Centre for Agro-Ecology and Development (Caed)वातावरणीय कषि� तथा षिवकास कनदर (कड)

Karnali Livelihood & Empowerment Program (Klep)करणा��ली जनजीवि�क� सशकति�कररणा क�रय�करम (कलप)

सोरकोटमा रहको कडको कषि� परषिवधि� काय�मलक अनसनधान तथा परदरश�नी सथलमा �र उचाइमा रहका ठाउहरमा ३ बाली खती गन� सषिकन समभावयता अधययनका लाषिग लगाइएका मक र भइमा तरकारी खान मला¸ तोरी¸ रायोको साग¸ बोडी र गोलभडाको धिमशरि7त खती

गवि�वि�कति� परगवि� परवि��दन — १३जन�री — जन २०१४

वातावरणीय कषि� तथा षिवकास कनदर (कड)कणा�ली जनजीषिवका सरशकति:करण काय�करम (कलप)

जिजमा — ८, सोरकोट र/वा 7ीनगर — ४, गमगढिB, मग, फोनः ०८७—४६०१०८

पोषट वकस न. ४५५५, कपनडोल, लकतिलतपर, काठमाणडौ, फोनः ०१—५०११८४०इमल M caedklep@gmail.com र/वा caedseacow@info.com.np; ववसाइट: www.caed.org.np

षिव�य सची

१ परिरचय..............................................................................................................................................................................3

२ काय�करमको परिरचय.............................................................................................................................................................3

३ बहत सामाजिजक परिरवरश.......................................................................................................................................................4

४ लकषय¸ उदशय¸ अपशरिSत परिरणाम.............................................................................................................................................5

५ काय�Sतर............................................................................................................................................................................6

६ परमख उपलबधिWहर..............................................................................................................................................................7

७ कतिसकाइहर.......................................................................................................................................................................15

८ काय�करमका गषितषिवधि�हर....................................................................................................................................................16

८.१. खाधय समपरभता (साव�भौधिमकता)..............................................................................................................................16८.१.१. सथानीय खादय उतपादन परणाली स�ार.........................................................................................................................17८.१.२. सरकारी कषि� काया�लयहरसग सहकाय�.....................................................................................................................18८.१.३. खादय तथा कषि� सवालहरमा नटवरकिकङ र जनवकालत..................................................................................................19

८.२. पाठघर खसन एव मषिहला परजनन अधि�कार.................................................................................................................22८.२.१. मषिहला परजनन अधि�कारबार सामदाधियक सचषितकरण....................................................................................................22८.२.२. षिकरशोर षिकरशोरीहरको यौन परजनन सवासथय अधि�कार परब��न..........................................................................................23८.२.३. सरकारी सवासथय तथा मषिहला षिवकास काया�लयहरसग सहकाय�.....................................................................................23८.२.४. मषिहला परजनन अधि�कार सवालहरमा नटवरकिकङ र जनवकालत......................................................................................24

८.३. जातीय षिवभद................................................................................................................................................................25८.३.१. दकतिलत अधि�कारबार सामदाधियक सचषितकरण...............................................................................................................25८.३.२. जातीय षिवभद सवालहरमा नटवरकिकङ र जनवकालत....................................................................................................30

८.४. सहकमd ससथाहरका लाषिग Sमता षिवकास ताकतिलम...............................................................................................................31८.४.१. कणा�ली जनजीषिवका काय�करम (कलप) परिरचयातमक काय�करम.........................................................................................31८.४.२. खादय तथा कषि�का सवालमा काय�रशाला गोषठी..............................................................................................................32८.४.३. मषिहला परजनन अधि�कारका सवालमा काय�रशाला गोषठी...................................................................................................32८.४.४. जातीय षिवभदका सवालमा काय�रशाला गोषठी.................................................................................................................32८.४.५. सवामखिख षिवकास षिक अधि�कारमखिख षिवकास? काय�रशाला गोषठी........................................................................................33८.४.६. सफल ससथा षिनमा�ण कसरी? षिव�यक काय�रशाला गोषठी..................................................................................................34८.४.७. राजसथान भारतको अ��रशषक/रशषक कषि� Sतरमा पानी वयवसथापन समबनधी अधययन भरमण..................................................35८.४.८. परयास समहका लाषिग परषितबदन लखन ताकतिलम..............................................................................................................35८.४.९. षिकरशोरषिकरशोरीको यौन तथा परजनन सवासथयका सवालमा ससथाका पदाधि�कारी र कम�चारीलाई अशरिभमखिखकरण........................36८.४.१०. कआइडवलषिडएफ आवदद नमना जोडी र कम�चारीलाई अनगमन र परषितवदन फारम बार गोषठी...............................................36८.४.११. फासटनोपफर, कलप र सहकमd ससथाहर बीच समीSा.................................................................................................36

८.५. कषि� परषिवधि� काय�मलक अनसनधान तथा परदरश�नी सथल, सोरकोट...........................................................................................37

९ काय�करम बयवसथापन..........................................................................................................................................................38

१० षिवततीय परषितवदन............................................................................................................................................................39

११ अनसचीहर.................................................................................................................................................................42

1 परिरचरयषिव.स. १८४६ सालमा गोखा�ली सनाको आधि�पतय हन अधिघ बाइस राजयहरमा सबभनदा रशकति:रशाली र समपनन माषिनएको जमला राजय अथा�त अषिहलको कणा�ली अञचल र यसको एक भाग मग जिजलला अभाव, भोकमरी, गरिरबी र समसयाहरको परतीक बनाइएको छ । मानव षिवकास सचाङकमा यो जिजलला नपालका ७५ जिजललाको ७५ औ सथानमा रहको छ । मषिहला षिवकास सचाङकमा पषिन यो जिजलला ७५ औ सथानमा रहको छ । यस जिजललाका माषिनसहरको औ�त आय कवल ४४.०७ व�� छ । जस मधय पर�को औ�त आय ४२.९५ र मषिहलाको औ�त आय ४५.२७ व�� रहको छ । मग जिजललाको औ�त साSरता दर ४९.२७% छ जसमधय पर�को साSरता दर ६०.१५% र मषिहलाको साSरता दर ३७.९०% रहको छ । यस जिजललाको परषितबयकति: आय २०३ अमरिरकी डलर छ ।

षिवकास अशरिभयानका पाचदरशक षिबषितसकदा पषिन अझ षिवकासलाई सथानीय समभावना, मानवीय तथा सामाजिजक Sमता र पराकषितक 7ोतको �रातलमा नउभयाई अभाव र भोकमरीको कारशरिणक र बाधयातमक परिरसथिसथषितबाट ठडयाउन खोजदा यसल मग जिजलला लगायत कणा�ली Sतरमा ढिदगो समदधि� होइन, षिवकासरपी दीघ�कालीन उद�ारकाय�लाई ससथागत गरको छ । अषिहलसममको अनतराखिष�य आरथिथक वदधि� र षिवकासको वचारिरक खाका तथा रणनीषितल पराकषितक, षिवततीय र पराषिवधि�क ससा�न तथा पजीलाई मातर अतयधि�क महतव ढिदयो । यसतो षिवकास परषिकरयाल मानवीय पSको भधिमकालाई ओझलमा पार‍यो, षिवपनन समदायलाई सामाजिजक–आरथिथक षिवकासको बाटोमा हिह^डाउन सकन र समदायको समदधि� होइन षिवकासरपी उद�ारकाय�लाई ससथागत गन� काम गय� । आरथिथक र सामाजिजक षिवकासका लाषिग मानवीय एव सामाजिजक पजीको षिनमा�ण एव परिरचालन अषित महतवपण� छ । यसतो पजील पराकषितक, षिवततीय र पराषिवधि�क पजीको सङकलन, लगानी र परषितफलमा अतयनत महतवपण� योगदान गद�छ अथा�त मानवीय र सामाजिजक पजी नयन रहदा अनय पजीको ससथिञचषित र लगानी आवशयक मातरा र उचच गणको हन सकदन । वातावरणीय कषि� तथा षिवकास कनदर (कड)ल फासटनओपफरको आरथिथक सहयोगमा समदायमा छलफलमा आ�ारिरत सामाजिजक रपानतरणमखी पद�षितको षिवकास गद� मगको षिवकास अभयासमा षिवकासको अभौषितक पS अथा�त मानवीय एव सामाजिजक पजी षिनमा�णको अव�ारणालाई ससथागत गन� सन २००८ दखिख ‘कणा�ली जनजीषिवका सरशकति:करण काय�करम’ सर गरको हो ।

2 क�रय�करमको परिरचरयकणा�ली जनजीषिवका काय�करम फासटनोपफरको आरथिथक सहयोगमा फासटनोपफरल सन २००५ दखिख सहकाय� गद� आएका सथानीय गससहरसग सहकाय� गद� सन २००८ दखिख सर भएको हो । सरका ३ व�� (सन २००८ दखिख २०१० समम) परारमभ चरण (इनसपसन फज) अनतरगत गषितषिवधि�हर सञचालन गरिरए र तयस पकतिछ सन २०११ दखिख २०१३ समम (३ व��) काय�करमको पषिहलो चरण (फज) काया�नवयन गरिरयो । कणा�ली जनजीषिवका सरशकति:करण काय�करमल सन २०११ दखिख २०१३ सममको अवधि�मा एकातफ� मग जिजललाको �नकोट गाषिवसमा खादय समपरभता, जातीय षिवभद, पाठघर खसन एव मषिहला परजनन अधि�कारका सामाजिजक सवालहरलाई कतिलएर ढिदगो कषि�द�ारा जीवनयापनमा स�ार लयाउन सहयोग पर‍याउद सामाजिजक परिरचालनबाट आतम–पया�पतिपत एव सव–सङगठनका लाषिग आफना अधि�कार र दाधियतवका बारमा सथानीय समदायको आतमचतनाको षिवकास गन� समबनधी एउटा उदाहरण तयार गन� सथानीय दकतिलत एव गरदकतिलत जोडीहरको छनोट, Sमता अशरिभवदधि� एव परिरचालन माफ� त सथानीय समदायमा परतयS रपमा काम गर‍यो भन अक�तफ� खादय समपरभता, जातीय षिवभद, पाठघर खसन एव मषिहला परजनन अधि�कार र आढिदवासी जनजाषितको पषिहचान र कतिरशSा अधि�कार गरी ४ वटा षिव�यगत Sतरमा सथानीय सहकमd ससथाहरलाई समदायमा छलफलमा आ�ारिरत सामाजिजक रपानतरण कजिनदरत अधि�कारमखी षिवकास पद�षित लाग गद� मगको षिवकास अभयासमा षिवकासको अभौषितक पS अथा�त मानवीय एव सामाजिजक पजी षिनमा�णको अव�ारणालाई ससथागत गन� जञान, रशीप र �ारणाल सा�न समपनन गन� सहयोग पर‍यायो । �नकोट गाषिवसमा सथानीय समदाय माझ परतयS रपमा सञचालन गरिरएको काय�करम कडका काय�कता�हरका लाषिग सथानीय परिरवरश, माटो, मौसम तथा जलवाय अवसथा, सथानीय खादय उतपादन परणाली, सामाजिजक मलयमानयताहर, समदायका दखिषटकोण एव वयवहारहर तथा काय�करम काया�नवयन गदा� आउन सकन समसया एव चनौषितहरका बारमा जञान बBाउन र सहकमd ससथाहरलाई समदाय सतरका गषितषिवधि�हर सञचालनमा ठोस सहयोग पर‍याउन पषिन उपयोगी रहयो । कणा�ली जनजीषिवका काय�करमल मगका सथानीय ६ वटा गससहर र सथानीय सरकारहर (जिजषिवस र गाषिवस) एव समबनधिनधत षिव�यगत Sतरहरसग समबनधिनधत सरकारी काया�लयहरसग सहकाय� गद� आएको छ ।

सन २०१३ नोभमवर मषिहनाको पषिहलो हपतामा काय�करम मलयाङकन सवतनतर षिवजञमणडलद�ारा कणा�ली जनजीषिवका काय�करमको पषिहलो चरणको काय�करमको मलयाङकन भयो । मलयाङकनल काय�करमको दोसरो चरण पषिन काया�नवयन गन� आवशयक रहको र समढिटएका ४ षिव�यगत Sतरहरमा काम गदा� जोड ढिदन पन� मखय गषितषिवधि�/पSहरका बारमा सझाव ढिदएको कतिथयो । सन २०१४ दखिख २०१६ (३ व��) सममका लाषिग कणा�ली जनजीषिवका काय�करमको दोसरो चरण सर भएको छ । यस दोसरो चरणमा �नकोट गाषिवसमा कडल आफ परतयS काम नगरी काय�करमको पषिहलो चरणमा �नकोट गाषिवसमा षिवकास भएको सथानीय जोडी काय�कता�हर र पBलखका दकतिलत यवाहरको ससथा “परयास समह”सगको सहकाय� र अनय गाषिवसहरको हकमा सथानीय ५ वटा सहकमd ससथाहरसगको सहकाय�मा गषितषिवधि�हर सञचालन गन� योजना रहको छ र तदनरप न काय�करम सर भएको छ । कडल मगमा सहकाय� गरका सहकमd ससथाहरको नाम र षिव�यगत Sतर तलको ताकतिलका (ताकतिलका १) मा ढिदइएको छ ।

ताकतिलका १ कडल मगमा सहकाय� गरका सहकमd ससथा र षिव�यगत Sतरहरकर.स. सहकमd ससथाहरको नाम षिव�यगत Sतर१ मालीका सामदाधियक षिवकास कनदर (एमकतिसषिडकतिस) खादय समपरभता२ जनसमदाय सवा कनदर (षिपएसकतिस) खादय समपरभता३ परयास समह (परयास) खादय समपरभता, पाठघर खसन एव मषिहला परजनन अधि�कार, जातीय षिवभद४ कआइडवलषिडएफ (कआइडवलषिडएफ) पाठघर खसन एव मषिहला परजनन अधि�कार५ दकतिलत सामदाधियक षिवकास कनदर (षिडकतिसषिडकतिस) जातीय षिवभद

६ करानी सामदाधियक षिवकास कनदर (ककतिसषिडकतिस) जनजाषितको पषिहचान तथा कतिरशSा

3 बह� स�म�जिजक परिर�शमग जिजललामा गषितषिवधि�हर सञचालनका लाषिग सहज राजषिनषितक वातावरण छ । भागवणडाको राजनीषित सथानीय सतरसमम फकतिलएको छ र कही सानो एउटा काय�करम गन� परमा सब राजषिनषितक दलको भागवणडा पर‍याउन आवशयक हनछ । भौषितक पवा��ारहर बाटो, पलन, षिबजली, फोन, एषिडएसएल, एफएम रषिडयोको षिवकास हद आएको छ । तर पषिन षिहउद र वखा�मा �र मषिहना सममका लाषिग मोटर बाटो बनद हनछ, गाउ घरमा टकतिलफोन नटवक� ल हपतौ ढिदन समम काम गद�न, मौसम र एयरपोट� मम�त गन� कारणल �र मषिहना सममका लाषिग पलन सषिव�ा बनद हनछ ।

फरक जातीय समहहरमा उतपीडनको मातरा फरक भए पषिन मनवादी ससकार र षिपतसतताको पञजाशरिभतर मषिहलाहरल जीवन �ानन �र काम गन�पछ� । सान उमरमा षिववाह गन� र बचचा जनमाउन, कमतीमा २ वटा बाचका छोरा हन पन�, सतकरी हदा गोठमा बसन पन�, द� दही तथा हरिरया सागपात जसता पो�णय: खानकरा खान नहन जसता ससकारल गदा� मषिहलाहर व��नी बचचा पाउन बाधय छन र उनीहरको सवासथय अवसथा कमजोर छ । मनवादी ससकारल हका�एको जातीय भदभाव तथा छवाछतल दकतिलतहर उतपीषिडत छन । मग जिजललाको करान भगमा बसोबास गन� कामा�रोङ जनजाषित समदाय पषिन उशरिततक उपशरिSत र अपहकतिलत अवसथामा छन । जिजललामा यषित �र जातीय तथा लङषिगक षिवषिव�ता र उपतितपडन रहको भएता पषिन जिजललामा हन षिवकास परयासहर जातीय एव लङषिगक षिहसाबल लशरिSत भएको पाइदन । जिजललाका अधि�कारश परमख षिवकास सरोकारवालाहर जसतो राजषिनषितक दल, सरकारी षिनकाय एव गरसरकारी ससथाहरमा सथानीय सब माषिनस, समदायहर उशरिततक गरिरब, षिवपनन छन, कोही समपनन कोही षिवपनन छनन भनन मानयता रहको पाइनछ । जिजषिवस लगायत सरकारी तथा गरसरकारी सघससथाहरल तयार गन� जिजललाको वसतगत षिववरण तथा अनय षिवशरिभनन आकडाहरमा तथयाङकहरलाई जातीय एव लङषिगक पथककीकरण गरर हरको भटिटदन । उदाहरणका लाषिग दकतिलत समदाय वा कामा�रोङ समदाय र ती सामाजिजक समहका मषिहलाहरको साSरता दर, औ�त आय, इतयाढिद कषित छ भनन जसता आकडाहर खोजदा कत पाइदनन ।

यहाको कषि� षिवकासका परयतनहर कषि� जलवायका दखिषटकोणल षिनद�कतिरशत छनन । पव�मा डोलपा र पसथिशचममा हमला जिजललाका अगला षिहमालय 7खलाका कारण मग जिजलला वषटी छायामा पद�छ र यहा कम व�ा� पद�छ । कषि� षिवकास नीषित तथा योजनाहरल मग जिजललामा रशषक एव अ��रशषक कषि� Sतर रहको तथयलाई आतमसाथ गरको पाइदन । यहा जधिमन कही छ तर सखखा, रखो र अषित कम उव�र छ तर पषिन उतपादन बBद छ । षिहउ पानी पन� मातरा र समयमा फरवदल कायम छ । अनन वाकतिलमा रोग षिकराको परकोप बBदो छ तर फलफलमा अकतिलक कम न दखिखएको छ । जिजललामा रोजगारी अवसर, इसथिणडया जान बBयो, मयानपावर एजनसीहर बBका छन । यासा�गमवा आय आज�नको एउटा परमख सरोतका रपमा रहद आएको छ । यो व�� पषिन यासा�गमवाको भाउ र. ५०० बाट र. १००० समम पगयो ।

जिजललामा कम�चारीहर हरफर भइ राखछन । एमकतिसषिपएम (नयनतम सत� तथा काय�समपादन मापन) मा स�ार आएको छ । तर पषिन सरकारी सरचनामा कतिसकतिथलता उसत छ । सथानीय सतरका सरकारी सरचनाहरबाट सवा परवाहको परभावकारिरताको समसया उसत छ । गाषिवसहरमा आरथिथक अषिनयधिमतता भएका समाचारहर परससत सषिननछन । भोको वलद जोतन हदन, दात भएसमम चपाउन पछ� भनन उखान टककाहर समाजमा बनद आएका छन । षिवदयालयमा भना� बBयो, गणसतर खासस स�ार छन र अषिवभावकहर छोराछोरीलाई पBाउन बाषिहर लयाउन करम उसत छ ।

जिजललामा सघससथाहर बB । समदायको सोधि�खोजी, माग, गन� अधि�कार दाबी गन� बBयो । षिवशव खादय काय�करमल फलफल, तरकारी परब��न लशरिSत काय�करम छोडर पन बाटो बनाउन काय�करममा उडवा चामल सहयोग गन� गन� थालयो । समदाय अझ आस भए । गाउमा माषिनसहरमा सघससथाबाट चामल, भतता (रपया) पाए हनथयो भनन चासो बBयो । गाउमा सञचालन गरिरन ताकतिलम गोषठीहरमा गाउल सबजनाको सहभागी हन चासो हनछ । योजना गर भनदा बBी माषिनसहर सहभागी हन आएमा सहभागीहरलाई ताकतिलम गोषठीमा नराखी फका�उन पर‍यो भन कत कत फक� नहरका घरपरिरवारका सदसयहर आयोजक तथा सहजकता�हरलाई षिपटन लठी कतिलएर आउछन भन कत चाहिह^ उनीहरल आफनो गाउमा आयोजक तथा सहजकता�हर र टाBाबाट आएका सहभागीहरलाई खाना, वास न नढिदन सरसललाह धिमलाउछन र गाउ भरिरमा न खान, बसन नपाइन अवसथा कतिसज�ना गरिरनछ । चामल, अननको रकसी बनाउन र रकसीको रससाकससी कायम छ । समदायमा षिवकासबाट आउन पषितफल भनदा पषिन तरनत आउन फाइदामा चासो बBी छ । समदायमा चरम गरिरबी छ र चरम गरिरबीको कारणल दखिखन परिरणामहर समदायको �ारणा , वयवहारमा दखिखन गद�छन ।

4 लकषरय¸ उदशरय¸ अपकषि.� परिररणा�मलकषरय मग जिजललामा ढिदगो जनजिजवीकाको अवसथा सषिनसथिशचतताका लाषिग मषिहला, पर�हरको सरशकति:करण गन�

उदशरय सथानीय खादय उतपादन परणालीमा स�ार लयाउन अगरपङकति:का सरकारी सवा परदायक षिनकायहरबाट परदान गरिरन सवा र उतपादक सामगरीहरमा सथानीय गरिरब, षिवपनन समदायको पहच

बBाउन मषिहला, दकतिलत तथा जनजाषितहर माकतिथको सरचनागत षिवभदमा कमी लयाउन पषिहचान गरिरएका षिव�यगत Sतरहरका सनदभ�मा समदायमा छलफलमा आ�ारिरत सामाजिजक रपानतरण कजिनदरत अधि�कारमखी षिवकास

पद�षित लाग गद� षिवकासको अभौषितक पS अथा�त मानवीय एव सामाजिजक पजी षिनमा�णको अव�ारणालाई ससथागत गन� सहकमd ससथाहरलाई सहयोग गन�

अपकषि.� परिररणा�महर ‘उडवा चामल’ लगायत खादय तथा कषि�का षिनषितगत सवालहरमा बहत सरोकारवालाहर बीच हन छलफल, वहसहरमा वदधि� हनछ । मग जिजलला कषि� षिवकास रणषिनषितक योजना षिनमा�ण हनछ । सथानीय खादय उतपादनहरको गणसतर, परिरणाम र षिवषिव�तामा ढिदगो रपल वदधि� हनछ । कषि� तथा परश सवा कनदरबाट परदान गरिरन सवाहरमा सथानीय षिकसानहरको पहच बBनछ । सवासथय ससथाहरबाट परदान गरिरन सवासथय सवाहरमा सथानीय माषिनसहरको पहच बBनछ । वालवाकतिलकाहरको षिवदयालय षिनरनतरता दरमा वदधि� हनछ छातराहरको षिवदयालय ढिटकाउ दरमा वदधि� हनछ । सथानीय सरकार (गाषिवस)को षिनण�य गन� सधिमषितमा मषिहला परषितषिनधि�तवमा वदधि� हनछ । सथानीय सरकार (गाषिवस)ल गाषिवस अनदानको�को रकम मषिहला अधि�कार परब��नका लाषिग षिवषिनयोजन गन�छन । दकतिलत वालवाकतिलकाहरको षिवदयालयमा ढिटकाउ दरमा वदधि� हनछ । सथानीय सरकार (गाषिवस)को षिनण�य गन� सधिमषितमा दकतिलत परषितषिनधि�तवमा वदधि� हनछ । सथानीय सरकार (गाषिवस)ल गाषिवस अनदानको�को रकम दकतिलत अधि�कार परब��नका लाषिग षिवषिनयोजन गन�छन । सथानीय सरकार (गाषिवस)ल गाषिवस अनदानको�को रकम जनजाषितको पषिहचान र मातभा�ामा कतिरशSा परब��नका लाषिग षिवषिनयोजन गन�छन । कामा�रोङ समदायको आफनो जनजाषित सङगठन षिनमा�ण भएको हनछ । सहकमd ससथाको काय�सधिमषित तथा कम�चारीहरमा मषिहला, दकतिलत तथा जनजाषितहरको समावरशीकरण भएको हनछ । सहकमd ससथाहरल तयार गन� परषितवदनमा राखिखन आकडाहरमा मषिहला, दकतिलत र जनजाषितहरको सङखया पथककीकरण गरिरएको हनछ ।

5 क�रय�.तरकड मग र सहकमd ससथाहरका समदाय सतरमा परतयS रपमा सञचालन गन� गषितषिवधि�हरल सोर भगका ६ वटा र खतयाड भगका ४ वटा गरी जममा १० वटा गाषिवसहर समटको छ भन समनवय, सहकाय� एव वकालषितय गषितषिवधि�हरल समगर जिजलला न समटको छ । तलको ताकतिलकामा समदाय सतरमा परतयS रपमा सञचालन गन� गषितषिवधि�हरल समटका गाषिवस, वडा, गाउवसतीहर र घर�री समबनधी षिववरण ढिदइएको छ । समदाय सतरमा परतयS रपमा सञचालन गन� काय�करमका जममा लशरिSत घर�री सङखया करिरब ३,२०० छन जस अनतरगत दकतिलत घर�री २५ % र जनजाषित घर�री ०.१ % रहका छन ।

ताकतिलका २ समदाय सतरमा परतयS रपमा सञचाकतिलत गषितषिवधि�हरल समटका गाषिवस, वडा, गाउ र घर�री षिववरणकर स

समढिटएका गाषिवस, वडा न र गाउहर गाषिवसमा रहका जममा घर�री सङखया लशरिSत घर�री सङखया सहकमd ससथाहरको नामगाषिवस वडान गाउ दकतिलत जनजाषित खसआय� जममा दकतिलत जनजाषित खसआय� जममा

सोर भग १ �नकोट १—९ सब 63 364 427 63 - 364 427 परयास समह

२ शरिभइ १—९ सब 46 177 223 46 - 177 223षिपएसकतिस, कआइडवलषिडएफ, षिडकतिसषिडकतिस

३ नाथप� १—९ सब 52 226 278 52 - 226 278एमकतिसषिडकतिस, षिपएसकतिस, कआइडवलषिडएफ, षिडकतिसषिडकतिस

४ फोत १—९ सब 66 179 245 66 - 179 245एमकतिसषिडकतिस, षिपएसकतिस, कआइडवलषिडएफ, षिडकतिसषिडकतिस

५ जिजमा १—९ सब 104 391 495 104 - 391 495षिपएसकतिस, एमकतिसषिडकतिस, कआइडवलषिडएफ, षिडकतिसषिडकतिस

६ काल १—९ सब 52 213 265 52 - 213 265कआइडवलषिडएफ, षिडकतिसषिडकतिस

खतयाड भग -७ हयाङल १—९ सब 47 291 338 47 - 291 338 षिडकतिसषिडकतिस

८ सकाढिBक २—८सकाढिBक, आम, नखजd, बमखिमBका, आढिद

111 318 429 111 227 338षिडकतिसषिडकतिस

९ 7ीकोट२, ३, ५, ६, ८, ९

माकतिथखक� , रोल, षिहगाटी, आढिद 169 4 471 644 169 4 245 418

षिडकतिसषिडकतिस

१० गमथा १, २, ७, ८, ९

रासकोटीबाडा, बाषिनयाबाडा, थारा, आढिद

97 337 433 97 146 242षिडकतिसषिडकतिस

जममा 806 4 2,966 3,776 806 4 2,458 3,268जममा % 21 0.1 79 100 25 0.1 75 100

afh'/f

sflnsf]68f]Nkf

ltAat -rLg_

udu9L

h'Dnf

x'Dnfkmf]t'

hLdfgfyk'{leO

w}gsf]6 sfn}>Lsf]6

uDyf; 'sfl9s

x\ofª\n'd'u'

; Í ]tlhNnf l; dfgfuflj ; l; dfgfs]8 / ; xsdL{ ; +:yfn]; d]6]sf uflj ; x?

psf7df08f}+

d'u' ltAat -rLg_

ef/tg]kfn

6 परमख उपलबधि3हर�नकोट ग�वि�सम� �रक�री र ख�दय�नन परय��प��� मविहन� करमश ३.५ र १.५ मविहन�ल बढरयो ।सन २०१३को अनतयमा गरिरएको खादय वासलात षिहसाब अनसार �नकोट गाषिवसमा हरिरयो सागपात, तरकारी र खादयाननको उतपादन बBको छ । उतपादन वदधि�ल गदा� सथानीय समदायका लाषिग तरकारी र खादयानन पया�पतता मषिहना औ�तमा करमरशः ३.५ र १.५ मषिहनाल वदधि� भएको छ । सन २००८ मा कणा�ली जनजीषिवका काय�करम सर हन अधिघ �नकोट गाषिवसमा औ�तमा तरकारी २.५ मषिहना र खादयानन ८.५ मषिहना समम मातर खान पगदथयो (जिजषिवस मग/उपाप/एमकतिसषिडकतिस, २००७) भन हाल व�� भरीमा तरकारी ६ मषिहना र खादयानन १० मषिहना समम पगन भएको छ । फलफल र दलहन बालीको उतपादनमा पषिन वदधि� भएको छ तर उतपादन वदधि�ल गाषिवसमा यो अवधि�मा बBको जनसङखयालाई करमरशः ६ र ८ मषिहना समम मातर खान पगन अवसथा रहको छ । खादय वासलात षिहसाबल दखाएको खादय उतपादन वदधि�का बारमा �नकोट गाषिवसका सथानीय समदायसग छलफल गरिरएको कतिथयो र उनीहरको अनभवसग खादय वासलात षिहसाबल दखाएको आकडा धिमलदोजलदो पाइएको कतिथयो । कडका कम�चारीहरसग पषिन सन २००८ षितर खादयानन उतपादन रामरो नहन गरको र गाउघरमा हरिरयो सागपात, तरकारी करिरब २ मषिहना जषित मातर खान पाइन गरको अनभव कतिथयो ।

कषि� षिवकास काया�लय मगल जिजललाको खादय वासलात षिहसाब गदा� परयोग गन� गरको तरिरका अपनाई �नकोट गाषिवसको खादय वासलात षिहसाब गरिरएको कतिथयो । षिहसाब गदा� परयोग गरिरएका तथयाङकहरको 7ोत कषि� षिवभाग, जिजलला कषि� षिवकास काया�लय, खादय परषिवधि� तथा गण षिनयनतरण षिवभाग, कनदरीय तथयाङक षिवभाग, कड र जिजषिवस मग/उपाप/एमकतिसषिडकतिस कतिथए । गाषिवसमा व�� भरिर खादयानन खान पगन मषिहनाको आ�ार तथयाङक जिजषिवस मग/उपाप/एमकतिसषिडकतिसल जन २००७ मा तयार गरको �नकोट गाषिवसको सहभागीमलक गरामीण लखाजोखा (षिपआरए) परषितवदनबाट कतिलइएको कतिथयो ।

तरकारी उतपादन वदधि� हनमा (क) हरिरयो तरकारी व��भरिर लगाउन र खानको महतववार कड र परयास समहल गाउघरमा सञचालन गरका सचतनामलक गषितषिवधि�हर (घरभट, समह छलफल र खादय तथा कषि�का सवालमा नाटक, हडक, दउडा परसतषित), (ख) षिनयधिमत रपमा उपलW गराइएको हरिरयो सागपात, तरकारीको षिवउ सहयोग, (ग) तरकारी लगाउन, सथानीय वनसपषितको परयोगबाट रोग षिकरा वयवसथापन तथा षिनयनतरण गन� बार उपलW गराइएको पराषिवधि�क सहयोग, (ग) कडल सथानीय सतरमा सञचालन गरको व��भरिर हरिरयो सागपात, तरकारी भएको करसाबारी परदरश�षिन सथल, (घ) �नकोट गाषिवसमा षिहउद मषिहनामा पषिन हरिरयो तरकारी लगाउन र फलाउन समभव छ भनन दखाउन नमना षिकसान जोडील आफनो घरवारीमा बनाएको व��भरिर हरिरयो सागपात, तरकारी भएको करसाबारी परदरश�षिन सथल, आढिदको महतवपण� भधिमका कतिथयो ।

