Revistë e përmuajshme, Nr. 6, Viti II, maj 2012

Kryeministri Thaçi: Kjo Abetare është pasqyrim i frymës evropianetë hapësirës kulturore shqiptare!

Ministri Buja: Abetarja u bë! Atë po e promovojmë sot...me besimin e palëkundur se do të jetojë gjatë!

Kryeministri Berisha: Abetarja është dhurata më e bukur që njerëzit e dijes mund t'ibënin Shqipërisë dhe shqiptarëve!

Abetarja e përbashkët Shqipëri - Kosovë

U promovua Abetarja e përbashkëtShqipëri-Kosovë

2 3

KËSHILLI BOTUES ADRESA:Ragip Gjoshi

Afërdita Maliqi

Besa Bytyçi Baraliu

Miranda Kasneci

Qamile Sinanaj

Mensur Neziri

Rr. Agim Ramadani

10000, Prishtinë, Kosovë

Tel. 038 213 065

EMAIL:mesuesiikosoves@gmail.com

mesuesiikosoves@ks-gov.net

Dorëshkrimet dhe fotografitë nuk kthehenOpinionet e shprehura të autorëve nuk janë domosdoshmërisht

pikëpamje të MAShT-it

Editorial

Udhëheqës të lartë të dy shteteveShqipërisë dhe Kosovës, qytetarë tëshumtë, mësimdhënës e nxënës kanëb ë r ë m a d h ë s h t o r e f e s t ë n epromovimit të Abetarës së përbashkëtShqipëri-Kosovë. Ishte zgjedhurpikërisht qyteti historik i Prizrenit përtë hyrë edhe në historinë më të re tëpopullit shqiptar për faktin se përjetoiemocionet e ëndrrës së madhe përAbetaren e përbashkët. Poashtu, ishtezgjedhur që pikërisht 100 vjetori ipavarësisë së Shqipërisë, të shenjohejme këtë ngjarje të madhe.Në këtë festë nuk mungoi aspresidentja e Kosovës, AtifeteJahjaga, kryeministri i Shqipërisë SaliBerisha, kryeministri i KosovësHashim Thaçi, ministri i Arsimit iShqipërisë Myqerem Tafaj dhenatyrisht ministri i Arsimit të KosovëRamë Buja (i cili ishte edhe ideator iAbetares së përbashkët), ministra tëqeverive të të dyja vendeve, deputetë,përfaqësues të organizatave të dalanga lufta, përfaqësuesi i familjesJasharaj Rifat Jashari e shumëpersonalitete nga jeta publike.Nuk munguan as më të zëshmit:nxënësit, sidomos ata më të vegjëlit tëcilët do ta kenë fatin që të jenëgjeneratat e para që do të mësojnë meabetaren e re. Përveq bukurisëfëmijërore ata madhështonin këtëfestë me dukjen e tyre. Disa kishinveshur bluza të kuqe që simbolizonteflamurin e Shqipërisë dhe disa të tjerëme bluza të kaltërta që simbolizonteflamurin e Kosovës. Bluzat e tyrekishin mbishkrimin "Urime Festa eAbetares".Ministri i Arsimit, Shkencës dheTeknologjisë, Ramë Buja tha:"Abetarja u bë, atë po e promovojmësot, më shumë madhështi, respekt,konsideratë e dashuri dhe me besimine palëkundur se do të jetoj gjatë. ".Ministri përmendi edhe vështirësitëqë janë hasur në këtë nismë. " Kur efilluam, nuk e kishim fare të lehtë asunë e as ministri Tafaj dhe as ata që nëvazhdimësi u morën me këtë çështje.Madje, kishte edhe të atillë që

mendonin se kjo ishte punë nuk nukbëhej, pra ishte e pamundur. Por,mbështetja e kryeministrave Berisha eThaçi na bëri të mos njohimpengesa", tha ai.Ministri Buja theksoi se ky libër ështëbërë për gjithë gjeografinë shqiptaresepse ai theksoi se të gjithëve nakarakterizon një gjuhë, një histori dhenjë kulturë. Por, ai tha se nuk do tëndalemi këtu. "Ne filluam nga libri iparë për të vazhduar me projekte tëreja që na avancojnë në arsim dheshkencë", tha ministri Buja.Kryeministri i Kosovës, HashimThaçi e vlerësoi Abetaren epërbashkët si libër bazë të kulturësdhe si si një të arritur historike, ndërsatha se kjo ngjarje po shënohet nëkryeqytetin shpirtëror të shqiptarevedhe atë në vitin jubilar të 100 vjetorittë pavarësisë së Shqipërisë. "Kjo ështëfitore për të gjithë shqiptarët. Këtëarritje mund ta bëj vetëm një popull ilirë dhe i civilizuar", theksoi ai.Kryeministri Thaçi foli edhe përhistorinë e bërjes së shtetit tëShqipërisë së pavarur dhe bërjes sëabetares së parë shqipe dhe të atyre qëpasuan. "Sot kur po e promovojmëAbetaren e përbashkët, Kosova kahyrë në vitin e trembëdhjetë të çlirimitdhe në vitin e pestë të pavarësimit tësaj. Kosova ka të ardhme të ndritur nëBashkimin Evropian. Kjo ështëabetare e lirisë, demokracisë, e

Kosovës evropiane, Shqipërisëevropiane dhe shqiptarëve evropian.Kjo e arritur është rezultat ipërpjekjeve tona shekullore", tha ipari i ekzekutivit të Kosovës.Ndërsa, kryeministri i Shqipërisë,Sali Berisha i falenderoi të dyministrat e arsimit për realizimin eabetares së përbashkët, të cilin e quajti"libër i të gjitha librave". "Abetarja kabërë rrugë shekullore për të arritur nëduart tuaja", iu tha ai fëmijëve tëshumtë në sallën e sporteve, ndërsaftoi ministrat Buja e Tafaj që të prijnënë këtë rrugë.Kryeministri Berisha tha se kjoAbetare është margaritari i kurorës së100 vjetorit të pavarësisë sëShqipërisë dhe theksoi se nuk kishtemundësi që kjo ngjarje të festohej mëmirë se me një abetare të përbashkët."Sot jemi më të vendosur se kurrë qëtëpunojmë për bashkimin tonë nëEvropë" , tha kr yemini s t r i iShqipërisë.Më pas, presidentja Jahjaga,kryeministrat Berisha e Thaçi,ministrat Tafaj e Buja figurativishtbënë zbulimin e shkronjave dhe përdisa vogëlushë edhe shpërndanëAbetaren e përbashkët Shqipëri-Kosovë, e cila është punë e ko-autorëve nga të dyja shtetet, MimozaXhokutaj dhe Shezai Rrokaj ngaShqipëria, si dhe Saranda Pozhegudhe Islam Krasniqi nga Kosova.

Abetarja e përbashkët Shqipëri - Kosovë

Fotogaleria

U promovua Abetarja e përbashkëtShqipëri-Kosovë............................................................3Fjalimi i ministrit, Ramë Buja........................................4Fjalimi i kryeministrit të Kosovës,Hashim Thaçi...............................................................5Fjalimi i kryeministrit të Shqipërisë, SaliBerisha..........................................................................7Ministri Buja: E nisëm me Abetaren!.............................8Një ëndërr shekullore që u bë realitet............................10Festë e madhe për Abetaren ........................................14Histori e Abetares – ajo u mbrojtedhe me jetë!...............................................................16Bibliografi e Abetares në gjuhën shqipe........................20

.................................................................27

Abetarja e përbashkët

Kronika historike eAlfabetit dhe Abetaresjanë vetë historia eShqipërisë. Qe nga botimii Abetares së parë, që kuru hap një faqe e re ehistorisë së gjuhës sonë, etani mbushen 168 vjet,janë shtypur mbi 150a b e t a r e n ë t r e v a tshqiptare dhe jashtë tyre.Por, në mesin e tyreshquhet Abetar ja ep ë r b a s h k ë t

mbarëkombëtare që u përurua në Prizren, sepse ka njësimbolikë të veçantë. Në qytetin e gurtë, nënKështjellë, pranë Shtëpisë së Lidhjes, thënëfigurativisht u lëkunden gurët e varreve të gjithëatdhetarëve. Më 17 maj 2012 u thyhen eshtrat emëkatëve të heshtjeve tona. Erdhi çasti që ngjan memëngjesin e kthjellët më të kthejllët se loti, ku lumenjtëbëhen bashkë, ku malet merren në grykë vëllazërisht...Atë ditë buzëqeshja iu kthye historisë! 36 filigranët eshkronjave në Prizren u praruan në ar. Udhë e kombitsolli udhën e shkronjave, këtë idil të këndshme tërilindasve e të trimave të Lidhjes...Atë ditë u gëzua nëna gege e toske, të përqafuara tash40 vjet më parë në Tiranë në Kongresin eDrejtshkrimit, për ëndrrën tonë për një gjuhë e njëkomb, për fatin tonë të prerë me copa, për shijen epashijuar të bashkimit të kombit, për mallin e lirisë, përpëllumbat e lirisë - heronjtë e të gjitha kohërave qëpërherë janë të gjallë.

* * *

100 vjet udhë!100 vjet liri matanë kufirit!100 vjet robëri këndej gurit të ndarjeve!Udhë e shkronjave dikur në gergje e shkrepa plotrreziqe, atë ditë në Prizrenin hstorik erdhen tëbashkuara 36 shkronjat shqipe të Veqilharxhit.Erdhen udhës së kombit që e hapen pushkët edalazotësve, të çlirimtarëve të UÇK-së, që e hapenvizioni i dy kryministrave dhe i dy ministrave,krahëpërkrah në një libër të përbashkët- në librin e parënë jetën e fëmijës, ku u përururua përafrimi i punëvetona – drejt ecjeve tona të përbashkëta në udhën qëshpie për Evropën e Bashkuar.Dikur, Abetarja ishte e anatemuar. U bë udhë e gjatëdhe e mundimshme që nga Kongresi i Manastirit. Undeshem me armiqtë e kombit dhe të arsimit kombëtar.Atëbotë, ishin vënë në lëvizje pushtues nga më tëndryshëm që Abetaren shqipe ta vëjnë në listë të zezë tëlibrit të ndalur. Në shumë raste ajo u dogj nëpër sheshee rrugë, siç digjeshin dikur nga inkuzicioni veprat eshkencëtarëve që rrëzonin tabut mesjetare.Ky libër i shenjtë u quajt dhe libër i mallkuar! Ky libër ishenjtë depërtoi edhe nëpër burgje, u mësua në natyrënë qiell të hapur dhe në kullat e gurta. I thanë libër imallkuar, sepse aty përbrenda ishte dashuria përgjuhën e mëmës, aty u ngroh zemra e vogëlushveshqiptarë, që u shpërthenete liria për mëmdhenë erobëruar.Historia e udhës së shkronjave përbrenda ruan dramëne shqiptarëve në 500- vjetshin e fundit.

Ragip GJOSHI

Abetarja e përbashkët Shqipëri - Kosovë Abetarja e përbashkët Shqipëri - Kosovë

Fjalimi i kryeministrit të Kosovës,Hashim Thaçi

4 5

Fjalimi i ministrit, Ramë Buja

E nderuara Presidente e Republikës sëKosovës, zonja JahjagaI nderuar Kryeministër i Republikës sëShqipërisë, z.SaliBerisha,Të nderuar ambasadorë të Republikës sëShqipërisë dhe Kosovës në Prishtinë dheTiranë,Të nderuar ministra të arsimit dheministra tjerë,Të nderuar deputetë dhe bartës tëinstitucioneve të Republikës së Kosovësdhe Shqipërisë Të nderuar baca AdemdhebacaRifat,I nderuari kryetar i Komunës së Prizrenitdhe kryetarë tjerë të komunave tëKosovësdheShqipërisë,Të nderuar bashkatdhetarë të viseveshqiptare,

Zonja dhezotërinj,

Më lejoni që në emrin tim personal dhe tëQeverisë së Republikës së Kosovës, t'iuuroj këtë ditë të madhe për shqiptarëtkudo.Urime tëgjithëve!Sot është një ditë historike për kombin,kulturën dhe qytetërimin shqiptar. Sot poprezantojmë për herë të parë Abetaren e

përbashkët shqiptare, për herë të parë nëhistorinë e kombit shqiptar, kjo është earritur historike. Është Abetarja e parë epërbashkët e autorëve nga Shqipëria dheKosova. Janë katër autorë, dy zonja dhedyzotërinj.Urime!Jo rastësisht jemi mbledhur sot nëPrizren, ku çdo shqiptar do të dëshirontetë ishte. Por, shpirtërisht sot të gjithëshqiptarët kudo që jetojnë, Kosovë,Shqipëri, Maqedoni, Preshevë, Mal tëZi, diasporë, janë me ne, janë në Prizren,janë me Abetaren e përbashkët. Jemimbledhur në qytet in histor ik,kryeqytetin shpirtëror të shqiptarëve, nëqytetin në mes të kryeqyteteve politikedhe administrative, Tiranës dhePrishtinës, në qytetin e mesazhit historikdhe të drejtë, të bashkimit të shqiptarëvenë një shtet të vetëm, në Kosovënevropiane. Sot, në vitin jubilar të 100-vjetorit të Pavarësisë së Shqipërisë,institucionet më të larta shtetërore tëKosovës dhe Shqipërisë po promovojnëtekstin më të rëndësishëm, librin bazë tëkulturës dhe të arsimit shqip, Abetaren ePërbashkët për shkollat shqipe. Kjo ështëfitore e kombit shqiptare. Është fitore e

dy shteteve tona. Kjo është fitore për tëgjithë shqiptarët. Këtë të arritur mund tabëjë vetëm një popull i lirë, i civilizuardhesovran.Më shumë se një shekull e gjysmë, 168vjet më parë kur shqiptarët ende nuk ekishin bërë atdheun e tyre, patriotë emendimtarë të shquar gjendeshin parasfidave dhe dilemave të mëdha. Ataduhej të vinin themelet dhe drejtimet eRilindjes sonë Kombëtare, duke eorientuar lëvizjen për pavarësi në binarëte kulturës evropiane perëndimore. Çdoveprim i tyre ishte nismëtar dhenjëkohësisht historik. Një popull metrashëgimi kulturore dhe shpirtërore tëpasur po përpunonte institucionet e parambi vlerat e civilizimit perëndimor, nga icili, në mënyrë të dhunshme, ishte ndarëme shekuj. Themelimi i klubevekulturore, botimi i revistave shqipe,botimi i librave, mbledhja e pasurisëfolklorike, deri te krijimi organizatëspolitike ushtarake të Lidhjes Shqiptare tëPrizrenit kishin në thelb një qëllim -rritjen e ndërgjegjes kombëtare dhekrijimineShqipërisë sëPavarur.

