Roger de Wendover - Flowers of History Volume II

RERUM BRITANNICARUM MEDII MVISCRIPTORES,

OR

IHRONICLES AND MEMORtALS OE GREAT BRITAINAND IRELAND

DURING

THE M I D D L E AGES.

51972 Wt 8433

THE CHRONICLES AND MEMORIALS

OP

GREAT BRITAIN AND IRELAND

DURING THE MIDDLE AGES.PUBLISHED BY THE AUTHORITY OF HER MAJESTY'S TREASURY, UNDER

THE DIRECTION OF THE MASTER OF THE ROLLS.

ON the 26th of January 1857, the Master of the Rollssubmitted to the Treasury a proposal for the publicationof materials for the History of this Country from theInvasion of the Romans to the reign of Henry VIII.

The Master of the Rolls suggested that these materialsshould be selected for publication under competenteditors without reference to periodical or chronologicalarrangement, without mutilation or abridgment, prefer-ence being given, in the first instance, to such materialsas were most scarce and valuable.

He proposed that each chronicle or historical docu-ment to be edited should be treated in the same way asif the editor were engaged on an Editio Princeps; andfor this purpose the most correct text should be formedfrom an accurate collation of the best MSS.

TO render the work more generally useful, the Masterof the Rolls suggested that the editor should give anaccount of the MSS. employed by him, of their age andtheir peculiarities; that he should add to the work abrief account of the life and times of the author, andany remarks necessary to explain the chronology; butuo other note or comment was to be allowed, exceptwhat might be necessary to establish the correctness ofthe text.

The works to be published in octavo, separately, asthey were finished; the whole responsibility of the taskresting upon the editors, who were to be chosen by theMaster of the Bolls with the sanction of the Treasury.

The Lords of Her Majesty's Treasury, after a carefulconsideration of the subject, expressed their opinion in aTreasury Minute, dated February 9, 1857, that the planrecommended by the Master of the Bolls "was wellcalculated for the accomplishment of this importantnational object, in an effectual and satisfactory manner,within a reasonable time, and provided proper attention bepaid to economy, in making the detailed arrangements,without unnecessary expense."

They expressed their approbation of the proposal thateach Chronicle and historical document should be editedin such a manner as to represent with all possible correct-ness the text of each writer, derived from a collation ofthe best MSS., and that no notes should be added, exceptsuch as were illustrative of the various readings. Theysuggested, however, that the preface to each work shouldcontain, in addition to the particulars proposed by theMastei* of the Holls, a biographical account of the author,so far as authentic materials existed for that purpose,and an estimate of his historical credibility and value.

Rolls House,December 1857.

[All flights Reserved.]

ROGERI DEWENDOVER LIBER QUI DICITUR FLORESHISTORIARUM AB ANNO DOMINI MCLIV. ANNOaiJE HENRICI

ANGLORUM REGIS SECUNDI PRIMO.

T H E F L O W E R S O F H I S T O R Y

BY

R O G E R D E W E N D O V E R :

FROM THE YEAR OF OUR LORD 1154, AND THE FIRST TEAROF HENRY THE SECOND, KING OF THE ENGLISH.

EDITED FROM THE ORIGINAL MANUSCRIPTS

BY

H E N R Y G. HEWLETT,KEEPER OF THE RECORDS OF THE LAND REVENUE.

V O L U M E II .

PUBLISHED BY THE AUTHORITY OF THE LORDS COMMISSIONERS OF HER MAJESTY'STREASURY, UNDER THE DIRECTION OF THE MASTER OF THE ROLLS.

L O N D O N :PRINTED FOR HER MAJESTY'S STATIONERY OFFICE,

BY EYRE AND SPOTTISWOODE,PBINTEBS TO THE QUEEN'S HOST EXCELLENT MAJESTY.

And to toe purchased, either directly or through any Bookseller, fromEYRE AND SPOTTISWOODE, EAST HAKDIITG STEEET, FIEET STEEET, B.C.; or

ADAM AND CHARLES BLACK, 6, NOBTH BBID&E, Ei*KB<T2flB^ or~~ ^ ^HODGES, FIGGIS, & Co., 104, GEAFTOK STSEES, '

1887. .

106217

~"^ o o Printed byBrass #ai SPOIXISWOODB, Her Majesty's Printers.

For Her Majesty's Stationery Office.

ROGERI DE WENDOVER LIBER QUIDICITUR ELORES HISTORIARUM:

AB ANNO DOMINI MCLIV. ANNOQUE

HENRICI ANGLORUMREGIS SECUNDI PRIM).

VOLUME II.

U 51972. Wt. 8433.

ROGERI DE WEOOVER LIBER QUI

FLORES HISTORIARUM.

De oleo imaginis Dei genitricis mirabiliterincarnato.

Eodem anno, feria tertia ante Paschalem solemni- A.D. 1204.tatem, contigit miraculum omni laude dignissimum deoleo imaginis matris Dei apud Sardenai in huncmodum. Accidit in carcere militum Christianorumin castro Damascene, quod miles quidam extraheretde armario suo fiolam unam, in qua posuerat de oleoillo, quod de. iconia Dei genitricis apud Sardenai dis-tillat; sed cum diligenter fiolam illam inspexit, in quaoleum reposuerat lucidissimum et velut aquse fontisperspictium, apparuit in ea oleum incarnatum sed induas partes divisum, hserebat namque una pars oleiinferiori parte fiolse et altera superiori. Miles autemaccipiens cultellum suum voluit conjungere partemsuperiorem cum parte inferiori, sed, continue ut aciescultelli oleum illud incarnatum tetigit, videntibuscapellanis militibusque captivis et cseteris universis^guttse sanguinis inde cunctis admirantibus effluxerunt;et, quondam plerique de hac matris Dei imagine veri-tatem ignorant, dignissimum est, ut, quam habuitoriginem, ad laudem ejusdem matris Dei nescientibusreferamus.

De initio memoratce imaginis et quibusdam mimcuUsejusdem.

Fuit apud Damascum, metropolim Syrise civitatem,venerabilis queedam matrona, quse sanctimonialis habi-

A 2

4 EOGERI DE WENDOVER

A.D. 1204. turn suscipiens Deo devotissime servire studebat; et,ut liberius divinis vacaret obsequiis, civilem declinanstumultum sexto ab urbe prsedieta milliario ad locumSardenai appellatum recessit, ibique domum sibi etoratorium in honorem sanctse Dei genitricis Marisesedificans hospitalitatis officium devote peregrinis etpauperibus exhibebat. Contigit autem monachumquendam de urbe Constantinopolitana orationis gratiaet sacra Hierusalem loca visitandi venire, qui a sancti-moniali prsefata in hospitium est caritative receptus;quern cum cognovisset ad sanctam tendere civitatem,rogavit eum humiliter et devote, ut rediens adferretsecum de sancta civitate Hierusalem iconiam quandam,id est1 quandam tabulam depictam, quam in oratoriosuo poneret et quse sibi oranti Dei genitricis imaginemreprsesentaret. Ille vero fideliter promisit se iconiamilli delaturum. Qui cum Hierosolymam pervenisset, ex-pletis orationibus suis,2 immemor promissi redire dispo-suit; cumque iter arripiens a civitate fuisset egressus,ecce vox emissa de coelo dixit ad eum, " Quomodo manu" vacua siccine recedis ? Ubi est iconia, quam te" sanctimoniali delaturum promisisti ? " Et rei memorinonacnus eiFectus in civitatem reversus est, et veniensad locum ubi iconise vendebantur unam, quse sibiplacuit, comparavit et secum rediens reportavit; etcum venisset ad locum, qui Gith appellatur, ubi leoferox et hominum devorator in spelunca latebat, mo-nacho venienti occurrens humiliter coepit lamberepedes ejus, a quo, divina eum protegente gratia, illsesusevasit. Deinde latronum perpessus insidias, cummanus in eum violentas3 extendere decrevissent, an-gelica eos voce increpante adeo perterriti sunt, quodnee loqui nee se movere aliquatenus potuerunt. TunemOnachus iconiam, quam tenebat, diligenter inspiciens

1 Quandam id est wanting in C. I 3 Violentes in D.2 Sui in D.

FLORES HISTORIARUM. 5

aliquid divinse virtutis in ea latere cognovit; et secum A.D. 1204.deliberans, ut iconiam ad suam deferret patriam, sane-timonialem defraudando, inahiter laborabat. Tuneveniens ad Achon civitatem navem intravit, volensrepatriare, si possit; cumque dies aliquot velis cucur-rissent patentibus, ecce subito tempestate suborta adeopericlitari cceperunt, ut singuli, quse sua erant, in mareprojicerent. Monactms autem cum suum sacculuminter alios vellet undis comnrittere, dixit ad eumangelus Domini, " Vide ne feceris, sed leva iconiam" in manibus tuis reverenter ad Deum •" qui angeliobtemperans jussionibus iconiam in altum levavit etcontinuo tempestas quievit; ignoraritibus autem illisquo pergerent, ad Achon civitatem reversi sunt.' Tunemonachus de imagine Dei intelligens voluntatem, suis-que promissionibus satisfacere cupiens, ad sanctimoni-alem rediit et ab ea beneficium hospitalitatis suscepit;ignotus tamen ei erat propter hospitum frequeritiam,et ideo iconiam ab eo non requisivit; monachus verohoc ipsum advertens cogitavit cum ipsa iconia ad pro-pria remeare. Mane autem facto, cum abeundi lieen-tiam impetrasset, gratia orationis oratorium intravit,et, cum facta oratione exire voluit, ostium invenirenon potuit; ponens ergo quam tenebat iconiam superaltare oratorii, ostium vidit apertum, et, cum iterumassumpta ieonia ab oratorio exire moliretur, quo egre-deretur non- invenit. Videns tandem monachus circaiconiam divinam virtutem, posuit earn in oratoriosuper altare, et rediens ad sanctimonialem foeminamomnia per ordinem retulit, quae de iconia mirabiliter,ut superius relatum est, gesta sunt; dixit ergo divinamesse voluntatem, ut iconia ibi remaneret et debitoibidem veneraretur obsequio. Accepit ergo imaginemsanctimonialis, benedicens Dominum ejusque genitricemde omnibus quae sibi monachus revelavit; monachusquoque in eodem loco residuum vitse SUSB perageredecrevit, propter virtutes, quas Deum fecisse cognove-

ROGERI DE WENDOVER

A.D. 1204. rat per imaginem suss sanctse genitricis. Coepit iconiadeinceps valde ab omnibus venerari, et coeperunt omnesin ea Dei magnalia admirari.

Ut imago Dei genitricis olei liquorem emiserit.

His ita gestis, foemina sanctimonialis locum prsepa-rans, ut sibi videbatur, honestiorem, in quo imaginemponeret, rogavit presbyterum quendam, tanquam sedigniorem et morum honestate prseditum, ut credebat,ut vestibus sacris indutus ad iconiam accederet et earnad locum prsenominatum transferred Ille autem vere-batur nimis earn tangere, quia a tempore illo, quosuper altare posita fuerat, sudare coepit et liquoremolei lucidissimum emittere non cessavit; quam desuda-tionem foemina sanctimonialis prius cum sindonemunda detergens, postea vasculum paravit seneum etliquorem recepit; quern cum in nomine Domini ej us-que genitricis infirmis tribuisset, a variis languoribusillico sanabantur et hucusque sanantur. Presbyterautem praedictus ad imaginem temerex accedens- uteain transferret, protinus, cum liquorem ex ea manan-teni tetigit, arefactse sunt ejus manus et post triduummigravit ad Dominum. Postea vero nullus prsesump-sit imaginem, prseter solam sanctimonialem, iangere,vel earn de loco movere. Tune fcemina religiosa subtericoniam vasculum praeparavit vitreum, in quo liquorab imagine fluens reciperetur et infirmorum necessita-tibus servaretur.

Ut eadem imago mamillas carnis produxerit.

Procedente denique tempore, res dictu mirabiliscontigit et hactenus inaudita, nam imago prsefata,

1 Temerari in D.

FEORES HISTOBIARUM. 7

admirantibus cunctis, ccepit paulatim mamillas carnis, A.D. 1204.eraittere et mirabiliter came vestiri; unde hucusqnea mamillis deorsum carne videretur induta, a quoliquor ille incessanter distillat; quern liquorem fratresTempli ad domos suas deferunt, cum inducias habenta paganis, ut peregrinis orationis gratia adventantibusinde distribuant, qui honorem Dei genitricis in di-

^versis mundi partibus reverenter attollant. Suntautem monachi in quadam parte monasterii divinumagentes officium; sed dignitas et magisterium sancti-monialium est propter reverentiam prsedictse mulieris,quse locum ilium prius inhabitavit et in honoremsanctas Marise Dei genitricis oratorium fabricavit.

Ut Soldanus quidam per imaginem visum veceperit.

Contigit in illis diebus Soldanum Damascenorum,qui monoculus fuerat, in oculo cum quo videbat infir-mari, [et] visum penitus amittens csecus effectus est;qui audiens de imagine memorata, per1 quam Deustanta operabatur miracula, venit ad locum et orato-rium intravit, et, licet paganus esset, fidem in Dominohabuit, quod per imaginem suae genitricis sibi sanitasredderetur, et procidens in terrain diu prostratus ora-vit; surgens autem ab oratione vidit ignem in lam-pade ardentem, quse ante imaginem genitricis DeiMarisB pendebat, et visum se recepisse gavisus est.Glorificavit ergo Deum, et omnes qui hoc cum ipsoviderunt; et, quia primum lucem 2 viderat in lampadecoruscantem, votum vovit Domino, quod annuatimdeinceps daret sexaginta metretas olei ad luminariaejusdem oratorii, in quo per merita beatae Dei geni-tricis Maris9 visum receperat.3

1 Pro in D. and C. I 3 Eecepit in D.2 Lumen in D. I

BOGEEI DE WENDOVEK

Ut Normannia cum cceteris terns transmarinis indominium regis Francorum cesserint.

A.P. 1304. Circa dies istos exercitus regis Francorum, qui jamfere per annum castellum de Rupe-Andeliaei obsede-rat, per subfossores magnam murorum prostraveratportionem. E-ogerus vero, Cestrensis constabularius,vir magnificus et bellicosus, Francigenis castrum in-trare volentibus ingressum fortiter denegabat ; sedtandem vietu sibi deficiente, cum. ad tantam perduc-tus fuisset inopiam, quod nee unicam haberet alicujuspabuli refectionem, maluit armis quam fame mori;unde ipse et commilitones sui armati ad equos convo-lantes de castro exierunt, multisque ex obstantibusinterfectis, cum magna demum difficultate capti sunt.Cessit igitur castellum de Eupe-Andeliaci in ususregis Francorum pridie nonas Martii; et Kogerus deLasci cum suis omnibus in Franciam adductus, regeFrancorum jubente, propter probitatem suam, quam incastri custodia fecerat, sub libera custodia detentusest. Quo facto, castellani omnes de regionibus trans-marinis, cum civibus et aliis regi Anglorum subjectis,nuntios direxerunt in Angliam, regi denuntiantes subqua essent calamitate constituti, et quod tempus in-stabat induciarum, quo oportebat eos civitates et cas-tella regi Francorum reddere, vel obsides quos illidederant ad perdendum tradere; quibus rex Johannesrespondit et per nuntios omnibus significavit, ut nul-lum omnino ab ipso exspectarent auxilium, sed face-rent singuli quod sibi melius videbatur; sicque,omnimoda defensione in partibus illis deficiente, totaNormannia, Turonica, Andegavia et Pictavia, cum ci-vitatibus, castellis et rebus aliis, praeter Rupellam,Toarz et Niorz castella, sunt in regis Francorumdominium devoluta. Quod cum regi Anglorum nun-tiatum fuisset, omnimodis cum regina sua videbatdeliciis, cum qua simul se credidit omnia possidere;

FLOEES HISTOBIARUM. 9

habebat prseterea spem in immensitate pecunise quam A.D. 1204.collegerat, quasi per ipsam posset terras quas amiseratrevocare.

De morte Godefridi, Wintoniensis episcopi, etsuccessione Petri de Rupibus.

Eodem anno, kalendis Aprilis, in prima noctisvigilia tantus rubor in cselo apparuit in parte aquilo-nari et oriental!, ut verus ignis ab omnibus credere-tur, et, quod mirandum est, in ipso rubore vehemen-tissimo stellse rnicarites apparuerunt; duravit autemhsec visio usque ad noctis medium.

Eodem tempore Godefridus, Wintoniensis episcopus,diem clausit extremum, sui successit Petrus de Rupi-bus, vir equestris ordinis et in rebus bellicis eruditus;qui, procurante rege Johanne, ad episcopatum electusRom am profectus est, ubi magnis xeniis liberalitercollatis ad ecclesiam Wintoniensem maturavit episco-pus consecrari.

Eodem etiam anno fuit ultimum Paschse1 in dievidelicet sancti Marci evangelistse.

De quibusdam notabilibus.

Anno gratise MCCV. rex Johannes celebravit natale A.D. 1205.Domini apud Theokesberi vix per spatium unius diei;et eodem mense Januarii terra vehementissime conge-lata a decimo nono2 kalendas Februarii usque adundecimum kalendas Aprilis agriculturam suspendit,unde in eestate sequenti summa frumenti3 quatuorde-cim solidis vendebatur.

Eodem anno circa Pentecosten rex Johannes con-gregavit exercitum grandem, quasi mare transiturus,et, prohibente sibi Cantuariensi archiepiscopo et aliis

1 Ultima Pascha in D. I 3 Summa frumenti -wanting in D.2 Tricesimo in I>.

10 KOGEBI DE WENDOVEK

A.D. 1205. multis, apud Portesmuthe navium nmltitudinem copio-sam coadunari fecit; deinde rex cum parvo comitatuidibus Julii naves ascendit, et veils patentibus Neptunose committens, mutato consilio, die tertio apud Stod-landt juxta Warrham applicuit. Reversus autem rexcepit de comitibus, baronibus, militibus et viris re-ligiosis pecuniam infinitam, occasiones prsetendens,quod nollent ipsum sequi ad partes transmarinas, uthsereditatem amissam recuperaret. Eodem temporeredditum est eastellum de Chinun regi Francorum iavigillia sancti Johannis Baptistse.

De morte Huberti, Cantuariensis arckiepiscopi, etelectione supprioris Cantuariensis ecclesice,

Eodem tempore Hubertus, Cantuariensis archiepis-copus, apud Tenham diem clausit extremum tertio idusJulii, rege admodum gaudente, quia de regis Francorumniinia familiaritate suspectus habebatur. Defunctoitaque archiepiscopo, antequam corpus ejus sepulturetraderetur, adolescentes quidam de conventu Cantua-riensis ecclesise, regis consensu non requisite, Reginal-dum suppriorem suum in archiepiscopum elegerunt, etmedia de nocte, post factam electionem, hymno "TeDeum laudamus" cantato, prius supra majus altareac deinde in archiepiscopali cathedra posuerunt; vere-bantur enim, quod, si electio sine regis consensu factaad ipsius aures pervenisset, ipse processum negotiiimpedire laboraret, unde nocte eadem idem supprior,praestita cautidne juratoria, quod sine licentia et literisspecialibus conventus se electum non gereret, vel literasconventus de rato, quas habebat, alicui promulgaret,assumptis secum de conventu quibusdam monachis,curiam Romanam adivit. Hoc autem totum factumest, ut electio ilia regem lateret donee probarent sirem inchoatam in curia Romana possent perduceread effectum. Sed electus prsefatus, statim ut in Flan-

FLOBES HISTORIARUM. 11

driam applicuisset, spreto quod fecerat juramento, se A.D. 1205.Cantuariensem esse electum clara voee confitetur, et ~ad hoc. Romanam se adire curiam, ut f actam electionemconfirmaret; literas insuper conventus, quas de ratohabebat, quibuslibet ostendit, credens in hoc causae susemeritum non mediocriter promovere. Tandem Romamperveniens electionem suam domino papse et ejuscardinalibus illico publicavit, literasque suas de ratopalam cunctis ostendens constanter a domino papaexegit, ut electionem factam benignitate apostolicaconfirmaret; papa vero cum festinatione respondeusdixit, se velle deliberare donee majorem haberet certi-tudinem de prsemissis.

De electione Johannis, Norwicensis episcopi, adpetitioner regis Anglorum.

Monachi interea Cantuarienses, cum de supprioresua cognovissent, quod, violato juramento quod fecerat,statim ut in Flandriam applicuisset se electum gesserat,eorum detegendo secretum, commoti sunt vehementercontra eum, et continuo quosdam de conventu mon-achos miserunt ad regem, requirentes ab eo licentiampastorem sibi idoneum eligendi; quibus rex protinusabsque omni contradictione benigne annuit quod pete-bant, et secretius eis alloquens ostendit eis episcopumNorwicensem magna sibi familiaritate fore conjunctum,ipsumque solum ex omnibus Anglise prsolatis secreto-rum suorum esse conscium; unde sibi et regno suomagnum asserebat provenire commodum, si eum adarchiepiscopatum Cantuariensem transferre potuissent.Rogavit igitur monachos, ut una cum clericis suis,quos missurus erat ad conventum, hanc petitionemsuam ipsis exponerent, multos conventui promittenshonores, si ipsum exaudire decrevissent. Monachi veroad propria reversi conventui per ordinem retuleruntea quse sibi a rege fuerant imperata. Conventus

12 ROGEEI DE WENDOVER

A.D. 1205. autem, ut regem, quern offenderant, sibi reconciliarent,~ convenientes in capitulo Johannem, Norwicensem epi-

scopum, unanimiter elegerunt; et illico quosdam deconventu monachos ad electum dirigentes, qui tunepro agendis [rebus] regis apud Eboracum erat, man-dantes ei, ut Cantuariam cum festinatione veniret.Nuntii quoque prsepositum iter expedientes episcopumjam dictum apud Notingham invenerunt, qui, regisexpletis negotiis, ad partes australes properabat, ve-niensque ad regem Cantuariam simul profecti sunt jatque die crastina, maxima multitudine in ecclesiametropolitana concurrente, prior Cantuariensis, regeprsesente, electionem factam de Johanne de Grai, epi-scopo Norwicensi, palam cunctis pronuntiavit, et assu-mentes eum monachi cum hymno " Te Deum laudamus "portaverunt ad majus altare, tandem in cathedraarchiepiscopali ilium collocantes. Quo facto, rex, viden-tibus cunctis, misit electum ilium in possessionemrerum omnium ad archiepiscopatum pertinent] urn, etsic singuli ad propria sunt reversi; sicque in hacelectione factus est novissimus error pejor priore, sicutrerum exitus evidenter ostendit.

De controversies inter episcopos Cantuariensis ecclesicesuffraganeos et monachos ejusdem ecclesice de archi-episcopo eligendo.

A.D. 1206. Anno gratise MCCVI. rex Johannes celebravit diemDominicse nativitatis apud Oxoniam; quo etiam tem-pore idem rex misit ad curiam Eomanam quosdamCantuariensis ecclesise monachos,1 inter quos prsecipueerat magister Helias de Brantefeld, quibus de fiscocopiosas rex ministravit expensas, ut electionem deepiscopo Norwicensi factam impetrarent a domino papaconfirmari. Misenmt autem eodein tempore episcopiCantuariensis ecclesiae suffraganei procuratores Komam,

1 Monachos wanting in D.

FLOSES HISTOEIARUM., 13

gravem coram domino papa querelam proponentes, A.D. 1206.quod videlicet nionachi Cantuarienses sine illis elec-tionem archiepiscopi temere prsesumpsissent eelebrare,cum ipsi una cum illis de jure communi et consuetu-dine antiqua election! interesse debuissent; allegaruntetiam procuratores memorati super prsemissis decretaet exempla, quosdam testes producentes et literastestimoniales exhibentes, quibus ostendere nitebantur,quod ipsi suffraganei una cum monachis tres metro-politanos elegerant. Monachi vero e contrario assere-bant, quod privilegio special! Romanorum pontificumet de consuetudine approbata et antiqua sine episcopiselectiones facere consueverant, quod etiain per testesidoneos docere promiserunt. Auditis autem hinc indeallegationibus, testibusque admissis et diligenter ex-aminatis, prsefixus est dies a domino papa partibus,duodecimo scilicet kalendas Januarii, ad prommtian-dum, ut tune venirent, quod jus dictaverit, recepturi.

Ut rex Johannes in Pictaviam transiens castrumMontis-Albomi potenter ceperit.

Eodem anno rex Anglorum Johannes in hebdomadaPentecostes1 exercitum grandem apud Portesmuthecongregavit, et septimo kalendas Julii naves conscen-dens septimo idus Julii ad Rupellam applicuit; quoaudito, congratulabantur incolso terrae illius, et quan-tocius ad regem convolantes opem ei et auxiliumcertis assertionibus promiserunt. Securius ergo exindeprogrediens partem sibi non modicam terrse illiussubjugavit. Veniens tandem ad Montem-Albani, cas-tellum nobilissimum, in quo tota militaris nobilitasillius regionis et prsecipue ipsius regis inimici tene-bantur inclusi, illud protinus cuneis militaribus cir-cumcinxit. Cum igitur per dies quindecim castellum

1 Pentecosten in D.

14- EOGEBI DE WENDOVEE

A.3X 1206, continue petrariarum insultu et balistaruni fundarum-"" que jactu in maxima jam parte contrivisset,1 militia

Anglise, in hoc potissimum opere laudaTbilis, murosascendere ietusque importabiles dare et recipere fes-tinabat. Prsevalentibus tandem Angligenis et inclusisdeficientibus, captum est castellum munitissimum deMonte-Albani, quod obsidione septenni Carolus magnusolim subjugare non potuit; nomina autem magnatumet virorum illustrium, qui in castello cum equis etarmis et spoliis innumeris capti sunt, rex Anglorumjusticiariis et episcopis Anglise cseterisque nobilibuslitteratorie significavit. Captum est autem castellumin die scilicet sancti Petri, qui dicitur ad viucula.

De legatione Johannis Ferentini in Angliam.

Eodem anno Johannes Ferentinus, apostolicsa sedislegatus, veniens in Angliam eamque perlustrans mag-nam pecunise summam congessit, et tandem apudEadingum in crastino sancti Lucse evangelistse con-cilium celebravit; quo facto,2 sarcinulis cum magnacautela dispositis et prudenter commendatis, festinusviator ad mare perveniens Angliam a tergo salutavit.Eodem tempore viri religiosi de partibus transmarinis,inter reges pro pace reformanda sollicite discurrentes,in festivitate Omnium sanctorum biennales induciasimpetrarunt; rex igitur Johannes reversus in Angliamapud Portesmuthe applicuit pridie idus Decembris.

Eodem anno Willelmus, Lincolniensis episcopus, viamuniversse carnis ingressus est; quo etiam anno JocelinusWellensis creatus episcopus Bathoniensis per ministeriumWillelmi, Londoniensis episcopi, munus consecrationissuscepit.

1 Continuisset in D. | 2 Peracto in C.

FLORES HISTORIABXTM. 15

f&ntentia definitive!, Innocentii papa pro vnoriachisCantuariensis ecclesice.

Circa dies istos papa Innocentius suffraganeis Can- A.D. 1206.tuariensis ecclesise episcopis sententiam definitivam subhac forma direxit; " Majores ecclesise causas ad sedem" apostolicam referendas, et canonica tradit auctoritas" et approbata consuetude declarat. Cum igitur inter" vos et dilectos filios nostros, priorem et monachos" Qantuariensis ecclesiae, super jure illius archiepiscopi" eligendi controversia verteretur; proponentibus vobis," quod, turn ex jure communi, turn ex antiqua eon-" suetudine, una cum illis debetis1 ipsius archiepiscopi" electionem celebrare; illis autem e contrario responden-" tibus, quod et de jure communi et privilegio speciali," et de consuetudine approbata et antiqua, Cantuari-" ensem archiepiscopum eligere debent sine vobis; lite" coram nobis per procuratores idoneos super hoc" legitime contestata, diligenter audivimus, quse partes" in prsesentia nostra proponere curaverunt. Pars" siquidem vestra et decreta pariter et exempla stu-* duit allegare, quosdam testes producens et testimo-" niales literas exhibens, quibus ostendere nitebatur," quod vos tres metropolitanos elegeratis una cum illis;" cum per literas et attestationes sit probatum, vos et" alio loco et alio tempore non sine illis electiones" hujusmodi celebrasse. Testes autem producti ex" parte monachorum legitime probaverunt, quod prior" et conventus Cantuariensis ecclesise a longis2 retro" temporibus electiones episcoporum in capitulo suo" sine vobis usque ad haec tempora celebrarunt et" easdem obtinuerunt a sede apostolica confirmari. A" nobis etiam et prsedecessoribus nostris per privilegii" paginam est statutum, ut, decedente archiepiscopo

1 Debitis in C. | 2 Longum in D.

16 EOGEEI DE WENDOVEK,

A.D. 1206.« Cantuariensi, nullus ibi qualibet surreptionis astutia" seu violentia praeponatur, nisi quern communi con-" silio major pars monaehorum consilii sanioris secun-" dum Dominum et sacrorum canonum sanctiones" providerit eligenduin. Nos igitur, his et aliis, qiise" coram nobis allegata fuerunt, auditis et perspicaciter" intellectis, quia constat evidenter, quod vos sine illis" seaundum assertionem vestram eligere non debetis," monachis exelusis, vestra non valet electio, et electio" monachorum sine vobis celebrata, quia a sede apo-" stolica meruit confirrnari, valebat cumque necessario" fuerit alterutra conl&rmanda, de communi fratrum" nostrorum consilio vobis et successoribus vestris•" super jure Cantuariensem archiepiscopum eligendi" silentium perpetuum imponimus, et monachos Can-" tuarienses ab impetitione ac molestatione vestra et" successorum vestrorum per sententiam diffinitivam" absolvimus, auctoritate apostolica decernentes, nt" monachi Cantuariensis ecclesise et successores eorurn" de csetero archiepiscopum eligant sine vobis. Datum" Romse, apud sanctum Petrum, duodecimo kalendas" Januarii, pontificates nostri anno nono."

De quadam, visione purgatorii et pwnis malorum etgloria beatorum.

Hoc anno vir quidam in episcopatu Londoniensi, invilla quse Tidstude dicitur degens, simplex operiqueassuetus rurali et juxta facultatum mediocritatem hos-pitalitati deditus, dum post horam vespertinam invigilia apostolorum Simonis et Judae agellum suum,quern eodem die seminaverat, ab aquarum inundationeper rivulos laticem deducendo evacuaret, oculos subitosursum erigens videt hominem quendam ad se eminusproperantem; quern cum aspexisset et orationem Do-minicam inchoasset, ecce protinus ei assistens hortatus

FLORES HISTOEIAKUM. 17

est, ut, finita quam inchoaverat oratione, secum loque- A.D. 1206,retur; completa autem oratione, sese invicem saluta-runt. Tune ille, qui supervenerat, percunctatur, ubiuocte ilia inter vicinos possit congruentius hospitari;cumque requisitus quorundam vicinorum sedulitatemhospitalitatis collaudasset, requisitor nominatorum quo-rundam hospitalitatem approbavit. At ille intelligensvirum, qui advenerat, vicinorum suorum habere noti-tiam, rogavit instantius, ut secum hospitari dignaretur;cm ille, "Conjux tua duas mulieres pauperculas hos-" pitalitatis gratia jam recepit, et ego hac nocte ad" domum tuam divertam, ut te ad dominum tuum," sanctum videlicet Jacobum, perducam, quern nunc" devote orasti; ego enim sum Julianus hospitator,•" qui missus sum propter te, ut secreta qusedam, quse" homines in carne degentes latent, tibi divinitus" ostendantur; perge ergo domum quantocius, et ad" iter te prseparare stude." Quo dicto, disparuit illicovir, qui cum illo loquebatur. Turchillus vero, hocautem erat nomen viro, concito gradu domum pergenscaput et pedes lavit, duasque mulierculas hospitioreceptas comperit, sicut sibi sanctus prsedixerat Julia-nus. Deinde in stratu suo, quern seorsum ab uxoreob continentiam prseparaverat in domo, extra thalamumse collocans obdormivit ; cumque omnes de familiasopori membra dedissenfc, sanctus adfuit Julianusvirumque somno excutiens ait, " Ecce adsum, sicut" promiseram; tempus enim est ut eamus. Quiescat" in stratu tuo corpus tuum, sola enim anima tua" mecum est itura; et, ne corpus videatur exstinctum," vitalem in te flatum dimittam." Sicque ambo adomo recedentes, Turchillus sanctum Julianum prae-euntem sequebatur.

U 51972.

IS ROGEKI DE WENDOVEK

Ut vir quidam, de corpore eductus, ad quandambasilicam, ubi est congregatio animarum, adduclusfuerit.

A.D. 1206. Cumque ad mundi medium, sicut ductor viri fate-batur, contra orientem properarent, intraverunt quan-dam basilicam mine structure, quas tribus tantumcolumnis in tecti fastigio nitebatur. Eratque basilicagrandis nimis et spatiosa, sed absque parietibus, pergyrum dependens ut claustrum monachorum; veruma parte aquilonari murus erat non nimis altus, sedquasi sex pedum, basilicse a fastigio per tres columnasdependent! conjunctus. In medio basilicas erat quasiingens quoddam baptisterium, de quo maxima flamma,non comburens, sed totam basilicam et loca vicina percircuitum mirabiliter quasi splendor meridianus indesi-nenter illustrans, consurgebat; hie autem splendor dedecimatione justorum proveniebat, sicut a sancto edoc-tus est Juliano. Intrantibus autem illis basilicamsanctus Jacobus quasi infulatus occurrit, qui vidensperegrinum suum, pro quo miserat, ait sancto Julianoet sancto Domnno,1 qui custodes illius loci erant, utostenderent peregrino suo loca poenalia malorum simulet mansiones justorum ; et hiis dictis pertransiit. Tunesanctus Julianus intimavit educto illi, hanc basilicamesse locum omnium animarum a corpore nuper exeun-tium, ut ibi sortiantur mansiones et loca secundummerita sua sibi divinitus destinata, tarn damnandssquam per purgatorii poenas salvandse; locus enim isteper intercessionem gloriosse virginis Marise a DominoSalvatore misericorditer est constitutus, ut ibidemomnes animse in Christo renatse, mox ut a corporeexierint, absque ulla dsemonum invasione conveniantet judicium secundum opera sua recipiant. In hacergo basilica sanctse Marise, quse Congregatio ani-

1 Domnio in C.

FLOBES HISTORIAKUM. 19

marum dicitur, multas vidi[t] animas justorum ex A.D. 1206.omni parte Candidas vultusque quasi adolescentiumhabentes. Extra murum aquilonarem adductus con-spexit animas plurimas, muro vicinius astantes,1 macu-lis albis et nigris respersas, quarum qusedam pluscandoris quam nigredinis, quaedarn e contrario, simili-tudinem prseferebant; illse vero quse candidiores erantmuro vicinius adhserebant, et quae longius a murodistabant, nihil in se candoris habentes, ex omni partedeformes apparebant.

De injustis decimatoribus.

Erat autem juxta murum putei gehennalis introitus,qui indesinenter fumum cum teterrimo foetore perquasdam cavernas circumquaque in vultus astantiumexhalabat, qui fumus ex decimis injuste detentis pro-veniebat et de frugibus injuste decimatis; qui fetorcirca omnium prsecordia, qui tali reatu culpabileserant, angustiam incomparabilem ingerebat; unde etille, qui eductus erat, bis eundem foetorem sentiens,tantum ei molestise intulit, ut cogeret eum angustio-sius bis tussive, et, sicut adsistentes circa corpus-asserebant, corpore ejus eadem hora bis similiter tus-siente. Cui sanctus Julianus, "Apparet," inquit, "t&" non recte messem tuam decimasse, et ideo hunc" sensisti foetorem." Cumque ille causaretur pauper-tatem, ait sanctus, agrum suum fructum uberioremprolaturum si rectas decimas persolvisset; prgecepitquesanctus, ut hunc reatum in ecclesia palam cunctis-confiteretur atque a sacerdote absolutionem expeteret^

1 Assistantes in D.; assistentes in C.

B 2

20 KOGEEI DE WENDOVER

De igne et stagno et ponte purgatorii, et de quadambasilica in monte gaudii sita.

A.D. 1206. In oriental! parte basilicas jam dictse erat ignisquidam purgatorius permaximus, inter duos murosconstitutus; murus enim unus a parte septentrionaliconsurgebat et alter ab australi, ab invicem amplbspatio in latitudine distantes; qui in longitudinemdiutius protendebantur versus orientem usque adstagnum quoddam multa capacitate amplissimum, inquo imniergebantur animae per ignem purgatoriumtranseuntes ; eratque aqua stagni illius incomparabilitersalsa efc frigida, sicut educto illi postmodum est osten-sum. Restabat deinde pons magnus aculeis et sudibusper totum affixus, quern pertransire quemlibet oporte-bat, antequam ad raontem gaudii perveniret; in quomonte gradatim sita est tarn grandis ecclesia et struc-turae mirabilis, quse capere sufficeret, ut sibi videbatur,onmes habitatores orbis. Conduxit ergo beatus Juli-anus virum eductum per ignem prsefatum omninoillsesum usque ad stagnum jam dictum, incedentesquepariter per viam, quse medias inter flammas a basilicaprotendebatur; nee enim aliqua lignorum materia ignimemorato fomitem ministravit, sed flamma quaedamexsurgens, sicut in clibano vehementer succenso cerni-tur, per totum illud spatium sequaliter diffundebatur,quse animas nigras et maculosas, secundum modumculparum, brevius aut diuturnius exurebat. Animsevero, quse ignem evaserant, in stagno illo frigidissimoac salsissimo ad nutum beati Nicolai, qui huic purga-torio prseerat, descendebant; quarum quaedam usquead verticem, qusedam usque ad collum, quabdam usquead pectus et brachia, alise ad umbilicum et renes,quaedam ad genua, et nonnullaa vix usque cavillampedum immersse fuerunt. Post stagnum restat transituspontis, qui est ad atrium ante faciem ecclesiae prae-dictae in occidental! parte; sed pontem hunc qusedam

FLOBES HISTORIARUM. 21

animse nimis laboriose et tarde, quaedam levius atque A.D. 1206.velocius, nonnullse vero libere et ocius pertransibant,nullam moram in transitu vel angustiam sentientes ;nam quidam igneni tardius transeantes annis multisin eo morabantur; et qui nullis specialium missarumac eleemosynarum suffragiis adjuvantur, vel nullismisericordise operibus erga pauperes studuerunt peccataredimere dum vivebant, hii nimirum, cum ad pontemprsefatum pervenerint, transire cupientes ad requiemdestinatam, nudis pedibus per sudes et clavos prse-acutos et ponti affixes nimis angustiose incedunt; et,cum vebementem doloris cruciatum in plantis pedumdiutius perferre nequeunt, manus suas super clavosquasi adjutrices1 deficiendo imponunt, quibus illicoperforatis, ex vi doloris et angustise ventre ac totocorpore simul super clavos volutantes paulatim adj)ontis ulteriora repunt horribiliter cruentati et expmni parte transfixi, sed, cum ad atrium ecclesise jamdictse pervenerint, felicem introitum ibidem prsesto-lantes omnium vehementiam cruciatuum minime re-cordantur.

Ut sanctus Michael et apostoli Petrus et Paulus loco,animabus largiuntur sibi divinitus [ordinata].

His igitur inspectis, redeunt denuo per mediumflammse sanctus Julianus et vir ille eductus ad basili-cam beatse Marise, ibique cum candidis animabus,quse nuper advenerant, substiterunt; animseque illse asancto Juliano et sancto Domnio cum aqua benedictaasperguntur, ut candidiores fierent. Ecce circa horamprimam illucescentis sabbati sanctus Michael archan-gelus et apostoli Petrus et Paulus, ut animabus, quseintus et extra basilicam erant congregates, loca sibidivinitus ordinata pro meritis largirentur; sanctus

1 Quasi adjudices ia C.

22 ROGERI DE WENDOVER

A.D, 1206. enim Michael omnes animas Candidas per medias ignisflammas purgatorii et per caetera loca poenalia illsesastransire fecit usque ad introitum illius magnae basi-licse, quae est in monte gaudii, habens portam in parteoccidentali semper patentem; animas vero maculisalbis et nigris respersas, extra basilicam muro septen-trionali injacentes, sine aliqua operum discussione, perportam quandam, quae erat in orientali parte basilicae,beatus Petrus introduci fecit in ignem purgatorium,ut a maculis, quas a contagione peccatorum. contraxe-rant, per adustionem possent debacchantis incendiiemundari.

De ponderatione bonorum et malorum.

Beatus quoque Paulus apostolus ad finem muriseptentrionalis residere ccepit intra basilicam; et extramurum, ex opposite apostoli, diabolus cum suis satel-litibus residebat; puteus autem flammivomus, qui oserat putei gehennalis, secus pedes diaboli erumpebat.Quaedam vero libra, sequa lance dependens, affixa eratsuper murum inter apostolum et diabolum, cujus parsmedia dependebat ante conspectum apostoli interiuset altera pars ante conspectum diaboli exterius; ha-bebat itaque apostolus • duo pondera, majus et minus,omnino nitida et quasi aurea, et diabolus similiterduo fuliginea et obscura. Accesserunt igitur animseex toto nigrse cum magno timore et trepidatione, unapost alteram, singulse ponderationem operum suorumibidem visurae bonorum et malorum; nam ponderaprsedicta ponderabant singularum opera animarum,secundum quod fecerant bonum sive malum. Cumergo statera se versus apostolum inclinaret per suorumlibrationem ponderum, tollebat apostolus animam illamet introduxit earn per portam orientalem, quse con-juncta erat basilicas, in ignem purgatorium, ut illiccrimina expiaret; cum vero pars staterae ad diabolum

FLOEES HISTORIARUM. 23

se inclinaret et prseponderaret, mox ille cum satelliti- A.D. 1206.bus suis animain miseram nimis ejulantem, patremquesuum ac matrem, qui earn1 ad seterna genuerant tor-menta, maledicentem, rapientes cum multo cachinnoprsecipitabant in foveam profundam et flammivomam,quse secus pedes diaboli librantis erat. De hujusmodilibratione bonorum et malorum in sanctorum patrumscriptis ssepius reperitur.

De quadam anima, quam diabolus in equitiamformam transformaverat.

Die vero sabbati circa horam vespertinam, dumesset sanctus Domnnus2 cum sancto Juliano in basi-lica prsefata, ecce a parte aquilonari daemon quidamvenit, equum nigerrimum praecipiti cursu obequitans,ipsumque per multos anfractus cum multo subsanna-tionis plausu deducendo perurgens; cui multi spiri-tuum malignorum de adducta prseda ad invicemcachinnantes cum magno tripudio obviam processe-runt. Sanctus quoque Domnnus8 dsemoni mandatequitanti, ut ad se quantocius veniat et cujus sitanima quam adduxerat edicat; quo diutius dissimu-lante prse immense gaudio, quod de misera animahabebat, sanctus confestim flagellum arripiens dsemo-nem graviter verberavit,4 sicque sanctum secutus estad murum aquilonarem, ubi libratio exstiterat anima-rum. Deinde sanctus interrogat dsemonem, cujus iliasit anima, quam sic equitando torquebat; qui ait,mine unum fuisse ex proceribus regni Angliae, quinocte prsecedenti absque confessione et Dominici cor-poris receptione obierat; et inter csetera flagitia, qu88commiserat, praecipue inter homines suos crudelis ex-istens ad extremam inopiam multos perduxit, quod

1 Bum in D. - I 3 Domnius in C.2 Domnius in C. | 4 Wanting in C.

24 KOGERI DE WENDOVER

A.D. 1206. maxime instinctu uxoris suse fecerat, quse eum semperad ssevitiam incitavit. " In equinam formam illam" transformavi, quia damnatorum animas licet nobis in" formas quaslibet transformare; et nunc descendissem" cum ea in infernum, poneremque earn in suppli-" cium seternum, nisi nox Dominica instaret, in qua

v " ludis nostris theatralibus vacare nos oportet et ve-" hementiores cruciatus animabus miseris adangere."Cumque hsec dixisset, defixit aspectum propensius invirum eductum et sancto dixit, " Quis est agrestis" iste qui stat tecum ?" Cui sanetus, " Nonne eogno-" scis ilium ?" Et daemon, " Hunc hominem vidi in" Essexia in ecclesia de Tidstude, in festo dedicationis" ejusdem." Ait sanctus, "In quali habitu ecclesiam." ingressus es ?" " In habitu," inquit, " muliebri; sed" cum processisseml ad baptisterium, volens intrare" cancellum, obvius mihi £uit diaconus cum aspersorio" aquse benedictae, qui me illius aqu«3 aspergine ita" prsecipitanter eflFugavit, ut clamorem emittens saltum" fecerim ab ecclesia usque ad pratum, quod fere per" duo stadia ab eadem est ecclesia separatum." Affir-mabat autem vir ille eductus, sed et plerique paro-chianorum idipsum testabantur, se clamorem iliumaudisse, sed causam penitus ignorasse.

De ludis theatralibus dcemonum.

His ita gestis, sanctus Domnius2 ad dsemonem ait," Volumus tecum ire, ut ludos vestros videamus."Cui daemon, " Si mecum vultis ire,3 cavete ne agres-" tem hunc vobiscum adducatis, qui, cum suis reddi-" tus esset, actus nostros ac secreta poenarum genera" apud viventes detegeret et multos a nostris operibus" revocaret." Cui sanctus, " Festinanter precede, nam" ego et sanctus Julianus te sequimur." Prcecedente

1 Processiqne in D. j 3 Venire in C.2 Dominius in D. I

FLOBES HISTORIARUM.: 25

itaque dgemone, sequebantur sancti, virum ilium educ- A.D. 1206.turn secum latenter deducentes. Perrexerunt ergo ad """""plagam aquilonarem, quasi montem ascendendo; etecce in descensu mentis domus erat amplissima etfuliginosa muris veternis circumdata,1 erantque in eaquasi multsB plateae innumeris sedibus2 ferreis etignitis cireumquaque repletae. Sedes autem candenti-bus circulis ferreis3 et ex omni parte clavatis, su-perius et inferius, a dextris et a sinistris, exstructseerant, atque homines in eis diversse conditionis etsexus mirabiiiter residebant; ex omni namque partecandentibus clavis perforabantur, atque ex circulisignitis undique constringebantur. Tanta erat sedmmillarum multitude, et hominum in eis residentium,quod lingua nulla eas dinumerare sufficeret. Erantmuri ferrei et nigerrimi in circuitu platearum, etsedes aliae juxta muros, in quibus residebant dae-mones per circuifcum, quasi ad Isetum spectaculum, decruciatibus miserorum ad invicem cachinnantes etpeccata eis pristina retractantes. Juxta introitumhujus detestandi spectaculi, in descensu montis, sicutdiximus, erat murus quidam. altitudine quinque pe-dum, ex quo perspicue videri poterat quicquid in illoposnali loco ageretur; ad hunc igitur murum sanctiprsedicti de foris stabant cernentes quicquid intusmiseri perferebant, ac4 vir ille eductus inter sanctosdelitescens clare prospexit omnia quse interius age-bantur.

De superbo et ejus cruciatu.

Residentibus ad ludibriosum spectaculum ministristartareis, princeps illius nefandae cohortis suis satelli-

1 Circumdata wanting in C.wanting in C.

4 At in D.3 Sudibus in D. and C.

3 Sedes ferreis

A.D. 1206. tibus ait, " Abstrahatur de sedili suo superbus.violen-" ter et ludat coram nobis/' Abstractus autem adsemonibus et veste nigra indutus omnem gestumhominis supra modum superbientis coram dsemonibusad invicem applaudentibus recitavit; cervix erigitur,vultus attollitur, oculi cum arcuatis superciliis surguntin obliquum, imperiose tumidis intonat verbis, ludunthumeri, vix brachia ferre prae fastu valentes, ardescitoculus vultuque minatur, in ortillos surgens crure statinverse, in pectus tenditur, collum supinat, vultu can-det, ignitis oculis iram prognosticat, nasumque digitopercutiens magna minatur; sic ventosa superbia defacili turgens risum prsebebat spiritibus monstruosis.Et cum de vestibus gloriaretur, manicasque consuendoconstringeret, subito in igneam formam vestes conver-sse totum corpus miseri hominis exurebant; dsemonesdenique ira incandescentes tridentibus uncisque ferreiset ignitis miserum membratim discerpunt. Unusautem ex eis adipem cum pice et aliis liquaminibusin sartagine ferventi torrens singula membra discerptarespersit cum illo unguine bullienti, et ad singulasdsemonis respersiones membra stridorem magnamemittebant, velut cum aqua frigida projicitur in san-guine bullienti; cumque membra sic torrefacta denuosimul fuissent compaginata, superbus ille rediit instatum priorem. Moxque ad miserum accesseruntmalleatores Erebi cum malleis et tribus laminis igni-tis triplici ordine clavatis, duasque laminas in ante-rior! parte corporis ad dextram efc ad sinistramapplicuerunt et cum clavis candentibus crudeliter cummalleis affixerunt; hse autem laminae a pedibus inci-pientes deducebantur per tibias et femora usque adhumeros, et ita recurvabantur in collo; tertia verolamina a genitalibus incipiens per ventrem usque adverticem attingebat. Cumque miser ille prsescriptisdiutissime affligeretur tormentis, truculenter in sedempristinam [trudebatur] in qua repositus, undiqiie

FLOEES HISTOBIAEUM. 27

clavis candentibus, quinque digitorum in longitudinem A.D. 1206.protensis, crudeliter ex omni parte torquebatur; illo- ~"~~que sic ab hoc loco poenali sublato, in sede propria,quam sibi vivens fabricaverat, repositus est denuocruciandus.

De quodam sacerdote.

Saeerdos quidam, ex cathedra sua ignita a ministrisiniquitatis in hoc ludibrium crudeliter extractus, coramlarvis sistitur monstruosis, cujus linguam protinus permedium secti gutturis violenter extrahentes radicitusamputarunt. Hie populum sibi commissum, nee ser-mone sanctee exhortationis, nee exemplo pise actionis,pro bonis temporalibus ab eo receptis, orationum autmissarum suffragia, dum potuit, rependebat. Postea,sicut de superbo jam diximus, membratim ilium discer-pentes et iterum redintegrantes in tormentali cathe-dra loeaverunt.

De quodam milite.Post hune adductus est miles quidam, qui vitam

suam in csedibus innocentium et torneamentis pere-gerat et rapinis. Hie omnibus armis militaribusarmatus equo nigerrimo insidebat, qui piceam flam-mam cum foetore et fumo per os et nares, cum urge-retur calcaribus, in supplicium sui sessoris efflabat.Sella equi clavis igneis et prselongis erat undiqueprsefixa; lorica et galea, scutum et ocrese, ex totoflammantia nimio sui pondere militem graviter onera-bant, sed non minori cruciatu eum medullitus exure-bant. Miles autem, postquam equum cursu praecipitiagitaverat, hastamque contra dsemones sibi obvianteseique illudentes vibraverat, priores militise SU83 gestusreplicando, ab ipsis equo dejectus membratim dis-cerpitur, membraque exsecrabili liquore supradicto

28 KOGEBI DE WENDOVER

A.D. 1206. torrentur; torrefacta et ad invicem compaginata, modo•" quo superiores, tribus laminis constringuntur, sicque

redivivus in sedem propriam violenter retruditur.

De quodam placitatore.

Post militem vero adducitur in medium quidamlegum mundanarum peritissimus, a suo sedili cumcruciatu magno abstractus, quod sibi per longumtempus male vivendo fabricaverat et judicia acceptismuneribus subvertendo. Hie autem per totius Anglisefines inter summos famosissimus habebatur, sed annoquo hsec visio contigit vitam miserabiliter terminavit,nam sine omni testamenti executione subito decedens,ab alienis quicquid rapaci ingluvie acquisierat distrac-tum est, penitus et consumptum;J ad scaccariumenim regis residere consueverat, ubi ab utraque liti-gantium parte dona frequenter acceperat. Hie quoque,cum in ludibrium theatrale coram spiritibus nefandisadduceretur, insultantibus larvis eoactus est actus vitsepristinse replicare; nam modo a dextris, modo a sini-stris se divertens, illos de causa proponenda, istosquein causis contradictoriis instruebat, nee inter lisecmanus a munere cohibens, nunc ab hiis, nunc veroab illis, acceptam pecuniam numerabat numeratamquein loculis reponebat. Cumque diutius daemones miserihominis gestum ludificando conspexissent, nummi su-bito velut ardentes effecti miserum miserabiliter exu-rebant, quos in os suum ardentes projicere, atquein ore receptos compulsus est deglutire; quibus ab-sorptis, accesserunt duo dsemones cum rota plaustriferrea, verubus et clavis in orbem confixa, et superdorsum peccatoris earn truculenter revolventes dorsumtotum crebro et flammanti rotatu contriverunt, num-mosque, quos ore hianti angustiose deglutiverat, angu-

1 Distracta sunt penitus et consumpta in D.


stiosius per vomitum rejicere compulerunt; quos cum A.D. 1206.evomuisset, jussit eos colligere daemon, ut de illissimili modo iterum cibaretur; postea vero ministritartarei in furorem versi omnia quse supradicta sunttormenta in eum expenderunt. Uxor vero ejus insede quadam ignita et aeuleata .compressa sedebat, eoquod in pluribus ecclesiis pro quodam annulo ex-communicari fecerat, quern in scrinio suo ignoranterposuerat et furatum esse dicebat; a quo transgressionispiaculo nunquam fuerat absoluta, a dirse mortis subitanecessitate prseventa.

De adultero et adultera.

Adductus est post ilium ad spectaculum furiosorumdsemonum adulter cum adultera, qui, foeda pariterconjunct! copula, turpissimos motus venereos gestusqueimpudicos cum multa sui confusione ac dajmonum ex-probratione palam omnibus replicarunt; deinde, quasiin insaniam versi, alternating sese dentibus corrodendolacerabant, illumque superficialem amorem, quem priushabere videbantur, in crudelitatem commutaverunt etodium; postmodum vero, membris omnibus a turbafuriosa dissectis, poenam sortiti sunt similem prsedic-torum. Similibus autem omnes, qui aderant, fornica-tores affligebantur tormentis, quse pro sui supplicioruminimanitate scriptori silentium imponunt.

De detractoribus.

Inter alios. quoque miseros duo de collegio detracto-rum in medium sunt adducti, quorum ora ad auriculasusque distorquendo dehiscentes, versis ad invicem vul-tibus, torvis se oculis perstringebant; apposita autemsunt duo capita cujusdam hastse ardentis in ore utri-usque, quam commasticantes ac ore distorto corro-dentes celeriter ad medietatem hast^B appropinquante^pervenerunt, sicque sese mutuo laniantes vultum suumtotum masticando cruentabant.

SO ROGER! DE WENDOVER

De furibus et incendiariis.A.D. 1206. Addueti sunt inter cseteros fures, incendiarii et

sacrorum violatores locorum, qui a ministris tartareispositi sunt super rotas ferreas et ignitas, aculeissudibusque affixas, quse ex nimia succensione imbremigneum scintillabant;. super has itaque miseri volutaticruciatum horrificum perferebant.

De mercatoribus.Adfuit huic ludibrio et mercator cum stateris suis

et ponderibus dolosis, necnon et illi, qui pannos novosin tentoriis ita vehementer trahendo in longum disten-dunt et latum, ut fila1 rumpantur et scissura fiat,scissurasque subtiliter consuentes pannos illos in locisvendunt subobscuris; isti de sedibus truculenter evulsiscelerum suorum gestus priores ad ignominiam etpcenarum aggravationem iterare cogebantur, et tandem,sicut diximus de superioribus, a dsemonibus torque-bantur.

De puteo gehennali et caldariis pcenalibus.Vidit prseterea eductus ille, secus introitum inferni

inferioris, quasi quatuor plateas, quarum prima in-numeras fomaces habebat et caldarias amplas et latas,pice ferventi et aliis liquaminibus ad summum usquerepletas; in singulis autem animse congestse acriterbulliebant, quarum capita velut nigrorum piscium inferventi liquamine, ex vi ebullitionis, nunc sursumprseeminebant, nunc deorsum ruebant. Secunda plateasimiliter caldarias habebat, sed nive et rigida glacierefertas, in quibus animse horrido frigore et cruciatuintolerabili torquebantur. Caldarias vero, quse in pla-tea tertia erant, aqua sulphurea bullienti et cseterisTebus, quse fcetorem emittere solent cum fumo foatido,

1 Filam in D.

FLORES HISTOEIARUM. 31

repleta erant, in quibus animse in foetore libidinis A.D. 1206.vitam finientes specialiter torquebantur. Quarta veroplatea habebat caldarias aqua salsissima et nigerrimaplenas, cujus aquse austeritas ex sua salsedine quodli-bet lignum in ilia demersum confestim decoriaret. Inhis autem caldariis multitude peccatorum, homicidarum,furum, raptorum, veneficarum mulierum et divitum,qui homines suos injustis exactionibus opprimebant,indesinenter bulliebant; quos ministri iniquitatis undi-que adstantes cum furcis ferreis candentibus, neliquaminum ardorem effugerent, introrsum comprime-bant. Illi autem, qui in hoc ferventi liquore per diesseptem bullierant, die octavo in frigus illud horridum,quod in secunda platea erat, deponebantur, et, e con-verso, illi, qui afflicti fuerant in frigore, ponebanturin liquamine bullienti; similiter, qui in aqua salsabullierant, in foetoribus torquebantur; has vero mutatio-num vicissitudines per octa dies semper observabant.

De basilica in monte gaudii sita et de sufragiisanimaritm.

Hiis itaque inspectis, illucescente jam Dominicse dieiaurora, sancti memorati cum viro educto perrexeruntad montem gaudii per ignem purgatorii et per stag-num ac pontem aculeatum, donee pervenerunt ad at-rium, quod erat id parte occidental! templi prsedictiquod situm erat in monte; eratque ibi porta quaedamspeciosa et ampla semper patens, per quam introduce-bantur a sancto Michaele animse ex toto candidates;in hoc enim atrio congregabantur anirnse expiatse, submagno exspectationis desiderio felicem illius introitumpostulantes. In australi quoque plaga terapli exteriusperspexit eductus ille animas infinitas, quse omnes,versis vultibus ad basilicam, cum magnse fatigationisexspectatione suffragia viventium desiderabant ami-corum, per quse basilicas illius adipisci introitummererentur, et, quanto specialius juvabantur, tanto


A.D. 1206, basilicse vicinius adhserebant; J in hoc loco multos denotis suis recognovit, necnon et omnes illos, quorumnotiiiam in seculo habuerat vel exilem. Sanctus veroMichael de singulis animabus, quas ibi cernebat virille eductus, intimabat illi quot missarum .unaqusequeanima potuit liberari et ad templi ingressum admitti.Anim83 quoque, quse ibidem exspectabant ingressum,nulla poenalitate affieiebantur, nisi quod prsestolaban-tur aliquod speciale suffragium amicorum; veruntamenomnes animse, quse ibi subsistebant, per generalia uni-versalis ecclesise sufFragia de die in diem ad basilicseintroitum appropinquant.

\

De diversis mansionibus basilicce memoratce.

Vir autem ille a sancfco Michaele ihtroductus intemplum conspexit ibi multos utriusque sexus, quosin seculo viderat, candidos, qui omnes templum con-scenderant2 et magnse felicitatis gaudio fruebantur; et,quanto magis per gradus templi versus orientem ani-mse ascenderant, tanto candidiores et nitidiores fiebant.Multse rnansiones praeclarissimse in ilia magna viseban-tur basilica, in quibus justorum animse nive candidioresmansitabant, quorum vultus et coronse velut lux aurearutilabant. Singulis diebus certis horis cantica de ccelisaudiunt, velut si concordi melodia omnia musicorumgenera concreparunt, quse ita omnes templum inhabi-tantes suavi quadam dulcedine demulcet ac refovet,velut si omnium reficerentur deliciis ferculorum; illsevero, quse exterius in atriis basilicse consistebant, nul-lum de hoc coelesti concentu sonum merebaiitur audire.Hie autem plerique sanctorum quasi propria habebantdomicilia, ubi specialiter sibi post Dominum in aliquofamulantes feliciter recipiebant, eos postmodum prse-sentaturi ante conspectum Dei.

1 Adhserebat in D. and C. | 2 Ascenderant in C.

FLOBES HISTORIARTJM. 33

De paradiso et Adam primo pare tit e.

Divertentes autem ad plagam templi prsedicti orien- A.D. 1206.talem pervenerunt ad locum amoenissimum, herbarumflorumque1 varietate splendidum, arborum fructuumquefragrantia refertum, ubi conspexit eductus ille fontemlucidissimum, qui ex se quatuor rivulos diyersi li-quoris et coloris emittebat; super hunc fontem eratarbor pulcherrima mirse magnitudinis et immensseproceritafcis, quse omnigen[or]um abundantia fructuumac specierum redolentia affluebat. Sub hac arboreprope fontem requiescebat homo quid am venustae for-mae ac gigantaei corporis, qui a pedibus usque adpectus indutus erat quodam vestimento varii coloriset mira pulchritudine contexto; ex uno oculo ridereet lugere ex altero videbatur. "Hie," inquit sanctusMichael, " est primus parens generis humani Adam," qui per oculum ridentem innuit laatitiam, quam" habet de filiorum suorum salvandorum ineffabili" glorificatione, et per alium lachrymantem denuntiat" tristitiam, quam habet de quorundam filiorum suo-" rum reprobatione et justo Dei judicio damnando-" rum. Vestimentum quo tegitur, sed nondum ex" toto, stola est immortalitatis et vestis glorias, qua in" primaria prasvaricatione fuerat spoliatus ; nam ab" Abel justo, filio suo, usque nunc, ccepit hanc vestem" recuperare per totam filiorum suorum justorum suc-" cessionem, et, sicut variis virtutibus enituerunt electi^" ita hasc vestis colore vario picturatur ; cum vera" completus fuerit electorum numerus filiorum, tune" Adam ex toto stola immortalitatis et gloriae vestie-" tur, et sic mundus finem sortietur."

Ut vir ille eductus ad corpus suum redierit.

Ex hoc tandem loco paululum progredientes per-venerunt ad portam quandam speciosissimam, gem-

1 Herbarumque florum in D.U 51972. * o


A.D. 1206. mis ornatam et lapidibus pretiosis; murus per gyrum—"" quasi aureus rutilabat. Statim ut portam intrave-

runt, apparuit templum quoddam aureum multo mag-nificentius priori, in omni pulchritudine, suavitatisdulcedine et luminis coruscantis splendore, ita ut locaprius visa nullius amcenitatis reputarentur ad istiusloci re^cetum ; cumque templum hoc introiissent,conspexit a latere sediculam quandam mirabili decorerefulgentem, in qua residebant tres virgines inediei-bili pulchritudine coruscantes ; hss autem, sicut abarchangelo edoctus est, erant sancta Catherina, sanctaMargareta1 et sancta Ositha. Quarum pulchritudinemcum admirando contemplaretur, sanctus Michael aitsancto Juliano, " Reduc festinanter ad corpus suum" virum hunc, quia, nisi citius reductus fuerit, aqua" frigida, quam in os ejus adstantes injicere moliun-" tur, ipsum ex toto suffocabit;" et, his dictis, con-tinuo, quo ordine nesciens, ad corpus reductus instratu suo resedit. Jacuerat autem in stratu suo,quasi in excessu mentis, duobus diebus cum totidemnoctibus, id est, ab hora vespertina sextse ferise us-que ad vesperam Dominicse diei sequentis, velut gravisopore depressus. Mane siquidem facto, ad ecclesiamproperabat, et post missse celebrationem sollicitabateum presbyter cum aliis parochianis, qui ilium velutexanimem paulo ante viderant, ut ea, quse sibi reve-lata fuerant, illis intimaret; ille vero prae nimia sim-plicitate visionem referre dissimulabat, donee noctesequenti sanctus Julianus apparens ei praecepit, utomnla quse viderat revelet, quia ad hoc eductusfuerat, ut ea, quse audierat, publicaret; qui jussissancti obtemperans, in die Omnium sanctorum etdeinceps, visionem constanter et aperte lingua Anglica,cunctis audientibus et admirantibus insolitam virieloquentiam, [enarravit,] cum antea prse nimia sim-plicitate rusticanus semper exstiterit et elinguis; nee

1 Margarita in D,

FLOEES HISTOEIAEUM. 35

prius destitit ab inspectae visionis narratione donee A.D. 1207.multos ad lamenta et gravia suspiria commovit.

Ut Gaufridus, Eboracensis arcMepiscopus, exiliumsubierit.

Anno gratise MCCVii. rex Johannes celebravit nataleDomini apud "Wmtoniam, prsesentibus magnatibusregni. Deinde in purifications beatse Mariae cepit pertotam Angliam tertiam decimam partem ex omnibusmobilibus et rebus aliis, tam de laicis quam virisecclesiasticis et prselatis, cunctis rnurmurantibus sedcontradieere non audientibus; solus Gaufridus, arcM-episcopus Eboracensis, non consentiens, sed plane con-tradieens, clanculo recessit ab Anglia, et in recessusuo omnes specialiter, qui in arcbiepiscopatu Ebora-censi hanc rapinam facerent, et in genere universosecclesise sive rerum ecclesiasticarum invasores/anathe-matis sententia innodavit.

Eadem tempestate circa noctem mediam ventusvehemens et repentinus superveniens sedificia diruit,arbores prostravit, oves et armenta exaggeratis nivibussexto kalendas Februarii interire coegit.

Eodem anno imperator Otho venit in Angliam, et,habito colloquio cum rege avunculo suo, rediit in ter-rain suam, acceptis a rege praedicto quinque raillibusmarcis argenti.

Sub his diebus praedicatores, qui appellati suntMinores, favente papa Innocentio, subito emergentesterram repleverunt, habitantes in urbibus et eivitati-bus deni et septeni, nihil omnino possidentes, de evan-gelio viventes, in victu et vestitu paupertatem nimiamprseferentes, nudis pedibus incedentes, maximum humi-litatis exemplum omnibus prasbuerunt. Diebus autemDominicis et festivis de suis habitaculis exeuntes prae-dicaverunt in ecclesiis parochialibus evangelium verbi,edentes et bibentes quse apud illos erant, quibus offi-

c 2


A.D. 1207. cium prsedicationis impendebant; qui in rerum coeles-""""" tium contemplatione tanto perspicaciores sunt inventi,

quanto a rebus praesentis seculi et carnalibus deliciiscomprobantur alieni. Nullum genus aliment! peneseos usque in crastinum reservatur, ut paupertas spi- ,ritus, qui viget in mente, actu sicut et habitu omnibusinnotescat.

De cassations electionum episcopi Norwicensis etsupprioris Cantuariensis.

Circa dies istos steterunt Romae coram domino papanionachi Cantuariensis ecclesise, turpem admodumcausam ad invicem agitantes ; nam qusedam parseorum per literas conventus de rato prgesentaveruntReginaldum, snppriorem Cantuariensem, sicut multo-tiens fecerant, electum ad archiepiscopatum, instantiuspostulantes ut ejus electio confirmaretur ; altera veropars eorundem monachorum per literas similiter derato prsesentaverunt Johannem, episcopurn Norwicen-sem, multis rationibus ostendentes electionem de sup-priore nullam esse, turn quia facta erat de nocte etsine solemnitate et assensu regio, turn quia a major!et saniori parte conventus non f uerat celebrata; sic-que his tationibus propositis, petrerunt ut ilia electioconfirmaretur, quse clara luce diei, rege prsesente etconsentiente, cum testibus idoneis exstitit celebrata.His auditis et perspicaciter intellectis, procurator sup-prioris allegavifc secundam electionem irritam esse etinanem, quia, qualiscumque prima esset electio, sivejusta sive injusta, debuerat prima cassari antequamsecunda celebraretur electio ; unde constanter postula-bat, ut prima electio rata haberetur. Denique postlongas hinc et inde disceptationes, cum dominus papaintellexisset partes in unicam personam convenire nonposse, atque utramque electionem vitiose et non secun-dum sacrorum canonum sanctiones celebratam fuisse,de consilio cardinalium suorum ambas cassavit, parti-

FLOEES HISTORIAKUM. 37

bus districtione apostolica interdicens et per sententiam A.D. 1207.definitivarn statuens, ne de csetero ad archiepiscopatus ~""honores alteruter electorum adspiret.

De promotions et consecratione magistri Stephani deLangeton.

Cassatis itaque electionibus memoratis, dominuspapa, nolens diutius sustinere, ut gregi Dominico curadeesset pastoralis, persuasit monachis Cantuariensibus,qui procuratores coram eo constituti fuerant pro nego-tio ecclesise Cantuariensis, ut eligerent magistrumStephanum de Langetune, presbyterum cardinalem,virum, in literal! scientia eruditum, discretum et mo-ribus ornatum; asserens, ipsius promotionem, tarn ipsiregi quam universse ecclesise Anglicanae, plurimumprofuturam.1 Monachi vero ad haec respondentes asse-rebant, sibi non licere prseter consensuui regium etsui conventus canonicam electionem in persona qua-libet consentire vel sine illis electionem celebrare; atpapa quasi rapiens verbum ex ore ipsorum dixit," Sciatis," inquit, " vos plenariam habere in ecclesia" Cantuariensi potestatem, nee et super electionibus" apud sedem apostolicam celebratis solet assensus" principum exspectari; unde vobis, qui tot et tales" estis quod plene sufficitis ad istam electionem, in" virtute obedientise et sub poana anathematis prseci-" pimus, ut ilium in archiepiscopum eligatis, quem et" nos damus vobis in patrem et pastorem animarum" vestrarum." Monachi quoque exeominunicationissententiam incurrere metuentes, licet inviti et cummurmuratione, assensum tamen prsebuerunt; solus exomnibus monachis, magister Helias de Brantefeld, quipro parte regis et episcopi Norwicensis advenerat,noluit consentire; cseteri autem omnes cum hymno" Te Deum laudamus " electum memoratuni ad altare

1 Profecturam in D.

38 ROGERI DE WENDOVEK

A.D. 1207. defculerunt. Deinde decimo quinto kalendas Julii,civitate Viterbii, a papa prsefato munus consecrationissuseepit.

Ut papa Innocentius literas miserit ad regem An-glorum exhortans, ut Stephanum reciperet deLangetune in archiepiscopum jam consecratum.

His ita gestis, papa Innocentius regi Anglorumliteras direxit exhortans humiliter et devote, ut ma-gistrum Stephanum de Langetune, sancti Chrysogonipresbyterum eardinalem, ad archiepiseopatum Cantua-riensem canonice electum, benigne susciperet, et qui,de regno suo originem ducens, non solum in secula-rium scientia literarum magistri nomen promeruit,1

sed et doctor esse in theologicis disciplinis; et, cumprsecipue vita ipsius et mores scientiss magnitudinemexcedant, ejus persona tarn animee suss quam corporierit non mediocriter profutura. Denique, cum multisin hunc modum verbis tarn blandis quam persuasoriisregem ad consensum inducere perstitisset, priori etmonachis Cantuariensibvis per literas in virtute obe-dientise prsecepit, ut archiepiscopum jam dictum inpastorem susciperent, eique in temporalibus simul etspiritualibus humiliter obedirent. Cumque tandemliterse domini papse ad regis Anglorum notitiam per-venissent, iratus est rex vehementer de promotionemagistri Stephani pariter et Norwicensis cassatione,crimenque proditionis in monachos Cantuarienses re-fundere satagebat; dixit enim, quod in prsejudiciunisuss libertatis sine ipsius licentia suppriorem suumelegerant, et postmodum, ut quod male gesserantquasi sibi satisfaciendo palliarent, elegerunt episcopumNorwicensem, et pecuniam de fisco accipientes aditineris expensas, ut electionem de episcopo memorato

1 Promeruerit in C.

FLOBES HISTORIARUM, 39

factam apud sedem apostolicam impetrarent confirmari, A.D. 1207*in cumulum iniquitatis suee elegerunt ibi Stephanumde Langetune, inimicum suum publicum, eumquefecerunt in archiepiscopum l consecrari. Ob hancquoque causam idem rex in furorem versus et indig-nationem misit Fulconem de Cantelu et Henricumde Cornhelle, milites crudelissimos et humanitatis ig-naros, cum ministris armatis, ut monachos Cantuari-enses, sicut crimine Isesse majestatis reos, a regnoAnglise expellerent vel capitali sententia condemna-rent; illi autem mandatum domini sui non segniterexsequentes Cantuariam profecti sunt, et nudatis en-sibus monasterium ingressi voce furiosa priori etmonachis ex parte regis praeceperunt, ut, velut pro-ditores regise majestatis, incontinenti de regno Angliseexirent, et, si hoc facere noluissent, affirmaverunt cumjuramento, quod ipsi, injecto igne tarn in ipso mo-nasterio quam in aliis officinis, omnes illos cum ipsisasdificiis concremarent. Monachi vero nimis incon-sulte agentes sine violentia et oinni manuum injec-tione recesserunt omnes, prseter tredecim valetudina-rios, qui in domo infirmorum jacentes incedere nonvalebant; et protinus trajecti in Flandriarn in abbatiasancti Bertini honorifice recepti sunt et in aliis mona-steriis transmarinis. Deinde, jubente rege, substitutisunt in ecclesia Cantuariensi monachi quidam desancto Augustino ad ministrandum ibidem, Fulconeprsefato procurante, immo omnia bona eorundem mo-nachorum distrahente et confiscante, terris tam arclii-episcopi quam, monachorum remanentibus incultis.Exierunt autem monachi ssepe dicti de monasterio suoin exilium pridie iclus Julii.

1 De archiepiscopum wanting in C.

40 KOGEBI DE WENDOVEE

Ut vex Anglorum literas comminatorias ad papammiserit.

A.D. 1207. Exclusis hoc ordine monachis Cantuariensibus, rexAnglorum Johannes ad papam nuntios cum literisdixerit, in quibus expresse et quasi comminando ip-sum arguebat, quod, electione episcopi Norwicensisturpiter repulsa, Stephanum quendam de Langetune,sibi penitus ignotum et in regno Francorum interhostes suos publicos diutissime conversatum, feceratin Cantuariensem archiepiscopum consecrari; et, quodmagis in prsejudicium et subversionem libertatum adcoronam suarn spectantium redundat, ipsius eonsensua monachis, qui ilium postulasse debuerant, non riterequisite, eundem Stephanum temere promovere prse-sumpsit; unde asserebat se sufficienter admirari nonposse, quod tarn ipse papa quam universa curia Ro-mana ad memoriam non reducunt in. quantum ejusdilectio Romanes sedi fuerit hactenus necessaria, inhoc rationis oculum non figentes, quod uberiores sibifructus perveniant de regno suo Angliaa quam deomnibus regionibus citra Alpes constitutis. Addiditinsuper, quod pro libertatibus coronse sute stabit, sinecesse fuerit, usque ad mortem ; iinmutabiliter affir-mans, se non posse ab electione simul et promotioneNorwicensis episcopi, quam sibi utilem intelligit, re-vocari. Tandem negotii summam in hoc conclusit,quod, si de prsemissis non fuerit exauditus, omnibusRomam petere volentibus maris semitas angustabit,[he,] terra sua divitiis evacuata, ipse minus ad hostesab ea depellendos sufficiat; et cum archiepiscopi, epi-scopi et alii ecclesiarum prselati, tarn de regno Anglisequam aliarum terrarum suarum, in omnium scientia-rum plenitudine sufficienter abundent, si necessitascoegerit, extra terras suas justitiam vel judicium abalienigenis non emendicabit.

Cumque haec omnia ad domini papse audientiam perregis nuntios pervenissent, regi Anglorum rescripsitin heec verba.

FLORES HISTORIARTJM. 41

Rescriptum domini papce ad regem Anglorutn.

" Innocentius episcopus, servus servorum Dei, caris- A.D. 1207. s11 simo in Christo filio Johanni, illustri Anglorum' regi, salutem et apostolicam benedictionem. Cum p ^ x

:e super negotio Cantuariensis ecclesiae nos tibi scrip-'•' serimus humiliter, diligenter, benigne exhortando et .j^'•' rogando, tu nobis, ut salva pace tua loquar, re- Cb w ^"i" scripsisti quasi comminando et exprobrando contu- /*" maciter et proterve; et cum nos tibi supra jus" deferre curemus, tu nobis sejûndum jus deferre1 """"-" non curas, minus quam deceret attendens; quod" si tua nobis devotio plurimum est2 necessaria," nostra tamen tibi non parum est opportuna." Cumque nos in tali casu tantum honorem nulli" principum detulerimus quantum tibi, tu nostro tan-" turn derogare attendis honori, quantum in simili" casu nullus princeps derogare prsesumpsit; quasdam" frivolas occasiones praetendens, quibus asseris, quod" election! de dilecto filio nostro magistro Stephano," titulo sancti Chrysogoni presbytero cardinali, a" monachis Cantuariensibus celebratse non potes prse-" stare consensum, quia videlicet inter tuos conversa-" tus est inimicos et persona ejus est tibi prorsus" ignota. Porro juxta proverbium Salomonis, ' Frus-" ' tra jacitur rete ante oculos pennatorum,' cum in-" telligamus illud ei non esse imputandum ad culpam," sed ad gloriam potius adscribendum, quod, Parisius" diu vacans liberalibus studiis, in tantum profecerit," ut meruerit esse doctor non solum in liberalibus" facultatibus verum et in theologicis disciplinis, ac" si per hoc, cum vita concordet doctrinse, dignus est" habitus prsebendam Parisiensem obtinere. Unde" mirabile gerimus, si vir tanti nominis de tuo regno" ducens originem tibi potuit esse, saltern quoad

! Curemus deferre want- I 2 Sit in C.ing in C. I


A.D. 1207.« famam, ignotus, prsesertim cum ter scripsisses illi" postquam a nobis exstitit in cardinalem promotus," quod, licet disposueris eum ad tuse fam'diaritatis" obsequium evocare, gaudebas tamen quod ad majus" erat officium sublimatus. Sed illud potius attendere" te decuisset, quod in terra tua natus est de paren-" tibus tibi fidelibus ac devotis, quodque in Ebora-" censi ecclesia fuerat prsebendatus, quee longe major" et dignior quam Parisiensis existit; unde non solum" ratione carnis et sanguinis, verum et obtentu eccle-" siastici beneficii et officii, te ac regnum tuum affectu" sincere diligere comprobatur. Nuntii vero tui eau-" sam nobis aliam expresserunt, quare non prsestitisti" ejus electioni consensum, quia videlicet nunquam" fuerat requisitus ab illis, qui eum a te debuerunt" postulare; asserentes, quod literse illse, quibus man-" davimus ut super hoc negotio procuratores ad nosc( idoneos1 destinares, ad te mini me pervenerunt, et" monachi Cantuarienses, quamvis pro aliis negotiis" ad tuam praesentiam accessissent, pro postulando" tamen consensu nee literas nee nuntios direxerunt." TJnde iidem nuntii cum multa nobis instantia sup-" plicarunt, quatenus ex quo nobis complacuit hanc" tibi honorificentiam reservare, ut monachi Cantua-Cf rienses regium postularent assensum, quoniam hoc" factum non erat, dilationem congruam concedere" dignaremur, infra quam posset id fieri, ne juri tuo" eontingeret derogari. Contra personam electi quid-" dam ad ultimum proponentes, quod cum manifeste" sit factum, ostium oris claudere debuissent; prse-" sertim cum, si verum esset, promotionem ejus jam" impedire non possent. Licet autem - super electio-" nibus apud sedem apostolicam celebratis non con-" sueverit assensus principis exspectari, duo tamen" monachi fuerunt specialiter deputati, ut ad te pro

1 Wanting in C.


" requirendo assensu venirent, qui apud Ydivoriam A.D. 1207." fuerunt retenti, ut injunctum sibi mandatum exse- "*" qui non valerent; et prsefatae literse de procuratori-" bus ad nostram praesentiam destinandis tuis fuerunt" nuntiis assignatse, ut eas tibi fideliter prsesentarent." Nos quoque, qui super eandem ecclesiam Cautuarien-" sem plenitudinem potestatis habemus, regium super" hoc dignati1 sumus implorare favorem. Et cursor" noster, qui apostolicas tibi literas preesentavit, lite-" ras quoque prioris ac monadiorum, qui ex mandate" totius capituli Cantuarise celebraverant electionem" memoratam, super assensu petendo regise sublimi-" tati porrexit. Ideoque non vidimus oporfcere denuo," post hsec omnia, regium postulare consensum; sed" illud agere disposuimus, non declinantes &$. dex-" tram vel ad sinistram, quod sanctorum patrum" canonicse sanctiones statuunt faciendum, ut, vide-" licet, nihil morse vel difficultatis rectis dispositioni-" bus auferatur, ne gregi Dominico diu desit cura" pastoralis. Quocirca ne vel discretion! tuse vel" regali prudentise suggeratur a quoquam, quod ali-" quatenus valeat a consummatione hujus officii re-" vocari, quoniara absque vi et dolo cum canonica sit" electio de persona idonea concorditer celebrata, s'ine" damno famse et periculo conscientise nostrse differre" earn non possemus. Tu ergo, fill carissime, cujus" honori supra jus2 deferre curavimus, secundum jus" nostro studeas honori deferre, ut gratiam divinam ,^" et nostram uberius merearis; ne forte, si secus" egeris, in earn te difficultatem inducas, de qua non" facile valeas expediri, cum tandem oporteat Eum" vincere, cui flectitur omne genu cselestium, terres-" trium et infernorum, cujus nos vices in terris, licet" immeriti, exercemus. Ne igitur eorum consiliis ad-" quiescas, qui tuam semper turbationem desiderant,

1 Dignitati in D. j 2 gupra jns Banting in G.


A.D. 1207." ut melius possint in aqua turbida piscari, sed nos-" tro beneplacito te committas, quod utique tibi cedet" ad laudem, gloriam et honorem; quia non esset" tibi tutum in hac causa Deo et ecclesire repugnare," pro qua beatus martyr et pontifex gloriosus Thomas" sanguinem suum recenter effudit, prsesertim ex quo" pater et frater tuus clarse memorise, tune reges" Anglorum, in manibus legatorum apostolicse sedis

. " Ulam__it£rayam eonsuetudinem abji^rarunt. Nos au-" tem, si nobis humiliter adquieveris, sufficienter tibi" et tuis providere curabimus, ne super hoc valeat" vobis aliquod prsejudieium generari. Data Late-" rani, pontificatus nostri anno decimo."

Eodem anno, in die sancti Remigii, Isabel, Anglorumregina, peperit Johanni regi filium suum primogenitum,et vocatus est nomine avi sui Henricus.

De eclipsi lunce.

A.D. 1208.1 Anno Domini MCCVIII. rex Johannes celebravit na-Stale Domini apud Windleshore,1 ubi multa militibus^suis festiva distribuit indumenta ; ac deinde in crastinopurificationis beatse Marise luna eclipsim passa est,

, ^ primo sanguinei et postea teterrimi coloris apparens.Eodem tempore Philippus, Dunelmensis, et Galfridus,

i g Cestrensis episcopi, humanse naturae debitum persol-ventes esse corporaliter desierunt.

Eodem anno Isabel, Anglorum regina, peperit Jo-hanni regi filium legitimum, quse vocavit Eichardum.

Admonitio domini papos facta regi Anglorwm,.

Eodem anno Innocentius papa, cum regis JohannisAnglorum cor adeo induratum didicerat, quod nee

- blandis ejus admonitionibus nee asperis comminationi-

1 Windleshores in D.

FLOKES HISTORIARUM. 45

bus adquiesceret, ut Stephanum, Cantuariensem archi- A.D. 1208.episcopum, recipere vellet, tactus dolore cordis in-trinsecus Willelmo Londinensi, Eustachio Eliensi, etMalgero Wigorniensi episcopis, de consilio cardinaliumsuorum dedit in mandatis, ut, accedentes ad regemmemoratum, ipsum pia sollicitudine pro negotio Can-tuariensis ecclesise convenirent, salubriter exhortantes .in Domino, quatenus eo pacto se vinci a Deo per-mitteret, ut victus Deum vinceret, ipsumque, cuiservire regnare est, in sui favorem provocaret; quodsi forte ipsum contumacem, sicut hactenus exstitit,invenirent et rebellem, regnum Anglise totum subinterdicto concluderenfc, auctoritate ei apostolica de- f , y «*nuntiantes, quod, si per hoc , pertinaciam suam non fc&v0^_ , „duceret corrigendam, ipse manum adhibere curaretgraviorem ; curn necesse sit euin vincere, qui pro saluteecclesise sanctse diabolum et angelos ejus debellansclaustra tartarea spoliavit. Suffraganeis quoque Can-tuariensis ecclesise episcopis, aliisque illius diocesisprselatis, in virtute obedientiae per sedis apostolicse -4)1̂ 1 W • ̂ ' iliteras expressit, ut archiepiscopum prsefatum in patrem ,. ^susciperent et pastorem, eique caritate debita obedirecurarent.

Ut Anglia sub generali interdicto sit conclusa.

