B A K T E P P E T

Haust 2017

Sensasjonen The Book of Mormon

frå Broadway til Det Norske Teatret.

REPERTOARMAGASIN

SnøkvitNy norsk musikal

Stein WingeMed domme-

dagsfarse

NashornetNår anstendigheita

forvitrar

|| HAUST 2017 ||2

REPERTOARMAGASIN

HAUST 2017ANSVARLEG UTGJEVAR

DET NORSKE TEATRET, ERIK ULFSBY

REDAKTØR IDA MICHAELSEN

I REDAKSJONEN ÅSNE DAHL TORP, ERLEND

TÅRNESVIK DREIÅS

REDAKSJONSADRESSE DET NORSKE TEATRET, KRISTIAN IVS GATE 8,

0164 OSLO

PRODUKSJON 07 MEDIA OPPLAG 25 000 FRAMSIDEFOTO

EIRIK MALMO

SPONSORAR

BILLETTBESTILLING DETNORSKETEATRET.NO ELLER TLF. 22 42 43 44

OPNINGSTIDER BILLETT-TELEFON:

MÅNDAG: 08.00 – 17.00 TYSDAG - FREDAG: 08.00 – 19.00

LAURDAG: 11.00 – 17.00 SØNDAG: 2 TIMAR FØR FØRSTE

FRAMSYNING

OPNINGSTIDER BILLETTLUKA: MÅNDAG – FREDAG: KL. 08.00

LAURDAG: KL 11.00 SØNDAG: 2 TIMAR FØR FØRSTE FRAMSYNING

GI EI TEATERGÅVE KJØP GÅVEKORT PÅ DETNORSKE-TEATRET.NO ELLER I BILLETTLUKA.

FÅ TEATERINFO MELD DEG PÅ NYHEITSBREVET VÅRT! DETNORSKETEATRET.NO

PARKERING SENTRUM P-HUS, INNKØYRING

VED MUNCHS GATE OG HAMMERSBORGTUNNELLEN

(RING 1).

PARKERING FOR FUNKSJONSHEMMA

VIS-À-VIS NASJONALGALLERIET I UNIVERSITETSGATA.

FØLG OSS

FACEBOOK.COM/ DETNORSKETEATRET

TWITTER: @DETNORSKETEATRE INSTAGRAM: DETNORSKETEATRET

SCAN QR-KODEN FOR MEIR INFORMASJON

OG BILLETTBESTILLING

B A K T E P P E T

IN NH A LD H AUST 2017

4 SENSASJONEN FRÅ BROADWAY TIL OSLO The Book of Mormon endeleg klar for Noreg.

10 GUDDOMMELEG INNGREP Robert Lopez møter South Park-gutta og musikalhistorie blir skapt.

11 PREBEN HODNELAND Aktuell som Eldste McKinley

12 LARS BLEIKLIE DEVIK Aktuell som musikalsk ansvarleg i The Book of Mormon.

13 MORMONARAR – EIN KVIKK-GUIDE Tilfeldige fakta om mormonartrua.

15 ANETTE A. LARSEN Aktuell som Nabulungi som vil ut av fattigdomen.

16 SPEGEL SPEGEL PÅ VEGGEN DER, KVEN ER VAKRAST I LANDET HER Ny Snøkvit til Hovudscenen.

21 HERMANN SABADO Aktuell som gartnarsonen Jan Grøn. Ingen prins akkurat, men vinn likevel Snøkvits hjarte.

22 UTAN FRIDOM BLIR DET ALDRI ALVOR I LEIKEN Stein Winge på Scene 2, der skal han lage dommedagsfarse.

28 NASHORNET IBLANT OSS Anstendigheita er i ferd med å forvitre. I Nashornet forvand-lar menneska seg til tjukkhuda flokkdyr.

30 PER SCHAANNING Aktuell som Berenger, han som ikkje blir til nashorn i Nashornet.

32 EI HYLLING TIL CHRIS THORPE Den unge briten skreiv seg raskt inn på dei store scenane i Storbritannia. Simon Stephens skriv her kvifor han alltid må ha eit auge på dei unge, og særleg slike som Thorpe.

34 SIMON STEPHENS Aktuell med to titlar på Det Norske Teatret; Det merkelege som hende med hunden den natta og Heisenberg.

36 MOT KAOS SKAL EG SLOSS FOR Å FÅ EIT LITE PUST TÅ KOSMOS Joachim Rafaelsen vekslar mellom dommedag og julefeiring på scenen i haust.

41 ODDGEIR THUNE Aktuell i Herostratos.

42 BARNET I SOFAEN Om kvifor vi feirar jul.

45 JANNE-CAMILLA LYSTER Kvifor gjer nokon herostratiske handlingar.

46 DET GUDDOMMELEGE I OSS Marie Blokhus skal gi Bjørn Floberg eit skjebne-svangert kyss i nakken på Scene 2 i haust.

49 KYRRE H. KARLSEN Aktuell som lysdesignar på Heisenberg.

54 SKODESPELARGALLERI

14

3|| HAUST 2017 ||

HUMOR OG RELIGION

LEI A R

Religiøse spørsmål og religionens plass i samfunnet engasjerer og er viktig å ta på alvor. Det Norske Teatret har derfor i lengre tid løfta religiøse tekstar og religiøse motsetningar inn i scenerommet. Det har engasjert eit stort publikum gjennom framsyningar som Abra-hams barn, Bibelen, Sensurert, Etterlyst: Jesus og for den saks skuld Robert Wilsons Edda. Desse framsyningane har vore med på å setje dagsorden for det offentlege ordskiftet. Ein må ikkje undervurde-re den krafta som ligg i søkinga etter større og djupare meinig med tilværet. Og ikkje oversjå dei ufattelege villspor denne søkinga kan føre til. Både jakt på herostratisk berømming, radikalisering, redsle for endetid og overdriven misjonsiver står såleis sentralt i haustens repertoar, heilt til Jesus sjølv gjer opprør mot kommersialiseringa av vår heimlege julefeiring når vi nærmar oss den tida.

Når ein omtalar ulike trusretningar trør ein gjerne forsiktig. Her har vi ein del å lære av eit trussamfunn vi skal bli nærare kjent med i haust. Musikalen The Book of Mormon (Mormons bok) er eit smart og kritisk blikk på kva blandinga av sterk tru og strenge krav til re-sultatoppnåing kan føre til. Her er hensikt og motivasjon ikkje alltid foreinleg med utfall og omdømme. South Park-duoen Parker og Sto-ne har laga den mest omtalte, prisvinnande og populære musikalen dette tiåret, men trass i ei vill humoristisk dissekering av denne trus-retninga, har mormonarane valt ein fornuftig og vellykka strategi i møtet med både kritikk og harselas. Dei er unekteleg ein humørfylt og fredeleg gjeng som ikkje reagerer verken med aggresjon, vald eller lovverk mot satiren dei blir utsette for.

I staden møter dei kritikken med same våpen – nemleg humor. Dei var tidleg på tråden for å kjøpe annonse i programmet både på Broadway, i West End og i Stockholm – og vi veit at publikum på veg ut frå teateret kan kome til å møte mormonarar med bøker som dei deler ut med slagordet, «Boka er alltid betre». Å omfamne kritikk med humor og rausheit er ein god strategi.

I ei tid da det verkar som humørløysa breier seg i det politiske stor-spelet, der karaktertrekk som sannferdig, tolerant og human blir er-statta av kunnskapsløyse, kjappe tilpassa bodskapar og omtrentleg omgang med fakta, har vi henta fram ein gammal klassikar. I Nashor-net av Ionesco forvandlar det anstendige mennesket seg. Det blir slutt på folkeskikk, faktasjekk og kultur. I staden overtar det vulgære, det fanatisk klønete og aggressive og fram buldrar ein flokkmentali-tet prega av dårleg gangsyn og avgrensa horisont. Dette sentrale ver-ket frå 1954 er dessverre berre så altfor aktuelt.

Dei seinare åra har vi satsa tungt på høg originalproduksjon og på ny, norsk dramatikk. Denne satsinga har òg blitt lagt merke til utanfor landets grenser. Vi har hatt mange besøk frå internasjonale kriti-kararar, dramaturgar og teatersjefar. Det har i sin tur ført til fleire spørsmål om gjestespel og festivalbesøk.

Norsk teater held høgt nivå, og på Det Norske Teatret ønskjer vi å leg-ge lista endå høgare. Dei kommande åra vil vi arbeide for å få til fleire internasjonale gjestingar både frå og til teatret.

Dei siste åra har vi spelt ei aktiv rolle i det leiande europeiske teaternettverket ETC, og kjem også dei kommande åra til å delta i interessante samarbeidsprosjekt der.

Vi vil vise oss fram på dei viktigaste arenaene og samarbeide med lei-ande kunstnarlege krefter internasjonalt. I haust reiser Edda ut og første stopp er Århus, som i 2017 er Europeisk Kulturhovudstad. Vi vil gjerne få til fleire gjestespel med denne storsatsinga som har re-sultert i prisar og mange førespurnader frå både fjern og nær.

Det Norske Teatret er i sterk utvikling. Vi gler oss til ny sesong, nye premierar, nye debattar og til å sjå deg i teateret.

Erik Ulfsbyteatersjef

|| HAUST 2017 ||4

THE BOOK OF MORMONAV Trey Parker, Robert Lopez og Matt StoneOMSETJING Are Kalvø REGI Vidar MagnussenNOREGSPREMIERE 2. september på Hovudsce-nen. I ROLLENE: Frank Kjosås, Kristoffer Olsen, Anette Amelia Hoff-Larsen, Preben Hodneland, Jonas Fugelvik Urstad, Marvin Amoroso, Markus Bailey, Niklas Gundersen m.fl.Ein sanselaust satirisk musikal om religion og misjon.

5|| HAUST 2017 ||

T he Book of Mormon er boka du ikkje visste du ville elske, seier Frank Kjosås som har kapra ein av dei ettertrakta rollene i stykket. Musika-len, som over natta blei ein

sensasjon, har sprengt alle grenser for kva ein tøyser med. Men Trey Parker og Matt Stone gjer det på ein smakfull og intelligent måte og kjem unna med det meste. Til og med det meir grove språket. Her blir ingen eller ingen ting spart.

UMAKE PARTo unge mormonarar skal på sitt første misjonsoppdrag. Rett frå vidaregåande og ein trygg og beskytta oppvekst i Utah, USA, går turen til det krigsherja og svoltprega Uganda (som også strir med AIDS). Kulturkrasjen kunne knapt ha vore større. Eldste Price er den amerikanske draumeguten, som med sitt perfekte ytre og sin lytefrie oppførsel har

surfa gjennom livet, populær og omsverma. Han kan sin bibel, eller Mormons bok om du vil, og er overtydd om at han kan frelse heile verda. Han meiner han vil gjere det så godt at sjølv Gud blir imponert. Eldste Cunningham derimot er ein nerd og ein mammadalt som har fått sydd puter under armane gjennom heile oppveksten. Han diltar etter, er ikkje av den kule sorten og nok inst inne ikkje den Price ville ha føretrekt som kompanjong. Cunningham har eit vagt forhold til Mor-mons bok, han er langt meir inne i Star Wars og har eit omtrentleg forhold til framgangs-måten som mormonarkyrkja har godkjent for

misjonsoppdrag. Med andre ord – det er kanskje

ikkje den mest samkøyrde duoen som landar i Afrika. I møtet med elendigheita og utfordringane vi-ser dei to unge gutane andre sider av seg sjølv, og opphaldet vil på

sett og vis endre dei begge. The Book of Mormon er ikkje berre ein hysterisk harselas med religi-on, frelse og tøvete læresetningar og trusspørs-

Sensasjonen frå Broadway

til OsloDen beste musikalen i dette hundreåret, skreiv

The New York Times etter at gutta bak South Park brakdebuterte med musikalen The Book of Mormon på Broadway i 2011. No landar suksessen i Oslo etter seks

år med fulle hus i New York og London.TEKST IDA MICHAELSEN

FOTO

EIR

IK M

ALM

O

|| HAUST 2017 ||6

mål. Det er òg ei «coming of age»-historie, der opplevingane i dette utsette samfunnet fører til ei oppvakning for begge unggutane.

VIL IKKJE GJERE NARR«Eit ateistisk kjærleiksbrev til ein religion» har skaparane av The Book of Mormon kalla musikalen.