E nderuara zonja presidente AtifeteJahjaga,I nderuar kryeministër Berisha,I nderuar kryeministër Thaçi,I nderuar ministër Tafaj,Të nderuar ministra e deputetë nga të dyparlamentet -Shqipërisë dhe Kosovës,Të nderuar pjesëmarrës të këtij tubimipromovues e madhështor,Të dashur e të nderuar prindër dhenxënës,Të dashur dhe të respektuar autorë tëAbetares kombëtare,I dashur baca Rifat, baca Adem, juveteranë të luftës, familjarë tëdëshmorëve, veteranë të arsimit, jupërshëndes përzemërsisht!

Jemi tubuar sot këtu, në qytetin ePrizrenit historik, në qytetin e burrërisë,besës, timërisë e qëndresës së përmasavekombëtare, në Prizrenin e LidhjesShqiptare të vitit të largët 1878, nëqytetin e sotëm universitar.Kjo në një anë, ka peshën dhe rëndësinësimbolike që i ka rrënjët në histori dhe,nga ana tjetër, rëndësinë aktuale përrealizimin e projektit të përbashkëtKosovë- Shqipëri. Është kënaqësi, nder,privilegj dhe krenari, që të hap këtëkremte të madhe promovuese përAbetaren tonë të përbashkët.

Sot nuk do të ndalem e as të haperojhumbellave të historisë sonë të arsimitdhe të evetareve e abetareve tona, sepsedo të na duhet kohë, e kjo kohë sot ështëe rezervuar për kremte promovuese euruese për projektin e Abetares!

Ishte ëndërr e bukur dikur dhe vështirëtë imagjinohej se, kjo ëndërr, mund tëshndërrohej një ditë në realitet dherealizim komod e të papenguar nga dyshtetet shqiptare, nga dy ministritëhomologe të arsimit.

Abetarja u bë! Atë po e promovojmë sot,me shumë madhështi , respekt,konsideratë e dashuri dhe me besimin epalëkundur se do të jetojë gjatë.

Kur filluam këtë projekt kombëtar, nuk epatëm fare të lehtë as unë, e ashomologu im, ministri Tafaj, e as ata qëdrejtpërdrejtë u moren me tërë procesine bërjes së kësaj ngrehine kombëtare.

Kishim jo pak mosbesues, që na thoshinse ky projekt është i vështirë, në moskrejtësisht i parealizueshëm.

Por, takimi i parë i përbashkët që patemnë Tiranë me ministrin Tafaj i dhaimpuls të ri dhe motiv shtesë këtijprojekti.

Mbështetja që morem nga kryeministriBerisha dhe nga mbështetja që kishim qëmë parë nga kryeministri Thaçi, na bëriqë të mos njohim më pengesa për ta bërëtë realizuar Abetaren tonë të dashur, qësot e kemi para nesh, të bërë mepërkushtim të madh organizativ, kurajoditurie, profesionizëm e njohurikulmore shkencore.

Projekti që fitoi konkursin, përkoinçidencë dhe madhështi ka

koautorësi, me koautorë nga Shqipëria eKosova, dy andej e dy këndej kufirit.

E bëmë këtë libër të nismës, Shqipëri-Kosovë, jo vetëm për vete, por për tërëgjeografinë shqiptare, sepse gjithandejtrojeve tona, pavarësiht ndarjeve, nakarakterizon një gjuhë, një kulturë, njëetnos, një histori, një traditë.

E përse, pra, të mos e kemi të përbashkëttërë këtë begati tonë kombëtare, në tës h k r u a r a d h e t ë m ë s u a t a , t ëpërbashkëta, në libra e projekte të tjerakapitale.

Integrimet serioze të përmasave më tëgjera rajonale e kontinentale, fillojnëgjithsesi nga ato kombëtare.

Ne filluam nga libri i parë, sepsedomosdoshmërisht nga hapi i parë fillonedhe maratona më e gjatë! Për tëvazhduar me projekte të tjera që nafavorizojnë e avancojnë kombëtarisht.Besoj që kemi bërë një dhuratë tëçmueshme për përvjetorin e njëqind tëPavarësisë së Shqipërisë dhe FlamuritKombëtar.

Urime për të gjithë!

Urime, në veçanti, për ju të dashurfëmijë, që sivjet filloni hapërimin tuajshkollor me Abetaren e re Kombëtare!

E gëzofshim, e mësofshim dhe enderofshim të gjithë!

E nderuar zonja Presidente e KosovësAtifete Jahjaga,I nderuar zoti Kryeministër i KosovësHashim Thaçi,Të nderuar ministra të Arsimit tëRepubl ikës së Shqipër isë dheRepublikës së Kosovës,Zotërinj ministra, ambasadorë,I nderuar kryetar i Komunës sëPrizrenit,Të nderuar fëmijë, qytetare dheqytetarë të Prizrenit,

Do ta nis fjalën time duke falënderuarpërzemërsisht zonjat Saranda Pozhegu,Mimoza Gjokutaj, zotërinjtë IslamKrasniqi dhe Shezai Rrokaj, për këtëkryevepër të dijes, që i dhuruan sotfëmijëve të Shqipërisë dhe mbarëkombit shqiptar, abetaren e parë tënjësuar të bashkuar, e cila vjen sot, nëkëtë sallë, në këtë qytet, si një bukuri errallë e shqiptarëve, që ka renduar nëshekuj për të ardhur tek ju, bijtë ePrizrenit, bijtë e mbarë kombit shqiptar.

Zotërinj ministra,

Një falënderim të përzemërt për Ju, përvendosmërinë, përkushtimin që kenitreguar në realizmin e Abetares së parëtë të gjithë shqiptarëve. Këtij libri të tëgjithë librave, këtij teksti të të gjithateksteve. Ju falënderoj që zgjodhetkryeqytetin shpirtëror, zgjodhetkryeqytetin e idealit kombëtar tëbashkimit të shqiptarëve, Prizrenin, përpromovimin e saj.Ju ftoj zotërinj ministra të prini në këtë rrugë. Rruga e dijesështë rruga e dritës, është rruga, për tëcilën kanë më shumë se çdo gjë tjetërshqiptarët.

Të dashur fëmijë,

Libri që ju merrni sot është abetarja mëe re që botohet në trevat shqiptare, porajo së bashku me germat, me figurat emrekullueshme dhe dua të përgëzoj ataqë e kanë ilustruar, ajo mbart ëndrrën edh je të ra , q indra g jenera ta tëshqiptarëve, të cilët donin të kishin njëabetare të përbashkët.

Ajo mbart sakrificat e shqiptarëve ngakohërat e Skënderbeut deri në luftëra

çlirimtare të shqiptarëve në Kosovë dhenë Maqedoni. Ajo mbart idealin e lirisësë shqiptarëve, mbart idealin ebashkimit të tyre, si ideali i përjetësisëkombëtare. Abetarja juaj shënonarritjen historike të përpjekjes sëshqiptarëve për mbrojtjen, zhvilliminkultivimin e kulturës së tyre, përvendosjen e saj në themelet e sëardhmes së tyre.

Të dashur fëmijë,

Nuk duhet të harroni kurrë, se abetarjaka jo vetëm ëndrrën, por ka me qindrajetë të flijuara, që ju të jeni të lirë, që nete jemi të lirë, që ne, si komb, aty kujemi, të ndërtojmë të ardhmen tonë, tëardhmen e shkëlqyer që meritojmë,krenarë me qëndresën tonë, të vendosurme të ardhmen tone europiane, kombishqiptarë kurrë në historinë e tij nuk kaqenë më i bashkuar, më i sigurt në tëardhmen e tij që meriton.

Abetarja është margaritari i kurorës së100 vjetorit të Shqipërisë së pavarur,dhurata më e bukur që njerëzit e dijes,mund t'i bënin Shqipërisë dheshqiptarëve. Nga Prizreni, para jush, jubëj një thirrje nënave të mrekullueshmeshqiptare kudo që janë, në Shqipëri,Kosovë, Maqedoni, Preshevë ngaAlaska në Afrikën e Jugut, krahasqumështit të mos harrojnë abetarenshqipe, me fëmijët e tyre.

Të dashur fëmijë,

Abetarja, ju dorëzohet juve sot, pas 160vjet përpjekjesh mbinjerëzore për liridhe dinjitet të shqiptarëve, ju dorëzohetpas ngadhënjimit të tyre mbi të gjitharacizmat, mbi të gjitha armiqësitë e egrapadrejtësitë e mëdha, por ju duhet tëjeni krenar se mblidhemi sot, pasi nekemi ngadhënjyer mbi të gjitha, jo sejemi komb i zgjedhur i Zotit, por se jeminë të drejtën tonë, jemi në kulturëntonë, jemi në trojet tona. Sot, ne jemimë të vendosur se kurrë të punojmë përprojektin e bashkimit kombëtarë tëshqiptarëve në projektin e madhevropian.

Ne sot jemi më të vendosur se kurrë tëndërtojmë kudo që jetojmë vlerat e

mëdha të qytetërim evropian. Sot, nejemi më të vendosur se kurrë tëpunojmë me përkushtim për paqen,stabilitetin në rajon dhe më gjerë.Nga Prizreni, dua t'u themi fqinjëvetanë, çlirohuni nga shqiptarofobia, ajoështë një mbeturinë e primitivizmit tëtrashëguar tuajin. Shqiptarët janë njëkomb që dinë të ruajnë dhe të mbajnëmiqësira, por gaboheni rëndë në qoftëse vazhdoni të shfaqni shqiptarofobinëtuaj me skena si ato të Preshëves, të cilatfaktojnë se jeni akoma shumë prej jushnë stadet primitive.

Të dashur qytetarë dhe qytetare tëPrizrenit,

Abetarja është hapi i parë i madh nërrugën tonë, tekste të tjera, projekte tëtjera, duhet të vazhdojnë me intensitetnë mënyrë që energjia e kombit tënjësuar të shtyjë kombin drejtehapësirave të reja.

Le të vazhdojmë ne, me tekstin egjuhës se asgjë nuk kemi në shpirt me tëbukur se gjuhën tona amtare.Le ta shndërrojmë atë ne, në tekstink r y e s o r t ë s h k o l l ë s s o n ëparauniversitare, lë te bëjmë që çdoshqiptarë të rrokëzojë fjalët e bukura tëgjuhës sonë më mirë se kurrë më parë.Le të bëjmë gjithçka, që gjuha shqipe tëjetë lënda më eprore e sistemit tonëshkollor.

Vëllezër dhe motra,

Dhe njëherë dua të falënderoj shumë,autorët e këtij teksti të falënderoj shumëme mirënjohjen më të thellë, të përulemme nderim të madh këtu në Prizren,para të gjithë atyre që sakrifikuangjithçka patën, që ne të mund tëmblidhemi sot dhe të festojmëAbetaren e përbashkët.

Të falënderoj Qeverinë e Kosovës,Komunën e Prizrenit për këtëorganizim të mrekullueshëm të kësajngjarje historike. Faleminderit dhegëzuar për të gjithë shqiptarët!

Abetarja e përbashkët Shqipëri - Kosovë Abetarja e përbashkët Shqipëri - Kosovë

6 7

Zonja dhezotërinj,

Në themelet e Rilindjes sonë Kombëtareqëndron denjësisht pikërisht autori iAbetares së parë shqipe, të vitit 1844, dheautor i traktatit politik të Enciklikës, iflijuari për kauzën kombëtare, patriotiNaum Veqilhraxhi. Sot, kur fëmijëvedhe pedagogëve tanë u jepet në dorëAbetarja e Përbashkët, nuk ka se si tëmos iu drejtohemi me fjalë falënderimirilindësit Naum Veqilharxhi dhe gjithëpasuseve tjerë për abetaret shqipe:Konstandin Kristoforidhit, Jani Vretos,Sami Frashërit, Parasqevi Qiriazit, LuigjGurakuqit, Jani Mingës, SimonShuteriqit, Mati Logorecit, AleksandërXhuvanit dhe shumë autorëve të sotëm.Fati i librit dhe i shkollës shqipe ishteidentik me fatin e vet popullit shqiptar.Por, pikërisht në libra, në shkolla u lind, urrit dhe u jetësua ëndrra e lirisë. Nga kjolëvizje kombëtare Shqipëria u bë shtet ipavarurmë1912.Pas 100 vjetësh sot shteti shqiptar ështështet demokratik, modern, anëtar iNATO-s dhe me perspektivë të qartëeuroatlantike.