तयसगरी खादयानन उतपादन वदधि� हनमा (क) गहको स�ारिरएको षिवउ (डवल.क. १२०४ र पासाङ लहाम) सहयोग, (ख) गोठमल गणसतर तथा परयोग षिवधि� स�ार, (ग) सघन �ान खती परणाली परषिवधि� परदरश�षिन र यसको सरवात, (घ) मक खतीमा बोटको दरी वयवसथापन परषिवधि� परदरश�षिन र यसको सरवात र (ङ) कम उचाइमा रहका व��मा २ वाली (मक र गह) खती गन� ठाउहरमा ३ वाली (मक, आल र गह) खती गन� सषिकन खती परषिवधि� सहयोग र ३ वाली लगाउन सरवात, आढिदको महतवपण� भधिमका रहको कतिथयो ।

�नकोट ग�वि�सम� हरिररयो स�गप��, �रक�रीको उतप�दन बढरयो

२०६९ माघ ११ गत षिबहीबारका ढिदन �नकोट गाषिवसको जगतमाला उ.मा.षिव.को पराङगणमा कड मगको आयोजनामा र तयसको ढिठक भोकतिलपलट २०६९ माघ १२ गत रशकरवारका ढिदन जिजलला कषि� षिवकास काया�लय मग, कषि� उदयम कनदर/नपाल उदयोग वाशरिणजय महासघ र उदयोग वाशरिणजय सङघ, मगको सय: आयोजनामा कषि� षिवकास काया�लयको अषिफस पराङगण गमगBीमा कषि�मला परदरश�नी काय�करम भएको कतिथयो । �नकोट गाषिवसमा भएको कषि�मला परदरश�नीमा �नकोट गाषिवसका षिकसानहर सहभागी कतिथए भन गमगBीमा भएको काय�करममा 7ीनगर, काक�वाडा, षिपना, रोवा र रगा गरी ५ गाषिवसका षिकसानहरको सहभाषिगता रहको कतिथयो ।

एक ढिदन अधिघ र पकतिछ भएका कषि�मला परदरश�नीहरमा �नकोट गाषिवस एउटबाट ९२ जना (दकतिलत १७%) षिकसानहरल हरिरयो सागपात, तरकारी लयाएका कतिथए भन गमगढिBमा ५ गाषिवसका ५० जना (दकतिलत ५%) षिकसानहरल मातर हरिरयो सागपात, तरकारी लयाएका कतिथए । �नकोट गाषिवसमा एउटा षिकसानल बBीमा १५ परकारका र ५४ जना षिकसानहरल कमतीमा ५ परकारका तरकारीहर लयाएका कतिथए भन गमगBीमा भएको परदरश�नीमा एउटा षिकसानल बBीमा ८ परकारका र कवल ३ जना षिकसानहरल मातर ५ भनदा बBी परकारका तरकारीहर लयाएका कतिथए । �नकोट गाषिवसमा ४०—६३ जना षिकसानहरल मला, रायो, गोलभडा र �षिनया, ३०—३९ जना षिकसानहरल आल र सलगम, २०—२९ जना षिकसानहरल सवीसचाड�, फलकोवी, गाजर, खसा�नी र भिभडा, १०—१३ जना षिकसानहरल पयाज, चोषित, चमसर, ५—९ जना षिकसानहरल लसन, वरोकाउली, हिप^डाल, वनदा र पालङगो र १—४ जना षिकसानहरल शरिभणडी, कतिसमी, धिघरौला, षितत करला, फसd, तोरीको साग, जवानो, तरल, भयाकर र जिजरा लयाएका कतिथए । तर, गमगBीमा भएको काय�करममा १०—१३ जना षिकसानहरल गोलभडा र खसा�नी ५—९ जना षिकसानहरल आल, मला, वनदा, रायो, �षिनया, भिभडा र गाजर र १—४ जना षिकसानहरल काकरो, पयाज, लसन, पालङगो, फलगोवी, फसd, चोषित, सवीसचाड� र वसार लयाएका कतिथए ।

ताकतिलका ३ �नकोट गाषिवसको खादय वासलात षिहसाब, २०१३कर स षिववरण खादयानन दलहन/गडागडी फलफल सागपात/तरकारी

कड अधिघ कड पकतिछ कड अधिघ कड पकतिछ कड अधिघ कड पकतिछ कड अधिघ कड पकतिछ१ खती गन� जधिमनको

Sतरफल (ह.)६४१ ६४१ ७३ ७३ ४ ७ ७ १९

२ जममा उतपादन (टन) ७७० ९३७ ५६ ६२ १६ १८ ५८ १४९३ नोकसानी र अनय परयोग

(टन)३८६ ४५२ १३ १४ ४ ४ ६ १५

४ कल पररशोधि�त उपभोगय उतपादन (टन)

३२० ४१८ ४३ ४८ १३ १४ ५३ १३४५ गाषिवसको जनसङखया २,२४९ २,४७७ २,२४९ २,४७७ २,२४९ २,४७७ २,२४९ २,४७७६ गाषिवसको वारकि�क खादय

आवशयकता (टन)४५२ ४९८ ६५ ७२ २५ २७ २४७ २७२

७ गाषिवसको वारकि�क खादय अपग परिरमाण (टन)

१३२ ८० २२ २४ १२ १३ १९५ १३८

८ खादय अपग हन मषिहना (सङखया) ३.५ २ ४ ४ ६ ६ ९.५ ६

९ खादय अपग हन मषिहना१ चत—१५ जठ र १५ असोज—१५

काशरिततक१५ चत—१५

जठअसार—असोज

असार—असोज

मङकतिसर—वरशाख

मङकतिसर—वरशाख

१५ काशरिततक— साउन अपतिनतम

पस—वरशाख

�रष�म� २ ब�ली ख�ी गन? ठ�उहरम� ३ ब�ली ख�ी गन� सविकन अ�सरको पविहच�न भरयो मग जिजललामा २१०० मीटरभनदा कम उचाइका र जठ मषिहनाको पषिहलो हपता षितर मक उमरन माटाको कतिचसयान पगन ठाउहरमा ३ बाली (गह, मक र आल) खती गन� सषिकन काय�मलक अनसनधानल दखायो । सन २०११ मा �नकोटको षिफलड अषिफस परिरसरमा सञचाकतिलत कषि� परषिवधि� काय�मलक अनसनधान तथा परदरश�नी सथलमा यसबार काय�मलक अनसनधान अधययन सर गरिरएको कतिथयो । नषितजा उतसाहजनक दखिखए पकतिछ सन २०१२ मा सथानीय ६ नमना जोडी षिकसानहरको घरवारीमा थप परीSण गरिरएको कतिथयो । व��मा ३ बाली खती गन� सषिकन उतसाहजनक नषितजाहर दखिखए पकतिछ सन २०१३ मा सवतसफत� रपमा �नकोट गाषिवसका २०३ घर�रीहरमा (दकतिलत १९%) जधिमन खाकतिल रहन एव गाईबसत छाडा छोडन समयमा आल लगाई व��मा ३ बाली खती गन� लहर सर भएको छ । सन २०१३ मा षिकसानहरल खती गदा� औ�तमा ४ कजी परषित वग� मी . थप आल उतपादन भयो र गह र मकको उतपादन करमरशः ७५% र १००%ल बBयो । सन २०१४ मा पषिन ३ बाली खतीलाई षिनरनतरता ढिदन, पषिहल थोर जधिमनमा खती गरकाल बBी जधिमनमा खती गन� र पषिहल खती नगरकाहरल पषिन खती गन� सर गन� भएका छन । स�ारिरएको खती परणालीमा परमपरागत खती परणालीमा भनदा गह खती गन� समय ३ हपता पछाषिड सारी प�को पषिहलो हपतामा गह छन� र मक खती गन� समय ६ हपता वर सारी जठको पषिहलो हपतामा मक छन� गरिरनछ । तलको चाट�मा स�ारिरएको खती परणाली मौसमी पातरो ढिदइएको छ । सन २०१४ मा ३ बाली खती परणालीलाई कडल सोरकोटको षिफलड अषिफसमा रहको कषि� परषिवधि� काय�मलक अनसनधान तथा परदरश�नी सथलमा परीSण गद�छ ।

स�ारिरएको खती परणाली मौसमी पातरो

१ २ ३ ४ १ २ ३ ४ १ २ ३ ४ १ २ ३ ४ १ २ ३ ४ १ २ ३ ४ १ २ ३ ४ १ २ ३ ४ १ २ ३ ४ १ २ ३ ४ १ २ ३ ४ १ २ ३ ४मक खतीजधिम न खा कतिल रहन एव गा ईबस त छा डा छो डनभदौ -पस आल खतीग ह खती

सङक� स�ा रिरएको खती परणा ली मा खती ग रिर न समयपरमप रागत खती परणा ली मा ग ह र मक खती गन� समय वर-पर सा रको समय

मौ समी विकररय� कल� पमविहन� र हप ��

परष म� घ फ� गन च��श� ख जठ अस� र स� उन भदौ असो ज क� कतिG क मङकतिसर

यो स�ारिरएको बाली परणाली सथाषिपत हद गएमा एकाषितर माटोको उभ�रतामा स�ार हन तथा सीधिमत जधिमनबाट बBी उतपादन कतिलन सषिकन र अक�षितर सथानीय समदायलाई छाडा परशको वयवसथापन गद�जान सहयोग पगन दखिखएको छ । छाडा परश वयवसथापन भएमा षिहउद करसाबारी, फलफल र डालघास जोगाउन सहयोग पगनछ ।

कडको �नकोट षिफलड अषिफसमा भएको कषि� अनसनधान तथा परदरश�नी सथलमा गरिरएको काय�मलक अनसनधानल जधिमन खाकतिल रहन/गाईबसत छाडा छोडन समयमा आल लगाई व��मा ३ बाली खती गन� सषिकन र यसबाट माटोको उभ�रतामा स�ार आई गह र मकको उतपादन बBन दखायो । व��मा ३ बाली खती गन� सषिकन नषितजाका बारमा गाउमा नमना जोडीहर तथा षिकसानहरलाई जानकारी ढिदइयो र व��मा ३ बाली खती गन� अशरिभपररिरत गरिरयो ।

सन २०१०/२०११कडमा अनसनधान

६ जना दकतिलत तथा गरदकतिलत नमना जोडीहरल गह र मक बालीलाई असर नपया�इ जधिमन खाकतिल रहन/गाईबसत छाडा छोडन समयमा आफनो घरबारीमा आल खती गर ।बाली पद�षित स�ार गदा� १.३ कजी परषित वग� मी. का षिहसाबल थप आल उतपादन भयो र गह र मक बालीको उतपादन पषिन अझ बBयो ।

सन २०१२६ नमना जोडी

�नकोट गाषिवसका २०३ घर�रीहरल (दकतिलत १९%) सवतसफत� रपमा जधिमन खाकतिल रहन/गाईबसत छाडा छोडन समयमा आफनो घरबारीमा आल खती जधिमन खाकतिल रहन एव गाईबसत छाडा छोडन समयमा आल खती गन� सर गर ।व��मा ३ बाली खती गदा� औ�तमा ४ कजी परषित वग� मी. का षिहसाबल थप आल उतपादन भयो र गह र मकको उतपादन पषिन करमरशः ७५% र १००% ल बBयो ।अषिहल गाषिवसमा ३ बाली खती गन� लहर न चलको छ ।

सन २०१३/२०१४२०३ घर�री

सथ�नीरय ख�नकर�हरको कदर गन? करम बढदो छ ।जिजललामा षिवशरिभनन सरकारी तथा गरसरकारी काया�लय, सघससथाहरल ताकतिलम, गोषठी, बठकमा खाजा खवाउदा चाउचाउ, षिबसकट जसता आयाषितत परिरया बनदी खानकराहर भनदाकोल, थकपा, रोटी तरकारी, कतिसमी खटटा, आल परौठा जसता सथानीय खानकराहर खवाउन करम बBद गएको छ । कही व�� अधिघसमम ताकतिलम, गोषठी, बठकमा खवाइन खाजाहरमा चाउचाउ, षिबसकट र मास कतिचउरा मातर दखिखनथयो तर अषिहल सचत रपमा नकोदोको रोटी र कतिससनोको रापलो, गहको रोटी र तरकारी,कोल, खकतिसको खटटा र कतिसमी जसता सथानीय खादय पदाथ�बाट बनका खाजाहर खवाउन गरिरएको छ । कड र सहकमd ससथाहरल बकलट, कतिलफलट, पषितरकामालख, आढिद परकारशन एव सथानीय सतरमा ताकतिलम, गोषठीहर माफ� त भिभडा, गोलभडा, कतिससनो, चोषित जसता सथानीय तरकारीहर, चली, खाम, आर, सयाउ, ओखखर जसता फलफलहर तथा कतिचनो, काउनो, कोदो, गह, जसता अनन बालीहर र सथानीय खादय परिरकारहर परब��न गन� काम षिवगत ७ व�� दखिख गद� आएका छन ।

ग�उघरम� विहउद करस�ब�री बन�उन र हरिररयो स�गप��, �रक�री ख�न करम बढदो छ । ‘एक घर एक करसाबारी, करसाबारीमा ५ थरी तरकारी’को अशरिभयान अगाषिड बढिBरहको छ । �नकोट गाषिवसमा षिहउदमा २६% घर�री (दकतिलत १६%) तथा बसा�दमा ७०% (दकतिलत ७६%) घर�रीहरल १० वग� धिमटर वा बBी Sतरफलका घरबार गरिरएका करसाबारी बनाएका र करसाबारीमा कमतीमा ५ थरी तरकारी लगाएका छन । तयसगरी सोर भगका शरिभइ, नाथप�, फोत र जिजमा गाषिवसमा ११% घर�री (दकतिलत १६%) तथा बसा�दमा ५९% घर�री (दकतिलत ६५%) हरल १० वग� धिमटर वा बBी Sतरफलका घरबार गरिरएका करसाबारी बनाएका र करसाबारीमा कमतीमा ५ थरी तरकारी लगाउन गरका छन । सगको सतमभ चाट�मा सन २०११ दखिख हाल सममका व��हरमा काय�Sतरका उही सामाजिजक समहहरमा १० वग� धिमटर वा बBी Sतरफलका घरबार गरिरएका करसाबारी हन घर�री परषितरशत परसतत गरिरएको छ । सथानीय समदायल लगाउन षिहउद तरकारीहर रायो, चमसर, पालङगो, सवीस चाड�, मला (४० ढिदन र धिमनो अरथिल^), चोषित, गाजर, �षिनया, कराउ, भदौ–पस आल आढिद हन । तयसगरी, बख� तरकारीहरमा रायो, भिभडा, गोलभडा, खसा�नी, फसd, आल, लौका, धिघरौला, कतिचकतिचणडा, चचकरला, षिततकरला, आढिद खती गरिरनछ ।

सथ�नीरय स�रम� फलफलक� विबर�� उतप�दन गन? क�मल गवि� लिलदछ ।‘गाउ–गाउमा नस�री, घरबारीमा फलफल तीन थरी’को नारा कतिलएर फलफल नस�री परब��नको काम अगाषिड वढिBरहको छ । हाल मग जिजललामा बाषिहरबाट हजारौको सङखयामा फलफलका षिबरवा शरिझकाउन गरिरनछ र �रजसो षिबरवाहर लानपन� ठाउसमम Bवानी गदा�को अवधि�मा हरचाह, सयाहार नपगदा वा Bवानी गन� �र ढिदन लागन कारणल गदा� बाटोम सकन, मन� हनछ । गाउमा षिकसानहरको घर–बारीमा पगदा �रजसो षिबरवाहर षिक त पर सकका हनछन षिक त आ�ा सकर वा भाकतिचएर बाचन नसकन अवसथामा पगका हनछन । यसरी बाकी रहन थोर सगला, जीषिवत षिबरवाहरलाई महङगो मलय पद�छ ।

षिबरवा उतपादन गरी बचदा र नजिजकबाट षिबरवा खरिरद गरी लजादा षिकसानहरको घर–बारीमा समपण� षिबरवाहर सगला, जीषिवत पगन कारणल हन आउन दईतफ� क फाइदा सथानीय षिकसानहरलाई परापतहोस भनन सोचका साथ कड तथा सहकमd ससथाहरल समदायसतरमा परतयSरपमा खादय

B CB DB EB FB GB HB I B

DBCC � Ǖ� DBCD � Ǖ� DBCE � Ǖ� DBCF � Ǖ�

� � ȯ   ȡ � ȡ � ȣ ¡ Ǖ � ȯ � � � Ǖ� ȣ Ĥ Ǔ � � �

[� �

� � ȯ  ȡ� ȡ� ȣ¡Ǖ� ȯ� � � Ǖ� ȣ¡Ǿ

� � � Ȱ� � � � �

समपरभता षिव�यगत Sतरमा गषितषिवधि� सञचालन गद� आएका �नकोट, शरिभइ, नाथप�, फोत र जिजमा गरी ५ वटा गाषिवसहरमा सयाउ, दात ओखर तथा अङगरका नस�री सथापनाका परयासहर भएका छन । जन २०१४ मा उपलW तथयाङक अनसार �नकोट गाषिवसमा ४ जना षिकसानहरल (दकतिलत २५%) सयाउ, दात ओखर र अगरका ४ वटा, शरिभइ गाषिवसमा १ जना षिकसानल (दकतिलत ०%) सयाउ र दात ओखरका २ वटा, नाथप� गाषिवसमा २ जना षिकसानहरल (दकतिलत ०%) दात ओखरका २ वटा र जिजमा गाषिवसमा ४ जना षिकसानल (दकतिलत ०%) सयाउ, दात ओखर र अगरका ४ वटा नस�रीहर सथापना गरका छन । यसरी ४ गाषिवसमा सञचालन गरिरएका १४ वटा नस�रीहरमा सयाउका गयरासथिफटङ गरिरएका ० षिबरवा, सयाउको रटसटकका लाषिग तयार गरिरएका इषिडमयल र करयाव एपपलका ५,७९५ षिबरवा, दात ओखरका २८३ षिबरवा र अङगर कढिटङका १३० षिबरवा हरकिकरहका छन ।

गभ��वि� र सतकरी अ�सथ�म� सरय�ह�रम� �कषिN भएको छ ।कड तथा सहकमd ससथाहरल समदायसतरमा परतयSरपमा पाठघर खसन एव मषिहला परजनन अधि�कार षिव�यगत Sतरमा गषितषिवधि� सञचालन गद� आएका छन । �नकोट, शरिभइ, नाथप�, फोत, जिजमा र काल गाषिवसहरमा गभ�वषित र सतकरी अवसथामा साग, मास, गडागषिड, द�, दही खान हदन भनन र खान नढिदन चलनमा परिरवत�न हद आएको छ । तयसतगरिर सतकरी हन समयमा अनय वयकति:हरल दखन वा हन� नहन सतकरी हन समयमा गोठमा वसनपन� जसता चलनहरमा पषिन परिरवत�न भएको छ । काय�Sतरका ६ गाषिवसमा समढिटएका जममा ८४० घर�रीहर (दकतिलत २७%) मधय जममा २७२ घर�री (दकतिलत ४०%) मा सतकरी मषिहलालाई घरमा राखन गरिरनछ । षिवसतत षिववरण सगको चाट�मा ढिदइएको छ । तयसगरी, �नकोट गाषिवसमा सतकरी मषिहलालाई घरमा राखन घर�री सङखयामा षिवगत २००९ दखिख भएको वजि¨ तलको चाट�मा ढिदइएको छ । �नकोट गाषिवसमा ५० % भनदा माकतिथ घर�रील मषिहनावारी भएको समयमा ३ ढिदन पकतिछ घरमा बसन ढिदन नहाउन सावनको परयोग गन� ढिदन गरका छन । गाउघरमा गभ�वती अवसथामा मषिहलाहरल आयोषिडनय: नन खान पछ� भनन कराका बारमा सचतना बBको छ । पषिहला भोट (षितबबत)को ढिBक नन खानको लाषिग रामरो मानन चलन भएको, पकतिछ सालट �षिडङ कप�ररशनल अनदानमा उपलW गराउन आयोडीन य: नन ससतो भएको कारणल खान थाकतिलएको भए पषिन काय�Sतरका ३५ घर�रीहरल (दकतिलत २९%) सचत रपम आयोडीन य: नन हावा नकतिछन� वटटामा रामरोसग षिवक� लगाएर राखन र खान परयोग गन� गरका छन ।

दकतिल� भनद� गरदकतिल� समद�रयब�ट सम�ज परिर���नम� बढी परवि�रो�कड र सहकमd ससथाहर कआइडबलषिडएफ र परयास समहल षिवगत ५ व�� दखिख पाठघर खसन एव मषिहला परजनन अधि�कारका सवालमा समदाय सतरमा सचतनामलक गषितषिवधि�हर सञचालन गन� करममा सतकरीलाई गोठमा नराखन, घरमा बसन र आराम गन� ढिदन, हरिरयो सागपात, फलफल, द�, दही, माछा, मास आढिद पोषि�लो खानकरा खान ढिदन, सतकरीलाई आफ खाना पकाउन नलगाई अरल पकाएर खान ढिदन, सतकरीका र बचचाका कपडा �न सहयोग गन�, सतकरीको सयाहार गन� जसता काम, कराका बारमा सथानीय दकतिलत तथा गरदकतिलत समदायलाई सचषितकरण गन� कामहर भए । यसता गषितषिवधि�हर सञचालनबाट दकतिलत तथा गरदकतिलत घर�रीहरमा आएका परिरवत�नका बारमा षिनयधिमत रपमा अनगमन गन� गरिरयो । परापत तथयाङक अनसार काय�Sतरमा समढिटएका जममा ८४० घर�री (दकतिलत २७%) मधय दकतिलत समदायका ४८% घर�रील र गरदकतिलत समदायका २७% घर�रील सतकरी हदा घरमा सफा ठाउमा बसन ढिदन गरको पाइयो । गरिरबको घरमा भनदा �नीको घरमा र दकतिलत भनदा गरदकतिलत घरमा मषिहला हिह^साका अपरतयS रपहर बBी दखिखए ।

शरीम�ी सतकरी हद� घरम� पररषहरल क�मम� सहरयोग गन? करम बढयो ।घरमा 7ीमती सतकरी हदा 7ीमान (पर�)हरल सहयोग गन� सर गरका छन । सतकरी अवसथामा 7ीमानहरल पानी लयाइढिदन, खाना तरकारी जममा गरिरढिदन,

CC CH DC CF CB

EI DF CJ CF

DD CJ

HI

EG EF EG EH DJ

CBF

B

DB

FB

HB

J B

CBB

CDB

Ȣ ȡ� � ȡȰ� � ^ � � ȡ� � Ǖ[ � Ȫ� Ǖ Ȱ Ȫ� � � �

� � � Ǖ� ȣ   ɨ É � ȡ

 ȡ� �

  Ǖ×� ȯ� ȣ � Ǒ¡ � ȡ� ȡ_ � � � ȡ� ȡÉ � ȯ� � � Ǖ� ȣ  ɨ É � ȡ � Ǖ� DBCF

� � � Ȱ� � � � � à ȡ� �

� � � FJ

Ȱ� � � � �

DI

`¡ȣ   ȡ� ȡǔ� �   � Ǘ¡ � ȡ  Ǖ×� ȯ� ȣ� ȡ � � � ğ  � ȡ� ȡȱ� ȡ� è � Ǒ� � ȯ� � � Ǖ� ȣ ĤǓ� � �

E D J G D

CH

I D

CC

E H

FB

B

CB

DB

EB

FB

GB

Ȣ ȡ� � ȡ Ȱ� � ^ � � ȡ� � Ǖ[ � Ȫ� Ǖ Ȱ Ȫ� � � �

� � � Ǖ� ȣ   ɨ É � ȡ

  Ǖ×� ȯ� ȣ ¡Ǖȱ� ȡĮ Ȣ� Ǔ� � ȡ è� ȡ¡ ȡ�   ȯȡ ȶ� � �Į Ȣ� ȡ� Q� f � ȡ� � � Ǖ� ȣ   ɨ É � ȡ

� � � Ȱ� � � � �

G CB CD DB DI DD

EI

CD DB DB

EC FF

HC HI

CI EB ED

GC

I C J E

CBF

B

DB

FB

HB

J B

CBB

CDB

DBBK � Ǖ� DBCB � Ǖ� DBCB  ȯà� � �

DBCC  ȯà � � �

DBCD  ȯà � � �

DBCE  ȯà � � �

DBCF � Ǖ�

� � � Ǖ� ȣ   ɨ É � ȡ

� Ȱ� � Ȫ� � ȡ�   � ȡ  Ǖ×� ȯ� ȣ� ȡ_ � � � ȡ� ȡÉ � ȯ� � � Ǖ� ȣ   ɨ É � ȡ� ȡ� ǙƧȢ

� � � Ȱ� � � � � à ȡ� � Linear ( à ȡ� �

पकाएर ढिदन, घरमा बसन ढिदन, रगत लागको कपडा बाहक अनय कपडाहर �न , सागपात र गडागषिड खान ढिदन, नहाउन कपडा �नको लाषिग पानी लयाइढिदन, जाडोको समयमा आगो बालन दाउरा जममा गरिरढिदन, आगो वानधिलदन जसता काममा सहयोग गन� सर गरका छन । यसरी सतकरी 7ीमतीलाई सहयोग गन� 7ीमान भएका घर�रीहरको सङखया बBद आएको पाइनछ । षिवसतत षिववरण सगको चाट�मा ढिदइएको छ ।

विकशोरीहर मविहल� हिहस� र परजनन अकति�क�र हननक� स��लम� सविकररय हन थ�ल ।�नकोट गाषिवसका जगतमाला उमाषिव र नपाल राधि¬य माषिवका षिवधयाथdहर सषिहत सथानीय षिकरशोरीहरल अनरतराधि¬य नारी ढिदवसको अवसरमा �नकोटमा मषिहला हिह^सा र परजनन अधि�कार हनन समबनधी नाटक परदरश�न गर । नाटकमा दकतिलत गरदकतिलत षिकरशोरीहरको सहभाषिगता कतिथयो । नाटकको मखय सनदरश सानो उमरमा षिववाह गन�, 7ीमतीलाई हला गन� कटन �र बचचा जनमाउन मषिहला परजनन अधि�कारको हनन हन हो भनन कतिथयो । नाटकमा षिकरशोरीहरल न बा, आमा, छोरा बहारीको भधिमका खलका कतिथए ।

प�ठघर खसन समसरय� भएक� मविहल�हर ससथ�म� सलल�ह कतिलन आउन करम बढदो छ । समदाय सतरमा सञचालन गरिरन गषितषिवधि�हरल परतयS रपमा समटका सोर भगका ६ वटा गाषिवसहर भएको तथा सञचार माधयमसगको सहकाय�मा जनषिहतकारी सचना (षिपएसए) परसारण लगायत जिजलला सतरमा सञचालन गरिरन सरोकारवालाहरसगको अनतरकिकरया, डकतिलगरशन, गोषठी जसता षिवशरिभनन वकालषितय गषितषिवधि�हरल समगर जिजलला न समढिटन भएकोल सोर भगका ६ गाषिवसहर लगायत बाषिहरका गाषिवसहरबाट पषिन मषिहलाहर परामरश�का लाषिग जिजललामा कआइडबलषिडएफ ससथामा आउन गरका छन ।

ग�उ समद�रयम� जोडीहर सथ�विप� हन करम बढयो ।समदायमा हन षिवशरिभनन काय�करमहरमा जोडी काय�कता�हरलाई वोलाउन गरका छन । गाउ परिर�दमा जोडीहरलाई षिवरश� षिनमनतरणा गन� र गाउ परिर�दका बठकहरमा सहभागी गराउन गरका छन । समदायमा भएका मषिहला हिह^साका घटनाहरमा जोडीहरल षिवरश� छलफल गन� गरका छन । छलफलमा गाउका ठालहर सरह जोडीहरको षिनण�य मानय हन गरको छ । गाषिवस अनदानको�को मषिहलाका नाममा छटटीएको रकम जोडी काय�कता�हरको अगवाइमा खच� गन� सर भएको छ । तयस गरी समदायमा मषिहला हिह^सा समबनधी काम गन� षिवशरिभनन सरकारी काया�लय तथा गरसरकारी ससथाहरल आफनोको काममा जोडी काय�करताहरको सहयोग कतिलन गरका छन ।

छइ, सतकरीहरल�ई ��मील गन? वय�ह�रम� स��र आउन थ�लरयो । छइ र सतकरीलाई �ामील गन� वयवहारमा परिरवत�न आएको छ । काय�Sतरका ६ गाषिवसका १५० �ामीहर मधय अषिहल छइ छ भनन र छइ वाछ� की वाद�न भनर भनर कतिचयोचच� नगन� �ामीहर ४०% रहका छन । छइ सतकरी मषिहलाल पानी फालको बाटोमा ९८% �ामीहर षिहडछन । ४७% �ामीहर सतकरी बसको ठाउमा वसछन । ६.५५ %ल सतकरी घरमा गराउन र सतकरीलाई घरमा राखन गरका छन । ४७% �ामील सतकरीलाई ओटालो समम आउन ढिदन गरका छन । ८%ल छइ भएको मषिहलालाई ३ ढिदनमा घरमा बसन ढिदन गरका छन । ४०%ल छइ सतकरी घरमा बस की वसनन भनर कतिचयोचच� नगन� गरका छन ।

उजिजर नपाली �ामील 7ीमतीलाई घरमा सतकरी गराए ।उजिजर नपाली (४४) मग जिजलला शरिभइ गाषिवसका एक सबल मानका �ामी हन । उनी एक कही आफनो उवजनी र कही जयाला मजदरी गरी जीवन षिनवा�ह गन� परिरवारका हन । उनका घरमा चार जना सानासना छोराछोरी र उनकी 7ीमती रामकली नपाली सषिहत ६ जनाको परिरवार छ । रामकली अगाषिडका चार पटक सतकरिर हदा गोठमा न वकतिसन । मषिहनावारी र सतकरी हदा मषिहलाहर घरमा बस र अनय माषिनसलाई छोएमा दवता रिरसाउछ र दःख ढिदनछ भनन चलन छ । �ामीहर मधय अकतिल जिजददी पाराका छन उनी । गत व�� र यो व�� पटक पटक छइ र सतकरीको षिव�यमा अनतरकिकरया गदा� उनल म सतकरी घरमा राखर हछ� क हदो रहछ भनद चनौती ढिदएका कतिथए । जोडीको छलफलमा पषिन म यस पटक मरी 7ीमती सतकरी हदा घरमान राखछ भनथ । यस पटक रामकलीलाई सतकरी घरमान गराए । सतकरी हन समयमा सडनी (कतिछमकी मषिहला)हरको साथमा उजिजर पषिन सग कतिथए । आफनी सतकरी 7ीमतीलाई छोए खाना बनाएर ढिदए । तयतीवला उजिजरलाई कतिछमकीहरल कोहील �ामी भएर सतकरी घरमा राखन नहन राख पषिन आफल छन नहन अव षिनसनतानको पाप लागछ अक� जनममा बचचा जनमदनन, दवताल दख ढिदनछन, तयसता �ामीलाई दवता आउदनन, गाई भकतिस लडछन जसता करा काट तर अषिहल समम 7ीमती र बचचा दवलाई रामरो छ दवता रिरसाएका पषिन छनन कही नरामरो भएको पषिन छन¸ गाई भकतिस लडको पषिन छन । यो रषिडवाढिद चलन हो यसमा कन अथ� छन भननमा उजिजर Bकक छन ।

द�भोगीक� ��मील सतकरील�ई घरम� र�खर दख�इदिदए ।कआइडवलषिडएफल सोर भगका जीमा, काल, नाथप�, शरिभइ र फोत गरी जममा ५ वटा गाषिवसमा कमतीमा व��को १ पटक गाषिवसका �ामी डागरहरका लाषिग मषिहला हिह^सा परजनन अधि�कार तथा पाठघर खसन सममयाको सवालमा ताकतिलम तथा अनतरकिकरया गद� आएको छ । यस करममा नाथप� गाषिवस वाड� न ६ का नाथप� गाउका समजका �ाधिम व�� ५५ का मज वधिम षिनयधिमत सहभागी हन । उनकी बहारी दोसरो पटक सतकरी भइन उनल छोरीलाई जनम ढिदइन । पषिहलो पटक सतकरी हदा उनल बहारीलाई गोठमा राखका कतिथए । तर यो पटक मज वमील सतकरी घरमा राखदा कही हदन, सवा गन�लाई षिकन दवता लागछ र भनद सतकरी बहारीलाई घरमा न राखर एउटा नमना �ामी भएर बसका छन । �ामी डागरको अनतरकिकरयामा उनल �ामी एउटा र:भोगी र अक� द�भोगी गरी २ षिककतिसमका हनछन, र:भोगी �ामीको घरमा छइ सतकरी बसन धिमलछ तर द�भोगीको घरमा धिमलदन भनन गरिरनछ तर सवा गन�लाई दवता लागदन, मल सतकरीलाई घरमा राखन थालको छ भनन चचा� गरका कतिथए । मज वमी द�भोगीका �ामी हन तर उनल मलाई अषिहल समम कही भएको छन र हनवाला पषिन छन भनर छलफल गर ।