– Intensjonen var aldri å gjere narr av mor-monarane. Vi bruker mormonarar til å seie noko om religion meir generelt, fortel dei i eit intervju med Theatre Talk. – The Book of Mormon seier ikkje berre noko om korleis religion kan få folk til å tru på sjølv det mest utrulege, stykket viser også korleis religionar utviklar seg. Det er kanskje litt fornærmande, men ikkje kynisk. Musikalen konkluderer med optimisme og å ha det gøy.

VIDAR MAGNUSSEN DEBUTERER SOM REGISSØRAt det er gøy, er noko Vidar Magnussen kan seie seg einig i. Komikaren og skodespelaren skal debutere som regissør på The Book of Mormon, ei oppgåve han går til med glede.

– Alle eg har møtt, fortel ei nesten identisk historie som den eg sjølv fortel om The Book of Mormon. Der satt eg, med ein 14-åring på

venstre sida av meg og ein 70-åring på høgre. Gjennom to timar skrattlo vi alle saman. Alle lo frå botnen av magen. Det er ei oppleving eg aldri har hatt før. Og eg trur ikkje det skjer kvart skotår ein gong, at nokon lagar ein perfekt komedie. Den treffer alle. Det blir ikkje betre enn dette, seier han. For å omsette dei språklege finessane, for ikkje snakke om grovheitene, og den kjappe replikkvekslinga, har teateret hyra inn Are Kalvø, som ikkje er ukjent med satire, men som må hente fram eit vokabular han nok ikkje nyttar i det daglege.

– Mange originale utfordringar i manus,

men no har jo mange nordmenn begynt å banne på engelsk.

– Da kan du jo seie ord som føkk på norsk, heldigvis, det løyste ganske mykje, seier han om arbeidet med omsetjinga.

FRÅ SKAPARANE AV SOUTH PARKMatt Stone og Trey Parker er kjende som bakmennene for South Park. Mindre kjent er det at dei sidan gutedagane har bore på ein draum om å lage den perfekte musikalen. Dei har kjent kvarandre sidan ungdomsåra og gjekk på skole saman med mange mormo-

Frank Kjosås er den perfekte amerikanske draumeguten, misjonæren og ein av Guds utvalde i rolla som Eldste Price. Kristoffer Olsen er makkeren Eldste Cunningham, ein etterdiltar og ein ikkje fullt så opplest misjonær. Foto: Siren Høyland Sæter

Are Kalvø er ansvarleg for den norske tekstversjonen av The Book of Mormon. Foto: Siren Høyland Sæter

Tempelet i Salt Lake City liknar til forveksling eit Disney-slott.

Trey Parker og Matt Stone er kompisane som lagde South Park som har hatt stort gjennomslag sidan starten i 1997. Animasjonsserien følgjer fire niåringar i fjellbyen South Park i Colorado.

7|| HAUST 2017 ||

1. Preben Hodneland som Eldste McKinley i Prøvesal 1. 2. Kristoffer Olsen under opptak til Du og eg. 3. Anette Amelia Hoff Larsen er

Nabulungi, Kim Fairchild lyttar på sin kollega. 4. Vidar Magnussen debute-rer som regissør. Her frå opptak til ein kort reklamefilm. 5. Kristoffer Olsen

under første orkersterprøve. Mormo-narflokken korer. 6. Frank Kjosås og Kim Fairchild under prøver. 7. Vidar

Magnussen gjør to ting på ein gong; gir regi og filmar med mobilkamera.

8. Frank Kjosås i studio.

1

4

6 7 8

2 3

5

|| HAUST 2017 ||8

Komikar og skodespelar Vidar Magnussen har regi. Han meiner dette er noko av det vittigaste og mest intelligente som er blitt skrive i nyare tid. Foto: Siren Høyland Sæter

narar. Kva ville vel ha vore meir moro enn å skape ein musikal som tok for seg dei fantasi-rike og merkelege historiene dei hadde høyrt frå vennene sine i trussamfunnet? For dei som kjenner South Park-universet, veit at dei ikkje lar ein sjanse gå forbi for å smette inn litt mormon-humor.

– Mormonarar er lette å like, seier dei i intervjuet med Theatre Talk. – Dei er fascine-rande, vennlege og har humor. For ein utan-forståande verkar dei både glade og lykkelege, samstundes som religionshistoriene deira er nokså merkelege. Viss ein først skal harselere med folks reli-gion, må ein jo presentere dei på ærleg vis.

DISNEY-INSPIRERT – Det estetiske i mormo-narkyrkja harmonerer så perfekt med musikaltea-teret at du på ti sekund er med på tanken om at dei sjølvsagt skal danse og synge, seier Matt Stone i eit intervju etter premieren i London. Ingen av dei tre klarer å la vere å le av det teatralske og høgtidsstemte over retorikken og estetikken i mormonar-rørsla. At den bibelske tidsrekninga også gjeld i 1827 når Joseph Smith grunnlegg religionen. At tempelet deira i den heilage byen Salt Lake City til forveksling liknar slotta hos Disney. Og at Edens Hage ligg i

Jackson Missouri. At ein som mormonar i tillegg er pålagt å reise med ein partnar på misjonsoppdrag, erstattar den klassiske Bro-adway-kjærleikshistoria.

The Book of Mormon er spekka med referansar til musikalhistoria. Her er det vel å merke ingen parodiar, berre ei endelaus rad

av hyllingar. Stykket viser til andre verk og gjer det større enn det er. Her får dei som elskar musikalar sitt. Det same gjeld for dei som elskar popkultur, oppsøker satire, er opptatt av samfunnskritikk, er skeptiske til religion eller dei som berre vil ha rein underhaldning.

9|| HAUST 2017 ||

T ilbake i 1999 vrir den unge og talentfulle songskrivaren Robert Lopez hjernen sin for å kome opp med idear til ein briljant, morosam og innbringande musikal. Han

går på kino og ser filmen South Park som ny-leg er kome ut. Fire år seinare er Trey Parker og Matt Stone, skaparane av South Park, i New York. Dei ser den nye Broadway-hit’en Avenue Q som dei har fått sterkt anbefalt og der Robert Lopez har skrive musikken. Begge forelskar seg i forma: Dette vil dei også gjere. Kombinasjonen av humor, songar og satire er oppskrifta på deira eigen draumemusikal. I programmet ser dei til si store overrasking at dei blir takka. Utan at dei kjenner nokon av opphavsmennene. Merkeleg, tenkjer dei, men så viser det seg at komponisten Robert Lopez er i teateret same kvelden. Dei blir introduserte, og det kjem for ein dag at

han hadde same opplevinga etter å ha sett filmen South Park fire år tidlegare. Han fann oppskrifta på sin musikal i filmen og takka dei derfor i programmet for å ha inspirert han til å skrive Avenue Q. På spørsmål om kva eller kven Lopez (også kjend for songane til Frost) ville lage den neste musikalen sin om, er svaret Joseph Smith, den karismatiske grunnleggaren av mormonarrørsla. Saman-treffet var for utruleg til å la ligge. Det blei ein sein kveld. Lopez la ut om korleis han såg for seg eit show om religion som var spekka med humor og der latteren ville bygge seg opp rundt dei utrulege religiøse historiene og mirakla.

UTRULEG HISTORIEEtter å ha diskutert historia til Smith, om korleis han fekk bodskapen på gylne steintav-ler, braut opp frå landsbyen og la i veg med tilhengarskaren sin over det amerikanske

kontinentet for å komme til sin bibelske by, Salt Lake City, der mormonarkyrkja i dag har sitt hovudsete, vende dei seg bort frå den tanken. Det blei ikkje berre for gammaldags i estetikken, den historia ville heller ikkje innehalde dei elementa som er naudsynte for å lage ei god Broadway-kjensle. Det trongst meir temperatur, kjensler og gjerne ei god gammaldags kjærleikshistorie. Valet fall på misjonærane. På religionsutfaldinga i dag og på estetikken som mormonarrørsla forfektar. Lopez seier til slutt: Du veit, viss de ønskjer å gjere det, er det heilt i orden. Fordi eg verke-leg vil sjå kva de gjer, meir enn det eg vil gjere. Trey Parker og Matt Stone svarte: Nei. La oss gjere det saman! 8 år seinare blir The Book of Mormon omtala som musikalen som fornyar sjangeren. Og vinn det som er av prisar. No er han endeleg klar for Oslo, Det Norske Teatret var dei første som sikra seg rettane utanfor USA og UK.

GUDDOMMELEG INNGREP

Nokre samantreff er nesten for utrulege til å vere sanne.TEKST IDA MICHAELSEN

Robert Lopez (t.v.) Trey Parker (midten) og Matt Stone poserer ved Eugene O’Neill Theatre i New York ved Broadway-premieren i 2011. Foto: Stephen Lovekin/Getty Images

11|| HAUST 2017 ||

A K T U E L L

PREBEN HODNELAND

SKODESPELAR

Aktuell som Eldre McKinley i The Book of Mormon. 

Eg  har  alltid vore South Park-fan, så  då  eg høyrde at Trey Parker og Matt Stone hadde laga musikal, tenkte eg at viss den kjem til Noreg ein gong, må eg prøve å få meg ei rolle. Og no skal eg spele i den, det er utruleg stas!

Eg  spelar  Eldste McKinley,  og  det er ei  vel-dig fin rolle.  Han  er ein stram  og ordentleg type og ein rettleiar for dei andre misjonæra-ne. Men han ber på ei stor hemmelegheit: Han må  konstant prøve å skjule sin eigen seksualitet sidan den er i strid med trua hans. Songen «Turn it off!» er så smart skriven, både tragisk og mo-rosamt på same tid. Den  handlar om  ein stra-tegi for å handtere alt i livet du ikkje vil eller kan forhalde deg til, ‘skru det av!’. Det er så tydeleg motsett av kva ein bør gjere. Vi menneske skrur av kjenslene våre alt for ofte! 

I tillegg dansar eg i denne framsyninga. Nærare bestemt steppar!  Dans er nytt for meg. Johan  Osuldsen,  som har  koreografien, sende meg masse videoklipp med ting eg må kunne:  Stepping,  showdans  og  Liza  Minnel-li-greier eg aldri har vore borti. Eg har gjort mu-sikal før. Det er ein ganske utfordrande sjanger, og Book of Mormon er musikalsk eit utruleg bra verk. Dei har berre plukka det beste av alle in-grediensane og gjort det fullt ut med kjærleik. Det er eit bra plott, morosamt, drygt, varmt og fint. Dette er ei festframsyning av høg kvalitet.

For meg er dette eit år prega av ytterpunkt. Eg har gjort Hamlet, er framleis Mercutio i Romeo og Julie og no Eldste McKinley. Sjølv om avstan-den mellom desse karakterane er stor, slit dei alle med spørsmål kring identitet og kva som er rett og gale. Dessutan jobbar eg med ein film om ein som  skjuler misbruk av heroin. Igjen desse hemmelegheitene og fortrenging av kjensler. I  perioden  med filminnspeling  er  det dyster ‘narko’ på dagtid og munter stepping på kvelden. Eg har jo ein heilt fantastisk jobb!

FORTALT TIL ERLEND TÅRNESVIK DREIÅSFOTO SIREN HØYLAND SÆTERSTYLING OSKAR ANDREAS PASK/YME/PALEET

|| HAUST 2017 ||12

A K T U E L L

LARS BLEIKLIE

DEVIKMUSIKKPRODUSENT OG KOMPONIST

Aktuell som musikalsk ansvarleg i The Book of Mormon

Eg er ein av få som livnærer seg av å tulle med musikk. Saman med kompisane mine frå gute-rommet i Fana har eg fått lov til å tøyse og fjase med det meste. Eg har gjennom mange år jobba musikalsk med Ylvis-brørne og Raske menn, og no med Vidar Magnussen. Når ein kan gøyme seg bak humor i musikken, er det mogleg å ta ut alle klisjeane som ligg der og vere ekstra dryg. Men det er klart – det må gjerast skikkeleg.

The Book of Mormon er ei hylling til musikal-sjangeren og er full av pastisjar og referan-sar til både det lyse og lette og det tunge og alvorlege. Forma på ein musikal er jo i seg sjølv ganske unaturleg og fjollete. Karakterane skal føle og gråte, le og drive fram handling samstun-des som dei skal synge av full hals. Men musikk kan sette sterke kjensler i sving, musikken gjer noko med deg, og kanskje derfor er musikalen ei så populær og elska form.