Zonja dhezotërinj,

Sot, kur festojmë Ditën e Abetares sëPërbashkët, Kosova ka hyrë në 13vjetorin e lirisë dhe në vitin e pestë tëPavarësisë. Prapa nesh është një e kaluare rëndë, e hidhur por e shkuar njëherë epërgjithmonë. Një e kaluar që nuk do tëpërsëritet asnjëherë në asnjë formë. As tëndarjes në kufij me tela xhemborë, as mendalim të librit shqip, segregacion,vrasje, burgosje dhe censurim të kulturëskombëtare. Kosova është shtet i pavarurdhe sovran, me institucione tëkonsoliduara demokratike të dala ngavullneti i qytetarëve të saj. Dhe pikërishtsot ky vullnet shpreh më së miri nëpromovimineAbetares sëPërbashkët.Kjo Abetare është shprehje e shkallës sëlirisë dhe demokracisë që është krijuardhe po zhvillohet në hapësirën shqiptaretë shekullit njëzet e një. Kjo Abetareështë pasqyrim i frymës evropiane tëhapësirës kulturore shqiptare. Paimponime ideologjike, pa diktat dheforma tjera jashtëinstitucioanle, kjoAbetare e Përbashkët është shprehje endërgjegjes dhe emancipimit të kombittonë. Është Abetare e lirisë, Abetare e

demokracisë, Abetare eKosovës evropiane, Abetare e Shqipërisëevropiane.

Zonja dhezotërinj,

N u k dy s h o j a s p a k n ë p u n ë nprofesionale, në ekspertizën e grupevepunuese dhe në frymën e lartëemancipuese dhe kulturore të Abetaressë Përbashkët. Kjo abetare sintetizonpërvojat më të mira didaktike dheprogramore për ta formësuar si është mësë miri botën psikologjike të fëmijëve, qënë hapat e parë të mësimit dhe shkrimittë gjuhës amtare. Përmes këtij libri bazënxënësit do të mësojnë 36 shkronjat earta të gjuhës shqipe, që të lidhura menjëra- tjetrën prodhojnë fjalë e mendimeqë do të jenë në shërbim të vleravenjerëzore, të kulturës, të shkencës, tët e k n o l o g j i s ë d h e d i t u r i s ë s ëpërgjithshme. Është një fakt i mirënjohurbotërisht se elita kulturore kombëtare, qënga thellësitë e shekujve është shquar mekultivimin e vlerave të humanizmit.Besoj se edhe sot e tutje do të vazhdohettradita e mirë që respekton diversitetinkulturor, respektimin e dallimevekombëtare, religjioze, duke i konsideruartë gjitha këto si pasuri të mjedisit ku

jetojmë. Besoj që kjoAbetare e Përbashkët është një hap drejtintegrimit kulturor të shqiptarëve sipasmodelit të kombeve të përparuara.Shfrytëzoj rastin për të përgëzuar punëne ekipeve të Tiranës dhe të Prishtinës, sidhe ministritë e Arsimit të Shqipërisëdhe Kosovës për bashkëpunimin dhebashkëkoordinimin gjatë hartimit tëAbetares së Përbashkët. Nxënësve,mësuesve, pedagogëve dhe prindërve ushpreh urimet më të mira, dukekonsideruar se ata tashmë në duart e tyrekanë një libër me vlera të qëndrueshme,që lexohet me të njëjtën dashuri dhepasion si në Gjirokastër ashtu edhe nëBesianë, si në Mitrovicë e Vlorë ashtudhe në Korçë, si në Shkodër, ashtu edhenë Shkup, Tetovë, Prizren, Ulqin,Preshevë dhe diasporë. Të nderuar tëpranishëm Sot kemi një ngjarje historike,pra, prezantimin e përbashkët tëAbetares së Përbashkët të shqiptarëve. Ekjo e arritur është rezultat i përpjekjevetona shekullore, por kryekëput falë lirisëdhe pavarësisë që e fituam dhekëmbëngulësisë së fuqishme të shtetitshqiptar, dhe natyrisht një mbështetjeunikee tëgjithë shqiptarëve.UrimeAbetarja ePërbashkët!

Fjalimi i kryeministrit të Shqipërisë, Sali Berisha

Abetarja e përbashkët Shqipëri-Kosovë tashmë është realitet.Ajo është bërë pjesë e historisë më të re të Kosovës dhe ngashtatori vogëlushët e klasave të para do ta kenë në duar.Ministri i Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë, z.Ramë Buja,është ai që edhe ishte ithtari më i madh i realizimit të këtijprojekti, i cili pas disa muajsh punë, nxori në dritë 'Abetarene Përbashkët'.

Më poshtë, po japim një intervistë të realizuar me ministrinRamë Buja, ku ai flet për insistimin që të bëhet 'Abetarja ePërbashkët', emocionet e ditës së promovimit të kësajabetareje dhe për projekte tjera me Shqipërinë që do të vijnëmë pas.

Kur e kam filluar këtë mision, padyshim kamqenë i vendosur që do ta realizojmë, por edhe unë vetë nuk ekam besuar që kaq shpejt mund ta bëjmë. Por, e bëmë përpak ditë më shumë se sa një vit të mandatit tonë dhe kjoështë diçka shumë për mua e kuptimshme dhe që më kasjellë lumturi.... Sepse e nisëm me A -në, e nisëm meAbetaren, për të vazhduar me projekte të tjera, të cilat besojse do t'i realizojmë pa pasur vështirësi që i kishte kjo e fillimit.

Unë e nisa, ndonëse ka pasë edhe të tjerë, por unë nuk e di seçka i ka penguar (ka pasur pengesa nga më të ndryshmet qës'po i komentojmë këtu dhe sot), por për fat dhe meangazhimin tonë maksimal, si dhe më një bashkëpunimishumë të mirë me Republikën e Shqipërisë (me ministrinTafaj dhe Ministrinë Arsimit) arritëm që ta realizojmë këtënë kohë shumë optimale. Besoj se kemi bërë më të mirën qëky libër të ketë edhe nivelin pedagogjik edhe shkencor, ashtusiç ne kemi dëshiruar.

Çështja e ceremoniësë mbase kërkon njëshpjegim të veçantë. Nuk mund të them se isha pa emocione,sepse aty njeriu absolutisht nuk ka mundësi të thotë se ishapa emocione. Duhet të ishe me zemër bronzi për të mos ndieremocion, sepse një gjë të tillë e kanë parë ëndërr breza tëtërë. T'ju them të drejtën ndjeva një gëzim të veçantë dhenatyrisht këtë manifestim e nderuan me pjesëmarrje edhe dykryeministrat Berisha dhe Thaçi, që për mua ishte diçka që idha peshë edhe më shumë, dhe personalitete nga më tëndryshmet dhe më të përkushtuarit për të realizuar këtëprojekt të përbashkëtNatyrisht pas realizimit të lirisë, shpalljes së pavarësisë , kjoishte për mua dita e tretë më e gëzueshmja.

Në fakt Ramë Buja ka qenë i pari person qëqë kam dashtë t'i jap përgjigje. Detyrën që mora, që i shtrovavetes si mision e mbaruam. Pra, si përgjigje e parë ka qenëkjo. Pastaj, kam dashur t'i përgjigjem të gjithë atij auditori qëishte aty, se e bëmë një detyrë që e kemi dëshiruar bashkë dhekjo u realizua ashtu siç synuam dhe dëshiruam.

E veçanta është se aty, në fakt, janë shkrirëmendjet më të përkushtuara, për realizimin e një libri të tillë.Për çudi ka rastisur që të jenë dy autorë nga Shqipëria dhe dynga Kosova, dhe gjithashtu dy femra dhe dy meshkuj. Kjonatyrisht është diçka që i ka dhënë kuptim!

Unë jam profesor dhe nuk jam metodist, pornë fakt nuk jam ai që mund ta shoh me syrin e profesionistitpër të parë se çka aty është shtruar.Megjithatë për aq sa kam mundur ta shoh unë është njëabetare që është bërë me përkushtim dhe profesionalizëmdhe që besoj se ju ofron njohuritë edhe elementare, por edhesimpatike dhe të perceptueshme atyre që nisin shkollën me'Abetaren e Përbashkët'.

Ne së shpejti do të marrim një vendim tëshkruar që do t'ua përcjellim të gjithë mekanizmave përmesMinistrisë së Diasporës, natyrisht duke respektuar

“Mësuesi i Kosovës”: Ministër, para pak muajsh, “Abetarja e

përbashkët” Shqipëri-Kosovë për shumëkënd dukej si “mision i

pamundur”. Por, më 17 maj 2012 u promovua. Cili është

komenti juaj tani?

“Mësuesi i Kosovës”: Si jeni ndjerë gjatë asaj dite kur u

promovua Abetarja?

“Mësuesi i Kosovës”: Në fjalimin tuaj në promovimin e Abetares

në Prizren, fjalia juaj e parë ka qenë “Abetarja u bë”. Kujt keni

dashur t'i përgjigjeni me këtë fjali?

“Mësuesi i Kosovës”: Deri më tani janë botuar shumë abetare në

trojet shqiptare. Cila është e veçanta e Abetares së përbashkët?

“Mësuesi i Kosovës”: Ju e keni parë këtë Abetare, cili është

vlerësimi juaj për përmbajtjen e saj?

“Mësuesi i Kosovës”: A do të shpërndahet kjo abetare edhe për

fëmijët tanë në diasporë?

Ministri Buja:

Ministri Buja:

Ministri Buja:

Ministri Buja:

Ministri Buja:

Ministri Buja:

Abetarja e përbashkët Shqipëri - Kosovë Abetarja e përbashkët Shqipëri - Kosovë

mekanizmin tonë, që kjo abetare të përdoret edhe nëdiasporë dhe në gjithë gjeografinë shqiptare ku ka disponimdhe mundësi legale për ta përdorur. Kemi biseduar edhe mePreshevën, Medvegjën dhe Bujanovcin. Ata janë të gatshëmta marrin. Unë ju kam premtuar që do të realizojmë aqnumra sa ata dëshirojnë t'i kenë.

Nuk besoj të na del problem me shqiptarët e Malit të Zi dheas anën legale të realizimit të kësaj. Do të bëjmë një kërkesëtë përbashkët, unë dhe ministri Myqerem Tafaj, përMinistrinë e Arsimit të Maqedonisë që t'iu mundësohetpërdorimi i kësaj abetareje edhe shqiptarëve të Maqedonisëdhe besoj kjo nuk do të jetë pengesë. Pra, besoj se së shpejtiedhe gjithë gjeografia shqiptare do të pajiset me këtë libër tëpërbashkët, të cilën që moti kemi pas dëshirë ta kemi.

Po më duket sikur është pak tejkalim i caqevetë modestisë, për faktin që u realizua në mandatin tim, porpo e them që është diçka që vërtetë do të mbetet në histori.Do të mbeten në histori edhe nxënësit e parë që do tëmësojnë me këtë abetare. Gjithsesi edhe mësuesit do tëshpjegojnë këtë abetare dhe mesazhi im për ta do të ishte: tabëjnë këtë gjë me përkushtim dhe dashuri dhe besoj serezultati do të jetë ai që dëshirohet.

“Mësuesi i Kosovës”: Cili do të ishte mesazhi juaj për këta

vogëlushë që do ta kenë fatin të mësojnë këtë Abetare dhe

mësimdhënësit që do të jenë të parët që do ta fusin në përdorim

këtë tekst?

Ministri Buja:

Intervistoi Ismet Osdautaj

8 9

Intervistë me ministrin e Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë, z.Ramë Buja

Ministri Buja: E nisëm me Abetaren!

Abetarja e përbashkët Shqipëri - KosovëAbetarja e përbashkët Shqipëri - Kosovë

Një ëndërr shekullore që u bë realitetNjerëzit e rritur e të moshuar sot mund tëkenë ruajtur, e me shumë qejf edhekujtojnë, ditët dhe orët e para të nisjes sëmësimeve e të shkollës. Ndonjëri do tëkujtojë ato netët e gjata pa gjumë nëshenjë të pritjes me gëzim të kësaj dite.Ndonjë tjetër për pritjen “në ethe” e plotdrojë të saj.

Këto netë të gjata pa gjumë, këto netë editë të pritjes me aq gëzim për të madhenditë dhe orë të parë të shkollës, a nukmeritojnë një kujdes e një pritjeveçanërisht të hareshme të fëmijëvenismëtarë këtë ditë? Po kjo pritje eorganizim veçanërisht i hareshëm, a s'iuduhet edhe atyre që, për arsye tëndryshme, me aq “ethe “ e ngurim bëjnëhapat e parë drejt shkollës dhe mësimit?Gjithsesi sepo.