ज��ीरय भदभ�� ए� छ��छ�क� मदद�हर उठद छन ।सन २०१३ मा २२ वटा मददाहर उठका कतिथए । सन २०१४को जनसममको अवधि�मा ७ वटा जातीय षिवभद एव छवाछतका मददाहर उठ । जी.पर.का.मा दता� गरिरएका अधि�कारश मददाहरमा पीषिडतल नयाय पाएका छन । साव�जषिनक कवामा छवाछतः अककल नपाली, शरिभई (जिजलला पररशासन काया�लय मगमा षिपडकहरलाई साव�जषिनक रपमा माफी मागन लगाई

र १३००० Sषितपरकित^ जिजलला पररशासन काया�लयल असल गराईढिदएको) र जम�कली साक�, �नकोट,

साव�जषिनक सरोतबार खोजीः ननद दमाई, 7ीनगर गाषिवस (गमगBी) गाली गलौजः सिस^ग टमटटा, �नकोट, �नमषिन षिबक हयाङगल (हयाङगल गाउका सघ�� सधिमषितका अधयS लगायत भदरभलादधिम राजषिनषितक दल

नकपा माओवादीका राजषिनषितक काय�करता�हर, छवाछत षिनगरानी सधिमषितका अधयS लगायत गाउका २५, २६ जनाको उपसथिसथषितमा षिपडकल गलती गरको ठहर गरकाल र गलती गरको सवीकार गरी आईनदा यसतो गलती दोहोरीन छन भनी ४ पटक कान समातर उठबस गरी माफी मागकाल उपसथिसथत सबका रोहबरमा छाषिडएको), मनज तथा चनरा षिबक, सकाढिBक (दकतिलत मषिहलालाई डम भनन रशबद परयोग गरी गाली गरकाल षिपषिडतहर मगलाको समपक� मा आई सहयोग मागकाल मगला षिबक गएर यसतो रशबद षिकन परयोग गरका भनर छलफल गदा� षिपडकल कान समातर अबदखिख यसतो रशबद परयोग गरी गाली गन� छन भनर माफी मागका)

षिववाह भोजमा छवाछतः �नमल टमटटा वन7ोत (सयाउला, सोततर)को उपभोगमा नयायोकतिचता मागः सउरी षिबक, �नकोट (परयास समहको अगवाईमा काननी परषिकरयामा जान षिनण�य

पशचात सथानीय सतरमा न साव�जषिनक रपमा माफी मागन लगाएर धिमलाप गरिरएको र चोट उपचारका लाषिग र ७००० सात हजार षिपडकल बझाएको)

झोलङग पल षिनमा�ण सधिमषितमा दकतिलत सहभाषिगताको मागः सज� नपाली, काक�बाडा (गरदकतिलत षिपडकल गाकतिलगलोज र कटषिपट गरबापत माफी मगाइ Sषितपरकित^ सवरप र. ५०,००० षिपडकबाट जि.पर.का.ल असल गराइढिदएको र समपण� सथानीय राजषिनषितक दलका नततवहर, सञचार माधयम, जि.पर.का., दकतिलत समबनधी सवालको फोकल ससथा षिडकतिसषिडकतिस लगायत षिवशरिभनन षिनकायका जिजममवार वयकति:हरको जमघटमा अबदखिख सब�सा�रण दखिख जनसक राजषिनषितषिक पाटीमा समब¨ वा अनय कोही कसल जातको आ�ारमा षिवभद गन� छवाछत गन� अपमानजन रशबद परयोग गरी गाली गलौच गन�नहन नपाईन यढिद कोही कसल गर गराएमा कडा भनदा कडा काबा�ही गन� तयसतो कस जिजललामा आएमा कन पषिन राजषिनषितक दलल षिपडकलाई पोतसाहन नढिदई कतिस� काननी कठघरामा उभयाई काननल तोक बमोजिजम काबा�ही गन� षिनण�य सषिहत जिजलला परहरी काय�लयमा कागज बनको)

दकतिलत र गरदकतिलत बीचको अनतरजाषितय षिववाहमा नाता परमाशरिणतः मालमषित षिवटाल, काक�बाडा (काक�बाडा गाषिवस वडा न ४ का मालमषित र सोही गाषिवसका राजरश रावल बीच जनमको बचचाको नाता परमाशरिणतको लाषिग गरिरएको म¨ामा षिडएनए परीSण गन� जिजलला अदालतको षिनण�य पशचात षिडएनए रिरप�ट र जिजलला अदालतको फसला मालमषितको पSमा), रमाईली नपाली, षिपना (षिपना गाषिवस षिनवासी रमाईली र तयस गाषिवसका गरदकतिलतसग भएको परम समबनधबाट जनधिनमएको बचचा र नाता परमाशरिणत गरी पाउ भनी ढिदएको म¨ा जिजलला अदालतल पीषिडत रमाईलीको पSमा फसला गरको)

दकतिल� समद�रयम� आफनो हक, अकति�क�र र द�यिरयत� परवि� सच��� बढदो छ ।उपभो:ा समह, सधिमषित, षिवशरिभनन षिनकायका सधिमषितहरमा जिजममवार पद तथा सरोतमा दाबी र जिजममवारी कतिलन करमको षिनरनतरता छ । सन २०१३ मा षिबबयस अधयS ४ जना चयन भएकोमा सन २०१४ मा फोत गाषिवसको फोत षिवदयालयको षिववयस अधयS थप १ जना दकतिलत भएका छन । तयसगरी सन २०१३ मा २ जना कतिरशSकहर दकतिलत समदायबाट कतिथए भन सन २०१४ मा नरा माषिब बामनीमाड, �नकोटमा थप १ जना दकतिलत कतिरशSक राखिखए ।

दकतिलत समदायमा खलोको सटटा जयाला कतिलन करमको सरवात भएको छ । �नकोट गाषिवसमा सन २०१३ समममा खलो कतिलन छोडका दकतिलत समदायहरको घर सङखया ११ कतिथयो भन सन २०१४को जन समममा थप १० जनाल छाडका छन । गाषिवसमा नपाली समदायका २ घरल , टमटटावाडामा ३ घरल र शरिभयालबाडाका ५ घरल खलोको सटटा खलो कतिलन परथालाई छाडर जयाला कतिलन करमको सरवात गरका छन ।

ग�उम� ज��ीरय छ��छ� �थ� भदभ�� नगन? गरदकतिल�हरको घर सङखरय� बढदछ ।छवाछत गर कानन लागछ र होचयाउन, घणा गन�, अपमानजनक रशबद बोलन हदन भनन करा सथानीय सतरमा गाउगाउमा �र माषिनसहरल बझद आएका छन । दकतिलत समदायहरमा जातका आ�ारमा षिवभद गरमा, अपमानजनक रशबद परयोग गरी गाकतिलगलौज गरमा नसहन बानीको षिवकास भएको छ । �नकोट गाषिवसमा सन २०१३ मा ८५ घर कतिथए भन सन २०१४को जन समम थप १४ घरल छवाछत नमानन गरका छन । शरिभई गाषिवसका १३६ घर�रीहरल जातीय छवाछत एव भदभाव मानदनन । शरिभई गाषिवसको माण बाहक साब�जाषिनक सथानहरमा छवाछत छन तर पषिन माणमा दकतिलत समदायलई परवरशमा मनाषिह छन । जिजमा गाषिवस परमर गाउ षिनवासी शरिभयाल नपालील “एक कया छाछत गरया पकतिछ जल जरीवाना हदो छ भषिनकन एफएम भनदो छ त तयो त ढिठक गरया छ” भषिनन जसल गदा� तयस सथानका अनय समदाय पषिन बोलदा सचत र सजक भएर बोलन गरका छन । जिजमा गाषिवसको परमर गाउमा बोलीमा स�ार भएको छ । काय�Sतरका पषिहल दखिख समढिटएका गाषिबसहरमा दकतिलत समयहरलाई ताकर अपमानजनक रशबद (डम, बादया, कमारा) परयोग गरी गाली गन� चलन हटको छ ।

दकतिल�हरN�र� सङगदिठ� रपम� आ��ज उठ�उन करम बढदो छ । जिजललामा सव�पशरिSय, सव�दकतिलय जिजलला दकतिलत सञजालल दकतिलतहरका मददा सामषिहक रपमा उठान गन� अभयासहर गरका रहका छन । खास गरी शरिभई गाषिवसका अककल नपाली, 7ीनगर गाषिवसका ननद नपाली, मालमषित षिबटाल, रमाईकतिल नपाली लगायतका मददाहरमा यो अभयास दखिखएको कतिथयो । यो अभयास सथानीय तह समम पषिन दखिखनछ ।

जिजलल� सथिसथ� सरक�री विनक�रय, सरयनतर �थ� सरोक�र��ल�हरको सविकररय�� र सक�र�तमक सहरयोगको �����ररणा बनद गएको छ ।राधि¬य सतरमा मनाइन दकतिलत अधि�कार ढिदवसहर जिजलला सदरमकाममा जिजलला दकतिलत सञजालको सषिकरयतामा र इलाका तथा गाषिवस सतरमा पषिन मनाउन करम बBदो छ । कड र सहकमd ससथा (षिडकतिसषिडकतिस) बीच सहकाय� पशचात मनाउन थाकतिलएका दकतिलत ढिदवरशहर परषित जिजलला सथिसथत सब राजषिनषितक दलहरका दकतिलत भातसगठनहरको चासो बBको छ । यो काय�करमलाई सफल पान� जिजषिवस, गाषिवसको सरोतहर परिरचालन गन� करम सर भएको छ । दकतिलतका मददाहर सञचार माधयममा आउन थालका छन । मालमषित षिबटालको सवालमा मग नयज डट कम र अननपण� पोषटल ननद नपालीको बारमा कापतिनतपर दषिनकल र अककल नपालीको बार रारा एफएमबाट समाचारहर परकारशन भएका कतिथए । जिजलला सथिसथत जिजलला पररशासन काया�लय, जिजलला परहरी काया�लय र जिजलला अदालतल ननद नपाली, अककल नपाली, मालमषित षिबटाल र रमाईकतिल नपाली लगाएतका म¨ाहरमा सकरातमक र सचनातमक सहयोग गरर दकतिलतको पSमा उशरिभए ।

सहकमe ससथ�हर समबबधिg� विबरषरयग� .तरम� जिजलल�म� सथ�विप� हन करम बढदो छ ।कड तथा सहकमd ससथाहर जिजललासतरमा सरकारी काया�लय तथा गरसरकारी सघससथाहर माझ दकतिलत अधि�कार, पाठघर खसन एव मषिहला परजनन अधि�कार र खादय अधि�कारबार काम गन� ससथाका रपमा परिरकतिचत छन । सथानीय समदायमा छलफलमा आ�ारिरत रपानतरणमखी षिवकास प¨षित (अधि�कारमखी षिवकास प¨षित) अनसार काम अगाषिड बढिBरहको छ र जिजललाको षिवकास अभयासमा षिवकासको अभौषितक पS अथा�त मानवीय एव सामाजिजक पजी षिनमा�णको अव�ारणालाई ससथागत गन� परयासहर जारी छन । सहकमd ससथाहरल समदायसतरमा परतयS काम गन� गाषिवसहर १० वटा भए पषिन खादय अधि�कार, जातीय भदभाव तथा छवाछत र पाठघर खसन एव मषिहला परजनन अधि�कारका सवालमा समगर जिजलला भरिर न काम भइरहको छ । खादय अधि�कारमा काम गन� ससथाहर Sतरीय एव राधि¬य सतरका खादय तथा कषि� सरोकार समह, खादय अधि�कार सञजालमा जोडीएका छन । तयस गरी मषिहला परजनन अधि�कारका सवालमा काम गन� ससथा मषिहला परजनन अधि�कार समबनधी Sतरीय एव राधि¬य सतरका अशरिभयान, सञजालमा जोडीएका छन । गाउमा षिफलड अषिफस सथापना गरिरएका छन र षिफलड (काय�Sतर) मा कम�चारीहर बBी खढिटन, परिरचाकतिलत भइरहको अवसथा छ । सहकमd ससथाहरको काय�करम षिनमा�ण तथा काया�नवयन, लखा परणाली थप वयवसथिसथत हद गएको छ ।

काय�करमका अनगमन सचकहरमा परगषित अवसथा अनसची १ मा ढिदइएको छ ।

7 कतिसक�इहरमक ख�ी गद�� मकको बोटदखिख बोटसममको दरी बढ�रयो भन उतप�दन बढछ ।मग जिजललामा मक खती गदा� मकका बोट बाकलो राखन चलन छ । मक छदा� मकको षिबउ हलोको कतिसयोमा लगाउन भनदा पषिन पषिहल जधिमनमा मक छन� र तयस पकतिछ हलो जोतन गरिरनछ । मक छाटदा मकका बोट बाकलो राखिखनछ । एक वग� धिमटरमा करिरब २१ मकका बोट हनछन र उतपादन परषित वग� धिमटरमा करिरब ५७५ गराम मातर हनछ । कडल यसतो खती परषिवधि�को स�ारका बारमा �नकोट गाषिवसमा काय�मलक अनसनधान गर‍यो । काय�मलक अनसनधानल मक छदा� मकको षिबउ हलोको कतिसयोमा रोपदा र मक छाटदा मानछकोलटो नपरी कतिस�ा वा आखासोझी भएर हिह^डदा २ वटा बोटबाट कतिछन� सकन गरी पातलो राखदा अथा�त एक वग� धिमटरमा करिरब ९ वटा मकका बोट राखदा मककाकोरशा ठला लाग र मक डबल बBी (१२५० गराम परषित वग� धिमटर) फलन दखायो । यसतो स�ारिरएको मक खती परषिवधि�का बारमा सथानीय समदायका बीचमा छलफल गन� आवशयक छ र कड तथा सहकमd ससथाहरल यसबारमा सथानीय समदायलाई जानकारी ढिदन काम भइरहको छ । यस परषिवधि�लाई कडल आफनो सोरकोटमा रहको कषि� परषिवधि� काय�मलक अनसनधान तथा परदरश�नी सथलमा अभयास तथा परद�रशषिन गद�छ ।

विहउद �रक�री लग�उद� �रक�रीको विबउ छन? समरय ३ मविहन� अयिघ स�र‍रयो भन गरीनह�उस पल�जिlटक आ�शरयक पदmनमग जिजललाका सोरकोटको उचाइ लगायत अनय कम उचाइका ठाउहरमा हाल चकतिलआएको चलन नगरर ३ मषिहना अधिघ न षिहउद तरकारीको षिबउ छन� हो भन गरीनहाउस पलाखिषटक परयोग नगरी तरकारी उतपादन गन� सषिकनछ भनन करा जनसमदाय सवा कनदर (षिपएससी)ल पतता लगाएको छ । षिफलडमा करसाबारी परब��न समबनधी काम गन� करममा गाउघरका कन–कन सथानीय षिकसानहरल गद� आएको अभयासका बारमा अधययन गदा� षिपएससीका कम�चारीहरल यसतो जानकारी परापत गरका कतिथए । गरीनहाउस पलाखिषटक परयोग नगरी षिहउद तरकारी फलाउनका लाषिग भदौ १५ शरिभतरमा तरकारीको षिबउ बयाड बनाएर छरिरसकन पद�छ र असोज दोसरो वा तसरो हपता समममा षिबरवाहर तरकारीबारीमा रोषिपसकन पद�छ । यसोगदा� तरकारीका षिबरवाहर हक�सकका हनछन र षिहउ, तसारो वा कतिचसोल �र नोकसानी पर‍याउन सकदन । तर जिजललामा हाल चकतिलआएको चलन काशरिततक चौथो हपता दखिख मङकतिसर पषिहलो हपता समममा तरकारीको षिबउ छन� र फागन तसरो हपता षितर षिबरवाहर करसाबारीमा रोपन गरिरनछ । यसो गदा� षिकत षिबउ उमरन न सकदन, उधिमरहाल पषिन षिहउ, तसारो वा कतिचसोल �र नोकसानी पया�उछ र यस समसयालाई समा�ान गन� गरीनहाउस पलाखिषटक परयोग गन� गरिरनछ ।

हाल जिजललामा षिहउद करसाबारी समबनधी काम गन� अधि�कारश ससथाहरल करसाबारी परब��न गन� नाममा गरीनहाउस पलाखिषटक लजान गरका छन । सहकमd ससथाहर षिपएससी र एमकतिसषिडसील गरको अधययन अनसार सथानीय षिकसानहरल नया गरीनहाउस पलाखिषटक बBीमा २ व��समम मातर परयोग गन� गरको र तयस अवधि�समममा हावाहरील वा गरीनहाउसको चौघरोमा हन रखको हागाको चचचो परको भाग वा चोकल चयाषितएर र पवाल परर परयोग गन� नधिमलन अवसथामा पगन गरको पाइएको छ । षिनक �र धिमहनत गरर पर‍याइन महङगो गरीनहाउस पलाखिषटकल फाइदा ढिदन भनदा पषिन फाटर वातावरणीय बोझ बBाउन गरको मातर पाइनछ ।

नरय� परवि�कति�, अभरय�स �� चलनहरको पररयोगम� सथ�नीरय समद�रयल�ई उतपररिर� गन� विनरययिम� रपम� क�म भरयो भएन भनर फललो–अप भटघ�ट, सो�खोज, सहरयोग गन� आ�शरयक छ ।नया परषिवधि�, अभयास, चलनहर परयोगमा लयाउन सथानीय समदायलाई तयषित �र चासो हदन । कन खास नया परषिवधि�, अभयास वा चलन परयोगमा लयाउन भनी योजना बनाएका समबनधिनधत वयकति:हरसग वाहाहरको घमणड, अशरिभमान (आफनो मान, परषितषठाको कलपना वा जञान भई आफल आफ लाई ठलो समझर अरका अगाषिड सानो/नजानन/कमजोर नदखिखन गरी ठला करागन� सवभाव)लाई चलाउद षिनयधिमत रपमा फललो–अप भटघाट, सो�खोज र छलफल गन� पद�छ । जसतो कमपोषट मल खाडल बनाउन छ भन कतिछमकील वा सगको अक� कसल बनाइसकयो, ऊ अगाषिड आइसकयो, तपाइ¶ जसतो जानबझको ठलो मानछ षिकन पकतिछ पन� भयो भनद नरिरसाइ रामररी सो�खोज, कराकानी गन� पद�छ । यो, तयो कारणल भएन अब चाड गछ� भनन करा आउन सकछ र तयसतो करा आएमा ‘हनछ, चाड गन�होला । अब कषिहल समममा गन�हनछ त?’ भनन पद�छ । यसतो करा हदा पकक पषिन यो ढिदन शरिभतरमा गछ� भनन करा आउन सकछ र तयो गन� भनको ढिदन पकतिछको १, २ ढिदन शरिभतरमा पनः फललो–अप भटघाट र सो�खोज गन� पद�छ । कत अक� ठाउमा जादा षिनसकन धिमलछ भन वा तयही गाउमा अक� कन काम षिवरश�ल पषिगएको छ भन उ: घरमा थोर समयका लाषिग भए पषिन षिनसकन पद�छ र काम भयो भएन, कषिहल गद� हनहनछ भनर सो�खोज गन� पद�छ । गछ� भनको ढिदनमा काम नभएको हन सकछ र तयसतो भएमा नरिरसाइ ‘अब कषिहल समममा गन� हो?’ भनर सो�खोज गन� पद�छ । भटघाट, कराकानीमा वाहाल गद�न षिक भनन आरशका, अषिवशवास दखिखन गरी करा गन� हदन र वाहालाई ‘मल मल खाडल बनाउछ भनर धियनीहरल परा षिवशवास मानका छन र मल खाडल नबनाए समम धियनीहरल

छोडदनन’ भनन अनभषित ढिदलाउन पद�छ । यसरी काम नभए समम षिनयधिमत रपमा फललो–अप भटघाट, सो�खोज र छलफल गरिररहन पद�छ । यसो गदा� ढिBलो चाडो एक ढिदन पकक काम हनछ ।

8 क�रय�करमक� गवि�वि�कति�हर८.१. ख�धरय समपरभ�� (स���भौयिमक��)खादय समपरभता षिव�यगत Sतरमा कडल सथानीय ससथाहर जनसमदाय सवा कनदर, मालीका सामदाधियक षिवकास कनदर, परयास समहसग सहकाय� गद� आएको छ । यस षिव�यगत Sतर अनतरगत एकाषितर रशषक र अ��रशषक Sतर उपय: खादय तथा कषि� नीषित षिनमा�ण एव काय�ानवयनको माग गद� सथानीय गाषिवस, जिजलला, Sतर र राधि¬य बधिसतरमा वकालषितय गषितवि�िहर सञचालन गरिरहको छ भन अक�षितर जिजललाको सोर भगको �नकोट, शरिभई, नाथप�, फोत, र जिजमा गाषिवसहरमा समदाय सतरमा परतयS रपमा सथानीय खादय उतपादन परणाली स�ारका गषितषिव�िहर सञचालन भइरहका छन ।

८.१.१. सथ�नीरय ख�दय उतप�दन पररणा�ली स��र ८.१.१.१. �रक�रीब�री परब��नकड तथा सहकमd ससथाहरल ‘एक घर एक करसाबारी, करसाबारीमा ५ थरी तरकारी’को नाराका साथ षिहउद तथा बख� तरकारी परब��नमा काम गरिररहका छन । समदायलाई षिहउद तरकारीहर रायो, चमसर, पालङगो, सवीस चाड�, मला (४० ढिदन र धिमनो अरथिल^), चोषित, गाजर, �षिनया, कराउ, भदौ–पस आल आढिदको षिबउ तथा खती परषिबधि�वार सहयोग पर‍याइनछ । सथानीय समदायल आफ बख� तरकारीहर रायो, भिभडा, गोलभडा, खसा�नी, फसd, आल, लौका, धिघरौला, कतिचकतिचणडा, चचकरला, षिततकरला, आढिद खती गद� आएका छन । बख� तरकारीका सनदभ�मा सथानीय समदायलाई तरकारी लगाउन, सथानीय वनसपषितजनय षिकटनारशक पदाथ�को परयोगबाट रोग षिकरा वयवसथापन/षिनयनतरण गन� जञान, रशीपहर कतिसकाउन तथा षिवशरिभनन षिवकास सघससथाहरल नया करा गन� नाममा बाषिहरिरया भणटा, टमाटर र मलाका जातहर शरिभतरयाएर अपरतयS रपमा सथानीय तरकारीहर खासगरी भिभडा, गोलभडा र चोषितको पर परागसचनबाट सथानीय तरकारीहरको जात न नषट गराउन गषितषिवधि�हर भइरहकोबार सचत गराउन छलफलहर गद� आइरहको छ ।

�नकोट गाषिवसमा जोडी काय�कता�हरलाई ढिदइएको कतिसप अनसार थोर जधिमनबाट �र उतपादन कतिलन गरिरएको परयास उदाहरणीय बनयो । जोडीका ४ जना (सिसग, परीमल, रतनपषित, �नमल ) र गर जोडीका २ जनाल (रलकला, महशवर) गरी जममा ६ जना क�कहरल पयाज खती गरर ६ गणा बBी अनन पाए साथ आफल पषिन खाए । रलकला नपालील यस व��को पर गाषिवसको परतयS अनगमन मलयाङकन छनौटमा उतकषट षिकसान शरिभतर परी परसकत भईन । उनील ५ पाकतिथ गह फलन जधिमनमा पयाज लगाएर ३२ पाकतिथ गह र १,००० रपया कमाई आफलाई खान करिरब १० कजी जषित पयाज घर राखकी कतिछन । उनल पयाजको षिवउ पषिन होला की भनर षिबचार गन� ५ वटा पयाजका बोट फलाएर राखकी कतिछन । �नकोटका होटल, पसलहरमा गफ गन�हरबाट सथानीय षिकसानहरल यस व�� फलाएको पयाजको बयान �र सनन पाइनछ ।

८.१.१.२. गोठमल गरणास�र �थ� पररयोग वि�कति� स��र माषिनसको लाषिग जषित पाकको खानाको आवशयकता हनछ तयतीन आवशयक वोटषिवरवाको लाषिग पाकको मलको हनछ भनन कराको महतव दसा�उन कड एव सहकमd ससथाहरल आफनो काय�Sतरमा गोठमल गणसतर तथा परयोग षिवधि� स�ारका लाषिग सथानीय समदायलाई सहयोग पर‍याउद आएका छन । सथानीय समदायमा सतो Bसी आएको (अ�� पाकको) मललाई पाकको मल ठानी परयोग गन� चलन रहको छ । अ�� पाकको मल र तयसको बालीको लाषिग परषितकल समयमा परयोगल गदा� षिवशरिभनन खमर षिकरा जसता माटोमा हन षिकराहरको परकोप बBद जादा उतपादनमा कमी आएको छ । यसको नयषिनकरण गद� बालीको उतपादन वजि¨ गन� मल पकाउन र पाकको मलको परयोग जधिमन मषिन गन� बार सथानीय समदायलाई सहयोग पर‍याउद आएको छ । हाल समममा �नकोटमा ८३ घर�रीमा ९४ मल खाडल (दकतिलत ८%), एमकतिसषिडकतिसको काय�Sतरमा १९ खाडल (दकतिलत ४७%) र षिपएसकतिसको काय�Sतरमा ४ खाडल (दकतिलत ०%) गरी जममा १०६ घरमा (दकतिलत १२%) ११७ वटा मल खाडलहर बनका छन ।

८.१.१.३. �ीन�ल अकषिभरय�न२१०० मीटरभनदा कम उचाइका र जठ मषिहनाको पषिहलो हपता षितर मक उमरन माटाको कतिचसयान पगन ठाउहरमा ३ बाली (गह, मक र आल) खती गन� सषिकन अवसरका बारमा सथानीय समदायलाई सकतिचत गन� र आवशयक सहयोग पर‍याउन काम भइरहको छ । �नकोटमा काम गदा� पतता लगाइएको यो स�ारिरएको खती परणाली हाल सहकमd ससथाहरसगको सहकाय�मा सोर भगका अर गाषिवसहरमा पषिन परसार गन� परयासहर भइरहका छन । स�ारिरएको खती परणालीमा परमपरागत खती परणालीमा भनदा गह खती गन� समय ३ हपता पछाषिड सारी प�को पषिहलो हपतामा गह छन� र मक खती गन� समय ६ हपता वर सारी जठको पषिहलो हपतामा मक छन� गरिरनछ । यो व��को

भदौ मषिहनामा सोर भगका शरिभइ, नाथप�, फोत र जिजमा गाषिवसका षिकसानहरलाई जठ मषिहनामा खनको आलबाट राखिखएको षिबउको सहयोग र तीनतल खती परणालीवार ताकतिलम ढिदन योजना छ । तीनतल खती परणालीवार कडल सोरकोटको षिफलड अषिफसमा सञचालन गरको कषि� परषिवधि� काय�मलक अनसनधान तथा परदरश�नी सथलमा परीSण गद�छ ।

गत व�� �नकोट गाषिवसमा षिकसानहरल तीन बाली खती गदा� औ�तमा ४ कजी परषित वग� मी. थप आल उतपादन भयो र गह र मकको उतपादन करमरशः ७५% र १००%ल बBयो । �नकोट जादा कडल कल कसल नलयाको भदौमा आल, पौ�मा गह, जठमा मक लाएर तीन खती पाकन बनाएर छाडयो जसता कराहर गाउका जानमान क�कहरल दोकान पसलमा बसर चचा� गरको सषिनयो ।

८.१.१.४. फलफल ख�ी �थ� नस�री परब��न कड तथा सहकमd ससथाहरल समदायसतरमा परतयSरपमा खादय समपरभता षिव�यगत Sतरमा गषितषिवधि� सञचालन गद� आएका �नकोट, शरिभइ, नाथप�, फोत र जिजमा गरी ५ वटा गाषिवस सबमा सयाउ, दात ओखर तथा अङगरका नस�री सथापनाका परयासहर भएका छन । जन २०१४ मा उपलW तथयाङक अनसार �नकोट गाषिवसमा ४ जना षिकसानहरल (दकतिलत २५%) सयाउ, दात ओखर र अगरका ४ वटा, शरिभइ गाषिवसमा १ जना षिकसानल (दकतिलत ०%) सयाउ र दात ओखरका २ वटा, नाथप� गाषिवसमा २ जना षिकसानहरल (दकतिलत ०%) दात ओखरका २ वटा र जिजमा गाषिवसमा ४ जना षिकसानल (दकतिलत ०%) सयाउ, दात ओखर र अगरका ४ वटा नस�रीहर सथापना गरका छन । यसरी ४ गाषिवसमा सञचालन गरिरएका १४ वटा नस�रीहरमा सयाउका गयरासथिफटङ गरिरएका ० षिबरवा, सयाउको रटसटकका लाषिग तयार गरिरएका इषिडमयल र करयाव एपपलका ५,७९५ षिबरवा, दात ओखरका २८३ षिबरवा र अगर कढिटङका १३० षिबरवा हरकिकरहका छन । फलफल नस�री सथापना गन� क�क, नस�री सङखया, फलफलका जात र षिबरवा सङखया समबनधी षिवसतत षिववरण अनसची २ मा ढिदइएको छ ।

यी नस�रीहर मधय �नकोट गाषिवसमा मकर साक� तथा राम व रशाहील षिवगत ३ व�� दखिख षिनयधिमत रपमा नस�री सञचालन गरी षिवरवाहर उतपादन गद� आएका छन र यी २ नस�रीहर जिजलला कषि� षिवकास काया�लयमा दता� हन परषिकरयामा रहका छन ।

८.१.१.५. ड�लघ�स �थ� भइघ�स परब��न �नकोट गाषिवसमा घास नस�री सथापना गरिरएको छ , जसमा ८०४ वटा नषिपएरका बना� हरकिकएका छन । �नकोटमा रहको यस नस�रील वना� उतपादन गरी कतिछमकी गाषिवस जसत जिजमा फोत र नाथ�पमा पषिन षिवकरि गन� सर गरका छन । साउन पषिहलो हपतामा नाथप�मा २५० र फोतमा ५० वटा नषिपयरको बोट क�कहरल �नकोटबाट षिकनर लयाएर आ—आङखनो खतबारीमा लगाएका छन ।

८.१.२. सरक�री कविरष क�रय��लरयहरसग सहक�रय� ८.१.२.१. जिजलल� कविरष वि�क�स क�रय��लरयसगको सहक�रय�म� �रक�री बीउ उतप�दन जिजलला कषि� षिवकास काया�लय, सथानीय गसस समाज स�ार काय�करम (एसआइषिप) र कडको षितरपशरिSय सहकाय�मा �नकोट गाषिवसको डोलडङगा र कालवा �ारा (उचाइ २५०० मी भनदा बBी) भनन सथानमा मला (टोकीनास), रायो (माफा� चौडापात) र गाजर (नय करोडा) तरकारीको षिबउ उतपादन काय�करम अधिघ बBाइएको छ । तरकारी षिबऊ उतपादन काय�करम सञचालनका साझदारहरको भधिमका षिनमन बमोजिजमको हन योजना र समझौता गरिरएको छ ।

समाज स�ार काय�करम, मग जिजलला कषि� षिवकास काया�लय, मग कड, मग षिवउ उतपादनका लाषिग ९ रोपनी जगगा