Eg er truleg skada av ein oppvekst på 80-ta-let, den gongen alt var lov. Låtane kom rullan-de, den eine meir catchy og fengjande enn den andre. Det var mykje som var over the top, eller more is more. God musikk gir deg gåsehud og gjerne eit smil. Vi musikarar ler gjerne når det er noko ekstra i låta, anten det er ein feit akkord, eit drygt trommebrekk, ein latterleg rask gitar-solo eller det skjer noko uventa. For ein nerd som meg er det herleg å herje litt med det pre-tensiøse og sjølvhøgtidelege i musikken og i musikkbransjen og det fekk vi verkeleg gjort da vi gjorde Ylvis i Spektrum og den påfølgjande Expensive Jacket Tour. Tant og fjas i raffinert mu-sikalsk innpakning. The Book of Mormon er jo kroneksemplet på akkurat dette – i tillegg til at stykket fortel ei uvanleg god historie som igjen er genialt skriven. I mine auge er den tidenes desidert morosamaste og mest fengjande mu-sikal. Og eg får vere med. Eit stort privilegium. FORTALT TIL IDA MICHAELSENFOTO SIREN HØYLAND SÆTER

13|| HAUST 2017 ||

1. Jesu Kristi Kyrkje av dei siste dagars heilage blei grunnlagt i USA 6. april 1830.

2. I 1823 fekk Joseph Smith eit bod frå engelen Moroni om å grave opp ei gulltavle ved eit tre i nærleiken av huset sitt i staten New York.

3. Teksten var på eit ukjent egyp-tisk språk. Joseph Smith brukte ‘sjåarsteinar’ – magiske briller – for å omsette teksten til engelsk.

4. Mormons bok er eit tillegg til Det gamle og Det nye testamentet. Altså eit tredje testamente.

5. I tidsrommet 1846 – 1868 reiste mormonarar frå aust mot vest i USA og slo seg til slutt ned i det vi i dag kjenner som Salt Lake City, Utah. Byen blei grunnlagt av den mormonske leiaren Brigham Young i 1847.

6. Det offisielle talet på medlem-mar var i 2016 15.634.199 fordelt på 160 land. Dei fleste mormonarar bur utanfor USA. Dei første misjonærane kom til Noreg i 1851. I dag er det 4.681 registrerte mormonarar i Noreg.

7. Mormonarar blir oppmoda om å bruke to år i misjonsteneste. Dette betaler dei sjølve.

8. Mormonarar har ei regelbok som skal hjelpe dei å halde fokus på jobben dei skal gjere når dei er ute på misjon. Denne blir ofte kalla ‘den kvite bibelen’.

9. Mormonarar drikk ikkje kaffi og te. I dei offisielle reglane, signert Joseph Smith, er det ‘varm drikke’ dei forbyr, mens annan koffeinrik drikke, som Coca Cola og Pepsi, er lov.

10. Mormonarar har eit spesielt under-tøy; ‘garments’. Dette skal beskytte mot vondskapen i verda, og dei har det på seg både dag og natt.

11. Når ein er i misjonsteneste, skal ein unngå alle former for verdsleg underhaldning: TV, film, teater og musikk er ikkje lov. Fordi ein skal halde fokus på misjonstenesta, er heller ikkje nyheiter og internett tillatne.

12. Mormonarpresidenten snakkar direkte med Gud. Derfor er befalingar frå han ferdigtenkte, og ein skal ikkje argumentere mot dei.

13. I juni 1978 fekk mormonar-presidenten, Spencer W. Kimball, ei openberring frå Gud om at svarte kunne bli ordinerte til prestar i mormonarkyrkja.

14. Mormonarar trur at folk flest vil ende opp i ein av tre himlar, basert på graden av truskap.

15. Mormonarar trur at Edens hage var i Jackson County i den ameri-kanske staten Missouri.

16. Mormonarar skal ha ein konserva-tiv frisyre. For menn skal håret vere kort og jamt klipt. Kinnskjegg skal ikkje gå lengre ned enn midten av øyret. Ansiktshår er ikkje lov med mindre det er gitt særskilt løyve frå mormonarpresidenten.

17. Håret til damene skal vere attrak-tivt, lett å handtere og skal ikkje vekke oppsikt. Smykke skal vere enkle og konservative.

18. Mormonarar trur ikkje på arvesyn-da, men at ein blir dømd for gjer-ningane ein gjer i si tid på jorda.

19. Den heilage treeininga: Dei trur at Gud, Jesus og den heilage anden er tre ulike storleikar, og at Gud er ein fysisk kropp av kjøt og blod.

20. Mormonarar trur ikkje på helvete i kristen forstand, men at det finst eit ‘åndefengsel’, der dei verste av åndene blir reinsa før oppståinga.

21. Mormonarar har hemmelege handtrykk som dei lærer i tempe-let. Dette handtrykket skal dei gi St. Peter, så han opnar porten inn til himmelen for dei.

22. Salt Lake City blei kalla ‘det heila-ge landet’ og er hovudsetet for mormonarkyrkja. Her finn ein mel-lom anna det kjende landemerket Salt Lake Temple. Tempelet er ikkje ope for ikkje-mormonarar.

23. Mormonar-kjendisar: Skode-spelar Katherine Heigl frå Grey´s Anatomy, presidentkandidat Mitt Romney, TV-personleg-dom Donny Osmond, musikar Brandon Flowers frå The Killers, bandet Imagine Dragons blei starta av mormonarar, Will Butler frå The Arcade Fire voks opp i ein mormonar-heim.

24. Kong Olav, Olav den Heilage, Max Manus, Thor Heyerdahl, Harald Hårfagre, Henrik Ibsen, Roald Amundsen, Peter Christen Asbjørnsen, Edvard Munch, Edvard Grieg, Gustav Vigeland, Henrik Wergeland og Alf Prøysen er av den mormonske kyrkja blitt døypte til mormonarar etter at dei er døde. Dette har vekt ein del reaksjonar hos nokre av etterkommarane.

MORMONARAR– ein kvikk-guide!

Kvifor har South Park-gutta laga musikal om mormonarar? Kvifor er denne musikalen ein suksess? Kva er fascinasjonen, tru?

Vi har samla litt tilfeldige fakta om mormonartrua!TEKST ERLEND TÅRNESVIK DREIÅS ILLUSTRASJON EIRIK MALMO

|| HAUST 2017 ||14

ANNONSE

OBOS er stolt sponsor

av Det Norske Teatret

Sentra våre ligg berre ein kort t-banetur frå Oslo sentrum og Det Norske Teatret.

BLI OBOS-MEDLEM OG FÅ

÷20%PÅ ALLE TEATERFRAMSYNINGAR

HOS DET NORSKE TEATRET.

15|| HAUST 2017 ||

A K T U E L L

ANETTE AMELIA HOFF

LARSENSKODESPELAR

Aktuell som Nabulungi i The Book of Mormon.

Eg trur aldri eg har vore på teater og ledd heile tida. Dét gjorde eg då eg såg The Book of Mormon i London. Dessutan var det utroleg kult å sjå aldersspennet i salen. Eg sat ved sida av ei dame på 50-60 år som lo så høgt, og eg tenk-te: Har vi same humor?! Framfor meg sat nokre 20-åringar som lo akkurat like mykje. Det var som om heile salen var på same bølgjelengd. Denne musikalen er ein godtepose av humor, punchline og drive!

Eg speler Nabulungi, ei jente i landsbyen i Uganda. Ho er dotter av Mafala, og blir kjær-leiksinteressa til Eldste Cunningham. Ho drøy-mer om eit betre liv og trur at det finst eit drau-meland som ho kan komme seg til om ho berre omfamnar denne mormonartrua. Så det gjer ho og får med seg heile landsbyen i å stå opp mot den valdelege generalen. Songen «Sal-tlay-ka-siti» er ein av låtane i musikalen som tek alt ned, som viser naivitet, sårheit og håp. Det er også viktig i ein sånn samanheng.

Mykje i denne framsyninga er veldig drygt. Men så merker du at andre rundt deg i salen ler, og det er liksom ein forløysande latter. Det som er genialt med The Book of Mormon, er at dei midt i all humoren har fletta inn så mange viktige tema. Du gir folk latter ein kveld, men forhåpent-legvis også ettertanke.

Det er Are Kalvø som har omsett stykket, og eg er så glad for at det skal spelast her på Det Norske Teatret. Eg trur det blir mykje mo-rosamare på nynorsk! Men det er det sjølvsagt publikum som avgjer. Eg trur iallfall det blir bra, og eg gler meg!

FORTALT TIL ERLEND TÅRNESVIK DREIÅSFOTO SIREN HØYLAND SÆTERSTYLING OSKAR ANDREAS PASK/YME/PALEET

ANNONSE

|| HAUST 2017 ||16

Behovet for stadfesting og for-sikringar har alltid vore der. I dag er spegelen erstatta av ka-meraet, og kanskje er nettopp gjenkjenninga noko av forkla-ringa på Snøkvits slitesterke

appell. I haust kjem Snøkvit i ein splitter ny – og spegelvend versjon – til Hovudscenen.

– Det er kult at vi tar ei historie som på sitt vis er kjent, men ho er jo kjent for ein spesiell versjon. Det finst jo ei original historie, og kjernen i den er det vi skal fortelje, seier Heidi Gjermundsen Broch som skal spele dronninga. Dottera Snøkvit blir spelt av Charlotte Frogner – ein superduo som skal gjere Hovudscenen til ein musikalsk fest i haust.

Spegel spegel på veggen der Kven er vakrast i landet her?I dag kunne regla like gjerne ha vore: Bilde, bilde på Facebook-veggen der, kven får flest likes av alle her? TEKST IDA MICHAELSEN FOTO SIREN HØYLAND SÆTER

SNØKVIT – EIN SPEGEL-VENDT MUSIKALAV Maria Tryti Vennerød og Julian Skar REGI Kjersti HaugenURPREMIERE 7. oktober på HovudscenenI ROLLENE: Charlotte Frogner, Heidi Gjermundsen Broch, Hermann Sabado m. fl.Ny versjon av Snøkvit.

17|| HAUST 2017 ||

|| HAUST 2017 ||18

TØFF OG MODIG JENTE– Grimms eventyr, som framsyninga er basert på, er ei nokså mykje mørkare historie enn den vi alle kjenner frå Disney, seier ho. – Det er noko ekstra spennande å skulle dykke ned i denne Snøkvit-karakteren, ei jente som vil lausrive seg, som kjenner at kjolebandet plutseleg er for stramt, at prinsessekrona er i vegen, som vil gjere opprør og som vil ut. Det er ei modig jente eg skal prøve å leite fram som ikkje berre ønskjer å vere pen. Ho gjer opprør mot ei mor som prøver å halde henne litt for stramt i taumane, ho er ei sjølvstendig jente som tar styring over sitt eige liv. Ho bryt ut og oppdagar verda på sin eigen måte. Ho er kul, rett og slett, seier Charlotte.

NY VERSJONHeilt frå starten, da brørne Grimm skreiv ned eventyret om Snøkvit tidleg på 1800-talet,

har forteljinga om den vakre kongsdottera fengsla store og små. Dramatikaren Maria Tryti Vennerød har lenge drøymt om å skrive ein musikal i det store formatet. Saman med ektemannen, komponisten Julian Skar, løftar ho fram ein solid klassikar og gir han ikkje berre ein ny vri, men vektlegg også nye sider ved den velkjende Snøkvit-historia. Her blir det god gammaldags teatermagi, men òg ei langt tøffare og viljesterk Snøkvit, og ei ekte mor som blir heks. Prinsen er blitt til ein gartnarson, og dvergane er kloakkarbeidarar langt nede under jorda. I skogen finst eit ma-

gisk tre, og eplet er blått. Eplet er farleg, for den som smakar på det, risikerer at verda går i knas. Maria Tryti Vennerød har boltra seg i mytiske referansar, spenning og kjensler. I denne spegelvende versjonen utfordrar ho dei vante forventingane vi har til heile historia.

IKKJE VAKKER NOK– Snøkvit er jo eigentleg ei grotesk historie, seier Maria. – I den eldste versjonen var det heller ikkje snakk om ei stemor. Det var ei ekte mor som ikkje kunne halde ut at dottera

«Konflikten oppstår mellom mor og dotter

når dottera ikkje er vakker nok.»