Si e çka të bëjmë, pra, që gëzimin e tëparëve ta ruajmë e thellojmë që nga ditë eorë e parë dhe gjithnjë në vijim? Çka dhesi të bëjmë që dronë e ngurrimin e tëdytëve ta venerojmë e flakim që në fillim?Po nuk i vërejtëm, gëzimi i të parëve do tëshuhet shpejt, droja e ngurrimi i të dytëvesa vie e thellohet më shumë. Kjo, përfaktin se fillimi i mësimit dhe i punëstjetër në shkollë është një hap i madh,edhe pse i njerëzve të vegjël e njomëzakë,drejt të ardhmes që i pret. Nga jeta nëfolenë e ngrohtë prindërore do të hyhetnë vorbullën shkollore të shtërzimeve përdritë e dije. Nga mosha parashkollore, epërshkuar me lojë e defrim, do të hyhetnë moshën shkollore plot kërkesa edetyrime. Pakon me lodra të fëmijëveparashkollorë tashti e zëvendëson çanta,paksa mëerëndë, e shkollarit fillor.

Tash hapet një horizont i rëndësishëm,një situatë e re, në jetën e fëmijëve. Është,prandaj, dëshirë po edhe detyrë epr indër ve, e mësuesve dhe eteoricientëve të mësimdhënies, që këtyrefëmijëve, tash sa janë të vegjël enjomëzakë, t'iu ndihmojnë që, në këtëudhë të re në jetën e tyre, të gjenden sa mëmire. Që kalimin, nga shtrojeraprindërore në vorbullën shkollore, tapërballin më lehtë. Që hapin e parë nëkëtë rrugëtim të ri ta bëjnë pa “ethe” pome dëshirë. Që çdo hap i ri, në udhën esaponisur të mësimit të shkronjave dhe të

leximit e të shkrimit, të nxisë interesin etë thellojë dashurinë e nismëtarëve përmësimin dhe shkollën. Po s'e bëmë këtë,interesi e kërshëria për të mësuar do tëzbehet shpejt, droja e ngurrimi sa vijnë ethellohen. Si e çka të bëjmë, pra, qëdëshirën e interesin për shkollën dhemësimin ta ruajmë e ta thellojmë, qëdrojen e ngurrimin e hetuar ta zbusimdhe ta evitojme? Secili në fushën e vet enga këndi i vet. Për realizimin e këtyredhe objektivave tjerë në hapat e parë tërrugëtimit të nismëtarëve të shkollësfillore për mësimin e tingujve e tëshkronjave, të gjuhës e të shkrimit tënormuar shqip detyrë dhe përgjegjësi tëveçantë kanë hartuesit e abetares.Kjo,për faktin se:

Abetarja është një si dritare e parë ehapur në botën e shkronjave dhe tëleximit e të shkrimit në gjuhën amtare.Përmes punës me Abetaren e sajuar mirëdhe organizimit të qëlluar të mësimit metë nisin e vihen bazat e para të kultures sëgjuhës së folur e të shkruar. Procesi injohjes së shenjave grafike dhe idomethënies tingullore të shkronjave, ishprehisë së leximit e të shkrimit të bukure të normuar. Ushtrohen funksione eaftësi të të menduarit krijues dhe kritik.Edukohen edhe shumë shprehi pozitivetëvullnetit e tëkarakterit tënxënësve.

Abetarja e sajuar mirë dhe mësimicilësor me të ndihmon dukshëm edhe

përshtatjen më të lehtë e më të shpejtë tënxënësve nismëtarë të shkollës fillore,punës dhe jetës në shkollë e mekolektivin shkollor. Kjo për faktin semësimi dhe puna tjetër në shkollë ështështeg i ri në rrugëtimin jetësor të fëmijësqë shtron detyra, që kërkon angazhime,që e ballafaqon me vështirësi, qëshkurton kohën e lojës e të argëtimit, aqtë nevojshme për fëmijën, që ndryshonrendin dhe regjimin e punës e të jetës sëfëmijëve në shtëpi. Ndryshimet si këtovështirë se pëlqehen e plotësohen shpejtnga të gjithë fëmijët nismëtarë të shkollësfillore. E, fillimi i mësimit dhe i jetës sëfëmijëve në shkollë nuk bën të jetë një sikërcim i vrullshëm nga bota e lojës nëbotën plot rregulla dhe obligime. Këtëfillim fëmija nuk bën ta ndiejë si fundin ekohës së lojëse tëdëfrimitpër ta.

Përmes mësimit me Abetaren e mirë,nxënësit nismëtarë të shkollës fillorepërvetësojnë dhe gradualisht epërparojnë edhe shkathtësinë e leximitdhe të shkrimit. Leximi dhe shkrimi sotjanë nevojë e domosdoshme shpirtëroree jetësore e njeriut. Përmes fjalës sëshkruar a të shtypur, është shprehur eështë ruajtur, por edhe është bartur brezpasbrezimendimipërparimtar ikohës.Falë shkathtësisë së leximit ështëpërvetësuar, është vënë në peshojën ekohës dhe është përparuar mendimtarianjerëzore. Pa kërshërinë dhe zotërimin eshkathtësisë për të lexuar e shkruar, çdo

•

•

•

10 11

brez i ri, në rrugën e vet të qytetërimit, dotë ketë qenë i detyruar të nisej prej aty kunisi paraardhësi i njeriut. Vetëm falë këtijthesari të dijes e të shkencës, të deponuarndër shekuj, çdo brezi të ri të njerëzimitiu bë e mundur të nisej prej aty ku mbeti,të vazhdojë atë që nisi. T'ia dalë asaj qës'mundi dhe të ngjitet majave të dijes atjeku nuk arriti brezi para tij. Ai që sot nukdi të shkruajë e të lexojë është i privuarnga mundësia që të shijojë kënaqësinëshpirtërore çfarë ofron fjala e shkruardhe në rrafshin intelektual, social dhekulturorështë ihendikepuar.

Përmes Abetares së mirë e punëscilësore me të ndihmohet edhe zhvillimidhe pasurimi i fjalorit dhe i kulturësfolëse e tjetër gjuhësore të nxënësvenismëtarë të shkollës fillore. Shtohetnumri i fjalëve dhe përdorimi i drejtë ityre në praktikën e komunikimit tëpërditshëm gjuhësor. Korrigjohen trajtatë të folmes lokale. Ushtrohet të foluritdhe gjuha e normuar. Ndihmohet edhepërvetësimi gradual i diturive të para ngagramatika dhedrejtshkrimi.

Ajo, me vlerën informative e porositë eshëndosha, me sasinë e me shkallën evështirësisë kuptimore të përmbajtjes,me metodologjinë bashkëkohore tëmësimdhënies e mësimnxënies dhe meilustrimet e me përgatitjen grafike dhetjetër teknike duhet t'i përshtatet nivelit ecilësisë së përgatijes e të paraditurive të

nxënësve nismëtarë të shkollës fillore përshkronjat dhe lexim e shkrim. T'imundësojë çdo nxënësi që rrugën emësimit të shkronjave dhe të leximit eshkrimit të niset nga “paja” arsimore dhetë ecën me hapin dhe potencialet eafinitetet individualeqëka.

Rëndësia e madhe e shumëfarëshe çfarëka Abetarja për mësimin, ruajtjen dhepërparimin e gjuhës amtare i shtyrimendjet më të ndritura e atdhetarët më tëguximshëm shqiptarë të periudhave tëndryshme të emancipimit të etositshqiptar të falnin pasuri e jetë përhartimin dhe përdorimin e një abetarejeg j i t h ë k o m b ë t a r e. Va r g a n i t t ëmendjendriturve e atdhetarëve shqiptarëpër këtë qëllim i prinë NaumVeqilharxhi. Ai, sajoi një alfabet dhe metë hartojë:”Fort i shkurtër e i përdorshimEvetar shqip“ (1844) dhe “Fare i riEvetar shqip për djelm nismëtar“ (1845).Me “Evetarët” e tij Naumi “ …ndeziflakadanët e fillimit të një epoke të re përmësonjëtoret shqipe, për didaktikën earsimit fillor shqiptar, duke kuptuar drejtdhe realisht detyrimet që shtronte etapa eintegrimit bashkëkohor për shoqërinëshqiptarde”. I vetëdijshëm për nevojen epunës për begatim të saj Veqilharxhiporosiste “Le të hedhim farën e mire dheme siguri vetë natyra e shenjtë e ngjarjevedo të ndihmojë për gjallërimin, mbirjendhe rritjen e saj, pemët e ëmbla dhe tëbukura të së cilës do t'i korrë(…) brezi I

ardhshëm”. Evetarët e tij Veqilharxhi iadedikoi “ Gjithë Shqipërisë (…),gjithëtoskërisë, Elbasan e gjithë Gegërisë, egjithë atyreve që mbajnë nga rrënja eShqipërisë të hequr e të përndarë”. Përjehonën që bëri me Evetarët e tij, nëshpalosjen e kujtesës historike e gjetemNaumin tekshquhej:

“…si burrë i ndezur nga dashuria përkombin” (G.Bariciu),“…si patriot e veprimtar i guximshëmpër të mirën e vendit dhe popullit” (Gj.Shushka),“…didaktin mendjendritur (…) dhefrymëzuesin e të gjithë autorëve tjerë tëabetareve tona. Flamurtarin që iu priumetodistëve shqiptarë në mësimdhëniene shkrim – leximit shqip” (Sh.OsmanidheNj.Kazazi).

Pas Evetarëve të Veqilharxhit u botuanedhe shumë abetare shqipe, por mealfabete të ndryshme që nuk kishinhapësirë përdorimi në gjithë gjeografinëe etnisë shqiptare. Nga historiku iabetareve shqipe mund të mësohet sederi me Kongresin e Manastirit (1908),ku u miratua Alfabeti i gjuhës së sotmeshqipe, abetare shqipe botuan edheshumë mendjendritur e militantë përgjuhën, shkollën dhe mësimin shqip si:K.Kristoforidhi (1872), D.Boriqi (1869),H.Tahsini (1877), Dh.Ruso (1877),Alfabetarja e Stambollit (1879),A.Kulluriot i (1882) S.Frashëri(1886),G.Benusi (1890 ),J.De Rada(1896),S.Najdani (Hoxhë Voka),1900,N.Mjeda (1904), L.Gurakuqi(1905 ). Po kujtojmë, është e vërtetë sekëto ishin “…tekste të thjeshta, të vegjëlnga përmasa (…), por se botimi iAbetares është një ngjarje me rëndësipër gjuhën dhe për shkollën në atëgjuhë,s epse ajo përcakton alfabetin,drejtshkrimin dhe standardin në të cilindo të mësojnë e do të shkruajnë brezat”.Ndihmon ruajtjen dhe përparimin egjuhës dhe shkrimit. Kjo është merëndësi të mbahet mend, sepse “Njëkomb që humbet gjuhën e vet – është ihumbure iharruar”.

Janë më shumë arsye pse abetaret–pasuese të Evetarëve të Veqilharxhitnukugjetën

•

•

Abetarja e përbashkët Shqipëri - Kosovë Abetarja e përbashkët Shqipëri - Kosovë

në duart e nxënësve nismëtarë tëshkollave fillore në gjithë gjithë shtrirjengjeografike të etnisë shqiptare. Ato,madje, gjatë gjithë periudhës së Rilindjesedhe u emërtuan me emërtime tëndryshme si: “evetar”, ”abetar”,”alfavitar”, ”abecedar”. Prej të gjithave,mendojmësepengesë ishin:

•Mungesa enjëalfabeti tëpërbashkëtdheenjë standardigjuhe tëunifikuar;

•Trunguetnik shqiptar i copëzuar;• Perdet “e hekurta” të vëna midisvendbanimeve shqiptare të mbeturajashtë; Shqipërisë londineze. U deshtshumë kohë pune, me penë e me pushkë,përplotësiminenjëpasnjëshëm të tyre;•Me miratimin e një alfabeti unik tëshkrimit shqip, çfarë ndodhi nëKongresin e Manastirit (1908) u botua“Abetare për shkollat e para” (1909),hartuar nga Parashqevi Qiriazi. E vlen tërikujtohet se kjo, shkroi edhe hymnin ealfabetit kombëtar të shqipes qëshënonte një veprim unik në historikun eabetareve;•Coptëzimi i trojeve shqiptare eshkapërderdhja e shqiptarëve në shtetetjashtë Shqipërisë londineze kishtekrijuar si “perde të hekurta” dhepamundësonte hartimin e Abetares dheteksteve tjera të përbashkëta për nxënësitshqiptarë të trevave etnike shqiptare. Përgjatë kohë, pas Pavarësisë së Shqipërisë,u hartuan e përdoren abetare e tekstetjera mësimore, po në dialektin e veçantëtëgjuhësdheshkrimit;•Mundësia për hartimin e Abetares e tëteksteve tjera për shkollën e mësiminshqip, jashtë Shqipërisë, u sigurua meKongresin e Drejtshkrimit të GjuhësShqipe, që u bë në Tiranë më 1972 memiratimineshqipes standard;•Rrethanat pol i t iko-shoqërore,megjithatë, nuk lejonion të hartohejAbetare e përbashkët. Gjuha ishte enjësuar, por përmbajtjet mësimorebrenda abetares dhe teksteve tjerakërkohej t'i përshtateshin platformave eprogrameve ideologjike e poltike tëNjësive Federale (republikave dhekrahinave) në Jugosllavinë avnojane. Njëabsurd i llojit të vet ishte hartimi dhepërdorimi i abetareve të veçanta shqipepër nxënësit shqiptarë në Kosovë, nëMaqedoni dhe në Mal të Zi. Kështundodhi që të hartoheshin dhe tëpërdoreshin pesë abetare të veçanta, qënuk kishin kuptimin sot të teksteve

alternative, por si të veçanta për nxënësitshqiptarë në trojet e tyre brenda njësive tëveçanta federale të ish–Jugosllavisë.

