RIWA-Maas Jaarrapport 2018 De Maas · droogte, innamestops, ontheffingen en de impact van riooloverstorten. Een over-zicht van feiten over het veranderende klimaat als oorzaak van

Rapportage

Rapportage

Jaarrapport 2018De Maas

Goede bron voor drinkwater

Droogte toont kwetsbaarheid

RIWA - Vereniging van Rivierwaterbedrijven

RIWA-Maas

Inhoud

De Maas als bron voor drinkwaterbereiding

1 Dekwaliteitvanhet

Maaswaterin2018

2 Droogteendegevolgen

voordewaterkwaliteitin

2018

14

28

Deel

Pagina A

Reis door het Maasstroomgebied

1 DeMaas:

eeninternationalerivier

2 Aanpakvanopkomende

stoffeninhetMaasstroom-

gebied

3 Droogtevanuithetperspec-

tiefvandrinkwaterbedrijven

4 Evaluatievandebeschik-

baarheidvanzoetwater

inhetMaasstroomgebied

42

59

67

81

Deel

Pagina B

Bijlagen

1 Stoffendiein2018

deERM-streefwaarden

overschreden

2 Innamestopsen-beperkingen

alsgevolgvanwaterveront-

reiniging

3 Streefwaardenuithet

EuropeanRiverMemorandum

4 Drinkwaterrichtwaarden

(gepubliceerdinapril2019)

5 Nietlangerdrinkwater-

relevantestoffen(lijst3)

6Rioolwateroverstorten

7 Klimaatveranderingals

oorzaakvandroogte

156

159

162

164

166

169

174

Pagina

Geraadpleegdeliteratuur

Lijstmetfigurenentabellen

Verklarendebegrippenlijst

enveelgebruikteafkortingen

Categorieënverontreinigende

stoffen

Colofon

178

182

184

186

187

Pagina

Handelingsperspectief

1 Handelingsperspectief

2Aanbevelingenvoorbeleid

86

95

Deel

Pagina C

Monitoring van de Maas

1 Evaluatiedrinkwaterrelevante

stoffen

2 Monitoringverontreinigingen

indrinkwaterbronnen

3 Vademecumgemeten

parameters

4 Jubileum:50jaarrapportage

overdewaterkwaliteitvan

deMaas

106

113

114

148

Deel

Pagina D

Voorwoord

Degetallenopeenrijtje

5

10

Pagina

2 3

RIWA-MaasRIWA-Maas

VoorwoordRIWA-Maas is een internationaal samenwerkingsverband van drinkwaterbedrij-

ven in België en Nederland die de rivier de Maas gebruiken als bron voor

de bereiding van drinkwater. Leden van RIWA-Maas zijn Vivaqua, water-link, de

Watergroep, WML, Dunea, Evides en Brabant Water. RIWA-Maas behartigt de be-

langen van deze bedrijven zodat zij schoon water uit de rivier de Maas kunnen

gebruiken voor een duurzame levering van drinkwater aan zeven miljoen mensen.

Context in 2018

Tijdensdedroogtein2018waserinNederlandenBelgiëminderwaterbeschik-

baar,terwijldevraagnaarwatervanuitverschillendesectorentoenam.Ookon-

derdezeomstandighedenbleekdeMaaseengoederivieromdrinkwateruitte

winnen.Wel is gebleken dat de benedenstroomse delen van Vlaanderen en

Nederlandbijdroogtezeerafhankelijkzijnvandewateraanvoeruithetbuiten-

land.Periodenmetlangdurigelageafvoeren,zoalsin2018,makendrinkwater-

bedrijvenextrakwetsbaarvoorincidentenofindustriëlelozingen.Dedrinkwater-

bedrijvenwarendanookextraalert.Ervondvoortdurendoverlegplaatsomsnel

tekunnenhandeleningevalvaneencalamiteit.

Ondanksde lagewaterafvoer,wasdekwaliteit vandeMaas in2018 relatief

goed.Datisgoednieuws,wanthetbelangdatdeMaasheeftvoordedrink-

watervoorzieningblijftgroeien.DatdekwaliteitvandeMaastijdensdedroogte

relatiefgoedwas,heeftvermoedelijkverschillendeoorzaken.Dezewordeninhet

rapportbeschreven.Zospeeltdeverbeterdeecologischetoestandvanderivier

vermoedelijk een rol: een gezonde rivier beschikt immers over voldoende

zelf-herstellendvermogen.Ofditinderdaadhetgevalwasblijftspeculerenen

vraagtomnaderonderzoek.

“ 2018 laat zien hoe kwetsbaar we zijn”

Maarten van der Ploeg(RIWA-Maas)

André Bannink(RIWA-Maas)

4 5

RIWA-MaasRIWA-Maas

DatdeMaaskwaliteitin2018relatiefgoedwas,betekentnognietdatweals

RIWA-Maasklaarzijn.Hetvoorkomenvanindustriëleverontreinigingsincidenten,

hetaanpakkenvanmedicijnresteninoppervlaktewaterenhetterugdringenvan

deafspoelingvanbestrijdingsmiddelenblijftomvoortdurendeaandachtvragen.

Onzetaakalsbelangenbehartigervandrinkwaterbedrijvenvoerdenwein2018

opverschillendemanierenuit.

Monitoring waterkwaliteit

Metenisweten:eenbelangrijkonderdeelvandewerkzaamhedenvanRIWA-Maas

ishetmetenenanalyserenvandekwaliteitvanMaas.Omtewetenwelkestof-

fenervoordedrinkwatervoorzieningbelangrijkzijnomtemeten,iserin2018

onderzoekverrichtnaardrinkwaterrelevantestoffen.Dieanalysevindtelkedrie

jaarplaats.Deresultatengevensturingaanhetmonitoringsprogrammavande

drinkwaterbedrijven.DeledenvanRIWA-Maasmetenvervolgens13keerperjaar

dezegeselecteerdedrinkwaterrelevantestoffen,gedurendeeenperiodevanvijf

jaar.Dekomendevijfjaargaathetconcreetommonitoringvan36drinkwaterre-

levantestoffen,waaronderindustriëlestoffen,geneesmiddelen,röntgencontrast-

middelenengewasbeschermingsmiddelen.

Samenwerken in allianties

RIWA-Maasbouwtactiefmeeaanalliantiesomconcreteoplossingentevinden

voorcomplexeproblemen.EenvoorbeelddaarvanisSchoneMaaswaterketen.

RIWAwerktdaarinsamenmetwaterschappen,drinkwaterbedrijvenendeRijks-

overheidomdekwaliteitvandeMaasteverbeteren.Naeensuccesvolleeerste

faseisin2018detweedefasegestart.Centraalstaatdeontwikkelingvande

Atlas van de schoneMaas. De atlas lijkt qua opzet op het geo-portaal van

deWaalseoverheid.Deatlasmoetinzichtgeveninverschillendedeverontreini-

gingsbronnen in het stroomgebied. Dat inzicht draagt bij aan transparantie.

Deeerstestapopwegnaardeatlasishetbundelenvandeinformatieuithet

Nederlandsedeelvanhetstoomgebied,gevolgddoorgrensoverschrijdendekop-

pelingvankenniseninformatie.Opbasisvandeatlaskunnenvervolgensgebie-

denwordengeïdentificeerdwaardewaterkwaliteitonderdrukstaat.Indiege-

bieden zullen met inzet van alle partijen projecten worden gestart om de

waterkwaliteitstructureelteverbeteren.HetsamenwerkenaaneenschoneMaas

bevaltallepartijengoed.Devolgendestapisdezesamenwerkinguittebreiden

overdegrenzenheen,wantsamenbereikjemeer!

Grensoverschrijdend overleg

In2018heeftRIWA-Maasdeaanzetgegevenvooreendialoogoverdewateraf-

voer van de Roer. Deze relatief kleine, grensoverschrijdende zijrivier zorgde

tijdensdelagewaterafvoervan2018voorcirca25procentvanhetdebietvan

deMaas.Doorinvloedvanklimaatveranderingendooreenlokaaltoenemende

vraag naar water, staat de aanvoer van de Roer - zowel in kwantitatief als

kwalitatiefopzicht-onderdruk.Datzoukunnenbetekenendaterindetoekomst

bijdroogteminderwatervanuitDuitslandnaardeMaasstroomt.Verderblijkt

datdeaanvoervanuitFrankrijkendezijrivierdeSambreuitWalloniëhebben

geholpenomdeMaasindedrogeperiodein2018oppeiltehouden.Ditzijn

drie essentiële ankers voor de drinkwatervoorziening in Brussel, Vlaanderen

enNederland.Erisdaarommeerinzichtnodigindewaterafvoereninboven-

stroomse ontwikkelingen die invloed hebben op de waterbeschikbaarheid

benedenstrooms.Totnutoezijnerechtergeeninternationaleafsprakenover

grensoverschrijdendewaterverdelingtussendelandeninhetstroomgebied.

“ Bouwen aan allianties om concrete oplossingen te vinden voor complexe problemen”

6 7

RIWA-MaasRIWA-Maas

RIWA-Maaszouditgraaganderszienendenktdaaromconstructiefmetover-

heden mee. Er is behoefte aan grensoverschrijdend overleg over zowel de

waterverdelingalsoverdeaanpakvanopkomendestoffen.

Aanbevelingen voor beleid

Op basis van de inzichten in de waterkwaliteit van de Maas in 2018 doet

RIWA-Maas aanbevelingen voor beleid om de kwaliteit van de rivier verder

teverbeteren,enommeergriptekrijgenopdeverontreinigingendiededrink-

watervoorzieningvanzevenmiljoenmensenonderdrukkunnenzetten.Deze

aanbevelingenluiden,metbetrekkingtot:

•Waterschaarste:grensoverschrijdendedialoogoverwaterbeschikbaarheid

enwaterverdeling;

•Opkomendestoffen:weetwatjeburendoenenleervanelkaar!

•Europeseregistratie:gebruikPMT-criteriaindebeoordelingvanstoffen

volgensREACH;

•Opkomendestoffeninvergunningen:internationaletransparantie

enactieplan;

•NederlandseAanpakOpkomendestoffen:inkaartbrengenwater

inhetMaasstroomgebiedgebeurt.

•VergunningverleningNederland:samenwerkenendrinkwaterbedrijven

consulteren.

TenslottehooptRIWA-Maasmetdeinformatieenaanbevelingengepresenteerd

indit rapporteenbijdrage te leverenaandegezamenlijke,maatschappelijke

zorgvooreenschone,gezondeMaas.

Maarten van der Ploeg, directeur van RIWA-Maas

8 9

RIWA-MaasRIWA-Maas

De getallen op een rijtjeDeledenvanRIWA-Maashebbenin2018gezamenlijk503miljoenkubiekemeter

oppervlaktewateronttrokkenaandehoofdstroomvandeMaasomdrinkwater

teproducerenvoor7miljoenmenseninNederlandenBelgië.

OmtewakenoverdewaterkwaliteitvandeMaashebbendrinkwaterbedrijven,

samenmetRijkswaterstaat,in2018totaal80.548metingenverrichtaan1.174

parameters(zie infografiekopbladzijde25).Vandeze1.174parametersover-

schredener64(5,5procent)éénofmeermalenopminimaaléénmeetpuntde

streefwaardenuithetEuropeanRiverMemorandum(ERM).HetERMiseencon-

venantwaarin 170Europesedrinkwaterbedrijvengezamenlijkminimalekwali-

teitseisenvoor rivierwaterhebbenvastgesteld (vergelijk eerstefiguur in 1.2).

VoorveelstoffenligtdeERM-streefwaardeop1,0microgramperliterof0,1mi-

crogramperliter(µg/L).In2018is1.441keereenoverschrijdingvandeERM-streef-

waardengemeten(1,8procentvandemetingen).

Vandeoverschreden64parametersbehoort39,1procent(25)totdecategorie

geneesmiddelenenhormoonverstorendestoffen,en28,1procent(18)behoort

totdecategorieindustriëleverontreinigingenenconsumentenproducten.Deze

tweecategorieënomvattenvoornamelijkniet-genormeerde(‘opkomende’)stof-

fen.Erwarenintotaal46innamestopsen-beperkingenalsgevolgvanwaterver-

ontreinigingin2018.Hierdoorwerddenormalebedrijfsvoeringgedurenderuim

196dagen(cumulatief)onderbrokenofgestoord.

Trend

Hetaantalinnamestopsen-beperkingenschommeltdeafgelopenjarentussen

de50en70.Daarvoorsteegdetotaleduurscherpvanruim100dagenin2013

en2014,totruim300dagenin2015en2016.

In2017en2018daaltditweertotonderde200dagen.Detijdelijkeontheffingen

diesinds2017inNederlandzijnverleendhebbenhierzekeraanbijgedragen,

maarhoeveelprecieslaatzichmoeilijkkwantificeren.

Droogte

2018kenmerktezichdoorhogetemperaturen.In2018bedroegdegemiddelde

temperatuurinhetBelgischeUkkel11,9°C(normaal:10,5°C).

InNederlandwas2018meteengemiddeldetemperatuurvan11,3°Chetvijfde

zeerwarmejaaroprij.Na2014(11,7°C)was2018hetwarmstejaarsindshet

beginvandemetingenin1901.

Daarnaastwaserin2018eengrootneerslagtekortincombinatiemetlangdurige

lagewaterafvoervanderivieren.In2018vielinBelgiëintotaalslechts650,2mm

neerslag,ongeveer25procentminderdannormaal(852,4mm).

In2018vielerinNederlandgemiddeld607mmneerslag.Normaalvaltergemid-

deldoverhetland847mm.

In2018wasergedurendeeenderdedeelvanhetjaarsprakevaneenwaterte-

kortindeMaas.

10 11

RIWA-MaasRIWA-Maas

De Maas als bron voor drinkwaterbereiding

Deel

A

12 13

RIWA-MaasRIWA-Maas

Het eerste deel van dit jaarrapport (deel A) gaat over ‘De Maas als bron voor

drinkwaterbereiding’. Het bestaat uit twee delen: de beoordeling van de water-

kwaliteit en de impact van droogte op de waterkwaliteit. In het eerste hoofdstuk

komen de volgende aspecten aan de orde: het groeiende belang van de Maas,

de beoordeling van de kwaliteit van de Maas in cijfers (ERM-streefwaarden), de

analyse van de waterkwaliteit in beeld, de herkomst van de verontreinigingen en

de problematiek van opkomende stoffen. Meer informatie over stoffen treft u in

deel D hoofdstuk 3. In het tweede hoofdstuk wordt ingegaan op droogte en de

gevolgen daarvan op de waterkwaliteit. Aan de orde komen: informatie over

droogte, innamestops, ontheffingen en de impact van riooloverstorten. Een over-

zicht van feiten over het veranderende klimaat als oorzaak van de droogte staat

in bijlage 7.

1. De kwaliteit van het Maaswater in 2018

DekwaliteitvandeMaaswerdin2018bepaalddoorgrofwegtweefactoren:de

aanhoudendedroogteendoor(opkomende)stoffen.Centralevraag:hoewasde

toestandvanderivierdeMaas in2018bezienvanuithetperspectiefvande

drinkwatervoorziening?Alsantwoordopdievraagwordthetgroeiendebelang

vandeMaasbeschrevenenwordtdekwaliteitvandeMaasbeoordeeldincijfers

eninbeeld.Ervolgteenoverzichtvandeherkomstvandeverontreinigingen

van de Maas gerelateerd aan de problematiek van opkomende stoffen.

Deze informatiewordt steeds samengevat en gevisualiseerd in de vorm van

infografiekenwaarindesamenhangtussendecijferswordtverbeeld.

1.1 Groeiend belang van de Maas

InhetgrootstedeelvanNederland(60procent)enongeveerdehelftvanBelgië

wordtdrinkwaterbereiduitgrondwater.Hetduurzamegebruikvangrondwater

staatechteronderdruk.Omgrondwateronttrekkingenteverminderen,wordter

steedsvakerrivierwatergebruiktalsbronvoordrinkwater.

Eenandereredenomoppervlaktewatertegebruiken-inplaatsvangrondwater-,

isverzilting.InhetwestenvanBelgiëenNederlandishetgrondwatertezouten

nietgeschiktvoordebereidingvandrinkwater.Daaromwordtindiegebieden

wateruitdeMaasgebruiktomdrinkwatervantemaken.

EengrootdeelvandemensendieafhankelijkzijnvanMaaswater,woontinhet

westenvanVlaanderenenNederland.Bijnazevenmiljoenmensengebruiken

drinkwater dat bereid is uit Maaswater. In 2018 onttrokken de leden van

RIWA-Maas ruim503miljoen kubiekemeter oppervlaktewater aandehoofd-

stroomvandeMaas.DedrinkwaterbedrijvenzuiverenhetMaaswaterendistri-

buerenhetviaeenleidingnetwerkvanduizendenkilometers.

In de toekomst zal het belang van de Maas, en oppervlaktewater in het

algemeen,voordegebiedsdelenVlaanderenenZuid-Hollandverdertoenemen.

Naar verwachting zal de vraag naar drinkwater daar de komende jaren met

zo’n30procentstijgen.Omindiegroeiendevraagtevoorzienworden,naast

deMaas,additionelebronnengeïdentificeerdomookindetoekomstovereen

robuustedrinkwatervoorzieningtebeschikken.

DeinfografiekopdevolgendepaginavisualiseerthetbelangvandeMaasvoor

dedrinkwatervoorzieningenzetdebelangrijkstefeitenopeenrij.

1.2 Beoordeling kwaliteit van de Maas in cijfers

OmdewaterkwaliteitvandeMaasnauwgezettemonitorenhebbendeledenvan

RIWA-Maas in2018 in totaal80.548metingenverricht aan 1.174parameters.

Vandeze1.174parametersoverschredener64(5,5procent)éénofmeermalen

opminimaal éénmeetpunt de ERM-streefwaarden (zie kader en infografiek).

Intotaalis1.474keer(1,8procent)eenoverschrijdingvandeERM-streefwaarden

geconstateerd.MeeruitgebreideinformatieovermonitoringvandeMaasstaat

beschrevenindeelD.

14 15

RIWA-MaasRIWA-Maas

De feiten

• 9 miljoen mensen wonen in het Maasstroomgebied;

• Leden van RIWA-Maas leveren aan 7,0 miljoen mensen drinkwater dat bereid is

van water uit de Maas;

• Het merendeel woont buiten het Maasstroomgebied in Belgie en Nederland.

Belang van de Maas voor de drinkwatervoorziening

Klimaatverandering, droogte en waterschaarste

• De afvoer van de Maas kan door klimaatverandering in droge perioden

45-65% verminderen;

• Gedurende een lange periode van droogte is drinkwatervoorziening kwetsbaar

bij calamiteiten.

Antropogene verontreinigingen

• Medicijnresten en

hormoonverstorende stoffen;

• Industriele verontreinigingen en

consumentenproducten;

• Bestrijdingsmiddelen en metabolieten;

• Nutrienten en overige stoffen.

Innamestops

• 46 innamestops in 2018 langs de

Maas door waterverontreiniging met

een totale cumulatieve duur van

196 dagen;

• Waarvan 33,5 dagen in Vlaanderen en

159 dagen in Nederland (cumulatief).

Den Haag

Rotterdam

Antwerpen

BrusselMaastricht

MAAS

RIJN

WILHELMINA KANAAL

LA VESDRE

OURTHE

SAMBRE

LA LESSE

LA MEUSE FLEUVE

Aachen

Gent

Charleville-Mézières

ROER

NIERS

Den Haag

Rotterdam

Antwerpen

BrusselMaastricht

MAAS

RIJN

WILHELMINA KANAAL

LA VESDRE

OURTHE

SAMBRE

LA LESSE

LA MEUSE FLEUVE

Aachen

Gent


ROER

NIERS

Den Haag

Rotterdam

Antwerpen

BrusselMaastricht

MAAS

RIJN

WILHELMINA KANAAL

LA VESDRE

OURTHE

SAMBRE

LA LESSE

LA MEUSE FLEUVE

Aachen

Gent


ROER

NIERS

Maasstroomgebied

verzorgingsgebied drinkwatervoorziening

Drinkwaterbedrijven toetsen of deze gemeten stoffen voldoen aan de kwali-

teitseisenuithetEuropeanRiverMemorandum(ERM)[IAWRetal.,2013].Het

ERM is een convenant waarin 170 drinkwaterbedrijven gezamenlijk minimale

kwaliteitseisen voor rivierwater hebben vastgesteld.Voor veel stoffen ligt de

ERM-streefwaardeop1,0microgramperliterof0,1microgramperliter.

European River Memorandum

Drinkwaterverenigingen uit de stroomgebieden van de Maas, Rijn, Donau, Elbe

en Roer hebben samen een European River Memorandum opgesteld. Bij de

verenigingen zijn circa 170 drinkwaterbedrijven aangesloten. Ze vertegenwoor-

digen samen meer dan 115 miljoen consumenten van drinkwater in 17 landen

(Duitsland, Oostenrijk, België, Bosnië-Herzegovina, Frankrijk, Kroatië, Liechten-

stein, Luxemburg, Nederland, Montenegro, Roemenië, Servië, Slowakije, Slove-

nië, Zwitserland, de Tsjechische Republiek en Hongarije). Ze hebben een geza-

menlijke strategie en visie voor de winning van drinkwater, die gebaseerd is op

de beginselen van duurzaamheid en voorzorg/preventie. De ERM-streefwaarden

zijn een uitwerking van die gezamenlijke visie. Rivierwater waarvan de samen-

stelling beneden de streefwaarden blijft, maakt de bereiding van drinkwater met

natuurlijke zuiveringsmethoden goed mogelijk.

Een overschrijding van de ERM-streefwaarde betekent dat het niet mogelijk

isommetuitsluitendnatuurlijketechnieken-zoalsbezinking,beluchting,zand-

filtratie,duinfiltratieenontharding-,opduurzamewijzedrinkwatertebereiden

uitMaaswater.Duurzameproductievandrinkwaterverdientdevoorkeur,omdat

deuitstootvanbroeikasgassenzoveelmogelijkwordtvermeden,hetenergie-

verbruik zo laag mogelijk is, verspilling van grondstoffen grotendeels wordt

voorkomenenerminderafvalenschadelijkestoffenhetmilieuterechtkomen.

16 17

RIWA-MaasRIWA-Maas

WATERKWALITEITBEOORDELEN

17EU-LANDEN

115MILJOEN KLANTEN

Maas

Ruhr

Streefwaarden uit het European River Memorandum

meetlat voor

170drinkwaterbedrijven

Donau

Elbe

Rijn

Enkele ERM-principes

• Drinkwatervoorziening heeft prioriteit

• Drinkwaterbereiding middels duurzame zuiveringstechnieken

• De vervuiler betaalt

• De overheid waarborgt de waterkwaliteit

• Waterkwaliteitscontrole aanpassen aan maatschappelijke ontwikkelingen

STREEFWAARDEN

• Algemene parameters• Organische stoffen• Antropogene niet-

natuurlijke stoffen

GEMEENSCHAPPELIJKESTRATEGIE EN VISIE

voor de bereiding van drinkwateruit oppervlaktewater,

volgens de beginselen vanduurzaamheid, voorzorg en preventie

EUROPEANRIVER

MEMORANDUM

European River MemorandumDrinkwaterbedrijven uit de stroomgebieden van de Maas, Rijn, Donau, Elbe en Ruhr hebben het European River Memorandum (ERM) voor oppervlaktewater opgesteld. Van water dat aan de ERM-Streefwaarden voldoet, kan op duurzame wijze met natuurlijke zuiveringsmethoden drinkwater bereid worden.

RIWA-Maas

18 19

RIWA-MaasRIWA-Maas

1.3 Analyse van de waterkwaliteit in beeld

Bijlagewaterafvoertreedterminderverdunningopvanverontreinigingen.Aan-

geziendeMaaseenregenwaterrivierisenerin2018weinigneerslagviel,ont-

staatdevraagwathetpreciezeeffect isvandroogteopdrinkwaterrelevante

stoffenindeMaas?

KWRWatercycleResearch Instituteheeft in2018 inopdracht vanRIWA-Maas

daartoe een studie uitgevoerd waarbij er nieuwe methoden zijn ingezet om

meetcijfersinbeeldtebrengen(CorralesDuqueenPronk,2019).Metbehulpvan

RStudio(opensourcesoftware)zijnnieuwevisualisatiesgemaaktdielatenzien

watlagewaterafvoervandeMaasdaadwerkelijkbetekentvoordeconcentraties

drinkwaterrelevantestoffen(34stoffen).Daartoezijnmeetgegevensvandrink-

waterrelevantestoffen1uitdedatabasevanRIWAgekoppeldaandebietmetingen

vandeMaas.

Hetvieldeonderzoekersdaarbijopdatdeverschilleninmeetfrequentiesvande

drinkwaterrelevantestoffeneennadereanalyseeninterpretatievanderesultaten

lastigmaken.Slechtsvooreendeelkanhiervoorgecorrigeerdworden,namelijk

doordegemiddeldenvanmetingenperverbindingtebeschouwen.Ookwerd

voorstoffendieonderdedetectielimietblevendezedetectielimietaangehouden,

wat voor een zekereoverschatting kan zorgen, aangeziendeze stoffen theo-

retischinconcentratiesruimonderdedetectielimietkunnenvoorkomen.

Uitdeanalysesblijktdathetaandeelvandecategorieindustriëleverontreinigin-

genenconsumentenproductensteedsdominantis.Datisgrotendeelstedanken

aanvierstoffen:decomplexvormersEDTA,NTAenDTPAenbijlagetemperaturen

en lage afvoeren het oplosmiddel DIPE. Verder blijkt uit de analyse dat het

aandeelvandezestoffen inhet totaalbeeld,sterkfluctueert.Tervergelijking:

hetaandeelvandecategoriegeneesmiddelenenhormoonverstorendestoffen

blijktveelconstanter.

1 Zie ook Deel D

Uitdestudieblijktbovendiendatereenrelatiebestaattussendewaterafvoer

endegemiddeldeconcentratiesperstofcategorie,danweltussendewateraf-

voerenhetpercentageoverschrijdingperstofcategorie.

Derelatieisalsvolgt:zodradeMaaszweltnalageafvoerperiodenwerdenhogere

stofconcentratiesgevondenenhogerepercentagesoverschrijdingenvandiestoffen.

Ditwordtduidelijkinfiguur1,waarvooreenperiodevanvierjaaristezienhoe

de gestapelde gemiddelde concentraties van verschillende categorieën drink-

waterrelevantestoffenbijKeizersveerverlopenindetijdtenopzichtevande

waterafvoer.Hoebrederhetelement,destehogerdeconcentratieofafvoer.

2015-072015-01 2016-01 2016-07 2017-01 2017-07 2018-01 2018-012

Waterafvoer Industriële verontreinigingen en consumentenproducten

Gewasbeschermingsmiddelen,biociden en hun metabolieten

Geneesmiddelen en hormoon-verstorende stoffen (EDC’s)

A B C D

Figuur 1: Gemiddelde concentraties drinkwater relevante stoffen en gemiddelde

waterafvoer bij Keizersveer 2015-2018

20 21

RIWA-MaasRIWA-Maas

Uitdevisualisatieinfiguur1blijktdatdegemiddeldeconcentratiesindustriële

verontreinigingenhetgehelejaardoordominantzijn.Algeheelgesprokenzijn

de concentratieshet laagstebij hogereafvoeren.Gedurendedebeschouwde

tijdsperiodevanvierjaarvarieerdedeafvoervandeMaastussenzo’n980m3/s

en<30m3/s.

Naeenperiodevanlageafvoer–doorgaansgedurendedezomer–zijngeregeld

hogerepiekconcentratieszichtbaar,zoalsindeperiodeB(sterkestijging)enD

(lichtestijging).DitbetekentondermeerdatdewaterkwaliteitvandeMaasin

deperiodedatdevraagnaarMaaswaterhetgrootstis,ookhetmeestonder

drukstaat.AanheteindevanperiodeDisookgoedheteffecttezienvande

zogenaamde‘eerstewas’:bijeentoenamevandeafvoernaeenrelatieflange

periode van lage afvoer stijgen de gemiddelde concentraties van drinkwater

relevantestoffensterk.

Hoewelhetpatroonvantoenemendeconcentratiebijdroogteookin2018waar

tenemenis,isdematewaarindezeconcentratietoeneemtbenedendeverwach-

ting. De redenen hiervoor zijn onduidelijk, maar verderop in het rapport

(inhoofdstuk2.2)zijnenigemogelijkeverklaringenopgenomen.

InperiodeAisteziendattijdenslageafvoerdegemiddeldeconcentratieseerste

toe-endaarnaafnemen.Ditisdeperiodewaarinvanwegeeenincidentrondde

stofpyrazooldeafvalwaterlozingvaneengrootchemischindustrieelcomplex

tijdelijkflinkwerdteruggeschroefd.Wanneerwordt ingezoomdopdetweede

helftvan2018(periodeDinfiguur1enderechterhelftvanfiguur2),daniste

ziendatdegemiddelde concentraties slechts licht stijgen invergelijkingmet

eerderperiodenvanlageafvoer(BenCinfiguur1).

Infiguur2isingezoomdop2018enhierinisaanderechterkantheteffectvan

de‘eerstewas’nogduidelijkertezien.Mogelijkeverklaringenwaaromdegemid-

deldeconcentraties indeperiodenBenChogeruitvallendanindedrogere

periodeD,staanbeschreveninhoofdstuk2.2.

2018-07 2018-08 2018-09 2018-10 2018-11 2018-122018-062018-052018-042018-032018-022018-01Waterafvoer Industriële verontreinigingen

en consumentenproductenGewasbeschermingsmiddelen,biociden en hun metabolieten

Concentratie Keizersveer (2018)

Waterafvoer (2018)

Geneesmiddelen en hormoon-verstorende stoffen (EDC’s)

Figuur 2: Gemiddelde concentraties drinkwater relevante stoffen en

gemiddelde waterafvoer bij Keizersveer in 2018

Figuur3laatziendatbinnendecategorieindustriëleverontreinigingenenconsu-

mentenproductenéénstofverrewegdominantis,tewetenEDTA.

2018-07 2018-08 2018-09 2018-10 2018-11 2018-122018-062018-052018-042018-032018-022018-01

EDTA

Concentratie Keizersveer (2018)

Figuur 3: Gemiddelde concentraties industriële verontreinigingen en

consumentenproducten bij Keizersveer in 2018

22 23

RIWA-MaasRIWA-Maas

Meten aan de Maas

ERM

mee

tlat

80.548

metingen

1.174

parameters

1.441

overschrijdingen

(1,8%)

64

overschrijdende

parameters

25

geneesmiddelen en hormoonverstorende stoffen

(39,1%)

18 industriële

verontreinigingenen consumenten-

producten(28,1%)

14 gewasbeschermingsmiddelen, biociden en hun metabolieten

(21,9%)

7

overige stoffen(10,9%)

1.4 Herkomst van verontreinigingen in de Maas

Deinfografiekvathet‘metenaandeMaas’schematischsamenenlaatbovendien

hetresultaatzien.Watblijkt?DegemetenverontreinigingenindeMaas(boven

deERM-streefwaarde)zijnteverdeleninviercategorieën:

•Geneesmiddelenenhormoonverstorendestoffen:25(39,1procent):

kleuroranje;

•Industriëleverontreinigingenenconsumentenproducten:18(28,1procent):

kleurrood;

•Gewasbeschermingsmiddelen,biocidenenhunmetabolieten:14(21,9procent):

kleurpaars;

•Overigestoffen(algemeneparametersennutriënten):7(10,9procent):

kleurgrijs.

1.5 Problematiek van opkomende stoffen in de Maas

Dooreengroeiendgebruikvantoepassingenvanchemischestoffen,stijgthet

aantalstoffendatinderivierterechtkomt.Hetgaatomstoffenuitdeindustrie,

gewasbeschermingsmiddelen,biocidenenrestantenvan(dier)geneesmiddelen.

Tegelijkertijdzijndeanalysemethodenomdezestoffentekunnendetecteren,

verderontwikkeld.Daardoorkunnenstoffenalinzeerlageconcentratiesworden

gemeten.

Voorveelvanzulkenieuwestoffenbestaaternoggeennorm.Dezeniet-genor-

meerde stoffen worden ‘opkomende stoffen’ genoemd. Opkomende stoffen

worden gedefinieerd als niet (wettelijk) genormeerde stoffen en waarvan de

schadelijkheidnogniet (volledig) is vastgesteld.Er komenveelmeer stoffen

voorinonsmilieudanreguliergemonitordworden.Zijkunneneenrisicovormen

voor de waterkwaliteit, maar ook voor drinkwater gemaakt uit oppervlakte-

ofgrondwater.Grofwegtweederdevandeparametersdiein2018deERM-streef-

waarden overschreden, behoren tot de niet-genormeerde of ‘opkomende’

stoffen.

24 25

RIWA-MaasRIWA-Maas

Industrie (via IAZI)

Beschoeiing

Landbouw (diffuus)


Landbouw (diffuus)

Landbouw (diffuus)


Houtstook (via lucht)

Kernenergie-centrales

Autoverkeer (via lucht)

Scheepvaart (via lucht)

Energie-centrales

Scheepvaart (bulk)

Recreactievaart

Huishoudens (via RWZI)




Zorginstellingen (via RWZI)

Zorginstellingen (via RWZI)

Waar komen de vervuilende stoffen vandaan?

Industriële verontreinigingen en consumentenproducten

Geneesmiddelen en hormoonverstorende stoffen (EDC’s)

Gewasbeschermingsmiddelen, biociden en hun metabolieten

Algemene parameters en nutriënten

Deonderstaandeinfografiekverbeeldtde(mogelijke)herkomstvande

antropogeneverontreinigingenc.q.opkomendestoffen.

26 27

RIWA-MaasRIWA-Maas

InNederlandwordtbeleidontwikkeldomgriptekrijgenopopkomendestoffen.

DoorhetRijk isereen‘UitvoeringsprogrammaAanpakOpkomendestoffenin

water’ontwikkeld.Hetgroeidocumentis innovember2018doorministerVan

Nieuwenhuizen(IenW)naardeTweedeKamergestuurd.

Hetuitvoeringsprogrammarichtzichopstoffendieinhet(water)milieuterecht-

komenviaindustriëlelozingenenhuishoudens.Erzijnconcreteactiesgeformu-

leerddiezichrichtenopdeaanpakvanindustriëlelozingen;emissiepreventie

envergunningverlening;indirectelozingenenzuiveringen;watersysteem;drink-

water;vergrotenkennisbasis;incidentenmanagement.

RIWA-Maasisgrootvoorstandervandezeaanpakenpleitvooropschalingvan

dezeaanpaktothetniveauvanhetheleMaasstroomgebied.

2. Droogte en de gevolgen voor de waterkwaliteit in 2018

Drinkwaterbedrijvenhaddenin2018temakenmetopkomendestoffenincom-

binatiemetaanhoudendedroogte.Die tweeproblemenhangensamen,want

hoe minder water in de Maas, hoe hoger de concentraties verontreinigende

stoffen.

Centralevraag:watwasheteffectvandroogtevoordewaterkwaliteitvande

Maas? In bijlage 7 is een overzicht opgenomen over klimaatverandering als

oorzaakvandroogte. Indittweedehoofdstukwordtdedroogte inBelgiëen

Nederlandkortbeschreven.Daarnawordenenkelemogelijkeverklaringenvoor

derelatiefgoedewaterkwaliteitvandeMaastijdensdedroogtegegeven.

Dithoofdstukbeschrijftookhetaantalinnamestopsendeverleendeontheffin-

genin2018.Tenslottewordtaandachtgevraagdvoorriooloverstorteninrelatie

totslechtewaterkwaliteit.

2.1 Droogte in 2018

De cijfers op een rijtje: in 2018 bedroeg de gemiddelde temperatuur in het

BelgischeUkkel11,9°C(normaal:10,5°C).InNederlandwas2018meteengemid-

deldetemperatuurvan11,3°Chetvijfdezeerwarmejaaroprij.Na2014(11,7°C)

was2018hetwarmstejaar.Naastdehogetemperatuurwaserin2018eengroot

neerslagtekortincombinatiemetlangdurigelagewaterafvoervanderivieren.

Drinkwaterbedrijven in hetMaasstroomgebied kregen in 2018 temakenmet

degevolgenvanwatertekorten.Hetvoorjaar,dezomerenhetnajaarvan2018

warenuitzonderlijkdrooginNederlandenBelgië.In2018vielinhetBelgische

Ukkel in totaal slechts650,2mmneerslag,ongeveer25procentminderdan

normaal(852,4mm).Metgemiddeld607mmneerslagwas2018inNederland

zeerdroog.Normaalvaltgemiddeldoverhetland847mm.

Doordedroogteisschadeopgetredenindelandbouw,innatuurgebiedenenin

andereeconomischesectoren.Deverziltingwasinsommigegebiedenernstiger

danverwachtenleiddetotproblemenvoordedrinkwatervoorziening,landbouw

ennatuur(bron:RapporteerstefaseBeleidstafelDroogte).

2018-07 2018-08 2018-09 2018-10 2018-11 2018-12 2019-012018-062018-05Neerslagtekort 2018-2019

Neerslagtekort (mm) gemiddeld over Nederland

2018-04

400

350

300

250

200

150

100

50

0

-50

-100

-150

-200

Neerslagtekort normaal Neerslagtekort 1976-1977

Figuur 4: Neerslagtekort in Nederland in 2018 (bron: Weeronline, bewerkt)

28 29

RIWA-MaasRIWA-Maas

Een derde van het jaar was er een watertekort in de Maas

Dedroogtein2018maakteduidelijkdatereenopgaveligtindeverdelingvan

zoetwaterinperiodenvanlageafvoervandeMaas.

BijeenMaasafvoeronderde60m3persecondebijMonsin(Luik)iserofficieel

sprakevaneenwatertekortvolgenshetMaasverdrag.Erisdanteweinigwater

beschikbaarvoordevoedingvanhetAlbertkanaal,deZuid-Willemsvaart,het

JulianakanaalendeGrensmaas.Ditwasin2018gedurende121dagen,duseen

derdevanhetjaar,hetgeval(zietabel1).

Tabel 1: Projecties van de afvoer van de Maas bij Luik in het huidige klimaat

en toekomstig klimaat volgens de klimaatscenario’s G en W+ (2050) van het

KNMI, voor drie karakteristieke hydrologische jaren (bewerkt naar Tabel 5-2

uit Zwolsman et al., 2014).

Aantal dagen Huidig klimaat G (2050) W+ (2050) met debiet 1967 1989 1976 2018 1967 1989 1976 1967 1989 1976

n<60 m3/s 38 30 190 121 44 32 195 105 125 215

n<50 m3/s 23 1 163 76 26 3 166 91 96 203

n<40 m3/s 9 0 139 3 11 0 140 67 63 189

n<30 m3/s 0 0 92 1 0 0 102 32 15 162

n<20 m3/s 0 0 12 0 0 0 15 8 0 131

n<10 m3/s 0 0 0 0 0 0 0 0 0 4

VooralVlaanderenblijktuitermatekwetsbaarvoorwaterschaarste.BinnenEuropa

heeftVlaanderennamelijkéénvandelaagstewaterbeschikbaarhedenperinwoner.

Ditkomtdooreencombinatievaneenhogebevolkingsdichtheideneenrelatief

beperktehoeveelheidoppervlakte-engrondwater(bron:ActieplanDroogteen

Wateroverlast2019-2021).

OokstroomafwaartsvanLuikwordenlagewaterafvoerstatistiekengenoteerdin

2018.De90-percentiel2vandewaterafvoerBijSintPieterstaatopde9eplaats

vanlaagstewaardensindshetextreemdrogejaar1976.