Londoniensis, Eliensis atque Wigorniensis episcopi,ex injuncto sibi delegationis oflBcio regem Johannem1

adeuntes, mandatumque sibi apostolicum per ordinemexponentes, humiliter lachrymisque profusis supplica-bant, quatenus, Deum habens prae oculis, archiepisco-pum Cantuariensem et monachos ad ecclesiam suamreyocaret, honoraret et eos caritate perfecta diligeret,scandalum interdicti evitare curaret, ut per hoc retri-butor meritorum et potentiam sibi multiplicare digna-

1 Wanting in C.

46 EOGEEI DE WENDOVEE

A.D. 1208. retur temporalem, et gloriam post mortem largiretur*~~~ sine fine mansuram. Cumque iidem episcopi pro ejus'

salute vellent protrahere sermonem, rex quasi in furiamversus contra dominum papam et ejus cardinales inverba blasphemise prorupit, jurans per dentes Dei,quod, si ipsi vel alii quicuncque ausu temerario terrassuas supponerent interdicto, ipse incontinent univer-

.sos Anglise prselatos, clericos pariter et ordinatos, adpapam mitteret et bona eorum omnia confiscaret âddidit etiam, quod1 Romanes quoscutaique, siye ipsiuspapse clericos, qui in regno Anglise sive in quibus-cumque terris suis reperiri potuissent, erutis oculisnaribusque prsecisis Romam destinaret, ut his inter-signis a cseteris possent nationibus ibidem discerni ;ipsis insuper episcopis expresse prsecepit, quatenuscum summa festinatione a suo conspectu recederent,si suorum corporum vellent discrimina scandali evitare.Recedentes autem episcopi memorati, cum fructumposnitentise in rege non invenerunt, in Quadragesimasequente, executionem sibi a summo pontifice deman-datam exequi non verentes, prima die Lunse in pas-sione Domini, quse tune contigit decimo calendasAprilis, sub generali interdicto totam Angliam inclu-

, serunt; quod, sicut in authentico domini papse expres-i fOîf sum habetur, non obstantibus privileges, ab omnibusj est inviolabiliter observatum. Cessaverunt itaque in

Anglia omnia ecclesiastica sacramenta, prseter solum->imodo confessionem et viaticum in ultima necessitate,5

jet baptisma parvnlorum; corpora quoque defunctorumde civitatibus et villis efferebanturf et more canum inbiviis et fossatis sine orationibus et sacerdotum minis-terial sepeliebantur.) Quid plura ? Recesserunt latenterab Anglia Willelmus Londinensis, Eustachius Eliensis,Malgerus Wigorniensis, Jocelinus Bathoniensis, et Egi-

1 Quoaiam in D. and C. .


dius Herefordensis episcopi, satius1 arbitrantes ssevitiam A.D. 1208.commoti2 regis ad tempus declinare, quam in terrainterdicta sine fructu residere.

Ut rex Johannes ab causam interdicti omnia bonaclericorum fecerit confiscari.

Rex igitur Anglorum ob causam interdicti mentenimis confusus misit vicecomites suos et alios ini-quitatis ministros in omnes fines Anglise, prsecipienstarn prselatis singulis quam eorum subjectis cum com-minatione terrifica, ut incontinenter' a regno exirentet super hac injuria peterent sibi a papa justitiam

__exhiberi; episcopatus insuper, abbatias, prioratus sub" laicorunT custodia deputans universes redditus eccle-siasticos confiscari prsecepit, sed in hoc sibi cauteprospiciebant prselati generaliter omnes totius regni,quod de monasteriis suis exire noluerunt, nisi perviolentiam expellerentur; quod cum a regiis ministrisfuisset compertum, noluerunt alicui ingerere violentiam,sicut nee a rege prseceptum habuerunt, sed bona

_-eorum omnia in usus regis convertentes victum Xh»" etvestitum parce ex rebus propriis ministrabant. Horreaclericorum, rege jubente, obserata sunt ubique etâdcommodum fis,ci distracta; presbyterorum et clerico-rum focarise per totam Angliam a ministris regiscaptse sunt et graviter ad se redimendum compulsae;viri religiosi sive quicunque ordinati, qui itinerantesreperti sunt in via, ab equis suis projiciebantur, spo-liabantur et a satellitibus regis turpiter tractabantur,nee fait qui eis justitiam exhiberet. Venerunt eatempestate in confinio Wallise ad regem ministri cu-jusdam vicecomitis ducentes prsedonem unum, manibusa tergo vinctis, qui sacerdotem quendam in via

1 Sanctius in C. I 2 . . . . nicati in C.

I ,̂


A.D. 1208. spoliaverafc et interfecerat, quaerentes a rege quidsuper tali eventu sibi fieri placeret; quibus ineonti-nenti rex respondit dicens, " Inimicum meum intere-" mit, solvite illuin et sinite abire." Parentes quoquearchiepiscopi et episcoporum, qui Angliam sub inter-dicto posuerunt, ubi reperiri potuerunt, jubente regecapiebantur atque bonis omnibus spoliati in carceremtrudebantur. Inter hsec omnia mala perendinabantpontifices prsefati.in partibus transmarinis, omnimodisviventes in deliciis et sese murum pro domo Domininon opponentes, secundum Redemptoris sententiam," Cum lupum viderunt venientem, dimiserunt oves et" fugerunt."

^ ' ' •

Ut rex Anglorum homagia a magnatibus Angliceacceperit.

Inter hsee et consimilia impietatis opera rex Jo-hannes in se reversus metuebat, ne dominus papapost interdictum manus in eum extenderet graviores,ilium nominatim l excommunicando vel magnates An-gli^.-Jb ejus fidelitate absolvendo, unde, ne regni juraamittere videretur, misit manum militarem ad omnesregni potentes et quos praecipue suspectos habebat,exigens obsides ab eis, quibus posset2 eos, si forteprocessu temporis ab ejus fidelitate absolverentur, addebitum revocare obsequium ; adquieverunt multi regiisjussionibus, et alii filios, alii vero nepotes et carna:

liter propinquos nuntiis tradiderint. Venientes tandemad "Willelmum de Brause, virum nobilem, et obsidesab eo, sieut ab aliis fecerant, exigentes, Matildis, uxorejusdem Willelmi, procacitate muliebri verbum rapiensex ore viri nuntiis respondit, "Pueros meos domino" vestro regi Johanni non tradam, quia Arthurum" nepotem suum, quern honorifice custodisse debuerat,

1 Wanting in C. | 2 Possent in C.

FLORES HISTOE1ARUM. 49

" turpiter interfecit." Quod verbum cum vir ejus A.D. 1208.audisset, increpavit earn et dixit, " Quasi una ex" stultis mulieribus contra dominum nostrum regem" locuta es; nam, si ipsum in aliquo offendi, paratus" sum et erp domino meo et sine obsidibus satisfa-" cere, secundum judicium curise suse efc baronum." parium meorum, certo mihi assignato die et loco."Nuntii autem ad regem reversi, cum ei qua} audierantretulissent, rex graviter perturbatus misit milites suoset servientes latenter, qui ipsum Willelmum cum totafamilia sua comprehenderent et sibi sub omni festi--natione praesentarent; sed idem Willelmus ab amicispraemonitus1 cum uxore sua efc filiis et propinquis adHiberniam aufugit.

Eodem anno albi monachi in principio interdicticessantes, postea ad mandatum abbatis sui princi-palis divina celebrare praesumpserunt ; sed, hsec prse-sumptio cum ad summi pontificis notitiam pervenisset,ad majorem sui confusionem denuo sunt suspensi.

Hi rex Anglorum Othoni nepoti suo magnampecuniam miserit.

Anno Domini MCCIX. rex Anglorum Johannes ad A.D. 1209.natale Domini fuit apud Bristollum et ibi capturamavium per totani Angliam interdixit. /\

Deinde venit in Angliam dux Suaviae Henricus ex ^parte Othonis, regis Alemannorum, ad regem ^.nglorum, -a quo non modica pecunia ad opus prsefati Othonisy1

recepta, repatriare maturavit.Eodem anno, procurante Stephano, Cantuariensi

archiepiscopo, indultum est, semel in hebdomada eccle-siis conventualibus in Anglia celebrare divina,; albiautem monachi hac privabantur indulgentia, eo quod

1 Prsemunitus in C.U 51972. D


A.D. 1209, in principio interdict! cessantes, postmodum ad jus-sionem sui abbatis principalis, papa inconsulto, cele-brare prsesumpserunt.( Per idem tempus Lodowicus, filius Philippi, Fran-

/• Icorum regis, primogenitus et haeres legitirnus, apud^ \ Compendium a patre suo cingulo militari donatus est,

fet centum alii nobiles cum eo.

Ut rex Anglorum cum rege Scotorum foedus amiciticeinierit.'

Circa dies istos Johannes, rex Anglorum, magnoexercitu congregate, versus Scotiam vexilla direxit etarma. Veniens autem in provinciam Northanhumbro-rum, ad castellum quod Norham appellatur, aciesibidem contra regem Scotorum instruxit ad pugnam;quod cum regi prsefato nuntiatum fuisset, timuit valdeimpetum ipsius, quoniam pronum ad omnem ssevitiamcognovit, veniensque ei obviani de pace tractare dis-p^miit; sed rex Anglorum in furorem versus impro-peravit illi acriter increpando, quod fugitives suos ethostes publicos in regno suo receptaverat, eisque insui praejudicium auxilium prsestiterat et favorem. Sedcum hsec et alia multa rex Anglorum prsefato regiimposuisset, tandem, procurantibus utrorumque regumamicis, talem concordiam inierunt, quod videlicet rexScotorum daret regi Anglorum pro bono pacis duo-

Idecim millia marcas argenti, et insuper ad majoremsecuritatem traderet ei duas filias suas in obsidatum,ut per hoc inter eos pax firmior haberetur. Rece-dente itaque Anglorum rege quarto kalendas Julii acastello memorato, prsecepit1 per forestas totius Anglisesepes comburere et fossata complanare, datis frugibus

Wanting in C.


circumquaque bestiis ad devorandum. Deinde cepitJA.D. 1209.homagia de omnibus hominibus libere tenentibus, etetiam duodecim annorum pueris, totius regni, quosomnes post fidelitatem factam in osculum pacis recepitac dimisifc. Wallenses vero, quod anteactis temporibusfuerat inauditum, apud Wodestoke venientes ad regemhomagia. fecerunt ibidem, licet tarn divitibus quampauperibus esset onerosum.

Eodem anno Otho, filius ducis Saxonise et neposregis Anglise, a papa Innocentio tertio in imperatoremRomanum Romse consecratus est quarto nonas Octobris.

Per idem tempus clericus quidam, apud Oxoniamliberalibus vacans disciplinis, mulierem quandam casuinterfecit, quam cum mortuam deprehendisset, perfugam sibi consuluit. Prsefectus autem urbis et multialii accurrentes, cum mulierem exanimem invenerunt,coeperunt quserere homicidam ilium in hospitio suo,quod cum tribus sociis suis clericis locaverat; et factireum non invenientes ceperunt tres socios ejus cleri-cos memoratos et de homicidio penitus nescios, et eosin carcerem retruserunt; deinde post dies paucos, regeAnglorum jubente, in contemptum ecclesiasticse liber-tatis extra villam educti suspendio perierunt. Quodcum factum fuisset, recesserunt ab Oxonia ad triamillia clericorum, tarn magistri quam discipuli, itaquod nee unus ex omni universitate remansit; quo-rum quidam apud Cantabregge, quidam vero apudRadingum, liberalibus studiis vacantes villam Oxoniaevacuam reliquerunt.

Eodem anno Hugo, archidiaconus Wellensis et regis (jeancellarius, ad episcopatum Lincolniensem, eodem rege I —procurante, electus est, qui continuo post factam elec-tionem totius episcopatus a rege liberam dispositionemaccepit.

D 2


Ut vex Johannes nominatim fuerit excommunicatus.

A.D. 1209. Sub his denique diebus, cum rex Anglorum Johannesjam1 fere per biennium, ut prsedictum est, generaliterper totam Angliam persecutionem gravissimam rationeinterdict! tarn contra viros ecclesiasticos quam laicosnonnullos infatigabiliter continuasset et de correctione

? simul et satisfactione omnibus spem omnimodam ade^-jnisset, papa Innocentius ipsius rebellionem diutiusinultam dissimulare non potuit ; unde de consiliofratrum suorum cardinalium, ad exstirpandum radici-tus ecclesise scandalum, Londoniensi, Eliensi et Wi-gorniensi episcopis dedit in mandatis, ut regem memo-ratum nominatim excommunicatuni pronuntiarent, etsententiam singulis diebus Dominicis et festivis inomnibus ecclesiis c^nve^tualibus per totam Angliamsolemniter publicantes ipsum facerent ab omnibusarctius evitari. Sed cum episcopi jam dicti conffatri-bus suis, qui in Anglia remanserant, episcopis, aliisqueecclesiarum praelati^, publicationem sententise auctori-tate apostolica commisissent, eifecti sunt universi metu.

canes muti non audentes latrare, undeinjuhctum sibi officium exequi dissimulantes in man-datis apostolicis secundum juris ordinem minime pro-cesserunt. Veruntamen sententia in brevi facta om-nibus notissima in viis et plateis, ^necnon in aliishominum conventiculis, confabulatione licet secretis-sima omnium ora replevit ; inter quos cum die quadamsederet apud Westmonasterium ad scaccarium Gaufri-dus, af chidiaconus ' Norwicehsis, regiis intendens ne-gotiis, ccepit secretius sefmbcinari cum sociis suisadsidentibus de sententia in regem lata, dicens, nonesse tutum viris beneficiatis in obsequio regis excom-niunicati ulterius immorari ; et, hiis dictis, ad proprianon licentiatus recessit. Sed cum post paululum ea,

1 Jam wanting in D.

FLOEES HISTOKTARUM. 53

quae facta fuerant, ad regis notitiam pervenissent, non A.D. 1209.mediocriter perturbatus misit Willelmum Talebot iriili-tern cum armata mano, qui ipsum arehidiaconumcomprehensum et vinculis asperrimis eonstrictum subcarcerali custodia recluserunt; ubi post dies paucos,rege prsefato jubente, capa indutus plumbea, tarn vic-tualium penuria quam ipsius capse ponderositatecompressus migravit ad Dominam,

De consiliis iniquis magistri Alexandri nequioris.

Jsi^îL, .?e.Jh<ML Jflierdicti iempft&tatfi, consiliis regiispseudotheologus quidam, magister Alexander, dictusCsementarius, qui suis iniquis prsedicationibus regemnon mediocriter ad crudelitatem commovit, dixit enimillud generale flagellum Anglise non ex culpa regissed ex subditorum flagitiis provenisse ; affirmavit etiamipsum regem virgam esse furoris Domini, et ad hocprincipem constitutum, ut regat populos aliosque sub-jectos in virga ferrea et tanquam vas figuli confringat-universes, ad alligandos potentes in compedibus etnobiles suos in manicis ferreis. Ad papam quoquenon pertinere de regum sive de quorumlibet potentumlaica possessione vel subditorum regimiixe, verisimilibusquibusdam probavit argumentis; cum prsecipue prin-cipi apostolorum Petro nihil a Domino nisi ecclesiaetantum ac rerum ecclesiasticarum sit collata potestas. •His igitur et his similibus fallaciis regis adeo favorempromeruit, ut plurima a viris religiosis beneficia perêjusdem regis violentiam obtineret;/sed cum tandemipsius perversitas ad summi pontificis aures pervolas^set, ipso papa procurante, bonis ac beneficiis omnibusj;spoliatus ad tantam demum miseriam perductus est,ut in habitu pauperrimo et cultu necessitate compulsussit panem suurn cum dolore ostiatim mendicare; q'uemvidentes multi subsannando dixerunt, " Ecce homo," qui non posuit Deum adjutorem suum, dum speravit

54 BOGERI DE WENDOVER

A.D. 1209.« in multitudine divitiarum suarum et prsevaluit in-"' vanitate sua; fiat ergo nunc contra Dominum semper," et dispereat de terra memoria ejus, pro eo quod non" est recordatus ut f aceret misericordiam ; propterea"' Deus destruet eum in finem, et oratio ejus erit in" peccatum, ut eradatur habitatio ejus de terra" viventium."

De consecratione Hugonis, Lincolniensis episcopi.

; Eodem tempore Hugo, Lincolniensis electus, inipe-trata a rege licentia ad partes transt'retandi Gallica-nas, ut ab archiepiscopo Rothomagensi consecrationemacciperet, continue ut in1 ISTormanniam applicuit, con-tulit se ad Stephanum, archiepiscopum Cantuariensem,et, facta ei canonica obedientia, decimo tertio kalen-das Januarii munus ab eo consecrationis accepit; sed,cum id a rege compertum fuisset, suscepit in manusua episcopatum jam dictum atque omnia illius emo-lumenta in usus snos convertit, Waltero quoque deGray sigillum suum tradens rex fecit eum Qancella-

jiumz_ qui in omnibus regni agendis regis studuitfacere voluntatem.

Quomodo Judcei ad redemptionem gravissimamcompelluntuT.

A.D. 1210. Anno Dominicse nativitatis MCOX. rex Johannes fuitad natale apud Windleshores, prsesentibus omnibusAnglisQ magnatibus • et communicaiitibus ei, non ob-stante sententia qua fuerat innodatus. Deinde, regejubente, capti sunt Judsei per totam Angliam utrius-que sexus et incarcerati poenisque gravissimis afficti,ut de pecunia sua regis facerent voluntatem, quorumquidam graviter torti dederunt omnia quse habebantet plura promittebant, ut sic possent evadere tot

1 In wanting in C.


genera tormentorum; inter quos unus apud Bristol- A.D. 1210,lum variis dilaceratus tormentis, cum se redimere neefinein facere voluisset, jussit rex tortoribus suis, utdiebus singulis unum ex molaribus excuterent denti-bus, donee regi decem millia marcas argenti persol-visset; cumque tandem per dies septem tot dentescum intolerabili cruciatu excussissent, et die octavosimile opus agere tortores jam incepissent, Judseusille utilium tardus provisor dedit pecuniam memora-tam, ut, septem dentibus evulsis, octavum sibi salvareliceret. s-

De excommunicatione Othonis imperatoris. \

Circa dies istos Otlio, Romanorum imperator, me- ''mor sacramenti quod fecerat cum a papa ad impe-rium fuerat sublimatus, quod videlicet dignitatesimperii conservaret et jura dispersa pro possibilitatesua revocaret, fecit per sacramentum legalium homi-num imperii dominica castella sua et alia jura addignitatem imperialem spectantia perquiri, et quse-cumque per recognitionem ad jus imperii spectaredidicerat in usus suos convertere laborabat. Hacautem de causa orta est dissensio gravissima interdominum papam et imperatorem memoratum, eo quod,tempore quo vacabat imperium, idem papa castellaplurima cum rebus aliis occupaverat, quse ad dignita-tem imperii pertinebant; unde imperator, quia quodsuum erat revocare studuits ipsum papam sine meritoad odium provocavit. Fredericum quoque, regem Sici-lian, idem imperator graviter persecutus est, qui simi-liter, dum vacavit imperium, quasdam munitionesoccupatas detinuit; unde papa memoratus ipsum im-peratorem per nuntios et literas frequenter admonerestuduit, ut tarn a persecutione Romanes ecclesise,quam a regis Sicilies ac tutelse coinmissas sedi1 apos-

1 Sedis in D.


A.D. 1210. tolicse exhaeredatione, cessaret. Imperator autem nun-"T7~" tiis domini papee tale perhibetur dedisse responsum,

" Si," inquit, " summus pontifex imperil jura injuste" possidere desiderat, a sacramento, quod tempore" consecrationis mese ad dignitatem imperialem me" jurare compulit, absolvat, quod videlicet dispersa" imperii jura revocarem simul et habita conserva-" rem." Denique cum papa ipsum imperatorem aprsestito juramento, quod omnes imperatores in suaconsecratione, inspectis sacrosanctis evangeliis, juraretenentur, absolvere noluit, et imperator, e contra,imperii jura, quse jam pro parte maxima in manupotenti revocaverat, reddere contempsit, idem papa inipsum imperatorem sententiam excommunicationis tu-lit,1 atque universos, tarn Alemanniae quam imperii

i Romani, magnates ab ejus fidejitate absolvit.

Ut rex Anglorum in Hiberniam exercitum duxerit.Eodem anno rex Anglorum Johannes, apud Penbroc

in Wallia copioso exercitu congregate, profectus estin Hiberniam et ibi applicuit octavo idus Junii;cumque venisset ad Dublinensem civitatem, occurre-runt ei ibidem plusquam viginti reguli illius regionis,qui omnes timore maxiuio perterriti homagium ei etfidelitatem fecerunt; pauci tamen ex regulis super-sederunt, qui ad regem venire -contenipserunt, eoquod in locis inexpugnabilibus habitabant. Fecitquoque ibidem constituere leges et consuetudinesAnglicanas, ponens vicecomites aliosque ministros. quipopulum regni illius juxta leges Anglicanas judica-rent: praefecerat autem ibidem Johannem de Gray,episcopum Norwicensem, justiciarium, qui denariumterrae illius ad pondus numismatis Angliae fecerat

. , - fabricari, et tarn obolum quam quadrantem rotundum-1 ' fieri praecepit. Jussit quoque rex, ut illius monetse

« - . ' L usus tarn in Anglia quam in Hibernia communis ab1 Wanting in D.

FLORES HISTOBIARUM. 57

omnibus haberetur, et utriusque regni denarius in A.D. 1210.thesauris suis indifferenter poneretur. De hac autem "rotunditate Merlinus vates prophetavit dicens, " Fin-" detur, inquit, forma commercii, dimidium rotundum« erit."

His ita gestis, rex in manu forti progrediens cepitplurimas hostium suorum munitiones, fugientibus afacie ejus Waltero de Lasci, viro nobili, cum aliismultis, qui in manus1 ejus incidere metuebant. Tan-dem veniens in provinciam regionis illius, quse Midenuncupatur, uxorem Willelmi de Brause, et Willelmumfilium ejus cum uxore sua, in quadam munitione ob-sedit et cepit, vinculisque constrictos asperrimis misiteos in Angliam et in castello de Windleshores subarcta custodia deputavit. Rex denique Johannes, cumin parte maxima de tota Hibernia pro libitu suodisposuisset, naves cum triumpho ingressus in Angliam ,applicuit quarto kalendas Septembris; deinde Londo-nias cum festinatione properans fecit omnes Angliseprselatos in sua praesentia convenire. Venerunt autemad hanc generalem vocationem abbates, priores, abba-tissse, Templarii, Hospitalarii, custodes villarum ordinisCluniacensis et aliarum regionum transmarinarunvcujuscumque dignitatis et ordinis, qui omnes ad tarngravem. compulsi sunt redemptionem ac rerum eccle-.siasticarum dilapidationem, quod sumina extortae pe-!cunisB excrevisse fertur ad centum millia librarumsterlingorum ; aibi quoque monachi de regno Anglise,aliis exceptis, quadraginta millia libras argenti in hoctallagio, vellent nollent, cassatis privilegiis, regi per-solverunt.

Eodem tempore Matildis, fosmina nobilis et uxorWillelmi de Brausia, et films ejus et hseres Willelmus,et uxor ejusdem Willelmi, apud Windleshores car-cerali custodies deputati, jubente Anglorum rege, fameperierunt.

1 Manibus in D.

BOGEBI DE WENDOVER

lit rex Anglorum reges Wallenses subjugaverit.

A.D. 1211. Anno gratise Mccxi.1 rex Anglorum Johannes fuitad natale Domini apud Eboracum, prsesentibus comi-

c tibus et baronibus regni. Quo etiam anno idem rex,apud Album monasterium magno exercitu congregate,profectus est in Walliam octavo idus Julii, ubi in for-titudine gravi Wallise interiora perlustrans ad Snau-dunam usque obvia sibi queeque conterendo penetravit,reges omnes et nobiles sine contradictione subjugavit,de subjectione in posterum obsides viginti octo susce-pit; ac inde cum prosperitate in die assumptionisbeatae Marise ad Album monasterium remeavit, veni-,ensque apud Norhamptonam nuntios domini papasUbidem cum mandatis apostolicis obvios habuit, Pan-jdulphum videlicet subdiaconum et sedis apostolicseicardinalem, ac de militia Templi fratrem Durandum,jqui ad hoc venerunt, ut pacem inter regnum etkacerdotium reformarent. Rex autem ad exhortatio-nem nuntiorum gratanter concessit, ut archiepiscopusCantuariensis et monachi, atque omnes episcopi abAnglia proscripti, cum pace sua redirent ad propria;sed, quia de damnis datis et de eorum bonis confis-catis rex archiepiscopo et episcopis satisfacere noluit,nuntii infecto negotio ad Gallias remearunt. Quofacto, rex Johannes cepit a militibus, qui exercitui inWallia non interfuerunt, de quolibet scuto duas marcasargenti.

Eodem anno vir nobilis et miles egregius Rogerus,Cestrise constabularius, vitam finivit.

1 MXI. in D.

FLOEES HISTOEIARUM. 59

Ut rex Francorum Reginaldum, comitem Bononice,exsulaverit.

Eodem tempore Reginaldus, comes Bononise, vir j^-D. 1211.strenuus et in arte militari probatissimus, a Philippe, jrege Francorum, de comitatu suo injuste expulsus et {bonis omnibus privatus est; quo expulso, rex Fran-corum dedit Philippo filio suo comitatum ilium, cumfilia et hserede legitima comitis memorati, jure per-petuo possidendum. Comes vero Reginaldus in Angliamveniens" a rege Johanne honorifice susceptus est, decujus liberalitate idem comes trecentas libratas terraslarga distributione suscipiens regi memorato homagiumet fidelitatem fecit.

De morte Willelmi de Brausia.

Per idem tempus Willelmus de Brause senior, quia facie regis Anglorum Johannis ab Hfbernia adparies fugerat Gallicanas, apud Cordubam diem clausitextremum et Parisius in abbatia sancti Victorishonorifice sepultus esl.

Eodem anno Innocentius papa, cum rex AnglorumJohannes nuntiis ejus sibi monita salubria prgedican-tibus adquiescere contempsisset, multimodam ipsiuscontuniaciam supra modum admirans, reges et aliosomnes, tarn pauperes quam potentes, ad coronamAnglise spectantes, a regis fidelitate et subjectioneabsolvit, districte et sub poena excommunicationisprohibens universis et singulis, quatenus ipsum inmensa, consilio et colloquio arctius evitarent.

Habuit autem rex hac interdict! tempestate con-siliarios iniquissimos, quorum nomina pro parte hieponere non omittam; Willelmus quoque frater regis etcomes Saresbiriensis, Albericus de Yer comes Oxoni-ensis, Gaufridus filius-Petri Anglise justiciarius, tres

60 ROGER! DE WENDOVER ,

A.D. 1211. episcopi curiales, PMlippus Dunelmensis^ Petrus Win-toniensis et Johannes Norvicensis, Richardus de Ma-risco regis cancellarms, Hugo de Nevilla protoforesta-rius, Willelmus de Wrotham custos portuum maris,Robertus de Yeteri-ponte et Yvo f rater ejus, Brienusde Insula et Gaufridus de Luci, Hugo de Bailul etBernardus frater ejus, Willelmus de Cantelu et Wil-lelmus films ejus, Fulco de Cantelu et Henricus deCornhelle vicecomes Cantiee, Robertus de Braibroc etHenricus filius ejus, Philippus de Ulecotes et Johannesde Bassingburne, Philippus Marci castellanus de Not-ingham,- Petrus de Maulei et Robertus de Gaugi,Gerardus de Atie et Ingelardus nepos ejus, Fulco1 etWillelmus Briwere, Petrus filius -Hereberti et ThomasBasset, et alii multi,2 quos longum esset enumerare,qui regi in omnibus placere cupientes consilium nonpro ratione, sed pro voluntate dederunt.

Ut rex Angiorum Alexandrmn, /ilium regis Scotiw,cingulo militari donaverit.

A B. 1212. Anno Domini MCCXII. rex Johannes fuit ad nataleapud Windleshores; et in Quadragesima sequenti,Dominica qua cantatur Lsetare Hierusalem, idem rexAlexandrum, filium regis Scotorum. et heeredem legiti-mum, Londoniis apud sanctam Brigidam, cingulo mili-tari donavit.

Eodem anno Malgerus, Wigorniensis episcopus, oblibertatem ecclesise Anglicanse et executionem justitieBexsul et proscriptus de regno Angliae apud Pontinia-cum kalendas Julii diem clausit extremum.

1 Falco in D. | a Wanting in C.

FLORES HISTO Ell ARUM. 61

Ut rex Anglortim de proditione sua prcemunitusfuerit.

Eodem tempore Wallenses de latibulis hostiliter A.D. 1212.erumpentes ceperunt qusedam castella regis Anglorum,atque omnes, quos in eis invenerunt, milites et ser-vientes amputatis capitibus peremerunt, villasquequamplurimas injecto igne combusserunt, ac demumprsedam maximam et spolia congerentes in sua sese sinesui dispendio receperunt; quod factum cum ad regisAngloruni notitiam pervenisset. indignatus est valde,et congregans exercitum innumerabilem militum, equi-tum simul et peditum, omnes fines Wallensium cumipsis Wallensibus exterminare disposuit. Cumque rextandem ad Notingham cum multo hominum tumultupervenisset, antequam cibum sumeret, fecit vigintiocto pueros, quos anno prseterito a Wallensibus sus-ceperat obsides, in ultionem jam dictse transgressionispatibulo suspendi. Deinde cum. sedisset ad mensam,cibis intendens et potibus, venit nuntius ad regem exparte regis Scotise, qui ei literas suae provisse prodi-tionis porrexit; quo facto, venit alius nuntius exparte filise ejusdem regis, uxoris videlicet Leolini,regisl Wallise, qui regi alias literas prioribus dissimilestradidit, dicens secretum esse quod litera continebant.Rex vero post prandium divertens ad locum secretumjussit sibi tenorem exponere literarum; literse vero,licet de regionibus venirent diversis, unam tameneandemque sententiam continebant, quod videlicetrex, si bellum aggrederetur incoeptum, aut a suismagnatibus perimeretur, aut hostibus ad perdendumtraderetur. Rex autem, cum talia audisset, pertur-batus est valde et animo consternatus, atque, cum!intellexisset magnates Anglise a sua esse fidelitate Iabsolutes, majorem literis sibi destinatis fidem adhibuit;\

1 Uxoris regis •wanting in C.


A.D. 1212. unde propositum utiliter commutans jussit omnemexercitum ad propria remeare, veniensque ad urbemLondoniarum misit mintios ad magnates universessibi de fidelitate suspectos, exigens obsides ab eis, utprobaret qui vellent et qui n client ejus obtemperareprseceptis. Illi vero regiis jussionibus resistere nonaudentes remiserunt filios, nepotes et cognates suosad libitum regis, et sic indignatio ejus aliquantulumconquievit; veruntamen Eustachius l Vesci et Robertus

i ; filius-Walteri, de proditione memorata accusati et regiv nimis suspecti, recesserunt ab Anglia, Eustachius vide-

L ^ licet in Scotiam, et Robertus ad Gallias divertentes. /

De Petro heremita et ejus prophetia.

Sub hiis quoque diebus erat in provincia Eboracensiheremita quidam, Petrus nomine, qui, eo quod multisfutura multa pradixerat, sapiens dicebatur; hie interalia, quse spiritu prophetice tactus viderat de regeAnglorum Johamie, palam cunctis et publice asserebat,quod non foret rex in die Dominica ascensionis prox-imo sequentis nee deinceps, sed die illo coronam, Anglisead alium transferri praedixit. Cujus assertio cum adregis notitiam deveuisset, et, ipso jubente, ad ejusprsesentiam adductus fuisset, qusesivit ab eo rex, sidie illo esset moriturus, vel ûo ordine a regni solioprivaretur; qui respondit, " Noveritis certissime, quod" die prsedicto rex non eris ; et, si de mendacio con-" victus fuero, de me quod placuerit faciatis." Cuirex, " Fiat," inquit, " secundum verbum tuum." Tunerex tradidit • ilium Willelmo de Harecurt custodien-dum; quern idem "Willelmus vinculis arctioribus con-strictum apud Corvum incarceravit, donee probaretquern exitum res haberet. Quod verbum in brevi per

1 De inserted in C.


remotas provincias ita disseminatum est, quod fere A.T). 1212.omnes, qui hoc audierunt, dictis ejus fidem adeo ad-hibuerunt, ac si assertio illius de caelo sonuisset.Erant insuper hac tempestate multi nobiles in regnoAnglise, quorum rex uxores et filias illis murmuranti- jbus oppresserat; alii, quos indebitis exactionibus adextremam inopiam perduxerat; nonnulli, quorum pa-rentes et carnales amicos exsulaverat, eorum hseredi- ,tates in suos usus convertens; unde factum est, utidem rex tot fere habere hostes, quot habuit magnates.Unde hoc instanti tempore, cum se cognovissent abejus fidelitate solutos, gavisi sunt valde, ita "quod, sifamae creditur, miserunt regi Francorum chartam sin-gulorum eorundem procerum sigillis munitam, utsecure veniret in Angliam regnum illico recepturus etcum gloria et honore coronandus.

XQuomodo rex Anglorum Johannes abjudicatus est

a regno.Circa hos denique dies Stephanus, archiepiscopus

Cantuariensis, Willelmus Londinensis et Eustachius1

Eliensis episcopi, Romam profecti innuerunt dominopapse multimodas rebelliones et enormitates, quas fece-rat rex Anglorum Johannes a tempore interdicti usquein prsesentem diem, manus ssevitise et crudelitatis contraDominum sanctamque ecclesiam infatigabiliter aggra-vando; unde humiliter domino papse supplicabant, utAnglicanse ecclesise, jam quasi in extremis laboranti,dignaretur pise miserationis intuitu subvenire. Tunepapa gravi moerore propter desolationem regni Angliseconfectus, de consilio cardinalium, episcoporum et ali-orum virorum prudentium, sententialiter definivit, utrex Anglorum Johannes a solio regni deponeretur, etalius, papa procurante, succederet qui dignior habe-retur. Ad hujus quoque sententise executionem scripsitdominus papa potentissimo regi Francorum Philippo,


A.D. 1212. quatenus in remissionem omnium suorum peccaminumhunc laborem assumeret, et, rege Anglorum a solioregni expulso, ipse et successores sui regnum Anglisejure perpetuo possiderent; scripsit insuper omnibusmagnatibus, militibus, aliisque bellatoribus per diversasnationes constitutis, ut ad regis Anglorum dejectionemsese cn^cjL^signjyêjit, regemque Francorum in hac ex-peditione ducem sequentes vindicare injuriam univer-salis ecclesise laborarentl; statuit pr<eterea, ut qui-cumque ad expugnandum regem ilium contumacemopes impenderint vel auxilium, sicut illi qui sepul-chram Domini visitant, tarn in rebus quam in personiset animarum suffragiis in pace ecclesise securi perma-neant. His ita gestis, misit dominus papa a lateresuo Pandulphum subdiaconuin ad partes Gallicanascum archiepiscopo et episcopis supradictis, ut in ipsiusprsesentia ea, quse superius dJgesta sunt, exequatur;sed Pandulphus a papa recedens, remotis omnibus,secretissima allocutione sciscitavit, si forte in regeAnglorum fructum poenitentiae inveniret, ita quodvellet satisfacere Domino et ecclesise Romanae atquealiis omnibus ad illud negotium spectantibus, quidsibi inde fieri placeret. Tune papa Pandulpho quan-dam pacis formam evidenter expressit, cui si rexassentire decreverit, apud sedem apostolicam gratiampoterit invenire. Hsec autem pacis forma inferiusdescripta continetur.

De reditu Cantuariensis archiepiscopi et episcoporuma sede apostolica, et de morte Gaufridi, Eboracen-sis archiepiscopi.

A.D. 1213. Anno Domini MCCXIIL rex Johannes ad nataleDomini tenuit curiam suam apud Westmonasteriumcum pauco admodum militum comitatu; quo etiam

1 Wanting in C.

FLOEES HISTORIARTJM. 65

tempore Xjaufridus, Eboracensis archiepiscopus, post- A.B. 1213.quam per septennium pro libertate eeclesiaa et execu-tione justitiae exilium passus est, diem clausit extremum.

Eodem anno, mense Januario, redierunt a curiaRomana Stephanus, Cantuariensis archiepiscopus, Wil-lelmus Londoniensis et Eustaehius Eliensis episeopi,et, habito in partibus transmarinis coneilio, regi Fran-coram et episcopis Gallicanis, cum clero pariter etpopulo, sententiam, quee in regem Anglorum Romse procontumacia lata fuerat, solemniter promulgarant; de-inde ex parte domini papse, tern regi Franeorum quamceeteris universis, in remissionem suorum peccaminuminjunxerunt, ut omnes pariter ad Angliam hostiliteracce denies Johannem regem a solio regni deponerentet alium, qui dignus esset, auctoritate apostolica sub-rogarent. Tune rex Francorum rem diu desideratamintelligens accinxit se ad pugnam, atque omnes suseditionis homines, duces videlicet, comites et barones,milites et servientes, cum equis et armis jussit inoctavis Paschse sub nomine culvertagii apud Rotho-magum ita potenter convenire, ne crimine Isesae nia-jestatis damnum incurrere viderentur; fecit prsetereaomnes naves suse potestatis, et alias multas quascolligere poterat, frumento^ vino, carne et diversisarmamentis optime muniri, ut in omnium copiamrerum tarn numerosus exercitus abundaret.

Vt rex Johannes hostibns superuenientibus resisterestuduerit.

Rex Anglorum Johannes de omnibus, quse in parti-bus transmarinis agebantur, per exploratores edoctuscogitavit qualiter callide insidiis sibi paratis resisterepotuisset; fecit itaque mense Martio idem rex inbre-viare omnes naves de universis portubus totius An-glisB per hoc ttreve, quod singulis portuum ballivis inhsec verba direxit; "Johannes rex Angliae, et caetera.

U 51972. E

66 ROGERI DE WENDOVEB

A.D. 1213." Praecipimus tibi, quatenus statim, visis literis istis," eas in propria persona una cum ballivis portuum" ad singulos portus de balliva tua, et facias dili-" genter inbreviare omnes naves ibi inventas, quse" possunt ferre sex equos vel plures ; et prsecipias ex" parte nosfcra magistris omnium navium illarum, et" illis quorum naves sunt, quod, sicut se et naves" suas et omnia sua diligunt, habeant illas apud" Portesmuthe* in media Quadragesima bene eschi-" patas2 bonis et probis marinellis et bene armatis," ituri in servitium nostrum ad liberationes nostras;" et tune habeas ibi memoriter et distincte inbre-" viatum, quot naves in singulis portubus inveneris" et quorum, ipsae sint, et quot equos quselibet ferre" possit; et tune facias nobis scire, quot et quse" naves non fuerint in portubus suis die_ Dominica," ^roxima J?ost cineres, sicut prseceperamus; et ha-" beas ibi hoc Breve. Teste meipso apud Novum" Templum, tertio die Martii."

His ita gestis de navibus, misit rek alias literas adomnes vicecomites regni sui sub hac forma; " Jo-" hannes rex Angliae, et csetera. Summone per bonos" summonitores comites, barones, milites et omnes" liberos homines et servientes, vel quicumque siat" et de quocumque teneant, qui arma habere debent" vel arrna habere possint, et qui homagium nobis" vel ligantiam fecerunt, quod, sicut nos et seipsos" et omnia sua diligunt, sint apud Doveram ad in-" stans clausum Pascha bene parati cum equis et" armis et cum toto posse suo ad defendendum caput" nostrum et capita sua et terram Angliae, et quod" nullus remaneat, qui arma portare possit, sub no-" mine culvertagii et perpetuse servitutis; et unus-" quisque sequatur dominum suum; et, qui terram

1 Portesmue in C. | 2 echipatas in C.

FLORES HISTOBIAEUM. Q^

" non habent et arma habere possint, illuc veniant A.D. 1213." ad capiendum solidatas nostras. Et tu omnem" attractum victualium et omnia mercata ballivarum" tuarum venire facias, ut sequantur exercitum nos-" trum, ita quod nullum mercatum de ballivis tuis" alibi teneatur; et tu ipse tune sis ibi cum prse-" dictis summonitoribus. Et scias quod scire volu-" mus, quomodo venerint de ballivis tuis, et qui ve-" nerint, et qui non; et videas quod tu ita effortiate" venias cum equis et armis, et haec ita exequaris, ne" inde ad corpus tuum nos capere debeamus. Et tu" inde habeas rotulum tuum1 ad nos certificandum" qui remanserint."

His igitur literis per Angliam divulgatis, convene-runt ad maritima in locis diversis et regi magis sus-pectis, videlicet apud Doveram, Feveresham et Yepus-wicum,2 homines diversse conditionis et setatis, nihilmagis quam opprobrium culvertagii metuentes; sed,cum post dies paucos tant88 multitudini victus de~fuisset, remiserunt ad propria principes militise exinermi vulgo multitudinem copiosam, milites solum-modo, servientes et liberos homines, cum balistariis etsagittariis, juxta maritima retinentes. Venit prsetereade Hibernia Johannes, episcopus Norwicensis, cummilitibus quingentis et equitibus multis ad regem etab ipso gratanter susceptus est. Omnibus igitur con-gregatis ad pugnam, a3stimati sunt in exercitu apudBarhamdonam3 inter milites electos et servientesstrenuos et bene armatos sexaginta millia virorumfortium; quibus si erga regem Anglise et defensionempatriae cor unum esset et anima una, non fuissetprinceps sub cselo, contra quern regnum Anglise nondefenderent. Constituit prseterea rex cum adversariis

1 nos tuum want- I 2 Gipeswicum in C.ing in C. I E Babamdonam in C.

E 2

68 BOSIRI DE WENBQYEB

A.D, 1213. navale preelium conserere, ut eos pelago submergeretantequam terram occuparent; habebat namque classem

-t juberiorem quam rex Francorum, unde maximam secu-jritatem eoncepit hostibus resistendi.

De adventu Pandulphi ad regem.

Dum autem rex Anglorum cum innumera armato-rum copia cirea maritima regis Francorum prsesto-laretur adventum, applicuerunt duo fratres de militiaTempli apud Doveram, et venientes amicabiliter adregem dixerunt ei, "Missi sumus ad te, 0 rex po-" tentissime, ex parte Pandulphi subdiaconi ac domini" papae familiaris, qui pro utilitate vestra et regni" vestri vobiscum eupit liabere colloquium; proponet" enim tibi quandam paeis formam, qua poteris Deo" et ecclesise reconciliari, licet in curia Romana a" jure regni Anglise abjudicatu^. fueris et sententia-" liter condeoinatus." Rex vero, cum Templariorumverba intellexisset, jussit Templarios memoratos propterPandulphum quaatocius transfretare. Venit ergo Pan-dulphus, ut dictum est, invitatus ad regem, et apudDoveram cum ipso locutus est, dicens, " Ecce rex" Francorum potentissirnus in ostio Sequanse fluminis" cum innumera navium multitudine et maximo mili-" turn, equitum, peditumque stipatus agmine ad hoc" exspectat, ut majoribus adhuc vallatus catervis super" vos et regnum vestrum hostiliter veniat, et quasi" Domino et summo pontifici rebellem a regno te" violenter depellat, atque auctoritate sedis aposto-

licse regnum Anglise perpetuo jure possideat. Ve-niunt et cum illo omnes episcopi! dudum ab An-glia proscripti cum clericis et laicis exulantibus, ut,ipso duce, sedes episcopales cum rebus aliis te in-vito recipiant, et obsequium vobis olim et anteces-

1 Wanting in C.

PLOBES HISTORIARtTM. 69

" soribus vestris exhibitum ipsi de eaetero reverenter A.D. 1213." impendant. Jactat se prseterea idem rex ehartas" habere omnium fere Angliae magnatum de fideli-" tate et subjectione, unde plenam concipit securita-" tern ad finem optimum rem perdueere1 inchoatam." Consule ergo saltern nunc, quasi in extremis agens," utilitati tuse, ut ad poenitentiam redeas, et Deum," quem contra te ad vindietam provocasti gravissi-" mam, placare ne differas. Si enim sufficientem vo-" lueris prssstare cautionem judicio eeelesise parendi," et humiliari pro Ipso, qui se pro te humiliavit, po-" teris ex dementia sedis apostolicse regnum recupe-" rare, a quo contumacia Romse abjudicatus fuisti." Nunc autem, ne supergaudeant de te inimici tui," revertere ad cor tuum, cavens ne te in talem diffi-" cultatem inducas, de qua te volens expedire non•'' valeas."

Quomodo rex Johannes fuerit ad poenitentiamprovocatus.

Rex denique Johannes, his auditis ac medullitus in-tellectis, confusus est valde et mente nimis pertur-batus, videns undique sibi periculum imminere. Erantenim quatuor causee principales, quse ipsum ad poeni-tentiam simul et satisfactionem compulerunt \ prima,quod jam per quinquennium excommunicatus per-manserat, Deumque et sanctam ecclesiam in tantumoffenderat, quod de animse suae salute penitus des-perabat; secunda, quod regis Franeorum adventummetuebat, qui circa maris littora cum innumera arma-torum eopia exspectans insidias suse dejectionis para-bat; tertia, quod, si iorte cum hostibus superveni-entibus belli certamen iniret, Yerebatur ne a. mag-uatibus Angliae et propria gente solus in campo

1 ducere wanting in O.


A.D. 1213. relinqueretur aut inimicis ad perdendum traderetur;quartam vero causam aliis omnibus plus timebat, in-stabat enim dies ascensionis Dominicse, in quo juxtaprophetiam Petri heremitse, de quo superius relatumest, cum ipsa vita regnum tarn temporale quam seter-num amittere verebatur. His autem et consimilibuscausis in desperationem prolapsus persuasionibus Pan-dulphi adquievit et subscriptam pacis formam nonsine dolore concessit; juravit ergo rex, tactis sacro-sanctis evangeliis in prsesentia Pandulphi, se judicioecclesise pariturum, et sexdecim cum eo comites etbarones ex potentioribus regni in animam ipsius re-gis, quod, si forte facti poaniteret, ipsi eum pro pos-sibilitate ad satisfactionem compellerent.

Charta regis Johannis de satisfactione facto, archie-piscopo Cantuariensi et monachis Cantuariensibuset aliis Anglice prcdatis de restitutione ablatorum.

Convenerunt apud Doveram decimo tertio die Maii,videlicet die^Lunse proximo ante ascensionem Domini,rex et Pandulphus, cum comitibus, baronibus et turbamulta nimis, ubi in subscriptam pacis formam unani-miter consenserunt; " Johannes, Dei gratia rex Angliae," omnibus prsesentes literas inspecturis, salutem. Per" has patentes literas sigillo nostro munitas volumus" esse notum, quod, nobis prsesentibus et mandanti-" bus, hi quatuor barones nostri, Willelmus scilicet" comes Saresbiriae, frater noster, E-eginaldus comes" Bononise, Willelmus comes Warenne, et Willemus" comes [de] Ferariis, juraverunt in animam nostram," quod nos subscriptam pacis formam bona fide per" omnia curabimus observare. In primis itaque solen-" niter et absolute juravimus stare mandatis domini" papse, coram ejus legato,1 super omnibus pro quibus

1 Et delegate inserted in C.

FLORES HISTORIARUM. 7l

excommunicati sumus ab ipso, et veram pacem et A.D. 1213.plenam securitatem prsestabimus venerabilibus viris,Stephano, Cantuariensi archiepiscopo, Willelmo Lon- , ,doniensi, Eustachio Eliensi, JEgidio1 Herefordensi,Joeelino Bathoniensi, et Huberto Lincolniensi, epis-copis, priori quoque et monachis Cantuariensibus, etRoberto filio-Walteri et Eustachio de Vesci, neenon ^ 'et cseteris clericis et laicis ad hoc negotium contin-gentibus; prsestando simul coram eodem legato veldelegato2 publice juramentum, quod ipsos cum suisnee Isedemus nee laedi faciemus vel permittemus inpersonis vel rebus, illisque dimittemus oninem indig-nationem et in gratiam nostram cibsdem3 recipiemus /eac tenebiinus bona fide, quodque prcefatos arehierjis-copum et episcopos non impediemus, nee faeieaiusnee permittemus aliquatenus impediri, quo minusipsi libere suum exsequantur officium et plena juris-dictionis suse auctoritate, prout debent, utantur. Etsuper his, tarn domino papae, quam ipsi archiepis-copo et singulis episcopis, nostras patentes literasexhibebimus, facientes ab episcopis et comitibus et / , r , |,baronibus npstris, quot et quos prsefati archiepiscopus -fu.et episcopi postulant, juramenta et eorum patentesliteras exhiberi, quod ipsi bona fide studebunt uthsec pax et securitas firmiter observetur; et si forte?

quod Deus avertat, per nos ipsos vel alios contrave -nerimus, ipsi pro ecclesia contra violatores securitatiset pacis mandatis apostolicis inhserebunt, nosque per-petuo vacantium ecclesiarum custodias amittamus.Quod si forte nequiverimus ad hanc ultimam par-tern juramenti eos inducere, videlicet quod, si per nosipsos vel alios contravenerimus, ipsi pro ecclesia contraviolatores pacis et securitatis mandatis apostolicisinhferebunt, nos propter hoc domino papas ac ecclesiae

1 G. in C. I 3 Wanting in C.2 Wanting in C.

72 RQGEBI DE WENBOVER

A.D. 1213. " Komanse per nostras patentes literas obligavimus oinne"" " jus patronatus, quod habemus in ecclesiis Anglica-

" nis. Et sic omnes literas, quse pro securitate prse-" dietorum sunt exhibendse, praefatis arehiepiseopo et" episcopis ante suum ingressum in Angliam trans-" mittemns. Si vero nobis placuerit, saepe fatus archie-" piscopus et episcopi praestabunt, salvo honore Dei" et ecclesiae, juratoriam cautionem et literatoriam," quod ipsi nee per se ncc per alium contra per-" sonam nostram vel coronani [nostram] aliquid atteri-" tabunt, nobis preedictara eis securitatem et pacem" servantibus illibatam. De ablatis autem plenam re-" stitutionem et de damnis recompensationem sufficien-" tern omnibus impendemus, tarn clericis quam Jaicis" ad hoc negotium pertingeiitibus, non solum rerum" sed omnium libertatum, et restitutas eonservabimus" libertates; arehiepiseopo quidem et episcopo Lincol-" niensi a tempore suse consecrationis, aliis autem a" tempore discordiaa inchoatse. Nee obstabit aliqua" pactio vel promissio seu concessio, quo minus et" damna recompensentur, et restituantur ablata tarn" vivorum quam et defunctorum. Nee aliquid retine-{< bimus prsetextu servitii, quod nobis debuerat impendi," sed postea nobis debita pro servitio recompensatio" tribuetur. Statimque omnes, quos detinemus, cleri-" cos, faciemus absolutos dimitti ac restitui proprise" libertati, cum laicis qui hujus occasione negotii deti-" nentur. Incontinenti quoque post adventum illius," qui nos debet absolvere> faciemus de parte restitu-" tionis ablatorum octo millia libras legalium ester-" lingorum pro solvendis debitis et faeiendis expensis" nuntiis prsedictorum archiepiseopi et episcoporum et" monachorum Cantuarieasium assignari, sine impedi-" mento quolibet per potestatem nostram ad eos libere" deferendorum, ut expediti veniant in Angliam ho-" norifice revocati; videlicet Stephano, Cantuariensi" archiepiscopo, duo millia et quingentas libras, Wil-

FLOKES HISTORlAEtrM. 73

lelmo Londinensi septingentas et quinquaginta libras, A.D. 1213.Eustachio Eliensi septingentas et quinquaginta li-bras/ Huberto Lineolniensi septingentas et quinqua-ginta libras, priori et monachis Cantuariensibus millelibras; et, protinus postquam pacem illam duxe-rimus acceptandam, assignari faciemus absque moraarchiepiscopo et episcopis, clericis ac ecclesiis uni-versis, in manibus nuntiorum vel procuratorum ip-sorum, mobilia omnia cum administratione liberaeorundem, et in pace dimitti. Interdictum verojUtlagatio vulgariter nuncupatum, quod proponi feci-lmus contra ecclesiasticas personas, publice revocabi-;mus, protestando per nostras patentes literas, archie-piscopo tribuendas, id ad no's nullatenus pertinere,quodque illud de caetero contra ecclesiasticas per-sonas nullatenus faciemus proponi; revocantes prse-terea utlagationem laicorum ad hoc negotium per-tinentium, et remittentes omnia quse post interdictumrecepimus ab hominibus ecclesiarum prseter regniconsuetudinem. et ecclesise libertatem. Si vero superdamnis vel ablatis, aut eorum quantitate vel sesti-matione, qusestio fuerit de facto suborta, per legatumvel delegatum domini papse receptis probationibusterminetur ; et, his omnibus rite peractis, relaxabitur |sententia interdicti. Super cseteris autem capitulissi quse fuerint dubitationes subortse, de quibus meritodebeat dubitari, nisi per legatum vel delegatumdomini papse de partium fuerint voluntate sopitse,ad ipsius referantur arbitrium, ut super his, quae ipsedeereverit, observentur. Teste meipso apud Doveramdecimo tertio die Maii, anno regni nostri decimoquarto." \

Joeelitio Bathoniensi septingentas et quinquaginta libras, inserted in G.

74 KOGEKI DE WENDOVER

Quomodo rex Anglorum Johannes coronam etAnglice in manus Innocentii papce resignaverit.

A.D, 1213. Rebus, ut jam dictum est, expeditis, conveneruntiterum rex Anglorum et Pandulphus cum proceribusregni apud domurn militum Templi juxta Doveramdecjmo ûintoîj^Maiiîn yigilia scilicet Ascensionis,ubi idem rex, juxta quod Rornse fuerat sententiatum,resignavit coronam suam cum regnis Anglise et Hiberniaein manus domini papae, cujus tune vices gerebat Pan-dulphus memoratus, Facta autem resignatione, deditpapse et ejus1 successoribus regna prsedicta, quse etcharta subscripta confirmavit; "Johannes, Dei gratia(( rex Anglias, et ceetera, omnibus Christi fidelibus hanc" chartam inspecturis, salutem in Domino. Univer-" sitati vestra? per lianc chartam2 sigillo nostro mu-" nitarn v61umus esse notum, quod cum Deum et" matrem nostram ecclesiam sanctam offende'rimus in" multis, et proinde divina misericordia plurimum" indigeamus, nee quid digne ofTerre possimus pro satis-" factione Deo et ecclesine debita facienda, nisi nos" ipsos humiliemiis et regna nostra, volentes nosipsos" humiliare pro Illo, qui se pro nobis humiliavit usque

h" ad mortem, gratia Sancti Spiritus inspirante, nonjr vi interdict! nee timore eoacti, sed nostra bona spon-f|' taneaque voluntate ac communi consilio baronum" nostrorum, conferimus et libere concediinus Deo, et" sanctis apostolis ejus Petro et Paulo, et sanctse" Romanae ecclesiae matri1 nostrae, ac domino papae" Innoeentio ejusque catholicis suecessoribus, totum" regnum Angliaa et totum regnum Hibernise, cum" omni jure et pertinentiis suis, pro remissione om-" nium peccatorum nostrorum et totius genejis nostri," tam pro vivis quam pro defunctis; et amodo ilia

1 Hujus in C. I l Matre in C.2 Wanting in C.


ab eo et ecclesia Romana tanquam seeundarius 1 re- A.D. 1213.cipientes et tenentes, in prsesentia prudentis viri Pan- ~~~*dulphi, domini papse subdiaconi et familiaris. Exindeprsedicto domino papse Innocentio, ej usque catholicis

* successoribus, et ecclesise Romance, secundum subscrip-tarn formam fecimus et juravimus; et homagium li-gium in prsesentia domini papse, si coram eo essepoterimus, _eidem 'faciemus; successores nostros ethseredes de uxore nostra in perpetuum obligantes,ut simili modo summo pontitici, qui pro temporefuerit, et ecclesieo Romanes, sine contradictione debeant

" fidelitatem prsestare et homagium reeognoscere. Adindicium autem hujus nostrse perpetuse obligationis

" et concessionis, volumus et stabilimus, ut de pro-'' priis et speeialibus redditibus nostris prsedictorum" regnorum, pro omni servitio et consuetudine, quse" pro ipsis facere debemus, sal vis per omnia denariis" beati Petri, eeclesia Romana mille marcas esterling-" orum pereipiat annuatim, in festo scilicet sancti" Michaelis quingentas marcas et in Pascha quingentas," septingentas scilicet pro regno Angliae et trecentas" pro regno Hibernise; sal vis nobis et hseredibus nos-" tris justitiis, libertatibus et regalibus nostris. Quae" omnia, sicut supra scripta sunt, rata esse volentes" atque firma, obligamus nos et successores nostros" contra non venire; et, si nos vel aliquis successorum" nostrorum contra hsec attentare prsesumpserit, qui-" cunque fuerit ille, nisi rite commonitus resipuerit," cadat a jure regni. Et hsec charta obligationis et" concessionis nostrae semper firma permaneat. Teste" meipso apud domum militum Templi juxta Dove-," ram, coram Henrico, Dublinensi archiepiscopo," Johanne, Norwicensi episcopo, Galfrido filio-Petri,." Willelmo comite Saresbiriae, Willelmo comite Pen-" broc, Reginaldo comite Bononise, Willelmo comite \

1 Feodarius in C.

76 BOGEEI im WENDOVEK

A.D. 1213." Warenne, Sahero eomite Winton, Willelmo eomite" Arundel, Willelmo eomite [de] Ferrariis, Willelmo" Briwere, Petro filio-Hereberti, Warino filio-Geroldi," xv. die Maii, anno regni nostri decimo quarto."

De homagio vegis Johannis facto papc® Innocentio etecclesice Romance.

Charta itaque regis in scriptum, ut dictum est, re-dacta, tradidit earn rex Pandulpho Romam papse Inno-centio deferendam, et continue, cunctis videntibus,homagium fecit subscriptum; "Ego Johannes, Dei" gratia rex Anglise et dominus Hibernise, ab hac" hora et in1 antea fidelis ero Deo et beato Petro et" ecclesise Romanse, et domino meo papae Innocentio" ejusque successoribus catholice intrantibus. Non" ero in facto, in dieto, consensu vel consilio, ut vitam(s perdant vel membra, vel mala captione capiantur." Eorum damnum, si scivero, impediam et remanere" faciam si potero; alioquin eis quam citius potero" intimabo, vel tali personse dicam, quam eis credam" pro certo dicturam; consilium, quod mihi crediderint" per se vel per nuntios suos seu literas suas, seeretum" tenebo, et ad eorum damnum nulli pandam, me" sciente; patrimonium beati Petri, et specialiter reg-" num Anglise et regnuni Hibernise, adjutor ero ad" tenendum et defendendum contra omnes homines" pro posse meo. Sic me adjuvet Deus et haec" sancta evangelia, amen."

/ Aeta autem sunt hsec, ut prsedictum est, in vigilia{Dominicse ascensionis, prsesentibus episcopis, comitibuset magnatibus supradictis. Instabat_ autem dies ascen-sionis. DpminLln crastinp, futurus non solum regi, sedet aliis omnibus tam absentibus quam prsesentibus,nimis suspectus propter assertiones Petri heremitse, qui,

1 Wanting in C»

FIX)RES HISTOEIAEUM. T7

ut prsedictum est, eidem regi prophetaverat,1 quod in A.D. 1213>die ascensionis Domini, nee deinceps, erat rex futurus;sed, cum diem preefixum sanus et incolumis praeteris-set, Petrum prsefatum, qui in castello de Corf in vin-culis tenebatur, jussit rex caudis equorum alligatumad villam de Warham per plateas trahi et ibidem cumfilio ejusdem Petri patibulo suspefldi; unde multisvidebatur indignum quod tam crudeli morte pro asser-tione veritatis puniretur, si enim ea, quse superiusgesta leguntur, subtiliter perpendantur, comprobabituripsum mendacium non dixisse.

Ut Pandulphus cum parte restitutionis damnorumad Gallias transfretaverit.

His ita gestis, Pandulphns cum chartis memoratistransfretavit ad Gallias, octo millia libras esterlingorumsecum gerens, ut archiepiscopo et episcopis, monachis-que Cantuariensibus, ac cseteris causa interdicti exsu-1

lantibus, in3 parte3 restitutionis faceret ablatorum.Cum auteni tenor chartarum et preafatse pacis formaillis omnibus placuisset, persuadet diligenter Pandul-phus, ut pacifice redirent in Angliam episcopi supra-dicti, residuum restitutionis illico percepturi. Deinderegem Francorum diligenter admonere coepit, qui jamparatus fuerat in manu violenta ad Angliam hostilitertransfretare, ut desisteret a proposito et ad propriapaciGce remearet; non enim potuit sine offensionesummi pontificis terram Anglise intrare vel ipsumregem infestare, cum ille paratus sit Deo et sanctseecclesiae ejusque ordinatis satisfacere, atque dominipapse catholicis jussionibus obedire.x Hsec audiens rexFrancorum iratus valde dixit, se jam in apparatu na-

1 Prophetizaverat in C. 1 s Pattern in C.8 Wanting in C.


A.D. 1213. vium, victualium et armorum plusquam sexaginta millia"""""" libras expendisse, et ex praacepto domini papse laborem

prsefatum et in peccatorum remissionem suscepisse; et,ut verum fateatur, idem rex suggestionibus Pandulphiassensum nullatenus praebuisset, nisi solus comes Flan-drensis Philippus ipsum sequi contradiceret, fuerat enimregi Anglorum confcederatus et ideo contra pactumsuum venire noluit. Dixit prseterea idem comes, in-justum fuisse [idem] bellum, quod ad debellandum re-gem Anglorum susceperat, cum nullus anteeessorumsuorum jus aliquod sibi hactenus in regno Angliaevendicasset ; adjunxit insuper, quod rex Francorumterras suas et castella injuste occupaverat et occupatamhsereditatem suam contra justitiam detinebat, quarecum ipso ad Angliam venire nolebat.

Ut rex Francorum in comitem Flandrice impetumfecerit.

Oumque .rex Francorum a comite Flandrensi taliaaudisset, ira vehement! incanduit, ipsum que diffidensa curia sua confestim recedere prsecepit; quo re-cedente, rex Francorum terram comitis ingressus igneac ferro quaeque sibi obvia depopulando consumpsit,Nautis prseterea et classis suaa custodibus, qui in ostioSequanse fluminis, ut praadiximus, exspectaverunt cumvictualibus et armis, significavit, quatenus dilationspostposita versus Swine, Flandriae portum, vela dirig-erent atque in eum illuc venire quantocius festi-narent; quod ita factum est. Comes Flandrensis, im-petum sa)pe dicti regis plurimum timens, citissimovolatu regi Anglorum mmtiavit, quae circa eum factafuerant, implorans diligenter, ut militare sibi [subsidium]mittere dignaretur. Quo audito, rex Anglorum desti-navit in succursum comitis memorati fratrem suumWillelmum comitem Saresbiriensem, Willelmum ducemHoutlandiaa, et Reginaldum comitem Bononiaa, bella-


tores electos, cum navibus quingentis et militibus sep- A.D. 1213,tingentis et familia multa nimis tarn equestri[s] quampedestri[s] ordinis, qui veils prosperis versus Flandriamproperantes per portuin Swine transitum faciebant;ubi tantam navium multitudinem stupefacti intuenteset non mediocriter admirantes cognoverunt, missis ex-ploratoribus, classem esse regis Franeorum, quse illucnuper advenerat, et [in] ipsa omni fere eustodia, excep-tis paucis marinellis, carere; exierant enim ad prse-dandum milites, quibus navigium fuerat eommissum,ut terram comitis Flandrise1 depopulando vastarent.Quod cum principes militia) regis Anglorum cognovis-sent, ad arma prosiliunt, classem acriter invadunt, et,in brevi nautis subjugatis, funibusque navium prseci-sis, trecentas ex eis, frumento, vino, farina, carne,armis ac rebus aliis onustas, versus Angliam Neptunocommitunt; naves prseterea centum vel eo amplius,qnse in sicco stabant, injecto igne combusserunt etearum spolia rapuerunt. In hoc autem casu rexFrancorum et tota fere transmarina nobilitas amise-runt, quod in rebus humanis dulcius possederunt.Deinde comites animositate quasi superflua incitati,cum equis et armis navibus erumpentes, Francos, qui abhac aufugerant clade, viriliter insequuntur; sed rexFrancorum, qui ab hoc conflictu non longe aberat,misit milites armatos, de quibus plurimum confidebat,ut hostes supervenientes longius arcerent et qui essentsagaciter explorarent, qui continue prosilientes ad armaadversariis quantocius occurrerunt, commissoque exadversis partibus preelio, comites praedicti, non sinesuorum damno, ad naves vix elapsi fugam capessunt;illis autem naves ingressis, Francigenie ad suos rever-tuntur. Rege vero Francorum sciscitante a militibus,quid aetum fuisset, ac illi qui supervenerant unde es-

Wanting in C.

80 ROG1EI BH WENDOVER

A.D. 1213. sent, dixerunt exercitum esse regis Anglorum in aux-ilium comitis Flandriae destinatum, casumque suseclassis ac damnum irreparabile, quod acciderat, regiper ordmem retulerunt. Rex quoque Philippus, cum

/ hujusmodi cognovisset eventum, a1 Flandria cum' mag-no sui suorumque dispendio confusus recessit.

\

De ahsolutione regis Anglice apwd Wintoniam facta.

Rex autem Anglorum, cum ea, quse in Flandriagesta fuerant, a referentibus didicisset, gavisus estvalde, ac aliquantulum mente elatus, ob hoc quod ad-ventum regis Franeorum ad tempus noverat suspensum,pra3cepit magnatibus et universse multitudini, quamad defensionem patrise circa maritima collocaverat, utad propria remearent; deinde misit militibus suis, quierant in Flandria, magnam pecunise summam, promit-tens et eis auxilium imperatoris, ut terram regisFraneorum hostiliter ingressi incendiis ibidem vaca-rent et rapinis. Ipse quoque rex apud Portesmuthe2

exercitum congregavit immensum, ut ad Pictaviamtransfretaret; disponens a parte occidentis, sicut illi quierant in Flandria a parte orientis, regem et regnumFraneorum inquietare, necnon cum omni nisu terrasamissas ad suum dominium revocare. Sed aliteraccidit quam sperabat, magnates enim Anglise ipsumsequi noluerunt nisi prius a sententia excommunica-tionis absolveretur. Hac ergo 3 districtione rex com-pulsus misit cartas viginti quatuor comitum et baronumad archiepiscopum et episcopos prsescriptos ad majoremsecuritatem, ut omni metu deposito venirent in Angliam,omnia sua et ablatorum damna secundum prsescriptae

1 In in C. | 3 Igitnr in C.2 Portesmue in C.

FLORES HISTOBIABUM, 81

pacis formam illico percepturi. Pandulpho itaque A.D. 1213.mediante, necessariis omnibus ad repatriandum paratis,ascenderunt naves Stephanus, Cantuariensis archiepi-scopus, Willelmus Londoniensis, Eustachius Eliensis,Hubertus Lincolniensis, et Egidius1 Herefordensis epi-scopi, cum cseteris clericis et laicis causa interdict! .&*•"•""'exsulantibus, et, apud Doveram decimo septimo kalen-das Augusti applicantes, in die beatse Margaretee vir-ginis Wintonise ad regem veneruntx Rex autem, cumadventum eorum cognovisset, venit obviam illis, et,c

viso archiepiscopo et episcopis, cecidit pronus in terramad pedes eorum, lachrymis profusis obsecrans, ut de seac regno Anglise misericordiam haberent. Videntesergo archiepiscopus et episcopi tantam regis humilita-tem, cum lachrymis ilium de terra levaverunt, ducentesa dextris et a sinistris ad ostium ecclesise cathedralis,ubi cum psalmo quinquagesimo, videntibus magnatibuscunctis et ubertim prse gaudro flentibus, sicut mos estecclesise, ilium absolverunt. In hac autem absolutionejuravit rex, tactis sacrosanctis evangeliis, quod sanctamecclesiam ejusque ordinatos diligeret, defenderet etmanuteneret contra omnes adversaries suos pro possesuo ; quodque bonas leges antecessorum suorum, etprsecipue leges Eadwardi regis, revocaret, et iniquasdestrueret, et omnes homines suos secundum juata ^curise suse judicia judicaret, quodque singulis redderetjura sua. ' Juravit etiam quod omnibus ad interdict!/jnegotium pertingentibus infra proximum Pascha( pla-iinam restitutionem faceret ablatorum; sin autem, inpristinam excommunicationis sententiam revocaretur.x^Juravit prseterea Innocentio papse ejusque catholicissuccessoribus fidelitatem et obedientiam, sicut superiusin scripto redactum continetur; deinde archiepiscopusducens ilium in ecclesiam missam celebravit, et postmissam ad mensam cum rege residentes archiepiscopus

1 G. in C.U 51972.

82 EOGERI DE WENDOVEE

A.D. 1213. cum episcopis et magnatibus universis epulabantur inlaetitia et jocunditate.

j In crastino autem misit rex literas ad omnes vice-I comites regni Anglise praecipiens, ut de singulis domi-F nicorum suorum villis quatuor legales homines cum

prseposito apud sanctum Albanum pridie nonas Augustifacerent convenire, ut per illos et alios ministros suosde damnis singulorum episcoporum et ablatis eertitu-dinem inquireret et quid singulis deberetur. Inde veroapud Portesmuthe1 cum festinatione veniens, ut trans-fretaret in Pictaviam, Galfrido filio-Petri et episcopoWintoniensi regnum Anglise commisit, prsecipiens utcum consilio Cantuariensis archiepiscopi omnia regninegotia ordinarent. Quo facto, venerunt ibidem adregem numerosa militum multitude, eonquerentes, quodin diutina, quam ibi fecerant, exspectatione omnempecuniam suam consumpserant, unde ipsum sequinequierant nisi de fisco illis necessaria ministraret;quod cum rex facere recusasset, iratus cum privatafamilia naves ascendit et post triduum apud Gerseie2

insulam applicuit, magnatibus suis domum reversis;ubi cum rex sese derelictum cernebat, necessitatecompulsus ad Angliam remeavit.

De legum et libertatum denuntiatione.

Dum hsec agerentur, -interfuerunt concilio apudsanctum Albanum Galfridus filius-Petri et episcopusWintoniensis cum archiepiscopo et episcopis et mag-natibus regni, ubi cunctis pace regis denuntiata, exejusdem regis parte firmiter praeceptum est, quatenusleges Henrici avi sui ab omnibus in regno custodian-tur et omnes leges iniquse penitus enerventur; denun-tiatum est prseterea vicecomitibus, forestariis, aliisque

1 Portesmue in C. | 2 Gerneseie in C.

FLORES HISTOEIAEUM. 83

ministris regiis, sicut vitam et membra sua diligunt, A.D. 1213.ne a quoquam aliquid violenter extorqueant, vel alieuiinjuriam irrogare prsesumant, aut scotalla alicubi inregno faciant, sicut facere consueverunt. Rex veroJohannes, cum se a quibusdam magnatibus, ut prse-dictum est, quasi derelictum cognovisset, magnumcongregavit exercitum, ut rebelles ad consuetum ob-sequium revecaret; cumque arma movere incepisset*venit ad eum archiepiscopus apud Northamptonam,dicens, plurimum in injuriam sui sacramenti, quod inabsolutione sua prsestiterat, redundare, si absque judi-cio curiae sure contra quempiam bellum faceret;! quodaudiens rex cum ingenti strepitu dixit se regni negotiapropter archiepiscopum non differre, cum laica judiciaad ipsum non pertineant. In crastino autem summodiluculo iter furibundus arripiens versus Notinghamproperavit; secutus est quoque regem archiepiscopusmemoratus constanter affirmans, quod, nisi ab incosptiscelerius desisteret, omnes, qui versus quempiam anterejâtionemintardicti hostiliter arma gestarent, prseteripsum solum, anathematis vinculo innodaret; sicqueab incoeptis regem revocans archiepiscopus non priusab eo recessit, donee diem competentem ad curiamregis veniendi et ibidem juri parendi baronibus im-petravit.

De causa commotionis baronum contra regem Anglice.I

Eodem anno, octavo kalendas Septembris, convene-runt in civitate Londoniarum apud sanctum Paulum/

Stephanus, Cantuariensis archiepiscopus, cum episcopis,abbatibus, prioribus, decanis et baronibus regni, ubiarchiepiscopus indulsit tarn ecclesiis conventualibusquam presbyteris ssecularibus, ut horas canonicas in

1 Moveret in C.F 2

84 ROGEBI DE WENDOVEK

AD. 1213. ecclesiis suis, audientibus parochianis, suppressa vocecantarent. In hoc colloquio, ut fama refert, archiepi-scopus memoratus, convocatis seorsum quibusdam regniproceribus, coepit affari eos seeretius in hunc moduni;" Audistis," inquit, " quomodo tempore quo apud Win-" toniam regem absolvi ipsum jurare compulerim, quod" leges iniquas destrueret et leges bonas, videlicet" leges regis Eadwardi, revocaret et in regno faceret" ab omnibus observari; inventa est quoque nunc" charta quaedam Henrici primi regis Anglise, per" quam, si volueritis, libertates diu amissas poteritis" ad statum pristinum revocare." Et proferens chartannquandam in medium fecit earn, audientibus cunctis,in hunc moduni recitari.

" Henricus, Dei gratia rex Anglise, Hugoni de Boc-" lande justiciario Anglise, et omnibus fidelibus suis" tarn Francigenis quam Anglis, in Hertfordeschire,1

" salutem, Sciatis me Dei misericordia et communi" consilio baronum regni Angliae ejusdem regni regem" esse coronatum; et quia regnum oppressum erat" injustis exactionibus, ego respectu Dei, et amore quern" erga vos omnes habeo, sanctam Dei ^cclesiam in-" primis liberam facio, ita quod nee earn vendam nee" ad firmam ponam, nee, mortuo archiepiscopo vel" episcopo sive abbate, aliquid accipiam de dominio" ecclesiee, vel de hominibus, donee successor in earn" ingrediatur. Et omnes malas consuetudines, quibus" regnum Angliae opprimebatur injuste, inde aufero," quas malas consuetudines in parte hie pono. Si" quis baronum meorum, comitum vel aliorum, qui" de me tenent, mortuus fuerit, hseres suus non redi-" met terram suam, sicut facere consueverat tempore" patris mei, sed legitima et justa relevatione relevabit" earn ; similiter et homines baronum meorum legitima" et justa relevatione relevabunt terras suas de domi-

1 Herfordscire in C.

FLORES H1STOUIABUM. 85

" nis suis. Et, si quis baronum vel aliorum hominum A.D. 1213." meorum filiam suam tradere voluerit, sive sororem," siye neptem, sive cognatam, mecum inde loquatur," sed neque ego aliquid de suo pro hac licentia" accipiam, neque defendam ei quin earn det, excepto" si earn dare vellet inimico meo; et si, mortuo barone" vel alio homine meo, filia hseres remanserit, dabo" illam cum consilio baronum meorum cum terra sua;" et si, mortuo marito, uxor ejus remanserit et sine" liberis fuerit, dotem suam in maritagium habebit,1

" et earn non dabo [marito2] nisi secundum velle" suum; si vero uxor cum liberis remanserit, dotem" suam in maritagium habebit, dum corpus suum" legitime servabit, et earn non dabo marito3 nisi" secundum velle suum; et terrse liberorum custos" erit sive uxor, sive alms propinquior quijustius esse" debet; et • preeoipio, ut barones mei similiter se con-" tineant erga filios et filias vel uxores hominum" suorum. Monetagium commune, quod capiebatur" per civitates vel comitatus, quod non fuit tempore" Eadwardi regis, hoc ne amodo fiat omnino defendo;" si quis captus fuerit, sive monetarius sive alms, cum" falsa moneta, justitia recta inde fiat. Omnia placita" et omnia debita, quse regi fratri meo debebantur," condono, exceptis firmis meis, et exceptis illis, quse" pacta erant pro aliorum heereditatibus, vel pro illis" rebus, quse justius aliis contingebant. Et si quis" aliquid pro haereditate sua pepigerat, illud condono," et omnes relevationes, quse pro rectis hsereditatibus" pactse erant. Et si quis baronum vel hominum<! meorum infirmabitur, sicut ipse dabit vel dare dis-" posuerit pecuniam suam, ita datam esse concedo;" quod si ipse preeventus vel armis, vel infirmitate," pecuniam suam nee dederit nee dare disposuerit,

1 Wanting in C. j 3 Wanting in C»2 Wanting in D,


A.D. 1213." uxor sua sive liberi aut parentes et legitirai homines" ejus pro anima ejus earn dividant, sicut eis melius" visum fuerit. Si quis baroimm vel hominum meo-" rum forisfeeerit, non dabit vadium in misericordia•" pecuniee sus9, sicut faciebat tempore patris et fratris" mei, sed secundum forisfacturse modum, nee ita" emendabit sicut emendasset retro tempore patris" mei vel aliorum antecessorum meorum; quod si per-" fidise vel sceleris convictus fuerit, sicut erit culpa," sic emendet. Murdra etiam retro ab illo die, quo" in regem coronatus fui, omnia condono, et ea quae" amodo facta fuerint juste emendentur, secundum" lagam regis Eadwardi. Forestas communi consilio" baronum meorum in manu mea ita retinui, sicut" pater meus eas habuit. Militibus, qui per loricas" terras suas defendunt, terras dominicarum carucarum(l suarum quietas ab omnibus geldis et ab omni opere" proprio dono meo concede, ut sicut tam magno" gravamine alleviati sunt, in equis et armis se bene" instruant, ut apti et parati sint ad servitium meum" et ad defensionem regni mei. Pacem firmam pono" in toto regno meo, et teneri amodo prsecipio. Lagam" regis Eadwardi vobis reddo, cum illis emendationi-" bus, quibus pater meus earn emendavit consilio" baronum suorum. Si quis aliquid de meo, vel de" rebus alicujus, post obitum regis Willelmi fratris" mei cepit, totum cito reddatur absque emendatione;" et si quis inde aliquid retinuerit, ille super quein" inventum fuerit graviter mini emendabit. Testibus" Mauritio, Londoniensi episcopo, Willelmo, Wintoni-" ensi electo, Gerafdo, Herefordensi episcopo, Henrico" comite, Simone comite, Waltero Giffard comite," Roberto de Monte-forti, Rogero Bigod, et aliis" multis."

Cum autem haec charta perlecta et baronibus audi-entibus intellecta fuisset, gavisi sunt gaudio magno

et juraverunt omnes in prsesentia archiepiscopi

FLORES HiSTORIARUM. 87

sgepe dicti, quod, viso tempore eougruo, pro hiis liber- A.D. 1213.tatibus, si necesse fuerit, decertabunt usque ad mortem;archiepiscopus vero promisit eis fidelissimum auxiliumsuum pro posse suo, et,eos, colloquium solutum est.

De hceresi Albigensium et prcedicatione facta contra,eos.

Circa dies istos hsereticorum pravitas, qui Albigensesappellantur, in Wasconia, Arvernia et Albegesio, inpartibus Tholosanis et Arragonum regno adeo invaluit,ut non jam in occulto, sicut alibi, nequitiam suamexercerent, sed errorem suum publice proponentesad consensum suum simplices attraherent et infir-mos; dicuntur autem Albigenses ab Alba civitate,ubi error ille dicitur sumpsisse exordium. Cumquetandem illorum perversitas adeo divinam contempsitseveritatein, ut, videntibus episcopis et presbyteris,libros evangeliorum in sentinas projicerent et calicescum vasis sacris in despeetum corporis et sanguinisChristi enormiter dehonestarent, papa Innocentius, hisauditis, non mediocriter condoluit; qui, missis prsedi-catoribus ad omnes regiones occidentis, principibusaliisque populis Christianis in suorurn remissionempeccatorum injunxit, ut se cruce signarent ad hancpestem exstirpandam, atque tantis cladibus se oppo-nentes viribus et armis tuerentur populum Christia-num; addidit etiam auctoritate sedis apostolicse, utquicunque ad expugnandum eos laborem sibi injunctumsusceperint, sicut illi qui sepulchrum Domini visitant,tarn in rebus quam in personis ab omni hostiumincursione manerent securi. Ad hanc autem prsedica-tionem tanta cruce signatorum multitude convenit,quanta non creditur in .nostro climate aliquando con-venisse.

88 EOaEBI DE WENDOV1R

A.D. 1213-

' I)e motione cruce signatorum facta contra Albigenses.

Omnibus igitur congregatis et ad pugnam viriliteraccinctis, archiepiseopus Narbonensis et apostolicee sedisin hac expeditione legatus, cum principibus militise,duce videlicet Burgundise, comite Niver[n]ensi et comiteMontis-fortis, eastra moventes disposuerunt Biternensemadire et expugnare civitatem ; sed, antequam ad illamvenirent, domini quorundam castrorurn, tanquam malesibi conscii, ante faciem exercitus aufugerunt; militesquoque et reliqui fideles eorundem castrorum, ad exer-citum tanquam catholici fiducialiter accedentes, se etsua et ipsa castra dederunt in manus cruce signatorum,et in vigilia beatse Maries Magdalense tradiderunt cui-dam monacho nobile castrum Cermannice, fugientedomino, cui pturima castra, et ipsa admodum fortia,appendebant, Significaverunt autem civibus Biternen-sibus per epiBcopum civitatis sub poena excommunica-tionis, ut de duobus alterum eligerent, ut traderentscilicet heereticos et bona eorum in manus cruce sig-natorum ; et, si hoc non possent, facerent ut exirentcle medio eorum, alioquin essent excommunicati etsanguis eorum super capita eorum. Quod ipsi facerecontemnentes confcederati cum heereticis juraveruntsibi mutuo de civitate defendenda, et, fide concepta,speraverunt quod insultum cruce signatorum possentper multum temporis sustinere. Obsessa igitur civitatein festo sanctse Mariee Magdalense, tractaverunt baronesde liberatione eorum, qui erant catholici inter eos; sedribaldi interim et viles personee, non exspectato prin-cipuin mandate vel ordinatione, fecerunt insultum incivitatem, et mirantibus Christianis, dum clamareturad arma, exilientibus fidelibus undique ad insultum,illi de intus, qui muros defendebant, librum evangeli-orum extra muros projecerunt, blaspheniantes nomenDomini et assilientibus insultantes; " Ecce," inquiunt," lex vestra, non curamus de ea; vesfcra sit." Ad quasblasphemias fideles aceensi et contumeliis provocati,

FLOEBS HISTORIABXJM. 89

quasi sub trium horarum spatio, fossata atque muros A.D. 1213.tarn potenter quam mirabiliter, duce Domino, trans-cenderunt. Capta itaque eivitate, ipsa die spoliata etsuceensa, facta est ultione divina ex infidelibus stragesmaxima; de catholicis vero, servante Domino, paucis-simi ceciderunt. Exacfcis itaque ibidem diebus paucis,cum rumor tanti miraculi diffunderetur per terram,dissipavit Deus ante faciem cruce signatorum, quasisine eis, illos qui blasphemaverant nomen et legemejus; usque adeo namque deterriti f ueruntl pravitatishsereticee sectatores, ut ad montium latibula fugientescredantur reliquisse plusquam centum castra vacuainter Biternum et Oarcasonam referta cum cibariis etvaria supellectili, quam fugientes secum nequiverantasportare,

De captione civitatis $t castri Carcasonce,

Castra denique inde moventes cruce signati in festosancti Petri ad vincula pervenerunt prospere Carcaso-nam, ad civitatem utique populosam et in sua perfidia,tarn multitudine divitiarum quam fortitudine loci ad-modum munitissima; hactenus gloriantem. In crastinovero facto insultu, catholici intra2 duarum aut triumhorarum spatium prima fossata atque muros insesti-mabiliter transcenderunt, inter tela balistarum, etinter lanceas et gladios defendentium impiorum ; ac3

postmodum, erectis machinis, octavo die captum estsuburbium majus, interfectis utrobique quampluri-mis, qui se inter hostes minus prudenter ingerebant.Demolitum est penitus suburbium, quod utique majusvidebatur esse corpore civitatis. Conclusis itaquehostibus inter angustias civitatis, cum interius, tarnprse multitudine quam prse4 inedia, supra quamcrederet quisquam, laborarent, obtulerunt se et sua

1 Sunt in D.2 Infra in C.

3 Ad in C.4 Wanting in

90 . ROGERI BE WENDOVEE

A.D. 1213. omnia cum civitate cruce signatis, ut tantummodo vitaeis ex misericordia servaretur et deducerentur salternuno1 die securi. Habito ergo2 consilio, barones quasicompulsi civitatem sub forma prsedicta receperant, turnquia apud homines inexpugnabilis videbatur, turn quia,si penitus civitas deleretur, non inveniretur de nobili-bus viris exercitus qui regnum terrse illius susciperet,cum non remaneret locus in terra subjugata ubi resi-deret. Ut igitur terra, quam dedit Dominus in manusservorum suorum, ad honorem Dei efc profectumChristianitatis servaretur, de communi consilio praela-torum ac baronum electus est in principem terrasillius vir nobilis Simon de Monte-forti, comes Leices-trise ; in cujus manus traditus est captivus vir nobilisRogerus vicecomes et dominus quondam ipsius teme,cum tota provincia ilia, videlicet plusquam centumcastris, quse3 infra mensem unum dignatus est Do-minus catholicse restituere unitati, inter quse4 pluraerant adeo nobilia, ut quernlibet exercitum, juxta sesti-mationem humanam, modicum formidarent. His itaperactis, cum conies Nivernensis et plurima pars exer-citus ad sua redierunt, illustris dux Burgundise etreliqui magnates cum exercitu residuo ad exstirpandampravitatem hsereticam processerunt, et plura castraadmodum fortia, sive amore sive timore, postmodumtradiderunt in manus Simonis comitis Montis-fortis.