•Po kujtojmë se pas përfundimit të Luftëspër Çlirimirn e Kosovës e me formimin eQeverisë së Përkohshme u bë njëmarrëveshje, midis MASh dhe DASh(Departamenti i Arsimit dhe Shkencës) iKosovës.U shpall një konkurs. Uformua juria profesionale për vlerësimine dorëshkrimeve të arritura (10sosh),midis të cilave kishte edhedorëshkrime të autorëve nga Kosova.Me mendimin e njëzëshëm u përzgjodhnjë më i miri. Teksti i përzgjedhur umendua të zbatohej edhe në Kosovë.Kjo nismë dhe ëndërr e kahmotshme emilitantëve të gjuhës dhe shkrimit, tëshkollës e të mësimit shqip me tekste tëpërbashkëta shkollore u pengua.Administratorit të atëhershëmndërkombëtar (Daxner) i kishte “fryer”dikush në vesh se kjo do të thoshte“ S h q i p ë r i e m a d h e ” d h e s ekundërshtohet me objektivat e MisionitNdërkombëtar në Kosovë. “Është pranjë punë që s'mund të lejohet”, thashumëshkurtdhe I vendosur.

Me çlirimin dhe pavarësinë e Kosovëssikur nisen të zbuten e të shkrihen fareato “perdet e hekurta” midis Kosovës eShqipërisë. Urojmë që kjo të ndodhëedhe me vendbanimet tjera shqiptare nështetet në rajon. ”Shkrirja” e këtyreperdeve krijoi mundësi për nisma të rejadrejt harmonizimit dhe unifikimit tëshkollës e të mësimit shqip. Është bërëshumë punë në harmonizimin ekurrikulave lëndore. Janë botuar edhejanë në shfrytëzim tekste të përbashkëtapër shumë lëndë mësimore. Por,mirëkuptimi dhe gatishmëria e MAShTdhe MASh për botimin e Abetarës sëPërbashkët është ngjarje e shënuar nëhistorinë e shqiptarëve dhe të shkollës etë arsimit shqip. Dhe, ”Abetarja u bë”,tha ministri Buja. Ajo ëndrra e mirëshekullore u bë realitet. Abetarja epërbashkët Shqipëri – Kosovë “…ështëkryevepër e dijes” dhe “bashkë megermat e figurat e mrekullueshme,mbartë ëndrrën e dhjetra ,qindragjeneratash të shqiptarëve që donin tëkishin një abetare të përbashkët(…).Është kryevepër që i dhurohetkombit shqiptar”, tha kryeministri SaliBerisha). Është “…një tjetër fitore e

kombit shqiptar në 100 vjetorin epavarësisë”, tha ndërkaq kryeministriHashimThaçi. Është “kurorëzim inatyrshëm i udhës së shkronjave shqipe”dhe një “si margaritar i kurorës së 100-vjetorit të pavarësisë së Shqipërisë”(H.Koliqi).

Ne do të uronim që Abetarja ePërbashkët Shqipëri – Kosovë, oseAbetarja gjithëkombëtare, siç më shpeshpo quhet, të jetë “me këmbë të mbarë”, tëpërvijohet me përpjekjet e reja përharmonizimin e kurrikulave lëndore dhetë teksteve të përbashkëta për shkollënshqipe dhe unifikimin e sistemit arsimorshqiptaro-kosovar.

Hartimi i Abetarës përgjithësisht dhe, nëveçanti i asaj gjithëkombëtare, është njëpunë e ndërlikuar dhe kërkon një“ a r k i t e k t o n i k ë ” t ë v e ç a n t ëmetodologjike. Hartuesit e saj duhet tënjohin e marrin në konsideratë ca ngaçështjet shtyllore që përcaktojnë sajimindhe organizimin cilësor të punës me të,siç janë: mosha jetësore e fillimit tëshkollimit fillor në rrafshin gjeografik të

Disa thekse nga Abetarja e përbashkët

Shqipëri – Kosovë

funksionimit të shkollës dhe mësimitshqip, nivelin e zhvillimit të kulturës së tëfolurit,veçantitë shqiptimore të shqipësnë treva të ndryshme vendbanimi tëshqiptarëve, metodat e format bazë tëhartimit të Abetares, rendin epërpunimit të shkronjave dhe të leximit e

të shkrimit, përmasat e përfaqësimit tëvlerave letrare të autorëve shqiptarëbrenda dhe jashtë Shqipërisë e Kosovës,emërtimet e ndryshme të njerëzve,bimëve dhe objekteve e monumentevenatyrore e kulturore- artistike,përfaqësimin adekuat të personazhevenga përkatësi të ndryshme gjinore, fetaresocio-ekonomike e të tjera socio-ku l tu ro re t ë shq ip ta rëve dhebashkëqytetarëve të përkatësive tjeraetnike- vijues të mësimit dhe gjuhësshqipe. Ajo, me përmbajtjen e vetë,duhet të prezantojë vlera njohëse eedukative me moshën dhe aftësitëkuptimore e të tjera psikofizike tënxënësve nismëtarë të shkollës fillore.Me përgatitjen grafike dhe tjetër tekniketë jetë e pëlqyeshme dhe të joshë nxënësitpër tëmësuarepunuarmetë.

Përmbajtja e Abetares së Përbashkëtështë e aktuale dhe adapte meparadituritë dhe përgatitjen paraprake të

fëmijëve për shkollën dhe mësimin. Idedikohet dhe ndihmon përmbushjen eobjektivave të mësimit në të gjitha fazat epunës me abetare. Ka brenda sajpërmbajtje të mjaftueshme përpëriudhën e përgatitjes brenda të cilësfëmijët duhet ushtrojnë kulturën e të

folurit, përgatitjen për mësimin eleximit e të shkrimit. Përmespërshkrimit të figurave dhe ilustrimevetjera, me anë të metodës “shiko dhetrego ç'po sheh”, ndihmohet njohja efjalorit të fëmijëve e nxitet të folurit enxënësve. Puna në plotësimin ekonturave të figurave e shkrimit“ornamentisitk” ushtrohet dora dhendihmohet koordinimi i lëvizjes sëmuskujve të dorës dhe strukturave tjeraanatomike pjesëmarrës në tëshkruajtur.

Metodë bazë e hartimit të kësajabetareje është metoda analitiko-sintetike e tingullit, e shoqëruar memetodën mikste, atë globale dhe me cametoda të veçanta analitike (metoda efjalive normale, e fjalëve normale), sidhe ato të veçanta sintetike (metoda etingujve natyralë, metoda fonetike,fonografike dhe elemente të metodësfonomimike).

Formë bazë e përpunimit të shkronjaveështë forma monografike me variantine përpunimit të njëhershëm të të gjitha

shenjave grafike (grafemave) tëshkronjëspërkatëse.

Për renditjen dhe mësimin e tingujve dheshkronjave, në këtë Abetare, njëvëmendje të veçantë i kemi kushtuarparimeve të njohura në metodologjinëbashkëkohore të hartimit të abetareve siçjanë: parimi i vështirësisë shqiptimore tëtingujve (parimi fonetik ); parimi ivështirësisë grafike të shkronjave; parimii dendurisë ose frekuencës së përdorimittë tingujve në gjuhën e folur e të shkruar.Përfillja e kërkesave të parimeve tëpër mendura s iguron g radë tëpërvetësimit të tingujve e shkronjave.Mësohen më parë tingujt që shqiptohenme lehtë dhe shkronjat me strukturëgrafike më të thjeshtë. Renditja dhemësimi më parë i tingujve dheshkronjave me shkallë më të lartëpërdorimi në komunikimin e përditshëmnë të folur dhe shkruajtur, mundëson qëfëmijët nismëtarë të shkollës fillore,

brenda një kohe më të shkurtër, tëaftësohen të flasin dhe shkruajnë. Përsigurimin e këtyre parimeve kemikonsultuar rezultatet nga disa prejhulumtimeve më të besueshme, të bëranga autorë shqiptarë deri me tash.Bashkautorët nga Shqipëria kanë bërëedhe një hulumtim me vlerë përkitazi mefjalorin e nxënësve nismëtarë të shkollësfillore, që kanë ndihmuar shumë nëprezantimin e termave dhe të shprehjeveadapte me rezultatet e dala ngahulumtimi.

Për të mësuar më shumë për përdoriminsi sinonime të fjalëve e shprehjevekarakteristike për shqipfolësit e rajonevetë ndryshme brenda e jashtë Shqipërisëdhe Kosovës kemi zbatuar një si rubrikëtë veçantë me titull: “thuhet – shkruhet”.Brenda saj e për tinguj dhe shkronja tëveçanta dhamë më parë fjalën nëshkrimin standard dhe krahas tijshënuam edhe shprehje e fjalëkarakteristike për të folmen dialektikoredhe lokale të shqiptarëve. Për qëllime tëcaktuara këtë rubrikë e vendosem nëTeksti i mësuesit dhe mendojmë se do t'iushërbejë mirë mësuesve si përkujtues tëkëtyre fjalëve në shkollën dhe mjedisinpërkatës.

Me qëllim të ndihmës së fëmijëve përzhvillimin e të menduarit krijues dhekritik, në Abetaren tonë kemi dhënë mëshumë teknika e strategji ngametodologjia bashkëkohore e punës meabetare. Besojmë se këto do të evitojnëatë prirjen e mjaftueshmërisë sëmësuesve më shkal lë të lar tëmemorizimi. Do ta bëjë mësimin eshkronjave dhe të leximit e të shkrimitfillestar nga një akt memorizues në atëkrijuesdheveprues.

Do paralajmëruar mësuesit se kjoabe ta re, me për mba j t j en dhemetodologjinë e zbatuar, shënon njëshkallë më të lartë vështirësie dhe lloj-llojshmëri punë e ndërveprimi. Për këtëqëllim, do të jetë e nevojshme një njohjedhe përgatitje paraprake e mësuesve përnjë punë cilësore me të. Kjo, për faktin sefitorja politike duhet të dëshmohet edheme fitore pedagogjike, përkatësishtdidaktiko-metodike të mësuesve dhe tëgjithë faktorëve tjerë të shkollës dhemësimit cilësor.

Islam Krasniqi

12 13

Abetarja e përbashkët Shqipëri - Kosovë Abetarja e përbashkët Shqipëri - Kosovë

madhe në Prizren. E prindërit dhemësuesit i sollën më të vegjëlit nëQendrën Sportive “Sezai Surroi” qët'i jepnin dashurinë dhe çiltërsinë efëmijërore kësaj ngjarje. Zërat e tyretë gëzuar e bënë festën edhe mëmadhështore. Vogëlushët veshënbluza të kaltra e të tjerë bluza të kuqeqë simbolizonin dy flamujt e që përmbishkr im kishin ur imin përAbetaren e re. E në kokë, secilimbante nga një shkronjë në kapeletprej letre, të punuara me stil dheshumë ngjyra

Në sallën e entuziazmuar, nëatmosferën e ngrohtë, duartrokitjet ebrohorimat nuk patën të ndalur, kur

aty u duken: presidentja e Kosovës –Atifete Jahjaga, kryeministri iK o s o v ë s – H a s h i n T h a ç i ,kryeministri i Kosovës- Sali Berisha,ministri për Arsim i Kosovës – RamëBuja, ministri për Arsim i Shqipërisë– Myqerem Tafaj. Kishin ardhur përta shënuar këtë festë edhe deputetë tëKuvendit të Kosovës, përfaqësues tëinstitucioneve të ndryshme të venditdhe personalitete nga sfera tëndryshme të jetës në Kosovë eShqipëri. Aty ishin edhe katërautorët e abetares historike.“Abetarja u bë”, ishte fjalia e tjeshtë epara e ministrit Buja. Kështu e nisifjalimin e tij i pari i Arsimit në vend, icili edhe e kërkonte këtë abetare mekëmbëngulje. “Atë po e promovojmësot,- vazhdoi më tutje ministri Buja, -me shumë madhështi, respekt,konsideratë e dashuri dhe me besimin

e palëkundur se do të jetojë gjatë”.Ministri foli nën duartrokitjet e gjataqë e ndërprenin herë pas here. Pok ë s h t u , n d o d h i e d h e k u rkryeministrat Berisha e Thaçizgjodhen fjalët më të bukura e më tëf u q i s h m e p ë r p r o m ovo m i n eAbetares."Kjo është fitore për të gjithëshqiptarët. Këtë arritje mund ta bëjëvetëm një popull i lirë dhe icivilizuar", tha kryeministri Thaçi.Ndërsa, kryeministri Berisha evlerësoi atë si “libër i të gjithalibrave”.

Pastaj, një abetare gjigante, u zbuluanga personalitetet më të larta tëShqipërisë dhe Kosovës. Salla uentuziazmua edhe më tepër. Nënbrohor imat e fuq i shme, d i savogëlushë patën fatin që të parët tëmerrnin nga një Abetare te re, ebashkë me to nga një përqafim tëngrohtë nga Presidentja Jahjaga,kryeministri Berisha, KryeministriThaçi, ministri Buja e ministri Tafaj.Kështu u nis një epokë e re e arsimitshqip. Abetarja do të jetojë edhe kurata që brohoritën në këtë ditë do tëharrohen. Abetarja do të shfletohetnga miliona duar të vogla. Abetarjado të shënohet në histroi si e para e tëgjithë shqiptarëve. Kështu u bëAbetarja e abetareve!