Tabel 2: De verschillende percentielwaarden voor waterafvoer van de Maas bij

Sint Pieter in 2018 in vergelijking met een gemiddeld (1967), droog (1989) en

extreem droog jaar (1976)

Jaar P100 P90 P75 P50 gem P25 P10 P0

2018 15,8 29,3 35,6 124 234 339 675 1362

Extreem droog 1976 0 2 8,3 37 81 121 233 597

Droog 1989 20 39 56 130 223 328 572 1148

Gemiddeld 1967 0,3 36 69 185 249 360 520 1596

DathetdebietvandeMaasin2018bijzonderlaagwasblijktookuithetfeitdat

het90-percentielvandeafvoerbijMegendetop10aanvoertvanlaagstewaar-

dengemetensindshetextreemdrogejaar1976(zietabel3).

Tabel 3: De 10 laagste 90-percentiel waarden voor waterafvoer van de Maas

bij Megen sinds 1976 (bron: Multifunctioneel Presentatie Station [MFPS],

Rijkswaterstaat)

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Jaar 2018 1991 2003 1996 2017 1990 2009 1997 2011 2005

Afvoer [m3/s] 27,1 34 39,6 40 42,4 46,6 46,6 47 47 49

2 de waarde waar 90 procent van de waarnemingen boven ligt

30 31

RIWA-MaasRIWA-Maas

Omdezetop10inperspectieftezetten:inhetdrogejaar1989washet90-per-

centielvandewaterafvoerbijMegen63m3/s,watgoedisvooreen16eplaats

in de periode 1977-2018. Naast het 90-percentiel zijn er nog diverse andere

definitiesvanhetbegrip“laagwater”.Hetgaatdaarbijveelalomonderschrijding

vaneenbepaaldedrempelwaardevoordewaterstandofafvoer.

EengangbarestatistischelaagwaterparameterisdeafvoerdrempelwaardeNM7Q,

hetlaagsterekenkundigeafvoergemiddeldeoverzevenopeenvolgendedagenin

eenreferentieperiode(meestaleenjaar).

Eenanderestatistischeparameterbetreftdekarakteristiekewaardevannatuur-

lijkelagestromengedurende7dagenineenreferentieperiode(meestal10jaar),

deVCN7(Valeurscaractéristiquesdesétiagesnaturels).

Opbasisvandezeparameterswordtmomenteeleenvoorsteluitgewerktinde

werkgroepHydrologievandeInternationaleMaascommissiediealsbasismoet

gaandienenvoortoekomstigelaagwaterberichten.

2.2 Relatief goede waterkwaliteit

OndanksdelagewaterafvoerwasdekwaliteitvandeMaasin2018relatiefgoed.

Datisgoednieuws,wanthetbelangvandeMaasvoordedrinkwatervoorziening

blijftgroeien.Erisgeenspecifiekonderzoekgedaannaardeoorzakenvande

relatiefgoedewaterkwaliteitvandeMaastijdensdedroogte.Welzijnerenkele

verklaringentebedenken.

Enkeleveldobservatiesenmogelijkeverklaringen:

•doordeverbeterdecontrolevanenalertheidopindustriëleafvalwater-

zuiveringenzijngroteincidentenachterwegegebleven;

•doordealgemenevooruitgangvandewaterkwaliteitoverdeafgelopen

tientallenjarenishetzelfreinigendvermogenvanderivierverhoogd;

•doordegeobserveerdetoenamevanmosselen(metnameexotenzoals

dequagga-endezebramossel),ishetwaterveelhelderdergeworden

waardoorbijvoorbeeldUV-stralingverderdoordringt;

•afbraakvanstoffendoorbijvoorbeeldbacteriëngaatinzijnalgemeenheid

snellerc.q.beterbijhogeretemperaturen;

•doorderelatieflangeperiodewaaringeenneerslagisgevallenwaren

erminderriooloverstorten;

•doorhetontbrekenvanneerslagwaserookgeenafstromingvanveront-

reinigendestoffenvanaflandbouwpercelenenverhardeoppervlakken;

•doordelangdurigehogerezomersetemperaturenfunctioneerden

afvalwaterzuiveringsinstallatiesmeteenhogerzuiveringsrendement.

Hierdoorleiddehetverhoudingsgewijzegroteaandeelvangezuiverdeffluent

indeMaasniettoteengroteverslechteringvandewaterkwaliteit;

•verderheeftdeinbrengvanschoonwatervanuitkleinezijstromenvan

deriviermogelijkeenpositiefeffectgehad;

•doorhetlagedebietvanderivierwasdestroomsnelheidlagerwaardoorer

meerbezinkingvanverontreinigingenoptradenerlangeretijdwasvoor

afbraak;

•doordeinzetvanhetinstrumentontheffingenwarenermogelijkminder

innamebeperkingen.Ditbetekentnietdatdewaterkwaliteitnoodzakelijker-

wijsverbeterdis.

32 33

RIWA-MaasRIWA-Maas

2.3 Innamestops

Ondanks de hiervoor beschreven relatief goede waterkwaliteit van de Maas,

waren er in 2018 in totaal 46 innamestops en -beperkingen als gevolg van

waterverontreiniging. In totaal werd de normale bedrijfsvoering cumulatief

gedurenderuim196dagenonderbrokenofgestoord.

Overhetalgemeengeldt:hoelagerdeafvoervandeMaas,desteminderer

verdunningvanverontreinigendestoffenplaatsvindt.Verontreinigingenmogen

nietbovendedrinkwaternormeninhetgeproduceerdedrinkwatervoorkomen.

Als het rivierwater door verontreinigingen bepaalde wettelijke normen over-

schrijdt,volgtereeninnamestop.Datiswettelijkvastgelegd.Eeninnamestop

gebeurtookpreventief,meestalterbeschermingvandedrinkwaterreservoirs.

Tabel 4: Innamestops en -beperkingen langs de Maas als gevolg van waterver-

ontreiniging en/of incidenten;

Locatie Km Onttrekkingspunt Drinkwaterbedrijf Innamebeperkingen Aantal DuurTailfer 520 Maas Vivaqua 0 Broechem (600) Albertkanaal water-link 1 15,1 dagenLier (600) Netekanaal water-link 3 18,4 dagenHeel 690 Lateraal Kanaal WML 37 152,0 dagen Brakel 855 Afgedamde Maas, km 12 Dunea 0 Keizersveer 865 Gat van de Kerksloot Evides 3 7,8 dagenHaringvliet 915 Haringvliet (Maas & Rijn) Evides 2 3,2 dagenTotaal 46 196,4 dagen

Inhetnajaarwaser inBelgië een calamiteit ophetAlbertkanaal. Een schip

geladenmetkunstmest,zonk.

Ditincidentheeftzowelhetaantalinnamestopsalsdeduurvande(preventieve)

innamestops significant verhoogd. Desondanks is er toch een daling in het

aantalinnamestopstezien,enslechtseenlichteverhogingvandeduurvande

innamestops.

Infiguur5isaanvullendeinformatieoverinnamestopsweergegeven.Hetgaat

omhetaantalinnamestopsen-beperkingen,endelengtevandeonderbroken

ofgestoordebedrijfsvoeringtussen2007en2018.

400

300

200

100

125

105

85

65

45

25

5

-15

500

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 20180

AantalDuur (dagen)

Figuur 5: Aantal innamestops en -beperkingen 2007-2018 en duur [dagen] als

gevolg van waterverontreiniging en/of incidenten;

Opvallend:hoewel2018eendroogjaarwas,iseentoenameinhetaantalende

duurvaninnamestopsuitgebleven.Hetinstrumentontheffingenheeftdaaraan

eenbijdragegeleverd,netalsdeoverigein2.2genoemdeverklaringen.

34 35

RIWA-MaasRIWA-Maas

2.4 Ontheffingen

AlseeninnamestoplangdreigttedurenkunnendrinkwaterbedrijveninNeder-

landeenontheffingaanvragen.Drinkwaterbedrijvenmogendantochrivierwater

innemen.Eenontheffingisbedoeldalstijdelijkhandelingsperspectiefgedurende

driejaar,enwordtalleenverleendalsdegezondheidvandeconsumentnietin

gevaarkomt.

Anno2018hebbendeNederlandsedrinkwaterbedrijvendiegebruikmakenvan

Maaswater voor 15 stoffen in totaal 35 ontheffingen gekregen (zie tabel 5).

Dekleurvandestoffenlaatzientotwelkecategoriezebehoren(zieookdeelD,

monitoring):

Geneesmiddelenenhormoonverstorendestoffen(EDC’s)

Industriëleverontreinigingenenconsumentenproducten

Gewasbeschermingsmiddelen,biocidenenhunmetabolieten

Tabel 5: Overzicht verleende ontheffingen om Maaswater te mogen gebruiken

voor de productie van drinkwater in 2018

Stof Richtwaarde- WML Dunea Evides Haringvliet Ontheffingswaarde Heel Brakel Biesbosch

Aceton 3,15 mg/l-3,15 mg/l 24-7-2017

Di-isopropylether (DIPE) 1,4 mg/l-1,4 mg/l 24-7-2017

Ethyleendiaminetetra- 0,6 mg/l-50 µg/L 7-6-2018 azijnzuur (EDTA) 0,6 mg/l-600 µg/L 24-7-2017 21-3-2017 21-3-2017

Glyfosaat 1500 µg/L-0,3 µg/L 13-12-2017 1-12-2017

AMPA 1500 µg/L-3 µg/L 13-12-2017 7-6-2018 1-12-2017

Melamine 50 µg/L-5 µg/L 6-10-2016 9-3-2017 21-3-2017 21-3-2017

Metformine 196 μg/l-196 μg/l 24-7-2017

Guanylureum 0,02 mg/l-0,02 mg/l 24-7-2017 21-3-2017 21-3-2017

Sucralose 5 mg/l-5 mg/l 21-3-2017 21-3-2017 5 mg/l-10 mg/l 7-6-2018

Trifluorazijnzuur (TFA) 0,35 mg/l-0,35 mg/l 31-7-2017 16-2-2018

Methenamine 0,5 mg/l-0,5 mg/l 24-7-2017 21-3-2017 21-3-2017

Tri(iso)butylfosfaat 350 µg/L-3 µg/L 7-6-2018

Chloriet 700 µg/L-100 µg/L 13-9-2018 13-9-2018

Chloraat 70 µg/L-20 µg/L 7-6-2018 70 µg/L-50 µg/L 13-9-2018 13-9-2018

Pentetinezuur (DTPA) 700 µg/L-10 µg/L 15-8-2018 15-8-2018

Steeds vaker worden drinkwaterbedrijven geconfronteerd met nieuwe, soms

onbekendestoffeninderivierwaarvoorernoggeenwettelijkenormbestaat.

Alshetvermoedenbestaatdateennieuweofonbekendestofeenrisicokan

vormenvoordegezondheid,bepaalthetNederlandseRIVMeengezondheids-

kundigonderbouwdeveilige risicogrens.Die richtwaardewordtgebruikt voor

hetverlenenvanontheffingen.Inapril2019publiceerdehetRIVMeenlijstvan

richtwaardenvoornieuweopkomendestoffen.Voor44nieuwestoffenzijndeze

richtwaardensinds2019ookbeleidsmatigvastgesteld(ziebijlage4).

36 37

RIWA-MaasRIWA-Maas

2.5 Invloed van riooloverstorten

DatRIWA-Maasindithoofdstukoverdroogteaandachtvraagtvoorhetbelang

vanriooloverstorten,heefttemakenmetderelatiefgoedewaterkwaliteitvan

regenwaterrivierdeMaasinperiodenzonderneerslag.Daaruitvolgtdatriool-

overstorten-ondernormale,nietdrogeomstandigheden-wellichtmeerinvloed

hebbenopdewaterkwaliteitdantotnutoewerdaangenomen.

Een riooloverstort isbedoeldalsnooduitlaatomde riolering teontlastenbij

groteafvoerendoorbijvoorbeeldhoosbuien.Lozingvindtdoorgaansplaatsop

kleinewateren,dielateruitmondeninderivier.EenrapportvanDeltarestoont

aandatdeMaasinNederlandovervrijweldegehelelengtebezaaidismetover-

storten(deMan&Liefting,2017).

Doorklimaatveranderingiserintoenemendematesprakevanextreemweer.Dat

uitzichonderandereindevormvangrilligeneerslagpatronen.Extremerebuien

zullenleidentotmeeroverstorten(Rotgers,2016;Natuur&Milieu,2019).Omge-

keerdgeldtook:hetontbrekenvanneerslag,zoalstijdensdedroogtevan2018,

leidttotminderbelastingvanderiviermetongezuiverdcommunaalafvalwater.

Hetisdenkbaardateenverminderingvanriooloverstortenin2018eenmerkbaar

positieveinvloedopdeMaaswaterkwaliteitheeftuitgeoefend.Meerdetailsover

deinvloedvanriooloverstortenopdewaterkwaliteitstaatinbijlage6.

RIWA-Maaspleitvoormeeronderzoeknaardeimpactvanriooloverstortenopde

kwaliteitvandeMaasbijeenveranderendklimaat.

38 39

RIWA-MaasRIWA-Maas

Reis door het Maasstroomgebied

Deel

B

40 41

RIWA-MaasRIWA-Maas

Dit tweede deel (B) van het jaarrapport van RIWA-Maas heeft als titel ‘Reis door

het Maasstroomgebied’.

RIWA-Maas is een internationaal samenwerkingsverband van drinkwaterbe-

drijven in België en Nederland, die de rivier de Maas gebruiken als bron voor de

bereiding van drinkwater. Dat maakt dat het beschrijven van de waterkwaliteit in

relatie tot droogte per definitie een grensoverschrijdende aangelegenheid is.

Om grip te krijgen op de Maas als geheel geeft deel B een beschrijving van

de overeenkomsten en de verschillen in het stroomgebied, bezien vanuit het

perspectief van drinkwaterbereiding.

Deel B bestaat uit vier hoofdstukken

HeteerstehoofdstukbeschrijftdeinnamepunteninhetMaasstroomgebied,er

wordt geanalyseerdwaar hetwater in deMaas bij droogte precies vandaan

komt,enwathetbelangvanderivierdeRoeris.

Hettweedehoofdstukgeefteenoverzichtvanhetthemaopkomendestoffenin

hetMaasstroomgebied.WelkeactiesondernemenFrankrijkenWallonië,Duitsland

enNoordrijn-Westfalen,VlaanderenenNederlandomgriptekrijgenophetthema?

Inhetderdehoofdstukkomtnaarvorenwelkeinvloeddedroogteopdedrink-

waterproductieheeftgehad.Ditgebeurtopbasisvaninterviewsmetledenvan

RIWA-Maas.Enkelecitatenopeenrijtje:

• EricChauveheid(Vivaqua):“In2018konjedebodemvandeMaaszien”

• FrankyCosaertenJohanCornelis(water-link):“2018wasvooronseen

wake-upcall”

• TomDiez(deWatergroep):”Plannendoordroogteinstroomversnelling”

• ErwinPeters(WML):“Geenpanieknaééndroogjaar”

• WimDrossaert(Dunea):“Wewillenminderafhankelijkworden”

• ArnoudWessel(Evides):”Totnutoehebbenwegelukgehad”

Het vierde hoofdstuk betreft een samenvatting van evaluerende acties naar

aanleidingvandedroogteinBelgiëenNederland.

DeinfografiekopdevolgendepaginavisualiseertdereisdoorhetMaasstroom-

gebiedbezienvanuithetperspectiefvandrinkwaterbereiding.

1 De Maas: een internationale rivier

DeMaasontspringtinFrankrijkenstroomtdoorBelgiëenNederlandnaarzee.

OnderwegwordtdeMaasgevoeddoorvelezijrivierenen-riviertjesuitFrankrijk,

Wallonië,Luxemburg,Duitsland,VlaanderenenNederland.VoordathetMaaswater

deNoordzeeinstroomt,dienthetwatervelegebruikers.Eenvandegebruiks-

functiesisdrinkwater.Omdeleveringvandrinkwaterveiligtekunnenstellenis

voldoendewatervangoedekwaliteitnodig.Dituitgangspuntkomtonderdruk

testaanbijlangdurigedroogte.Nietalleenomdaterdandooreenverminderde

beschikbaarheid en een toenemende vraag waterschaarste ontstaat, maar

ookomdaterdanminderverdunningisvanverontreinigingen.Bijeenlozings-

incident spoelen probleemstoffen ookminder goedweg. Daarom is het van

belangominzichttehebbenindehaarvatenvanderivierinhetinternationale

stroomgebied.DaardoorwordtduidelijkwaarhetMaaswatervandaankomt,en

kanerbovendienbeoordeeldwordenofdegrensoverschrijdendewateraanvoer

aldannietonderdrukstaat.Relevantevraagdaarbijisopwelkeplekkeninhet

stroomgebiederdrinkwaterwordtgemaakt?

1.1 Innamepunten in het Maasstroomgebied

IntotaalleverendeMaaswaterbedrijvenaanzevenmiljoenmenseninenbuiten

hetMaasstroomgebied drinkwater. Dat water wordt op de volgende locaties

langsdeMaasingenomen.

Op het innamepunt in Tailfer, gelegen in deWaalse gemeente Profondeville,

onttrekt Vivaqua Maaswater voor de productie van drinkwater. Vanuit deze

productielocatie wordt het behandelde water vervolgens naar Brussel voor

consumptiegepompt.

42 43

RIWA-MaasRIWA-Maas

Den Haag

Rotterdam

Antwerpen

BrusselMaastricht

MAAS

RIJN

WILHELMINA KANAAL

LA VESDRE

OURTHE

SAMBRE

LA LESSE

LA MEUSE FLEUVE

HEEL

TAILFER

BRAKEL

Aachen

Gent


ALBERTKANAAL

NETEKANAAL

GAT VAN KERKSLOOT

HARINGVLIET

ROER

NIERS

TAILFER

inname Maaswater: 52,8 (106 m3)

onttrekking door: Vivaqua

aantal klanten: 750.000

kenmerk: directe onttrekkinguit Maas

ALBERT- EN NETEKANAAL

inname Maaswater: 58,6 en 88,8 (106 m3)

onttrekking door: water-link

aantal klanten: 2,5 miljoen

kenmerk: voorziet 40% van Vlaanderen van drinkwater, ook via doorlevering aan de Watergroep Farys en PIDPA

HEEL


onttrekking door: WML

aantal klanten: 280.000

kenmerk: oevergrondwater ont-trekking Lange Vlieter

GAT VAN KERKSLOOT


onttrekking door: Evides/WBB


kenmerk: spaarbekkens in Biesbosch

BRAKEL


onttrekking door: Dunea


kenmerk: infiltratie in duinen

HARINGVLIET


onttrekking door: Evides


kenmerk: infiltratie in duinen

Maaswater als bron voor drinkwater

OPPERVLAKTEWATER ALS DRINKWATERBRON

LidbedrijvenRiWA-Maas

Winning oppervlakte water (%)

Winning oppervlakte water (106 m3/ jaar)

Klanten verzorgt met oppervlaktewater

Evides (+WBB) 80% 220 2,0 miljoen

water-link 100% 144 2,5 miljoen

Dunea 100% 76 1,5 miljoen

Vivaqua 30% 53 750.000

WML 25% 10 280.000

Totaal 503 7,0 miljoen

verzorgd

44 45

RIWA-MaasRIWA-Maas

InenkelezijrivierenvandeMaasinWalloniëwordtdoordeSociétéwallonnedes

eaux (SWDE) oppervlaktewater onttrokken voor de bereiding van drinkwater.

SWDE onttrekt water uit stuwpanden in het Maasstroomgebied: Gileppe (bij

Verviers),Vesdre(bijEupen),Nisramont(bijNadrin)enRydeRôme(bijCouvin).

SWDElevertinWalloniëaanzo’n1miljoenmensendrinkwater.Daarmeekomt

hettotaleaantalvanpersonendatvoordedrinkwatervoorziningafhankelijkis

vandeMaasopzo’n8miljoen.

Verderstroomafwaarts ishetmeetpuntLuik,dat is representatiefvoorMaas-

waterdatwater-linkuithetAlbert-enNetekanaalonttrektomopdeproductie-

locaties Oelegem, Rumst en Notmeir drinkwater te bereiden. Waterleiding

MaatschappijLimburg(WML)maaktbijRoosterengebruikvanoevergrondwater-

winning,waarmeeindirectwateraandeMaasonttrokkenwordt.Ietsverderop

onttrektWMLwateruithetLateraalkanaalLinne-BuggenumdatnaardeLange

Vlieterwordtgeleidomdrinkwaterteproduceren.

OpdegrenstussenGelderlandenNoord-BrabantonttrektDuneabijhetinname-

puntBrakeluitdeAfgedamdeMaaseenmengselvanMaaswaterenuitslagwater

(afvoeruitpolders)uitdeaangrenzendeBommelerwaard.Demengverhouding

tussendezetweewaterbronneniszeervariabelenhangtondermeerafvande

lokaleneerslagendewaterafvoervandeMaas.VanuitdeAfgedamdeMaaswordt

hetwaterviaeenpijpleidingnaarProductielocatieScheveningengepompt,om

metbehulpvanduininfiltratiedrinkwatertebereiden.

SindsenkelejarenishetmeetpuntHeusdenweerindatdeRIWA-databaseopge-

nomen(NL,km.845,1971-1988en2012-nu)omhetbeeldvandehoofdstroomvan

deMaastecompleteren.HetmeetpuntKeizersveerindeBergscheMaaswordt

representatiefgeachtvoorhetfeitelijkeinnamepuntaanhetGatvandeKerksloot

waar Evides water inlaat in de 3 spaarbekkens in de Biesbosch; De Gijster,

HonderdenDertigendePetrusplaat.VandaarwordthetwatervertaktnaarEvides

productielocatiesKralingen,Baanhoek,deBeerenplaatendeBraakman.

In2017ishetinnamepuntbijStellendam/ScheelhoekdoorEvidesverlegdnaar

Middelharnis,enheetnuHaringvliet.Ditisonderdeelvaneenreekscompense-

rendemaatregelen, die zijn uitgevoerd in samenwerkingmet hetwaterschap

HollandseDeltaenRijkswaterstaat.Vanuitdenieuwelocatiewordtwaternaar

deproductielocatiesOuddorpenBurghHaamstedegeleidwaarheteveneens

indeduinenwordtgeïnfiltreerdvoordeproductievandrinkwater.

1.2 De oorsprong van Maaswater tijdens droge en natte perioden

DeMaasafvoerisopgebouwduitdeafvoervanverschillendezijrivieren.Ombeter

inzichttekrijgenindevraagwaarhetwatervandeMaasvandaankomt,hebben

RIWA-MaasenDeltareseenperiodevanlageMaasafvoer(augustus2018)verge-

lekenmeteenperiodevaneenhogeMaasafvoer(maart2019).Uitdeinfografiek

deoorsprongvanhetMaaswateropbladzijde50blijktdatinaugustus2018de

MaasbijChooz(Frankrijk)degrootstebijdrage(26m3/s)leverdevandetotale

hoeveelheidwaterdiedeMaasinstroomdeviade(zij)rivieren.Detotalesomvan

de(zij)rivierenbedroegcirca68m3/s.TevensblijktdatdeSambreuitWallonie

(7,9m3/s)endeRoeruitDuitsland(11,6m3/s)ookeengrotebijdrageleverden.

Hetdebietvan68m3/sisnietgelijkaandeafvoerdiebenedenstroomsgemeten

wordt.DitkomtdoordeaftakkingennaarhetAlbertKanaalendeZuidWillems-

vaart,enanderekleinereonttrekkingenenlozingendieindezeanalysenietzijn

meegenomen.DegemetenrivierafvoerbijMegenkwaminaugustus2018uitop

eenmaandgemiddeldewaardevan38m3/s,metdeafvoervandeAaenDommel

teltditoptot42m3/s(locatieKeizersveer).Dezelocatiewordtalsrepresentatief

genomenvoordeafvoer vandeMaasnabijde innamepuntenvanDuneaen

Evides.Inhetvolgendehoofdstukwordtnaderingaanophetbelangvanderivier

deRoeropdeafvoervandeMaasinbijKiezersveer.

Inmaart2019wasjuistveelneerslaggevallen,waardoordeafvoereneenstuk

hogerlagendaninaugustus2018.OoktijdensdezenatteperiodehaddeMaas

bijChoozeengrotebijdrage(297m3/s)aandetotaleafvoer.Daarnaasthadden

46 47

RIWA-MaasRIWA-Maas

ookdeLesse,Sambre,Ourthe,AmblèveenRoereensignificantebijdrage(37

tot57m3/s).DerelatievebijdragevandeRoerwasinmaartveelkleinerdanin

augustus2018,slechts7,1%.

HetHaringvlietvormtdemondingvanhetMaas.Zoalsbovenisvermeld,bestaat

hetHaringvlietuiteenmengselvanMaas-enRijnwater.Datzorgtervoordaterin

hetHaringvlietzowelverontreinigingenuitdeRijnalsdeMaasvoorkomen.Het

Maas-Rijnmengselfluctueertmetdeafvoervanbeiderivieren.Hetisafhankelijk

vandeafvoerwatdesamenstellingvanhetwateris.Desamenstellingissterk

afhankelijk vandegrootte vandeMaas- enWaalafvoer.Grofweg kangezegd

wordendatdeverhoudinggelijkisaandeverhoudingtussendeMaasafvoerbij

Keizersveeren60procentvandeWaalafvoer.Nietalhetwaterkomtookwerkelijk

bijhetHaringvlietaan.Hetgrootstedeelvanhetwater stroomtviahetSpui

endeDordtscheKilrichtingdeNieuweWaterweg.Uitgaandevaneenvolledige

mengingvanhetMaasenWaalwater,kangezegdwordendattijdensdedroge

periodeinaugustus2018circa10%vanhetwaterinhetHaringvlietuitMaas

bestonden90%uitdeRijn.Inmaart2019kwamcirca30%uitdeMaas.

DatmaakthetHaringvlietbijuitstekeenEuropeeswater,waarbijgeldtdatver-

ontreinigingeninzowelhetMaas-alshetRijnstroomgebiedvaninvloedzijnop

dewaterkwaliteitvanditwaterlichaam.

Figuur6’HerkomstMaaswatertijdens5drogemaandenin2018’toontdebijdra-

gevande(zij)rivierenvandeMaasindeperiodevanhalfjunit/meindnovember

2018.OokindezefiguurisgoedteziendatdeMaasafvoerbijChoozhetgrootste

gedeeltevandetotaleafvoervoorzijnrekeningnam.Verdervaltopdatdeafvoer

bijChoozsterkafnamgedurendehetjaar.Ditintegenstellingtotdeafvoerenvan

deSambreendeRoer,dieoverdebeschouwdeperioderedelijkgelijkgebleven

zijn.Datdeafvoerhierminofmeerconstantis,komtdoordebovenstroomse

stuwmerendiehetwaterregulereneneenbasisafvoergaranderen.

Opgemerktdienttewordendatdeafvoerverdelingvanelkehoogenlaagwater

periodeweeranderskanliggen.Timing,duurenlocatievandeneerslagofjuist

hetuitblijvenvandeneerslagzijnergbelangrijk.Demaart2019situatieisook

niet volledig representatief voor een natte periode aangezien de grondwater-

standennoglaagstondenvanwegedevoorafgaandedrogezomer.

400

350

300

Afvo

er [

m3 /s

] 250

200

150

100

1

1

2

2

3

3

Maas Chooz GeulLesseGeleenbeekSambre

RoerOurthe

SwalmAmblèveNiersVesdreAA en DommelJekertotaal afvoer

20-6-201827-6-2018

4-7-201811-7-2018

18-7-201825-7-2018

1-8-20188-8-2018

15-8-201822-8-2018

29-8-20185-9-2018

12-9-201819-9-2018

26-9-20183-10-2018

10-10-201817-10-2018

24-10-201831-10-2018

7-11-201814-11-2018

21-11-201828-11-201813-6-2018

50

0

Figuur 6: Herkomst Maaswater tijdens 5 droge maanden in 2018 (Deltares)

48 49

RIWA-MaasRIWA-Maas

MAAS

RIJN

LA VESDRE

OURTHESAMBRE

LA LESSE

ROER

NIERS

JEKERGEUL

SWALM

AA

DOMMEL

ZUID-WILLEMSVAART

GELEENBEEK

ALBERTKANAAL

AMBLÈVE

MAAS-CHOOZ

5,1%5,4%

2,3%

15,8%1,8%

2,0%

1,7%

3,7%

3,7%10,8% 2,3%

2,2%

36,0%

-15,8%

-27,0%

MAAS

RIJN

LA VESDRE

OURTHESAMBRE

LA LESSE

ROER

NIERS

JEKERGEUL

SWALM

AA

DOMMEL

ZUID-WILLEMSVAART

GELEENBEEK

ALBERTKANAAL

AMBLÈVE

6,0%

MAAS-CHOOZ

47,2%

9,0% 7,8%6,2%

3,7%

0,4%

0,6%

0,9%

6,7%

0,5%

1,4%4,1%

-2,0%

-3,1%

De oorsprong van het Maaswater

LAGE AFVOER (augustus 2018)

afvoer Maas gemeten: 42 m3/s

HOGE AFVOER (maart 2019)

afvoer Maas gemeten: 600 m3/s

oorsprong waterHARINGVLIET

oorsprong waterHARINGVLIET

Rijn

Maas

Rijn

Maas

37,7 Lesse

297,4 Maas- Chooz

56,8 Sambre

48,9 Ourthe

39,1 Amblève

23,1 Vesdre

2,6 Jeker

Albertkanaal-18,4

-12,0

5,9 Geul

3,9 Geleenbeek

42,5 Roer

Zuid-Willemsvaart

2,8 Swalm

8,8 Niers

25,8 Aa en Dommel

Gemiddelde afvoer (m3/s)

Lesse 1,6

Maas-Chooz 26,4

Sambre 7,9

Ourthe 1,7

Amblève 2,7

Vesdre 2,7

Jeker 1,2

Albertkanaal -20,0

-11,6

Geul 1,5

Geleenbeek 1,3

Roer 11,6

Zuid-Willemsvaart

Swalm 1,7

Niers 4,0

Aa en Dommel 3,7

Gemiddelde afvoer (m3/s)

50 51

RIWA-MaasRIWA-Maas

1.3 Belang van de rivier de Roer

Uitdebovenstaandestudieblijkthetvolgende.Samenmetdeaanvoervande

MaasuitFrankrijkendeSambreuitWallonië,blijktdeRoerindedrogeperiode

van2018eenvandeankersvanhetwaterpeilvandeMaastezijn.Denoodzaak

ommeer inzicht tehebben indeherkomstvanhetMaaswater tijdensdroge

periodes, enwelke bovenstroomse ontwikkelingen er invloed hebben op de

beschikbaarheidvanhetwaterbenedenstrooms,wordtgeïllustreerddoorhet

voorbeeldvandeRoer.

De Roer lijkt in eerste instantie een relatief kleine zijrivier uit Duitsland. De

droogtevan2018heeftgetoonddatdebijdragevandergelijkekleinerivieren

voor de Maas zeer significant kunnen zijn. Alertheid is geboden zodat de

benedenstrooms gelegen gebruikers ten tijde van droogte en schaarste over

voldoendewater(vangoedekwaliteit)kunnen(blijven)beschikken.

InhetDuitsestroomgebiedvandeRoerzijn14stuwmerenaangelegdmeteen

bergingscapaciteitvan300miljoenm3.Doordetemperendewerkingvandeze

stuwmerenheeftdeRoereen constanteafvoer van zo’n 10m3per seconde.

Ookin2018isgeblekendatdeRoerinperiodesvanaanhoudendedroogteen

lage rivierafvoereensignificantdeelvandeMaasstroomuitmaakt.Dewater-

temperatuurvandeRoeris,ookweerdankzijdestuwmeren,overhetalgemeen

lagerdandievandeMaas.Dezetemperatuurverlagingdraagtinpositievezin

bijaandewaterkwaliteitvandeMaas.

De benedenstrooms van Roermond gelegen drinkwaterbedrijven Dunea en

Evidesonttrekkensamenjaarlijks300miljoenm3MaaswaterominWest-Neder-

landaan3,5miljoenklantendrinkwaterteleveren.VoorDuneaenEvidesisde

aanvoervanRoerwatermetnametijdenslageMaasafvoerenvangrootbelang.

Tabel 6: De maandgemiddelde bijdrage Roer aan hoofdstroom Maas bij

Megen in 2018

Maand Afvoer Maas (m3/s) Afvoer Roer (m3/s) Verhouding (bij Megen) (incl. Wurm) Roer–MaasJuli 41 9,0 22%Augustus 37 9,2 24,9%September 40 8,9 22,3%Oktober 33 8,6 26,0%November 48 8,7 18,1%Gem. Over 5 maanden 40 8,6 21,5%

DeMaasiseengestuwderivier.Hierdoorwordttijdensdroogteenonderlage

rivierafvoerenhetwaterlangervastgehouden.Deriviervaltdusnietdroog,en

er zal in principe niet teweinigwater in deMaas beschikbaar zijn om aan

devraagvanuitdrinkwatervoorzieningtekunnenvoldoen.Maar lagereMaas-

afvoerenleideninhetalgemeenweltoteenverslechteringvandewaterkwaliteit.

Minder aanvoer zorgt voor minder verdunning van aanwezige concentraties

verontreinigendestoffenenverhoogtdekwetsbaarheidvandeMaasvoorde

drinkwatervoorziening.

Opbasisvaneengeschataantalvan5,5miljoeninwonersbovenstroomsvan

Megeneneengemiddeldverbruikvan120literperpersoonperdag,kaneen

RWZI-effluentbijdrageaandeafvoervandeMaas(bijMegen)afgeleidworden

vanzo’n7,5m3perseconde.Inhetalgemeenbestaat50procentvanhetgezui-

verdeafvalwateruiteenhuishoudelijkestroomen50procentuiteenindustriële.

Daarmeelevertgezuiverdafvalwateropgeteldrondde15m3perseconde-een

significante bijdrage aan de afvoer van de Maas bij droogte, en neemt

hetrisicodathetrivierwaterdewettelijkekwaliteitsnormenoverschrijdt,toe.Bij

zo’noverschrijdingkanhetMaaswaternietmeeringenomenwordenomdrink-

watervantebereiden.Wanneererzichtijdensperiodesvanwaterschaarsteeen

52 53

RIWA-MaasRIWA-Maas

lozingsincidentvoordoet,komtdedrinkwatervoorzieningverderonderdrukte

staan.Omineendergelijkesituatiededrinkwatervoorzieningtekunnenwaar-

borgen,isdeaanvoervanvoldoenderivierwatervangoedekwaliteitessentieel.

GezienhetsignificantestroomvolumedatdeRoerinperiodesvanaanhoudende

droogteenlageafvoerlevertaandehoofdstroomvandeMaas,ishetvooreen

veiligeNederlandsedrinkwatervoorzieningvangrootbelangdatdezeaanvoer

gehandhaafdblijft.JuistalshetMaaspeillaagstaatbiedtdeRoereenpositieve

bijdrage.HetmanagementvandestuwmereninDuitslandisdoorhevigepiek-

afvoeren en langere periodes van droogte complexer geworden, waardoor

deconstanteafvoervan10m3persecondeindrogeperiodenindetoekomst

mogelijknaarbenedenbijgesteldzalworden.Tegelijkertijdwordtverwachtdat

devraagnaarwatervangrootgebruikersinhetstroomgebiedvandeRoerzal

stijgen.Meervraagenlagerebeschikbaarheidvaneensignificantdeelvande

Maasafvoerindrogetijdenisredentotzorg.

OmadequaattekunnenreagerenopdeontwikkelingeninDuitsland,diezowel

dewaterkwaliteitalsde-kwantiteitvandeRoerkunnenbeïnvloeden,ismeer

inzichtnodigindehierbovenbeschrevenontwikkelingen.Tevensiseengecoör-

dineerdeengemeenschappelijkeNederlandseaanpakvanbelangomdedrink-

waterbelangenvanZuid-Hollandtijdensdroogtetebeschermen.RIWA-Maasis

verheugddatervanuitNederlandinitiatiefisgenomenomeengemeenschappelijk

onderzoekstrajectmetDuitsepartnerstestarten.Ditominzichtteverkrijgenin

demogelijkhedenvaneenflexibelafvoerbeheerenkennisoptebouwenoverte

nemenmaatregelenomdewaterkwaliteitinhetRoerstroomgebiedtebeschermen.

InoverlegmetbuurlandenalsDuitslandishetvanbelangomdelaagwaterpro-

blematiekingrensoverschrijdende(stroom)gebiedenteagenderen.Inhetbelang

vandedrinkwatervoorzieninginNederlandishetbelangrijkomviadezeafstem-

mingtekomentotafsprakenoverrivierafvoerenbijdroogteenlaagwater.

DesituatievandeRoerismogelijkillustratiefvooranderegrensoverschrijdende

(zij-) rivieren, zoals de Maas bij Chooz en de Sambre. Inzicht in grensover-

schrijdendewaterbeschikbaarheidenwatergebruikisvanuithetoogpuntvande

drinkwatervoorzieningvangrootbelang.

DeinfografiekopdevolgendepaginavisualiseerthetbelangvandeRoervoor

dedrinkwatervoorzieningvanuitdeMaas,vooralindedrogeperiode.Bijlage

afvoerenkandeRoer,waarvandeafvoervrijwelstabielblijft,weleenkwartvan

deMaasafvoervoorbijRoermonduitmaken,.Datbetekentdat3,5miljoenmen-

senvooreensignificantdeelvandeRoerafhankelijkzijnvoorhundrinkwater.

54 55

RIWA-MaasRIWA-Maas

Den Haag

Rotterdam

Antwerpen

Brussel

MAAS

RIJN

Aachen

ROER

Roermond

Keulen

Dusseldorf

Dagafvoer Maas

bij Megen in m3/s

met Roerbijdrage

Roer draagt tot 25% bij aan de afvoer van de Maas• Reinigende bijdrage:

TOEVOER VERS WATER IS ESSENTIEEL!

• Stabiele aanvoer (stuwmeren), zowel qua kwantiteit als kwaliteit

• Roer bij aanhoudende droogte en lage afvoer van groot belang voor drinkwatervoorziening Zuid-Holland

Roerwater van groot belang

voor 3,5 MILJOEN klanten

van Evides en Dunea

Het belang van de Roer

Enkele bovenstroomse ontwikkelingen in Duitsland:

Klimaatverandering en grootgebruikers zetten toevoer van de Roeronder druk1. Beheer stuwmeren door

klimaatverandering complexer 2. Pyrietoxidatie door

bruinkoolwinning 3. Grotere onttrekking voor koeling

van energiecentrales4. Vullen en op peil houden van

Bruinkoolgaten met Roerwater 5. Onzekere invloed hergebruik

effluent

Handelingsperspectief• Informatie en onderzoek;

gezamenlijk NL-Duitsland onderzoek flexibel afvoer-beheer

• Grensoverschrijdend overleg en afspraken over rivierafvoer

No-regret• Transparantie van en

handhaving op lozingen vooral van belang tijdens droogte

• Uitvoeringsprogramma opkomende stoffen concreet voor Maasstroomgebied invullen en witte vlekken identificeren

afvoer Maas

afvoer Roer

0

50

100

150

200

30/0

6

07/0

7

14/0

7

21/0

7

28/0

7

04/0

8

11/0

8

18/0

8

25/0

8

01/0

9

08/0

9

15/0

9

22/0

9

29/0

9

06/1

0

13/1

0

20/1

0

27/1

0

03/1

0

10/1

1

17/1

1

24/1

1

01/1

2

56 57

RIWA-MaasRIWA-Maas

2. Aanpak van opkomende stoffen in het Maasstroomgebied

Sinds2008vraagtRIWA-innauwesamenwerkingmetVEWIN-binnendeEU

aandachtvoorhetprobleemdattoegelaten(gevaarlijke)stoffendoordringenin

de bronnen voor de drinkwaterproductie. Grofweg twee derde deel van de

parametersdiein2018deERM-streefwaardenoverschredeninhetMaassstroom-

gebied,behoorttotdeniet-genormeerdeof‘opkomende’stoffen.‘Opkomende

stoffenzijnniet(wettelijk)genormeerdestoffenwaarvandeschadelijkheidnog

niet (volledig) is vastgesteld’. Drinkwaterbedrijven die Maaswater innemen,

krijgensteedsvakertemakenmetnieuwe,opkomendestoffen.Eendeelvan

die stoffen hebben een bovenstroomse, buitenlandse oorsprong. Drinkwater-

bedrijven spannen zich actief in, onder andere in het kader van verstrekte

ontheffingen,omsamenmethetbevoegdgezagtoteenoplossingtekomen

voordeverontreiniging. Indepraktijkblijktdatbronnenvanverontreiniging

vooral inhetbuitenlandzeer lastigzijnomop tesporenenaan tepakken.