De nuntiis cruce signatorum ad Tholosamdestinatis*

Quoniam civitas Tholosana tanquam graviter pollutahujusmodi peste ex diu pessime diffamata fuerat,miserunt barones ad cives illius civitatis solemnesnuntios cum literis suis, scilicet archiepiscopum San-tionensem, episcopum Forulensem, vicecomitem sancti

1 Una in C.2 Igitur in C

3 Quas in D.4 Quas in D.

FLORES HISTORIARUM. , 91

Florentii et dominum Aecaldum de Russillone, man- A.D. 1213.dantes eis ut traderent heereticos civitatis exercituicruce signatorum et bona eorum. Quod si forte dice-rent ipsos non esse hsereticos, venirent illi, qui notatifuerant et nominatim expressi, coram omni exercitu,fidem suam secundum Christianam consuetudinem pur-gaturi; et, si hoc facere recusarent, excommunicarentper easdem literas consules et consiliarios eorum, ettotam villani Tholosanam cum appendiciis suis ecclesi-astico supponerent1 interdicto.

Eodem anno G[aufridus] filius-Petri, Angliae justici-arius, secundo idus Octobris diem clausit extremum.

De morte regis Arragonum apud Murellum.

His temporibus, post coronationem regis Arragonumab Innocentio papa Romse factam, et inhibitionemdistrictissimam ne inimicis fidei consilium, auxiliumprsestaret vel favorem, idem rex, pii patris correctio-nem cum devotione non suscipiens, contra mandatumapostolicum proterve recalcitrare ccepit; nam, protinuscum fuisset ad propria reversus, hsereticis confoederatusin terra, quse per virtutem Dei et cruce signatorumauxilio fuerat adquisita, associatis sibi comitibus Tho-losano, Fuxi et Covenarum, cum civibus Tholosanis etexercitu magno nimis, feria tertia post nativitatembeatse Marise Murelli castrum obsedit. Quo audito,patres venerabiles, Tholosanus, Nemausensis, Agathen-sis, Biturensis, Uticensis, Lodovensis et Covenarumepiscopi, et de CJaraco, de Magna-villa et sancti Tiberiiabbates, quos archiepiscopus Narbonensis et apostolicsesedis legatus propter sanctse crucis negotium feceratcongregari, una cum Gomite Simone Montis-fortis etexercitu cruce signatorum iter arripiunt ad obsessum

Supposuerunt in D.

92 EOGEEI DE WENJDOVER

A.D. 1213. castrum viriliter succurrendum; et cum die Martisinfra octavas supradictas venissent ad castrum, quoddicitur Savardunum, miserunt nuntios episcopi memo-rati ad capitaneos, qui in obsidione castri Murelli erant,dicentes, se ad hoc venire, ut cum eis de pace tracta-rent, unde sibi dari ducatum securum petebant. Incrastino autem, quia res sic exigebat, exercitus crucesignatorum a Savarduno recedens festinavit ad Murellisuccursum celeriter advenire; episeopi vero prsedietimorari proposuerant apud quoddam castrum, Alta-ripavocatum, quod' medium inter Savardunum et Murellumdistat ab utroque duabus leucis, ut ibi missos nuntiosexspectarent, qui ibidem ad episcopos redeuntes dixe-runt ex parte regis Arragonum, quod ducatum nonprseberet eis, quia1 cum tanto exercitu advenerantquod non indigebant conductu. Verum hsec audientesepiscopi Murellum cum exercitu cruce signatorum in-traverunt die Mercurii intra octavas memoratas, etsollicitudine non pigri duos viros religiosos ad regemet cives Tholosanos destinarunt, qui a rege tale cumderisione habuerunt responsum, quod propter quatuorribaldos, quos episcopi secum adduxerant, petebanthabere colloquium cum ipso • Tholosani vero prsedictisnuntiis responderunt, quod regi Arragonum erant con-foederati, et nil faeerent nisi regis tantummodo volun-tatem. Quod cum redeuntes nuntii episcopis retulissent,iidem episcopi cum abbatibus discalciati ad regemvenire proposuerunt; sed cum adventus eorum inhunc modum regi nuntiatus fuisset, januis patefactis,cum comes Montis-fortis ac eruce signati inermes2

essent pro eo quod episcopi de pace loquerentur, hostesDei fraudulenter ac superbe vicum subintare cum im-petu attentarunt, sed per Dei gratiam a suo fueruntdesiderio defraudati. Quorum stiperbiam comes et crucesignati videntes, per cordis contritionem et oris con-

1 Nisi in D. I 2 Signati inermes wanting in C.

FLOBES HISTOEIARUM. 93

fessionem salubriter a peccatis mundati, armis se A.D. 1213.viriliter accinxerunt, venientesque ad episcopum Tho-losanum, qui auctoritate domini Narbonensis jurelegationis hoc1 officio fungebatur, exeundi licentiamcontra hostes fidei humiliter postularunt; qua, quoniamnegotium in arcto erafc eonstitutum, concessa, in nominesanctae Trinitatis tribus dispositis aciebus exierunt,hostes vero fidei e contrario multas habentes acies jammunita armis tentoria sunt egressi, quos, licet multosnimis respectu cruce signatorum, clientes Christi deipsius auxilio confidentes, armati virtute ex alto, viri-liter sunt aggressi. Statimque virtus Altissimi permanus servorum suorum hostes suos confregit, eoscornminuens in momento; terga enim vertentes infugam compulsi sunt, tanquam pulvis ante faciemventi; alii mortis discrimen fugientes evaserunt, aliigladios evitantes aqua^ periculo perierunt, nonnulliautem fuerunt in ore gladii devorati. De illustri quo-,que Arragonum rege, qui cum interfectis oceubuit,plurimum dolendum est, qui hostibus fidei conjunctusecclesiam catholicam improbe perturbavit. Certus in-terfectorum numerus nullatenus sciria potuit; demilitibus autem cruce signatis unus solus cum servi-entibus paucis occubuit. Facta est autem haec bellicongressio feria sexta post octavas nativitatis beata3Marise, anno Domini millesimo ducentesimo decimotertio, mense Septembri,

De adventu Nicolai, Tusculanensis episcopi etapostolicoe sedis legati, in Angliam.

Eodem anno, circa festum sancti Michaelis, venit inAngliam Nicolaus, Tusculanensis episcopus et aposto-licse sedis legatus, ut dissensiones inter regnum etsacerdotium auctoritate âpostolica reformaret, et, licet

2 Hie. in D. j 2 Scribi in C.

ROGERI DE WENDOVER

A.D. 1213. terra iriterdicta fuisset, ubique tamen cum processionesolemni et cantnum modulis et indumentis festivishonorifice receptus est; cumque ad Westmonasteriumpervenisset, Willelmum abbatem, de dilapidatione etincontinentia a monachis suis accusatum, illico degra-davit. Venerunt auteni ad eum ibidem Oxonise bur-genses, quorum instinctu et prsesumptione duo clerici,de quibus superius fecimus mentionem, suspensi fuerant,absolutionem postulantes ; quibus indicta poenitentia,inter csetera prsecepit, ut ad singulas civitatis ecclesias,depositis indumentis pedibusque nudis, flagella portantesin manibus, euntes a presbyteris parochianis absolu-tionis beneficium cum psalmo quinquagesimo impetra-rent; nee licuit eis, nisi diebus singulis, singulaspetere ecclesias, ut tarn ipsi quam alii talia prsesumereformidarent. Legatus itaque, cum septem tantumequitaturis in Angliam veniens,1 quinquaginta in breviet familia multa nimis stipatus incessit.' Convenientetandem archiepiscopo Cantuariensi cum episcopis etmagnatibus regni Londoniis in praesentia regis et car-dinalis, tractatum est ibidem per triduum inter regnuniet sacerdotium de damnis episcoporum et ablatis, factaex parte regis oblatione episcopis prsefatis, ad pleha-riam restitutionem, centum millium marcarum argenticontinuo numerandarum; et si post inquisitionem in-vestigari posset, custodes ecclesiarum aliosve regisministros amplius abstulisse, juratoriam obtulit rexet fidejussoriam cautionem, quod pro episcoporum etipsius legati arbitrio infra sequens Pascha satisfactio-nem plenam omnibus faceret ablatorum. Ad hoc autenilegatus consensit, volens instanter hoc fieri, indigneferens, quod non statim suscepta fuit oblatio; undeprotinus suspicatum est, legatum plus sequo partiregise consentire. Episcopi quoque negotium protra-hentes ablatis2 conditionibus obviabant, habito consilio,

1 Cum inserted in C. | 2 Oblatis in C.

FLORES HISTOB1ARUM. 95

ut prius inquirerent de ablatis et damnis et summam A.D. 1213.diligentius inquisitam regi ostenderent, et sic simulacciperent quod quserebant. Audiens itaque rex dila-tionem sibi dilectam prsebuit illico consensum, et siceo die1 infecto negotio recesserunt./

Ut rex Johannes coronam cum regnis Anglice etHibernioe in manus legati resignaverit.

**Veniente vero die crastino, convenerunt omnes

iterum ad sanctum Paulum in ecclesia cathedrali, ubi,post multos et varies de interdicti relaxatione trac-tatus, ante majus altare corarn. clero et populo exactaest a rege et innovata ilia non formosa sed famosasubjectio, qua, in manum domini papse diademate cumregno resignato, tam dominium Hibernise quam regnumsubdidit Anglicanum; charta quoque regis, de quasuperius diximus, quse prius cera signata fuerat etPandulpho tradita, nunc auro bullata est et legato adopus domini papae et Romanes ecclesise resignata;super ablatorum vero restitutione tertio3 nonas No-vembris apud Radingum diem statuerunt. Cumquedie jam praelibato omnes, ut superius, convenissent,rex die ilia non comparuit, sed die tertia apud Wa-lingeford iterum pariter convenerunt ; ubi rex, utsupra, de omnibus ablatis episcopis et aliis universisse satisfacturum gratanter spopondit, sed hoc illis,quorum castella diruta, domus subversae, pomeria cumnemoribus succisa fuerant, parum videbatur; unde rexet episcopi in hoc pariter consenserunt, ut in arbitrioquatuor baronum se ponerent, et sic ipsorum judiciosatisfaceret universis. Convenerunt iterum rex cumlegato, archiepiscopus cum episcopis, magnatibus acomnibus viris religiosis ad interdicti negotium contin-

1 Quotidie in C. J 2 Secundo in C.


A.D. 1213. gentibus, apud Kadingurn octavo idus Decembris, ubisinguli chartam porrexerunt in publieum, omniumablatorum et damnorum summam pariter continentem;sed, legato regi favorem praebente, solutio omniumdilationem accepit, excepto eo,, quod archiepiscopus etepiscopi dudum ab Anglia proscripti ibidem quindecim /millia marcas argenti perceperunt. ^

Innocentius papa Nicolao, Tusculanensi episcopo, provacantibus ecdesiis.

Eodem tempore Innocentius papa Nicolao, apostolicsesedis legato, literas sub hac forma direxit; " Cum non" possit ecclesiis Domini melius provideri, quam si eis" pastores preen* ciantwr idonei, qui non tarn praeesse" cupiant quam prodesse, fraternitati tuao, de qua" plenam fiduciam obtinemus, per apostolica scripta" mandamus, quatenus episcopatus et abbatias Angliaa" nunc vacantes facias cum tuo consilio de personis" idoneis per electionem vel postulationem canonicam" ordinari, qui non solum vita sed et scientia sint" prseclari,1 verum etiam regi fideles et regno utiles" necnon ad auxilium et consilium efficaces, assensu" regio requisite. Cum ergo vacantium ecclesiarum" capitulis nostris literis demus in rnandatis, ut tuo" consilio adquiescant, tu Dominum habens prse oculis" consulas super his viros provides et honestos, qui" plene norint merita personarum, ne te cujusquam" astutia circumveniri contingat; si qui vero contra-" dictores fuerint vel rebelles, tu eos per censuram" ecclesiasticam, appellatione remota, compellas. Datum" Laterani kalendis Novembris, pontificatus nostri anno" decimo sexto."

Legatus quoque, cum hujus2 authenticum a dominopapa accepisset, spreto archiepiseopi et episcoporum

1 Praeclare in C. i 2 Hujusmodi in C.

FLORES HISTORIARUM, 97

regni consilio, cum clericis regis et ministiis ad vacan- A.D. 1213.tes accedens ecclesias, ordinationes earum secundumantiquum Angliae abusum de personis minus idoneiscelebrare praasumpsit; nonnullos vero diversi ordinis,pro gravamine manifesto ad audientiam summi ponti-ficis appellantes, suspenses ad curiam Romanam desti-navit, quibus se adeo inhumanum exhibuit, quod derebus propriis nee quidem denarium unum ad expensasitineris portare permisit. Parochialea insuper eeclesiasin locis diversis vacantes clerieis suis distribuit, patro-norum cohsensu minime requisito; unde multorummaledictionem pro benedictione promeruit, dum justi-tiam in injuriam, judicium in prsejudicium, commu-tavit,

De appellatione CcLntuariensis archiepiscopi proordinatione vacantium ecclesiarum.

Anno Domini MCCXIV. rex Anglorum Johannes ad A.D. 1214.Natale curiam suam tenui-t apud Windleshores, ubimulta magnatibus suis festiva distribuit indumenta.Deinde post octavas Epiphaniae convenerunt apudDunestapliam Stephanus, Cantuariensis arehiepiseopus,cum suis suffraganeis, ut de negotiis ecclesise Anglicansetractarent ibidem ; moleste enim supra modum fere-bant, quod legatus ssepe dictus, ut prsediximus, illisinconsultis, regiis favens voluntatibus, in ecclesiisvacantibus prselatos minus sufficientes posuerat intru-sione magis quam canonica electione. Tandem, cumhinc inde varia sorte tractassent, archiepiscopus Can-tuariensis duos clericos apud Burtonam super flumenTrente, ubi tune legatus erat. misit, qui eidem ex partedomini Cantuariensis interposita appellatione prohibu-erunt, ne contra dignitatem suam, ad quern ordinatioecclesiarum suse diocesis de jure spectabat, praelatosin ecclesiis vacantibus instituere praesumeret. Legatusquoque appellation! factse non deferens misit assensu

U 51972. Q


A.D. 1214. regio Pandulphum jam saepe dictum ad curiam Roma-nam, ut archiepiscopi et episcoporutn propositum irri-taret; quo cum pervenisset, famam archiepiscopi Can-tuariensis in conspectu summi pontificis non mediocriterdenigravit, regem quoque Anglorum tantis ibidemextulit laudum prseconiis, asserens se regem tarn humi-lem tamque modestum eatenus non vidisse, ut in oculisdomini papa> idem rex gratiam admirabilem obtineret.Restitit autem Pandulpho ibidem magister Simon deLangetona, frater archiepiscopi Cantuariensis ; sed,quoniam charta regis auro bullata domino papae desubjectione et tribute regni Anglise et Hibernisa apraedicto Pandulpho nuper delata fuerat, magister Simonin suis contradictionibus non potuit exaudiri. Assere-

jbat praeterea Pandulphus memoratus in prsesentia do-ll mini papaa, archiepiscopum et episcopos in exactioneSet ablatorum restitutione tempore interdicti nimis esserigidos et avaros, quodque ipsum regem et regni liber-tates plus sequo deprimebant. Et sic propositumarchiepiscopi et episcoportim ad tempus dilationemaccepit.

Rex Johannes transfretavit in Pictaviam.Eodem anno rex Anglorum Johannes misit prin-

cipibus militiaa sua), qui erant in Flandria, pecuniammagham nimis, ut regem Francorum inquietarent etterras cum castris incursione bellica devastarent: atilli regis exhortationibus obtemperantes terram comitisde Gysnes fere totam ferro flammisque discurrentibuscontriverunt; castrum de Brunchamx obsidentes pros-travemnt, ubi milites et servientes multos ad deditio-nem compulsos in vinculis abduxerunt; Arriam quoqueobsidione vallantes subjugaverunt et igne combusse-runt. Castrum autem de Liens .per insultum ceperant,

1 Buncbam in C.


et raultos ibidem peremerunt et nonnullos captos in A.D. 1214.carcerem oetruserunt; terramque Lodovici, filii regisFrancorum, in partibus illis1 gravi depopulationafflixerunt. Rex autem Johannnes in die purifica-tionis beatse Marias, missis Romam pro relaxationeft/i ^ /*interdicti nuntiis, apud Portesmuthe,2 regina comite, frnaves ascendit, et infra dies paucos cum ingentiexercitu applicuit ad Rupellam; quo audito, veneruntad eum multi barones Pictaviae et fidelitatem illijuraverunt. Deinde rex in manu forti progrediensplurima castella inimicorum saorum potenter subju-gavit; sed qute ibi gesta sunt, qui plenius nosse desi-derat, literas, qnas justiciariis suis de scaccario direxit,legere non omittat.

Epistola regis Johannis de actibus suis in Pictavia.

" Johannes, Dei gratia, et csetera. Sciatis quod," cum instaret terminus treugarum, quas concessera-" mus comitibus Marchiae et de Augi, nee invenis-" senms in eis pacem nobis expedientem, transtu-" limus nos die Veneris proximo ante Pentecosten" cum exercitu nostro usque Meirevent, castrum Gau-" fridi de Lezinan; et licet crederetur a pluribus" quod capi non posset per insultum, in crastino" tamen, in vigilia videlicet Pentecostis, solo insultu" a mane usque ad lioram primam illud cepimus" violenter. Die vero Pentecostes3 obsedimus aliud" castrum ipsius Gaufridi, quod dicitur Novent, in-" cluso in 4 eo dicto5 Gaufrido cum duobus filiis suis ;" et eum jam per tres dies usi fuimus continua petra-" riarum nostrarum verberatione, in tantum ut im" mineret nobis opportunitas captionis castri prsedicti

1 Wanting in C.2 Portesmne in C.

4 Ducto inserted in C.5 Wanting in C.

3 Pentecosten in D.

G 2

Ô


A.D. 1214." venit ad nos comes de Marchia efficiens quod dietus" Gaufridus se reddidit in misericordiam nostram, cum" duobus' filiis suis et castro suo et omnibus quse in" eo1 erant. Et, dum adhuc ibi fuimus, nuntiaturn." fuit nobis, quod films regis Francise Lodowicus" quoddam castellum ipsius Gaufridi obsederat, quod" Muncuntur dicebatur; quibus auditis, nos statim" versus partes illas divertimus, ut ei occurreremus," ita quod in die sanctse Trinitatis fuimus apud" Parthenai, ubi comes de Marchia, comes de Augi," ad nos venerunt cum dicto Gaufrido de Lezinan," faoientes nobis homagium et fidelitatem. Et quia" prius tractatum erat inter nos et comitem 2 Marchite" de filia nostra Johanna filio suo danda in uxorem,

' " id ei concessimus, licet rex Francorum earn ad opus" filii sui peteret, sed fraudulenter; memores enim" fuimus neptis nostrse, Lodovico filio regis Franciae" datae, et illius rei eventus ; sed • utinam det nobis" Deus majorem de hoc maritagio proventum, quam" de illo fuimus consecuti! Nunc autem gratia Dei" data est nobis opportunitas, ut extra Pictaviam in" capitalem inimicum nostrum regem Francorum in-" surgamus. Et haec vobis mandamus, ut de succes-" sibus nostris gaudeatis ; teste me ipso apud Parthenai," anno regni nostri decimo sexto."

Eodem tempore obiit Gilbertus, RofFensis episcopus,octavo kalendas Julii.

Epistola Innocentii papce pro relaxatione interdicti.

Circa dies istos papa Innocentius Nicolao, Tuscu-lanensi episcopo, pro relaxatione interdicti scripsit inhsec verba : " Innocentius episcopus, et eastern. Vene-" rabilis frater noster Johannes^ Norwicensis episco-

1 Illo in C.2 Efc ...... comitem wanting in C.

«*

FLOftES HISTQBIARUM. 10l

" pus, et dilectus filius coster Robertus de Marisco, A.D. 1214." archidiaconus Northanhumbriae, et nobiles viri Thomas" de Herdintuna et Adam, mmtii [nostri] carissimi in ^ /® ' ' f

" Christo filii nostri Johannis regis Anglise illustris, • '" ex una parte, magister£Stephanusj de Langetuna, A." et G. clerici, mmtii venerabilis fratris nostri Ste-" phani, Cantuariensis archiepiscopi, ex altera parte," nuper in prsesentia nostra constituti asseruere eon-;" corditer et constanter, quod, pro vitando grand!" rerum dispendio et gravi periculo animarum, expe-;" diebat quarn plurimuni tarn regno quam sacerdotioj" ut sine dilatione relaxaretur sententia interdicti ]" imde nos pro affectu paterno sollicite inter eos ad" salutem et utilitatem super his, quse pacis sunt," cum illis tractavirnus diligenter, et, tandem ipsis" adquiescentibus. formam invenimus et statuimus iu-" fra scriptam. Sane prsefatus rex tantam pecuniam" archiepiscopo Cantuarieusi, Londoniensi et Eliensi" episcopis, vel aliis, quos ad hoc assignare voluerint," faciat assignari, coniputatis his quse idem rex nosei-" tur persolvisse, quod suuima impleat quadraginta" millia marcarum ; quibus solutis et cautione prsestita" inferius adnotata, protiaus, sublato cujuslibet appel-" lationis et contradictionis obstaculo, relaxes senten-" tiam interdicti. Ac deinde singulis annis duodecim" millia marcarum in duobus terminis, in commemo-" ratione videlicet Omnium sanctorum sex millia" marcarum, et totidem in festo Dominicae assensio-" nis, apud ecclesiam sancti Pauli Londiniarum eisdem" faciat exhiberi, donee tota summa fuerit persoluta.*' Et ad hoc fideliter exsequendum obligavit seipsuni" idem rex per propriuin juramentum et per litS^" E§i§nJe§ sigillo suo munitas, necnon per fidejus-" sionem Wintoniensis et Norwicensis episcoporum," Cestrensis, Wintoniensis et Willelini Mareschalli co-" mitunij ita quod tarn hseredes ipsius regis quam" successores eorum pari obligatione tenebuntur con-

102 ROGER! DE WENDOVER

A.D. 1214." stricti. Quocirca per apostolica tibi scripta prseci-" piendo mandamus, quatenus secundum formam pree-" scriptam procedere non postponas, nisi de mera et" libera voluntate partes aliter duxerint componen-" duni. Datum Laterani, pontificatus nostri anno" [decimo sexto]."

De restitutione ablatorum.

Tempore vero quo Nicolaus, Tusculanensis episcopuset apostolicte sedis legatus, per nuntios memoratosdomini pap*e authenticum acceperat, rex Anglorumerat in partibus transmarinis; sed quoniam idem rex,1

in recessu suo ab Anglia, legato jam dicto et Wil-lelmo Mareschallo vices suas in hoc negotio commise-rat, idem legatus in urbe Londoniarum apud sanctumPaulum grande congregavit concilium, ubi, congregatisarchiepiscopis, episcopis, abbatibus, prioribus, comiti-bus, baronibus et aliis ad hoc negotium interdict!spectantibus, proposuit coram omnibus formam resti-tutionis super ablatis et damnis a domino papa, par-tibus consentientibus, Rornee provisam, prsecipiens eon-stanter, ut certificaretur de quantitate solutae pecuniasepiscopis et aliis guibuslibet a ministris regis causainterdicti, quatenus per pecuniam solutam sciretquantum unicuique ad solvendum restaret. Probatumest igitur ibidem certa cornputatione, archiepiscopumet monachos Cantuarienses, simul cum Londoniensi,Eliensi, Herefordensi. Bathoniensi,2 Lincolniensi, epi-scopis antequam ab exilio in Angliam redirent, permanum Pandulphi duodecim millia marcas legaliumsterlingorum accepisse; post adventum quoque eorum,in concilio octavo idus Decembris apud Radingumcelebrato, quindecim millia marcas iidem episcopi cum

1 Anglorwm . . . . vex wanting j 2 Wanting in C.inC.

FLORES HISTOR1ARUM. 103

monacbis supradictis intei se dividenda perceperunt, A.D. 1214.ita quod tota summa simu] conjuncta viginti septemmillium marcarum facit complementum. Residues au- ftern quindecim millia marcse, qua? ad supplementum '3 # 0 0 ^quadraginta millium marcarum prsedictarum solvendserestant, sub fidejussione Wintoniensis et Norwicensisepiscoporum remanserunt, additis literis regis rja-tenti- ^/ f/fV£ . -bus ad majorem securitatem, juxta quod in literis ^domini papaB continebatur expressum. /

De relaxatione interdicti

His ita gestis, Nicolaus, Tusculanensis episcopus etapostolicae sedis legatus, in die apostolorum beati Petriet Pauli, in ecelesia cathedrali, relaxavit solemnitersententiam interdicti postquam duraverat annis sex,tribus mensibus et diebus quatuordecim, pulsatiscampanis et hymno Te Deum laudainus excelsa vocecantato.

Qualiter legatus distulit ut jwvet restitutio ablatoTum.

Relaxato itaque, ut dictum est, interdicto, veneruntad legatum abbates, priores, Templarii, Hospitalarii,abbatissse, moniales, clerici et laici, innumera multi-tude, petentes de damnis et injuriis interdicti tern-pore sibi illatis fieri! restitutionem; asserebant enim,quod, Jicjet__aÂn^lia_nori exierint, remanserant tamenin continua regis et ministrorum ejus persecutionecorporum suorum et rerum, dum, bonis eorum omni-bus confiscatis et corporibus laceratis, quo a spiritufuroris inimicorum se verterent, ignorabant. Legatusve-ro universse multitudini conquerentium ita, responrdit, quod, videlicet, de damnis eorum et injuriis in!literis dominj papse nulla mentio facta fuerat, unde \

1 Wanting in C.

104 ROGERI DE WEKDOVER

A.D. 1214. nec debuit nee de jure potuit mandati apostolic! finesprgeterire; sed tamen consilium dedit, ut de injuriiset damnis coram domino papa querelam deponerent,et peterent sibi justitige plenitudinem exhiberi. Hisigitur auditis, universitas ilia conquerentium praelato-rum sine spe melioris boni ad propria sunt reversi.^/

Eodem terapore Johannes, abbas ecclesise sanctiAlbani, in die beati Kenelmi regis et martyris, de-cimo nono prselationis suse anno, vir religiosus et inscientia literali ad plenum eruditus, in senectute bonadiem clausit extremum.

Ut rex Johannes exercitum suum in Britanniampromoverit.

Sub diebus istis Johannes, rex Anglorum, promovitexercitum suum a Pictavia in minorem Britanniam,continuis tribus diebus cum totidem noctibus. Venienstandem prope civitatem, quse Nantes ab incolis appel-latur, earn debellare disposuit; sed cives et milites,quos in ejus prsesidio rex Francorum posuerat, cumregis [Anglorum] adventum cognovissent, exieruntobviam ei, et in introitu cujusdam pontis, qui noillonge ab urbe distabat, cum exercitu regis Anglorumcongressi sunt; sed rex Johannes, Marte sibi propitio,victoriam tandem adeptus viginti milites l in ilio con-flictu cepit, et inter eseteros filium et hseredem comitisRoberti de Druis et avunculi Francorum regis vinculisconstrictum secum rediens abduxit. Deinde idem rexad Rupem-monaehi cum exercitu suo se conferenscastrum obsidione vallavit; quod audiens Lodowicus,regis Francorum filius, ad hoc a patre missus, ut regis[Johannis2] refrsenaret incursus, cum exercitu nonmodieo illuc properavit, ut subveniret obsessis. "Cum-que adventum ipsius rex Anglorum cognovisset, misit

i Wanting in C. | 3 Wanting in D.

FLORES HISTORTARtTM. 105

exploratores ab exercitu suo, qui numerum et vires A.D. 1214.hostium supervenientium sagaciter sestimarent; nuntiivero, injuncto sibi officio celeriter peracto, revertentesdixerunt regem Anglorum multo majorem haberenumerum bellatorum, unde regi constanter persuase-runt, ut campeslre prselium cum hostibus consereret,quia hoc faciens procul dubio ab hostibus optatumreportaret triumphum. Animatus autem rex dictisnuntioruni suorum jussit quantocius milites ad armaeonvolare, ut occurreret Lodowico campestre prseliumcommissures, sed barones Pictavise regem sequi con-temnentes dixerunt se ad campestre prselium. non esseparatos. Tune rex solitam proditionem Pictaviensiumhabens nimis suspectam, cum captio castri illius immi-neret, maximo moerore confectus ab obsidione recessit.Lodowicus itaque, cum audivit regem Anglorum castramovere, timens ne ipsum invaderet, fugit a tergo regisJohannis ; sicque uterque exercitus ignominiosa dilapsusfuga, uterque alterum a tergo salutavit.

Qualiter rex Francorum contra exercitum regis Anglo-rum, qui erat in Flandria, hostiliter processerit.

His quoque diebus exercitus regis Anglorum, quierat in Flandria, adeo debacchando invaluit, ut, plu-rimis depopulatis provinciis, jam pagurn ingressusPontivensein crudeli nirnis ibidem rabie desseviret.Erant enim in hac expeditione viri bellicosi et in remilitari expert!, Willelmus, dux Houtlandise, Eeginal-dus, quondam comes Bononise, Ferrandus, comes Flan-drise, Hugo de Boves, miles strenuus sed crudelis etsuperbus, qui tanta in partibus ill is rabie sseviebat, utnee quidem sexui muliebri nee parvulorum parcereteetati. Kex autem Anglorum Johannes constitueratmareschallum illius exercitus "Willelmum fratrem suum,comitem Saresbiriensem, cum militia regni Anglorum,ut cum ipsis inilitaret atque aliis militantibus de iiseo

106 ROGERI DE WENDOVEE

A.D. 1214. stipendia ministraret. Habuerunt prseterea iidem bel-latores Othonis, Roman! imperatoris, auxilium pariteret favorem, cum toto posse duels Lovanise et Braban-tiorum, qui pari tyranaide in Francigenas sseviebant.Cum denique hsec omnia ad notitiam Philippi, regisFrancorum, devenisseni, perturbatus est valde, timensne sufficeret ad illius patrise defensionem, qui nuperLodowicum fillum suum cum exercitu copioso - in Pic -taviam direxerat contra regem Anglorum, ut ejusincursus bellicos refrsenaret; et licet idem rex saepiusrevolveret illud vulgare proverbium,

"Pluribus intentus minor est ad singula sensus,"

tamen, exercitu magno congregate comitum, baronum,militum et servientium, peditum et equitum, cumcomrnunibus villarum et civitatum, in fortitudine graviadversariis occurrere maturavit, pruecipiens episcopis,viris religiosis, clericis et sanctimonialibus eleemosynasdare, preces ad Deum fundere, et pro statu regni suidivina mysteria celebrare; quo facto, cum exercitu suoaudacter processit in hostes. Audiens autem idem rexhostes memoratos usque ad pontem de Bovines interritorio Pontivensi situm jam hosfciliter pervenisse,illuc1 vexilla direxit et arma, atque ad pontem jamdictum perveniens, illius aquae fluenta cum exercitusuo toto pertransiens, ibidem castrametatus est. Eratenim ardor solis permaximus, sicut fieri solet in nienseJulio, unde prope flumen Francigense quiescere decre-verunt propter refrigerium tain hominum quam equo-rum. Venerunt quoque ad dictum flumen quodam2

die sabbati circa horam vespertinam; atque ordinatisa dextris et a sinistris bigis et quadrigis, rliedis etomnibus vehiculis, quibus victualia et arma cum ma-chinis et bellicis instrumentis allata faerant, totus ille

1 Illic in C.2 Equorum . . . » quodam wanting in C.

FLOBES HISTOlilARUM. 107

exercitus, adhibitis circumquaque custodibus, nocte ilia A.D. 1214.quievit. -

Mane autern facto, cum principes militias regisAnglorum de adventu regis Francorum certificatifuissent, habito tractatu diligenti, decreverunt eommu-niter campestre praslium cum hostibus conserere; sed,quia dies Dominica erat, visum est sapientioribus deexercitu, et maxime Reginaldo quondam comite Bo-noniee, inhonestum esse in tanta solemnitate bellumcommittere vel tantum diem homicidio vel effiisionehumani sanguinis violare. Placuit consiliurn imperatoriRomano, qui constanter affirmavit, talis die cdnflictuse nunquam laetum reportasse triumplmm. His itaqueauditis, Hugo de Boves, in vocem blasphemise pro-rumpens, Reginaldum comitem proditorem nequissimumappellavit, improperansl ei terras et possessiones largas, 'quas ex dono regis Anglorum perceperat; adjiciens etiam,quod, si die ilia bellum differatur, in damnum irrepa-rabile regis Johannis redundabit, nocuit enim " semperdifferre paratis." Comes vero Reginaldus Hugoni re-spondens dixit cum indignatione^ " Hodierna dies me" esse fidelem, et te proditorem, comprobabit; ego enim" hac Dominica die stabo pro rege in praelio, si neces-" sitas coegerit, usque ad mortem, et tu, more solito," hodierna die de prselio fugiendo te esse proditorem" nequissimum, cunctis adstantibus, declarabis." Hisdenique verbis, blasphemiae dicti Hugonis consimilibus_,omnis multitude ad campestre prselium exacerbatisimul et provocati ad arma prosiliunt et sese omnesad pugnam viriliter accingunt. Armatis autem cunctis,tres acies constituunt, in quarum prima comitemFlandrise Ferrandum,- comitem Bononise Reginaldum,et comitem Saresbiriensem Willelmum, capitaneos prse-fecerunt; in acie quoque secunda Willelmum, Hout-landise ducem, et Hugonem de Boves cum Brabantiis,

Improperatis in D>


A.D. 1214. prserogantes ; tertias aciei Othonem, Romanum impera-torem, Alemannis pugnatoribus praetulerunt; sicquemoderate gressu in hostes progress! usque ad Franco-rum agmina pervenerunt. Videns rex Francorumadversaries ad campestre prselium fore paratos, jussitpontem, qui a tergo sui exercitus erat, confringere, ut,

-si forte aliqui de exercitu suo fugam meditari propo-nerent, quo nisi in hostes fugerent, non haberent.Remansit idem rex, dispositis aciebus infra ambitumbigarum suarum et quadrigarum, sicut supradictumest, insultum adversariorum suorum ibidem exspectans.Quid mora ? perstrepeutibus hinc inde buccinis, acies,cui cornites prseerant supradicti, tanto impetu aciesFrancorum irrupit, ut, in momento agminibus eorumdivisis, usque ad stationem regis Francorum penetra-rent. At comes Reginaldus, cum regem, qui ipsuraexhperedatum a comitatu suo expulerat, cognovisset,lanceam direxit in eum, regemque in terram prostra-tum gladio interficere satagebat ; sed miles quidam,qui cum aliis ad regis custodiam fuerat deputatus,ictibus dicti comitis se opponens pro rege interfectusoccubuit. Yidentes autem Francigense regem suumprostratum,. accesserunt cum impetu ad eum1 cumnumerosa militum multitudino,2 et, licet cum labore,equo suo ilium restituunt; quo facto, bellum accenditurutrobique, enses [emicant] quasi fulmen elicuit circacapita galeata, fit gravissimus hinc inde conflictus.Sed comites seepe dicti, cum acie cui prseerant, a com-militonibus suis nimis remoti, prseclusa est [eis] viaad socios revertendi, sicut illis facultas ablata est- adipsos veniendi; unde factum est, quod pars eorum totFrancorum vires ferre non valens nimis oppressa de-fecit, sicque comites memorati, cum acie tota cui prse-erant, post maximam probitatem capti sunt et vinculismancipati. .

1 Ad eum wanting in D. j - Multitude in C,

FLORES HISTORIARUM 109

Conclusio belli.

Dum hsee circa regem Philippum agerentur, Cam- A.D. 1214.paniensis, Perticensis et de sancto Paulo comites, cumaliis multis nobilibus de regno Francorum, in aciessupradictas impetum facientes Hugonem de Boves,cum universe populo ex diversis provinciis collecto, infugam compulerunt; quibus improbe nimis fugientibus,insecuti sunt eos in ore gladii Francigense usque adstationem imperatoris, quocirca per fugam illorumomne pondus prselii in imperatorem conversum est inmomento. Circumvallantes enim eum comites supra-dicti conati sunt ut interficerent ilium vel ad deditio-nem compellerent, sed ipse cum gladio quern tenebat,ut sica ex una parte acuto, hostibus ictus importabileshinc inde junctis manibus irnprimens, quoscumqueattingebat vel attonitos reddebat, vel sessores cumipsis equis solo tenus prosternebat. At hostes propinsaccedere metuentes lanceis sub ipso tres equos pereme-runt, sed commilitonum suoram laudabili probitatenovis semper equis restitutus hostibus acrius insurge-bat; tandem invictus ab adversariis dimissus cum suissine sui suorumque Isesione de bello recessit. Rexautem Francorum de tarn inopinata victoria Isetusgratias Deo exsolvit, qui sibi talem concessit ab adver-sariis reportare triumpbum. Tres quoque comites supra-dicti, cum militum et aliorum numerosa multitudine,vinculis constricti abducti sunt carcerali custodies man-cipandi. Facta est autem hsec belli congressio menseJulio, sexto kalendas Augusti. In hoc autem casurex Anglorum quadraginta millia marcas, quas tern-pore interdicti a monachis Cisterciensis ordinis abstu-lerat, inaniter consumpsit, ut fidem faceret proverbio,quo dicitur,

" Non habet eventus sordida praeda bonos ;"

sed, cum tandem hujus rei notitia ad regis Johannisaudientiam pervenisset, animo nimis consternatus

110 BOGETU DE WENDOVER

A.D. 1214. adstantibus dixit, "Postquam Deo reconciliatus me ac" mea regna, proh dolor, Romanse subjeci ecclesiae," nulla mihi prospera, sed contraria omnia pervene-" runt."

Eodem tempore Johannes, Norwicensis episcopus, acuria Romana rediens in territorio Pictavensi diemclausit extremum, cujus corpus in Angliam delatumapud Norwicum in ecclesia honorifice sepultum est.

De treugis inter reges Francorum et Anglorum.

His ita gestis, procurantibus viris religiosis, statutesunt treugse in partibus transmarinis inter Philippum,regem Francorum, et Johannem, regem Anglorum, subhac forma; " Philippus. Dei gratia rex Francorum," omnibus has literas inspecturis, salutem. Noveritis" nos Johanni, regi Anglorum, et hominibus et im-" prisiis suis, qui aperte guerraverunt pro ipso, de hac" ultima guerra usque ad diem Jo vis proximum post" exaltationem sanetse Crucis in Septembri, dedisse" rectas treugas de nobis et hominibus nostris, qui" aperte guerraverunt pro nobis, usque ad instans" Pascha, quod erit anno Domini millesimo ducen-" tesimo decimo quinto, et ab eodem Paschaîn quinqueK annos continuos et plenos ; salvis tamen nobis pri-" sonibus nostris, quos penes nos habemus, et salvo" juramento, quod villee Flandrise et Henou nobis" fecerunt, et salvis sirniliter Johanni, regi Anglorum," prisonibus quos penes se habet. Nos autem et" homines et imprisii nostri erimus in eadem tenura," in qua eramus prsedicta die Jovis, usque ad pra3-" dictos quinque annos completes. Isti sunt dictatores"'et emendatores hujus treugse inter nos et regem" AnglisB datse; ex parte nostra, P. Savari, Guido" Turpin, abbas Majoris monasterii, G. archidiaconus" Turonensis ; ex parte regis Anglorum, H. de Burgo,

FLORES HISTORIARUM. Ill

" seneschallus Pictavise, R. de Pontibus, abbas sancti A.D. 1214." Johannis Anglici,1 deeanus Cristatonensis. Et omnes" isti jura,verunt bona fide, quod pro2 dissidiis et" querelis omnibus, quse forte emergereiit in Pictavia," Andegavia, Britannia vel Turonica, convenient ad" abbatiam de Ful circles; et pro aliis querelis, quse" forte orientur in Bituresio, Arvernia, in comitatu" Marehia} et Lemovico, convenient in partibus illis" ad corrigendum excessus."

Eodem tempore Richardus, Saresbiriensis decanus, adCicestrensem, Walterus de Grai, Anglise cancellarius,ad Wigorniensem, ecclesias Cantuariensis episcopiconsecrati sunt per manum Stephani, archiepiscopi,tertio non as Octobris.

His etiam diebus rex Anglorum Johannes, expletisagendis suis in partibus transmarinis, rediit in Angliamquarto decimo kalendas Novembris.

De colloquio a baronibus Anglice contra regemcelebrato.

Sub eadem tempestate convenerunt ad colloquiumapud sanctum Eadmundum comites et barones Angliaequasi gratia orationis, licet in causa aliud f uisset;nam, cum diu simul et secretius tractare coepissent,producta est in medium charta quaedam regis Henriciprimi, quam iidem barones a Stephano, Cantuariensiarchiepiscopo, ut pnedictum est, in urbe Londoniarumacceperant. Continebat autem hsec charta quasdamlibertates et leges regis Eadwardi sancta3 ecclesiseAnglicana) pariter et magnatibus regni concessas, ex-ceptis quibusdam libertatibus, quas idem rex de suoadjecit. Itaque convenerunt universi ad ecclesiam sanctiEadmundi regis et martyris, et incipientes a majori-bus juraverunt super majus altare, quod, si rex leges

1 Angliaci in C. j 2 pr0pter in D.

112 EOOEBI DE WENDOVER

A.D. 1214. et Hbertates jam dictas concedere diffugerefc, ipsi eiguerram tarn diu moverent, et ab ejus fidelitate sesubtraherent, donee eis per chartam sigillo^suo muni-tarn confirmaret omnia quse petebant; atque tandemin hoc communiter consenserunt, ut post natale Dominisimul omnes ad regem venientes libertates prsescriptassibi peterent confirmari, atque interim in equis sibi etarmis taliter providerent, quod si forte rex a propriovellet recedere juramento, ipsil protinus per captionemcastrorum suorum eum ad satisfactionem compellerent;et, his ita gestis, unusquisque ad propria remeavit.

De Willelmo, abbate ecclesice sancti Albani.

Eodem anno Johanni, abbati ecclesise sancti Albani,successit Willelmus, monachus de gremio ejusdemecclesise, beati Eadmundi regis et martyris celebri luceet feria quinta solemniter electus, in die sanctiAndrew apostoli, Dominica videlicet prima adventusDomini, in ecclesia beati Albani ante majus altare abEustachio, Eliensi episcopo, pontificaliter et solemniter

^munus benediction!s auscepit; cujus quoque promotioante electionem factam quibusdam de fratribus illiusmonasterii in visione nocturna dicitur prseostensa.2

Primus autem abbas ecclesise sancti Albani, Anglorumprothomartyris, Willegodus fuit, quern rex Offa Mer-ciorum potentissimus anno Dominicse incarnationisseptingentesimo nonagesimo quarto, kalendis Augusti,corpore martyris invento; monachis introductis, ecclesisenondum fabricatse abbatem prsefecit et sub vita regu-lari vivere ordinavit; Willegodo successit Eadricus,Eadrico Wlsius, Wlsio Wlnothus, Wlnotho Eadfridus,Eadfrido Wlsinus, Wlsino Alfricus, Alfrico Aeldredus,Aeldredo Eadmarus, Eadmaro Leofricus,3 iste factus

1 Ipsius in D. I 3 Alfricus in C. and D.2 Ostensa in C.

FLORES HISTORIAKITM. 113

est Oantuariensis archiepisQOpus ; hnic successit Leo- A.D . 1214.fricus, frater Alfriei memorati; Leofrico successitLeofstanus, Leofstano Fredericus, Frederico Paulus,Paulo Richardus, Richardo Gaufridus, Gaufrido Radul-phus, Radulpho Robertus, Roberto Simon, SimoniGarinus, Garino Johannes, Johanni Willelmus, abbasvigesimus secundus, anno regni regis Johannis deeimosexto in abbatem benedictus.

De exactione libertatum /a<l|l« baronibus Anglice.

Anno gratise MCCXV., qui est annus regni regis JO-A.D. 1215.hannis decimus septlmus, idem rex tenuit curiam suam "ad natale Domini apud Wigorniam vix per spatiumunius diei, deinde cum festinatione Londonias veniensapud Novvim Templum hospitio sese recepit; venien-tesque ad regem ibidem supradicti magnates in lascivosatis apparatu militari, petierunt quasdam libertateset, leges regis, Eadwardi cum aliis libertatibus, sibi etregno Angliae et ecclesise Anglicanse concessis, confir-inari, prout in charta regis Henrici1 primi et legibusprsedictis adscriptse continentur; asserebant praeterea,quod tempore suse absolutioiiis apud Wintoniam illasleges et libertates antiquas promiserat et ad observa-tionem earum sit obligatus p,er proprium juramentum.Audiens autem rex baronum in hac exactione constan-tiam, metuebat quam plurimum impetum eorum, quosvidit paratos ad praelium; respondit, magnam esse remet difficilem quam petebant, unde postulabat induciasusque ad clausum Pascha, ut, habita: deliberatione, etsibi et coronas suse2 possit satisfacere dignitati. .Sedtandem, multis hinc et inde propositis, rex, licet in-yitus, archiepiscopum Cantuariensem, episcppum Elien-sem et Willelmum Mareschallum fidejussores invenit,quod die prsefixa, ratione mediante, satisfaceret uni-

^WantifigmC; [ ' 2 Wanting in C.

U 51972. H


A.D. 1215. versis; quo facto, magnates ad propria sunt reversi.Bex autem interim, volens sibi prsecavere in posterum,fecit sibi soli contra omnes homines fidelitatem pertotam Angliam jurare et homagia renovare; et, ut sibimelius provideret, in die purifieationis beatse Marise,crucem Domini suscepit, timore potius quam devotioneinductus.

Eodem anno Eustachius, Eliensis episcopus, vir tarndivina quam humana eruditus scientia, apud Radingumviam universse carnis ingressus est.

De principalibus exactoribus legum et libertatum.

Per idem tempus, in hebdomada Paschse, convene-runt apud Stamford magnates ssepe dicti cum equis etarmis, qui jam in sui favorem universam fere totiusregni nobilitatem attraxerant, et exercitum insestima-bilem confecerunt; sestinlati sunt namque in exercituillo duo millia militum, prseter equites, servientes etpedites, qui armis erant variis prgemuniti. Fueriintautem principales hujus pestis incentores, Kobertusfilius-Walteri, Eustachius de Vesci, Bichardus de Perci,Robertus de Ros, Petrus de Bruis, Nicolaus de Stute-villa, Saerus comes Wintoniensis, R. comes de Clare,H. comes Clarensis,1 Rogerus comes Bigod, Willelmusde Munbray, Rogerus de Creissi, Ranulphus filius-Roberti, Robertus de Ver, Fulco filius-Warini, Willel-mus Mallet, Willelmus de Monte-acuto, Willelmus deBello-campo, S. de Kime, Willelmus juvenis Mare-schallus, Willelmus Maudut, Rogerus de Monte-Begoms,Johannes filius-Roberti, Johannes filius-Alani, G. deLaval, O. films-Alain, W. de Hobregge, O. de Vallibus,G. de Gaunt, Mauritius de Gant, Robertus de Brackele,R. de Muntfichet, W. de Lanvalei, G. de Mandevillacomes Essexiae, Willelmus frater ejus, Willelmus deHuntingefeld, Robertus de Greslei, G. constabulariusde Meautum, Alexander de Puinter, Petrus filius-

FLOBES HISTOEfARUM. 115

Johannis, Alexander de Sutuna,1 Osbertus de Bobi, A.D. 1215.Johannes constabularius Cestrise, Thomas de Mulutune,2

et multi alii; isti omnes conjurati et confoederatiStephanum, Cantuariensem archiepiscopum, capitalemconsentaneum habuerunt. Erat autem rex eo temporeapud Oxoniam magnatum exspectans adventum. Igiturdie LunsQ proxima post octavas Paschse barones me-morati in villa de Brackeleia pariter convenerunt;quod cum esset a rege compertum, nrisit ad eosarchiepiscopum Cantuariensem et Willelmum Mare-schallum comitem [de] Penbroc, cum aliis quibusdamviris prudentibus, sciscitans8 ab eis, quse essent legeset libertates quas quserebant. At illi nuntiis prseli-batis sehedulam quandam porrexerunt, quse ex partemaxima leges antiquas et regni consuetudines con-tinebat, affirmantes quod, nisi rex illas incontinent!concederet et sigilli4 munimine confirmaret, ipsi percaptionem castrorurn suorum, terrarum et possessionum,ipsum regem compellerent, donee super prsemissis sibisatisfaceret competenter. Tune archiepiscopus cumsociis suis sehedulam illam ad regem deferens capitulasingula coram ipso memoriter recitavit. Rex autem,cum capitulorum tenorem intellexisset, cum indig-natione maxima subridens ait, "Et quare cum istis" iniquis exactionibus barones non postulant regnum ?" Vana sunt," inquit, " et superstitiosa nimis quas pe-" tunt, nee aliquo rationis titulo fulciuntur." Affir-inavit tandem cum juramento furibundus, quod nun-quam tales illis concederet libertates, unde ipseefficeretur servus. Capitula quoque legum et liber-tatum, quse sibi magnates confirmari quserebant, partimin charta regis Henrici paulo superius seripta sunt,partimque ex legibus regis Eadwardi antiquis excerpta,sicut sequens historia suo tempore declarabit.

1 Suctune in C. I 3 Sciscitatis in D.2 Muletune in C. | * Sui inserted in C.

H 2


De obsidione castelli de Norhamtona facta abaronibus.

A.P. 1215. Cum itaque archiepiscopus et Willelmus Mareschallusregem ad consensum inducere nullatenus potuissent, adjussionem regis ad barones reversi omnia, quse a regeaudierant, per ordinem retuleruut; quse cum magnatescognovissent, eonstituerant Robertum filium-Walteriprincipem militise suse, appellantes eum " Mareschallumexercitus Dei et sanctae eeclesias," et sic singuli adarma convolantes versus Norhanitunam acies direxe-runt. Quo cum pervenissent, illico castrum obsidionevallaverunt, cumque per dies quindecim inaniter ibi-dem moram protraxissent, et parum, immo nihil,omnino profecissent, castra inde movere decreverunt;nempe absque petrariis et aliis bellicis instrumentisadvenientes non sine confusione, infecto negotio, adcastrum de Bedefordt * perrexerunt; veruntamen inobsidione prsedicta vexillifer Koberti filii-Walteri cumquibusdam aliis, capite spiculo balistae terebrato, nonsine dolore multorum interiit.

Ut civitas Londoniensis reddita sit

Cumque dictus exercitus ad castrum de Bedefordt2

pervenisset, a Willelmo de Bello-campo reverentersuscepti sunt. Venerunt itaque ad eos ibidem mmtiiab urbe Londoniarum secretius eis indicantes, quod,si vellent urbis ingressum habere, cum festinationeilluc venirent. At barones desiderate exhilarati nun-tio castra protinus moventes ad Wares usque pervene-runt; deinde nocte tota iter agentes sumino dilucuload civitatem venerunt, atque januas urbis reperientesapertas, nono kalendas Junii, Dominica videlicet anteascensionem Domini proxima, dum cives missarum

^ , ___ ., ,

, ! Bedefort in C. I 2 Bedefort in C.

FLOEES HISTORIABUM. 117

interessent mysteriis, Londoniensium ci vita-tern sine A.D. 1215.omni tumultu intraverunt; favebant enim baronibusdivites civitatis, et ideo pauperes obmurmurare metue-bant. At barones, civitatem ingressi, janitores suosad singulas urbis portas statuerunt, omriia deinceps.in ea pro libitu suo disponentes. At, barones, a civi-.bus jam dictis accepta securitate, miserunt literas adcomites,1 barones et milites illos per Angliam, qui regiadhuc, .licet ficte, adhserere videbantur, exhortantes.eos cum comminatione, ufc,.sicut omnium rerum suarumet possessionum indemnitatem diligebant, regem per-jurum ac baronibus rebellem2 relinquentes simul cumeis pro libertatibus et pace regi immobiles starent etefficaciter decertarent; quod, si hoc facere contemp-sissent, ipsi in omnes illos, quasi in hostes publicos,arma dirigerent et vexilla,3 castraque eorum subvertere,domos et eedificia comburere, vivaria, parcos et pomeriadestruere, laborarent. Hsec autem in parte nomina.eorum sunt, qui nondum juraverunt libertates prse-dictas, Willelmus Mareschallus, comes [de] Penbroc,Ranulphus comes Cestrensis, Willelmus comes Sares-biriensis, Willelmus comes Warennse, Willelmus comesAlbemarlensis, H. comes Cornubise, W, de Albeneio, -Robertus de Yeteri-ponte^ Petrus filius-Huberti,4

Berienus de Insula, G» de Luci, G. de Furnival,Thomas Basset,. Henricus de Braibroc, Johannes deBassingeburne, Willelmus de Cantelu,5 Henricus deCornhulle, Johannes filius-Hugonis, Hugo xle Nevillaj,Philippus de Albeneio, Johannes Mareschallus, Willel-mus Briwerre; hi omnes, cum. mandatum baronumaccepissent, maxima pars eorum Londonias, profecticonfoederati sunt magnatibus supradictis, regem penitusrelinquentes. Gessaverunt placita scaccarii et vice-

1 Barones comites want-ing in C.

2 Wanting in C.

a Villas in C.* Hereberti in C.5 Cantelo in G.

118 KOGERl DE WENDOVEB

A.D. 1215. comitatuum per Angliam, quia nullus inventus est,qui regi censum daret vel in aliquo obediret.

De colloquio inter regem et barones.

Rex autem Johannes, cum se fere ab omnibuscerneret derelictum, ita quod vix sibi septem equitesex omni superfluitate regia superfuissent, timuit valdene barones in castra sua impetum facientes ilia sinedifficultate sibi subjugarent, cum prsecipue nullumobstaculum invenirent; simulavit autem in dolo pacemad tempus facere cum magnatibus seepe dictis,mittensque ad eos Willelmum Mareschallum, comitem[de] Penbroc, cum aliis nuntiis fide dignis, mandavitquod,1 pro bono pacis et ad exaltationem regni sui ethonorem, gratanter eis concederet leges et libertatesquas petebant; mandavit etiam eisdem magnatibusper nuntios prsedictos, ut diem, et locum providerentcongruum, ubi convenire possent, ad hsec omniaexsequenda. Nuntii quoque regis ad urbem Lon-doniarum cum festinatione venieutes universa, quaesibi imposita dolose fuerant, sine dolo baronibusreferebant; at illi immense fluctuantes gaudio statu-erunt regi diem, ut veniret contra eos ad colloquiumin pratum inter Stanes et Windleshores situm, decimoquinto die Junii. Convenerunt itaque die et locoprsefixo ad colloquium condictum rex et magnates,atque, partibus seorsum considentibus, coaperunt depace diutius et libertatibus tractare ssepedictis. Fue-runt autem quasi ex parte regis, Stephanus Cantua-riensis et H. Dublinensis archiepiscopi; W. Londi-nensis, P. Wintoniensis, H. \Lincolniensis, J. Batho-niensis, Walterus Wigorniensis, W. Coventrensis etBenedictus Boflfensis, episcopi; magister Pandulphus,domini papse familiaris, et magister militiae Templi in

1 Wanting in C.

FLORES HISTOEIARTJM. 119

Anglia, frater Almaricus; viri nobiles, W. Mareschallus, A.D. 1215.comes [de] Penbroc, comes Saresbiriensis, comesWarennse, comes Arundel, Alanua de Galeweia, W.filius-Geroldi, Petrus filius-Hereberti, Alanus1 Basset,Matthseus filius Uereberti, Thomas2 Basset, Hugo deNevilla, Hubertus de Burgo, seneschallus Pictaviensis,Bobertus de Ropeleia,3 Johannes Mareschallus, Philippusde Albeneio. Illos quoque, qui ex parte baronumadfuerunt, non est necesse dinumerare, cum totaAnglisB nobilitas regni in unum collecta quasi subnumero non cadebat. Tandem igitur, cum hinc indein varia sorte tractassent, rex Johannes, vires suasbaronum viribus impares intelligens, sine difficultateleges subscriptas et libertates concessit et charta suain hunc modum confirmavit;

Charta regis Johannis de communibns libertatibus .baronibus concessis.

"Johannes, Dei gratia rex Anglise, et caetera. Scia-" tis nos, intuitu Dei et pro salute animse nostrse et" antecessorum omnium et hseredum nostrorum, ad" honorem Dei, ad exaltationem sanctse ecclesise et" emendationem regni nostri, concessisse. Deo et hac<c prsesenti charta nostra confirmasse, pro nobis et<c hseredibus nostris in perpetuum, quod Anglicana" ecclesia libera sit, et habeat jura sua integra, et<( libertates suas illsesas, et ita volumus observari, quod" apparet ex eo, quod libertatem electionum, quse" maxima et magis necessaria reputatur ecclesise An-<{ glicanse, mera et spontanea voluntate, ante discordiam" inter nos et barones nostros manifeste motam, con-(i cessimus et charta nostra confirmavimus, et earne' obtinuimus a domino papa Innocentio tertio, con-

1 Thomas in C. I 3 Roppeleia in C.2 Alauus in G,

120 BOGER! DE WENDOVEK

A.D. 1215..« fitmari, quam et nos observabimus et ab haBredibus". nostris in perpetuum bona fide volumus observari." Concessinras etiam omnibus liberis hominibus nostris" regni Anglias/pro nobis et haaredibus nostris in per-" petuum, pmnes libertates subscriptas, habendas et" tenendas eis et hseredibus suis de nobis et hseredibus'' nostris. Si quis eomitum vel baronum nostrorum," sive aliorum tenentium de nobis in capite per ser-" vitium militare, mortuus fuerit, .et, cum decesserit," hasres suus plerise .eatatis .fuerit et relevium debeat," habeat haareditatem suam per antiquum. relevium;" scilicet, hasres vel hseredes comitis de baronia comitis"; integra per .centum libras, hseres vel haeredes1 ba-"; ronis de baronia .integra centum marcas, hseres vel" hseredes militis de feodo militis integro per centum" solidos ad plus, et, qui minus debuerit, minus det," secundum antiquam consuetudinem feodorum. Si" autem alicujus haeres talium fuerit infra setatem," dominus ejus noa habeat custodiam ejus nee terra3" suse antequaoi. homagium. ejus ceperit, et, postquam" talk hssres fuerit in custodia et ad aatatem .perve-" nerit scilicet viginti et uniu^ anni, habeat hseredi-" tatem suam sine rjeleyio et sine fine; ita tamen" quod si jpse, dum infra astatem fuerit, fiat .miles," nihilominus terra remaneat in custodia, dominorum" suorum usque ad terminum prasdictum, Cwstos" terras hujusmodi hasredis, qui infra, setatem fuerit," non capiat de terra hasredis nisi rationabiles exitus" et rationabiles consuetudines et rationabilia-servitia;". et base sine destructione et vasto hominum vel rerum." Et si nos commiserimus custodiam alicui talis terrse," vicecomiti vel alicui alii, qui de exitibus terraa illius" nobis debent respondere, et ille destructionem de" custodia fecerit vel vastum, nos aK illo capiemus" emendam, et terra commitfcatur duobus legalibus et

1 Comitis de haeredes wanting in C.. .

ILOEES HISTOBIARUJL 121

*

* discretis hominibus de feodo illo, qui similiter nobis A.D. 1215-" respondeant, sicub praedictum est. Gustos autem, ~" quamdiu custodiam terras habuerit,. sustentet domos," par cos, vivaria, stagna, molendina, et esetera ad" illam terram pertinentia, de exitibus terrse ejusdem ;" et reddat haeredi, cum ad plenam setatem pervene-" rit, terram suam totam instauratam de carucis .et" omnibus aliis rebus, ad minus secundum quod ille" recepit. Hsec omnia observentur de custodiis archi-" episcopatuum, episcopatuum, abbatiarum, pripratuum," ecclesiarum et dignitatem vacantium, quse ad nos" pertinent, excepto quod custodies hujusa vendi non" debent. Hseredes raaritentur sine disparagatio.ne." Vidua, post mortem mariti sui, statim et sjne diffi-" cultate aliqua habeat raaritagium suum et haeredi-" tatem suam, nee aliquid det pro dote sua vel pro" homagio suo vel2 hsereditate sua, quam ha^reditatem" maritus suus et ipsa tenuerunt die obitus ipsius" mariti sui; et maneat in capitali mesuagio mariti" sui per quadraginta dies post qbitum ipsius mariti," infra quos assignetur ei dos sua,. nisi ei prius fuerit ," assignata, vel nisi domus ilia fuerit castrum; et, si:' de castro recesserit, statim provideatur ei domus" competens, in qua possit honeste mprari quousque" ei dos sua assignetur, secundum quod praedictum est," et habeat rationabile estoverium, suum interim de" communi; assignetur autem ei pro dote sua tertia" pars, totius terrse mariti sui, quaa sua fuit in vita" sua, nisi de nxinori dotata fuerit ad ostium,3 ecclesias." Nulla vidua distringatur ad se maritandum, dum<' voluerit. vivere sine inarito; ita tamen quod securi*" tatem faciat, quod se non maritabit sine assensu" nostro, si de nobis tenuerit. Nos vero veil ballivi" nostri non seislemus * terram aliquam nee redditum

Hujusmodi in C.Pro inserted in C.

3 Ad ostium wanting in G.4 SasiemUB in C*


A.D. 1215. " Pro debito aliquo quamdiu catalla debitoris praesentia" sufficiunt ad debifcum reddendum et ipse debitor" paratus sit inde1 satisfacere. Nee plegii ipsius" debitoris distringantur, quamdiu ipse capitalis debi-" tor sufficiat ad solutionem debiti; et si capitalis" debitor defecerit in solutione debiti, non habens unde" reddat, aut reddere nolit cum possit, plegii respon-" deant de debito; et, si voluerint, habeant terras et" redditus debitoris, quousque sit eis satisfactum de" debito, quod ante pro eo solverint, nisi capitalis" debitor monstraverit se inde esse quietum versus" eosdem plegios. Civitas Londoniarum habeat omnes" antiquas libertates suas et liberas consuetudines" suas. Praeterea volumus et concedimus, quod omnes" alise civitates et burgi et villae, et barones de quinque" portubus, et omnes portus, habeant ouanes libertates" suas et liberas consuetudines suas. 'Nullus distrin-" gatur ad faciendum majus servitium de feodo militis," nee de alio libero tenemento, quam inde debetur." Communia placita non sequantur curiam nostram," sed teneantur in aliquo loco certo. Recognitiones" de nova disseisina et de morte antecessoris non" capiantur nisi in comitatibus suis, et hoc modo; nos" vel, si extra regnum fuerimus, capitalis justiciarius" noster mittet justiciaries nostros per unumquemque" comitatum semel in anno, qui cum militibus comi-" tatuum capiant in comitatibus assisas praedictas; et" ea, quaa in illo adventu suo in comitatibus per jus-" ticiarios prsedietos, ad prsedictas assisas capiendas" missos, terminari non possunt, per eosdem terminen-" tur alibi in itinere suo; et ea, quaa per eosdem" propter diffieultatem aliquorum articulorum terminari" non possunt, referantur ad justiciaries nostros de" banco et ibi terminentur. Assisae de ultima praesen-" tatione ecelesiarum semper capiantur coram justici-

1 In die in C.

FLOKES HISTOKIARUM. 123

" ariis de banco, et ibi terminentur. Liber homo non A.D. 1215." amercietur pro parvo delicto, nisi secundum modum" ipsius delicti, et pro magno delicto, secundum mag-" nitudinern delicti, salvo tenemento suo ; et mercator" eodem modo, salva marchandisa sua; et villanus" alterius quam noster eodem modo amercietur, salvo" wannagio suo si inciderit in misericordiam nostram." Et nulla praedictarum misericordiarum ponatur, nisi" per sacramentum proborum et legalium hominum de" visneto comitatus. Et barones non amercientur nisi" per pares suos, et nonnisi secundum modum delicti." Nulla ecclesiastica persona amercietur secundum" quantitatem beneficii sui ecclesiastici, sed secundum" laicum tenementum suum et secundum quantitatem" delicti. Nee villa nee homo distringatur facere" pontes ad riparias, nisi qui de antique et jure facere" debet. Nulla riparia de csetero defendetur, nisi ilia" quse fuerat in defense tempore Henrici regis avi" nostri. Nullus vicecomes, constabularius, coronator," vel alii ballivi nostri teneant placita coronse nostrse." Si aliquis tenens de nobis laicum feodum moriatur," et vicecomes vel ballivus noster ostendat literas iios-" tras patentes de submonitionel nostra de debito" quod defunctus nobis debuit, Kceat vicecomiti vel" ballivo nostro attachiare et imbreviare catalla de-" functi inventa in laico feodo ad valentiam illius" debiti per visum legalium hominum, ita tamen quod" nihil inde amoveatur donee nobis persolvatur debi-" turn quod clarum fuerit, et residuum relinquatur" executoribus ad faciendum testamentum defuncti;" et, si nil nobis debeatur ab ipso, omnia catalla" cedanfc defuncto, salvis uxori ipsius et pueris suis" rationabilibus partibus suis. Nullus constabularius" vel ballivus suus capiat blada vel alia catalla ali-" cujus, qui non sit de villa ubi castrum situm sit,

1 Summonicioue in C;

124 ROGEKI DE WENDOVEE

A.D. 1215. " nisi statim inde reddat denarios aut respectum inde" habeat de voluntate venditoris; si autem de villa" ipsa fuerit, infra quadraginta dies pretium reddat." Kullus constabularius distringat militem aliquem ad" dandum denarios pro custodia eastri, si ipse earn" facere voluerit in propria persona sua, vel per alium" probum hominem, si ipse earn facere non possit per" rationabilem causam; et, si nos duxerimus eum vel" miserimusl in exercitum, erit qui@tus de custodia," secundum quantitatem temporis quo per nos fueritft in exereitu, de feodo pro quo fecit servitium in" exercitu. Nullus ballivus noster vel vicecomes vel" alius capiat equos vel caretas2 alicujus pro ^cariagio" faciendo, nisi reddat liberationem antiquitus statu-" tarn ; scilicet, pro careta ad duos equos decem dena-" rios per diem, et pro careta ad tres equos quatuor-^" decim denarios per diem. Nulla careta dominica" alicujus ecclesiasticse personse, vel militisj vel alicujus" dominae, capiatur per ballivos prsedictos; nee nos," nee ballivi nostri, nee alii capiemus boscum alienum'/ ad castra vel alia agenda nostra, nisi per voluntatema illius cujus boscus ille fuerit. Nos non tenebiraus" terras eorum, qui eonvicti fuerint de felonia, nisi per" unum annum et unum diem, et tune reddantur terras" dominis feodorum. Omnes kidelli de csetero depo-''• nantur penitus per Tamisiam et per Medeweiam3

" et per totam Angliam, nisi per costam maris. Breve," quod vocatur ' Praacipe,' de castero non fiat alicut" de aliquo tenemento, unde liber homo perdat curiarn" suam. Una mensura vini et cervisiaa sit per totum" regnum nostrum, et una mensura bladi, scilicet" quarterium Londinense; et una latitudo pannorum" tinctorum et russetorum et haubergetorum, scilicet

ulnaa intra listas; de ponderibns vero sit ut de

c.1 Euru vel miserimus wanting in 2 Carectas in C.

3 Medewesiam in C;

FLOBES HISTORIARTTMi

'< mensuris. Nihil detur.-de eeetero pro brevi inquisi- A.D. 1215," tionis ab eo, qui inqtiisitionem petit de vita vel ~" membris, sed gratis concedatur et non negetur. Sirt aliquis teneat de nobis per feodi firmam vel soca-" gium vel burgagium, et de alio teneat terram per" servitium militis, nos non habebimus custodiam" haeredis vel terrse suse, quae est de feodo alterius," occasione illius feodi firmae vel socagii vel burgagii," nee habebimus custodiam: illius feodi firmse vel'* socagii vel burgagii, nisi ipsa feodi firma debeat" servitium militare. Nos non debemus habere [cus-" todiam] hasredis vel terras alicujus, quam tenet de" alio per servitium militare, occasione alicujus parvae'-' serganteriaa,1 quam tenet de nobis per servitium"• reddendi cultellos vel sagittas vel mijusmodi. Nullus" ballivus de caetero ponat aliquem ad legem nee ad" juramentum simplici loquela sua, sine testibus fide-" libus ad' hoc inductis. Nullus liber homo capiatur" vel imprisonetur, aut disseisietur2 de aliquo libero" tenemento suo vel libertatibus vel liberis eonsuetudi-" nibus suis, aut utlagetur aut alio aliquo modO'destru-" atur, nee super eum ibimus nee eum in carcere" mittemus, nisi per legale judicium parium suoruni" vel per legem terrae. Nulli vendemus, nulli negabi-" mus aut differemus, rectum vel justitiam. Omnes" mercatores, nisi publice autem prohibiti fuerint," habeant salvum et securum exire3 de Anglia et" venire in Angliam, et morari et ire per Angliam," tain per terram quam per aquam, ad emenduni vel" vendendum, sine omnibus toltis malis, per antiquas" et rectas consuetudines, praeterquam in tempore" guerrae et si sint de terra contra nos guerrina ; et," si tales inveniantur in terra nostra in principio" guerrse, attachientur sine damno corporum vel rerum," donee sciatur a nobis vel a capitali justiciario nostro

1 Serjanterise in C. j s Exitum in C.2 Dissaisetur in C.


A.D. 1215.« quomodo mercatores terras nostrse tractentur in terra" contra nos guerrina, et, si nostri salvi sint ibi, alii" salvi sint in terra nostra. Si quis tenuerit de ali-" qua esehaeta, sicut de honore Walingefordise,1 Bo-" nonise, Lancastriae, Notingham, vel de aliis eschaetis" quse sunt in manu nostra et sint baronise, et obierit," hseres ejus non det aliud relevium, nee faciat nobis" aliud servitium, quam faceret baroni si ilia [baronia]" esset in manu baronis; et nos eodem modo earn" tenebimus, quo baro earn tenuit; nee nos oecasione" talis baronise vel eschaetse habebimus aliquam esehae-" tarn vel custodiam aliquorum hominum nostrorum," nisi alibi tenuerit de nobis in capite ille qui tenuit" baroniam vel eschaetam. Nullus liber homo de" csetero det amplius alicui vel vendat de terra sua,11 quam ut de residue terrse SUSB possit sufficienter" fieri domino feodi servitium ei debitum, quod per-" tinet ad feodum illud. Omnes patroni abbatiarum," qui habent chartas regum Anglise de advocatione," vel per antiquam tenuram vel possessionem, habeant" earum custodiam cum vacaverint, sicut habere debent" et sicut supra declaratum est. Nullus capiatur" vel imprisonetur, propter appellation em foeminse" de morte alterius quam viri sui. Nullus comitatus" teneatur de csetero, nisi de mense in mensem; et," ubi major terminus esse solebat, major sit; nee" vicecomes aliquis vel ballivus suus faciat terminum" suum per hundredum, nisi bis in anno et nonnisi" in loco debito et consueto, videlicet, semel post" Pascha, et iterum post festum sancti Michaelis. Et" visus similiter de franco plegio tune fiat ad ilium" terminum sancti Michaelis sine oecasione, ita scilicet" quod quilibet libertates suas habeat, quas habuit et" habere consuevit tempore Henrici regis avi nostri," vel quas postea adquisivit; fiat autem visus de" franco plegio sic, ut pax nostra teneatur, et quod

Walingefort in C.

FLORES HISTORIAEUM. 127

" tetbinga Integra sit sieut esse consuevit; et quod A-D-1215-" vicecomes non quserat occasiones, sed sit contentus de" eo, quod vicecomes habere consuevit de visu suo" faciendo tempore Henrici regis avi nostri. Nori" liceat de eaetero alicui dare terram suam domui" religionis, ita quod illam resumat tenendam de eadem" domo; nee liceat alicui domui religionis terram ali-" cujus sic accipere, quod tradat earn illi, a quo illam" recepit tenendam; si quis autem de csetero terram" suam sic dederit domui religiosas et super hoc eon-" vincatur, donum suum penitus cassetur et terra ilia" domino suo illius feodi incurratur. Scutagium de" csetero capiatur, sicut capi consuevit tempore regis" Henrici avi nostri. Omnes autem consuetudines" praedictas et libertates, quas concessimus in regno" nostro tenendas, quantum ad nos pertinet, erga" omnes homines nostros de regno nostro, tarn clerici" quam.laici nostri observent1 quantum ad se pertinet" erga homines suos: salvis archiepiscopis, episcopis," abbatibus, prioribus, Templariis, Hospitalariis, comiti-" bus, baronibus, militibus, et omnibus aliis tarn eccle-" siasticis personis quam saeularibus, libertatibus et" liberis consuetudinibus, quas prius habuerunt. His" testibus," [et caetera]. Libertates vero de foresta etliberse consuetudines, quse cum libertatibus prasscriptisin una schedula pro sui capacitate contineri nequi-verant, in hac charta subscripta continentur sub hacforma;

De libertatibus fovestce.

" Johannes, Dei gratia rex Anglise, et csetera." Sciatis quod intuitu Dei, et pro salute animae" nostraa et animarum antecessorum et successorum" nostrorum, ad exaltationem sanctaa ecclesiaa et" emendationem regni nostri, spontanea et bona volun-

1 Conservent in C,

128 BOGEBI BE WENDOVER

AD. 1215. « tate nostra dedimus, concessimus, pro nobis et hse-" redibus nostris, has libertates subscriptas, habendas" efc tenendas in regno nostro Anglise in perpetuum."• In primis omnes forestse, quas rex Henricus avus" noster affbrestavit, videantur per probos et legales" homines; et, si boscum aliquem alium quam suum" dominieum afforestaverit ad damnum illius .cujus" boscus fuerit, statim deafforestetur: et, si boscum" suum proprium affbrestaverit, remaneat foresta, salva<c comraunia de herbagio et rebus aliis in eadem" foresta illis qui earn prius habere eonsueverunt."Homines, qui manent extra forestam, non veniant" de csetero coram justiciariis nostris de foresta per" communes submonitiones, nisi sint in placito, vel'•' plegii alicujus vel aliquorum qui attachiati sunt" propter forestam. Omnes autem bosci, qui fuerunt" aiforestati per regem Richardum fratrem nostrum," statim deafforestentur, nisi fuerint dominici bosci" nostri. Archiepiscopi, episcopi, abbates, priores," comites, barones, milites et libere tenentes, qui" boscos suos in foresta, habeant boscos suos sicut" eos habuerunt tempore primes coronationis prse-" dicti regis Henrici avi nostri, ita quod quieti" sint in perpetuum de omnibus purpresturis, vastis" et assartis factis in illis boscis post illud tempus"usque ad principium secundi anni coronationis nos-" trae; et; qui de csetero vastum, purpresturam vel" essartum facient sine licentia nostra in illis boscis," de vastis, purpresturis et assartis respondeant. Re-" gardores nostri eant per forestas ad faciendum re-" gardum, sicut fieri consuevit tempore primse corona-" tionis praedicti regis Heni-ici avi nostri, et non" aliter. Inquisitio vel vis us de expeditatione canum" existentium in foresta de csetero fiat quando fieri" debet regardum, scilicet de tertio anno in tertium" annum; et tune fiat per visum et testimonium" legalium hominum, et non aliter; et ille, cujus canis" inventus fuerit tune non expeditatus, pro miseri-

FLORES HISTORIAETJM. 129

" cordia det tres solidos. Et1 de csetero nullus bos A.D. 1215." capiatur pro expeditatione; tails autem expeditatio" sit per assisam eommuniter^quod tres ortilli abscin-" dantur de pede anterior! sine pelota. Non expe-" ditentur canes de csetero, nisi in locis ubi expeditari" consueverunt tempore primsa coronationis prsedictiec Henrici regis avi nostri. Nullus forestarins vel" bndellus faciat de csetero scotallum, vel colligat" garbas vel avenam vel bladum aliud, vel agnos vel" porcellos, nee aliquam collectam faciat; et per vi-" sum et2 sacramentum duodecim regardoruro, quando" facient regardum, tot forestarii ponantur ad forestas" custodiendas, quot ad illas custodiendas rationabi-'* liter viderint sufficere. Nullum suanimotum de" csetero teneatur in regno nostro, nisi ter in anno ;" videlicet, in principio quindecim dierum ante festum" sancti Michaelis, quando agistatores veniunt ad" agistandum dominicos boscos nostros; et circa fes-" turn sancti Martini, quando agistatores nostri de-" bent accipere pannagium nostrum; et ad ista duo" suanimota convenient forestarii, viridarii et agista-" tores, et nullus alius per districtionem. Et tertium" suanimotum teneatur in initio quindecim dierum" ante fesbum sancti Johannis Baptistse pro fosnatione" bestiarum nostrarum; et ad istum suanimotum" convenient forestarii, viridarii,3 et non alii per dis-" trictionem. Et prseterea singulis quadraginta diebus" per totum annum convenient. viridarii et forestarii" ad videndum attachiamenta de foresta, tarn de" viridi quam de venationej per prsesentationem ipso-" rum forestariorum, et coram ipsis attachientur. Prae-" dicta autem suanimota non teneantur, nisi in comi-" tatibus in quibus teneri consueverunt. Unusquisque" liber homo agistet boscum suum in foresta proe: voluntate sua, et habeat pannagium suum. Conce-

1 Wanting in C. | 3 Wanting in C.. 2 Wanting in C.

U 51972.


A.P. 1215.« dimus etiam, quod unusquisque liber homo possit" dueere porcos suos per dominicum boscum nostrum" libere et sine impedimento, et ad agistandum eos" in boscis suisjpropriis, vel alibi, ubi voluerit; et, si" porcil alicujus liberi -hominis una nocte pernocta-" verint in foresta nostra, non inde occasionetur, ita" quod aliquid de suo perdat. Nullus de csetero" amittat vitam vel membra pro venatione nostra;" sed,2 si aliquis captus fuerit et convictus de cap-" tione venationis, graviter redimatur, si habeat unde" redimi possit; et, si non habeat unde redimi possit," jaceat in prisona nostra per annum unum et unum" diem. Et, si post annum unum et unum diem" plegios invenire possit, exeat a prisona; sin autem," abjuret regnum nostrum Anglise. Quicumque archi-" episcopus, episcopus, comes vel.baro, veniens ad nos" per mandatum nostrum, transierit per forestam nos-" tram, liceat eis capere unam vel duas bestias per" visum forestarii si prsesens fuerit; sin autem, faciat" cornari, ne videatur furtive hoc facere; item liceat" eis in redeundo facere sicut prsedictum est. Unus-" quisque liber homo de csetero sine occasione faciat" in bosco suo vel in terra sua, quam habet in" foresta, molendinum, vivarium, stagnum, marleram," fossatum vel terram arabilem, extra coopertum in" terra arabili, ita quod non sit ad nocumentum(t alicujus vicini. Unusquisque liber homo habeat

." in boscis suis aerias accipitrum spervariorum, fal-" conum, aquilarum et heironum, et habeant similiter" mel quod inventum fuerit in boscis suis. Nul-" lus forestarius dejfesetero, qui non sit forestarius" de feodo reddens firmam nobis pro balliva sua," capiat cheminagium/ aliquid in balliva sua; fores-" tarius autem de feodo firmam reddens nobis pro" balliva sua capiat cheminagium; scilicet, pro careta

1 Wanting in C. j 2 Wanting in C.


" per dimidium annum duos denarios, et per alium A.D. 1215." dimidium annum duos denarios; et pro equo, qui" portat summagium, per dimidium annum unum" obolum, et per alium dimidium annum unum obo-" lum; et nonnisi de illis, qui extra ballivam suam" tanquam mercatores veniunt per lieentiam suam in" ballivain suam, ad buscam, meiremium, corticem vel" carbonem emendum, et alias ducendum ad venden-" dum1 ubi voluerint; et de nulla careta alia vel" summagio aliquod cheminagium capiatur, et non<( capiatur cheminagium2 nisi in locis illis ubi anti-" quitus capi solebat et debuit. Illi autem, qui portant" super dorsum suum buscam, corticem vel carbonem" ad vendendum, quamvis inde vivant, nullum de" csetero dent cheminagium. De boscis aliorum nul-" lum detur cheminagium forestariis nostris, prseter-" quam de dominicis boscis nostris. Omnes utlagati" pro foresta, a tempore tantum regis Henrici avie< nostri usque ad primam coronationem nostram, ve-" niant ad pacem sine impedimento, et salvos plegios" inveniant, quod de csetero non forisfacient nobis de" foresta nostra. Nullus castellanus vel alius teneat" placitum de foresta, sive de viridi sive de vena-" tione, sed quilibet forestarius de feodo attachiet" placita de foresta, tarn de viridi quam de vena-" tione, et ea prsesentet viridariis provinciarum; et," cum inrotulata fuerint et sub sigillis viridariorum" inclusa,3 praesententur capital! forestario cum in." partes illas venerit ad tenendum placita forestse" et coram eo terminentur. Omnes autem consue-" tudines prsedictas et libertates, quas nos concessi-" mus in regno tenendas quantum ad nos pertinet" erga nostros, omnes de regno nostro, tarn laici

1 Ad vendendum wanting in C.2 (Capiatur et cheminagium wanting in C.3 Inclausa in C.

I 2

132 KOGERI DE WEND07EK

A.D. 1215.« quam clerici, olbservent quantum ad se pertinet" erga suos."

De viginti quinque baronibus, qui constituti sunta rege emendatores legum prcedictarum.

"Cum autem pro Deo, et ad emendationem regni" nostri, et ad melius sopiendam discordiam inter nos" et barones nostros ortam, hsec omnia concesserimus," volentes ea Integra et firma stabilitate gaudere," facimus et concedimus eis securitatem subscriptam," videlieit, quod barones eligant. viginti quinque ba-" rones de regno nostro, quos voluerint, qui debeant" pro totis viribus suis observare, tenere et facere" observari pacem et libertates, quas eis concessimus" et hac praesenti charta nostra contirmavimus, ita" scilicet, quod si 1 nos vel justiciarii nostri vel ballivi" nostri erga aliquem in aliquo deliquerimus [vel deli-" querint], vel aliquem articulorum pacis et securitatis" transgress! fuerimus [vel fuerint], et delictum fuerit" ostensum quatuor baronibus de viginti quinque ba-" ronibus, illi quatuor barones accedent ad nos, vel ad" justiciarium nostrum si fuerimus extra regnum, et2

" proponentes nobis excessum petent ut sine dilatione" faciamus emendari. Et si nos excessum non emen-" daverimus, vel justiciarius noster si fuerimus extra" regnum, infra tempus quadraginta dierum, compu-" tando a tempore quo monstratum fuerit nobis, prse-" dicti quatuor barones referent causam illam ad resi-" duos de illis viginti quinque baronibus; et illi" barones cum communa totius terras distringent et" gravabunt nos modis omnibus quibus poterunt, scili-" cet per captionem castrorum, terrarum, possessionum," et aliis modis quibus potuerint, donee fuerit emen-" datum secundum arbitrium eorum, salva persona

1 Per inserted in D. j 2 Wanting in C.

FLOEES HISTORIARUM.

" nostra, et reginse nostrse, et liberorum nostrorum; A.D. 1215." et, cum fuerit emendatum, intendent nobis, sicut" prius fecerunt. Et quicumque voluerit de terra" juret, quod ad prsedicta omnia exsequenda parebit" mandatis prsedictorum viginti quinqne baronum, et" quod gravabit nos pro posse suo cum ipsis: et- nos" publice et libere damus licentiam jurandi cuilibet," qui jurare voluerit, et nulli unquam jurare prohibe-" bimus. Omnes autem illos de terra nostra, qui per" se et sponte sua voluerint jurare viginti quinque" baronibus de distringendo nos et gravando nos cuni" eis, faciemus jurare eosdem de mandate nostro, sicut" prsedictum est. Id omnibus autem quse istis viginti" quinque baronibus committuntur exsequenda, si forte" in aliquo inter se discordaverint, vel aliqui ex eis" submoniti noluerint vel nequiveriot interesse, ratum" habeatur et firmum quod major pars eorum provi-" derit vel preeeeperit, ac si omnes viginti quinque in" hoc consensissent. Et viginti quinque barones" jurent, quod omnia antedicta fideliter observabunt" et pro toto posse suo facient observari; et nos" nihil impetrabimus, per nos nee per alium, per quod" aliquid istarum concessionum et libertatum revocetur" aut minuatur; et, si aliquid tale fuerit impetratum," irritum sit et inane, et nunquam eo utemur per nos" vel per alium. Et omnes malas voluntates, et in-" dignationes, et rancores ortos inter rios et homines" nostros clericos et laicos a tempore discordise, plene" omnibus remisimus et condonavimus. Et, ad melius" distringendum nos, quatuor castellani, de Norham-" tona scilicet, de Kenilleworthe, de Notingham, et" de Scardeburc, erunt jurati prsedictis viginti quinque" baronibus, quod facient de castris praedictis quod" ipsi prsbceperint et mandaverint, vel major pars" eorum; et tales semper castellanil ponantur in illis

1 De Northamptona castellani wanting in C.


A.D. 1215. " castris, qui fideles sint et qui nolint transgredi jura-" mentum suum. Et nos amovebimus omnes alieni-" genas de terra nostra, parentes omnes Girardi de" Athies, Engelardum scilicet, Andream, Petrum," Gyonem de Chanceles, Gyonem de Ciguini, uxorem" prsedicti Girardi cum omnibus liberis suis, Gaufridum" de" Martenni et fratres ejus, Philippum Marci et" f ratres ejus, et G. nepotem ejus, Falconem, et Flan-" drenses omnes et ruptarios, qui sunt ad nocumentum" regni. Prseterea omnes transgressiones factas occa-l( sione liujus discordise a Pascha transacto, quod fuit" anno regni nostri decimo sexto, usque ad lianc:e pacem reformatam, plene remisimus omnibus clericis" et laicis, et, quantum ad nos pertinet, plene condo-" navimus. Et insuper fecimus illis fieri literas testi-te moniales et patentee domini Stephani, Cantuariensis" archiepiscopi, domini Henrici, Dublinensis arcliie-" piscopi, domini Pandulphi, subdiaconi et domini" papse familiaris, et episcoporum x prsedictorum," super securitate ista et concessionibus praofatis." Quare volumus firmiter et prsecipimns, quod Angli-" cana ecclesia libera sit, et quod omnes homines de" regno nostro habeant et teneant omnes libertates" preefatas, jura et consuetudines, bene et in pace,et libere et quiete, plene et integre, sibi et hseredibus" suis, de nobis et haeredibus nostris, in omnibus re-" bus et locis in perpetuum, ut prsedictum est. Jura-" turn est autem tarn ex parte nostra, quam ex parte" baronum, quod hsee omnia supradicta bona fide et" sine malo ingenio observabimus, testibus supradictis.2(e Data per manum nostram in prato, quod vocatur" Runingemade, inter Stanes et Windeleshores, decimo" quinto die Junii, anno regni nostri decimo septimo.8 "

1 Eorum in C. I 8 Decimo sexto in C.2 Et multis aliis inserted in C. I

FLOEES HISTOBIABUM. 135

Ut rex Anglorum per literas patentes libertates •prcedictas observari prceceperit.