उपलW गराउन¸ आवशयकता बमोजिजम मल उपलW गराउन¸ २० जना क�कहर छनौट गन�¸ क�कहरलाई ताकतिलमको लाषिग पतराचार गन�¸ क�कहरलाई ताकतिलममा सहभागी गराउन¸ जगगा खनजोत काय� गन� गराउन¸ गोडमल, काटछाटको काय� गन� गराउन¸ घरवार र खनजोतको लाषिग अनय सरकारी

तथा गरसरकारी सघससथासग समनवय गन� गराउन¸

घरवार र खनजोतको लाषिग समनवय नभएको अवसथामा क�क माफ� त गन� गराउन¸

षिबउ Bवानीको लाषिग जनरशकति: तथा यातायात वयवसथा गन�मा सहयोग गन� ।

र. ८०,००० रकम लगानीको सिसचाई सषिव�ा उपलW गराउन¸

समय समयमा ३ पटक पराषिवधि�क सहयोग उपलW गराउन¸

आवशयकता अनसार षिवउ उतपादन सथलमा रोग, षिकरा षिनयनतरण गन�¸

उतपाढिदत षिवउलाई तालचा षिवमानसथलबाट सख�त वा नपालगज Bवानीको लाषिग कल रकमको ७५% बयहोन�¸

षिबउ उतपादन समबनधी क�क ताकतिलमको लाषिग परकतिरशSक वयवसथा गन� सहयोग गन� ।

मलषिवउ खरिरद तथा Bवानीमा सहयोग गन�¸

तरकारी षिवउ उतपादन तथा जषिवक खती Sतर समबनधी अनतरकिकरयातमक गोषठी सञचालनमा सहयोग गन�

तरकारी षिवउ उतपादन ताकतिलम सञचालनमा सहयोग गन�

तरकारी षिवउ उतपादन परषिकरयामा पराषिवधि�क सहयोग उपलW गराउन

तरकारी षिवउ उतपादन सथलमा टयाषिगङ गन� सहयोग गन�

उतपाढिदत तरकारी षिवउ पयाकजिजङ तथा Bवानीमा सहयोग गन� ।

मग जिजललाका अधि�कारश ठाउहर अगलो उचाइमा रहका, खती गन� जधिमन अगला डाडाकाडाल छटयाएर ठाउ ठाउमा छरिरएर रहका, रातीको समय �र कतिचसो हन, ढिदन लामा हन, ढिदन र रातको तापकरममा फरक �र हन कारणल गदा� मग जिजललाको भगोल, वातावरण षिव�ाण परषितरो�क माषिननछ र

यसतो भभाग तरकारी षिबउ उतपादनका लाषिग उपय: माषिननछ । यसत षिवरश�ताबाट कतिसरजिजत अबसरहरको सदपयोग गन� सथानीय २० जना क�कलाई छनौट गरी उनीहरलाई षिवउ उतपादन समबनधी ताकतिलम, मल षिवउको उपलWता र पराषिवधि�क सहयोग उपलW गराई हाल जममा ३ रोपनी जधिमनमा मला (टोकीनास), रायो (माफा� चौडापात) र गाजर (नय करोडा) तरकारीको षिबउ लगाइएको छ । २०७० साल साउनको दोसरो हपतामा वयाड बनाएर तीनवट तरकारीको बीउ छरिरएको र रायोका षिबरवा षिबउ छरको २५ ढिदन पकतिछ अथा�त भदौको दोसरो हपतामा र मला तथा गाजरका षिबरवा फागन/चत मषिहनामा सारिरएको छ ।

८.१.२.२. कविरष परवि�कति� परदश�नी सथल विनम��रणा, चन गमगडीखादय सरSा सञजालको नततवमा जिजलला कषि� षिवकास काया�लय तथा तथा कड, एमकतिसषिडकतिस, षिपएसकतिस लगायत खादय एव कषि�का सवालमा जिजललामा सषिकरय ससथाहर (गससहर)को पराषिवधि�क तथा आरथिथक सहयोगमा 7ीनगर गाषिवसको वडा न. ५ चनमा नमना कषि� परद�रशनी सथल षिनमा�ण गरिरएको छ । क�कहरल परतयS रपमा हरर र गरर कषि� गषितषिवधि�हर र स�ारीएको बाली परणाली कतिसकन भनी परसताषिवत ६ रोपनीमा (हाल ३ रोपनीमा) कषि� परणाली स�ार, षिहउद तरकारी तथा सागपात उतपादन, फलफल तथा तरकारी नस�री षिनमा�ण, तीन तल खतीको परसार एव षिवसतारका बारमा काय�मलक अनसनधान गरिरनछ । परद�रशन सथलमा षिहउद तरकारी, काउली, वनदा, आल, �षिनया, गाजर, रायो, सई साग, बरोकाउली लगाई तयसको उतपादन परणाली र वयवसथापन परषिवधि� बार क�कलाई अशरिभमखिखकरण ताकतिलम परदान गरी जधिमनको उतपादन र उतपादकतव अशरिभवजि¨ गन� पररिरत गन� योजना रहको छ ।

८.१.३. ख�दय �थ� कविरष स��लहरम� नट�रकिकङ र जन�क�ल� ८.१.३.१. ख�दय अकति�क�र मल सयिमवि� पनग�ठन �थ� स��लग� छलफलजिजललाको खादय तथा कषि�को सवाललाई उठान गन� सोर भगमा (जिजमा, फोत, नाथप� र शरिभईमा ) गाषिवस सतरीय खादय अधि�कार मल सधिमषितमा सथानीय क�क समह, वडा नागरिरक मञच, नागरिरक सचतना कनदर, राजषिनषितक दलका परषितषिनधि�हर, बजि¨जीवी, पयारा कतिलगल, बाल कलव, यवा कलबका परषितषिनधि�हरलाई सहभागी गराई मल सधिमषित पनःगठन गरिरएको छ । खादय अधि�कार मल सधिमषितमा नागरिरक वडा मञच सयोजक ९ जना, नागरिरक सचतना कनदर परषितषिनधि� १ जना, परतयक सथानीय राजषिनषितक दल परषितषिनधि� १ जना, बजि¨जीवी १ जना, पारा कतिलगल कधिमढिट परषितषिनधि� १ जना, बाल कलब परषितषिनधि� १ जना, यवा कलब परषितषिनधि� १ जना, दकतिलत परषितषिनधि� १ जना, मषिहला परषितषिनधि� १ जना, नमना क�क जोडी एलआरषिपहर, परतयक क�क समहबाट परषितषिनधि� १ जना गरी करिरब ३० जनाको सधिमषित रहको छ । खादय अधि�कार मल सधिमषित सयोजकहरको नामावली अनसची ३ को ताकतिलकामा ढिदइएको छ ।

मल सधिमषितको बठकमा सथानीय सतरमा गठन भएका क�क समह, मल सधिमषितको सषिकरयताल कषि� सवा कनदरलाई जिजममवारी Bङगल सञचालन गन� षिवशरिभनन दबाब मलक काय�करम गन�, गाषिवस परिर�दमा कषि�मा छटयाउन पन� १५% बजट रकम छटयाउन, सरकारी षिनकायबाट परभावकारी सवा परवाहका लाषिग जिजललामा डकतिलगसन जान काय�योजनाहर बनका छन ।

८.१.३.२. म�स? परक�शन मालीका सामदाधियक षिवकास कनदरल सामदाधियक सञचार पषितरका मास� परकारशन गद� आएको छ । मास� परकारशनल जिजललाको सथानीय बालीको जसत कतिचनो, कागनो, मास� आढिदको महतव, मग जिजललामा सब वयकति:हरसग लकर रहका वयवहारिरक जञानलाई बाषिहर लयाउन र एक आपसमा भएका अनभव/कतिसकाईहरलाई पषितरका माफ� त परकाकतिरशत गन� सहयोग पगको छ ।

८.१.३.३. करषक समह पनग�ठन काय�करमलाई परभावकारीरपमा सञचालन गन�कालाषिग समदायका षिवचारहर आदान परदान सामषिहक छलफल समसयाको षिनराकरण गन� जनसमदाय सवा कनदरल जिजमा, शरिभई र नाथप�मा १० वटा क�क समह गठन गरको छ भन मालीका सामदाधियक षिवकास कनदरल जिजमामा ४ र नाथप�मा ४ गरी जममा ८ वटा क�क समह गठन गरिरएको छ । समहको षिनयधिमत बठकल गदा� षिवकास र परिरवत�नका साझा दधिषटकोण र लकषयहर बनाउनका लाषिग समनवयनातमक एव परीपरक Bङगबाट काम गन� र समदायमा सञचालन भएका षिकरयाकलापहरलाई एक आपसमा सहयोग गन� मददत पगको छ । सथानीय षिकसान समहरको षिववरण अनसची ४ मा ढिदइएको छ ।

८.१.३.४. नमन� विकस�न जोडी एलआरविप वि�क�स �थ� परिरच�लन गाउ समाजको रपानतरण परषिकरया घरबाट सर हन र यो षिबसतार फकतिलएर समगर गाउ, समाजक रपानतरण हद जान हो । यस तथयलाई आतमसाथ गरी सथानीय खादय उतपादन परणाली स�ार परषिकरया घरबाट सर गरी समगर गाउमा परसार हन सहयोग पर‍याउनका लाषिग आफनो घरपरिरवार, खतबारीमा खादय एव कषि� समबनधी नमना हन काम गन� र आफल जान बझका कराहर गाउ समदायमा फलाउन जिजममवारी ढिदएर गाउ गाउमा अषिहल चकतिलरहको खादय तथा कषि� Sतरको षिवकास परषिकरया परषित असनतधिषट राखन र कही फरक करा गरौ भननमा चासो राखन एक घरका षिववाषिहत 7ीमान र 7ीमतीको जोडी छनोट गरी उनीहरको षिवकास तथा परिरचालनको काम सहकमd ससथाहर षिपएसकतिस र एमकतिसषिडकतिसल अगाषिड बBाएका छन । षिपएसकतिसल जिजमा र शरिभइ गाषिवसमा ६ र एमकतिसषिडकतिसल नाथप� र फोत गाषिवसमा ४ नमना षिकसान जोडी एलआरषिपहर छनोट गरी उनीहरका लाषिग समय समयमा खादय तथा कषि�का सवालमा Sमता षिवकास समबनधी ताकतिलम, गोषठीहर र षिनयधिमत रपमा गरका कामहरको समीSा तथा

काय�योजना षिनमा�ण वठकहर सञचालन गद उनीहर गाउकतिछमकमा परिरचालन हन सहयोग पर‍याउद आएका छन । उनीहरल गषितषिवधि� समीSा तथा काय�योजना षिनमा�ण बठकमा बनाएको काय�योजनामा आ�ारिरत रही मषिहनामा ७ ढिदन ठोस कामहर गद�छन र तयसको तथयगत रपमा परषितबदन तयार पारी उनीहर आब¨ रहको ससथामा वझउदछन । यो अवधि�मा उनीहरका लाषिग नमना षिकसान जोडी एलआरषिपको काम, कत�वय, भधिमका समबनधी अशरिभमखिखकरण काय�रशाला र दई ढिदन खादय तथा कषि�का सवालमा Sमता षिवकास ताकतिलम सञचालन गरिरएको कतिथयो । षिपएसकतिस र एमकतिसषिडकतिस ससथामा आव¨ नमना षिकसान जोडी एलआरषिपको नामावली तलको ताकतिलका ४ मा उललख गरिरएको छ । उनीहरलाई ढिदइएको कामको जिजममवारी समबनधी षिववरण अनसची ५ मा ढिदइएको छ ।

ताकतिलका ४ षिपएसकतिस र एमकतिसषिडकतिस ससथामा आव¨ नमना षिकसान जोडी एलआरषिपको नामावलीकर.स. नमना षिकसान जोडी एलआरषिपको नाम ठगाना

जनसमदाय सवा कनदर (षिपएसकतिस)१ रतन लाल भाम र रिरऊली भाम जिजमा—३, जिजमा२ रतन बहादर घतd र करण घतd जिजमा—२, बमच३ गणरश कमार रोकाया र जलगडी रोकाया जिजमा—८, सोरकाट४ छकक बBा र रजना बBा शरिभई—८, भामगाऊ५ नौलया लवार र तोला लवार शरिभई—३, दकतिलतबाडा६ जयलाल बमी र भागगी बमी शरिभई—३, ठलागाऊ

मालीका सामदाधियक षिवकास कनदर (एमकतिसषिडकतिस)१ सोनाम मलल र वदषिव मलल नाथप�—२, जवल�ारा२ षिवषण रशाही र सजना रशाही नाथप�—१, जवल�ारा३ जोखया रशाही र चौ�ा रशाही नाथप�—८, नचरा४ दतत ब. मलल र जञानदवी मलल फोत—३, कतिलबर

८.१.३.५. जिजलल� कविरष वि�क�स रयोजन� विनम��रणामग जिजललाको कषि� षिवकास सधिमषित, जिजलला षिवकास सधिमषित, जिजलला कषि� षिवकास काया�लय, जिजलला परश सवा काया�लय, जिजलला वन काया�लय, मषिहला षिवकास काया�लय, नपाल पतरकार महासघ जिजलला रशाखा, सथानीय राजषिनषितक दलहर (नपाली कागरस, नकपा एमाल, एनकपा माओवादी तथा नकपा–माओवादी) तथा जिजलला खादय अधि�कार सञजाल र यससग आब¨ जनसमदाय सवा कनदर (षिपएसकतिस), मालीका सामदाधियक षिवकास कनदर (एमकतिसषिडकतिस), बातावरणीय कषि� तथा षिवकास कनदर (कड) लगायत षिवशरिभनन राधि¬य तथा अनतराधि¬य गससहर, कणा�ली कषि� तथा खादय सरोकार समह र सहयोगी षिनकाय फासटनोपफरको पहल र सषिकरयतामा मग जिजललाको दीघ�कालीन कषि� षिवकास योजना षिनमा�ण गन� मल उददशय तथा (क) जिजललामा कषि� षिवकासका लाषिग काय�रत षिवशरिभनन सघससथाहरका काय�करम र 7ोतसा�नहर एकीकत, समनवयातमक र परभावकारी रपमा एक¨ार परणाली अनतरगत सञचालन/परिरचालन गन� काय�गत आ�ार षिनमा�ण गन� र (ख) जिजललाका सथानीय अवसर, आवशयकता र उपलW 7ोत सा�नहरमा आ�ारिरत भई कषि� तथा परशपSीजनय वसतहरको उतपादन तथा उतपादकतवमा वजि¨ एव कषि� Sतरको आ�षिनकीकरण तथा वयावसाधियकीकरण गरी जिजललाका गरिरब, षिवपनन, कतिसमानतकत समहहर लगायत समपण� मग जिजललावासी समदायको खादय तथा पो�ण सरSा र सामाजिजक–आरथिथक सतरमा स�ार गन� षिवकतिरशषट उदशयहर कतिलएर जिजलला कषि� षिवकास रणषिनषितक योजना षिनमा�ण परषिकरया अगाषिड बBको छ ।

हाल समममा �र पटक औपचारिरक तथा अनौपचारिरक रपमा षिवशरिभनन काया�लयहरसग छटटा छटट र सब काया�लयहरसग एक ठाउमा छलफल, अनतरकिकरयाहर सञचालन गरिरएका छन । जिजललाको कषि� षिवकास सधिमषितल कषि� षिवकास योजना षिनमा�ण परषिकरयालाई अगाषिड बBाउन भनी औपचारिरक रपमा षिनण�य गरिरसकको छ । हाल समपनन जिजलला सथिसथत सरकारी काया�लयहर एव जिजललाका षिवशरिभनन सरोकारवाला षिनकायहरको बठकमा जिजलला कषि� षिवकास योजना षिनमा�णका लाषिग आवशयक पन� बजट रकम सङकलन बठकमा जिजलला षिवकास सधिमषित, जिजलला कषि� षिवकास काया�लय, जिजलला परश सवा काया�लय, जिजलला वन काया�लय, मषिहला षिवकास काया�लय, नपाल पतरकार महासघ जिजलला रशाखा, तथा जिजलला खादय अधि�कार सञजालमा आब¨ जनसमदाय सवा कनदर (षिपएसकतिस), मालीका सामदाधियक षिवकास कनदर (एमकतिसषिडकतिस), बातावरणीय कषि� तथा षिवकास कनदर (कड) तथा अनय सरकारी एव गरसरकारी काया�लयहर �रल सकजषित रकम सहयोग गन� परषितब¨ता जनाएका छन । बठकमा बङक खाता सञचालन गन� र षिहसाब षिकताब राखन काम कसल गन� भनन बारमा छलफल भएको कतिथयो र यस समबनधमा कषि� षिवकास सधिमषितल षिनण�य गरबमोजिजम हन भनी छलफल भएको कतिथयो ।

८.१.३.५. ख�दय �थ� कविरष, ज��ीरय भदभ��, मविहल� परजनन अकति�क�र, वि�दय�लरय कषिश.� र सरक�री विनक�रयब�ट स�� पर��हक� ब�रम� ग�वि�सक� र�जनवि�क दल, भदरभल�दमीसग अन�रकिकररय�, �नकोट�नकोट गाषिवसका सथानीय राजनीषितक दलहरल आफ खादय तथा कषि�, जातीय षिवभद र छई सतकरीमा सचत भई सथानीय मानछहरलाई रपानतरण हनमा सहयोग पर‍याउन सकन भनर खादय तथा कषि�, जातीय भदभाव, मषिहला परजनन अधि�कार, षिवदयालय कतिरशSा र सरकारी षिनकायबाट सवा परवाहका बारमा गाषिवसका राजनषितक दल, भदरभलादमीहरसग अनतरकिकरया काय�करम सञचालन गरिरयो । काय�करममा ५ वटा राजनीषितक दलबाट ४, ४ जनाका दरल २० जना परषितषिनधि�हर, ५ जना परयासका जोडी काय�कता� र ४ जना परयासका कम�चारीहर गरी जममा २९ जना (मषिहला ४ जना, दकतिलत १० जना, अनय १५ जना) सहभागी कतिथए । अनतरकिकरयामा थोर ठाउमा कसरी �र उतपादन गन� सषिकनछ, कमपोषट मलल बालीलाई क फाइदा र क बफईदा गछ�, �नको माटोलाई कमपोषट मल उपय: भयो षिक गोठमल, छई तथा सतकरीलाई षिकन गोठमा बसालको, छई सतकरीलाई गोठमा राखदा क असर पछ�, गोठमा बसालदाको फाइदा बफाइदा, घरमा बसालदाको फाइदा बफाइदा, आढिद षिव�यहरमा छलफल गरिरएको कतिथयो ।

राजनीषितक दलहरका परषितषिनधि�हरल भदौमा आल, पौ�मा गह, जठमा मक लाएर तीन खती पाकन बनाएर जमीनको उतपादन बBाउन रामरो करा हो भन । उनीहरल हामी समाजमा साझा मानछ भएर जातीय भदभाव गर पकतिछ कसल पतयाउछन । हामी कही पषिन मानदनौ हामी सहभागी सब पाटीका दलका परमख मानछ छौ, कही कसल यसतो भदभाव गन� काम गर‍यो भन पाटी बाट काबा�ही गन� सषिकनछ भनर कसरी जरशील भन । छई सकरी गोठमा राखदा रागन लागन, कतिसत पसन, पाठघरमा असर पन�, बलातकारको समसयामा पन� हनछ । तयसल हामी सकरी हदा छई मषिहलालाई भानसामा मातर कतिलएर होइन सरशरिSत सफा सतनकोठाको वयवसथा गरर बसालमा आमालाई सषिव�ा र बचचा पषिन सवचछ रहनछ । मल मरो पषिहलो छोरो जनमदा घरमा राखर उ तनदरसत भयो भनर अमम लाल साक�ल भन । तयसत करामा सही थपद अर सबल हन पषिन हो, हामर बझाइल रहछ, गोठमा राखन रामरो होइन, घरमा नभए पषिन पाण घरमा राखन पछ� भनर करा गर ।

राजनीषितक दलका परषितषिनधि�हरल मषिहला षिहसा र दकतिलतको समसयाको बारमा बझको पाइयो । दलका परमख भनदा पषिन सा�ारण मानछहरल अझ �र बझको पाइयो । काय�करमल परयास र राजनीषितक दलहरको समबनध नजिजक भयो । काय�करमको अनतयमा दकतिलत तथा गरदकतिलतको सहभोज काय�करमको लाषिग राजनीषितक दल आफल धिमषित तोक । योजना गरभनदा बBी सहभागी भएर समसया भएको कतिथयो ।

८.२. प�ठघर खसन ए� मविहल� परजनन अकति�क�र ८.२.१. मविहल� परजनन अकति�क�रब�र स�मद�यिरयक सचवि�कररणा ८.२.१.१. नमन� जोडी परिरच�लनकड/कलपको सहकमd ससथाहर परयास समह �नकोट र कआइडवलषिडएफको सथानीय सतरका नमना जोडी काय�कता�हरल कड कलपबाट ताकतिलम कतिलएर आ आफनो काय�Sतरमा घरभट तथा समह छलफल गद�छन । जोडीकाय�कता�हरल मषिहनामा ७ ढिदन काम गन� पन� हनछ फरक फरक घरमा ८ घणटा छलफल गरवापत १ ढिदन माषिननछ । जोडील सतकरी, गभ�वषित र नवषिववाषिहता जोडी पाठघर खसको मषिहलासग भट गन� पन� छ । तयसगरी जोडीहरल षिवशरिभनन काय�करमहर, सङघ ससथाहरसग समनवयको लाषिग १ ढिदन काम गन�पन� छ भन १ ढिदन आफ नमना बनन आफनो घरको सरसफाइ गन�, करसाबारी बनाउन, छोराछोरीलाई सकल पठाउन जसता काम गन�पन�छ । परयास �नकोटका जोडीहरल मषिहला परजनन अधि�कारको सवालमा, गभ�वतीलाई असपताल जाच गराउन, सतकरी मषिहलालाई घरमा राखन, पोषि�लो खाना खान ढिदन, जसता षिव�यमा सचतनामलक अशरिभयान गन�पन� हनछ । परयास समह र कआइडवलषिडएफ आवद� जोडीहरको षिववरण अनसची ६ मा छ ।

८.२.१.२. मविहल� परजनन अकति�क�रको स��लम� ��मी ड�गरल�ई ��कतिलमएकीकत मषिहला षिवकास मञचको काय�Sतरका ५ वट गाषिवसमा असार ११—१९ (२५ जन—३ जलाई) अवधि�मा छटटाछटट ढिदनहरमा गाषिवसका �ामी डागरलाई मषिहला परजनन अधि�कारको सवालमा २ ढिदन ताकतिलम सञचालन गरिरयो । ५ वट गाषिवसमा गरी जममा �ामीहर ६७ जना (दकतिलत ४२% र मषिहला १२%) को सहभाषिगता कतिथयो । ताकतिलमको उदशय छई र सतकरी मषिहलालाई समान वयवहार गन� �ामीहरको सहयोग कतिलन र छइ र मषिहनावारी हन पराकषितक र सामानय हो भनन षिव�यमा �ामीहरसग छलफल गन� कतिथयो । ताकतिलममा नाथप�का मज वधिमल आफल सतकरी बहारीलाई घरमा राखको करा बताए �र जसोल छवाछत गन� नहन बताए भन कहील छन हदन भन । तयसत �रजसो �ामीको र:भोगी दवताको �ामील छदा कही हदन तर द�भोगीको �ामील छदा दवता लागछ भनन करा बताए भन कोही द�भोगील पषिन सतकरी र छइ छदा कही नहन बताए । ताकतिलमको सहजीकरण ससथाको जयलकषमी मलल र काय�सधिमषित सदसय राजनदरलकषमी भामल गन�भएको कतिथयो भन सोरकोट जिजमामा कडबाट रामचनदर नयौपानल सहयोग गन� भएको कतिथयो । ताकतिलममा मषिहला हिह^सा परजनन अधि�कार र पाठघर खसन समसयाको कारण र यसका असरहर वचन उपाय र छई हदा वा सतकरिर हदा गोठमा बसालन गदा� परजनन सवासथयमा हन असर बारमा पषिन छलफल गरिरएको कतिथयो । छलफल पकतिछ �ामीहरल आफल सकको सहयोग गन� बताए भन थोर �ामीहरल आफहर छन नसक पषिन घरपरिरवारमा सललाह ढिदन बताए । ताकतिलमको षिव�यवसत अनसची ७ मा छ ।

८.२.१.३. छइ, सतकरी, ज��ीरय छ��छ�, छइछ�इको चलन स��रब�र ��मी ड�गरहरसग अन�रकिकररय�, �नकोट�नकोट गाषिवसमा जातीय षिवभद र छई सतकरीको सवालमा काम गन� सनदभ�मा दकतिलत जोडी द�ारा सथाषिपत परयास समहल पषिन जातीय छवाछत , छइ सतकरी, छइछाइको चलन स�ारबार �ामी डागरसग अनतरकिकरया काय�करम सञचालन गय� । काय�करममा जममा ६१ जना �ामी डागर (दकतिलत १३ जना) सहभागी कतिथए । काय�करम पशचात �ामी डागरजयहर मधय ५ जना गरदकतिलत �ामी डागरहर परिरवत�न भएका छन । अर माषिनस भनदा पषिन डागरहर छईछाई र जातीय छवाछत नगन� भएका पाइएको छ । हस बहादर मललल हामी छईछाई मानदनौ आफ मषिहला मानछन, छई मषिहला लयाउ र हामी पषिन यही हल शरिभतर आउ, सग हात जोडी बसौ कसलाई कया हदो रहछ हरला भन । लकषमी जरशील �नकोट गाषिवस क सबभनदा ठलो दबताको थान भवानी माण हो, षितमी दकतिलतहरल परवरश गरर दखाउन सकयौ भन हामी सब परिरवत�न हनछौ भन ।

८.२.२. विकशोर विकशोरीहरको रयौन परजनन स��सथरय अकति�क�र परब��न ८.२.२.१. विकशोर विकशोरीहरको रयौन �थ� परजनन स��सथरय अकति�क�र ( एएसआरएच) क� स��लम� वि�दय�लरय ब�विहरक� विकशोर विकशोरीहरक� ल�विग जी�न उपरयोगी कतिसप ��कतिलम कणा�कतिल एकीकत मषिहला षिवकास मञचको काय�Sतरका ५ वटौ गाषिवस मधय ४ वटा जिजमा, नाथप�, शरिभइ र फोत गाषिवसहरमा चत २—१५ (१६—२९ माच�) अवधि�मा षिकरशोर षिकरशोरीको यौन तथा परजनन सवासथय अधि�कारको सवालमा जीवन उपयोगी सीपको बारमा षिवदयालय बाषिहरका षिकरशोरी (सकल नजान २० व�� भनदा तलका षिववाषिहत र अषिववाषिहत)हरलाई ३ ढिदन ताकतिलम ढिदइएको कतिथयो । ताकतिलमको सहजीकरण कआइडवलषिडएफको काय�करम सयोजक जयलकषमी मललको कतिथयो भन परतयक गाषिवसका जोडी काय�कता�हरल सहयोग गरका कतिथए । ताकतिलममा सहभागीहर �रजसो षिववाषिहत मषिहलाहर कतिथए । ताकतिलममा मषिहला हिह^सा पाठघर खसन समसयाको कारण र यसका असरहर वचन उपाय र सानो

उमरमा षिववाह गदा� परजनन सवासथयमा हन असर बारमा छलफल गरिरएको कतिथयो । यसगरी सानो उमरमा षिववाह नगन� यढिद भइहालयो भन सानो उमरमा गभ�वषित हन र आमा बननबाट कसरी बचन सषिकनछ भनन षिव�यमा छलफल भएको कतिथयो । �र जसो षिववाह वावआमाको इचछाल हन गरको पाइयो । यो ताकतिलममा जममा ४ वटा गाषिवसमा परतयक गाषिवसमा २० जना सहभागीका दरल ८० जना (दकतिलत २९% र षिववाषिहत ३१%) सहभागीको सहभाषिगता कतिथयो । ताकतिलमको षिव�यवसत अनसची ८ मा ढिदइएको छ ।

८.२.२.२. विकशोरविकशोरीको रयौन �थ� परजनन स��सथरयको स��लम� जिजलल�क� सरोक�र��ल�सग समन�रय बठककआइडवलषिडएफको आयोजनामा २०७१ जठ ७ (२१ म २०१४) का ढिदन ससथाको आफन हलमा जिजललामा सरोकारवाला षिनकायसग समनवय बठक गरिरयो । बठकमा जनसवासथय काया�लय, जिजलला कतिरशSा काया�लय, मषिहला षिवकास काया�लय, सोर भगका 7ोत वयकति:हर,पतरकारहरको सहभाषिगता कतिथयो । बठकमा पाठघर खसन समसयाको कारण वालषिववाह हो, वालषिववाह रोकन षिवदयालय तहका षिकरशोरषिकरशोरीहरसग दखीन काम गन�पद�छ भनन षिव�यमा छलफल गरिरएको कतिथयो भन सोर भगका नाथप�को जनजवती माषिव मा षिकरशोरषिकरशोरीको यौन तथा परजनन सवासथय कतिरशSा काय�करम गन� भनन षिव�यमा समनवय तथा छलफल गरिरएको कतिथयो । बठकको सहजीकरण कडको पषिप थापाको रहको कतिथयो । समनवय बठकमा 7ोत वयकति:हरल आवशयक सचना र जानकारी ढिदन र कतिरशSा काया�लयल षिवदयालय र ससथा बीच षिवशरिभनन षिककतिसमका समनवय गन� र जिजलला सवासथय काया�लयल अधययन सामागरी उपलW गराउन र पतरकार महासघबाट शरिभततपातरो वनाउनका लाषिग सहजीकरण गरर सहयोग गन� सकन जसता परषितबद�ताहर गरका कतिथए । बठकमा १ जना दकतिलत १ जना जनजाषित र १९ जना अनय गरी जममा २१ जनामा १३ जना पर� र ८ जना मषिहलाको सहभाषिगता कतिथयो।

८.२.३. सरक�री स��सथरय �थ� मविहल� वि�क�स क�रय��लरयहरसग सहक�रय� ८.२.३.१. मविहल� परजनन स��सथरय र स��सथरय चौकी सञच�लनको वि�रषरयम� ग�वि�सक� स��सथरय चौकी वय�सथ�पन सयिम�ीसग अन�रकिकररय�¸�नकोटपरयास समह �नकोटको आयोजनामा २०७१ जषठ २८ गत (११ जन १०१४) का ढिदन १ ढिदन �नकोट सवासथय चौकीका सवासथय चौकी वयवसथापन सधिमषितसग अनतरकिकरया गरिरयो । अनतरकिकरयामा सधिमषित पदाधि�कारी र कम�चारी १० जना (१०% मषिहला र दकतिलत १०%)को उपसथिसथषित कतिथयो । काय�करममा सवासथय चौकीको षिनरनतर सवा, वयवसथापन सधिमषितको पन�गठन, काम र कत�वयको बारमा अनतरकिकरया गरिरएको कतिथयो । सधिमषितका पदाधि�कारीहरल सवासथय चौकीमा कम�चारी नवसन बताए भन सवासथय चौकीका गरा.सवा.का जया जसील सरकारी कम�चारी कोही नवसन¸ आफलाई थाहा भएको कही औ��ी मातर षिवतरण गन�¸ थाहा नभएको औ��ी नढिदन जसल गदा� षिबरामीहरल षिवशवास नगन� र आफलाई अपठयारो भएको बताए । तयसत वयवसथापन सधिमषितको पन�गठनको बारमा छलफल गदा� सथानीय सवासथयकमd लकषमी मललल जिजललामा न आफहरल सवासथय चौकी वयवसथापन सधिमषितको गठन गरको र आफ सकतिचवमा रहको बताए तर तयहाका वयवसथापन सधिमषितल भन तयसरी सवासथय चौकी वयवसथापन सधिमषितको पनग�ठन गरको करा आफलाई थाहा नभएको बताए आवशयक भए नया सधिमषित समदायको सहमषितमा पन�गठन गन� सषिकन भनन षिव�यमा छलफल हदा नया सधिमषित दकतिलत मषिहला समटर पनग�ठन गन� षिनण�य भएको छ । काय�करमको सहजीकरण कडका कम�चारी पषिप थापा र परयास समहका कम�चारी तथा पदाधि�कारिरहरल गरका कतिथए ।