Drinkwaterbedrijvenhebbendaarvoorookgeeninstrumenten.Allelandeninhet

stroomgebiedvandeMaasontwikkeleneenaanpakvoornieuweopkomende

stoffen. Ieder land legtdaarbij zijneigenaccent. In2018 isdoorRIWA-Maas

- in samenwerkingmetde Justus-Liebig-UniversiteitGießen -eenverkennend

onderzoekuitgevoerdnaardemanierwaaroplandeninhetMaasstroomgebied

methetthemaopkomendestoffenomgaan.Hiervolgteenkortoverzichtwelke

actiesenprojectengaandezijn.

Deinfografiekopdevolgendepaginavisualiseerthetcontrasttussenconcentra-

tiesvandrinkwaterrelevantestoffeninhetMaasstroomgebiedondernattereen

drogereomstandigheden.

De toename in de categorie ‘gewasbeschermingsmiddelen, biociden en hun

metabolieten’bijHeel isvrijwelgeheel toe teschrijvenaanAMPA, terwijldit

vooraltewijtenisaandetoepassingvanfosfonatenindeindustrie.

58 59

RIWA-MaasRIWA-Maas

Den Haag

Rotterdam

Antwerpen

BrusselMaastricht

MAAS

RIJN

WILHELMINA KANAAL

LA VESDRE

OURTHE

SAMBRE

LA LESSE

LA MEUSE FLEUVE

KEIZERSVEER

LUIK

NAMECHE

HEEL

TAILFER

BRAKEL

Aachen

Gent


ROER

NIERS

Industriële verontreinigingen en consumentenproductenGeneesmiddelen en hormoonverstorende stoffen (EDC’s)


Concentratieverschillen in de Maas in 2018

CATEGORIEËN PARAMETERS DRINKWATERRELEVANTE STOFFEN

septemberjanuari

31 m3/s

laag water

767 m3/s

hoog water

TAILFER

40 m3/s

laag water

1010 m3/s

hoog water

KEIZERSVEER

* AMPA, de belangrijkste component van gewasbeschermingsmiddelen, heeft in Heel een industriële oorsprong

38 m3/s

laag water

950 m3/s

hoog water

HEEL

*

60 61

RIWA-MaasRIWA-Maas

Wallonië en Frankrijk

Hoe gaan Frankrijk en Wallonië om met het thema opkomende stoffen?

Eenrapportuit2011vanhetFranseonderzoeksinstituutANSES–overeenmeet-

campagnenaarmedicijnresteninwaterbestemdvoormenselijkeconsumptie–

zorgdevoorveelaandachtvoordezenieuweopkomendestoffeninFrankrijken

Wallonië.

In2018werdenderesultatenbekendgemaaktvaneenonderzoekdatin2012in

Walloniëisgestart.DeServicePublicdeWallonie(SPW)hadopdrachtgegeven

toteengrootscheepsonderzoeknaarnieuwestoffeninwater.Hetbetreftvoor-

namelijkgeneesmiddelen.Inditproject,genaamdIMHOTEPdatwerduitgevoerd

doordelaboratoriavanSWDE,werdenmeerdan1.500watermonstersonder-

zochtop44nieuwestoffen.Onderdeonderzochtelocatiesbehorenhetinname-

puntTailfervanVivaquaindeMaasendestuwmerenvanSWDEinzijrivieren

vandeMaas.Erwerdensporenvanmedicijnrestenaangetroffenindeonder-

zochtebronnen.Degesommeerdeconcentratiesvoorde44gemonitordestoffen

bereikende1µg/Lniet3.

Er werden nog twee studies uitgevoerd naar opkomende stoffen, te weten

BIODIEN4 enDIADeM5. Het doel vanBIODIENwas uitvoering van een eerste

screening naar de aanwezigheid van hormoonverstorende stoffen en andere

opkomendestoffeninwaterinWalloniëenhetBrusselsHoofdstedelijkGewest.

Erzijnintotaal46.720analyseresultatenvan306monstersuitgrondwater,op-

pervlaktewaterenRWZI-effluentverzameld6.

Circa 10procentvandeanalyseresultaten lieten concentraties zienbovende

rapportagegrens.Inoppervlaktewaterwerden134stoffengedetecteerd:hetbetreft

voornamelijk bisfenol A, alkylfenolen, ftalaten, geperfluoreerde verbindingen,

glyfosaatenAMPA,enkeleverbodengewasbeschermingsmiddelenenenkeleniet

hormoonverstorendemetabolietenvangewasbeschermingsmiddelen.

Op13maart2018werdinNamenhetprojectDIADeMofficieelgelanceerd.Inhet

kader van het Interreg-programma Frankrijk-Wallonië-Vlaanderen werkt een

consortium van acht projectpartners en zeven geassocieerde partners samen

aandeontwikkelingvaneengeïntegreerdeaanpakvoordeanalysevandewater-

kwaliteitvandeMaas.

Inditprojectwordteenmethodeontwikkeldomdechemischewaterkwaliteit

beterteonderzoeken,enomdeuitwerkingvanecosysteembeheermaatregelen

betertebegrijpen.

Eénvandedoelenishetopsporenenmetenvandeverstoringendieworden

veroorzaakt door lozingen van de rioolwaterzuiveringsinstallaties. De aanpak

vanhetprojectismultidisciplinairenomvatchemischeenbiologischeanalyses

aanweerskantenvandeFrans-Belgischegrens,indeMaas,deSemoisende

Samber.

WatdeinformatievoorzieningomtrentvervuilingbetreftmaaktdeWaalserege-

ringflinkestappen,zoalshetoptuigenvanhetgeoportaalWalOnMap,waardoor

emissiebronnengemakkelijkergeïdentificeerdkunnenworden.Desondanksiser

vooralsnoginWalloniëgeengerichteaanpakopgesteldvooropkomendestof-

fen,enlijktdeWaalseregeringzichvooralophetbeleidvandeEUhieromtrent

teoriënteren.AanvullendbetrektWalloniëhaarbevolkinginprojectenalsSOS

pollutionnumberenzèropesticides,waarmeldpuntenenmogelijkhedenvoor

burgerlijkebetrokkenheidinalgemenezinhunplaatsvinden.

3 http://eau.wallonie.be/IMG/pdf/IMHOTEP_RF_180807.pdf

4 Bioessais disrupteurs endocriniens

5 Développement d’une approche intégrée pour le diagnostic de la qualité des eaux de la Meuse

6 http://eau.wallonie.be/IMG/pdf/2018-01690_GISREAUX_BIODIEN_Final_%20Rapport.pdf

62 63

RIWA-MaasRIWA-Maas

Duitsland en Noordrijn-Westfalen

Hoe gaat Duitsland – en specifiek – de deelstaat Noordrijn-Westfalen om met

opkomende stoffen?

HetDuitseUmweltbundeamt(UBA)hanteertalenigejareneenmethodiekvoor

stoffenindrinkwaterdienogniet(volledig)zijnbeoordeeldophumaantoxicolo-

gischeeffecten.Dergelijkestoffenkrijgeneen‘gesundheitlicheOrientierungswert’

(GOW,gezondheidsrichtwaarde)toegekendtussende0,01en3,0µg/L.

In2012heeftdevoorlopervanhethuidigeministerievanMilieu,Landbouwen

Natuur- en Consumentenbescherming van Noordrijn-Westfalen, opdracht ver-

leendtothetoprichtenvaneenKompetenzzentrumMikroschadstoffeNRW.Dit

instituut heeft tot taak om kennisuitwisseling te promoten: deelstaat-breed,

nationaaleninternationaal.Hetinstituutmoetookstrategieënenmaatregelen

ontwikkelenomemissiesvanmicroverontreinigingennaarhetmilieu,terugte

dringen.Hetgaatdaarbijonderandereomnaderonderzoeknaar technische

maatregelen en om onderzoek naar de toxicologische effecten van micro-

verontreinigingen. Veel aandacht gaat daarbij uit naar de introductie van de

zogenaamdevierdezuiveringsstapopafvalwaterzuiveringsinstallaties.

Watbetreftwater-enrisicobeheerzijnerenigebelangrijkestappengezet.Zo

heefthetzogenaamdeRISKWA-projectgeresulteerdinpraktischevoorschriften

voorbeterwaterbeheer,specifiekgerichtaandeaandeelhouders indeafval-

waterindustrie.Eenanderepraktischestapbetreftdeaanlegvaneendatabase

genaamdSTOFF-IDENT,bedoeldomeenbeteroverzichtvanindewatercyclus

aanwezigstoffentekrijgen.

Uit metingen en modelleringstudies blijkt dat microverontreinigingen -naast

gemeentelijkeafvalwaterzuiveringsinstallaties-ookviaandereroutesinhetop-

pervlaktewater terecht komen (andere gemengdewaterlozingen, oppervlakte-

afvoer, infiltratie vanverontreinigdgrondwater, atmosferischedepositie, etc.).

Inzichtincompletevrachten(metallemogelijkeroutes)ontbrekenindemeeste

stroomgebieden.

HetNiersFluX-projectiseenambitieusonderzoeksprojectvanhetNiersverband

om directe en indirecte vrachten/verontreinigingen van opkomende stoffen

in kaart te brengen. Door middel van waterkwaliteitsmetingen moet inzicht

verkregen worden waar in het Niersstroomgebied de verontreinigingen exact

vandaankomen.Tevenswordenconceptenvanbeheersmaatregelenontwikkeld

enwordendeze op kosten en effectiviteit beoordelen.De resultaten vande

studiezullenrelevantzijnvoorandere(deel)stroomgebieden.

Vlaanderen

Hoe gaat Vlaanderen om met opkomende stoffen?

Op15september2017isinVlaanderenbijdeaanpassingvanhetDrinkwater-

besluiteenkaderopgesteldomtekomentoteenrichtwaardevooropkomende

microverontreinigingen.DitgebeurdeomdatdeVlaamseregeringhetbelangrijk

vindtdatnieuwestoffen,zoalsgeneesmiddelenvoorhumaanofdierlijkgebruik,

perfluorverbindingen,microplasticsendergelijke,goedgevolgdworden.Voorhet

merendeelvandezestoffenzijngeengezondheidskundigonderbouwdedrink-

waternormenbeschikbaarbinnenhetEU-kaderofdeWereldgezondheidsorgani-

satie.HetontbrekenvanEU-kadersheefttotresultaatdatVlaanderengeeneigen

strategiezalopstellen,maarwachtopmaatregelenenontwikkelingenvanuitde

EU.Eriseengebrekaanvoldoendebasisgegevensoverdetoxiciteitvannieuwe

stoffen.Erisnuvoorgekozenomopbasisvandebeschikbareengevalideerde

analysemethoden,enmetinachtnemingvanhetvoorzorgsprincipe,richtwaar-

denafteleidenvoornieuweopkomendestoffenindrinkwater.Dezogenaamde

BAT(bestavailabletechnique)documenten—ookwelBREFsvoorBATreference

document—,dieemissielimietenvoorstoffenbevatten,zijnnubindendgeworden

bijdevergunningverlening.ProbleemhierbijisweldateenBATkanverschillen

perbedrijf,zodathetlastigisomditalsgrondtehanteren.

VerderheeftVlaanderenhetzogenaamdeWEISSinformatiesysteemopgezet,een

gereedschapvoorhetinkaartbrengenvanpuntbronemissiesendiffusevervuilin-

gen.Eendergelijkinformatiesysteemkan,indieninhethelestroomgebiedgeïmple-

menteerd,eenwelkomhulpmiddelzijnvoordeomgangmetopkomendestoffen.

64 65

RIWA-MaasRIWA-Maas

Nederland

Wat speelt er in Nederland op het gebied van opkomende stoffen?

Innovember2018ishetUitvoeringsprogrammaAanpakOpkomendestoffenin

waterdoorministerVanNieuwenhuizen(IenW)naardeTweedeKamergestuurd.

Dituitvoeringsprogrammarichtzichopdestoffendie inhet(water)milieute-

rechtkomenviaindustriëlelozingenenhuishoudens.Hetaccentligthierbijopde

verbeteropgavebijdereguleringvanindustriëlepuntlozingen.Hetgeeftinvulling

aandevraagvandeTweedeKameromeenuitvoeringsprogrammateontwikke-

lenomhetdrinkwatertebeschermentegenbedreigingenalsopkomendestoffen

enrestenvangeneesmiddelen.

3 Droogte vanuit het perspectief van drinkwaterbedrijven

DereisdoorhetMaasstroomgebiedbegonmeteenbeschrijvingvandeinterna-

tionaleinnamepunten,gevolgddooreenstudienaardepreciezeoorsprongvan

hetMaaswaterindehaarvatenvanhetstroomgebied.Daaruitwerdduidelijkhoe

belangrijkkleinerivieren-zoalsdeRoer-zijntijdensperiodenvandroogte.Ook

bleekdathetthemaopkomendestoffeninhetheleinternationalestroomgebied

speelt, en dat er op verschillende manieren aandacht aan wordt gegeven.

Devraagdieopkomtis:watmerkendedrinkwaterbedrijveninhetMaasstroom-

gebiedvanditalles?

Dithoofdstukbestaatuiteenreekskorteinterviewsmetdedrinkwaterbedrijven

in hetMaasstroomgebied.Wat hebben ze gemerkt van de droogte in 2018?

Welkeimpacthaddedroogteopdeproductievandrinkwater?Enhoebereiden

zezichvooropeentoekomstwaarindroogtealsgevolgvanklimaatverandering

naarverwachtingvakerzalvoorkomen?

Aan het woord komen:

•EricChauveheid(Vivaqua):

“In2018konjedebodemvandeMaaszien”

•FrankyCosaertenJohanCornelis(water-link):

“2018wasvooronseenwake-upcall”

•TomDiez(deWatergroep):

”Plannendoordroogteinstroomversnelling”

•ErwinPeters(WML):

“Geenpanieknaééndroogjaar”

•WimDrossaert(Dunea):

“Wewillenminderafhankelijkworden”

•ArnoudWessel(Evides):

”Totnutoehebbenwegelukgehad”

66 67

RIWA-MaasRIWA-Maas

Eric Chauveheid (Vivaqua)

“ In 2018 kon je de bodem van de Maas zien”

2018 was een bijzonder jaar vanwege extreme droogte.

Wat hebben jullie daarvan gemerkt?

EricChauveheid,afdelingshoofdLaboratorium&Logistiek:“Wehaddentemaken

metlageafvoervandeMaas.Hetdebietschommelderondde20à30m3per

seconde.Bijeenlagereafvoergeldtervooronseeninnamebeperking.Datwordt

geregeldvanuithetWaalsGewest.Delageafvoerleverdevooronsgeenproble-

men op, omdat we over verschillende voorraadbekkens beschikken. Die zijn

gevuldmetoppervlaktewater,grondwaterenmeteenmengselvanbeide.Daar-

doorkwamenwe-ondanksdedroogte-nietindeproblemen.

OpmerkelijkwasdatdemicrobiologischekwaliteitvanhetMaaswaterin2018

beterwasdannormaal.Vermoedelijkisereenverbandmetdedrogewarme

zomerendehoeveelheidzonlicht.Omdathetnietregende,haddenweniette

makenmetafspoelingvannutriëntenenbestrijdingsmiddelenvanafde land-

bouwpercelen.Bovendienwashetdebietvanderivierlaag,waardoorerveel

bezinkingwas.

Allesbijelkaarwaserrelatiefweinigvertroebelingenweinigzwevendstofinde

rivier.Metalsgevolgdathetzonlichtdiepkondoordringen inhetwater.De

bodemvandeMaaswaszelfszichtbaar.Wetroffenminderschadelijkemicro-

organismenaaninhetruwwater.Hetdesinfecteringsproceswasdusmakkelijker

voorons.”

Stel de zomer van 2018 wordt de nieuwe standaard.

Hoe bereiden jullie je daar dan op voor?

“Hetiswelduidelijkdatklimaatveranderingtotproblemenleidtmetdewater-

kwantiteit,endaterwatertekortenontstaan.Maarbijonsinnamepuntverbeter-

dedewaterkwaliteitjuistdoordedroogte.Ondanksdedrogezomerenlente

haddenweookgeenlastvanalgen.Wehebbennietonderzochtwaaromwe

geenalgenprobleemhadden.Misschienhadhettejuisttemakenmetdehoge

temperaturen.Dan is het hele ecosysteem immers veel actieverdanbij lage

temperaturen.Mogelijkdatdemosselsopdemosselbankenookactieverwaren,

enmeeralgenhebbengegeten.Datblijftechterspeculeren.

Deeffectenvanklimaatveranderingzijnnietaltijdenoveraldezelfde.Debood-

schap?Optermijnkunnenerproblemenontstaandoordecombinatievanlage

waterstandenenhoogwaterverbruik.Spaarzaamomspringenmetwaterisen

blijftbelangrijk.”

Het Belgische drinkwaterbedrijf Vivaqua maakt drinkwater voor 2,5 miljoen

mensen in België, waarvan er 1,4 miljoen woonachtig in Brussel. Vivaqua

gebruikt zowel oppervlaktewater uit de Maas (30 procent) als grondwater

(70 procent). Het innamepunt Tailfer ligt zo’n 10 kilometer ten zuiden van

de stad Namen richting Frankrijk.

68 69

RIWA-MaasRIWA-Maas

Franky Cosaert en Johan Cornelis (Water-link)

“ 2018 was voor ons een wake-up call”



JohanCornelis,manager communicatieenstrategie: “Wehebbenzeldenzo’n

lageaanvoervanMaaswatergehad.HetdebietvandeMaaszaktetotonder50

m3 per seconde. Dan treden er afspraken uit de Maasverdragen in werking.

EenderdevanhetwatergaatdannaarVlaanderen,eenderdegaatnaarhet

NederlandsekanaaleneenderdegaatnaardeGrensmaas.Hetdebiet inhet

Albertkanaal zakte tot 13m3per seconde.Dankzij onze reserves kondenwe

gewoondrinkwaterblijvenproduceren.Webeschikkenovertweespaarbekkens:

eenvan6miljoenm3eneenvan2miljoenm3.”

FrankyCosaert,CEO:”Wehebbenhetindezomervooralgereddankzijbeper-

kendemaatregelenophetAlbertkanaal.Het schutregiemvoor schepenwerd

aangepast,energingminderwaternaaranderegebruikers, zoalsnatuuren

industrie.Desituatieduurdetotnovember2018.

Toenhaddenwepech.Erwaseen calamiteitophetAlbertkanaal. Eenschip

gevuldmetmeststoffenzonk,enerontstondengroteproblemen.Theoretisch

gezienwarenwenaeenmaanddooronzebuffervoorraadheen.Doordatweons

productieproces snel hebben aangepast, konden we toch drinkwater blijven

leveren.Wehebbendeammoniakverwijderddoortechloreren.”



Cosaert:”WewillenminderafhankelijkwordenvanhetAlbertkanaal.Daartoe

werkenwesamenmetgrondwaterbedrijfPidpa.Hetgaatombeterebenutting

vanonzegezamenlijkecapaciteit.EnmetRIWA-Maas-partnerEvideshebbenwe

eenbilateraleovereenkomstvanwederzijdsesteunlevering.

Maar om voortaanminder kwetsbaar te zijn voor calamiteiten en omwater-

schaarste bij langdurige droogte te kunnen opvangen, bouwen we ook een

nieuwewaterinnameophetAlbertkanaal.Datgebeurtafwaartsvandesluisvan

Wijnegem.Hetgaatominnamevanbrakwater.Datisnieuw.Daaromwordterin

hetproductiecentrumOelegemeenextrazuiveringsstapingebouwd,gebaseerd

ophetprincipevanomgekeerdeosmose.

Belangrijkste boodschap? We moeten de nieuwe uitdagingen op meerdere

manierenhethoofdzientebieden.Dooroverteschakelennaaranderewater-

bronnen, door toepassing van andere zuiveringstechnieken, en door circulair

waterbeheer.Zozalhetnooittotafschakelenmoetenkomen.”

Het Belgische drinkwaterbedrijf Water-link gebruikt water uit het Albertka-

naal, een kanaal dat Luik verbindt met Antwerpen, en de Maas met de

Schelde. Water-link is voor 100 procent afhankelijk van Maaswater. Het

bedrijf levert rechtstreeks aan mensen in Antwerpen (600.000 klanten) en

aan andere Vlaamse drinkwaterbedrijven. In totaal krijgen 2,5 miljoen

mensen drinkwater gemaakt door water-link.

70 71

RIWA-MaasRIWA-Maas

Tom Diez (De Watergroep)

” Plannen door droogte in stroomversnelling”



TomDiez,afdelingshoofdWaterbronnen&Milieu:“In2018werderheelveel

watergebruikt.Wehaddenwekenachterelkaartemakenmeteenpiekverbruik.

Doordedroogtedaaldenderivierafvoerentotongezienelaagte,waardoorook

dewaterkwaliteitsnelverslechterde. Indekustregiohaddenwebijvoorbeeld

lastvanhogezout-enfosfaatconcentraties.Zulkeverontreinigingenbetekenen

eenextrabelastingvandezuiveringscapaciteit.

Gelukkigbeschikkenweovereenruimediversiteitaanbronnen,zoweldiepals

ondiepgrondwaterenoppervlaktewater.Wewerkenbovendiensamenmetonze

collega-drinkwaterbedrijven.

Uiteindelijkisonzedrinkwatervoorzieningin2018nietindeproblemengekomen,

omdatweverschillendewaterbronnenkondengebruiken.

Vanwegededroogtewarenergedurendedezomerprovincialeverbodenvan

krachtophetgebruikvanwatervoorberegening.Burgerswerdenookopgeroe-

penomspaarzaamomtegaanmetwater,enermochteentijdlanggeendrink-

watergebruiktwordenvoorhetsproeienvangazons.Erlooptnueeninitiatief

omdergelijkegebruiksbeperkingen–ingevalvanlandelijkedroogte-beterte

stroomlijnenviadedroogtecommissie.”



“Wehebbeneendroogteactieplanopgestelddatgaatoverhetafstemmenvan

dedrinkwatervraagen -aanbod,enoverescaleren.Ditplan sluit aanbijhet

Vlaamsedroogteplan.Omgriptegrijpenopdewatervraag,wordterdoorde

overheid een voorspellingsmodel ontwikkeld om het verwachte verbruik te

kunneninschatten.Daarmeezoudenwetottweewekenvooruitkunnenkijken.

Ook iserbeleidontwikkeldvooropvangengebruikvanregenwater inhuis-

houdensvoortoepassingenwaarvoorergeendrinkwaterkwaliteitvereistis.Er

gebeurtbovendienveelomhetwaterbewustzijnvanburgerstevergroten.

Omhetdrinkwateraanbodindetoekomsttekunnengaranderen,zoekenwenaar

nieuwewaterbronnen,investerenweinnoodwinningeneninrobuustezuiver-

ingstechnieken, en zettenweverder inop innovatie.Naast extraopslag van

waterindiepegrondwaterpakketten,onderzoekenwehetgebruikvanzoettot

brakenzelfszoutwaterindekustregio.Ookontwikkelenweprojectenvoorhet

circulairhergebruikvanwater.

Dezeplannenzijnnietnieuw,maardedroogtevan2018heeftalleswelineen

stroomversnellinggebracht.Datbiedtkansen.Maarookvalkuilen.Hetvraagt

eenbredeblikomalleinitiatieventestroomlijnen.Wemoetenhiersector-over-

stijgendsamenwerkenaaneensterkplan.”

De Watergroep maakt als grootste integraal waterbedrijf drinkwater

voor 3 miljoen klanten in 177 gemeentes in Vlaanderen. Daarvoor wordt

75 procent grondwater en 25 procent oppervlaktewater gebruik uit

85 grondwaterbronnen en 5 oppervlaktewaterbronnen gespreid over

Maas- en Scheldebekken.

72 73

RIWA-MaasRIWA-Maas

Erwin Peters (WML)

“Geen paniek na één droog jaar”



ErwinPeters,hoofdafdelingDistributie:“InLimburgwerderveelmeerwater

verbruikt,maarwehebbennauwelijksproblemengehadmetdeproductieende

distributie.GelukkigwarenergeenlangdurigeinnamestopsvanMaaswater.Ook

dedrinkwaterproductieuitgrondwater leverdegeenproblemenop.Bijdaling

van de grondwaterstand kunnen pompen droogvallen en lucht aanzuigen in

plaatsvanwater.Datisbijonsnietgebeurd.

Wekregenopenkelelocatiesinhetbuitengebiedweltemakenmeteenver-

hoogdewatertemperatuurindeleidingen,totbovendenormvan25graden.

MetdeILT(InspectievoordeLeefomgevingenTransport)hebbenweafspraken

gemaaktovermonitoring,vooralopbacteriologischgebied.Erwarengeeningrij-

pendemaatregelennodig.

Verderwarenermeerlekkagesinhetdrinkwaternet,tot10procentmeerdan

gebruikelijk.Oorzaak?Meerafzetvandrinkwaterbetekenteenhogeredrukinde

leidingen, enmeer lekkages.Mogelijk dat extremeweeromstandighedenook

invloedhebbengehadopdebodemgesteldheid,metgrondzettingenalsgevolg.”



“Onder leidingvandeverantwoordelijkeoverhedenlopenernuonderzoeken

naardegrondwatervoorraden.Dieonderzoekenzulleninzichtgevenoferook

maatregelennodigzijninhetwatergebruik.Drogerezomerswillenimmersnog

nietzeggendathetklimaatpersaldodrogerwordt.

Eenbelangrijkemanierwaaropweinspelenopeenklimaatveranderingishet

flexibelermakenvanzoweldeproductiealsdedistributievandrinkwater.Dat

doenwedoorhetconceptvanmodulairbouwenindedrinkwaterproductiete

gebruiken. Daarnaast leggen we aanvullende strategische transportleidingen

aan.Zoontstaateen‘backbone’doordeheleprovincie.

Verder: Natuurlijkmoetenwe voorbereid zijn op een volgend droog seizoen.

Maarermoetookaandachtblijvenvoorhetvoorkomenvanverdereklimaat-

verandering.Daar hoor jebijnaniemandover.Als het omklimaatverandering

gaatkunnenwijdrinkwaterbedrijvenechtveeldoenomonzeCO2-footprintte

verkleinen.”

WML maakt drinkwater voor ruim 500.000 huishoudens in Limburg en gebruikt

daarvoor grondwater (75 procent) en Maaswater (25 procent).

Het water van de Maas gaat eerst naar een spaarbekken in Heel. Het oeverfil-

traat wordt vervolgens opgepompt, en via een ringleiding verder door Limburg

getransporteerd. Diverse productielocaties ontvangen dat gezuiverde Maaswa-

ter en mengen het daarna nog met (lokaal) grondwater.

74 75

RIWA-MaasRIWA-Maas

Wim Drossaert (Dunea)

“ We willen minder afhankelijk worden”

2018 was een bijzonder jaar vanwege de extreme droogte.


WimDrossaert,CEODuneaenbestuursvoorzittervanRIWA-Maas:“Detempera-

tuurvanhetrivierwaterwasin2018erghoog,totsomsbovende25graden.

Daardoorontstonderveelbiologischeactiviteitinhetwater,endatleiddetot

verstoppingenvanhetsysteem.Dezevenenfiltersfunctioneerdenbijvoorbeeld

mindergoed.Wehebbenextrapersoneelmoeteninzettenomhetsysteemin

werkingtehouden.Normaliterkoelenweonzepompenmetrivierwater,maar

doordehogetemperatuurendevelebiologieindekoelersluktehetnietmeer

omopvollecapaciteitteblijvenpompen.Alsoplossinghebbenwehetwater

uitdeMaasgemengdmetwateruitdeLek,waarweeentweedeinnamepunt

hebben.Opdezemanierkondenweldebenodigdecapaciteit leveren.Warm

waterkanookleidentotbacteriologischeproblemen.Wehebbenhetgelukdat

hetwaternainfiltratieindeduinennogverderafkoelt.

Opkleine schaal experimenterenwemetaquathermie.Metwarmtewisselaars

halenwekoudeofwarmteuithetrivierwater.Indewinterwordtkoudegeleverd

enopgeslagenindeondergrond.Indezomerwordtdezekoudegebruiktom

bijvoorbeeldeengrootwinkelcentrumtekoelen.Naastdeleveringvankoude

kijkenweooknaarleveringvanwarmteuitwater,bijvoorbeeldaanwoningen.

Hetmessnijdthieraantweekantenwantdoorwarmtetehalenuitwaterkoelen

weonsleidingnetenhelpenweookmeeaandeenergietransitie.”


Waarover zijn jullie dan het meest bezorgd?

“Droogtebetekentvooronsvooral:bezorgdheidoferwelvoldoendewaterin

deMaasis.Hetrisicovanlagewaterafvoerenisdatdeconcentratiesvervuilende

stoffenerghoogkunnenworden.Alserin2018eencalamiteitzouzijngeweest,

haddenweeenserieusprobleemgehad.Datisgelukkignietgebeurd,maarhet

toontwelaanhoekwetsbaarwezijn.

In de toekomst willen we daarom minder afhankelijk worden van de Maas.

Vandaardatweooknaaralternatievebronnenvandrinkwaterkijken.Daarnaast

makenweonsgrotezorgenoverdewaterbeschikbaarheidvanuitdeDuitserivier

deRoer.Diezorgtbijlangdurigedroogtevoorcirca25procentvanhetMaas-

waterdebiet.Maardoorklimaatveranderingentoenemendwaterverbruikishet

nogmaardevraagofdieaanvoerindetoekomstgehandhaafdblijft.Onzeker-

heidronddeRoer isslechtseenvoorbeeld,dergelijkeontwikkelingenspelen

ookeldersinhetstroomgebied.Feitelijkwetenwedusnietwaarweaantoezijn.

Erzijngeeninternationaleafsprakenovergrensoverschrijdendewaterverdeling,

metuitzonderingvanVlaanderenwaarwelafsprakenmeezijn.

Wehebbenbijhetministeriealarmgeslagen,enerzijnzelfsalKamervragen

overgesteld.HetministerieverwijstonsdoornaardeprovincieLimburgals

belangenbehartigervangrensvraagstukken.Devraagisofhetbelangvan1,5

miljoenmensenuitdeRandstadwelvoldoendeopdeagendastaatvande

provincieLimburg?Ikdenkzelfdatditeennationaalthemais.Ermoetendrin-

gend(internationale)afsprakenovergemaaktworden.”

Dunea gebruikt water uit de Afgedamde Maas. Het water wordt voorgezuiverd

en naar de duinen in Zuid-Holland getransporteerd. Daar wordt het in de

duinen geïnfiltreerd. Na een paar maanden wordt het water opgepompt,

opnieuw gezuiverd en tenslotte gedistribueerd naar de klant. Dunea levert

drinkwater aan 1,5 miljoen mensen in 18 gemeenten, waarvan Den Haag de

grootste is. Dunea is ook natuurbeheerder van de duinen waar ze gebruik

van maken.

76 77

RIWA-MaasRIWA-Maas

Arnoud Wessel (Evides)

” Tot nu toe hebben we geluk gehad”

2018 was een bijzonder jaar vanwege de extreme droogte.


ArnoudWessel,procestechnoloog:“In2018haddenweeendroogterecord.De

afvoervandeMaasbijMegenwas28dagenlangminderdan25m3perseconde

(daggemiddelde).Alsderivierafvoerzolaagis,wordthetmoeilijkeromteanti-

ciperenopcalamiteiten.Diewarenerin2018gelukkigniet.

Normaliterkunnenwecalamiteitenopvangenvanuitonzebuffervoorraadinde

Biesboschbekkens.WekunnendeinnamevanMaaswatergedurende30dagen

stoppen.Alswein2018opnieuweencalamiteithaddengehadzoalsin2015met

pyrazool,wasdebuffervoorraadmisschiennietgrootgenoeggeweest.

In2015gebeurdehetdathetwaterniveauinheteerstespaarbekken(hetvoor-

raadbekken)flinkzakte.Datkannietonbeperktdoorgaan,wantanderskomen

ermosselbankendroogteliggen.Enalsdieafsterven,hebbenweeenprobleem

metdoodorganischmateriaal.”



“Omklaartezijnvoordetoekomstpassenweheteerstespaarbekkenzodanig

aan,datweeenvoorraadhebbenomeeninnamestopvanruim60dagente

kunnenoverbruggen.Diewerkzaamhedenzijneind2019klaar.

Verderwerkenweookaaneennieuwinnamepompstation(BergscheMaas),dat

in2020klaaris.Uitbreidingvandepompcapaciteitiszeerwelkom.Alsweopdit

momentdeinnamevanMaaswatereendagmoetenstaken,zijnwedaarnaeen

weekbezigomdeachterstandweerintehalen.Danhoopjemaardaterniet

meteeneennieuwincidentachteraankomt.Methetnieuwepompstationkunnen

weveelsnellerherstellennaeeninnamestop.

Daarnaast blijkt het uitwisselen van informatie met (drink)watercollega’s en

anderewaterpartnerscruciaal.EnwevolgendeberichtenvandeLCW(Lande-

lijke Coördinatiecommissie Waterverdeling) op de voet. Dit om optimaal te

kunnenanticiperenopeventuele incidenten tijdensdroogte.Hetkan immers

zomaargebeurendateenvolgendedrogezomersamenvaltmeteencalamiteit.”

Evides levert drinkwater voor 2,5 miljoen mensen en bedrijven in Zuid-

Holland, Zeeland en de Brabantse Wal. 80 procent van het water komt uit

de Maas, 20 procent uit grondwater uit de Brabantse Wal en oppervlakte-

water uit het Haringvliet. Het Maaswater wordt in het Biesboschsysteem

gepompt, waar het zo’n vijf maanden verblijft en een natuurlijke voor-

zuivering ondergaat. Het wordt ook onthard. Daarna gaat het als ruwwater

verder naar de zuiveringslocaties.

78 79

RIWA-MaasRIWA-Maas

4 Evaluatie van de beschikbaarheid van zoet water in het Maasstroomgebied

ZowelinBelgiëalsinNederlandisdedroogtevan2018geëvalueerd.Hiervolgt

eenkortesamenvattingvanevaluerendeacties.

België

DeBelgischeCommissieIntegraalWaterbeleid(CIW)publiceerdeeenevaluatie-

rapportoverdewaterschaarsteendroogtein2018.Daaruitblijktdatdedrink-

watervoorziening inVlaanderen in2018nooit inhetgedrang isgekomenals

gevolgvandeextremedroogte.Eriswelingezetopdiversifiëringvandebron-

nen,zowelnaartype(grondwater,oppervlaktewater,hergebruikafvalwater)als

naarspreiding.DeVlaamseWaterwegnvonderzoektofeenherzieningvande

waterverdelingsafsprakenmetNederlandvoordeMaasnoodzakelijk is (bron:

ActieplanDroogteenWateroverlast2019-2021).

DeVlaamseMilieumaatschappij(VMM)werktaaneenplandatvastlegtwiein

hetgevalvanwaterschaarsteprioriteitkrijgtvoorwatergebruik.InVlaanderen

werdindezomervan2018aleenvoorlopigafschakelplangehanteerddoorde

Droogtecommissiedieprovinciegouverneursendeministeradviesgafoverdete

nemencrisismaatregelen.InhetevaluatierapportistelezendatinVlaanderen

onomkeerbareschadeaandeinfrastructuur,deopenbarewatervoorziening,de

energievoorzieningenonomkeerbare schadeaandenatuur voorrangkregen.

Daarnavolgdehetdrinkwatervoorveeendaarnademogelijkheidomopregio-

naalniveaulandbouw,industrie,recreatieofnatuurvoorrangtegeven.

80 81

RIWA-MaasRIWA-Maas

Deverdringingsreekskanintijdenvanschaarstetoteenanderewaterverdeling

leidentenopzichtevanafsprakenovernormalesituaties.Dewaterbeheerders

beslissenoverdewaterverdeling.Deverdringingsreeksheefteenbreeddraag-

vlakengeeftruimteomregionaaloponderdelentespecificeren.

UitdebredeconsultatiesvandeBeleidstafelDroogtewordtgeadviseerdomeen

verduidelijkendehandleidingbijdenationaleverdringingsreeksop testellen,

metdaarineennaderetoelichtingopdecategorieën,definitiesenhoehiermee

indepraktijkomtegaan.Tevenswordtgeadviseerdomeenregionaleuitwerking

vandeverdringingsreeksoptestellenvandewijzewaaropindepraktijkomge-

gaanwordtmetdeprioritering.(Bron:RapporteerstefaseBeleidstafelDroogte).

Nederland

HetNederlandseDeltaplanZoetwaterbevatinitiatievenenmaatregelenomde

zoetwaterdoelentebereiken,dezoetwatervoorzieningrobuustertemakenvoor

toekomstigeeffectenvanklimaatveranderingenbestaandeknelpuntenaante

pakken.

Het Ministerie van IenW en Rijkswaterstaat faciliteren de betrokkenheid van

gebruikers bij de ontwikkeling vanWaterbeschikbaarheid Hoofdwatersysteem

(WBS-HWS)omtransparantieteverkrijgenoverdewaterbeschikbaarheidinhet

hoofdwatersysteemnuenindetoekomst.

MetbehulpvanhetinstrumentWabes(www.wabes.nl)isopongeveer150punten

informatieoverdebiet,waterstand,temperatuurenchloridegehalteinzichtelijk

bijverschillendescenario’s.

DeverwachtingisdatdeafvoervandeMaasonderinvloedvanveranderingen

inhetklimaatindrogeperioden40-60procentlagerkanzijndannuhetgeval

is.DaaromloopterinhetNederlandsedeelvandeMaaseenpilotprojectom

eenvoorkeurspakketmetkansrijkemaatregelenteidentificerenomdewaterbe-

schikbaarheidindeMaastevergroten.Demaatregelenrichtenzichonderande-

reopgroterewaterbuffersvoordrinkwater,slimmergebruikmakenvanwaterin

deketen,hethergebruikenvanRWZI-effluentvoorindustrieenextraaandacht

voorinternationalesamenwerkingmetDuitslandoverdeafvoervandeRoeren

metBelgiëoverhetbeheervandeafvoervandeMaas.

De Nederlandse verdringingsreeks7 geeft de rangorde van maatschappelijke

behoeftenaan,diebijdeverdelingvanhetbeschikbarewater inachtwordt

genomen.Dehuidigeverdringingsreeks is totstandgekomennadewaterte-

kortenin2003.In2018zijnervragenontstaanbijdeNederlandsewaterbeheer-

dersenwatergebruikersoverdeinterpretatievandeverdringingsreeks.