His ita gestis, rex Anglorum Johannes misit literas A.D. 1215.suas patentes in omnes fines Anglise prseeipiens firmi-ter vicecomitibus universis totius regni, ut facerentjurare omnes de ballivis suis homines cujuscumqueconditionis, quod leges et libertates praedictas obser-varent, et quod ipsum regem pro posse suo per cap-tionem castrorum suorum distringerent et gravarentad prsefata omnia exsequenda, sicut in charta contine-bantur. Quo facto, venerunt ad regem multi nobilesde regno exigentes jura sua terrarum et possessionum,custodiasque castrorum, qure, ut dicebant, sibi jurehsereditario debebantur; sed rex negotium illud distu-lit donee Sacramento legalium hominum probatumfuisset quid de jure singulis debetur,1 et ad hoc ple-nius exsequendum constituit omnibus diem apud West-monasterium decimo septimo kalendas Augusti. Ve-runtamen Stephano, Cantuariensi archiepiscopo, reddi-dit castrum RofFense et turrim Londoniarum, quse adejus custodiam de jure antique spectabant. Et, siceoluto colloquio, ,,barones cum chartis prsefatis adurbem Londoniarum reversi sunt.

Ut rex Johannes ad Vectam insulam laienter sedivertens baronibus occultas paraverit insidias.

Recedentibus, ut dictum est, de colloquio baronibus>rex Anglorum ita solus remansit, ut vix sibi septemequites de propria familia superessent; qui, nocte iliain castro de Windleshores sine quiete quiescens, antelucern confusus et animo nimis2 consternatus ad Vec-tam insulam latenter confugit, ubi in angaria mentis

1 Deberetur in C. | 2 Wanting in C.

136 EOGEEI DE WENDOVER

A.D. 1215. aliquandiu constitutus exquisitis argumentationibusexcogitavit, quo contra barones ultionis genere utere-tun Tandem .post meditationes diversas, in duobusgladiis, cum Petro apostolo, id est in spiritual! etmateriali, ab hostibus vindictam quserere prseelegit, ut,si in uno non possit, in altero fiducialiter triuinpharet.Ut autem in gladio spiritual! percuteret, misit adcuriam Eomanani Pandulphum, domini papse subdia-conum, et familiarem cum aliis quibusdam nuntiis, utbaronum propositum auctoritate apostolica irritarent.Misit etiam Walterum, Wigorniensem episcopum etAnglise cancellarium, Johannem, episcopuin Norwi-censem, Richardum de Marisco, Willelmum Gernun etHugonem de Boves, ad omnia finitima regna trans-marina cum sigillo suo propter militare prsesidium,promittens eis terras, possessiones amplas, cum pecunianon modica; et ad majorem fidem, si necesse esset,facerent omnibus venire volentibus chartas. de securi-tate et stipendio militari; terminumque eisl prsefixit,quatenus cum universis, quos attrahere poterant, veni-rent ad2 ipsum apud Doveram ad festum sanctiMichaelis. Misit prseterea literas ad ornnes castellanossuos de regno Anglise, preecipieris singulis, ut castellasua omni victualium et armorum genere cum prsesidiomilitari ita munirent, ut sufficeret eis ad defensionemsi contingeret illos in crastino obsideri. Ipse autemrex interim cum paucis ministris, quos de familiaNorwicensis episcopi emendicatos habebat, piratse exer-cens officium, nautarum sibi quinque portuum gratiamreconciliare vacavit; sicque in insula preedicta et circamaritima quasi sub dio1 latens, ornni regio tumultupostposito, per tres menses inter undas et nautarumcollegia solitariam agebat vitarn, maluit enim moriquam diu vivere ab injuriis baronum inultus. Verun-

»Illis in C. * | 3 Divo in C.8 Contra .in D.

FLOBES HISTOEIAEUM. 137

tamen interim diversa de eo diversorum sententia A.D. 1215.fuit, prsecipue cum a quibusdam piscator, ab aliismercator et piraticus praedator, a nomrallis vero apos-tata diceretur; et, cum propter ejus tarn diutinamabsentiam qusereretur a multis et non fuisset inventus,undis ipsum crediderunt submersum vel alio quo-cumque mortis genere subtractum. Rex autem liaecomnia sequo ferens animo nuntiorum suorum, quorumquosdam ad curiam Romanam, nonnullos propter mili-tare subsidium destinaverat, desideratum prsestolabaturadventum.

Ut barones Anglice ad torneamenta se prceparaverint.

Barones interea, qui in urbe Londoniarum, quasitoto negotio complete, condixerunt inter se, ut apudStanford ad torneamenti ludum convenirent, undeWillelmo de Albeneio viro nobili sub Ijac forma literas*direxerunt; "Robertus films-Walteri, niareschallus" exercitus Dei et sanctse eeclesise, et alii magnates" ejusdem exercitus, nobili viro Willelmo de Albeneio," salutem. Bene scitis, quam magnum commodum sit" vobis et nobis omnibus servare civitatem Londonia-" rum, quse est receptaculum nostrum, et quantum" dedecus esset et damnum nobis, si per defectum" nostrum earn amitteremus. Sciatis etiam certissime," quod praemoniti1 fuerimus, quod quidam sunt, qui" nihil aliud exspectant, nisi quod recessissemus a" civitate prsedicta, ut ita subito earn possent occu-" pare; et ideo per commune consilium prolongavimus" torneamentum, quod coeptum2 fuit apud Stanfort" die Lunse proxima post festum apostolorum Petri et" Pauli, usque ad diem Luna3 proximum post octavas" prsedictas. Erit autem torneamentum juxta Londi-

Prsemuniti in D. j 3 Captum In D. and C.

138 KOGEEJ DE WENDOVER

A.B. 1215." nias in bruera de Stanes, et villa1 de Hundeslawe ;" et hoc fecimus propter securitatem nostram et" securitatem civitatis prsedictae. Et ideo mandamus" vobis et rogamus vos diligenter, quod ad tornea-" mentum praedictum cum equis et armis ita provide".veniatis, quod honorem inde Labeatis. Qui melius" ibi faciet, habebit ursum, quem domina qusedam" mittet ad torneamentum. Vnlete."

Eodem anno vocati sunt a papa Innocentio Romeead concilium generale praslati universalis ecclesise,patriarchs scilicet, archiepiscopi, episcopi, primicerii,archidiaeoni, decani cathedralium ecclesiarum, abbates,priores, Templarii et Hospitalarii, ut compareant inpnesentia domini pap89 in urbe Eoma in kalendisNovembfis,. sicut canonicam volunt effugere ultionem.

De allegationibus nuntiorum regis Anglice coâm ,papa.

Per idem tempus steterunt Romse in prsesentiadomini papee nuntii regis Anglorum, allegantes corameo rebelliones et injurias, quas barones Anglige exci-taverant ad versus regem memoratum, exigentes ab eoquasdam leges et libertates iniquas, quas dignitatemregiam nulli decuit confirmare; et, cum post motaminter eos discordiam rex et barones de pace tractaturiniultotiens convenissent, idem rex publice protestatusest coram eis, regnum Anglise ratione dominii ad Ro-manam ecclesiam specialiter pertinere, unde nee potuitnee debuit prseter conscientiam domini papse de novoaliquid statuere vel quicquam in ejus prsejudicium inregno immutare. Quocirca cum, interposita appella-tione, seipsum et omnia jura regni sui sub protectionesedis apostolicse supposuisset, dicti barones appellation!faetse non deferentes civitatem Londoniarum, quse

1 Villam in D.

FLORES HISTORIAEUM". 139

caput regni sui est, proditione sibi traditam occupave- A-p-1215>

runt et adhuc detinent occupatam; quod cum factumfuisset, ad equos convolantes et arma exegerunt arege libertates praescriptas sibi confirmari, ipseque,eorum metuens impetum, quod petebant non aususest denegare. Porrexerunt1 nuntii memorati dominopapge qusedam capitula de charta prsedicta in scrip-turn redacta, quse causse regis magis congruere vide-bantur; quso cum diligenter inspexisset, cum admira-tione respondit, "Numquid barones Anglise regem" cruce sigriatum et sub protectione sedis apostolicse" constitutum a solio regni nituntur depellere, et" dominium Romanes ecclesise ad alium transferrel" Per sanctum Petrum, hanc injuriam prasterire non" poterimxis impunitam!" Tune papa, habita de-liberatione cum cardinalibus, chartain saspe dictam delibertatibus regni Anglise concessis in perpetuum per ^ <*sententiam dimnitivam damnatanl cassavit, et in illiusrei testimonium regi Anglorum privilegium subscrip-tum transmisit;

Quomodo per privilegium sedis apostolicce cassatcesunt libertates baronum Anglice.

" Innocentius episcopus, servus servorum Dei, uni-" versis Christi fidelibus hanc paginam . inspecturis," salutem et apostolicam benedictionem. Etsi carissi-" mus in Christo filius noster Johannes, rex Anglorum" illustris, Deum et ecclesiam vehementer ofFenderit," unde nos eum vinculo excommunicationis innodavi-" mus et regnum ejus ecclesiastico subjecimus inter-" dicto, ipse tamen, Illo misericorditer inspirante, qui" non vult mortem peccatoris, sed ut convertatur et" vivat, tandem reversus ad cor Deo et ecclesise" humiliter satisfecit, in tantum, quod non solum

1 Ergo inserted in C.

140 EOGEKI DE WENDOVER

A.D. 1215." recompensationem pro damnis et restitutionem ex-" hibuit de ablatis, verum etiam plenariam libertatem" contulit ecclesiae Anglicanse; quin immo, utraque" sententia relaxata, regnum suum tarn Angliae quam" Hibernise beato Petro et ecclesise Romanse concessit," recipiens illud a nobis in1 feodum sub annuo censu" mille marcarum, fidelitatis nobis inde prsestito jura-" men to, sicut per privilegium ejus apparet aurea" bulla munitum. Adhuc etiam omnipotenti Deo" amplius placere desiderans sigmim vivificae crucis•"' reverenter assumpsit, profecturus in subsidium terrae" sanetae, ad quod se magnifice prseparabat. Sed" humani generis inimicus, qui semper consuevit bonis" actibus invidere, suis calKdis artibus adversus eum" barones Anglise concitavit, ita ut, ordine perverso,u in ilium insurgerent postquam conversus ecclesise" satisfecit, qui adsistebant eidem quando ecclesiam." offendebat. Orta siquidem inter eos dissensionis" materia, cum plures dies statuti fuissent ad trac-" tandum de pace, utrinque interim solemnes nuntii" ad nostram fuerunt prsesentiam destinati ; cum" quibus habito diligenti tractatu, post plenam" deliberationem scripsimus per eosdem Stephano," Cantuariensi archiepiscopo, et episcopis Anglicanis," prsecipierido mandantes, ut ad reformandam inter" utrosque veram et plenam concordiam diligens" impenderent studium et operam efficacem, omnes" conjurationes et conspirationes, si quse fuerant forte" praesumptse a tempore subortae discordiae inter reg-" num et sacerdotium, apostolica denuntiantes auc-" toritate cassatas, et per excommunicationis sententiam" inhibentes, ne talia de caetero praesumerentur a" quoquam; magnates et nobiles Angliae monendo" prudenter et efficaciter injungendo, ut per manifesta" devotionis et humilitatis indicia ipsum regem sibi

i Et in C.

PLOBES HISTOEIARUM. 141

" placare studerent, ac deinde, si quid ab eo ducerent A.p. 1215." postulandum, non insolenter sed humiliter implo-" rarent, regalem ei conservantes honorem, et exhi-" bentes servitia consueta, quse ipsi et prsedecessores" eorum sibi et suis prsedecessoribus impenderunt," cum ab eis ipse rex non deberet absque judicio" spoliari, ut sic, quod intenderent, possent facilius" obtinere. Nos enim eundem regem per literas nos-" tras rogavimus et monuimus, et per prsefatos archi-" episcopum et episcopos nihilominus rogari et moneri" mandavimus, in remissionem sibi peccaminum in-" jungentes, quatenus praedictos magnates et nobiles" benigne tfactaret et justas petitiones eorum cle-" menter admitteret, ut et ipsi congaudendo cognos-" cerent eum in meliorem statum divina gratia esse" mutatum, ac per hoc ipsi et hseredes eorum sibi et" hseredibus suis deberent promptius et devotius" familiari, plena .eis in veniendo, morando et rece-" dendo securitate concessa, ita quod, si forte nequiret" inter eos concordia provenire, in curia sua per pares" eorum secundum leges et consuetudines regni su-" borta dissensio sopiretur. Verum, antequam nuntii" cum hoc provido et justo mandate rediissent, illi," juramento fidelitatis omnino contempto, cum etsi" rex eos injuste gravasset, ipsi tamen non debuissent" sic agere contra eum, ut in causa sua iidem judices" et exsecutores existerent, vassalli contra dominum" et milites contra regem publice conjurantes, non" solum cum aliis sed cum ejus manifestissimis ini-" niicis prsesumpserunt contra eum arma movere," occupantes et devastantes terras ipsius, ita quoque" quod civitatem Londoniarum, quaB sedes est regni," proditione sibi traditam invaserunt. Interim autem" pruefatis nuntiis revertentibus, rex obtulit eis secun-" dum formam mandati nostri justitiae plenitudinem" exhibere, quam ipsi omnino spernentes, cosperunt11 manus extendere ad pejora; unde rex ipse ad

142 EOGEBI BE WENDOVER

A.D. 1215." audientiam nostram appellans obtulit eis exhibere" justitiam coram nobis, ad quern hujus causee judi-" cium ratione dominii pertinebat, quod ipsi sunt" penitus aspernati. Deinde obtulit illis, ut tain ab" ipso quam ab illis eligerentur quatuor viri prudentes," qui ima nobiscum subortam inter eos discordiam" terminarent, promittens quod ante onmia revocaret" universos abusus,- quicuinque fuissent in Anglia suo" tempore introducti; sed nee hoc illi dignati sunt" attemptare. Tandem illis rex proposuit, quod, cum" regni dominium ad Romanam ecclesiam pertineret," ipse non poterat nee debebat absque nostro speciali" mandate quicquam de illo in nostrum prsejudicium" immutare; unde rursus ad nostram audientiam" appellavit, seipsum ac regnum cum omni honore ac" jure suo apostolicse protection! supponens. Sed, cum" nullo modo proficeret, postulavit ab archiepiscopo" et episcopis, ut nostrum exsequerentur mandatum," jus ecclesise Romanse defenderent, ac tuerentur" eundem secundum formam privilegii cruce signatis" indulti. Porro, cum ipsi nihil horum facere voluis-" sent, videns se omni consilio et auxilio pene dssti-" tutum, quicquid illi ausi sunt petere, non est ausus" ipse negare; unde compulsus est per vim et metum," qui cadere poterat in virum constantissimum, com-" positionem inire cum ipsis, non solum vilem et" turpem, verum etiam illicitam et iniquam, in nimiam" diminutionem ac derogationem sui juris pariter et" honoris. Quia vero nobis a Domino dictum esfc in" propheta, ' Constitui te super gentes et regna, ut" ' evellas et destruas, aedifices et plantes,' itemque" per aliuin prophetam, ' Dissolve colligationes impie-" ' tatis, solve fasciculos deprimentes/ nos tantaa" malignitatis audaciam dissimulare nolentes, in" apostolicse sedis contemptum, regalis juris dispen-" dium, Anglicanae geniis opprobrium, et grave peri-<c culum totius negotii Crucifixi, quod atique immineret


" nisi per auctoritatem nostram revocarentur omnia, A.T>. 1215." quse a tanto principe cruce signato taliter sunt" extorta, et ipso volente ea servare, ex parte Dei" omnipotentis Patris et Filii efc Spiritus Sancti, auc-" toritate quoque apostolorum ejus Petri et Pauli ac" nostra, de communi fratrum nostrorum consilio" compositionein hujus1 reprobanras penitus et dam-" namus, sub intimatione anathematis prohibentes, ne" dictus rex earn observare prsesumat, aut barones" cum complicibus suis ipsam exigant observari, tarn" chartam, quam obligationes seu cautiones, qusecuin-" que pro ipsa vel de ipsa sunt factse, irritantes" penitus et cassantes, ut nullo unquam tempore" aliquam habeant firmitatem. Nulli ergo, et csetera." Si quis autem, et esetera. Datum Agnanise nono" kalendas Septembris, ponfcificatus nostri anno decimo" octavo."

Invectio papce in barones Anglice facta propersecutione regis.

Cassatis in hunc modum libertatibus praedictis, idempapa baronibus Anglise scripsit in hsec verba; "In-" nocentius episcopus, servus servorum Dei, nobilibus" viris Anglia3 spiritum consilii sanioris. Utinam in" persecutione, quam tern ere commovistis adversus" dominum vestrum regem, attendissetis prudentius" fidelitatis prsestitao juramentum, jus apostolica? sedis," nostriB provisionis mandatum, et privilegium cruce" signatis indultum; quia proculdubio non sic proces-" sistis ad factum, quin omnes, qui illud audiunt," quasi facinus detestantur, prsesertim cum in causa" vestra vos ipsos judices et exsecutores feceritis," eodem rege parato in curia sua vobis per pares" vestros secundam leges et consuetudines regni jus-

1 Hujusmodi in C.

BOGEBI DE WENDOVER

A.D. 1215. ({ titise plentitudinem exliibere, vel coram nobis, ad" quern hujus causae judicium ratione dominii pertinet," vel etiam coram arbitris, eligendis hinc inde, una" nobiscum in ipso negotio processuris. Unde, cum" nihil horum dignati fueritis attemptare, ad nostram" audientiam appellavit, seipsum ac regnnm cum ornni" honore ac jure sue apostolic99 protection! supponens;" publice protestando, quod, cum ejusdem regni domi-" nium ad Romanam ecclesiam pertineret, ipse nee" poterat nee debebat quicquam de illo in nostrum" prsejudicium immutare. Cum igitur ilia compositio" qualisqualis, ad quam per vim et me'tum induxistis" eundem,, non solum sit vilis et turpis, verum etiam" illicita et iniqua, ut merito sit1 ab omnibus repro-" banda, maxime propter modum, nos, qui tarn regi" qua-m regno tenemur et spiritualiter et temporaliter" providere, per apostolica vobis scripta prseeipiendo" mandamus et in recta fide eonsulimus,N quatenus" facientes de necessitate virtutem renuntietis compo-" sitioni hujusmodi per vos ipsos, et satisfaciatis eidem" regi ac suis de damnis et injuriis irrogatis, ut idem" rex per manifesta devotionis et humilitatis indicia<{ placatus a vobis per seipsum emendet, quicquid de" jure fuerit concedendum; ad quod etiam et nos" ipsum efficaciter indueemus, quoniarn, sicut nolumus" quod ipse suo jure privetur, ita volumus ut ipse a" gravamine vestro desistat, ne per consuetudines" pravas et exactiones iniquas sub nostro dominio" regnum Anglise opprimatur; eritque firmum et sta-" bile in perpetuum, quod tali modo fuerit ordinatum," Inspiret igitur vobis Ille, qui neminem vult perire," ut adquiescatis humiiiter nostris salubribus consiliis" et mandatis, ne, si secus egeritis, in earn incidatis'•' articulum necessitatis, quern tandem evadere sine" multo gravamine non possitis; quoniam ut de

2 Vilis . . . . . sit wanting in C.

„,,

FLOBES HISTORIAEUM. 145

" cseteris taceamus, nulla ratione dissimulare possemus AJ \>-1215." grave periculum totius negotii Crucifix!, quod utique r

" immineret, nisi per auctoritatem nostram revocaren-" tur omnino quse a tanto principe cruce signato tali-" ter sunt extorta, et ipso volente ilia observari.es Quare, dum apud nos archiepiscopus et episeopi" Anglise prsesentes exstiterint in concilio generali,<: quod ad expediendum crucis negotium principalius" intendimus celebrare, procuratores idoneos ad nos-" tram prsesentiam destinetis, secure vos nostro bene-" placito committentes; quia nos ea, favente Domino," statuemus, per quse, gravaminibus et abusibus de" regno Anglia? prorsus exclusis, rex suo sit jure et" honore contentus, et tarn clerus quam populus uni-<f versus debita pace ac libertate leetetur. Datum<e Agnaniae nono kalendas Septembris, pontificatus" nostri anno decimo octavo." Cumque tandem, regeAnglorum procurante, magnates Anglise has literastarn commonitorias quam comminatorias1 accepissent,noluerunt desistere ab incoeptis, sed tanto in eumgravius insurgentes acrius infestare cosperunt.

QualiteT Willelmus de Albeneio Roffense castrum incustodia, susceperit.

Interea cum vir nobilis Willelmus de Albeneioliteras magnatum Londini2 commorantium frequenteraccepisset, et, quod ad eos venire distulerit, non me-diocriter increpatus fuisset, in festo sancti Michaeliscastrum de Bealvero, omni genere victualium et armo-rum satis superque munitum, fidelium suorum custo-diae deputavit; deinde Londonias veniens cum ingentibaronum laatitia et exultatione susceptus est, qui,statim communicato consilio, viam regi praecludere

1 Quam comminatorias wanting 2 Londinis in D.inC.

U 51972. K


A.D. 121,15. cogitantes, ne ex parte quolibet ei pateret aditusLondonias obsidendi, manum validam elegerunt, cuiprseficientes dictum Willelmum de Albeneio, ut virumanimo strenuum et in rebus bellicis satis expertum,eos ad occupandum Roffense municipium destinarunt.Erat autem paulo ante castrum illud a rege archi-episcopo Gantuariensi fiducialiter commissum, verun-tameri qua conscientia nescio, Dominus scit, illudregiis tradiderit inimicis. Quod cum fuissent ingressi,invenerunt locum non solum armis et alimentis, ve-rum etiam omni genere bonorum, prseter ilia quaesecum detulerant, destitutum, unde multi nobiles poe-nitentia ducti castrum deserere cogitabant; sed, hor-tante Willelmo de Albeneio et animos sociorum advirtutes semper animante, militiam deserere non li-cere dicebat, ne, quod eis summum esset opprobrium,aliquo1 tempore nominarentur militise desertores.Sicque omnes, dictis ejus viriliter ad militiam ani-mati, in castrum illud ea sola victualia, quse in villaBoffensi reperire poterant, intulerunt; et, cum essentmilites numero septies viginti cum tota sequela sua,non suppetebat eis temporis spatium quo possent velprsedam in provincia agere vel in aliquo sibi muni-mine providere.

Ut 'rex Johannes Eoffense castrum obsederit.

Cumque, ut dictum est, Willelmus de Albeneio et2

socii prsedictum castrum fuissent ingressi, rex AngiorumJohannes, post trium mensium moram, ex Vecta pro-rumpens insula ad Doveram usque navigavit, ubi ejusnuntii, quos ad partes miserat transmarinas, ad eumvenientes conduxerunt secum ex partibus diversistantam militum et armatorum multitudinem, quodomnibus eos intuentibus timorem pariter et horrorem

1 Wanting in C. | 2 Wanting in C.


incusserunt. Venerunt ex partibus Pictavise et Was- A.D. 1215.coniso viri nobiles et bellatores, Savarieus de Mallo- ~leone, Gaufridus et Oliverius de Buteville fratres,maximis miKtum et armatorum copiis comitati, et fideleregi obsequium promiserunt; venerunt etiam ex regio-nibus Lovanise et Brabantinorum viri strenuissimi,Walterus Bucc, Gerardus de Soceini et Gedeschallus,cum tribus armatorum et balistariorum legonibus, quinihil potius quam humanum sanguinem sitiebant; ad-venerunt prseterea ad dictum regem de regione Flan-drensium et aliarum regionum transmarinarum omnesqui in aliena aspirabant, et regi desperate spemresistendi maximam prsebuerunt. Rex denique Jo-hannes, cum Willelmum de Albeneio et ejus sociosRoffense municipium ingressos accepisset, cum omnimultitudine praedicta illuc ocius advolat, et, die tertiopostquam castrum ingressi sunt, obsessis exeundi facul-tatem auferens ipsos obsidione vallavit. Cumque rexpetrarias et alias machinas circa castrum collocasset,inclusos lapidibus assiduis et crebris telorum- jaculisacriter infestabat; inclusi quoque insultus eorum sequoferentes animo sese viriliter defendebant, hostesque anmris arcere longius

&e morte Hugonis de Boves.

Venit interea Hugo de Boves, miles strenuus sedsurperbus et iniquus, ad portum Calesiae in Flandriacum innumera multitudine armatorum in auxiliumregis Anglorum, ubi cum tota multitudine sua navesingressus versus Doveram vela dirigere satagebat; sedsubita tempestate suborta, antequam desideratam per-venisset ad portum, naufragium perpessi omnes inmari submersi sunt et a fluctibus devorati. Projectusest dictus Hugo in' siccum non longe a portu, quiGernemeue appellatur, cum aliis innumeris militibuset servientibus, atque in locis diversis in ilia maris

K 2


A.D. 1215. parte in portubus singulis tanta hominum et mulie-"""""" rum multitude inventa est, quod etiam aerem ipsum

sua putredine infecerunt; inventi sunt prseterea par-vulorum innumera multitude, qui in suis cunabulissubmersi et in terram projecti multis horribile specta-culum prsebuerunt. Dati sunt denique omnes bestiismaris1 et cseli volatilibus ad devorandum, ita quodnee pes unus ex quadraginta millibus hominum vivusevasit. Venit ergo ad hoc omne genus hominum per-versorum in Angliam cum mulieribus ac parvulis, ut,expulsis indigenis a regno et penitus exterminatis,ipsi jure perpetuo terram possiderent; dederat namqueduci eorum rex, dicto Hugoni de Boves, provincias deNortfolk et Suthfolc, ut fama retulit, per chartamsuam, sed gratia divina eorum consilium in meliuscommutavit. Sed et eorum mors cum ad regis An-glorum notitiam pervenisset, ira vehementi succensusdie illo cibum nullum sumpsit, sed usque ad vesperamquasi invictus furia permansit.

De captione castri Roffensis et captivorumincarcemtione.

Eodem tempore, cum barones Anglise Willelmumde Albeneio et ejus socios in castro Roffensi cognove-runt obsessos, purturbati sunt valde, quia, antequamdictus Willelmus castrum ingredi vellet, juraveruntdicti barones, tactis sacrosanctis evangeliis, quod, siipsum contingeret obsideri, ipsi omnes obsidionemdissolverent. Ut ergo aliquid agere2 viderentur prop-ter juramentum et fidei sponsionem, ad arma com-muniter convolarunt, et ad îllam de .Dertefort iterarripientes, quasi obsidionem regiam uno impetu solu-turi; sed, obstante frontibus eorum clementissimoaustrali vento, qui nulli molestus esse consuevit, quasi

1 Wanting in C. ( 2 "Wanting in C.


gladiis obviantibus repercussi expeditionem deserunt A-D-inchoatam; et cum maxime non sit omni flatui ce-dendum, Willelmo turn obsesso ejusque sociis tergavertentes ad nota latibula remearunt. Eeversi verocivitatem Londoniarurn optime muniunt, ad damnosamludentes aleam, et optima quseque vina juxta eligen-tium vota potantes, et cetera quis nesciat exercentes,Roffenses obsesses reliquerunt discrimini mortis expo-sitos et in omni miseriarum genere constitutos.Nempe, cum fuisset a rege compertum, quam pomposebarones ad dissolvendum obsidionem advenerant, etquam turpiter et ignominiose redierant, audacioreffectus misit prsedones undique, qui victualia ad sus-tentationem exercitus conducerent; nee interim diebusaut noctibus requies ulla dabatur inclusis; nam interlapides petrariarum et fundarum, inter sagittarios actela balistariorum, a militibus et seryientibus creber-rimi fiebant insultus, ita quod, istis modo lassatis,alii ad novum succedebant insultum; inter has autemvicissitudinum mutationes obsessi requiem non habe-bant. Inclusi quoque de baronum subventione penitusdesperati imminentem sibi mortem diiferre satagebant,timuerunt enim non mediocriter crudelitatem regis;unde, ne inulti occumberent, stragem non modicamassilientibus intulerunt. Protrahitur quidem multisdiebus1 obsidio prae nimia inclusorum probitate etaudacia, qui lapides pro lapidibus, tela pro telis, mor-taliter emittentes hostes a muro et propugnaculis'longius arcere vacabant; denique, cum innumera turbaex regis multitudine corruisset et omnia eorum in-strumenta bellica parum profecissent, rex suffossoresadhibuit, qui tandem magnam murorum prostraveruntportionem. Denique, alimentis inclusis deficientibus,equos suos et dextrarios pretiosos de necessitate ccme-dere cogebantur. Tune regii milites ad murorum scis-

1 In inserted in C.

150 • ROGEKI DE WENDOVER

A.D. 1215. suras potenter convolantes, insultus acerrimos agenteset continues, non tamen sine suorum damno, inclusoscastrum deserere coegerunt. Quibus turrim ingressis,regii milites ad scissuras murorum castrum intranteshostibus acriter insurgebant; sed Willelmus de Albe-neo cum commilitonibus suis, multis ex eis interfectis,exire de castro denuo compulerunt. Deinde rex, ad-hibitis ad turrim suffossoribua et rnuris licet cumdifficultate dissolutis, assilientibus paravit1 ingressum ;et, ad hoc cum regis exercitus plurimum niteretur,inclusi, eorum2 laceratis agminibus, retrocedere com-pulerunt. Demum, cum Willelmo de Albeneio et aliisviris nobilibus, qui cum illo erant, nee uniCa refectio-nis buccella superfuisset, turpe sibi nimis videbaturfame perire, cum armis superari non possent; unde,communicate consilio, omnes fere illsesi, excepto unosolo milite, qui telo percussus interiit, exeuntes deturri in die beati Andrese apostoli sese regi prsesenta-runfc. Duraverat autem obsidio tribus fere mensibus,unde rex, turn propter multitudinem interfectorum,turn propter infinitam pecunige summam quam inobsidione consumpserat, nimio furore succensus uni-versos nobiles illos patibulo suspendi prsecepit; sedvir nobilis Savaricus de Mallo-leone in faciem regiresistens ait, "Domine rex, guerra nostra nondum" finita est, unde vobis diligenter pensandum est," quam varies eventus bella sortiantur.; nempe, si" nobis istos nunc suspendio tradatis, barones adver-" sarii nostri vel me forte vel alios de exercitu vestro" nobiles intercipere poterunt consimili casu in brevi" et exemplo vestri suspendio tradere, quod absit a" vobis ne contingat, quia tali conditione nullus in" vestro obsequio militaret." Tune rex, licet invitus,consilio ejus et aliorum virorum prudentum adquiescens

1 Parayerunt in C. | 2 Quorum in C.

I


Willelmum de Albeneio, W. de Laneastre, W. de Eines- A.D. 1215.ford,1 Thomain de Muletune, Osbertum Gyffard, Osber-turn de Bobi, Odinellum de Albeneio et alios nobilioresmisit ad castrum de Corf sub arcta custodia deputan-dos; Robertum vero de Chaurcia et Eichardum Giffardcum Thoma de Lincolnia apud castrum de Notingham,aliosque per loca diversa carcerali custodies mancipan-dos direxit. Servientes vero omnes, prseter balistarios,servientibus de exercitu suo ad redimendum concessit;quosquam quoque balistarios, qui multos in obsidionemilites et servientes interf ecerant, patibulo - suspend!prsecepit. His ita gestis, pars baronum erat nonmediocriter infirmata.

De exeommunicatione baromvm Anglice in generefacta.

Eodem tempore papa Innocentius videns baronumAnglise rebellionem, quod videlicet a persecutione regisdesistere contempserunt, excommunicavit eosdem, atquesententise exsecutionem episcopo Wintoniensi, abbatide Redinge et Pandulpho, Romanse ecclesiae subdiacono,sub hac forma commisit: " Innocentius episcopus, [et" csetera] P. Wintoniensi episcopo, abbati de Redinge" et magistro Pandulpho, Romanso ecclesiae subdiacono," salutem et apostolicam benedictionem. Miramur<; plurimum et movemur, quod, cum carissimus in" Christo filius noster Johannes, illustris rex Anglise," supra spem Domino et ecclesise satisfecerit, et prse-" sertim fratri nostro Cantuariensi archiepiscopo et" co-episcopis ejus, quidam eorum, minus quam opor-" tuerit et decuerit, ad sanctse crucis negotium, apos-" tolicse sedis mandatum et fidelitatis prsestitse jura-" mentum, debitum, imo nullum, habentes respectum," ei contra perturbatores regni, quod ad Romanani

- ! Einefort in C. '


A.D. 1215." ecclesiam ratione dominii pertinere dinoscitur, auxi-" Hum non priestiterint vel favorem, quasi .conscii, ne" dicamus socii, conjurationis iniquse; quia non caret" scrupulo societatis iniquae, qui manifesto facinori" desinit obviare. Ecce qualiter patrimonium Romanse" ecclesise pontifices prsefati defendunt ? qualiter cruce" signatos tuentur; imo qualiter se opponunt his, qui" destruere moliuntur negotium crucifixi ? Pejores" proculdubio Saracenis existentes, cum ilium conantur" a regno depellere, de quo potius sperabatur, quod" deberet succurrere terrse sanctse. Unde, ne talium" insolentia non solum in periculum regni Anglise," verum etiam in perniciem aliorum regnorum et" maxime in subversionem totius negotii crucifixi," valeat prsevalere, nos ex parte omnipotentis Dei" Patris et Filii et Spiritus Sancti, auctbritate quoque" apostolorum ejus Petri et Pauli ac nostra, ornnes" hujusmodi perturbatores regis ac regni Angliao cum" complicibus et fautoribus suis excommunicationis" vinculo innodamus et terras eorum ecclesiastico" subjicimus interdicto ; prsefato archiepiscopo et" coepiscopis suis in virtute obedientiae districtissime" injungentes, quatenus nostram sententiam singulis" diebus Dominicis et festivis, pulsatis eanfpanis et" candelis accensis, solemniter per totam Angliam" publicare procurent, donee satisfecerint domino regi" de damnis et injuriis irrogatis et ad ejus obsequium" fideliter levertantur: universis insuper ejusdem regis" vasallis in remissionem peccatorum ex parte nostra" injungentes, ut contra perversores hujusmodi praa-" fato regi tribuant consilium et juvamen. Si quis" autem ejiiscoporum hoc nostrum praaceptum neglexe-" rit adimplere, sciat se ab episcopali officio suspensum

' " et subjeetorum obedientiam esse subtractam, quia" justum est ut eis inferiores non obediant, qui suo" superiori obedire contemnunt. Ne igitur mandatumci nostrum tergiversatione cujusquam valeat impediri,


excommunicationis causam praedictorum, cum caateris A.D. 1215.quse ad hoc negotium pertinuerint, vobis duximuscommittendum; per apostolica vobis scripta man-dantes, quatenus protinus, omni appellatione post-posita, procedatis sicut videritis expedire. Quod sinon omnes," et caetera.

De electione magistri Simonis de Langetuna adecclesiam Eboracensem.

Circa dies istos canonici Eboracensis eeclesise, multojam tempore pastore viduati, impetrata a rege licentia,ad electionem faciendam pariter convenerunt; et licetmultis precibus fuissent a rege rogati, ut Walterumde Grai, Wigorniensem episcopum, sibi susciperent inpastorem, repugnante tamen illiteratura, ipsum eligeredistulerunt,1 veruntamen in electione procedentes ele-gerunt magistrum Simonem de Langetona, fratremarchiepiscopi Cantuariensis, sperantes propter ejusscientiam favorem summi pontificis obtinere. Sed,cum facta electio ad regis audientiam pervenisset,misit nuntios ad curiam Romanam, qui contra electio-nem in prsesentia domini papse exceptiones hujusmodiinduxerunt; allegabant enim archiepiscopum Cantua-riensem regis Anglise hostem esse publicum, ut quibaronibus Anglise iiicentivum contra regem eundemprsebuit et consensum, unde si dictus Simon, qui fraterest archiepiscopi memorati, ad archiepiscopatum Ebo-racensem promoveretur, pax regis et regni diu starenon poterit. Hsec itaque et similia allegantes incom-moda papam ad consensum penitus induxerunt, undecapitulo Eboracensi scripsit in hsec verba:

" Innocentius episcopus, et caetera. Cum magister" Simon de Langetona, cum quibusdam aliis canonicis" Eboracensibus, in nostra nuper esset prsesentia con-

1 Detuleruat in C.

154 EOGERI DE WENDOVEK

A.D. 1215.« stitutus, nos ei viva voce interdiximus, ne ad obti-" nendum archiepiseopatum Eboracensem intenderet," quia id certis ex causis minime pateremur, et ipse" quidem, 'quantum verbis expressit; huic annuit reve-" renter; unde mirari cogimur, et moveri, si ipsum" ambitio adeo excsecaverit, ,ut cum scir.et se post" nostram prohibitionem et suam promissionem ex-" pressam eligi de jure non posse, si tali praestiterit" election! cousensum, quam, nullo alio contradicente," nos irritam haberemus. Sed, ne hac occasione fiat" in Anglia novissimus error pejor priore, vel Ebora-" censis ecclesia diutius maneat pastore viduata, de" communi fratrum nostrorum consilio, per apostolica" vobis scripta prsecipiendo mandamus, et in virtute" obedientisB districte prsecipimus, quatenus electione" hujusmodi non obstante, cum insolentias et machi-" nationes hujusmodi sustinere nolumus nee debemus," omni occasione ac tergiversatione cessantibus, aliquos" ex vobis cum communi omni potestate ad instans" concilium destinetis, qui saltern usque kalendas No-" vembris nostro se conspectui reprsesentent, personam" idoneam cum nostro electuri vel postulaturi consilio" in pastorem; alioquin ex tune nos ipsi curabimus" de idoneo vobis prsesule providere, contradictores, si" qui fuerint, vel rebelles, per districtionem canonicam" graviter punituri. Si vero prsefatus Simon electioni" de se factse consensit, nos in poenam suse prsesump-" tionis statuimus, ut ineligibilis fiat ne de ceetero," absque dispensatione sedis apostolicse speciali, ad" pontificalem eligi valeat dignitatem. Datum idibus" Septembris, pontiticatus nostri anno decimo octavo."

De suspensione Stepham, Ccmtuariensis archiepiscopi.

Hac prseterea tempestate Petrus, Wintoniensis epi-scopus, et magister Pandulphus, domini papse familiaris,ad archiepiscopum Cantuariensem personaliter acce-

FLORES HISTOBIAKUM. 155

dentes ex parte domini papas firmiter prseeeperunt, A.D. 1215.ut sententiam sedis apostolicse in barones Angliselionise generaliter latam suffraganeis Cantuariensisecclesiee committeret publicandam, et ipsemet, quantumad eum spectabat, singulis diebus Dominicis et festivisper totam Cantuariensem diocesim faceret publicare.Erat autem jam idem naves ingressus. ut Bomam adconcilium properaret, unde postulavit inducias quo-usque domini papse colloquio frueretur; ad sententiampublicandam constanter affirmans, quod tacita veritatesententia fuerat in barones lata, et ideo nullo modoillam se publicaturum respondit donee super prsemissisviva voce summi pontificis cognosceret voluntatem.At memorati hujus rei exseeutores, cum arcliiepiscopumdomini papse prseceptis inobedientem cognovissent,auctoritate qua fungebantur usi ipsum ab ecclesiseingressu ac divinorum celebratione suspenderunt; quamille suspensionem humiliter observans sedem apostoli-cam suspensus petivit. Tune episcopus Wintoniensiscum conjudice suo Pandulpho, barones Angliae omnes^qui regem a regno depellere moliebantur, excommu-nicatos denuntians, singulis diebus Dominicis et1 fes-tivis latam sententiam innovavit; sed magnates, quo-niam in authentico domini papse nullus eorum fueratnominatim expressus, dictam sententiam non obser-vantes inanem et quasi pro nihilo reputabant.

De concilia genemli a papa Innocentio Romcecelebrato.

Eodem anno, id est, Dominica3 incarnationis mil-lesimo ducentesimo decimo quinto, celebrata est Eomsesancta et universalis synodus in ecclesia sancti Salva-toris, quse Constantiniana appellatur, mense Novembris,prsesidente papa domino Innocentio tertio, pontificatus

1 Ac in C.

156 ROGEKI DE WENDOVER

A.D. 1215. ejus anno decimo octavo, in quo fuerimt episcopiquadringenti et duodecim. Inter quos fuerimt deprsecipuis patriarchs duo, Constantinopolitanus vide-licet et Hierosolymitanus. Antiochenus vero gravilanguore detentus venire non potuit, sed misit .pro sevicarium suum Anterdidensem episcopum; Alexandri-nus vero sub Saracenorum domino constitutus fecitquod potuit, mittens pro se diaconum germanum suum.Primates autein et metropolitani septuaginta septem,abbates et priores ultra octingentos, procuratores quo-que, archiepiscoporum, episcoporum, abbatum, priorumet capitulorum absentium, certus non fuit numerus.Legatorum vero imperatoris Constantinopolitani, regisSiciliaQ in Romanorum imperatorem electi, regis Fran-cis, regis Anglige, Hungarise, Hierosolymitani, Cypri,Arragonum, necnon aliorum principum et magnatum,civitatum etiam aliorumque locorum, ingens adfuit mul-titude. His omnibus congregatis in loco prsefato, etjuxta morem conciliorum generalium in suis ordinibussingulis collocatis, facto prius ab ipso papa exhorta-tionis sermone, recitata sunt in pleno concilio capitulasexaginta,1 quse aliis placabilia afcque aliis videbanturonerosa. Tandem de negotio Crueifixi et subsidioterrse sanctse verbum prsedicationis exorsus subjunxitdicens, " Ad hsec sane nequid in negotio Jesu Christi" de contingentibus ut non omittatur, volumus et" mandamus, ut patriarchs, archiepiscopi, episcopi," abbates,2 priores et alii, qui curam obtinent ani-'" marum, studiose proponant populis sibi commissis" verbum crucis; obsecrantes per Patrem et Filium et" Spiritum Sanctum, unum solum, verum, seternum" Deum, reges, duces, principes, marchiones, comites" et barones, aliosque magnates, necnon communia" civitatum, viilarum et oppidorum, ut, si personaliter

Quadraginta in C. \ 2 Et inserted in C.


" non aceesserint in subsidium terrse sanctse, com- A.D. 1215." petentem conferant numerum bellatorum cum ex-" pensis ad triennium, necessariis secundum proprias" facultates, in remissionem peccatorum suorum, prout" in literis generalibus est expressum; sed etiam illos" hujus remissionis volumus esse participes, qui prop-" ter hoc opus naves studuerunt fabricare. Renuen-" tibus autem, et si qui ingrati fuerint, protestentur" illis ex parte nostra, ut sciant se super hoc nobis in" tremendo district! Judicis examine responkuros; con-" siderantes tamen prius qua conscientia, qua securi-" tate, comparere poterunt coram unigenito Deo et Dei" filio, cui Pater omnia dedit in manus, si ei pro illo" Cruciflxo servire renuerint in hoc negotio, quasi" proprie sibi proprio; cujus munere vivunt, cujus<f beneficio sustentantur, cujus etiam sanguine sunt" redempti. Nos vero aliis exemplum preobere volentes« triginta millia librarum in hoc onus1 concedimus et" donamus, prseter navigium, quod cruce signatis de" hac urbe atque vicinis partibus conferemus ; assig-" nantes nihilominus ad hoc ipsum negotium tria" millia marcas argenti, quae apud nos de2 quorundam" fidelium eleemosynis remanserunt. Cupientes autem" alios ecclesiarum prselatos necnon et clericos univer-" sos et in merito et in prsemio habere participes et" consortes, statuimus, ut omnes, tam subditi quam" praelati, vicesimam ecclesiasticorum proventuum usque" ad triennium conferant in subsidium terrso sanctfe," illis exceptis, qui assumpto vel assumendo crucis" signaculo sunt personaliter profecturi; nos autem et" fratres nostri sanctse Romanse ecclesise cardinales" plenarie decimam persolvemus. Statuimus etiam, ut" omnes clerici sive laici post crucem assumptam sub

Opus in C, I 2 Wanting in C.


A.D. 1215." beati Petri ac nostra protectione securi maneant," necnon sub archiepiscoporum, episcoporum, ac om-" nium prselatorum ecclesise Dei defensione, et eorum" bona omnia consistant, ita ut, donee de ipsorum" obitu vel reditu certissime cognoscatur, Integra ma-" neant ac quieta. Si qui ^rero proficiscentium ad" prsestandas usuras juramento tenentur adstricti," creditores eorum, ut remittant eis prsestitum jura-" mentum et ab usurarum exactione desistant, eccle-" siastica districtione compellantur; de Judseis hoc" idem statuentes per secularem potestatem, ut ad hoc" faciendum inducantur. Porro ecclesiarum prselati," qui in exhibenda justitia cruce signatis et eorum" procuratoribus aut familiis negligentes exstiterint," sciant se graviter puniendos. Cseterum de virorum" prudentium consilio definimus, ut ita se cruce signati" prreparent, ut in kalendis Junii sequentis post proxi-" mum, et qui disposuerint transire per mare, con-" veniant in regnum Sicilise, alii apud Brundusium," alii apud Messanam, ubi et iios per Dei gratiam" personaliter adesse disposuimus, quatenus nostro" consilio et auxilio exercitus Christianus salubriter" ordinetur, cum benedictione divina et apostolica pro-" fecturus. Nos autem de omnipotentis Dei mise-" ricordia et beatorum apostolorum Petri et Pauli" auctorifcate confisi, ex ilia, quam nobis, licet indignis," Deus ligandi atque solvendi eontulit potestatem," omnibus, qui laborem istum in propriis personis" subierint et expensis, plenam suorum peccaminum," de quibus veraciter fuerint corde contriti, ore con-" fessi, veniam indulgemus, et in retributione justorum" salutis seternse pollicemur augmentum; eis autem," qui non in propriis personis illuc accesserint, sed in" suis expensis juxta facultatem suam viros idoneos" destinaverint, et qui in alienis expensis in propriis" personis accesserint, plenam concedimus suorum ve-

FLOKES HISTOEIARUM. 159

" niam peeeatoram. Hujus quoque remissionis con- A.D. 1215." cedimus esse participes, qui ad subventionem ipsius ~"" terrae de bonis suis congrue ministrabunt, aut circa" prsedicta consilium et auxilium impenderunt oppor-" tunum. Omnibus etiam proficiscentibus in hoc opere" sancta et universalis synodus orationum et bene-" ficiorum suorum suffragium impertitur, ut eis digne" proficiat ad salutem. Amen."

De accusatione Stephani, Cantuariensis archiepiscopi,RomcB facto,.

In hoc concilio steterunt contra archiepiscopumCantuariensem procuratores regis Angloram, abbasvidelicet de Bello-loco^ Thomas de Herdintona etGodefridus de Craucumbe, milites, constanter accusan-tes eum de conniventia baronum Anglise, quodqueipsius favore et consilio iidem barones dictum regema solio regni depellere molirentur; et cum a sedeapostolica literas accepisset, ufc dictos magnates percensuram ecclesiasticam a persecutione regis refrsena-ret, ipse id facere dissimulans ab episcopo Wintoniensiet suis conjudicibus a divinorum celebratione et in-gressu ecclesiae est suspensus, sicque ad concilium pro-perans manifestis indiciis se fuisse prseceptis aposto-licis rebellem ostendit. His et aliis multis in huncmodum allegatis, archiepiscopus, quasi convictus etnon mediocriter confusus, nihil respondit, nisi quod asuspensione postulavit absolvi; cui papa cum indig-natione tale fertur dedisse responsum, " Frater, per" sanctum Petrum, non ita de facili beneficium abso-" lutionis impetrabis, qui non solum ipsi Anglorum" regi, verum etiam Romanes ecclesise, tot et tales" injurias irrogasti. Volumus quoque cum plena fra-" trum nostrorum deliberatione decernere, qualiter tam" temerarium puniamus excessum.'* Tandem, habitosuper hoc cum cardinalibus tractatu, suspensionis


A.D. 1215. sententiam in ipsum archiepiscopum subscriptis literisconfirmavit;

De confirmatione suspensionis ejusdem archiepiscopi." Innocentius episcopus, universis Cantuariensis

" ecclesise suffraganeis, salutem. Ad communem volu-" mus notitiam pervenire, quod nos suspensionis sen-" tentiam, quam venerabilis frater noster P. Win-" toniensis episcopus, et dilectus films P. subdiaconus," et familiaris noster Norwicensis electus, in Stepha-" num, Cantuariensem archiepiscopum, auctoritate" apostolica protulerunt, ratam habemus, et prsecipi-" mus inviolabiliter observari donee idem archiepisco-" pus, qui earn humiliter servat, mereatur ab ipsa," juxta formam ecclesise cautione prsestita, relaxari," uno vinculo in aliud commutato; quocirca universi-" tati vestrse per apostolica vobis scripta prsecipiendo" mandamus, quatenus et vos episcopi prsescriptam" sententiam firmiter observetis, cum interim nullam" eidem debeatis obedientiam exhibere. Datum Lale-" rani, pridie nonas Novembris."

His ita gestis, canonici Eboracensesl pra9sentaveruntdomino papse magistrum Simonem de Langetuna, pos-tulantes ut ejus electionem confirmaret; quibus papa,"Noveritis quod ipsum non habemus pro electo, quia" ilium ad tantam dignitatem promoveri certis de" causis non pateremur; et, cum prsecipue contra pro-" hibitionem nostram ista sit electio celebrata, nos" earn cassamus penitus et in perpetuum damnamus," decernentes utique ut ineligibilis fiat, ne absque<( dispensatione sedis apostolicse ad pontificalem eligi" valeat dignitatem." Cassata igitur electione prsedicta,dominus papa canonicis prsecepit, ut statim in elec-tione procederent; sin autem, ipse eis pastorem

1 Bboracensis ecclesise in C,

FLOEES HISTORIAEUM. 161

idoneum provideret. Tune canoniei, sicut prius pro- A.D. 1215.visum fuerat, elegerunt Walterum de Grai, episcopumWigorniensem, propter carnis munditiam ut asserebant,ut qui ab utero matris virgo permanseret usque inprsesentem diem; ad hoc papa dicitur respondisse," Per sanctum Petrum, virginitas magna virtus est," et nos eum damus vobis." Itaque, accepto pallio,episcopus memoratus rediit in Angliam, obligatus' incuria Romana de decem millibus libris legaliumsterlingorum. Quo facto, redierunt in Angliam Thomasde Herdintona et G. de Craucumbe, milites, venientesque ad regem, qui jam Roffense castrum subjugaverat,ut pnedictum est, Isetissima ei nuntia retulerunt.Audiens autem rex barones Anglise esse excommuni-catos, arehiepiscopum Cantuariensem suspensum, Wal-terum de Grai in archiepiscopatum Eboracensempromotum, quodque de castro Roffensi pro libitudisposuisset, elevatum est nimis cor ejus, et continuocastra movens apud sanctum Albanum cum festinationeperrexit. Quo cum pervenisset, prsesente conventucapitulum intravit, literas de suspensione Cantua-riensis archiepiscopi memoriter recitari fecit, constanterexigens a conventu, quatenus sub testimonio sigillisui prsefatse suspensioniKS confirmatio ad omnes Angliseecclesias, tarn cathedrales quam conventuales, publi-canda mitteretur; quod cum gratanter a conventuconcessum fuisset, continuo post capitulum in claustrocum paucis consiliariis seorsim residens disposuit,qualiter inimicos suos magnates Anglise confunderet,et quemadmodum exteris nationibus, quse sub ipsomilitabant, stipendia provideret. Tandem rex duosordinavit exercitus, ut, videlicet, ex uno baronumirruptiones, qui in urbe Londoniarum morabantur,reprimeret.1 et ex altero ipse aquilonales Anglise pro-vincias petiturus igne simul et ferro quseque sibi

1 Exprimeret in D.U 51972.


A.D. 1215. obvia conterendo deleret. Acta autem sunt haec apudsanctum Albamim decimo tertio kalendas Januarii.1

Prseerant itaque exercitui quern reliquit viri bella-tores, W. comes Saresbiriensis, frater ipsius regis,Falcasius in opere martio expertus, Savaricus de Mallo-leone cum Pictaviensibus, Willelmus Briwere cum totoposse suo, Walterus cognomento Bucc, qui Brebantiisprsefuit; fuerunt et alii cum illis, quos causa pro-lixitatis ad tempus exprimere prsetermitto.

Ut rex Johannes paries AnglicB aquilonales petensrerum depopulationi vacaverit.

B.ex igitur Johannes a villa sancti Albani recedensduxit secum versus aquilonem Willelmum comitemAlbemarlise, Philippum de Albeneio, Johannem Mares-challum, et ex regionibus transmarinis Girardum2 deSoteini, Godeschallum cum Flandrensibus et balistariiset aliis nationibus perversis, qui ncc Deum timebant,nee homines reverebantur; qui, cum nocte ilia apudvillam de Dunestaple paululum quievisset, ante lucemsurgens versus Norhamtonam iter arripuit, omnesquedomos et sedificia baronum divisis agminibus sue-cendebat, spolia cum animalibus rapiebat, atque obviasibi quseque destruens miserabile spectaculum cunctishsec intuentibus prsebebat; et, si forte dies malitiseregis non satisfecit ad rerum desolationem, prsecepitrex incendiariis suis sepes in itinere villasque injectoigne comburere, ut ex damnis inimicorum suorumvisum suum saltern reficeret, et de rapina iniquitatisministros quos habebat nequissimos sustentaret. Captisunt omnes cujuscumque essent conditionis vel setatishomines, quicumque extra coameterium reperiebantur,et variis cruciatibus afflicti ad gravissimam redemp-tionem cogebantur. Castellani, qui in munitionibus

1 Wanting in C . 1 2 Gerardum in C.


baronum erant, cum adventum regis cognovissent, A.D. 1215.castra vacua relinquentes ad latibula confugerunt,victualia hostibus supervenientibus cum spoliis etvaria supellectiliaJ deserentes; rex autem, in castrisvacuis suos imponens, modo prsedicto ad Notingam2

usque cum satellitibus suis nefandissimis properavit.

De rerum depopulation in australi parte Anglice.Interea Willelmus, comes Saresbiriensis, et Falcasius

cum bellatoribus supradictis, quos rex apud sanctumAlbanum dimiserat, assignaverunt castellanos de"Windleshores, de Hertford,3 de Berchamestede, cummanu valida et armata, qui ad observandum intrantescivitatem Londiniarum et egredientes operam darentet baronibus vitae subsidium subtrahere laborarent;quo facto, ipsi per provincias de Essexe, de Hertford,de Middlesexe, de Cantebrige4 et de Huntendune per-vagantes prsedis et rapinis vacabant, villas tributariasefficiebant, homines capiebant, sedificia baronum com-burebant, parcos et vivaria destruebant, pomeriasuccidebant, atque tandem in suburbio Londoniarum,injecto igne, prsedam inde impretiabilem abduxerunt;cumque nuntii ex locis diversis venientes hsec omniabaronibus retulerunt, intuentes se mutuo dicebant," Dominus dedit, Dominus abstulit/' et csetera. Eodemtempore Falcasius cepit municipium Willelmi Maudutde Hamslape, quarto kalendas Decembris. Eodem diecapta est munitio de Tunebregge comitis de Clare aRofiensibus castellanis. Per idem tempus Falcasius adcastellum de Bedefort veniens a custodibus illudexegit, qui tandem septem dierum acceptis induciis,cum a domino suo Willelmo de Bello-campo infra diesmemoratos non haberent succursum, reddiderunt cas-tellum Falcasio prsedicto quarto nonas Decembris,

1 Supellectili in D.2 Kotingeham in C.

8 Herefort in C.4 De Cantebrige wanting in C.

L 2


Qualiter castellum de Belvero regi Anglorumredditum fuerit.

A.D. 1216. Anno gratiae MCCXVI., qui est annus regni regisJohannis decimus octavus, idem rex fuit in dieDominicse nativitatis apud castrum de Notingham, etin crastino castra movens ad villam de Langar venifcet ibidem pernoctavit; mane autem facto, misit nuntiossolemnes ad castrum de Belvero, et ab inclusis illudsibi reddi etiamx cum minis2 exegit. Erant autemcustodes castri prsedicti Nicolaus clericus, filius Wil-lelmi de Albeneio, Willelmus de Stodham et Hugo deCharneles, milites, qui protinus a commilitonibus suisconsilium qusesiverunt, quid sibi foret agendum; dictumnamque eis erat ex parte regis> quod, si unicam decastro reddendo haberet contradictionem, W. de Albe-neio dominus eorum de csetero non comederet sedmorte turpissima moriretur. Fuerunt itaque inclusisangustise undique, et quid agerent ignorabant; sedtamen communi omnium deliberatione in hoc con-senserunt, ut dominum suum castellum reddendo amorte ignominiosa potius liberarent, quam retinendoetiam dominum suum cum ipso castro amitterent.Tune Nicolaus de Albeneio et Hugo de Charneles,assumptis secum castelli clavibus, apud Langar veni-entes ad regem tali conditione castellum reddiderunt,ut cum domino suo misericorditer ageret, et ipsi,salvis sibi equis et armis, sub protectione et pacesecuri permanerent. Rex autem in crastino, in dievidelicet sancti Johannis evangelistse, ad castellumveniens tradidit illud Gaufrido de Butevile et Olivero,fratribus et natione Pictavensibus, accepto ab omnibus,qui in illo erant fidelitatis juramento. de fideli obse-quio, literasque patentes de indemnitate omnium rerumsuarum et possessionum fecit omnibus exhiberi.

i Et inserted in C. | 2 Wanting in D.

FLORES HISTOBIAEUM. 165

De variis pcenarum generibus, guibus affligebanturChristiani,

Interea quidam de exercitu regis ad Duvintonam, A.D. 1216.municipium Johannis de Lasci, venientes vacuum illudinvenerunt, quod continue, jubente rege, complanatumest; quo facto, rex, divisis cuneis nefandis partesaquilonares* penetrans, ignem in sedificiis baronumaccumulando, praedas animalium agendo, spolia rapi-endo, omnia ferro devorando, quseque sibi obvia de-vastando contrivit. Cooperuerunt enim sicut locustseuniversam superficiem terrse membra diaboli, qui adhoc erant etiam a remotis partibus congregati ut de-lerent a facie terrse ab liomine usque ad pecus; dis-currentes strictis ensibus eductisque cultellis villas,domos, coameteria, ecclesias perlustrabant, omnes spo-liabant, ita quidem2 quod nee sexui inuliebri ne par-vulorum parcebant setati; inimicos quoque regis, ubi-cumque reperiebantur, capti sunt et vinculis mancipatiet ad gravissimam redemptionem coacti. Sacerdotesnihilominus ipsis altaribus adstantes, signum Domi-nicse crucis manibus bajulantes, sacris vestibus emi-cantes, capiebantur, cruciabantur, spoliabantur; neeadfuit pontifex, sacerdos, vel levita, qui vulneribusinflictis oleum infunderet vel vinum. Milites vero etalios cujuscumque conditionis3 homines4 pecuniae causapari poena affligentes, quosdam per renes et membragenitalia, alios per pedes et crura, nonnullos permanus, pollices et brachia suspendentes, exspuebantin oculis miserorum sal aceto permixtum, omnino nonintelligentes, quod essent ad imaginem Dei creati etChristi nomine insigniti; alios in tripodibus et crati-culis super candentes prunas applicantes, ac demumin aqua congelata assata corpora balneantes, animas

C.Aquilonales in D.; aquilones in

2 Wanting in C.

3 Conditio in C.4 Wanting in C.

166 KOGERI DE WENDOVEE

A.D. 1216, exhalare compulerunt, et, dum in cruciatu constituticlamarent horribiliter et gemerent miserabiliter prsenimia pcenarum angustia miseri, non fuit qui miseri-cordiam adhiberet, nee tortores aliud ab eis quampecuniam exigebant. Multi, qui terrenam habueruntsubstantiam, dederunt earn tortoribus suis, nee erede-batur eis cum omnia contulissent; alii, qui nil habe-bant, multa promittebant, ut sic saltern per spatiumtemporis brevissimum experta differrent supplicia.Hsec fuit in Anglia persecutio generalis, dum patresa filiis, fratres a fratribus, cives a civibus, ad sup-plicia vendebantur. Nundinse cum mercatis ces»a-bant, res venales in coemeteriis agebantur; agriculturaquievit, nee quisquam ecclesiarum limites egredi aususerat. Inter hsec omnia, quse baronibus inferebantur,convitia, jacebant ipsi in villa1 Londoniarum mulie-rum more paturientium, sollicite cogitantes de cibariiset poculis, si quid eis apponeretur insolitum, quodsublato fastidio illis novum tribueret appetitum; sed,illis dormientibus, rex non dormivit, dum terras eorumet2 possessiones omnes, castra et municipia, a mariaustrali usque ad mare Scoticum in sua potestaterecepit.

Qwibus rex castra tradidit, qua} nuper subegerat.

Cumquie rex, ut dictum est, de rebus baronum prolibitu suo disposuisset, totam terram inter flumenThese et Scotiam cum rebus et castris tradidit Hu-goni de Bailul et Philippo de Hulecotes, assignatisillis militibus et armatis, qui ad illius patrise defen-sionem sufficerent. In pago Eboracensi rerum et cas-trorum custodes constituit Eobertum de Yeteri-ponte,Brienum de Insula et Gaufridum de Luci, cum arma-tis sibi assignatis. Willelmo, comiti Albemarliae, tra-

1 Urbe in C. ) 2 In in C.


didit castrum de Rokingham, de Sauveia, et castellum A.D. 1216.Willelmi de Colevilla, quod Biham appellatur. Fal-casio commisit castrum de Oxonia, de Norhamtona,de Bedeford, et de Cantebregge. Ranulpho Teuthonieotradidit castellum -de Berchamstede; et castrum deHertforde1 Waltero de Godarville, militi de familiaFalcasii. His itaque et aliis omnibus totius regniAnglise dedit rex in mandatis, ut, sicut corpora pro-pria et sua omnia diligebant, res omnes baronum,castra scilicet, sedificia, villas, parcos, vivaria, stagnaet molendina, quemadmodum ipse jam inceperat, ipsirem inceptam simili rabie consummarent; et illi, re-giis non ausi repugnare mandatis, in rebus sibi in-junctis ita sseviebant, quod de magnatum sedibus acbonis aliis, cunctis cernentibus, lamentabile spectacu-lum fpraebuerunt; sicque rex de partibus aquilonisrediens ita suas utilitati omnia disposuit, quod vixduo municipia, id est, Muntsorel et aliud quod fuitRoberti de Bos in Eboraci provincia, in potestatebaronum remanserunt. His omnibus regionibus mise-rabili caede subactis, per confinia "Wallise australestendebat ad partes, ubi in cunctis sibi adversantibuscrudeliter dessBviens plura inimicorum suorum castraobsedit et cepit, quorum qusedam subvertere, quse-dam, impositis viribus armatorum, sub sua potestateredegit.

De excommunicatione in barones lata in specie.

Circa dies istos summus pontifex barones Anglise,quos prius excommunicaverat in genere, ad instantiamregis Anglorum, per subscriptas literas excommunicavitnominatim et in specie sub hae forma; " Innocentius" episcopus, abbati de Abbendune, archidiacono Picta-" vensi, et magistro Roberto, officiali Norwicensis

1 Hereford in C.


A D. 1216.« ecclesise, salutem. Ad vestram volumus pervenire1 lt notitiam, quod nos nuper in general! concilio consti-

" tuti excommunicavimus et anathematisavimus ex" parte ornnipotentis Dei, Patris et Filii et Spiritus" Saneti, auctoritate quoque beatorum Petri et Pauli" apostolorum ejus ac nostra, barones Anglise cum" adjutoribus et fautoribus suis, qui Johannem, il-" lustrem regem Anglorum, cruce signatum et vasallum" Romanes ecclesise, persequuntur, molientes ei regmim" auferre, quod ad Bomanam ecclesiam dignoscitur" pertinere. Insuper excommunicamus et anathemati-" samus omnes illos, qui ad occupandum vel invaden-" dum regnum ipsum, aut impediendum euntes in" ejusdem regis succursum, operam vel opem impen-" derunt, et terras eorundem baronum ecclesiastico" subjicimus interdicto. Aggravamus etiam in eosdem" fortius manus nostras, si nee sic a suo destiterint" iniquo proposito, cum in hac parte pejores Saracenis" existant; decernentes ut, si quis clericus cujuscumque" dignitatis aut ordinis praedictas excommunicationes" aut interdict! sententias violare prsesumpserit, ana-" thematis se nqverit mucrone percussum, et, ni quan-" tocius resipuerit, ab omni officio et beneficio depo-" nendum. Quocirca discretioni vestrse per apostolica" scripta prsocipiendo mandamus, quatenus per totam" Angliam publicare faciatis prsescripta.1 eademque" faciatis auctoritate nostra, sublato cujuslibet condi-" tionis et appellationis obstaculo, inviolabiliter obser-" vari. Volumus etiam nihilominus et mandamus, ut" quosdam barones Anglise, quos venerabilis frater" noster Wintoniensis episcopus et dilecti filii abbas" de Reding2 et magister Pandulphus, subdiaconus et" familiaris noster, delegati a nobis, excommunicates" personaliter nominaverunt, quia ipsos in prsescriptis

1 Scripta prsescripta, I 2 Kading in C.wanting in C. |

FLOEES HISTOKIAEUM. 169

" culpabiles invenerunt, videlicet, cives illos Londinen- A* '121 '" ses, qui fuerunt principales prsenominatse perversita-" tis auetores, et Robertum filium Walteri, S. coinitem" Wintoniensem, R. filium ejus, G. de Mandevile et Wil-" lelmum fratrem ejus, R. comitem de Clare,1 et G. filium" ejus, H. comitem de Hereford, R. de Percy, E. de Vesci," J. constabularium Cestrise, Willelmum de Mubrai, Wil-" lelmum de Albeneio, W. filium ejus, R. de Ros et W." filium ejus, P. de Brus, R. de Creisi, Johannem filium" ejus, Ranulphum filium Roberti, R. comitem Bigod," H. filium ejus, Robertum de Ver, Fuleonem filium" Warini,2 W. Malet, W. de Monte-acuto, W. fiHum" Marescalli, W. de Bello-campo, S. de Kime, R. de" Monte-Begonis, et Nicolaum de Stutevilla, necnon" et alios in praedictorum judicum sententia nomiuatim." expresses, cum complicibus et fautoribus eorundem," auctoritate apostolica excommunicates per totam" Angliam publice denuntiare faciatis et ab omnibus" arctius evitari; singulis diebus Dominicis et festivis" solemniter innovari hujusmodi sententiam facientes" ac denuntiantes inviolabiliter observari ; civitatemque" Londinensem ecclesiastico suppositam interdicto, con-" tradictores per censuram ecclesiasticam appellatione" postposita compescendo. Magistrum etiam Gerva-" sium, Londinensem cancellarium, qui, sicut a judici-" bus prgefatis accepimus, dicti regis et suorum ma-" nifestissimus exstitit persecutor, excommunicatum" publice denuntietis, ac suspensum graviori etiam" poana, nisi congrue satisfecerit, puniendum. Quod" si non omnes, et csetera. Datum Laterani decimo" septimo kalendas Jaiiuarii, pontificatus nostri anno" decimo octavo."

1 Clara in C.3 Fuleonem filium Marescalli in C.

170 KOGERI DE WENDOVEB

De exsecutione sentential prcedictw.

A.D. 1216. Cumque judices prsedicti literas memoratas aece-" pissent, scripserunt omnibus Anglise ecclesiis cathed-

ralibus sive conventualibusl sub hac forma: " Inno-" centius episcopus, et csetera. Hujus igitur auctoritate" mandati vobis districts prsecipiendo mandamus, qua-" tenus barones AngliaB, cum omnibus adjutoribus et" fautoribus suis, qui dominum Johanneni regem Anglise" persequuntur, et omnes illos, qui ad occupandum" vel invadendum regnum ipsum, vel impediendum" euntes in ejusdem regis succursum, operam vel opem" impenderunt, excommunicates denuntietis, et terras" eorundem baronum ecclesiastico interdicto suppositas" publicetis. Denuntietis etiam excommunicatos omnes" barones, qui in prsemisso domini papse rescripto" personaliter nominantur, cum aliis omnibus in prse-" dictorum judicum sententia nominatim expressis," videlicet, Walterum de Nortuna, Osbertum filium-" Alani, Oliverium de Vallibus, H. de Braibrock, E." de Roppele, W. de Hobregge, W. Mauduit, Mauri-" tium de Gant, R. de Berkele, Adam de Lincolnia," K. de Mandevilla, W. de Lanvaleie, Philippum filjum-" Johannis, Willelmum de Tuintune,. W. de Hunting-" feld, Alexandrum de Puintuna^ R de Muntfichet," K. de Greslei, GalFridum constabularium de Mean-" tuna, W. archidiaconum de Hereford, J. de Fereby," R. capellanum Roberti filii-Walteri, Alexandrum de" Suttuna, W. de Colevilla, R. filium ejus, Osbertum" de Bobi, Osbertum Giffart, Nicolaum de Stutevilla," Thomam de Muletune, cives illos Londinenses, ma-" gistrum G. cancellarium, et civitatem Londinensem," ecclesiastico suppositam interdicto publice denuntietis." Has vero excommunicationis et interdictil sententias

1 Sive conventualibus wanting in J 2 Et interdicti wanting in C.C.

FLORES HISTOEIABUM. 171

" in ecclesiis vestris tarn conventualibus quam paro- A.D. 1216." chialibus ad vos pertinentibus publicari ac singulis" diebus Dominicis et festivis faciatis solemniter in-" novari, ita diligenter singula capitula mandati apos-" tolici exsequenteSj et quantum ad vos pertinet" firmiter observantes, ne in pcenam canonicam et" contumacibus debitam incidatis. Valete."

His igilur excommunicationis et interdict!1 senten-tiis per totam Angliam in brevi publicatis, cum adomnium notitiam pervenissent, sola civitas Londonia-rum per contumaciam imiltiplicem illas adeo contem-nendo despexit, quod nee eas barones observare neeprselati publicare decreverunt; dicebant enim generali-ter, omnes literas falsa suggestione fuisse impetrataset ideo millius eas esse momenti, et ex hoc maxime,quod non pertinet ad papam ordinatio rerum lacarum,cum Petro apostolo et ejus successoribus non nisieeclesiasticarum dispositio rerum a Domino sit collatapotestas ; itaque, ad interdicti sive excommunicationissententiam nullum penitus habentes respectum, pertotam civitatem celebrarunt divina, signa pulsantes etvocibus altisonis modulantes.

De depopulatione Eliensis insulw.Eodem tempore Walterus Bucc cum Brebantiis suis,

versus Herebeie Eliensem intrans insulam, ab omnibusecclesiis in ilia constitutis homines rapiens crudelis-simo membrorum eruciatu ad gravissimam redemp-tionem coegit; nee erat cuique diffugium, ubi velsubstantiam vel corpus proprium a periculo liberaret,comes namque Saresbiriensis et Falcasius cum Savaricode Mallo-leone e regione venientes, per pontem deStunteneia insulam ingressi, omnia depopulando, eccle-sias omnes spoliando, prsedictorum reliquias praedonumpenitus rapuerunt. Cathedralem denique 2 strictis ensi-

1 Et interdicti wantiug in C. | 2 Demum in C.

172 ROGEKI DE WENDOVEfl

A.D. 1216. bus ingress! ecclesiam, post gravissimam exspolia-tionem, ne igne concremaretur, prior loci earn ducentiset novem marcis argenti vix rederait. Dominus prse-terea Stephanus Ridel ab ecclesia violenter extractusomnia perdidit quse habebat, equos videlicet et libros,utensilia omnia et vasa; corpus quoque proprium,datis centum marcis, a pcenarum cruciatu vix libera-vit. Milites autem numero quindecim in insula captisunt, cum aliis bominibus multis divers89 conditionis.Ditiores1 milites et nobiliores, licet cum labore, superglaciem evadentes ad urbem Londoniarum aufuge-runt; quidam vero eorum, deficientibus equis in viaprae lassitudine, capti sunt, ita peragere non valentes.Et sic deinde omnia, quse in insula erant, prsedonumusibus sine contradictione cesserunt.

Qualiter bar ones Anglice Lodowicum qlegerunt inregem.

Circa hos denique dies, cum barones Anglise, quijam omnia amiserant quse propensius in hoc seculodiligebant, sicut ex prsemissis evidenter apparet, et•qui spem boni melioris penitus non habebant, ut perse recuperarent amissa, tacti sunt dolore cordis intrin-secus et, quid agerent, ignorabant; tandem communiomnium deliberatione decretum est, ut aliquem poten-tem in regem eligerent, per quern possint ad posses-siones et libertates pristinas revocari, cumque aliquan-diu quern eligerent haesitassent, demum in hoc paritereonsenserunt, ut Lodowicum filium Philippi, regisFrancorum, sibi prseficerent et ipsum in regem Anglisesublimarent. Ratio autem eorum erat, quod trans-marina multitude, quibus rex Anglorum vallatus in-cessit, si per Lodowicum et patrem suam, de quorum

1 Tameu inserted in C.


potestate maxima pars eorum fuit, privatus esset, dum A.D. 1216.a cismarino dictus rex privaretur et transmarino sub-sidio, ipsi quasi solus remaneret imbellis. Cumque,licet sententia omnibus placuisset, miserunt [per] so-lemnes1 nuntios, S. videlicet comitem Wintoniensemet Robertum filium-Walteri, ad regem Philippum etad Lodowicum filium ejus, literas omnium baronumsigillis munitas, obnixius implorantes patrem, ut filiummitteret in Anglia regnaturum, et filium, ut veniretillico coronandus. Nee mora, sed nuntii cum festina-tione ad regem Francorum et filium ejus Lodowicumvenientes literas eis preedictas porrexerunt; quibusdiligenter inspectis et sagaciter intellectis, rex nuntiisrespondit, sese filium suum non missurum antequam abaronibus ad majorem securitatem optimos haberetobsides, viginti quatuor ad minus, de nobilioribustotius regni. Nuntii vero hsec audientes citissimo vo-latu baronibus responsum, quod acceperant, remiserunt;at illi, aliud refugium non habentes, regi Francorumpro libitu suo obsides direxerunt numero supradicto.Quibus receptis et apud Compendium sub salva custo-dia deputatis, animatus est aliquantulum Lodowicus,iterque suum disponere cum festinatione vacavit, quodsuper omnia affectabat; sed, quoniam motio ipsiusLodowici ad tarn arduum expediendum negotium fieriprsecipitanter non potuit, misit quosdam prsecursoressuos in Angliam ante faciem suam, per quos baronibusspem conferret et fidelitatem eorum experiretur. No-mina autem eorum hsec sunt, castellanus de sanctoAudomaro, castellanus de Arraz, Hugo Thacun, Eusta-cnius de Nevilla, Baldewinus Bretel, W. de Wimes,Egidius de Melun, W. de Bello-monte, Egidius de Hersi,Biset de Fersi; hi omnes cum sequela magna militumet clientum per Thamisise flumen descendentes cum

Wanting in C.

ROGERI DE WENDOVER

A.D. 1216. ingenti baronum laetitia ad urbem Londoniarumpervenerunt tertio kalendas Martil

Eodem tempore Stephanus, CantuarieDsis archiepi-scopus, Romse, data cautione quod staret judicio dominipapse de rebus superius expressis, a sententia suspen-sionis absolutus est, ita tamen, quod ante pacem interregem et barones Anglise plene reformatam Angliamnon intraret.

De innovatione sententice factce in barones procontumacia.

Per idem tempus, instante festo Paschali, cum abbasAbbendunise et conjudices ejus contumaciam baronumet Londoniensis civitatis cognovissent, manus suasgravius in eosdem extendentes, iterato edicto, omnibusAngliae ecclesiis conventualibus dederunt in mandatis,ut latam sententiam sub hac forma publicarent; "H." Dei gratia abbas Abbendunensis, et csetera. Exse-" quentes mandatum apostolicum nobis sic3 impositum," sieut tenor literarum nostraruni) quas nuper vobis" transmisimus, vobis plenius intimavit, sancti Pauli" sanctique Martini capitulis, G. de Boclande ejus" ecclesige decano, et conventui Sanctso Trinitatis Lon-" diniarum, literas nostras, domini [papse] rescripti" verba continentes, non solum semel sed ssepe misi-*' mus, eis auctoritate apostolica districte prascipientes," ut excommunicationis et interdict! sententias latas" in persequentes dominum regem et civitatem Lon-" doniarum diligenter publicantes inviolabiliter obser-" varent; qui adeo irreverenter apostolicum vilipendere" mandatum [prsesumunt], quod easdem sententias" publicare vel etiam observare per contumaciam" contempserunt, in divinis obsequiis excommunicatis" scienter communicantes, sententiarum domini papae

1 Wanting in C.


" violatores et mandati ejus contemptores manifestos A.D. 1216." omnino se in omnibus exhibendo; de quibus per" patentes literas capituli sancti Pauli sanctique Mar-" tini, [per] clericos et nuntios ejusdem decani nobis" specialiter destinatas, et per alias sufficientes proba-« tiones, plenam habemus certitudinem et constantem." Preeterea de regno Francorum quidam nobiles ad-" venerunt cum armata manu militum et clientum," quos omnes procul dubio eadem excommunicationis" sententia volumus esse ligatos, nam contra dominum" regem et sanctam Romanam ecclesiam invadunt" regnum Anglise, quotidie deprsedantes illud, et pro" parte detinent occupatum, quod est cunctis in Anglia" et multis alibi manifestum; quocirca jam dictos" nobiles, castellanum videlicet de sancto Omero," Hugonem Thacun, Eustachium de Nevilla, castella-" num de Arraz, castellanum de Beaumeis, Nevolun" de Arraz, Baldewinum Bretel, W. de Wimes, Êgi-" dium de Melun, W. de Bellomonte, ./Egidium de" Hersi, Biset de Feresi, cum complicibus suis et" omnibus illis qui contra regem ad occupandum vel" invadendum regnum Angliaj opem vel operam im-" penderunt, insuper ssepedictum decanum, necnon et" omnes canonicos et clericos cujuscumque dignitatisu aut ordinis de ecclesiis prsefatis et civitate, ad quo-" rum notitiam mandatum pervenerit, vel qui se ab-" sentaverunt, vel quocunque modo procuraverunt quo" minus perveniret ad illos, auctoritate apostolica, qua" fungimur in hac parte, denuntiamus excommunica-" tos ; vobis eadem auctoritate injungentes, quatenus" omnes supradictos excommunicatos publice denuntie-" tis et faciatis per totam parochiam vestram publi-" cari, tarn decanum quam nobiles antedictos persona-" liter nominando, ita circa hoc et illud, quod in" primis literis vobis directum continetur mandatum," solliciti existentes, ne penes summum pontificem," quod absit, possitis redargui de negligentia, sed deC{ diligentia potius commendari, Valete."

176 ROGERI EE WENDOVER

Ut Lodowicus literas consolatorias baronibus miserit.

A,D. 1216. Hac quoque tempestate Lodowicus baronibus et—— civibus Londoniis commorantibus scripsit in hsec

verba ; " Lodowicus, filius Philippi regis primogenitus," universis fidelibus et amicis suis, qui sunt Londoniis," salutem et sinceram dilectionem. Sciatis certissime," quod ipsa die Dominica instantis Paschae erimus" apud Calesiam parati per Dei gratiam transfretare." Super eo, quod vos in omnibus negotiis meis strenue" et viriliter habuistis, vobis refero gratias copiosas ;" vos attente rogantes et attentissime requirentes," quatenus, sicut semper fecistis, adhuc vos fortiter et" strenue teneatis. Yolumus enim quod certi sitis," quod in brevi habebitis nos in succursum vestrum;" et vos attente rogamus, ut super his nullis aliis" suggestionibus falsis vel literis aut nuntiis credatis," eredinms enim quod super his falsas literas habebitis" aut nuntios seductores. Valete."

Eodem tempore exierunt ab urbe Londoniensibarones cum militibus, qui nuper de regno Franciaeadvenerant, ad equestrem ludum cum hastis tanturaet lineis armaturis; cumque equos cursim agitanteset se mutuo cum hastis ludendo percutientes diemaliquantulum protraxissent, quidam ex Francigenishastam, quam tenebat, ludendo dirigens in Gaufridumde Mandevilla, comitem Essexise, ipsum lethalitervulneravit; at idem comes mortem suam percussorisuo, post dies paucos in dolorem multorum moriens,condonavit.

Qualiter Walo legatus ad regem Francorum venit.

Sub his quoque diebus magister Walo1 a dominopapa missus venit in Franciam, ut Lodowici progres-sum in Angliam auctoritate apostolica impediret; qui,cum ad regem Philippum pervenisset, porrexit ei literas

1 Wallo in C.


ex parte domini papse deprecatorias, in quibus conti- A.D. 1216.nebatur, ne permitteret filium suuin Lodowicum An-gliam hostiliter adire vel regem Anglorum inquietarein aliquo, sed ipsum ut Romanse ecclesise vasallumprotegeret et diligeret, cujus regnum ad Romanamecclesiam rations dominii pertinebat. Rex autem Fran-corum, cum hsec verba intellexisset, incontinenti respon-dit, "Regnum Anglise patrimonium Petri nunquam" fuit, nee est, nee erit. Rex enim Johannes, nmltis" retroactis diebus, volens fratrem suum regem Rich-" ardum a regno Anglise injuste privare, et inde de" proditione accusatus et coram eo convictus, damna-" tus fuit per judicium in curia ipsius regis, quam" sententiam pronuntiavit Hugo de Pusaz, episcopus" Dunelmensis; et ita non fuit verus rex, nee potuit" regnum dare. Item, si aliquando fuit verus rex," postea regnum forisfecit per mortem Arthuri, de quo" facto condemnatus fuit in curia nostra." Item dixit,quod nullus rex3 potest dare regnum suum sine assensubaronum suorum, qui regnum illud tenentur defen-dere ; et, si papa hunc errorem tueri decreverit, per-niciosissimum regnis omnibus dat exemplum. Tunequoque magnates omnes uno ore clamare cceperunt,quod pro isto articulo starent usque ad mortem, utvidelicet rex vel princeps per solam voluntatem suamposset regnum dare vel tributarium facere, undenobiles regni efficerentur servi. Acta autem sunt hseeapud Lugdunum die decimo quinto post Pascha.

Qualiter idem legatus Lodowico interdixit ne iretin Angliam.