८.२.४. मविहल� परजनन अकति�क�र स��लहरम� नट�रकिकङ र जन�क�ल�८.२.४.१. १०४ औ अन�र�जिlzरय न�री दिद�स१०४ औ अनतराधि¬य नारी ढिदवसको अवसरमा मषिहला षिवकास काया�लयको आयोजनामा जिजललामा रहका षिवशरिभनन सरकारी तथा गर सरकारी षिनकायको सहभाषिगता तथा कआइडवलषिडएफको सहकाय�मा सदरमकाम गमगBीमा षिवशरिभनन काय�करहरका साथ नारी ढिदवस मनाइयो । काय�करम मषिहला हिह^सा समबनधीका षिवशरिभनन नाराहर सषिहत बजारमा र‍याली गरिरएको कतिथयो । ढिठक ११ बज मषिहलाहर 7ी महाकाकतिल उमाषिवको पराङगाणमा जममा भएर मषिहला हिह^सा समबन�ीका षिवशरिभन नारा लगाउद र‍याकतिल बजार परिरकरमा गरर रारा डाइनामीक बोषिडङग सकलको पराङगणमा पगर सभामा परिरणत भएको कतिथयो । काय�करममा षिवशरिभनन सरकारी तथा गरसरकारी काया�लयको परषितषिनधि�हरल आ आफनो मनतवय राखका कतिथए भन बीच बीचमा षिवशरिभनन मषिहला हिह^सा समबनधीका नाटक, नाच तथा दउडा परदरश�न गरिरएको कतिथयो । कआइडवलषिडएफल वालषिववाह र छोरीलाई सकल पठाऊ भनन षिव�यमा नाटक परदरश�न गरको कतिथयो । नाटकमा २ जना छोरीहर पातरहर कतिथए एक जना पBन गएको र एक जनाको षिववाह भएको कतिथयो पकतिछ सानो उमरमा षिववाह गन�को �र बचचा भएको र पाठघर खसको कतिथयो भन पBन गएको छोरी चाही पकतिछ कतिरशSित भएर आएको र घरपरिरवारमा रामरो भएको कतिथयो यसरी नाटकल सानो उमरमा षिववाह गदा� र नगदा�को फरक दखाएको कतिथयो । वालषिववाह गदा� षिवशरिभनन समसया आउन र पाठघर खसछ भनन सनदरश नाटकल दखाएको कतिथयो । काय�करमको अनतमा परमख जिजलला अधि�कारीबाट षिवशरिभनन काय�करमको वीजयीलाई परसकार षिवतरण गरर काय�करम समापन भएको कतिथयो ।

यही अवसरमा परयास �नकोटल नपाल राधि¬य माषिव षिहतवाडाको पराङगणमा षिवशरिभनन काय�करम माफ� त पषिहलो पटक गाषिवस सतरमा मनायो । काय�करममा दउडा माफ� त मषिहला हिह^साका षिव�यमा चतनामलक सनदरश ढिदएका कतिथए । भन गाषिवसका षिकरशोरी बषिहनीहरल वालषिववाह गन� हदन र मषिहला हिह^सा गन� हदन भनन सनदरशमलक नाटक परसतत गरका कतिथए । गाषिवसको तललो गाउबाट काय�करम सथल समम षिवशरिभनन मषिहला समबनधीका नारा लगाउद मषिहला पर� षिकरशोर षिकरशोरील र‍याली गरका कतिथए । काय�करममा २०० भनदा बBी सहभागी कतिथए ।

८.२.४.२. मविहल� परजनन अकति�क�रको स��लम� �ड� न�गरिरक मञच �थ� सच�न� कनदरसग एक दिदन अन�रकिकररय� ।कआइडवलषिडएफको आयोजनामा ससथाको काय�Sतर सोरभगका ५ वट गाषिवसमा मषिहला परजनन अधि�कारको सवालमा वडा नगरिरक मञच तथा सचतना कनदरसग १ ढिदन अनतरकया कारयकरम धिमषित २०७१ असार १० दखिख २० गतको अबधि�मा काल¸ फोत¸ नाथरप¸ शरिभई र जिजमा गाषिवसमा सञचालन गरिरयो । अनतरकिकरया काय�करममा ६१ जना (दकतिलत २१%, मषिहला २३%)को सहभाषिगता कतिथयो । ताकतिलमको मखय उददशय सहभागीलाई मषिहला परजनन अधि�कारको षिव�यमा जानकारी ढिदन र गाषिवसको रकम मषिहला परजनन अधि�कारको सवालमा परयोग कसरी गन� भनन षिव�यमा छलफल गन� हो । छलफलमा गाषिवसको मषिहला सरशकति:करणमा छढिटटएको रकम मषिहला सरशकति:करणमा न खच� गन� पन� षिव�यमा छलफल भएको कतिथयो । छलफलमा सहभागीहरल गाउलल कन बाटो बनाउन जसता काम गरर दामासाहील भाग लगाएर खान चलन रहको बताए भन कषित गाषिवसमा चाही भवन बनाउन सकलका कतिरशSक राखनमा खच� हन गरको बताए । भन कषित गाषिवसमा पानी �ारा, घटट वनाउनमा परयोग भएको दखिखयो । छलफलमा परिर�दमा मषिहलाहरल षिनण�य गन� नपाउन र मषिहलालाई क षिव�यमा खच� गन� भनन षिव�यमा पषिन षिनण�य गन� नसकनल यसतो भएको भनन करा सहभागील बताए । षिनद�कतिरशकामा षिनमा�णमा खच� गन� नहन भएता पषिन षिवशरिभनन राजनषितक दलका मानछल आफनो खसील रकम खच� गरको पाइयो । छलफलमा आगामी ढिदनमा सब जना धिमलर कसरी सही ठाउमा खच� गन� भनन षिव�यमा छलफल गरर मातर षिनण�य गन� भनन षिनण�य भयो ।

८.२.४.३. मविहल� परजनन अकति�क�र, ज��ीरय भदभ��, ख�दय �थ� कविरष, वि�दय�लरय कषिश.� र सरक�री विनक�रयब�ट स�� पर��हक� ब�रम� �ड� न�गरिरक मञचसग अन�रकिकररय�, �नकोट

�नकोट गाषिवसमा मषिहला परजनन अधि�कार, जातीय छवाछत एव भदभाव, खादय तथा कषि�, सवासथय, षिवदयालय कतिरशSा र सरकारी षिनकायबाट सवा परवाहका बारमा सब वडाका वडा नागरिरक मञच पदाधि�कारीहरसग अनतरकिकरया काय�करम सञचालन गरिरयो । काय�करममा वडा नागरिरक मञचका सयोजक वा सदसय एक वडाका दई जना गरी नौ वडाका १८ जना सहभागी कतिथए । अनय सहभागीहरमा ४ जना परयासका सा�ारण सदसय, ४ जना परयासका कम�चारी र एक जना कड लकपका कम�चारी कतिथए । काय�करममा जममा ३१ जनाको (दकतिलत ५८%, मषिहला २६%) सहभाषिगता कतिथयो । परयासका जोडी काय�कता� ५ जना र कडका कम�चारी कतिलला टमटटा¸ पषिप थापाल अनतरकिकरया काय�करमको सहजीकरण गरका कतिथए ।

अनतरकिकरया काय�करममा वडा नागरिरक मञचल गन� काम, वडा नागरिरक मञचको भधिमका, वडा नागरिरक मञच भनको क हो, वडानागरीक मञचको अधि�कार, षिवगतका परिर�दमा कतिसफारिरस वा छलफल गरका योजनाहर, मानव षिवकास करम, षिवकासका चरणका बारमा छलफल भएको कतिथयो ।

यो काय�करमल वडा नागरिरक मञच र परयास समहको समबनध नजिजक वनायो र वडा नागरिरक मञचलाई गाउ परिर�दको समयमा योजना षिनमा�ण गदा� दकतिलत मषिहला षिवपनन अपाग वग�लाई पराथधिमकता ढिदन¸ भौषितक षिनमा�ण मातर होइन दकतिलत मषिहला षिवपनन वग�को सरशकति:करण¸ उनीहरका हक अधि�कार परब��न गन� काय�करम लयाउन उतपररिरत गर‍यो ।

८.२.४.४. अन�र�जिlzरय मविहन���री सरसफ�इ दिद�स २०७० चतर १४ गत ( २८ माच� २०१४) का ढिदन अनतराधि¬य मषिहनावारी सरसफाइ ढिदवसको अवसरमा महाकाली उमाषिव गमगBी मगमा कSा ८ र ९ का षिवधयाथd षिकरशोरीहरलाई मषिहनावारी र यसको सरसफाइको षिव�यमा २ घणटाको अनतरकिकरया काय�करम सञचालन गरिरयो । अनतरकिकरया काय�करम मषिहला षिवकास काया�लय, वातावरणीय कषि� तथा षिवकास कनदर (कड), जिजलला जनसवासथय काया�लय मग, माहाकाली उमाषिव र मषिहला कलयाण सवाको सहकाय�मा सञचालन गरिरएको कतिथयो । यो ढिदवस मगमा पषिहलो पटक मनाएको कतिथयो । अनतरकिकरयामा मषिहनावारी कसरी हनछ र मषिहनावारी चकर र मषिहनावारीमा गरिरन सामाजिजक षिवभद र सरसफाइको बारमा छलफल गरिरएको कतिथयो । अनतरकिकरयामा मषिहला षिवकास काया�लयबाट अनीता जञवाली, कडबाट पषिप थापा, मषिहला कलयाण सवाबाट अरणा चौ�रीको सहजषिकरण कतिथयो । काय�करममा अछामको छाउ भनन शरिभषिडयो पनि दखाइएको कतिथयो । काय�करममा षिवधयाथdहरल मषिहनावारी हदा सरसफाइ गन� पछ� भनन थाहा भएको र मषिहनावारी चकरको बारमा तयषित थाहा नभएको बताए भन मषिहनावारी भएको समयमा सदरमकाम गमगBी बजार र बजार आसपासका भएपनि छवाछत गरको द� खान नढिदन गरका बताए । जनजाषित समदायका छातराहरलाई भन मषिहनावारी भएको घरको सदसयलाई न थाहा नहन र कन षिककतिसमको भदभाव पषिन नगन� बताए । काय�करममा करिरब ८० जना षिकरशोरीहरको सहभाषिगता कतिथयो ।

८.३. ज��ीरय वि�भद ८.३.१. दकतिल� अकति�क�रब�र स�मद�यिरयक सचवि�कररणा ८.३.१.१. सक�दिढक, गमथ�, शरीकोट ग�वि�सम� ज��ीरय वि�भद क�रय�करम परिरचरय�तमक क�रय�करमषिडकतिसषिडकतिसल यो व�� दखिख आफना काय�करमहर खतयाड भगका सकाढिBक, गमथा, 7ीकोट ३ गाषिवसमा षिवसतार गरको छ । षिवसतार गरिरएका गाषिवसहरमा परिरचयातमक काय�करम सञचालन गरिरएको कतिथयो । परीचयातमक काय�करममा गाषिवसका परषितषिनधि�, षिवदयालयका कतिरशSक, पर�ानाधयापक, पराचाय�, सथानीय राजषिनषितक दल एमाल, कागरस, ए. माओवादी र नकपा मावोबादीका गाउ कधिमढिट परमख, नागरिरक सचतना कनदरका सयोजक, १ दखिख ९ वडाका वडा नागरिरक मञचका सयोजक, बाल कलबका सकतिचव, फरक Sमता भएका परषितषिनधि�, समाजसवी भदरभलादधिमको सहभागी रहको कतिथयो । तीनवट गाषिवसमा गरी जममा ८८ जनामा ३२ जना मषिहला र ६५ जना पर�को सहभागी रहको कतिथयो र १८ जना दकतिलत मषिहलाको सहभाषिगता रहका कतिथयो । षिडकतिसषिडकतिसका काय�करम सयोजक धि�रज नपालील काय�करमको सहजीकरण गरका कतिथए ।

८.३.१.२. सक�दिढक, गमथ�, शरीकोट ग�वि�सम� अकषिभरय�नक��� छनोट �थ� परिरच�लन काय�करम षिवसतार गरिरएका नया गाषिबसहर 7ीकोट, सकाढिBक र गमथामा जातीय षिवभदको सवालमा आवाज उठाउन, गाउसतरमा जनचतना जगाउन, जातीय षिवभदका मददामा काननी परषिकरयाको सहयोग गद� जिजलला सतरमा पया�उन, गाषिबससतरमा षिवशरिभनन षिनकायबाट गठन गरिरन समह सधिमषितमा दकतिलत सहभाषिगता बBाउन पहल गन�, गाउ परिर�दमा दकतिलत परषितषिनधि�तव बBाइ सरकारी योजना अनसार दकतिलत लशरिSत रकम षिबषिनयोजिजत गन�मा पहल गरी सही सदपयोग गन�मा सहभागी हन, जातीय षिवभदमा परका दकतिलत समदायलाई काननी परषिकरयाको बाटो दखाई सहयोग गन� उदशयका साथ ससथामा अधिघलला व��हरमा मषिहलाको सहभाषिगता कम भएकोल ससथामा समावरशी अपनाउन षितन वटा गाषिवसमा मषिहला अशरिभयानकता� छनोट गरिरएको छ । गाषिवसका दकतिलत समदायको सहभाषिगतामा दकतिलतहरक रायसललाहमा अशरिभयानकता�हर छनोट भएका छन । षिववरण ताकतिलका ५ मा ढिदइएको छ ।

ताकतिलका ५ षिडकतिसषिडकतिसल काय�करम षिवसतार गरका 7ीकोट, सकाढिBक र गमथा गाषिवसमा छनोट भएका एसथिकटशरिभषटहरकर. स. गाषिवसको नाम अशरिभयानकता�को नाम १ सकाढिBक मगला षिब.क.२ गमथा मषिनरशा षिब.क.३ 7ीकोट कमला षिबटाल

८.३.१.३. अकषिभरय�नक��� गवि�वि�कति� समी.� बठक – जिजलल� स�रअशरिभयानकता�का गषितषिवधि�हरल लयाएको परिरवत�न, उपलबधिW तथा एसथिकटशरिभषटको परगषितको षिव�यमा छलफल गन� र आगामी गषितषिवधि�हरको योजना बनाउन गषितषिवधि� समीSा बठक सञचालन गरिरएको कतिथयो । गषितषिवधि� समीSा बठकमा काय�करम सयोजक धि�रज नपाली, सललाहाकार रगषिबर परीयार, अधयS षिबख�बहादर रशाक�ल सहजीकरण गरका कतिथए ।

समीSा बठकमा अषिगलला समीSामा नआउन अशरिभयानकता�को षिव�यमा छलफल, जिजललासतरीय अनतरकिकरयामा सहभागीनहन अशरिभयानकता� तथा कम�चारीको षिव�यमा छलफल भयका कतिथयो । जषठ २१ गत समपनन भएको छवाछत म: राषट घो�णा ढिदवसको षिव�यमा, पषिहलका छ वटा गाषिवसमा सञचालन गरिरएको छवाछतका सवालमा मषिहलाहरलाई ताकतिलमको षिव�यमा, गाषिवसमा उठका छवाछतका सवालका म¨ाको षिव�यमा छलफल भएको कतिथयो । बाकी रहका परगषित सचकको षिव�यमा छलफल भएको कतिथयो । छवाछत मानन घर�रीका जोडीहरलाई ताकतिलमका षिव�यमा पब�तयारीको षिव�यमा छलफल भएको कतिथयो ।

सो छलफलको षिनषक��मा ततकालको समीSा र आउदो समीSामा वा लगातार २ वटा समीSामा सहभागीनहन अशरिभयानकत�ालाई सो पदबाट षिनलमबन गरी अक� अशरिभयानकता� छनोट गन� गरिरएको छ । जठ २१ गत समपनन भएको छवाछत म: राषट घो�णा ढिदवसको षिव�यमा छलफल गदा� समगरमा काय�करम रामरो भएको कतिथयो । काय�करम लागभएका गाषिवसबाट भन तयषित जनताहर सहभागी भएका कतिथएनन । मषिहलाहरलाई ताकतिलमको षिव�यको छलफलमा काल, फोत र जिजमामा वयवसथापन गषितलो नभएकाल षिकचलो पदा भएको कतिथयो र ताकतिलमका सहभागीहर योजना भनदा बढिBन उपसथिसथति भएकाल षिववाद पदा भएको कतिथयो । परगषित सचकको षिव�यमा सब गाषिबसहरबाट सचनाहर परापत भएका कतिथए ।

छवाछत मानन घर�रीका जोडीहरलाई ताकतिलमका षिव�यमा पब�तयारीको षिव�यमा छलफल गदा� पषिहलका ६ वटा गाषिवस मधय जिजमामा १५ घरका जोडी, हयाङलमा घरका १५ जोडी तथा शरिभई गाषिवसलाई छवाछत म: गवाषिबस घो�णा गन� योजना र सन २०१४ षिडसमबरमा गाषिवसको सहभोज काय�करम गन� योजना भएकोल ३० घरका छवाछत मानन जोडीलाई छवाछतको सवालमा ताकतिलम परदान गन� योजना बनको कतिथयो ।

८.३.१.४. ज��ीरय वि�भद �थ� छ��छ�को स��लम� दकतिल� �थ� गरदकतिल�क� मविहल�हरल�ई ��कतिलम जातीय षिवभद तथा छवाछतको सवालमा घरको सब जिजममवारी समालका मषिहलाहरका लाषिग मषिहलाहरलाई जातीय षिवभद तथा छवाछत कसरी कसल कषिहलबाट सर भएको हो , यसको जानकारी गराई, यो हटाउनको लाषिग काननी वयवसथाको षिव�यमा बझई जातीय षिवभद हटाउन सहयोग गन� उदशयका साथ काल, जिजमा, शरिभई, नाथप�, फोत, हयाङल गाषिवसमा ताकतिलम सञचालन गरिरयो । आयोजक ससथाबाट काय�करम सयोजक धि�रज नपाली तथा सामाजिजक परीचालक हरीलाल नपाली र सहयोगी ससथाबाट कतिलला टमटटाल ताकतिलमको सहजिजकरण गरका कतिथए ।

ताकतिलममा तलका षिव�यवसतहर समढिटएका कतिथए । समाजका रामरा र नरामरा चलनहर, गाषिवस दखिख जिजलला सतरका ठलो मषिहला, छोटकरीमा यगको परिरचय जसमा Bङगयग, आढिदम सामयबादी यग, कषि� यग तथा आ�षिनक यग । मानछका पखा�, मषिहलाल गन� सकन काम तथा पर�ल गन� सकन काम, जातभातको जानकारी र यो कसरी छटयाएको, मनसमषितमा दकतिलत तथा मषिहलालाई लादका वा षिवभद गरका रशनदभ�हर, अनतरिरम सषिव�ानमा दकतिलत तथा दकतिलत तथा मषिहलाका लाषिग गरका वयवसथाहर । रशरिणबाढिद ससकार अनसार षिवशरिभनन खालका छईका रपहर, मानछ मानछ बीच हन छवाछतको सरवात, कसल कसरी कषिहलबाट जातीय छवाछतको सरवात, जातीय षिवभद गरबाफत काननल तोक बमोजिजमको दणड सजाय । कसता खालका वयकति:ल जातीय षिवभद तथा छवाछत गरमा कषित र कसतोखालको सजाय हनछ । छई तथा जातीय षिवभद तथा छवाछत गरबाफत हानी नोकसाषिनहर, बफाईदाहर लगायत षिवशरिभनन खालका घटना तथा परीबरशहर ताकतिलमका षिब�यबसतहर रहका कतिथए । ताकतिलममा नपालको अनतरिरम सषिव�ान २०६३, हामरो पथवी नामक पसतक, मन समषितमा सदर र दकतिलत, जातीय छवाछत कसर र सजाए ऐन २०६८, छईपरथा समबनधीका पोषटरहर, जातीय षिवभद समबनधीका पोषटरहर, आढिद सामगरीहर परयोग गरिरएको कतिथयो ।

काल गाषिवसको षिवजय माषिब कालमा सञचालन भएको छवाछतको सवालमा मषिहलालाई ताकतिलममा १८ जना दकतिलत तथा २६ जना गरदकतिलत मषिहला गरी जममा ४४ जना मषिहलाको सहभागीमा ताकतिलम सञचालन भएको कतिथयो । ताकतिलमको पषिहलो ढिदनमा मषिहलाहर घरको काम गरर मातर तालिममा आउन भएकोल बयसथापन गन� गारो भएकाल १२ बजबाट ताकतिलम सर भएको कतिथयो । गाषिवसमा सहभागी भनदा बBी सहभागी भएकोल वयवसथापन गन� गारो भएको कतिथयो । गारो वयवसथापनका बाबजत ढिदनभरिर ताकतिलम परभावकारी रपमा समपनन भए पषिन पषिहलो ढिदनको

साझ ताकतिलम सषिकन बलामा बBी मषिहला सहभागी भएकोल ३ जना मषिहलालाई बाषिहर षिनकालन परको कतिथयो । ती बाषिहर गएकी एकजना मषिहलाको 7ीमान आएर रिरसाएरको होस तो मरी आइमाईकन ताकतिलममा बसननढिदन भनी लटठील हानन थाल सहजीकरण गन� वयकति:लाई । ताकतिलमको भोकतिल पलट भन सबर १० बजबाट ताकतिलम सर भएको कतिथयो । ताकतिलम गराउन ससथाका कम�चारीलाई कट भननकरा गाउमा हलला भएपकतिछ काल गाषिवसका भप अधयS परनाथ योषिग आएर मानछल गसथिलतगरीहाल गलतीको सवीकार गन�होस भनर भन । ससथाको तफ� बाट पषिन सहस� सवीकार गर यौ । तयसपकतिछ ताकतिलम सहज Bङगबाट सर भयो ।

जिजमा गाषिवसमा भएको ताकतिलममा सहभागी मषिहलाहरमधय ३ जना मषिहलाहरल षिबसकट मातर खाईन तर कतिचया भन खाईनन । ताकतिलममा सहभागी पगी सककाल ४ जनालाई फका�उदा समम पषिन २ जना सहभागी बBी न कतिथए । नखादा खरिर दकतिलतको मषिहलाल भषिनन षिक छाछत नगन� ताकतिलममा आई सकपकतिछ षिकन कतिचया नखाएको भनदा कसल गयाधिषटक छ भन त कसल मन पद�न भन षिबसतार षिबसतार खान सषिकनछ भनर गरदकतिलत मषिहलाहरल बताएका कतिथय । बBी जातीय षिवभद भएकोल सब मषिहलाहर परमर गाउक रहषिक कतिथइन । ताकतिलम भनदा अगाषिडका ढिदनहरमा मषिहलाहरल जषितखर पषिन डम रशबद परयोग गरर गाली गथ� भन पषिहलो ढिदनको ताकतिलम पशचात दई तीन जना मषिहलाहरल गाली गरिरन तर डम रशबद परयोग गरीनन ।

शरिभई गाषिवसको ताकतिलममा भन जषित सहभागी ताकतिलममा सहभागी हन पन� हो तयषित न सहभागी भएका कतिथए, ३० जना । ताकतिलम सानतपण� वातावरणमा समपनन भएको कतिथयो ।

नाथप� गाषिवसमा पषिन तोषिकएको सहभागी भनदा �र मषिहला सहभागी भएकोल कही मषिहलाहरलाई पछाषिडका ताकतिलमहरमा तपाईहरलाई सहभागी गराउछौ भनर कही मषिहलाहरलाई समझाई बझाई फका�ईयो । नाथप�को ताकतिलममा १० जना दकतिलतको मषिहला र २२ जना गर दकतिलतको मषिहलाहरको सहभागी रहको कतिथयो । भन सब वडाका मषिहलाहर सहभागी भएका कतिथय । ताकतिलमका सहभागी मधय दई जना गरदकतिलतको मषिहलाल पकाएको चाउचाउ खाईनन । भन सब अर सहभागी मषिहलाहरल नासता खाएषिक कतिथइन । ताकतिलममा सहभागी बBी पाषिक मषिहलाहरल हामील अषिह समम दकतिलतल छोईएको हातको खाएको छनौ कसोकसो लागछ । हामीलत यो छवाछत गनरयात भगवानहनना सचयाको कतिछया वासतवमा पषिहलाका राजा तथा बामनल गया� रहछ भनर झपा रशाहील बताईन । ताकतिलम सषिकएको ढिदनमा भन हामीकन कषिहलय पषिन ताकतिलममा हालदनौ पSबात गददाछौ भनर भनका कतिथय ।

फोत गाषिवसको ताकतिलममा पषिन तोक भनदा बBी मषिहला सहभागी भएका कतिथए । कतिलबरबाट गएषिक पाच जना बBी मषिहलालाई फका�उन खोजदा एक जना दकतिलत मषिहलाल हामीकन ताकतिलममा नराखन भयापकतिछ दई सपा गह दऊ सर भनर भनकी कतिथइन । उनी मषिहला दकतिलत षिक कतिथइन जठको मषिहना कतिथयो र उनल आफनो रिरकतिथको गह ढिटपन छोडर आएकी कतिथइन । ताकतिलमबाट भतता पषिन पाईएन उता रिरकतिथको गह ढिटपन पाईएन दई सपा गह पषिन चकयो भनी दःख दसा�एषिक कतिथइन । तयषित भएपकतिछ उनीलाई ताकतिलममा समावरश गराईयो । टाBा गाउ कतिलबरबाट आएकी ५ जना मषिहलालाई ताधिममा राखदा फोतको ५ जनालाई हटाउदा पषिहलो ढिदन ताकतिलम सषिकन समयमा हामीलाई हटाएपकतिछ साझ बसनलाई खाना ढिददनौ भन पकतिछ दासरो ढिदनको ताकतिलम कतिलबरमा सञचालन भको कतिथयो । फोतको ताकतिलममा सहभागी भएकी मषिहलाहरल सबल नासता खाएका कतिथए । ताकतिलम सार रामरो लागयो फरीपषिन एसत ताकतिलम लयाईकन आया भनर भनकी कतिथईन ।

हयाङल गाषिवसमा भएको ताकतिलममा १० जना दकतिलतको र २० जना गरदकतिलतको मषिहला गरी जममा ३० जना मषिहलाहर सहभागी भएकी कतिथइन । ताकतिलममा बराहमण समदायका मषिहलाहर सहभागी भएकाल उनीहरल तयषित चासो राखषिक कतिथईनन । पषिहलो ढिदन बामनषिक मषिहलाहर मधय यवा मषिहलाहरल मातर कतिचया षिबसकट खाईन तर बBापाका मषिहलाहरल षिबसकट मातर खाईन कतिचया खाईनन । दासरो ढिदन जातीय षिवभद गरमा जल जरिरवाना हनछ भनर कतिसकाउदा पषिन बझाउदा पषिन अधिघललो ढिदन खाएकी यवा मषिहलाल पषिन खाइनन । नासता खाली खर गयो पसा मातर षितन� मातर पर यो । ताकतिलममा सहभागी भएकी अनय गरदकतिलत मषिहलाल यो त स गरी छाछत गरको ठहरिरयो धियनीहरलाई चौषिकमा म¨ा हालन पनया� हो भनर भनकी कतिथइन ।

८.३.१.५. दकतिल� �थ� गरदकतिल�क� छ��छ� म�नन घर�रीक� जोडीहरल�ई ��कतिलम जिजमा, शरिभई, हयाङल गाषिवसमा घरको बागडोर समालका घरका जोडीलाई छवाछतको सवालमा ताकतिलम सचालनगरी जातीय षिवभद तथा छवाछत अनतय गन� समबनधमा सचतना परदान गन� उदशयका साथ २ ढिदन ताकतिलम सञचालन गरिरयो ।

ताकतिलमको षिब�यबसतहरः पथवीको उतपशरितत,जीवको षिवकास, मानछको षिवकास, षिवशरिभनन ४ वटा यगहरको सामानय परिरचय, तयसमा कषि� यगको चचा� रामरो गरिरएको कतिथयो । ताकतिलम सानदरभिभक उदाहरणहर घटना तथा परीब�हर, छवाछतको सरवात, जातभातको षिबभाजन, जातीय षिवभद तथा छवाछत गरबाफत भएगरका बफईदाहर, जातीय षिवभद तथा छवाछत गरबाफत भएका जल सजायहर मनसमषितमा दकतिलत तथा मषिहला, नपालको अनतरिरम सषिव�ानमा दकतिलत तथा मषिहलाका समबनधमा भएका बयबसथाहर, जातीय षिवभद कसर सजाय ऐन २०६८ कतिथए । ताकतिलममा परयोग भएका सामगरीहरः हामरो पथवी नामक पसतक, नपालको अनतरिरम सषिव�ान २०६३, जातीय षिवभद कसर सजाय ऐन २०६८ षिकताब, मनसमषितमा रशदर र दकतिलत, छई तथा जातीय षिवभद समबनधीका पोषटरहर, आदी कतिथए ।

जिजमा गाषिवसको ताकतिलममा ६ जोडी दकतिलत तथा ९ जोडी गरदकतिलतको गरी १५ जोडीको सहभागीमा कतिथयो । ताकतिलमका सहभागीहरमा षिबचार गदा� जिजमा गाषिवसको सनदभ�मा खाजा खान समयमा दकतिलत जोडीहर आफ काख लागको पाइयो । कही जोडीहरल भन जातीय षिवभद गन�लाई काबा�षिह अषिनवाय� गन� पाई ढिदए चाडो यो गाउ स�ारीन कतिथयो भनर बताएका कतिथए । गाउ षितर भन अबधिसत मषिहला कन मातर ताकतिलम गराया याकतिथत जोइपोई कन ताकतिलम ढिदयौ यो पSपात भयो भनर भनका कतिथए ।

शरिभई गाषिवसमा पषिहलो चरणमा १५ जोडी र दासरो चरणमा १५ जोडीलाई ताकतिलम सञचालन गरिरएको कतिथयो । दव चरणमा १० वटा दकतिलतको जोडी र २० वटा गरदकतिलतको जोडी ताकतिलममा समावरश भएका कतिथए । दव चरणका ताकतिलमहर परभावकारी तथा सौहाद� पण� वातावरणमा सञचालन भएको

कतिथयो । षिब�यबसतहर दव चरणका ताकतिलमको एक खालका कतिथए । ताकतिलमका सब दकतिलत तथा गरदकतिलत जोडीका सहभागीहरल खाजा तथा नासता सवतनतर तरिरकाल खाए आनतरिरक रपमा षिबचार गदा� कन खालको षिवभद दखिखएन । षिव�य बसतलाई बझन परयास रामरो गरका कतिथए । सहभागी जोडीहरल भन हामरो घरमा त पषिहल पषिन तयसतो खालको जातीय षिवभद कतिथइन । अब दखिख पषिन कन खालको षिवभद नहन बताएका छन ।

हयाङल गाषिवसमा ५ जोडी दकतिलतको र १० जोडी गरदकतिलतको ताकतिलममा समावरश भएका कतिथए । ताकतिलममा सहभागी सब जोडीहरल ककतिचलो नासता सबल खाएका कतिथए । सोही गाषिवसको वडा न ९ बसन एक जना गरदकतिलत सहभागील अषिहल समम वा षिहजोको ढिदन समम पषिन दकतिलतका हातको खाएको कतिथइन तर सब करा बजदा खरिर खास कही पषिन रहनछ भनर मल आजबाट दकतिलतको हातको खाए त कही पषिन भएन रढिBबाढिद करा रहछ भनर भनका कतिथए ।

८.३.१.६. खलो परथ� समबgी दकतिल� समद�रयसग अन�रकिकररय� गोषठी, �नकोटदकतिलत समदायल आफनो काम भनदा माकतिलक वा रिरकतिथको काम बBी गन� पन�, षिबउ छन� बलामा षिबयाकतिथ खाएर असारमा माकतिलकको काम गन�, जाललौरो बाधन, डोका बनन, लगा कतिसलाउन, बाउर काम गन�, भाडा कान�, आकतिस बनचरा कराउन काम गरर खलो मागर कतिलन परचलन छ ।