7 https://www.infomil.nl/onderwerpen/lucht-water/handboek-water/thema-s/watertekort/verdringingsreeks/

82 83

RIWA-MaasRIWA-Maas

Handelingsperspectief

Deel

C

84 85

RIWA-MaasRIWA-Maas

Het derde deel van dit jaarrapport (deel C) gaat over handelingsperspectief.

Het bestaat uit twee hoofdstukken.

In het eerste hoofdstuk staat beschreven welke instrumenten betrokken partijen

in handen hebben om te zorgen voor een goede kwaliteit van de Maas. Aan de

orde komen vergunningverlening, REACH en PMT-stoffen, de aanpak van restanten

geneesmiddelen en de samenwerking in de Schone Maaswaterketen.

In het tweede hoofdstuk geeft RIWA-Maas enkele aanbevelingen voor het beleid.

Ze gaan over waterschaarste, over opkomende stoffen, Europese registratie, en

over vergunningverlening in Nederland.

Deel C eindigt met een interview met Ria Doedel, directeur van WML en bestuurs-

lid van RIWA-Maas: “Laat de aandacht voor de Maas vooral niet verslappen!”

1 Handelingsperspectief

OmtezorgendatdeMaasindetoekomsteenbetrouwbarebronvanzoetwater

blijftvoordebereidingvandrinkwater,werktRIWA-Maaszelfaan:

•monitoringvandewaterkwaliteit(voorbeeldevaluatiedrinkwaterrelevante

stoffen);

•samenwerkinginallianties(voorbeeldSchoneMaaswaterketen);

•grensoverschrijdendoverleg(voorbeeldoverdewaterverdelingvandeRoeren

deaanpakvanopkomendestoffen).

OokdenktRIWA-Maasmeemetdeoverheid,dieovereenaantalbelangrijke

wettelijkeinstrumentenbeschiktomdeMaastebeheren.Daarbijgaathetom

vergunningverlening (reguleringvan lozingen), internationalewet- en regelge-

vingvoordetoelatingvanstoffen(REACHenPMT-criteria)ennationalesamen-

werkingsverbanden(voorbeeldketenaanpakmedicijnrestenuitwater).

1.1 Vergunningverlening

In2017isereenverkennendonderzoekgestartnaarvergunningverleninginde

praktijk inNederland.Hieruitbleekdatbij alle soortenbevoegdgezagextra

aandachtnodigisvooreencorrecteenvolledigeuitvoeringvanvergunningver-

lening.Ookkwaminditonderzoeknaarvorendatderolverdelingbijindirecte

lozingennietaltijdhelderis.Bijbetrokkenuitvoerendeinstantiesblijktervaak

eencapaciteitsknelpunttezijn,eniserteweinigspecifiekekennisaanwezigop

gebiedvanopkomendestoffen.Ditwasdeaanleidingomeenimpulstegeven

aanhetverbeterenvandevergunningverleninginNederland.

MetdeaanpassingvandehandboekenvergunningverleningAlgemeneBeoorde-

lingsmethodiek(ABM)enhandboekImmissietoetsin2016zijnbelangrijkestap-

pengezet.Dezehandboekenhebbeneenwettelijkestatusenzezijnstraksook

onderdeOmgevingswetvankracht.Om tezorgendatdehandboekengoed

wordentoegepastontwikkeldehetministerievanIenWeenopleidingsprogram-

mavoorvergunningverlenersWatervanallebevoegdgezagen.Hetstrevenisdat

95procentvandevergunningverlenersin2021hetprogrammaheeftgevolgd.

Rijkswaterstaat,vergunningverlenervoorlozingenopdegroteRijkswateren,isin

2018gestartmetde“pilotherzienwatervergunningen”.Daarinwordtdeaanwe-

zigheidvan(potentiële)ZeerZorgwekkendeStoffen,opkomendestoffenenBBT

onderzocht.Indepilotworden70vergunningengrondigdoorgelicht.Depilot

wordtnaarverwachtingmedio2019afgerond.

Deresultatenmoeteninzichtgeveninwathetherzienvanlozingsvergunningen

oplevert (aan waterkwaliteitsverbetering) en wat het kost (aan capaciteit en

geld).Ditmoetleidentoteengedragenengeneriekeaanpakvoordebeoorde-

lingvanhettotaalvanongeveer800vergunningenvanRijkswaterstaat,veelal

vangrotebedrijven.NaastRijkswaterstaatzullendewaterschappen(vergunning-

verleningvoorlozingenopderegionalewateren)eenaanpakopstellenvoorhun

vergunningenvandirectelozingen.

86 87

RIWA-MaasRIWA-Maas

1.2 REACH en PMT-stoffen

Persistente,mobieleentoxischestoffen(PMT-stoffen)warentotvoorkortonder-

belicht in nationaal en internationaal onderzoek, in meetprogramma’s en in

EuropeseREACH-regelgeving.HetUBAisdaaromeendiscussiegestartoverde

beschermingvandrinkwaterbronnentegenPMT-stoffen.RIWAheeftdaarin2018

aanbijgedragen.

Toelichting:deREACH-verordening(Registration,Evaluation,Authorisationand

RestrictionofChemicals)iseenbelangrijkEuropeesmiddelominformatieover

deschadelijkheidvanenblootstellingaanstoffenteverkrijgen.Elkbedrijfdat

eenstofopdemarktwilbrengeninhoeveelhedenvanminimaalééntonper

jaar,moethiervooreenregistratiedossierindienenbijhetEuropeanChemicals

Agency(ECHA).Dehoeveelheidtelevereninformatiehangtafvanhetvolume

datopdemarktwordtgebracht.Voorstoffenineenvolumeboven10ton/jaar

verplichtREACHombijderegistratievandestofeenbeoordelingtedoenofhet

vrijkomenervankanleidentotrelevanteblootstellingvandemens.

AlhoewelREACHveelinformatieoverstoffenlevert,zalhetindepraktijknietop

elkespecifiekeinformatievraagoverelkewillekeurigestofeenantwoordkunnen

geven.REACH levertde informatiedienodig isomeenstofopdemarkt te

kunnenbrengenenbevateenbeoordelingoferveiliggebruikmogelijkis.Dit

gebeurt voor de gehele EUopbasis van algemenemodellen. REACH is niet

bedoeldomspecifiekelokaleemissiestebeoordelen.

HetDuitseUBAisin2014eendiscussiegestartoverdebeschermingvandrink-

waterbronnentegenPMT-stoffen.Innovember2017brachtUBAeenrapportuit

metdetitel‘Protectingthesourcesofourdrinkingwaterfrommobilechemicals’.

Daarin werd een voorstel gedaan hoe om te gaanmet PMT’s die onder de

EuropeseREACHwetgevingzijntoegelaten.Inhetrapportiseenaantalvragen

gesteldwaarUBAeenantwoordvroegvandiversebelanghebbenden.

RIWAheeftop4december2017gereageerdopditrapportendevragenvanUBA

beantwoord.Vervolgensisinmaart2018inBerlijneenworkshopgehoudenwaar

UBA, ECHA, wetenschappers, beleidsmakers en belangenbehartigers van de

chemischeindustrieendedrinkwatersectoroverhetvoorstelvanUBAdiscussi-

eerden.InaanloopnaardezeworkshophebbenUBAenhetNoorseGeotekniske

Institutt(NGI)proefbeoordelingenuitgevoerdwaarbijdecriteriauithetvoorstel

zijntoegepast.

NederlandblijftindeEUinzettenophetverderverbeterenvandechemicaliën-

wetgeving,ookmethetoogopdebeschermingvandrinkwaterbronnen.Neder-

landondersteunthetinitiatiefvanUBA.Duitslandheeftgewerktaaneendossier

omdeeerstestofPFHxHopgrondvanPMT-eigenschappenalsSubstanceofVery

HighConcern(SVHC)aantemerken,maarheeftditdossierinmiddelsweeringe-

trokken.NederlandheeftrecenteendossieropgesteldomGenXopgrondvan

PMT-eigenschappenalsSVHCaantemerken.Datisinmiddelsafgerond:GenX

isnueenSVHC.DaarnaastzetNederlandzichinom,naaraanleidingvande

REACH-evaluatie, in Milieuraadskader concrete acties te bepleiten voor het

verder versterken van het principe dat de bewijslast voor (on)schadelijkheid

bijbedrijvenligt,envoorhetversnellenvanproceduresommaatregelenvoor

specifiekestoffentenemen.

1.3 Restanten van geneesmiddelen

Veelvandeopkomendestoffenbehorentotdecategorierestantenvangenees-

middelen.Omtevoorkomendatdieinhetwaterterechtkomenwerktdeover-

heidaanverschillendesoortenoplossingen.Hetgaatomdestrategischeaanpak

vandeEuropeseUnievangeneesmiddeleninhetmilieu8;NederlandseKeten-

aanpakMedicijnrestenuitWater;Uitvoeringsprogramma2018–20229.

8 https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/PDF/?uri=CELEX:52019DC0128&from=EN

9 https://zoek.officielebekendmakingen.nl/blg-846666.pdf

88 89

RIWA-MaasRIWA-Maas

Toelichting:doorhetgebruikvangeneesmiddelenkomenermedicijnresten in

onsmilieu terecht.Nagebruikdoorpatiëntenkomthetgrootstedeelvande

medicijnresten(95procent)viadeurineenontlasting inhet riool terecht.De

bijdragevanhuishoudensisgroterdandievanziekenhuizenenverzorgingstehui-

zen.Ongeveer90procentvandevrachtaanmedicijnenwordtthuisuitgeschei-

den.Eenkleindeelvandeoudeenongebruiktegeneesmiddelenkomtrecht-

streeksviadegootsteeninhetrioolterecht.Ditgeldtmetnamevoorvloeibare

geneesmiddelendiemenwegspoelt,envooruitwendiggebruiktegelsdieuit

kledingwordengewassenofonderdedoucheofkraanwordenafgespoeld.Via

hetrioolwordendemedicijnrestennaareenrioolwaterzuiveringgetransporteerd.

Hetverschiltperstofof,eninwelkemate,debestaanderioolwaterzuiveringen

medicijnrestenkunnenverwijderen.Eendeelvandemedicijnrestenkomtdaarom

inhetoppervlaktewaterterecht.Vooralrestantenvanveelvoorgeschrevenmedi-

cijnentegendiabetes,hart-envaatziektenenpijnstillerswordenaangetroffen

bovendeERM-streefwaarde.DemeesteoverschrijdingenvandeERMstreefwaar-

denkomenechterophetcontovandechemischinerteröntgencontrastmiddelen.

Strategische aanpak medicijnresten EU

Op11maart2019publiceerdedeEuropeseCommissiedelangverwachtestrate-

gischeaanpakvandeEuropeseUnievangeneesmiddeleninhetmilieu.Debelang-

rijkstedoelstellingenvandestrategischeaanpakzijn:

•Hetonderzoekenvanactiesomdepotentiëlerisico’svanfarmaceutische

residueninhetmilieuteidentificeren,nietinhetminstactiesvandeUnie

indestrijdtegenantimicrobiëleresistentie;

•waarnuttigookhetaanmoedigenvaninnovatieomderisico’saantepakken,

enhetbevorderenvandecirculaireeconomiedoorhetvergemakkelijkenvan

hetrecyclenvanhulpbronnenzoalswater,rioolslibenmest;

•identificerenvanresterendekennislacunesenaanreikenvanmogelijkeoplos-

singenomdezeintevullen;

•ervoorzorgendatactiesomhetrisicoaantepakken,detoegangtotveilige

endoeltreffendefarmaceutischebehandelingenvoormenselijkepatiëntenen

dierennietinhetgedrangbrengen.

Zoalsvoorgeschreveninderichtlijnprioritairestoffen,moetdezestrategische

benadering worden gevolgd door voorstellen voor maatregelen. Die moeten

wordengenomenophetniveauvandeEUen/ofdelidstaten.Hetgaatomhet

aanpakkenvandemogelijkemilieueffectenvanfarmaceutischestoffen.Ditmet

hetoogopdeverminderingvanlozingen,emissiesenverliezenvandergelijke

stoffeninhetaquatischemilieu.Daarbijmoetrekeninggehoudenwordenmet

debehoeften vande volksgezondheid ende kosteneffectiviteit vande voor-

gesteldemaatregelen.

Omdoeltreffendtezijn-endeinspanningengelijkelijktespreiden-moetenmaat-

regelen niet alleen “end-of-pipe”-controles omvatten (zoals verbeterde afval-

waterbehandeling)maarookdeoorspronkelijkebronnenvanemissies (zoals

productieengebruik)aanpakken.Daarbijrekeninghoudenmetzowelhetterres-

trischealshetaquatischemilieu.

Erwordenzesactiegebiedenomschrevenmetbetrekkingtotmogelijkemaatregelen:

•verhogenvanhetbewustzijnenbevorderenvanverstandiggebruik

vangeneesmiddelen;

•ondersteunenvandeontwikkelingvangeneesmiddelendieintrinsiek

minderschadelijkzijnvoorhetmilieu,engroenerefabricagebevorderen;

•verbeterenenherzienvandemilieurisicobeoordeling;

•verminderenvanverspillingenverbeterenvanhetafvalbeheer;

•uitbreidenvanmilieucontrole;

•invullenvankennislacunes.

Ketenaanpak medicijnresten uit water Nederland

DeNederlandse ketenbenadering ommedicijnresten inwater te verminderen

wordtexplicietgenoemdindeEuropesestrategischeaanpakvangeneesmidde-

len in hetmilieu. In de zogenaamde ‘KetenaanpakMedicijnresten uitWater’

hebbendeketenpartnersinNederlanddevolgendeuitgangspuntenvastgelegd:

•Geneesmiddelenblijvenbeschikbaarvoorpatiëntendiezenodighebben;

•Deketenaanpakwerktpragmatisch,gerichtophetoplossenvanproblemen

(geenmaatregelen‘voordebühne’);

90 91

RIWA-MaasRIWA-Maas

•Partijenacterentegenmaatschappelijkaanvaardbarekosten;

•Partijenwachtennietaftoteenanderepartijeerstgaathandelen.

Op10oktober2018starttede2eGreenDeal‘DuurzameZorgvooreenGezonde

Toekomst’.132partijenslotenmeteenaan,hetministerievanVWSondersteunt

dezedeal.Medicijnrestenuitwateriséénvandevierspeerpunten.

VoorbeeldeninZwitserlandenDuitslandlatenziendaterverschillendetechnie-

kenbestaandie fullscale toepasbaar zijnopdehuidige rioolwaterzuiverings-

installaties(rwzi’s).Momenteelvindenermeerderepilotsplaatsnaarcombina-

tiesvanzuiveringstechnieken(ozon,actiefkool,membraanfiltratie)opderwzi,

bedoeld ommedicijnresten en eenbreed scala aan andere stoffen vergaand

teverwijderen.Ditzijntechniekendiehunwegalhebbengevondenindedrink-

waterbereiding.Deeerstepilotsnaarinnovatievezuiveringstechniekenzijnveel-

belovend.Dekomendetijdwordtverderonderzoekgedaannaartoepasbaarheid

enkosten.Waterschappen,adviesbureausendrinkwaterbedrijvenwerkenhierbij

intensiefsamen,zoalsinhetprojectSchoneMaaswaterketen.

1.4 Schone Maaswaterketen en de Atlas van de schone Maas

Hetvierdehandelingsperspectief isde ‘SchoneMaaswaterketen’,eenalliantie

vanverschillendeorganisatiesmeteengezamenlijkdoel,namelijkhetontwikke-

lenentoepassenvankennisomdeMaasschonertemaken.Betrokkenzijnalle

waterschappenendrinkwaterbedrijven langsdehetNederlandsedeelvande

Maas,STOWA,hetMinisterievanIenW,hetHoogheemraadschapvanDelflanden

Waternet.RIWA-Maasvervulteenconcipiërendeencoördinerenderol.

Indeeerstefase(2017)ginghetomuitvoeringvaneenhotspotanalysevanriool-

waterzuiveringsinstallaties.Ditomtebeoordelenwelkerwzi’seengroteimpact

hebbenopdedrinkwatervoorzieninginNederland.Erwerdookeenpilotuitge-

voerdommedicijnrestenteverwijderenmetactiefkool.Diepilotwassuccesvol,

endetechniekwordtnuverderopgeschaald. In2018starttedetweedefase

vanhetsamenwerkingsprojectSchoneMaaswaterketen.Centraalstaatdeont-

wikkelingvandeAtlasvandeschoneMaas.Deatlasmoetenzorgenvoormeer

transparantie over verontreinigingsbronnen en lozingenopdeMaas.Daartoe

brengt RIWA-Maas met partners van de Schone Maaswaterketen verontreini-

gingsbronnenlangsdeMaasinkaart,enwordendemonitoringsinspanningen

vanverschillendebetrokkenpartijengecoördineerdenopelkaarafgestemd.

Metbehulpvandeatlaskunnenervervolgensgebiedengeïdentificeerdworden

waardewaterkwaliteitonderdrukstaat.GezamenlijkonderzoekindeSchone

Maaswaterketenrichtzichvervolgensoptechniekenomhetafvalwateroptimaal

tekunnenzuiveren.Daarnawordenpilotprojectengestartomtekijkenhoede

waterkwaliteitinhetMaasstroomgebiedverderkanwordenverbeterd.Deatlas

zalin2019gereedzijn.

92 93

RIWA-MaasRIWA-Maas

Beleidsaanbevelingen

van RIWA-Maas ter bescherming van de Maas enter zekerstelling van een duurzame drinkwatervoorziening voor 7,0 miljoen mensen in Nederland en België

Waterschaarste

Grensover-

schrijdende dialoog

over water-

beschikbaarheid

en waterverdeling

Aanpak

Opkomende stoffen

In kaart brengen

wat er in het

Maasstroomgebied

gebeurt

Opkomende

stoffen

in vergunningen

Internationale

transparantie

en actieplan

Opkomende

stoffen

Weet wat je buren

doen en leer

van elkaar!

Europese

registratie

PMT-criteria

in REACH

2 Aanbevelingen voor beleid

OpbasisvanhiervoorbeschrevenontwikkelingendoetRIWA-Maaseenaantal

aanbevelingen voor het beleid. De infografiek vat de aanbevelingen samen.

Vervolgenswordendeaanbevelingenindeonderstaandeteksttoegelicht.

Waterschaarste Grensoverschrijdendedialoogoverwaterbeschikbaarheid

enwaterverdeling

Deverdelingvanwater iswereldwijdvaakeenheikel thema,ook inEuropa.

Veranderingenvanweers-enklimaatgemiddeldenzullennaarverwachtingleiden

tot meer weersextremen, en periodes van droogte zullen vaker voorkomen.

Tegelijkertijdstijgtdewatervraagvanuitverschillendesectoren.Eenverminderde

beschikbaarheideneengroterevraagzullenindelenvanhetMaasstroomgebied

leidentotwaterschaarste.Daaromishetbelangrijkomalsgoedeburenbinnen

deEuropeseUniemetelkaartesprekenoverdebeschikbaarheidvanwater,en

overdegevolgenvanwatertekortenvoordeverschillendegebruiksfuncties.

RIWA-Maas vindt het belangrijk dat het punt van de waterverdeling tijdens

droogteinhetinternationaleoverlegwordtaangeroerd.Dedialoogbegintmet

inzicht inwatergebruik enwaterbeschikbaarheid op het niveau van het hele

Maasstroomgebied.Vervolgensgaathetwaarnodigomhetmakenvan inter-

nationaleafspraken.NederlandenVlaanderenhebbenditalgeregeld,maarmet

debovenstroomsgelegenlandenisdatniethetgeval.

Opkomende stoffen Weetwatjeburendoenenleervanelkaar!

RIWA-MaasnodigtbeleidsmakersuitomhetdrinkwaterbelangvandeMaasin

internationaaloverlegnogmeerteondersteunen.Hetvergrotenvandebewust-

94 95

RIWA-MaasRIWA-Maas

wording, en benadrukken van het belang van schone rivieren, behoeftmeer

aandacht.Hetzijnvooralde‘opkomendestoffen(inclusiefmedicijnresten)’die

eenrisicokunnenvormenvoordedrinkwatervoorziening.Dezestoffenzijnnog

nietgenormeerd,deschadelijkheidstaatvaaknognietvast,enzezijnvaak

moeilijkteverwijderenindezuiveringsinstallaties.

Opkomende stoffen komen voor in het hele stroomgebied,maar tochwordt

er vooral op nationaal niveau aan oplossingen gewerkt. Dat is niet handig.

Uitwisselingvaninformatie,lerenvanelkaarservaringeninhetstroomgebied-

en uiteindelijk grensoverschrijdende bronbescherming – zullen bijdragen aan

meer grip op opkomende stoffen. Het bundelen van deze informatie in een

internationaal actieplan met concrete maatregelen, moet voorkomen dat

er steedsmeer opkomende stoffen in de rivieren terecht komen. Een grens-

overschrijdende database met informatie over lozingsvergunningen in het

Maasstroomgebied, is eengoedebasisom informatieuit tewisselenenom

vervolgenstekunnenhandelen.

Insamenwerkingmetde Justus-Liebig-Universiteit inGießenheeftRIWA-Maas

eenverkennendonderzoekuitgevoerdnaardemanierwaarop landen inhet

Maasstroomgebiedmethetthemaopkomendestoffenomgaan.Deresultaten

vanditonderzoekkunnenalsstartpuntdienenvooreeninternationaalactieplan

vooropkomendestoffen.

Europese registratie PMT-criteriainREACH

RIWAverwelkomthetvoorstelvanUBAvoortoepassingvandePMT/vPvM-criteria

(voorpersistente,mobieleentoxischestoffen)binnenREACH.Ditzalbijdragen

aanbeterebeschermingvanrivierenalsbronnenvoordrinkwater.Opditmo-

mentwordenalleenpersistentegiftigestoffendiezichophopeninhetlichaam

(zogenaamdePBT-stoffen;persistent,bio-accumulerendentoxisch)alszeerzorg-

wekkendaangemerkt.Hierdoorvallendemobieleverontreinigendestoffen,de

PMT-stoffen,buitenbeeldalszeerzorgwekkend,terwijldezevoordedrinkwater-

productievangrootbelangzijn.Hetisbestaandbeleiddatdelozingvanzeer

zorgwekkendestoffenzoveelmogelijkmoetwordenvoorkomen.RIWA-Maasisvan

meningdatdePMT-criteriazodaniginREACHmoetenwordengeïmplementeerd

datdecriteriavoorafwordentoegepastbijdetoelatingvanchemischestoffen.

Opkomende stoffen in vergunningen Internationaletransparantieenactieplan

Bij de vergunningverleningkaneen locatie-specifieke risicobeoordelingnodig

zijn, aangezien risico’s immers samenhangen met karakteristieke omstandig-

hedenenfunctiesinhetdeelstroomgebied.AlgemeneEuropesewetgevingzoals

REACH,deKaderrichtlijnWaterofdeDrinkwaterrichtlijn,voorzienhiernietin.

RIWA-Maaspleitdaaromvoordevolgendezaken:

•Volledigetransparantieovertelozenstoffenenconcentratiesdoor

deindustrierichtingdrinkwaterbedrijvenenvergunningverleners

(grensoverschrijdendedatabasemetdetailslozingsvergunningen);

•AgenderingindeInternationaleMaascommissiemetalsdoeltekomen

toteenactieplanmetconcretemaatregelenomopkomendestoffenin

rivierentevoorkomen;

•Eenpubliekregistervanallechemicaliënenbijproductendiegeproduceerd

engebruiktwordenendaarmeemogelijkgeloosdwordenviaindustrieel

afvalwater;

•Transparantieoveropkomendestoffen:openbaarregisterindustriële

afvalwaterzuiveringsinstallaties.

Momenteelisernoggeenverplichtingvoordeindustrieofdeeigenaarvaneen

industriëleafvalwaterzuiveringsinstallatie(IAZI)omterapporterenovergeloosde

(opkomende)stoffenandersdangevraagdviahetEuropeanPollutantRelease

TransferRegister(E-PRTR)ofvergunning.Erbestaatdanookgeenpubliekregis-

tervanallechemicaliënenbijproductendiegeproduceerdengebruiktworden

96 97

RIWA-MaasRIWA-Maas

endaarmeemogelijkgeloosdwordenviaindustrieelafvalwater.Tochistranspa-

rantieindevormvanzo’nregisterzekernodigenooklogisch,wanthetsluitaan

bijdeÅrhus-conventiewaarindetoegangtotmilieu-informatieisvastgelegd.

Eenopenbaarregisterzoudewatergebruikersinhetstroomgebiedvoorzienvan

debenodigdeinformatieomhuntakengoedtekunnenuitvoeren.Deinformatie

lijktooknuttigbijdevergunningverleningvoorindustriëleemissies.Opbasis

vaneenregisterkanerimmerseenkoppelinggemaaktwordenmetbeschikbare

informatieindeopenbaretoelatingsdossiersvanchemicaliën,zoalsrestricties

voorveiliggebruikofvoorzorgmaatregeleninREACH.Doordezevormvantrans-

parantiekandeREACH-informatiegemakkelijkergeïmplementeerdworden.

Nederlandse Aanpak Opkomende stoffen InkaartbrengenwaterinhetMaasstroomgebiedgebeurt

De‘Structureleaanpakopkomendestoffenuitpuntbronneninrelatietotbescher-

mingdrinkwaterbronnen’moetertoeleidendatdeinformatievoorzieningover

doordeindustriegeloosdestoffenverbetert.RIWA-Maasisgrootvoorstandervan

dezeverbetering,enbenadruktdatdeconcreteinvullingvanditvoornemenmet

prioriteitmoetplaatsvinden.Inhet’Uitvoeringsprogrammaopkomendestoffen’

wordenzowelhetbeleidalsookconcreteactiesbeschreven.RIWA-Maaspleit

ervooromditspecifiekuittewerkenvoorhetMaasstroomgebied.Ditomeen

duidelijkoverzichttekrijgenenomtebezienwaternogontbreekt.

Vergunningverlening Nederland Samenwerkenendrinkwaterbedrijvenconsulteren

RIWA-Maaspleitvoorverscherpingvandevergunningverleningopdevolgende

punten:

•Heldereafsprakentussenbevoegdegezagenoverderolverdelingbij(in)

directelozingen.Beterevergunningverlening,onderanderedooruitbreiding

vancapaciteitendoorkennisontwikkeling.Opditvlakwordenalstappen

gezet,maarhetverbeterprocesvraagtomcontinueaandacht;

•Intensievesamenwerkingtussenwaterschappen,gemeenten,rijkendrink-

waterbedrijvenmoetdewaterkwaliteitborgen.Doordrinkwaterbedrijven

teconsulterenbijdeaanvragenvanlozingsvergunningenwordter

meerkennisenexpertisebeschikbaargesteld.Opdezemanierworden

mogelijkeproblemenmetonbekendestoffenaandevoorkantvoorkomen.

InVlaanderenisditvastgebruik.RIWA-MaaspleitervoorditookinNeder-

landstructureeltoetepassen;

•Vergrotenenintensiverenvandecapaciteitendekennisbijoverheden

overopkomendestoffenendeeffectendaarvanopinnamepuntenvoor

drinkwaterproductie;

•Uitwerkenopwelkemanierertoezichtmoetwordengehoudenop

deuitvoeringvandevergunningverlening.Daarnaastgaathetomhet

prioriterenvanmaatregelenomderisico’svoordedrinkwaterinnamepunten

teverminderen;

•ToepassenvandeABM-enImmissietoets,ookbijindirectelozingen;

•Uiteindelijkzounul-emissiedenormmoetenzijn.

98 99

RIWA-MaasRIWA-Maas

Ria Doedel, directeur van WML en bestuurslid van RIWA-Maas, draagt na 12,5 jaar

het stokje over. Ze heeft alvast een krachtige boodschap:

“ Laat de aandacht voor de Maas vooral niet verslappen!”

RIWA-Maasstaatal50jaaraandelatomtezorgenvoormeerbewustheidvoor

deMaasalsbronvandrinkwater.Endatblijkthardnodig.“ZelfsinNederland

blijkennietallebestuursorganentewetendatdeMaaseenbelangrijkegrond-

stofisvoordrinkwater.Onbekendheidleidttothetuitblijvenvanmaatregelen.

DaaromisvoortdurendeaandachtvoordebeschermingvanMaastegenveront-

reinigingenvanlevensbelang.”

Inhaar12,5-jarigecarrièrealsdirecteurbijWMLenbestuurslidvanRIWA-Maas,

heeftRiaDoedeldekwaliteitvanderiviersterkzienverbeteren.Tegelijkertijd

was ze ook getuige van een toenemende complexiteit van de problematiek.

“Toenikin2007begon,wasdekwaliteitvanhetMaaswaterslechterdannu.

In die tijdwaren er nog geen communale zuiveringen in België, enwerd er

ongezuiverdafvalwateropdeMaasgeloosd.HetfeitdatmeninWalloniëaan

afvalwaterzuivering is gaan doen, heeft sterk bijgedragen aan de kwaliteits-

verbeteringvandeMaas.”

Stoffen komen en gaan

VoorveelstoffenisdesituatievandeMaasdusverbeterd,maardaarvoorinde

plaatskwamenerweernieuwestoffen.“Voordrinkwaterbedrijvenzijnpolaire

stoffen relevant,omdatdienietmetdegebruikelijke zuiveringstechnieken te

verwijderenzijn.

Daarbijkomtdatersteedsweernieuwestoffenwordenaangetroffen.Sindseen

jaarofachtwerkendrinkwaterbedrijvenmetbredescreeningsmethoden,waar-

doorer veelmeer stoffen temeten zijn.Vaakblijkenhetonbekendestoffen

tezijn.Alswediestoffenmeteninconcentratiesbovendesignaleringswaarde

(1microgramperliter),moetenwedestofidentificeren.DaarnaleidthetRIVM

eengezondheidskundigewaardeaf,waarnawekunnenbeoordelentotwelke

concentratie we het Maaswater nog kunnen gebruiken voor drinkwater.

Voor zulke nieuwe, opkomende stoffen heeft RIWA-Maas in de landelijke en

internationaleforasteedsaandachtgevraagd.”

Transparantie om te kunnen sturen

Nahetincidentmetpyrazool(2015)stondhetthemaopkomendestoffenineen

klapopdekaart.”Desituatiewasernstig.WMLmoestdeinnamevanMaaswater

ruim4maandenstaken.DeRijksoverheidheefttoennietalleengereageerdop

decalamiteitmetpyrazool,maarisbovendiengaanwerkenaaneenstructurele

aanpak voor opkomende stoffen. Er kwam extra aandacht voor vergunning-

verlening en er werd een immissietoets voor drinkwater geformuleerd. Ook

kwamenernieuweafsprakenenproceduresvoorhetgevalhetnogeenkeermis

zougaanopdeMaas.”

100 101

RIWA-MaasRIWA-Maas

Maardaarmeeisdekousnognietaf.RIWA-Maaswilookdatvergunninghouders

precies inzichtelijk maken wat ze lozen. Dat weten bedrijven meestal niet.

Dieinformatiemoetenvergunningverlenersopvragen.Metanderewoorden:de

beschermingvandedrinkwaterbronnenmoettotuitdrukkingkomenindevoor-

waardendieindelozingsvergunningwordengesteld.Liefstinduidelijke,hand-

haafbarenormen.”

Klimaatverandering

Alsofdeproblematiekmetnieuweopkomendestoffennietalcomplexgenoeg

is,blijktookdewaterafvoervandeMaasdeafgelopenjarentezijnveranderd.

“Delaatstevierjaarmerkenwedatdeoudepatronenvanlaagenhoogwater,

verdwijnen.Vorigjaarhaddenweinjanuarienfebruarialtemakenmeteenhele

lageafvoervanderivier,terwijlweindiemaandennormaliterbezorgdzouden

zijnvooroverstromingen.”

Bij lange droge periodes met lage afvoer van de rivier, kunnen er nieuwe

uitdagingen ontstaan. Zowelmet de kwaliteit alsmet de kwantiteit van het

water.BijvoorbeeldalshetgaatoverdeverdelingvanhetMaaswater.“Alser

bovenstroomsstuwdammenofextrabufferszoudenwordengebouwd,betekent

datminderwatervoordeMaas.Daarmoetenwealertopzijn.”

Internationale samenwerking

“IndeafgelopenjarenheeftRIWA-Maasveelgeïnvesteerdinhetinternationale

netwerk.MededaardoorisdeorganisatietoehoorderbijdeInternationaleMaas-

commissie.Erwordensteedsmeercontactenopgebouwd inhetheleboven-

stroomse gebied van deMaas. Dat is belangrijk om toekomstige problemen

tevoorkomenensamenoptelossen.”

102 103

RIWA-MaasRIWA-Maas

Monitoring van de Maas

Deel

D

104 105

RIWA-MaasRIWA-Maas

Het vierde en laatste deel (D) van het jaarrapport beschrijft de resultaten van de

monitoring van de Maas. Het bestaat uit drie hoofdstukken.

Het eerste hoofdstuk gaat over de evaluatie van drinkwaterrelevante stoffen. Het

tweede hoofdstuk geeft een inhoudelijke beschrijving van de gemeten parame-

ters. Het derde hoofdstuk tenslotte gaat over het 50 jarige jubileum van de

kerntaak van RIWA-Maas: het rapporteren over de monitoring van de kwaliteit

van de rivier.

1 Evaluatie drinkwaterrelevante stoffen

RIWA-Maasheeftin2018insamenwerkingmetHetWaterlaboratoriumeenup-

dateuitgevoerdvandrinkwaterrelevantestoffen.Deresultatengevensturingaan

hetmonitoringsprogrammavandedrinkwaterbedrijven.DeledenvanRIWA-Maas

meten13keerperjaardezedrinkwaterrelevantestoffen,gedurendeeenperiode

vanvijfjaar.Dekomendevijfjaargaathetommonitoringvan36drinkwater-

relevantestoffen,waaronder industriëlestoffen,geneesmiddelen, röntgencon-

trastmiddelenengewasbeschermingsmiddelen.

Deinfografiekopdevolgendepaginaverbeeldthetselectieprocesvandrinkwater-

relevantestoffen.

EenstofdiewordtaangetroffeninhetMaaswaterwordtrelevantgevondenvoor

dedrinkwaterproductiealsdieopverschillendeinnamepunten,inverschillende

jarenbinneneenperiodevanvijfjaar,enkelekerenbovendeERM-streefwaarde

iswaargenomen.DitzijndestoffenwaarRIWA-Maasdebelangenbehartigingop

focust.Sinds2015hanteertRIWA-Maaseenindelingvanstoffenindriecatego-

rieën[VanderHoeketal.,2015]:

•Drinkwaterrelevantestoffen;

•Kandidaatdrinkwaterrelevantestoffen(stoffendienogniet(voldoende)

gemetenworden);

•Nietlangerdrinkwaterrelevantestoffen.

In 2018 is een vierde evaluatie van drinkwaterrelevante stoffen uitgevoerd

[VanderVelden-Slootweg enBannink, 2018]. Hiervoor zijn de resultaten van

monitoring op meet- en innamepunten langs het Maasstroomgebied in de

periode2013-2017gebruikt.Opbasisvanliteratuurstudieenderesultatenvan

screeningstechniekenzijnkandidaatdrinkwaterrelevantestoffengeïdentificeerd.

Stoffendiedrinkwaterrelevantwordengeachtvoldoenaancriteriavoorbeïnvloe-

dingvanhetmogelijkerendementvannatuurlijkezuiveringsstappen,toxicologi-

scheeigenschappen,geur-ensmaakdrempelsenpubliekeperceptie.

Voorstoffenuitlijst1wordteenmonitoringsfrequentieaanbevolenvan13keer

perjaarovereenperiodevanvijfjaar.Voorstoffenuitlijst2wordteenmonito-

ringsfrequentieaanbevolenvan13keerperjaarovereenperiodevanéénjaar.

Demeestestoffenoplijst1en2wordenviaindustriëleencommunaleafval-

waterzuiveringen geloosd op de Maas. De stoffen DIPE, fluoride, melamine,

pyrazoolenHFPO-DA(GenX)zijntoetewijzenaanspecifiekeindustriëleveront-

reinigingsbronnen in het Maasstroomgebied. Omdat toxiciteit een belangrijk

criterium isvoordeselectievandrinkwaterrelevantestoffenwordennietalle

stoffendiewordenaangetroffeninrelatiefhogeconcentraties(>1µg/L)inlijst1

opgenomen.Ditishetgevalvoorsucraloseenmethenamine,diehierdoorop

lijst3terechtkomen(ziebijlage5).

106 107

RIWA-MaasRIWA-Maas

Drinkwaterrelevante stoffen

Selectie op

• Concentratie

• Detectiefrequentie

• Toxiciteit

• Zuiveringsinspanning

• Publieke opinie

5 jaar lang

13x per jaar

meten met

streefwaarden

1.100stoffen

elke

3 jaar

evalueren


1,4-dioxaanBenzo(a)pyreen Bisfenol ADi(2-ethylhexyl)ftalaat (DEHP)Di-isopropylether (DIPE)Ethyleendiaminetetra-azijnzuur (EDTA)FluorideMelamine + MelemNitrilotriazijnzuur (NTA)Pentetinezuur (DTPA)Pyrazool

Geneesmiddelen en hormoonverstorende stoffen (EDC’s)

Gabapentine + Gabapentine lactamHydrochloorthiazideLamotrigineMetformine + GuanylureumMetoprololParoxetineSotalolTramadolValsartan + ValsartanzuurRöntgencontrastmiddelen: AmidotrizoïnezuurJohexolJomeprolJopamidolJopromideJoxitalaminezuur

Gewasbeschermingsmiddelen DesfenylchloridazonDiethyltoluamide (DEET)Glyfosaat +Aminomethylfosfozuur (AMPA)N,N-dimethylsulfamide (DMS)Terbutylazine

36stoffen

evaluatie +

aanbevelingen

108 109

RIWA-MaasRIWA-Maas

Tabel 7: (kandidaat) drinkwaterrelevante stoffen

Lijst 1: Drinkwaterrelevante stoffen Lijst 2: Kandidaat drinkwaterrelevante stoffen

Industriële stoffen1,4-dioxaan

Benzo(a)pyreen

Bisfenol A

Di(2-ethylhexyl)ftalaat (DEHP)

Di-isopropylether (DIPE)

Ethyleendiaminetetra-azijnzuur (EDTA)

Fluoride

Melamine + Melem

Nitrilotriazijnzuur (NTA)

Pentetinezuur (DTPA)

Pyrazool

GeneesmiddelenGabapentine + Gabapentine lactam

Hydrochloorthiazide

Lamotrigine

Metformine + Guanylureum

Metoprolol

Paroxetine

Sotalol

Tramadol

Valsartan + Valsartanzuur

RöntgencontrastmiddelenAmidotrizoïnezuur

Johexol

Jomeprol

Jopamidol

Jopromide

Joxitalaminezuur

Gewasbeschermingsmiddelen en biocidenDesfenylchloridazon

Diethyltoluamide (DEET)

Glyfosaat + Aminomethylfosfozuur (AMPA)

N,N-dimethylsulfamide (DMS)

Terbutylazine

Industriële stoffenEthylsulfaat

Hexa(methoxymethyl)melamine (HMMM)

Tetrafluor-2-(heptafluorpropoxy)propaanzuur(HFPO-DA) (GenX)

Methoxymethyltrifenylfosfonium

GeneesmiddelenCetirizine

Citalopram

Fluconazole

Oxypurinol

Telmisartan

Venlafaxine + O-Desmethylvenlafaxine

Vigabatrin

Gewasbeschermingsmiddelen en biociden3,5,6-Trichloor-2-pyridinol

Sebutylazin

Hormoonverstorende stoffenAnti-AR-Calux

110 111

RIWA-MaasRIWA-Maas

Vande36drinkwaterrelevantestoffenoplijst1werdendevolgendenegenstoffen

in2018nietbovendeERM-streefwaardeaangetroffen:

Benzo(a)pyreen

Bisfenol-A

Di(2-ethylhexyl)ftalaat(DEHP)

Fluoride

Gabapentinelactam

Melem

Pyrazool

Diethyltoluamide(DEET)

N,N-dimethylsulfamide(DMS)

Benzo(a)pyreenheeftgeenERM-streefwaardeenwerdinhetverledengetoetst

aandenormvan0,01µg/LuithetDrinkwaterbesluit.Ditisechternietconsistent,

aangeziendezerapportagegaatoverdekwaliteitvanoppervlaktewaterwaaruit

drinkwaterwordtbereid.IndeDrinkwaterregelingstaateennormvoorpolycycli-

schearomatischekoolwaterstoffen,waarbenzo(a)pyreendeelvanuitmaakt,van

1µg/Lvooroppervlaktewaterdatwordtgebruiktalsbronvoordeproductievan

drinkwater:dezewaardewerdin2018nietoverschreden.