In crastino itaque, procurante rege Francorum, super-venit Lodowicus ad colloquium, et torvo vultu respi-ciens legatum juxta patrem suum resedit; quo facto,

1 Vel princeps inserted in C.U 51972. M

178 RQGERI DE WENDOVER

A.D. 1216. legatus multis precibus coepit rogare Lodowicum, neiret in Angliam ad invadendum vel oceupandumpatrimonium Romanse ecclesiae, et patrem ejus, utprius fecerat, ne ipsum ire permitteret. Hex autemFrancorum legato protinus respondit dicens, " Ego" domino papse et eeclesise Romanse devotus semper" fui et fidelis, et in omnibus agendis suis negotia" sua omnia efficaciter hue usque promovi, sed nee" modo per consilium meum vel auxilium films meus" Lodowicus contra Romanam ecclesiam aliquid atten-" tabit; veruntamen, si jus aliquid sibi Lodowicus de" regno Anglise vendicat, audiatur, et quod justum" fuerit eoncedatur eidem." Ad haec miles quidam,quern Lodowicus procuratorem suum constituerat, sur-gens,' audientibus cunctis respondit, "Domine rex, res" notissima est omnibus, quod Johannes, dictus rex" Anglise, pro Arthuri nepotis sui proditione, quem" propriis manibus interemit, in curia vestra per" judicium parium suorum ad mortem sit condemna-" tus, ac postmodum a baronibus Anglise pro multis" homicidiis et enormitatibus aliis, quas ibidem fece-K rat, ne regnaret super eos reprobatus, unde iidem" barones guerram contra eum jam moverunt, ut" ipsum a solio regni immutabiliter depellant. Prse-" terea rex ssepe dictus, prsater assensum magnatum" suorum, regnum Anglise domino papae contulit et" ecclesise Romanse, ut iterum iilud reciperet ab eis" tenendum sub anrnio tributo mille niarcarum. Et si1

'* coronam Anglise sine baronibus2 alicui dare non" potuit, potuit tamen dimittere earn; quam statim" cum resignavit, rex esse desiit, et regnum. sine rege" vacavit. Vacans itaque regnum sine baronibus ordi-" nari non debuit: unde barones elegerunt dominum

. " Lodowicum ratione uxoris suaa, cujus mater, regina" scilicet Castellse, sola ex omnibus fratribus et soro-

1 Wanting in C. I 2 Baronum consensu in C.


" ribus regis Angliae vivens fuit." Tune legatus pro- A.D. 1216.posuit, quod rex Johannes erat cruce signatus, undeex constitutione generalis concilii pacem habere debuitusque in quatuor annos, et omnia sua sub protectionesedis apostolicse secura permanere; unde medio tern-pore Lodowicus non debuit guerram dicto regi movere,nee eum a regno privare. Ad hsec procurator Lodowicirespondit, " Eex Johannes ante crucem sumptam guerram" moverat domino Lodowieo, et eastrum de Buncham" obsederat et illud destruxerat; Ariam similiter eepe-" rat et ex maxima parte illam combusserat, et inde" milites multos et servientes captives abdueens adhuc" detinet incarcerates; eastrum quoque de Liens obse-" dit et ibi multos interfecit; comitatum de Gisnes," qui de ligio domini Lodowici feodo est, ferro et" flamma devastavit; et adhuc etiam post crucem" sumptam in guerra est contra dominum Lodowicum," unde justum bellum potest movere contra ipsum."Legatus itaque his rationibus non contentus prohibuit^sicut prius,.sub poena excommunicationis, ne'LodowicusAngliam intrare prsesumeret, et patrem ejus, ne ipsumire perinitteret. His auditis, Lodowicus patri suodixit, " Domine, etsi ego homo vester ligius sum de" feodo quod mihi dedistis in partibus cismarinis, de" regno Anglise ad vos non pertinet statuere quicquam:" unde me subjicio judicio parium meorum, si debetis" cogere me ne prosequar jus meum, et prsecipue tale" jus, de quo mihi non potestis justitiam exhibere." Bogo itaque vos ne propositum meum prsepediatis" quin prosequar jus meum, quia pro hasreditate" nxoris mese usque ad mortem, si necessitas coegerit," decertabo;3' et his dictis Lodowicus cum suis acolloquio recessit. Quod videns legatus rogavit regemFrancoram, ut salvum sibi conductum praeberet usquead mare; cui rex respondit, " Per terrain nostram" propriam conductum libenter prsestabo; sed si forte" incideris in manus Eustachii Monachi, vel aliorum

M 2


A.D. 1216." hominum Lodowici, qui custodiunt semitas maris," non mihi imputes si quid tibi sinistri contingat."Haec audiens legatus iratus a curia recessit.

Qualiter Lodowieus, accepta a patre licentia, inAngliam venit.

Lodowieus postea in crastino sancti Marci evange-listae apud Melun veniens ad patrem suum, rogavit eumcum lachrymis, ne sui itineris propositum impediret;addidit etiam, quod baronibus Angliae juramentumprsestiterat, quod ipsis veniret in succursum, undeprseelegit ad tempus excommunicari a papa, quamcrimen incurrere falsitatis. Videns autem rex constan-tiam filii sui et animi angustiam licentiam concessitilli et cum benedictione dimisit. Tune Lodowieus,missis ad curiam Romanam nuntiis, qui ibi jus, quodsibi de regno Anglise vendicabat, coram domino papaprotestarentur, sub omni eeleritate cum comitibus,baronibus, militibus et servientibus multis, qui secumiter Anglicanum juraverant, festinavit ad mare, utlegatum in Angliam prseveniret. Venientes igituruniversi ad Caleis portum, invenerunt ibi sexcentasnaves et quater viginti coggas bene paratas, quasEustachius Monachus contra adventum Lodowici ibi-dem congregaverat, illasque cum festinatione omnesingressi Neptuno sese commiserunt, atque velis paten-tibus sequora sulcantes in Tanet insulam in loco, quiStanhore dicitur, duodecimo kalendas Junii appulerunt.Erat tune rex .Johannes apud Doveram cum exercitusuo, sed, quoniam alienigenis fuit stipendiariis vallatuset militibus transmarinis, Lodowico applicant! nonest ausus oceurrere, ne forte in necessitate belli ipsumrelinquentes ad Lodowicum sese transferrent ; undeprseelegit ad tempus recedere, quam dubium certameninire. Fugit ergo rex a facie Lodowici, relinquensDoverense castrum sub custodia Huberti de Burgo;


nec cessavit donee prius ad Guldeford, ac delude ad A.D. 1216.Wintoniam usque, fugiendo pervenit. At Lodowicus,cum neminem sibi resistere cognovisset, apud Sand-wicum de navibus exiens provinciam totam, praeterDoverense castrum, sibi continue subjugavit. DeindeLondonias veniens cum ingenti omnium baronumIsetitia susceptus est; cepit ibique homagia et fideli-tatem ab omnibus baronibus ac civibus, qui ibidemexspectaverant ipsius adventum. Ille vero tactis sacro-sanctis evangeliis juravit, quod singulis eorum bonasleges redderet simul et amissas hsereditates; scripsitetiam regi Scotorum, et cunctis magnatibus Anglise,qui nondum sibi homagium fecerant, ut ad ejus fide-litatem venirent vel a regno Anglise cum festinationerecederent. Quid plura ? concurrebant ad ejus edictumWillelmus comes Warrennse, W. comes Arundel, W.comes Saresbiriensis, W. Mareschallus juvenis, et aliimulti cum illis, regem Joharinem deserentes, quasiplena jam securitate concepta quod Lodowicus regnumAnglise obtineret. Constituit autem dictus Lodowicusmagistrum Simonem de Langetuna cancellarium suum,cujus praedicatione tarn cives Londinenses quam baro-nes omnes excommunicati divina celebrare fecerunt,qui etiam ipsum Lodowicum ad consensum traxerunt.

Qualiter Walo legatus, Lodowicum sequens, inAngliam venit.

Eodem tempore, cum Walo1 legatus de progressu Lo-dowici in Angliam certificates fuisset, ipse, ut diligensmandati exsecutor apostolici, ipsum secuturus transfr«-tavit itaque illsesus inter hostes transiens apud Glover-niam ad regem Johannem pervenit; quern rex cummagna alacritate suscipiens spem suam totam in eo po-suit hostibus resistendi. At legatus, episcopis, abbatibus,

1 Wallo in C.


A.D. 1216. cum clericis, quos habere poterat, convocatis, Lodowi-cum nominatim cum complicibus et fautoribus suis,et preecipue magistrum Simonem de Langetuna, pul-satis campanis et can del is accensis excommunicavit,prsecipiens ipsis episeopis et aliis universis, ut singulisdiebus Dominicis ac festivis per totarn Angliam sen-tentiam publicarent; sed ad hsec magister Simon deLangetuna et magister Gervasius de Hobregge, ecclesisesancti Pauli Londinensis prsecentor, qui1 cum quibus-dam aliis, dixerunt, se pro jure et statu Lodowiciappellasse, unde sententiam illam irritam habueruntet inanem. Eodem tempore recesserunt a rege Johannemilites omnes et servientes de regione Flandrensi etfmibus transmarinis, prsoter solum Pictavenses, quorum

- quidam Lodowico adhseserunt, nonnulli vero ad propriaremearunt.

Qualiter Lodowicus australes Anglice provinciassubjugaverit.

Sub diebus istis Lodowicus ab urbe Londoniarumin maximo militum tumultu exiens Cantise provinciamhostiliter invasit, eamque sibi totara, prseter Doverensecastrum, nemine resistente subegit. Deinde progrediensSuthsexam cum villis et munitionibus potenter obti-nuit, ubi juvenis quidam, Willelmus nomine, Lodowicofidelitatem facere contemnens, congregatis ad millesagittariis, loca deserta et nemorosa, quibus ilia abun-dat regio, petivit, atque toto hostilitatis temporeFraneigenis nimis infestus multa ex eis millia inter-fecit. Lodowicus tandem Wintoniam veniens civitatemsibi cum castello et tota provincia subjugavit. Hugode Nevilla ad Lodowicum veniens reddidit ei castel-lum de Merleberge et homagium fecit. Deinde adHodiam, municipium episcopi Wintoniensis, Lodowicus

1 Wanting in C.


se conferens turrim obsedit. Erant autem in ea tres A.D. 1216,tantum milites et decem servientes, qui constanterdefensioni vacabant; nam de tertia postquam Franci-gense machinas suas in orbem turris collocassent etinsultus acerrimos et erebros fecissent, exierunt deturri dicti tres milites et tot servientes, atque exadversa parte totidem occupantes milites et clientessine sui Isesione in turrim sese receperunt. Denique,completis in obsidione octo diebus. reddiderunt turrimLodowico et e'gressi sunt numero tredecim tantum,salvis sibi equis et armis, in magna admirationeFrancorum. Cesserunt igitur in potestatem Lodowiciomnes provincise australes, prseter sola castella deDovera et Windleshores, quse optime militibus munitaad Lodowici sese prseparabant adventum. IntereaWillelmus de Man de villa, Robertus films-Walteri etWillelmus de Huntingefeld, in multitudine gravi mili-tum et elientum, provincias de Estsexe1 et de Suth-folc Lodowico subjugarunt. Inter haec omnia rexJohannes castella de Walingeford,2 de Corf, de War-ham, de Bristollo, de Divisis, et alia, quse longumest dinumerare, militibus, victualibus et armis optimemunivit.

Quid nuntii Lodowici Romce egerint.

Circa dies istos nuntii Lodowici, quos ad curiamRomanam miserat, eideui scripserunt sub hac forma;" Excellentissimo domino suo Lodowico, domini regis" Francorum primogenito, D. de Corbolio, J. de Mon-" tevisito,3 et G. Limeth, nuntii, salutem et fidele" servitium. Noverit excellentia vestra, quod nos die" Dominica ad mensem Paschse venimus ad dominum<( papam, salvis personis et rebus nostris, et eodem

1 Hesexie in C. \ s j)e Monte in Sito in C.2 Wallenforde in C.


A.D. 1216.« die intravimus statim ad ipsum, quern hilarem" inveninras sed vultu tristem se nobis exhibuit; et," prgesentatis literis nostris et proposita salutatione ex" parte vestra, ipse iiobis respondit, quod dominus" vester non sit dignus salutatione nostra. Ego vero" statim respoudi, 'Pater, credo quod, auditis rationi-" ' bus et excusationibus domini nostri, invenietis" ' eum dignum salutatione vestra, utpote Christianum," ' catholicum, vobis et Romanse ecclesise semper de-" ' votum;' et sic illo die a prsesentia domini papse" recessimus, sed in recessu nostro benignissime dixit" nobis dominus papa, quod nos libenter audiret" quando et quoties vellemus. Sequenti die Martis" dominus papa misit servientem quendam ad hos-" pitium nostrum, ut veniremus ad ipsum, et statim" venimus ante eum ; et ipse multa dixit contra nos" cum2 proposuissemus causam nostram, quse vide-" bantur impugnare factum vestrum et rationes ves-" tras, et statim finito sermone, percusso pectore suo s

" cum magno gemitu, infremuit spiritu et dixit, 'Heu" ' mihi, quia in hoc facto ecclesia Dei non potest" ' evadere confusionem; si enim rex Anglise vincitur," ' in ipsius confusione confundimur, quia vasallus*' ' noster est et tenemur eum defendere; si dominus" c Lodowicus vincitur, quod Deus avertat, in ipsius" ' leesione leeditur Romana ecclesia, et ipsius laBsionem" ' propriam reputamus; semper habuimus spem4 et" ' adhuc habemus, quod ipse in omnibus necessitatibus" ' debeat esse brachium, solatium in oppressionibus," ( et refugium in persecutionibus ecclesise Romanse.'" Et in fine dixit, quod melius vellet mori, quam" aliquod malum vobis accideret in hoc facto; et sic" ilia die recessimus. Prseterea de consilio quorundam" cardinalium exspectamus diem Ascensionis, ne sta-

1 Non in C. I 3 Spem enim semper habuimus2 Wanting in C. | in C.

FLORES HISTOKIARUM. 185

" tuatur contra vos, quoniam die ilia solefc papa A.D. 1216." innovare sententias suas; dixerat enim nobis papa," quod ipse exspectaret. nuntios domini Walonis." Valete."

Hie ponuntur objectiones Lodowici et baronum Anglicecontra regem Johannem.

Prima propositio contra regem Anglise fuit in prse-sentia domini papse a nuntiis supradictis, quod Arthu-rum nepotem suum propriis manibus per proditioneminterfecit, pessimo mortis gen ere, quod Angli murdrumappellant; pro quo facto idem rex condemnatus fuitad mortem in curia regis Francorum per judiciumparium suorum. Ad hanc objectionem opponit domi-nus papa, quod barones Francise non potuerunt judi-care eum ad mortem, quia sit rex inunctus et ita sitsuperior; per barones, tanquam inferiores, non potuitad mortem condemnari, quia major dignitas quodam-modo absorbet minorem, et prseterea incivile videturet contra canones esse, in hominem absentem, nonvocatum, non convictum, nee confessum, mortis ferresententiam. Ad hoc nuntii supradicti responderunt," Consuetude est in regno Francorum, quod rex habet" omnimodam jurisdictionem in homines suos ligios;" et rex Anglise erat suus homo ligius, tanquam comes" et dux; ergo, licet esset alias rex inunctus, tamen" tanquam comes et dux erat de x jurisdictione domini" regis Francorum. Sed si comes vel dux in regno" Francorum2 delinqueret, posset et deberet judicari" ad mortem per pares suos; immo si non esset dux" vel comes vel homo ligius regis Francise, et deli-" quisset in regno Franciee, ratione delicti in regno" perpetrati potuerunt barones eum judicare ad mor-

1 In in C.2 Sed Francorum wanting in C.


A.D. 1216. « tern ; alioquin si rex Anglise, quia rex erat inunctus," non posset judicari ad mortem, impune posset in-" trare regnum Francias et interficere barones Franciae," sicut interfecit Arthurum." Ad hsec papa; "Multi" imperatores et principes, et etiam Francorum reges,".nmltos in annalibus occidisse leguntur innocentes," nee tamen quenquam illorum legimus morti addie-" turn;1 et cum Arthurus apud Mirebellum castrum," non ut innocens, sed quasi nocens et2 proditor do-" mini et avunculi sui, cui homagium et ligantiam" fecerat, captus fuerit, potuit de jure morte etiam" turpissima sine judicio condemnari."

Secunda, objectio eorundem contra regem Johannem.Secunda objectio contra regem fuit, quod ssepe

citatus non personaliter juri pariturus comparuit, neesufficientem respdnsalem pro se ad curiam Regis FrancisBdestinavit. Ad hoc dicit papa^ quod si rex Angliaefuit tantum contumax, quia citatus non venit neemisit, sed propter contumaciam non solet quis puniriad mortem, nee debet; ergo barones Francise nonpotuerunt judicare eum ad mortem, sed saltern aliomodo punire eum, per ablationem scilicet feodi sui."Nuntii responderunt, "Consuetude est in regno Fran-" cise, quod ex quo aliquis accusatur coram suo judice" de tarn crudeli homicidio, quod murdrum appellatur," et ille qui accusatur non venit, nee ullo modo3

" legitimo se excusat, pro convicto habetur, et tan-" quam convictus per omnia judicatur, et etiam ad" mortem, ac si preesens esset." Ad hsec papa respon-dit, quod pactio potuit esse inter regem Francise etdueem Normannise, vel antiqua consuetudo, quod duxNormanniae non debet venire ad citationem regis

1 Addictos in D.2 Sed ut proditor in C.

3 Nullo in D.

FLORES HISTORTARUM. 187

Francise nisi in marchiam; unde, si non venit citatus, A.D. 1216.nonl deliquit, nee propter hoc potuit taliter puniri.Item dicit papa, quod si sententia lata fuerit contraregem Anglise, non tamen mandata fuit exsecutioni,quia non fuit occisus; unde proles, *quam suscepitpostea, debet ei in regno succedere, quia rex Anglieanon commisit crimen Isesae majestatis, nee crimenhsereseos, pro quibus tantum films exhaeredatur prodelicto patris. Ad haec nuntii responderunt, "Corisue-" tudo est in regno Franciee, quod ex quo aliquis est" damnatus ad mortem, quod proles suseepta post" sententiam damnationis succedere non debet, geniti" tamen ante sententiam succedere debent;" sedtamen super hoe nuntii litigare noluerunt. Item dicitpapa, quod licet rex Anglorum judicatus esset admortem, et etiam filii de carne sua geniti, non id-eo2

Blanca deberet ei succedere, sed propinquiores degenere ejus, videlicet proles fratris primogeniti, et itasoror Arthuri, vel Otho, qui fuit films sororis primo-genitae; et si ponatur, quod regina Castellae debeatsuccedere, et ita Blanca' filia ejus, non est verum,quia masculus debet praeferri, rex scilicet Castellse;et, si nullus esset masculus, praeferri deberet reginaLegionum tanquam primogenita. Ad haec nuntii dix-erunt, "Filii fratris non debent succedere ex quo" tempore latae sententiae frater non vivebat, et ita" neptis, soror scilicet Arthuri, non debet succedere," quia non est in linea descendenti, cum sit filia" fratris ; similiter tempore3 sententiae mater Othonis" non vivebat, ergo non successit, ergo Otho non" debet succedere; sed regina Castellse vivebat, quse" soror erat, et ideo successit, ergo, mortua regina" Castellse, proles ejus successit et succedere debuit,"Ad hoc dicit papa, quod rex Castellse succedere debet,

1 Nee modojn C. | 3 Latae in C.2 Jam in C."


A.D. 1216. quia masculus est, vel regina Legionum tanquam pri-~ mogenita. Nunfcii dixerunt, quod cum plures sint /

hseredes, qui alicui debent succedere, et ille, qui primoloco debet succedere, taceat vel haereditatem ad irenegligat, ille qui ultimo loco est, si vult adire hsere-ditatem, investiri debet hsereditate ilia secundum con-suetudinem approbatam, salvo tamen jure alterius sireclamaverit; et ideo dominus Lodowicus intrat regnumAnglise ut suum, et, si quis propinquior velit superhoc reclamare, dominus Lodowicus faciet inde quoddebet.

Tertm objectio contra regem Johannem.

Tune dixit papa, quod regnum Anglise suum pro-prium est, et est in possessione dominii ratione fide-litatis, quse super hoc est ei facta per juramentum, etetiam ratione census, qui jam ei solutus est de regno;unde, cum in nullo delinqueret, non deberet sibi guer-ram movere Lodowicus, nee deberet eum spoliare aregno Anglise per guerram, maxime cum rex Anglisemultas habeat terras in feodo regis Francise, de qui-bus potest ei movere guerram. Ad hsec nuntii;" Mota fuit guerra et justum bellum contra regem" Anglise antequam regnum illud esset domini papse;" sed1 de regno Anglise venit Willelmus Longaspada," et multi alii cum eo, in manu valida et armata," qui damna multa et injurias intulerunt domino" Lodowico in terra sua propria, et ideo dominus" noster potest movere justum bellum contra regem" Anglorum." Ad haec papa dixit, quod licet rexAnglise moverit bellum Lodowico, non ipse tamen de-beret ei movere guerram, sed deberet conqueri dominosuperiori, scilicet papse, cui subest rex Anglise tan-quam vasallus ejus. Ad hsec nuntii responderunt,

1 Nam in C.

FLOKES HISTOBIAEUM. 189

quod consuetude est, ex quo aliquis vasallus alterius A.D. 1216.movet guerram alicui auctoritate sua, ille, cui motaest guerra, potest ei movere guerram auctoritate sua,nee tenetur conquer! domino illius; et, si dominusvult defendere vasallum suum quamdiu movet talemguerram, ipse dominus dicitur facere guerram. Itemdicit papa, quod in generali concilio statntum est,quod inter omnes discordantes debet esse pax veltreuga usque ad quatuor annos pro succursu terrsesanetse, et ideo tempore medio Lodowicus non debetregno Anglise guerram movere. Nuntii dixerunt, quodin recessu suo a Francia Lodowicus non fuit requi-situs de pace vel treuga; et, si requisitus esset, cre-diderunt tantam esse malitiam regis Anglise, quodnoluit pace vel treuga gaudere. Item dicit papa,quod rex Anglise cruce signatus est; unde, ex con-stitutione generalis concilii, ipse rex et omnia suadebent esse sub protectione ecclesise. Ad hoc nuntiiresponderunt, quod rex Anglise ante crucem sumptamguerram moverat domino Lodowico et damna multafecerat, castra sua ceperat et adhuc milites suos etservientes incarceratos retinet, et hucusque in guerraest contra dominum Lodowicum, nee pacem vel treu-gam cum eo habere voluit, super hoc etiam sseperequisitus, Item dicit papa, quod de communi con-silio generalis coneilii excommunicaverat barones An-glise et omnes fautores eorum, et ita dominus Lodo-wicus sententiam inctirrisse videtur. Nuntii dixerunt,quod Lodowicus non adjuvat barones Anglise neefovet eos, sed jus suum prosequitur; nee etiam creditLodowicus, nee credere debet, quod dominus papa veltantum concilium injuste aliquem velit exeommuni-care, nam tempore latse sententise dominus papa ne-sciebat quod Lodowicus haberet jus de regno Anglise,et, cum hoc illi constiterit, non credit dominus Lodo-wicus quod concilium possit ei jus suum auferre.Item dicit papa, quod rex Francorum et Lodowicus

190 ROGERI DE WENBOVER

A.D. 1216. films ejus, post sententiam a baronibus Francise inregem Angliae latam, ipsum " regem" appellaveruntet pro rege habuerunt, et cum eo tanquam cum regeAnglise treugas statuerunt. Ad hsec nuntii responde-runt, quod, post latam sententiam a baronibus inregem, nunquam ilium pro rege habuerunt, sed ipsum"regem depositum" appeljaverunt sicut abbas depo-situs, et quilibet alius, dici solet. Novissime verodicit papa, quod ipse statuet super his antequam ve-niant nuntii domini Walonis.1

Qualiter Lodowicus orientales Anglice provinciasdevastaverit.

Sub diebus istis Lodowicus, in fortitudine graviversus orientalem Angiias plagam equitationem faciens,urbes et villas de Estsexe, Suthfolc et de2 Nortfolcmiserabiliter spoliavit, et castellum Norwici vacuumreperiens suos imposuit illasque regiones omnes subtribute constituit; ad villam quoque de Len exercitumgrandem mittens earn subjugavit, civesque captivosinde abducens ad gravem eos redemptionem coegit;quo facto, [Francijcum praeda et spoliis innumerisLondonias sunt reversi. Veniente ibidem ad Lodowi-cum Gileberto de Gant, comitatus Lincolnise ipsumgladio donavit; quem protinus illuc direxit, ut irrup-tiones castrorum de Notingham et de Newerc repri-meret, quae omnes baronum sedes ac domos incompara-biles in finibus illis succenderant et terras eorum insua proprietate receperant. Quo utique temporeK-obertus de Ros, Petrus de Brus et Richardus dePerci Eboracum cum tota provincia Lodowico sub-jecerunt; Gilbertus de Gant et Robertus de Roppelleurbem Lincolnise ceperunt et provinciam illam, preeter

1 Wallouis in C. I 2 Wanting in C.


castellum, totam sub ammo eensu posuerunt, deinde A.D. 121&,Hollandiam1 invadentes spoliabant earn et [sibi] tri-butariam fecerunt; rex Scotorum Northanhumbrorumprovinciam Lodowico subjugavit totam, prseter castellaquse Hugo de Bailul2 et Philippus de Hulecotes con-tra hostium incursiones strenuissime defendebant; hasautem omnes provinciaa Lodowico subjects erant etjuratse. Eodem tempore Walo legatus exegit pro-curationes per totam Angliam ab ecclesiis cathedralibuset domibus religiosis, pro singulis scilicet procura-tionibus quinquaginta solidos; omnia etiam beneficiaclericorum pariter ac virorum religiosorum, qui Lodo-wico et haronibus auxilium., consilium, vel favoremimpenderant, [sequestravit], qu.se omnia in suos etclericorum suorum usus convertit.

De obsidione castri Doverensis facta a Lodowico.

Eodem anno, instante nativitate sancti JohannisBaptistse, Lodowicus in fortitudine gravi militum etclientum Doverense castrum obsidione vallavit, missoprius ad patrem suum propter petrariam, quss " Mal-veisine" Gallice nuncupatur, qua cum machinis aliis[Franci]ante castrum locata muros acriter crebrisictibus verberabant; sed Hubertus de Burgo, milesstrenuus, cum aliis septies viginti militibus et servien-tibus multis, qui1 in illo erant defensioni insistentes,multos ex hostibus prostraverunt, donee Galligenae,comperto damno, tentoria sua et machinas a castrolongius retraxerunt; unde Lodowicus nimia succensusira pejerando juravit sese non recessurum quousque,capto castello, inclusi omnes suspendio traderentur*Construxerunt quoque ibi tabernacula multa et aedi-ficia ante introitum castri ad terrorem inclusorum, itaut locus ille similitudinem nundinarum prseferretf

1 Holandiam in C. I 2 Bailuel in C.


A.D. 1216. cogitabant enim fame et diuturna obsidione ad dedi-tionem1 compellere quos armis subjugare nequibant.

De captione castelli de Cantebregge.

Per idem tempus qusedam pars baromim, qui Lon-doniis remanserant, equitationem facientes deprsadatisunt provinciam de Cantebregge totam et munitionemillam ceperunt, atque viginti servientes, quos in eainvenerant, vinculis constrinxerunt et secum abduxe-runt. Inde progredientes, provincias de Northfolc etSuthfolc perlustrantes, spoliabant cum ecclesiis uni-versis; villas quoque Guernemuam, Dunewicum etGipeswicum ad redemptionem gravissimam compule-runt; tandem per Colecestriam prsedam agentes etibidem simili rabie ssevientes ad nota Londoniarumlatibula sunt reversi.

De obsidione castri de Windleshores.

His ita gestis, iidem barones, magno exercitu con-gregato, castellum de Windleshores cuneis militaribusobsederunt; erat autem princeps militise illius comesNivernia3, de Guenelonis genere proditoris; qui, ma-chinis ad castrum applicatis, muros acriter invaserunt.Fuit itaque in castro custos sumnms Ingelardus deAthie, vir in opere martio probatissimus, cum militibussexaginta et eorum sequela, qui constanter defensionivacantes hostes a muris longius repellere nitebantur.Cumque rex Johannes castrajde Dovera et de Windle-shores cognovisset obsessa, congregavit exercitum gran-dem de prsesidiis castrorum suorum, quo stipatus dis-currit tempore messis per terras comitum et baronum,sedes eorum cum frugibus concremando damnum rionmodicum hostibus irrogavit; tandem provincias de

1 Ad deditionem wanting in C.

PLOBES HISTORIAKUM. 193

Northfolc et1 Suthfolc pervagatus, simili rabie ibidem A.D. 1216.in rebus comitis de Arundel, Eogeri Bigot, Willelmide Huntingfeld, Kogeri de Cresi2 et aliorum magnatumdessevit. Novissime autem cum hsec omnia baronibus,qui in obsidione castri de Windleshores parum, immonihil, proficiebant, nuntiata fuissent, decreverunt obsi-dionem solvere, ut regi Johanni, qui jam circa mari-tima in Suthfolc, ut dictum est, prsedas agebat etrapinas, viam praecluderent revertendi ; sicque perconsilium comitis Mvernise, qui, ut dicebatur, donariisregis Anglise corruptus fuerat, de nocte ab obsidionerecedentes, relictis tentoriis, versus Cantebregge cumfestinatioiie iter arripiunt, ut regem jam dictum subcaptione conciuderent; sed ille per exploratores suos,quos optimos habuit, prsemonitus3 antequarn baronesad Cantebregge pervenissent, ipse in villam de Stam-ford callidus sese viator receperat. Deinde, cum fes-tinatione partes penetrans .aquilonis castrum Lincolniseaudivit obsessum, eo summopere properabat; * sed fuge-runt a facie ejus Gilebertus de Gant cseterique No-renses, qui ad obsidionem convenerant, prsesentiam ejusut fulmina metuentes. Barones quoque, qui regem inse-cuti fuerant, cum se cognovissent illusos, prsedis vacabantet rapinis, et reruni depopulation! curam adhibebant;deinde cum prsedis et spoliis Londonias sunt reversi,ubi ad custodiam civitatis milites assignantes, apudDoveram ad Lodowicum profecti sunt. Rex veroJohannes interea versus Wallise confinia se conferenscastella baronum ibidem obsedit et cepit, qass omniacomplanari preecepit; in sedificiis autem et pomeriiseorundem baronum illuc pari cmdelitate exardescensmiserabile spectaculum intuentibus prsebuit. Eodemtempore, mense Augusto, Alexander, rex Scotorum,

1 De inserted in C.2 Creisi in C.3 Prsemunitus in D.

U 51972.

4 Quod summopere foryjsitare(sic) in C.


A.D. 121?. apud Doveram ad Lodowicum cum exercitu magno,propter metum regis Johannis, veniens fecit ei homa-gium de jure suo, quod de rege Anglorum teneredebuit; sed veniendo versus Lodowicum,1 dum transi-tutn faceret per castellum Bernardi, quod erat defeodo Hugonis de Bailul, in provincia de Haliwercfolcsitum, dictus rex cum magnatibus illius regionis cas-tellum circumivit, ut videret si ex qualibet parte essetexpugnabilis, balistarius quidam, qui in castro erat,telum emittens, Eustachium de Vesci virum nobilemet potentem in fronte percussit, qui, cerebro cumcapite perforate, illico spiritum exhalavit; habuit enimdictus Eustachius sororem regis Scotise uxorem; undeidem rex cum universo baronum collegio exstiteruntnimis animo consternati. Rex quoque, facto homagio,ut prsedictum est, ad propria remeavit.

Ut proditio Francorum dctecta fuerit.

Contigit hac tempestate vicecomitem de Melun,virum nobilem de regno Francorum, qui cum Lodo-wico in Angliam venerat, in urbe Londoniarum gra-viter infirmari; qui, cum mortem sibi imminere cog-nosceret, adscivit ad colloquium suum quosdam baronesAnglise, qui ob custodiam civitatis in urbe remanse-rant, et confessus est audientibus cunctis, dicens eis," Doleo," inquit, " super desolatione et subversione" vestra, quod vos, quse vobis imminent pericula," ignoratis; juravit namque Lodowicus et sedeciin cum" eo de regno Francorum comites et barones, quod," si contigerit eum Angliam subjugare et regem" corcnari, ipse omnes illos, qui nunc cum ipso mili-" tant et regem Johannem persequuntur, ut proditores" domini sui perpetuo damnaret exilio et omne genus

1 The clauses of the sentencecvuoa exercitu Lodowi-

cum are awkwardly transposed inD.


" deleret de terra ; et, ne hoc vobis vertatur in A.D. 1216." dubium, ego, qui hie continue moriturus jaceo, in" periculo animse mese vobis affirmo me unum esse" ex illis qui hoc cum Lodowico juraverunt. Unde" summopere mine consulo, ut utilitati vestrae provi-" deatis in posterum, et ea, quse jam vobis dixi, sub" sigillo secreti teneatis;" et, his dictis, nobilis illecontinuo exspiravit. Cum autem verba hsec interbarones disseminata fuissent, contristati sunt valde,dum se perplexes undique cognovissent; Lodowicusenim terras eorum et castella, qnse jam in locis diver-sis subjugaverat, illis murmurantibus, Francigenis dedit,et, quod magis dolebant, notam eis proditionis impo-suit; auxit prasterea tristitiam eorum, quod singulisessent diebus excommunicati simul et omni honoreterreno privati, unde in maximam corporis et animseangustiam inciderunt. Oogitaverunt multi ex eis adfidelitatem regis Johannis redire; sed timuerunt valde,ne ille, quern tot talibusque convitiis in odium suiprovocaverant, vellet eos admittere poanitentes.

De morte Johannis, regis Anglice.

Tandem, cum Lodowicus apud Doveram obsidionemdiu et inaniter protraxisset, rex Johannes in fortitu-dine gravi provincias de Suthfolc et de Northfolcmisera afflictione contrivit. Novissime per urbem, quseLen appellatur, transitum faciens ab urbanis cumgaudio susceptus est et magnis donariis honoratus.Deinde versus aquilonem iter arripiens in fluvio, quiWellestrem dicitur, carretas omnes, bigas et summarios,cum thesauris, vasis pretiosis et rebus omnibus, quse1

propensiori cura dilexit, inopinato eventu amisit ;aperta est enim in mediis fluctibus terra et voragines

. in D.N 2

196 EOGEEI DE WENDOVEE

A.D. 1216. abyssus, quse absorbuerunt universa cum hominibus etequis, ita quod nee pes unus evasit qui casum reginuntiaret. Rex tamen cum exercitu suo vix. elapsusnocte sequent! apud abbatiam, quse Suinesheved dici-tur, pernoctavit, ubi, ut putabatur, de rebus a flueti-bus devoratis tantam mentis incurrit tristitiam, quodacutis correptus febribus coepft graviter infirmari;auxit autem segritudinis molestiam perniciosa ejusingluvies, qui nocte ilia de fructu persicorum et noviciceris potatione nimis repletus febrilem in se caloremacuit fortiter et accendit. Yeruntamen summo inde di-luculo, licet cum labore recedens, ad castellum de Laforthospitaturus perrexit, ubi maxima corporis prsegrava-tus molestia in crastino vix ad castellum de Newercequo vehente pervenit; quo in loco invalescente morbo,ab abbate de Crocstuna consilium confessionis eteucharistiam suscepit. Deinde Henricum, filium suumprimogenitum, regni sui hseredem constituit, regnum-que Anglise illi jurare fecit; literas etiam sigillo suomunitas ad omnes vicecomites regni et castellanosdirexit, prsecipiens ut ei essent singuli intendentes.Et, his ita gestis, sciscitatus1 est ab eo abbas deCrocstuna, si ipsum mori contingeret, ubi vellet eli-gere sepulturam, cui rex respondens dixit, "Deo et" sancto "Wlstano corpus et animam meam commendo."

, Qui postea in nocte, quse diem sancti Lucse evange-listse proxime secuta est, ex hac vita migravit, cumregnasset octodecim annis et dimidio;2 cujus corpusregio schemate ornatum ad Wigorniam delatum est}et in ecclesia cathedrali ab episcopo loci honorificetumulatum. Tempore vero quo apud Newerc idemrex mori incipiebat, venerunt ad eum ibidem nuntiiquorundam baronum Angliae circiter quadraginta cumliteris, qui voluerunt ad pacem regis redire j sed ipse,in extremis agens, his tune operam dare non potuit.

1 Sciscitavit in D. | 2 Cum . . . dimidio wanting in C.


Epitaphium vero et sepulturse ejus superscriptionem A.D. 1216.quidam composuit in hsec verba:

" Hoc in sarcophago sepelitur regis imago," Qui moriens multum sedavit in orbe tumultum.1

" Hunc mala post mortem timor est ne fata se-" quantur.

" Qui legis hsec, metuens dum cernis te moriturum," Discute quid rerum pariat tibi meta dierum."

Begnavit autem rex Johannes annis octodecim, men-sibus quinque et diebus quatuor.

De coronatione regis Anglice Henrici tertii et rebusejus tempore gestis?

Defuncto Johanne, Anglorum rege, conveneruntapud Gloverniam in vigilia apostolorum Simonis etJudae, in preesentia Walonis3 apostolicse sedis legati,Petrus Wintoniensis et Silvester Wigorniensis, episcopi,Ranulphus comes Cestrensis, Willelmus Mareschallus,comes [de] Penbroc, Willelmus comes [de] Ferrariis,Johannes Mareschallus, Philippus de Albeneio, cumabbatibus, prioribus et turba multa nimis, ut Henri-cum, Johannis regis filium primogenitum, in regemAngliso coronarent. In crastino autem, paratis omni-bus ad coronationem necessariis, legatus supradictus,associatis sibi episcopis et comitibus memoratis, duxe-runt ad ecclesiam conventualem cum processionesolemni regem coronandum, ubi ante majus altareconstitutus juravit coram clero et populo, appositissibi sacrosanctis evangeliis et plurimorum sanctorumreliquiis, quod hqnorem, pacem ac reverentiam porta-bit Deo et sanctse ecclesise et ejus ordinatis omnibusdiebus vitse SUSQ ; juravit etiam, quod in populo sibi

1 Et cui conxx dum vixit probummanebant inserted in C. (The MS.has here been injured by fire.)

2 The following heading is prefixed

in C. " Capitulum 93 de rebus ges-" tis tempore Eegis Henrici Tertii" a Conquestu."

3 Wallonis in C.

198 ROGERl DE WENDOVER

A.D. 1216, commisso rectam justitiam tenebit, quodque legesmalas et iniquas consuetudines, si quse sint in regno,delebitj et bonas observabit et ab omnibus facietobservari. Deinde fecit homagium sanctse Romanseecclesias et Innocentio papse de regno1 Anglise etHibernise, et juravit quod mille marcas, quas paterejus Romanse contulerat ecclesise, fidelitcr persolveretquamdiu prsedicta regna teneret ; et, his ita gestis,Petrus, Wintoniensis episcopus, coronam posuit supercaput et unxit eum in regem cum orationibus etcantuum2 modulationibus, quse in coronatione regumsolent decantari. Tandem, expletis missarum solemniis,duxerunt regem cum processione solemni episcopi etcomites ssepedicti regalibus indutum ad mensam, ubiomnes in ordine suo considentes epulabantur in laetitiaet exultatione. In crastino autem rex cepit homagiaet fidelitates ab omnibus episcopis, comitibus et baro-nibus, aliisque omnibus, qui aderant, et omnes eifidelissimum obsequium promiserunt. Coronatus estautem rex Henricus tertius anno setatis suse decirno,in die apostolorum Simonis et Judse, scilecet vicesimooctavo die mensis Octobris. Rex autem post coro-nationem suam remansit in custodia Willelmi comitisPenbroc, magni videlicet Mareschalli, qui protinusmisit literas ad omnes vicecomites de regno Angliee

-et castellanos, praecipiens singulis, ut regi nuper coro-nato essent intendentes, promittens omnibus posses-siones pariter ac donaria multa, ita ut dicto regifideliter adhsererent ; sicque nobiles universi et cas-tellani, qui patri ejus servierant, ei multo fideliusquam regi Johanni adhseserunt, quia patris iniquitas,ut cunctis videbatur, filio non debuit imputari ; undeomnes sese ad defensionem prseparantes castella suaperoptime munire coeperunt. Animabat prseterea eos,qui partem regis fovebant, quamplurimum, quod sin-

1 Kegnis in C. | 2 Canticum in D.


gulis diebus Dominicis ac festivis Lodowicum cum A.D. 1210.et1 complicibus ejus et fautoribus excommunicari ~"videbant.

Qualiter Lodowicus, audita morte regis Johannis,a Dovera recesserit.

Cumque Lodowicus ac barones, qui apud Doverensecastrum obsidionem agebant, de morte regis Johannisveridicos nuntios accepissent, invasit omnes Isetitiamagna, ut qui se confidebant regnum Anglise subju-gasse. At Lodowicus, Huberto de Burgo, Doverensiscastri constabulario, ad suum colloquium vocato, dixitei, " Rex Johannes dominus tuus mortuus est, nee valet" tibi castrum hoc contra me diutius tenere, cum non" habeas defensorem; redde ergo castellum mihi et" ad fidelitatem meam veni, et ego magnis honoribus" te ditabo atque inter consiliarios meos magnus eris."Cui Hubertus taliter fertur respondisse, " Si dominus" meus mortuus est, habet filios et filias, qui ei suc-" cedere debent; sed et de castello reddendo cum" militibus sociis meis habere volo colloquium;" sic-que in castrum reversus indicavit sociis verba Lodo-wici, qui in hoc pariter consenserunt inclusi, utcastellum Lodowico negaretur, ne illud turpiter red-dendo notam proditionis incurrerent. Quod cum Lo-dowico et baronibus nuntiatum fuissent, decreveruntminora2 per Angliam castella subjugare, ut, levioribussubactis, confugerent ad majora: denique, obsidionesoluta, ad urbem Londoniaram sunt reversi. Sedcontinuo post recessum eorum milites, qui erant in[defensione] castri memorati, exeuntes combusseruntdomos et sedificia, quae ante castrum Lodowicus con-struxerat, et sic per provinciam hostiliter discurrentescastrum suum omnibus rebus necessariis optime muni-erunt.

1 Wanting in C. I 2 Minores in D.


De obsidione et captione castelli de Hertford.A.D. 1216. His ita gestis, Lodowicus in crastino sancti Martini

~" cum exercitu eopioso ad munieipium de Hertfordperveniens illud obsidione vallavit, erectisque in gyrummachinis castelli muros subvertere nitebatur; sed"Walterus de Godardvilla, miles de familia Falcasii,vir strenuus, cum suis eommilitonibus defensioni va-cans multaml ex Galligenis stragem fecit. Tandem,cum a festo sancti Martini usque ad festum beatiNicolai laborioso nimis sumptu ibidem sedissent,2 red-diderunt Lodowico Hmnicipium, salvis inclusis rebussuis cum equis et armis. Reddito itaque municipio,petiit illud Robertus filius-Walteri, dicens custodiamillius ad eum antique jure spectare; at Lodowicus,cum super hoc a Francigenis consilium qusesivisset,responsum est ei, quod Angli non erant digni taleshabere custodias, qui proprii domini proditores fuerunt.Tune Lodowicus dicto Roberto respondit, ut patientersustineret donee, regno subjugate, singulis redderetjura sua.

Eodem tempore, in die beatee Catharines virginiset martyris, exivit de carcere nobiliS vir Willelmusde Albeneio, facto prius fine pro redemptione sua sexmillium marcarum; qui facto homagio regi Henrico,tradidit ei idem rex castellum de Lafort ad custodien-dum, quod ille strenuissime custodivit.

De captione castelli de Berchamstede.

Subjugate, ut dictum est, municipio de Hertfort,Lodowicus in die sancti Nicolai apud Berchamstedecastellum se conferens illud cuneis militaribus circum-cinxit. Barones vero Angliee, qui, jubente Lodowico, aparte castri aquilonari3 sub foresta tentoria sua sta-tuerant, et circa ilia ordinanda ministri et servientes

1 Multas in C. j 3 Aquilonali in D.2 Obsedissent in C. j


nimis essent solliciti, exierunt de castello milites et A.D. 1216.servientes cum impetu, et, sarcinas baronum et bigasinvadentes, vexillum Willelmi de Mandevilla rapue-runt et secum revertentes in castellum detulerunt,poenitentia ducti, quod adversariis major a non potue-runt inferre detrimental Eadem quoque die, baronibusad mensam sedentibus, exierunt denuo milites et ser-vientes prsedicti de castello, et in confusionem baronumvexillum, quod paulo ante rapuerunt, prseferentes cogi-tabant dictos barones occupare inermes; sed, aliisprsemunitis, compulsi sunt ad castellum redire. Cum-que dies crastina illuxisset, jussit Lodowicus petrariaset alias belli machinas circa castri l ambitum erigere,quibus undique collocatis damnosos lapides emitterenon cessabant; quibus Valerannus,2 genere Teuthoni-cus, miles in opere martio probatus, cum suis com-militionibus viriliter resistentes multorum animas exGalligenis exeommunicatis ad tartara direxerunt; seddenique post diutinam obsidionem, ex prsecepto regis,dictus Walerannus et complices ejus Lodowico castel-lum, sal vis sibi equis et arrnis, reddiderunt decimotertio kalendas Januarii In crastino autem, impo-sitis suis in castello, Lodowicus venit ad sanctumAlbanum, in die videlicet beati Thomse apostoli,exigens ab abbate ut faceret sibi homagium; cui cumabbas respondisset, se nolle ei homagium facere, nisiprius absolveretur ab homagio quod fecerat regi An-glorum, Lodowicus vehementer indignatus juravit, seigne ipsam abbatiam cum villa tota crematurum, nisifaceret quod petebat. Tandem abbas prsedictus, postcomminationes terrificas, interveniente Saero comiteWintoniensi, finem fecit pro se et villa tota, dansLodowico pro induciis usque ad purificationem beatseMariae quater viginti marcas argenti; quo facto,Lodowicus ad urbem Londoniarum reversus est.

1 Castrum in C. I 2 Waleranus in C.


Incidentia de terra promissionis.

A.D. 1216. Eodem anno, exspirante treuga inter fideles terraspromissionis et Saracenos, in primo passagio generalipost concilium Lateranense, congregatus est exercitusDomini copiosus in Achon, cum tribus regibus, Hieru-salem scilicet, Hungarise et Cypri. Adfuerunt etiamduces Austriae et Maraviae,1 cum militia magna regniTeuthonici et comitibus multis virisque generosis. Ad-fuerunt etiam archiepiscopi Nichossiensis, Jovensis,Argiensis, Hungarise, Baiocensis, Bavergensis, Cicenensis,Monastergensis et Trajacensis, et cum eis vir nobiliset potens Walterus de Avenis. Deinde patriarchaHierosolymitanus, curn magna humilitate clerici etpopuli tollens reverenter vivificae crucis signum, feriasexta post festum Omnium sanctorum profectus est abAchon in castra Domini, quae processerant ad Recor-danam. Hoc autem Dominicae crucis lignum postterram sanctam perditam reservatum fuit ad haec tem-pora et a fidelibus occultatum; imminente enim con-flictu Saracenorum tempore Salaadini cum Christianis,sicut a senioribus accepimus, crux secta fuit, cujuspars ad praslium delata et ibidem perdita, pars tunereservata exstitit, quse mine exhibetur. Cum taliquoque vexillo aciebus instructis, processerunt fidelesper planum Fabee usque ad fontem Tubannise, eo diemultum laborantes; et, prsemissis exploratoribus, vi-dentes ab adversariis concitari pulverem, incerti fue-runt utrum contra nos, an fugiendo, properarent.Sequenti die per montes Getboe, quos habuerunt addextram et paludem 2 ad sinistram, profecti sunt Beth-sanam, ubi adversarius noster castrametatus est; sedmetuens adventum tarn copiosi Dei viventis exercituset tarn ordinate procedentis, tentoria tollens et fugiensterram militibus Christi vastandam reliquit, unde in

1 Maruviae in C. I 2 Plaudem in


vigilia sancti Martini Jordanem transeuntes corpora A.D. 1216.sua laverant in eo fideles, et pacifice quieverunt ibidemper biduum victualium copiam reperientes. Deindesuper littus maris* Galilese tres fecerunt mansiones,peragrantes loca in quibus Salvator noster mirabiliaoperari dignatus est, corporali prsesentia cum homini-bus conversatus. Aspexerunt Bethsaidam, civitatemAndrese et Petri, tune ad modicum casale redactum;viderunt etiam loca ubi Christus discipulos vocavit,supra mare siccis pedibus ambulavit, in deserto turbaspavit, montem oraturus ascendit, et ubi post resurrec-tionem cum discipulis manducavit'; et sic per Caphar-naum Achon reversi sunt, infirmos suos reportantes.Deinde aliam equitationem aggressi fideles praedictiperrexerunt ad montem Thabor, ubi primo aquaruminopiam, et postmodum per defossionem copiam, re-pererunt; desperabant autem capitanei exercitus deascensu montis, donee dictum est eis, castrum forecomprehensibile, a puero Saraceno. Consilium ergoinierunt, et Dominica prima Adventus, cum legeretur .evangelium ' Ite in castellum quod contra vos est,"patriarcha prsecessit cum signo crucis, episcopis etclero orantibus et psallentibus, dum exercitus clivummontis subiret; et licet mons prseruptus esset undique,et velut impossibilis in ascensu et extra semitamtortam, omnes tamen viriliter ascenderunt. Johannesvero, rex Hierusalem, cum militia Christi, castellanumab equo stravit et admiraldum unum, qui primo im-petu intrepidi extra portas ad montem defendendumhostibus occurrerunt, in stuporem eos convertentes etfugam. Sed rex quantum meruit ascendendo, tantumdemeruit descendendo; nam Templarii multi et Hospi-talarii et seculares, quando infideles vires receperant,vulnerati sunt, sed pauci mortui. In hoc autem et inprimo, de quo diximus, equitatu multitudinem maxi-

1 Mare in C.

204 KOGERl DE WENDOVER

A.D. 1216. mam virorum, mulierum ac parvulorum apud AchonChristiani reduxerunt, ubi episcopus Achonensis par-vulos, quoscumque vel prece vel pretio obtinere potuit,baptizavifc; foeminas vero inter sanctimoniales distri-buens literis applicare fecit. In tertio autem equi-tatu, cui patriarcha cum clero et signo crucis noninterfuit, mulfca incommoda, turn per latrunculos, turnex hyemis mcommodo, perpessi sunt fideles, prsesertimin vigilia Dominicse nativitatis; per viam, in qua ilianocte sacra tempestatem terrestrem ventis commotamet pluviis invenerunt; in finibus etiam Tyri et Sido-nis juxta Sareptam * multa perpessi fuerunt incom-moda, tam aeris intemperie, quam molestia corporali.

Qualiter barones Anglice propriam miseriam admentem reduxerunt.

A.D. 1217. Anno Domini MCCXVII. juvenis rex Henricus fuitad Natale apud Bristollum, prsesente Walone legatoet Willelmo Mareschallo, rectore ejusdem regis etregni. Erat autem ea tempestate inter optimatesAnglise fluctuatio maxima cui se regi committerent,juveni videlicet Heimco, an domino Lodowico; habe-bant enim ex Francigenis talem tantumque contemp-tum, quod multi eorum consolationem non admiserunt.Auxit prseterea hujus perturbationis procellam, quodLodowicus, spreto juramento, terras, possessiones etcastella eorundem optimatum, quse eorum auxiliosubegerat, illis murmurantibus, in suam redegeratpotestatem, ponens in eis milites et alienigenasnationes. Cseterum, turpe sibi videbatur ad regem,quem abjecerant, redire, ne viderentur canes ad vomi-tum revertentes; sicque hinc inde perplexi quassatumnequiverunt calamum reparare.

1 Sarepta in C.


Eodem tempore, decimo tertio kalendas Februarii, A.D. 1217.exierunt de castello, quod Monsorel appellatur, militeset servientes, ut prsedis instarent et rapinis; quodcum per exploratores milites de Notingham cognovis-sent, venerunt eis obviam, et, facto congressu, cepe-runt ex obstantibus decem milites et viginti quatuorservientes, et. sic, tribus ex hostibus interfectis, cumIseta victoria remearunt.

QuaUter Falcasius villam sancti Albani spoliamt.

Per idem tempus, undecimo kalendas Februarii,Falcasius, preedo pessimus, multitudine gravi congre-gata de praesidiis castrorum de Oxonia, Norhamptonaet Bedefordia, simul et Windleshores, militum et rup-tariorum, venit ad villam sancti Albani in crepusculovespertino, nocte scilicet sancti Yincentii, atque, in-opinato impetu facto, villam totam spoliavit, homineset infantes cepit ac vinculis eos arctissimis manci-pavit; ad ostiiim quoque eeclesi^ beati Albani ser-vientem quendam de curia interfecit, ad ecclesiamfugere cupientem; et sic, opere nefario a ministrisdiaboli consummato, abbati Willelmo significavit, utsub omni festinatione mitteret ei centum libras ar-genti, alioquin ipse injecto igne villam totam cumipso monasterio et suis sedificiis illico concremaret.Abbas vero post multas contradictiones, aliud nonhabens remedium, pecuniam postulatam concessit.Quibus ita gestis, dictus Falcasius cum suis praedoni-bus excommunicatis, et spoliis niniis damnosis turpi-terque vinctis captivis et abductis, ad castellum deBedefort citius convolavit; deinde cum omni multitu-dine prsedicta ad forestam de Walbergia properanscepit ibi Rogerum de Collevilla, et plus quam sexa-ginta cum eo clericos et laicos de provincia ilia, quiprsedse causa ibidem latebant.

206 ROGER! BE WENDOVER

De treugis statutis inter regem Anglorum etLodowicum.

A.D. 1217. Circa eosdem dies nuntii Lodowici, qui pro eo stete-runt in curia Romana, eidem Lodowico significaverunt,quod, nisi exiret ab Anglia, sententia excommunica-tionis, quam Walo1 legatus in eum tulerat, in dieCcense confirmaretur a papa. Hac itaque de causastatute sunt treugse inter Lodowicum et regem Hen-ricum usque ad mensem de Pascha, ita scilicet, utomnia remaneant in eo statu, quo fueruat in die quojuratae fuerunt2 treugae, in castellis et rebus aliis,usque ad terminum constitutum. Transfretavit igiturLodowicus tempore Quadragesimali, eo pacto, quodnunquam deinceps gratiam baronum Anglise habueritsicut prius; nam continue venerunt ad fidelitatemregis Henrici comes Willelmus Saresbiriensis, comesWillelmus Arundel, comes Willelmus Warennse, et aliimulti, dicto regi deinceps adhserentes; sed et magnusMareschallus, Willelmum filium suum primogenitumad regis fidelitatem revocans, partem Lodowici nonmediocriter mutilavit.

Incidentia, de terra promissionis.

Eodem tempore exercitus, qui erat in Achon, quad-rifarie divisus est; reges enim Hungarise et CypriTripolim profecti sunt, ubi rex Cypri adolescens diemclausit extremum. Rex vero3 Hungarise, brevi tem-pore ibidem commoratus, cum magno terrse sanctssdispendio recessit; peregrinos enim et galeias, equoset jumenta, cum armis secum traxit, multum ne rece-deret a patriarcha rogatus, qui tandem cum sua se-quela excommunicatus recessit. Alia pars pigrorumet timidorum, et eorum qui divitiis affluebant, in

1 Wallo in C.2 In . . . . fuerunt wanting in C.

3 Wanting in C.


Achone remansit. Rex vero Hierusalem efc dux A.D. 1217.Austrise, cum Hospitalariis saacti Johannis et epis- !

copis multis efc aliis fidelibus, castrum in CsesareaPalestine1 in brevi viriliter firmaverunt, licet fre-quenter hostium nuntiaretur adventus; ibi in basilicaprincipis apostolorum festum Purificationis patriarchacum sex episcopis solemniter celebravit. Templariiquoque, cum domino Waltero de Avenis et aliis pere-grinis et hospitali de domo Teutonicorum, castrumquod olim "Distrietum," nunc autem "castrum Pere-grin orum," dicitur, firmare coeperunt; hoc autem cas-trum situm est inter Caipham et Csesaream,2 nonlonge distans a mari; quapropter viam strictam ascen-dentibus, et ad Hierusalem per earn descendentibus," Distrietum" dicebatur. Hujus castri prima utilitasest, quod conventus Templariorum, eductus a pecca-trice et omni spurcitia plena civitate Achon, usquead reparation em murorum Hierusalem, in hujus castriprsesidio residebit. Territorium ejus piscariis, salmis,silvis, pascuis, agris, herbis, vineis, hortis et pomeriisabundat. Inter Achon et Hierusalem nullum estmunicipium quod Saraceni teneant, quocirca ex hocplurimum3 damnificantur infideles. Inter Hierusalemet Jordanem portum habet naturaliter bonum, sexmilliariis distans a monte Thabor; unde Saraceni incampo, qui interjacet, longo et lato, nee arare possuntnee seminare, propter hujus castri prsesidium et leva-men. Firmato itaque tali castro, exercitus Dominireversus est in Achon.

De signis ccelestibus, unde excitata fuit Coloniensisprovincia ad obsequium crucis.

Sub his quoque diebus, mense Maio, feria scilicetsexta ante Pentecosten, excitata fuit provincia Coloni-

1 PalestrinaB in C.2 Cfesariam in D.

3 Privilegium in D.; word want-ing in C.

Ik,,

208 . KOGERI DE WENDOVEE

A.D. 1217. ensis in obsequium Salvatoris; nam in villa BebonFrisise apparuit in aere triplex forma crucis, una,coloris candidi, versus aquilonera, alter a versus meri-diem, ejusdem schematis et coloris, tertia, mediol

colore colorata, habens crucis patibulum et formamhominis in eo suspensam, brachiis elevatis et extensis,cum infixione clavorum in manibus et pedibus etcapite inclinato; et hsec media fuit inter alias, inquibus corporis humani effigies non apparebat: aliaquoque vice et alio loco, in villa scilicet Frisias, quseFuserhuse appellatur,2 crux apparuit juxta solem cse-rulei coloris, et hanc plures quam priorem viderunt:tertia apparuit in villa Doctam, in qua beatus martyrBonefacius martyrio exstitit coronatus; ubi in festoejusdem martyris, cum multa hominum niillia con-venissent, visa est crux magna et alba, ac si trabesex adverse trabis - artificialiter constructa fuisset ;movebatur autem paulatim ab aquilone ad orientem,et hanc multa hominum millia3 conspexerunt.

De obsidione castri de Munsorel.

Per idem tempus, post Paschalem solemnitatem,procurante Willelmo Mareschallo, regis rectore et regniAngliso, convenerunt ad obsidendum castrum de Mun-sorel Ranulphus comes Cestrise, Willelmus comes Al-bemarlise, Willelmus comes [de] Ferrariis, Robertasde Veteri-ponte, Briennus de Insula,4 Willelmus deCantelupo, Philippus Marci, Robertus de Gaugi, Fal-casius cum castellanis suis, et alii muiti ex prsesidiiscastrorum, qui, collocatis machinis in locis congruis,castellum acriter invaserunt. Erat summus in castelloHenricus de Braibroc, et decem milites cum eo, viristrenuissimi, cum servientibus multis, qui hostibus

1 Media in C.2 Appellata in D.

3 Hominum millia wanting in C.4 De Insula wanting in C.

FLOBES HISTOKJARITM. 209

assilientibus lapides pro lapidibus, tela pro telis, viri- A.D. 1217.liter remiserunt; inclusi. quoque, cum per multos diescastrum defendissent, ne forte longa obsidione deficerecogerentur, miserunt legates ad Saerum, comitem Win-toniensem, qui tune Londoniis erat, obsecrantes utceleriter subveniret obsessis. Tune comes prsefatus,cujus illud municipium erat, ad Lodowicuin, qui nuperde partibus transmarinis ad urbem Londoniarumredierat, veniens, postulavit eum cum amicis obnixius,ut subsidium mitteret militare per quod obsidio sol-veretur; tandem, habito tractatu ad invicem, commu-niter decreverunt, ut legio militum mitteretur, quseobsidionein solveret et totam Lodowico provinciamsubjugaret. Exierunt itaque ab urbe Londoniarummilites sexcenti et cum eis plusquam viginti milliaarmatorum, qui omnes aspirabant in aliena, habentesprincipes illius militias comitem Perticensem, mare-sehallum Francise, comitem Wintoniensem Saerum,Robertum filium-Walteri, cum aliis multis, quos adexpeditionem hanc idoneos judicabant. Moventes au-tem castra pridie kalendas Maii, id est, die Lunseproximo ante ascensionem Domini, profecti sunt apudsanctum Albanum quseque sibi obvia deprsedantes.Ruptarii vero et praedones nequissimi de regno Fran-corum villas in gyrum perlustrantes ecclesiis vel coame-teriis non parcebant, quin omne genus hominum cape-rent et spoliarent ac diro membrorum cruciatu adgravissimam redemptjonem cotnpellerent; abbatia quo-que sancti Albani, cujus abbas paulo ante data pecuniamagna satisfecerat Lodowico, praedonum manus evasit,ita quod nihil praeter escas et pocula rapiebant.

De miraculo Dominicce crucis.

In crastino autem versus villam de Dunestapliacastra moventes, ecclesiam beati Amphibali, in villa deBedburnia sitam, usque ad femoralia monachos spolia-

U 51972. °

210 ROGERI DE WENPOVER

A.D. 1217. bant; sanctorum insuper reliqiiias super sanctum altarerapientes funestis eas manibus polluerunt, Inter quosetiam quidam ex eis crucem argenteam et deauratam,in qua portio qusedam1 Dominicse crucis continebatur,tollens in sinu suo funesto sociis ignorantibus abscon-dit, sed, antequam ab sedibus oratorii reeessisset^ adaemonic arreptus corruit in terram dentibus stridenset ore spumans, surgensque festinanter a daemonicagitatus in socios ensem vibrare disposuit; at illi ejusmiserise condolentes, . ligatis manibus illius, causampenitus ignorantes, ad ecclesiam de Flamstede per-duxerunt in suprema furia constitutum. Intrantesautem ecclesiam prsedones, ut earn spoliarent, obviavitillis presbyter indutus vestibus albis, ut malitiam com-primeret impiorum; veruntamen aliquantulum de socio,quern furiosum ducebant, perterriti manus cohibuerunta rapina, ubi, vidente presbytero et multis aliis, cruxprsedicta cecidit in terram, de sinu exsiliens furiosi;quam reverenter ac stupens presbyter arripiens, et aterra in editum elevans, quid hoc esset a prsedonibusrequisivit. Tandem in se reversi cognoverunt pervirtutein animadversionis divinse, quod a monachis,quos ia proxima villa spoliaverant, crucem furtimsustulisset; in summa igitur angustia prsedones con-stituti timuerunt valde, ne etiam ipsos spiritus nequaminvaderet et, sicut socium suum fecerat, cruciaret.2

Tune prsedones nequissimi crucem illam. cum tremorepresbytero tradiderunt, adjurantes eum per virtutemDei et in periculo ordinis sui, ut, antequam cibumsumeret, ad locum accedens crucem monachis restitue-ret; presbyter vero cum festinatione ad oratoriumbeati Amphibali martyris veniens crucem reverentertradidit, et omnia, quse circa illam mirabiliter actasunt, priori et fratribus enarravit.

1 Ex . . . . . . qusedam wanting I 2 Wanting in C.inC.


De solutione obsidionis castri Munsorel et obsidionecastri Lincolnice.

Exercitus igitur Lodowici ac baronum Angliae apud A.D. 1217.Dunestapliam perveniens ibidem pernoctavit. Mane "~autem facto, versus aquilonem vexilla direxit et arma,ut obsidionem prsedictam solvere maturaret; sed comesCestrensis Ranulphus et alii, qui cum illo obsidionemagebant, ab exploratoribus prsemuniti, expeditione di-missa, ad castrum sese de Notingham conferentes de-creverunt eommuniter, ut hostium supervenientiumibidem explorarent progressum. Barones itaque, cum,coemeteriis et ecclesiis omnibus more solito per viarn1

spoliatis, ad castellum de Munsorel pervenissent, com-muni omnium consilio decretum est, ut versus Lincol-niam properarent, ubi Gilebertus de Gant cum aliisbaronibus supradictis diutinam obsidionem egerant,sed inanem. Transeuntes igitur barones per vallemde Belvero, omnia ibi in usus prsedonum cesserunt,quia pedites de regno Francorum, qui quasi spurcitiaillius regionis et spuma erant, nihil omnino relique-runt intactum; tanta namque in illis vigebat pau-pertas et miseria, quod in vestibus corporeis undepudenda contegerent naturaflia] eis minim e concessit.Denique ad Lincolniam pervenientes barones insultusfecerunt acerrimos in castellum, quibus resistentes in-clusi lapides et tela mortifera pro lapidibus et jaculisviriliter pro viribus remiserunt.

, Quomodo rex Anglice congregavit exercitum utdissolveret obsidionem castri Lincolnice.

Cum hsec ibidem agerentur, Willelmus Mareschallus,regis custos et regni, de consilio Walonis legati etPetri, Wintoniensis episcopi, et aliorum, quorum con-

1 Omnibus . . . viam wanting in C.

o 2


A.D. 1217. silio regni1 gerebantur negotia, fecit convocare omnescastellanos ad regem spectantes et milites, qui erautin prsesidiis castrorum in partibus diversis, praecipiensut feria secunda in hebdomada Pentecostes apudNewerc2 ad edictum regis convenirent, et pariter cum[ipsis] obsidionem castri Lincolniensis dissolvere labo-rarent. At illi, quibus ardens inerat desidermm bel-lum conserere cum Francigenis excommunicatis etetiam pro patria pugnare, venerunt gaudenter addiem prsefixum et locum ; cum quibus utique et ipselegatus cum aliis regni prselatis cum equis et virisbellicosis apparuit, ut regi inobedientes et dominopapie rebelles precibus insequerentur et armis; habue-runt enim justani, ut sibi videbatur, causam, cumprsecipue innocens esset et quasi a peccato alienus,quern adversarii ejus exhseredare per superbiam labo-rabant. Cumque omnes in unum fuissent congregati,recensiti [sunt] in exercitu milites quadringenti, balis-tarii ferme ducenti quinquaginta; servientes quoqueet equites tot et tales adfuerunt innumeri, quod vicesmilitum possent pro necessitate supplere. Principesautem exercitus fuerunt Willelmus Mareschallus etWillelmus filius ejus, Petrus Wintoniensis episcopusin opere martio eruditus, comes Cestrensis3 Banul-phus, comes Saresbiriensis Willelmus, comes [de] Fer-rariis Willelmus, comes Albemarlensis Willelmus ; ad-fuerunt et barones, Willelmus scilicet de Albeneio,Johannes Mareschallus, Willelmus de Cantelo et Wil-lelmus filius ejus, Falcasius in opere illo laudabilis,Thomas Basset, Robertas de Veteri-ponte, Briennus deInsula, Gaufridus de Luci, Philippus de Albeneio, cumcastellanis multis in opere militari expertis. Hi au-tem, apud Newerc4 triduanam facientes moram adrespirationem hominum et equorum, confessioni in-

1 Wanting in C.2 Neuwerc in C..

3 Castrensis in C.4 Neuwerc in C.

FLOEES HISTOKIARUM. 213

terim vacabant, corporis et sanguinis Domini pereep- A.D. 1217.tione sua corpora muniebant, contra hostium incur-siones Dominum protectorem habere quserentes; sicqueuniversi ad omnia provocati pro justitia mori velvincere affectabant.

Qualiter, exercUu regis congregate, legatus omnes adpugnam animaverit.

Tandem in hebdomada Pentecostes, feria sexta,post diviriorum celebrationem sacramentorum, surgenslegatus ssepe dictus ostendit coram omnibus quaminiqua erat Lodowici ac baronum, qui ei adhaeserant,causa, pro qua fuerant excommunicati et ab unitateecclesiae segregati; et, ut denique exercitum iliumanimaret ad pugnam, albis indutus vestibus cum clerouniverso Lodowicum nominatim excommunicavit cumcomplicibus et fautoribus suis, et prsecipue omnes illos,qui apud Lincolniam contra regem Anglise obsidionemagebant, cum tota civitate, continens scilicet et con-tentum. Eis autem, qui negotium hoc in propriispersonis expediendum susceperunt, de concessa sibipotestate abl omnipotentea Deo et sede apostolicaplenam suorum veniam peccatorum, de quibus vera-citer confessi fuerunt, indulsit et in retributione jus-torum sahitis seternse prsemia repromisit. Deinde,collata omnibus absolutione et Dei benedictione, adarma convolarunt universi, equosque cum festinationeascendentes castra moverunt ovantes ; venientes itaquead villam de Stowe, quse octo milliariis a Lincolniadistat, ibidem intrepidi pernoctarunt. Mane autemfacto, bellis septem eleganter ordinatis densis agmini-bus, processerunt in hostes, nihil adeo metuentesquam fugam eorum, antequam ad civitatem venirent;balistarii quoque eorum exercitum semper prseibant

1 Potestate ab wanting in C. | 2 Potenti in C.

214 ROGERI D£ WENDOVER,

A.D. 1217. uno fere milliario; sarcinae bigarum et, summariorumcum victualibus et rebus necessariis exercitum tan-tundem sequebantur a tergo; vexillis undique mican-tibus et scutis, [quse] terrorem non minimum viden-tibus incusserunt.

Qualiter barones ab urbe Lincolnice exeuntes regisexercitum cestimaverint.

Barones vero, qui erant in civitate, et ^rancigensetantam conceperunt securitatem in causa sua obtinendi,ut referentibus sibi nuntiis de adventu adversariorumsannas redderent et cachinnos, non cessantes ex man-gonellis lapides damnosos projicere, ut castelli murosdissolverent. Sane Eobertus filius-Walteri et S. comesWintoniensis, cum audissent hostes appropinquare adcivitatem, exierunt ab urbe, ut1 progressum eoruminspicerent et bellatorum numerum sestimarent; qui,cum diligenter adventantium circumstantia conspex-issent, redierunt in urbem ad socios, dicentes, " Ordi-" nate procedunt contra nos bellatores isti, sed nos" tamen multo plures sumus quam illi; unde con-" silium nostrum est, ut exeamus obviam eis usque" ad ascensum montis, quia, si ita fecerimus, capiemus" omnes illos ut alaudas." Quibus comes Perticensiset Mareschallus respondentes dixerunt, " Vos sesti-" mastis illos juxta sci'entiam vestram ; et nos exibi-" mus modo, ut sestimemus eos juxta consuetudinem" Gallicanam." Exierunt ergo ut sestimarent exercitumregis venientem, sed in sestimatione decepti fuerunt;nam, cum primo vidissent a tergo exercitus bigas etsarcinas cum custodibus earum, qui cuneos jam adbellum dispositos sequebantur, sestimaverunt unum esseper se exercitum, quia ibi multitudinem magnam cumvexillis micantibus inspexerunt; habuerunt enim sin-

1 Agminum inserted in D.

FLORES HISTORIAHUM. 215

guli magnatum duo vexilla, unum, ut jam diximus, A.D.cum sarcinis a tergo remotius cuneos sequens, et aliudcorpora singulorum prsecedens, per quod cognoseerenturprselia conserentes; sicque comes Perticensis cumMareschallo illusus ad socios remeavit incertus. De-derunt ergo consilium isti sodalibus reversi in civi-tatem, quorum consilium prseterire ilefas erat, ut divisisoptimatibus custodirentur portse civitatis ab eis hos-tesque ab ingressu ejus arcerentur donee cepissentcastellum, cujus jam captio imminebat. Placuit multisconsilium, veruntamen pluribus displicebat. Obseratisitaque portis et custodibus adhibitis, omnes sese addefensionem parabant.

De prcelio apud I/incolniam commisso, quod qwidam" Nundinas" appellant.

Interea exercitus regis a parte castelli urbi appro-prinquans, cum a castellanis cognitus fuisset, miseruntclam nuntium per postieum, quod erat a tergo castelli,ad majores exercitus, qui eis omnia quee fiebant in-terius nuntiavit. Dixit etiam, quod, si vellent, potue-runt ingressum habere per posterulam, quse propteradventum eorum fuerat jam aperta; at illi earn nolue-runt omnes intrare, sed miserunt Falcasium cumagmine toto cui prseerat, et cum balistariis omnibus,qui portam civitatis saltern unam exercitui aperirent.Deinde omnis multitude ad portam se aquilonaremx

conferens illam confringere vacavit; nee propter hsecbarones cessabant de petrariis ad castellum lapidesemittere ponderosos. Sed Falcasius interim castrumcum agmine, cui prseerat, ac balistariis omnibus in-gressus statuit eos subito supra muros domoruni et inpropugnaculis castri, qui illico tela mortifera in dex-trarios baronum dirigentes equos cum sessoribus suis

1 Aquilonale in D.


A.D. 1217. prostraverunt in terram, ita quod quasi in ictu oculipeditum maximam, militum ac magnatum, multitu-dinem effecerunt. Videns autem Falcasius ex nobilio-ribus adversariorum suorum plurimos in terram pro-stratos, prorupit de castro cum ^suis audacter in mediumhostium; sed ab irruentibus in eum legionibus captusest et abductus, donee per probitatem balistariorum acmilitum suorum liberatus est.1 Interea moles totiusexercitus regis, januis civitatis licet cum difficultateconfractis, villam ingrediens audacter prorupit in hostes.Tune videres igitur2 ex ictibus gladiorum igneasprosilire scintillas et ad modum tonitrui horribilisfulminare contra capita galeata; sed tandem per balis-tarios, quorum probitate equi, in quibus sedebantbaroues, telis confossi sunt et [ad] instar porcorumjugulati, pars baronum fuit penitus infirmata, nempe,quando equi in terram corruerunt interfecti, sessoreseorum capiebantur, cum non esset qui eos liberaret.Tandem cum regis militia, baronibus penitus enervatis,cepisset ex eis militum multitudinem numerosam acvinculis omnes mancipasset, irruit densis agminibus incomitem Perticensem, circumvallando eum undique;sed demum, cum8 iinpetum irruentium in eum sus-tinere non potuit, hortati sunt ut se redderet, quatenusvivus evadere potuisset. A.t ille cum juramento affir-mavit, quod se non redderet Anglis, qui proprii regisproditores fuerunt; et, his auditis, irruit quidam ineum percutiensque ilium in oculo cerebrum perforavit,et corruens in terram verbum ultra non edidit. Vi-dentes itaque Galligenae phalanges quod major eorumcecidisset, inierunt fugam, tarn pedites quam equites,sibi nimis damnosam; nam flagellum portse australis,per quam fugerunt, quod ex transverse illius portsefuerat fabricatum, fugientes non mediocriter impedivit;etenim, quotiescunque aliquis adveniens exire voluit,

1 Et ad suos rediit inserted in C. | 3 Wanting in C.2 Wanting in C.


oportebat eum ab equo descendere et1 portam ape- A.D. 121?.rire, quo exeunte, porta denuo claudebatur, flagello utprius posito ex transverse, sicque porta ilia2 fugieriti-bus nimis molesta fait. Insecuti sunt autem fugientesbarones et Francos milites regis ; sed, licet plures infugiendo capti fuissent, ficte tarn en insecuti sunt eos,quia, nisi consensus consanguinitatis et carnis inter-venisset, nee pec unus ex omnibus evasisset. Sed, nesermonem inaniter diutius protraham, capti sunt exbaronibus capitaneis Saerus comes Wintoniensis, flen-ricus de Buhun3 comes Herefordiee, comes Gilebertusde Gant, quern nuper Lodowicus fecerat comitemLincolniensem ; comes Perticensis ibi remansit in seter-num. Capti sunt etiam barones, Robertus filius-Walteri, Richardus de Muntfichet, Willelmus deMubrai, Willelmas de Beilo-campo, Willelmus Maudut,Oliverus de Haencurt, Rogerus de Creisi, Willelmusde Golevilla, Willelmus de Ros, Robertas de Roppele,Radulphus Chainedut, et alii multi, quos longum estenumerare. Capti sunt 'etiam milites trecenti,4 praeterservientes, equites et pedites, qui facile sub numeronon cadebant. Comes Perticensis in pomerio hospi-

'talis extra yillam sepultus est. Reginaldus etiamcognomento Crocus, miles de familia Falcasii, virstrenuus, ibi interfectus est et apud abbatiam deCrocstune honorifice sepultus. Interfectus est prsetereain illo conflictu serviens quidam ex parte baroniim,omnibus ignotus, qui extra civitatem in quadrivoquasi excommunicatus sepultus fuit. Isti tres tan-tummodo ex omnibus in tanti discrimine belli occisireferuntur.

1 Ad in C.2 Wanting in C

3 Bohun in C.4 Quadringenti in C.


De spoliis civitatis et rdpinis.

A.D. 1217. His ita gestis, invenerunt regii bellatores in plateiscivitatis bigas baronum et Francorum, cum'summariiset sarcinis vasis argenteis et varia supellectilibus1

simul et utensilibus onustas, quse omnia in usus eorumsine contradictione cesserunt. Spoliata itaque civitateuniversa usque ad ultimum quadrantem, ecclesiasomnes totius urbis consequenter spoliantes, areas uni-versas cum armariis securibus ac malleis confregerunt,rapientes in eis aurum et argentum, panrios omniscoloris ac muliebria ornamenta, annulos aureos, cuniseyphis et lapidibus pretiosis. Nee etiam ecclesiacathedralis hanc pestem evasit quin subiret judiciumaliarum, datum enim erat3 militibus in mandatis alegato, ut canonicos omnes tractarent velut excom-municates, sicut tales qui hostes fuerunt Eomansoecclesiso ac regis Anglise ab initio guerrso motse; prse-centor autem ecclesipe illius, Gaufridus scilicet deDrepinges, undecim millia marcas argenti se doluitamisisse. Tandem cum omnia mercimoniorum generarapuissent, ita quod nihil in aliquo domatis anguloremansit intactum, reversi sunt singuli ad dominos-suos omnes divites effecti, atque, ab omnibus paceregis Henrici per civitatem denuntiata, epulabanturet bibebant cum jocunditate. Facta est autem istabelli congressio, quam in opprobrium Lodowici acbaronum " Nundinas" appellabant, quarto decimo ka-lendas Junii, sabbato scilicet in hebdomada Pentecostes,habens initium hora inter primam et tertiam media,sed ante horam nonam a bonis negotiatoribus suntomnia consummata. Verum ex matronis civitatismultse fuerunt aquis submersae, quse, ut scandalumevitarent, parvas ingressse naviculas cum pueris etancillis et rebus domesticis defecerunt in via, sed

1 Suppellecti in C. | 2 Fuerat in C.


postmodum a quserentibus inventa fuerunt in flumine A.D. 1217.vasa argentea cum rebus aliis multis, quse suis inven-toribus profuerunt; erant enim naviculae nimis oneratse,et ideo subito perierunt omnes matrons naves regerenescientes, impetus enim male solet omnia ministrare.Omnibus igitur in hunc modum consummatis, prgecepitWillelmus Mareschallus castellanis omnibus, ut1 cumprisonibus suis redirent ad propria, eosque sub arctaservarent custodia donee de illis regis vohmtatemaudirent. At idem Mareschallus eadem die, antequamcibum sumeret, ad regem reversus retulit coram legatoomnia quse acciderant, qui gratias Deo cum lachrymisagentes fletum citius converterunt in risum. Maneautem facto, venerunt nuntii ad regem, qui dixerunt,milites de Munsorel castrum reliquisse et aufugisse;unde rex vicecomiti de Notingham dedit in mandatis,ut, personaliter accedens ad castellum, illud subverteretac penitus complanaret.

De fwga baronum et Francorum a Lincolnia.

Interfecto, ut dictum est, comite Perticensi, inieruntf ugam omnes, tarn equites quam pedites, versus urbemLondoniarum, quorum primus erat Mareschallus Francisecum castellano de Arras et Galligenis universis; ve-runtamen multi ex illis, et prsecipue pedites fere omnes,interfecti fuerunt, antequam ad Lodowicum pervenis-sent, exierunt enim eis obviam homines villarum, perquas fugam fecerunt, cum gladiis et fustibus, et multosplagis impositis peremerunt. Milites quoque circiterducenfci ad urbem Londoniarum venientes Lodowicosese praesentarunt, luctuosa ei damna nuntiantes ; qui-bus ipse subsannando respondens ait, quod per eorumfugam socii eorum capti fuerunt, quia, si ipsi in prselioremansissent, et se forte et consortes suos a captione

1 Wanting in C.

220 EOGERI BE WENDOVER

A.D. 1217. et periculo liberassent. Credendum est itaque confu-" sionem hane Lodowico ac baronibus Anglise justo Dei

accidisse judicio, qui, jam fere per biennium in sen-tentia excommunicationis inveterati, nisi per divinamplecterentur severitatem, dicerent homines in cordibussuis " Non est Deus," et sic non inveniretur quifaceret bonum, nee etiam usque ad virum.

De morte Innocentii papce.

Eodem anno papa Innocentius, postquam sedissetannis octodecim, mensibus quinque et diebus quatuor,decimo septimo kalendas Augusti hum'anse naturaedebitum solvit; cui succedens Honorius, qui Ciiiciusantea dicebatur, sedit in cathedra Romana annis decem,mensibus septem et diebus novendecim.

Ut Lodowicus ad patrem suum propter militesmiserit.

Eodem tempore Lodowicus de infortunio, quod sibiapud Lincolniam acciderat, prolapsus in desperationem,ne propositum suum ad effectum perduceret, exquisiteusus consilio nuntios suos ad patrem suum et uxoremsuam dominam Blancam destinavit, proponens eis damnairreparabilia, quse sibi apud Lincolniaro et baronibusAngliee contigerant, quse magis a Deo quam hominibussibi doluit irrogata; rex namque Anglorum adeo jaminvaluit, quod in manu armata omnes provincias circaurbem Londoniarum perlustrans exitum civitatis prse-dictse sibi et suis complicibus jam praeclusit. "Defi-" ciunt praeterea," ait, " nobis et nostris in urbe omnia" victualium genera, quse etiam si abundarent in civi-" tate, non habemus unde ilia emeremus; quocirca" vobis significo, quod nee habeo facultatem resistendi," nee ab Anglia recedendi^ nisi mini provideatis po-" tenter in subsidio militari." Cumque ad patrem defilio et ad uxorem de marito talia pervenissent, dolu-

pr-


erunt valde ilium in tali articulo esse constitutum ; A.D. 1217.et quoniain rex timuit filio excommunicate opem ferre,velut qui. multotiens de consensu filii fuerat acriterincrepatus a papa, summam negotii iinposuit uxoriLodowici, quse non segniter rem sibi impositam exse-quens milites trecenfcos strenuos et in rebus militaribusbene paratos in subsidium viri sui cum multa arma-torum sequela transmisit. Sed haec omnia regemAnglorum latere non poterant, qui jam viribus resump-tis cum ingenti exercitu australia maris littora occu-paverat et urbem Londoniarum nunc decreveratobsidione vallare ; assignavit ergo rex, de consiliomagni Mareschalli, Philippum de Albeneio et Johan-nem Mareschallum simul cum quinque portubus etaliis armatis multis, qui semitas maris solerter specu-lantes Francorum explorarent et prsepedirent adventum.

Igitur in die sancti apostoli Bartholomsei classisFrancorum Eustachio Monacho, viro flagitioso et pira-tse1 nequissimo, commissa est, et earn sub salvo adurbem Londoniarum conduceret et integrani Lodowicoprsesentaret. Ingressi itaque mare milites supradictihabuerunt a tergo flatum turgidum, qui eos versusAngliam vehementer urgebat, sed insidias sibi fuisseparatas funditus ignorabant. Cum itaque rapido vo-latu multam maris viam emensi fuissent, piratse regisAnglorum ex obliquo venientes recensitse sunt in parteadversa naves quater viginti, quapropter timuerunt bel-lum conserere cum navibus paucis, quse inter galeiaset naves alias numerum quadragenariurn -non excesse-runt; sed tandem de casu, qui apud Lincolniam acci-derat, in quo pauci de multis triumpharunt, animatiaudacter a tergo irruerunt in hostes; quod cum Fran-cigense cognoverunt, ad arma prosiliunt et hostibusviriliter2 restiterunt. Philippus quoque de Albeneioet balistarii, cum sagittariis, in Francos tela mortifera

1 Pietate in D. | 2 j,icet inutiliter inserted in C.

222 ROGERI JDE WENfrOVER

A.D. 1217. dirigentes nimiam ex obstantibus in brevi stragemfecerunt. Habuerunt prseterea Angli galeias ferrorostratas, quibus naves adversariorum perforantes mul-tos in momento submerserunt; calcem quoque vivamet in pulverem redactam in altum projicientes, ventoillam ferente, Francorum oculos excaecarunt. Fit gra-vissimus inter partes conflictus, sed tamen pars Fran-eorum, quorum usus non fuerat prselium navale con-serere, in brevi erat funditus infirmata; nam ab Anglisbellatoribus et in navali prselio eruditis telis confodie-bantur et sagittis, lanceis jugulabantur, giadiis trunca-bantur, navibus perforatis submergebantur, nee eratspes ulla Francigenis evadendi, unde, ne caperenturab hostibus vivi, sponte sese in maris fluctibus pro-jecerunt, eligentes potius mori quam ab Angligenissubjugari. OmnibuB igitur subjugatis qui vivi reman-serant ex nobilioribus Francigenis, victores Angli navesomnes viribusx obtentas funibus colligabant, atquecum Iseta victoria versus Doveram aequora sulcantesDeum in suis operibus collaudabant. Videntes ergomilites castelli inopinatam Dei virtutem exierunt ob-viam venientibus Anglis, atque Gallos malefatatosvinculis arctioribus constrinxerunt. Inter cseterosautem de fundo cujusdam navis extractus est, diuqusesitus sed tandem repertus, Eustachius Monachus,proditor regis Angliae et pirata nequissimus, qui dumse deprehensum cognovisset, obtulit pro vita sua etmembris magnam pecunise quantitatem, et quod decsetero sub rege Anglorum fideliter militaret; quernarripiens Ricbardus, filius regis Johannis nothus, ait," Nunquam de csetero falsis tuis promissionibus quen-" quam in hoc seculo seduces, proditor nequissime; "et sic educto gladio caput ejus amputavit. Spoliaitaque navium in auro, argento, pannis sericis et arrniscollegerunt regales ministri; atque, prisonibus sub salvo

1 Wanting in C.


deputatis, significavit regi Philippus de Albeneio quae A.D. 1217.gesta fuerant, qui pro victoria sibi eselitus concessaDominum glorificavit, qui in rebus humanis semperest et ubique mirabilis. Hujus autem rei eventuscum ad Lodowici notitiam pervenisset, multo forfciusdoluit quam de infortunio sibi apud Lincolniam irro-gato.

De pace et concordia facto, inter ffenricum regemAnglice et Lodowicum.