19|| HAUST 2017 ||

blei ei vakrare kvinne enn ho sjølv, og eg har villa sjå nærmare denne forteljinga. Eg trur at konflikten mellom mor og dotter er meir universell enn vi tenkjer oss i dette eventyret. I min nye versjon har eg snudd det opp ned: Konflikten oppstår mellom mor og dotter når dottera ikkje er vakker nok, eller meir presist: når forholdet deira ikkje blir slik mora ønskjer.

DISNEYS FØRSTE LANGFILMEventyret blei sjølv på brørne Grimms tid det mest populære av alle eventyr i samtida.

I 1937 kom Walt Disney med sin første store heilaftans teiknefilm, eit halsbrekkande pro-sjekt som heldt på å velte økonomien i sel-skapet. Etter dryge fire år under produksjon kunne filmen endeleg ha premiere. Mottakin-ga var formidabel, ikkje berre spelte filmen inn rekordhøge summar, dette var første gon-gen at eit publikum identifiserte seg med ein teikna figur. I 80 år har filmen overlevd som ein av dei største suksessane i filmhistoria og grip stadig nye generasjonar av barn som lar seg forføre av dronninga som ønskjer seg eit barn med hud kvit som snø, lepper raude som blod og hår svart som ibenholt.

NÅR SLOTTET BLIR FOR KEISAMT– Maria si vinkling av eventyret er spennan-de, seier Kjersti Haugen som skal ha regien. – Dronninga er veldig vakker, ho har sjølvsagt ein draumeheim og ein spegel som stadfestar kor perfekt og fint alle ting er. Mor og dotter speglar seg saman, i kvarandre, og mor får oppfylt alle ønska sine gjennom dottera. Men ein dag synest Snøkvit det er litt keisamt på slottet, litt avgrensa, så ho får lyst til å stikke ut ein tur. Ho har lyst til å leike, til å møte an-dre, klatre i tre og skitne seg til. Sjølv om det

er eit eventyrleg univers, har det ein nokså alvorleg og svart undertone. For Snøkvit spør seg sjølv undervegs om kven ho er, kven ho vil vere og kva for ein veg ho kan velje dersom mora ikkje aksepterer dei vala ho tar.

AVSETJE MOR FRÅ TRONAMaria Tryti Vennerød har ikkje berre dikta vidare på denne grunnhistoria, ho dykkar også djupare ned i dette.

– Eg har gjort ei moderne tolking av urforteljinga om å lausrive seg og avsetje foreldra frå trona, seier ho. – Det handlar om Snøkvits redsle for å innsjå og ta konse-kvensane av sanningane om mora. Dei fleste mødrer og fedrar er kongar og dronningar i barna sine auge. Slik skal det vere. Men eg trur mange kan hugse tilbake til vonbrotet da vi oppdaga at foreldra våre ikkje var gudar. Det er ei nødvendig oppdaging, men ikkje nødvendigvis eit godt minne. Og det er ikkje berre barn som kan vere vanskelege: Nokre foreldre vil at barna skal bli sjølvstendige for tidleg. Andre tviheld på sin eigen status som opphøgde og blir hekser og troll viss posi-sjonen blir utfordra. Vi foreldre må hugse å nyte tida da vi faktisk er opphøgde til kongar

Alle bilda er frå fotografering til plakat og opptak av ein av Julian Skars nykomponerte songar til Snøkvit. Charlotte Frogner har tittelrolla og Hermann Sabado er Jan Grøn, ein gartnarson som er ein av grunnane til at Snøkvit vil utforske verda utanfor slottet.

|| HAUST 2017 ||20

og dronningar i livet til barna våre. Tida er knapp, og oppdraget vårt er å ruste dei til vaksenlivet, gi dei tryggleik, kjærleik og dei nødvendige verktøya for å klare seg. Forel-dre-barn-forholdet er tett, det er lett å gå i surr i kven vi er, kva for meiningar og verdiar som er våre eigne og ikkje berre overleverte frå generasjonen før oss. Våre eigne foreldre lever gjerne i oss heile livet, men vi må sjå og møte livet med eigne auge og gjere sjølvsten-dige val. Og Snøkvit må faktisk ta eit val om å stikke frå mor som er blitt ei heks!

ER MORA EIGENTLEG SÅ SLEM?Heidi Gjermundsen Broch som spelar mora er ikkje så sikker på at dronninga eigentleg er så vond.

– Det hender at vi som foreldre tar for-ferdeleg dårlege val for barna våre fordi vi i kampens hete trur det er det beste, seier ho. – Det er jo vanskeleg når du ikkje forstår barna dine. Viss du som forelder opplever at barnet ditt har eit mot og ein vilje som du sjølv ikkje har, men som du kanskje skulle ønskje du hadde, så kan du både bli sjalu og

misunneleg – og sint! Det er eit morosamt spenn å utforske. I tillegg til å vere ei fami-lieframsyning med masse song og musikk, så kan det vere eit godt utgangspunkt for foreldre å sjå barna sine med nye auge. Dette er ei historie om lausriving frå mor, og så skal vi sjølvsagt pakke historia inn i – forhåpent-legvis – fantastisk fint teater, og viss det går an å klinke til og spele skikkeleg vond og fæl innimellom, så er jo det også kjempegøy, men det må jo vere for ein grunn, understrekar ho med eit smil.

«Snøkvit bryt ut og oppdagar

verda på sin eigen måte.»

Foto: Øyvind Ganesh

21|| HAUST 2017 ||

A K T U E L L

HERMANN SABADO

SKODESPELAR

Aktuell som Jan Grøn i Snøkvit – ein spegelvendt musikal

Eg er utruleg glad for at min eigen barndom var fri frå internett og det umenneskelege kroppspresset barn og unge blir utsette for i dag gjennom sosiale media. I Snøkvit er det spegelen som står sentralt. Dronninga vil tvinge Snøkvit inn i sitt forvridde idealbilde.

I denne nye versjonen finst ingen prins – men ein gartnarson; Jan Grøn, som eg skal få spele. Han kjem tidleg inn i historia og er som ein katalysator for Snøkvits ferske ønske om å utforske verda. Han representerer det Snøkvit ikkje er i kontakt med hos seg sjølv; eit naturbarn, jordnær og sann. Han blir forelska i Snøkvit fordi ho er annleis. Han vil frigjere henne og vise henne alt det vakre som finst der utanfor slottsmurane.

Det er også masse song, musikk og humor i stykket. Dvergane er for eksempel ikkje gruve-arbeidarar, men kloakkarbeidarar i underverda. Kanskje ikkje alle er så stuttvaksne, heller? Eg har gjort mykje barneteater før, og likar at det innbyr til meir leik. Barneframsyningar er ofte meir teatrale, på ein god måte. Kanskje vaksen-teater har noko å lære frå barneteatret?

Snøkvit er ein musikal, ein sjanger eg ikkje har utforska mykje. Men da eg gjorde Spring Awakening i Trondheim, oppdaga eg at sjan-geren har mange moglegheiter. Kanskje må eg danse? Der har eg ikkje så mykje erfaring ut over litt ironisk dansing på Mono og kontaktimpro under teaterutdanninga. Forresten, eg er jo frå «bøgda», så eg måtte jo lære meg swing før konfen! Så den utfordringa tek eg på strak arm. FORTALT TIL ÅSNE H. DAHL TORPFOTO SIREN HØYLAND SÆTERSTYLING OSKAR ANDREAS PASK/YME/PALEET

|| HAUST 2017 ||22

SKÅL FOR DOMMEDAG!AV Michel de GhelderodeOMSETJING Ragnar Hovland REGI Stein WingePREMIERE 9. september på Scene 2I ROLLENE: Ola G. Furuseth, Erik Hivju, Jan Grønli, Marianne Krogh, Eivin Nilsen Salthe, Joachim Rafaelsen, Kyrre Hellum m. fl.Den falne engel, den makabre Nekrozotar, er sendt til jorda for å straffe den skrøpelege menneskeslekta.

23|| HAUST 2017 ||

Det er leseprøve på Skål for domme-dag av den belgiske dramatikaren Michel de Ghelderode. Frå midten av langbordet forkynner Stein Winge konsentrasjon. Han har tatt med eit kjent lydkutt han gjerne vil spele.

Brahms pianokonsert nr 1 i d-moll med den legenda-riske Glenn Gould ved flygelet og Leonard Bernstein som dirigent for New York Philarmonic. Men det er ikkje først og fremst musikken denne gongen, det er Bernsteins innleiing som er poenget. Han forklarer kvifor han i det heile tatt står der med takstokken i handa klar til å sette i gang orkesteret i ei tolking som han djupast sett er ganske ueinig i. Han stiller derfor det heilt avgjerande spørsmålet for ei vellykka framføring; «Who’s the boss – Kven er sjefen?» I dette tilfellet, heilt opplagt Glenn Gould. Det var poenget.

Ein kan jo lure på om dette er eit billig pedagogisk triks frå ei aldrande kjempe for å fråskrive seg kunst-narleg ansvar. Men det stikk nok djupare. Da vi dagen før sat ved eit malingslite hagebord på Nesoddtangen, og såg utover fjorden, kom også dette spørsmålet opp og Stein Winge siterte sin gode venn og mangeårige samarbeidspartnar Bjørn Sundquist, frå prøvane på Hamlet mange år tidlegare; «Nå kan du slappe av, Stein, nå veit eg meir om denne rolla enn det du gjer.»

– Det første du gjorde på Det Norske Teatret, i 1981, var òg eit stykke av Ghelderode, Barabbas med Nils Sletta i hovudrolla, kvifor denne interessa for Ghelderode?– Eg hadde sett stykket i Trondheim og verda vart forandra. Ghelderode har ein heilt særeigen måte å skildre karakterane sine på for å få sagt noko allment om oss menneske og korleis vi lever, ikkje for å døm-me eller sette oss i bås, men for å vise fram menneske-naturen i ulike situasjonar og under ulike vilkår. Og så er han så utruleg spektakulær i måten å fantasere på. Og det liker eg, eg er alltid på utkikk etter visuelt sterke forteljingar. Han snur rundt på kjente histori-er og motiv, i Barabbas historia om dei to fangane til Pilatus. Den brutale mordaren får etter kvart sympati for taparen Jesus og vil at han skal overleve. Slik går det jo ikkje, men Ghelderodes Barabbas døyr same dag som Jesus, myrda av ein klovn han har skjelt ut. Desse skjebnekasta til Ghelederode fascinerer meg.

– Og i Pantagleize, av same forfattar, fem år seinare, ein liknande original vri?– Ja, da gjorde jo Bjørn Sundquist ein av sine store roller. Pantagleize er ein heilt vanleg mann som kvar morgon vaknar og prisar livet med eit «Å, for ein her-leg dag». Det han ikkje anar er at dette er stikkordet til å sette i gang ein revolusjon. Og så blir han, utan heilt å forstå kva han er med på, virvla inn i dramatiske

UTAN FRIDOM BLIR DET ALDRI ALVOR I LEIKEN

Stein Winge skal stelle i stand festen før dommedag på Scene 2 i haust. Vi tok ein prat om eit liv i teateret.

TEKST OLA E. BØ FOTO SIREN HØYLAND SÆTER

|| HAUST 2017 ||24

hendingar som til slutt endar ved pelletongen der han blir avretta. Men før skota fell utbryt han; «Å, for ein herleg dag». Ja, så kan ein jo begynne å tolke, eller berre undre seg over li-vet, det er mi haldning til det. Stykket vi held på med no har jo òg eit herleg rollegalleri med figurar frå eit landskap som Ghelderode har døypt Breugelland, og som ikkje legg skjul på inspirasjonen frå folkelivsskildringane til dei kjende, flamske 1500-talsmålarane. Det jor-diske paradiset med eit romantisk, elskande par i innleiinga, blir heimsøkt av den falne engelen Nekrozotar, eller Den vandrande Makaberen, som er den eigentlege tittelen på stykket, og inspirasjonen til Ligitis meir kjen-de opera. ( Den Norske Opera i 2015) Han er kommen for å halde dommedag over men-neska og måten dei steller seg med jordklo-den sin, eit aktuelt tema med andre ord. Til alt hell for den skrøpelege menneske slekta hamnar Nekrozotar på fylla, godt hjelpt av to uforbetrelege svirebrør. Det som reddar jorda denne gongen er altså alkoholen. Med litt under vesten får hemnaren eit meir over-berande forhold til menneska. Det er jo ein sjarmerande moral for alle som likar å ta seg eit glas. Og til slutt døyr døden av sin eigen medisin, så å seie. Dette er jo ein komedie. Ghelderode kallar det ein farse, men det er ein farse som både går djupt og flyg høgt, og det må ein ikkje tulle bort.