अनतरकिकरयामा टमटाबाडाका १४ जना (मषिहला ४३%), दमाई समदायका १७ (मषिहला ४१%) र शरिभयालबाडाका ३३ जना (मषिहला ५५%) सहभागी कतिथए । सहभागीहरल खलो परथा भनन करा तयषित थाहा कतिथएन अबदखिख हामी काम गरर अनन उतपादन गन� सकछौ, हामी त गरदकतिलतको भरमा परर गरिरब भएका हौ, हामी सब दकतिलतहरल आआफनो सीप कलालाई एक षिककतिसमका दररट बनाएर बचन गन�पछ� भन । खलो परथा समबनधी नपाली समदाहरल सधिमषित गठनगरी अधयS 7ी �नमल नपाली, उपाधयS चनद नपाली,को�ाधयS लालकला नपाली, सकतिचव सत नपाली र सदसय तयहाका सब समदाय भई अबदखिख आफन कतिसपको आफन दररट गन� परषितबद�ता वय: गरका छन ।

टमटटा समदायमा खलो परथा समबनधी सधिमषित गठन गरी अधयS �ननाम टमटा, उपाधयS रगमल टमटा,को�ाधयS पण� टमटा, सकतिचव जस टमटा, सदसयमा तयहाका सब दकतिलत समदाहर भई अब दखिख हामी भाडाहर कराएमा, एक आकतिसको र ५को दरल, लगरकतिसको र १०, बनचरा सादाको र २० बनचरा रामरोसगको र. २५, बासाको र १०, बाउसाको र १५ तोकका छन ।

तयस गरी साक� समदायमा खलो परथा समबनधी अनतरकिकरया माफ� त खलो परथाल गदा� हामीलाई दकतिलत बनाएको हो । खलो लान हदन खलो भनको हामीहरल खाएर छाडको ककरलाई ढिदन कलो जसत हो । हामील अब दखिख यो खलोलाई छोडन सकनौ भन हामी न हला र हषिपन जानछौ । तयसल खलो परथालाई छाडर आफन बाझो जगगा खनर उतपादन गरर जिजषिबकोपाज�न गन� पछ� भनी षिनण�य गरका छन । यो अनतरकिकरया अनसार �र खलो कतिलन समजका �ामी रसथिनजत साक� जयल परसट बशरिझ अब दखिख म पषिन यसतो खलो मागी खादन खलाल हामीलाई �र हपर राखको ठाषिनयो खलो मागन भनदा अनन वसाएर खाउला भनन भएको छ ।

८.३.१.७. स�म�जिजक रप�न�ररणा अकषिभरय�न, �नकोट�नकोट गाषिवस शरिभतरका षितन षिवदयालयहरमा सामाजिजक रपानतरण अशरिभयान (नाटक, हडको, दउडा, आढिद) सञचालन गरिरयो । सामाजिजक रपानतरण अशरिभयान सञचालन गन� अधिघ परयासका जोडी काय�कता�, कम�चारीहर, समीSा बसी अशरिभयानको पव�तयारी गरिरएको कतिथयो । काय�करममा षिवदयाथd र कतिरशSक षिबच समबनधिनधत नाटक, दउडा र हडको, छोरा र छोरी षिबच हन षिवभद समबनधी नाटक, दउडा र हडको, जातीय छवाछत समबनधी दउडा र नाटक र कषि� तथा खादय समबनधी हडको र दउडा परसतत गरिरएको कतिथयो ।

सामाजिजक रपानतरण अशरिभयान 7ी नरा माषिब �नकोट ७ षिहतबाडामा गदा� लगभग ११०० जना सहभागी (दकतिलत मषिहला ३५, अनय मषिहला ५८०, दकतिलत पर� ४७ र अनय पर� ३३८) सहभागी कतिथए । 7ी जगतमाला उमाषिबमा करिरब ८१५ जना सहभागी (दकतिलत मषिहला ९०, अनय पर� ३२५) कतिथए । तयस गरी दईको षिहमालय पराषिबमा करिरब ३५० जनाको सहभाषिगता कतिथयो । काय�करममा दकतिलत गरदकतिलत षिवदयाथd, कतिरशSक, राजनीषितक दल सब जममा भएका कतिथए । सबल काय�करमलाई धयान पव�क �र आक� रशक भएर हरका कतिथए । काय�करमको अनतयमा सब राजनीषितक दलका परषितषिनधि�हरल पाल पालो आफनो भनाइहर राखका कतिथए । काय�करम सञचालन भएरहको समयमा शरिभयालवाडा रकोटवाडाका दकतिलतका ४ जना यवा मढिदरा सवन गरर आए र काय�करमलाई रदघ बनाउन खोजका कतिथए ।

दकतिलत समदाय भनदा गर दकतिलतल �र चासो ढिदएर काय�करममा सहभागी भएका कतिथए । नाटक, हडको र दउडाल काय�करमलाई �र आक� �क बनाएको कतिथयो । दकतिलत भनदा गरदकतिलतल परयास समहको पSमा बोल । दकतिलत समदाय शरिभतर न षिववाद चलको कतिथयो, जषिहल पषिन जोडी मातर हन हामीलाई षिकन नसमटको भनर दकतिलतहरल करा उठाएका कतिथए ।

मनतवयको करममा नपाली कागरसका परषितषिनधि� हसबहादर मललल षितधिम दकतिलत सब आफ सचत हदनौ, हामी आफ कसरी सचत हौ । पषिहला षितमीहर आफआफ षिववाद नगर धिमल अषिन हामीलाई भन भन । नकपा एमालका परषितषिनधि� कलचनदर जरशील दकतिलत गरदकतिलत भनका कोही तल कोही माकतिथ हदनन । मानछ सब बराबरी हन । मानछको जात मानछ न हो । जात भनको मषिहला र पर� दई जात हो । तयसल कही छवाछत गन� हदन । दकतिलतल बनाएका घरमा हामी बसछौ धियनीहरलाई शरिभतर जान ढिददनौ यो हामर गलती हो भनन कराहर राख ।

८.३.१.८. दकतिल� ए� गरदकतिल� बीच सहभोज क�रय�करम, �नकोटसहभोज काय�करममा षिबहान १० बज दखिख सब जातका माषिनसहर जममा भएका कतिथए । तयस पकतिछ सब भनदा पषिहला राजनीषितक पाटीका परमख तथा परषितषिनधि�बाट सहभोज काय�करमलाई उदघाटन गरिरयो । सहभोज काय�करममा दई जना दकतिलत दई जना गर दकतिलतका यवा पकाउन काममा कतिथए भन दई जना दकतिलत २ जना गरदकतिलत बषिहनीहर कतिचउरा मास ढिदन सहयोगमा लागषिक कतिथइन । काय�करममा सब दकतिलत गरदकतिलत समान रपमा बसर मास कतिचउरा खाए । �र छवाछत गन� माषिनसल पषिन खानछ भनर सहभोजमा खाए । हामीहर यस खान तयस खान टनन मास चाषिहयो भनर �रजसो गरदकतिलतहरल भन । कही �ामीहर (परक लाल जकतिस, जयरप मलल)ल पषिन हामील यहा खाद क हनछ भनी खानछौ भनद खाए । अपतिनतममा सबल हामी दकतिलतको लाषिग ज काममा पषिन सहयोग गन� तयार छौ भनी हसताSर गरी बाषिहर षिनसक ।

�नकोट गाषिवसमा रहका सब जात जाषितका माषिनसहर लगभग ३०० जषितको सहभागी रहको कतिथयो । जसमा गरदकतिलतको सहभाषिगता ९५ कतिथयो भन दकतिलतको सहभाषिगता २०५ कतिथयो । �नकोट गाषिवस वडान ७ षिक सगना मललको घटट गएको समयमा बाटो काटद रहको अवसथामा Bोल लागर मतय भएको कारणलकोट षिहतबाडा, तलीबाडा र धि�माल गाउहरलाई सहभोजमा सहभागी गराउन असहाउदो भएकोल राजनीषितक दलहरको सललाह अनसार अषिहल व�� तल �न, लोली, गरगाउ, दई,कोटबाडा, जरशीबाडा उपाधयबाडा र माकतिथबाडाका माषिनसलाई सहभोजमा सहभागी गराउन भनी षिनण�य गरिरएको कतिथयो ।

८.३.२. ज��ीरय वि�भद स��लहरम� नट�रकिकङ र जन�क�ल�८.३.२.१. ज��ीरय वि�भद वि�रद� ग�वि�स स�रीरय सङघरष� सयिमवि� विनम��रणाषिवसतार गरिरएका सकाढिBक, गमथा, 7ीकोट गाषिवसमा परीचयातमक काय�करम सषिकए पकतिछ सोही ढिदन सङघ�� सधिमषित षिनमा�णको काम गरिरएको कतिथयो । षिडकतिसषिडकतिसका काय�करम सयोजक धि�रज नपालील काय�करमको सहजीकरण गरका कतिथए । तीन वट गाषिवसमा सधिमषितमा ५ जना पर� र ४ जना मषिहला रहका छन । 7ीकोट, सकाढिBक र गमथामा समबनधिनधत गाषिवसम दकतिलतको बसोबास रहका परतयक वडाहरबाट बोलाई दकतिलत समदायहरलाई जममा गरी कमतीमा पषिन एक वडाबाट एक जना पन� गरी सहभागी भएका कतिथए । सहभागी मधय सहभागील न छानर जातीय षिवभद षिवर¨मा बोलन सकन सषिकरय वयकति:लाई जातीय षिवभद षिवर¨को सधिमषितको सयोजक बनाइएको छ । सो सधिमषितमा परतयक वडा तथा गाउ समढिटन गरी ४ जना मषिहला तथा ५ जना पर� गरी ९ जनाको सधिमषित बनको छ । सधिमषितको सयोजक बननलाई सब गाषिवसमा आआफनो गाउ तथा वडामा पान�मा समबनधिनधत वडा तथा गाउका दकतिलत वयकति:ल जोड गरका कतिथए । त कसल दकतिलत बसती भएकोमा मातर सयोजक राखन पछ� भनन गर त कसल होइन दकतिलत तथा गरदकतिलत सग भएको वडा वा गाउबाट राखन पछ� भनन करा पषिन षिनसकको कतिथयो । आखिखर तीन वट गाषिवसमा दकतिलत तथा गरदकतिलत सग भएको ठाउबाट सयोजक छनोट भएका छन । तीनवट गाषिवसमा मषिहलालाई सयोजकमा परसताव गरपषिन तीन वट गाषिवसमा मषिहला सघ�� सधिमषितमा सयोजक बनन नमानदा सब गाषिवसमा पर� सयोजक बनका छन ।

८.३.२.२. एफ एम रविडरयोब�ट जनविह�क�री सचन� (विपएसए) परस�ररणारषिडयोबाट सचतना जगाउन खालको जनचतनामलक सचना (षिपएसए) ढिदनको कमतीमा ५ पटक परसारण गन� गरिरएको छ । सो काय�करम काय�करमको पहचमा नरहका समदायलाई सचतना जगाउन हतल सचालन गरिरएको छ । सो रषिडयो परसारण जिजमा गाषिवसको परमर गाउमा समम पषिन सषिनन भएकोल तयस गाउ षिनवासी एक दकतिलत मषिहलाल “एक कया छाछत गर‍या पकतिछ जल जरीवाना हदो छ भषिनकन एफएम भनदो छ त तयो त ढिठक गर‍या छ” भनर भनको र यसल गदा� दकतिलत तथा गरदकतिलत समदायमा छवाछत गन� हदन भनन सचतता बBको पाइएको छ । सो परसारण गरिरएको जिजङगल जिजमा, काल, रगा, रोवा, षिपना र कार�कीबाडा समतका सथानीय समदायल सनन गरको पाइएको छ ।

८.३.२.३. छ��छ� म� र�lz घोरषरणा� दिद�स¸ गमगढीपनग�ढिठत परषितषिनधि�सभाल २०६३ साल जठ २१ गतको ढिदनमा छवाछत म:राष� घो�णा गरकोल उ: ढिदनलाई पारर छवाछत म: राष� घो�णालाई परचार परसार गराउन अशरिभपरायल छवाछत म: राष� घो�णा ढिदवस मनाइएको कतिथयो । ढिदवस मनाउनको उदशय नपाल सरकारल ततकाल बनाएको जातीय छवाछत (कसर र सजाय) ऐन २०६८को बारमा दकतिलत एव सबसमदायलाई जानकारी गराउन¸ जिजलला पररशासन काया�लय लगायत नागरिरक समाज राजषिनषितक दल जिजपरका, जिजषिवस, पतरकार,मानव अधि�कार कमd लगायत सब सरोकारवालाहरलाई उ: ढिदवसको माधयमबाट सामषिहक रपमा आवाज उठाउद उ: घो�णाको काया�नवयन भएनभएको बार जानकारी ढिदन र नीषित षिनयम ,कानन घो�णाहरको परभावकारी काया�नवयन गन� दबाब ढिदन र दकतिलत समदायका षिपडाहरलाई पोखनको षिनधिमतत ढिदवसलाई साझा फोरमको रपमा कतिलएर दकतिलत शरिभतर रहका सवालहरलाई परषफटन गन� पव�कारपमा मनाउन भनन कतिथए ।

काय�करम जिजलला सदरमकाम पराषिवधि�क काय�लयको पराङगणमा सञचालन भएको कतिथयो । षिबहान ११ बजबाट बजार र‍याली काय�करम सर भएको कतिथयो । लगाइएका नाराहर अनसची ९ मा ढिदइएको छ । सो र‍याली पराषिवधि�क काय�लयको चोकबाट सर भई जिजलला अदालतको गट भएर फरी काय�करम सथलमा परवरश गरको कतिथयो । सो र‍यालीको अगवाइ वा र‍याली बयानर परमख जिजलला अधि�कारी तथा मानषिनय जिजलला नयायधि�सल समातन भएको कतिथयो । औपचारिरक काय�करम १२ बजबाट सर भएको कतिथयो । काय�करमको सभाधयS जातीय छवाछत अनतय तथा दकतिलत अधि�कार परब��न सयनतर मगका सयोजक एव परमख जिजलला अधि�कारील गन� भएको कतिथयो भन परमख अषितकतिथको आसन गरहण मानषिनय जिजलला नयायधि�सल गन� भएको कतिथयो । तयसत गरी षिनधिमतत सथानीय षिवकास अधि�कारी, जिजलला कतिरशSा अधि�कारी, परनाउ, जिजममवार तथा सरोकारवाला षिनकायहर, पतरकार, दकतिलत सञजालका अधयS, षिकरयारशील राजषिनषितक पाटीका परमख तथा परषितषिनधि�, नागरिरक समाजका अधयS, राजषिनषितक पाटीका दकतिलत भरात सङगठनका परमख तथा परषितषिनधि�, मानव अधि�कारकरमिम^ तथा गरसरकारी काय�लयका परमख तथा परषितषिनधि�हरको पषिन उपसथिसथषित रहको कतिथयो । षिडकतिसषिडकतिसका काय�करम सयोजक धि�रज नपालील सञचालकको काम गरका कतिथए । काय�करममा करिरब १३२ जना (मषिहला ३१ जना, दकतिलत ६६ जना)को सहभाषिगता रहको कतिथयो ।

८.३.२.४. छ��छ� म� र�lz घोरषरणा� दिद�स, जठ २१, �नकोट�नकोट गाषिवसमा जातीय छवाछत �र मानद आएर गरदकतिलतहरल दकतिलत वग�लाई हपको अवसथा छ । यस अवसथामा स�ार लयाउन सहयोग पर‍याउन छवाछत म: राष� घो�णा ढिदवस, जठ २१ मनाइएको कतिथयो । काय�करममा जममा सहभागी १३८५ जना (दकतिलत मषिहला १३०, अनय मषिहला ६६०, दकतिलत पर� ११५, अनय पर� ४८०) कतिथए ।

काय�करमको सरमा सब पाटीका परषितषिनधि�हरबाट कतिसट आसान गरहण गरिरयो । नपाली कागरस, नकपा एमाल, ए. नकपा माओवादी, नकपा माओवादीका परषितषिनधि�हरल आआफनो भनाईहर राखका कतिथए । परतयक पाटीको मनतवयका षिबचमा नाटक दउडा नतय एकल गीतहर परसतत गरिरएका कतिथए । मषिहला परषितषिनधि� एना जरशील आफनो मनतवय राखषिक कतिथइन । पकतिछ कडका कम�चारी कतिलला टमटाल आफनो भनाई राखका कतिथए ।

तयसपकतिछ मषिहला र पर�को दउडा परसतत गरिरयो । काय�करम रशानत तरिरकाल समपनन भयो । नाटक दउडा बाट सब मानछको मनमा जातीय षिवभद समबनधी षिव�यल मन छोएको कतिथयो ।

नपाली कागरसका परषितषिनधि� सप� मललल दकतिलतलाई दकतिलत र बाहन Sषितर र ठाकरलाई गरदकतिलत नभनर क भनन? भटट भनको भटट न हो �ान भनको �ान न हो । भटट कषिहलय �ान हन सकदन भन �ान कषिहलय भटट हन सकदन भन । नकपा एमालका परषितषिनधि� हबहादर मललल दकतिलत पषिहल दकतिलतन भएर बसथ भन अषिहल दकतिलत तथा गर दकतिलत कोही पषिन तल माकतिथ छनन गरदकतिलत भनदा दकतिलत जनसक काममा पषिन पछाषिड हदनन तर आफमा खटटा तानन काम गछ�न । षितमीहर आफ, सSम हौ अषिन तयस रपानतरण हनछ भन । ए नकपा माओवादीका परषितषिनधि� कसरी जरशील मानछ सब बराबरी छन, कोही तल कोही माकतिथ छनन । दकतिलत भनी हला गन� त पसतौ दखिखका राजाहरका पाला दखिख दकतिलतलाई अछतमा राखन पछ� अछतमा नराख हामी भनदा �र पBन सकछन माकतिथ बBन सकछन भनर दवाएर राखिखएको चलन हो । यो चलनलाई हटाउन पछ� भनन कराहर गरका कतिथए ।

काय�करम गदा� दकतिलत तथा गरदकतिलत यवाहर बीच नाटक खलनमा षिववाद आएको कतिथयो । अर सब काय�करम राखन भकतिलबलको आयोजना षिकन नराखन भनद मढिदरा सवन गरर एक जना गरदकतिलतल काय�करमको अपतिनतममा षिबथोलन खोजका कतिथए ।

८.३.२.५. छ��छ� विनगर�नी कनदर सञच�लन काय�करम लाग भएका परतयक गाषिवसमा सथापना गरिरएका छवाछत षिनगरानी कनदरमा काप�ट तथा करशनको वयवसथा गरिरएको छ । पोसटर तथा पमपलटको पषिन वयवसथा गरिरएको छ ।

८.३.२.६. क�ननी परविकररय�म� सहरयोग काय�Sतरका गाषिबसहर बाहक अनय गाषिबसहहरमा पषिन जातीय षिवभद तथा छवाछतको षिपडामा परका दकतिलत समदायलाई काननी परषिकरयामा सहयोग गन� गरिरएको छ ।

८.४. सहकमe ससथ�हरक� ल�विग .म�� वि�क�स ��कतिलम८.४.१. करणा��ली जनजीवि�क� क�रय�करम (कलप) परिरचरय�तमक क�रय�करमकडको आयोजनामा २०७० चत २५ गत (८ अषिपरल २०१४) कडको कणा�ली जनजीषिवका सरशकति:करण काय�करम (कलप) बार परिरचयातमक काय�करम कड/कलपको हल सोरकोटमा सञचालन गरिरयो । उ: काय�करममा सथानीय समपण� राजषिनषितक दल, सरकारी काया�लय, गरसरकारी ससथा, सथानीय भदरभलादधिमहरको उपसथिसथषित रहको कतिथयो । काय�करमको उददशय कड र यसको कणा�ली जनजीषिवका काय�करम (कलप), काय�करमका लकषय, उददशय र षिव�यगत Sतरहर, सहकमd ससथाहर, योजना गरिरएका षिकरयाकलापहर, काय�करमको षिवषिनयोजिजत बजट षिववरणऽ अढिद बार जानकारी गराउन र काय�करम सञचालनमा सथानीय समपण� राजषिनषितक दल तथा सरकारवालाहरक सललाह, सझाव, सहयोग परापत गन� रहको कतिथयो । काय�करममा षिनमन षिव�यवसतहर समढिटएका कतिथएः सहभागीहरलाई सवागत, ससथाको नाम, सथापना धिमषित, दता� धिमषित र सथान, ससथाल सञचालन गरका काय�करमहरको नाम, ससथाको परिरकलपना र उददशय, कलपको उददशय, आरथिथक सहयोग गन� ससथाको परिरचय र आरथिथक सङकलन गन� तरिरका, कलपल मगमा सन २०१३ समम काम गरको तरिरका, सन २०१४ पकतिछको तरिरका, सहकमd ससथाहर, कडका मलय मानयताहर, कड/कलप मगमा षिकन?, सहभागीहरका जिजजञासा र सझावहर । काय�करममा परवचन, दोहोरो छलफल षिवधि�हर परयोग गरिरएको कतिथयो । काय�करममा २९ जना (दकतिलत ३५%, जनजाषित ०% र मषिहला २४%)को सहभाषिगता कतिथयो ।

८.४.२. ख�दय �थ� कविरषक� स��लम� क�रय�श�ल� गोlठीकडको आयोजनामा २०७१ असारको तसरो हपतामा (२०१४ जलाईको पषिहलो हपता) खादय समपरभता षिव�यगत Sतरमा सहकाय� गन� सहकमd ससथाहर एमकतिसषिडकतिस र षिपएसकतिसका कम�चारी तथा काय�सधिमषित पदाधि�कारीहरका लाषिग हामरो अ��रशषक कषि� Sतर र जिजललाका खादय तथा कषि�का सवालहरका बारमा काय�रशाला कडको हल गमगढिBमा सञचालन गरिरयो । काया�रशालाको उदशय खादय समपरभताका सनदभ�मा मग जिजललाको अ��रशषक कषि� Sतरका षिवरश�ता, अवसर, सवालहर र अगाषिड बBनका लाषिग काय�ढिदरशाका बारमा सहकमd ससथाका कम�चारी तथा काय�सधिमषित पदाधि�कारीहरको बझाइलाई गषिहर‍याउन सहयोग पर‍याउन र नषितजामखी काम गन� उतपररिरत गन� रहको कतिथयो । काय�रशालामा समढिटएका षिव�यवसतहर अनसची १० मा ढिदइएको छ ।

काय�रशालामा समह काय� गरी पराथधिमषिककरण गदा� मग जिजललाका कषि� तथा खादयका सवालहर षिनमन आएका कतिथएः षिकसानहर सङगढिठत छनन । हामरो ठाउ सहाउदो खादय तथा कषि� नीषित छन । सरकारी सवा चसत, दरसत, परभावकारी छन । सथानीय खादय उतपादन परणाली कमजोर हदछ ।

काय�रशाला सहभागीमलक तरिरकाबाट सञचालन गरिरएको कतिथयो । यसको सहजीकरण कडका कम�चारीहर परमोद दाहाल, षिवनोद लाधिमछान र रामचनदर नयौपानल गरका कतिथए । काय�रशालामा २ वटा सहकमd ससथाका १९ जना (दकतिलत ३७%, जनजाषित ०% र मषिहला २१%) कम�चारी तथा काय�सधिमषित पदाधि�कारीहरको सहभाषिगता कतिथयो ।

८.४.३. मविहल� परजनन अकति�क�रक� स��लम� क�रय�श�ल� गोlठी कडको आयोजनामा मषिहला परजनन अधि�कारको सवालमा काम गन� सहकमd ससथाहरको कम�चारी र काय�सधिमषितका लाषिग मषिहला परजनन अधि�कारको सवालमा २०७१ असार २७—२९ (११—११ जलाई २०१४) गत कडको हल, गमगBीमा काय�रशाला गोषठी समपनन भयो । गोषठीको उदशय परजनन अधि�कारबार परसट हन तथा सथानीय (मग) मषिहलाका परजनन अधि�कारका सवाल पषिहचान गन� मददत गन� र सरकारी सवामा तथा

सवाभौषितक

अभौषितक

नगद¸ जिजनसी

जञान¸ रशीप ताकतिलम¸ गोषठी

राहत

स�ार

राजयका षिनकायका सधिमषितहर एव उपभो:ा समह, सधिमषितमा मषिहलाहरको पहचको सथिसथषितको षिवशल�ण गद� परषितषिनधि�तव बBाउन उतपररिरत गन� रहका कतिथए ।

काय�रशाला गोषठीमा १८ जना (मषिहला ६७%, जनजाषित ६%, दकतिलत ५६%)को सहभाषिगता रहको कतिथयो । ताकतिलममा आफलाई क गन� पायो भन मन खसी लागछ एउटा करा भनन पन� कतिथयो �र जसो सहभागील षिवशरिभनन काम गन� पायो �न खसी हनछ भनन करा गरका कतिथए । भन एक जना सहभागील मषिहनावारी हदा घरमा बसन पायो भन खसी लागछ भनको कतिथयो । ताकतिलमको सहजीकरण कडका षिवजया सबबा, पषिप थापा, परमोद दाहाल र कतिलला टमटटाको कतिथयो । यसको उदशय जिजललाको मषिहला परजनन अधि�कारको मखय सवाल पषिहचान गन� र सवाल उठान गन� सहयोग गन� कतिथयो ।

ताकतिललमा सहभागीहरका ४ समहल आ आफनो बवा र आमाको बारमालखन पन� कतिथयो । यसरी षिवशल�य गदा� �रको आमाल �र दःख पाएको र आमाल आफहरको लाषिग �र सङघ�� र तयाग गरको बताएका कतिथए । यसरी मषिहला र पर� बीचको षिवभद पषिहचान गरिरएको कतिथयो र यसमा छलफल गरिरएको कतिथयो । छलफलमा वलतकार, गभ�पतन, वालषिववाह, वहषिववाह जसता मषिहला हिह^सा षिवरद�को काननी वयवसथाको बारमा छलफल गरिरएको कतिथयो । छलफलको अनतमा मषिहलाको मग जिजललाको वालषिववाह, छाउपषिड परथा, वलतकार, असरशरिSत सतकरी, जसता मषिहला हिह^साका सवालहर हन भनन छलफल भएको कतिथयो भन यसता सवालमा उठान गन� जिजललाका अगवा मषिहलाहरल षिवशरिभनन पाटÊ, नातदार भनर सरSा गन� भएकोल चनौतीपण� रहको बताए । ताकतिलमका षिव�यवसत अनसची ११ मा ढिदइएको छ ।

८.४.४. ज��ीरय वि�भदक� स��लम� क�रय�श�ल� गोlठीकडको आयोजनामा २०७१ असारको चौथो हपतामा (२०१४ जलाईको दोसरो हपता) जातीय षिवभद षिव�यगत Sतरमा सहकाय� गन� सहकमd ससथाका षिडकतिसषिडकतिसका कम�चारी तथा काय�सधिमषित पदाधि�कारीहरका लाषिग जातीय भदभाव तथा छवाछतका सवालहरमा काय�रशाला कडको हल गमगढिBमा सञचालन गरिरयो । काया�रशालाको उदशय जातीय भदभाव तथा छवाछतका सवालहर र सवाल उठानमा हामरो भधिमकाका बारमा सहकमd ससथाका कम�चारी तथा काय�सधिमषित पदाधि�कारीहरको बझाइलाई गषिहर‍याउन सहयोग पर‍याउन र नषितजामखी काम गन� उतपररिरत गन� रहको कतिथयो । काय�रशालामा समढिटएका षिव�यवसतहर अनसची १२ मा ढिदइएको छ ।

काय�रशालामा समह काय� गरी पराथधिमषिककरण गदा� मग जिजललाका जातीय भदभाव तथा छवाछतका सवालहर र भधिमका षिनमन बमोजिजम आएका कतिथएः१. षिवदयालयमा हन भदभाव छवाछत हटाउन छलफल, काम गन� (षिनयधिमतता, छातरबदधि�, परषितषिनधि�तव बBाउन बहस चलाउन)२. दल, समह, सधिमषित, भला, परिर�दमा, दकतिलत परषितषिनधि�तव बBाउन बार छलफल गन�, पहल गन�, समावरश हन ।३. काननी पराव�ानहर बार जानकारी ढिदन४. घटना, मददा दता� गन�, अगाडी बBाएर बहसमा लजान५. सचना, जानकारी कतिलन, षिवशल�ण गन� (नाफा घाटा नगद आतमसममान)६. आफना हक अधि�कार बार बहस चचा� गन�७. जयाला परिर7म कतिलन र आतमषिबशवास बBाउन८. दकतिलत एकता सञजाल २४ वट गाषिवसमा गठन गन� सषिकरय गन� सहयोग गन�९. दकतिलत मषिहलाहरलाई सरश: बनाउन सचना जानकारी ढिदन, षिवरशल�ण गन� बहस चलाउन, परषितषिनधि�तव बBाउन, सवयम आफल मषिहलाहरलाई सममानजनक वयवहार गन� ।

काय�रशाला सहभागीमलक तरिरकाबाट सञचालन गरिरएको कतिथयो । यसको सहजीकरण कडका कम�चारी कतिलला टमटटा, षिवजया सबबा, परमोद दाहाल, रामचनदर नयौपानल गरका कतिथए । काय�रशालामा २२ जना (दकतिलत १००%, जनजाषित ०% र मषिहला १८%) कम�चारी तथा काय�सधिमषित पदाधि�कारीहरको सहभाषिगता कतिथयो ।

८.४.५. स��मखिख वि�क�स विक अकति�क�रमखिख वि�क�स? क�रय�श�ल� गोlठीकडको आयोजनामा २०७१ असारको पषिहलो हपतामा (२०१४ जनको तसरो हपता) कडका ५ वटा सहकमd ससथाहरका कम�चारी तथा काय�सधिमषित पदाधि�कारीहरका लाषिग सवामखिख षिवकास षिक अधि�कारमखिख षिवकास? समबनधमा कडको हल गमगढिBमा काय�रशाला सञचालन गरिरयो । काय�रशालाको उददशय सवामखिख षिवकास परषिकरयाल मातर समदायको षिवकास हन सकदन, मग जिजललाको षिवकास परषिकरयामा राहत÷सवामखिख षिवकास प¨षितको हाबी छ यो ढिठक होइन, हामी सहकमd ससथाहरल अपनाएको षिवकास प¨षित पषिन मलतः सवामखिख न छ, यसलाई वदलन पद�छ र अधि�कारमखिख षिवकास प¨षित अपनाउन पद�छ भनन बार सहकमd ससथाहरलाई महरशसीकरण गराउन र अधि�कारमखिख षिवकास प¨षित अपनाई मगको षिवकास अभयासमा षिवकासको अभौषितक पS अथा�त मानवीय एव सामाजिजक पजी षिनमा�णको अव�ारणालाई ससथागत गन� अशरिभपररिरत गन� रहको कतिथयो । काय�रशालामा समढिटएका षिव�यवसतहर अनसची १३ मा ढिदइएको छ ।

षिवकास पददषितहरवार करा गदा� सवामखिख षिवकास प¨षित अनतरगत राहत र स�ारमखिख षिवकास प¨षितहर दवलाई बझन सषिकनछ भनी छलफल गरिरएको कतिथयो ।

ताकतिलम पशचात सहजकता�हर बसर ताकतिलमको समीSा गरिरएको कतिथयो । सहकमd ससथाहरका परसतषित र आएका परशनहरमा उनीहरल ढिदएको जवाफ र गरका तक� हरलाई षिवशल�ण गरी सहकमd ससथाहर कशरिततको अधि�कारमखिख षिवकास प¨षितमा छन भनर हदा� तलका कराहर दखिखएः

दधिषटकोण अधि�कारमखिख प¨षित ससथागत भएको छन । तर, परतयक ससथाका कही वयकति:हरमा अधि�कारमखिख दधिषटकोण छ र यो ससथागत हन समभावना छ ।

सहभागीहरल छलफलमा सर दखिख अनतय समम तक� गन� सकनन, परशनहर आउदा अलमकतिलन गरका पाइयो । परयास समहमा चाड अधि�कारमखिख प¨षित ससथागत हन समभावना छ, उनीहर अर षिवकास प¨षितबाट परभाषिवत

भइसकका छनन ।तरिरका काम गन� तरिरका अधि�कारमखिख प¨षित उनमख छ — सवालमा आ�ारिरत समह, सङगठन षिनमा�ण, षिवकास गरिरएका छन भनन