DEHPisdoordeEuropeseCommissieinjuli2017aangemerktalshormoonver-

storendestof(EDC)engeïdentificeerdalsSVHCvolgensartikel57(f )vanREACH.

Op17december2018beslootdeEuropeseCommissiedatereeneindemoet

komenaanhetgebruikvanendehandelinproductenmetDEHP,dibutylftalaat

(DBP),benzylbutylftalaat(bbp)endiisobutylftalaat(DIBP)indeEuropeseUnie

(EUVerordening2018/2005).

2 Monitoring van verontreinigingen in drinkwaterbronnen

In2018hebbendeledenvanRIWA-Maasintotaal80.548metingenuitgevoerd

aan1.174parameters(zieTabel8).Vandeze1.174parametersoverschredener

64éénofmeermalenopminimaaléénmeetpuntdeERM-streefwaarde(ziebij-

lage1).Intotaalis1.441keer(1,8procent)eenoverschrijdingvandeERM-streef-

waardegeconstateerd.DegemetenstoffenwordengetoetstaandeERM-streef-

waarde,demeetlatuithetEuropeanRiverMemorandum.DeERM-streefwaarde

wordtvooralgebruiktomopkomendestoffen,die(nog)geenwettelijkenormin

hetkadervandrinkwaterwet-enregelgevinghebben,tetoetsen.

Opkomende stoffen zijn verantwoordelijk voor twee derde van de gemeten

overschrijdingenvandeERM-streefwaardeindeMaas.Daarnaastwordengewas-

beschermingsmiddelen, biociden en hun metabolieten getoetst aan de ERM-

streefwaarde. Voorwerkzame stoffen en hun humaan toxicologisch relevante

metabolietenisdeERM-streefwaardegelijkaandewettelijkenorm.

Tabel 8: overzicht aantallen waterkwaliteitsmetingen in de Maas in 2018

Meetpunt Aantal Aantal Waarvan metingen parameters Nieuw Terugkerend VervallenTailfer (M520) 3.370 235 0 4 9Namêche (M540) 3.738 338 4 1 2Luik (M600) 5.151 365 4 2 2Eijsden (M615) 7.863 341 6 0 0Heel (M690) 19.745 665 39 11 2Heusden (M845) 8.482 542 4 0 1Brakel (M845) 12.343 847 24 4 3Keizersveer (M865) 10.650 707 21 9 3Haringvliet 9.206 688 24 2 2Totaal 80.548 1.174

112 113

RIWA-MaasRIWA-Maas

3 Vademecum gemeten parameters

OndanksalleregelgevingwordenerinhetMaaswaterantropogeneverontreinigin-

genaangetroffen.Hiervolgteeninhoudelijkebeschrijvingvandestoffendiedoor

dedrinkwaterbedrijvenin2018bovendeERM-streefwaardenwerdengemeten.

Tabel 9: Algemeen overzicht van overschrijdingen van ERM streefwaarden

per stofgroep

Geneesmiddelen en hormoonverstorende stoffen (EDC’s)Permanent 100% 1 (4%)

Structureel 50-99% 6 (24%)

Frequent 10-49% 5 (20%)

Incidenteel 0-9% 13 (52%)

Totaal 25 (100%)

Industriële verontreinigingen en consumentenproductenPermanent 100% 3 (17%)


Frequent 10-49% 6 (33%)


Totaal 18 (100%)

Gewasbeschermingsmiddelen, biociden en hun metabolietenPermanent 100% 0 (0%)


Frequent 10-49% 1 (7%)


Totaal 14 (100%)

Restanten van geneesmiddelen en hormoonverstorende stoffen

In2018overschreden64parameterséénofmeermalendeERM-streefwaarden.

In39,1procentvandegevallenbetrofhetgeneesmiddelen(25).

Tabel 10: Restanten geneesmiddelen en hormoonverstorende stoffen die in

2018 de ERM-streefwaarden overschreden (maximale concentraties)

Parameter CASRN ERM- sw TAI NAM LUI EYS HEE HEU BRA KEI HAR n/ N %

Geneesmiddelen en hormoonverstorende stoffen 394 1316 29,94%

Oxypurinol 2465-59-0 0,1 µg/l - - - - - - 1,2 - - 11 11 100,00%

Guanylureum 141-83-3 0,1 µg/l - 0,93 0,76 - 3,9 - 0,86 6,1 1,7 73 77 94,81%

Jomeprol 78649-41-9 0,1 µg/l - 0,5 0,37 - 0,46 - 0,29 0,54 0,51 66 76 86,84%

Metformine 657-24-9 0,1 µg/l - 1,31 2,495 - 1,2 - 0,42 0,77 0,81 63 76 82,89%

Valsartanzuur 164265-78-5 0,1 µg/l - - - - - - 0,62 - - 9 11 81,82%

Jopromide 73334-07-3 0,1 µg/l - 0,5 0,62 - 0,41 - 0,18 0,25 0,24 59 76 77,63%

Gabapentine 60142-96-3 0,1 µg/l - - - - - - 0,25 0,4 0,2 27 37 72,97%

Johexol 66108-95-0 0,1 µg/l - 0,18 0,34 - 0,28 - 0,11 0,31 0,18 31 76 40,79%

Claritromycine 81103-11-9 0,1 µg/l - - - - - - 0,12 - - 2 8 25,00%

Tramadol 27203-92-5 0,1 µg/l 0,058 0,1608 0,1821 - 0,15 - - 0,12 0,06 13 77 16,88%

Azithromycine 83905-01-5 0,1 µg/l - - - - - - 0,21 < 0,05 < 0,05 4 25 16,00%

Amidotrizoïnezuur 117-96-4 0,1 µg/l - 0,03 0,04 - 0,05 - 0,15 0,19 0,29 9 76 11,84%

Jopamidol 60166-93-0 0,1 µg/l - 0,07 0,08 - < 0,02 - 0,1 0,1 0,2 7 76 9,21%

N-formyl-4-amino- 1672-58-8 0,1 µg/l - - - - - - 0,11 - - 1 12 8,33%

antipyrine (FAA)

Joxitalaminezuur 28179-44-4 0,1 µg/l - - - - 0,13 - 0,048 0,13 0,05 3 50 6,00%

Paracetamol 103-90-2 0,1 µg/l - - - - 0,26 - 0,043 0,094 0,014 3 50 6,00%

Valsartan 137862-53-4 0,1 µg/l - 0,0904 0,0991 - - - 0,09 0,16 0,18 3 62 4,84%

Cetirizine 83881-51-0 0,1 µg/l - 0,0885 0,1068 - - - - - - 1 24 4,17%

Flecainide 54143-55-4 0,1 µg/l - 0,0825 0,1017 - - - - - - 1 26 3,85%

Sotalol 3930-20-9 0,1 µg/l 0,045 0,076 0,096 - 0,11 - 0,036 0,33 0,033 2 63 3,17%

Ibuprofen 15687-27-1 0,1 µg/l 0,017 0,116 0,111 - - < 0,032 0,042 < 0,032 2 74 2,70%

114 115

RIWA-MaasRIWA-Maas

Vervolg tabel 10



Lamotrigine 84057-84-1 0,1 µg/l - 0,0833 0,0935 - - - 0,11 - - 1 38 2,63%

Hydrochloorthiazide 58-93-5 0,1 µg/l - - - - 0,099 - 0,024 0,29 0,084 1 50 2,00%

Carbamazepine 298-46-4 0,1 µg/l 0,023 0,049 0,053 - - 0,023 0,11 0,06 1 76 1,32%

Diclofenac 15307-86-5 0,1 µg/l 0,031 0,045 0,102 - 0,045 - < 0,004 0,04 0,04 1 89 1,12%

Oxypurinol

Toepassing: Oxypurinolwordtaangewendalsontstekingsremmerenbijhetvoor-

komenvancongestiefhartfalen.

Herkomst: Alsgeneesmiddelvindtdestofz’nwegnaarhetoppervlaktewatervia

derioolstelsels,tengevolgevanmenselijkeuitscheiding.

Aard vervuiling: EriseencontinueoverschrijdingvandeERM-streefwaarde(0,1

µg/l)bijBrakel,waareenmaximaleconcentratievan1,2µg/lwerdaangetroffen.

Trend/opmerkelijk: Ditisheteerstejaardatdezestofgemetenis,zodathette

vroegisomietsovereentrendtezeggen.Degemetenoverschrijdingindiceert

dathetbehoudenvandezestofinhetmeetprogrammawenselijkis.

Metformine

Toepassing: Metformineiseenantidiabetica;eengeneesmiddelomhetbloeds-

uikerteverlagen.Hetbehoorttotdemeestgeproduceerdegeneesmiddelenter

wereldquaproductievolume[Scheureretal.,2009].Artsenschrijvenmetformine

nietalleenvoorbijdiabetesmellitus(suikerziekte)maarsomsookbijverminder-

devruchtbaarheiddooreenvergroeiingvandeeierstokken(PCOS). InBelgië

zijn258middelenmetdezewerkzamestof toegelaten [bron: fagg-afmps.be].

In2017stondmetforminemeteenaantalvan155.089.700DDD10opde12eplaats

van meest uitgegeven geneesmiddelen in Nederland [bron: gipdatabank.nl].

Metformineisnietvrijverkrijgbaar.

Herkomst: Alsgeneesmiddelvindtdestofz’nwegnaarhetoppervlaktewatervia

derioolstelsels,tengevolgevanmenselijkeuitscheiding.

Aard vervuiling: Metformineisin2018opdemeetpuntenKeizersveerenHaring-

vlietaangetroffenbovendeERM-streefwaarde.Hetbelangrijksteafbraakproduct

vanmetformineisguanylureum,datonderaerobeomstandighedennietverder

wordtafgebrokendoorbacteriënofonderinvloedvanlicht[TrautweinandKüm-

merer,2011inDerksenenTerLaak,2013].

Trend/opmerkelijk: In2017isaanWMLontheffingverleendomhetmetformine

bevattende oppervlaktewater bij Heel te mogen blijven gebruiken voor de

productievandrinkwater.

Guanylureum

Toepassing: GuanylureumiseenafbraakproductvanMetformine(zieboven).

Herkomst: Inhetoppervlaktewateringebrachtemetforminebreektaftotguany-

lureum,waarnageenverdereafbraakplaatsvindt.

Aard vervuiling: guanylureumwerdopdemeetpuntenKeizersveerenHaringvliet

aangetroffenbovendeERM-streefwaardeendeinNederlandgeldendesignale-

ringswaardevan1µg/L.

Trend/opmerkelijk: WMLenEvideshebbenin2017ontheffinggekregenomhet

guanylureumbevattendeoppervlaktewaterbijHeel,Keizersveer(GatvandeKerks-

loot)enHaringvliet temogenblijvengebruikenvoordeproductievandrink-

water.

Jopromide; Jomeprol; Jopamidol; Johexol; Amidotrizoïnezuur; Joxitalaminezuur

Toepassing: Al deze stoffen vallen onder de zogenaamde Röntgencontrast-

middelen,watbetekentdathetchemischestoffenzijndiebijvoorbeeldworden

gebruiktbijRöntgenonderzoekzoalsCT-scans,omdelenvanhetlichaammeeop

telichten.

Herkomst: Dezestoffenworden,natoegediendtezijn,uitgescheidendoorhet

lichaamenvindenviarioolstelselshunwegnaarhetoppervlaktewater.

Aard vervuiling: Verschillendejodiumhoudenderöntgencontrastmiddelenwerden

in2018aangetroffenbovendeERM-streefwaardeopverschillendemeetpunten:

jomeprol,jopromideenjohexolwordenopallemeetpuntenwaardezeworden10 defined daily dose = standaard dagelijkse doseringen

116 117

RIWA-MaasRIWA-Maas

gemeten boven de ERM-streefwaarde aangetroffen. Amidotrizoïnezuur en

jopamidol(Brakel,KeizersveerenHaringvliet)enjoxitalaminezuur(Keizersveer)

worden op enkele meetpunten boven de ERM-streefwaarde aangetroffen.

Naar schatting wordt jaarlijks minimaal een kleine 30 ton contrastmiddelen

geloosdinhetNederlandsewatersysteem(bron:KetenaanpakMedicijnrestenuit

Water,Uitvoeringsprogramma2018–2022).

Trend/opmerkelijk: Inmiddelsisafgesprokenomtekomentoteenaanpak(rönt-

gen)contrastmiddelen,getrokkendooreenzorgbestuurdereninsamenwerking

metrelevantestakeholdersalsradiologenenderadiologenvereniging.

Röntgencontrastmiddelenzijnoverhetalgemeengeenprobleemvoordeecolo-

gieofhumanegezondheid,wantdestoffenzijnredelijkinertengevenpasbij

hogereconcentratieseffectenoporganismen.Welbestaathetgevaardatdeze

stoffenophopen inhetwatersysteemdoordat ze slechtafbreken,moeilijk te

zuiveren zijn (ook met geavanceerde zuiveringstechnieken) en als zodanig

vormenzeeenprobleembijdebereidingvandrinkwater.Naarschattingwordt

jaarlijksminimaaleenkleine30toncontrastmiddelengeloosdinhetNederland-

se watersysteem (bron: Ketenaanpak Medicijnresten uit Water, Uitvoerings-

programma2018–2022).Demiddelenwordenhooggedoseerd,zijnmobiel,en

passerenvrijwelongehinderdhetlichaamenderioolwaterzuivering.Destoffen

werdendanookopiederelocatiebovendeERM-streefwaardegemeten.

Middelen tegen hart- en vaatziekten

Valsartan (Vagrecor) en valsartanzuur

Toepassing: Valsartan is een geneesmiddel in de categorie angiotensine

II-receptorantagonisten (AIIRA’s). Het verlaagt de bloeddruk en verbetert de

pompkrachtvanhethartenwordtvoorgeschrevenbijhogebloeddruk,hartfalen

ennaeenhartinfarct.In2017stondValsartantweemaalindetop100vanmeest

uitgegeven geneesmiddelen in Nederland: op de 26e plaats met een aantal

van91.750.100DDDenopde74eplaatsmeteenaantalvan26.007.000DDD

[bron:gipdatabank.nl].



Aard vervuiling: Valsartan(Vagrecor)overschreeddeERM-streefwaardeinmetin-

genbijKeizersveerenHaringvlietendiensmetabolietvalsartanzuurdeeddatbij

Brakel.

Trend/opmerkelijk: Valsartan kwam in 2017 en 2018 in het nieuws vanwege

grootschalige terugroepacties van medicijnen door apothekers wereldwijd11.

Bloeddrukverlagers uit de groep sartanen bevatten verhoogde concentraties

kankerverwekkende nitrosaminen, waaronder N-Nitrosodimethylamine (NDMA)

enN-Nitrosodiethylamine(NDEA).Nadeontdekking isdirectgestartmeteen

onderzoekomdeoorzaakvandeaanwezigheidvandezevervuilingteonderzoe-

ken.Ditonderzoekheeftgeleidtothetadviesomgeenmeetbarehoeveelheid

nitrosaminestoetestaaninsartanen12.

Hydrochloorthiazide

Toepassing: Hydrochloorthiazideiseenplasmiddeldatdebloeddrukverlaagten

depompkrachtvanhethartverbetert.Artsenschrijvenhetvoorbijhogebloed-

druk,hartfalen,oedeem(vochtophoping)ennierstenen.Wordtookgebruiktbij

dezeldzameziektediabetesinsipidus.HCTstaatmet21.663.700DDDopde15e

plaatsindetop100vanmeestuitgegevengeneesmiddeleninNederlandin2017.

Herkomst: Dezestofwordt,natoegediendtezijn,uitgescheidendoorhetlichaam

envindtviarioolstelselshunwegnaarhetoppervlaktewater.

Aard vervuiling: Hydrochloorthiazide (HCT) werd boven de ERM-streefwaarde

aangetroffenbijKeizersveer.

Trend/opmerkelijk: erisgeenduidelijketrendwaartenemen.

Flecaïnide (Tambocor)

Toepassing: Flecaïnidelaathethartlangzamerenregelmatigerkloppen,artsen

schrijvenhetvoorbijbepaaldehartritmestoornissen[bron:apotheek.nl].



11 Zie onder andere https://nos.nl/artikel/2262150-bloeddrukmedicijn-valsartan-weer-vervuild-en-teruggeroepen.

html en https://www.nieuwsblad.be/cnt/dmf20180717_03620947

12 https://www.cbg-meb.nl/actueel/nieuws/2019/02/01/bedrijven-moeten-nitrosamine-onzuiverheden-vermijden

118 119

RIWA-MaasRIWA-Maas

Aard vervuiling: Flecaïnide (Tambocor) werd net boven de ERM-streefwaarde

aangetroffenbijLuik.

Trend/opmerkelijk: In2016werddezestofaleensbovendeERM-streefwaarde

aangetroffenbijNamêcheenLuik.

Sotalol

Toepassing: Sotaloliseenbètablokkerdiedehartslagvertraagtenzorgtdathet

hartregelmatigerklopt.Artsenschrijvenhetvoorbijhartritmestoornissen,zoals

boezemfibrillerenenookomritmestoornissentevoorkomen.Ooksotalolkomt

voorindetop100vanmeestuitgegevengeneesmiddeleninNederlandin2017:

met21.663.700DDDstaathetopde83eplaats.



Aard vervuiling: SotalolwerdbovendeERM-streefwaardeaangetroffenbijHeel

enKeizersveer.


Middelen tegen epilepsie, depressie en allergie

Gabapentine (Neurontin) en Lamotrigine

Toepassing: GabapentineenLamotriginezijnstoffendieoverprikkeldezenuwen

indehersenentotrustbrengen,bijepilepsieenmanischedepressie(bipolaire

stoornis).Somsookbijzenuwpijn,bijposttraumatischestressstoornis(PTSS),

bijcomplexregionaalpijnsyndroom(CPRS,ookposttraumatischedystrofiege-

noemd),singultus(dehik),spierkrampenenbijdebehandelingvanborstkanker

omopvliegerstegentegaan.


lichaamenvindtviarioolstelselshunwegnaarhetoppervlaktewater.

Aard vervuiling: Gabapentine(Neurontin)werdbijBrakel,KeizersveerenHaring-

vliet boven de ERM-streefwaarde aangetroffen. Lamotrigine (Lamictal) werd

alleenbovendeERM-streefwaardegemetenbijBrakel.


Carbamazepine

Toepassing: Ookcarbamazepine(Tegretol)brengtoverprikkeldezenuweninde

hersenen tot rust. Hetwordt voorgeschreven bij epilepsie, zenuwpijn,manie

(bipolairestoornis)endiabetesinsipidus.



Aard vervuiling: CarbamazepinewerdbijKeizersveerbovendeERM-streefwaarde

aangetroffen.

Trend/opmerkelijk: InderapportageoverdekwaliteitvanMaaswaterin2006

werd al geconstateerd dat er een vrij constante emissie van carbamazepine

bestaatendatditvooralviadelozingenvanhuishoudelijkafvalwaterindeMaas

terechtkomt.Indeliteratuurwordtcarbamazepinebeschrevenalsgoedeindica-

torvoorhetpercentagerioolwaterinoppervlaktewater.

Cetirizine (Zyrtec)

Toepassing: Cetirizineiseenanti-allergiemedicijndatwordtvoorgeschrevenbij

hooikoorts,doorallergieontstokenogenofneus,jeukennetelroos.



Aard vervuiling: Cetirizine(Zyrtec)werdnetbovendeERM-streefwaardeaange-

troffenbijLuik,éénvandetweemeetpuntenwaardezestofinhetmeetprogram-

mawasopgenomen.

Trend/opmerkelijk: omdatCetirizinepasenkelejarenopenkeleplekkenwordt

gemetenkannoggeenduidelijketrendwordenopgemerkt.

Pijnstillers

Tramadol

Toepassing: Tramadoliseenmatigetotsterkepijnstillerdiewordtvoorgeschre-

venbijplotselingeoflangdurigehevigepijn,zoalsnaverwonding,operatieof

doorkanker,maarookbijzenuwpijnenbijgewrichtspijndoorartrose.Verder

kanhetookhelpenbijvoortijdigezaadlozing,alsanderemedicijnennietwerken

120 121

RIWA-MaasRIWA-Maas

[bron:apotheek.nl].Tramadoliseenmorfineachtigesynthetischeopioïde,maar

valtnietonderdeopiumwet.



Aard vervuiling: Tramadol overschreed de ERM-streefwaarde in metingen bij

Namêche,Luik,HeelenKeizersveer.

Trend/opmerkelijk: Destofkwamdeafgelopenjarenmetenigeregelmaatinhet

sportnieuwsendanvooralinverbandmethetveelvuldigegebruikinhetwieler-

peloton.In2017werdenTramalgeticenZaldiar,tweemerknamenvoorpijnstillers

opbasisvantramadol,aanrespectievelijk429.860en166.760gebruikersvoor-

geschreveninNederland[bron:gipdatabank.nl].

N-formyl-4-aminoantipyrine; ibuprofen; diclofenac; paracetemol

Toepassing: N-formyl-4-aminoantipyrine(FAA)iseenmetabolietvanantipyrine

(Fenazon), een geneesmiddel met pijnstillende en koortsverlagende werking.

Andere namen voor antipyrine zijnmetamizol (Novalgin) of dipyron, genees-

middelendie intraveneusworden toegediendnaoperatiesenaanbevolenbij

patiëntenmeteenrelatieveofabsolutecontra-indicatievoorNSAID’s13.Parace-

tamoliseenvrijverkrijgbaarpijnstillendenkoortsverlagendmiddel.Denaam

paracetamolisafgeleidvandechemischenaampara-acetylaminofenol.



Aard vervuiling: N-formyl-4-aminoantipyrineoverschreeddeERM-streefwaardein

metingenbijBrakel.OokdeNSAID’sibuprofen(NamêcheenLuik)endiclofenac

(Luik)overschredendeERM-streefwaarde.ParacetamoloverschreeddeERM-streef-

waardeinmetingenbijHeel.

Trend/opmerkelijk: In2007werd6227kgdiclofenacverstrektdoorapotheken,

deverwachtingisdathetgebruikverderzaltoenementot7046kgperjaarin

2020.Hetgebruikvanibuprofenlagin2007op28.884kgendeverwachtingis

datditgebruiktoeneemttot30.302kg/jaarin2020(bron:VanderAaetal,2018

infactsheetsHWL)

Antibiotica

Claritromycine; Azitromycine

Toepassing: Claritromycineiseenmacrolide-antibioticumdatwerkttegeninfec-

tiesmetbacteriën.Artsenschrijvenhetvoorbij infectiesmetbacteriën,zoals

luchtweginfecties(longontsteking,acutebronchitis,infectiesbijcystischefibrose,

legionella,keelpijn,bijholteontsteking),huidinfectiesenbijeenmaag-endarm-

zweer[bron:apotheek.nl].Claritromycinewordtgebruiktwanneerpenicilline(een

anderantibioticum)nietgebruiktkanworden[bron:fagg-afmps.be].Claritromyci-

nezitinmedicijnenalsKlacid,PantoPAC,Claritromycine,Panclamox,Clarithromy-

cineEG,ClarithromycineUNOEGenClarithromycineMYLANEPDUNO.

Azitromycineheefteenbreedwerkingsspectrumtegenvelegram-positieveen

gram-negatievemicro-organismen.Artsenschrijvenhetvoorbij luchtweginfec-

ties,zoalsinfectiesvanlongen,luchtpijp,keel,bijholtesenmiddenoor.Enbij

huidinfecties,geslachtsziekten(gonorroeenchlamydia),Lymeziekte(tekenbeet-

ziekte)en reizigersdiarree.AzitromycinewordtonderdemerknaamZithromax

verkocht,maarisinmiddelsookgeneriekverkrijgbaar.



Aard vervuiling: ClaritromycinewerdbovendeERM-streefwaardeaangetroffen

bijBrakel.Azitromycineisookeenmacrolide-antibioticumenwerdookalleen

bovendeERM-streefwaardeaangetroffenbijBrakel.

Trend/opmerkelijk: Azitromycinewordtslechtslangzaamuithetlichaamgeëlimi-

neerd,waardoorhetmaareenmaalperdaghoefttewordeningenomeneneen

kuurvandriedagenviastapelingenconcentratieindeweefsels,weleenweek

werkzaamis.Voordelenvanazitromycinezijndeeenmaaldaagsedoseringen

eenbehandelduurvan3dagen.InNederlandeninBelgiëisdeprijsgezakttot

circa50centperstuk.InNederlandwordthetterpreventievanresistentie-ont-

wikkeling,meestalnietalseerstekeusvoorgeschrevenbehalve inbijzondere

gevallen.

13 non-steroidal anti-inflammatory drugs

122 123

RIWA-MaasRIWA-Maas



In28,1procentdaarvanbestonduitindustriëleverontreinigingen(18).

Tabel 11: Industriële verontreinigingen en consumentenproducten die in 2018

de ERM-streefwaarden overschreden (maximale concentraties)


Industriële verontreinigingen en consumentenproducten 538 1860 28,92%

ethyleendiaminetetra- 60-00-4 1 µg/l - 8,2 11 11 16 - 29 49 10 71 71 100,00%

azijnzuur (EDTA)

2-propanol 67-63-0 1 µg/l - - - - 2,2 - - - - 1 1 100,00%

(t.o.v. methylbenzeen)

trifluorazijnzuur (TFA) 76-05-1 0,1 µg/l - - - - - - 1,3 1,2 1,3 38 38 100,00%

1,3,5-triazine-2,4,6-triamine 108-78-1 1 µg/l - - - - 3,2 4,1 2,6 2,9 2,7 112 176 63,64%

(melamine)

Sucralose 56038-13-2 1 µg/l - - - - - 4,7 3,8 5,5 1,6 21 38 55,26%

1,4-dioxaan 123-91-1 0,1 µg/l - - - 0,76 0,45 - 0,15 0,44 1,5 102 196 52,04%

trichloorazijnzuur (TCA) 76-03-9 0,1 µg/l - - - - - 0,32 0,18 - - 19 37 51,35%

di-ethyleentriaminepenta 67-43-6 1 µg/l - < 1 < 1 2,4 < 1 - 5,2 3,8 1 19 63 30,16%

-azijnzuur (DTPA)

tetrahydrofuraan (THF) 109-99-9 0,1 µg/l - - - - 1,2 - - 0,15 1,9 33 121 27,27%

nitrilotriazijnzuur (NTA) 139-13-9 1 µg/l - < 1 < 1 7,7 < 1 - 7,6 1,1 < 1 15 63 23,81%

Methenamine 100-97-0 1 µg/l - - - - 1,1 - 0,61 1,5 2,8 12 51 23,53%

Benzotriazool 95-14-7 1 µg/l - 2,54 4,43 - 2 1,5 1 1,8 0,93 43 238 18,07%

diisopropylether (DIPE) 108-20-3 1 µg/l - < 0,1 11,2 8,57 3,1 1,3 0,0179 0,815 0,0759 30 252 11,90%

dimethylketon (aceton) 67-64-1 1 µg/l - - - - 29 - - - - 14 149 9,40%

tributylfosfaat (TBP) 126-73-8 1 µg/l - < 0,02 1,077 1,38 0,401 1,1 0,29 1,04 0,22 4 89 4,49%

Benzothiazool 95-16-9 0,1 µg/l - - - - 0,1 - - 0,08 0,14 1 39 2,56%

2,4-dinitrofenol 51-28-5 0,1 µg/l - 0,061 0,194 0,05 0,027 < 0,05 0,06 0,036 < 0,05 1 52 1,92%

5-methyl-1H-benzotriazool 136-85-6 1 µg/l - 0,275 2,03 - 0,46 0,26 0,17 0,25 0,16 3 238 1,26%

(tolyltriazol)

Complexvormers

Complexvormerswordengebruiktommetaalionenomtevormentotcomplexe

ionen,diegeenschademeerkunnenveroorzaken.Zewordenalsingrediënten

gebruikt in schoonmaakmiddelen zoals kalkoplosmiddelen, strippers en als

stabilisatorinbleekmiddelenenzeepproducten.

EDTA

Toepassing: EDTAiseencomplexvormerenwordtgebruiktinwasmiddelenenin

degeneeskundevoorhetvangenenverwijderenvancalciumenanderemetalen,

waaronderzwaremetalenzoalsarseen,koperenkwik.

Herkomst: dezestofkomtvooralviaafvalwaterzuiveringsinstallatiesinhetop-

pervlaktewaterterecht.

Aard vervuiling: EDTA(ethyleendiaminetetra-azijnzuur)werdnetalseerderejaren

bijallemetingenopallepuntenwaarhetgemetenwerdverbovendeERM-streef-

waardevan1µg/Laangetroffen.

Trend/opmerkelijk: AanWML(2017),Evides(2017)enDunea(2018)isontheffing

verleendomhetEDTAbevattendeoppervlaktewaterbijHeel,Brakel,Keizersveer

(GatvandeKerksloot)enHaringvliettemogenblijvengebruikenvoordepro-

ductievandrinkwater.Dezestofwordtsinds1990aangetroffeninconcentraties

tussen0en30µg/Lindrink-enoppervlaktewater.EDTAiseenvoordemens

weinig toxische verbinding,maar het heeft de eigenschap zwaremetalenuit

slibvrijtemakeneninwateropgelosttehouden.

DTPA

Toepassing: Vanafdejaren‘60vande20eeeuwwordtDTPAgebruiktominwen-

digebesmettingmetradioactiefmateriaaltebestrijden.DTPAenzijnderivaten

wordengebruiktomcomplexentevormenmetgadoliniumdiewordengebruikt

als contrast-verbindingen bij MRI14-scans. Verder wordt DTPA gebruikt bij de

extractievangrondmonsters.

Herkomst: dezestofkomtvooralviaafvalwaterzuiveringsinstallatiesinhetopper-

vlaktewaterterecht.

14 magnetic resonance imaging

124 125

RIWA-MaasRIWA-Maas

Aard vervuiling: DTPA(pentetinezuur)werdbovendeERM-streefwaardeaange-

troffenbijEijsden,BrakelenKeizersveer.DTPAstaatopdeNederlandselijstvan

potentiëlezeerzorgwekkendestoffenonderREACH[bron:rivm.nl].

Trend/opmerkelijk: AanDuneaenEvidesisin2018ontheffingverleendomhet

DTPAbevattendeoppervlaktewaterbijBrakelenKeizersveer(GatvandeKerks-

loot)temogenblijvengebruikenvoordeproductievandrinkwater.Vergelijkbaar

metEDTAvormtDTPAmetveelmetalenstabielecomplexen.

NTA

Toepassing: NTA(nitrilotriazijnzuur) isgeschiktomwaterteonthardenenom

kalkaanslagtevoorkomenofteverwijderen.Hetwordtdaarvoorveelaanketel-

water toegevoegd.Nitrilotriacetaatwerdvanafde late jaren 1960 toenemend

gebruiktalsvervangervanfosfateninwasmiddelen.



Aard vervuiling: NTAwerdbovendeERM-streefwaardeaangetroffenbijEijsden,

BrakelenKeizersveer.

Trend/opmerkelijk: NTAisgoedbiologischafbreekbaar,beterdanhetvergelijk-

bareEDTA.HetisvooralhetwateroplosbaretrinatriumzoutvanNTAdatinwas-

middelen en detergenten wordt gebruikt. HetWHO IARC beschouwt NTA als

mogelijkkankerverwekkendvoordemens(IARC-klasse2B).

Oplosmiddelen

Trifluoracetaat

Toepassing: TFAwordtgebruikt indebereidingvan trifluoracetylfluorideen

2,2,2-trifluorethanol.HetzuurwordtbijsommigeHPLC-analysesaandemobie-

lefasetoegevoegdomhetoptredenvantailingteverminderen.Verderwordt

hetzuurvaakgebruiktalsbouwsteenbijdesynthesevanfarmaceutischestof-

fenenlandbouwchemicaliën,enalskatalysatorbijpolymerisatiesenconden-

satiereacties.Opdegrenstussenorganischechemieenbiochemiewordttriflu-

oracetaat gebruikt tijdens de in-vitropeptidesynthese om de beschermende

tertbutoxycarbonylgroepvanaminogroepenteverwijderen.TFAwordt,onder

devormvanzijnzouten(detrifluoracetaten),toegepastindeproductievan

keramischematerialen.TFAiseenveelgebruiktoplosmiddelinNMR-spectros-

copieenindemassaspectrometriewordthetgebruiktomdeapparatuurte

kalibreren[bron:Wikipedia].

Herkomst: erisgeenduidelijkheidoverdeherkomstvandezestof.

Aard vervuiling: Trifluoracetaat(TFA)werdbovendeERM-streefwaardeaange-

troffenbijHaringvliet.

Trend/opmerkelijk: Inseptember2016warenerbijhetLUBW(Landesanstaltfür

Umwelt, Messungen und Naturschutz Baden-Württemberg) aanwijzingen voor

eenindustriëleverontreinigingvandezijrivierNeckarmetTFA.Omdieredenis

eenmonitoringgestart.IndeNeckarzijnhogeconcentratiesaangetroffenboven

de 10 µg/L aangetroffen, in het Nederlandse deel van de Rijn liggen de

concentratiesinhetoppervlaktewaterrondde1,5µg/L(bron:factsheetHWL).

Trifluoractetaatkaneenmetabolietzijnvanflurtamone,fluopyram,tembotrione,

flufenacet,fluoxetine,sitagliptineen4:2fluorotelomersulfonaat(bron:https://

www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/28992593).

1,4-Dioxaan

Toepassing: 1,4-Dioxaaniseenetherdievooralwordtgebruiktalsoplosmiddel

indepapier-,katoen-entextielindustrie, inkoelvloeistofvoorauto’s,alsuit-

gangsstofvoordesynthesevananderestoffen,alsschuimmiddelindepoly-

meer-industrieenbijdeproductievancosmetischestoffenenshampoos.

Herkomst: UithetREACH-dossierblijktdaterzichtenminsteéénetheenoxidefa-

brieklangsdeMaasbevindt[bron:ECHA].Ookzijnerminstenstweeproducen-

tenlangshetAlbertkanaalgesitueerd.

Aard vervuiling: 1,4-DioxaanwerdbovendeERM-streefwaardeaangetroffenbij

Eijsden,Heel,Brakel,KeizersveerenHaringvliet.

Trend/opmerkelijk: 1,4-dioxaankanookgevormdwordenbijdeproductievan

etheenoxide,eenbelangrijkegrondstofindechemischenijverheid.Omdathet

onduidelijkisof1,4-dioxaanvoldoendegeëvalueerdisenomdathetWHOIARC

stelt dat deze ether mogelijk carcinogeen voor de mens zou kunnen zijn

(IARC-klasse2B)wordt0,1µg/LalsERM-streefwaardeaangehouden.

126 127

RIWA-MaasRIWA-Maas

Tetrahydrofuraan (THF)

Toepassing: .TetrahydrofuraanofTHF iseenoplosmiddeldatwordtgebruikt

in de chemische industrie. Het kan door sterke zuren of elektrofielen (zoals

trityltetrafluorboraat) gepolymeriseerd worden tot een lineair polymeer, poly

(tetramethyleenether)glycol of PTMEG (ook bekend als poly(tetramethyleen)

glycol of polytetramethyleenoxide). Dit glycol wordt vooral gebruikt voor de

productie van elastomere polyurethanen, in het bijzonder polyurethaanvezels

zoalselastaan(Spandex,Lycra).


Aard vervuiling: Tetrahydrofuraan(THF)werdbovendeERM-streefwaardeaange-

troffenbijHeel,KeizersveerenHaringvliet.


Stoffen die gebruikt worden in het Prayon-procédé

ErligteenbekendeindustriëlelozinginhetWaalsedeelvanhetstroomgebied

diealdecennialangzorgtvoordeaanwezigheidvandestoffenfluoride,DIPEen

tributylfosfaatindeMaas.HetbedrijfSociétédePrayonontwikkeldeenpaten-

teerdeeenextractieprocesmetbehulpvandeoplosmiddelendi-isopropylether

(DIPE, 85-95%) en tributylfosfaat (5-15%) waarmee technisch fosforzuur tot

fosforzuur met voedselkwaliteit kan worden opgewaardeerd [Gilmour, 2013].

Sinds1983wordtditprocesindefabriekteEngistoegepastenmomenteelstaat

ereeninstallatiewaarmee120.000tonperjaar(uitgedruktinP2O5)kanworden

behandeldvolgenshetzogenaamdePrayon-procedé.

DIPE; Tributylfosfaat; Aceton; 2-propanol

Toepassing: Indeeerstestap(Tributylfosfaat)vandevoorbehandelinginhet

Prayon-procedé worden de onzuiverheden sulfaat en fluoride uit technisch

fosforzuur teruggebracht tot respectievelijk 0,3% en 0,1%. Een deel van het

fluoridewordtteruggewonnenuithetprocesenverkochtindevormvanhexaf-

luorkiezelzuur(H2SiF6).

Herkomst: SociétédePrayon

Aard vervuiling: DIPEwerdbovendeERM-streefwaardeaangetroffenbijEijsden,

HeelenKeizersveer.TributylfosfaatwerdbovendeERM-streefwaardeaangetroffen

bijLuik,Eijsden,HeusdenenKeizersveer.Aceton(propanonofdimethylketon)

werdbovendeERM-streefwaardeaangetroffenbijHeel.2-propanolwerdboven

deERM-streefwaardeaangetroffenbijHeel.

Trend/opmerkelijk: In2017 isaanWMLeenontheffingverleendomhetDIPE

bevattendeMaaswaterbijHeeltemogenblijvengebruikenvoordeproductie

vandrinkwater.ToenisaanWMLeveneenseentijdelijkeontheffingverleendom

hetacetonbevattendeMaaswaterbijHeeltemogenblijvengebruikenvoorde


OnderzoekheeftuitgewezendatacetongevormdkanwordenuitDIPEvia2-propa-

nol(isopropylalcohol,IPA)datbovendeERM-streefwaardewerdaangetroffenbij

Heel.UiteenchemischereactieinhetproductieproceskanDIPEwordenomge-

vormdtot2-propanol,datvervolgensdoorbiodegradatietijdensofnadelozing

indeMaaskanwordenomgezetnaaraceton.Dezeomzettingvindtopverschillen-

demomenten inhet jaarplaatsen isvooralafhankelijkvanhetdebietende

temperatuur.Overigensisbekenddaterook2-propanolindeMaasgeloosdkan

wordendooreenfabriekophetchemieparkChemelotteSittard/Geleen.