– Kva er det som driv deg som scenekunstnar?– Eg tar aldri på meg noko som ikkje ver-keleg interesserer meg, og det å gjere dei eg samarbeider med interesserte er derfor heilt avgjerande for meg. Og da meiner eg verkeleg interesserte, ikkje berre nysgjerrige. Det er interessa for menneska som driv meg. Eg har alltid hatt glede av arbeidet mitt, og den gleda prøver eg å overføre på skodespelarane, som eg vanlegvis har hatt eit godt forhold til. Eg var nok bråare i min ungdom, kunne av og til bli rasande. Eg hugsar eg jaga Frode Rasmus-sen gjennom gangane på Trøndelag Teater i 1972 fordi eg synst han tok litt for lett på oppgåva med Hamlet.

– Når du ser tilbake, viss du i ditt 77. år alt har begynt med det, kva er det da du stansar opp ved?– Det er klart at Merlin av Tankred Dorst, eit 6 timars teaterepos, på Hovudscenen her på teatret, bygd på myten om kong Arthur, er ein av dei største opplevingane eg har hatt som regissør. Vi var ein samansveisa gjeng med fleire produksjonar bak oss, ein svært krevjande prøveperiode, halve tida på gamle Myrens Verksted med den svære produksjo-nen. Vi flytta amfiet opp på scenen og brukte sidescenen som del av scenegolvet. Ei stund var det fare for at prosjektet skulle bli stansa på grunn av økonomien. Da sette styrefor-

mann Viking Mestad foten ned, «Winge skal fullføre arbeidet». Det var i det heile tatt ein periode her på DNT frå midt på 1980-talet som var heilt spesiell. Ein av grunnane var sjølvsagt det nære samarbeidet med Bjørn Sundquist. Frå 1985-1989 gjorde vi Goethes Faust, så Pantagleize, deret-ter Hamlet og så Merlin.

– Hamlet, ja, det er vel og eit høgdepunkt i karrieren din?– Ja, og det begynte mens vi jobba med Pantagleize. Da sa eg ein dag til Bjørn, «Du er jo så jævla stygg, ja du veit vel det?» «Jo, da, ja, ja, ja….» «Ja, du er faktisk så stygg at du bør spele Hamlet» Han blei jo heilt sett ut, stak-

kar. «Ja, eg meiner det, vi treng ikkje nokon blond prins no lenger, no kan du som skode-spelar spele Hamlet.» Og så gjekk eg opp til

teatersjef Brodal og sa at vi gjer Hamlet med Bjørn; Sverre Wilberg og Kari (Onstad, Winges ektefelle, red. m.) kan òg vere med. Og Svein Erik (Brodal, red. m.) rydda plass. Produk-sjonen blei invitert rundt i Europa og gjorde bl. a stor lykke i Tyskland. Fulle hus

i Wiesbaden med 26 framkallingar hugsar eg spesielt godt, for der var det ein modig publi-kummar som ropte «Scheisse!» og heldt på å bli banka opp. Ja, det var ei sanselaus tid.

– Kva var det som var så spesielt med nett den

Stein Winge i bohemsk stil i porten heime på Nesodden, der han bur i eit hus fylt frå golv til tak med kunst frå venner og bekjente, etter eit langt liv i rampelyset.

«Ja, du er faktisk så stygg at du bør

spele Hamlet»

25|| HAUST 2017 ||

produksjonen, har du ei forklaring på det?– Nei, ikkje eigentleg noka god forklaring anna enn at Bjørn og eg hadde så mykje kon-takt i den perioden og at vi var ein veldig sa-mansveisa og entusiastisk gjeng. Eg hugsar at på leseprøven så hadde vi ikkje nokon ferdig modell, men Tine Schwab fortalde så levande korleis ho hadde tenkt seg framsyninga at folk berre sat og gapte. Det var ei heilt spesiell stemning, ei lykkeleg tid. Hamlet er nok ved sida av Bibelen, no for nokre sesongar sidan, noko av det sterkaste eg har gjort, av det som sit igjen i pannebrasken min.

– Det er nokre skodespelarar du kjem tilbake til heile tida, er det viktig for deg?– Ja, både for meg og dei, trur eg, og for resultatet. Det er jo slik at folk du samarbei-der godt med kjem du gjerne tilbake til med

glede. Eg har ei liknande erfaring no med Jan Sælid, vi har hatt eit veldig fint samarbeid i fleire produksjonar, han er ein utruleg sterk skodespelar og det har vore til stor glede for oss begge. Eg liker å møte folk igjen som betyr noko for meg og som eg betyr noko for, men det er vel nokså vanleg vil eg tru.

– Er det spesielle eigenskapar du er ute etter?– Det er vel først og fremst det at dei er opne og fordomsfrie og stoler på at det er prosessen som skal føre oss inn i det som er spennande og interessant og ikkje fastlåste meiningar eller analyser på førehand, at dei verkeleg er interesserte og vil prøve ut saker og ting. Eg er alltid open for at andre kan komme med ting som er meir interessante enn det eg føreslår, og slik må det vere. Da må ikkje instruktøren bli såra, han må sleppe

taket og gi fridom, berre det går rett veg. Viss ein ikkje gir fridom til skodespelarane blir det aldri skikkeleg alvor i leiken, og det er heile poenget.

– Du er kjent for eit kraftig uttrykk, totaltea-ter med alle sine verkemiddel, bevisst musikk-bruk, eit sterkt visuelt språk, har dette noko med bakgrunnen din å gjere?– Det kan det nok ha, eg hadde ein dramatisk barndom, krigsbarn med ustadig familie. Men eg var svært sterkt knytt til far min, kunstmålaren Sigurd Winge, og jobba som assistenten hans på store utsmykkingsopp-drag. Han var heilt nådelaus mot seg sjølv og gav seg ikkje før han var heilt sikker på at han var i mål. Da høyrde han ei klokke slå inni hovudet sitt, sa han. Musikk har eg òg hatt eit sterkt forhold til heilt sidan tidleg ungdom,

– Det er Gud, pleidde Bjørn Sundquist å seie da han ringte i perioden dei heldt på med Bibelen. Dette blei eit av dei største prosjekta Winge noko sinne har gjort, og den 6 timar lange framsyninga er eitt av dei prosjekta som framleis er hans hjarte nærast den dag i dag. På bildet er forutan Bjørn Sundquist som Gud, Jan Grønli som Lucifer og Frank Kjosås som Jesus. Foto: Per Maning/Det Norske Teatret.

Stein Winge som Paris i Romeo og Julie, avgangsframsynin-ga til Teaterhøgskolekullet av 1964, på Nationaltheatret. Framsyninga fekk råslakt, og skodespelarane blei omtalte som daukjøt som ramla inn på scenen. Mellom dei andre skodespelarstudentane var mellom andre Liv Ullmann, Ståle Bjørnhaug, Sverre Anker Ousdal og Nils Sletta. Foto: Jan Schwartzott.

Hamlet-framsyninga i 1987 fekk ei blanda mottaking hos kritikarane, og VG meinte at Bjørn Sundquist var «mer som en indianerhøvding enn en ung revolusjonær», og det var nok ikkje meint som positivt. Likevel er den ei av framsy-ningane som er blitt hugsa på Det Norske Teatret, og ei av rollene Sundquist sjølv er mest glad i. Foto: Leif Gabrielsen

For rolla som den dysfunksjonelle faren i NRK-serien Koselig med peis, blei Stein Winge nominert til den interna-sjonale TV-prisen Emmy for beste mannlege hovudrolle. Foto: Tordenfilm/Daniel Voldheim.

Merlin frå 1989 vil bli ståande som ein av dei segnomsuste framsyningane ved Det Norske Teatret. Sundquist hadde også tittelrolla her. Publikum var plasserte oppå Hovudsce-nen, og framsyninga varte i ca 6 timar. Foto: Leif Gabrielsen.

|| HAUST 2017 ||26

musikken er min måte å meditere på, og eg arbeider mykje med klassisk musikk. Eg spelte fiolin, men ville eigentleg bli dirigent. Eg hadde ei bestemor som var halvt tysk, frå Flensburg, henne elska eg over alt på jord, ho var pianolærar, og den som eigentleg tok seg av meg i barndommen. Eg hugsar eg tok 21-bussen til Alexander Kiellands plass og sat hos henne i timevis, gjerne med hendene oppå hennar hender mens ho spelte Schu-bert, Beethoven, Mozart m.fl. Ho betydde enormt for mitt forhold til musikk. I 1958 eller 59, heldt den store, tyske pianisten Wil-helm Kempff ein konsert i Aulaen og eg had-de kjøpt billettar til oss. Men bestemor ville absolutt ikkje bli med, og eg kunne ikkje be-gripe kvifor, men så fortalte ho til slutt, «Du skjønar det Stein, at i begynnelsen av dette hundreåret så var Wilhelm og eg kjærastar». Men ho blei da med til slutt, til og med på ei slags mottaking etterpå. Da Kempff fekk sjå bestemor Julie stige over dørstokken, slo han ut med armane, «Ach, Jutta!», og så var det berre dei to i 20 minutt. Det var fantastisk! Mange år seinare fortalte eg denne historia til den svensk-amerikanske diri-genten Herbert Blomstedt, som eg har samarbeidd med fleire gonger og som var ein god venn av Kempff. Han elskar den historia. Nyleg dukka programmet frå Kempff-konserten opp i ein av ryddesjauane eg har for tida, da viste det seg at det var Blomstedt som dirigerte orkesteret. Han overtok Oslo-fil-harmonien berre nokre få år seinare. Det er mykje som innhentar ein seinare i livet, som ein finn tilbake til.

– Operaregissøren Stein Winge, korleis begynte det?– Eg hadde gjort tre operaer på Den Norske Opera; Trubaduren, Tryllefløyta, og ein opera av Alfred Jansson. Men så mens eg jobba på Det Norske Teatret, i 1986, var det vel, så blei eg oppringt på kantina ein dag; «Allo, I am Ygal from The Grand Theatre, Geneve. I know you hate Wagner, can you come down and do The Valkyria». Eg trudde det var ein vennefleip og ba han om å go to H… eller noko sånt…, «No, no I am Huge Gall…» Så dit kom eg og gjorde Valkyrien med berre verdsstjer-ner, det var sanselaust. Eg som aldri hadde likt Wagner, men eg hadde jo heller aldri

høyrt skikkeleg etter. Eg hugsar at da den store ungarske sopranen Eva Marton skulle komme, da skalv heile huset, og eg skalv litt eg òg, men eg kalla henne inn til eit møte på foyer artistique og hadde med meg eit par CD-innspelingar med henne, så vi fekk ein fin start. Ho hadde aldri gjort Brünnhilde før, og seinare ein gong vi jobba saman fortalte ho meg at det vi gjorde den gongen, den model-len, hadde ho alltid brukt sidan òg, det var jo hyggeleg.

– Og seinare blei det mykje opera rundt om i Europa, og i USA?– Ja, Brüssel, Düsseldorf, Barcelona, Mannheim, Bonn, Frankfurt, Leipzig, Paris, Strasbourg, Houston, Chicago. Eg var på bordet i Bayreuth òg, til vurdering, men dei tok meg ikkje inn, men likevel...

– Bortsett frå kjærleik til musikken, kva har vore ditt viktigaste bidrag til operaen?– At eg insisterer på å jobbe med situasjonar slik eg gjer det i teateret, at eg gjer songarane

til skodespelarar, det er jo det dei fleste av dei vil. Den engelske bassen John Tomlinson, som eg hadde i Boris Godunov i Geneve, sa til meg ganske tidleg i prosessen, «Du må behand-le meg som skodespelar og ikkje som songar, så skal eg seie i frå når eg ikkje klarer det du vil ha meg til å gjere akkurat der og da.» Eg har stort sett berre gode

erfaringar med songarar. Desse omreisande kolossane som «ein må flytte med truck» er for det meste gode historier. Songarar har gjerne betre humør enn skodespelarar, det har med musikken å gjere, musikken som går gjennom kroppen på dei.