Mareschallus igitur, regis et regni rector, congrega-vit exercitum grandem militum pariter et clientum,atque in iortitudine gravi ad urbem Londoniarum seconferens obsedit earn per gyrum, id est, per terrainsimul et aquam, omneque inclusis victualium genussubtrahens ad deditionem eos compellere satagebat; atLodowicus in arcto positus significavit legato pariterac Maresehallo, quod ipse voluit consilio eorum inomnibus obedire, ita tamen quod, salvo honore suo etsine suorum scandalo, pacem congruam providerent,Art illi, in quibus totum pendebat negotium, et quiLodowici liberationem supra modum desiderabant,quandam pacis formam in scripto redactam ei remise-runt; cui si consentire vellet, ipsi providerent et adhoc sese obligarent, quod liberum sibi ac suis omni-bus imprisiis ab Anglia facerent habere recessum;sin autem, ipsi subversionem illius et scandalum om-nibus modis procurarent. Hanc autem pacis formamcum Lodowicus et ejus consiliarii inspexissent, placuitvalde quod licuit eis ab Anglia recedere, ubi sibiinutile videbatur diutius demorari; mandavit itaqueLodowicus legato et magno1 Mareschallo, ut diem cer-tum providerent et locum, ubi hsoc quse prsetaxata2

possint celeriter ad effectum perduci. Partibus tau-

1 Wanting in C. j 2 Erant inserted in C.


A.D. 1217. dem inl hoc consentientibus, convenerunt ad collo-"""""" quium prope villam de Stanes, juxta flumen Tham-

isise, ad pacem reformandam, rex Henricus cum legatoet magno Mareschallo et aliis multis ex una parte,Lodowicus cum comitibus ac baronibus et aliis impri-siis suis ex altera; ubi, divina1 cooperante gratia, insubscriptam pacis formam communiter consenserunttertio idus Septembris.

De forma pacis, et de gravi punitione eorum quieoccommunicati erant pro rege.

Juravit1 in primis Lodowicus et omnes excommuni-cati et imprisii ejus cum eo, tactis sacrosanctis evan-geliis, quod starent judicio sanctse ecclesise et quodde ceetero fideles erunt domino papse et eeclesigeEomanse. Juravit etiam, quod incontinenti recederetcum omnibus suis de regno Anglise, nunquam in vitasua malo animo reversurus; et quod pro posse suopatrem suum Philippum induceret, ut Henrico,Anglorum regi, redderet omnia jura sua in partibustransmarinis. Juravit insuper, quod omnia castra cumterris omnibus, quas ipse et sui per guerram occupa-v erant in regno Anglise, regi et suis redderet incon-tinenti. Rex Anglorum, tactis sacrosanctis evangeliis,juravit cum legato et Mareschallo, quod redderentbaronibus Anglise et aliis omnibus de regno omniajura et hsereditates suas, cum omnibus libertatibusante petitis, pro quibus discordia fuit exorta interJ ohannern, regem Anglise, et barones. Prisones omnes,qui ante hanc pacem provisam se redemerant, et suseredemptionis jam factie pecunise partem suis credito-ribus solverant, quod solutum est non reddatur eis;sed, si quid superfuerit ad solvendum, debitori peni-tus relaxetur. Prisones universi, .qui apud Lincolniam

1 Wanting in C.

FLORES HiSTORTARUM. 225

capti erant vel In prselio navali apud Doveram, sive A.D. 121.7.in parte regis, vel in parte Lodowici, ubieumquestatim sine omni redemptione et censu liberarentur.Et, his ita gestis, absolutus est Lodowieus cum omni-bus sectatoribus suis, servata ecclesiae forma, ac deindesinguli ruentes in pacis osculum tristem Isetitiam subfraudis praetextu plurimi palliabant; quo facto, Lodo-wieus Londonias reversus est, ubi prse nimia a civibuspaupertate quinque miilia libras sterlingorum mutuoaccipiens sub conducfcu magni Mareschalli ad marecum festinatione pervenit et cum opprobrio sempiternoad Gallias transfretayit. Ab hoc quoque absolutioniset pacis beneiicio excepti fuerunt episcopi. abbates,priores, canonici seculares et clerici multi, qui Lodo-.wico ac baronibus consilium prsestiterant et favorem,et maxime magister Simon de Langetuna, cum magis-tro Gervasio de Hobregge, qui in tanta obstinationediu perstiterant, ut Lodowico et baronibus excommu-nicatis divina facerent celebrare mysteria a presby-teris excommunicatis. unde ab omnibus beneficiisspoliati a legato Romam ire compulsi sunt; namillico post recessum Lodowici ab Anglia legatus ssepedictus misit inquisitores per omnes Anglise provincias,qui quoscumque de consensu etiam levissimo culpa-biles invenerunt, cujuscumque essent ordinis vel dig-nitatis, suspenses miserunt ad legatum et ab omnibeneficio spoliatos, qui illorum beneficia suis clericisabundanter distribuit atque de damnis aliorum suosomnes divites fecit. Hugo quoque, Lincolniensis epis«copus, in Angliam veniens mille marcas pro episcopa-tu suo recuperando ad opus domini papse, et centummarcas legato, de probata pecunia numeravit; cujusexemplum multi, tarn episcopi quam viri religiosi,insecuti sumptibus nimis damnosis gratiam sibi recon-ciliabant legati. Clericorum vero et canonicorumsecularium ubique haustu tarn immoderate loculosevacuavit, ut, .juxta evangelicam sententiam, ea quse

U 51972. p

226 ROGERI DE WENDGVER

A.D. 1217. erant dispersa congregaret in unum et multis ex por-tionibus unum grandem accumularet acervum.

De Coloniensibus et Frisonibus iter ad terram sanctumagentibus.

Circa dies istos facta est motio maxima ex Colo-niensium et Frisonum provinciis virorum forfcium etbellatorum, qui a principio prsedicationis crucis postgenerale concilium trecentas naves magnas magnostudio fabricatas ingressi sunt, ut vota suso pere-grinationis exsolverent Crucifixo,' qui sulcantes sequorayelis patentibus, major pars eorum cum magna bella-torum virtute applicuit Lissebonam, ubi inter eos estexorta dissensib in obsidione cujusdam castri fortis-simi, quod Alchacia nuncupatur, quibusdam procederecupientibus, aliis ibi volentibus hyemare; sicqueclasse divisa, pars apud Cajetam1 et Tornetum hye-mavit, et pars altera duos habens capitaneos, Willel-mum scilicet Houlandise ducem et comitem de WeizGeorgium, Alchaciam obsedit, qui cum adliuc in obsi-dione essent, congregata est contra eos Saracenorummaxima multitude, contra quam fideles viriliter decer-tantes virtute divina infideles vicerunt. . Rex unuspaganorum occisus est, et multi trucidati atque incaptivitatem adducti; castellum vero tandem perTeuthonicos captum est et a Cbristianis possessum.

De obsidione castelli de Newerc et Roberto de Gaugi.

A.D. 1218. Anno gratise MCCXVJII. rex Henricus ad nataleDomini fuit apud Northamptonam,2 Falcasio regisefestivitati necessaria omnia ministrante. Erant au-tem his diebus multi in Anglia, quibus tempore belli

Gayetam in C. | 2 Norhantonam in C.

.,«


prseteriti dulcissimum fuerat de rapinis vixisse, unde A.D. 1218.nunc post pacem denuntiatam et omnibus concessamnon potuerunt manus a praeda cohibere; horum autemprincipales fuerunt incentores, Willelmus comes Albe-marlisD, Falcasius cum suis castellanis, Robertus deVeteri-ponte, Brienus de Insula, Hugo de Bailul,1

Philippus Marci et Robertus de Gaugi, cum aliismultis, qui castella quorundam episcoporum ac mag-natum cum terris et possessionibus, contra regis pro-hibitionem et illorum voluntatem, detinere prsesump-serunt eisdem; inter quos Robertus de Gaugi, postmultas regis admonitiones, castellum de Newerc2 cumvilla tota et pertinentiis aliis qu.se> ad jus Hugonis,Lincolniensis episcopi, spectabant, ei reddere contra-dixit. Ex qua re magnus Mareschallus in indigna-tionem versus, jubente rege, exercitum grandem con-gregavit, atque, eodem rege comite, ad castellumprsedictum hostiliter accessit; et, cum tandem appro-pinqniassent ad castellum, prsemiserunt armatos, utinclusis exitum prsecluderent, ne, sicut fieri solet, ex-euntes villam injectis ignibus concremarent. Quoscum Robertus ejusque commilitones venire cognovis-sent, exierunt cum impetu de castello, sed ab irruen-tibus in eos militibus regis compulsi sunt denuo incastellum redire, ubi Willelmus de Diva, miles defamilia Hugonis, Lincolniensis3 episcopi, dum eoscastellum ingredientes insequeretur, interfectus est etplures alii vulnerati; ex quo facto rex et Mareschal-lus perturbati jusserunt machinas collocari in gyrumcastelli, ut muros petrariarum continua verberationedissolvere laborarent. Duravit autem obsidio octo ferediebus, in quibus amici prsedicti Roberti cum episcopoLincolniensi de pace tractantes in hoc, rege annuente,pariter consenserunt, ut episcopus memoratus daret

1 Bailuel in C. I 3 Wanting in C.2 Neuwere in C. |

P 2


A.D. 1218. Roberto de Gaugi pro victualibus, quse erant in eas-tello, centum libras sterlingorum; et sic, obsidionesoluta, unusquisque ad propria remeavit.

De motione facta a peregrinis terrce sanctce ab Actionusque ad Damietam.

Eodem anno confirmatum fuit consilium dominipapse Innocentii, sicut provisum fuerat in concilioLateranensi, de introducenda Christ) militia in terramÊgypti; mense enim Maio, praeparatis cogonibus,galeiis et aliis navibus onerariis multis, profecti suntde Achon, Johannes rex Hierusalem, patriarcha, cumepiscopis Nichossiensi, Achoriensi, Bethlemitano, duceAustriae, magistris Templi et Hospitalis sancti Johan-nis et sanctas Mariae Teuthonicorum, ac Christianorummultitudine copiosa. Borea itaque aliquantulum tur-gescente, exercitus Domini prosperis velis die tertio -1

ad portum applicuit Damietse. Applicantes autemquidam de exercitu terram ceperunt hostilem sinesanguinis effusione ; sed, paucis sibi occurrentibus Sa-racenis equitibus, Frisco quidam, fixo in terram genudextro, et manu sinistra circumducens ancile, dextralanceam vibrat et ferruin. Intuitus eum quidamSaracenus existimavit eum ludere, sed subito Sara-cenus a Frisone percussus, aliis fugientibus, cum equoeques prostratus est in terram; et sic absque omniimpedimento castrametati sunt fideles inter littusjnaris et ripam Nili fluminis, et ibi tentoria fixerunt.Hoc etiam miraculum fecit Deus fidelibus suis, quodin primo adventu eorum aqua fluminis mari con-juncti dulcis hauriebatur, quaa postmodum salsa fuitusque ad Gasale, quod sursum per miliare a Da-mieta distat. Itaque post adventum Christianorumapud Damietam facta est eclipsis lunse fere genera-

1 Tertia in C.


lis, quam in defectutn Saracenorum interpretati sunt A.D. 1218.Christian!, qui sibi incremento et decreinento ejusmagnam attribuunt conjecturam.

De obsidione turns Damiekce in Nilo flumine sitce.

His ita gestis, viderunt fideles Christi turrim quan-dam altam, et ex structura lapidum fortem nimis etpulcherrimam, non longe ab urbe Damietae in medioNili fluminis sitam, a qua catena qusedam ferrea etenormiter grossa ex transverso flumine protendebaturusque ad urbem super aliam ripam Nili fluminis con-stitutam. Hsec autem turris omnium judicio anteobsidionem Damietse fuerat subj Uganda, sed Frisonesmore solito impatientes, Nilo transito, jumenta Sara-cenorum tulerunt, et volentes in ulteriori ripa castra-metari stabant pugnantes contra paganos, qui eis decivitate obviam processerunt; sed a patriarcha perobedientiam revocati fuerunt, quia inutile videbaturprincipibus Christianis, quod turris relinqueretur posttergum eorum paganis repleta. Principes interea mili-tise Crucifixi de captione turris: nimis solliciti videruntearn capi non posse fame, propter civitatis vicini-tatem; neque suffossione, propter aquee circumfluentisimportunitatem; neque insultu petrariarum aut tre-buculorum ictibus, quia, cum id multis esset diebusattentatum, parum vel nihil profecerunt. Sane in hoctandem omnes pariter consenserunt fideles, ut, navibussimul et cogonibus conjunctis, in malorum summitati-bus scalas prsepararent et in eis balistarios statueruntet armatos,1 unde suum propositum perducerent adeflfectum. Igitur dux Austrian et Hospitale sanctiJohannis super duos cogones duas scalas fabricaverunt,qnse circa festum sancti Johannis Baptistse contraturrim fueruut erectse, illam viriliter defendentibus

1 Statuerunt et armatos -wanting in C.


A.D. 1218. Saracenis. Hospitalariorum quoque scala, proh dolor!confracta suos prius prsecipitavit in flumen bella-tores; secunda vero scala, ducis videlicet Austria,simili modo cum malo cecidit et milites strenuos etalios armatos in Nilum demersit, sed horum omniumanimas Christus in caelum levavit victrici martyriocoronatas. Lastati sunt JEgyptii vehementer, fidelibussubsannantes et in opprobrium eorum buccinis pers-trepentes, et e contrario moeror et luctus Ghristianosinvasit. Tune Frisones et Teutonici, quorum dux fuitcomes Adulphus de Monte, vir nobilis et potens,navem quandam cum propugnaculis munierunt insummitate mali castellulo ordinato. Ipsa vero navisa bellatoribus civitatis, turris et pontis, igne Grascoimpetebatur et jaculis vehementer, quse tandem ignecorrepta, cum timerent Christiani ne penitus con-sumeretur, defensores ejus ignem viriliter exstinxerunt,ac deinceps damna plurima per balistarios, qui intuserant, Saracenis fecerunt; sed et alise fidelium navespropugnaculis munitse, hujus assultus tempore queeanchoris turri adhaerebant fixse, multa sustinueruntrerum et hominum detrimenta.

De captione turns prcedictce et mira, Christianorumprobitate.

Tandem, Domino demonstrante et architectoribus, eodonante, providentibus, Teutonicorum sumptibus etFrisonum et labore eorundem duos cogones conjunxe-runt fideles trabibus fortissime, ac funibus cohserenteset socia compaginatione vacillandi periculum pro-hibentes quatuor malos et totidem antennas erexe-runt; in illis in surnmitate castellulum firmum, asseribuset opere reticulato contextual, contra machinarum insi-dias collocantes corns operuerunt illud per circuitumarchitectores, et desuper tectum erat contra ignemGrsecum. Sub castellulo autem fabricaverunt scalam

If LORES HISTOEIAKUM. 231

fortissimis funibus suspensam et triginta cubitis ultra A.D. 1218.proram protensam, opere maximo brevi tempore con-summato. Invitati sunt ad illud videndum principesmilitise Christi, ut siquid deesset, quod sumptibus authumano indigeret ingenio, suppleretur; et accepto res^ponso, quod antea, tale opus ligneum nunquam fueratfabricatum, properandum esse censuerunt fideles, uthoc ingenium adhiberetur ad turrim, quia crebris icti-bus machinarum pons pro magna parte destructusfuerat, qui de civitate hostes fidei ducebat ad turrim.Sexta itaque feria ante festum sancti Bartholomaeiapostoli nudis pedibus cum processione solemni de-votissime processerunt ad crucem sanctam fideles, clerocum psalmis et litaniis prsecedente, auxilium humiliterimplorantes divinum, ut res omni careret invidia .etjactantia vana de omni gente, quse tune in exercituerat. Plures ad hujus negotii exsecutionem invita-verunt majores, licet gens Frisonum et Teutonicorumad naves implendas sufficeret et regendas. Die tandembeati Bartholomsei, quse tune feria sexta erat, cumNilus vehementer excrevisset et aquarum impetus ne-gotium plurimum impedisset, cum multa licet diffi-cultate et periculo instrumentum trahebatur ad turrim;navis autem, hujus machinse socia, velificando pro-cessit; patriarcha et clerus nudis pedibus ambulabantper littora, Domina supplicantes. Cum vero ad turrimperventum fuisset, duplex ilia compositio ad latusoccidentale converti non poterat, sed ascendendo directead plagam aquilonarem * applicabatur; funibus tandemet anchoris fixa manebat, licet vis aquarum inun-dantium illam repellere moliretur. Quod cum cogno-vissent Saraceni, machinas sex erexerunt super turrescivitatis ad instrumentum illud concutiendum, sed unacseteris perniciosior post paucos ictus confracta quievit;nee alise tamen cessaverunt, sed sine intermissione

1 Aquilonalem in D.

232 EOGEKI DE WENDOVER

A.D. 1218. emittere coeperunt crebros lapides et damnosos. Neein minor! periculo prior navis, hujus machines . socia,ad pedem turris substitit eollocata; nam ignis Grsecus,de turri eminus projectus, fulminis instar venienspavorem non minimum fidelibus incussit, sed perliquorem acetosum ac sabulum et exstinctoria cseteralaborantibus est subventum. Tune, facto insultu acer-rimo ab his qui instrumentum regebant supradictum,jacebat patriarcha ante lignum crucis prostratus interram, stansque clerus nudis pedibus clamavit incselum. Inimici crucis et turris defensores extensislanceis anteriorem scalse partem asperserunt oleo, acdeinde ignem Grsecum adhibentes scalam accenderunt;sed fideles Christi, qui intus erant, ad ignis suffoca-tionem accurrentes suo pondere caput. scalse depresse-runt, ita ut pons tornatilis fronti. turris appositusinclinaretur deorsum. Signifer ducis Austrise de scalacorruit, et pagani vexillum ducis cum irrisione tule-runt; seque vicisse existimantes, vociferati suntclamore nimio, aerem verberando. Christiani vero,hoc viso, ad supplicationem se prosternunt, complo-sisque manibus Dominum invocare non cessant. Adhanc quoque populi Christiani devotionem et manuumin cselum elevationem levavit scalam. divina pietas,ignemque accensum fidelium lachrymse exstinxerunt;et sic £deles Crucifixi, viribus resumptis, cum defen-soribus turris lanceis, gladiis, clavis, sagittis, aliisquebellicis instrumentis viriliter pugnaverunt. Juvenisquidam Leodiensis1 dioecesis, in militia expertus, turrimprius ascendit; Friso quidam juvenculus, turrim ascen-dens, flagellum tenebat ferreum quo granum excutisolet, sed ad pugnandum paratum, unde fortiter transmurum ad dextram percutiens hostes fidei et ad lse~vam, quendam Saraeenum, croceum Soldani ferentemsignum, stravit et vexillum tulit; ac deinde alii post

1 Laodiensis in C.


alios aseendentes hostes resistentes senserunt duris- A.D. 1218.simos et crudeles. Paganis tandem superatis, postfletum et gemitum, gaudium successit fidelibus ettriumphusx; nam multi Saraeenorum, turns angustiamperferre non valentes, per fenestras prsecipites evaderecupiebant, quorum multi submersi perierunt, flumenebibere non valentes; ad centum quoque ex eis vivicapti sunt et ad redemptionem reservati. Tune Sara-ceni, qui in interioribus sese receperant turribus, ignesupposito, superficiem turris combusserunt, unde Chris-tian! victores calorem sustinere non valentes regressisunt super scalam; ac deinde pontem, qui in inferioriparte operis preeparatus fuerat, demiserunt Christimilites usque ad pedem turris, aquis profundis etundique circumfluentibus angustum, sed malleis ferreisjanuam turris aggressi sunt fideles, defendentibus earnintrinsecus Saracenis. Stabat utrumque opus immobileturri adhserens, sed asseres scalse pro parte discussifuerunt. Ambitus tamen operis machinarum ictibusmultis perforatus in locis, ab hor-a nona sextse feriaausque ad horam decimam sequentis sabbati immobileperseverat. Tandem Saracenis in det'ensione turrisonmino deficientibus, colloquium de pace petebant, acsese sub pactione vitse duci Austria reddiderunt.Capta itaque turri, munierunt earn fideles victualibuset armatis, sperantes de csetero ut civitatem similitersubjugarent.

De morte Saphadini, et destructione murorumHierusalem.

Post captam itaque turrim in Nilo flumine sitam,Saphadinus, dierum malorum inveteratus, fratruelium-que suorum exhseredator ac regni Asiae usurpator ne-

1 Triumphum in D.


AD. 1218, quissimus, dolore cordis, ut asseritur, tactus intrinseeusmortuus est et sepultus in inferno; cui successit filmsejus Coradinus, vir crudelis et ssevus, qui, ob ultionemobsidionis DamietsD, Hierusalem famosissimam civita-tem foris et intus destruens, muros ejus et turresomnes, prseter templum Domini et turrim David, inacervos redegit. De sepulchre quoque Domini gloriosodestruendo consilium habuerunt Saraceni, quod perliteras comminati sunt, quas civibus Damietae adeorum solatium transmiserunt. Veruntamen proptertanti loci reverentiam nemo eorum manum apponereprsesumpsit; nam in Alehorano, libro legis eorum,scriptum habent, Jesum Christum Dominum nostrumde Maria virgine fuisse conceptum et natum, quernsine peccato vixisse inter homines, prophetamque etplusquam prophetam esse profitentur; csecos enimilluminasse, leprosos mundasse, et mortuos suscitasse,astruunt; verbum quoque ac spiritum Dei vivi adcaslos ascendisse non discredunt. Unde, quando tern-pore treugarum sapientes eorum Hierusalem ascende-bant et postulabant sibi codices evangeliorum exhiberi,deosculabantur eos ac venerabantur1 propter legismunditiam, quam Christus docuit, et prsecipue propterevangelium Lucse "Missus est Gabriel," quod ssepiusretractant et repetunt literati eorum. Lex autemillorum, quam, diabalo dictante, ministerio Sergii mo-nachi apostatsêt hgeretici, Mahometus Arabice scrip-tarn Saracenis dedit ac docuit, a gladio coepit, pergladium tenetur, et in gladio terrain atur. Iste Maho-metus illiteratus fuit, sicut ipse in Alchorano suotestatur; qui, quse prsenominatus [hsereticus] dictavit2

ipse prsedicavit, et, quia potens erat et Arabum prin-ceps, per comminationes suas legem statuit observari.Luxuriosus autem fuit et bellicosus, et ideo de im-

1 Eos ac venerobantur wanting in 1 2 In dictavit wanting inC. C.

FLOEES. HISTOKIABUM. 235

munditia ac vanitate legem dedit, quam carnaliter A.D. ms.viventes in partem voluptatis observant; et sicutlegem Christ! veritas et mundita muniunt, ita errorumipsorum timor mundamis et humanus voluptasquecarnalis extollunt.

De adventu Pelagii legati apud Damietam etaliorum peregrinorum.

Subjugata igitur, ut dictum est, turri Damietge,venerunt ad passagium sanctse crucis, quod tune in-stabat, de diversis mundi partibus peregrini multi;inter quos venerunt Pelagius, Albanensis' episcopus etapostolicse sedis legatus, cum magistro Roberto deCurcun1 et Romanis multis. Venerunt episcopi jnulticum comite Nivernensi, qui, imminente periculo, cumChristianorum confusione recessit. Venit etiam tunetemporis vir illustris comes Cestrensis Ranulphus deregno Anglise, cum cpmitibus Saero Wintoniensi etWillelmo Arundelensi, et baronibus Roberto filio-Walteri, Johanne constabulario Cestrensi, Willelmo deHarecurt cum sequela multa, et Oliverio filio fregisAnglise. Venerunt etiam comites de Marchia et Barricum filio suo, Willelmus de Carnoto, Iterius de Tocte,2

et HervsBUS de Ursone, cum aliis multis.

De dudbus invasionibus factis a Saracenis contraChristianas apud Damietam.

Saraceni postmodum in festo sancti Dionysii cumgaleiis et viris armatis ex improvise venientes, etprincipia castrorum ubi Romani tentoria fixerant in-vadentes, modica manu Christianorum repulsi sunt, adgaleias suas celeriter recurrentes; sed gladios insequ-

1 Turrum in D. ' \ % Tocce in C.


A.D. ias. entium ac fluminis voraginem effugere nequiverunt,~ submersi sunt enim in Nilum ad viros mille quingen-

tos, sicut fidelis didicerunt postea a paganis. In festoiterum beatil Demetrii summo diluculo castra Tem-plariorum invaserunt hostes, sed modicum fidelibusdamnum intulerunt; quia per expedites eorum equitesfugati sunt ad pontem, quern procul eonstruxerant,ubi interempti sunt a fidelibus ad numerum quingen-torum.

De inundatione Nili fluminis, unde Christiani nimisdamnificati fuerunt.

His ita gestis, in vigilia beati Andrese apostoli,nocte media, intumuerunt fluctus maris, crescentes etexcursum facientes terribilem usque ad castra fide-lium, quos ab alia parte fluvius inundans occupavitincautos. Natabant tentoria, perierunt cibaria; piscesfluviales et marini, quasi nihil metuentes, fideliumse cubiculis ingerebant, quos manibus ..capientes illistamen carere deliciis maluissent; et nisi salubri con-silio antea provisum fuisset de fossato, quod tamenad usus alios factum fuerat, mare conjunctum fluminihomines cum jumentis, naves cum victualibus etarmis, detraxisset ad hostes. Nee tamen hoc pericu-lum evaserunt quatuor cogones, super quos fabricatafuerant propugnacula ad turrim capiendam, quse unoimpetu cum quinta navi, quse inter eas hserebat, adoppositam riparn vi ventorum prsecipitatse ante oculoseorum igne Grseco sunt combustse. Pepercit siquidemDeus operibus Frisonum et Teutonicorum, quibus tur-ris capta fuerat; sed naves oneratse, quse in portumaris stabant, ruptis repente funibus, perierunt.

1 Wanting in C.


De quadam peste, quce multos in exercitu Christianasafflixit.

Invasit ea tempesfcate multos de exercitu pestis A.D. 1218.qusedam, contra quam physici nullum ex arte suapoterant remedium invenire; dolor enim occupavit re-pente pedes et crura, in quibus apparuit caro corruptaet nigra, gingivas, et dentes, nigredo obdurata poten-tiam abstulit masticandi, sicque longo doloris tractuafflict! multi ad Dominum migraverunt; quidam verousque ad tempus vernale durantes caloris beneficiomortis periculum evaserunt.

Eodem anno, procurante Walone apostolicse sedislegato, Richardus de Marisco clericus, de familia etmoribus regis Johannis, factus est episcopus Dunel-mensis, qui nono kalendas Augusti munus consecra-tionis suscepit.

Willelmus Mareschallus diem clausit extremum.Anno Dominicse nativitatis MCG'Xix. rex Henricus A.D. 1219.

quarto regni sui anno fuit ad natale Domini apudWintoniam, cui Petrus, ejusdem civitatis episcopus,omnia necessaria ministravit. Quo etiam temporeWillelmus Mareschallus, regis rector et regni, diemclausit extremum; post cujus mortem memoratus rexin custodia Petri, Wintoniensis episcopi, remansit.

De obsidione urbis Damietce et Christianorumafflictione.

Eodem tempore Pelagius, apostolicse sedis legatus,ardens habens desiderium civitatem Damietam obsi-dendi, Christianos post turrim captam hortabatur adNili fluminis transitum. . Qui, cum magno periculoper flumen sursum cum navibus ascendentes intercivitatem et turrim captam, machinis civitatis et igneGrseco sunt, non mediocriter impediti; unde accidit,


A.D. 1219. ut una navis Templariorum, vi torrentis impulsa,prope ripam civitatis capta fuisset, quse cum prsecipi-taretur a'd hostes cum barbotis et uncis ferreis ipsamdiutius impugnarunt, ignem Grsecum super earn pro-jicientes de turribus civitatis; et cum prsevalere, prop-ter defensorum audaciam, non valerent, certatim na-vem ascendentes increduli prsecipites in earn adTemplarios descenderunt, ubi cum diutius pugnaretur,navis tandem perforata, sive ab hostibus, sive a fide-libus, ut potius creditur, profundum fluminis petiit,submergens Êgyptios et Christianos, ita ut vix malisummitas appareret; et sicut Sampson plures stravitmoriens quam vivens, sic et isti martyres Christiplures secum in aquse voraginem traxerunt, quamgladiis perdere potuerunt. Deinde pontem reparantespagani aperturam adeo reliquerunt angustam, ut navesfidelium sine periculo fluminis ascendere non vale-rent, sed Frisones et Teutonici, zelo justee indigna-tionis accincti, cum majori navi, cujus ministerio tur-ris capta fuerat, pontem viriliter invaserunt; auxiliumquoque non habentes nisi de cselo, pauciores quam de-cem viri de gente prsedicta contra omnem fortitudinemBabylonis pontem ascendentes, spectante Christianorummultitudine et hanc audaciam plurimum admirante,fregerunt eundem, et sic cum quatuor navibus, superquas erat pons fundatus, reversi sunt cum triumpho,liberam viam et apertam Christianis sursum velificarevolentibus relinquentes. Et, his ita gestis, Saracenipericulum, quod illis imminebat, attendentes ripamfluminis fidelibus oppositam fossatis et argillosa ma-teria cum propugnaculis ligneis et rebus aliis muni-erunt, machinas cum petrariis locantes ibidem, perlocum ilium transeundi spem omnimodam fidelibusauferentes. A Casali etiam, quod per1 miliare fere2

distabat a civitate, ubi nova hsec muntitio termina-

i Wanting in C. j 2 Wanting in C.

FLOBES HISTORIARITM. 239

batur, per trans versum fluminis navium fecerant sub- A.D. 121-9,versiones, cum palis gurgiti latenter infixis; sed Christ!milites, cogones cum castellulis ac propugnaculis, arma-tis muniti bellatoribus, cum galeiis aliisque navibussubsequentibus, praescriptas submersiones, Christo duce,penitus evaserunt. Hostes vero fidei, omni metu dis-simulate, tres ordines armatorum station! naviumChristianorum opposuerant, unam peditum, superripam fluminis, cum targiis eleganter ordinatam, se-cundam post tergum eorum, similem priori, tertiamequitum, longam et terribilem,1 ictibus lapidum ettelorum plurimum vexantes fidelium statione'm. Sedfidelis Deus, qui non patitur tentari suos super idquod possunt sustinere, respiciens ad castra servorumsuorum,2 moerorem fidelium et3 tristitiam in gaudiuinet exultationem convertit; nam in nocte solemnitatisbeatse Agathse martyris, cum ordinatus esset exercitusChristi, qui sequenti die fluvium erat transiturus,pluvise et venti magnam difficultatem Christicolis in-tulerunt, sed nocte eadem, Deo procurante, tantuspavor Soldanum Babylonis et ejus exercitum invasit,ut relictis tentoriis, ignorantibus etiam paganis, quosad resistendum fidelibus ordinaverat, in sola fugaspem haberent; unde quidam apostata, qui' multotempore Christianorum legem transgressus sub Soldanomilitaverat, stans in xipa fluminis Gallica lingua cla-mare cospit, " Quid moramini ? quid trepidatis ? Solda-" nus recessit;" et, hoc dicto, se recipi in Christiano-rum naviculam postulavit, sicque fidelibus fidem faciensillos ad transitum fluminis animabat; et summo dilu-culo, cum inchoatum esset missse officium "Gaudea-" mus omnes in Domino," per oratoria Christianorumnuntiata sunt hsec regi et legato. Itaque, fugientibusSaracenis, Christiani absque sanguinis effusione et

1 Equitum in C. | 3 Wanting in C.2 Wanting in C.


A.D. 1219. omni impediment© flumen transierunt; sed adeo li-mosa efc aquis profundioribus difficilis fuit ad appli-candum terra hostilis, ut vix earn equi ascenderepotuissent. Templarii autem, praeduees in ascensu,prospero cursu ad civitatem festinarunt, sternentesperfidos, qui audacter de portis egressi Christicolisvenientibus occurrerunt; sed, illis in civifcatem redirecompulsis, exercitus Ohristi tentoria Soldani occupavitac spolia fugientium paganorum. Targias multas etgaleias, cum barbotis et navibus aliis, quse infraCasale-usque ad civitatem inveniebantur, Christicolaerapuerunt; unde perfidorum multitude, relictis uxori-bus ac parvulis propter fidelium inopinatum transi-tum, de Damieta fugerunfc. Deiride per gyrum obsessaest Damieta, exercitu exercitui per pontis composi-tionem continuato, utramque ripam fluminis contin-gentem.

De primo impetu Saracenorum post obsidionem contrafideles.

Civitate itaque obsidione vallata, hostes fidei, re-sumptis viribus, cum Soldano et Alapinis ac mul-

. titudine copiosa, locum occupant, ad quern fidelestransitum fecerant insperatum, et nisi per consiliumdivinum et auxilium prima castra, quse erant intermare et fluvium, retenta fuissent, et maxime per pro-bitatem Teutonicorum, negotium Christi magnum peri-culum incurrisset; nam pleni anfractibus Saraceni adtantam prorupti sunt temeritatem, ut, diluculo diesabbati ante Dominicam, qua cantatur "Oculi mei" semper ad Dominum," fidelibus ignorantibus, cummul titudine gravi bellatorum usque ad fossatum suumsese prsecipitarent, sed peditum illorum et equitumfuerunt probitate repulsi; fecerant enim! Christiani

1 Erant in C.


fossatum a tergo suo latum satis et altum ad caute- A.D. 1219.lam, ut, si forte hostes fidei impetum facere vellentin eos, hujus fossati praesidio munirentur.

De secundo impetu facto contra Christianos.

In die iterum Palmarum inimici crucis, collectoinnumerabili exercitu acl nimis terribili, fossatumundique fidelium invaserunt, et prseeipue pontem Tem-plariorum et ducis Austriaa, quern ipsi cum Teutonicisdefender© viriliter studuerunt; sec illi cum electismilitibus suis ab equis descendentes cum Christianisatrociter pugnaverunt. Ceciderunt hinc inde mortuiac vulnerati multi ; sed tandem adeo prsevalueruntinereduli, quod pontem ascendentes partem ejus com-busserunt. Tune dux Austrise preecepit suis, ut seseretrahentes hostibus darent ingressum, sed illi ingredinon audebant; mulieres quoque bellatoribus Christianisaquam, vinum, panem, ac lapides intrepide ministra-bant; sacerdotes vero orationi insistebant, Dominumbenedicentes et sauciatorum vulnera alligantes. Inipso die sancto non est Christianis spatium datumalias gestandi palmas quam balistas, arcus, lanceas,gladios, clypeos et sagittas; adeo enim2 instabantinimici eorum atrociter studio liberandse civitatis, quodab ortu solis usque ad horam diei decimam fidelibusrequiem non dederunt, sed tandem fatigati sese cumdamno maximo de loco certaminis retraxerunt. Infesto iterum Dominicse ascensionis more solito perterrain et aquam irruerunt perfidi in Christianos, acmultotiens illos attentantes, preevalere non potuerunt,sed pi ope castra eos provocantes mutuo ad invicemdamna pertulerunt.


U 51972. Q

242 ROGERI BE WENDOVER

De tertio impetu crudeliter facto ab incredulis contraChristianos.

AD 1219 Collegerunt denique hostes fidei pridie kalendarumAugust! omnem quam habere poterant copiam bella-torum, qui post diutinos assultus fossatum contramilitiam Templi tandem transeuntes, ac violenter liciasdirumpentes, pedites Christianorum in fugam verterunt,ita quidem ut universe exereitui periculum immineret.Milites, equites simul et pedites seculares ter conatisunt ipsos a fossato repellere, sed nihil profecerunt;clamor exortus est insultantium paganorum, aucta esttimiditas Christianis. Sed spiritus consilii et fortitu-dinis Templarios animavit, nam magister Templi cummareschallo cseterisque fratribus, per exitum satisangustum impetu facto, viriliter incredulos convertitin fugam. Domus Teutonicorum et Frisones, comiteset barones, atque ex diversis nationibus milites, viden-tes Templi militiam in periculo, per exitus sibi expo-sitos illis in auxilium proruperunt; tune pedites per-fidorum, projectis clipeis, truncabantur ad centum,prseter illos qui in fossato prsecipites perierunt.Deinde, peditibus Christianis egressis, per modicumspatium sese' subtraxerunt hostes; acies nine indesubstiterunt armatse donee crepusculum vespertinumcertamen diremit, Saraceni prius recesserunt. Occiso-ram jacebant corpora juxta fossatum multa, prseterillos qui sauciati lethaliter ad castra sunt reducti.Pauci de fidelibus per virtutem Dei et lemplariorumaudaciam perempti fuerunt et captivi. Dum hsecagerentur ibidem, combusta sunt omnia fere instru-menta fidelium, quse erecta erant contra civitatem, adefensoribus ejus, prseter scalas, in magnum Christia-norum detrimentum. Post has igitur factas a Soldanoinvasiones non est ausus congredi cum Christianis,sed non longe ab obsidione fixis tentoriis in insidiismanebat.


De prcelio cam/pestri inter Christianas et Saracenos.

Exercitus autem Christi, cum diutius usu petrariarum A.D. 1219.et trebuculorum aliarumque machinarum muros civi-tatis subvertere laborassent, nee quicquam profecissent,a prudentioribus populi perspicue deprehensum est etveraciter intellectum, non nisi sola virtute divinaDamietam fore capiendam, unde inter multos surrexitmurmuratio in castris, communibus exigentibus pec-catis et discordise fomentis; nam quorundam fuit prse-sumptio, ut cum Soldano, qui non longe a castrisChristi anorum fixis tentoriis manebat in insidiis, cam-pestre prselium consererent, ut, eo subjugate, cum ipsosubjugarent et Damietam. E contrario consilium regisHierusalem erat et multorum cum eo, ut obsidio tarndiu ageretur incoepta, quousque vel virtute divina veletiain fame inclusi deficerent; nam quicumque perposticum vel de muris civitatis praecipites evadebant,inflati et fame afflicti, concivium suorum evidenterangustiam indicabant. Sed illis tandem prsevalentibus,qui decreverant immutabiliter cum Soldano certameninire, in die decollations sancti Johannis Baptistse adcastra Babyloniorum ita, licet discordes, eonfluebant,ut vix invenirentur viri, qui in obsidione urbis rema-nerent. Tandem inter mare1 et flumen, ubi dulcisaqua reperiri non poterat ad bibendum, proficiseentesinvenerunt hostes fidei in tentoriis commorantes, sedipsi, papilionibus sublatis, fugam simulabant; et cuma fidelibus processum fuisset adeo, quod appareretadversaries nolle directa fronte confligere, capitaneifidelis populi longum inierunt consilium, utrum pro-cederent, an redirent. Discors inter eos fuit sententia,unde inter consilia sine consilio solutse sunt acies,prseter ordinationem illorum, quos disciplina ligavitet obedientia militaris; equites Cypri in dextro cornuconstituti, Saracenis incursum a latere2 facientibus,

1 Inter mare wanting in 0. | 2 A latere Avanting in C.Q 2


A.D. 1219. timiditatem suatn ostenderunt; Roman! pedites primifugerunt, et postea equites ex nationibus diversis, cumquibusdam Hospitalariis sancti Johannis; legatus etpatriarcha, qui crucem portabat, multum, sed frustra;

ut resisterent, supplicabant. ^stus soils vehemenserat, unde pedites armorum pondere premebantur,calor auxit laborem vise, et qui secum detulerantvinum biberunt illud purum, propter aquae defectum,in angustia sitis, qui post primos fugientes anhelocursu terga dederunt exstinctique sine vulneribus cor-ruerant, Rex vero Hierusalem, cum Templariis etdomo Teutonicorum et hospitali sancti Johannis, deHoutlandia, de Wiche, de Salebregge, et Cestrise comi-tibus, cumque Waltero Bertoldi, Reginaldo de Ponte,Francigenis, Pisanis, et militibus multis ex nationibusdiversis, impetum sustinuere paganorum, et pro murofuerunt fugientibus, quotiens illas suas facies ostende-bant; rex vero Hierusalem igne Grseco fere fait corn-bustus. Capti sunt autem in illo conflictu ex Chris-tianis electus Belvacensis et frater ejus Andreas deNantes, vicecomes Belli-montis, Walterus, regis Fran-corum camerarius, ac filius ejus Johannes de Arcis,Henricus de Ulmo. Templarii triginta tres capti suntvel interfecti, cum mareschallo hospitalis sancti Johan-nis et fratribus quibusdam ejusdem domus; nee domusTeutonicorum absque damno evasit. Sunt prsetereaalii multi trucidati et in captivitatem abducti.1 Militiaautem Templi, quae in congressione solet esse prima,in regressu fuit ultima; unde, cum ad f ossatum Chris-tianorum novissima rediret, tamdiu fortis substititquousque anteriores intra moenia fuissent ingressi.Tune increduli reversi sunt ad abducendos captivossuos et spolia colligenda; et, sicut a perfidis postmo-dum didicerunt fideles, quingenta capita ChristianorumSoldano praesentata fuerunt. Christianis vero hoc cer-

1 Adducti sunt in C.


tissime constat, quod in prsecipua militia sua damna A.D. 1219.sibi luctuosa sustinuerunt increduli, unde Soldanusunum de captivis suis ad Christianos mittens de treugavel pace tractare coepit, in quo tractatu reparaveruntfossatum suum eleganter et alias machinas Christiani.

Qualiter peregrini quidam a Damieta non licentiatirecesserunt.

Nautse quidam eo tempore Christianitatis proditores,et cum eis Christiani multi, ante tempus eonsuetipassagii exercitum Christi in summo periculo relique-runt, qui recedentes Chris ticolis mcestitiam, Babyloniisaudaciam, contulerunt; unde tractatum pacis inter-mittentes increduli, in vigilia sanctorum Cosmse etDamiani et proxima die sequent!, cum galeiis et bar-botis armatis per flumen et terrain, cum mangonellis,targiis, et fructibus pro implendo Christianorum fos-sato, petierunt1 eos impetu consueto et barbarica feri-tate multosque fideles hoc subito impetu peremerunt;sed triumphator in Israel, omnipotens Deus, castrissuis providit, misso per mare Savarico de Mallo-leone2

cum galeiis armatis et bellatoribus multis. TuneChristiani, hoc viso, in illo necessitatis articulo cla-ma\7erunt in cselum, Deum laudaiites et non trepi-dantes, sed in prselio hostibus viriliter resistentesincredulos recedere compulerunt Illius virtute quisalvat sperantes in se.

De mortalitate qua affligebantur inclusi urbisDamietce.

Nunc autem de his quae gesta sunt in civitatealiquid referamus. Damieta igitur obsidione longa,ferro, fame, et pestilentia graviter, et ultra quam credivel scribi possit, afflicta, in spe sola fidem habuit,

1 Perierunt in D. and C. | 2 Maloleone in C.


A.D. 1219. quam civibus Soldanus promisit, ut pro eis, si neces-sitas instaret,1 cum Christianis componeret, ut mortemevadere potuissent; sed hoc tempore in urbe tantafames invaluit, ut vitalis refectio deesset inclusis,durabilis enim non est annona Êgypti, propter mollesglebas in quibus creseit, nisi superius circa partesBaby Ionise servetur per aunum. Postremo autem por-tas suas obstruxerunt increduli, ne aliquis exiret quicalamitatem eorum fidelibus nuntiaret, quia dies afflic-tionis miseros possederunt; illis etiam, qui foris inexercitu Soldani fideles obsederunt, copia pabuli de-crescere coepit, ita quidem, quod coctanum unum duo-decim bizantiis vendebatur. Inter csatera incommoda,quse niiseri sustinebant diebus ac noctibus, velutaurisia percussi oculis apertis nihil videbant. Nilusprseterea, qui post festum sancti Johannis Baptistseusque ad exaltationem sanctae Crucis solet excrescereet JEgypti planitiem irrigare, hoc anno more solitonon ascendit, sed magnam terrse partem siccam relin™quens in terra ilia nee seminari poterat nee arari;unde Soldanus famem timens, amore retinendse Dami-etae, cum Christianis pacifice componere cogitavit.Auxit autem propositum ejus ad compositionem mira-culosa turris subjugatio, et Christianorum constantiapraaliandi, qui totiens cum admodum paucis fidelibusomnem paganismi fortitudinem audacter invadentesde prselio turpiter fugaverunt et multa ex eis milliaperemerunt.

Qualiter Soldanus regnum Hierusalem obtulitChristianis, ut a Damieta recederent?

Soldanus igitur, convocatis magnatibus suis et con-siliariis fidelissimis, dum esset in mentis angaria con-stitutus, coram eis locutus est in hunc modum; " Deus/'

i Wanting in C. ! 2 Recederet in D.

FLORES HISTORIARTJM. 247

inquit, " Christianorum magnus est, fidelis et potens A.D. 1219." in prsolio, quod nos comprobavimus omnes, et max5-"• ime in hoc instanti articulo, in quo manifeste pugnat" contra nos pro inimicis nostris, et procul dubio" inanis erit actio nostra tota, quamdiu fideles ipsu.ni" habebunt placabilem adjutorem. Ecce, imminet captio" Damietse, quse clavis est totius ^-Egypti; quse si capta" fuerit, in maximum nostrum et ^ legis nostrse pro-" veniet detrimentum, quia, cum multotiens legatur a" Christianis obsessa, nunquam tamen legitur subju-" gata. Unde nobis utile reor, ut reddamus Deo Chris-" tianorum ea qu<e sua fuerunt omnia, ne simul cum" suis auferat a nobis quge nostra esse videntur;" sicque cum Justus sit et aliena non concupiscat, si" hanc pacem recusaverint et sequitatem Christiani," maxime sibi tarn honorabilem, provocabunt Deum" suum in odium sui per concupiscentiam iniquam," et sic superborum aspernator ab eis recedet, habe-" buntque impugnatorem, quern habuerunt propitium" adjutorem." Et licet hoc consilium multis displice-ret, missis tamen nuntiis Christianis obtulit veramcrucem, quse olim a Salaadino capta fuerat, cum cap-tivis omnibus qui per regnum Babylonis et Damascivivi poterant reperiri, cum sumptibus necessariis adreparandos muros Hierusalem ct civitatem in2 statumpristinum reduceiidam. Obtulit insuper totaliter reg-num Hierosolymitanum, prseter Craccum et Montem-regalem, pro quibus retinendis tributum obtulit sin-gulis annis, videlicet duodecim millia bizantios, quam-diu ilia teneret; sunt autem duo castra hsec in Arabia,septem firmissimas munitiones habentia, per quse nego-tiatores paganorum et peregrini Metham3 tendentesvel ab ilia revertentes transire solent, et qui hsectenuerit Hierusalem cum vineis graviter et agris lae-

1 Ac in C. | 3 Mechan in C.2 EtinD.


A.D. 1219. dere valebit. Hanc compositionem acceptandam et" utilem esse Christianitati rex Hierusalem, comes Ces-

trensis et omnes Franeigense cum capitaneis Teuton!«corum pertinaciter censuerunt; nee hoc mirandum est,cum multo minore pace, quae prius oblata fuerat,content! fuissent Christian!, nisi in sano consilio eisfuisset obviatum. Legatus aufcem, concupiscentia reti-nendse civitatis ductus, et per eum patriarcha cumclero universo, huic composition! se opponunt, asse-rentes constanter ante omnia Damietam fore capien-dam; opinio diversa peperit discordiam, unde nuntiiSoldani laeti recesserunt. Cumque hsec Soldano nun-tiata fuissent, misit clam multitudinem magnam pedi-tum per palustria ad Damietam, quorum ducentiquadraginta, Christianis dormientibus, Dominica noctepost festum Omnium sanctorum licias eorum intrave-runt, sed per clamorem vigilum exercitus capti suntvel interfecti, quos ad centum vel plures numeraveruntex captivis.

D$ captione miraculosa urbis Damietce.His ita gestis, cum populus Christianas civitatem

Damietee acerrime invasisset, perspexerunt murorumpropugnacula omni carere defensore, unde cum festi-natione scalis ad murum applicatis civitatem certatimintraverunt fideles; sicque, Salvatore mundi procu-rante, nonis1 Novembris capta est Damieta sine de-fensione, absque tumultu et violenta deprsedatione, utsoli Filio Dei victoria ascribatur; et, cum capereturcivitas2 in oculis regis Babylonis, non fuit ausus moresolito Chris.tianos aggredi, sed confusus aufugienspropria castra combussit. Christo itaque duce, militesChrista Damietam ingressi plateas invenerunt stratascadaveribus mortuorum, ex quibus eis occurrit foetor

1 Nonas in D. I 2 Civitatis in D.


infcolerabilis et miserabilis humanitatis aspectus. Mor- A.D. 1219.tui nimios interfecerunt; vir et uxor, pater et filius,dqminus et servus, mutuis foetoribus perierunt. Neesolum platese civitatis mortuis erant plenae, quia insedificiis et cubiculis jacebant defuncti; juvenes et par-vuli petierunt panem, sed non erat qui frangeret eis ;infantes ad ubera matrum pendentes inter amplexusmorientium oscitabant; divites delicati inter acervostritici fame perierunt. Octoginta millia a temporeobsidionis perierunt in urbe, exceptis illis quos sanosvel languidos invenerunt fideles, qui ad tria millia etarnplius numerantur; ex his autem trecenti nobilioresad redemptionem captivorum suorum vivi reservantura populo Christiano, prseter baptizatos? qui credideruntiii Christum.

Haec civitas primo a Greeds obsessa legitur, qui inejus captione defecenint; secundo obsessa fuit a Latinissub Amalrico, rege Hierosolymorum, sed minime pro-t'ecerunt; hac tertia vice tradidit earn servis suis Rexregum et Dominus dominantium, Jesus ChristusDominus noster, qui vivit et regnat in secula secu-lorum.

De spoliis Damietce impretiabilibus.

Invenerunt autem in civitate fideles aurum etargentum multum nimis, pannos sericos, vestes pre-tiosas, cum ornatu * seculari et varia supellectili inabundantia magna valde. In commune juraveruntomnes, quod asportata de civitate spolia redderenturinter victores eequaliter dividenda; hoc etiam subanathemate prseceptum fuit a legato, sed concupis-centia oculorum multos fares fecit. Perceperuntautem ad utilitatem reipublicse magnam partem divi-tiarum Êgypti in auro et argento, perlis, pomis, ambre,

1 Conatu in D.

250 EOGEEl DE WENDOVER

A.D. 1219. fills aureis, philacteriis et pannis pretiosis, qnee dis-tributa sunt per exercitum Domini cum annona incivitate reperta. Episcopus Achonensis parvulos om-nes, qui in urbe reperti sunt vivi, baptizavit, solvensex ea Deo primitias animarum. Legatus quoque demaxima mahomeria civitatis fecit ecclesiam in honofembeatse virginis Marise et omnium apostolorum, adgloriam et exaltationem fidei Trinitatis. Civitasautem Dametise, prseter naturalem loci situm, quomunitur, triplici muro cingitur, habens extrinsecusmurum humilem ad custodiam fossati exterioris, secun-dum altiorem, ac tertium secundo eminentiorem.Murus medius viginti octo turres habet principales,binas vel ternas testudines1 continentes, quse omnesintegrse remanserunt prseter unam, quse crebris ictibustrebuculi Templariorum aliquantulum concussa fuit;voluit esim Dens integram tradere earn servis suis, utclavem et antemurale totius terrse Êgypti. Sita estautem civitas inter Ramesse et campum Thaphneos interra Gersen,3 ut conjicere possunt Christiani, qusepascualis est, quam filii Israel tempore famis petierunta Pharaone, sicut legitur in veteri Testamento.

De captione castri Thaphneos.

Capta igitur Damieta, missi sunt exploratores advirorum 3 mille, in festo sancti Clementis, in naviculisper parvum flumen, quod Taphnis appellatur, ut decastellulis et villis victualia qusererent et situs loco-rum diligentius explorarent. Cum autem appropin-quassent ad castrum quoddam de nomine fluminisappellatum, Saraceni qui in ejus prsesidio erant, visisChristianis, existimabant exercitum totum advenire,

1 Studentes in C.2 Gressen in C.

3 Viros in C.

M

FLORES HISTOEIAEUM. 25]

portis obseratis fugerunt; Christian! vero Christum AD. 1219.ibi solum capitaneum invenientes castrum alacriterintraverunt. Testati sunt fideles reversi, se nunquamin piano castellum fortius inspexisse; habet enimturres septem fortissimas, et desuper testudines pergyrum; duplici fossato cingitur et utroque rnurato,habens antemurale. Lacus se diffundunt in latum percircuitum, unde in hyeme aditus equitibus diiBcilisest, atque in sestate adeo impossibilis, ut nunquamper obsidionem a quolibet caperetur. Lacus ille valdepiscosus est, nam de piscariis ejus quatuor milliamarcarum Soldano annis singulis solvebantur. Avibusabundat et salinis. Casalia multa per gyrum servie-bant ei, nam civitas ante castrum olim famosissimafuit ac major Damieta, sed postea ruinosa. Hsec estTaphnis, cujus campi in psalmo meminit prophetaDavid, et Esaias, " Stulti principes Taphneos/' et csd-tera. In hac autem urbe Jeremias dicitur lapidatus,ut habes in veteri Testamento. Distat autem Taphnisl

a Damieta itinere unius die! per mare versus terrampromissionis, ut facile sit de Achon vel de Damietaper mare vel per terram prsesidium ibidem ponere etvictualia destinare. Damna plurima Christianis fecit inobsidione DamietsQ, quando naves ad exercitum acce-dentes vel ab eo recedentes delatse fuerunt illuc, namlittus maris ante Taphnis arenosum est et3 sine portu,sinum habet latum, in quo naves devolutse recederenon valent absque vento multum opportuno.

Eodem tempore vir nobilis Ranulphus comes Ces-trensis, postquam fere per biennium in servitio Deimilitaverat, cum legati licentia et benedictione, et

. totius exercitus favore, repatriavit.

Thaphnis in C. | 2 Wanting in C.


Ut Lodowicus ad Tholosam hostiliter accedensconfusus redirti.

1219. Qjrca hggc tempora Lodowicus, films Philippi regisFrancorum primogenitus, ad instantiam patris suiimmmerabilem collegit exercitum, ut haereticos Albi-genses impugnaret, veniensque cum omni multitudinesua ad urbem Tholosanam, cujus habitatores ex diuhseretica dicebantur pravitate foedati illam obsidionevallavit. Machinis igitur per gyrum collocatis, insul-tus acerrimos crebrius iterabant; quod cum civescognovissent, ad defensionem sese prseparabant ma-chinasque contra machinas x erigebant, ubi cum Fran-corum exercitus diu et inaniter laborasset, facta est inpopulo fames valida, quam etiam subsecuta est diramortalitas tarn hominum quam equorum. Simon quo-que comes Montis-fortis, qui princeps militise erat,ante portam civitatis, lapide de petraria emisso incapite percussus, toto contrite corpore^ subito exspir-avit; frater quoque ejusdem Simonis in obsidionecujusdam castri, quod non longe a Tholosa distat, adcumulum doloris multorum, lapide simili ictus diemclausit extremum. Igitur in exercitu Lodowici, utprsedictum est, ingruente fame cum hominum mortali-tate et rerum omnium damnosa nimis diminutione,idem Lodowicus cum reliquiis populi sui confusus adGallias remeavit.

A.D. 1220. D& secunda coronatione regis Henrici.

Anno Domini MCCXX. rex Henricus fuit ad natale[Domini] apud Merlebergiam, adhuc sub custodia PetriWintoniensis episcopi constitutus; quo etiam annocoronatus est idem rex apud Cantuariam in die sancto

1 Contra machinas wanting in C.


Pentecostesl a Stephano ejusdem civitatis archiepi- A.D. 1220scopo, praesente clero et populo totius regni, decimosexto kalendas Junii, anno regni sui quinto.

Deinde in festo sancti Barnabas apostoli convene-runt ad colloquium apud Eboracum rex AnglorumHenricus et rex Scotorum Alexander, ubi inter eostractatum est de matrimonio contrahendo inter regemScotigs et sororem regis Anglise, atque, ibi foedereconfirmato, rex Scotorum ad propria remeavit.

De canonizatione sancti Hugonis, Lincolniensisepiscopi.

Eodem anno sanctus Hugo, Lincolniensis episcopus,a papa Honorio canonizatus est et in catalogo sancto-rum admissus, facta prius miraculorum ejus inquisi-tione a Stephano, Cantuariensi archiepiscopo, et abbatede Fontibus Johanne, sicut in hoc sequenti dominipapae authentico continetur; " Honorius episcopus, ser-" vus servorum Dei, dilectis filiis universis Christi" fidelibus praesentem paginam inspecturis, salutem et" apostolicam benedietionem. Divinae2 dignatio pie-" tatis sanctos et electos suos 3 in caelestis regni feli-" citate locatos adhuc in terra miraculorum corusca-" tione clarificat, ut fidelium per hoc excitata devotio" eorum sufFragia 'digna veneratione deposcant. Cum" igitur sanctaa recordationis Hugonem, Lincolniensem" episcopum, quem, sicut nobis plenarie constat, divini" muneris largitas, tarn in vita quam etiam post ves-" tern mortalitatis exutam, insignium miraculorum" multitudine illustravit, sanctorum catalogo adscrip-" simus, universitatem vestram monemus et exhor-" tamur in Domino, quatenus ejus apud Deum patro-" cinia de^ôte imploretis; ad hsec statuentes, ut in

1 Pentecosten in D. j 3 Wanting in C.2 Wanting in C.

254 ROGERI DE WENDOVER-

A.D. 1220. « die depositionis ipsius ejusdem festivitas annis sin-" gulis devote de csetero celebretur. Data Viterbii," decimo tertio kalendas Martii, pontificatus nostri" anno quarto."

De captione castrorum, de Sanneia et de RoJcingeham.

Eodem anno rex Henricus, Willelmo comite de Al-bemarlia invito, cepit subito castella de Rokingehamet de Sanneia 'in vigilia apostolomm Petri et Pauli;veniente autem praefato rege hostiliter ad castellaprsedicta, invenit ilia penitus omni victualium generedestituta, ita quidem quod nee etiam tres panes in-venirentur in eis.

Translatio sancti Thomce, archiepiscopi Cantuariensis.

Eodem tempore levatum est de lapide marmoreocorpus beati Thomse archiepiscopi et martyris aStephano, Cantuariensi archiepiseopo, prsesente regeet omnibus fere episcopis totius regni, cum abbatibus,prioribus, comitibus, baronibus, clero et populo multo,in crastino octavarum apostolorum Petri et Pauli;cujus corpus sanctissimum collocatum est honorifice inpheretro1 ex auro et lapidibus pretiosis mirabiliterfabrefacto. Interfuerunt etiam huic translation! archi-episcopi, episcopi, abbates, priores, et alii multi deregno Francorum aliarumque diversarum regionum, quiob honorem et reverentiam beati martyris, ut tantseadessent solemnitati, alacriter convenerunt; narn dig-nissimum omnibus videbatur, ut sanctum martyremChristi generaliter honorarent et colerent, qui pro uni-versal! ecclesia sanguinem suum fundere et ad finemusque non timuit fideliter decertare.

1 Feretro in C.

J


De obsidione castri de Biham et perturbationeregni.

Anno Domini MGCXXI. rex Henricus ad natale Do- A-]D'1221-mini apud Oxoniam tenuit curiam suam, prsesentibuscomitibus efc baronibus regi; ubi regiis obsequiis cumIsetitia et pace transaetis, singulis quod justum erat,secundum antiquam regni consuetudinem, distribuitaffluenter. Willelmus quoque de Forz volens pacemregni turbare, sequenti nocte non licentiatus recedensad castellum de Biham * cum festinatione perrexit,ubi post dies paucos, collectis viris armatis, ad villamde Tenham hostiliter accedens illam spoliavit et bla-dum eanonicoram de Bridlintona ad castellum deBiham2 asportari fecit; villam etiam de Depinge3

cum aliis ejusdem provinciee villis spoliavit, hominescepit et post gravissimum membrorum cruciatum adredemptionem coegit. Habuit autem, ut dicebatur,hujus factionis incentores Falcasium, Philippum Marci,Petrum de Mallo-leone,4 Engelardum de Athie, etalios multos. qui clam miserunt ei viros armatos> utpacem regni turbaret. Inter hsec quoque hominesregionis illius ad ecclesias convolantes bona sua incoemeteria detulerunt. Convenerunt interim magnatesAnglise ad regem apud Westmonasterium, ut de nego-tiis regni tractarent; comes vero, qui cum cseteris vo-catus fuerat, simulavit se illo ire, sed callidus viatorpropositum mutans ad castellum de Fotheringeia di-vertit. Erat tune castellum in custodia Ranulfi co-mitis Cestrensis, a militibus fere ac servientibus desti-tutum;5 quod cum comes praedictus cognovisset, scalasad murum adhibens armatis suis ingressum paravit,et sine mora, subjugato castello, paucos quos invene-

1 Beham in C.2 Beham in C.3 Diepinge in C.

4 Malo leone in C.5 Destitutes in D. and C.

256 BOGERI DE WENDOVEK

A.D. 1221. runt custodes vinculis constrinxerunt. Deinde, impo-sitis in castello arrnatis, ad municipium de Bihamceleriter convolavit; quo facto, cum armatis suistotam adjacentem provinciam spoliavit, castrumquesuum de damnis aliorum munivit. Sed cum tandemista prsesumptio ad regem et ejus concilium pervenis-set, exercitu magno celeriter convocato, feria quartapost purificationem beatse Mariso castellum de Bihamcuneis militaribus circumcinxit, et, ne diutius pro-trahamus sermonem, locatis in gyrum castelli maehi-nis, muros ejus et sedificia diruerunt in brevi, itaquod defuit locus inclusis ubi sub salvo capita recli-narent, qui aliud refugium non habentes exieruntomnes de ruina castelli et sexto idus Februarii seseregi prsesentarunt; at rex jussit eos vinculis manci-pari donee consilium haberet, quid de illis sibi foretagendum. Venit interea comes de Albemarlia subconductu Walteri, Eboracensis archiepiscopi, ad regem,et, Walone1 legato impetrante, cum ipso pacificatusest, eo quod eidem regi et patri suo in guerra suaservierat fideliter ac potenter; milites etiam omnes etservientes sine pcena et redemptione relaxati sunt arege, qui pessimum aliis dedit exemplum, ut contraeum hac fiducia in casu consimili rebellarent.

De dissensions inter Richardum, Dunelmensemepiscopum, et monachos exorta.

Sub his denique diebus exorta est magna interRichardum de Marisco, episeopum Dunelmensem, etejusdem ecclesise monachos dissensio pro quibusdamlibertatibus antiquis et consuetudinibus, quas iidemmonachi se gavisi sunt multis retro temporibus habu-isse. Episcopus autem fraudulenter monachis signifi-cavit prsedictis, ut venirent ad eum cum privilegiis

1 Wallone in C.

FLORES HISTORIAKUM. 257

suis et ecclesise suse instramentis, ut, siquid in eis A.D. 1221.esset corrigendum ad perfectam eorum libertatem,ipsius arbitrio suppleretur; prior vero et monachi,fraudem episcopi habentes* suspectam, instrumentasua .ei nullatenus ostendere voluerunt. Episcopusitaque, cum niunimentorum inspectionem habere nonpotuit, juravit quod omnia bona eorum in suos ususconverteret, adjiciens quod, si aliquem ex monachisextra portas curiaa suse inveniret, non aliam quamcaput redemptionem acciperet; juravit insuper, audi-entibus multis, quod, eo vivente, pacem Dunelmensisecclesia non haberet. Nee multo post, cum servientesepiscopi monachum quendam ab ecclesia quadam vio-lenter extraxissent,2 monacho conquerenti et super hoccoram episcopo querelam deponenti respondit episco-pus, quod melius fecissent ministri si monachumoccidissent ^ sicque deinceps ita monachis prsefatisidem episcopus injuriosus exstitit et infestus, ut, neces-sitate cogente, ad prsesentiam domini papse appellantessese et sua omnia sub ejus protectione ponerent, acdeinde Romam clericos mittentes et monachos episco-pum accusaverunt in multis, contra quam accusationemhoc sequens rescriptum impetraverunt a papa;

" Honorius episcopus Saresbiriensi et Eliensi, epi-" scopis, salutem, et csetera. Ita nobis in odore bonse" opinionis fratrum et co-operatorum nostrorum con-" venit delectari, ut in pestilentibus vitia non palpe-" mus, cum non deceat pro reverentia ordinis susti-" nere peccantes, quorum culpa tot eos mortibus" dignos facit, quot ad subjectos perditionis exempla" transmittunt, qui sola quse pravitatis exempla con-" spiciunt imitantur. Hinc est quod, cum de vene-" rabili fratre nostro Dunelmensi episcopo ssepius" nobis insinuata fuissent quse ab episeopali honestate

1 Wanting in C.2 Et usque ad sanguinis effusionem flagellassent inserted in C.

IT 51972. R

258 B.OGERI DE WENDOVER

A.D. 1221." nimium dissonabant, tandem inculcatis funibus cla-" moris excitati, ut non pateremur cum perditione" multorum quiescere amplius in suis enormitatibus" episcopum memoratum; de quo insinuatio clamosa" processit, quod, postquam fuit ad officium pontificale" promotus, reus sanguinis, simoniae, adulterii, sacri-" legii, rapinse, perjurii ac dilapidations multiplicis" est effectus, non formidans clericos, orphanos ac" viros religiosos opprimere, testamenta decedentium" impedire, regia jura contra scientiam dilecti filii" nostri Pandulphi, Norwicensis electi, munire, ac" excommunicatione ligatus ingerere se divinis. Item" etiam appellationibus non defert ad Romanam eccle-" >siam interpositis, statuta generalis concilii non ob-" servat, nunquam proponit populo verbum Dei, lingua" et exemplo vitse pravum subditis prjebet exemplum." Coram multis juravit, quod pacem, ipso vivente," Dunelmensis ecclesia non habebit. Conquerente sibi" quodam monacho Dunelmensi, se a servientibus suis" ab ecclesia quadam fuisse extractum et usque ad" sanguinis effusionem pulsatum, respondit ei, quod" melius factum fuisset si servientes episcopi mona-" chum peremisseni Ipse insuper apostolicam regulam," continentem qualis debeat esse episcopus, penitus" calcavit in cunctis. Nos ergo, ne alienee culpse simos" auctores, si clausis oculis tot et tantax prsedicti" episcopi transeamus errata, cum adeo ad nos clamor" super his ascenderit ut dissimulationi amplius non sit" locus, dignum duximus ex officii nostri debito de-" scendere, ut hsec an ita sint, vel aliter, videamus." Quocirca fraternitati vestrse per apostoHca scripta" mandamus, quatenus, inquisita super his et cognita" sollicite veritate, quse inveneritis, vestris fideliter" inclusa sigillis, ad nostram prsesentiam remittatis,

1 Tantis in D.


" ut, auctore Deo, quod super hoc faciendum fuerit A.D. 1221." statuamus. Datum Viterbii, pontiiicatus nostri anno" quarto."

Ut episcopus Dunelmensis contra monachos Romampetierit.

Cum autem literse domini papse ad notitiam exseeu-torum pervenissent, ex officio sibi injuncto vocaveruntepiscopum Dunelmensem, cum abbatibus, prioribus,archidiaconis, decanis, apud Dunelmum ad suum con-sistorium, et alios laicos et clericos illius provincise,quoscumque hujus rei esse conscios crediderunt. Illisautem omnibus^ die sibi et loco statute coram exsecu-toribus comparentibus, recitatao fuerunt literae dominipapse, audientibus cunctis, aperte et distincte ad intel-ligendum; quibus perlectis et intellectis, surrexeruntclerici Dunelmensis episcopi, quasdam recusationes fri-volas et fallaces allegantes contra exsecutores prsedictos,atque, ne procederent in inquisitione praedicta, prsesen-tiam domini papse appellarunt; et sic facta appella-tione episcopus cum clericis suis recessit, diem statuensadversariis, qui contra eum in domini papse prsesentiacomparerent. Interposita itaque appellatione, ssepedictusepiscopus Romanam adivit curiam, prsemissis clericisa

suis, qui sibi supervenient! domini papse gratiam prse-pararent; unde contigit, ut, antequam monachi Dunel-menses Romam venissent, clerici memorati actionemeorundem monaehorum non mediocriter infirmaverant,unde post multas hinc inde coram papa altercationestarn episcopus quam monachi, immoderatis profusisexpensis, remissi sunt in Angliam ad exsecutores supra-dictos, ut coram eis quod justum fuerit sententialiterstatuatur. Duravit autem hsec diu inter eos semelsuborta contentio, donee mors episcopi litem, sicut ipseprsedixerat, terminavit.

1 Wanting in O.R 2


De constructione novi castelli apud Montem-Gomericum.

A.P. 1221. Eodem anno, circa nativitatem beatse Mariee, Loeli-nus, rex Wallise, cum exercitu copioso castellum, quodBuet appellatur, obsedit; Reginaldus quoque deBrausia, cujus illud muriicipium erat, regis constanterimploravit auxilium, ut per eum, cum ipse ad hocnon sufficeret, obsidio solveretur. Kex autem, quisuis magnatibus deesse non debuit, cum exercitumagno illuc tendens, fugientibus ex more Wallensibus,obsidionem amovit. Tune rex versus Montem-Gome-ricum tendens cum exercitu suo, quseque sibi obviade rebus Wallensium, in armentis pecorum, cumspoliis damnosis multis, secum ad sustentationemsuorum conducere prsecepit. Deinde cum ad Montem-Gomericum pervenisset et loca ilia vagando perlus-trasset, deprehenderunt prudentiores exercitus locumidoneum ad castellum construendum. cujus situscunctis inexpugnabilis videbatur. Jussit itaque rexad securitatem regionis illius, propter creberrimasWallensium irruptiones, ibidem castellum firman; etita singuli, accepta licentia, ad propria remearunt,concessis magnatibus de quolibet scuto duas niarcasargenti.

De statu terrce sanctce post captionem DamietcB etTaphneos.

[Per idem tempus mandavit magister militumTempli literam quse sequitur de statu terrsesanctse;]

" Fratri in Christo reverendo IT., Dei gratia Elimenensiepiscopo, frater Petrus de Monteacnto, magister militumTempli, salutem. Quomodo autem in negotio Domini nostriJesu Christi post captionem Damietae et castri Thaphneoshaetenus sit prooessum, paternitati vestrae literis praasenti-bus declaramus. Noveritis igitur quod in primo passagiopost captionem praedictam apud Damietam tot peregrini

FLOBES HISTOKIARUM. 261

applicuerunt, quod una cum residue remanentis exercitus A.D. 1221.possint sufficere ad munitionem Damietse et defensionem ~~~~"castrorum. Dominus quidem legatus una cum clero, pro-icotionem exercitus Jesu Christi praeoptans, populum pluriesac diligent.er admonuit de faciendo equitatu super infideles,sed barones exercitus, tarn transmarini quam cismarini,consideranbes quod gentes exercitus ad munitionem dictarumcivitatum et castrorum, et ad progressum ulterius faciendumad Christianitatis utilitatem, non possent sufficere, in hocconsentire noluerunt; Soldanus enim Babyloniae cum infi-nita perfidorum multitudine non longe a Damieta castra-metatus super utrumque fluminis brachium pontes construxitad impediendum Christianorum progressum, qui cum tantamultitudine ibidem exspectat armatorum, quod maximum

1 periculum de ulterius equitando fidelibus immineret.: Veruntamen civitatem praadictam et castra fossatis et littus' undique munivimus, exspectantes a Domino consolari per; subsidium nobis advenientium in succursum; sed Saraceni,: nostrum perpendentes defectum, quamplures armaverunt' galeias et mense Septembrio eas constituerunt per mare,' qua3 Christianis in subsidium terras sanctas adventantibus' damna immania intulerunt. - Tantus enim in exercitu nostro' pecuniaa erat defectus, quod galeias nostras per aliquod' tempus magnum tenere non potuimus. Comperientes igitur' per prsedictas Saracenorum galeias exercitui Christiano' maximum imminere dispendium, galeias nostras et galiones•' aliaque vasa incontinenti armavimus ad praedictis galeiis' resistenda. Et sciatis, quod Coradinus, Soldanus Damasci,' congregata Saracenorum. multitudine infinita, comperiens' civitates Achon et Tyri militia et populo sibi resistere' valenti penitus destitutas, damna illis gravissima clam et' palam frequenter infert; ante prseterea castrum nostrum,' quod Peregrinorum dicitur, ssepius yeniens sua tentoria:' fixit, dispendia nobis multimoda inferendo; castrum quoque' Ca3sarea3 Palestinae obsidens subjugayit, quamvis plures' peregrini tune apud Achon morarentur. Caaterum noveritis," quod Seraph, filius Saphadini, frater Soldanorum Babylonis" et Damasci, contra Saraceuos orientales in manu forti dimi-" cans in potentioribus sibi obsistentibus nuper multum" prasvaluit, licet non de omnibus, quia, Domino procurante,'' de facili non omnes poterit superare ; nam, si guerram illam" posset ad eflfectum perducere, terra Antiochise Tel Tripolis," Achonensis sive Îgyptiaca, ad quamcumque, illarum decli-" naret, maximo periculo subjaceret, et, si aliquod castrorum" nostrorum obsidione vallaret, nullatenus eum amovere


A.D. 1221. " possemus ;' veruntamen dicta dissensio gaudium nobis confert" et sol amen. Exspeetavimus prasterea jam diu imperatorem" et nobiles alios, per quos speramus relevari, in quorum" adventu opus multorum manibus inchoatum ad finem spera-" mus perducere optatum; si vero de spe succursus hujus in" proxima estate, quod absit, frustraremur," utraque terrra," Syria3 yidelicetet JEgypti, tarn ilia quas nuper est adquisita," quam ilia quse diu possessa est, in casu sunt dubio consti-" tuta3. Nbs itaque et alias gentes cismarinaa tot et tantis" sumptibus in exsequendis Jesu Christi negotiis adeo praa-" gravamur, quod ad consuetas expensas non sufficimus, nisi" diyina dementia et fidelium virorum subsidio nobis in" proximo succurratur. Data Acnon duodecimo kalendas" Octobris."

De, peregrinatione Philippi de Albeneio ad terramsanctam.

A.D. 1222. Anno Domini MCCXXII. rex Anglorum Henricus fuitad natale apud Wintoniam, episcopo civitatis Petroomnia sibi necessaria ministrante. Quo etiam temporePhilippus de Albeneio, miles strenuus ac morumhonestate commendabilis, regisque Anglorum magisteret eruditor fidelissimus, iter Hierosolymitanum arri-piens illuc cum prosperitate ac sine rerum diminu-tione pervenit, qui, protinus ut statum terrse didicisset,Banulpho comiti Cestrige literas in hsec verba direxit;

De amissione Damietw." Eeverendo domino et amico, B. Comiti Cestrias et Lin-

" colniae, suus ubique P. de Albeneio, salutem et veraa dilec-" tionis aflFectum. Vestraa notifico excellentiaa, quod in die" assumptionis virginis Marias extra portum Marsilise velifica-" vimus et in die Lunse ante nativitatem ejusdem virginis" ante Damietam venimus, ibique invenimus multas naves" recedentes de villa; et tantum locutus fui cum quadam" barca et tantum hominibus dedi, quod ad nos loqui vene-" runt et nobis rumores multum tristes narraverunt. Quod" videlicet gens nostra de Damieta et magnates qui intus

1 Posse in C.

FLORES HISTORJARUM. 263

" erant, rex scilicet Hierusalem et legatus, dux Balvarise,1 A.D. 1222." Templum et Hospitale, cum aliis multis, ita quod bene ~~~'" fuerunt mille milites cruce signati, et alii equites quinque" millia, cum quadraginta millibus peditum, hii omnes fece-" runt unam equitafcuram erga terrain Babylonia, contra" voluntatem regis Hierusalem, ut dicitur, et iter arripue-" runt ad festum sancti Petri advincula; eb in ilia equitatura" per tres septimanas vel plus morati fuerunt, et fere in" media via fuerunt Damietse et Babylonis. Tune Soldanus" Babylonise et Coradinus frater ejus venerunt cum quanto" exercitu habere potuerunt, et ssepius gentes nostras appro-" pinquaverunt et saapius de gentibus suis amiserunt; et," quando gentes nostrae ad Damietam redire voluerunt, flumen" excrevit et per dies plurimos exivit, et gentes nostras inter" duo brachia fluminis erant; et fecerunt Saraceni de uno" brachio ad aliud foveam quandam retro exercitum nostrum," fiumenque tarn magnum excreyit, quod gentes nostr^ in" aqua erant usque ad braccarios et cinctoria ad magnam" miseriam et dolorem, itaque mortui et capti fuissent si" Soldanus Babylonia voluisset. Treugas sumpserunt gentes" nostrê usque ad octo annos erga Soldanum tali pacto, quod'' gentes nostrae Damietam redderent et omnes esclavos quos" tenebant in captivitate. Propter hanc pactionem tenendam" rex Hierusalem, et legatus, et dux Balvarise, et alii divites" in hostagio remanserunt; Soldanus vero pro jam dicta pac-" tione ex parte sua viginti in nostagio tradidit. Quando" vero nos rumores audivimus, magnum dolorem habuimus," sicut omnes Christian! habere debent; ideoque consilium" habuimus, quia ad reddendam Damietam esse noluimus, ut" versus Achon iter arriperemus, ubi in crastino beataB nati-" vitatis Marias virginis applicuimus; et in die proximo post" reddita fuit Datnieta ad Soldanum, et ipse omnes esclavos," quos tenebat, deliberavit. Item vobis significo, quod domi-" nus rex Hierusalem in partes vestras venturus est; ideo" vobis precor, quod super promissa ei facta erga regem et" alios magnates auxilium prasbeatis, debitum enim ejus tarn" magnum est quod mirum est enarrare. Yalete."

Item alia epistola de eodem." Frater P. de Monte-atfuto, militum Templi magister hu-

" milis, dilecto fratri in Christo, A. Martel, locum prsecep-*' toris tenenti in Anglia, salutem. Etsi quandoque prospera,

1 Belyarise in C.

264 KOGEKI DE WJENDOVER

\A.D. 1222. " quaa nobis in negotio Jesu Christ! succedebant, vobis signifi-

" cavimus, nunc sinistra, peccatis nostris exigentibus, in terra" JEgypti nobis inflicta, prassenti robis scripto secundum rei" seriem declaramus. Sane cum post captam Damietam. exer-" citus Christianus otio ibidem tempore longo vacaret, gens" tarn cismarina quam transmarina super boc nobis convitia" et redargutiones assiduas inferebat; veniens igitur dux" Balvariaa, locum tenens imperatoris,1 omnibus patefecit se" ad hoc venisse, ut expugnaret inimicos fidei Christiana." Habito igitur super hoc consilio domini legati, ducis Bal-" varias, magistrorum Templi et Hospitalis ac douaus Teu-" tonicorum, comitum, baronum et aliorum omnium, super" progressu faeiendo omnes unanimiter consenserunt. Illus-" tris autem rex Hierosolymitanus vocatus Tenit cum. baroni-" bus suis et galeiis navibusqne armatis apud Damietam," inveniens exercitum Ohristianorum in tentoriis extra licias" habitantem. Post festum vero apostolorum Petri et Pauli," dominus rex et legatus, totusque exercitus Christianus, tarn" per fluvium quam per terrain ordinate procedentes invene-" runt Soldanum, et cum eo inimicos crucis innumeros, sed" tamen ante faciem ejus fugientes, sicque processum est sine" damno donee perventum fuit ad tentoria Soldani, flumine" tamen medio, quod nequivit exercitus pertransire; sed in" ripa fluminis fixit tentoria, praaparans pontes ad faciendum" transitum ad Soldanum; itaque flumen Taphneos, a magno" flumine !Nili se derivans, a castris Soldani nos separavit." Cumque ibidem moram faceremus, recesserunt ab exercitu" multi non licentiati, ita quod in decem millibus armatorum" et amplius fuit exercitus diminutus. Soldanus interim per" vallum antiquitus factum galeias et galiones, Nilo crescente," misit in flumine ad impediendum navigium nostrum, ne" nobis victualibus destitutis a Damieta venirent alimenta," cum per terram, prohibentibus Saracenis, venire minime" potuissent. Interclusa itaque via tarn teiraa quam fluminis" ad necessaria nobis deferenda, habuit consilium exercitus de'' reditu faciendo; sed frafcres Soldani, Seraph scilicet et" Coradinus, Soldani Alapias et Damasci, atque alii Soldani," Camela3 videlicet et Haman et Coilanbar, cum regibus" paganoram quampluramis et multitudine paganorum, qui" in ejus subsidium advenerant, et nobis reditum denegabant." Bxercitus tamen noster, de nocte recedens per flumen efc" per terram, amisit victualia quas ferebat in flumiue et ho-" mines multos; quia excrescente Nilo, Soldanus fecit aquam

1 Imperatoribus in C.


" derivari per meatus occultos et canales rivulosque anti- A.D. 1222." quitus constitutos ad impediendum regressum populi Chris- •" tiani. Cum igitur in paludibus summaries, supellectilia," clitellas, currusque ac omnia fere necessaria exercittis Christi" amisisset, nee ultra procedere vel reverti aut alicubi con-" fugere potuisset victualibus destitutus, nee pugnam facere" cum Soldano propter lacum medium, inter aquas inclusus" sieut piscia reti inclnditur ; fecit invitus et angaria positus" pactum de reddenda Damieta Soldano, et esclavis ejus qui" inveniri poterant in Tyro et Act.on, pro vera cruce et pro" esclavis Christianis regnorum Babyloniee efc Damasci. Nos" igitur cum aliis nuntiis de communi legatione totius exer-" citus Damietam adivimus, populo civitatis pactiones nobis" injunetas omnibus ostendentes, quse episcopo Achonensi," cancellario, et Henrico comiti de Malta, quos ibidem in-" venimus, plurimum displicebant; voluerunt enim civitatem" defendere, quod nos multum approbaremus si l utiliter fieri" potuisset, mallemus quidem in carcere perpetuo detrudi," quam civitas a nobis ad dedecus Christianitatis incredulis" redderetur; sed, nabita per civitatem indagatione sagaci" rerum et personarum, nee pecuniam invenerunt nee gentem,'* quibus civitatem defendere potuissent. ~Nos itaque huic" pactioni adquiescentes Sacramento et obsidibus earn firma-" vimus, treugamque firmam2 octo annorum statuimus. Sol-" danus igitur usque ad compositionem factam fideliter tenuit" quod spopondit, exercitui nostro famelico per dies fere quin-" decim panem conferens et polentam.3 Yos ergo nostris" miseriis compatientes nobis in quantum poteritis sub-" reniatis. Yalete."

De luctamine et dissidio Londoniensis urbis.

Eodem anno in die sancti Jacobi apostoli convene-runt ad luctamen apud hospitale Matildis reginseextra urbem Londoniarum cives urbis praedictae contracomprovinciales extra urbem positos, scirent ut quiseorum videretur viribus esse major. Illis autem diudecertantibus et hinc inde tumultuantibus, cives, aliisconfusis, victoriam reportarunt. Inter alios quoqueseneschallus abbatis Westmonasterii confusus recedens,

1 Sed in C. I 3 Prsebendam in D. and C.2 Wanting in C. |


A.D. 1222. quomodo se suosque complices vindicaret, anxius cogi-tabat. Tandem hunc vindictse modum excogitans sta-tuit arietem in die sancti Petri ad vincula, denun-tians per provinciam, ut omnes ad luctamen venirentapud Westmonasterium, et qui nielior in luctamineinveniretur arietem pro mercede acciperet. Prsedictusinterea seneschallus congregavit viros robustos et inluctamine expedites, ut sic saltern victoria potiretur;cives vero ex victoria iterata gaudere cupientes inmanu valida convenerunt ad ludum, atque, hinc indecertamine inchoate, diu et fortiter sese mutuo proster-nebant. Seneschallus quoque ssepedictus cum subur-banis et comprovincialibus, qui potius vindictam quamludum sitiebant, sine causa ad arma prosiliunt, atquecives, qui inermes advenerant, graviter et non sinesanguinis effusione pulsaverunt. At cives turpitervulnerati fugam arripientes cum maxima confusioneingressi sunt civitatem; quibus ingressis, surrexit tu-multus in populo, signoque communi pulsato, civespariter convenerunt, et, re gesta cunctis per ordinemdeclarata, diversi diversaml vindictee sententiam pro-tulerunt, Serlo tandem major civitatis, vir prudenset pacificuSj consilium dedit, ut abbas Westmonasteriisuper ilia conveniretur injuria, quam si vellet pro sesuisque corrigere competenter, hoc sufficeret universis.Ad hsec Constantinus, vir quidam magnus in civitate,cum tumultu populi sententiam protulit, ut omniasedificia abbatis Westmonasterii et domus seneschalliprsedicti diruerentur et solo tenus coniplanarentur, etet his dictis exivit edictum, ut quantocius Constantinisententia compleretur. Quid plura? Irrationabile vul-gus cum aliis de civitate sine ordine procedentes civilebellum Constantino prsevio commiserunt, atque, multissubversis sedibus, damnum non modicum abbati intu-lerunt. Sed res gesta, quse diu latere non potuit,

1 Diversa in C.


cum ad aures Hubert! de Burgo, Anglise justieiarii, A.D. 1222.pervenisset, collectis1 copiis, ad turrem Londoniarumperrexit, ac nuntios mittens in civitatem praecepit, utmajores natu ad eum cum festinatione venirent; quicum essent in ejus prsesentia constituti, sciscitabaturab eis, qui factae seditionis principales erant auctoresac subversores regise civitatis, et qui pacem regis in-fringere prsesumpserant. Tune Constantinus, qui con-stans fait in seditione, eonstantior exstitit in respon-sione, asserens se illud factum warrantizaturum, atqueaudientibus cunctis conqueritur se minus fecisse quamde jure fieri debuisset. At justiciarius, audita ejuseonfessione, retinuit eum absque omni tumultu, etduos alios cum eo; et, facto mane, misit Falcasiumcum armatis multis per Thamensem fluvium, quiConstantinum prsedictum ad suspendium perduxerunt.Cum autem laqueum collo suo appositum et se omniauxilio destitutum conspexisset, obtulic pro vita ha-benda quindecim millia marcas argenti, sed nihil om-nino profecit. Suspensus autem est ille et Constanti-nus nepos ejus, cum quodam Gaufrido, qui edictumConstantini in civitate proclamaverat; et sic, civibusignorantibus et sine tumultu, lata in eum sententiaexsecutioni exstitit demandata. Et, his ita gestis, in-gressus est in civitatem justiciarius cum Falcasio etaliis armatorum copiis, et quoscumque prsedictse sedi-tionis deprehendit culpabiles capi fecit et in carcerernretrudi, quorum truncatis pedibus sive manibus, illosabire permisit; unde multi prae timore ab urbe fugi-entes nun quam postea sunt reversi. Rex vero, admajorem vindictam omnes urbis magistratus deponens,novos constituit in civitate pr86fectos.