PrayonheefthetterugwinningprocesvoorfluorideinhaarfabriekteEngisverder

geoptimaliseerddoorde installatievaneendampseparatoren luchtwasser in

oktober2014.Ditzoueenextraopbrengstvancirca250tonfluorideperjaar

moetenopleveren,diedannietmeergeloosdwordt.Deafgelopenjarenkwam

nogeenenkeleoverschrijdingvoorvanfluoride,de laatstekeerdatfluoride

regelmatig de ERM-streefwaarde overschreed was in 2011: toen overschreed

34%vandemetingenbijLuik. In2018werdenergeenoverschrijdingenvan

fluoridegemeten.Drinkwaterbedrijvenzijnverheugddatdeverontreinigingen

zijngereduceerd,mededoorhergebruikvandestoffen.Waterbedrijvenhopen

datdezepositievetrenddoorzetenalleemissiesuiteindelijkvolledigonderde

streefwaardenkomen.

128 129

RIWA-MaasRIWA-Maas

Overige industriële stoffen en consumentenproducten

Sucralose

Toepassing: Sucralose(E955)iseenkunstmatigezoetstofdiealssuikervervan-

gerinallerleivoedselproductenenfrisdrankenwordttoegepast.

Herkomst: dezestofkomtvooralviaafvalwaterzuiveringsinstallatiesinhetopper-

vlaktewaterterecht.

Aard vervuiling: Sucralose werd aangetroffen in concentraties boven de

ERM-streefwaarde-tevensdesignaleringswaardeindeNederlandseDrinkwater-

regeling-bijHeusden,Brakel,KeizersveerenHaringvliet.Hetiseenstabielestof

dienietwordtafgebrokenofopgenomeninhetlichaam.Dieeigenschapmaakt

datdezestofookniet(goed)inhetmilieu,ineenafvalwaterzuiveringofeen

eenvoudigedrinkwaterzuiveringwordtafgebroken.

Trend/opmerkelijk: SucralosestaatopbijlageIIIbijdeREACH-verordeningvan-

wegedeverdenkingenopcarcinogeniteit,hetaquatischleefmilieu,mutageniteit

enpersistentie[bron:ECHA].AanEvides(2017)enDunea(2018)iseenonthef-

fingverleendomhetsucralosebevattendeMaaswaterbijKeizersveer(Gatvan

deKerksloot)enBrakel(AfgedamdeMaas)temogenblijvengebruikenvoorde


Melamine

Toepassing: Melamineiseensynthetischestofdievoornamelijkwordtgebruikt

bijdeproductievankunststoffen[bron:RIVM].Melamine-kunststoffenzijnsterk,

hard,lichtenbestandtegenonderanderesterkezuren.Daaromwordtmelamine

bijvoorbeeldgebruiktomplasticbordenenbestekvantemaken.Ookkanme-

lamineheteiwitgehaltevanvoedselhogerdoenlijken.

Herkomst: In1964bouwdeDSMdeeerstemelaminefabriekophetterreindatnu

bekendstaatalsChemelot,eengroot industrieelcomplexvoordechemische

industrietussenSteinenGeleen,indeNederlandseprovincieLimburg.Ophet

ChemelotIndustrialParkstaateenmelaminefabriekvanOCINitrogen.Hetisde

enigproductielocatievanmelamineinNederlandenmaaktproductendienamen

hebbenalsMelaminebyOCI™enMelafine®.OCINitrogenisverrewegdegroot-

steproductielocatievoormelamineterwereld,meteen60%hogereproductie

dandeéénnagrootseproductielocatie[bron:Melamineencyaanzuur.Potentie-

lebedrijfslozingeninNederland,Arcadis2019].MelaminestaatopdeNederland-

selijstvanpotentiëlezeerzorgwekkendestoffenonderREACH[bron:rivm.nl].

Aard vervuiling: Melaminewerd boven de ERM-streefwaarde aangetroffen bij

Heel,KeizersveerenHaringvliet.

Trend/opmerkelijk: AanWML(2016),Dunea(2017)enEvides(2017)isontheffing

verleendomhetmelaminebevattendeMaaswaterbijHeel,Brakel,Keizersveer

(GatvandeKerksloot)enHaringvliettemogenblijvengebruikenvoordepro-

ductievandrinkwater.

Omdeschijnbareverhogingvanheteiwitpercentage,werdmelamineinChina

aanmelkproductentoegevoegd,waaraanin2008doordemediaveelaandacht

isbesteed.Demelkproductenwerdenverdundmetwater,ditkanwordenver-

doezeldmetmelamine.Naopnameinhetlichaamkanmelamineviahydrolyse

omgezetworden inonder andere cyaanzuur.Melamine en cyaanzuur kunnen

vervolgensonoplosbarecomplexenvormen,leidendtothetontstaanvankristal-

leneneventueelnierstenen,metmogelijkobstructieenbeschadigingvanhet

nierweefseltotgevolg.OokbijdeziektegevalleninChinaissprakevannierpro-

blemen,waarschijnlijkdoordevormingvannierstenen.

Methenamine (urotropine, hexamine)

Toepassing: Methenamineiséénvandetrivialenamenvooreenverbindingdie

veelwordtgebruiktinfenolharsennogveelmeerindustriëletoepassingen,maar

ook als conserveringsmiddel tegen schimmels (E239 in onder andere kaviaar,

rolmops,visinblikenzureharing).Methenamineistevenshethoofdbestanddeel

vanbrandstofblokjes,bekendonderdenaamEsbit,dieveelwordengebruiktin

kooktoestellenvoorkampeerders,bergbeklimmersenmilitairen,eninminiatuur-

stoommachines.Methenaminekanookgebruiktwordenalscorrosieinhibitoren

alsantibioticum.

Herkomst: ErzijnzesgeregistreerdeproducentenvanmethenamineinEuropa,

waaronderééninVlaanderen(Meerhout)enééninNederland(Rotterdam)[bron:

echa.europa.eu].

130 131

RIWA-MaasRIWA-Maas

Aard vervuiling: Methenamine(urotropine,hexamine)werdbovendeERM-streef-

waarde-tevensdesignaleringswaardeindeNederlandseDrinkwaterregeling-

aangetroffenbijHaringvliet.

Trend/opmerkelijk: In2017isaanWMLenEvidesontheffingverleendomhet

methenamine bevattende oppervlaktewater bij Heel, Keizersveer (Gat van de

Kerksloot) en Haringvliet temogen blijven gebruiken voor de productie van

drinkwater.

Sinds2010wordtmethenamineinhetingenomenwaterbijBrakelgemetenen

wordthetookaangetroffenbovendeERM-streefwaarde.Vanaf2012wordtdeze

stofookstelselmatigbijKeizersveerenHaringvlietbovendeERM-streefwaarde

aangetroffen.

Benzotriazool; Tolyltriazool

Toepassing: Benzotriazoolentolyltriazoolzijnchelatiemiddelendieonderande-

re worden gebruikt als corrosie-inhibitor in koelwater, als antivries/ijsbestrij-

dingsmiddel(waaronderde-icingvanvliegtuigen)enalsbeschermmiddelvoor

zilverwerk inafwasmiddel.Benzotriazool isbijvoorbeeldeenbestanddeelvan

hetkoelwateradditiefNalco3DTRASAR3DT151,eenkopercorrosie-inhibitor.



Aard vervuiling: BenzotriazoolwerdbovendeERM-streefwaardeaangetroffenbij

Luik,Namêche,Heel,HeusdenBrakelenKeizersveer.Tolyltriazool(5-methyl-

1-H-benzotriazool)werdbovendeERM-streefwaardeaangetroffenbijLuik.

Trend/opmerkelijk: WML(2018)enEvides(2019)hebbenontheffingaangevraagd

omoppervlaktewateruitdeMaasmetbenzotriazooltemogenblijvengebruiken

voordeproductievandrinkwater.

5.0

4.5

4.0

3.5

3.0

2.5

2.0

1.5

1.0

0.5

0

Conc

entr

atie

[µg/

l]

Luik (M600)

Naméche (M540)

Doelstofanalyse

Screening

Brakel (M865)

Heel (HPLC)

ERM-Streefwaarde

Keizersveer (HPLC)

Keizersveer (M865)

1/1/2018 20/2/2018 11/4/2018 31/5/2018 20/7/2018 8/9/2018 28/10/2018 17/12/2018

Figuur 7: Benzotriazool in de Maas [µg/l]

2,4-Dinitrofenol (DNP)

Toepassing: DNPwordt toegepastalsgrondstofvoorverf, impregneermiddel,

foto-ontwikkelvloeistof,onkruidverdelger (dinoseb)enexplosieven.Hetwordt

ookillegaalgebruiktdoorbodybuildersomdeonderhuidsevetlaagteverminde-

ren(bron:NVWA).


Aard vervuiling: 2,4-Dinitrofenol(DNP)werdbovendeERM-streefwaardeaange-

troffenbijLuik.


Benzothiazool

Toepassing: Benzothiazoolwordtvooralgebruiktvoordesynthesevanandere

verbindingen.Veelbenzothiazoolderivatenzijnbiologischactievestoffendiege-

bruiktwordeningeneesmiddelen,biocidenofpesticiden.Ookveelkleurstoffen

hebbeneenstructuurgebaseerdopbenzothiazool.


132 133

RIWA-MaasRIWA-Maas

Aard vervuiling: BenzothiazoolwerdbovenofopdeERM-streefwaardeaange-

troffenbijHeelenHaringvliet.


Gehalogeneerde azijnzuren (HAZ)

Trichlooracetaat (TCA); Dibroomacetaat (DBA); Monobroomacetaat (MBA)

Toepassing: Dezestoffenzijnbekendebijproductendieontstaanbijdechlore-

ringvanwater.TCAheeftveletoepassingen,waaronderoplosmiddelindeplas-

ticindustrie,productievannatriumtrichlooracetaat(eenherbicide),etsendmid-

delindemetaalbewerking,additiefinmineralesmeeroliënenkatalysatorvoor

polymerisatiereacties[bron:Wikipedia].IndebiochemiewordtTCAgebruiktom

proteïnenenanderemacromoleculenneerteslaan.Anderetoepassingensitue-

renzichindemedische(behandelenvanhuidaandoeningenenhetverwijderen

vanwratten)encosmetischesfeer (“chemischepeeling”).TCAwordtal inde

Maasgedetecteerdsinds1986[Versteegh,J.F.M,Peters,R.J.B.&DeLeer,E.W.B.

(1990)].MBA is toegelaten als ontsmettingsmiddel voor gebruik in de sector

voedingendiervoeders(biocidePT04).

Herkomst: waarschijnlijkdechloreringvanwaterinindustriëleprocessen.

Aard vervuiling: Trichlooracetaat(TCA),dibroomacetaat(DBA)enmonobrooma-

cetaat(MBA)werdenbovendeERM-streefwaardeaangetroffenbijHeusdenen

Brakel, de tweeenigemeetpuntenwaardeze stoffen inhetmeetprogramma

warenopgenomen.

Trend/opmerkelijk: TCAwordtaljarenbovenderapportagegrensaangetroffenin

Maaswater.

134 135

RIWA-MaasRIWA-Maas

Rechtbank Den Haag

“ Verbod op professioneel gebruik

gewasbeschermingsmiddelen

buiten landbouw blijft in stand.”

Bij Koninklijk Besluit van 9 maart 2016 is het professioneel gebruik van gewas-

beschermingsmiddelen buiten de landen tuinbouw niet meer toegestaan. Dit

geldt vanaf 1 april 2016 op verharde oppervlakken en vanaf 1 november 2017 op

alle oppervlakken. Het verbod streeft er naar het gebruik van gewasbescher-

mingsmiddelen terug te dringen om zo verontreiniging van het grond- en opper-

vlaktewater en door deze middelen te verminderen.

NefytoenArtemiszijntegenditverboddoordeStaatinberoepgegaan.Zijzijn

vanmeningdateenwettelijkegrondslagvoorditverbodontbeert.Hetverbod

isgebaseerdopdeRichtlijnDuurzaamGebruikPesticiden.VolgensNefytoen

Artemisbiedtdezerichtlijngeengrondslagvooreenalgemeengebruiksverbod,

aangezienbiologische(laag-risico)middelenhierookondervallen.Nefytoen

Artemis menen dat het verbod de geharmoniseerde toelatingsprocedure van

gewasbeschermingsmiddeleninEuropadoorkruist.

InditEuropesekaderzijndemiddelenreedsaaneenstrengerisico-evaluatie

onderworpen.OokzouhetverbodvolgensNefytoenArtemiseenbeperkingvan

hetvrijeverkeervangoederenbinnendeEuropeseUniezijn.Inhunbezwaar

beargumenteren zij dat dezebeperkingniet gerechtvaardigd kanworden: de

noodzaakvanhetverbodisnietaangetoond,hetverbodisonevenredigenniet

geschiktomdedoordewetgevergesteldedoelentebereiken.

DerechtbankinDenHaagheeftindeuitspraakop16januari2019allevorderingen

vanNefytoenArtemisverworpen:

•Hetverbodgaatoveraanmerkelijkminderdan2,5%vandetotaleverkochte

hoeveelheidwerkzamestof.DerechtbankismetdeStaatvanoordeeldat

vaneenalgemeengebruiksverbodgeensprakeis.

•DerechtbankismetdeStaatvanoordeeldatvandedoorNefytoenArtemis

gesteldedoorkruisingvanhettoelatingsbeleidgeensprakeis.

•DerechtbankisvanoordeeldatdedoelendiehetBesluitbeoogtna

testreveninhetgeheelgenomenkwalificerenalsdoelenvanalgemeen

belangdieeeninbreukophetvrijverkeervangoederen(inbeginsel)

kunnenrechtvaardigen.

•DerechtbankisverdermetdeStaatvanoordeeldatdenoodzaakvan

hetverbodvoldoendeisaangetoond.

•Derechtbankisverdervanoordeeldatdegeschiktheidvanhetverbod

voldoendeisaangetoond.

•Tenslotteisookdeevenredigheidvanhetverbodvoldoendeaangetoond.

RIWAistevredendathetverbodvankrachtblijft,omdathetbijdraagtaandebe-

schermingvanoppervlaktewaterdatwordtgebruiktvoordedrinkwaterproductie.

De uitspraak van 16 januari 2019 staat hier:

https://uitspraken.rechtspraak.nl/inziendocument?id=ECLI:NL:RBDHA:2019:115

136 137

RIWA-MaasRIWA-Maas



In21,9procent(14)vandegevallenbetrofhetbestrijdingsmiddelenenmeta-

bolietendaarvan.

Tabel 12: Gewasbeschermingsmiddelen, biociden en hun metabolieten die

in 2018 de ERM-streefwaarden overschreden (maximale concentraties)


Gewasbeschermingsmiddelen, biociden en hun metabolieten 174 1323 13,15%

aminomethylfosfonzuur 1066-51-9 0,1 µg/l 0,287 0,745 1,086 1,64 6,6 2,1 1,1 2,3 0,76 85 123 69,11%

(AMPA)

Desfenylchloridazon 6339-19-1 0,1 µg/l 0,074 0,154 0,148 - 0,25 - 0,19 0,29 0,15 56 89 62,92%

Glyfosaat 1071-83-6 0,1 µg/l < 0,05 0,059 0,402 0,145 0,16 0,15 < 0,05 0,11 0,054 14 115 12,17%

triflusulfuron-methyl 126535-15-7 0,1 µg/l - - - - - 0,32 0,14 - - 2 25 8,00%

Etridiazool 2593-15-9 0,1 µg/l - - - - - < 0,01 0,17 - - 2 37 5,41%

Fluopyram 658066-35-4 0,1 µg/l - - - - - 0,017 0,11 - - 1 25 4,00%

Thiabendazool 148-79-8 0,1 µg/l - 0,6834 0,1002 - - < 0,01 < 0,01 - - 2 51 3,92%

2-(methylthio)benzothiazool 615-22-5 0,1 µg/l - < 0,02 0,115 - < 0,03 - - 0,06 < 0,03 1 39 2,56%

terbutylazine 5915-41-3 0,1 µg/l 0,031 0,051 0,067 0,0919 0,0668 0,1 0,107 0,113 0,0987 3 129 2,33%

carbendazim 10605-21-7 0,1 µg/l < 0,01 < 0,025 < 0,025 - 0,072 0,022 0,45 < 0,02 < 0,02 2 136 1,47%

metolachloor 51218-45-2 0,1 µg/l 0,023 0,097 0,081 0,118 0,0929 0,13 0,06 0,1 0,076 2 149 1,34%

tolclofos-methyl 57018-04-9 0,1 µg/l - < 0,02 < 0,02 < 0,003 < 0,003 < 0,01 0,105 < 0,02 < 0,02 1 87 1,15%

chloridazon 1698-60-8 0,1 µg/l < 0,03 0,034 0,176 0,0933 0,046 0,068 0,0265 0,0568 0,0229 1 129 0,78%

cyanazine 21725-46-2 0,1 µg/l < 0,015 < 0,025 < 0,025 - < 0,02 0,11 0,05 < 0,02 < 0,02 1 137 0,73%

Aminomethylfosfonzuur (AMPA)

Toepassing: geen(metaboliet).

Herkomst: Destofiseenmetabolietvanglyfosaat.Ineenmeetcampagnein2010

werdeenbelangrijkebronvanAMPAontdektdiegeenoorsprongheeftinge-

bruik vanglyfosaat. IndeZijtakUr,diebij Steinuitmondt indeGrensmaas,

werdenhogeconcentratiesAMPAgemeten.HetAMPAinhetwatervandeZijtak

Uriseenafbraakproductvandiversefosfonatendieaanhetkoelwaterworden

toegevoegdinhetnabijgelegenchemieparkChemelot.Hetiswaarschijnlijkdat

ookopandereplekkenlangsdeMaasAMPAafkomstigvanfosfonatenuitkoel-

waterwordtgeloosd.HetmerendeelvandevrachttoenameaanAMPAtussen

EijsdenenKeizersveervaltechterteverklarenuithetgebruikvanglyfosaatinen

buitendelandbouw.

Aard vervuiling: Aminomethylfosfonzuur,werdopallemeetpuntenaangetroffen

bovendeERM-streefwaarde.

Trend/opmerkelijk: Gemiddeld namde Zijtak Ur in 2010 34% van de vracht-

toenameaanAMPAtussenEijsdenenKeizersveervoorzijnrekening[Volz,2011].

AanWML(2017),Evides(2017)enDunea(2018)isontheffingverleendomhet

AMPAbevattendeoppervlaktewaterbijHeel,BrakelenKeizersveer(Gatvande

Kerksloot)temogenblijvengebruikenvoordeproductievandrinkwater.

DeNederlandseoverheidbeschouwtAMPAalsniet-relevantemetabolietvaneen

gewasbeschermingsmiddel.Sinds2011hanteertdeNederlandseoverheidvoor

niet-relevantemetabolieten eennormvan 1 µg/l voor de grondstof voor het

bereidenvandrinkwater[Drinkwaterregeling,2011].Dewaardevan1µg/Lwerd

in2018opTailfernaoverschredenopallemeetpunten.

Glyfosaat

Toepassing: Glyfosaatiseenherbicide.

Herkomst: Hoewelhetmerendeelvandeverkochtehoeveelhedenzijntoegepast

indelandbouwwetenweuitpraktijkonderzoekenenmeetcampagnesuithet

verledendatemissiesvanglyfosaatindeMaasvooralafkomstigzijnuitbronnen

buiten de landbouw. Dit werd bevestigd door berekeningen van vrachten

van emissiesdie in 2010 zijn uitgevoerd voor hetNederlandsedeel vanhet

138 139

RIWA-MaasRIWA-Maas

Maasstroomgebied:1,5%vandevrachtkomtvanlandbouwkundiggebruiken

98,5%viaregenwaterriolen,overstorteneneffluentenvanrioolwaterzuiverings-

installaties(RWZI’s)[Kleinetal.,2013].

Aard vervuiling: DeERM-streefwaardevoorglyfosaatwerdin2018overschreden

opdemeetpuntenLuik,Eijsden,Heel,HeusdenenKeizersveer.

Trend/opmerkelijk: In 1994hebbendedrinkwaterbedrijven voor het eerst de

aanwezigheidvanhetherbicideglyfosaatinhetNederlandsedeelvandeMaas

aangetoond en vanaf 1996 is ieder jaar de ERM-streefwaarde overschreden.

Vooralindeperiode2002-2005steegdegemiddeldeconcentratieglyfosaatin

deMaas totbovende0,1 µg/L. In2018werddeERM-streefwaarde - tevens

dekwaliteitseisuitdeNederlandseDrinkwaterregelingenhetBesluitKwaliteits-

eisenenMonitoringWater(BKMW)-in14vande115metingen(12,2%)opde

meetpuntenlangsdeMaasoverschreden.DeERM-streefwaardewordtaljaren

niet overschreden bij Tailfer, wat betekent dat er vanuit Frankrijk nauwelijks

glyfosaatindeMaasterechtkomt.InNederlandwerdin2013611.000kilogram

glyfosaatverkocht[bron:Greenpeace/Nefyto],terwijlinBelgiëin2014587.000

kilogramwerdverkocht(in2015:595.000kg)[bronbekendbijVivaqua].

0.5

0.4

0.3

0.2

0.1

0

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

2018

Figuur 8: Glyfosaat bij Keizersveer

In2018isaanWMLenEvidesontheffingverleendomhetglyfosaatbevattende

oppervlaktewaterbijHeelenKeizersveer(GatvandeKerksloot)temogenblijven

gebruiken voor de productie van drinkwater. In figuur 8 staan boxplots van

glyfosaatconcentratiesbijKeizersveeroverdeperiode1996-2018.

Chloridazon (pyrazon)

Toepassing: OpgrondvanUitvoeringsverordening(EU)Nr.540/2011staatchlori-

dazonopdelijstvangoedgekeurdewerkzamestoffentot31december2018.In

Belgiëzijndevolgendegewasbeschermingsmiddelenopbasisvanchloridazon,

somsincombinatiemetdewerkzamestofquinmerac,toegelatenalsherbicide

in de teelt van bieten: Better sc, Booster 520, Fiesta new, Pyramin sc 520,

Bietazol520,Chlordexsc,GlobazonenewenPyroquintdi[bron:Fytoweb.be].In

Nederlandzijntweegewasbeschermingsmiddelenopbasisvanchloridazontoe-

gelatenalsherbicide,tewetenPyraminDF(bieten,(zilver)uien,sjalotten,bloem-

bol-enbloemknolgewassenenboomkwekerijgewassen)enBetterDF(bieten).

Herkomst: emissiesbij/nagebruikvandezestofindelandbouw(erfafspoeling,

driftetc.).

Aard vervuiling: Chloridazon(pyrazon)werdophetmeetpuntLuikéénkeeraan-

getroffenbovendeERM-streefwaarde.

Trend/opmerkelijk: Chloridazonheeft inhetverledenenige tijdals stroomge-

biedspecifiekestofofMaasrelevantestofteboekgestaan.

Desfenylchloridazon

Toepassing: geen(metaboliet).

Herkomst: metabolietvanchloridazon

Aard vervuiling: Demetabolietdesfenylchloridazonwerdin62,9%vandemetin-

genbijNamêche,Luik,Heel,Brakel,KeizersveerenHaringvlietbovendeERM-

streefwaardeaangetroffen.HetNederlandseRijksinstituutvoorVolksgezondheid

en Milieu (RIVM) heeft desfenylchloridazon beoordeeld als een niet humaan

toxicologisch relevantemetaboliet.Dit betekent dat voor desfenylchloridazon

inNederlandeendrinkwaternormgeldtvan1µg/L.Dezewaardewerdnietover-

schreden.

90 percentiel

maximum

75 percentiel

25 percentiel10 percentiel

minimum

50 percentiel (mediaan)

gemiddelde

140 141

RIWA-MaasRIWA-Maas

Trend/opmerkelijk: DesfenylchloridazonwordtinveelNoord-Europeselandenin

grondwateraangetroffen.

Triflusulfuron-methyl

Toepassing: Triflusulfuron-methylisdewerkzamestofinhetherbicideSafaridat

wordttoegepastindeteeltvanwortel-enknolgewassen(rodebiet,suikerbiet,

voederbiet),witlof(pennenteelt)encichorei.


driftetc.).

Aard vervuiling: Triflusulfuron-methylwerdbovendeERM-streefwaardeaange-

troffenbijHeusdenenBrakel.

Trend/opmerkelijk: Geen.

Etridiazool

Toepassing: Etridiazool isdewerkzamestofvanhet inNederland toegelaten

fungicideAAterraMEdatmagwordentoegepastbijdebedekteteeltvanauber-

gine,paprikaentomaat.


driftetc.).

Aard vervuiling: EtridiazoolwerdbovendeERM-streefwaardeaangetroffenbij

Brakel.

Trend/opmerkelijk: ErzijngeentoelatingenvanetridiazoolinBelgië.Destofis

ook in eerdere jaren aangetroffen bij Brakel,meestal bij GCMS-screening en

somsbijdoelstoffenanalyses.

Fluopyram

Toepassing: HetisdewerkzamestofvandeinNederlandtoegelatenschimmel-

bestrijdingsmiddelenAscraXpro,ExterisStressgard,LunaExperience/Privilege/

Sensation,Propulse,VelumPrimeenVerango.

Herkomst: Bovenstaandemiddelenwordengebruiktinvelebedekteenonbe-

dekteteelten.

Aard vervuiling: FluopyramwerdbovendeERM-streefwaardeaangetroffenbij

Brakel.

Trend/opmerkelijk: trifluoracetaatiséénvandemetabolietenvanfluopyram.

Metolachloor

Toepassing: InNederlandisS-metolachloortoegelatenalsonkruidbestrijdings-

middelindeteeltvanmaïs,bieten,cichorei,pennenteeltvanwitlof,aardbeien,

tulpenenbonen(bron:Ctgb.nl).InBelgiëheeftS-metolachloor,somsincombi-

natie met terbuthylazin, een toelating in de teelt van aardbeien, (kool)raap,

broccoli,bloemkool,spruitkool,sluitkool,Chinesekool,paksoi,tatsoi,boeren-

kool,witloofwortelteelt,stamslabonen,viciabonen,maïs(behalvesuikermaïs),

bieten,cichorei,knolbegonia,sierplantenenolifantengras(bron:Fytoweb.be).

Herkomst: Analysemethodenvandelaboratoriavandrinkwaterbedrijvengeven

metolachloorweeralshetracemischmengselvandeR-enS-isomeren16.

Aard vervuiling: Metolachloor werd op de meetpunten Eijsden en Heusden

bovendeERM-streefwaardeaangetroffen(enbijKeizersveerwaseenevenaring).

Trend/opmerkelijk: HetracemischmengselR-enS-isomerenvanmetolachlooris

metingangvan30november2002nietlangertoegelatenindeEuropeseUnie

(Verordening2002/2076/EG).Vanaf 1 april 2005 ishetmengsel van80-100%

S-metolachloor en 0-20% R-metolachloor in de Europese Unie toegelaten

alsherbicidetot31maart2015(Richtlijn2005/3/EG).Dezetoelatingismiddels

Uitvoeringsverordening1197/2012/EUverlengdtot31juli2017.

Terbutylazine

Toepassing: Deenige toelating van terbutylazine inNederland is gebruik als

herbicide indeteeltvansnijmaïsenkorrelmaïs [bron:Ctgb.nl]. InBelgiëzijn

middelenopbasisvandezestofuitsluitendtoegelatenindemaïsteelt,soms

in combinatie met S-metolachloor of flufenacet ook in olifantengras [bron:

Fytoweb.be].


driftetc.).

Aard vervuiling: Terbutylazine17werdbijKeizersveeraangetroffeninconcentra-

tiesbovendeERM-streefwaarde.

16 De aanduidingen R- en S- zijn afkortingen van de Latijnse woorden Rectus (rechts) en Sinister (links).

17 In België: terbuthylazine

142 143

RIWA-MaasRIWA-Maas

Trend/opmerkelijk: EerderwerdterbutylazinebovendeERM-streefwaardeaan-

getroffen:

•in2016teHeelenKeizersveer

•in2014teNamêche,Luik,HeelenHeusden

•in2013teBrakelenKeizersveer

•in2012teLuik,Heel,Brakel,HeusdenenKeizersveer.

Carbendazim

Toepassing: MomenteeliserééngewasbeschermingsmiddeltoegelateninNeder-

landopbasisvanthiofanaat-methyl(CASRN23564-05-8)datalsbelangrijkaf-

braakproductcarbendazimheeft:TopsinMUltra.


driftetc.).

Aard vervuiling: Carbendazimwerdin2018bovendeERM-streefwaardeaange-

troffenbijBrakel.

Trend/opmerkelijk: Sinds1januari2007wascarbendazimopgenomeninBijlage

1vanRichtlijn91/414/EEGenhadeentoelatingalsfungicideindeEuropeseUnie

tot13juni2011(Richtlijn2006/135/EGenUitvoeringsverordening(EU)Nr.540/2011).

Carbendazimwaseenbelangrijkmiddelvoordeontsmettingvanbloembollen,

maarsinds2001isdezetoepassinginNederlandverbodenindevollegrond-

steelt. Carbendazimwas tot 2016 inNederland toegelaten als conserverings-

middel voor vezels, leer, rubber en gepolymeriseerde materialen (PT09) en

daarvoorookinverf(PT07)enmetselwerk(PT10)(bron:websiteCtgb).

Tolclofos-methyl

Toepassing: Tolclofos-methyl is dewerkzame stof in Rizolex vloeibaar dat is

toegelaten als schimmelbestrijdingsmiddel voor het professionele gebruik in

veleteeltenwaaronderaardappelen,sla,koolgewassen,bloembol-enbloemk-

nolgewassen,bloemisterijgewassen,vasteplantenenbloemenzaadteelt.

Herkomst:

Aard vervuiling: Tolclofos-methylwerdnetbovendeERM-streefwaardeaange-

troffenbijBrakel.

Trend/opmerkelijk: DeEuropeseCommissiesteldeinmei2019vooromdetoe-

latingvantolclofos-methylteverlengen.

Cyanazine

Toepassing: Erzijn inBelgiëenNederlandgeengewasbeschermingsmiddelen

toegelatenopbasisvandezewerkzamestof.Inhetverledenwarenerwelon-

kruidbestrijdingsmiddelentoegelatenopbasisvandezewerkzamestof.

Herkomst: geenduidelijkbeeld.

Aard vervuiling: CyanazinewerdnetbovendeERM-streefwaardeaangetroffenbij

Heusden.

Trend/opmerkelijk: Geen.

Biociden

Thiabendazool

Toepassing: Thiabendazooliseenbiocidedatgebruiktwordttegenschimmels

(fungicide)enparasieten(parasiticide)enalsconserveermiddel.Thiabendazool

wordtgebruiktalsgeneesmiddeltegenschimmelinfectiesenparasitairewormen

bij mensen en dieren. Merknamen zijn onder andere Mintezol en Tresaderm

(voorgebruikbijdieren).Hetwerdtot1998toegepastalsbewaarmiddelvoor

voedingswaren (E233).Hetwordtnogwelop citrusvruchtenenbananenge-

spotenomhetbeschimmelenvandeschiltegentehouden.Indeland-entuin-

bouwwordtthiabendazoolingezetalssystemischfungicidevoorhetbewaren

vanwitloofwortelsenaardappelennadeoogst.EenmerknaamhierisTecto.Het

isookwerkzaamalsbiocideinproductenvoorhoutbescherming.

Herkomst: emissiesbij/nagebruikvandezestofalsbiocide.

Aard vervuiling: ThiabendazoolwerdbovendeERM-streefwaardeaangetroffen

bijNamêcheenLuik.

Trend/opmerkelijk: In 2018 (Luik), 2016 (Namêche en Luik), en 2014 (Brakel)

werddezestofookbovendeERM-streefwaardeaangetroffen.

144 145

RIWA-MaasRIWA-Maas

Groeiend belang• stijgend drinkwater

belang Maas • relatief schone bron

Incidenten• vele incidenten met

verschillende stoffen • massale vissterfte

Industrie• sterk stijgende industriële

verontreinigingen • droogte en open riolering

Blik naar de toekomst• groeiend belang van

Maas voor drinkwater• robuuste & diverse bronnen• internationale

oplossingen

Pesticiden• grote toename

gebruik pesticiden

• toename inname stops

Opkomende stoffen• complexe problematiek • verbeterende waterkwaliteit

50 jaar waterkwaliteit van de Maas

Bijna elk probleem kan worden opgelost, maar nieuwe uitdagingen blijven elkaar opvolgen

1969 1980 1990 20272000 2010 2018

groeiend belang

historische ontwikkelingMaaswaterkwaliteit

miljoenklanten

1

2

3

4

5

6

7

8

10

Rotterdam Den HaagZeeland

Antwerpen

Limburg

7,0 miljoen

Rapportage Maaswaterkwaliteit

10 dagen geen afvoer bij Lith

massale vissterfte

RIWA: 60parameters

verdriedubbelingindustriële

verontreinigingen

Biesbosch 45 dagen

dicht door pesticiden

ERM streefwaarden

RIWA: 1.123 parameters

35 ontheffingenvoor 15 stoffen

Waterverdragen NL-B

Wet Verontreiniging

Oppervlakte Water

toenemende afvalwaterzuivering

Richtlijn Stedelijk

Afvalwater

Maas-verdrag Kader

Richtlijn Water

MaasMemorandum

REACH

Waterwet

Uitvoerings-verordening

540

start aanpakopkomende stoffen

gebeurtenissen

mijlpalen

‘75

lozing van 80 kg pesticiden door

fabrikant

pyrazol-incident

300+ dagencumulatieve innamestops

toenemende afvalwaterzuivering

Brussel

146 147

RIWA-MaasRIWA-Maas

4. Jubileum:50 jaar rapportage over de waterkwaliteit van de Maas

In2018vierdeRIWA-Maaseen50-jarigjubileum.Vijfdecennialangisergerap-

porteerdoverdekwaliteitvandeMaas.Devraagdieopkomtis:kanookde

nieuwegeneratiewaterprofessionalsuitdevoetenmetdezeinformatie?

“Het belang van bewaren.”

AankomendwatermanagerBenjaminSchothorst:“Mijvieldeverantwoordelijk-

heidtendeelhetjaarrapportvanRIWA-Maasmet‘eenfrisseblik’tebekijken,en

naarmenhoopteteverrijken.Paradoxaalgenoegkwameenbelangrijkdeelvan

dieopdrachteropneerdevroegererapportagesvanRIWA-Maasdoortespitten,

wantwelkeleringvaltervoordegeneratievanvandaageigenlijktetrekkenuit

50jaarMaashistorie?Hierblijkthetoudeadagiumtegelden:omeentoekomst

tebouwenmoetjehetverledenkennen.VanhetprilstebeginafheeftRIWAniets

daneenfrisseblikgehandhaafd:eenrivierdiezoschoonisdatjeermetmini-

malezuiveringsinspanningvankuntdrinken.Deduidelijkstelesvanhetarchief

-schijnthetmij toe - is tochweldathaast iederprobleem,hoeuitzichtloos

hetookschijnt,mettertijdkanwordenopgelost,maardatnieuweuitdagingen

elkaarevenzeeropzullenblijvenvolgen.Eenblikophetverledeniseenlesin

nederigheid,dienietnazallatenookdemeestfrisseogenaantescherpen.

Het is niet gemakkelijk een beschrijving van de Maas te maken die de tijd

overleeft, laat staan eenbeheerplan op te stellen dat toekomstbestendig is.

Uitdagingenverdwijnenenverschijnen;men looptvaakachterde feitenaan.

HetwasreedsdeoudeHeraclitusdiezeidatniemandtweekeer indezelfde

rivierkanstappen,endezeuitspraakismethetverstrijkenvandemillennianiet

minderwaargeworden.

Tegenwoordig,allegrilligheidenveranderingtenspijt,beantwoordtdeMaasal

langetijdaanzekerepatronen.Hetiseenregenrivierwaarvandeafvoersterk

door neerslagbepaaldwordt, enmenselijke activiteiten in het stroomgebied

hebbeninvloedopzoweldesamenstellingalshetstroomvolumevanditwater.

Hydrologischgezienishetstroomgebieddelaatstehonderdjaren-ondanks

develemaatschappelijkeontwikkelingen-maarweinigveranderd(Wit&Joenje,

2008).Datbetekentnietdatzichindemenselijkeverhoudingentothetwater

geenrelevanteontwikkelingenhebbenvoorgedaan.Wilmennutenonnutvan

de rivier voor de samenleving begrijpen, moet men haar bekijken met een

bepaaldoogmerk ingedachten.Eénzo’noogmerk isdegeschiktheidvande

Maasvoordebereidingvandrinkwater;eenfunctiediederivierhedentendage

voor7miljoenmensenvervult,onderdeparapluvanRIWA-Maas.Daarmeeisde

Maasdebelangrijksteriviervoordrinkwaterbereiding inNederlandenBelgië,

zodatdezefunctievanlandsbelanggeachtmoetwordenendoorgaansookals

zodaniggeprioriteerdwordt.Omtebegrijpenhoeditzogekomenis,enookom

ramingen voor de toekomst te kunnen maken, is het zinvol eens te kijken

naardehistorievandeMaasalsdrinkwaterbron,dehistorischezowelalsde

huidigeuitdagingen.

Rapportage

In’69wasdeMaaseenpaarpagina’sinhetjaarverslagvande-toenmalige-Rijn-

commissieWaterleidingbedrijven(RIWA),hetkleineregenrivierzusjevandegrote

Rijn,deRijndiejaarlijkstienkeermeerwaternaardezeedroegendraagt.Ze

wasdemindervervuilde,maaraankomendbelangrijkebronvandrinkwaterin

Nederland en voor over de grenzen heen;want het stroomgebied doorklieft

meerderelanden.Indatjaar,endejarendaarop,maaktenderapportenvooral

gewagvandewisselendeverontreinigingenvandeRijn;endosulfan(eeninsec-

ticide)in’69,kwikin’70,eenmassaanaeroob(zuurstofarm)slibenopnieuw

zwaremetalen in ’71, enz.VandeMaaswerdopgemerktdatdevervuilings-

niveausvanhaarstroominNederlandverdubbelden,bijvoorbeeldvanzouten

ammoniak,hoeweldealgemenetoestandminderzorgelijkdandievandeRijn

leek.OokhieromishetnietverassenddatmendeMaaseenaantrekkelijkebron

voorde(toekomstige)drinkwatervoorzieningbevond,zowelalsalternatiefvoor

de Rijn als voor geheel nieuwe aansluitingen. Ondanks de relatief betere

waterkwaliteit,werdhetwaterinabsolutezindoorveleproblemengeplaagd;

illustratiefzijnhierindelozingenvanolie,develevissterftesenproblemenmet

ammonium,fosfatenenfluoride.

148 149

RIWA-MaasRIWA-Maas

Gedurendedebeginjaren70wordtdesituatieomtrentdekwaliteitvanhetMaas-

watersteedszorgelijker.Eencombinatievandroogte,economischeontwikkeling

entoenemende(vaakopen)rioleringvormteengrotebelastingvoorderivier.Het

smaakgetallooptop(hetaantalmalendathetwaterverdundmoetwordenom

naresmakenkwijtteraken),erdreigenonaanvaardbarehoeveelhedenfluoride

uitBelgiëtekomenenzwaremetalenvormeneenpersistenteenmoeilijkverwij-

derbarevervuiling.Eentreffendvoorbeeldvandetoenmalige,precairesituatie,

staatinhetrapportvan’70,waarzorgenwordenuitgesprokenoverdevervuiling

vanuit de Staatsmijnen, die toen (met name via de Ur), een grote vissterfte

veroorzaakte.Gestorvenvissenzoudennogdecennialangdetragischegetuigen

vaneengeplaagdeMaasblijven,zoalszedatinsommigezijriviertjestotvandaag

dedagzijn.In’70verergerdelageafvoerhetprobleemvanuitdestaatsmijnenin

hogemate.SommigezijriviertjesvandeMaaswarenindietijdfeitelijkevendood

alsopenriolen,zodatverdunningabsoluutvereistwas.