– Kva ser du tilbake på som dei største opera-produksjonane dine?– Khovansjtsjina av Modest Musorgskij og Lady Macbeth frå Mtsensk av Sjostakovitsj. Begge desse gjorde eg i Brüssel og begge blei flytta over til Barcelona. Dei finst forresten begge på DVD i butikkane, for å hjelpe litt på salet.

– Men du begynte altså som skodespelar, til strålande kritikkar? – Avgangsklassen vår på teaterskolen fekk vise seg fram i Romeo og Julie på National-

theatret i 1964. Odd Eidem leverte da ein av sine mest velskrivne og vondsinna teater-kritikkar i VG, vel verdt å lese berre av den grunn. Ein slags statusrapport for norsk skodespelarkunst 400 år etter Shakespeares fødsel, der konklusjonen gjekk om lag slik, «….og i går kveld veltet 900 kg daukjøtt inn over vår hovudscene.» I denne kjøttvekta fann ein utanom meg sjølv både Sverre Anker Ousdal, Nils Sletta og Per Jansen. Seinare blei eg venn med Eidem, men han ville aldri diskutere denne grausame salven. – Men du har komme frykteleg tilbake, nomi-nert til Emmy som beste mannlege skodespelar for rolla i TV-serien Koselig med peis der du spelte mot dotter di som dotter di.

– Ja, og det morosame var jo at eg berre stilte opp for å lese stikkord for henne på au-dition. Og rutinert som eg er, tok eg i litt for å hjelpe henne, og så fekk eg tilbod om ei ho-vudrolle, og takka nei. Men dei gav seg ikkje og troppa opp på kantina her mens vi heldt på med Bibelen, så eg foreslo Gud, altså Bjørn Sundquist, men han var alt på rollelista, fekk eg vite. Så prøvde dei seg med tre overtalande damer på Continental, og da høyrde eg mi indre stemme seier, «Er du blitt feig, Stein?» og sa ja.

– Det blei ikkje Emmy på deg, men du hadde jo gjort lykke i det stjernespekka USA tidlegare, blant anna saman med Espen Skjønberg som King Lear?

– Ja, det var på Los Angeles Theatre Cen-ter. Bakgrunnen var arbeidet vårt med Shake-speare på Torshovteatret midt på 80-talet. Eg blei invitert over og det første eg gjorde var Tre søstrer av Tsjekhov. Da spelte forresten Kim Catrall frå Sex and the City rolla som Masja. Ho kom på audition og var veldig god. «Tusen takk», sa eg imponert, men det skulle eg visst ikkje ha sagt, for det blei oppfatta som avslag og at ho kunne gå, så eg måtte springe etter henne ut på gata. Ho gjorde ei veldig intelligent, og sexy Masja, men rauk uklar med Versjinin. Frå 1985-90 drog eg fram og attende over dammen, gjorde blant anna mine første Ibsen-oppsetjingar der, både Vildanden og Peer Gynt. Ei interessant tid og møte med mange fine scenekunstnarar.

– Etter meir enn 50 år med teater og opera og minst 150 ulike oppsetjingar, synest du likevel at du har noko ugjort?– Det er nok enno ting eg brenn for og har lyst å gjere, men det einaste eg kan love, er at det ikkje blir fleire Peer Gynt.

«Eg trudde det var ein vennefleip og ba han om å go to H… eller noko

sånt…»

27|| HAUST 2017 ||

|| HAUST 2017 ||28

Nashornet, blei det mumla, ledd, gråte, og rista på hovudet.

Han var svaret på det mange av oss undra oss over, jamvel om svara

han – Nashornet – gav, for det meste var galne, i følge både vitskap og logikk. For USAs 45. president var elefanten i glashuset som knuste alt rundt seg. Han var nashornet i landsbyen som valsa over alt og alle. Han utfordra moralen med løgnene sine, kulturen med kunnskapsløysa si, konvensjonane med dei bisarre tweetane sine. Han viste seg å vere ein mobbar som ikkje gjekk av vegen for å oppmode stormtroppane sine til å ty til vald. Han var praktisk tala eit nashorn, slik Eugene Ionesco skapte det for litt meir enn 50 år sidan. Og han er i fri dressur.

Som hovudpersonen i Ionescos stykke, Be-renger, seier det etter at det første nashornet

er observert i landsbyen:- Eit nashorn i fri dressur er ikkje bra.- Ikkje i det heile, svarer, Jean, Berengers

kjenning.- Absolutt ikkje. Det er galskap!Slik oppsummerer Berenger situasjonen.

Som galskap. Og så er det nettopp galskapen som vinn. Alle blir til nashorn i Berengers landsby, også Jean. Det er berre fylliken Berenger som held stand og ser gjennom galskapen. Det absurde blir verkeleg i Io-nescos absurde teater. Og det var sjølvsagt verkelegheita Ionesco ville beskrive med dei absurde overdrivingane sine. For det som skjer i Nashornet, er ikkje så ulikt det som skjedde 22. januar i år, da USAs 45. president blei innsett i sitt høge embete. Hans første embetsgjerning var, som vi hugsar, å ljuge om kor mange som var møtt fram på innsettings-seremonien. For deretter å påstå at det var alle andre som laug.

Det var ei handling med nashornske kvali-tetar. Det offentlege rommet blei grundig forsøpla. Og sidan har det som kjent ikkje blitt betre. Heller tvert imot.

Forsøpling av det offentlege rommet, av samtalene og omgangsformene i det offent-lege rommet, er utan tvil eit tema for Eugene Ionesco i stykket Nashornet. Stykket har sin kontekst, og den er fascismen, nazis-men og kommunismen i Europa i det førre hundreåret. Det var ei tid då verdiane gjekk i oppløysing og menneska hamna i omstende dei ikkje forstod. Dei forstod i alle fall ikkje konsekvensane av det. Slik oppstod fascis-men, nazismen og stalinismen, den siste som ei forkvakla utgåve av sosialismen.

I eit intervju i 1970 forklarer Ionesco «nashorniseringa» av studentmiljøet i den rumenske hovudstaden Bucuresti på slutten av 1920-talet. Romania skulle ti år seinare

Nashornet iblant oss

Det begynte for alvor 22. januar i år. I samtaler mann og kvinne imellom så var svaret på dei fleste spørsmåla det same.

TEKST MORTEN STRAND FOTO FREDRIK ARFFTIL NYNORSK VED ARNE TORP

29|| HAUST 2017 ||

bli eit fascistisk diktatur der antisemittisme var utbreidd, mens Ionesco sjølv var student i byen. Han skildrar vener som i ei bisetning kunne seie noko negativt om jødar. Så gir vi ordet til Ionesco:

«Og den kommentaren var eit symptom. Tre veker seinare ville den personen bli nazist. Han var fanga i ein mekanisme, han aksepterte alt, han blei eit nashorn. Mot slutten var det berre tre eller fire av oss som motsette oss det.»

Ionesco blei ein skarp, men rådvill obser-vatør av det absurde, som jo var midt iblant menneska. Forfattaren blei som ung mann i heimlandet Romania, ein Berenger. Berenger er ein figur som går igjen i Ionescos forfattar-skap.

Sentralt i Nashornet er debatten om nashornet har eitt eller to horn. Om nashor-na som dukkar opp i Berengers landsby

stammar frå Afrika eller Asia. Er det afrikan-ske nashorn som har eitt horn, eller er det asiatiske? Om dette går debatten friskt ved Berengers kafébord. Det er sjølvsagt rasis-men han skildrar i denne samtalen. Problem-stillinga er – som Ionesco viser oss – absurd.

I 1938 – same år som fascistane i Jern-garden tek makta i Romania – flyttar den rumensk-franske Ionesco til Frankrike, der han lever til han døydde i 1994. Etter krigen observerer antifascisten og antikommunis-ten Ionesco korleis franske kommunistar bortforklarer og orsakar brotsverka til Stalin i Sovjetunionen og i heimlandet Romania. Denne apologetiske haldninga ser vi også hos rollefiguren Dudard i Nashornet.

– Dudard er Sartre, har Ionesco sagt. Jean-Paul Sartre var Frankrikes mest kjende intellektuelle på 1950-talet, som forsvarte og bagatelliserte stalinismens ugjerningar som

nødvendige for å bygge eit betre samfunn. Ionesco forakta tøvet og gjorde narr av det, mellom anna i Nashornet.

Men Nashornet er enno blant oss. I eit intervju seier Ionesco:

– Du oppdaga ein sjukdom i det 20. hundre-året, som kan bli oppkalla etter det vidgjetne skodespelet mitt, Nashornet, nashornisme. For ei avgrensa tid kan ein seie at mennesket får nashornkarakter på grunn av dumskap eller vondskap. Men det finst menneske – ærlege og intelligente – som av og til kan få ein overraskande snev av denne sjukdom-men, jamvel dei kjære og nære kan lide. Det skjedde med mine venner. Det var derfor eg drog frå Romania.

Ein dyster diagnose for vår tid. Skal tru kva Ionesco ville sagt om USAs 45. president?

NASHORNETAV Eugene IonescoOMSETJING OG REGI Ingrid Weme NilsenPREMIERE 14. oktober på Scene 2I ROLLENE: Per Schaanning, Svein Roger Karl-sen, Julie Moe Sandø, Geir Kvarme, Trini Lund, Elisabeth SandKva gjer du, når det går opp for deg at verda held på å bli overtatt av klønete, vulgære, aggressive dyr med dårleg gangsyn og liten hjerne?

|| HAUST 2017 ||30

A K T U E L L

PER SCHAANNING

SKODESPELAR

Aktuell som Berengér i Nashornet

Bérenger blir skildra som ein litt preglaus figur, ein heilt vanleg mann, som nok dramatikar Eugene Ionesco sjølv identifiserte seg med. Eg trur nok eg er ein ganske jordnær type. Bur på Tøyen og på landet, prøver å vere oppriktig i arbeidet. Kanskje eg fekk rolla fordi eg er den mest preglause typen på Det Norske Teatret, hehe! Men han er ikkje så dum, for han held hovudet kaldt når verda rundt han går av hengslene: Ein dag kjem eit nashorn stampan-de gjennom gatene og øydelegg alt som kjem i vegen. Det viser seg at det er menneske som er blitt til nashorn, og gjennom stykket blir alle i byen til omsynslause nashorn som går i flokk og ikkje tek omsyn til andre. Alle unntatt Bérenger. Han prøver å forstå kva som hender.

Ionesco skreiv stykket på slutten av 50-talet som ein kritikk av dei totalitære regima som voks fram på midten av 1900-talet, spesielt var han oppteken av den fascistiske «jern-garden» i heimlandet Romania. Stykket stiller seg skeptisk til alle former for flokkmentalitet, ein «vi mot dei»-tankegang, som vi også ser rundt oss i dag. Nyansane er i ferd med å for-svinne, og du kan komme unna med nesten kva som helst av uanstendig og respektlaus fram-ferd. Berre sjå på populismen som er i frammarsj over heile Europa. Det kan vere nærliggande å samanlikne nashorna med Trump, men vi har også Orban, Le Pen, Wilders og Erdogan. Des-se appellerer til folk gjennom å seie ting «rett ut, som dei er». Men det er ikkje nødvendigvis slik at alt som kjem frå levra er sant. Bérenger er den vesle mannen mot systemet. Han kjenner instinktivt at det er noko som ikkje er bra med dette nye som nashorna represen-terer, og han vel å stå aleine og følgje sitt indre moralske kompass. Nashorna legg kjenslene til side, blotta for empati og anstendigheitskjens-le. Som uttrykket seier: Dei er så tjukkhuda at dei ikkje treng ryggrad for å stå oppreist. FORTALT TIL ÅSNE H. DAHL TORP.FOTO FREDRIK ARFF

ANNONSE

31|| HAUST 2017 ||

FULL PAKKE MED SHOWPAKKAR!

SCANDIC ER STOLT AV SAMARBEIDET MED DET NORSKE TEATRET

Velkommen til Scandic og Det Norske Teatret!

Bu hos oss, og opplev Scandics fantastiske service, for så å toppe

kvelden med ei framsyning på Det Norske Teatret som ligg i gang-

avstand frå fleire av hotella våre.

Kultur, historie, natur, shopping og natteliv

er alt element som gjer Oslo perfekt for ein helgetur.

Gjennom showpakker.no tilbyr Scandic overnatting, teaterbillettar

og mat til gode prisar. Våre restaurantar og barar tilbyr ein god

start på kvelden.