करा आयो । कषि� समबनधी सरसामान, जिजनसी जसतो तरकारीको षिबउ षिबजन, गरीनहाउस पलाधिषटक षिकन ढिदएको, यो त सवामखी काम

गराइ भएन र? भनन परशनमा सहभागीहरल जवाफ टिद^दा अधि�कारमखिख प¨षितसग जोडर हन�सकको पाइएन । सरकारी षिनकायबाट हन सवा परवाह परभावकारी बनाउन सहयोग गन� भनन कामबार कम करा आयो । सवालमा काम गदा� पीषिडत गाउलहरलाई सङगढिठत गन�, पीषिडतको नततव षिवकासमा सहयोग पर‍याउद सब धिमलर सवाल

उठाउन भनन सोच नआएको । पीषिडत गाउलहरका नाममा आफ अधिघ लागन सोच दखिखएको ।षिकरयाकलाप षिकरयाकलापहर अधि�कारमखिख प¨षित उनमख छन — सथानीय सामाजिजक सवालमा कजिनदरत भएका षिकरयाकलापहरको

बारमा करा आयो । षिकरयाकलापहर सवामखिख दखिखनछन भनन सोचर अधययन, परीSणका लाषिग वा अनय षिनकायबाट सवा परापत नहनजल

अलपकाकतिलन समयका लाषिग कही सरसामान, जिजनसी षिवतरण गरिरन षिकरयाकलापहरका बारमा Bाकछोप गन� गरको पाइयो । सहभागीहरल काय�करमका षिकरयाकलापहरको मम� बझको र तदनरप षिकरयाकलापहरलाई आतमसाथ गर जसतो पाइएन ।

परषितवदन परषितवदनमा गषितषिवधि�हर सञचालन गदा�का सहभागीहरको षिववरण सामाजिजक समहगत (दकतिलत, जनजाषित, अनय वा खसआय�) र लषिङगक (पर�, मषिहला) पथककीकरण गरर उललख गन� गरको भनर सब ससथाको परसतषितमा आयो तर उ: षिव�यमा छलफल हन अधिघ यस ताकतिलममा हामी कषित जना सहभागी छौ भनन परशनमा कन सहभागील पषिन ताकतिलमका सहभागीहरको सङखया सामाजिजक समहगत (दकतिलत, जनजाषित, अनय वा खसआय�) र लषिङगक (पर�, मषिहला) षिहसाबल पथककीकरण गरर बताएका कतिथएनन ।

सहभागीहरको षिववरण सामाजिजक समहगत (दकतिलत, जनजाषित, अनय वा खसआय�) र लषिङगक (पर�, मषिहला) पथककीकरण गरर उललख गन� पद�छ भनन महरशसीकरण बBको तर अभयासमा सवतःसफत� रपमा नदखिखएको ।

वयवसथापन ससथाका काय�सधिमषित र कम�चारीहरमा दकतिलत, मषिहला, जनजाषितको समावरशीकरण छ भनर करा आयो । दकतिलत, मषिहला, जनजाषितको समावरशीकरण भएको पषिन दखिखनछ तर उनीहरको अथ�पण� सहभाषिगता (मखय पदहरमा) हन बाकी दखिखनछ ।

काय�करमका लशरिSत समदाय र काय�करमल समटका समदाय अधि�कारश दकतिलत, जनजाषित, मषिहला न रहका छन ।समगर मगको सनदभ�मा ८० अधि�कारमखिख र २० सवामखिख गषितषिवधि�हर सञचालन गन� सषिकन तर सवामखिख गषितषिवधि�हरल पषिन

लशरिSत समदायल अधि�कार परापत गन� वा हिह^सा, षिवभद, अधि�कारको हनन अनतय गन� सहयोग गरको हन पद�छ । २० सवामखिख गषितषिवधि�हर सञचालन गदा� पषिन �र षिवचार षिवशल�ण गन� आवशयक छ नतर सवाल उठानलाई कमजोर बनाउन सकछ भनन बझाई रहको पाइयो ।

अधि�कारमखिख प¨षितलाई आतमसाथ गद� लगको । ढिBलो चाडो अधि�कारमखिख प¨षित नपनाइ हदन नतर ससथा पकतिछ पद�छ भनन परसट बझाई रहको पाइयो ।

काय�रशाला गोषठीको सहजीकरण कडका कम�चारीहर परमोद दाहाल, षिवजया सबबा, कतिलला टमटटा, पषिप थापाल सहभागीमलक षिवधि� अपनाइ गरका कतिथए । काय�रशालामा ५ वटा सहकमd ससथाका २१ जना (दकतिलत ५२%, जनजाषित ०% र मषिहला ४३%) कम�चारी तथा काय�सधिमषित पदाधि�कारीहरको सहभाषिगता कतिथयो ।

८.४.६. सफल ससथ� विनम��रणा कसरी? वि�रषरयक क�रय�श�ल� गोlठीकडको आयोजनामा २०७१ साउनको पषिहलो हपतामा (२०१४ जलाई चौथो हपता) कडका ५ वटा सहकमd ससथाहरका कम�चारी तथा काय�सधिमषित पदाधि�कारीहरका लाषिग सफल ससथा षिनमा�ण कसरी भनन षिव�यमा कडको हल गमगढिBमा काय�रशाला सञचालन गरिरयो । काय�रशालाको उददशय सहकमd ससथाहरलाई सफल ससथा बननका लाषिग अशरिभमखिखकरण गन� रहको कतिथयो । काय�रशालामा समढिटएका षिव�यवसतहर अनसची १४ मा छन ।

सफल ससथा कसतो ससथालाई माषिननछ भनन बारमा कडल गरको परसतषितमा तलका बदाहर कतिथएःक) उपलबधिW षिनकालन परयास गन�, गषितषिवधि� सकनभनदा परिरणाम षिनकालन काम गन�, सवाल आतमसाथ गरर गन� पन� कामको मम� बझर महनत गरर षिफलडमा काम गन�ख) षिहसाब षिकताब, लखा वासतषिवक राखन, र आरथिथक परषितबदन वासतषिवक तयार गन� र पारदरशd बनाउनग) समनवय समवनध षिबसतार गन�ः सवाल उठाउन, सवालमा बहस सर गन�, बहसलाई बहत सरोकारवाला (राजयका परषितषिनधि�, नागरिरक समाज, राजषिनषितक दल) माझ पर‍याउन काम गन� र गरको असल, सफल काम अरलाई सनाउन

दात षिनकायका दधिषटकोण, षिबचार र काम गन� तरिरका थाहा पाउन, षिवकास समबनधी नया षिवचार, माहोल थाहा पाउन, तयस अनसार आफ परिरव�तन हन, काय�करम षिनमा�ण गन�, परसतावनालखन, दात षिनकायको षिवचार र आफल गरका सफल कामलाई जोडर दात षिनकायसग समवाद गन�

काय�रशालामा परवचन, दोहोरो छलफल, वयकति:गत काय�, समह काय� र परसतषित, सामषिहक छलफल, बादषिबवाद, परशनोततर, उदाहरण परसतषित र छलफल जसता सहभागीमलक षिवधि�हर परयोग गरिरएको कतिथयो । सहजीकरण कडका कम�चारीहर परमोद दाहाल, षिवजया सबबा, कतिलला टमटटा, पषिप थापाल गरका कतिथए । काय�रशालामा ५ वटा सहकमd ससथाका २० जना (दकतिलत ४५%, जनजाषित ०% र मषिहला ४०%) कम�चारी तथा काय�सधिमषित पदाधि�कारीहरको सहभाषिगता कतिथयो ।

८.४.७. र�जसथ�न भ�र�को अ��शlक/शlक कविरष .तरम� प�नी वय�सथ�पन समबgी अधरयरयन भरमरणाएमकतिसषिडकतिसका सरनदर बBा, षिपएसकतिसका गम ब बBा र कडका रामचनदर नयौपानल २०१४ फबरअरी १४ दखिख २३ समम अ��रशषक/रशषक कषि� Sतरमा पानी वयवसथापन समबनधी परयोगमा लयाइएका परषिवधि�, अभयासहर अधययन गन� भारतको राजसथानमा भरमण गर । अधययन भरमण गरिरएका सघससथा र षिव�यहर अनसची १५ मा ढिदइएको छ ।

भरमणका सहभागीहर बीच भरमणमा कतिसकका र आफनो काय�Sतरमा ततकाल लाग गन� सषिकन षिव�यहर क क हन भनी छलफल गरिरएको कतिथयो । मगबाट सहभागी भएका सहभागीहरल भरमणमा कतिसकका र आफनो काय�Sतरमा ततकाल लाग गन� सषिकन षिनमन षिव�यहर पषिहचान गरका छन । षिबरवा रोपण गन�, चक डयामबाट गलछी षिनयनतरण, पानीको भलको वग रोकन, डडलो षिनयनतरण गन� उपायहर परयोगमा लयाउन जीमा गाषिवसको सोरकोट सथिसथत पोखरी नामको २ वटा सयाउ बगचाहर सथापना गरिरएको डाडामा अनदाजी ३ षिवगा जषित Sतरफलका २ वटा

ठाउ छन ती २ ठाउमा बा� बा�र हिह^उदको षिहउ र व�ा�को पानी सङकलन गरी पानी रिरजभ� गन� र सयाउ बगचामा सिस^चाइ र बगचाको माटोमा कतिचसयान वयवसथापन गन�

भीई, नाथप�, फोत गाषिवसमा डाल तथा भई घासको वSारोपण गरर साव�जषिनक जधिमन भन� र आवा�ी जधिमनको डील कानलामा पतझड जातका फलफल (ओखर) र डाल भई घास रोपर दीघ�कालीन कतिचसयान वयवसथापन गन�

एलोभरा (धिघउकमारी) पानी नचाषिहन थोर पानील पगन तलनातमक लाभको बाली भएकोल परब��न गन� ।

८.४.८. पररय�स समहक� ल�विग परवि�बदन लखन ��कतिलमपरयास समहका लाषिग ३ ढिदन परषितवदन लखन ताकतिलम २०७१ साल जषठ २३ दखिख २५ गत समम �नकोट गाषिवसमा परयास समहको अषिफस रहको सथान शरिभयालबाडामा समपनन भयो । ताकतिलममा परषितबदन क हो, परषितबदन षिकन चाषिहनछ र परषितबदनको Bाचा कसतो हन पद�छ भनन षिव�यमा छलफल गरिरएको कतिथयो र सहभागीहरलाई परयास ससथाल समपनन गरका गषितषिबधि�हरको वण�न गन� र वण�न गदा� भषिनन कराहरलखन लगाएर परषितबदन लखन अभयास गराइएको कतिथयो । ताकतिलमको सहजीकरण कडका कम�चारी कतिलला टमटटाल गन� भएको कतिथए । ताकतिलममा १४ जना परयास समहका काय�कता� र पदाधि�कारीहर (दकतिलत १००%, मषिहला २१%)को सहभाषिगता कतिथयो ।

८.४.९. विकशोरविकशोरीको रयौन �थ� परजनन स��सथरयक� स��लम� ससथ�क� पद�कति�क�री र कम�च�रील�ई अकषिभमखिखकररणा २०७१ जठ १ र २ (१५, १६ म २०१४) मा कआइडवलषिडएफको आयोजनामा ससथाका कम�चारी र पदाधि�कारीका लाषिग षिकरशोरषिकरशोरीको यौन तथा परजनन सवासथयका सवालमा अशरिभमखिखकरण गरिरएको कतिथयो । अशरिभमखिखकरणमा जममा १५ जना मधय (५ जना पर� ३३.३३ % र १० जना मषिहला ६६.६६ %) र (७ जना ४६.६६ % दकतिलत र ५३.३३ % गहरदलीत)को सहभाषिगता कतिथयो । अशरिभमखिखकरणको सहजीकरण कडको पषिप थापाको कतिथयो । अशरिभमखीकरण काय�करममा षिकरशोरषिकरशोरीको यौन तथा परजनन अधि�कार भनको क हो ? हामरो काय�करम अव षिकन षिकरशोरषिकरशोरी कनदरीत हन भनन षिव�यमा छलफल भएको कतिथयो । छलफलमा पाठघर खसन समसयाको कारण मखय गरी वावषिववाह हो । वालषिववाहल सानो उमरमा गभ�वषित, सतकरी �र बचचा जनमन जसता समसया आउन सकछन । यसतो समसयाल पाठघर खसन समसयालाई परतयS सहयोग गरिररहको हनछ । तयसल पाठघर खसन समसयाको रोकथामको लागि षिकरशोरषिकरशोरी कजिनदरत काय�करम गन� भनन षिनषक�� गरिरएको कतिथयो ।

८.४.१०. कआइडवलविडएफ आ�दद नमन� जोडी र कम�च�रील�ई अनगमन र परवि��दन फ�रम ब�र गोlठी२०७१ जठ ३ र ४ (१७, १८ म २०१४) का ढिदन कआइडवलषिडएफको आयोजनामा ससथाका कम�चारी र पदाधि�कारीका लाषिग अनगमन र परषितवदन फारमको बारमा अशरिभमखिखकरण गोषठी गरिरयो । गोषठीमा जममा १४ जना (६४% मषिहला¸ ५०% दकतिलत) जोडी र कम�चारीहर सहभागी भएका कतिथए । अनगमन र परषितवदन फारममा जोडील गन�पन� काम, कम�चारील गन� पन� काम र पदाधि�कारील गन� पन� काम र सहयोगको बारमा छलफल गरिरएको कतिथयो । छलफलमा जोडील १ मषिहनामा जममा ७ ढिदन काम गन�पन�, पटक पटक गरी ८ घणटा छलफल गरमा १ ढिदन माषिनन तयसगरी जोडील १ मषिहनामा ५ ढिदन ससथाको काम १ ढिदन परषितवदन र १ ढिदन आफ नमना बनन काम गन� पन�छ । समदायमा छलफल गदा� नवषिववाषिहता जोडी, सतकरी मषिहला, गभ�वषित मषिहला र उनका 7ीमान र सास, षिकरशोरषिकरशोरी, षिकरशोरषिकरशोरषिको वावआमा आदीसग घरभट गन�पन� छ । १ ढिदन षिवशरिभनन सङघ ससथासग समनवय जसता काम गन� पन� षिव�यमा छलफल भएको कतिथयो । भन ससथाको कम�चारी र पदाधि�कारील जोडी र कम�चारीलाई आवशयक सहयोग गन�पन� षिव�यमा छलफल गरिरयो ।

८.४.११. फ�सटनोपफर, कलप र सहकमe ससथ�हर बीच समी.� कड तथा सहकमd ससथा षिपएसकतिसको आयोजनामा २०७१ असारको तसरो हपतामा (२०१४ जलाई ३) फासटनोपफर, कड/कलप र सहकमd ससथाहरका कम�चारी एव कडसगको सहकाय�मा सञचाकतिलत काय�करममा परतयS रपमा सलगन काय�सधिमषित पदाधि�कारीहर बीच गषितषिवधि� समीSा बठक कडको ताकतिलम हल गमगढिBमा सञचालन गरिरयो ।

समीSा बठकमा कड तथा सहकमd ससथाहरल आफल गरका गषितषिवधि�हरको परगषित अवसथा परसतत गरका कतिथए । फासटनोपफर परषितषिनधि� ढिटका भटटराईबाट काय�Sतरमा जादा दखिखएका तलका कराहर स�ार गन� पन� भनन षिवचार परसतत भएको कतिथयोः सोरकोटमा रहका कड/कलपको षिफलड

अषिफस सोरकोटको बजारमा बसको गाउमा बसन नसकको पाइयो । सोरकोटको षिफलड अषिफसमा सञचालन गरको कषि� परषिवधि� काय�मलक अनसनधान तथा परदरश�नी सथललाई परभावकारी बनाउन

सहकमd ससथाहरसग काम गन� तर कड आफ परभावकारी हन पर‍यो र परभावकारी नहदा तरिरका फन� पर‍यो सहकमd ससथाका षिफलड अषिफस नजिजक रहका नस�रीहर सकका पाइए सरकारी सवा कनदरका सवाहर बBाउन खालका कामहर भएको दखिखएन, हामरो परयास भइरहको अनभव भएन हामरा सवाललाई षिवदयालयसग वयापक जोडन सकको दखिखएन बाषिहरी खादयाननको षिवरो� मातर गरर भएन हामील सथानीय खादय उतपादनलाई कषित बBाएका छौ त ? भतताको परिरसथिसथषितलाई कसरी स�ार गन�, भतताल काम भनदा पषिन पसामखिख बनायो, समदायमा कही फरक पान� सषिकएन ।

फासटनोपफर परषितषिनधि� ढिटका भटटराईबाट समगरमा तलका पSहरमा स�ार गन� पन� भनन परसतषित भएको कतिथयोः परिरणाम 7खला (रिरजलटस चन)बाट सोचन, परिरणाम षिनकालन काम गन� पर‍यो । वादर राजाको कथा जसतो (बाघल मग खान बादर राजा

रखमा एउटा हागो र अक� हागो गरर उफरर बसन) हन भएन । कतिसकाइ परानो हन भएन । नया र काय�करममा परयोग हन गरिरको हन पर‍यो । नवारानदखिखको कतिसकाइको बार करा गन�,लखन होइन । समदायको चतना, अपठयारो भगोलको कारण दखाएर काम भएन भनन होइन । तयसता कराहर समसया होइनन । अपठयारो परिरसथिसथषित, भगोल

छ भनर न काय�करम सञचालन भएको हो । सवा कनदरको सवाका बारमा गछ� भनर बसका मानछलाई काम गराउन सहयोग, समनवय, सहकाय� कशरिततको गरिरयो? परयास कशरिततको गरिरयो?

यसमा हामरो जोड पगन होला । कषि� तथा खादय नीषितको वकालत गन� तर सथानीय खादय उतपादन वजि¨मा षिफलडमा काम नगन� हदन । सथानीय तहमा खादय उतपादन बBाउन

जररी छ । एक अका� ससथा बीच सहयोग, समनवय, सहकाय� महतवपण� छ । दकतिलत, मषिहला, षिवपनन साना षिकसानहरको समावकतिरशकरण, तयसता

सामाजिजक समहहरल फाइदा पाउन गरिरको काम हन आवशयक छ । गषितषिवधि�हर सञचालन गदा� भतता ढिदन भनको घस ढिदन जसत हो । भतता भनको एक परकारको घस न हो । घस (भतता) खवाएर समाज

परिरवत�न हदन । फरक हन, भतता नवाडन साहस गरौ । गाउमा जोडी काय�कता�हर थपन, भतता नढिदन । बर गाउका जोडी काय�कता�हरलाई गन� आरथिथक सहयोग बBाउन गन� सषिकनछ ।

जोडी काय�कता�हरल गन� कामको षिववरण रशबदमालखर भनदा अर तरिरकाल अकतिलक आक��क बनाउन, यो कतिचतरातमक बनाउन हन सकछ ।

समीSा बठकमा जममा १५ जना (दकतिलत २७%, जनजाषित ०% र मषिहला २७%) फासटनोपफर परषितषिनधि�, कड कलप कम�चारीहर र सहकमd ससथाहरका कम�चारी एव कडसगको सहकाय�मा सञचाकतिलत काय�करममा परतयS रपमा सलगन काय�सधिमषित पदाधि�कारीहरको उपसथिसथषित कतिथयो ।

८.५. कविरष परवि�कति� क�रय�मलक अनसg�न �थ� परदश�नी सथल, सोरकोटअ��रशषक तथा रशषक कषि� Sतरमा उपय: फलफल, तरकारी तथा अनन बाली परणाली एव कषि� प¨षितका बारमा काय�मलक अनसनधान गन� तथा उपय: बाली परणाली एव कषि� परषिवधि�को परदरश�षिन गरर सथानीय षिकसानहरलाई सथानीय खादय उतपादन परणाली स�ार गन� सहयोग पर‍याउन २५०० धिमटर उचाइमा रहको सोरकोट षिफलड अषिफस परिरसरमा कषि� परषिवधि� काय�मलक अनसनधान तथा परदरश�नी सथल सञचालन गरिरएको छ । कषि� परषिवधि� काय�मलक अनसनधान तथा परदरश�नी सथल १४६ वग� मी Sतरफलको छ र यसमा षिवशरिभनन षिककतिसमका सथानीय तथा तलनातमक लाभका मौसमी, वमौसधिम तरकारीवाली, अननवालीहर, षिवशरिभनन कषि� परषिवधि� र वाकतिल परणालीसग समवधि�त अनसनधान र परापत सफल नषितजाहरको परब��न गरिरन छ । हाल मखयत उचच पहाडी Sतर ( उचाइ २५०० धिमटर) मा व��मा तीन तल (मक—आल—गह) खती गरी सीधिमत जधिमनबाट बBी फाइदा कतिलन सषिकन समभावयता अधययन, मल खाडल बनाइ कमपोषट मल बनाउन, मलको परयोग जधिमन मषिन गन� (कतिसया मल हालन), मक खती गदा� बोट दखिख बोट सममको दरी बBाउन, कमपोसट मल तथा गोठमल गणसतर स�ान� आढिद कषि� परषिवधि� र स�ारिरएको बाली परणाली परदरश�षिन गन� काम भइरहको छ ।

वरशाखको दोसरो साता (वरशाख १३ गत) (धिम7ित खती) मक, वोडी, फसd, साग र मला लगाई ३४ ढिदनमा (जठ १५ गत) पषिहलो गोडाई गरी तयसको २३ ढिदनमा (असार ९) दोहोरो गोडाई गरिरयो । अषिहल मक लगाएत सागपात, वोडी, फसd र मला रामरोसग फलको छ र परदरश�षिन सथलबाट कडका कम�चारीहरलाई खान हरिरयो सागपात र तरकारी उपलW भइरहको छ । कषि� परषिवधि� काय�मलक अनसनधान तथा परदरश�नी सथलमा तपकतिरशलमा उललख भए बमोजिजमका पषिहलो चरणका कामहर भइसकका र दोसरो तथा तसरो चरणका कामहर गद� जान योजना रहको छ ।

पषिहलो चरण काम (२०७० वरशाख) दोसरो चरण काम (२०७१ भदौ) तसरो चरण काम (२०७१ प�) जधिमनको बनदोबसती कषि� परषिवधि� काय�मलक अनसनधान तथा परदरश�नी सथल घरबार मल सङकलन मक, वोडी, मला छराई (वरशाख १३ गत) मलखाडल षिनमा�ण २ वटा (१.५ घन मी र १ घन मी) मक गोडाई ३४ ढिदनमा (जठ १५ गत) मक दोहोरो गोडाई २३ दीनमा (असार ९ गत) मल सङकलन आल षिवउ सङकलन आल षिवउ उमान�

षिवना गरीनहाउस पलाधिषटक हिह^उद तरकारी लगाउन

जठ पोखरी षिनमा�ण गन� आल लगाउन आल गोडन आल खनन

गह छन� षिकमब (१०० वटा) र बस

(१०० वटा) कढिटङ षिबरवा रोपन

9 क�रय�करम बरय�सथ�पनकडको कणा�ली जनजीषिवका सरशकति:करण काय�करममा तलको ताकतिलका (ताकतिलका ६) मा नाम उललख भएका कम�चारीहरल काम गद�छन । कणा�ली जनजीषिवका काय�करमका काया�लयहर जिजलला सदरमकाम गमगढिB र सोर भगको बीच ठाउका रपमा कतिचषिनन सोरकोटमा रहका छन । काठमाणडौको कपणडोलमा रहको काया�लयल समगर कणा�ली जनजीषिवका सरशकति:करण काय�करमको काया�नवयनमा सहयोग पर‍याउन काम गद�छ । गमगढिB र सोरकोटमा रहका काया�लयहरल सहकमd ससथाहरलाई गषितषिवधि� सञचालनमा सहयोग पर‍याउन, सरकारी काया�लय तथा अनय सरोकारवाला षिनकायहरसग समपक� , समनवय, सहयोग तथा सहकाय� षिवकास षिवसतार गन� काम गद� आएका छन । सोरकोटमा रहको काया�लयमा कषि� परषिवधि� काय�मलक अनसनधान तथा परदरश�षिन सथल पषिन सञचालन गरिरएको छ जसल सथानीय षिकसानहरलाई जधिमनको उतपादन तथा उतपादकतव बBाउन कषि� समबनधी षिवशरिभनन परषिवधि�हर र बाली परणालीवार हरर कतिसकन ठाउको रपमा काम गरिररहको छ ।

ताकतिलका ६ कणा�ली जनजीषिवका सरशकति:करण काय�करमका कम�चारीहरकतिस.न. कम�चारीको नाम थर पद समय१ सधिमता पर�ान काय�कारी षिनद�रशक/काय�करम सयोजक आकतिरशक समय२ राम भटटराई लखा तथा पररशासन अधि�कत आकतिरशक समय३ षिवजया सबबा काय�करम अधि�कत आकतिरशक समय४ परमोद दाहाल योजना, अनगमन तथा अशरिभलखन अधि�कत आकतिरशक समय५ राजदवी नपाली गमगBी अषिफस सहयोगी आकतिरशक समय६ रामचनदर नयौपान सोरकोट सयोजक परा समय७ कतिलला टमटटा काय�करम सयोजक तथा जातीय षिवभद षिव�यगत सयोजक परा समय८ पषिप थापा षिव�यगत सयोजक— परजनन सवासथय र लषिङगक षिवकास परा समय९ षिवनोद लाधिमछान षिव�यगत सयोजक— खादय समपरभता परा समय१० पण� ब लावड सोरकोट अषिफस सहयोगी आकतिरशक समय

10 वि�Gीरय परवि��दनकाय�करमको जनवरी—जन २०१४ को षिवततीय षिववरण तलको ताकतिलकामा ढिदइएको छ ।

SN Program Amount Expenditure Remaining Balance

A. NGO Support Program (NGOSP)A.1 Joint Actions on Thematic Issues

A.1.1 Food Sovereigntya. Support to Thematic CNGOs 2,800,000.00 1,133,256.00 1,666,744.00 b. Support to Prayas Samuha 300,000.00 66,011.00 233,989.00 c. Thematic input 669,690.48 90,015.00 579,675.48

Sub- total 3,769,690.48 1,289,282.00 2,480,408.48 A.1.2 Women's Reproductive Rights

a. Support to Thematic CNGO 1,200,000.00 432,925.00 767,075.00 b. Support to Prayas Samuha 200,000.00 66,012.00 133,988.00 c. Thematic input 502,267.86 124,163.00 378,104.86

Sub- total 1,902,267.86 623,100.00 1,279,167.86 A.1.3 Caste-based Discrimination

a. Support to Thematic CNGO 1,300,000.00 559,275.00 740,725.00 b. Support to Prayas Samuha 200,000.00 66,011.00 133,989.00 c. Thematic input 502,267.86 44,226.00 458,041.86

Sub- total 2,002,267.86 669,512.00 1,332,755.86 A.1.4 Indigenous People's Identity and Education Rights

a. Support to Thematic CNGO 250,000.00 250,000.00 Sub- total 250,000.00 - 250,000.00

B.1 Training Programs for CNGOs

a.Thematic Workshop (issues, strategies, process, outcome)

72,000.00 79,405.00 (7,405.00)

b.Workshop on 'software' vs 'giveaway' approach to development

28,800.00 30,000.00 (1,200.00) c. Training on PSA for CNGOs 48,000.00 48,000.00 d. Workshop on How to Build on a Successful NGO 28,800.00 29,670.00 (870.00)

e.Training on issue identification and program development for Prayas Samuha

22,500.00 23,600.00 (1,100.00) f. Monitoring and report writing workshop for Prayas 13,500.00 13,500.00 g. Training on account keeping for Prayas 13,500.00 13,500.00

h.Participatory Organisational Capacity Assessment and Strengthening Tool (POCAST) workshop

18,000.00 18,000.00 B.2 Inter-thematic Linkages and Coordination within KLEP’s Domain -

a.Inter-thematic linkages and coordination workshop with CNGO executives and staff

24,000.00 1,510.00 22,490.00

b.Inter-thematic linkages and coordination workshop with CNGO associated leader farmer and model couples and dalit activists

65,600.00 65,600.00

c. Shoes & Bags 50,000.00 40,000.00 10,000.00 Sub- total 384,700.00 204,185.00 180,515.00

Center for Agro -Ecology and DevelopmentKarnali Livelihood and Empowerment Program (KLEP)

Financial Statement for the period of January to June 2014

C. Networking & Advocacya. Policy Advocacy with National Level Food Sovereignty Network 200,000.00 200,000.00 b. Policy Advocacy on other thematic issues 120,000.00 120,000.00 c. Media advocacy on thematic issues at district level 200,000.00 4,000.00 196,000.00 d. Media advocacy on thematic issues at national level 25,000.00 25,000.00

Sub- total 545,000.00 4,000.00 541,000.00 D. Stakeholders Collaboration Funda. Event based thematic collaboration with other NGOs in district 75,000.00 75,000.00 b. Program Orientation at Shorukot base office 7,500.00 7,500.00

c.Collaboration with Governmental Bodies (including contribution for District Agriculture Development Strategy)

300,000.00 10,000.00 290,000.00

d. Contingency (unforseen activities in district) 50,000.00 30,590.00 19,410.00 Sub- total 432,500.00 40,590.00 391,910.00

E.Thematic Support & Human Resource Development

a. Resource persons 150,000.00 150,000.00 b. Travel expenses of resource persons 40,000.00 40,000.00 c. Thematic support from CAED 45,000.00 45,000.00 d. Travel expenses for thematic support from CAED 60,000.00 60,000.00 e. Human Resource Development 100,000.00 100,000.00 f. Review and planning meeting 80,000.00 80,000.00

Sub- total 475,000.00 - 475,000.00

F. Field Office Operation - Soru Base -

a. Office set-up and upgrading 125,000.00 70,790.00 54,210.00 b. House and farm rent 48,000.00 18,333.00 29,667.00 c. Operation of action research and demonstration plot 50,000.00 17,840.00 32,160.00

d.Office Assistants -cleaning, cooking etc (Soru & Gam)

130,000.00 34,300.00 95,700.00 e. Communication 14,400.00 4,500.00 9,900.00 f. Material transportation to field offices 60,000.00 42,425.00 17,575.00

Sub- total 427,400.00 188,188.00 239,212.00 Total Program Costs 10,188,826.20 3,018,857.00 7,169,969.20

G. Personnel Cost G.1 Field Program Coordinator 680,400.00 - 680,400.00

G.2Senior Planning, Monitoring & Documentation Officer 489,580.00 216,200.00 273,380.00

G.3 Program Officer 423,220.00 146,300.00 276,920.00 G.4 Food Sovereigty Coordinator/Activist 449,113.00 263,700.00 185,413.00 G.5 Site Office In-Charge 404,880.00 210,000.00 194,880.00 G.6 Dalit Rights Activist 414,820.00 216,000.00 198,820.00 G.7 Women Reproductive Rights Activist 394,940.00 204,000.00 190,940.00 G.8 Admin Assistant 245,280.00 - 245,280.00 G.9 Administrator/Finance Officer 323,794.80 137,009.00 186,785.80

G.10 Executive Director 80,500.00 80,500.00 G.11 Recruitment Process 60,000.00 64,074.00 (4,074.00)

Sub- total 3,966,527.80 1,457,283.00 2,509,244.80

H NGO Support Office Operation-GamgadhiH.1 Rent (Gamgadi and Surkhet) 198,000.00 79,866.00 118,134.00 H.2 Utilities and elecricity 26,400.00 24,544.00 1,856.00 H.3 Communication & ADSL 46,800.00 16,096.00 30,704.00 H.4 Furniture & Appliances 15,000.00 15,000.00 H.5 Stationeries 20,000.00 8,718.00 11,282.00 H.6 Repair and maintenance 15,000.00 5,205.00 9,795.00 H.7 Photocopy 5,000.00 5,000.00 H.8 Report production 4,000.00 4,000.00 H.9 Material trasportation (in towns) 25,000.00 11,450.00 13,550.00

H.10 Computer accessories (antivirus, cables, etc) 10,000.00 10,000.00 Sub- total 365,200.00 145,879.00 219,321.00