1 Armatorum inserted in C.


De tonitruis et aliis tempestatibus.

A.D. 1222. Eodem anno, sexto idus Februarii, audita sunttonitrua terribilia, ex quorum collisione fulmen exsi-liens ecclesiam de Graham in comitatu Lincolniaesitam terribiliter aecendit, ubi tantum talemque foeto-rem emisit, quod multi, qui in ecclesia erant, fugi-entes foetorem sufferre non valebant; tandem sacraeeandelae illuminatione et aquae benedictse aspersionevix ignis exstinctus est; vestigia hujus rei adhuc inillo monasterio manent. Item eodem anno, in dieexaltationis sanctae Crucis, per totam Angliam mugi-erunt horrenda tonitrua, et secuta est inundatio plu-viarum cum turbine et impetu ventorum, quse tem-pestas cum aeris intemperie usque ad purificationembeataD Mariae perseverans multis, et maxime colonis,molesta fuit; in sestate vero sequenti frumentum duo-decim solidis vendebatur. Eodem etiam anno, infesto sancti Andreas apostoli, audita sunt tonitruaper totam Angliam generalia, quae ecclesias et eccle-siarum turres, domos et sedificia, castrorum muros etpropugnacula, subverterunt. In villa quoque qusePilardestuna dicitur, in pago Warewicensi sita, irruittempestas ilia in sedificiis cujusdam militis, oppri-mens uxorem ejus cum octo hominibus, utriusque

°sexus, in admiratione multorum, qui casum inspexe-runt: deinde tempestas ilia debacchando invalescensturbariam quandam in eadem villa, aquis profundiset palude circundatam, quasi in ictu oculi adeo red-didit siccam, quod, nee her bam aut lutum in ea re-linquens, sicci lapides tantummodo remanserunt. Itemin vigilia sanctse Lucise virginis ventus vehemens etrepentinus superveniens crudelius prstfata tempestatedesaevit, nam generaliter per totam Angliam, quasiflatu diabolico agitata, aedificia diruit, ecclesias et ea-


rum turres prostravit, arbores silvarum cum pomeriis A.D. 1222.radicitus evulsit, ita quidem quod vix aliquis immunisevasit a cujus se injuria refrsenaret.

Ut Stephanus, archiepiscopus Cantuariensis, libertatesa rege exegerit.

Anno Domini MCCXXIII. rex Henricus ad Natale A.D. 1223.tenuit curiam suam apud Oxoniam. Et postmodum,in octavis Epiphanise, apud Londonias veniens cumbaronibus ad colloquium requisitus est ab archiepiscopoCantuariensi et magnatibus aliis, ut libertates et liberasconsuetudines, pro quibus guerra mota fuerat contrapatrem suum, confirmaret ; et, sicut archiepiscopusostendit evidenter, eidem rex diffugere non potuit quinhoc faceret, cum in recessu Lodowici ab Anglia jura-vit, et tota nobilitas regni cum eo, quod libertatespnescriptas ornnes observarent et omnibus traderentobservandas. Quod1 audiens Willelmus Briwere,2 quiunus erat ex consiliariis regis, pro rege respondensdixit, " Libertates quas petitis, quia violenter. extortse" fuerunt, non debent de jure observari." Quod verbumarchiepiscopus moleste ferens increpavit eum dicens," Willelme," inquit, "si regem diligeres, pacem regni" non impedires." Videns autem rex archiepiscopumin iram commotum dixit, " Omnes libertates illas jura-" vimus, et omnes astricti sumus, ut quod juravimus" observemus;" et rex protinus, habito super hoc con-silio, misit literas suas ad singulos vicecomites regni,ut per milites duodecim vel legales homines unius-cujusque comitatus per sacramentum facerent inquiri,quse fuerunt libertates in Anglia tempore regis Hen-rici avi sui, et factam inquisitionem apud Londoniasmitterent ad regem in quindecim diebus post Pascha.

1 Wanting ia C. | 2 Briwerre in C.

270 EOGEEI DE WENDOVEK

De altercatione inter Walenses M WillelmumMarescallum.

A.D. 1223. Eodem anno, dum Willelmus Marescallus, comesPenbroc, fuit in Hibernia, Loelinus, rex Walensium,itf manu forti cepit duo castella praadicti Willelmi, etomnes quos in eis invenit capitibus privari fecit, etimpositis in eisdem castellis Walensibus suis recessit.Sed, cum post dies paucos ad notitiam praedicti Mare-scalli res gesta pervolasset, rediit cum festinatione inAngliam; exercitu magno congregate, castella praedictaobsedit et cepit; et quia Loelinus prius omnes hominesMaresealli, quos in castellis ceperat, capitibus amputatisinterfecerat, Willelmus Marescallus Walensibus talionemreddens eorum capita detruneari fecit; et deinde, admajorem vindictam, terram Loelini hostiliter ingressusigne et ferro quseque sibi obvia devastavit. Quodaudiens Loelinus venit contra Marescallum in fortitu-dine gravi; sed Marescallus, Marte sibi propitio, hostesacriter invadens, multis ex Walensibus interfectis, om-nes in fugam coegit/ quos Marescallus potenter inse-cutus imniisericorditer trucidavit; sestimati sunt auteminterfecti et vinculis mancipati ad novem millia homi-num, paucissimis ex omnibus per fugam elapsis.

Eodem anno, circa festum Dominicae ascensionis, .Walterus Malus-clericus consecratus est Carleolensisepiscopus per manum Walteri, Eboracensis archiepi-scopi.

Circa idem tempus prorupit oleum lucidissimum inmagna ecclesia apud Eboracum de tumba beati Wil-lelmi, ejusdem ecclesiae quondam archiepiscopi.

Eodem anno Romaa pluit terra sanguinea per tresdies, admirantibus multis.

1 Quod coegit wanting in C.


De morte Philippi, regis Francorum.

Eodem tempore, circa festum sancti Petri ad vincula, A.D. 1223Philippus, rex Francorum, diem clausit extremum,eujus mortem cometa ardens et crinita, quse pauloante apparuerat, indicavit ; cujus obitu divulgato,Henricus, rex Anglorum, misit archiepiscopum Can-tuariensem cum, tribus episcopis ad Lodowicum filiumejus, jam in regem eoronatum, constanter rogans, utredderet sibi Normanniam cum aliis terris transma-rinis, sicut juraverat in recessu suo de regno Anglise,quando pax facta fuerat inter ipsum et regem Anglise,1

et [consentientibus] magnatibus universis. Ad hsecLodowicus respondens dixit, se Normanniam et terrasalias juste possidere, sicut ostendere paratus erit incuria sua, si rex Anglisa ad earn voluerit venire etibidem juri parere. Respondit prseterea,2 quod jura-mentum in Anglia factum ex parte regis Anglorumfuerat violatum, dum imprisii sui, qui apud Lincolniamcapti fuerant, ad redemptionem gravissimam sunt com-pulsi; de libertatibus autem regni Anglise, pro quibusguerra mota fuerat, quse in recessu suo concessse erantet ab omnibus juratse, ita actum est, quod non solumillse leges pessimse ad statum pristinum sunt reductse,sed et illis nequiores per totum regnum Anglise suntgeneraliter constitutse. Quod audientes archiepiscopuset episcopi, cum aliud responsum habere nequiverant,ad propria sunt reversi, regi Anglise ea quse audierantreferentes.

De quodam Albigensium antipapa.Circa dies istos heeretici Albigenses constituerunt

sibi antipapam in finibus Bu[l]garorum, Croatise et Dal-matise, nomine Bartholomseum, cujus error in partibus


272 KOGEKI DE WENDOVER

A.D. 1223. illis adeo invaluit, ut etiam episcopos et alios multosregionum illarum ad suam allexerit pravitatem; contraquern C., Portuensis episcopus et in partibus illisapostolicse sedis legatus, Rothomagensi archiepiscoposcripsit in hsec verba; " Venerabilibus patribus. Dei" gratia Rothomagensi archiepiscopo et ejus suffraga-" neis episcopis, salutem in Domino Jesu Christo." Dum pro sponsa veri Crucifixi vestrum cogimur" auxilium implorare, potius compellimur lacerari sin-" gultibus et plorare. Ecee, quod vidimus, loquimur;" et, quod scimus, testificamur. Ille homo perditus," qui extollitur super omne quod colitur aut quod" dicitur Deus, jam habet perfidies suae praeambulum" haeresiarcham, quern haeretici Albigenses papam" suum appellant, habitantem in finibus Bu[l]garorum," Croatiae et Dalmatiae, juxta Hungariorum nationem." Ad eum confluunt haeretici Albigenses, ut ad eorum" consulta respondeat; est enim de Carcasona oriun-" dus, vices illius antipapse gerens, Bartbolomseus" haereticorum episcopus, funesfcam ei exhibendo reve-" rentiam; sedem et locum concessit in villa, quae" Porlos appellatur, et se ipsum in partes Tholosanas" transtulit. Iste Bartholomseus in literarum suarum" undique discurrentium tenore se in primo saluta-" tionis alloquio intitulat in hunc modum, 'Bartholo-" ' maeus, servus servorum sanctse fidei, tali salutem.'" Ipse etiam inter alias enormitates creat episcopos" et ecclesias perfide ordinare contendit. Rogamus" igitur attentius et per aspersionem sanguinis Jesu" Christi, propensius obsecramus, auctoritate doniini"• papas, qua fungimur in hac parte, districte prsecipi-" entes, quatenus veniatis Senonis in octavis aposto-" lorum Petri et Pauli proxime futuris, ubi et alii" praslati Franciae, favente Domino, congregabuntur," parati consilium dare in negotio praedicto, et cum" aliis, qui ibidem aderunt, providere super negotio" Albigensi; alioquin inobedientiam vestram domino

FLORES HTSTORIARUM. 273

" papse curabimus significare. Data Planium, sexto A.D. 1223." nonas Julii." Sed hunc tandem tumultum mors ~prasdicti antipapse celeriter terminavit.

De quibusdam baronibus1 schisma excitare volentibus.

Eodem anno surrexit nmrmuratio non inodica amagnatibus Anglise contra Hubertum de Burgo justi-ciarium, qui pacem regni conati sunt perturbare ;dicebant enim ad invicem^ quod animum regis exas-perabat contra illos, et quod similiter non sequis legi-bus regnuin2 regebat. Accessit prseterea ad majorisodii incentivum adventus nuntiorum regis, quos Romammiserat, qui bullam domini papse archiepiscopis Angliseet eorum suffraganeis deferebant,3 quse talem contine-bat sententiam, videlicet, quod dominus papa regeniAngliae plense setatis adjudicaverat, ut de csetero ne-gotia regni idem rex principaliter cum suorum domes-ticorum consilio ordinaret. Significavit etiam exsecu-toribus prselibatis dictus papa in literis supradictis,quatenus auctoritate apostolica denuntiarent comitibus,baronibus, militibus et aliis universis, qui custodiashabebant castrorum, honorum et villarum, quse adregis dominium spectabant, ut continue visis literisregi illas redderent, contradictores autem per censuramecclesiasticam ad satisfactionem compellerent ; undepars maxima comitum et baronum, quorum corda con-cupiscentia possidebat, hujusmodi prsecepta iridigneferens bellumque suscitare disponens convenit in unumet, conspiratione absque follibus conflata, supradictasoccasiones prsetendebat, ut pacem regni perturbaret;custodias autem jam dictas, per admonitionem archi-episcoporum et episcoporum, regi reddere supersedit,volens potius arma movere quam regi satisfacere depraemissis. Sed hsec infra.

1 Britonibus in D.2 Wanting in C.

U 51972.

3 Deferentes in C.


De cruce Dominica apud Bromholm delata. 'A.D. 1223. Eodem anno apud Bromholm increbuerunt divina •

miracula, ad gloriam et honorem salutiferse crucis, inqua Salvator mundi pati dignatus est pro redemptionegeneris humani; et, quoniam tanto thesauro Britanniain oceano constituta divina largitate meruit beatificari,dignum est, imo dignissimum, memoriis posterorumimprimere, quo ordine a tarn remotis partibus in Bri-tanniam sit delata. Verum comes Flandrensis Balde-winus, ex comite Constantinopolitanus imperator effec-tus, ubi per multorum curricula annorum strenuevixit, contigit ilium a perfidis regibus quodam temporegraviter infestari, contra quos cum impetu et absquedeliberatione progrediens lignum Dominicum cum aliisreliquiis, quse semper ante ilium a patriarcha et epi-scopis deferri consueverant, quotiescunque adversuminimicos crucis pnelium commissurus perrexit, hac viceportare neglexit, quod eodem die experimento miser-rimo recognovit ; nam, dum tern ere cum exercitumodico, non habito respectu ad multitudinem barba- |rorum, qui decies exercitui suo1 superabundabant, in ]hostes prorupit, et in momento tarn ipse imperatorquam totus ejus exercitus ab inimicis Crucifixi cir-cumvallati omnes aut interfecti sunt aut in captivitatemadducti; pauci quoque ex omnibus qui per fugamelapsi sunt, de imperatore quid actum sit vel quodevenerit, penitus ignorabant. Erat autem ea tempes-tate capellanus quidam natione Anglicus, qui in capella împeratoris cum suis clericis divina celebravit mysteria, 'qui unus fuit ex custodibus reliquiarum et annulorumaliarumque rerum dicti imperatoris. Hie itaque cum <casum cognovisset de morte, ut omnes prgedicabant,domini sui imperatoris, ab urbe Constantinopolitanacum dictis reliquiis et annulis et rebus aliis multis, t

1 Wanting in C.


cum lapidibus pretiosis, latenter recedens ad Angliam A.D. 1223.usque pervenit, veniensque ad sanctum Albanum cui-darn ibidem monacho quandam crucem argenteam etdeauratam, cum duobus digitis de sancta Margaretaet annulis aureis lapidibusque pretiosis, vendidit, quseomnia nunc in monasterio sancti Albani in magnaveneratione habentur ; deinde dictus capellanus demantica sua quandam crucem ligneam extrahens osten-dit earn quibusdam monachis, de qua etiam affirmavitcum jurarnento quod indubitanter erat ex ligno illo,in quo Salvator mundi pro redemptione generis humanipependit, sed, quia non credebatur dictis ejus ibidem,recessit inde, thesaurum impretiabilem, licet ignotum,secum gerens. Habuit autem dictus capellanus duosfilios parvulos, de quorum sustentatione et cura miniserat sollicitus, qua curiositate ductus in pluribusmonasteriis tali conditione prsedictam obtulit crucem,ut ipse et filii ejus reciperentur ad ordinem mona-chatus; qui, cum multis in locis inter divites repulsampassus fuisset, venit tandem ad cellam quandam, quseBromholm nuncupatur, pauperrimam et sedificiis omni-modis destitutam, in territorio Norfolcensi sitam, et,accersito ad se priore cum quibusdam de fratribus,ostendit eis crucem supradictam, quee duplici ligno extransverso fuerat fabricata, habens fere longitudinemmantis humanse, et rogavit humiliter, quatenus cumipsa cruce et aliis reliquiis quas habebat ipsum etfilios suos reciperent ad ordinem monachorum. Priorvero et fratres ejus de tanto exhilarati thesauro illico,procurante Domino, qui honestam semper amplectiturpaupertatem, dictis capellani adhibuerunt fidern, etlignum Dominicum reverenter accipientes detuleruntillud in oratorium suum et cum quanta potueruntdevotione in loco honestissimo servaverunt. Hoc de-nique anno, ut praedictum est, coeperunt divina cele-brari miracula, ad laudem et gloriam vivificse crucis,in monasterio prsedicto; ubi mortuis vita, csecis visus,

S 2


A.D. 1223. claudis gressus restituitur, leprosis caro munda donatur,obsessi a dsemonibus liberantur, et quicumque infirmuscum fide ad lignum prsedictum accesserit incolumis etsanus recedit. Frequenter autem adoratur et coliturcrux prsefata non solum a gente Anglicana, yerumetiam ab hominibus de regionibus longe positis, et,qui de ilia divina audierunt miracula, devotissimevenerantur.

Qualiter rex Anglorum, invitis baronibus, dominicacastella in usus suos receperat.

A.D. 1224. Anno Domini MCCXXIV. rex Henricus ad Nataletenuit curiam suam apud Norhamptonam, prsesentearchiepiscopo Cantuariensi cum suis suffraganeis etmilitia magna nimis; comes vero Cestrensis cum suisconspiratoribus apud Leicestriam tenuit festum suum,tumens et minas contra regem, et justiciarium inten-dens pro custodiis castrorum ac terrarum, quas idemrex exigebat ab illo. In crastino autem postl missa-rum solemnia2 archiepiscopus Cantuariensis cum suissuffraganeis episcopis, albis induti vestibus et candelisaccensis, excommunicaverunt omnes3 regis et regniperturbatores et sanctee ecclesise et rerum ecclesiasti- *carum invasores: deinde idem archiepiscopus misitsolennes nuntios apud Leicestriam ad comitem Ces-trise efc suos complices, firmiter denuntians singulis etuniversis, quod, nisi in crastino resignarent in manus iregis omnia castella et honores ad coronam spectantes, <ipse et omnes episcopi nominatim excommunicarentillos, sicut eisdem a domino papa fuerat deinandatum.Tune comes Cestrensis et ejus complices, cum perexploratores edocti fuissent quod rex majorem quamipsi habuit numerum armatorum, consternati sunt

Wanting in C.Solemniis in D.

3 Wanting in C.


valde, quia, si facultas eis suppeteret, in regem prop- A.D. 1224.ter justiciarium potenter arma moverent; sed, cumproprium conspexissent defectum, verebantur dubiumcertamen inire, et prseterea timuerunt archiepiscopumet episcopos, ne forte illos excommunicarent nisi de-sisterent ab incceptis; unde saluberrimo usi consiliovenerunt apud Norhamtonam ad regem universi, et acomite Cestrensi incipientes reddiderunt singuli cas-tella et munieipia, honores et custodias, regi, quse adcoronam spectare videbantur; mansit nihilominus eo-rundem magnatum indignatio adversus regem, quianoluit ad illorum instantiam justiciarium amovere.Erant autem hujus dissidii incentores comes Cestren-sis, comes Albemarlensis, Johannes constabularius Ces-trise, Falcasius cum suis castellanis, Robertus deVeteri-ponte, Brienus de Insula, Petrus de Malo-leone,Philippas Marci, Ingelardus de Athie, Willelmus deCantelo et Willelmus filius ejus, et multi alii, quiomnes pacem regni perturbare summopere conabantur.

Qualiter Lodowicus, rex Francorum, Rupellam cumresidua Pictavice subjugavit.

Eodem anno rex Francorum Lodowicus duxit exer-citum grandem ad Rupellam, ut villam vel armis velpretio subjugaret; quo cum pervenisset, obtulit civi-bus non modicam pecuniam, ut villam suam ei red-dentes fidelitatem sibi facerent essentque illi de caeterointendentes; at cives, cum a rege Anglorum se quasiderelictos reputassent, tarn prece quam pretio inductiregi Francorum Rupellam tradiderunt. Tune rex tarnin villa quam in castello milites posuit et servientes,ac deinde, de tota Pictavia securitate recepta, sinesanguinis effusione ad propria pacifice remeavit. Estautem Rupella portus in Pictavia, ubi reges Anglo-rum et milites ad defensionem regionum illarum

278 ROaERI DE WENDOVER

A.D. 1223. applicare consueverant, quibus nunc via prseclusa estper insidias, quse sibi a suis baronibus in Angliaparabantur.

De obsidione castri Bedefordensis et de conciliaNorhamtonensi.

Per idem tempus convenerunt ad colloquium in oc-tavis sanetae Trinitatis apud Norhamtonam rex cumarchiepiscopis, episcopis, comitibus, baronibus et aliismultis, de regni negotiis tractaturi; voluit enim rexuti consilio magnatum suorum de terris transmarinis,quas rex Francorum paulatim occupaverat, sed secusaccidit quam sperabat. Nempe fuerunt eo temporeapud Dunstapliam justiciarii regis, quos " itinerantes "l

appellamus, Martinus scilicet2 de Pateshulle, Thomasde Muletona, Henricus de Braibroc, et alii, qui ibidemtenebant placita regis de nova dissaisina; ubi Falca-sius inter alios, qui multos spoliaverat, cecidit inmisericordia regis de plusquam triginta paribus litera-rum, de quibus singulis in centum libris erga regemdebuerat condemnari. Hoc itaque cum Falcasio fueratintimatum, iratus est valde; unde nimis inconsulteagens jussit militibus, qui in prsesidio castri Bede-fordensis erant, quatenus in manu armata ad Dunsta-pliam accedentes justiciaries praefatos caperent atquevinculis constrictos^ apud castrum de Bedeford in ob-scuritatem detruderent carceralem. Sed justiciarii taliacognoscentes recesserunt cum festinatione, quo impetuseos ducebat; inter quos Henricus de Braibroc incautefugiens captus a militibus ssepe dictis et satis in-humane tractatus apud castrum prselibatum est car-cerali custodies mancipatus. Eumore itaque divulgato,venit uxor praedicti Henrici apud Norhamtonam adregem, et, audiente universo concilio, de viro suo cum

1 Quos itinerantes wanting in C. j 2 Wanting in C.


lachrymis querelam deposuit; quod rex factum mmis1 A-D-1224-indigne ferens qusesivit consilium a clero simul etpopulo, quid sibi super tanta injuria foret agendum.At omnes una voce consilium regi dederunt, quatenussine mora, et omnibus aliis prsetermissis negotiis, inmanu valida et armata ad castrum prselibatum acce-dens tantam temeritatem studeat vindicare; cumquedomino regi dicta placuisset sententia, ipso jubente,omnes ad arm a quam citius convolantes ad castellumde Bedeford, tarn clerus quam populus, pervenerunt.Missit igitur a rege nuntiis ad magistros castelli, petiitingressum sibi dari, et Henricum [de Braibroc] justi-ciarium suum reddi mandavit. Willelmus quoque deBreaute, frater Falcasii, et alii inclusi, nuntiis respon-derunt, se castellum non reddituros nisi inde a dominosuo Falcasio prseceptum haberent, et ob hoc preecipue,quod regi de homagio vel fidelitate non tenebanturastricti. Quod responsum cum regi renuntiatumfuisset, indignatus est valde, et iratus jussit castellumcuneis militaribus circurncingi; illi vero, sese ad de-fensionem praeparantes, muros et propugnacula undiquedefendere vacaverant. Tune archiepiscopus et episcopiuniversi ipsum Falcasium et omnes, qui in castelliprsesidio erant, candelis accensis, excommunicationismucrone percusserunt. Obsessum est autem castellumdecimo sexto kalendas Julii, die videlicet Jovis proxi-mo post octavas Trinitatis. Et, his ita gestis, vene-runt ex praecepto regis bellica instrumenta, petrarisescilicet et mangonella, quibus in gyruni locatis, in-sultus acerrimos assidue faciebant; inclusi e contrariodefensioni vacantes tela mortifera viriliter einittebant.Quid plura ? vulnerabantur mutuo nralti et occide-bantur. Interea rex naisit manum armatam, ut Fal-easium qusereret et inventum regi prsesentaret, sed illeper exploratores prsernonitus ad Walliam usque con-

1 Qaerelam . . . . nimis wanting in C.


A.D. 1224, fugit; uncle nuntii ad regem revertentes se laborasseinaniter fatebantur. At rex in iram provocatus juravitper animam patris sui, quod, si per vim caperenturinclusi, patibulo suspenderet universes; illi vero perminas regis ad majores provocati injurias prohibue-runt regiis nuntiis, ne quis eos ulterius de reddendocastello sollicitaret. Crevit igitur hinc inde mortaleodium ex multitudine peremptorum, ita quod neefratres fratribus, nee parentes filiis, pepercerunt.Tandem vero, post stragem nimiam mutuo illatam,artifices regis castellum fecerant ligneum, altum etgeometrica arte fabricatum, in quo balistarios collo-caverunt, qui omnem castelli possent circumstantiamperscrutari; nee deinceps erat aliquis in castello, quiab armis exiret, quin protinus mortaliter Isederetur.Nee idcirco inclusi prostevnere adversaries omiserunt ;nam in confusionem propriam duos milites de exercituregis, qui se nimis tern ere morti exposuerunt, cummultis aliis peremerunt, undecunque in se adver-sariorum suorum animos provocantes.

De captione castri prcedicti et militum smpensione.

Rex autem interim de maneriis Falcasii et terrisubique per Angliam fecit fruges et armenta cum rebusaliis distrahi et inn'scari, ut inde in obsidione diutinaex ejus damnis haberet" auxilium. Tandem, cum a regis

- bellatoribus duae testudines, quas Gallice " Brutesches "appellant, non sine multorum lajsione subactse fuissent,invaserunt castellum undique consequenter inclusosque,vellent nollent, ingredi compulerunt. At regales cas-tellum ingressi, equos, arrna, cum victualibus multiset innumeris rebus aliis, lucrati, hilares revertuntur;deinde turrim aggredientes regii victores magnam mu-rorum partem contriverunt. Et his ita gestis, cumviderent inclusi se diutius resistere non posse, invigilia assumptionis beatae Marise de castello quidam


ex eis exeuntes misericordiam regis implorabant, quos A..D. 1224.rex omnes vinculis jussit arctissimis constringi doneeresidues subjugasset. In crastino autem, cum omnesvulnerati et plagis lethiferis afflict! exiissent et adpreesentiam regis adducti fuissent, addicti sunt adsuspendium universi; suspensi sunt itaque inter militeset servientes, qui propter superbiam suana, quam regiostenderant in obsidione jam finita, non potueruntmisericordiam impetrare, [viginti quatuor]. Henricusvero de Braibroc sanus et incolumis ad regem veniensmultas ei gratiarum retulit actiones. Falcasius autem,spe falsa seductus, credidit suos per annum integrumcastellum posse a captione defend ere; sed tandem, cumfratres KUOS et alios omnes suspenses certa relationeeognovisset, sub conductu Alexandri, Coveiitrensisepiscopi, apud Bedeford venit ad regem et corruenspronus ad pedes ejus postulavit, quatenus pro magnisobsequiis suis et laboribus sumptuosis sibi ac patrisuo tempore hostilitatis impensis misericordiam adhi-beret. Tune rex per consilium tradidit ilium, castellis,terris ac rebus omnibus spoliatum, sub custodia Eu-stachii, Londinensis episcopi, donee quid de illo ageretesset sententialiter definitum ; et sic quasi in momentoidem Falcasius de ditissimo pauperrimus effeetus, mul-tis et maxime Isetis nocentibus poterit fieri in exem-plum. De hoc vero casu fortunse quidam sic ait,

" Perdidit in mense • Falco tarn fervidus ense," Omine sub ssevo • quicquid qusesivit ab sevo."

Uxor quoque seepedicti Falcasii conspectui se regis etarchiepiscopi reprsesentans dixit se in eum nunquamconsensisse, ut illi matrimonio jungeretur; unde, cumtempore hostilitatis violenter capta esset et absqueconsensu desponsata, divortium fieri postulavit. Tunearchiepiscopus statuit illi diem, ut interim delibera-tionem haberet quid agere debuisset; rex vero conces-sit ei terras omnes et possessiones suas per totamAngliam et earn sub custodia Willelmi comitis de


A.D. 1224. Warrenna deputavit. Regi vero, pro magnis laboribus~ suis et expensis, tarn a prselatis quam a laicis conces-

sum est per totam Angliam carucagium, de qualibetcaruca duse marcse argenti; maguatibus item concessitrex scutagium, videlicet de scuto quolibet duas marcassterlingorum; et sic omnes ad propria recesserunt.Castellum quoque illud fecit rex complanari et redigiin acervos, atque domos dedit Willelmo de Bello-campo, et locum cum sedificiis universis.

Goncessa est regi Anglorum quintadecima pars rerummobilium.

A.D. 1225. Anno Domini MCCXXV. rex Henricus ad Nataletenuit curiam suam apud Westmonasterium, prsesenti-bus clero et populo cum magnatibus regionis. Solen-nitate igitur, ut decebat, completa, Hubertus de Burgo,domini regis justiciarius, ex parte ejusdem regis pro-posuit coram archiepiscopis, episcopis, comitibus, baro-nibus et aliis universis damna et injurias, quse regiillata fuerant in partibus transmarinis, ex quibus nonsolum rex, sed et comites multi ac barones sunt ex-hseredati cum ipso; et, cum multi sunt in causa,multorum subventio erit necessaria. Petiit ergo abomnibus consilium pariter et auxilium, quibus coronaAnglise dignitates amissas ac jura posset pristina re-vocare; ad hoc quoque plene perficiendum, regi suffi-cere credidit, si ei quintadecima pars omnium rerummobilium totius regni Anglise tarn a personis eccle-siasticis quam a laicis donaretur. His in hunc mo-dum prosecutis, arcbiepiscopus et concio tota episco-porum, comitum, et baronum, abbatum et priorum,habita deliberatione, regi dedere responsum, quod regispetitionibus gratanter adquiescerent, si illis diu peti-tas libertates concedere voluisset. Annuit itaque rexcupiditate ductus quod petebant magnates, chartisqueprotinus conscriptis et regis sigillo munitis, ad sin-


gulos Angliae comitatus chartse singulse diriguntur, et A.D. 1225.ad provincias illas, quse in forestis sunt constitutse,duaa chartse sunt directae, una scilicet de libertatibuscommunibus et altera de libertatibus forestse; istarumautem tenor chartarum superius habetur expressiusubi historia agitur de rege Johanne, ita quod chartseutrorumque regum in nullo inveniuntur dissimiles.Tune constitutus est1 dies certus ad mensem postPascha, ut de singulis comitatibus regni duodecimmilites et legales homines eligerentur, qui addito jura-mento novas a veteribus discernerent forestas, utomnes illse, quse inventse fuerint afforestatse post pri-mam coronationem Henrici avi istius regis, statimdeaiforestentur; et sic, soluto concilio, delatse suntchart83 singulse ad singulos comitatus, ubi ex regismandate, literatorio interposito juramento, ab omnibusobservari jubentur.

Ut rex Anglorum Richardum fmtrem suum inWasconiam miserit.

Eodem anno, in die purifications beataa Marise, Ri-cliardus, frater regis Anglise, ab eodem rege donatusest cingulo militari, et decem nobiles cum eo, qui adejus sunt obsetjuium deputati; qui postea - temporevernali, a rege2 cum Willelmo comite Saresbiriensi etPhilippo de Albeneio militibusque quadraginta inWasconiam missus, veils prosperis in civitate Burde-galensi omnes feliciter appulerunt; quorum adventuscum archiepiscopo et civibus divulgatus fuisset, honori-fice ab omnibus sunt recepti. Deinde, congregatiscivibus coram archiepiscopo et nuntiis regis, Eichardus,frater regis prsedicti, literas fratris sui archiepiscopoet civibus cunctis porrexit, in quibus rex humiliter

Wanting in C. | 2 A rege wanting in D.


A.D. 1225. supplicavit, quatenus omnes homines et fideles sui deregionibus illis fratrem ejus amicabiliter susciperent,et consilium ei pariter et auxilium prsestarent, quibusterras amissas revocare valuisset; at omnes gaudenteripsum suscipientes regi per ilium Anglise subjectionemfecerunt. Venerunt igitur ad euro, multi de partibusillis milites et servientes, quibus cum stipendia suf-ficienter ministrasset, in ejus obsequio remanserunt;dederat ei namque rex, antequam ilium miserat adpartes transmarinas, Cornubise comitatum cum totaPictavia, unde ab omnibus comes Pictavensis voca-batur. Itaque comes Richardus, cum avunculo suoWillelmo comite Saresbiriensi et Philippo de Albeneioet militia copiosa, processit per villas et castella Was-conise regionis, et quoscumque contradictores, quihomagium regi et fidelitatem facere noluerunt, in-venit, castella eorum et villas obsedit et potenteromnia subjugavit; nam Riolense castrum cum villalonga obsidione cepit, villam sancti Macharii cummunicipio obtinuit, Bregerac castrum cbsedit et do-minum ejus ad regis fidelitatem revocavit. Sed, dumin longa obsidione apud Riolense castrum acerrimosinsultus et crebros ageret, Lodowicus, rex Francorum,Hugoni comiti Marchiae aliisque Pictavise baronibusdedit in mandatis, quatenus ad castrum prsefatumhostiliter accedentes comitern Richardum captiim sibiprsesentarent et obsesses a periculo liberarent. Comesvero Marchise, junctis sibi quibusdam baronibus etmilitibus armatis^ cum apparatu non modico ad prse-dictam obsidionem dissolvendam processit, sed Richar-dus comes cum sociis suis, de adventu hostium perexploratores prsemunitus, paravit ei insidias, et, parteexercitus sui ad obsidionem dimissa, ipse cum partearmatorum probatissima ad nemus quoddam, quodprope erat, divertens hostes venientes exspectavitibidem; qui dum locum insidiarum versus obsidionempertransissent, comes Richardus et socii ejus cum

FLORES HISTOBJARUM. 285

strepitu buccinarum et vibramine hastarum irruerunt A.D. 1225.in ipsos, et, dirissimo conflictu inter partes confecto,in fugam adversaries compulerunt, quos comes Ei-chardus ardenter insecutus bigas hostium et sum-maries cum spoliis et vasis argenteis subegit, multisex fugientibus interfectis, et sic in brevi totam sibiWasconiam subjugavit.

Eodem anno Johannes, Eliensis episcopus, diemclausit extremum; cui successit Gaufridus de Burgo,arehidiaconus Norwicensis.

De exilio Falcasii proditoris.

Circa hos quoque dies, Martio scilicet niense, con-venerunt apud Westmonasterium ad colloquium rexAnglorum cum magnatibus suis, ubi idem rex jussitsententialiter diffinire, quid de proditore suo Falcasioforet agendum. Proceres vero in hoc pariter consense-runt cum rege, eo quod sibi et patri suo multis fide-liter servierat annis, ne de vita periclitaretur velmembris, sed, ut Angliam reternaliter abjuraret, omnescommuniter addixerunt; quo facto, prseeepit Willelmocomiti Warennse rex, ut ipsum sub salvo ad mareconduceret et navi impositum committeret ventis etvelis. Quod cum factum fuisset, dum Falcasius navemingrederetur, adjuravit comitem prsedictum cum lach-rymis ut salutaret dominum suum regem, affirmanscum juramento, quod pertubationes, quas in regnofecerat, instinctu majorum regni Anglige se fecisse;sicque cum quinque tantum servientibus in Norman-niam transvectus, confestim ut applicuit a ministrisregis Francorum captus est et regi prsedicto preesen-tatus, sed, quoniam inventus fuit cruce signatus, di-miserunt eum, qui illico Romam profectus est. Tan-dem cum Roberto Passeleawe, clerico suo, papseprsesentatus est, sicut suo loco dicetur.


De visione quce forestce deafforestari debeant.

A.D. 1225. Eodem anno, ad mensem de Pascha, missi sunt arege Angliae Hugo de Nevilla et Brienus de Insulacum aliis ad hoc assignatis per Angliam, ut in singulisforestarum provinciis duodecim milites, vel liberi1

homines et legales, eligerentur ad deambulandum me-tas forestarum, ut per sacramentum eorum, quae forestseremanere ut fuerunt prius et quee deafforestari de-beant, discernatur. Facta itaque in brevi regii exse-cutione mandati, licet non sine magna contradictioneplurimorum, concessis libertatibus singuli usi sunt, deboscis suis propriis vendentes, essarta facientes, bestiasvenantes, terram arabilem de inculta sulcantes,2 itaquod de nemoribus deafforestatis o'mnes pro libitudisponebant; et non solum homines, verum etiamcanes, qui prius expeditari solebant, has libertates sehabere gaudebant. Communibus vero libertatibusmagnates, milites et libere tenentes adeo usi sunt,quod nee iota unum in regis charta contentum exstititprsetermissum.

De collectione quintcedecimce ad opus regis.

Circa eosdem denique dies quintsedecimse partismedietas totius regni omnium mobilium et rerumhabitarum colligitur ad opus regis, concessis induciisde altera medietate usque ad festum sancti Michaelis,

Eodem anno Hugo Bigod, comes Orientalium An-glorum, humanse naturae debitum solvit, cujus terraset honores omnes rex sub justiciarii custodia depu-tavit.

1 Liberos in C. | 2 Bt inserted in C.

FLORES HISTOEIAEUM. 287

De concubinis sacerdotum.

Eodem anno exivit decretum ab archiepiscopo Can- A.D. 1225.tuariensi et episcopis ejus suffraganeis in hunc modum.Concubine sacerdotum et clericorum, qui infra sacrosordines constituti et beneficiati sunt, ecclesiasticacareant sepultura, nisi sane se correxerint et incolu-mes, vel tanta earum in extremis appareat poenitentia,propter quam non immerito cum eis debeat dispen-sari. Item, non recipiantur ad osculum pacis, neepanem benedictum percipiant in ecclesia, quamdiuconcubinarii eas detinent in domibus suis vel publiceextra domos. Item, si pepererint, non purificentur,nisi prius sufficientem prsestiterint cautionem archi-diacono, vel ejus official!, de satisfactione in proximocapitulo post purificationem earum facienda. Item,sacerdotes, in quorum paroehiis concubinse taliumcommorantur, si non hoc ostenderint archidiacono, velejus officiali, suspendantur; et, priusquam relaxentur,gravi poenitentise subjaceant. Item, quse convincipoterit, quod sacerdos earn carnaliter cognoverit, pub-licam agat poenitentiam et solennem, ac si de adul-terio esset convicta, etiam si soluta fuerit; si verodesponsata super rem hujuscemodi fuerit convicta,tanquam pro duplici adulterio puniatur, ne tantireatus impunitas aliis transeat in materiam delin-quendi.

Ut comes Saresbiriensis a naufragio fuerit liberates.

Per idem tempus "Willelmus comes Saresbiriensis,qui cum comite Bichardo militaverat in partibustransmarinis, ad Angliam transiturus naves intravit;sed cum longo maris periculo et ventorum turbinibusper dies plurimos et noctes in partes diversas jacta-retur, cum ipsis nautis et aliis omnibus, qui in navierant, de vita desperatus, annulos pretiosos et quse-

288 ROGERI DE WENBOVER

A.D. 1225. cumque in auro vel argento ant pretiosis vestibus~~ possidebafc fluctibus pelagi commisit, ut, sicut. ad vitam

nudus intravit temporalem, ita .ab omni honore1 ter-reno spoliatus ad patriam transiret seternam. Et, cumin suprema fuisset desperatione constitutus, visus estcereus ingens et magno splendore coruscans ab omni-bus, qui in navi periclitabantur, in summitate mali,et juxta cereum stantem vide runt puellam quandamnimia pulchritudine decoratam, quse lumen cerei, quod2

nocturnas tenebras illustrabat, a ventorum pluviarum-que irruentium rabie conservaret prmclarum ; ex hacquoque caslestis visione claritatis tarn comes ipse quamnautse omnes securitate concepta, divinum sibi adesseauxilium confidebant. Et cum universi, qui in navierant, quid hsec visio portenderet, ignorarent, solusWillelmus comes prtefatus hujus benignitatis gratiambeatse Marise virgini assignavit; siquidem comes ssepe-dictus, die quo primo donatus cingulo militari fuerat,cereum unum ante altare beatissimse matris Dei assig-navit, ut ad missam, quse diebus singulis in honoremejusdem Dei genitricis cum horis canonicis devotesolet decantari, jugiter arderet, et pro lumine tem-porali luceni commutaret seternam.

Qualiter idem comes hoslium insidias evaserit.

His ita gestis, cum crastina dies illuxisset, projectusest .comes cum sociis suis, ventis impellentibus, adquandam maris insulam, quae Ke dicebatur, tribus aRupella distans miliariis, ubi brevibus ingressi cymbisad insulam navigabant. Est autem in insula ilia ab-batia qusedam ordinis Cisterciensis sita, ad quam comesnuntios dirigens postulavit, ut tutus posset ibidemlatere ab hostibus, donee aura sibi felicior arrideret;quod abbas loci sibi gratanter annuens cum honore

1 Onere in C. | 2 Per in D.

FLOEES HISTORIAKUM. 289

ipsum et ejus consortes suscepit. Erat autem insula A.D. 1225.ilia in custodia Savarici de Mallo-leone,1 qui tune tern-poris cum Lodowico, Francorum rege, militabat et marisinsulas nonnullas cum armatis non paucis observabat;cujus duo servientes, qui comitem plene noverant etcum aliis multis ad insularum custodiam fuerant de-putati, amicabiliter accedentes ad eum postquam pertriduum delituerat ibidem, dixerunt, quod, nisi antelucem crastinam ab insula recederet, caperetur a suissodalibus, qui cum illis insulas et maris semitas obser-vabant. Tune comes, datis servientibus prsedictisviginti libris sterlingorum, ad naves celeriter convola-vit, et maris sese fluctibus commendaDs fere per tresmenses antequam in Angliam applicaret inter undassaevientes continue laborabat.

Ut magister Otho pro negotiis domini papce inAngliam venerit.

Eodem anno magister Otho, domini papaa nuntius,in Angliam veniens pro magnis ecclesise negotiis Re-manse regi literas prsesentavit; sed rex, cognito lite-rarum tenore, respondit, quod solus non potuit diffi-nire, nee debuit, negotium quod omnes clericos et laicosgeneraliter totius regni tangebat. Tune per consiliumStephani, Cantuariensis archiepiscopi, datus est dies arege in octavis Epiphaniae, ut, convocatis omnibusclericis et laicis, super prsefato negotio tune tractarentapud Westmonasterium, et ibidem fieret quod justumsingulis videretur.

Ut idem Otho Falcasium regi pacificare laboraverit.

Eodem tempore magister Otho ex parte dominipapas regem Anglise humiliter rogavit, ut Falcasiosibi reconeiliato uxorem cum terris et omnibus rebus

1 Malo-leone in C.U 51972.


A. D. 1225. amissis ad integrum restitueret, et ipsum, qui patrisuo et sibi in guerra sua tarn fideliter servierat, pura,lit decebat, diligeret caritate.1 Ad hoc quoque respon-dit rex, quod propter proditionem manifestam ab omniclero et populo regni per judicium eurise suse ab Angliafuerat in exilium pulsus, et, licet regni cura specialiterad ipsum spectare videretur, debet leges quidem etbonas regni eonsuetudines observare. Hsec autem cumaudisset magister Otho, cessavib ulterius de Falcasiosollicitare regem. Tune idem Otho cepit ab omnibusecclesiis Angliae conventualibus, nomine procurationis,duas marcas argenti; et sciendum est, quod, temporequo magister Otho venit in Angliam, dominus papamisit nuntios per orbem universum, exactiones ubiqueindebitas exigens, sicut inferius dicetur.

De puella quadam,, qu<% seculum relinquens adordinem Minorum confugit.

Circa eosdem dies erat puelia qusedam in finibusBurgundiaB, generis nobilitate prseclara, quam parentesde possessionibus non modicis haeredem sibi constitueredecernentes cuidam viro ex illustri prosapia genitonuptam tradere voluerunt; sed puella, quse ab annispuerilibus studiis fuerat liberalibus imbuta, in secretacordis puritate virginitatem suam Deo dedicaverat.Parentum clam deserens palatium in habitu peregrino,ut se liberius a paternis conspectibus amoveret, con-tulit se ad contubernium quorundam fratrum de ordineMinorum ; ubi, ipsa exigente, de illius rigore ordinisad plenum erudita calceamenta deposuit, saccum etciJicium induit, atque crines, in quibus luxuria regnaresolet, despicabiliter praecidit, et, quibuscumque modispotuit, naturalem quern habebat corporis decorem inomnem studuit deformitatem transferre. Sed cum ad

1 Wanting in C.

FLOKES HISTOEIAKUM. 291

haec nimis inaniter laborasset, dura non potuit, prohi- A.D. 1225.bente riatura, elegantissimain sui corporis [deformare]dispositionem, quse in omni dimensitate videbaturquasi incomparabilis, ill am solummodo, quae intus erat,carnis munditiam perenni Sponso, qui in caelis est,consecrare disposuifc; et, hoc propositum ut liberiusperduceret ad eifectum, spontaneam paupertatem elegit,officium sanctae praedicationis assumpsit, vestium aspe-ritatem induit, in lecto pro stratu mattam, pro cervi-cali saxum, habuit, atque in vigiliis continuatis etjejuniis carnem affligens, orationibus insistens, in rerumsupercselestium contemplatione studuit infatigabiliterconversari. Tandem, cum per multorum curriculaannorum in omni perfectione et vitso sanctitate Deoplacere et evangelium pacis per civitates et castella,et praeeipue sexui muliebri, prsedicare studuerat, inviditejus perfectioni humani generis inimicus, et per septemmenses in tot puellam ac talibus rerum seculariumtentationibus submergere curavit, quod, nisi ei divinumadfuisset auxilium, omnia bona vitas praecedentis studiaamisisset; reduxit namque ei ad rnentem diabolusdiebus simul et noctibus praedia parentum suorumquae reliquerat foecundissima, vinearum fertilium emo-lumenta, spatia pratorum amoanissima et florum diver-sorum varietate distincta, fontium scaturientium etrivulorum suaviter murmurantium oblectamenta, lig-norum in nemoribus proceritatem, prolis foecunditateni,viriles amplexus ac veneris inter marem et foeminamdelectationem, lectorum nobilium mollitiem, adstantiumbalatronum jocunditatem, annulorum ac lapidum pre-tiosorum decorem, piscium et volatilium ferarumquesilvestrium gustum delectabilem et suavem. In hisigitur tentationibus et aliis consimilibus puella feredesperata et in diversas meditationes inducta, utrumderelicta repeteret, an in proposito religionis perseve-raret, inefi'abili mentis et corporis cruciatu diebussingulis et noctibus torquebatur; sed miserator et

T 2


A.D. 1225. misericors Dominus, qui sperantes in se ultra quampossunt pati non permittit tentari, oeulum puellserestituit rationis. ut [cerneret] quanta in rebus tem-poralibus et delectationibus supradictis curiosa sit sol-licitudo, in carnali commixtione turpitude, quanto resternporales sudore adquiruntur et cum quanto doloreamittuntur, quanta sit coram Domino virginalis mun-ditia, qui matrem suam foecundam esse voluit et invirginitate permanere disposuit, quee merces sequiturfructum boni operis, quas dulcedo sit in studio sanctaeac divinse contemplationis, quse societas civium super-norum, quam suavis sit et delectabilis sanctarumrefectio animarum et regnare cum Christo, ubi frigi-ditas nullum afficit, fames et sitis neminem affligit,ira, rixa, van a gloria, invidia, superbia, accidia, ava-ritia, cupiditas et ebrietas nullum premit. Hsec ethis similia virgo beata ssepius mente revolvens, etinter tentationum turbines virtutum prseteritarumcustos existens, armis accincta divinis artes diabolifraudulentas omnes feliciter superavit et ipsum adtartara confusum direxit.

Qualiter puella fuerit liberata per dcamonem aquodam viro libidinoso.

Tandem post dies paucos, cum puella prsefata abomnibus esset diabolicis incursionibus penitus abso-luta, diabolus ad earn reversus salutavit illam etdixit, "Salve," inquit, "domina mea et Deo cselorum" virgo dilectissima; ego vero sum ille Sathanas, qui" te jam per septem menses in tot tentationibus, licet" inaniter, induxi, ut bono te proposito revocarem et" in eis laqueis irretirem; sed, quoniam in artibus" meis fraudulentis a te victus defeci, hoc mihi pro" poena a Domino cseli inflictum est, ut nunquam de" caetero mihi liceat aliquod hominum genus tentare" vel quempiam a bonis actibus impedire. Habeo


" prseterea mandatum a Domino, cui obtemperare ne- A.D. 1225." cesse est, ut quodcumque mihi praeceperis cum festi-" nations perficiam, et etiam quodcumque supplicium" prseceperis oportet me sine mora subire." Hsec au-diens puella ait ad dsemonem, " Conservet me Deus" a vestro consortio et famulatu, novit enim Ille quod" talem ministrum nunquam dilexi." Et, his ita ges-tis, contigit puellam quandam ingredi civitatem, etgratia hospitandi domum cujusdam matronee ingressahospitium postulans impetravit. Vespere autem facto,juvenis quidam, prsedictse matronge filius, de negotiisconsuetis domum rediens, cum vidisset "virginem, quammater ejus caritative hospitaverat, coepit admirari inhabitu adeo despicabili, et faciei pallore simul etmacie, omnium membrorum ejus naturalem disposi-tionem; in qua opus naturae in tantum laudavit, quoda planta pedis usque ad verticem in nullo deliquit,sed et totius corporis sui dispositi'one etiam generisnobilitatem evidenter expressit. Quid ergo ? Exarsitjuvenis in concupiscentia virginis, et accedens ad earnde consensu carnali puellam convenit. Ilia, e contra,juveni constanter quod petiit denegans affirmavit sevirginitatem suam ab setate tenera Domino conse-crasse; et prseterea, cum voto suse religionis et ordi-nis castitas sit adnexa, votum infringere esse nefariumasserebat; et his dictis recessit, ut nocturnam caperetrequiem, ubi in quodam domatis angulo mattam subse pro stratu, et saxum pro cervicali, juxta sui ordinisrigorem, capiti supponebat. Tune juvenis ille, libidi-nis igne succensus, statuit immutabiliter in corde suo,quod, si de liberalitate a puella consensum obtinerenequiret, ipse cum ea rem ageret violenter, et veniensad illam expressit ei quid facere cogitabat. At &e-mina religiosa in angaria mentis constituta metuebatplurimum ne ejus puritas virginalis per ardorem ado-lescentis in aliquo Isederetur, et reductus ad mentemquod sibi a diabolo dictum fuerat, quod videlicet ad


A.D. 1225. nutum ejus quicquid prseciperet illico adimpleret, ex-tulit vocem et dixit, " Diabole/' inquit, " ubi es ?"Et continue daemon respondit dicens, " Adsum, do-" mina. Quid tibi placet?" Et puella, "Libera me,"inquit, "cito a nebulone isto, qui me inquietat, et" somnum capere non permittit." Et continue daemonjuvenem per pedes truculenter arripiens non sine Ise-sione ilium longius a puella projecit; sicque ter nocteilia, dsemone procurante, dilecta Deo puella ab ado-lescentis ardore liberata in crastino recessit ab urbe,salva sibi pudicitia virginali. De hae quoque puella,quern finem habuerit, quoniam nullo tradente cognovi,ea quse dicta sunt piis auribus et amatoribus sufficiantcastitatis.

De quadam inclusa, quce per septennium noncomedit.

Eodem anno, in urbe Legecestrensi, obiit puellaqusedam inclusa religiosa, quaa per septennium anteobitum nullum omnino gustavit cibum, nisi quod die-bus Dominicis corporis et sanguinis Domini commu-nionem accepit; quod miraculum cum ad audientiamHugonis, Lincolniensis episcopi, pervenisset, fidem nonadhibuit veritati, sed plane incredulus fecit per diesquindecim a presbyteris et clericis inclusam prsedictamarcta nimis observari custodia, quousque compertumfuit illam in toto termino memorato nullo usam fuissecorporis nutrimento. Faciem quoque semper habuit utlilium candidissimam roseoque rubore perfusam, adindicium pudicitise et munditise virginalis.

Quod comitissa Saresbiriensis maritum respuerit.

Circa hos quoque dies relatum est regi Anglorum,Willelmum comitem Saresbiriensem, ipsius regis avun-culum, dum de partibus transmarinis rediret in An-


gliam, in mari fuisse submersum; sed, cum rex hujus A.D. 1225.rei eventum nimis moleste tulisset, accessit ad eum 'Hubertus, regni justiciarius, exigens ab eo ut uxoremejusdem Willelmi daret Reimundo nepoti suo, cuihonor comitatus illius jure hsereditario eontingebat, utearn sibi matrimonio copularet. Rex autem cum peti-tionem suam annuisset si posset comitissam induceread consensum, misit illico justiciarius Reimundumprsefatum ad comitissam in nobili apparatu militari,si possit ad ejus amorem mulieris animum inclinare.Cumque earn Reimundus memoratus blandis sermoni-bus et promissiombus magnis ad consensum trahereconaretur, ilia cum indignatione maxima respondit, senuper literas accepisse et nuntios, qui comitem virumsuum sanum esse et incolumem fatebantur; responditprseterea, quod dominus suus comes si in veritate de-funetus fuisset, nullo modo ipsum reciperet sponsum,quia generis ejus nobilitas id fieri prohibebat; "Alibi,"inquit, "tibi quseras matrimonium, quia experto repe-" ries te hue inaniter advenisse." At Reimundus hsecaudiens confusus ab ilia recessit.

Quomodo dominus papa prcebendas sibi dari exegerit.

Anno Domini MOCXX.VI. rex Henricus ad natale A.D. 1226.Domini celebravit festum suum apud Wintoniam,prsesentibus quibusdam1 episcopis et magnatibus mul-tis. Solennitate itaque peracta, profectus est rexapud Merlebergiam, ubi gravi infirmitate correptusper dies multos ibi desperatus jacebat. Venit intereaterminus concilii ad festum sancti Hilarii apud West-monasterium prsefixi, ubi rex cum clero et magnatibusregni comparere debuerat, ut domini papae mandatumaudiret. Multis igitur in loco prsefato congregatis

1 Quibus wanting in C.


A.D. 1226. episcopis cum aliis prselatis et laicorum turbis, magis-ter Otho, domini papse nuntius, de quo habita estmentio superius, literas aperte coram omnibus reeita-vit; in quibus idem papa allegavit scandalum sanctaeRomanse ecclesise et opprobrium vetustissimum, notamscilicet concupiscentise, quse radix dicitur omnium ma-lorum, et in hoc prascipue, quod nullus potest aliquodnegotium in Romana curia expedire nisi cum magnaefTusione pecunise et exhibitione donorum. " Sed," quoniam scandali hujus et infamise Romana pau-" pertas causa est, debent omnes matris inopiam sub-" levare et patris ut1 filii naturales; quia, nisi a" vobis et aliis viris bonis et honestis dona recipere-" mus, deficerent nobis necessaria vitas, quod esset" omnino Romanse incongruum dignitati. Ad istud" itaque scandalum penitus eradicandum, per consi-" Hum fratrum nostrorum, sanctse Romanee ecclesiae" cardinalium, quandam providimus formam, cui si" volueritis consentire, a scandalo matrem vestram" poteritis liberare et in curia Romana sine donorum" obsequio exhibitionem justitise obtinere. Forma au-" tem pro visa hsec est: Petimus in primis ab omni-" bus ecclesiis cathedralibus duas nobis prsebendas" exbiberi, unam de portione episcopi et alteram de" capitulo; et similiter in coanobiis, ubi diversee" sunt portiones abbatis *et conventus; a conventibus" quantum pertinet ad unum monachum, sequali" facta distributione bonorum suorum, et ab abbate" tantundem."

Hiis in hunc modum propositis, persuasit ex partedomini papse magister Otho ut consentirent prselati,allegans2 supradicta commoda, quze in literis conti-nentur. Hsec autem omnia audientes episcopi etecclesiarum prselati, qui personaliter interfuerunt, di-vertentes seorsum ad colloquium, cum super rebus pro-

i Et in C. I 2 Allegatis in C.

FLORES HISTOBIABUM. 297

positis diutius deliberassent, responsum suum in ore A.D. 1226.magistri Johannis, Bedefordensis archidiaconi, com-muniter posuerunt, qui veniens in prsesentia magistriOthonis per hsec verba respondit: " Domine, ista, quae" nobis proponitis, regem Anglise specialiter tangunt," generaliter vero omnes ecclesiarum patronos regni;" tangunfc etiam archiepiscopos et eorum suffraganeos," necnon innumeros Anglise praelatos. Cum ergo rex" propter infirmitatem, et archiepiscopi nonnulli et1

" episcopi et alii ecclesiarum prselati, sint absentes, in" eorum absentia vobis respondere non possumus nee" debemus; quia, si id facere prsesumeremus, in prse-" judicium omnium absentium fieret praelatorum." Et,liiis dictis, venit Johannes Mareschallus et alii nuntiiregis., ad omnes prselatos, qui de rege baronias tene-baiit in capite, districte inhibentes, ne laicum feodumsuum Romanse ecclesise obligarent, unde a servitiosibi debito privaretur. Hsec autem cum magisterOtho intellexisset, statuit his qui aderant diem 2 ibi inmedia Quadragesima, dum ipse procuraret regis ad-ventum et absentium prselatorum, ut tune negotiumsortiretur affectum ; sed illi absque regis et aliorum,qui absentes erant, assensu prsefixum diem admitterenoluerunt, unde singuli ad propria sunt reversi.

De morte laudabili Willelmi, comitis Saresbiriensis.

Rex Anglorum interea, cum apud Merlebergiam abinfirmitate sua plene convaluisset, venit ad eum ibiWillelmus, comes Saresbiriensis, qui post longa marispericula antea in diebus Natalitiis in Cornubia cumdifficultate gravissima applicuerat; qui, cum fuisset arege in magna susceptus laetitia, de justiciario coramdomino rege gravem deposuit querelam, quod, dum in

Wanting in C. ! 2 Wanting in C.


A.D, 1226. remotis partibus esset in servitio suo, ipse miseratdegenerem virum quendam,qui eo vivente cum uxoresua fornicari disposuit et adulterinum cum ipsa ma-trimonium contrahere violenter; addidit insuper, quod,nisi rex plenam sibi de justiciario faceret justitiamexhiberi, ipsemet qusereret de tanto excessu vindictamin gravissimam regni perturbationem. Tune justicia-rius, qui prsesens erat; proprium confessus reatum inequis pretiosis et donativis ingentibus gratiam sibicomitis reparavit; et, sic facta coneordia, invitavitcomitem ad mensam suam justiciarius, in qua, utdicitur, idem comes occulto infectus veneno, ad cas-tellum suum Saresbiriense profectus, lecto decubuitgraviter infirmatus. Invalescente demum eegritudine,cum certissima suse necis indicia cognovisset, fecitepiscopum civitatis ad se venire, ut ea quse Christianisunt in confessione et viatico susciperet et legitimumde rebus habitis conflceret testamentum. Intranteautem episcopo thalamum, in quo jacebat comes nudusomnino prseter foemoralia, contra eum corpus Dominiferentem ex lecto prosiliens, asperrimumque laqueumcirca collum connectens, cum jugi lachrymarum eifu-sione se prostravit in pavimentum, summi Kegis seesse proditorem contestans, nee de loco moveri voluit,nisi facta confessione de vivifici sacramenti perceptacommunione, ut se sui servum ostenderet Creatoris;et sic per dies aliquot in suprema perseverans poeni-tentia spiritum suo tradidit Kedemptori. Contigitautem, quod, dum de castello ad novam ecclesiam perunum miliare corpus ejus ad tumulandum portaretur,cerei, qui cum cruce et thuribulo de more porta-bantur accensi, inter pluviarum effusiones et ventorumturbines lumen continuum in itinere ministrabant, utaperte ostenderent comitem tarn ardue poenitentem adlucis filios pertinere.

FLOBES HISTOKIARUM. 299

Quod magister OtJio Falcasium regi reconciliarestuduerit.

Venit eodem tempore ad regem Anglorum magister A.D. 1226.Otho, domini papse nuntius, petens ex parte ejusdempapse ut, Falcasio sibi reconciliato, uxorem, terras,possessiones ad integrum ei et omnes redderet ressublatas; cui rex respondit, quod ob proditionemmanifestam ab omni clero et populo regni ab Angliasententialiter est' expulsus perpetuo exilium subiturus,quam sententiain non potuit, nisi vellet venire contraregni antiquas consuetudines, infirmare. Haec cumaudisset magister Otho regem ulterius sollicitare ces-savit, et, his ita gestis, misit idem Otho1 literas suasad omnes ecclesias cathedjales per Angliam sive con-ventuales, exigens procurationes debitas nuntiis Ro-manis, ita quod nulla procuratio numerum quadragintaexcederet solidorum.

De concilia Bituricensi, cui prcesedit Romanus,Francorum legatus.

Hoc eodem tempore venit magister Romanus adpartes Gallicanas a domino papa missus, ut ibi lega-tionis officio fungeretur; quo cum pervenisset, fecitconvocare regem Francorum cum archiepiscopis, epi-scopis et clero Gallicano ad concilium, cum comiteTholosano, pro quo special iter ad partes illas missusfuerat, sicut sequens relatio declarabit. Conveiieruntigitur ad Bituricam civitatem ad concilium Lugdoni-ensis, Remensis, Rothomagensis, Thuronensis, Bithuri-censis, Auxianensis archiepiscopi, Burdegalensis veroRomas fuit et Narbonensis ecclesia vacabat. Conve-nerunt igitur2 novem provinciarum suffraganei circiter

1 Eegem . . . . Otho -wanting in | 2 Etiam in C.C.

300 KOGERI DE WENDOVEB

A.D. 1226. centum, cum abbatibus et prioribus et singulorumprocuratoribus capitulorum, mandatum summi ponti-ficis audituri ; sed, quoniam Lugdunensis archiepiscopusvendicabat sibi primatiam super archiepiscopum Seno-nensem, et Rothomagensis super Bithuricensem, Auxia-nensem,1 Narbonensem, et eorum suffraganeos, timebaturde discordia, et ideo non fuit sessum quasi in concilio,,sed ut in consilio. Quibus sedentibus. et lectis inpublico legationis literis, apparuerunt comes Tholosa-nus ex una parte et Simon Montis-fortis ex altera,qui petiit sibi restitui terram Reimundi comitis Tho-losani, quam dominus papa et rex Francorum Philippussibi et patri suo contulerunt, exhibens supra donationefacta utriusque, papse scilicet et regis, munimenta;addiditque, comitem Reimundum abjudicatum fuisseRomgQ in concilio generali propter hseresim, ad minus

' a parte majori terrse quam nunc tenet. E contra,comes Reimundus obtulit se facturum erga regemFrancorum et ecclesiam Romanam quicquid faceredeberet pro hsereditate sua. Tune cum peteret parsadversa ab eo, ut subiret judicium duodecim pariumGallise, respondit Reimundus, " Recipiat rex homagium" meum et paratus sum subire, quia forte aliter non" haberent me pro pari." Cumque hinc inde fuissetplurimum altercatum, prsecepit archiepiscopis singulislegatus tune prsesentibus, ut convocatis seorsum unus-quisque suffraganeis cum eis deliberarent super negotiopraefato et traderent legato consilium suum redactumin scripto; quo facto, legatus excommunicavit omnesqui super hoc sua consilia revelarent, dicens se eavelle papse oignificare et Francorum regi ostendere.

1 Wanting in C.


Quod legatus dedit procuratoribus in dolo licentiamrecedendi.

Post hsee legatus dedit in dolo procuratoribus capi- A.P. 1226.tulorum licentiam ad propria revertendi, retentis tan-turn archiepiseopis, episcopis et abbatibus et simplicibuspraelatis ; unde non immerito timuerunt, ne procurataeorum absentia, qui majoris prudentise erant et expe-rientise, et pree multitudine potentiores ad contradi-cendum, aliquid statueretur in prsejudicium absentiumprselatorum. Quocirca dicti procuratores post delibe-rationem diutinam raiserunt ad legatum procuratoresmetropolitanarum ecclesiarum, qui coram eo hujusmodiallegarunt,1 " Domine, audivimus2 quod habetis literas" speciales a curia K-omana de exhibendis prsebendis" in omnibus ecclesiis conventualibus sive cathedrali-" bus; quocirca multum miramur, quod non in hoc" cousilio proposuistis eas, nobis audientibus, quos" specialiter tangunt. Unde rogamus in Domino, ne" istud scandalum oriatur per vos in ecclesia Gallicana," scientes, quod sine maximo scandalo et insestimabili" damno non posset hie ad effectum perduci; quia," esto quod aliquis assentiret, nullus esset ejus assen-" sus in rebus, quse omnes tangunt, cum fere omnes" majores, et generaliter omnes subditi, necnon et ipse" rex et omnes principes parati sunt contradicere et" resistere usque ad capitis expositionem et omnis" honoris privation em, prsesertim cum videatur immi-" nere propter hoc scandalum subversioque regni et" ecclesise generalis. Ratio autem nostri timoris est," quod cum cseteris regnis non habuistis sernionem," et quibusdam episcopis prsecepistis et abbatibus, ut," cum praebendse vacaverint, ad opus domini papse" reservent."

Allegaverunt in C. j 2 Wanting in C.


Quod legatus a prcelatis exegit duas prcebendas dariecclesice Romance.

A.D. 1226. His auditis, cum niteretur legatus persuadere utomnes consentirent, ostendit tune primo domini papseauthenticum, in quo exegit a singulis ecclesiis cathe-dralibus duas prsebendas, unam a capitulo et alteramab episcopo; et in ccenobiis similiter, ubi sunt diversseportiones, abbatis scilicet et conventus, duas exegitecclesias, unam ab abbate et aliam a conventu; aequalifacta distributione bonorum suorum, a conventibusquantum pertinet ad unum monaehum, sicut ipseinterpretatus fuerat legatus, et ab abbate tantundem.Tune allegavit commoda quse possent inde provenire>illud videlicet, quod amoveretur scandalum a Romanaecclesia, quse mater est omnium ecclesiarum, concu-piscentia scilicet, [quge] radix est omnium malorum,cum nullus pro aliquo negotio in curia Romana faci-endo aliquid offerret vel aliquis oblata reciperet.

Objectiones procuratorum contra exactiones prcedictas.

Ad hoc respondit procurator archiepiscopi Lugdu-nensis, "Domine, nullo modo volumus esse sine amicis" in curia et largitate donorum." Alii seque procura-tores sua incommoda allegabant, damna scilicet rerum,consiliorum, auxiliorum, obsequiorum, in hunc modum:" Erit enim in qualibet dioecesi, vel ad minus in pro-" vincia, nuntius unus continuus, procurator Romanus," qui non vivet de proprio, sed graves exactiones et" procurationes exiget ab ecclesiis majoribus et forte" minoribus, ut nullus remaneat impunituSj nomenque" procuratoris habens legati officio fungetur." Itemdixerunt, imminere turbationes capitulorum, forte enimdemandare't papa, cum vellet, procuratori suo, vel alii,ut vice sua interesset electionibus, qui eas turbaret;et sic lapso tempore devolveretur electio ad curiam


Romanam, quse in omnibus vel pluribus ecclesiis A.D. 1226Romanes poneret, vel tales qui eis plurimum essentdevoti; et sic nullse essent partes indigenarum prsela-torum vel prineipum, cum multi sint viri ecclesiastici,qui potius curise Romanse quam regi vel regno provi-derent. Item addiderunt, quod, si proportionaliterfieret bonorum distributio, omnes in curia fierentdivites, cum multo plus essent recepturi quam rexproprius; et sic majores non solum divites, sed et1

ditissimi, fierent. Cum igitur vermis divitum sitsuperbia, majores vix causas audirent, sed eas in im-mensum differrent, et minores scriberent inviti; cujusrei experimentum in evidenti est, quia et modo nego-tia protrahunt, etiam post percepta obsequia et securi-tatem percipiendi; et sic periclitaretur justitia, etoporteret conquerentes mori in januis Romanorum tuneplenissime dominantmm. Item, cum vix possibile sitfontem cupiditatis desiceari, quod nunc faciunt per se,tune facerent per alios, et suis multo majora quamnunc dari munera procurarent, modica enim nulla suntin conspectu divitum cupidorum. Item, multse divitieefaeerent cives Romanes insanire, et sic inter diversasparentelas tantse orirentur seditiones, quod possettimeri totius excidium civitatis, cujus etiam nee modoest expers omnino. Item dixerunt, quod, licet se obli-garent qui modo prsesentes sunt, id non susciperenteorum successores nee illam obligationem ratam habe-rent. Novissime autem sic negotium concluserunt," Domine, moveat vos zelus universalis ecclesiae et" sanct^ sedis Romanse, quia, si omnium esset uni-" versalis oppressio, posset timeri ne immineret gene-" ralis discessio, quod Deus avertat." His auditis,respondit legatus, ut videbatur, plurimum commotusin bono, se cum esset in curia nunquam huic exae-

1 Wanting in C.


A.D. 1226. tioni consensisse, et ipsum literas accepisse postquamGalliam fuerat ingressus, et se multum super hsecdoluisse ; addidit etiam, super haec quicquid praecepit,se tali conditione, licet tacita, intellexisse, si imperiumet alia regna consentirent; adjunxit insuper, se nihilamplius super hsee attemptaturum donee per regnaalia prselati consenserint, quod credidit provenire nonposse.

Quod magister Otho Romam invitus redierit.

Eodem anno, cum magister Otho, domini papaenuntius, tempore Quadragesimali ad Northanhumbriamprofecturus et procurationes desideratas exacturus,Norhamtonain usque pervenisset, venerunt ad eum,Cantuafiensi archiepiscopo procurante. literse dominipapsD, in quibus continebatur expressum, ut statimvisis literis Romam veniret, ejus potestate penitusenervata. Obliquo igitur oculo literis inspectis, de-misso vultu eas projecit in ignem, atque illico pro-posito mutato, clitellis vacuis confusus ab Angliarecessit; injuncto Stephano, Cantuariensi archiepiscopo,sicut erat in literis domini papse expressum, ut, con-vocatis rege et omnibus Anglise prselatis, responsumeorum super negotio, pro quo idem Otho missus fue-rat, domino papse transmittere non omittat. Magistroigitur Othone Angliam a tergo salutante, Stephanus,Cantuariensis archiepiscopus, vocatis ad conciliumcunctis apud Westmonasterium post Pascha, quos ne-gotium tangebat, recitari fecit literas suprascriptas debeneficiis Romanee ecclesise conferendis corani rege etprselatis Anglife, qui ad ejus yocationem plene conve-nerant; sed, illis auditis ac diligenter intellectis, sin-guli singulos ad risum movebant super concupiscentiaRomanorum, qui illud morale non intelligunt, vide-licet,


" Quod virtus reddit,1 non copia, sufficientem; A.D. 1226." Et non paupertas, sed mentis hiatus, egentem." ~~

Tune rex, eonvocatis seorsum praelatis et quibusdammagnatibus, hoc archiepiscopo dedere responsum: " Ista/'inquiunt, " quee suadet nobis dominus papa, universam" Christianitatis latitadinem respiciunt; et quoniam" nos quasi in extremis orbis constituti sumus parti-" bus, cum viderimus qualiter csetera regna erga tales" se habuerint exactiones, dominus papa, cum ab aliis" regnis habuerimus exemplum, in obsequiis suis nos" inveniet aliis promptiores." Et, his dictis, concessaest omnibus licentia recedendi.

Quod motio magna facto, est super comitemTholosanum.

Per idem tempus facta est prsedicatio in partibusGallicanis a legato Romano generaliter, ut omnes, quipossent arma movere, se cruce signarent super comitemTholosanum et populum ejus, qui omnes haereticafceditate dicebantur infecti. Ad ejus quoque prsedica-tionem multitude maxima prselatorum et laicorumcrucis signaculum susceperunt, plus metu regis Fran-corum et legati, quam zelo justitise, inducti; videbaturenim multis abusio, ut hominem fidelem Christianuminfestarent, prsecipue cum constaret cunctis eum2 inconcilio nuper apud civitatem Bituricam habito multisprecibus persuasisse legato, ut veniret ad singulasterrse suse civitates inquirens a singulis articulos fidei,et, si quempiam contra fidem inveniret sentientemcatholicam, ipse secundum sanctse ecclesisB judiciumjustitise ex eis plenitudinem exhiberet, et, si civitatemaliquam inveniret rebellem, ipse pro posse suo earncum habitatoribus suis ad satisfactionem compelleret;pro se ipso autem obtulit, si in aliquo deliquit, quod

1 Quod facit virtus in D. and C. | 2 Cum in D.

TJ 51972. V


A.D. 1226. se fecisse non recolit, plenam Deo et sanetae eeclesisesatisfactionem ut fidelis Christianus, et, si legatusvellet1 etiam fidei examen subire. Hsec quoque omnialegatus contempsit, nee potuit comes catholicus gratiaminvenire, nisi pro se et hseredibus suis hsereditatemsuam deserens abjuraret. Rex vero Francorum adejusdem legati exhortationem cruce signatus noluitexpeditionem bellicam promovere, nisi literis prius adomino papa impetratis ad regem Anglorum inhibi-toriis, ne sub poma excommunicationis regem Franco-rum2 inquietaret, vel arnia contra eum moveret, dealiqua terra quam in prsesenti possidebat sive justesive injuste, dum idem rex esset in servitio suo etecclesise Romance ad exterminandum hsereticos Albi-genses et eorum fautorem et complicem comitem Tho-losanum; sed eidem regi, ad exaltationem fidei, con-silium impendere et auxilium non tardaret. Et, hisita gestis, rex Francorum Lodowicus et legatus omni-bus cruce signatis diem statuertmt peremptorium, utin ascensione Domini apud Lugdunum cum equis etarmis sub poena excommunicationis convenirent, ipsosad expeditionem propositam secuturi.

Quod vex Anglorum de transfretando propositummutavit.

Rex Anglorum interea, qui ardenti desiderio sitiebatad partes transmarinas hostiliter transfretare, convo-catis consiliariis suis, fecit recitari literas sibi a dominopapa transmissas, quaarens ab eis consilium, quid supertali inhibitione sibi foret agendum. Placuit itaqueprselatis et magnatibus omnibus, ut differretur nego-tium desideratum, donee constaret de rege Francorum,qui tarn difficile opus et propositum habebat adeosumptuosum, quern res esset exitum habitura. Erat

1 Kollet in D. | 2 Ne . .. Francorum wanting in C.

FLORES HISTORURUM. 307

igitur rex Anglorum de fratre suo "Richardo, qui tune A-^-1226.in Gasconia bellicas agebat expeditiones, valde solliei-tus, supra modum ad ipsum desiderans transfretare;sed, dum rex circa fratrem et de ejus subventionesatis curiosus existeret, venerunt nuntii ejus ad regemcum literis, dicentes ipsum sanum esse et incolumemet quod omnia sibi prospere succedebant. Erat autemtune inter regis consiliarios magister Willelmus, cog-nomentox Pierepunt, in astronomies arte perfectus, quiconstanter coram rege affirmabat, quod, si rex Fran-corum inchoatam expeditionem exsequendam assume-ret, vel nunquam vivus rediret, aut maximam sui etrerum suarum suorumque omnium confusionem subiret.Rex autem, ex his quse audierat2 exhilaratus, suorumeonsilio adquievit.

De morte Richardi, Dunelmensis episcopi.

Eodem anno Eichardus de Marisco, Dunelmensisepiscopus, pro turpissima quam agebat contra mona-chos suos causa, ad "diem Londoniis constitutum cumtumultu valido [reboantium] legistarum properans, apudburgum sancti Petri in abbatia hospitatus est; ubi,post splendidam refectionem cum nocte sequent! lectosese recepisset, clerici ejus, mane facto et sole jam inaltum vergente, thalamum ejus intrantes et ilium ex-citare volentes invenerunt eum mortuum et omninoextinctum, qui maxima confusione stupefacti celave-runt mortem ejus die illo usque ad vesperam, eo quodabsque confessione et viatico exspirasset; deinde verocasum miserabilem priori et conventui indicantes,fabricata cum festinatione lectica, corpus sepeliendumad Dunelmensenv ecclesiam detulerunt. Obiit autemprimo die mensis Maii, postquam vixerat in episco-patu circiter annis novem. De hoc quoque episcopo

1 De inserted in C. j 2 Plurimum inserted in C.U 2


A.D, 1226. non credimus fore taeendum, quod circa biennium' ante mortem ejus, rex quondam Anglorum Johannes

apparait in visione nocturna euidam monacho desancto Albano apud Thinemuam tune commoranti, quifamiliaris fuerat regibus Anglorum, tarn regi Richardoquam huie Johanni, ita quod in eorum negotiis exse-quendis aliquando Komam, aliquando in Scotiam, etad alia loca plurima missus propensioribus sibi studiiseorundem regum gratiam comparavit. Monacho itaque

. in lecto quiescente, adstitit ei rex prsefatus in vestibusregalibus, de panno scilicet quern imperialem appellant;quern monachus recognoscens, ac memoriter recolensquod mortuus fuisset, sciscitabatur ab eo qualiter sehaberet. Cui rex, "Ita me," inquit, "habeo quod" nemo, pejus1, nam hsec mea quse - vides indumenta" adeo ardentia sunt et ponderosa, ut nullus qui in" seculo viyat ilia tangere sufficeret pree ardore vel" propter ponderositatem portare, quin protinus mori-" retur ; sed tamen per Dei clementiam spero et"• gratiam ineftabilem, me quandoque misericordiam" adepturum. Q\iseso igitur obnixius fraternitatem" tuam, ut dicas Bichardo de Marisco, nunc Dunel-" mensi episcopo, quod, nisi ante mortem suam vitam" correxerit flagitiosam et earn per poenitentiam et" satisfactionem condignam emendaverit, sedes ejus" jam parata est in inferno; et, si his dictis tuis et" mandatis rneis fidem adhibere contempserit^ per hsec" intersignia omnem deponatl ambiguitatem, quod,<' dum soli essernus in illo loco sibi notissimo, dedit" mihi consilium, tam mihi quam sibi nimis damno-" sum, ut videlicet a monachis Cisterciensibus aufer-" rem lanam suam unius anni, et quod multa alia" dedit mihi consilia iniqua, pro quibus nunc perfero" inenarrabilia, quae etiam et illi debentur, tormenta.<c Quod, si adhuc dubitaverit credere mandatis meis,

1 Disponat in C,


" recolat quod in iHo loco et hora eadem dedit mihi A.D. 1226." lapidem unum pretiosum, quern pro ingenti pecunia "

'" comparavit/' Et, his dietis, rex disparuit et mona-chus stupens evigilavit.

Defuncto itaque Riehardo, Dimelmensi episcopo,prior et conventus cum a rege peterent licentiam eli-gendi pastorem, rex obtulit eis Lucam capellanumsuum, multa supplicatione rogans, ut ilium reciperentin pastorem. Monachi vero ad hoc responderunt, quodnullum reciperent nisi canoniea electione prsemissa;rex autem e contra cum juramento affirmavit, ipsosfuturos per septennium sine episcopo, nisi prsefatumLucam admitterent ad pontificatus honorem. Conven-tus vero ilium ad tantam dignitatem indignum judi-cantes de communi consensu fratrum elegerunt magis-trum Willelmum clericum suum, virum literatum ethonestum, Wigorniensem arehidiaconum, et ipsum regiprsesentaverunt; quern cum rex, objectis quibusdamfrivolis exceptionibus, recusasset, monachi quosdam deconventu Romam miserunt ut electionem factam auc-toritate summi pontificis confirmarent. Rex autem,cum talia cognovisset, misit Romam contra monachos -episcopum Cestrensem et Lentanige priorem, uteorundem monachorum propositum irritarent; et, sicdiu illis altercantibus, negotium dilationem accepit.

Quomodo Lodowicus, rex Francorum, Avinionemobsedit.

Venit interea Dominicse dies ascensionis^ qui fuerata rege Francorum et legato Galligenis cruce signatisperemptorie constitutus. Rex autem, omnibus ad ex-peditionem necessariis apud Lugdunum rite paratis,cum exercitu quasi invincibili iter arripuit, sequentelegato cum archiepiscopis, episcopis et aliis ecclesiarumprselatis; sestimati sunt autem in exercitu militum et


A.D. 1226. equitum bellatorum ad quinquaginfca millia, prseterpedites, qui quasi sub immero non cadebant. Legatusautem excommunicavit publice comitem Tholosanumet omnes ejus fautores, et terrain illius totam suppo-suit interdicto. Profectus itaque rex micantibus clypeiset vexillis, cujus progressus adeo erat horribilis, utcastrorum acies ordinata [in provinciam pervenit comi-tis Tholosani]. Tandem in vigilia Pentecostes omnesAvinionem venientes, quse civitas proxima illis eratde potestate comitis Tholosani, proposuerunt earn priusimpetere et sic terram comitis totam ab initio usquead finem cum habitatoribus ejus delere; ubi rex etlegatus, transitum civitatis in dolo a civibus postu-lantes, dixerunt se illuc pacifice advenisse, et non obaliud civitatis transitum postulasse, nisi ut itineriscompendium sequerentur. Gives quoque super hseccolloquentes fidem eorum assertionibus non dederunt,dicentes, quod plus in dolo, quam pro vise compendio,exigebant introitum civitatis. At rex in furoremversus juravit .se inde non recessurum, donee compre-henderet civitatem, et, machinis in locis congruiscollocatis, jussit urbem acriter infestari. Fit igitur adcivitatem assultus gravissimus, dum petraria, balista,scrofa,1 catus, arcus, f unda, ensis, lancea, scutum, galea,umbo, clava, lorica, sagitta, hinc inde quid valeat,experitur. E contra, ci vitas, ante dies illos ab hostiumcuneis prorsus incognita, fossatis, moeniis, turribus,propugnaculis de foris, intus militibus, servientiummillibus, equis et armis, lapidibus comportatis, machi-nis et repagulis, etiam in victualibus referta, hostiumsupervenientium non expavit incursum ; defensoresenim urbis lapides pro lapidibus, tela pro telis, sudespro sudibus, jacula pro jaculis, animosius remittentesvulnera Galligenis lethifera inferebant,

J Soeofa in D.


De mortalitate et fame in obsidione,

Cumque per tempus plurimum protraheretur obsidio, A.D. 1226.deficientibus alimentis, periit hominum innumera mul-titudo ; comes enim Tholosanus, ut bellator industrius,ante Francorum adventum omnia alimentorum genera,cum senibus, mulieribus ac parvulis, necnon et anima-libus cum jumentis, ab eorum prassentia longius re-mo vens, omne eis alimentorum genus subtraxit. Neeenim solummodo homines, verum etiam equos exerci-tus et jumenta fames exstinxit, fecerat namque coniessaepedictus prata arari totius regionis, nee erat jumen-tis pabuli subsidium, nisi quod ibi delatum fuerat expartibus Gallicanis; unde, necessitate cogente, multaelegiones armatorum a castris recedentes, ut victualiaquaererent hominibus et pabula jumentis, multa repug-nantia sibi municipia ceperunt, et multotiens a comiteTholosano, qui cum suis erat agminibus in insidiisconstitutus, damna non modica pertulerunt. In obsi-dione vero Galligenis multa imminebant necis pericula,inter quos fervebant potissimum mortalitas hominumet equorum, tela mortifera et damnosi lapides civiumse viriliter defendentium, fames generalis, et prsecipueinter pauperes, quibus deerat cum pecunia alimentum;atque preeter csetera miserarium incommoda, quse sineintermissione grassabantur in populo; oriebantur excadaveribus jumentorum et hominum, quaa passim mo-riebantur, inuscaa quaadam grossse et nigerrimsB, quaeinter tentoria, papiliones et umbracula ingerentesdapes inficiebant et pocula, quas cum nemo arcerepoterat a calicibus et catinis,1 mortem Galligenissubitam inferebant. Confusio regem et prascipue le-gatum invasit, quia, si tanta talisque expeditio infectorecedere negotio cogeretur, opprobrium tam Franciincurrerent quam Komani. Tune principes exercitus,

1 Cariuis in D.

312 BOGEKI DE WENDOVER

A.D. 1226. quibus in tot mortibus longa videbatur mora, minorescastrorum cum majoribus ad urbem invadendum sol-licitant; unde super pontem quendam, qui ultra R-o-danum fluvium se extendit, ad urbem tanta se arma-torum copia ingessit, quod vel a civibus, vel etiamprge pondere in eo pugnantium, pons fractus prsecipi-tavit in flumen rapidissimum ad tria .millia armatorum.Quid ergo ? Vox et1 exultatio civium, dolor et con-fusio fit Francorum. Tune cives, visa opportunitate,dum Franei ad mensam sedentes epulis intenderentet poculis, die quodam exierunt de civitate in forti-tudine gravi, et, facto impetu in hostes non praemedi-tatos, ad duo millia ex Francigenis peremerunt, etabsque suorum Isesione civitatem ingressi tales irrup-tiones2 fecerunt in hostes. At rex Francorum ammonimis consternatus jussit interfectos in Rodanum,propter corrupti on em, prsecipitari, qui aliud coemete-rium in tanta cadaverum multitudine non habebant.Fecerunt prseterea inter se et urbem fossatum spatio-sum satis et altum, et insuper obsidio a civitatelongius arcebatur. ' Legatus autem et omnis chorusprsslatorum comitem Tholosanum et cives cum uni-verso populo regionis, vindictse genus aliud non haben-tes,- eub anathemate concluserunt.