Naeenberoerdbeginvanhetdecennium,wordtrond’74voorheteerstvoor-

zichtigpositiefberichtoverdesaneringvandeMaas.Groteafvalwaterzuiverin-

genbijdeDommelenAawordeninbedrijfgenomen,evenalsdeeerstegrote

zuiveringsinstallatie voor industrie —bovendien is de belasting door zout

mijnwaterineenpaarjaarsterkafgenomen.Olievervuilingennieuwe,opkomen-

deindustrieënbedreigendezekentering,zodatinderapportenvanRIWAonop-

houdelijktotgrotereinspanningwordtopgeroepen.In’75wordtgeconcludeerd

dat de ontwikkelingen over het algemeen hoopvol zijn, ondanks een aantal

negatieve ontwikkelingen; de negatieve ontwikkelingen zijn met name een

verslechterende bacteriologische en virologische toestand, alsmede een toe-

nemende zorg rondomnieuweBelgischekerncentrales. Evident lijkennieuwe

problemendekopoptestekenomdeoudetevervangen.

Eindjaren70enbeginjaren80zijnerachtrelatiefrustige,behoorlijknattejaren.

Rotterdamenomgeving,DenHaagenstukkenBrabantenZeelandgaanallemaal

overophetdrinkenvanMaaswater.Dezenatteperiodevangtaannadrempeljaar

‘76,wat juisteenextreemdroogjaarwas,waarindeafvoerbijLithinJulien

Augustusgedurende10dagenzelfs0was;eenpotentieelschrikbeeldvoorde

veiligedrinkwatervoorziening.Markantaandeverslechteringvandewaterkwali-

teitindatjaar,isdatdezeveelminderheftigisdandelageafvoerzoudoen

verwachten.Verklaringenhiervoorwordengezochtindestandtijdenvanverser

water (deMaaswordtweleenseenstilstaandebakwatergenoemd),menging

doorebenvloed,alsmededemengingmetschonerezijriviertjes.Evenwelver-

slechterdedewaterkwaliteitdat jaaraanzienlijkenhetRIWA-rapportroeptop

saneringsmaatregelenendeinwerkingtredingvanhetMaastraktaat.Indecontras-

terendenavolgendeperiodewordtdeteneurduidelijkdathetdenatterejarenzijn

waarindewaterkwaliteitbetervoordedagkomt.Ingebruiknemingvannieuwe

afvalwaterzuiveringsinstallaties,zoalsbijvoorbeelddiebijDSMin’78,doendewa-

terkwaliteithandoverhandopduurzamerwijzetoenemen.Doorheendezetijdwerd

dedrinkwaterfunctiediedeMaasheeftlangzaambepalender.Alswein’84arriveren

isdeMaaseenessentiëledrinkwaterbrongewordenvoor5miljoenmensen.

Na 1985neemthet aantal alarmmeldingenover incidentele verontreinigingen

alarmerendtoe.Hetrapportvan’89biedteenoverzichtvandebekendgewor-

den incidentele verontreinigingen van 1972-1989, waarin duidelijk wordt dat

150 151

RIWA-MaasRIWA-Maas

het aantal verontreinigingen tussen ’85 en ’89 haast lineair oploopt tot een

verdriedubbeling(van20tot60).Inreactiehieropwordtopgeroepentoteen

verbeteringvandewaarschuwingsdienstenenmeerinternationaaloverleg.Tot

dezetijdleundemeninNederlandvoornamelijkopbilateraaloverlegmetBelgië,

terwijlnuopgeroepenwordttoteensamenwerkingsverbandtussenallerelevante

landen(dusinclusiefDuitslandenFrankrijk)omhetdraagvlaktemaximaliseren,

enwegensdescheefgroeiinhetstroomgebied(Box1);menwensteeninter-

nationalemaascommissie.

De jaren 90 vervolgens, vormen het decennium van de bestrijdingsmiddelen

(Volz,Ketelaars&Wagenvoort,2002).ZowordtinhetRIWAjaarrapportvan’90

vermeld dat binnen Nederland sommige landbouwsectoren 100-600% meer

bestrijdingsmiddelengebruikendananderelandeninhetMaas-enRijnstroom-

gebied.Erwarengedurendedatjaarooksignificanteinnamestopstengevolge

vandepesticiden.Hetrapportvan’91vermeldteenuniformevervuilingoverde

geheleMaasmetdestofAtrazine,eenindietijdveelgebruiktonkruidverdel-

gingsmiddel.Dereactieopdezebevindingenisfel,endeop’84-’88gebaseerde

doelstellingombestrijdingsmiddelenvoorhetjaar1995met35%teverminderen

wordtreedsinhetrapportvan’93alsgehaaldvermeld.Evenwelwerdinditjaar

hetwaterbedrijfWBBtoteeninnamestopvan45dagengedwongendoordiuron,

eenanderonkruidbestrijdingsmiddel,enditwasdelangstestopinhetbestaan

vanWBB(Volz,Ketelaars&Wagenvoort).

Algemeengesproken,blijvenjarenzonderinnamestopsvandrinkwaterbedrijven

eengrotezeldzaamheid.BijvoorbeeldindeBrabantseBiesboschwarenertussen

1983en2008,ophetjaar1995na,iederjaarinnamestopswegens‘onnatuurlijke

oorzaak’,enalsnatuurlijkeoorzakenmeewordengenomenwaseriederjaareen

verstoordebedrijfsvoering(Indicator,2008).Deredenenvoorinnamestopsblijven

velerlei;enerzijdszijnerdeverschillendevormenvanvervuilingdiemethanden

tandbestredenworden,endanisernoghetgrilligekaraktervanderegenrivier

zelf,waarvandeafvoerniettevoorspellenis.

Er ontstaat in de jaren 80 en 90 nogal een discrepantie tussen verschillende

stukken van de Maas, met name tussen landsgrenzen. Altijd al hebben

verschillende zijstromen hun eigen samenstelling in de Maas ingebracht,

en ook altijd al hebben industriële centra en ander landgebruik hun eigen

stempel op het water gedrukt. Het is echter gedurende deze tijd dat de

ontwikkelingen in België (met name Wallonië) flink uit de pas beginnen

te lopen met de Nederlandse. De waterzuivering in dat gebied begint achter

te lopen, en Keizersveer wordt op veel vlakken een schonere rivier dan

de Maas bij Eijsden, waar deze Nederland instroomt. De draad wordt

overigens goed opgepakt in België, zeker na het inwerkingtreden van de

RWZI te Oupeye, en in de 21e eeuw is deze discrepantie weer goeddeels

vereffend, getuige bijvoorbeeld het jaarrapport van ’11, waar blijkt dat

overschrijding van DMR-streefwaarden te Luik en Namêche in dat jaar

minder voorkomt dan bij Keizersveer.

3022

11 9

2046

2315

35

18

20

19

16

14

45

80

98

60

15

0%

20%

40%

60%

80%

100%

F (Ardennes) WL VL NL D geheleMaasbekken

Niet aangesloten op rioolAangesloten op riool, maar niet op awziAangesloten op mechanische awzi

Aangesloten op biologische awziAangesloten op biologische awzi met nutriëntenverwijdering

Afvalwaterbehandeling in het Maasstroomgebied (situatie 1999) (bronnen:

CBS, Agence de l’Éau Rhin-Meuse, Ministère de la Région Wallonne/DGRNE,

Vlaamse Milieu Maatschappij, Niersverband, Wasserverband Eifel-Rur)

Volz, J., H. Ketelaars en A. Wagenvoort. 50 jaar Maaswaterkwaliteit-een overzicht. H2O, 2002

152 153

RIWA-MaasRIWA-Maas

wordtdevraagwaterpreciesgemetenmoetworden,enhoeomtegaanmet

stoffendiepassindskortetijdinhetmilieuvoorkomen,enwaarvandusnoggeen

gevolgenbekendzijn.HetisindezetrantdatRIWAoproepttoteentransparant

registervanindustriëlelozingen,bijvoorbeeldbijmondevanRIWA-Maasdirecteur

MaartenvanderPloeginvakbladH2O(H2Oactueel,2017).Hetdeviesblijftlui-

den:“waternietinkomthoefterooknietuit.”Daterspoedigzodenaandedijk

gezetmoetenwordenblijktuitincidentenalsdepyrazoollozingin’15,Toenerin-

namestopsvanmaandenvoorkwamen(Gerlemans,2017).Indatjaarwarener83

incidentenrondomwaterinname(Ibid.),eenhoeveelheiddietotnadenkenstemt.

Drinkwaterbedrijvenzienzichhedentendagegenoodzaaktontheffingenaante

vragenvoormeerderestoffendiededrempelwaardeoverschrijden,maardienog

nietgevaarlijkvoordevolksgezondheidwordengeacht.Hoewelhetpubliekhier-

meeinprincipenietingevaarkomt,isheteengevaarlijketendens,dieweleens

illustratiefzoukunnenzijnvoornogonontdektevervuilingen.DerecenteGenX-pro-

blematiekonderstreeptdeoproeptoteenlozingenregisternogmaareens.

Tot slotHetlaatstuitgekomenrapportvandeRIWAin’17,lijktweinigmeeropheteerste

rapport van ’69. Het is moeilijk om algemeen geldige, duurzaam houdbare

uitsprakentedoenoverdeMaas,laatstaanomeenmomentopnameopandere

watertijdperkenteprojecteren.Watbuitenkijfstaatisdatderivieronderonze

invloed staat, endatwegoed zorgdienen tedragen voordeoude stroom.

Ookdienenwegoedindegatentehoudendatsuccesuithetverledengeen

garanties biedt voor de toekomst. In 2018 zijn verscheidene droogterecords

gesneuveld,enhetvaltteverwachtendat,onderdeinvloedvanklimaatveran-

dering,extremensteedsmeerhetnieuwenormaalworden.Devisiewaarde

RIWArapportenconsistentheenwijzeniseenMaasdiezoschoonisdatminimale

zuiveringsmethoden afdoende zijn om schoondrinkwater te produceren. Een

dergelijkMaaszouookopveleanderevlakkenhetbestafzijn,nietinhetminst

inecologischezin.Hetzoueenrivierzijnmetafdoendezelfreinigendvermogen

omdeinvloedvanveleincidententeverminderen.Alswealertendaadkrachtig

blijven,zalmenspoedigmisschiennietindezelfde,maarwelineenevenzuivere

rivieralsooittevorenkunnenstappen.”

Na 2000neemt de rol van bestrijdingsmiddelen/gewasbeschermingsmiddelen

handoverhandaf;tot’10zijnnogmetname5stoffenverantwoordelijkvoorhet

overgrote deel van de normoverschrijdingen (Atrazine, Simazine, Isoproturon,

Diuron&Glyfosaat).Tochbetekentditnietheteindevanderoldiedezeen

dergelijkestoffenspelen,aangezienmetnameincidenteleoverschrijdingenzoals

dievancadmiumin’06totvandaagdedagvoortduren.Bestrijdingsmiddelen

blijvenookindezetijdalleaandachtverdienen;hetpolitiekinzichtinditbelang

blijktuitderecentebriefvanMacron(op4maart’19),waarinhijnogoproept

pesticidengebruikvoor2025tehalveren.

Complexiteit en internationale toenadering

Algemeengesproken,wordtinde21eeeuwhetbeeldvandeMaastoenemend

complexer.In’80,wanneerdeMaaseeneigendeelrapportvanRIWAwaardis

geworden,beslaat het totalemeetprogrammaal zo’n60parameters,watde

toenmaligecomplexiteitvankwaliteitsmetingengoedillustreert.In2017werden

meerdan1100parametersgemeten,watdevermeerderingvandezecomplexi-

teitevengoedillustreert.Geneesmiddelen,hormoonverstorendestoffenenrönt-

gencontrastmiddelenhebbenzichaangediend,enverspreidenzichviarioolen

lozingsincidenten.In2006werdnogaltijd19%vanhetafvalwaterinhetmaas-

stroomgebied ongezuiverd geloosd (Wit & Joenje, 2008), en zelfs moderne

zuiveringstechnieken hebben er vandaag de dagmoeitemee hetmerendeel

vandenieuwestoffentezuiveren.Nieuwe,beteremeetapparatuurhaaltdeaan-

wezigheid van steeds nieuwe stoffen boven tafel. Er ontstaat een langzame

wedlooptussenwetgeving,metingenendevervuilendestoffenzelf.Tegelijker-

tijdisersprakevaneentoenemendeinternationaleverstrengelingophetgebied

vansaneringenregelgeving,getuigebijvoorbeelddekaderrichtlijnwater(KRW)

enhetEuropean rivermemorandum(ERM), instrumentenwaarmeeeisenaan

dewaterkwaliteit Europabreedvankrachtworden.Hetbeleidgeraakt stilaan

meer afgestemd, wat ook zonder meer noodzakelijk is om de toenemende

complexiteitvandrinkwaterbereidingbaasteblijven.

Inhetrapportvan’09wordtvermelddatgeneesmiddelenalsprobleemstoffen-

groepgewasbeschermingsmiddelenverdrongenhebbeninaantal.Meerenmeer

154 155

RIWA-MaasRIWA-Maas

Bijlage 1Stoffen die in 2018 de ERM-streefwaarden overschreden



Oxypurinol 2465-59-0 0,1 µg/l - - - - - - 1,2 - - 11 11 100,00%

Guanylureum 141-83-3 0,1 µg/l - 0,93 0,76 - 3,9 - 0,86 6,1 1,7 73 77 94,81%

Jomeprol 78649-41-9 0,1 µg/l - 0,5 0,37 - 0,46 - 0,29 0,54 0,51 66 76 86,84%

Metformine 657-24-9 0,1 µg/l - 1,31 2,495 - 1,2 - 0,42 0,77 0,81 63 76 82,89%

Valsartanzuur 164265-78-5 0,1 µg/l - - - - - - 0,62 - - 9 11 81,82%

Jopromide 73334-07-3 0,1 µg/l - 0,5 0,62 - 0,41 - 0,18 0,25 0,24 59 76 77,63%

Gabapentine 60142-96-3 0,1 µg/l - - - - - - 0,25 0,4 0,2 27 37 72,97%

Johexol 66108-95-0 0,1 µg/l - 0,18 0,34 - 0,28 - 0,11 0,31 0,18 31 76 40,79%

Claritromycine 81103-11-9 0,1 µg/l - - - - - - 0,12 - - 2 8 25,00%

Tramadol 27203-92-5 0,1 µg/l 0,058 0,1608 0,1821 - 0,15 - - 0,12 0,06 13 77 16,88%

Azithromycine 83905-01-5 0,1 µg/l - - - - - - 0,21 < 0,05 < 0,05 4 25 16,00%

Amidotrizoïnezuur 117-96-4 0,1 µg/l - 0,03 0,04 - 0,05 - 0,15 0,19 0,29 9 76 11,84%

Jopamidol 60166-93-0 0,1 µg/l - 0,07 0,08 - < 0,02 - 0,1 0,1 0,2 7 76 9,21%

N-formyl-4-amino- 1672-58-8 0,1 µg/l - - - - - - 0,11 - - 1 12 8,33%

antipyrine (FAA)

Joxitalaminezuur 28179-44-4 0,1 µg/l - - - - 0,13 - 0,048 0,13 0,05 3 50 6,00%

Paracetamol 103-90-2 0,1 µg/l - - - - 0,26 - 0,043 0,094 0,014 3 50 6,00%

Valsartan 137862-53-4 0,1 µg/l - 0,0904 0,0991 - - - 0,09 0,16 0,18 3 62 4,84%

Cetirizine 83881-51-0 0,1 µg/l - 0,0885 0,1068 - - - - - - 1 24 4,17%

Flecainide 54143-55-4 0,1 µg/l - 0,0825 0,1017 - - - - - - 1 26 3,85%

Sotalol 3930-20-9 0,1 µg/l 0,045 0,076 0,096 - 0,11 - 0,036 0,33 0,033 2 63 3,17%

Ibuprofen 15687-27-1 0,1 µg/l 0,017 0,116 0,111 - - < 0,032 0,042 < 0,032 2 74 2,70%

Lamotrigine 84057-84-1 0,1 µg/l - 0,0833 0,0935 - - - 0,11 - - 1 38 2,63%

Hydrochloorthiazide 58-93-5 0,1 µg/l - - - - 0,099 - 0,024 0,29 0,084 1 50 2,00%

Carbamazepine 298-46-4 0,1 µg/l 0,023 0,049 0,053 - - 0,023 0,11 0,06 1 76 1,32%

Diclofenac 15307-86-5 0,1 µg/l 0,031 0,045 0,102 - 0,045 - < 0,004 0,04 0,04 1 89 1,12%

Maximale concentraties. ERM-sw = ERM streefwaarde, TAI = Tailfer, NAM = Namêche, LUI = Luik, EYS = Eijsden, HEE = Heel, HEU = Heusden, BRA = Brakel, KEI = Keizersveer, HAR = Haringvliet, *) = niet vast te stellen, omdat de onderste rapportagegrens hoger ligt dan de ERM-streefwaarde, - = niet gemeten.

In de tabel is de hoogst gemeten waarde weergegeven indien de parameter de ERM-streefwaarde heeft overschre-den. Voor zuurstof geldt een ERM-streefwaarde voor het minimum en worden de laagst gemeten concentraties weergegeven. Onderstreepte parameters zijn in 2018 beoordeeld als drinkwater relevant [Van der Velden-Slootweg en Bannink, 2018].


Industriële verontreinigingen en consumentenproducten 538 1860 28,92%

thyleendiaminetetra- 60-00-4 1 µg/l - 8,2 11 11 16 - 29 49 10 71 71 100,00%

azijnzuur (EDTA)

2-propanol 67-63-0 1 µg/l - - - - 2,2 - - - - 1 1 100,00%

(t.o.v. methylbenzeen)

trifluorazijnzuur (TFA) 76-05-1 0,1 µg/l - - - - - - 1,3 1,2 1,3 38 38 100,00%

1,3,5-triazine-2,4,6-triamine 108-78-1 1 µg/l - - - - 3,2 4,1 2,6 2,9 2,7 112 176 63,64%

(melamine)

Sucralose 56038-13-2 1 µg/l - - - - - 4,7 3,8 5,5 1,6 21 38 55,26%

1,4-dioxaan 123-91-1 0,1 µg/l - - - 0,76 0,45 - 0,15 0,44 1,5 102 196 52,04%

trichloorazijnzuur (TCA) 76-03-9 0,1 µg/l - - - - - 0,32 0,18 - - 19 37 51,35%

di-ethyleentriaminepenta 67-43-6 1 µg/l - < 1 < 1 2,4 < 1 - 5,2 3,8 1 19 63 30,16%

-azijnzuur (DTPA)

tetrahydrofuraan (THF) 109-99-9 0,1 µg/l - - - - 1,2 - - 0,15 1,9 33 121 27,27%

nitrilotriazijnzuur (NTA) 139-13-9 1 µg/l - < 1 < 1 7,7 < 1 - 7,6 1,1 < 1 15 63 23,81%

Methenamine 100-97-0 1 µg/l - - - - 1,1 - 0,61 1,5 2,8 12 51 23,53%

Benzotriazool 95-14-7 1 µg/l - 2,54 4,43 - 2 1,5 1 1,8 0,93 43 238 18,07%

diisopropylether (DIPE) 108-20-3 1 µg/l - < 0,1 11,2 8,57 3,1 1,3 0,0179 0,815 0,0759 30 252 11,90%

dimethylketon (aceton) 67-64-1 1 µg/l - - - - 29 - - - - 14 149 9,40%

tributylfosfaat (TBP) 126-73-8 1 µg/l - < 0,02 1,077 1,38 0,401 1,1 0,29 1,04 0,22 4 89 4,49%

Benzothiazool 95-16-9 0,1 µg/l - - - - 0,1 - - 0,08 0,14 1 39 2,56%

2,4-dinitrofenol 51-28-5 0,1 µg/l - 0,061 0,194 0,05 0,027 < 0,05 0,06 0,036 < 0,05 1 52 1,92%

5-methyl-1H-benzotriazool 136-85-6 1 µg/l - 0,275 2,03 - 0,46 0,26 0,17 0,25 0,16 3 238 1,26%

(tolyltriazol)

156 157

RIWA-MaasRIWA-Maas


Gewasbeschermingsmiddelen, biociden en hun metabolieten 174 1323 13,15%

aminomethylfosfonzuur 1066-51-9 0,1 µg/l 0,287 0,745 1,086 1,64 6,6 2,1 1,1 2,3 0,76 85 123 69,11%

(AMPA)

Desfenylchloridazon 6339-19-1 0,1 µg/l 0,074 0,154 0,148 - 0,25 - 0,19 0,29 0,15 56 89 62,92%

Glyfosaat 1071-83-6 0,1 µg/l < 0,05 0,059 0,402 0,145 0,16 0,15 < 0,05 0,11 0,054 14 115 12,17%

triflusulfuron-methyl 126535-15-7 0,1 µg/l - - - - - 0,32 0,14 - - 2 25 8,00%

Etridiazool 2593-15-9 0,1 µg/l - - - - - < 0,01 0,17 - - 2 37 5,41%

Fluopyram 658066-35-4 0,1 µg/l - - - - - 0,017 0,11 - - 1 25 4,00%

Thiabendazool 148-79-8 0,1 µg/l - 0,6834 0,1002 - - < 0,01 < 0,01 - - 2 51 3,92%

2-(methylthio)benzothiazool 615-22-5 0,1 µg/l - < 0,02 0,115 - < 0,03 - - 0,06 < 0,03 1 39 2,56%

terbutylazine 5915-41-3 0,1 µg/l 0,031 0,051 0,067 0,0919 0,0668 0,1 0,107 0,113 0,0987 3 129 2,33%

carbendazim 10605-21-7 0,1 µg/l < 0,01 < 0,025 < 0,025 - 0,072 0,022 0,45 < 0,02 < 0,02 2 136 1,47%

metolachloor 51218-45-2 0,1 µg/l 0,023 0,097 0,081 0,118 0,0929 0,13 0,06 0,1 0,076 2 149 1,34%

tolclofos-methyl 57018-04-9 0,1 µg/l - < 0,02 < 0,02 < 0,003 < 0,003 < 0,01 0,105 < 0,02 < 0,02 1 87 1,15%

chloridazon 1698-60-8 0,1 µg/l < 0,03 0,034 0,176 0,0933 0,046 0,068 0,0265 0,0568 0,0229 1 129 0,78%

cyanazine 21725-46-2 0,1 µg/l < 0,015 < 0,025 < 0,025 - < 0,02 0,11 0,05 < 0,02 < 0,02 1 137 0,73%


Algemene parameters en nutriënten 335 1677 19,98%

DOC 3 mg/l 5,48 - - 4,8 3,8 5,64 5,99 6 4,7 123 177 69,49%

(opgelost organisch koolstof)

TOC 4 mg/l - 7,2 5,5 11 4,2 - 6,33 6,4 - 67 179 37,43%

(totaal organisch koolstof)

zuurstof 7782-44-7 8 mg/l 8,7 5,3 4,7 5,9 5,9 7,7 8,4 6,9 5,7 82 317 25,87%

AOX (ads, org, geb, chloor) 25 µg/l - - - 45 - - - 33 19 6 51 11,76%

EGV (elek, geleid,verm, 20 °C) 70 mS/m 50 82,4 88,4 72,3 67 - 59,2 63 82 28 269 10,41%

chloride 16887-00-6 100 mg/l 25,7 103 117 91,2 79 73 69 75 150 18 367 4,90%

temperatuur 25 °C 24 25,7 25,9 25,4 23,1 25,6 25 26,5 25,1 11 317 3,47%

Maximale concentraties. ERM-sw = ERM streefwaarde, TAI = Tailfer, NAM = Namêche, LUI = Luik, EYS = Eijsden, HEE = Heel, HEU = Heusden, BRA = Brakel, KEI = Keizersveer, HAR = Haringvliet, *) = niet vast te stellen, omdat de onderste rapportagegrens hoger ligt dan de ERM-streefwaarde, - = niet gemeten.

In de tabel is de hoogst gemeten waarde weergegeven indien de parameter de ERM-streefwaarde heeft overschre-den. Voor zuurstof geldt een ERM-streefwaarde voor het minimum en worden de laagst gemeten concentraties weergegeven. Onderstreepte parameters zijn in 2018 beoordeeld als drinkwater relevant [Van der Velden-Slootweg en Bannink, 2018].

Bijlage 2Innamestops en –beperkingen als gevolgvan waterverontreiniging

Innamepunt: WML, Heel (Lateraalkanaal)

Volgnr. Aanvang Einde Duur [d] Categorie Omschrijving

1 do 04-01-18 00:00 wo 10-01-18 00:00 6,00 Screeningsonderzoek Significante verhoging in chromatogram, H1

2 vr 12-01-18 00:00 ma 15-01-18 00:00 3,00 Screeningsonderzoek Significante verhoging in chromatogram, H2

3 wo 17-01-18 00:00 vr 19-01-18 00:00 2,00 Screeningsonderzoek Significante verhoging in chromatogram, H3

4 vr 26-01-18 00:00 ma 29-01-18 00:00 3,00 Verhoogde troebelheid Troebelheid

5 di 30-01-18 00:00 do 01-02-18 00:00 2,00 Overig Inspectie innamepomp 2

6 vr 02-02-18 00:00 vr 16-02-18 00:00 14,00 Screeningsonderzoek Significante verhoging in chromatogram,

H4, storing sensoren

7 di 20-02-18 00:00 wo 21-02-18 00:00 1,00 Verhoogde troebelheid Troebelheid

8 za 24-02-18 00:00 ma 26-02-18 00:00 2,00 Alarm biomonitoring (mossel) Cal A2, onbekende GCMS met concentratie van 10,2 µg/l

9 wo 07-03-18 00:00 di 13-03-18 00:00 6,00 Alarm biomonitoring (mossel) Cal A3, Cadmium met een concentratie van 5,7 µg/l

10 wo 14-03-18 00:00 vr 16-03-18 00:00 2,00 Alarm biomonitoring (mossel) LC-Aqua 048 met een concentratie van 1,1 µg/l, H5

11 di 20-03-18 00:00 di 20-03-18 00:00 0,00 Alarm biomonitoring (mossel) Troebelheid

12 za 24-03-18 00:00 ma 26-03-18 00:00 2,00 Alarm biomonitoring (mossel) Cal A4 onbekende GCMS met een concentratie

van 3,0 µg/l, Troebelheid

13 za 31-03-18 00:00 di 03-04-18 00:00 3,00 Waarschuwing lozende partij Verontreiniging gemeld vanuit Sitech

14 do 05-04-18 00:00 vr 06-04-18 00:00 1,00 Alarm biomonitoring (mossel) MM

15 zo 15-04-18 00:00 ma 16-04-18 00:00 1,00 Alarm biomonitoring (mossel) MM

16 do 19-04-18 00:00 ma 23-04-18 00:00 4,00 Waarschuwing grensmeet- Infra-Web melding lozing afvalwater,

station Eijsden Benzylchloride

17 wo 25-04-18 00:00 do 26-04-18 00:00 1,00 Alarm biomonitoring (mossel) Troebelheid

18 vr 04-05-18 00:00 ma 07-05-18 00:00 3,00 Screeningsonderzoek H6 significante afwijking, Cal A5

19 di 15-05-18 00:00 di 15-05-18 00:00 0,00 Alarm biomonitoring (mossel) MM

20 wo 16-05-18 00:00 wo 16-05-18 00:00 0,00 Alarm biomonitoring (mossel) MM

21 wo 30-05-18 00:00 vr 01-06-18 00:00 2,00 Waarschuwing grensmeet- Cal A6: GCMS onbekenden 3,3 µg/l

station Eijsden en 6,4 µg/l

22 ma 04-06-18 00:00 wo 13-06-18 00:00 9,00 Waarschuwing grensmeet H7 significante afwijking LC chromatogram,

station Eijsden Cal A7; drie onbekenden

23 di 19-06-18 00:00 di 19-06-18 00:00 0,00 Overig Storing ews pomp

158 159

RIWA-MaasRIWA-Maas

Vervolg Innamepunt: WML, Heel (Lateraalkanaal)


24 za 23-06-18 00:00 zo 24-06-18 00:00 1,00 Alarm biomonitoring (mossel) MM

25 vr 29-06-18 00:00 vr 06-07-18 00:00 7,00 Waarschuwing grensmeet- H8 Aceton 29 µg/l, modificatie mosselmonitor

station Eijsden

26 do 12-07-18 00:00 do 12-07-18 00:00 0,00 Alarm biomonitoring (mossel) MM

27 vr 13-07-18 00:00 ma 16-07-18 00:00 3,00 Alarm biomonitoring (mossel) MM diverse keren alarm

28 wo 25-07-18 00:00 do 26-07-18 00:00 1,00 Reguliere meting Temperatuur Maaswater > 25°C

29 vr 27-07-18 00:00 vr 27-07-18 00:00 0,00 Alarm biomonitoring (mossel) MM

30 vr 27-07-18 00:00 ma 30-07-18 00:00 3,00 Alarm biomonitoring (mossel) MM

31 di 31-07-18 00:00 wo 01-08-18 00:00 1,00 Alarm biomonitoring (mossel) MM

32 wo 01-08-18 00:00 do 02-08-18 00:00 1,00 Overig vergissing CW

33 ma 06-08-18 00:00 vr 10-08-18 00:00 4,00 Waarschuwing grensmeet- H9 (LCAqua-460 met 1,8 µg/l)

station Eijsden

34 ma 13-08-18 00:00 ma 13-08-18 00:00 0,00 Alarm biomonitoring (mossel) MM

35 ma 13-08-18 00:00 vr 17-08-18 00:00 4,00 Alarm biomonitoring (mossel) H10 LCAqua-160 met 1,6 µg/l, MM

36 zo 19-08-18 00:00 ma 20-08-18 00:00 1,00 Alarm biomonitoring (mossel) MM

37 ma 20-08-18 00:00 do 23-08-18 00:00 3,00 Waarschuwing grensmeet- H11 LCAqua-160 met 1,0 µg/l

station Eijsden

38 za 01-09-18 00:00 ma 03-09-18 00:00 2,00 Alarm biomonitoring (mossel) MM

39 vr 07-09-18 00:00 do 13-09-18 00:00 6,00 Alarm biomonitoring (mossel) MM diverse keren alarm

40 di 25-09-18 00:00 do 27-09-18 00:00 2,00 Waarschuwing grensmeet- Cal A13

station Eijsden

41 vr 28-09-18 00:00 wo 24-10-18 00:00 26,00 Waarschuwing grensmeet- Cal A14 (drie onbekenden;

station Eijsden 41,0 µg/l) H12 (1,1 µg/l 1H-Benzotriazool)

42 vr 26-10-18 00:00 vr 26-10-18 00:00 0,00 Waarschuwing grensmeet- mm en H13 (1,1 µg/l 1H-Benzotriazool)

station Eijsden

43 za 03-11-18 00:00 ma 05-11-18 00:00 2,00 Alarm biomonitoring (mossel) Cal A15 (onbekende 2018-EIJS-025 met 3,4 µg/l), mm

44 ma 12-11-18 00:00 wo 14-11-18 00:00 2,00 Waarschuwing grensmeet- 1H-Benzotriazool 1,4 µg/l

station Eijsden

45 ma 19-11-18 00:00 wo 21-11-18 00:00 2,00 Waarschuwing grensmeet- Cal A20,Tributylfosfaat 3,1 µg/l

station Eijsden

46 wo 05-12-18 00:00 ma 10-12-18 00:00 5,00 Waarschuwing grensmeet- Cal A21, Tributylfosfaat 4,4 µg/l

station Eijsden

47 vr 21-12-18 00:00 wo 02-01-19 00:00 12,00 Overig preventieve innamestop ivm kerst/nieuwjaar

Innamepunt: Dunea, Brakel (Afgedamde Maas)


1 za 13-01-18 00:00 za 03-02-18 00:00 21,00 Overig werkzaamheden in Brakel

2 vr 09-03-18 00:00 di 13-03-18 00:00 4,00 Waarschuwing grensmeet- Cadmium in de Maas

station Eijsden

Innamepunt: Evides Waterbedrijf, Biesbosch (Gat van de Kerksloot)


1 ma 04-06-18 08:00 wo 06-06-18 10:15 2,09 Overig werkzaamheden: te water laten baggerschepen

voor de ontgronding van de Gijster

2 vr 10-08-18 00:30 vr 10-08-18 08:00 0,31 Overig Laag zuigniveau: rooster verstopt geraakt door

waterplanten

3 vr 10-08-18 21:20 ma 13-08-18 15:45 2,77 Alarm biomonitoring (daphnia)

4 ma 27-08-18 10:00 do 30-08-18 15:45 3,24 Overig Inspectie van leiding 1

5 vr 07-09-18 06:30 vr 07-09-18 15:30 0,38 Alarm biomonitoring (daphnia) Loos alarm

6 ma 12-11-18 08:30 di 13-11-18 15:30 1,29 Waarschuwing waterschap Olie in de rivier buiten de werkhaven

7 do 27-12-18 16:30 ma 31-12-18 09:00 3,69 Verhoogde troebelheid

Innamepunt: Evides Waterbedrijf, Haringvliet (Haringvliet)


1 za 13-01-18 00:00 ma 15-01-18 08:00 2,33 Verhoogde troebelheid

2 wo 17-01-18 15:00 do 18-01-18 12:00 0,88 Verhoogde troebelheid

3 wo 07-02-18 10:00 wo 07-02-18 14:00 0,17 Overig Lucht in pomp 3

4 di 27-02-18 00:00 ma 05-03-18 13:00 6,54 Overig Bevroren vacuumpomp

5 ma 23-04-18 08:00 ma 23-04-18 18:00 0,42 Overig Werkzaamheden aan persleiding

6 di 24-04-18 15:00 do 26-04-18 08:00 1,71 Overig Reparatie werkzaamheden aan pompstation

Haringvliet

7 di 29-05-18 06:00 vr 01-06-18 21:00 3,63 Overig Pompstation uitgevallen i.v.m. vervuiling korf

en leiding

8 wo 13-06-18 10:00 do 14-06-18 09:00 0,96 Overig Laag niveau vacuumvat

9 ma 18-06-18 09:00 ma 18-06-18 19:00 0,42 Overig Proppen ruwwaterleiding

10 wo 11-07-18 08:00 wo 11-07-18 14:00 0,25 Overig Proppen innameleiding

11 ma 27-08-18 03:00 ma 27-08-18 09:00 0,25 Overig Pompstation uitgevallen

12 za 08-09-18 00:00 za 08-09-18 11:00 0,46 Overig Pompstation uitgevallen op laag reservoir

13 za 22-09-18 00:00 ma 24-09-18 09:00 2,38 Overig Modbus verbinding uitgevallen

14 zo 30-09-18 14:00 wo 03-10-18 10:00 2,83 Overig Verstopte lamellen-separator voorzuivering Ouddorp

15 za 20-10-18 10:00 ma 22-10-18 10:01 2,00 Overig Pompstation uitgevallen

16 do 01-11-18 00:00 do 01-11-18 21:00 0,88 Overig Vervangen pomplagers 160 161

RIWA-MaasRIWA-Maas

Bijlage 3Streefwaarden uit het European River Memorandum(maximale waarden, tenzij anders vermeld)

Algemene parameters Eenheid Streefwaarde

Zuurstofgehalte mg/l > 8

Elektrisch geleidingsvermogen mS/m 70

Zuurgraad pH 7 – 9

Temperatuur °C 25

Chloride mg/l 100

Sulfaat mg/l 100

Nitraat mg/l 25

Fluoride mg/l 1,0

Ammonium mg/l 0,3

Organische groepsparameters Eenheid Streefwaarde

Totale organische koolstof (TOC) *** mg/l 4

Opgeloste organische koolstof (DOC) *** mg/l 3

Adsorbeerbare organische halogeenverbindingen (AOX) μg/l 5

Adsorbeerbare organische zwavelverbindingen (AOS) μg/l 80

Antropogene natuurvreemde stoffen met uitwerkingen op biologische systemen Eenheid Streefwaarde

Pesticiden en hun afbraakproducten, per stof μg/l 0,1*

Endocrien werkzame substanties, per stof μg/l 0,1*

Geneesmiddelen (incl. antibiotica), per stof μg/l 0,1*

Biociden per stof μg/l 0,1*

Overige organische halogeenverbindingen, per stof μg/l 0,1*

Geëvalueerde stoffen zonder biologische werking Eenheid Streefwaarde

Microbiologisch moeilijk afbreekbare stoffen, per stof μg/l 1,0

Niet-geëvalueerde stoffen

(mogelijk tot in het drinkwater doordringende** stoffen, of stoffen die niet-gekarakteriseerde afbraak- μg/l 0,1

en transformatieproducten vormen) per stof

Hygiënisch-microbiologische kwaliteit

De hygiënisch-microbiologische kwaliteit van het oppervlaktewater moet zodanig worden verbeterd dat een

uitstekende zwemwaterkwaliteit zoals bedoeld in EU-richtlijn 2006/7/EG blijvend gegarandeerd is.

