Upload
others
View
1
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Report
Formasaun Kontinua ba Formador “Oe-Cusse no
Covalima” iha Dili 23 – 26 Maio 2018
Inclusive Education Department – PHD Diresaun Nasional PPMA – Diresaun Geral PPP
Ministerio da Edukasaun Juventude no Disporto
28 May 2018
Abertura official ba formasaun kontinua Formadores husi Regiaun Especial Oe-Cusse no Covalima
Enseramento Official husi DG PPP iha formasaun kontinua ba Formadores husi Regiaun Especial Oe-Cusse no Covalima
Part I
Abertura Official Formasaun ba Formadores husi: Regiaun Especial Oe-Cusse no Covalima
A. Abertura Official husi:
Sr. Dionisio Sarmento
Mana Ester Correia
Sr. Alfredo de Araujo
Sr. Misael Racines
B. Progresso Formasaun Kontinua ba
Formador Oe-cusse no Covalima iha Dili
a) Sr. Dionisio Sarmento - Representa
Embassador Australia liu husi nia
diskusrsu iha abertura kona-ba
froamasaun kontinua ba Formador
sira mai husi Regiaaun Especial Oe-
Cusse no Munisipal Covalima hato’o
ba partisipantes katak:
Governo Asutralia liu husi
Embassada iha Timor-Leste
serbisu hamutuk Ministerio da
Edukasaun fo apoio ba seitor
Edukasaun Inkluzivu atu bele
atinji prosesu desenvolvimentu iha nasaun ida ne’e hanesan mos nasaun
seluk iha mundo;
Liu husi formasaun kontinua ida ne’e formador sira bele hetan konesementu
diak liu tan atu bele atende estudante deficiencia sira iha eskola
regular/publiko ho dereitu hanesan;
Governo Australia iha komitmentu diak atu suporta nafatin ba Ministerio da
Edukasaun iha area oi-oin no seitor ida maka programa Edukasaun Inkluziva
ne’ebe agora komesa hahu realiza formasaun kontinua ba formador sira;
Liu husi koperasaun ida ne’e Governu Australia sei fo apoio ba prosesu
desenvolvimentu Edukasaun Inkluzivu iha Timor-Leste kona-ba formasaun
kontinua ba profesores;
Iha biban hanesan nia akresenta liu tan katak depois formasaun ida ne’e sei
halao formasaun kontinua iha Municipals;
b) Representa Director Geral –
Politika Planementu no
Parseria Director Nasional de
Parseria e Cooperasaun
hanesan representa Director
Geral Politika Planemento e
Parseria – hatot’o nia
diskursu katak:
liu husi formasaun kontinua
ba formador sira ne’e
importante tebes para bele
asgura kualidade de formasaun ba profesores sobre desenvolvimentu
Edukasaun Inkluzivu iha teritorio laran tomak;
Director Nasional ba asuntu Parseria mos hatutan diak liu tan katak formador
sira tenki domina didiak formasaun atu nune’e estudantes sira portador do
deficiencia bele hetan
asesu ba edukasaun ho
diak;
Nia akresenta liu tan
katak wainhira formador
sira fo fali formasaun ba
profesores da turma no
disiplina ne’ebé hanorin
iha eskola
regular/publiko tenki
asegura nafatin
kualidade;
Liu husi abertura ida ne’e Senhor Alfredo mos hateten katak profesores sira nudar formador tenki iha abilidade ne’ebé iha koinesementu diak para bele fo formasaun ba profesores seluk hodi bele atende ba estudantes sira ne’ebé ho kondisasun deficiencia liu-liu ba sira deficiencia intelektual (learning disabilities), Matan, Ain, Tilun no seluk-seluk tan;
Ministerio da Edukasaun liu husi Departementu
Sr. Dionisio Sarmento – Simu Intervista husi
Jornalista TVTL, 23 de Maio de 2018.
Edukasaun Inkluzivu hamutuk parseiros International PHD – Australia Aid realiza ona formasaun kontinua ba formador 20;
Formador nain 10 mai husi Regiaun Especial Oe-Cusse maibe nain formador nain 2 mak la konsege partisipa ho razaun saunde/preukupa los;
Formador nain 10 mai husi Municipal Covalima maibe nain formador nain 2 mak la konsege partisipa ho razaun saunde/preukupa los;
C. Prosesu formasaun durante loron 3 ho balun (3 ½ days)
Formador sira halo hela diskusaun hanesan
preparasaun molok fo fali formasaun kontinua
ba profesores regular sira iha Municipal;
Durante halo refresher training formador sira
halo diskusaun hamutuk ho kualidade molok fo
fali formasaun kontinua ba profesores sira
seluk iha Municipals;
Formador sira tenki domina didiak kona-ba
konteudo materia sobre Edukasaun Inkluzivu
atu nune’e bele transforma metodu ba
formasaun ne’ebé ho kualidade;
Formasaun durante loron 3 ho balun nia laran;
Kordenador Formador husi Oe-Cusse
no Covalima hamutuk ho membrus
sira estuda ho badinas no halo
debate oinsa bele prepara sira nia
koinesementu sobre Edukasaun
Inkluzivu molok fo formasaun
kontinua ba profesores sira seluk.