U zgjodhën fjalët më tëfuqishme

14 15

Festë e madhe për AbetarenDrini, Alba, Festina, Enisi...e moren Abetaren e përbashkët Shqipëri-Kosovëpikërisht në ditën kur atë edhe e panë për herë të parë me lotë gëzimi mijëra sy. Këtavogëlushë së bashku me qindra mijëra bashkëmoshatarë do të kenë fatin që të jenë tëparët që do të mësojnë me Abetaren më të re! Abetarja do të shfletohet nga milionaduar të vogla, ndërsa do të shënohet në histori si e para e të gjithë shqiptarëve

Besa Bytyçi Baraliu

Shqiptarët patën festë! Nga të gjithatrojet ku jetojnë ja mësynë qytetithistorik – Prizrenit. I madh e i vogëldëshironin të ishin dëshmitarët egjallë të datës 17 maj, datë e cila do tëshënohet në historinë më të re tëhistorisë së popullit tonë.

Por, Qendra e Sporteve “SezaiSurroi” nuk mund të përballonte tërëkëtë “presion”, prandaj shumë ngaata mbeten të festojnë jashtë saj. Dotë shihnin për herë të parë njëAbetare të re. Do të preknin për herëtë parë ëndrrën e kahmotshme, atë qëtë parët tanë, ata që treten në varre,nuk e patën mundësinë ta shohin, anipse shumë prej tyre dhanë edhe jetën.

Për ta shënuar këtë ngjarje të madhe,ishte zgjedhur pikërisht Prizreni,qyteti që pa të gjallë shumë emra tëmedhenj të historisë, qyteti i Lidhjessë Prizrenit...qyteti ku takohet kudo esotmja me të kaluaren. Dhe, ishtezgjedhur pikërisht 100 vjetori ishpalljes së pavarësisë së Shqipërisëpër të promovuar Abetaren.Abëtarja e përbashkët Shqipëri-Kosovë u bë realitet. Bindi edhe mëskeptikët, të cilët vetëm para pakmuajsh thanë se ishte projekt ipamundur. Por ja që, Drini, Alba,Festina, Enisi...e morën atë ditë me

vete në shtëpi. Dhe qindra mijërabashkëmoshatarë të tyre do ta kenënë duar, do të jetë libri i parë me tëcilin do të takohen kudo që jetojnëshqiptarët. Do të jetë libri i parë për tëcilin do të gëzohen vogëlushët dhe dotë nisin jetën. E prindërit do të urojnëdhe do të bekojnë ata që idenë e bënërealitet.Prandaj, më 17 maj 2012 u bë festë e

Prizreni do të mbajë mendedhe një ngjarje të madhe

Abetarja e përbashkët Shqipëri - Kosovë Abetarja e përbashkët Shqipëri - Kosovë

Abetarja, libri i parë me të cilin ef i l l o j m ë j e t ë n a r s i m o r e d h eakademike, ka një histori të gjatë. 168vjet jetë ka kjo histori, që kur popullishqiptar pati në duar abetaren e parë.Që nga ajo kohë, abetare të shumtakanë përcjellë gjenerata e gjenerata.Por, libri i parë, me të cilin takohennjerëzit, ka një histroi në shumë rastetë dhimbshme. Kjo histori është embushur me emra të shumtë të atyreqë me tërë qenien e shkruan, por edhetë atyre që e mbrojtën edhe me jetë.

Abetarja ishte arma më e fuqishmepër të shkëputur arsimin shqip ngavarësia e arsimimit në gjuhë të huaj.

Ku filloi kjo histori? Ishte pikërishtviti 1844 hyri që shënon nismën e

kësaj ngjarje të madhe. U botua“Evetari shqip” i Naum Veqilharxhit,që është edhe abetarja e parë nëgjuhën shqipe.Këto abetare, përveçqë ndikuan nëarsimim (mësimin e gjuhës shqipe),ndikuan edhe në edukimin eg j e n e r a t a v e t ë s h u m t a m epërmbajtjen e tyre. Ato krijuan dhezhvilluan ndjenja atdhetare.

A b e t a r j a i s h t e n j ë p j e s ë erëndësishme e luftës së popullit

shqiptar për liri. Ajo ishte luftë nëvete. E bënin pedagogët dhe embronin luftëtarët . Por, edheshumica e këtyre pedagogëve ishinedhe luftëtarë. Në fakt, ndryshe nukdo të mund të mbijetonin abetaret, potë mos mbroheshin me armë.Disa nga autorët edhe ranë dëshmorësi: Naum Veqilharxhi, AnastasKulluriotit, Luigj Gurakuqi, Jashar

Erebara, Shefqet Daiu e shumë tëtjerë.Abetaert bënë historinë e arsimitshqip në të gjitha trojet ku jetoninshqiptarët, por edhe një pjesë tëmadhe të historisë kombëtare. Kylibër që konsiderohet si i shenjtë, nukishte vetëm një mjet pune për tëmësuar shkrim-leximin, por ishteedhe një shtyt je për çl i r iminkombëtar gjatë një shekulli e gjysmë.Me Abetaren nuk u lidhën vetëmmësimdhënësit, por edhe njerëz të

fushave të tjera, njërëz të çdo shtrese,të çdo profesioni. Luftëtarët embanin krahas ar mës për t ' ishpërndarë që të mësohej gjuhashqipe, që të viheshin themelet për tëpërgat i tur më vonë njerëz tëarsimuar, që do të kontribuonin përnjë jetë më të mirë, për një Shqipëri tëarsimuar.

Abetarja ishte pjesë e luftëspër liri

Histori e Abetares – ajo u mbrojt edhe me jetë!

16 17

E dogjën dhe e futën nëlistën e botimeve tëndaluara

E nisi Naum Veqilharxhime Evetarin

Abetarja e parë kishte tetëfaqe

Por, me Abetaren i doli punëarmiqve dhe atyre që ishin kundërkombit dhe arsimit shqip, prandajky libër edhe u vu në listën ebotimeve të ndaluara për shumëvjet. Në disa raste u dogj. NaumVeqilharxhin e helmuan dhe upërpoqen në mënyra të ndryshme qëlibrin e tij ta zhduknin.Por, lufta për të mbrojtur këtë libër tëparë ishte më e fortë se dëshirat epushtuesve dhe bashkëpunëtorëve tëtyre. Dëshira për mbijetësën eabetares ishte më e madhe dhe dhunaqë ushtrohej mbi të gjithë ata qëmerreshin me të nga përgatitje,botimi, e deri te shpërndarja.Për të mbajtur gjallë e të freskëtabetaren shqipe derdhën mundin,

djersën e intelektin e tyre penat më tëfuqishme të kohës, si: N. Veqilharxhi,K. Kristoforidhi, D. Boriçi, S.Frashëri, J. Vreto, K. Hoxhi, P. Vasa,A. Kullurioti, L. Gurakuqi, P.Qiriazi, N. Lako, S. Shuteriqi, A.Xhuvani, N. Paluca, Th. Papapano,J. Minga, M. Logoreci, G. Beltoja, L.Skendo, L. Lumezi etj. e deri më tërinjtë si Q. Guranjaku, K. Xhumari,Q. Batalli, M. Gjevori, Gj. Gjokaj,Xh. Gega etj.Shumica e autorëve të abetareve janë

të njohur në analet e historisë sëarsimit dhe të mendimit pedagogjikshqiptar si pedagogë të shquar, sididaktë të aftë dhe si metodistë tëp ë r s o s u r d h e o r i g j i n a l ë n ëmjeshtërinë e mësimdhënies. Të tillëkanë mbetur Naum Veqilharxhi,Konstandin Kristoforidhi, JaniVreto, Sami Frashëri, Gaspër Benusi,Jan Risto Terova, Parasqevi Qiriazi,Luigj Gurakuqi, Jani Minga, SimonShuteriqi, Jashar Erebara, NikollaLako, Mati Logoreci , GaspërBeltoja, Ndue Paluca, AleksandërXhuvani, Pertef Pogoni, QamilGuranjaku, Kolë Xhumari, MehmetGjevori etj.

Naum Panajot Bredhi, i mbiquajturVeqilharxhi, është ideologu i parë iRilindjes në Shqipëri, një nga ata që uhapën udhën ideve të reja politike ek u l t u r o r e k o m b ë t a r e . N a u mVeqilharxhi lindi më 1797 në Vithkuqtë Korçës. Ai pati mërguar nëRumani. I ndikuar nga idetë elëvizjes kombëtare të popujve tëBallkanit, mori pjesë në revolucioninrumun të vitit 1821 kundër Turqisë,revolucion që pati karakter jo vetëmçl i r imtar ant iosman, por dheantifeudal. Me formimin iluminist,Veqilharxhi e drejtoi vëmendjen tekatdheu i tij.Në vitet `40 të shekullit XIX lëvizjet

çlirimtare në Shqipëri kishin marrëhov, por atyre u mungonte njëprogram kombëtar dhe një platformëideologjike e përpunuar. Veqilharxhika meritë se në shkrimet e tij formuloii pari kërkesat themelore të Rilindjes.Punën e tij si atdhetar iluminist e nisime krijimin e një alfabeti origjinal tëgjuhës shqipe, të përbërë prej 33shkronjash. Me këtë alfabet hartoidhe libra për mësimin e shqipes. Tëparin libër, që është e para abetare përmësimin e gjuhës shqipe, Veqilharxhie botoi më 1844 me titullin "Evëtar".Një vit më vonë, më 1845, e botoi tëpërpunuar e të zgjeruar, me titullin"Fare i ri evëtar shqip për djelm

nismëtar", të shoqëruar me njëparathënie për d jemtë e r in jshqiptarë. Këta libra të Veqilharxhitu pritën me entuziazëm nga patriotëtbrenda dhe jashtë Shqipërisë. Shumënjerëz mësuan të shkruanin mealfabetin e tij. Kërkesat e lëvizjessonë kombëtare, Veqilharxhi iparaqiti në tri shkrime të tij: Nëparathënien e botimit të dytë tëEvëtarit, në një letër dërguar nipit tëtij dhe sidomos në një "Enqiklikë„(letër qarkore)."Enqiklikën„ ai uadrejtoi më 1846 bashkëadhetarëve tëtij. Ky dokument është konsideruar simanifesti i parë i lëvizjes sonëkombëtare, si një program pune përtë. Vepra e Veqilharxhit luajti rol tëmadh gjatë Rilindjes. Rilindësit enjihnin si paraardhës dhe ushqeninpër të një nderim të madh. Me idetë etij iluministe dhe me veprimtarinë etij në dobi të kombit e të gjuhësshqipe, Veqilharxhi fitoi dashurinëdhe respektin e bashkatdhetarëvepatriotë, por edhe mërinë e armiqvetë Shq ipër i së , veçanër i sh t t ëgrekomanëve.Më 1846, ai u helmua nga agjentët ePatriarkanës, duke qenë kështu jovetëm i pari ideolog, por edhe i paridëshmor i Rilindjes Kombëtare.

Naum Veqilharxhi e zgjidhi sipaspikëpamjes së tij çështjen e alfabetit,e më pas u mor me hartimin eabetareve për gjuhën shqipe. Në atëkohë nuk kishte një alfabet të vetëmtë gjuhës sonë dhe nuk kishte shkollanë gjuhën amtare.Naum Veqilharxhi, fillimisht hartoinjë abetare prej 8 faqesh me titull"Fort i shkurtër e i përdorshim Evetarshqip për çdo si cillë që do të mësonjëtë kënduarit e të shkruarit bukurshqip". Autori e shihte se pak faqenuk ishin të mjaftueshme, por endiente të domosdoshme të bënteedhe ndonjë sqarim. Kështu nëparathënien e botimit të dytëtheksonte se "mos i vështroni tëvogëlmit e ti, koha do t'i dëftenjë të

18 19

Abetarja e përbashkët Shqipëri - Kosovë Abetarja e përbashkët Shqipëri - Kosovë

ndonjë fjalë të vjetër, si gërbje përkullë, ose i përdori me zgjerimkuptimi, si dora për fara, komitë përshërbyes, kuvënt për fjalë etj.Nga f ja lë t e kr i juara disa utrashëguan, si fletore për libër,abetare, broshurë që më vonë upërdor për gazetë, e parthënme përparathënie, zëtore më zanore etj.

Historia e abetareve është e lidhurngusht me historinë e shkollëskombëtare shqiptare dhe ajo i kahapur rrugë botimit të teksteve të

tjera shkollore.Abetarja është shtypur jashtë venditdhe brenda territorit tëe shtetit tëpavarur shqiptar: në Bukuresht,Sofje, Stamboll, Athinë, Napoli,Manastir, Bruksel, Paris, Ëorçester,Kajro, Aleksandri, Shkodër, Tiranë,Prizren, Prishtinë,Korçë, Vlorë,Shkup etj.Abetaret e botuara nukjanë përdorur vetëm në Shqipëri eKosovë, por edhe në të gjitha trevatku jetonin shqiptarët. Roli i tyre kaqenë shumë i madh, sepse fëmijët dhetë rriturit shqiptarë duke mësurshkrim-lexim u vetëdijësuan përvlerat e gjuhës shqipe, për historinë ep o p u l l i t s h q i p t a r, n d ë r s a un d ë r g j e g j ë s u a n p ë r ç ë s h t j e nkombëtare.Por, Evetari i parë ishte vetëm një nganismat e mbara dhe ky libër erdhiduke u përsosur dhe duke upërshtatur vazhdimisht me veçoritë e

gjuhës dhe më metodat më të reja tëmësimit të shkrim-leximit.