I. Overhead cost 851,460.00 276,045.30 575,414.70

Joint Actions on Thematic IssuesA.1.1 Food Sovereignty 3,769,690.48 1,289,282.00 2,480,408.48 A.1.2 Women's Reproductive Rights 1,902,267.86 623,100.00 1,279,167.86 A.1.3 Caste-based Discrimination 2,002,267.86 669,512.00 1,332,755.86 A.1.4 Indigenous People's Identity and Education Rights 250,000.00 - 250,000.00 B.1 Training Programs for CNGOs 384,700.00 204,185.00 180,515.00 C. Networking & Advocacy 545,000.00 4,000.00 541,000.00 D. Stakeholders Collaboration Fund 432,500.00 40,590.00 391,910.00 E. Thematic Support & Human Resource Development 475,000.00 - 475,000.00 F. Field Office Operation - Soru Base 427,400.00 188,188.00 239,212.00

Total Program Cost 10,188,826.20 3,018,857.00 7,169,969.20 G. Personnel Cost 3,966,527.80 1,457,283.00 2,509,244.80 H Field Office Operation -Gamgadi 365,200.00 145,879.00 219,321.00 I Overhead cost 851,460.00 276,045.30 575,414.70

Grand Total (NPR) 15,372,014.00 4,898,064.30 10,473,949.70 Grand Total (CHF) 141,027.65 44,936.37 96,091.28

BUDGET SUMMARY

11 अनसचीहरअनसची १क. अनगमन सचक परगवि� अ�सथ� ��कतिलक�

उददश रय र सचकहर ससथ�ः कड

सचकहरपरिरणा म तह

सम बो�न ग रिरएको जनसङखया 9,543 11,860 14,000 वा रकि�ककरसा बा री भएका घर�री सङखया (प� मषिहना मा १० वग� मी टरमा कम तीमा ३ परका रका तरका रीहर भएका )

23 659 600

दकतिलत% 26 29 20 जनजा षित % - - 30

अन य% 74 71 50

अपशरिSत परिरणा म सचकहर आ�ा र-रखा (२०११)

हा लको अवसथा (२०१४ जन )

लकष य (२०१६) आवषित

कमप ोषट मल खा डल भएका घर�री सङखया

6 134 150

दकतिलत% 50 12 35 जनजा षित % - - 10

अन य% 50 88 55 करसा बा री भएका घर�री सङखया (प� मषिहना मा १० वग� मी टरमा कम तीमा ३ परका रका तरका रीहर भएका )

23 659 600

दकतिलत% 26 29 20 जनजा षित % - - 30

अन य% 74 71 50 परषित घर�रीमा कम तीमा ३ परका रका फलफल र डा लघा सका औ�त षिबरवा सङखया

3 25 40

दकतिलत% 2 56 60 जनजा षित % - - 20

अन य% 4 10 20

अपशरिSत परिरणा म सचकहर आ�ा र-रखा (२०११)

हा लको अवसथा (२०१४ जन )

लकष य (२०१६) आवषितउददश य २. लशरिS त सम ह खा दय अधि� का रको बा रमा सचत हनछ र सङग ढिठत भएर उपय: खा दय नी षित को मा ग ग न�छ ।

ग षित षिवधि� हरको सङखया 6 12 28 वा रकि�क

अपशरिSत परिरणा म सचकहर आ�ा र-रखा (२०११)

हा लको अवसथा (२०१४ जन )

लकष य (२०१६) आवषित जिजल ला खा दय समपर भता

सञजा लको सङखया1 2 2 वा रकि�क

खा दय समपर भता सञजा लको बठक पटक

4 4 8 वा रकि�क

जिजल ला खा दय समपर भता सञजा लमा सदस य सङखया

13 28 28 वा रकि�क

कणा�ली मा ‘उडवा चा म ल’ लगा यत र कम वा हय लगा नी को ढिदगो खषित पा ती का षिव�यमा सञ चा रमा ध यम मा परका कतिरशत षिववरण सङखया

- 2 6 वा रकि�क

यो लकष य सम बनधिनध त षिव�यमा ता कतिलम , अशरिभया न वा वा अन य ग षित षिवधि� सङखया

1 4 12 वा रकि�क

लSः बB दो सङखयामा मा षिन सहर ढिदगो रपमा आफ नो षिन ण�य अनसा र खा दय ानन पराप त ग न� सSम हनछन ।

परिररयो जन� ः कलप अ�कति�ः जन�री २०१४ दखिख जन २०१४ सम म ख� दय समपर भ��

... जना ल फलफल र डा लघा स लगा उन र हका�उन षिवधि� एव तरिरका बा र था हा पा एका हनछन

वा रकि�क

कणा�ली मा ‘उडवा चा म ल’ लगा यत खा दय समपर भता का बा रमा सरोका रवा ला हरमा सचतना बBको हनछ ।

अपशरिSत परिरणा म (परषित फल तह)आ�ा र-रखा (२०११)

हा लको अवसथा (२०१४ जन )

लकष य (२०१६) आवषित

उददश य १. लशरिS त सम हल खा दय ानन को परमप राग त 7ोतला ई षिवषिव�ी करण ग न� पन� महत व बझ नछन , उनन त भ-वय वसथापन प षित अपना उन छन र थप एव स तरीय खा दय ानन पा उन छन ।

वा रकि�क

... जना ल ढिदगो भ-वय वसथापन प षित बा र था हा पा एका हनछन

वा रकि�क

... जना ल करसा बा रीको महत व र सथापना ग न� षिवधि� एव तरिरका बा र था हा पा एका हनछन

वा रकि�क

सचकहरपरिरणा म तह

सम बो�न ग रिरएको जनसङखया 10,796 16,874 20,000 उददश य १. सम ह तथा सम दा यहर सरका री षिन का यबा ट आ�ा रभत सवा हर पराप त ग न� सSम हनछन ।

ग षित षिवधि� हर (भरम ण , वठक) को सङखया

501 536 1,010 वा रकि�क

अपशरिSत परिरणा म सचकहर आ�ा र-रखा (२०११)

हा लको अवसथा (२०१४ जन )

लकष य (२०१६) आवषितसवा कतिलन कषि� र परश सवा कनदर जा न षिकसा न हरको सङखया

251 362 500

दकतिलत% 19 26 25 जनजा षित % 3 - 15

अन य% 78 74 60 सवा कतिलन स वासथ य ससथ ा जा न मषिहला हरको सङखया

247 167 500

दकतिलत% 34 40 40 जनजा षित % - - -

अन य% 66 60 60 षिवदय ालय वय वसथापन सधिम षित को व��मा औ�त वठक सङखया

3 7 10 वा रकि�क

उददश य २ लशरिS त समह षिन रदिद^षट अधि� का र पराप त ग न� परोत सा षिहत ग रिर न छनः म षिहला परजनन अधि� का र, दकतिलत भदभा व षिवर को अधि� का र र जनजा षित पषिहचा न , भा षि�क, सा स कषित क अधि�का रका ला षिग ।

अपशरिSत परिरणा म सचकहर आ�ा र-रखा (२०११)

हा लको अवसथा (२०१४ जन )

लकष य (२०१६) आवषित... जना म षिहला हरल आफ नो परजनन अधि�का रवा र

था हा पा एका हनछन । कSा ५ मा छा तराको ढिटका उ दर

96 99 100 वा रकि�क

... जना दकतिलतहरल आफ नो जा षित य भदभा व षिवर को अधि� का रवा र था हा पा एका हनछन ।

गा उ परिर�दको वन द सतरमा दकतिलतहरको औ�त परषित षिन धि� त व

सङखया1 (1) 5 वा रकि�क

... जना जनजा षित हरल जनजा षित पषिहचा न र कतिरशSा अधि� का रवा र था हा पा एका हनछन ।

गा उ परिर�दको वन द सतरमा जनजा षित हरको औ�त

परषित षिन धि� त व सङखया

(10) NA - वा रकि�क

म� न� अकति�क� र

... जना ल जी वन या पन ग न� र सरका री षिन का यबा ट आ�ा रभत सवा हर पराप त ग न� पा उन अधि� का रवा र था हा पा एका हनछन ।

वा रकि�क

वा रकि�क

सम गर सचक छन ।

लSः जनचतना अशरिभवजि र सहयो ग बा ट बB दो सङखयामा मा षिन सहरल आफ ना अधि� का रको परापतिपत र अभ यास ग रका हनछन ।

अपशरिSत परिरणा म (परषित फल तह)आ�ा र-रखा (२०११)

हा लको अवसथा (२०१४ जन )

लकष य (२०१६) आवषित

अनसची १ख. क�रय�करमल समटको जमम� जनसङखरय�क� रय�करमल समटको जम म� जनसङखरय� ह�लको अ�सथ� (२०१४ जन)

प म ज प म ज प म ज प म ज प म ज प म जता कतिलम सहभा गी हर 41 26 65 - - - 178 69 247 95 219 314 47 141 188 - - - 75 216 291 357 122 479 452 341 253 - 538 793

अन तरषिकरया सहभा गी हर 106 57 154 - - - 497 629 1,087 686 603 1,289 186 96 228 - 1 1 521 638 1,139 735 707 1,442 1,421 1,310 382 1 2,226 2,731

घरदलो छलफल 485 471 956 - - - 1,301 1,261 2,562 1,732 1,786 3,518 1,850 1,589 3,439 - - - 5,258 5,976 11,234 7,565 7,108 14,673 9,297 8,894 4,395 - 13,796 18,191

सम ह, सा मदा धिय क ससथ ा , सधिम षित मा आव वय कति: हर

345 313 654 - - - 333 250 583 562 678 1,240 112 53 165 - - - 50 25 75 78 162 240 640 840 819 - 658 1,480

परत यS रपमा नगद, जिजन सी पराप त गन� वय कति: हर

758 778 1,537 - - - 2,016 1,946 3,962 2,724 2,774 5,499 20 16 27 - - - 2 2 4 18 22 40 2,742 2,796 1,564 - 3,966 5,539

कल जम मा 1,735 1,645 3,366 - - - 4,326 4,155 8,441 5,799 6,061 11,860 2,215 1,895 4,047 - 1 1 5,906 6,857 12,743 8,753 8,121 16,874 14,552 14,182 7,412 1 21,184 28,734 परषित रशत 52 49 100 - - - 51 49 100 49 51 100 55 47 102 - 100 100 46 54 100 52 48 100 51 49 100 परषित रशत 26 0 74 100

सम ढिटएको परका र

खा दय समपर भता मा नव अधि�का र

कल ज

ममा

मषिहल

ा

कल ज

ममा

पर�जन जा षित अन य जममा

मषिहला

जममा पर�

कल ज

ममा

जनजा

षित

कल ज

ममा

अनय समगर

कल जम म�

दकतिलत जन जा षित अन य जममा मषिहला

जममा पर�

जममा

दकतिलत

कल ज

ममा

दकतिलतजममा

100 28 - 71 100 24 0 76

अनसची २. फलफल नस�री सथ�पन� गन? करषक, नस�री सङखरय�, फलफलक� ज�� र विबर�� सङखरय� समबgी वि�स�� वि��ररणा

क�कको नाम ठगाना सहकमd ससथा

सयाउ नस�री षिववरण दात ओखर नस�री षिववरण

हाड ओखर नस�री षिववरण अगर नस�री षिववरण

नस�री सङखया

गयरासथिफटङ गरिरएका षिबरवा सङखया

सयाउ परजाषित

रटसटक षिबरवा सङखया

नस�री सङखया

षिबरवा सङखया

नस�री सङखया

षिबरवा सङखया

नस�री सङखया

षिबरवा सङखया

अगर परजाषित

मकर साक� �नकोट ६, भिभयालवाडा,

परयास 1 2,500 1 20 1 250

रामबहादर रशाही �नकोट ५, कानछावाडा (कोट)

परयास 1 3,200 1 1 180

मकर साक�? �नकोट परयास 1 100पथीबहादर बBा शरिभई ८, भामगाउ षिपएसकतिस 1 उमरद 1 उमरदजषिवर रोकाया जिजमा ८, सोरकोट षिपएसकतिस 1 95 1 95सततवर बBा जिजमा १, दाकचा एमकतिसषिडकतिस 1 94 1 30सज� काक� जिजमा १, दाकचा एमकतिसषिडकतिस 1 7परम मलल नाथप�, गहताडी एमकतिसषिडकतिस 1 15रशररश रशाही नाथप� एमकतिसषिडकतिस 1 67कल बBा नाथप� एमकतिसषिडकतिस 1

जमम� 4 5,795 8 283 3 145

अनसची ३. ग�वि�स स�रीरय ख�दय अकति�क�र मल सयिमवि�को वि��ररणाकर. स समहको नाम दकतिलत जनजाषित अनय जममा सयोजकको नाममषिहला पर� मषिहला पर� मषिहला पर�

१ गाषिवस सतरीय खादय अधि�कार मल सधिमषित, फोत

१ ४ — — ७ १७ २९ कतिचनबहादर रशाही२ गाषिवस सतरीय खादय अधि�कार मल

सधिमषित, जिजमा— २ — — ४ २० २६ धिममबहादर रशाही

३ गाषिवस सतरीय खादय अधि�कार मल सधिमषित, शरिभई

१ ५ — — ३ १८ २७ अङगषिवर वमी४ गाषिवस सतरीय खादय अधि�कार मल

सधिमषित, नाथप�१ ३ — — ३ २० २७ मग रशाही परसताषिवत)

अनसची ४. सथ�नीरय विकस�न समहरको वि��ररणाक. विपएसकतिससग क�म गन? करषक समहको वि��ररणाकतिस.न.

समहको नाम दकतिलत जनजाषित अनय जममासङखयामषिहला पर� मषिहला पर� मषिहला पर�

१ दकतिलत परीवत�न क�क समह (शरिभई दकतिलतबाडा) ६ ७ – – – – १३२ कषि� उतपादन समह (शरिभई दकतिलतबाडा) ५ ८ – – – – १३३ मालीङगय क�क समह( नाथ�प) – – – – ७ ९ १७४ गाउस�ार क�क समह( नाथ�प) ४ ६ – – ४ ५ १९५ रामनगर क�क समह (रावलबाडा) ७ ८ – – १ २ १८६ गराधिमण सामषिहक सहयोग समह (सोरकोट) २ ३ – – ७ १५ २७७ जनचतना क�क समह (जिजमा) ४ ५ – – ४ १० २३८ गरदव समह (ठलागाउ) – – – – ४ ९ १३९ उतपादनकतिरशल क�क समह (भामगाउ) – – – – १३ ११ २४१० परिरवत�न क�क समह (बमच) १ १ – – ८ ५ १५

ख. एमकतिसविडकतिससग क�म गन? करषक समहको वि��ररणाकतिस. न. समहको नाम ठगाना दकतिलत घर�री अनय घर�री जममा घर�री१ भवानी क�क समह जिजमा – ६ २० ४ २४२ रमाल क�क समह जिजमा – ६ १६ — १६३ महादब क�क समह ,, – १ २२ — २२

४ मसटा क�क समह ,, – १ ८ ९ १७५ परगषितरशील क�क समह नाथप� – ३ — १० १०६ दकतिलत उतथान क�क समह ,, – ४ २२ ० २२७ षिबजयी क�क समह ,, – ७ १० ११ २१८ परिरवत�नकतिसल क�क समह नाथप� – ९ १ ३० ३१

अनसची ५. नमन� विकस�न जोडी एलआरविपको क�रय� वि��ररणा र दिदन गन�ी आ��र

माकतिसक काय� षिववरण क) आफनो परिरवार, घरवारीमा नमना हन काम गन�ः− आफनो परिरवारलाई व��भरी तरकारी खान पगन गरीको करसाबारी बनाउन, करसाबारी घरवार गरी छाडा परशबाट जोगाइ करसाबारीमा षिहउद वखा� स�भरिर हरिरयो तरकारी सागपात षिनयधिमत लगाउन, दषिनक हरिरयो सागपात तरकारी पकाएर खान, फलफल नस�री बनाउन, फलफल रोपन, फलफल वगचा बनाउन, मल खाडल बनाउन, खाडलको षिनयधिमत परयोग गन� र मल स�ार गन�, माटो स�ार गन�, डालघासका षिबरवा रोपन, घरवारी स�ार गन�, नया नया कषि� परषिवधि�हर परयोग गन� उतसाषिहत रहन, परिरवारमा खान लाउनमा छोराछोरी बीच भदभाव नगन�, छोरीहर र छोराहरलाई भदभाव नगरी षिनयधिमत सकल पठाउन, छोराछोरीको चाडो षिववाह नगन�, रषिडयो समाचार षिनयधिमत सनन, खादय अधि�कार र कषि� समबनधी भला वठकहरमा चासो ढिदन र सहभागी हन, जातीय भदभाव नगन� जसता षिवशरिभनन काम गरर गाउ घरमा नमना हन काम गन�

ख) आफल जान बझका कराहर गाउ समदायमा घर�री छलफल, समह छलफल र परतयS सथलगत सहयोग गरर तलका काम कराहर गराउनः−१) परिरवारलाई व��भरी तरकारी खान पगन गरीको करसाबारी बनाउन र करसाबारी घरवार गरी छाडा परशबाट जोगाउन२) करसाबारीमा षिहउद वखा� स�भरिर हरिरयो तरकारी सागपात षिनयधिमत लगाउन, व��भरिर करसाबारीमा तरकारील भरिरपण� हराभरा राखन, दषिनक हरिरयो सागपात, तरकारी पकाएर खान,३) गोठमल स�ार खाडल बनाउन ४) करसाबारीमा आफना लाषिग चाषिहन तरकारीको वीउ आफ उतपादन गन� ५) फलफलका वटा सान�, जगाउन, हका�उन६) घासका षिबरवा सान�, जगाउन, हका�उन७) धिम7ीत वाली परणाली जसतो गहमा कराउ लगाउन ८) छाडा परश पण� रपमा बनद गन� ९) खती गदा� माटो शरिभतर (तल) मल हालन१०) परिरवारमा खान लाउनमा छोराछोरी बीच भदभाव नगन�, छोरीहरलाई भदभाव नगरी षिनयधिमत सकल पठाउन, छोराछोरीको चाडो षिववाह नगन�११) क�क समह, खादय अधि�कार सञजाललाई सबको उपसथिसथषितमा षिनयधिमत बठक बसन सहयोग गन�१२) गाउ परिर�दबाट कषि� Sतरमा बजट छटयाउन सथानीय राजषिनषितक दलहरसग छलफल, बहस गन� र कषि� Sतरमा बजट छटयाउन क�क समह, खादय अधि�कार सञजाललाई सहयोग गन�१३) कषि�, परश सवा परदायक सरकारी षिनकायबाट परापत हन सवा, सषिव�ाहरवार गाउ समदायलाई सचना, जानकारी ढिदन१४) कषि�, परश सवा परदायक सरकारी षिनकायबाट सवा, सषिव�ाहर परापत गन� गाउ समदायलाई जागरक बनाउन१५) सथानीय कषि� तथा परश सवा कनदरहर षिनयधिमत खलन, कषि� तथा परश पराषिवधि�कहर सवा कनदरमा षिनयधिमत बसन, षिकसानहरलाई आवशयक सवा, सषिव�ाहर समयम परदान गन� गराउन, सथानीय कषि� तथा परश सवा कनदरहरको भधिमका, काम बार गाउ समदायमा छलफल चलाउन, पहल गन� र गाउ समदायलाई यसबारमा जागरक बनाउन१६) अनय आवशयक षिव�यमा छलफल चलाउन वा काम गन�

काम गरको ढिदन गनती गन� आ�ार१) आफनो परिरवार, घरवारीमा नमना हन काम गन�ः हरक मषिहनामा १ ढिदन (जोडीका मषिहला र पर� दवका लाषिग)२) आफल जान बझका कराहर गाउ समदायमा घर�री छलफल, समह छलफल वा परतयS सथलगत सहयोग गन�ः ५ घर�रीमा छलफल वा परतयS सथलगत सहयोग गरकोमा = १ ढिदन र एउटा समह छलफल गरकोमा = १ ढिदन३) जोडीमा मषिहला र पर�ल गाउ समदायमा छटटा छटट छलफल गरको हन पन� र छटटा छटट ढिदन गनती षिहसाब हन ।

वयाखयाः कन जोडील मषिहनामा ७ ढिदन काम गन� भनन छ भन परतयक मषिहना ७ ढिदन मधय १ ढिदन जोडीका मषिहला र पर� दवल आफनो परिरवार, घरवारीमा नमना हन काम गन� र बाकी ६ ढिदन मषिहला र पर�ल छटटा छटट गएर गाउ समदायमा घर�री छलफल, समह छलफल वा परतयS सथलगत सहयोग गन� । सामानयतया मषिहलाल मषिहलासग र पर�ल पर�सग छलफल वा परतयS सथलगत सहयोग गन� हन सकछ । घर�री छलफल वा परतयS सथलगत सहयोग गरमा १ ढिदन गनती हनका लाषिग जोडीको एउटा वयकति:ल ५ घरमा छलफल वा परतयS सथलगत सहयोग गरको हन पन� वा मषिहनामा जममा ३० घरमा गरको हन पन� । समह छलफल गरमा एउटा समहमा छलफल गदा� १ ढिदन गणना हन । वाहाहरल मषिहनामा सब ६ ढिदन न समह छलफल पषिन गन� सकनहनछ । वाहाहरल गरको कामको परषितवदन अथा�त कमतीमा कन धिमषितमा कसको घरमा कोकोसग करा गरको हो सो वयकति:हरको नाम आफनो कपी वा डायरीमा लखन वा लखन नजान अर कसलाई लखाउन गन� पद�छ ।

अनसची ६. ससथ�क� जोडी वि��ररणा

परयास समह �नकोट कणाली एकीकत मषिहला षिवकास मञचकर स नाम ठगाना कर.स नाम ठगाना१ कतिसग र कासीकला टमटटा टमटटावाडा १ जवारी र कणडा रोकाया जीमा२ रतनपती र अनकला टमटटा टमटटावाडा २ मनपरसाद र रीता दवकोटा फोत३ परिरमल र साउनी टमटटा टमटटावाडा ३ सग र जानदवी नपाली नाथप�४ ननद र खममनी कमाल टमटटावाडा ४ षिवषण र बीज लोहार शरिभइ५ �नमल र ऐना साक� शरिभयालवाडा ५ षितथ� र ऐना नपाली काल६ मकर र वीउरा साक� शरिभयालवाडा७ पब�त र हास साक� शरिभयालवाडा८ �नमल र जमा� नपाली कोटवाडा९ कण�जीत र शरिझम नपाली कोटवाडा

अनसची ७. मविहल� परजनन अकति�क�रको स��लम� ��मी ड�गरक� ल�विग ��कतिलमक� वि�रषरय�स�हरः

१. पाठघर भनको क हो ?२. पाठघर खसन भनको क हो ?३. कसरी खसछ । चरणहरको बारमा जानकारी ४. पाठघर खसपकतिछ दखिखन लकषण कतिचनह (थाहा पाउन कराहर )५. पाठघर खस पकतिछका असरहर ( रखको कतिचतर बनाएर )६. रोकथामका उपायहर ७. मषिहनावारी भनको क हो ? मषिहनावरी हन षिकन आवशयक छ ? ८. मषिहनावारी समबनधी हामरो समदायका चालचलनहर क क हन ?९. �ामी झाकरीको यस सवाल परषितको भधिमका वा महतव

अनसची ८. विकशोर विकशोरीहरको रयौन �थ� परजनन स��सथरय अकति�क�र ( एएसआरएच) क� स��लम� वि�दय�लरय ब�विहरक� विकशोर विकशोरीहरक� ल�विग जी�न उपरयोगी कतिसप ��कतिलमक� वि�रषरय�स�हर१. षिकरशोरअवसथाका परिरवत�नहर२. षिकरशोरषिकरशोरीका परजनन सवासथय समसया३. मषिहनावारी र मषिहनावारी चकर४. वालषिववाह ५. परिरवार षिनयोजन६. पाठघर खसन समसया

अनसची ९. छ��छ� म�र�lz घोरषरणा� दिद�सम� लग�इएक� न�र�हरछवाछत म: राष� घो�णा ढिदवस सफल पारौ ।छवाछत म: राष� घो�णालाई वयवहारमा काया�नवयन गरौ ।षिकत परश हौ भनी सवीकार गरौ, होइन भन छवाछत गन� छोडौ ।माषिनसको जात माषिनस न हो अक� जात छन ।जातीयताका आ�ारमा गरिरन समपण� षिवभदहर अनतय गरौ ।षिवभद रषिहत सभय समाजको षिनमा�ण गरौ ।छवाछत म: समाजको समभव छ आउनहोस षिनमाण� गरौ ।षिकत दकतिलतहरलाई नपाली नागरिरक होइन भनी घो�णा गर ।षिकत छवाछत गन�लाई ततकाल कावा�ही गरकषित व�� अछत हन षिवसतारको वाहानामा ।व�Õ व�� षिवषितसक चोखो रहन चाहानामा ।।भोट चलछ, कर तीरको पसा चलछ तर, पानी षिकन चलदन ?षिकत तलब नलउ, षिकत दकतिलतलाई नयाय दऊ ।

अनसची १०. ख�दय �थ� कविरषक� स��लहरम� क�रय�श�ल�म� समदिटएक� वि�रषरय�स�हर खादय भनको क हो, क वशरिझनछ ? खादय सरSा, खादय अधि�कार र खादय समपरभता रशवदावलीहरको अथ� हामरो ठाउ अ��रशषक कषि� Sतरका माटो तथा हावापानीका षिवरश�ता र नपालका अर भागहरको तलनामा फरक हामरो अ��रशषक कषि� Sतरका षिवरश�ता अनरपको कषि� षिवकास नीषित, योजना र काय�करम भए नभएको बार षिवशल�ण

सरकारी षिनकायबाट परवाह हन कषि� तथा परश सवाहर र यसतो सवा कतिलन–ढिदन परभावकारिरता षिवशल�ण मग जिजललाका कषि� तथा खादयका सवालहर र हामरो भधिमका

अनसची ११. मविहल� परजनन अकति�क�रक� स��लम� क�रय�श�ल� गोlठीक� वि�रषरय�स�ः अधि�कार क हो ? लषिगक षिवभद नकशाङकन (आमा र बाको जीवनी) मानव/समाज षिवकासकरम लषिगक हिह^सा र यसका रपहर समाजमा भएका परथाजनय हिह^साहर छई, छाउपडी, जारी, बाल, षिववाह, बहषिववाह, घरहालन परजनन सवासथय, परजनन अधि�कार र मानवअधि�कार मषिहला परजनन अधि�कार र काननी पराव�ान

o यौन दवय�वहार, बलातकारo बालषिववाह o छाउपडी परथा o बहषिववाह o सरशरिSत गभ�पतन

सथानीय तहका सरकारी सवा र मषिहला परषितषिनधि�तव मषिहलाका परजनन अधि�कारका मखय सवालहर सवाल कसरी उठान गन� ?

अनसची १२. ज��ीरय भदभ�� �थ� छ��छ�क� स��लहरम� क�रय�श�ल� गोlठीक� वि�रषरय�स�ः

पथवी र मानव षिवकास (पथवी र मानव षिवकासको शरिभषिडयो दखाएर छलफल गदा� बझन सरल बनको कतिथयो) जातपात र छवाछतको सरवात नपालमा जातीपाती छवाछतको सरवात छवाछत कमगन� चाकतिलएका परयासहर वयकति:हर र राजयल बनका कानन नीषितहरको छलफल गरदकतिलतहर र दकतिलतहरलाई दाजर हन� रशबदावलीको सरवात (वनजगल जसत होऊ भनन, गरदकतिलत बर षिपपल दकतिलत ककाठ, गरदकतिलत

बासमषित �ान हो दकतिलतकोदो, मक जसतो होऊ, हातका ५ औला कहा बराबर छन षितमी हामी षिन तयसत होऊ, षितमरो भानसामा जान नढिदन षितमरो अधि�कार जसत हामरो घरमा पसन नढिदन हामरो अधि�कार भनन, साव�जषिनक सथानमा मातर छवाछत वयवहार गन� नपाईन हो अनत त गन� पाइनछ भनन, पषिहला दकतिलत दकतिलत धिमल पकतिछ हामीसग लाग, दकतिलत दकतिलत पषिहला षिववाह गरर दखाओ) जसता भनाइहर आउदा कसरी जवाफ कतिचतत बझदो तरिरकाल पलटाउन भनन बार अभयास

मगका दकतिलतहरका सवालहर सरकारी सवासषिब�ाहर सवालहरको पराथधिमषिककरण

अनसची १३. स��मखिख वि�क�स विक अकति�क�रमखिख वि�क�स? क�रय�श�ल� गोlठीक� वि�रषरय�स�हर जोडी परिरचय र आफलाई परको षिवकास समबनधी रशबदावलीमा आफनो बझाई राखन, वयाखया गन� षिवकास र षिवकास प¨षित/परषिकरया समबनधमा आफल नवझको र काय�रशालामा छलफल होस भनन चाहको अपSाहर सहभागीका अपSाहरमा छलफल ससथागत रपमा गरिररहका कामहर अधि�कारमखी छन ? (दधिषटकोण/�ारणा/षिवचार, तरिरका, षिकरयाकलाप, परषितवदन, वयवसथापनका पSमा) अधि�कारमखिख र सवामखिख षिवकास परषिकरया भननाल क बजिझनछ? मग जिजललाको सनदभ�मा अधि�कारमखिख षिक सवामखिख षिवकास परषिकरया ढिठक?

षिकन? आ–आफनो ससथाको काय�करमको षिवशल�णः अधि�कारमखिख हो वा सवामखिख हो? षिकन? सहभागीहर बीच परशनोततर र छलफल मग जिजललामा काय�रत सरकारी तथा गरसरकारी काया�लय, सघससथाहरको काम गराई कन षिवकास प¨षितसग समबनधिनधत छ?

अनसची १४. सफल ससथ� विनम��रणा कसरी वि�रषरयक क�रय�श�ल� गोlठीक� वि�रषरय�स�हरः परिरचय जोडी षिवधि� (परिरचय सग आफ कन काममा सफल भएको उदाहरण ढिदन र सफल हनमा कन पSल गदा� वा क कारणल भएको

कतिथयो? आफनो गण/Sमता पषिन परसतत गन�) कसतो ससथालाई सफल वा रामरो ससथा भनन ? सहभागीका समहकाय�बाट आएका षिवचारहरमा छलफल कसतो ससथालाई सफल वा रामरो ससथा भनन ? कडको परसतषित सफल ससथा वननका लाषिग आवशयक षिवशरिभनन पSहरमा छलफल

o सरशासन

o वयवसथापन o आरथिथक सरोतo मानवीय सरोतo सवा परवाहo बाहय समबनधo ढिदगोपना

अनसची १५. र�जसथ�न भ�र�को अ��शlक/शlक कविरष .तरम� प�नी वय�सथ�पन अधरयरयन भरमरणा गरिरएक� सघससथ� र अधरयरयनक� वि�रषरयहरधिमषित भरमण गरिरएका सघससथा र षिव�यहरफबरअरी १४, १५ काठमाणडौ − ढिदलली − राजसथानफबरअरी १६ गानधी मानव कलयाण ससथामा नय भपाल राणा परतापको बारमा जानकारी र जसाम जिझलको दशय अवलोकनफबरअरी १७ कणडोला गाउ भरमण, समह गठन, बचत ऋण सञचालनफबरअरी १८ हनमान वन षिवकास सधिमषितको काया�लय, साकरोदा, उदयपर । १९८४ दखिख सर गरको हाल ६१८ जना कम�चारी ३३

पञचायतमा माईकरोपलान पराकषितक सरोत सरSण, परश पालन, खती समबनधी गषितषिवधि�हर सञचालन गरकोफबरअरी १९ इरीट याकसनः कौरशल परकतिरशSण काय�करम, राजसथान, उदयपर । रोजगारमखी लघउदयम ताकतिलम सञचालनफबरअरी २० हलदीघाटी सगराहलयको अधययनफबरअरी २१ जामववा गाउ, जधिमनमा पानी पन माकतिथ सरको क�कहरको भनाई कतिथयो । परमपरागत कतिसचाई परणालीसग जनरटर ¨ारा पषिन

कतिसचाई गन� थालीएको ।फबरअरी २२ गानधी मानव कलयाण ससथाको काया�लयमा समीSा