Part II Formasaun ba Formador sira husi Regiaun
Especial Oe-Cusse no Covalima 23 – 26 de Maio 2018
Ministerio da Edukasaun liu husi Departementu Edukasaun Inkluzivu
serbisu hamutuk ho parseiros Internasional Australian Aid –
Partnerships Human Development (PHD) realiza formasaun kontinua ba
formador sira 20 pesoas hanesan Master Trainers nudar forsa
Edukasaun Inkluzivu iha nivel Municipals.
A. Formador Sira fahe ba Grupos hodi halo Diskusaun no Apresentasaun Formador sira liu husi
diskusaun baseia ba
topiko ne’ebe distribui
ba atu nune’e bele
debate oinsa sira
domina materia
formasaun nian molok
halo apresentasaun iha
forum nia laran. Prosesu diskusaun maka hanesan tuir mai ne’e:
Formador sira tenki hatene didiak kona-ba saida maka Edukasaun Inkluzivu atu
nune’e bele transforma ba formandos/profesores sira seluk iha eskola regular
sira iha Regiaun Especial Oe-Cusse no Municipal Covalima;
Master Trainer husi Municipiu rua simu formasaun sobre edukasaun Inkluzivu iha
tinan 2016 maibe sira la konsege realiza formasaun kontinua iha sira nia
municipal;
Liu husi diskusaun ne’ebé apresenta kada grupo ida-idak sai hanesan saukat ida
para sira nudar formador tenki iha kapasidade wainhira hala’’o formasaun
kontinua iha nivel municipal;
B) Mekanismu formasaun durante
formador sira husi Municipals rua (2) hala’o iha salaun Fundasaun Alola maka hanesan:
Membrus iha motivasaun diak tebes atu kapasita sira nia koinesementu sobre formasaun Edukasaun Inkluzivu hodi atinji kualidade ba formasaun iha nivel Municipals;
Debate maka’as entre formador hanesan Profesora Kristina husi Municipiu Covalima husu perguntas atu hetan klarifikasaun sobre prosesu implementasaun programa nasional Edukasaun Inkluzivu;
Promadora ne’e husu ba Formador Maxi husi Regiaun Especial Oe-Cusse nudar formador/apresentador iha diskusaun nia laran;
Profesora Victoria – husi Regiaun Oe-Cusse halo apresentasaun iha forum nia laran depois halo diskusaun naruk ho nia grupos;
Baseia ba apresentasaun sira formador sira bele deskobre sira an oinsa bele sai hanesan formador ne’ebé kualidade iha nivel municipal;
Formadora ida ne’e wainhira remata apresenta nia sente katak sai formador tenki prepara an lorloron no domina materia ba formasaun nian;
C) Apresenta Materia Edukasaun Inkluzivu no topiko seluk depois halo diskusaun grupo
D) Atu atinji kapasidade formador sira nia potensialidade nudar Master Trainer
tenki liu husi hadia no apresentasaun hanesan tuir mai ne’e:
Sr. Francisco husi Covalima – Nudar formador ida ne’ebé iha motivasaun diak tebes maka nia tenki halo paresentasaun depois liu husi diskusaun hamutuk membrus sira seluk;
Depois apresentasaun formador sira seluk sei husu perguntas atu nune’e presenter sira bele esplika klean liu tan;
Durante formasaun ne’e hala’’o officiais sira husi Ministerio da Edukasaun hamutuk ho Parseiros Internasional PHD reforsa liu tan sobre estrategia formasaun ba formadores sira;
Ministerio da Edukasaun liu husi Departementu Edukasaun Inkluzivu serbisu hamutuk ho PHD fo motivasaun maka’as ba formador sira para sai Master Trainer ne’ebé kualidade;
Plano Ministerio da Edukasaun liu husi Departementu Edukasaun Inkluzivu sei kontinua serbisu hamutuk PHD kona-ba formasaun;
Liu husi koperasaun ida ne’e maka progresso serbisu kona-ba implementasaun Edukasaun Inkluzivu iha Timor-Leste sei hetan susesu bo’ot no profesores sira iha Timor laran tomak sei hetan formasaun;
E) Serbisu ekipa entre formador liu
husi diskusaun no apresentasaun
Koperasaun diak nudar formador para bele hetan kualidade maka hanesan tuir mai ne’e:
Formadores sira nudar profesor tenki
hatene klean liu tan kona-ba sistema
formasaun Edukasaun Inkluzivu iha eskola
regular/publiko;
Liu husi diskusaun no apresentasaun