ANNONSE

|| HAUST 2017 ||32

Chris Thorpe får meg til å ville prøve hardare. Han får meg til å ville vere dristigare i forma og modigare i inn-haldet. Han får meg til å ønskje å bli ein betre forfattar.

Eg er ein middelaldrande mann no. Eg veit ikkje heilt korleis det skjedde, men det verkar som om det har skjedd. Eg kan ikkje fri meg frå kjensla av at dersom

eg skal halde fram med å skrive for teateret, må eg jobbe hardt for å unngå å skrive dei same skodespela om og om igjen. Det er derfor eg synest samarbeid er så spennande. Det er derfor eg blir trekt mot å skrive versjonar av klassiske skodespel i nye engelske omsetjingar. Og det er derfor eg synest arbeidet til yngre dramatikarar er så stimu-lerande. Dei får meg til å tenkje over kva ein dramatikar gjer, og kva teater er.

Det er ingen som får meg til å tenkje hardare enn Chris Thorpe. Han

HYLLING TIL CHRIS THORPEDen respekterte britiske dramatikaren Simon Stephens, aktuell både med dramatiseringa av Det merkelege som hende med hunden den natta og Noregspremieren Heisenberg, skreiv denne artikkelen i programmet til Theatertreffen i Berlin, 2015.TEKST SIMON STEPHENS TIL NYNORSK VED ARNE TORP

33|| HAUST 2017 ||

DET HAR VISST VORE EIN EPISODEAV Chris ThorpeOMSETJING Marita Liabø REGI Peer Perez ØianNOREGSPREMIERE 30. august på Scene 3I ROLLENE: Amell Basic, Sara Khorami, Marie BlokhusKva får oss til å gå frå overtyding til handling?

PEER PEREZ ØIAN OM

Det har visst vore ein episode

Kvifor vil du setje opp dette stykket?Chris Thorpe er eit spennande nytt kjennskap for meg. Han representerer ei annleis dramatisk røyst som gjennom sin bakgrunn som skodespelar og performancekunstnar skriv på ein særeigen måte med sterkt driv og mykje musikalitet. Thorpe forskar i korleis språk er eit våpen, noko som kan gi stor makt, men også forføre og manipulere. Han klarer å nyansere komplekse samtidsspørsmål og psyko-sosiale dilemma.

Har stykket noka tilknyting til hendingar i samtida?Både ja og nei. Thorpe lar seg delvis inspirere av historiske hendingar, men fortolkar dei, diktar vidare og endrar perspektiv slik at dei får allmenngyldig menneskeleg verdi. Skodespelarane framstiller ikkje konkrete historiske figurar, men utforskar moderne arketypar utan å «bli til karakteren» i tradisjonell dramatugisk forstand.

Er det nokon bodskap her?Alle stykke har sjølvsagt ein bodskap. Dette stykket flettar saman fire forteljingar, fire unike historier som kvar på sin måte seier noko om det å vere menneske under ekstremt press der det ikkje er opplagt for individet om handlingsmønsteret er såkalla godt eller vondt. Det problematiserer komplekse etiske, eksistensielle eller politiske vurderingar som av og til må takast i augneblinken og som kan få enorme utilsikta konsekvensar. Det syner kompleksiteten i det å måtte ta og det å måtte stå for val ein ikkje alltid kan ane konsekvensane av.

Kva skal publikum sitte igjen med?Eg vonar at teksten og karakterane, måten Thorpe langsamt faldar ut desse fire historiene, gir publikum høve til å kjenne på eller reflektere over komplekse val ein sjølv har måtta ta i livet, eller som ein kanskje ikkje har makta å ta.

sprang ut av kulturen rundt det såkalla samarbeidande teateret i frie britiske teatergrupper på midten av det siste tiåret. Han hadde ein helt annan bakgrunn enn meg, som kom frå Royal Court. Han skreiv stykke for skodespelarar som han samarbeidde med. Han skreiv for seg sjølv. Det var meir sannsynleg at arbeidet hans ville bli sett opp på scenar som huser frie teatergrupper, som Battersea Arts Centre eller Forest Fringe, enn på dei tradisjonelle og etablerte teatra.

Denne bakgrunnen gir han eit forhold til sitt eige arbeid som for meg er provoserande og spennande. Han er ikkje ein forfattar som er bunden til det ortodokse forholdet mellom tekst og framsyning. Han er i større grad ein teatermakar enn ein forfattar. Denne posisjonen fyller skrivinga hans med ei kjensle av utforsking og oppfinning. Det er få forfattarar som er så konkrete når dei skriv for skodespelarar i rommet. Skodespelarane han skriv for, er konkrete og klare i fantasi-en hans. Det gjeld for romma også. Det gjer arbeidet hans skamlaust direkte og brilliant leikande.

I eit stykke av Chris Thorpe blir publikum kompromisslaust godte-ke. Teaterrrommet blir kompromisslaust delt. Lyset blir på heile tida. Skodespelarane stirer publikum inn i augo. Vi er på den same staden. Vi er her for å dele noko saman.

Denne godkjenninga av arkitekturen og prosessane og strukturane i teateret set ikkje grenser for fantasien hans, men gjer det i staden mogleg for han å presse hardare på. Skodespelarane hans kan først synast velkjende, men det ligg heile tida ei kjensle under om at det kan bli eit mareritt. Han skriv om vald og einsemd, fortviling og kjærleik og redsle, og han skriv med inspirerande ømheit og sannferdigheit.

Når publikum har sett eit skodespel av Chris Thorpe, sit dei att med ei kjensle av å ha blitt granska fordi han ser under huda på vår uærlegdom overfor oss sjølve og avslører den med øm klårleik. Det er ei sjeldan og spennande oppleving. Chris Thorpe skriv likevel aldri for å sjokkere eller for å gjere nokon oppskaka. Han skriv, trur eg, med ein kjærleik til menneska og ei medkjensle for korleis vi lyg for oss sjølve.

Han har ikkje den lystige gleda til Neil Labute eller Larry Clark. Thorpe er ein forfattar med forståing for det kompliserte rotet det er å vere menneske. Denne forståinga tvingar han til å vere ærleg. Men det set han aldri i ein posisjon til å dømme.

Denne syntesen av formell djervskap, teatermessig oppfinningsrik-dom og sjenerøs, sviande ærlegdom er eksepsjonell. Når eg vaklar inn i mine år som middelaldrande, blir eg like oppglødd over arbeidet hans som av alle andre dramatikarar eg les.

|| HAUST 2017 ||34

Eg tenkjer alltid at teaterets oppgåve er å undersøke kva det vil seie å vere mennes-ke,» fortel Simon Stephens. Framsyninga Heisenberg har noregspremiere i haust, eit

stykke som skjer inn til sjølve essensen av teateret: To skodespelarar med ein tekst på ei nesten tom scene. For den britiske drama-tikaren er det handlinga og ikkje ordet som er det sentrale: «Teater er ikkje lingvistikk. Det er handling. Om noko kan øydelegge eit skodespel, så er det ord.»

TILFELDIG KJÆRLEIKKatalysatoren for handlinga i Heisenberg har skjedd alt før stykket startar. På ein togstasjon i London kysser Georgie den heilt framande Alex i nakken. Det blir starten på ei usannsynleg kjærleikshistorie. «Komedi-en og det menneskelege i Heisenberg – om det er der – finst ved at det dreg merksemd mot det anormale.» I eit intervju med New York Theatre Guide fortel Stephens at det er i karakterar som er ekstreme, nysgjerrige, ekstraordinære og utanfor, at det menneske-lege avslører seg sjølv.

Alex er ein eldre mann, ein slaktar, med irske røter. I over femti år har han halde fast på sine daglege rutinar, og eiga einsemd. Georgie er ei livleg, yngre dame. Ho finn på stadig nye historier og er ikkje så nøye med

sanninga. Begge har dei krefter i seg som – frå det uventa kysset – spinn historia vidare. Men i det ekstraordinære finst også det allmenne. Kor godt kan ein eigentleg kjenne eit anna menneske?

KVANTEFYSIKKENTittelen på stykket har Stephens henta frå naturvitskapen. Den tyske fysikaren og Nobelprisvinnaren Werner Heisenberg oppdaga den såkalla uskarpleiksrelasjonen på 1920-talet. Den seier at alt i universet oppfører seg både som ein partikkel og ei bølgje på same tid, og at ein derfor ikkje kan måle nøyaktig posisjon og rørslemengde samstundes.

Med kvantemekanikkens lovar som pre-miss er Heisenberg ein romantisk komedie som loddar djupt i den menneskelege natu-ren. «Teorien er at om du veit kor noko er, veit du aldri kor det skal eller korleis det skal komme seg dit,» forklarar Stephens. «Det er å ta denne kjemiske ideen og gjere den om til ei kjærleikshistorie. Det handlar om forhol-det og vennskapet, kjenslene og kjærleiken mellom ei yngre kvinne og ein eldre mann ho prøver å forføre.»

DET TOMME ROMMETDet er berre to skodespelarar på scenen i Heisenberg. I oppsetjinga på Det Norske Te-atret er det Bjørn Floberg og Marie Blokhus

som speler dei to rollene. I scenetilvisinga står det at scenerommet skal vere så nakent som mogleg. Stephens fortel i boka A working diary at inspirasjonen til scenerommet var estetikken i ein prøvesal. Om scenen er så na-ken som mogleg, og rekvisittane er så ærlege som mogleg, betyr det at ingenting er gitt på førehand, og publikum må bruke sine eigne erfaringar: «Ein realistisk scenografi styrer publikums respons og føreslår for dei kva stykket skal vere om og kva som kan skje. Å ta

HEISENBERGAV Simon Stephens OMSETJING Ola E. Bø REGI Erik UlfsbyNOREGSPREMIERE 25. november på Scene 2I ROLLENE: Marie Blokhus og Bjørn FlobergKor godt kan ein kjenne eit anna menneske? Ei kvinne kysser utan vidare ein framand, og langt eldre mann i nakken på ein jernbanestasjon. Dette blir starten på eit spesielt forhold, der sanninga om den andre blir avdekka i pussige situasjonar og små, overraskande porsjonar.

TALENTLAUS SUKSESS

Simon Stephens har over 20 skodespel bak seg, ei rekkje prisar og internasjonal suksess. Men det er

ikkje talentet som har ført han dit han er i dag.TEKST ERLEND TÅRNESVIK DREIÅS FOTO ALEX RUMFORD

35|| HAUST 2017 ||

bort scenografi fjernar denne forventninga. Så kan forteljinga bli avslørt fullt og heilt i augneblinken.»

PRISVINNANDE DRAMATIKARSimon Stephens sine skodespel blir mykje spelt i Europa og USA. Framsyninga Det mer-kelege som hende med hunden den natta har hatt stor suksess på West End og Broadway. På Det Norske Teatret går stykket framleis, tre år etter premieren. Sjølv blir Stephens

aldri nøgd med stykka han skriv: «Alle mine skodespel er på ein måte mislykka,» seier han i eit intervju med avisa The Independent: «Anten høyrer eg mi eiga røyst for tydeleg, slik at forteljinga ikkje verkar, eller det over-ordna bildet blir usamanhengande.» Men det perfekte er ikkje nødvendigvis det ideelle for Stephens: «Om eg nokon gong skriv eit styk-ke der eg tenkjer at alt er perfekt, sluttar eg.»

Han har inga formell utdanning, og meiner det ikkje er naudsynt for å vere dramatikar.

Sjølv underviser han i kreativ skriving og har denne oppskrifta for unge skribentar: «Skriv. Les. Skriv igjen. Les igjen. Tenk. Skriv igjen. Les meir. Skriv meir. Slutt aldri å lese. Slutt aldri å skrive. Slutt aldri å tenkje. Suksess kjem frå arbeid. Det er ingenting som heiter talent».

SIMON STEPHENS

(1971)

Britisk dramatikar, fødd i Manchester.

Tilsett ved Lyric Hammersmith i London.

Har skrive meir 20 skodespel, mellom anna: Bluebird (1998),

Motortown (2006), Pornography (2007),

Wastwater (2011), Blindsided (2014) og Heisenberg

(2015).

For sceneadaptasjonen av romanen Det merkelege som

hende med hunden den natta av Mark Haddon, vann han Olivier Award (2013) og Tony Award

(2015) for beste stykke. Det Norske Teatret hadde premiere

på stykket i 2014, og det går framleis på Scene 3.