Inaanvullingop/afwijkingvanhetbovenstaandewordenindezerapportagede

volgendestreefwaardenaangehoudenvoorMaaswaterwaaruitdrinkwaterwordt

bereid:

Bromide : 70 µg/L

Cafeïne : 1 µg/L (gebaseerd op Opinion of the Scientific Committee on Food on Additional information on “energy” drinks)

ER-CALUX® : 3,8 ng E2-eq/l (gebaseerd op Brand et al., 2013)

GR-CALUX® : 21 ng DEX-eq/l (gebaseerd op Brand et al., 2013)

NDMA : 12 ng/l (gebaseerd op het Drinkwaterbesluit)

* tenzij als gevolg van voortschrijdend toxicologisch inzicht hier een lagere waarde voor moet worden aangehouden, bijvoorbeeld voor genotoxische substanties

** stoffen die zich niet of niet voldoende laten verwijderen met natuurlijke methoden voor de zuivering van drinkwater*** tenzij vanwege de geogene verhoudingen hier hogere waarden voor moeten worden aangehouden

162 163

RIWA-MaasRIWA-Maas

Bijlage 4Drinkwater richtwaarden (gepubliceerd in april 2019)

Stofnaam Waarde eenheid

1,2-bis(2-methoxyethoxy)ethaan 440 µg/l

1,3,5-trimethylbenzeen 70 µg/l

10,11-dihydro-10,11-dihydroxycarbamazepine 50 µg/l

2,5-furaandicarbonzuur 1100 µg/l

4-methyl-1H-benzotriazool 350 µg/l

8-hydroxypenillic acid 10 µg/l

acesulfaam-K 3200 µg/l

amidotrizoïnezuur 250 mg/l

benzotriazool 700 µg/l

bis(2-methoxyethyl)ether 440 µg/l

butoxypopyproyleen glycol 1400 µg/l

cafeïne 1500 µg/l

carbamazepine 50 µg/l

cyclamaat 2500 µg/l

diclofenac 7,5 µg/l

dioxaan 3 µg/l

ethyleendiaminetetra-azijnzuur 600 µg/l

ethyllactaat 500 µg/l

gabapentine 100 µg/l

guanylureum 22,5 µg/l

hexamethyleentetramine 500 µg/l

hydrochloorthiazide 6 µg/l

isopropylether 1400 µg/l

johexol 375 mg/l

jomeprol 1000 mg/l

jopamidol 415 mg/l

joxitalaminezuur 500 mg/l

melamine 0,28 µM

Stofnaam Waarde eenheid

metformine 196 µg/l

methyl-tert-butylether 9420 µg/l

metoprolol 9,8 µg/l

N-acetyl-4-aminoantipyrine 10 µg/l

DTPA 700 µg/l

nitrilotriazijnzuur 400 µg/l

paroxetine 5 µg/l

polysorbaat 60 175 mg/l

sacharine 1300 µg/l

sotalol 80 µg/l

sucralose 5000 µg/l

tetraglyme 440 µg/l

tolyltriazool 350 µg/l

tributylfosfaat 350 µg/l

trichloormethaan 25 µg/l

triethyl fosfaat 1400 µg/l

164 165

RIWA-MaasRIWA-Maas

Bijlage 5Niet langer drinkwaterrelevante stoffen (lijst 3)

Compound CAS

1,2-Benzisothiazol-3(2H)-one 2634-33-5

1,3-Diethyldiphenylurea 85-98-3

1,3-Diphenylguanidine 102-06-7

2,4-D (2,4-dichlorophenoxyacetic Acid) 94-75-7

4-n-Nonyl phenol 104-40-5

Acesulfame-K 55589-62-3

Acetone 67-64-1

AHTN (6-acetyl-1,1,2,4,4,7-hexamethyltetraline) 1506-02-01

Amoxicillin 26787-78-0

Aspirin (acetylsalicylic acid) 50-78-2

Azelaic acid 123-99-9

BAM (2,6-dichlorobenzamide) 2008-58-4

Barbital 57-44-3

BBP (butylbenzylphtalate) 85-68-7

Benzotriazole 95-14-7

BPS (4,4’-sulfonyldiphenol) 80-09-1

Caffeine 58-08-2

Carbamazepine 298-46-4

Carbendazim 10605-21-7

Chloridazon 1698-60-8

Chlorotoluron 15545-48-9

Ciprofloxacin 85721-33-1

Clarithromycin 81103-11-9

Clindamycin 18323-44-9

DBP (dibutyl phthalate) 84-74-2

DEP (diethyl phthalate) 84-66-2

DIBP (di-(2-methyl-propyl)phthalate) 84-69-5

Diclofenac 15307-86-5

Compound CAS

Diglyme (bis(2-methoxyethyl)ether) 111-96-6

Dimethenamid 87674-68-8

Diuron (DMCU) 330-54-1

DMSA (N,N-dimethylaminosulfanilide) 4710-17-2

ER-CALUX not applicable

Erythromycin 114-07-8

Estrone 53-16-7

ETBE (ethyl-tertiairy-butyl-ether) 637-92-3

Galaxolide (HHCB) 1222-05-5

GR-CALUX not applicable

Ibuprofen 15687-27-1

Ioxaglic acid 59017-64-0

Isoproturon 34123-59-6

Lincomycin 154-21-2

MCPA (4-chloro-2-methylphenoxyacetic acid) 94-74-6

Mecoprop (MCPP) 93-65-2

Metazachlor 67129-08-2

Methenamine/urotropine/hexamine 100-97-0

Methyl-desfenylchloridazon 17254-80-7

Metolachlor 51218-45-2

MTBE (methyl-tert-butylether) 1634-04-04

Musk (ketone) 81-14-1

Musk (xylene) 81-15-2

Naproxen 22204-53-1

N-butylbenzenesulphonamide 3622-84-2

NDMA (nitrosodimethylamine) 62-75-9

Nicosulfuron 111991-09-4

Oxadiazon 19666-30-9

166 167

RIWA-MaasRIWA-Maas

Vervolg Niet langer drinkwaterrelevante stoffen (lijst 3)

Compound CAS

Pentobarbital 76-74-4

PFBA (perfluorobutanoic acid) 375-22-4

PFBS (perfluorobutane sulfonate) 29420-49-3

PFHxS (perfluorohexane sulfonate) 432-50-7

PFOA (perfluorooctanoic acid) 335-67-1

PFOS (perfluorooctanoic sulfonate) 1763-23-1

Phenanthrene 85-01-8

Phenazone 60-80-0

Phenobarbital 50-06-6

Salicylic Acid 69-72-7

Sucralose 56038-13-2

Sulfamethoxazole 723-46-6

Surfynol 104 126-86-3

TBP (tributylphosphate) 126-73-8

TCEP (tris(2-chloroethyl) phosphate) 115-96-8

TCPP (tri-(2-chloroisopropyl) phosphate) 13674-84-5

Tolyltriazole (5-methyl-1-H-benzotriazole) 29385-43-1

Triamcinolonehexacetonide 5611-51-8

Trichloroacetic acid (TCA) 76-03-9

Trifluoroacetic acid (TFA) 76-05-1

Trifluoroacetic acid (TFA) 76-05-1

Trifluoromethanesulfonic acid (F3-MSA) 1493-13-6

Trifluoromethanesulfonic acid (F3-MSA) 1493-13-6

Triphenylphosphine oxide (TPPO) 791-28-6

Tris(1-chloro-2-propyl)phosphate (TCPP) 13674-84-5

Vinylchloride 75-01-4

Bijlage 6Rioolwateroverstorten

Uitgelicht: riooloverstorten

Inparagraaf2.5vandeelAvraagtRIWA-Maasaandachtvoorhetbelangvan

riooloverstorten.Datheefttemakenmetderelatiefgoedewaterkwaliteitvan

regenwaterrivier de Maas in perioden zonder neerslag. Daaruit volgt dat

riooloverstorten -ondernormale,nietdrogeomstandigheden -wellichtmeer

invloedhebbenopdewaterkwaliteitdan totnu toewerdaangenomen.Hier

volgtmeerachtergrondinformatieoverditthema.

BijeenlageafvoerindeMaasiserminderverdunningvanlozingen.Daardoor

isereenzekerewaterkwaliteitsverslechteringteverwachten.Hoewelerin2018

langeperiodenvanlageafvoerwaren,isdewaterkwaliteitminderachteruitge-

gaandanverwacht.Verschillendefactorenkunnenhieraanbijgedragenhebben,

zoalsdeverblijftijdvanverserwater,deinbrengvanschoonwaterdoorkleine

stromen,en/ofbetereafbraakenbindingvanverontreinigingen.Dezeverklarin-

genwerdenalinhetRIWA-Maasrapportvan‘76genoemd.Indatnotoirdroge

jaarwerdgedurende10dageneendebietvan0bijLithwaargenomen.

Eenfactordietotnogtoenognietonderdeaandachtkwamalsverklaringvoor

dit‘schoner-dan-verwachtewater’,ishetontbrekenvanriooloverstortentijdens

droogte.Hetisdenkbaardateenverminderinginlozingvan(ongezuiverd)afval-

watereenmerkbaarpositieveinvloedheeftopdeMaaswaterkwaliteit.Debeste

manieromditteonderzoekenisomtekijkennaaroverstortenwanneerzejuist

wélactiefzijn.Hiervolgteenoverzicht.

Een riooloverstort isbedoeldalsnooduitlaatomde riolering teontlastenbij

groteafvoerendoorbijvoorbeeldhoosbuien. Indepraktijk iszo’nuitlaatbe-

doeldomenigemalenperjaaractieftezijn.Daaroverzijnafsprakengemaakt

tussenwaterschappenengemeentes.Vaakwordtgemiktopeenvastehoeveel-

heidoverstortvoorbepaalderegenreeksen(vanbijvoorbeeld10jaar),zodatde

168 169

RIWA-MaasRIWA-Maas

vuillastdanjaaropjaargelijkblijft(DeKorte&Motelica,2011).Aangenomen

wordtdatoverstorteneenbetrekkelijkgeringrisicovormen,omdatdefrequentie

enhetvolumein90tot99procentvanallegevallenisteruggebrachttot‘niet

ergdusaanvaardbaar’(Lahr,terLaak&Derksen,2014,pp.57).

Anno2015zoudenerzo’n13.700riooloverstorten inNederlandzijn(Rotgers,

2016).Datkomtneeropongeveeréénoverstortper1250inwoners.Nietaldeze

overstortenzullendirectmerkbaareffecthebbenopdekwaliteitvanhetrivier-

water,aangezienzo’n85procentvandeoverstortenloostopkleine,doorgaans

stilstaandeofsemi-stagnantewateren(TweedeKamer,1997-1998).Daarkunnen

zeoverigensvoorhuneigenproblemenzorgen,metnamevoordeveehouderij

(ziebv.H2O,2-2004).Desalnietteminzullendezeoverstortenvanlieverleein-

vloedhebbenopderivieren.Daarnaastiserookeendeelvandeoverstorten

datdirectopderivierenloost.EenrapportvanDeltarestoontbijvoorbeeldaan

datdeMaasinNederlandovervrijweldegehelelengtebezaaidismetoverstor-

ten(deMan&Liefting,2017).

Inverbandmetdeandere,kleinerewateren,ishettreffenddateenrecentrapport

vanNatuur&Milieu (anno2019) vermeldt dat deNederlandsewaterkwaliteit

juist voor zulke wateren zó zwaar onder druk staat, dat sancties vanuit de

EUeenreëledreigingvormen.Waarderivierenaldecenniaeengestadigeverbe-

teringvertonen,blijven‘detallozesloten,beken,grachtenenkleineplassendie

Nederlandkent’klaarblijkelijkachter.Slechtseenprocentvandevoorditrapport

gemetenwaterenbleekaandewaterkwaliteitsrichtlijnentevoldoen.Alsbelang-

rijkste oorzaken noemtmenmest, gewasbeschermingsmiddelen en rioolover-

stort.Dit rapport isondermeerbelangwekkendomdathetbreeduitgemeten

werdindemedia.WellichtishetzinvoldedoorRotgers(2016)genoemdereser-

veringenoverdeeigenlijkevuillastvanoverstortwatereensteonderstrepen,al

ishierweinigoverbekendenstaatbuitenkijfdatinkleinerestadswaterenmeer

zakeneenrolspelen,zoalseendjesvoerenendeuitspoelingvanhondenpoep

(Rioned,2015).

Casus Haaren & Eindhoven

Vanaugustustotnovember2018hebbendegemeenteHaarenendegemeente

Eindhovenvanenigetientallenoverstortlocatiesdelozingsduurenhetoverstort-

volumebijgehouden.EindhoveniseensignificantegemeenteinhetMaasstroom-

gebied.Uitdemeetgegevensblijktallereerstdatergroteverschillenbestaan

tussendeverschillende locaties.Sommige locatieshebben indeze tijdniets

geloosd,waaranderelocatiescumulatiefmeerdaneendagactiefgeloosdheb-

ben. Het (grof) geschatte overstortvolume loopt bij de overstorten dan ook

uiteenvan0m3totmeerdan75.000m3,meteengemiddeldevan457(Haaren),

respectievelijk4512(Eindhoven)m3.

WanneervoordegemeenteEindhovendetotalehoeveelheidgeloosdwateraan

detotalelozingstijdvanalleoverstortenkoppelen,blijktdatgedurendedetijd

datdeoverstortenactiefwaren,ertotaalgemiddeldzo’n10,5m3/sgestortis.

Indenachtvan30oktoberwarenindebemetentijdsperiodedemeesteover-

stortengelijktijdigactief.Deoverstortmethetgrootstedebietstorttedienacht

eenmaximumafvoerovervanzo’n2m3/s,terwijlalleoverstortencumulatiefeen

maximumafvoervan7,5m3/shaalden.AfhankelijkvandeafvoervandeMaas,

zoude totaleoverstort (opeendagals30oktober)eensignificante invloed

kunnenuitoefenen.Lokaaldoethetdatzeker.

OnderzoeknaardeafvoervandeMaasbijMegenin2018,laatziendatdeze

afvoer juistgedurendedemaandenaugustustotnovemberrelatief laagwas,

onderde50m3/s,meteenenkeleuitschietertotmaximaal200m3/s.Demeeste

overstorteninEindhovenwareninderdaadop30oktoberactief,demeestein

Haarenop9augustus,waarbijdehoeveelheidneerslagbinnendegemeente-

grenzendatverschillijktteverklaren.Opbeidedagenisereenpiekindeafvoer

vandeMaastezien,waarbijdepiekvan9augustusrondde50m3/s,endepiek

van30oktoberrondde160m3/sligt.Opbasisvandezegegevensblijktdat

overstortendoorgaansbijverhoogdeafvoerenvandeMaasactiefzijn,watwei-

nigverrassendis.

170 171

RIWA-MaasRIWA-Maas

KoppelingvanhetgemiddeldeoverstortvolumevanEindhovenpertijdseenheid

aanhetdebietvandeMaaslevertopdatereenperiodeisdatdeafvoeruit

Eindhovenseoverstortenzo’n5procent (7,5/160*100)vandeMaasafvoerbe-

draagt.Hierbijmoetwordenopgemerktdathethiereentijdelijkmaximumaan

overstortbetreft,datmaargedurendebetrekkelijkkortetijdbereiktwordt.Een

deelvanditwaterzaldeMaasmisschiennietopkortetermijnbereikenzodat

ditpercentagemoeilijk inconcentratievergelijking isomtezetten.Hetmeest

waarschijnlijk isdatoverstortwatereerst indeDommelbelandt,vanwaarhet

uiteindelijkdeMaaszalbereiken.AlsditoverstortwaterdeMaasinderdaadver-

traagdbereikt(deDommelstroomtmet0,5-1m3/s),zaldeafvoervandeMaas

indetussentijdalweerverminderdzijn(depiekafvoervermindertineendagtot

eenderde).Daardoorisdeuiteindelijkeinvloedopdewaterkwaliteitongewis.

Indienanderegemeentenindezeperiodeookactieveoverstortenhebben(denk

aanDenBoschenTilburg),zouhetgehaltevandeMaasdatuitoverstorten

afkomstig is, weleens een significante fractie kunnen zijn tijdens of kort na

afvoerpieken.Ditisopzicheenrelevanteconclusie.Aanbevolenwordtommeer

gegevensteverzamelenomeeneventueelverbandtevindenmetdekwestie

‘minder-dan-verwachtevervuilingindedrogeperiode’.

WaterschapdeDommelheefthetonderzoekstrajectKallistoopgetuigd.Daaruit

blijktdateroverhetalgemeeneenmerkbareverslechteringvandewaterkwaliteit

vandeDommelplaatsvindtnapassagevanEindhoven.Vooraltijdensstormen

komengrotedipsindehoeveelheidzuurstofinhetDommelwatervoor,waterop

wijstdatdevermeerderdewatertoevoertijdenszo‘n(regen)stormeennegatieve

invloeduitoefent.Gedurendeperiodesmetsignificantoverstortdebietvallenzuur-

stofniveausgeregeldtotweleenfactor3naarbenedentoe(bijvoorbeeldvan

6mgO2/lnaar<2mgO2/l).Ditisdezogenaamde‘stootbelasting,’diedoorzo’n

200overstortengecombineerdgeproduceerdwordt,watineendroogweersituatie

(waarhetmerendeelvandeDommelaluiteffluentbestaat)eendusdaniggrote

invloeduitkanoefenen.Eentestmetkunstmatigebeluchtingweesuitdatdeze

maatregeleffectiefwas,maardatverdereinvesteringenbenodigdzijn.

De toekomst; meer overstort door klimaatverandering?

DeafgelopenjareniserinNederlandeentendensvantoenemendvolatielen

extreemweer,ookindevormvangrilligeneerslaghoeveelheden.Bijextremere

buienwordtvakertotoverstortengedwongen.Daardoorzalhetaantaloverstor-

tentoenemen.(Rotgers,2016;Natuur&Milieu,2019).Alsdezepatronenzichin

de toekomst zullen voortzetten zal de overstortproblematiek vanprangender

worden.Erwordtbeleidontwikkeldomderioleringzoveelmogelijkteontlasten.

Tedenkenvaltaanhet(versneld)ontvlechtenvanrioolsystemen,vergroenings-

maatrelenindestedelijkeomgevingenhetverbeterenvandebuffercapaciteit

doorbijvoorbeeldhetgebruikvanregentonnenofopvangbekkens.Ookzouhet

teprijzenzijnwanneergemeentenenwaterschappentoteeneffectieverover-

stortbeleid kunnen komen, bijvoorbeeld middels koepelorganisaties, of Real

TimeControl(RTC).Landelijkzouregelgevingbeschikbaarmoetenkomenom

gemeentesaansprakelijktekunnenhoudenvoorhunrioolbeheer,ookmethet

oogopdenoodzaakombijtijdsaandeEuropeseKRW-richtlijnenpre-2027te

voldoen.

Eenlaatstegenoemdeoplossingvoordenegatieveconsequentiesvanrioolover-

stortenisomnietlangeropkleinerewaterentelozen,maaromeen‘overstort-

bemaling’toetepassen(vb.Dagblad010,2018).Ditbetekentdatoverstorten

nietmeeropkleinerewaterengebeuren,maardatdirectopgroterewateren

-zoalsdeMaas-geloosdzouworden.Indepraktijkzouditeenverderetoename

vandebelastingvoorderivierkunnenbetekenen,tentijdevangroteneerslage-

venementen. Mocht dit actiespoor verder ontwikkeld worden, past gezien

debevindingeninditoverzichtverderonderzoeknaardeinvloedvanrioolover-

storten,nuenindetoekomst.

172 173

RIWA-MaasRIWA-Maas

Bijlage 7Klimaatverandering als oorzaak van droogte

Inhoofsdtuk2vandeelAvanditrapportvraagtRIWA-Maasaandachtvoorhet

thema klimaatverandering in relatie tot droogte en dewaterkwaliteit van de

Maas.Hiervolgtachtergrondinformatieoverhetextremeweerin2018alsgevolg

vanklimaatverandering.

Hetweerinhetjaar2018pastindetrendvanklimaatverandering:hetwaseen

uitgesprokenwarm,droogenzonnigjaar.Deafgelopen400maandenhadden

wereldwijdeenhogeregemiddelde temperatuurdanhetgemiddeldeoverde

voorgaande20jaren.VolgenshetIPCC18zijnmomenteeldegevolgenvan1°C

opwarmingvanhetklimaatopaardealzichtbaar.Dezeenkelegraadheeftreeds

een flinke invloed gehad op de watertemperatuur van onze oceanen (leidt

tot verzuring en uitzetting), en beïnvloedt mogelijk (in vergaande mate) de

Europeseneerslagpatronen,endushetvoorkomenvandroogteofoverstromin-

geningeheelEuropa.

WathetMaasstroomgebiedbetreft,heefthetAmice-projectvan2009-2012uitge-

wezendat toekomstigedroogteenhogerewatertemperatureneenpotentieel

negatiefeffectzullenuitoefenenopzakenalsenergieproductie,scheepvaartof

gewasoogsten, en dat onbetrouwbaarder debieten drinkwaterbedrijven zullen

forcerenomhunopslagcapaciteit tevergroten,ofomalternatievestrategieën

voorverzekerdewaterleveringtentijdevandroogtestezoeken.

Dedroogtevan2018inEuropalijktindezetrendtepassen,enwaseenperiode

meteenernstigneerslagtekortgepaardaanhogetemperaturen,dieplaatsvond

gedurendedelenteenzomervan2018ingrotedelenvanEuropa.InhetMaas-

stroomgebiedwasergedurendeeenderdevanhetjaar2018sprakevaneen

watertekort.

Droogte in het Maasstroomgebied

Tijdenshetzomerhalfjaarvan2018vielveelminderneerslagdannormaal.Het

wasbovendienuitzonderlijkwarmenzeerzonnig.Hierdoorwasdeverdamping

groot.Dedroogtevan2018inEuropawaseenperiodemeteenernstigneerslag-

tekortenhogetemperaturendieplaatsvondgedurendedelenteenzomervan

2018ingrotedelenvanEuropa.

Dedroogtemaaktedeeluitvaneenhittegolfdietotstandkwamophetnoorde-

lijkhalfrond,gedeeltelijkveroorzaaktdooreenzwakkeenmeanderendestraal-

stroom,waardooreenhogedrukgebiedlangdurigopdezelfdeplaatskonstand-

houden. Volgens het Europees waarnemingscentrum voor droogten (EDO,

European Drought Observatory) bevonden de meeste gebieden die door de

droogtegetroffenwarenzichinNoord-enMidden-Europa.West-Europabevond

zichinjunienjuliineenhogedrukgebieddatwasuitgebouwdtotindehogere

luchtlagen.Ditlagingebedineennoordwaartselusvandestraalstroomenhad

zichinnoordoostelijkerichtingontwikkeldvanuithetAzorenhoog.Dezestraal-

stroomwasin2018verzwakt,waardoorzichgedurendetweemaandenindeze

gebiedenwarmtekonopbouwen.Eenmogelijkeoorzaakvoorhettrageenzwak-

kekaraktervandestraalstroomheeftbetrekkingopdeopwarmingvandeaarde.

Datinditrapportnietlangerwordtgesprokenvanmogelijkeopwarmingvande

aardekomtomdatwevolgenshet IPCCmomenteelaldegevolgenzienvan

wereldwijdeopwarming:extremerweer,stijgendezeespiegels,achteruitgangvan

arctischzee-ijsenandereveranderingen19.VolgensdeWereldMeteorologische

Organisatie(WMO)haddendeafgelopen400maandeneenhogeregemiddelde

temperatuurdanhetgemiddeldeoverdevoorgaande20jaren.Delaatstemaand

diekouderwasdanhet20-jariggemiddeldewasdecember1984.

18 United Nations Intergovernmental Panel on Climate Change 19 https://www.ipcc.ch/2018/10/08/summary-for-policymakers-of-ipcc-special-report-on-global-warming-of-1-5c-ap-

proved-by-governments/

174 175

RIWA-MaasRIWA-Maas

Extreme temperaturen

In2018bedroegdegemiddeldetemperatuurinhetBelgischeUkkel11,9°C(nor-

maal:10,5°C),eenuitzonderlijkhogewaardeeneenevenaringvanhetabsolute

recordvan2014(metingenvanaf1833).Alhoewelergeenmaandrecordssneu-

velden, lagdegemiddelde temperatuurdemeestemaanden tochhogerdan

denormalewaarde.Erwerdweleenseizoenrecordgebroken:dezomerwas

dewarmstesindshetbeginvandewaarnemingen in1833(bron:Eeneerste

klimatologischoverzichtvan2018,KMI).

2

1

0

-1

gem

idde

lde

tem

pera

tuur

afw

ijkin

g va

n de

nor

maa

lwaa

rde

1981

-201

0 (o C

)

neerslaghoeveelheid verhouding tot de normaalwaarde 1981-2010 (oC)

Warm

Koud

2009

2003

19952017 1994

1997

1999

1986

19902005

1982

1981

199120001998

199319881985

20072008 20122016

2010

2006

2004

1987

19962011

2002

2014

1992

2015 2013

1983

1989

1984

2001

2018

Droog Nat

80 120 180

Figuur 9 Neerslag, temperatuur en zonneschijnduur te Ukkel, zomer.

De grootte van de bolletjes is evenredig in verhouding tot deze van

de normale zonnenschijnduur 1981-2010.

InNederlandwas2018meteengemiddeldetemperatuurvan11,3°Chetvijfde

zeerwarmejaaroprij.Na2014(11,7°C)was2018hetwarmstejaar.Ditbeeld

pastindetrendvaneenopwarmendklimaat.Allemaandenmetuitzondering

vanfebruari,maart,septemberennovemberwarenéénofmeergradenwarmer

dannormaal(bron:JaaroverzichtvanhetweerinNederland,KNMI2018).Zowel

hetaantalwarmealszomersedagenwasinDeBiltnognooitzohoogsinds

1901.In2003warenerin116warmedagenenin200651zomersedagen,de

totdit jaarhoogsteaantallensinds1901.De temperatuur inNederland isde

afgelopeneeuwsterkopgelopen:hetisernuzo’n1,5tot2,0°Cwarmerdanaan

hetbeginvandetwintigsteeeuw.Detrendssinds1950zijnnogwathoger.De

laatstejarenlijkenwarmerdanopbasisvanditlineaireverbandverwachtzou

worden,meteentrendronddetweekeerdewereldwijdetemperatuurstijging

(bron:Dedroogtevan2018.Eenanalyseopbasisvanhetpotentiëleneerslag-

tekort.KNMI,2018).DeVlaamse regeringnoemtdeuitzonderlijkezomervan

2018eenconfrontatiemetderealiteitvandeklimaatverandering(bron:Actie-

planDroogteenWateroverlast2019-2021).

176 177

RIWA-MaasRIWA-Maas

Geraadpleegde literatuurVanderAa,NGFM,KommerGJ,DeGrootGM,VersteeghJFMGeneesmiddelenin

bronnenvoordrinkwater.Monitoring,toekomstiggebruikenbeleidsmaatrege-

len.RIVMRapport609715002,2008.

Berg,G.vanden,ThreateningsubstancesfordrinkingwaterintheriverMeuse;

anupdate.KWRWatercycleResearchInstitute,reportnumber09.059.

Nieuwegein,oktober2009.

CorralesDuque,AenT.E.Pronk.RIWA-MeuseCocktailofSubstances.

KWRrapport2019.055.Nieuwgein,juni2019.

Derksen,A.enTh.terLaak.Humanegeneesmiddelenindewaterketen.

ISBN978.90.5773.605.6.STOWArapport2013-06/KWRrapport2013-006,

Amersfoort,april2013.

Dijkstra,M.RondomdemondingenvanRijn&Maas:landschapenbewoning

tussende3een9eeeuwinZuid-Holland,inhetbijzonderdeOudeRijnstreek.

SidestonePress,2011.

Fischer,A.,A.BanninkenC.J.Houtman.RelevantsubstancesforDrinkingWater

productionfromtheriverMeuse.Anupdateofselectioncriteriaandsubstances

list.HWLReportNumber201117,Haarlem/Maastricht,december2011.

Gilmour,R.PhosphoricAcid:Purification,Uses,Technology,andEconomics.

CRCPress,2013.ISBN1439895104,9781439895108.

Hoek,C.vander,A.BanninkenT.Slootweg.Anupdateofthelistswith

compoundsthatarerelevantforthedrinkingwaterproductionfromthe

riverMeuse–2015.HWLrapportnummer201507.Haarlem/Maastricht,

17november2015.

InternationaleArbeitsgemeinschaftderWasserwerkeimRheineinzugsgebiet

(IAWR),RIWA-Maas,InternationalAssociationofWaterSupplyCompaniesin

theDanubeRiverCatchmentArea(IAWD),ArbeitsgemeinschaftderWasser-

versorgerimEinzugsgebietderElbe(AWE),ArbeitsgemeinschaftderWasser-

werkeanderRuhre.V.(AWWR).Memorandumregardingtheprotectionof

Europeanriversandwatercoursesinordertoprotecttheprovisionofdrinking

water.Düsseldorf,oktober2013.

Klein,J.,R.KruijneenS.deRijk.Bronnenanalysevanstoffeninhetoppervlak-

tewaterengrondwaterinhetstroomgebiedMaas.Deltares/Alterra.Deltares

rapport1206921-000.Utrecht,2013.

Korte,K.de,enA.M.Motelica.SmaRTControlbijWaternet.WT-Afvalwater.

WT-Afvalwaterjaargang11(2011),nr.3.

Lahr,J.,T.L.terLaakenA.Derksen.Screeningvanhotspotsvannieuwe

verontreinigingen:eenpilotstudieinbodem,grondwaterenoppervlaktewater

(No.2538).Alterra,2014.

Man,H.de,E.Liefting.EmissieRegistratieAfvalwaterketen.

Deltares,RijksinstituutvoorVolksgezondheidenMilieu,2017.

Scheurer,M.,F.Sacher,enH.-J.Brauch,Occurenceoftheantidiabeticdrug

metformininsewageandsurfacewatersinGermany.JournalofEnvironmental

Monitoring,2009.11:p.1608-1613.

Velden-Slootweg,T.vander,enA.Bannink.Anupdateofthelistswith

compoundsthatarerelevantfortheproductionofdrinkingwaterfromthe

riverMeuse–2018.HWLrapportnummer201809.

Haarlem/Rotterdam,17november2018.

Versteegh,J.F.M.,Peters,R.J.B.&DeLeer,E.W.B.(1990).Halo-azijnzuren,

chlorietenchloraatinNederlandsdrinkwater.H2O(23),nr.17.451-455.

178 179

RIWA-MaasRIWA-Maas

Volz,J.GlyfosaatenAMPAinhetstroomgebiedvandeMaas.Resultatenvan

eeninternationalemeetcampagnein2010.VolzConsult,Werkendam,2011.

Volz,J.,H.KetelaarsenA.Wagenvoort.50jaarMaaswaterkwaliteit-een

overzicht.H2O,2002.

Wit,M.J.M.de,enM.Joenje.VanregentotMaas.Grensoverschrijdend

waterbeheerindrogeennattetijden.VeenMagazines,2008.

Wet- en regelgeving

Besluitkwaliteitseisenenmonitoringwater(2009).Besluitvan30november

2009,houdenderegelsteruitvoeringvandemilieudoelstellingenvande

kaderrichtlijnwater.StaatsbladvanhetKoninkrijkderNederlanden201015.

Drinkwaterregeling(2011).RegelingvandeStaatssecretarisvanInfrastructuuren

Milieuvan14juni2011,nr.BJZ2011046947houdendenadereregelsmetbetrek-

kingtotenigeonderwerpeninzakedevoorzieningvandrinkwater,warmtapwa-

terenhuishoudwater(Drinkwaterregeling).StaatscourantNr.10842,27juni2011.

KaderrichtlijnWater(2000).Richtlijn2000/60/EGvanhetEuropeesParlement

endeRaadvan23oktober2000totvaststellingvaneenkadervoorcommunau-

tairemaatregelenbetreffendehetwaterbeleid.PublicatiebladvandeEuropese

Gemeenschappen,L327/1-72.

Prioritairestoffenrichtlijn(2013).Richtlijn2013/39/EUvanhetEuropeesParlement

endeRaadvan12augustus2013totwijzigingvanRichtlijn2000/60/EG

enRichtlijn2008/105/EGwatbetreftprioritairestoffenophetgebiedvanhet

waterbeleid.PublicatiebladvandeEuropeseUnie,L226/1-17.

Uitvoeringsverordening(EU)nr.540/2011vandeCommissievan25mei2011

totuitvoeringvanVerordening(EG)nr.1107/2009vanhetEuropeesParlement

endeRaadwatdelijstvangoedgekeurdewerkzamestoffenbetreft.Publicatie-

bladvandeEuropeseUnie,L153/1-186.

Diverse artikelen

Aanpakriooloverstorten.TweedeKamer,vergaderjaar1997-1998,25890,

nrs.1-2.ISSN0921-7371

KallistoSamenSlimSchoon.(2017).

AgentschapNL,MinisterievanInfrastructuurenMilieu.

PvD:Vissterftedooroverstortinriool.(2018).Dagblad010.Geraadpleegd

ophttps://dagblad010.nl/politiek/pvd-vissterfte-door-overstort-in-riool

Rotgers,G.(2016).Boerenerftienmaalvuilerdanriooloverstort.V-focus.

Stadswaterkwaliteit:hetprobleem.(2015).

Rionedgeraadpleegdophttps://www.riool.net/stadswaterkwaliteit-het-probleem

Waterkwaliteit&biodiversiteit.Natuur&Milieu(2019).

Gerlemans,H.(2017)GenXIS.H2Oseptember2017

Innamestopswaterwinbedrijven(2008).https://www.clo.nl/indicatoren/

nl026907-innamestops-waterwinbedrijven.Indicator.

Geraadpleegdop28-02-2019

RIWAwilregistervanlozingenopMaasenRijn.https://www.h2owaternetwerk.

nl/h2o-actueel/riwa-wil-register-van-lozingen-op-maas-en-rijn.H2Oactueel

(2017).geraadpleegdop01-03-2019.

RIWAJaarverslagen(1969-2017).

Destrijdtegenderiooloverstort.H2O(2-2004,pp.41-42)

180 181

RIWA-MaasRIWA-Maas

Lijst met figuren en tabellenFiguren en intermezzo’s

Figuur1:gemiddeldeconcentratiesdrinkwaterrelevantestoffen

engemiddeldewaterafvoerbijKeizersveer2015-2018

Figuur2:gemiddeldeconcentratiesdrinkwaterrelevantestoffen

engemiddeldewaterafvoerbijKeizersveerin2018

Figuur3:Gemiddeldeconcentratiesindustriëleverontreinigingen

enconsumentenproductenbijKeizersveerin2018

Figuur4:NeerslagtekortinNederlandin2018

Figuur5:Aantalinnamestopsen-beperkingen2007-2018

enduur[dagen]alsgevolgvanwaterverontreinigingen/ofincidenten;

Figuur6:HerkomstMaaswatertijdens5drogemaandenin2018

[Intermezzo1]

Figuur7:BenzotriazoolindeMaas[µg/l]

Figuur8:GlyfosaatbijKeizersveer

[Intermezzo2]

Lijst met infografieken

BelangvandeMaasvoordedrinkwatervoorziening

StreefwaardenuithetEuropeanRiverMemorandum

MetenaandeMaas

Waarkomendevervuilendestoffenvandaan?

Reisdoorhetstroomgebied

DeoorsprongvanhetMaaswater

HetBelangvandeRoer

ConcentratieverschillenindeMaasin2018

Aanbevelingenvoorbeleid

Drinkwaterrelevantestoffen

50jaarwaterkwaliteitvandeMaas

Lijst tabellen

Tabel1:ProjectiesvandeafvoervandeMaasbijLuikinhethuidigeklimaaten

toekomstigklimaatvolgensdeklimaatscenario’sGenW+(2050)vanhetKNMI,

voordriekarakteristiekehydrologischejaren(bewerktnaarTabel5-2uit

Zwolsmanetal.,2014).

Tabel2:DeverschillendepercentielwaardenvoorwaterafvoervandeMaas

bijSintPieterin2018invergelijkingmeteengemiddeld(1967),droog(1989)

enextreemdroogjaar(1976)

Tabel3:De10laagste90-percentielwaardenvoorwaterafvoervandeMaas

bijMegensinds1976(bron:MultifunctioneelPresentatieStation[MFPS],

Rijkswaterstaat)

Tabel4:Innamestopsen-beperkingenlangsdeMaasalsgevolgvanwater-

verontreinigingen/ofincidenten;

Tabel5:OverzichtverleendeontheffingenomMaaswatertemogengebruiken

voordeproductievandrinkwaterin2018

Tabel6:DemaandgemiddeldebijdrageRoeraanhoofdstroomMaasbij

Megenin2018

Tabel7:(kandidaat)drinkwaterrelevantestoffen

Tabel8:overzichtaantallenwaterkwaliteitsmetingenindeMaasin2018

Tabel9:AlgemeenoverzichtvanoverschrijdingenvanERMstreefwaarden

perstofgroep

Tabel10:Restantengeneesmiddelenenhormoonverstorendestoffendie

in2018deERM-streefwaardenoverschreden(maximaleconcentraties)

Tabel11:Industriëleverontreinigingenenconsumentenproductendiein2018

deERM-streefwaardenoverschreden(maximaleconcentraties);

Tabel12:Gewasbeschermingsmiddelen,biocidenenhunmetabolietendiein

2018deERM-streefwaardenoverschreden(maximaleconcentraties);

182 183

RIWA-MaasRIWA-Maas

Verklarende begrippenlijst en veelgebruikte afkortingenBKMW NederlandsBesluitKwaliteitseisenenMonitoringWater

2009

CASRN ChemicalAbstractServiceRegistryNumber,identificatie-

nummervooreenstof

Ctgb Collegevoordetoelatingvangewasbeschermingsmiddelen

enbiociden

DDD Defineddailydose,gedefinieerdedagelijksedosis

(geneesmiddel)

EDCs EndocrineDisruptingChemicals,hormoonverstorende

stoffen

EDO EuropeanDroughtObservatory,Europeesdroogte

observatorium

ERM-streefwaarde StreefwaardeuithetEuropeanRiverMemorandum

Esbit ErichSchummsBrennstoffinTablettenform(brandstofblokjes)

EU EuropeseUnie

GIP Genees-enhulpmiddelenInformatieProject

IAZI industriëleafvalwaterzuiveringsinstallatie(soms:integrale

afvalwaterzuiveringsinstallatie)

IPCC UnitedNationsIntergovernmentalPanelonClimateChange,

organisatievandeVerenigdeNatiesomderisico’svan

klimaatveranderingteevalueren

KMI KoninklijkMeteorologischInstituut(vanBelgië)

KNMI KoninklijkNederlandsMeteorologischInstituut

KRW (Europese)KaderrichtlijnWater

NSAID Non-steroidalanti-inflammatorydrug,ontstekingsremmend

geneesmiddel

Opkomendestof Niet(wettelijk)genormeerdestofwaarvandeschadelijkheid

nogniet(volledig)isvastgesteld

PMT Persistent,mobielentoxisch

REACH Registration,Evaluation,AuthorisationandRestrictionof

CHemicals,systeemvoorregistratie,evaluatieentoelating

vanchemischestoffendieindeEUgeproduceerdof

geïmporteerdworden

RIVM RijksinstituutvoorVolksgezondheidenMilieu

RIWA VerenigingvanRivierwaterbedrijven

RWZI rioolwaterzuiveringsinstallatie

SVHC substance(s)ofveryhighconcern

SWDE SociétéWallonnedesEaux,drinkwaterbedrijfinWallonië

vPvM verypersistent,verymobile(=zPzM)

WBB WaterwinningbedrijfBrabantseBiesbosch

zPzM zeerpersistent,zeermobiel(=vPvM)

ZZS zeerzorgwekkendestof

184 185

RIWA-MaasRIWA-Maas

Categorieën verontreinigende stoffenRestantenvangeneesmiddelenenhormoonverstorendestoffen:dezecategorie

bestaatuitrestantenvanstoffendieingeneesmiddelenzitten,wordentoegepast

bijröntgenonderzoekofbekendstaanvanwegehuninwerkingopdehormoon-

huishouding(zoalsEndocrineDisruptingChemicals,EDCs).

Industriëleverontreinigingenenconsumentenproducten:dezecategoriebestaat

uit stoffen die hetzij als afval van de productiefase in het oppervlaktewater

terechtkunnenkomen,hetzijalsafvalvandegebruiksfase.

Gewasbeschermingsmiddelen,biocidenenhunafbraakproducten:dezecatego-

riebestaatuitstoffendienagebruik tegenplagen–meestalbestrijdingvan

onkruid–inhetoppervlaktewaterterechtkunnenkomen.

ColofonTekst AndréBannink(RIWA-Maas)

MaartenvanderPloeg(RIWA-Maas)

BenjaminvanSchothorst(RIWA-Maas,januari-juli2019)

EricSchauff(RIWA-Maas,mei-november2018)

Eindredactie IngridZeegers(PortretteninWoorden)

Externebijdragen BestuursledenRIWA-MaasenledenvandeExpertgroep

WaterkwaliteitMaas

VertaaldienstvanVivaqua

TinekevanderVelden-Slootweg(HetWaterlaboratorium)

AlejandraCorralesDuque,TessaPronk

(KWRWatercycleResearchInstitute)

NienkeKramer(Deltares)

Kaarten KWRWatercycleResearchInstitute,Deltares

Infografieken IlvaBesselink(StudioIlva)

Uitgever RIWA-Maas(VerenigingvanRivierwaterbedrijven)

Vormgever MakeMyDay,Wormer

Fotografie RIWA-Maas

StudioIlva

EvidesWaterbedrijf

ISBN/EAN 978-90-6683-172-8

Publicatiedatum september2019

186 187

RIWA-MaasRIWA-Maas

188

RIWA-Maas

Documents

RIWA-Maas Jaarrapport 2018 De Maas · droogte, innamestops, ontheffingen en de impact van riooloverstorten. Een over-zicht van feiten over het veranderende klimaat als oorzaak van