durante loron tolu ho balun (3 ½ ) iha
Salaun Formasaun Fundasaun Alola
formadores sira aprtisipa ho antusiasm;
Kapasitasaun/refresher training ida ne’e
importante tebes atu nune’e membrus
formador sira tenki domina didiak molok fo
fali formasaun ba profesores sira seluk;
Nudar formador tenki aktualiza progresso
kona-ba sistema implementasaun
Edukasaun Inkluzivu iha Municipal ida-idak
ne’ebé sira hela;
Formadores sira tenki hatene kona-ba
dezafius saida maka sai hanesan bareira ba
estudantes portador do deficiencia iha
nivel eskolar;
Liu husi formasaun ida ne’e Ministerio da Edukasaun hamutuk parseria International PHD involve mos membrus ADTL sai hanesan ekipa konjunta iha formasaun;
F. Materia Simulasaun – Formador sira pratika oinsa atende estudantes portador do
deficiencia iha eskola regular:
Formador Kristina Carvalho – simu hela orientasaun husi Sr. Domingos Gusmão katak:
Liu husi formasaun ba Braihle ne’e Sr. Domingos hanesan fasilitador ho deficiencia matan esplika katak wainhira la’o tenki liman karuk tenki hatudo hanesan ne’e iha photograpia molok hakat ba oin;
Objektivu ba metodu ida ne’e atu asegura ba estudantes deficiencia matan la bele soke buat ruma no monu;
Wainhira ai ruma liman bele kona uluk entaun bele ses ba fatin seguru ka dalan ne’ebé los;
Formador – Domingos Maunu pratika simulasaun maka hanesan:
Formador ne’e koko hela oinsa uza ai tonka kuando estudantes nia kondisaun deficiencia ain iha eskola;
Sr. Domingos Maunu senti duni katak uza aitonka atu ba fatin ne’ebé la dun tetuk senti defisil teb-tebes;
Formador ne’e ninia ain sorin kesi tiha wainhira la’o ho aitonka nia senti preukupa tebes;
Tanba ne’e maka estudantes uza aitonka wainhira tun ka sae eskaga susar tebes;
Formador sira halo simulasaun kona-ba oinsa uza kadeira roda. Formador tenki hatene prosesu atendementu ba estudantes portador do deficiencia iha eskola regular wainhira uza kadeira roda. Profesores simu formasaun tenki iha koinesementu diak atu bele ajuda estudantes sira ne’ebé utiliza kadeira wainhira tama ba sala de aula no profesores sira tenki fasilita rampa nia kondisaun/tingkat kemiringan la dun diak ajuda estudantes deficiencia. Ho razaun fundamental ida ne’e maka formadores sira iha obrigasaun atu hatene kona-ba sistema implementasaun Edukasaun Inkluzivu iha eskola regular.
G. Formador sira halo observasaun depois apresenta resultado simulasaun
Sr. Francisco – Nudar Formador hato’o nia apresentasaun kona-ba liu simulasaun maka hanesan :
Nia apresenta ba iha grupo hateten katak wainhira estudantes portador do deficiencia matan presisa tebes apoio iha sistema apredijagen;
Ho rasaun fundamental liu husi simulasaun ne’e maka formador sira hotu husu ba Ministerio da Edukasaun no parseria sira tenki kontinua nafatin formasaun ba profesores sira iha nivel municipiu;
Formador – Kristina Carvalho - Halo
apresentasaun:
Wainhira halo apresentasaun depois remata simulasaun nia hateten katak taka/kesi metin ninia matan hodi koko atu la’o senti difisil tebes;
Tanba ne’e formasaun kona-ba brailhe ba profesores regular sira iha Municipiu hotu importante tebes;
Formador ne’e mos husu para formador sira hotu domina kona-ba sistema hanorin Brailhe ba profesores regular sira wainhira halo formasaun; Forum Diskusaun depois simulasaun:
Liu husi forum diskusaun ida ne’e sai hanesan barometer ba formador sira atu bele sukat sira nia kapasidade molok fo formasaun kontinua ba profesores sira seluk;
Formador sira senti duni liu husi simulasaun ne’e estudantes ne’ebé portador do deficiencia infrenta la fasil hala’o iha moris lor-loron;
Tanba ne’e maka Ministerio da Edukasaun ne’ebé serbisu ho parseria sira tenki kontinua realiza formasaun iha nivel Municipal;
H. Formador sira kona-ba Brailhe durante simu simu formasaun