Stephens har omsett Jon Fosse og Henrik Ibsen til engelsk.

Stykket Heisenberg hadde premiere i Off-Broadway i 2015, i haust får det skandinaviapremiere

på Scene 2.

|| HAUST 2017 ||36

Eg glimtar til! Joachim Rafa-elsen gliser og blikket er lurt. Han har akkurat oppsum-mert karrieren, og innrømt at yrkesvalet så langt har innfridd forventningane. Litt

kaos har det vore, men kaos har og sine sider, meiner Joachim. I det kaotiske ligg kjelda til det organiske, det udefinerbare, det levande og nyskapande. Vi treng ikkje slost så mykje heller, for vi er alle «små pust tå kosmos». Eg trivst godt med litt kaos, seier han, berre det ikkje blir for mykje og for destruktivt og om det var ein eigenskap han gjerne skulle hatt, så er det betre ordenssans. Trass i karakteris-tikken som rotehue og distré, er det skikk på oppgåvene han har fått dei seinare åra.

– Eg diggar jobben min, slår han fast. I haust skal skodespelaren veksle mellom dommedag og julefeiring på scenen. Berre avbrote av nokre Edda-framsyningar utan-

for landegrensene. I Ghelderodes Skål for dommedag! er han del av farsen som utspelar seg før verda er spådd å gå under, i regi av Stein Winge. Seinare skal han spele Jesus i Gunnar Germundsons harselas over kom-mersialiseringa av jula og bortfallet av den kristne bodskapen i høgtida. Men det er ikkje berre i haust at tempoet er høgt. Gradvis har han arbeidd seg inn i bevisstheita til publi-kum, både på skjerm og på scenen. Med sin litt rufsete stil og hengslete framtoning er han ikkje blant dei som figurerer i vekepressa eller på den raude løparen. Kjendiseri har han aldri trakta etter, men sjølv om han kan-skje ikkje blir attkjend på gata, er det mange som har lagt merke til den hardtarbeidande skodespelaren. Berre på Det Norske Teatret har han dei seinare åra stått på Hovudscenen i storsatsingar som Bibelen, Woyzeck, Andre verdskrigen, og Kan nokon gripe inn og på Scene 2 mellom anna i Røvarane, Fulle folk og

Fridomens vegar. I Robert Wilsons kritikarr-roste Edda, som hadde urpremiere i vår, spelte han krigsguden Ty, med eine armen bunden på ryggen. Kostymet leika med opp-fatninga av rockestjernene som vår tids nye gudar, og Joachim var kledd opp i noko som likna ei kryssing av 70-talsversjonen av David Bowie og eit reptil. Da han steig framfor sce-neteppet, openberra likskapen til rockestjer-na seg i meir enn antrekket. For eit lydhøyrt publikum kom det musikalske talentet til sin rett i Coco Rosies låt A thousand lessons, komponert for Joachim Rafaelsens versjon av krigsguden Ty. Denne karakteren stod i djup kontrast til rolla hans i Valkyrien, som samstundes rulla over tv-skjermen på NRK. Her spelte han ein politimann som hadde vikla seg litt langt inn dei kriminelle miljøa han arbeidde mot.

– Det er fantastisk å få lov å leike på jobb, gå inn i ulike fiktive univers som er gyldige der

«Mot kaos skal eg sloss, for å få eit lite pust

tå kosmos»Songstrofa til Stein Torleif Bjella har han framført frå

Hovudscenen gjennom heile våren og Joachim Rafaelsen (42) kjenner seg att i Stein Torleifs tema. At han skulle satse på noko

kreativt har han visst sidan barnsbein.TEKST IDA MICHAELSEN FOTO SIREN HØYLAND SÆTER STYLING OSKAR ANDREAS PASK/YME/PALEET

37|| HAUST 2017 ||

JOACHIM RAFAELSEN

Rafaelsen har siste året krope inn i stova til folk flest gjennom

NRK-serien Valkyrien. På Det Norske Teatret er han framleis aktuell som Kunstnaren i Kan nokon gripe inn med songar og tekstar av Stein

Torleif Bjella. Og som den einarma norrøne guden Ty, skal han på turné til Århus med Robert Wilsons Edda. Til hausten har han også premiere

som Aspiquet i Skål for dommedag! i Stein Winges regi, og som Jesus-barnet i den alternative julefram-

syninga Faens Nisse!

|| HAUST 2017 ||38

og da. Fascinasjonen for den menneskelege fantasien har vore drivkrafta for å halde på med dette, og teater er det mest sosiale eg held på med, seier Joachim Rafaelsen.

Han trivst best aleine, med gitaren, målar-sakene eller kameraet. Medisinen mot å bli ein einstøing ligg i kjærleiken til skodespe-larkunsten, som kombinerer dei fleste av lidenskapane hans. Når han burar seg inne i leilegheita i Drøbak, kan han forsvinne heilt inn i si eiga verd og miste grep om tida. Han brukar ofte andre kunstuttrykk i arbeidet med roller, anten ved å måle fram bilde eller ved å komponere musikk.

– Det er noko meditativt over å halde på med slike soloaktivitetar. Eg er oppteken av lytting og prosess. I teatret elskar eg å jobbe med folk eg får kontakt med på scenen. Eg er ein dialog-junkie.

Kontrastane mellom privatsfæren og yr-keslivet er stort, men det er i spennet mellom det eigenrådige og det kollektive Joachim arbeider best. Han er overtydd om at hjernen

hans funkar annleis enn hos mange andre.

– På barneskolen blei eg karakterisert som eit pro-blembarn. Eg skilde meg ut, hadde eit heftig tempera-ment og var verbalt kjapp. Eg var opprørsk, blei ofte utpeika som syndebukk, men eg var ikkje ute etter bråk. Det blei kvis-kra om diagnose, og eg har lurt på om ikkje ADHD hadde vore bokstavane eg ville ha blitt tildelt. Eg var lett å distrahere, eller så gjekk eg inn i hyperfokus. Det kunne vere slitsamt både for meg og for omgjevnadene mine. Men på den andre sida opplever eg det som ei gåve; eg har eit kreativt behov som ikkje så lett lar seg temme. Etter å ha teikna ned veggane på den kvite skolen vår, måtte eg og ein ven som straff måle heile skolen i sommarferien. Så begynte vi på ungdomsskolen og fekk ny formingslærar. Ho gav oss ein heil vegg til å dekorere, nokre tusenlappar og beskjed om å

kjøpe sprayboksar og bøker om gatekunst. God lærar.

Eit stort vendepunkt, og kanskje det som skulle prege yrkesvalet mest, var kameratskapen som følgde etter eit veddemål på ung-domsskolen.

– Frode Winther (skode-spelar ved Det Norske Teatret) hadde på seg ein vest med Guns N´ Roses-logoen. Eg var overtydd om at skrivemåten var feil, ler han. Men sjølv om han gjekk på eit sviande tap, vann han ein kompis som var like autoritets-sky, skolelei og full av draumar som han sjølv. Saman bestemte dei seg for å erobre verda med femtenåringanes grenselause sjølvtillit.

– Sjølv om vi på mange måtar er ulike, så deler vi same humor, musikksmak og syn på tilveret. Vi har inspirert kvarandre heile vegen og har utdanna oss parallelt. Først på folkehøgskole, sidan på Teaterakademiet før eg kom inn på Teaterhøgskolen og han

«I teatret elskar eg å jobbe med folk eg får kontakt med på scenen. Eg er ein dialog-junkie.»

1

42 6

3 5

39|| HAUST 2017 ||

drog til England. Men det var først no i Edda at vi delte scene – ein stor augeblink for to kompisar som la ein slagplan i ei plankehytte i skauen over ei flaske sprit og med framtida framfor seg ein gong for snart tretti år sidan. Vi måtte klype oss litt i armen og ta eit bilde for å forevige augneblinken.

No er dei begge tilsette ved teatret, har små barn og lever meir føreseielege liv. Sjølv har Joachim merka at eit kunstnarliv som hans eige må ha visse rutinar. Dette har mellom anna resultert i om ikkje daglege, så i alle fall hyppige besøk på treningsrommet. Så ofte det lar seg gjere, stikk han innom og får sin dose trening. – Det gir overskot og betre form, og – ikkje minst – eit heilt makelaust godt samvit! Kroppshaldninga blir betre, og innstillinga til å leve sunnare aukar. Sigaret-tane kutta han for fem år sidan og dei seine kveldane er det færre av. Dei sterke flaskene får også stå urørte.

– Eg har vore på nokre mørke stader og eg har deala med skumle og tunge ting i meg

sjølv, men eg set pris på staden der eg er no. Det er så mange som jagar etter noko anna heile tida, som ikkje klarar å sjå verdien i her og no. Det er klart eg kan bli skuffa over roller eg ikkje får, men det orkar eg ikkje dvele ved. Eg set pris på skjønnheita og det gode i livet. Eg har ein dritkul son på 7 år og familie og venner som er heilt fantastiske! Eg har ambisjonar og eg har trua, seier Joachim. – Eg meiner at kunsten må utfordre, den må ha eit element av noko som ikkje lar seg ana-lysere og som treffer noko emosjonelt i oss menneske. Ein dag håpar eg å sitte ved roret på eit eige kreativt prosjekt. Eg kan framleis kjenne på nervøsitet og må arbeide med meg sjølv for å våge å vere god, å sleppe garden. Men å sjå på verda med ein kunstnars blikk, ei verd der alt er fargar, lys, linjer og skuggar, er eit privilegium. Herre gud, det er mykje drit her i verda, men det er faen meg mykje fint òg, seier Joachim Rafaelsen.

7 8

9 10

11

1. Frode Winther og Joachim Rafael-sen våren 1988. 2. Frode Winther og Joachim Rafaelsen våren 2017. Hangen til aparte kostyme gav seg ikkje. Her i Edda-drakt gjenskaper dei augne-blinken frå 1988. 3. Frå Woyzeck. Foto Erik Berg. 4+6. Joachim Rafaelsens eigne arbeid. 5. Som Glør i Lekestue. Foto Anne Liv Ekroll/ NRK. 7. Som politimannen Per i Valkyrien. Foto Johan-Fredrik Bødtker/ Tordenfilm. 8. Som Gåsa i Andre verdskrigen – Natt i verda, på Hovudscenen. Foto L-P Lorentz. 9. Som krigsguden Ty i Edda. Foto Lesley Leslie-Spinks. 10. Kunstnaren i Kan nokon gripe inn. Foto Erik Berg. 11. Frå Valkyrien. Foto Johan-Fredrik Bødtker/Tordenfilm.

F ransk handverk møter seson-gens beste råvarer. Det er ein slags fusjon mellom det ein forbind med ein liten landsby i Frankrike og eit moderne kjøkken med økologisk fokus.

Alle brød og bakevarer blir laga frå botnen på Ila om natta og blir køyrde ned til United Bakeries. Kvar morgon. Autentiske, franske oppskrifter ligg til grunn både i ingrediensar og bakemetode, og det resulterer i ei rykan-de fersk oppleving. Alle egg er økologiske og kjem frå garden Holte, og alt bacon kjem frå A. Idsøe. Kvalitet kvar morgon.

– Vi liker klassikarar. Det gjer jo nordmenn

også. Egg og bacon er jo for eksempel ein frukostfavoritt hos oss. Det er ikkje rakettfor-sking akkurat, men med rett tilbehør og fokus på kvalitet vågar eg å påstå at ein frukost hos oss gir ein litt ekstra god start på dagen, seier Veslemøy, som sjølv er utdanna kokk og butikksjef hos United Bakeries.

TIDSKLEMMA OG SOSIALISERINGDagens viktigaste måltid, blir det sagt. Likevel er det nett det måltidet vi fleire gonger i veka har ein tendens til å negli-sjere eller hoppe over i krigen mot tida. I tillegg til tidsklemma blir matlyst nemnt som ein

faktor. Somme må ha mykje, andre orkar ingen-ting. Her til lands har vi også matpakkekulturen som er med å gjere oss mindre kontinentale, og til dels sosiale, i frukostvanane våre.

– Å legge til rette for at folk kan unne seg ein skikkeleg god start på dagen er noko vi brenn for. Vi jobber alltid mot å servere gode frukostar du blir mett av, utan at det skal ta for lang tid.

Nordmenn er ikkje det folkeslaget som