Abetaret tona, në çfarëdo forme qëjanë paraqitur a botuar, si tekste tëmirëfillta apo si një fletushkë,g j i thn jë kanë pasur karak te rfunksional. Në këtë pikëpamje atokanë ardhur gjithnjë duke u pasuruardhe përsosur, duke dhënë kështu njëndihmesë në historinë e kulturësshqiptare. Me përmbajtjen e tyre, atogjithnjë kanë shërbyer jo vetëm simjete për t'i aftësuar nxënësit për tëlexuar dhe shkruar gjuhën shqipe,por edhe si mjete të fuqishmeedukimi. Me paraqitjen e tyrefigurative ato kanë shërbyer edhe simjete të fuqishme për edukimin etik,estetik dhe artistik të fëmijëve në këtëetapë të parë të shkollimit të tyre.

Abetarja më e vjetër që është nëB i b l i o t e k ë n K o m b ë t a r e d h eUniversitare të Kosovës, është ajo qëmban vitin 1911 dhe titulli i saj është“Abetare e gjuhës shqip me skronja era”. Një abetare tjetër, tetë vjet më ere është ajo e Thoma P. Pano me titull“Shkëndilat e para, abetar shtimi i'ti'”.Abetarja e radhës për nga vjetërsia,është ajo e vitit 1922 me titull “Abetarpër shkollat fillore të Shqipërisë”, meautorë A.Xhuvani. ndërsa, e datës

1927 është abetarja e botuar ngaMinistria e Arsimit e asaj kohe metitull “Abetar për shkollat fillore tëShqipërisë”.N ë B K U K e k z i s t o j n ë e d h eekzemplarë të abetares së vitit 1947 tëhartuar nga Mehmet Gjevori, StathiKastrati dhe Jani Gjino. Edheabetarja e vitit 1950 ka për autorMehmet Gjevorin, Shefqet Veliun,S t a t h a i K a s t r a t i n d h e Ta l a tPaçarizin.Ndërsa, gjatë kohës së komunizmitShqipria dhe Kosova punonin meabetare të ndryshme. Ramiz Hoxhaka qenë autor i Abetares së vitit 1966,ndërsa në 1977 abetaren e ka shkruarMehmedali Hoxha.Në vitin 1978 abetaren që ështëpërdorur në Kosovë e ka hartuarXhevat Gega.Abetare janë hartuar edhe gjatëviteve '90. Në vitin 2000, Abetarjapër nxënësit e Kosovës u hartua ngaQamil Batalli e Agim Deva.Nëpër kohëra të ndryshme, Abetaretkanë pasur mision jo vetëm mësimine gjuhës shqipe, por edhe misione tëndryshme deri te ato politike të kohësAbetarja më e re, është promovuarmë 17 maj të këtij viti në Prizren dhepritet që nga shtatori të jetë në duart enxënësve të klasave të para. Kjoabetare është punë e ko-autorëve ngatë dyja shtetet, Mimoza Xhokutajdhe Shezai Rrokaj nga Shqipëria, sidhe Saranda Pozhegu dhe IslamKrasniqi nga Kosova.

Abetarja është shtypur nëvende të ndryshme

Abetaret që janë ruajtur nëBibliotekën Kombëtare

(Fusnotat janë hequr nga redaksia)

mathtë e të rendit" (=rëndësinë e tij).Një vit më vonë Veqilharxhi, më 1845botoi abetaren e dytë prej 50 faqeshme titull "Fare i ri Ëvetar shqip përdjelm nismëtor, nxjerrë e dhënë mbëdritë tani herën e parë për djem tëvegjël me një të zgjedhur nga disa gjëtë mirash e të fitimëshme".Parathënia e botimit të dytë kishte sititull "E parthënme për mbi djemt erinj shqipëtarë". Ishte një manifest ivërtetë i lëvizjes sonë kombëtare.Përveç të tjerave, kjo parathëniekishte vlera edhe për mendimet që jeppër zhvillimin e gjuhës dhe të arsimitkombëtar. Në Evetar ka dhënë edhekëshilla për të rinj, shumë prej tyrem e p ë r m b a j t j e p r a k t i k e d h eedukative, si: Secili ka për detyrë tëdojë vendin e tij. Më e madhe gjë se tëmësuarit nuk ka mbë këtë jetë; Kushnuk mëson e nuk punon, nuk duhet tëhajë.

"Fare i ri evetar shqip për djelmnismëtar” Naum Veqilharxhi e kishteshoqëruar me një parathënie përdjemtë e rinj shqiptarë, po ashtu edhenë një letër dërguar nipit të tij dhesidomos në një "Enqiklikë”(letërqarkore). "Enqiklikën” ai ua drejtoimë 1846 bashkadhetarëve të tij. Kydokument është konsideruar simanifesti i parë i lëvizjes sonëkombëtare, si një program pune përtë. Ai flet me dhembje për gjendjentepër të prapambetur të popullitshqiptar. Këtë e shpjegon mepushtimet e vazhdueshme të tëhuajve, me ndryshimet politike efetare, sidomos me "lënien pas doret ë l ë v r i m i t t ë g j u h ë s s o n ëkombëtare”. Ata shqiptarë qëshkolloheshin nëpër vende dheshkolla të huaja, shpesh mërgoninlarg atdheut në vend që të ishin“mirëbërës”, etër e mësonjës tëa t h e u t e t ë k o m b i t t o n ë .Por, Veqilharxhi nuk e humbets h p r e s ë n d h e u b ë n t h i r r j ebashkatdhetarëve të mbushen me hove guxim. Me një stil të shkathët, të

figurshëm, e plot optimizëm aishkruan: "Le të hedhim farën e mirëdhe me siguri vetë natyra e shenjtë engjar jeve do të ndihmojnë përgjallërimin, mbirjen dhe rritjen e saj,pemët e bukura dhe shumë të ëmblatë së cilës do t'i korrë padyshim brezi iardhmë që do të bekojë ata bujq dheata mbjellës të mirë”.Veqilharxhi mendon se që të dalimnga gjendja e rëndë, duhet tëshkruajmë gjuhën tonë e të përhapimarsimin shqip, të përhapim farën editurisë, e cila do të sjellë gjithë tëmirat më pas. Ai, po ashtu, mendonse padituria është fatkeqësi, qëbarazohet me skllavërinë. "Atokombe që kanë mbetur në padije, ushëmbëllejnë thjesht skllevërve”.Një komb mund të dalë nga mjerimidhe prapambetja, kur të fillojë tëlëvrojë gjuhën kombëtare. Gjuhëntonë ne duhet ta shkruajmë me"shkronja të veçanta kombëtare”,

sepse kështu, mendoi ai, se edhe nedo të vihemi në radhën e kombeve tëqytetëruara. Veqilharxhi i kontribuoiedhe gjuhës.Studiues të shumtë janë marrë edheme gjuhën e përdorur në abetaret eVeqilharxhit, ku është vënë re njëprirje për t'i afruar dialektet eshqipes, sikur edhe dëshira dhepë r p j ek ja pë r pasur imin dhepastrimin e gjuhës, zëvendësimin efjalëve të huaja me fjalë të shqipes nëpërputhje me strukturën e gjuhëssonë. Disa nga shembujt në këtëdrejtim janë: tërulmt-përulje,tërsjellt=përkthej,përgjykonj=rigjyk-o j , p ë r f l a ç = p ë r b u z ë s h ,p a r f o l m ë s i = p r o f e t ,parpleqtë=stërgjyshërit,mfshersës=sp i u n , n x j e r ë s - h a r t u e s ,k r e r ë t o r e = s h k r o n j ë e m a d h e,m ë z ë t o r e = b a s h k ë t i n g ë l l o r e ,vendlermi=atdhe, vendlehti=parajsëetj. Në Evetarët e tij gjallëroi edhe

Botimi i dytë i “Evetarit”me porosi

Abetarja e përbashkët Shqipëri - Kosovë Abetarja e përbashkët Shqipëri - Kosovë

Kjo bibliografi përfaqëson një numër relativisht të plotë tëreferencave bibliografike, duke përfshirë botimin e abetarevenë gjuhën shqipe, që nga abetarja e parë e Naum Veqilharxhit,e shtypur nëvitin1844.Bibliografia është nxjerrë nga katalogët elektronikë të dybibliotekave kombëtare, që do të thotë referenca këto tënxjerra nga evidentimi i njësive fizike të abetareve nëBibliotekën Kombëtare dhe Universitare të Kosovës dheBibliotekënKombëtare tëShqipërisë.Ky interesim për të hartuar këtë bibliografi të shkurtër përabetaret në gjuhën shqipe, vjen nga nevoja për të informuarlexuesin shqiptar për këtë kod kulturor e arsimor tëshqiptarëve, duke dhënë të dhëna më të detajuara, se sa tëdhënat vetëm për autorët e hartimit të abetareve të gjuhësshqipe nëpër vite. Pra, në këtë shkrim do të japim nga njësia aparë bibliografike, që do të thotë nga abetarja e parë e shtypurnë gjuhën shqipe e deri te abetarja e fundit, që tashmë ështëpromovura në maj të këtij viti nga Ministria e Arsimit, eShkencës dhe e Teknologjisë e Kosovës dhe nga Ministria eArsimit e Shqipërisë, si abetarja e parë e përbashkët e shtetit tëKosovësdhe tëShqipërisë.Kjo bibliografi mund të ketë ndonjë mungesë, meqë këtu janëvetëm njësitë bibliografike që janë si njësi fizike në dybibliotekatkombëtare tëShqipërisëdhe tëKosovës.Bibliografia është dhënë në mënyrë kronologjike, duke i ndarëveç botimin e abetares në gjuhën shqipe të botuar në Kosovëapovende të tjera të ish-Jugosllavisëpërnxënësit shqiptar.Kujtojmë se disa nga njësitë bibliografike nuk kanë vit tëbotimitdhe, si të tilla janëpërfshirënë fund tëçdoperiudhe.Për lexuesit më pak të informuar me rregullat e përshkrimit tënjësive bibliografike, theksojmë se tekstet ose autorë të futurnë kllapa katrore, janë shënim i bibliografit, të cilat ai i merrnga shënimet jashtë faqes së titullit, brenda tekstit tëmaterialit, ose nga burime referale të jashtme, të cilat si të tillajanë tëverifikuara dhe tëbesueshme.Njësitë bibliografike të hershme, që janë të shtypura nëalfabete të vjetra latine, greke e sllave, janë të transkriptuara,pra të kthyera në shkrimin e sotëm të teksteve sipas alfabetit tëshqipes.Më poshtë po japim fillimisht abetaret e para me dedikim përnxënësit shqiptarë, më pastaj të periudhave politike e historiketë shtetit shqiptar, ndërsa në një kapitull të veçantë janëpërshkruar abetaret e botuara në Kosovë, përkatësisht në ish-Jugosllavi.

- , PROCHEIRON ALVANIKONALFAVITARION: Fort i shkurtër e i përdorçim ËVETARSHQIP : Për çdo si cilë qëdo të mpsonjë të kënduarit e tëshkruarit bukur shqip : dhënë tani parherë mbë dritë prejigjendësit e bëntorit i këtyre të shkruumëve rea edhe këtiËVETARIT / Naum Panajot Haxhi Llazar Bredhi që i thonëedhe Naum Veqil-Harxhi nga Bythkuqi i Kolonjës / Mot iparë 1844. Pa vd.- [8] f., 1 fl. portr.; 20 cm. Titulli në kopertinëgreqisht. Titulli në fl. tit. fillon greqisht, mandej vijon shqip me

shkronja të alfabetit origjinal të vetë autorit. Transliterimi i tëdhënave të fl. tit. sipasShuteriqit (Shkrimet shqipe…Nr.374);- , Fare i ri ËVETAR SHQIP për dielmnismëtorë nxierë e dhënë mbë dritë tani herën e parë për dielmtë vegjël me një të zgjedhur nga disa gjë të mirash e tëfitimëshme / preji Naum P. Veqilharxhit Bredhasi ngaBythkuqi i Kolonjës. - Mot i dytë, Pa vd., 1845. - 49 f., 1 fl. eveçantënë fund;16cm;- , Abetar shqip / Prei KonstandinKristoforidhit, Elbasanasit. – Pa vd., [1866?]. – 33 f., 1 [fletë epannumëruar] :me il. ; 21cm;- , Alfavitar shqip / PreiKonstantinit Kristoforidhit. - Pa vd,[1867]. - 31 f. : me il., [3]fl.; 17cm.Abetare toskërishtmealfabetgrek;- , [Elifba] [Stamboll], [1869]. - 34 f.; 19 cm.(Litografi).Abetareegjuhës shqipemealfabetarab;- , Abetar shqip / prei KonstantinitKristoforidit, Elbasanasit, Konstantinopol : Ndë Shtypa-shkronjë “A.H.Boyaxhianit”,1872.–32 f.me il. ; 18cm;- e Glúhësë shqip / Sami Frashëri, Jani Vreto,Pashko Vasa. - Ndë Konstandinupojë, Shtypshkronja “A.Zelici”,1879.-136, [2] f.; 17cm;- , Abetare e gjuhësë shqip / prej S. H. F.-Bukuresht : Shtyptorja e Shoqërisë “DRITË, 1886. - 78, [4] f.;19cm;- ,