Durante loron tolu ho balun (3 ½ ) realiza formasaun kontinua ba formador sobre Edukasaun Inkluzivu husi Municipiu rua (2) iha Fundasaun Alola. Sistema Brailhe sai hanesan topiku principal iha formasaun ne’e. Sr. Domingos Gusmão esplika klean liu tan katak:
Sistema hakerek Brailhe manual sei fasil liu wainhira koko bebeik ho ekipamentu nia naran maka: Reglet no Stylos;
Ekipamentu reglet mos iha tipu la hanesan balun hakerek liña rua no balun liña ha’at;
Tuir esplikasaun husi fasilitador Brailhe – Sr. Domingos hateten katak programa Bailhe hamutuk Level 7;
Formadores sira simu ona ne’e sei nivel Basico liu no presisa haklean liu tan;
Baseia ba informasaun ida ne’e maka Ministerio da Edukasaun Juventude no Disporto serbisu hamutuk hos Governo Australia liu husi Partnership Human Development (PHD);
Liu husi formasaun ida ne’e Sr. Domingos mos hatudo oinsa bele hakerek sistema Brailhe ho programa elektronik;
Sistema hakerek Brailhe iha mudansa signifikante tebes no lalais liu kuando aprende liu husi elektonika/komputador;
Fasilitador ne’e mos akresenta klean liu tan katak nia prontu fo formasaun ba profesores sira hotu kona-ba sistema Brailhe husi nivel Basico to’o nivel 7 ka avansado;
Formador sira kontinua rona wainhira Sr. Domingos Gusmão esplika liu husi slide kona-ba oinsa hakerek ho komputador;
Nia rekomenda ba Ministerio da Edukasaun no parseria sira katak formasaun kona-ba Brailhe tenki kontinua atu nune’e profesores/formadores sira la bele haluha;
Ho razaun fundamental hirak ne’ebé esplika ona iha leten maka Ministerio da Edukasaun juventude no Disporto liu husi Departementu Edukasaun Inkluzivu sei kontinua serbisu hamutuk ho parseria PHD;
Parte III Konkluzaun no Enseramento husi DG-PPP
a) Konkluzaun Durante loron tolu ho balun (3 1/2 ) nia laran formador sira komesa reforsa fali koinesementu ne’ebé
tenki reforsa nafatin atu nune’e formador sira la bele haluha iha tuir mai. Informasaun sira seluk ne’ebé hato’o husi Director Geral Polituka Planemantu no Parseria maka hanesan:
Director Geral PPP hato’o obrigado wa’in tebes ba parseria Internasional Australia Aid – PHD ne’ebé supporta Ministerio da Edukasaun Juventude Disporto liu husi Departementu Edukasaun Inkluzivu hodi fo kapasitasaun sobre formasauan kontinua ba formadores husi Municipals rua hanesan Oe-Cusse no Covalima;
Lideransa Ministerio da Edukasaun nian ne’e reformsa liu tan katak koperasaun ida ne’e sei kontinua nafatin ba iha futuru tanba formasaun ba profesores regular sira iha Timor laran tomak barak maka seidauk simu formasaun kona-ba Edukasaun Inkluzivu;
Iha parte seluk Director Geral PPP senti kontenti tebes ho formadores sira nia bontade diak tebes hodi halo simulasaun oinsa bele atende estudantes deficiencia Matan, Ain iha sira nia eskola;
Liu husi Simulasaun hirak ne’e formadores sira sei komprende diak liu tan wainhira atende estudantes deficiencia sira iha eskola regular/publiko iha Municipals ida-ida no asesibilidade rampa iha eskola;
b) Enseramentu husi Director Geral Politika Planeamentu no Parseria
Abertura official ba formasaun kontinua ba Formadores husi Regiaun Especial Oe-Cusse no Cuvalima iha
fundasaun Alola la’o ho susesu tanba Ministerio da Edukasaun Juventude no Disporto serbisu hamutuk
Governo Australia liu husi Australia – PHD. Jornalista RTTL halo hela kovertura ira ceremonia official ida
ne’e ho diak. Liu husi kanal RTTL maka sei fo sai ba publiko Timor laran tomak bele asiste koperasaun
bilateral ne’e atu bele loro progressu ba desenvolvimentu Edukasaun Inkluzivu iha Timor-Leste.
Staff husi RHTO mos mai hato’o kona-ba oinsa prepara rampa iha eskola regular no fatin publiko sira tuir standar/padraun internasional. Nia akresenta liu tan katak RHTO sei serbisu hamutuk ho Ministerio da Edukasaun.