- , Abetare e gjuhësë shqip / prej S. H. F. /Bukurijesht : Shtypshkronja e Shoqërisë “Dituri”, 1888.- 78,[2] fl.; 19cm;- , Abetare e gjuhese shqyp / prej GaspërBenussit Shkodranit. - Bukuresht : ndë shtypëshkónjët tëshoqërisë“Dituria”,1890. -72 f.; 16cm;- i citun prei Shocniet t' bashkimit t' giuhes shcype. -[Shkodër], [1899]. - 34 f.; 18cm;- e gjuhësë shqip Ndë të folë Gegënisht. - Sofje : ndëShtypëshkronjët shqipe“Mbrothësia”. - 1900. -16 f.; 19cm;- , Abetare e gjuhësë shqip / prej S. H. F. -Bukuresht : shtypurë prej Shoqërisë “Dituri”. - 1900. - 75 f., [4]f. ; 21cm;- për shkolla filltaré t' Shcypniis : libri i pare. -[Shkodër], [1901]. - 41 f.; 22cm;- shqip. - Pershtypje e dyte. - Sofje : Shtypeshkronja“Mbrothesia”,1902. -16 f.; 19cm;- , Abetare e gjuhese shqyp / prej GaspérBenússit Shkodrànit. – Bukuresht : Nde Shtypeshkronjet tëShoqerise“Bashkimi”. - 1907. -72 f.; 16cm;- gegenisht. - Pershtypj' e dyte. - Sofje :Shtypeshkronja shqipe“Mbrothesija”,1908.-16 f.; 19cm;- toskërisht. - Pershtypj' e tretë. - Sofjë :Shtypeshkronja shqipe “Mbrothesija”, 1908.- 16 f. : me il.; 20cm;- toskerisht. - Pershtypj' e katerte. - Selanik :Shtypeshkronja shqipe “Mbrothësija”, 1909. - 16 f. : me il.; 20cm;

I. 1. Abetaret e parashqipe

Veqilharxhi, Naum

Veqilharxhi, Naum

Kristoforidhi, Konstandin

Kristoforidhi, Kostandin

[Boriçi, Daut]

Kristoforidhi, Kostandin

Alfabetare

Frashëri, Sami

Terova, Jovan

Frashëri, Sami

Benusi, Gaspër

Abetari

Abetare

Frashëri, Sami

Abétari

Abetare

Benusi, Gaspër

Abetare

Abetare

Abetare

ĕAbetarea şqipe / punoar prej Jovani RistoLazit Terova Bukuresht : Shtypshkronja e Shoqërisë“Dritë”,1887. -56 f. :me il.; 19cm;

- , Abetare e gjuhësë shqip / Prej Sami BejFrashërit. - Konstantinopojë : Në shtypëshkronjët “Rrufeja”,1909. -62, [2] f.; 22cm;- , Stërvitjetore për nxënësit shqipëtarë cop' epare : abetare / Nikolla Lako. - Paris : S. Heymann, 1909. -36 f. :me il.; 19cm;- , Abetare : për shkollat e para / Prej P. D.Qirias. - Manastir : Shtypëshkronja “Bashkim' i Kombit”. -1909.-32 f. :me il.; 22cm;- gegenisht. - Pershtypj' e katerte. - Selanik :Shtypëshkronja Shqipe“Mbrothësija”,1910. -16 f.; 20cm;- Ali, Abetare / prej Hafëz Ali-ut Hatib iKorçës. - KORÇE : Shtypur në shtypëshkronjën “Korça”,1910. -24 f.; 20cm;- , Abetare per shkolla fillore meshkujsh efemnash në ligjërôjë t' Elbasanit me pak ndryshime / EditorLef Nosi. - Shtypj' e pare. - Manastir : Shtypur në Shtyp.“TregëtareNërkombëtare”,1911. -86 f. :me il.; 20cm;- , Abetare : për shkollat e para / prej P. D.Qirias. - Botim' i dytë. – Manastir : Shtypëshkronja “TregëtareNërkombetare”. - 1911. -31 f. :me il.; 20cm;- , Abetareja shqip rrieshtuarë në gjuhe të-perbashkëme / prej Simon Shuteriqi n'Elbasan. – Manastir :Shtypëshkronja : “Tregëtare Nërkombetare”, 1911.- 62 f. : meil.; 21cm;- , Abeja shqip. - Bot. 2. - Stamboll, [1911]. - 22f.; 18cm.Abetaremealfabetarab;- toskerisht. - Pershtypje' e gjashtte.- Sofje :Shtypëshkronja “Mbrothësija”,1912. -16 f.; 19cm;- i vogel shqyp. - Shkoder : Shtypshkroja “Nikai”,1912. -29, [3] f.; 19cm;- për fmit qi mësojnë : shqip-italisht = il sillabario per ibambini che studiano Albanese-italiano : për mësimoret eShqipëriës = per le scuole d' Albania. - Milano : AntonioVallardi, 1912.–64 f. :me il., 1 flhartëeShqipërisë ;20cm;- / [1912].- 35 f.; 20 cm. Abetare shqip mealfabetarab;- . - Stamboll, 1912. - 22 f.; 20 cm. Abetaremealfabetarab;- , Elifba shqip. - Stamboll: Mahmud BeyMatbáasi, 1327 -21 f.; 20cm.Abetaremealfabetarab;- shqip.Pa vd.-34 f.; 20cm.Abetaremealfabetarab;- , Elifba shqip. Pa vd. - 63 f.; 20 cm. Abetare mealfabetarab;- me shkronja arabishte. - Tiranë : Botue prejShtypshkrojës“Shkodra”, [pa vt.]. - [12] f., 17cm;- me shkronja arabishte. - Tiranë : Botue prejshtypshkrojës“Shkodra”, [pa vt.]. - [28] f., 15cm.

- , Stërvitjetore për nxënësit shqipëtarë. Meshumë fytyra. Cop' e dytë. Abetare / Nikolla Lako. – Paris :[pa em.], 1913.-24 f.me il., 17cm;- shqyp-italisht = Il complemento del

sillabario albaneseitaliano. Per msimoret e Shqypniës = Per leScuole d'Albania. - Milano : Editore Antonio Vallardi, 1913.-55 f.me il., 18cm;- , Abetareja shqipe / Jusuf Agjahu. - Korçë :Botuarëprej IsmailZenelMborjes,1914.-14 f., 20cm;- , Abetari i vogël shqyp. - Shkodër :Shtypshkroja “Nikaj”,1914.-40 f., 20cm;- , Abetari per msoitore filltare t'Shqypniis. -Shkodër :Shtypshkroja “Nikaj”,1914.-112 f., 19cm;- për shkolla të para të Shqypënisë [Abetare] : libri iparë. - Botimi i tretë. – [Vjenë : [pa em.], [1915]. - 119 f. me il.,20cm;- ., Abetare / P. D. Qirias. - Botim' i tretë.–Ëorcester :TheDavidPress,1915.-31 f., 20cm;- , Këndime për shkollë të para të Shqypnis.Libri i parë. Shtampa e dytë. - [Vjenë] : [pa em.], [1915].- 116 f.me il, 20cm;- , Abetari per msoitore filltare t'Shqypniis. -Shkodër :Shtypshkroja “Nikaj”,1915.-106 f., 21cm;- , Kndime per shkollë t'para [Abetare]. - E dytadorë. - Shkodër : Shtypshkroja e Zojës s'Paperlyeme, 1915.- 94f., 20cm;- , M[arco], Lingua albanese = Gjuha shqype.Sillabario Albanese italiano, con note sulla pronunzia el'ortografia. Primo corso = Abetar shqyp-italisht mèvështrimè mbi shqypetimin dhè orthographîen. Piésë è párë /M. La Piana. - [Vlorë] : R. Officina Tipografica Italiana,1917.-61 f., 17cm;- , Stërvitjetore për xënësit shqipëtarë meshumë fytyra (Abetare) : Cop'e pare ; M'e plotë dhe m'embaruar. Nr. 1 / N. Lako. - Përshtypje e katrëtë. – Paris : [paem.], 1917.-48 f., me il., 21cm;- : për shkolla fillore t'ulta djelmsh e vajzash / prejShefqet Daiu. - Elbasan : Shtypshkronja "Elbasani", 1919. - 42f.;- , Shkëndilat e para. Abetar e shtim' i 'ti /Thoma P. Pano. - Vlorë : Shtypshkronia Italiane, 1919.- 64 f.,18cm;- , Abetar / Mati Logoreci. – [Tiranë] : Botim iDrejtoris sëPërgjithshmet'Arsimit, [192-]. - 92 f., 21cm;- , Plotsori i abetarit / Mati Logoreci. –[Tiranë] : Botim i Drejtoris së Përgjithshme t'Arsimit, [192-]-50 f., 21cm;- për shkollë fillestare të Shqypnis mas methudhesanalitike-synthetike të shkrimit e të këndimit me fotografi tëfatosit kruetanë. E para dorë. - Shkodër : Shtypshkroja e ZojëssëPaperlyeme,1920.-119 f.me il., 20cm;- , Abetare kombëtare shqip e rrjeshtuamepas parimevet të pedagogjikës e të psihollogjisë dhe epëlqyeme prej komisionit t'arësimit me bravurën e parë prejlirash italiane 300 n. i prot. 8183. Pjes' e A'. Përgatitore vit i A'shkollâr / Jan K. Minga. - Vlorë : Shtypëshkronja Italiane,1920.-56 f., 21cm;- , Libër i parë apo abetar për shkolla fillore tëShqypnis /përpiluem e mbledhë prej Gaspër Beltojës. -Shkodër : Shtypshkroja “Nikaj”, 1921. - 56 f., 20 cm; Paluca,

Frashëri, Sami

Lako, Nikolla

Qiriazi, Parashqevi

Abetare

Korça, Hafëz

Paparisto, Dhimitër

Qiriazi, Parashqevi

Shuteriqi, Simon

Voka, Rexhep

Abetare

Abetari

Abetari

Arnautça elifba

Q. M., Abeja shqip

Voka, Rexhep

ElifbaMulla, Shaban

Abetari

Abetari

Lako, Nikolla

Perkryesimi i abetarit

Agjahu, Jusuf

[Nikaj, Ndoc]

[Nikaj, Ndoc]

Këndime

Qirias, Parashqevi D

[Mjeda, Ndre]

[Nikaj, Ndoc]

[Nikaj, Ndoc]

La Piana

Lako, N[ikolla]

Abetare e re

Papapano, Thoma

Logoreci, Mati

Logoreci, Mati

Abetare

Minga, Jan[i] K.

Beltoja, Gaspër

I. 2. Abetaret gjatë Periudhës së Pavarësisë sëShqipërisë

Bibliografi e Abetares në gjuhën shqipe

20

Abetarja e përbashkët Shqipëri - Kosovë

22 23

Abetarja e përbashkët Shqipëri - Kosovë

Ndue, Abetar për shkollat popullore shqipe / Ndue Paluca. –[Pa vd.]:Botim iDegës s'Arësimit, 1921.-114 f., 22cm;- ., Stërvitore : [Abetare] / Dhori Koti. - Shtypjee V-ë. - Korçë : Shtyp. [dhe] Libraria Dhori Koti, 1922.- 32 f.,20cm;- Abetare / Dhori Koti. - Shtypje e XI. - Korçë :Shtyp.[dhe] Libraria DhoriKoti, 1922.-32 f., 20cm;- ., Lulishtja djelmënore. Pjes'e parë.Abetare. Radh'e parë. Rradhitur pas rregullës s'fundëme tëpedagogjis e të didaktikës dhe rrjeshtuar pas programitanaletik shkolluarë për rrjeshtat e I-ra të shkollavet fillorekombëtare shqipe / Llukë Karafili. - Konstancë :Shtypëshkronjë, Libra-Lidhje, Kartonazhe, Steriotipi,Papeteri, 1922.-48 f., 20cm;- , Abetar për shkollat fillore tëShqipërisë / Aleksandër Xhuvani; i kthyer toskërisht prej P.Pogonit. - Ëien; Leipzig, Verlag Carl Könegen, 1922.- 93 f., 22cm;- për shkollë fillestare të Shqypnis mas methudhesanalytike-synthetike të shkrimit e të leximit. (Me ftyrë tëfatosit kryetanë [1404-1467]). E dyta dorë. - Shkodër :Shtypshkroja e Zojës së Paperlyeme, 1923.- 54 f. me il., 1 fl.portr., 21cm;- , Abetar për shkollat fillore tëShqipërisë / Aleksandër Xhuvani, Pertev Pogoni. – [Tiranë] :Botim iMinistris s'Arsimit, 1923.-94 f., 22cm;- , Abetare / Dhori Koti. - Korçë : Shtyp. dheLibraria DhoriKoti, 1925.-64 f., 19cm;- ., Abetare shqip. Botim i II-të. Pjes'e B'.Këndimore viti A'shkolluer / Jan K. Minga. - Vlorë :Shtypshkronja “Vlora”,1925.-32 f.me il., 22cm;- , Abetar për shkollat fillore të Shqipëris/ Aleksandër Xhuvani, Pertev Pogoni. - Tiranë : Botim iDrejtoris sëPërgj. t'Arsimit, 1926.-94 f.me il., 24cm;- , Abetar për shkollat fillore tëShqipërisë / Aleksandër Xhuvani, Pertev Pogoni. - Tiranë :Botim iMinistris s'Arsimit, 1927.-88 f.me il., 23cm;- , Abetar për shkollat po