De morte Lodowici, regis Fmncorum.

Tune Lodowicus, rex Frandorum, ut pestilentiameffugeret, quse nimis fervebat in castris, ad quandamabbatiam, Muntpancier appellatam, quse non multumab ob'sidione distabat, se contulit, donee civitas cape-retur; ubi venit ad euro Henricus, comes Campanien-sis, cum jam dies quadraginta in obsidione peregisset,petens de consuetudine Gallieana licentiam ad propriaremeandi. Cui cum rex licentiam vetuisset, respondit

1 Wanting in C; j 2 Saepe inserted in C.


comes, quod, factis quadraginta dierum in obsidione A.D. 1226.excubiis, non tenebatur, nee voluit, diutius interesse. ~Rex autem ad heec nimia suceensus ira affirmavit cumjuramento, quod, si ita recederet, ipse terram ejustotam incendio devastaret. Tune comes, ut famareferfc, proeuravit regi venenum propinari ob amoremreginso ejus, quam carnaliter amabat, unde libidinisimpulsu stimulatus moras ulterius nectere non valebat.Comite igitur taliter recedente, infirmabatur rex usquead desperationem, et pervagante ad vitalia venenoperdueitur ad extrema ; licet alii asserant, ipsuni nonveneno, sed morbo dysenterico, exspirasse. Mortuoquoque rege, Romanus qui adfuit apostolicse sedislegatus, mortem regis celari fecit donee civitas redde-retur; quia, si ita solveretur obsidio, magnum indescandalum oriretur. Einxit ergo legatus et prselati,qui aderant, regem gravi infirmitate detenturn, sed exmedicorum judicio ipsum cito convaliturum dicebant,denuntiantes principibus legionum, ut urbem viriliterimpugnarent. Corpus autem defuncti regis feceruntmulto sale condiri, in abbatia ejus viscera tumulanteset reliquum corpus linteaminibus ceratis coriisquetaurinis jusserunt involvi; et sic legatus cum prselatisad obsidionem reversus est, corpore regis in abbatiasub tuta custodia deputato. Cum igitur vidisset lega-tus quod nihil in obsidione proficiebant, sed diversisincommodis prorsus deficiebant, de consilio majorum,qui erant in castris, nuntiavit in civitatem, instantiuspetens, quatenus, accepta securitate pacifice veniendiet revertendi, mitterent duodecim ex majoribus civi-tatis ad legatum et venirent quantocius de pace etconcordia tractaturi.

Quod civitas Avinionis a Francis dolose sit

Datis igitur de securitate obsidibus, venerunt adcolloquium legati cives duodecim, et de paeis forma


A.D. 1226. diutius tractantes, persuasit civibus legatus constanterut se redderent, salvis sibi efc suis omnibus possessio-nibus et rebus cum libertatibus universis, sicut hac-tenus melius et liberius habuerunt. Ad h?ec civesrespondentes dixerunt, quod nullo modo se redderent,ut sub potestate viverent Francorum, quorum multo-tiens expert! fuerant superbiam et insolentise feritatem.Tandem post multas hinc inde disceptationes petivitlegatus, ut cum prselatis qui aderant posset ingredicivitatem, ut fidem probaret in ea habitantium, affir-mans cum juramento, se non ob aliud obsidionemprotraxisse, nisi ut salutem quaereret animarum; addi-dit etiam, quod clamor infidelitatis, quse in urbe in-valuerat, ad papam ascendit, unde scire desiderabatutrum clamorem opere complevissent. Tune civessuper promissione sua fiduciam habentes et de fraudenihil sinistrum suspicantes, sub conditione prasdicta,prsestito utrinque juramento, concesserunt legato cumprselatis simpliciter et eorum sequelis ingressum urbis ;quos dolose, ut preelocutum fuerat, Francigense apertisjanuis violenter subsequentes, spreto turpiter jura-inento, cives ceperunt et eos vinculis constrinxerunt,1

et dolosam sic adepti victoriam nobilissimse civitatis,turres et moenia confregerunt. Novissime vero legatus,civitate sub Francorum deputata custodia, soluta ob-sidione, corpus regis defuncti cum prselatorum tumultu

, Parisius jussit deferri, et in collegio antecessorum suo-rum more fecit regio sepeliri. Obiit autem rex menseSeptembri, ut dicunt, cujus mortem per mensem, eteo amplius, celaverunt. De illis autem, qui ad obsi-dionem <sum rege venerunt, tarn de interfectis et influorine submersis, quam de pestilentia et morte com-muni defunctis, plus quam viginti duo millia perieruntibidem, filiis et uxoribus lachrymarum causam etgemitum relinquentes; unde perspicue con stare vide-

1 Urbem spoliaverunt mult * * * * inserted in C.


tur, bellum injuste fuisse susceptum, in quo concu- A.D. 1225piscentia magis exarsit, quam exterminium hsereticeepravifcatis.

De coronatione Lodowici, regis Francorum, filiiLodowici.

Defuncto itaque Francorum rege Lodowico, reginaejus domina Blanca fecit convocare generaliter archi-episcopos, episcopos, et alios ecclesiarum prselatos cummagnatibusl coronam spectantibus, ut venirent adcoronationem Lodowici filii sui et regis defunctiParisius pridie kalendas Decembris. Sed pars maximaoptimatum ante diem prsefixum petierunt de consue-tudine Gallicana omnes incarcerates, et pnecipue co-mites Flandrensem Ferrandum et Bononiensem Regi-naldum, a carceribus liberari, qui in subversionemlibertatum regni jam per annos duodecim sub arctioricustodia in vinculis tenebantur. Petierunt insuperquidam eorum terras suas sibi restitui, quas pater ejusLodowicus et avus Ulius Philippus multo jam temporeinjuste detinuerant occupatas. Adjiciunt etiam, quodnullus de regno Francorum debuit ab aliquo jure suospoliari, nisi per judicium duodecim parium, nee ali-quis bello premi, nisi prius denuntietur per annum;et, cum hsec omnia sibi fuerint emendata, tune primoad coronationem non tardabunt venire. Regina vero,de consilio legati, metuens ne mora periculum pareret,convocato regni clero, et paucis ex proceribus, quoshabere poterat, fecit filium suum, puerum scilicet vixdecennem, in regem die sancti Andrese apostoli coro-nari. Subtraxerunt se quidem ab hac coronationedux Burgundise, conies Campanise, comes de Bar,comes de sancto Paulo, comes Britannise, et fere om-nes, ut breviter dicatur, nobiles ad coronam spectantes,

1 Ad inserted in C.

316 ROGERl DE WENDOVER

A.D. i226t qui sese potius prseparaverunt ad pugnam, quam aclpacis et concordise unitatem.

Kex autem Anglorum, audiens dissidium procerumprsedictorum, misit ad partes transmarinas arehipisco-pum Eboracensem Walterum, et Philippum de Albeneiomilitem, cum aliis solemnibus legatis, ad optimatesNormannise, Andegavise, Britannige et Pictavise, quisibi subjici de jure tenebantur, postulans cum magnispromissionibus quatenus ipsum ad eos venire cupien-tem fideliter admittere dignarentur.

De morte Falcasii, et de prcesagio mortis ejus.

Eodena anno Falcasius exscriptus ab Anglia, dumomnibus negotiis in curia Eomana expeditis ad An-gliam properaret reverti, apud sanctum Ciriacumvitam flagitiosam terminavit. Falcasius autem, dumadhuc viveret praedo nequissimus, postquam villamsancti Albani crudeliter spoliaverat, homines quosdaminterfecerat,1 nonnullos captivos abduxerat, et tarn ababbate, quam de villa tota, maximam pecunise sum-mam extorserat, ne ipsam abbatiam cum monasterioet villa igne concremaret, contigit ipsum apud sanc-tum Albanum casu venire, nt cum Pandulpho, Nor-wicensi episcopo, loqueretur; quem cum vidissetepiscopus ad se venientem, audiente ipso3 abbate etaliis multis, qusesivit ab eo, si sanctum Albanum inaliquo offendisset. Cui cum Falcasius respondisset, se 3

in nullo martyrem offend isse, addidit episcopus dicens," Ideo hsec a te qusesivi, quia, cum nuper in stratu" meo nocte quadam dormirem, vidi per somnium me" esse in ecclesia sancti Albani, ubi cum starem ante" majus altare, et facta oratione retro aspicerem," vidi te stare in choro monachorum; et, cum aspi-

1 Bt inserted in C. | 3 Si in C.2 Episcopo in C.


" cerem sursum, vidi lapidem unum de turn magnum A.D. 1226." et ponderosum cum tanto impetu descendere super" caput tuum, quod cum ipso capite tuo corpus totum" contrivit, et ita subito evanuisti ac si' in terrain" demersus fuisses. Unde consilium tibi do, quod, si" recolis te vel ina minimo martyrem offendisse, ante-" quam lapis super caput tuum êscendat, siki et Suis" omnibus satisfacias competenter." Sed miser illepostmodum, cum ab abbate et conventu de suis ex-cessibus veniam postulasset, affirmavit expresse, quodnullam omnino restitutionem faceret ablatorum; undein evident! est, quod ilia satisfactio nulla fuit, quia" non dimittitur peccatum nisi restituatur ablatum."Lapidem quoque super caput suum descendere eensit,cum in brevi [tempore] deinceps apud Bedefordiam,post suspensionem fratrum et amicorum suorum, ipsedemum pauper exilium subiit et nunc vitam mortemisera terminavit.

Eodem anno defuncti sunt episcopi, Benedictus Rof-fensis, et Pandulphus Norwicensis ; Pandulpho verosuccessit Thomas de Blunvilla, clericus de scaccarioregis, qui a Stephano, Cantuariensi archiepiscopo,Dominica prima ante nativitatem Domini munus con-secrationis suscepit.

Quod rex Anglorum a multis pecuniam extorsit.

Anno Domini MCCXXVII. rex Anglorum Henricus ad A.D. 1227.natale Domini festum celebravit apud Radingum; etin eisdem diebus natalitiis obiit Willelmus comes Es-sexise, in dolorem multorum, adolescens strenuus etin donorum largitate satis profusus. Deinde rex Lon-donias veniens causatus est cives, quod in suum prse-judicium dederunt Lodowico, regi Francorum nuncdefuncto, in recessu suo ab Anglia quinque millia

Wanting in C.


A.D. 1227. marcas argenti; unde compulsi sunt iidem cives regipersolvere, eandem pecunise summam. Cepit praetereaab eis quintam deciraam partem omnium mobiliumsuorum et totius substantiee suse, sicut ei prius fueratab Anglia tota concessum. De Burgensibus Norham-tunensibus cepit de auxilio mille libras et ducentas,prseter quintam decimam, quam generaliter omnes deregno Anglise persolvebant. Compulsi sunt etiam virireligiosi et clerici beneficiati hanc quintam decimamdare omnium bonorum suorum, tarn rerum ecclesiasti-carum quam laicarum; nee profuit eis appellatio addominum papam interposita, sed,1 ordine turbato,archiepiseopi et episcopi, per censuram ecclesiasticam,quos laica potestas non potuit, ad solutionem omnidestitutes solatio compulerunt.

Quomodo rex in concilia apud Oxoniam habito fecitcancellare cartas libertatum.

Eodem tempore rex Anglorum, mense Februarioapud Oxoniam concilio congregate, denuntiavit coramomnibus se legitimee esse setatis, ut de csetero solutusa custodia regia negotia ipse principaliter ordinaret;et sic qui prius tutorem habuit et rectorem WillelmumMareschallum dura viveret, et postmodum Petrum,Wintoniensem episcopum, excussit se per consiliumHuberti de Burgo. justiciarii regni, de consilio etgubernatione dicti episcopi et suorum, qui regi fuerantprius quasi psedagogi, ita quod omnes illos a curiasua et cohabitatione removit. In eodem itaque con-cilio idem rex fecit cancellare et cassare omnes chartasde provinciis omnibus regni Anglise de 2 libertatibusforestse postquam jam per biennium in toto regnofuerant usitatse ; hanc occasionem prsetendens, quod

Si in C. j 2 Et in C.


chartse illsel concessae fuerant, et libertates seriptse et A.D. 1227.signatse, dum ipse erat sub custodia, nee sui corporisaut sigilli aliquam habuerit potestatem, unde viribuscarere debuit, quod sine ratione fuerat usurpatum.Facta est autem super his in concilio ingens murmu-ratio, et omnes justiciarium hujus perturbationis judi-cabant auctorem; nam deinceps tanta regi familiari-tate conjunctus est, ut omne's regni consiliarios prseteripsum pro nihilo reputaret. Tune vero denuntiatumest viris religiosis et aliis, qui suis volebant libertati-bus gaud ere, ut innovarent chartas suas de novo regissigillo, scientes quod rex chartas antiquas nullius essemomenti reputabat ; pro quarum innovatione, nonjuxta singulorum facultatem taxatio facta est, sedquicquid justiciarius sestimabat solvere sunt coaeti.

Quod nuntii regis in Franciam missi inaniter suntTeversL

Eodem anno, defuncto papa Honorio, Gregoriussuecessit decimo quinto kalendas Aprilis. Per idemtempus, instante solemnitate Paschali; archiepiscopusEboracensis et episcopus Karleolensis, cum Philippode Albeneio milite, nuntii regis, reversi sunt in Au-gliam ex partibus transmarinis. Missi quidem erantad magnates illarum regionum, qui de jure antiquoad reges Anglise spectare tenebantur; quibus imposi-tum fuerat ex'parte regis, ut blandis exhortationibuscum promissionibus magnis eos inducerent, quatenusdictum regem ad illos venire cupientem reciperent etrecognoscerent ut dominum naturalem. Sed, ne diuet inaniter verba protrahere videamur, antequamnuntii regis ad partes illas pervenissent, Francorumrex, matre ejus partes suas interponente, cum baroni-bus illis pacena fecerat et eorum homagia susceperat,

1 Wanting in C.

320 ROaEBI DE WENDOVER

A.D. 1227. distribuens ipsis affluenter terras et castella ad jusregis pertinentia, faciens sibi de mammona iniquitatisamieos. Comes vero Britannise, cujus filiam nuntiipetebant regi per matrimonium copulandam, nuntiisregis dedit in responsis, quod ipse cum rege Franco-rum pacis foedus eomposuerat, quod nullo modo1 potuitviolare. Nuntii autem jam ad regem reversi ea quaefacta fuerant ei per oxdinem indicabant.

Eodem tempore, mense Maio, Richardus frater regisvenit in Angliam, qui ab ipso rege et magnatibusregni cum gaudio susceptus est.

Et eodem tempore Henrieus de Sanfort, Cantuarien-sis archidiaconus, ad Roffensem episcopatum canoniceelectus, a Stephano, Cantuariensi archiepiscopo, munusconsecration is suscepit.

Quo etiam anno, nonas Februarii, Hubertus, Anglisejusticiarius, gladio accinctus est a rege Cantise comi-tatus,

Quomodo commoti sunt barones contra regemAnglorum.

Tempore eodem, septimo id us Julii, orta est discordiainter regem A.ngiorum et fratrem ejus Richardum,Cornubise comitem, hac de causa ; Rex Johannes,hujus regis pater, adhuc vivens, qtioddam dederatmanerium Waleranno Teutonico, tune de Berecham-stude castellano, ad Cornubije pertinens comitatum.Audiens autem comes Richardus, qui nuper vene-rat de partibus transmarinis, quod manerium illud adsuum spectabat comitatum, preecepit villam saisiriin manu sua, donee sibi constaret, quale jus indeWalerannus haberet ; cumque prsefatus Walerannushsec a referentibus cognovisset, venit cum festinationead regem, de fratre suo Richardo querelam deponens.

1 Wanting in C-


Tune rex fratri suo literatorie nuntiavit, quatenus A.D. 1227.eonfestim visis literis manerium redderet Waleranno.Riehardus autem, literis inspectis, cum festinationevenit ad regem, ostendens sine aliquo advocate, ratio-nabiliter similiter et eloquenter, ad jus suum maneriumpertinere, unde paratus fuit curiae regise subire judi-cium et magnatum regni. Rex vero et justiciarius,audientes nominare magnates, maxima sunt indigha-tione1 succensi; unde rex voce tumultuosa et nimisindiscreta fratri suo prsecepit, ut incontinenti mane-rium Waleranno redderet, aut a regno Anglise nonrediturus exiret. Ad hsec comes constanter respondit,quod nee Waleranno jus suum redderet, nee sinejudicio parium suorum a regno exiret; et, his dictis,comes ad hospitium suum cum festinatione perrexit-Tune justiciarius, ut dicitur, metuens ne comes pacemregni turbaret, dedit regi consilium, ut nocte sequentifratrem suum sopore depressum a militibus armatisfaceret comprehend!, et, ut diuturna pace frueretur,sub arcta custodia deputaret; sed comes Riehardusab amicis prsemunitus ab urbe festinanter cum unotantum equite clam recessit, nee prius frsenum cohi-buit donee Radingum usque pervenit. Commilitonesautem ejus ipsum mane sequentes in loco sibi con-dicto dominum suum sanum et hilarem receperunt.Tune comes versus Merlebergiarn iter dirigens invenitibi Willelmum Mareschallum amicum suum et sacra-mento confoederatum,2 omnia ei quse sibi acciderantindicavit; et inde simul ad comitem Cestrise profectirem gestam ei per ordinem retulerunt; qui simulut erant omnes conjurati, exercitum grandem literisdiscurrentibus congerentes, convenerunt in brevi apudStanfordiam cum equis et armis comes CestrensisRanulfus, comes Willelmus Mareschallus, comes Rieh-ardus frater regis, comes Glovernise Gilebertus, comes

1 Wanting in C. | 2 Et inserted in C.U 51972, X


A.D. 1227. Warennise Willelmus, comes Herefordise Henricus,comes [de] Ferrariis Willelmus, comes WarewicensisWillelmus, cum baronibus multis et ingenti multitu-dine armatorum, signiticantes regi cum minis ampul-losis, ut hanc injuriam fratri suo illatam confestimemendaret, cujus transgressionis culpam non regi, sedjusticiario, imputarunt. Addiderunt insuper, regidenuntiantes atrociter, ut chartas, quas nuper apudOxoniam cancellaverat, de libertatibus forestse, sibiabsque dilatione restitueret sigillatas; sin autem, ipsiilium gladiis discurrentibus compellerent, ut sibi superhis satisfaceret competenter. Tune rex statuit illisdiem tertio nonas Augusti, apud Norhamtonam, utibi faceret eis plenam rectitudinem exhiberi. Partibusautem apud urbein prsefatam die statuta convenienti-bus, rex, magnatibus ad hoc instantibus, dedit fratrisuo dotem totam matris suse comiti Riehardo, addensei terras omnes quse ad jus comitis Britannige perti-nebant in Anglia, cum terris omnibus, quse fuerautcomitis Bononise nuper defuncti; et sic omnes pacificerecesserunt ad propria.

Eodem anno heremita quidam in Alpibus habitanstransmarinis, dum psalterium suum de more quodamdie ruminaret, cum venisset ad psalmum "Exsurgat"Deus," invenit subito psalmum deletum,1 et in locopsalmi hsec verba inscripta, " Excitabitur Romanus" contra Romanum, et Romanus Romano substituetur;" Roma? alleviabunfcur virgse pastorum, et solatium" eorum erit in otio; turbabuntur seduli et orabunt," et in lachrymis multorum erit requies; humilis" alludet furibundo, et favor exstinguens palpabitur;" novus grex serpet2 ad tumulum, et qui mundantur<l in nemore tenui cibo cibabuntur; frustrata est spes<( sperantium et requies consolantium, in quam spera-*< bant fiduciam ; qui in tenebris ambulabant ad lumen

i Delectum in C. | s Semper in D.


" redibunt, et quse diversa erant per diversa consola- A.D. 1227." buntur; non modica incipiet pluere nubes, quia natus" est immutator saeculi; consurget favor contra sim-" plicem, et simplicitas attenuata spirabit; decus in"" dedecus coinmulabitur, et gaudium multorum in" luctum." Hujus autem prophetise interpretationemsequens rerum eventus luce clarius declarabit, si sol-licite indagentur.

Quomodo hoc tempore facta est motio magna in opuscrude.

Eodem anno, in fine mensis Julii, t'acta est motiomaxima in opus crucis per orbem universum crucesignatorum, quse adeo fuit numerosa, ut ex solo An-glorum regno plusquam quadraginta millia proborumhominum, praeter senes et mulieres, profecti referantur.Hoc enim confessus est magister Hubertus, unus exprsedicatoribus crucis in Anglia, asserens veraciter totl

in suo rotulo conscripsisse. Qui omnes, et prsecipuepauperes, in quibus divina voluntas quiescere solet,cum tanta devotione opus crucis assumpserunt, ut sibiinde procul dubio acquirerent favorem tonantis, quodsignis constat evidentissimis declaratum; siquidem innocte nativitatis beati Johannis Baptistse ostendit seDominus in firmamento crucifixum, quod perspicueapparuit in cruce lucidissima corpus Dominicum claviset lancea perforatum necnon cruore respersum, ut fide-libus suis patenter ostenderet Salvator mundi ex hacpopulorum devotione se fuisse placatum. Hanc quoquevisionem, cum multis aliis, vidit mercator quidam, quipiscem in rheda tulit ad vendendum, non longe a vicoqui Wxebregge nuncupatur; qua insolita visione nimiset splendore quoque pertemtus et quasi in extasi et3

Se inserted in C. | 2 Id est in C.X 2


A.D. 1227. mentis excessu raptus, stefcit1 attonitus, et quid ageretignorabat. Filius vero hominis illius, quern unicumhabuit socium, patrem confortans hortatur, ut rhedamsistat et Dominum glorificet, qui sibi talem dignatusest ostendere visionem. In crastino vero, et singulispostea diebus, ubicumque piscem suum venalem expo-suit, visionem cselestem,. quam viderat, omnibus aperteprsedicavit, adhibito filii sui testimonio; unde sicutniulti dictis eorum fidem adhibuerunt, ita nonnullicredere contempserunt, donee per consimiles visioneset assiduas, quae eodem tempore multis in locis diver-sis apparuerunt, ad eredendum inducti sunt, in quibusipse Crucifixus cselum reserare dignatus est et .gloriamsuam mirabiliter cum immenso lumine incredulis reve-lare. Inter alios. autem, qui de regno Anglise exieruntin opus Crucifixi, iter arripuerunt viri venerabiles,Petrus Wintoniensis et Willelmus Exoniensis episcopi,qui peregrinationis suse votum fere per quinquenniumlaudabiliter compleverunt.

Quomodo negotium crucis fuerit hoc temporeprosperatum.

Hoc igitur negotium crucis, qualiter in hac motionesit prosperatum, in his sequentibus literis, quas papaGregorius, omnibus Christi fidelibus direxit, ostenditurevidenter: " Gregorius episcopus, servus servorum Dei" omnibus Ohristi fidelibus salutem, et csetera. Nove-" rit universitas vestra, nos de partibus transmarinis" suscepisse literas sub hac forma: G[eroldus], mise-" ratione divina patriarcha Hierosolymitanus, humilis" et indignus apostolicse sedis legatus P. Csesariensis," N. Nazarensis, et N. Narbonensis, arehiepiscopi, P." Wintoniensis et W. Exoniensis episcopi, Hospitalis" sancti Johannis, domus militise Templi et Hospitalis

1 Fecit in C.


" Teutonicorum, magistri, omnibus has literas inspecturis A.D. 1227." in Domino Jesu Christo salutem. Universitati vestrse" necessitatem nostram instantissimam, et Jesu Christi,1

" qui pro universis fidelibus sanguinem suum fudit," negotium cogimur intimare. Non enim absque" intimantis fervore ac multiplici lachrymarum effu-" sione accidit, quod, sicut sperabamus communiter," in passagio August! nuper prseteriti, serenissimus" vir dominus imperator, ut promiserat, in Syriam" non transivit. Quo audito, illi qui jam adventum" ejus prsevenerant peregrini in eisdem partibus, audi-" entes, quod dictus imperator non venerat in passagio" memo'rato, plus quam quadraginta millia virorum" fortium in eisdem navibus, in quibus transierant," redierunt, magis in nomine quam in Domino confi-" dentes. Ibi tamen post eorum recessum octingenti

." fere milites remanserunt, clamautes unanimiter et" dicentes, ' Yel treugas rumpamus, vel communiter" ' recedamus ;' qui non sine magna diflficultate detenti" hac occasibne fuerunt, quia vir nobilis dux de Len-" burgo ex parte domini imperatoris erat exercitui" preeferendus. Habito itaque concilio virorum pru-" dentium, et prsecipue domus Hospitalis et Templiee ac Hospitalis Alemannorum, de treuga rumpenda," praofatus dux faceret quod Christianitati ac terrse" sanctaD videretur potius expedire; sicque accidit,2

" quod dux, requisitis super hsec3 consiliis et receptis," die quodam ad hoc specialiter assignato comparuit" coram nobis et quibusdam nobilibus terrse illius," ubi proposuit publice quod volebat treugam infrin-" gere, et, qualiter utilius ac melius in hac parte" valeret procedere, ipsorum consilium et auxilium" implorabat. Verum cum ipsi duci et quibusdam" consiliariis suis diceretur, quod treugam rumpere

Wanting in C. 1 3 Super hsec wanting inr Wanting in C.


A.D. 1227." periculosum esseb, et, cum fuisset juramento firmata," penitus inhonestum, responderunt, quod dominus papa" excommunicaverat omnes cruce signatos qui in isto" passagio non transirent, qui sciebat adhuc treugam" per biennium duraturam; ac per hoc intelligebant," quod volebafc treugam non servari, nee ipsi peregrin i" ibi remanere volebant aliquatenus otiosi, Erant et" multi qui dicebant, quod, si contingeret recedere" peregrines, post recessum eorum in eos insurgerent" graviter Saraceni, treuga non obstanfce. Movit prse-" terea quosdam, quod Coradinus cum dominis de<•" Haman et de Camele1 et de Halaph gravissimam" haberet guerram, unde plus solito timet, ne ipsa" treuga a Christianis frangatur; quod si fieret, cre-" debatur quod Coradinus, cum videret guerris se" undique coarctatum, deberet inde verisimiliter pro-" cedere verbum pacis. Habito igitur super his longo" deliberationis tractatu, tandem unus fuit omnibus" spiritus et vox una in sanctam tendere civitatem," quam dominus Jesus Christus proprio sanguine con-" secravit; et, ut facilior ad earn haberetur accessus," fuit communiter ordinatum, ut primo Csesarea, et" deinde Jopen muniantur, quod ante passagium Au-" gusti sequentis procul dubio posse fieri sperabatur," et tune hyeme sequenti in domum Domini cum" ipsius adjutorio Isetantes valeant proficisci. Fuit" autem hsec publicata provisio extra civitatem Aeon,2," instante festo apostolorum Simonis et Judas, adstan-" tibus peregrinis omnibus> ubi Bolemniter est impera-" turn, ut essent omnes parati in crastino Omnium" sanctorum versus Csesaream profeeturi; quod audi-'•' entes peregrini, qui consilium ignorabant, quod" exercitus tractatum haberet, firmatis munitionibus" prsedictis, in Hierusalem procedendi tanta subito" erant devotione succensi, quod excitaverunt oculos

1 Charoele in C. | 2 Achon in C.

FLOKES HISTOBIARUM. 327

" ad abundantiam lachrymarum, ut videbatur cuilibet A.D. 1227." se Spiritus Sancti gratia adeo roboratum, quod" unus posset mille, et duo decem millia, superare." Non igitur oportet, ut devotioni vestrse multis sup-" plicationibus insistamus, ubi tantse necessitatis evi-" dens instantia pro se clamat, sibique subveniri" postulat indilate; quia mora ad se trahit periculum," et* festinatio erit plurimum fructuosa. Clamat" autem ad singulos Christ! sanguis de terra; suppli-" cat parvus et humilis exercitus, sed devotus, sibi" celeriter subveniri, sperans in Domino et confidens," quod negotium humiliter inchoatum debeat ipso" concedente feliciter terminari. Universi igitur et" singuli, qui Christum induistis per fidem, viriliter" accingimini ad terae sanctsa succursum, cum hie" causa communis agatur, vestrse scilicet fidei ac totius" populi Christiani. Nos enirn promotion! hujus" negotii, provisore Domino et auctore, non cessamus" intendere, sperantes fiducialiter, quod in manibus" fidelium fideliter perseverantium debeat prosperari." Data Laterani, decimo kalendas Januarii, pontificatus" nostri anno primo."

Qualiter negotium terroe sanctce pro defectsimperatoris fuerit impeditumt

Imperator autem Romanorum Fredericus, qui cumaliis cruce signatis sub poana excommunicationis inhoc passagio prsescripto a papa terminum habuit, utvota pereg;rinationis persolveret, ad mare Mediterraneumveniens cum parvo comitatu naves ascendit; sed post-quam per triduum ad terram promissionis tendereyideretur, dixit se subita infirmitate praereptum, itaquod maris intemperiem simul et aeris corruptionemnon potuit2 mortis discrimine diutius sustinere, underetortis velis ad portum, quo mare ingressus fuerat,

1 Jn inserted in G. I s Sine inserted in C»

828 SOGERI DE WENDOVER

A.P. 1227. post tres dies applicuit; et, his ita gestis, peregrini,qui ex diversis mundi partibus ad terram sanctamipsum prsevenerant, sperantes ilium ducem habere etdefensorem ad crucis inimicos debellandos, cum au-dissent dictum imperatorem in illo Augusti mensispassagio, sicut promiserat, non venisse, animo nimisconsternati in eisdem navibus, in quibus venerant,plusqtiam quadraginta armatorum millia sunt reversi;quod factum imperatoris damnose nimis redundavit inpreejudicium totius negotii Crucifixi. Ob hanc autemcausam, juxta rnultorum opinionem, ostendifc se, utprasdictum est, mundi Salvator in cruce clavis con-fixum et cruore conspersum populo Christiano, quasisingulis et universis super injuria sibi ab imperatoreillata querelam deponens.

De morte fratris, qui ordinevn Minorum primuminstituit.

Circa dies istos frater quidarn de ordine Minorum,nomine Franciscus, qui illius ordinis institutor fuisseperhibetur et magister, Romse mirabiliter ex hac lucemigravit. Erat autem" Franciscus memoratus generisnobilitate prseclarus, sed tamen multo clarior morumprobitate refulsit. Hie siquideon, puerilibus annis sim-pliciter transactis, coepit de mundi hujus illecebris etrerum temporalium mutabilitate ssepius mente revol-vere, et quam nulla sunt, quas temporaliter fluunt,indesinenter pensare; nam et hoc didicerat in literiset theologicis disciplinis, quibus ab setate tenera incu-buerat usque ad notitiam perfectam, quo ordine rerumlabentium mutabilitafcem contemneret ac viribus totisad cselestis regni desiderium suspiraret. Sed quodmente conceperat, ut liberius opere compleret, haeredi-tatem paternam non modicam cum cunctis seculioblectamentis despiciens, cucullam et cilicium induit,calceamenta deposuitj in vigiliis carnem et jejuniis

FLORES HISTOBIARtTM. 329

maceravit, et, ut spontaneam eligeret paupertatem, A.D. 1227.nihii. omnino proprium habere decrevit ; nee etiamipsam refectionem1 carnalem, nisi quod de eleemosynisfidelium sub titulo reciperet caritatis, et, si forte posttenuissimam refectionem aliquid superabundaret, nihilin crastinum reservans totum pauperibus erogavit.Vestitus etiam de nocte dormivit, mattam pro stratucubiculi habuit,. saxum capiti pro cervicali supposuit,cuculla solummodo et cilicio, quibus in die vestitus in-cessit, pro nocturnalibus operimentis contentus. Sicquein prseparatione evangelii discalceatus incedens, etvitam apostolicam amplectens, diebus Dominicis acfestivis in ecclesiis parochialibus et aliis fidelium con-venticulis officium prsedicationis implevit; quod tantoetficacius cordibus audientium imprimere potuit, quantoa carnalibus desideriis et gastrimargise crapulis exstititalienus. Ut autem vir Dei Franciscus hoc salubrepropositum ad effectum perduceret, articulos jam dic-tos, cum quibusdam aliis, quas a fratribus illius reli-gion is usque in hodiernum diem strenuissime obser-vantur, in schedula conscriptos sedenti in consistorioRomaB papse Innocentio prsesentavit et suarn petitionemconfirmari a sede apostolica postulavit.

Quomodo dominus papa ordinem prcedidum perprivilegium confirmavit.

Papa itaque in fratre memorato habitum deformem,vultum despicabilem, barbam prolixam, capillos in-cultos, supercilia pendentia et nigra diligenter con-siderans, cum petitionem ejus tarn arduam et communiexsecutione impossibilem recitari fecisset, despexit eumet dixit, "Yade, frater, et quaere porcos, quibus potius" debes quam hominibus comparari, et involve te cum" eis in volutabro, et regulam illis a te provisam

1 Wanting in C.

330 ROGER! BE WESTDOVER

A.D. 1227. " tradens ofiicium tuse prsedicationis impende." Quodaudiens Franciscus inclinato capite exivit,1 et, porcistandem inventis, in luto se cum eis tamdiu involvit,quousque a planta pedis usque ad verticem corpussuum totum cum ipso habitu polluisset; sicque adconsistorium reversus papse se conspectibus prsesentavitdicens, " Domine," inquifc, " feci sicut prsecepisti; exaudi" nunc, obsecro, petitionem meam." Quod factum cumpapa admirans conspexisset, contristatus est valdequod ilium despexisset, atque in se reversus prsecepitut lotus rediret ad eum; quo celeriter a sorde mun-dato, reversus est festinanter. Commotus itaque papasuper eo petitionem ejus admisit, et per privilegmmRonianse ecclesise officium prsedicationis simul cumordine petito ei confirmans cum benedictione dimisit.Deinde famulus Dei Franciscus oratorium in urbeRomana, in quo contemplativos meteret fructus, con-struens spirituale certamen contra spiritus malignoset carnalibus vitiis egregius bellator assumpsit.

De prcedicatione fratris memorati et fine valdeadmirabili.

Franciscus igitur per Italian! totam, et cseterasnationes, et prsecipue in urbe Roma, cum officiumprsedicationis devotus impleret, populus Romanus, to-tius bonitatis inimicus, prsedicationem viri Dei adeodespexit, quod nee ipsum audire, nee sanctis ejusvoluerunt exhortationibus interesse. Tandem cum perdies plurinios prsedicationem ejus despexit, Franciscusindurationem eorum graviter increpavit, "Doleo," in-quit, " multum super miseria vestra, quod non solum" me Christi famulum spernitis, verum et ilium in" me despicitis, quoniam Redemptorem mundi evange-" lizavi vobis; et nunc recedens ab urbe testimonium

1 Continue inserted in C.

FLOEES HISTOJEUARUM. 331

" illius invoco super desolatione vestra, qui est testis A.D. 1227." in cselo fidelis, atque in confusionem vestram vado "" evangelizare Christum brutis animalibus et volatili-" bus cseli, ut audientes salutifera Dei verba obediant" et adquiescant." Sicque ab urbe exiens invenit se-dentes in suburbio in morticiniis corvps, milvos etpicas, aliasque aves multas in aere volitantes, et dixiteis, "Prsecipio vobis in nomine Jesu Christi, quern" crucifixerunt Judeei, cujus prsedicationem miseri" despexerunt Romani, quatenus ad me accedentes" audiatis verbum Dei, in nomine ejus qui vos creavit" et in area Noe ab aquis diluvii liberavit." Et con-tinue ad imperium ejus universa ilia avium multitudeilluc accedens circumdedit eum, et facto silentio, om-nique garritu deposito, per dimidium diei spatiumverbis viri Dei intendentes de loco non sunt motse,sed semper intuebantur faciem prsedicantis. Hsecautem res admirabilis cum a civibus Romanis simulet ab intrantibus urbem et exeuntibus compertafuisset, et per triduum a viro Dei idipsum avibusconvocatis replicatum exstitisset, exierunt de civitateclerus cum populo multo introducentes hominem Deicum veneratione magna in urbem, quorum deincepscorda infructuosa et pertinaciter obdurata oleo prsedi-cationis emolliens in melius commutavit. Coepit itaquecelebre nomen ejus per universes Itali.se fines ita dila-tari, quod multi nobiles ipsius exemplum secuti, relicto •seculo cum vitiis et concupiscentiis ejus, sese magis-terio subdiderunt. Crevit igitur in brevi hie ordofratrum prsedictorum per orbem universum, qui, inurbibus habitantes et castellis, deni et septeni exie-runt in diebus illis,1 per villas et ecclesias parochialesverbum vitsa praedicantes, et turbis agrestibus virtu-turn plantaria inserentes fructum plurimum cum usurisetiam Domino obtulerunt; nee solum inter fideles

1 Eestivis in C.

332 KOGERI DE WENDOVER*^

A.D. 1227. semen verbi Dei et rorem doctrines caelestis consperse-~~~" runt, verum etiam ad gentilium regiones et Sara-

cenorum nationes se conferentes perhibuerant testi-ng onium veritati, inter quos etiam multi ex eis admartyrii gloriam pervenerunt.

De concursu populorum, ad obitum fratris scepe dicti.

Tandem vero, cum arnicus Dei Franeiscus in urbeRoma simul et terris adjacentibus cum fratribus suisper annos multos evangelium pacis prsedicasset, ettalentum a Domino sibi ereditum, ut foenerator opti-mus, cum usuris multiplicibus suo largitori restituisset,venit hora ejus, ut transiret ex hoc mundo adChristum, et pro mercede laborum suorum acciperetcoronam vitse, quam Deus se diligentibus repromisit.Itaque quinto decimo die ante exitum suum de cor-pore apparuerunt vulnera in manibus ejus et pedibussanguinem jugiter emittentia, sicut in mundi Salva-tore in ligno pendente apparuerant cum crucifigeretura Judseis, Latus quoque ejus dextrum adeo apertumet cruore respersum apparuit, ut etiam secreta cordisintima perspicua viderentur. Quid ergo ? factus est adeum concursus hominum utriusque sexus rem tarninsolitam admirantium; inter quos etiam ipsi eardi-nales accedentes sciscitabanfcur ab eo, quid hsec visiosibi vellet.1 " Hsec," inquit, " visio in me idcirco vobis" ostensa est, quibus mysterium crucis prsedicavi, ut" credatis in Eum, qui pro mundi salute hsec quae" videtis vulnera in cruce pertulit, et etiam ut me" sciatis ejus esse servum, quern evangelizavi vobis" crucifixum, mortuum et resuscitatum, et ut; omni" ambiguitate remota, in hac fidei constantia usque in" finem perseveretis; hsec vulnera, quaa in me ita" videtis aperta et sanguine cruentata, statim cum

1 Quibus ille inserted in C.

FLORES HISTORTARUM. 333

" def unctus fuero adeo sana erunt et cohserentia, ut A.D. 1227." carni cseterse similia videantur ; " qui continue absqueomni corporis angustia et cruciatu carne solutus red-didit spiritum suo Creatori. Quo defuncto, nullavulnerum praedictorum in latere, vel pedibus ejus sivemanibus, [stigmata] remanserunt. Sepulto autem viroDei in oratorio suo, Eomanus pontifex ipsum in cata-logum sanctorum admisit, et diem ejus depositionissolenniter instituit celebrari.

De quibusdam novis institutionibus regis Anglorum.

Anno Domini MCCXXVIII. rex Anglorum Henricus A.D. 1228.festum Dominicse nativitatis apud Eboracum solen- ~~niter celebravit, et protinus inde recedens versusLondonias recto tramite properavit. In hoc autemitinere mensuras bladi, vini et celise falsitatis arguensqusedam confregit et comburere nonnulla prsecepit, etvasa substituens capaciora panem majoris ponderisfieri fecit, et hujus statuti contemptores poena gravipecuniaria mulctari prsecepit.

Eodem tempore, mense Januario, Kogerus de Theo-neio, vir nobilis et miles strenuus, non longe a Kadingodiem clausit supremum; cujus frater major natuRadulphus, qui tune absens erat, cupiens cum ipsohabere colloquium antequam obiret, cum festinationevenit ad eum, s«d defuncto fratre, quern multumdilexit, priusquam veniret, nee vocem in illo neesensum invenit. Radulphus vero de fratris obitu valdecontristatus coepit cum fletu et vociferatione maximafratrem jam defunctum adjurare, ut fraterno ductusaffectu secum loqueretur; cumque coram militibus suiset aliis multis adstantibus clamores et obsecrationesingeminaret, addidifc etiam, quod nunquam deincepscomederet, nisi ipsius colloquio frueretur. Tune mor-tuus ille in lecto residens increpavit acriter fratrem,quod spirituin ejus ad corpus denuo revocasset.


A.D. 1228." Jam," inquit, " et poenas vidi malomm et gaudia" beatorum, necnon supplicia magna, quibus miser ego" deputatus sum, oculis meis conspexi. Vse, vse mihi! "inquit, " quare torneamenta exercui et ea tanto studio" dilexi?" Cui frater, " Nonne," ait, " et tu salva-" beris ?" Et ille, " Salvabor," inquit; " unum enim" opus in honorem perpetuse virginitatis1 Marise, per" quam salvabor, feci." Cui Radulphus, "Nunquid" supplicia, quibus addictus es, ut dicis, operibus" bonis, missis et eleemosynis poterunt mitigari ?"Ad hsec Rogerus, "Poterunt quidem." "Et ego," aitBadulphus, " tibi in veritate promitto, me pro salute" nostra et antecessorum nostrorum domum religionis" facturum, quam cum monachis religiosis implevero," pro liberatione animse vestrse et prsedecessorum nos-" trorum Deum seternaliter invocabunt." ResponditBogerus, " Promissionibus tuis multum indigeo, sed" nihil quseso mihi promittas, nisi2 quod desideras" effectu complere." Et sic fratri cunctisque adstan-tibus valedicens spiritum denuo exhalavit. DeindeRadulphus frater ejus in eodem anno, sicut pro-miserat, abbatiam in partibus occidentis regni Angliaeconstruens monachos Cistercienses imposuit, et locumprsediis et beneficiis non modicis ampliavit.

De translatione Richardi, Saresbiriensis episcopi, adDunelmum.

Eodem anno, cassata Romas electione magistri Wil-lelmi Scoti, Dunelmensis electi, Richardus, Sares-biriensis episcopus, ad eundem episcopatum electusest et translatus; post cujus promotionem canoniciSaresbirienses elegerunt magistrum Robertum deBingeham, cocanonicum suum, in animarum suarumepiscopum et pastorem.

1 Virginis in C. j 2 Wanting in C.


Quo utique anno decisa est contentio inter monachos A.D. 1228.Coventrenses et canonicos Lichelfeldenses super episcopoeligendo Romee per sententiam diffinitivam, ita ut de-inceps episcopos alternatim eligant, monachi primum,et canonic! eo defuncto alterum; hoc tamen ojbservato, utprior Coventrensis in electione primam semper habeatvocem. In hac autem sententia videtur plurimumjuri monachorum fuisse derogatum, qui eatenus semperpontifices elegerant absque canonicorum consensu.

Eodem anno imperator Constantinopolitanus humansenaturae debitum solvit, filium haeredem relinquens par-vulum et nondum idoneum ad imperii dignitatem.

De sententia in imperatorem lata.Circa dies istos papa Gregorius, cum imperatoris

contumaciam, simul et Crucifixi contemptum, ut sibividebatur, impuuitum diutius distulisset, tandem, necanis videretur latrare non valens, de consilio eardi-nalium suorum ipsum imperatorem excommunicavit,et latam sententiam per literas apostolicas in diversismundi partibus publicari praecepit. Inter .caeteros au-tem hujus sententise publicatores Stephano scripsitarchiepiscopo in hsec verba : " Gregorius episcopus"' Stephano, Cantuariensi archiepiscopo, salutem, et" caatera. In maris amplitudine spatiosa navicula" Petri posita, vel potius exposita turbinibus tempes-" tatum, sic jugiter procellis et fluctibus agitatur, ut" ejus gubernatores ac remiges vix contingat aliquando" inter inundantium imbrium angustias respirare ; nam," si quandoque prospero flante vento plenis velis ad" portum tenditur, subito ventus irruens ex adverso," impulsus ab illo cujus halitus ardere facit, ad alti-" tudinem maris et turbulentseJ profunditatis oceanum" navis rapitur, quse cincta fluctibus mergitur, nee" submergitur, quia in ea Dominus residens discipulorum

1 Turbulent! s iu D.


A.D. 1228." tandem clamoribus excitatur, dum fugat spiritus" insufflantes, et mari ventisque imperat, fit tranquil-" lum. Quatuor quidem. procellse quatiunt navem" istam; nam perfida paganorum turba terram incly-" tarn Christ! sanguine consecratam impie detinere" contendunt; rabies tyrannorum temporalia rapiens" exterminat justitiam et conculcat ecclesiasticam liber-" tatem; hsereticorum insania Christi tunieain scindere" nititur et subverfcere fidei sacramentum ; falsorura" fratrum et filiorum dolosa perversitas coacutit viscera" et latus dilacerat matris SUSQ. Sicque foris pugnse," intus tumores; extra interficit gladius, et domi mors" similiter intentatur ; sicque frequenter fit, quod" Christi ecclesia tot angustiis perturbatur; dum alere" credit filios, nutrit in sinu ignem, serpentes et regu-<{ los, qui flatu et morsu et incendio cuncta vastare" nituntur. Hinc est, quod ad monstra hujusmodi<c perimenda, et expugnandas acies inimicas, ad tem-" pestatum inquietudines mitigandas, apostolica sedes" his temporibus cum multa diligentia quendam alum-<{ num, imperatorem. videlicet Fredericum, quem quasi" a matris utero excepit, uberibus lactavit, humeris" bajulavit, de manibus quserentium animam ejus fre-" quenter eripuit, educare studuit, multis laboribus et" expensis usque ad virum perfectum perduxit, ad" regise dignitatis decorem et tandem ad fastigium" culminis imperialis provexit, credens ilium habere" det'ensionis virgam et baculum senectutis. Ipse au-" tem, dum, in Teutonicam se transtulit ad habenas" imperii obtinendas, jocunda, ut credebatur, auspicia," sed verius pericula, matris obtutibus inferebat; nam" sponte, non monitu, sede apostolica ignorante, cru-" cem suis affixit humeris, vovens solenniter se in" terrse sanctse subsidium profecturum. Deinde se et" alios cruce signatos excommunicari obtinuit, nisi" certo proficiscerentur tempore ; sed incidenter abso-" lutionem petiit et accepit de parendo super hsec


" mandatis ecclesise, prius praastito juramento. Exu- A.D. 1228." berantem autem gratiam super ipsum apostolica" sedes infundens, ut festinantius ad terrse sanctse" transiret subsidiurn, ipsum contra morem ad eoro-" nam vocavit, qui ad hoc non invitatus, sed multi-" plicatis intercessoribus invitari per magnificos nuntios" consuevit; sicque idem, sub crucis vexillo usque ad" haac tempora propria negotia plenius et perfectius" consummavit. Tandem cum manibus felicis recor- ." dationis Honorii papse, praadecessoris nostri, in beati" Petri basilica recepisset diadema, de manibus nostris," tune in minori officio constitutis, crucem resumpsit," voto publice innovate. Plures sub spe sui subsidii" ad crucem sumendam induxit, et certum recepit" terminum transfretandi. Habito quoque postmodum" apud Yerulas cum ecclesia Romana colloquio, juravit" publice, se in certo termino, a Romana sibi ecclesia" praafigendo, et tanquam imperatorem honorifice pro-" fecturum. Exinde apud Ferentinum in colloquio" simili duorum1 annorum transfretandi elegit sibi" terminum et prsefixit; sicque transiturum, et nobilem" mulierem, natam carissimi filii nostri in Christo" Johannis regis Hierosolymorum, illustris ipsius regni" hesredem, in conjugem recepturum, solenniter prie-" stito juramento spopondit; adjungens, quod per hoc" ad obsequium terrse sanctae, non ut cseteri peregrini," sed ut Templarii et Hospitalarii, se in perpetuum" obligaret. Appropinquante itaque termino preelibato," ccepit multiplices excusationes prsetendere, se ad" transituni asserens non paratum; et, ut denuo tri-" norum sibi daretur terminus annorum, graiidia ob-" tulit obsequia terras sanctaa cum obligationibus satis" magnis. Apostolica vero sedes, ne, tantis laboribus" exsufflatis et inutiliter sic exhaustis, totum dissolve-" retur negotium, quod huic principi post Romanam

1 Dud in C.U 51972.


A.D. 1228." ecclesiam principalius incumbebat, habito plurium" episcoporum et alioram virorum consilio, de contin-" gentibus nil omittens, venerabilem fratrem nostrum

O *tc P. Albanensem episcopum, et bonse memories G." titulo sancti Martini presbyterum cardinalem, ad" confirmanda ilia, quss imperator pro cracis obsequio" spontaneus promittebat, transmisit. Cumque apud" sanctum Germanum cum pltiribus Alemannise prin-" cipibus pariter convenissent, imperator propria manu" juravit, quod inde ad biennium, id est in passagio" Augusti nunc proximo transacto, omni excusatione" et dilatione cessantibus, transfretaret, mille milites"•ibidem per biennium teneret ad suum stipendium" pro subsidio terrse sanctse, centum millia unciarum" auri^ in quinque passagiis tune proximo futuris," illuc destinaret certis assignanda personis. Et tune" cardinales presbyteri, de imperatoris consensu, in" conspectu principum ac populi circumstantis, excom-" municationis sententiam publice auctoritate sedisC{ apostolicse protulerunt, in quam incideret imperator," si forte in aliquo defecerit prsedictorum. Obligavit" insuper sel imperator ad centum chelandras et quin-" quaginta galeias ducendas et tenendas ultra mare," et quod insuper duobus millibus militum passagium" certis terminis largiretur, in animam suam jurari" faciens se ista quse diximus impleturum, et sponte" consentiens in se et regnum suum ferri sententiam" si haec non fuerint observata. Qualiter autem hsec" impleverit, advertas; nam cum ad ejus frequentem" instantiam multa cruce signatorum millia, per ex-" communicationis sententiam coarctati,2 in termino" destinato ad portum Brundusii3 properassent, quiac< gratiam suam imperator subtraxerat civitatibus fere" cunctis in portubus constitutis, et idem a prsede-

1 Imperator . . . . se wanting in | " Coarctari in C.C. ! 3 Brandusii in D.

FLORES H1STORIARUM, 339

" eessore nostro ac a nobis frequentius monitus, ut A.D. 1228." diligenter pararet omnia, et fideliter, qiise spopon-" derat, adimpleret, ipse 1 prsemissorUm, quae sedi" apostolicse et cruce signatis per prsedicatores et" literas suas fecerat de sponsione passagii necessario-" rum et victus, suse salutis immemor, tamdiu in" sostivi fervoris incendio in regione mortis et aeris" corruptela detinuit Christianum exercitum, ut non" solum magna pars plebis, verum etiam non modica" multitude) nobilium et magnatum, pestilentia, sitis" ariditate, ardoris incendio, ac multis incommoditati-" bus exspiravit, inter quos defecerunt bonse memorise'*' episcopi Andegavensis et Augustensis. Pars vero" non modica infirmitate gravata regrediens in viis," in silvis et planitiis, in montibus et speluncis, occu-" buit jam ex parte. Sane reliqui, vix obtenta licen-" tia, licet galeige, chelandrsD, ac naves sufScientes ad" transitum victualium., hominum et equorum, ut pro- -" miserat, non adessent, in festo tamen beatse Virginis," cum jam temporis instantia immineret ut naves a" transmarinis partibus inciperent remeare, sulcare" maria inchoarunt, sed pro nomine Jesu Christi se" discrimini concurrentes, ac credentes imperatorem" cominus eorum vestigia secuturum. Idem vero, eva-" cuatis promissionibus, ruptis vinculis quibus tene-" batur astrictus, calcato timore divino, contempta" reverentia Jesu Christi, censura ecclesiastica vili-" pensa, ac relicto exercitu Christiano^ exposita infi-" delibus terra sancta, devotione populi Christian!" abjecta, in suum et totius Christianitatis opprobrium" retrorsum abiit abstractus et illectus2 ad consuetasf' regni sui delicias, abjectionem corporis suis frivolis" excusationibus, ut dicitur, gestiens palliare.3 Atten-" dite ergo,4 et videte, si est dolor sicut dolor sedis

1 Ipsi iu C.2 Electus in C.

3 Polliare in C.4 Wanting in C.

Y 2


A.D. 1228." apostolicse, matris vestrse, sic crudeliter et totiens" " deceptae in filio, quern lactaverat, in1 quern posuit

" in hoc facto fiduciam, cumulavit. Dissimulans in-" terim, ne, occasione inventa, se averteret a terras" sancbse subsidio, exilia preesulum, spoliationes, cap-" tivitates et injurias multipliees, quas ecclesiis, viris" religiosis, et clericis irrogavit, et obaudiens querelas" multiplices pauperum, populorum et nobilium, patri-" monii ecclesise ,clamantium contra ipsum, quas in^ aures Domini Sabaoth credimus introisse. Et quam-" vis ecclesia Romana tueri debeat filium tanta dili-'• gentia educatum et magnificentia exaltatum, nunc" ipsum gemit sine Marte victum, absque hoste pro-" stratum, et in suse2 confusionis opprobrium tam" ignominiose dejectum. Non minus gemit extermi-" nium exercitus Christian!, qui non inimicorum gla-" diis vel virtute defecit, sed calamitate tam miserabili" est consumptus. Gemit etiam, quod pars residua" bellatorum, exposita maris periculis et fluctibus" tempestatum, -absque duce et prseceptore, principe" ducitur, quo ignorat, modicum profectura terrse." sanctse utilitatibus; quibus debitse consolationis so-" latium et opportune subventionis auxilium, impedi-" entibus jam maris frementis procellis temporisque" angustia, juxta votum non possumus ministrare." Gemit insuper excidium sanctse terrse, quam. nunc" eripi de manibus paganorum sperabamus ; quam" olim, ut asseritur, recuperasset Christianus exercitus" per concambium Damietse, nisi semel eis et iterum" imperialibus fuisset literis interdictum ; qui etiam" non fuisset'in manibus paganorum inclusus, si galei-" arum subsidium, ut ex parte sua promissum extiterat" et fieri. poterat, subsecutum [esset], nam Damieta" perdita, quse, ut astruitur, suo tradita nuntio et aquilis" imperialibus insignita, eodem die crudeliter spoliata,

1 Et in C. 2 Sui in C.

FLORES HISTORIABUM. 341

" et per suos deteriorata viliterl et ignominiose, per A.D. 1223." ipsos fuit infidelibus restituta. Reeurrit etiam ad" rediviva suspiria, et amissionem prsescriptam, reco-" lens Damietse tot laborum angustias, tot expensarum" dispendia, tot mortes fidelium, et tot excursus tem-" porum, quse inutiliter affluxerunt, subortis laehrymis" flere non cessat; nee est qui consoletur earn ex" omnibus caris ejus, nee abstergat lachrymas a max-" illis. Cum ergo vox ejus in Rama jam sonuerit," et Rachel non solum filios, sed hsec omnia irreme-" diabili lamentatione deploret, quis fidelium a gemi-" tibus et suspiriis continebit ? Quis filioruin, cernens" aquarum profluvia de matris oculis prodeuntia, la-" chrymas non efFundet ? Quis matris non compatie-" tur angustiis, nee immensis ejus doloribus condo-" lebit ? Quis fidelium propter hsec non ardentius" inflammabitur ad subsidium teri'se sanctee, ne Chris-ft tiana juventus ex insperato casu penitus prostrata" videatur et ignominiose ammo consternata? ISfonne" viri cordati et filii Jesu Christi debent ad subsidium" terrse sanctse tanto fortius animari, quanto igno-" miniam amplius resultare conspiciunt ex insperata" ruina in Patrem et filium, in Redemptorem atque" redemptos, in Christum et populum Christianum ?" Nos igitur hoc negotium tanto ardentius resumere" affectamus et profundiori consilio alta intendimus" remedia in venire, quanto major incumbit necessitas" et ex multis inflata doloribus nostra2 grandis an-" gustia mentem pavit; et sic cum Dominus populo" suo modicum ostendit se iratum, de illius manu hoc" tempore sacrificium non acceptans, qui prudentiam" non est imitatus illoruin, per quem salus in Israel" fieri consuevit. Nondum tamen misericordisB Dei" non sunt consumptae, nee ejus miserationes penitus" defecerunt. Sperantes namque in misericordia Dei

1 Inutiliter in C. | ' Nostram in D. and C.

342 ROGEBI DE WENDOVER

A.D. 1228.<f nostri, qui viam nobis ostendit, per quam in hoe" opere prospere gradiamur, et viros secundum cor(e suuin destinabit, qui prsecedant in cordis puritate" ac manuum munditia exercitum Christianum. Ideo«" que fraternitatem vestram obsecramus in Domino," per apostolica scripta preecipiendo mandantes, qua-" tenus hoc clero et populis vobis commissis fideliter" exponentes, ac inducentes eosdem ad hsec exsequenda," suos studeant animos prssparare; et ipsos ad vindi-" candam injuriam Jesu Christi sedulis exhortationibus" invitetis, ut cum ipsos sedes apostolica, habito ma-" jori tractatu, sollicitandos providerit, promptos inve-" niat et paratos. Porro, ne tanquam canes nrati," non valentes latrare, videamur deferre homini contra" Deum, non sumentes ultionem de illo, qui tantam" injuriam in Dei populo procuravit, imperatorem" videlicet Fredericum, qui nee transfretavit. in ter-" mino constitute, nee illuc in taxatis passagiis prse-" scriptam pecuniam destinavit, nee mille duxit milites" per biennium tenendos ad suum stipendium1 pro" subsidio terrse sanctse ibidem, sed ina tribus articulis" manifeste deficiens in descriptse excommunicationis" laqueum ultroneus se ingessit, excommunicatum,'« quanquam inviti, publice nuntiamus et mandamus" ab omnibus arctius evitari, per vos et alios ecclesia-<e rum preelatos excommunicatum facientes publice" nuntiari; contra ipsum, si contumacia ejus exegerit," gravius processuri. Confidimus tamen adhuc in pii" Patris dementia, qui neminem vult perire, quod" ejus oculi mentis caligantes hoc ecclesiastico delibuti" collyrio, si non fuerit animo rebellis, lumine pote-" runt illustrari, ut suam aspiciat nuditatem, et igno-" miniam suam, quam incurrit, avertat,3 sicque recurrat^ ad Medicum, et ad matrem ecclesiam revertatur, per

1 Wanting in C. I 3 Avertant in D.2 His inserted in C. 1


" humilitatem debitam et satisfactionem congruam A.D. 1228." salutis remedia recepturus. Nos enim ejus salutem" in Domino affectamus interire, quern olim sincere" dileximus in minori etiam officio constituti. Data" Laterani, pontificatus nostri anno secundo."

Quomodo promulgaverit se fuisse excommunicatum,injuste.

Imperator itaque Fredericus, cum a referentibusseexcommunicatum cognovisset, perturbatus est valde;et sicut papa per lit'eras suas in omnibus Christian-orum finibus latam fecerat sententiam publicari,1 itadietus imperator scripsit universis regibus et princi pi-bus Christianis conquerens sententiam in eum fuisseinjuriose latam. Denuntiavit etiam singulis et uni-versis, se non frivolis exeusationibus, sicut papa eimendose imposuit, a peregrinatione inehoata reversum,sed maximae infirmitatis causa, Illius super hoc testi-monium invocans, qui est testis in caelo2 fidelis.Affirmavit insuper, quia, quam citius sibi Deus pro-speritatem prsestiterit corporalem, votum suse pere-grinationis, sicut decet imperatorem, cum honorecongruo persolvere Domino procurabit. Inter cseterossiquidem catholicos reges literas auro bullatas An-glorum regi transmisit, proponens in eisdem Romanamecclesiam tanto jam avaritise succensam incendio etconcupiscentia manifesta, quod, bonis ecclesiasticis nonsibi pro voto sufficientibus, imperatores,' reges et prin-cipes exhseredare et tributaries constituere non veretur.Habeat autem de prsemissis rex Anglorum ex se ipsoexemplum, cujus patrem, regem scilicet Johannem, tam-diu excommunicatum tenuit, quousque ipsum et regnaejus constituit sub tributo. Habeant etiam gene-raliter omnes idem exemplum de comite Tholosano,

1 Wanting in C. | 2 In cselo wanting in C.


A.D. 1228. et alios principes multos, quorum terras et perso-~ n a s tamdiu sub interdieto concludere molitur, donee

illos in consimilem redigat servitutem. In conclusionedemum epistolas hsec adjecit, exhortans orbis principesuniverses, ut contra tantam sibi prospiciant avaritiamet iniquitatem, quia

" Tune sua res agitur, paries cum proximus ardet."

Quod imperator movit persecutionem, contra papam.

Ex hac itaque imperator perturbatione commotusexcitavit contra dominum papam et Romance ecclesiaepatrimonium persecutionem gravissimam, invadens ejuscivitates et occupans castella, sicut idem papa perliteras suas Romano, Francorum legato, directas evi-denter expressit in hsec verba;

Querimonia papce de im-peratore.

"Gregorius episcopus Romano, Francorum legato," salutem, et csetera. Attende, qusesumus, et vide, si" est dolor noster, quia filium quern nutrivit ecclesia" Romana et exaltavit, sperans eum propugnatorem" habere contra perfidas nationes, ecce nunc persecu-" torem sentit immanem et hostem validum experitur.'* Et ne taceamus atroces injurias et jacturas enormes," quibus Fredericus dictus imperator ecclesiam et per-" sonas ecclesiasticas damnabiliter hactenus flagellavit," patrimonium apostolicae sedis per Saracenos et alios" impugnat, et, quod detestabilius est, cum Soldano et" aliis Saracenis nefandis contrahens pactiones illis" favorem, Christianis odium, exhibet manifestum, ad" exterminandas domos Hospitalis et fratrum militias" Templi, per quas reliquiae terree sanctse hactenus" sunt observatae, impie annullando. De mandate" enim illius inter Saracenos et Christianos fide fracta" treugarum, cum Saracenis per terras domorum prse-


" dictorum hostiliter equitans, occisis et captis quam- A.D. 1228." plurimis, cum prsedas pluries abduxissent, Templarii" ex hoc moti insurrexerunt contra ipsos, et cum" prsedas abstulissent ad valentiam sex millium mar-

<" carum, Thomas, comes Atterarum, imperatoris ba~" julus, illis redeuntibus, furibiindus et currens, eandem" prsedam, ipsis non audentibus, juxta ordinis sui" instituta, manum armatam contra Christianos erigere," abstulit violenter et reddidit Saraeenis, praeter quse-" dam, quse idem Thomas sibi dicitur retentasse." Quod si Saraceni prsedam auferant Christianis," dictus Thomas uon solum ad recuperationem ejus" intendit, sed nee patitur ut Christian! prsedam ali-" quando auferant Saracenis; quare factum est, ut illi" ex hoc insolentiores effecti nostros audacter impug-" nent, et nostri proditionis periculum formidantes" minus audeant refragari, et sic effusio sanguinis" Christiani nonnunquam in imperatoris damnabile" lucrum cedit. Adhuc quoque Thomas prsedictus, vel" potius imperator per ipsum, prsedictas domos im-" manius persequens ipsas domibus et possessionibus," quas habebant, vi arctiori per violentiam spoliavit," eosque privilegiis apostolicss sedis privare contendens" et imperiali subjicere jurisdiction!J nititur, in mani-" festam subversionem ecclesiasticse libertatis; centum" sclavos etiam, quos domus Hospitalis et Templi" habebant in Sicilia et Apulia, colligi faciens eos" reddidit Saracenis, nulla exinde compensatione facta" domibus supradictis; et sic servis Christi servos" prsefert Machometi, ut ex praemissis ostenditur evi-" denter. Adhuc pro certo scias, quod, licet dictus" imperator cum paucis militibus mare dicitur intrasse," contra patrimonium ecclesiae magnum exercitum." Christianorum et Saracenorum multitudinem desti-" navit, ut de observatione fidei suse et malignitate

1 Juredictioni in C.


A.D. 1228." constet, omnibusque manifestum exhibeat argumen-" turn. Unde, nisi quam firmam spem fiduciamque" habemus in Illo, qui ecclesiam suam supra fidei" petram stabiliens, quantumeunque irruant venti et" inundent flumina, ipsam tamen non permittet everti." Dum itaque videmus eum in subversione fidei" Christianas ita nequiter machinantem, ita impie" S83vientem, possemus extremum periculum formi-" dare; sed, quantumcunque impii1 prolongetur ini-" quitas, nunquam tamen in sua poterifc pravitate" prsevalere, sed in ea potius evanescet. Cum igitur" ex officio, licet indignis, nobis injuncto providere" cogimur, ne minister Machometi in Christi minis-" tros diutius valeat dessevire, sed ssuviens potius" confundatur et gloria Christian! nominis exaltetur," dilectioni tuse per apostolica scripta prsecipiendo" mandamus, quatenus per terram legationis tuse hsec" solenniter publicans Christi fidelibus, ut pro statu" fidei et religionis observantia stent ex animo, tan-" quam prosequentes singuli proprium interesse, ac" salutaribus inonitis effectibus eos et exhortationibus" inducere non postponas. Datum Laterani, nonas" Augusti, pontificatus nostri anno secundo."

Quomodo populus Romanus excitavit seditionem contra,Romanum pontificem.

Per idem tempus populus Bomanus in papam Gre-gorium seditionem excitantes in solemnitate Paschaliilium ejecerunt ab urbe, insequentes eum usque Ytter-bium castellum suum, ubi fortiter invalescentes fuga-verunt eum usque Perusiuni. Papa, aliud vindictsegenus non habens, persecutores suos excommunicationissententia innodavit.

1 Impius in D.

FLOHES HISTORIARUM. 347

Eodem tempore rex Francorum misit in Provinciam A.D. 1228.super comitem Tholosanum expeditionem non modicammilitarem, ut dictum comitem debellarent et ab illis fini-bus propulsarent. Audientes autem quod dictus comeserat tune apud castrum Saracenum, quod ad jus suumspectare videbatur, decreverunt eum ibidem inclusumobsidione vallare; comes vero de eorum adventu prse-munitus1 cum ingenti copia armatorum illis venientibusinsidias paravit, et in silva quadam, per quam Francierant transituri, cum suis delitescens hostium exspectavitadventum. Venientibus autem Francigenis ad locuminsidiarum, irruit in eos cum suis legionibus comesnon prsemeditatos, et, facto hinc inde conflictu gravis-simo, capti sunt ex Francis milites quingenti et multiinterfecti. Capti sunt autem servientes armati ad duomillia bellatorum, quos omnes ad nudam carnem spo-liatos, quorundam eorum fecit comes oculos erui, aureset nares praecidi, manus ac pedes aliorum truncari, etsic turpiter mutilates ad propria remittens deformespeetaculum Francigenis exstiterunt. Milites quoquecaptives omnes, collectis prius manubiis eorundem,comes victor sub arctiori custodia deputavit. Actumautem est bellum hoc decimo quinto calendas Juniiapud castrum Saracenum. Et, ut breviter dicatur,ter in ilia sestate expeditionibus repetitis, Francifugati vel capti sunt et incarcerati a comite ssepedicto.

De obitu Stephani, Oantuariensis archiepiscopi.

Eodem anno Stephanus, Cantuariensis archiepiscopus,apud Slindonam manerium suum octavo2 idus Juliidiem clausit extremum, et Cantuarise sepultus estpridie nonas ejusdem. Quo sepulto, monachi Cantua-rienses, impetrata a rege licentia, elegerunt monachumde gremio ecclesiae su?e, magistrum Walterum de

1 Praemonitus in C. I 2 Septimo in C.


A.D. 1228. Heinesham, tertio nonas August!; quern cum monaehi" praesentassent regi, ipse post diutinam deliberationem

eundem electum certis objectionibus recusavit. Primoquidem ipsis objecit monachis, quod talem elegeruntqui sibi inutilis erat et regno; seeundo, quod paterejusdem electi de furto convictus patibulo suspensusf uit; tertio, quod steterat in causis xnultis contrapatrem suum regem Johannem tempore interdicti.Episcopi prseterea Cantuariensis ecclesise suffraganeieidem electo objeeerunt, quod sanctimonialem. quan-dam oppresserat et ex ilia pueros susceperat; adji-cientes insuper, quod electio archiepiscopi sine illorumpraesentia non debuerat celebrari. Electus vero pree-fatus election! faetse firmiter adhserens, post appella-tionem interpositam, assumptis sibi monachis quibus-dam Cantuariensibus, domini papse se conspectibusprsesentavit, petens instanter, ut electionem factamconfirmaret; sed dominus papaj cum cognovisset quoda rege et episcopis electio contradicta fuisset, distulitnegotium donee rei certitudinem didicisset. Rex au-tem et jepiscopi, cum audissent, quod electus memo-ratus ad curiam Romanam iter arripuisset, objectionesprsemissas in scriptum redactas et tarn regio quamepiscoporum sigillo1 roboratas per Roffensem et Ces-trensem episcopos domino papa) transmiserunt, magis-trum Johannem, Bedefordensem archidiaconum, hujusnegotii constituentes patronum. Nuntii tandem Ro-mam pervenientes domino papse regis et episcoporumliteras porrexerunt; quibus papa diligenter inspectisde consilio cardinalium statuit partibus diem incrastino Cinerum, ut tune mediante justitia causamsententialiter diffiniret.

Eodem anno per totam sestatem facta sunt tonitruaet coruscationes horribiles, quse sedifieia multa succen-derunt in locis diversis, homines et animalia pereme-

1 Wanting in D.


runt; et subsecutae sunt in autumno sequente pluvia- A.D. 1228.rum inundationes assiduae, qua? in frugibus colligendisdamna non modica cultoribus intulerunt.

De irruptione facta a Wallensibus.

Eodem tempore, mense Augusto, milites et servi-entes de castello Montis-Gomerii, quod in confinioWalliae situm est, exierunt cum populo regionis, uttransitum cujusdam vise non longe a castello positum,propter latrones Wallenses, qui in loco illo viatoresperemerunt assidue et transeuntes spoliaverunt, latiusfacerent et securum. Venientes siquidem ad locumcum gladiis, securibus, fustibus et armis, coeperuntarbores et ligna, veprium densitates et fruteta, suc-cindere, ut viam redderent viatoribus spatiosam.Quod cum a Wallensibus compertum fuerat, super-venerunt in fortitudine gravi et hostes acriter inva-dentes compulerunt eos castellum ingredi, hinc indequibusdani peremptis; et, cum castellum obsidionevallassent Wallenses, inclusi continue Huberto, An-gliae justiciario, cui rex nuper honorem ilium cumcastello dederat, significaverunt, et rex cum festina-tione illuc veniens Wallenses ab obsidione removit.Rex autem Anglorum, qui cum paucis adveneratarmatis, majorem exspectavit exercitum, et tandemmultitudine armatorum stipatus ad silvam pervenitsupradictam, quse, ut dicebatur, spatiosa erat nimis,habens quinque leucarum longitudinis; sed, licetmagna esset et prse nimia densitate ad destruendumdifficillima, cum ingenti tamen labore succisa est etignibus concremata. Et rex inde ad interiora exer-citum ducens venit ad quoddam habitaculum albiordinis, Cridia vocatum, quod Wallensibus erat re-ceptaculum, sicut regi fuerat intimatum. Injectoigitur ad jussionem regis igne in sedificiis, in favillasomnia redegerunt. Hubertus vero justiciarius, cum


228. situm loci quasi inexpugnabilem. advertisset, rege con-~~ sentiente, jussit ibi castellum firmari; sed, antequam

opus inceptum ad perfectionem veniret, multi utrin-que interfecti sunt, et vir nobilis Willelmus de Brau-sia, dum victualia qusereret, a Wallensibus captus etin vinculis est abductus. Quidam etiam miles, quernrex nuper donaverat cingulo militari, et cum aliis advictualia quserenda exierat; cum socios ab hostibusvideret prseclusos, in medios hostes audacter prorupit,et, multis ex obstantibus interemptis, ipse tandemcum quibusdam aliis de exercitu regis occubuit inter-fectus. Erant autem multi ex majoribus exercitusregis, qui cum Loelino erant confoederati ac regi ficteadhseserunt; unde, deliciente in exercitu omni alimen-torum genere, coactus est rex turpem inire concor-diam, in hoc consentiens, ut castellum magnis sump-tibus fere jam1 elaboratum ipsius regis complanareturexpensis, et Loelinus pro laboribus regis Anglorum etimpensis daret tria millia marcas eidem regi, et sicfcedere confirmato unusquisque ad propria remearet;sicque rex Angliae, postquam per tres fere mensesin constructione castelli prsedicti occupatus fuerat etpecuniam infinitam inutiiiter consumpserat, remanenteWillelrno de Brausia in vinculis Loelini, viro nobili,ignominiose ad propria remeavit. Et tune multoscommovi t ad risum, quod curn primo construereturcastellum, justiciarius dans illi2 nomen vocavit illud"Stultitiam Huberti," quia, cum novissime viderentpost tot labores et expensas solo tenus complanatum,justiciarium omnes non solum prophetam, sed etiam

. plus quam prophetam, esse dixerunt.



Quomodo Fredericks in terram sanctum applicatusnegotium Ckristi promovit.

Eodem anno Fredericus, Rornanorum imperator, A.D. 1228.mare Mediterraneum ingressus, ut Domino peregrina-tionis votum persolveret, in vigilia nativitatis beatsevirginis Marise apud Achon applicuit. Venientes eiolbviain cleras terrse et populus cum magno honore,ut tantum decebat virum, illumreceperunt; verun ta-men, quoniam noverant eum a papa excommunicatum,non ei commimieaverunt1 in osculo neque in mensa,sed consuluerunt, ut domino papse satisfaciens rediretad sanctse ecclesige unitatem. Templarii2 vero et3

Hospitalarii in adventu ejus flexis genibus, adorave-runt eum, genua ejus deosculantes, et omnis fideliumqui aderat exercitus glorificabant Deum in adventuipsius, sperantes quod per eum fieret salus in Israel.Tune imperator ad universum exereitum gravem depo-suit querimoniam de pontifice Romano, quod injustamtulerat in eum sententiam, affirmans se gravissimseinfirmitatis causa iter suum ad terrse sanctae subsidiumdistulisse. Soldanus vero Babylonise, ciim ejus adven-tum in Syriam cognovisset, misit ei xenia multa etpretiosa in auro et argento, in pannis sericis et lapi-dibus pretiosis, in camelis et elephantis, in ursiset simiis, et aliis rebus mirificis, quibus omnibusregiones abstinent occidentis. Invenit autem impera-tor, tempore quo apud Achon applicuit, principes etrectores exercitus populi Cliristiani, ducem de Lem-burgo, patriarcham Hierosolymitanum, archiepiscoposNazarensem, Csesariensem et Narbonensem, episcoposAnglise Wintoniensem et Exoniensem, magistros Hospi-talis et militiae Templi et Hospitalis Teutonicorum, quiprseerant octingentis militibus peregrinis et peditibus

1 Bxcommunicaverunt in C. 1 3 Wanting in C.2 Quoque inserted in C. |


A..D. 1228. quasi decem millibus de diversis mundi partibus con-gregatis; qui omnes pari devotione ducti Csesareamet qusedam alia munierant castella, ita quod nihildefuit eis, nisi ut Jopen restaurarent, et sic in sanctamtenderent civitatem. Imperator itaque, cum statumterrse sanctse cognovisset, approbavit pluriraum pere-grinorum propositum ; et, prseparatis omnibus ad pro-grediendum necessariis, processerunt feliciter, preevioimperatore, et decimo septimo kalendas Decembrisapud Jopen prospere pervenerunt. Sed quoniam unus-quisque de exercitu necessaria victus ad dies plurimossibi et equitaturis suis cum summariis per terrainportare nequivit, et specialiter propter hoc in portuAchonensi naves essent paratse, quse victualium copiarnexercitui adferre debebant, repente suborta tempestateet supra modum tumescentibus procellis, per septemdies continuuos peregrinis Christi victualia fuerantinterdicta. Erat autem tuno timor magnus intermultos, ne iratus Domiims populum suum delerevellet de superficie terrze; sed ineffabilis [est] dementiaDei, quse neminem temptari permittet ultra quamsustinere potest; tandem clamoribus lachrymosis fide-Hum excitatus, Dominus imperavit ventis et mari etfacta est tranquillitas magua, et continue, ducenteDomino, venit apud Jopen innumera navium multi-tude cum ingenti copia frumenti et hordei, vini etomni genere victualium, ita quod indeficiens abundan-tia fuit semper in exercitu usque ad perfectam resedi-ficationem castri memorati, prout rerum necessitasexigebat.

De Joseph, qui ultimum Christi adventum adhucvivus exspectat.

Hoc denique anno venit in Angliam archiepiscopusquidam Armenia?1 majoris, gratia pereginationis, ut

1 Armanise in C.

FtOEES HISTORIARUM. 353

sanctorum hujus regionis reliquias et loca venerabilia, A.D. 1228,sicut et per alia regna fecerat, visitaret; literas quo- ""que1 domini papse ad commendationem personae suseviris religiosis et prselatis ecclesiasticis exhibuit, ut abipsis cum debita reverentia reciperetur et honorificetractaretur. Hie demum apud sanctum Albanumveniens ab abbate et conventu reverenter susceptusa

est, ubi cum ab itinere fatigatus ob sui suorumquerecreationem aliquandiu perendinaret, coepit per inter-pretes suos de ritu et religione hujus patrise multa etmoribus vivendi inquirere, et de partibus orientisplura admiranda referre. Interrogatus autem intercaetera de Joseph, viro illo, de quo frequens sermohabetur inter homines, qui, quando passus est Domi-nus, prsesens fuit et locutus est cum eo, qui adhucvivit in argumentum fidei Christianse, si ilium ali-quando viderit vel de illo quicquam audierit, respon-dit pro archiepiscopo miles quidam de familia ejus,qui interpres illius erat, et dixit lingua Gallicana," Bene," inquit, " dominus meus novit hominem ilium," et3 paulo antequam iter arriperet ad partes occi-" dentis idem Joseph in Armenia comedit ad inensam" domini mei archiepiscopi, quern multotiens viderat" et audierat loquentem." Et postmodum interrogatusde rebus gestis inter Dominum Jesum Christum eteundem Joseph respondit, " Tempore passionis Jesu" Christi, cum captus a Judseis in prsetorium adduc-<( tus fuisset ante prsesidem Pilatum, ut judicaretur" ab ipso, accusantibus ilium constanter Judasis,, cum" Pilatus nullam in eo causam mortis invenisset," dixit ad eos, ' Accipite eum vos et secundum legem" ' vestram judicate eum ;' sed tandem, invalescen-tibus clamoribus Judseorum, Pilatus dimisit illis Bara-bam ad petitionem illorum, et tradidit eis Jesum, ut

1 Vero in C. I 3 Qui in D.2 Receptus in C. |

U 51972. Z


1228. crucifigeretur. Trahentibus autem Judseis Jesuml

~°' extra prsetorium, eum venisset ad ostium, Cartaphilus,prsetorii ostiarius et Pontii Pilati, cum per ostiumexiret Jesus, pepulit eum pugno post tergum impie etirridens dixit,2 <( Vade Jesu citius, vade, quid moraris ?"Et Jesus severo vultu et oculo respieiens in eumdixit, "Ego," inpuit, "vado, et tu exspectabis donee" redeam." Itaque juxta verbum Domini exspectatadhuc Oartaphilus ille, qui tempore Dominicse pas-sionis erat quasi triginta annorum, et semper, cumusque ad centum attingerit annorum, redit ad iliumsetatis statum, quo fuit anno quando passus estChristus. Verum • post passionem Domini, crescente

"fide catholica, idem Cartaphilus baptizatus fuit abAnania, qui Paulum baptizavit apostolum, et vocatusest Joseph. Habitat autem frequenter in utraqueArmenia et in aliis regionibus orientis, vivens interepiscopos et alios ecclesise prg&latos, homo sanctse con-versationis et religionis, pauca habens verba et eircum-specta, ut qui nihil loquitur, nisi ab episcopis et virisreKgiosis fuerit, requisites; et tune referre solet derebus antiquitatis, et de iis quse gesta fuerant in pas-sione Domini et resurrectione, et de testibus resur-rectionis, illis videlicet qui surrexerunt cum Christo etvenerunt in sanctam civitatem et apparuerunt multis;refert etiam de symbolo apostolorum, et eorum divi-sione et prsedicatione; et hoc sine risu et omni levi-tate verborum, ut qui magis versatur in lachrymis ettimore Domini, metuens semper et suspectum habensadventum Jesu Christi, ne ipsum in ultimo examineinveniat iratum, quem ad passionem properantemirridens ad dignam provocaverat ultionem. Veniuntad eum multi de remotis mundi partibus, delectantesin ejus visione et -confabulatione, quibus, si sint viri

Wanting in C. j 2 Wanting in D.


authentic!, de rebus interrogatis breviter qusestiones A.D. 1228.absolvit. Munera omnia sibi respuit oblata, victumoderate tantum et vestitu contentus. In hoc semperponit suse spem salutis, quia ignorans deliquit/ dicenteDomino et orante in passione sua pro inimieis suis,"Pater," inquit, "ignosce illis, quia nesciunt quid" faeiunt."

Quomodo magister Rogerus successit Eustachio,Londoniarum episcopo.

Eodem anno Eustachius, Londinensis episcopus,diein clausit supremum; in cujus loco canonici ele-gerunt magistrum Eogerum, cognomento Nigrum, etde gremio ecclesiae suae canonicum, quern rex sibiprsBsentatum sine1 difficultate recepit.

Eodem tempore obiit Gaufridus, Eliensis episcopus,mense Decembris, et sepultus est in ecclesia cathedralipridie idus mensis ejusdem; quo defuncto, monachielegerunt assensu communi Hugonem sancti Edmundiabbatem, qui regi prsesentatus gratanter receptus estet episcopatus bonis omnibus investitus.

Quomodo magnates transmarini reg&m Anglorumsollicitant ut transfretaret.

Anno Domini MCCXXIX. rex Anglorum Henricus ad A.D. 1229,natale Domini tenuit curiam suam apud Oxoniam,prsesentibus magnatibus regni. Venit autem ad eumibi archiepiscopus Burdegalensis, missus a magnatibusWasconise, Aquitanise et Pictavise, qui a rege cumhonore receptus dies cum illo natalities celebravit.Venerunt etiam et alii solennes nuntii ad dictum regemde Normannia, quorum omnium unum atque idem eratnegotium, ut videlicet ex parte magnatum regionum

Wanting in C.z 2


A.D. 1229. praedictarum regem studiose sollicitarent, quatenusad partes illas venire in persona propria dignare-tur, denuntiantes ei, quod universi ad eum cumequis venirent et armis et populo regionis,1 atque cumillo immutabiliter starent, ut revocare posset haeredi-tates amissas. Rex autem, qui adhuc nimia erat sim-plicitate perplexus, a justieiaro suo, quern eonsiliariumunicum habuit, consilium quserens nil aliud accepit,nisi ut negotium differret, donee hora felicior arride-ret. Nuntii vero, aliud non habentes in responsis, ad 2

propria sunt reversi.

Quomodo astronomici Tholetani scripserwit deconcursu planetarum.

Eodem anno astronomici Tholetani omnibus Christifidelibus in hsec verba literas direxerunt: " Omnibus" Christi fidelibus ad quos literse istse pervenerint," magister Johannes David, Tholetanus, et omnes ejus-" dem loci magistri, salutem et Spiritus Sancti solamen." Anno Domini millesimo ducentesimo vicesimo nono," usque ad septem annos mense Septembri, sole exis-" tente in Libra; convenient omnes planetse simul, et" sol erit in cauda Draconis; et fiet significatio rerum" mirabilium et horrendarum ; et fiet diluvium ven-" torum per Saturnum et Martem; crescetque mare" ultra solitum; et erit ventorum tanta conflictio," quod stabunt fere simul, et obscurabunt et denigra-" bunt totum orbem; et dabunt sonos horribiles," corda hominum dissipantes, et subvertentes sedificia" et arbores, et plures valles montibus sequabuntur;" et civitates multas prsecipitabunt, maxime Babylo-" niam, Haldas, Methan, Tripolin, et prsecipue civita-" tes sitas in locis arenosis et sabulosis; sed ante hsec

Negotiis in C . ( 2 Wanting i n C .

FLOBES H1STOBIARUM. 357

" omnia erit eclypsis soils, et erit sol a tertia usque A.D. 1229." ad meridiem ignei coloris et rubicund!, quod signi-" ficat maximam sanguinis effusionem ; et post seque-" tur eclypsis lunse in coloribus permixtis, et signi-" ficabit maximam confusionem gentium ; et post hsec" erunt prselia multa et occisionep in oriente et" occidente, et erunt terraemotus universalis, id est1

" per totuni orbem, et mortalitas et contradictio gen-" tium et regnorum ad invicem, ita quod maximus" imperator morietur; et post illorum diluvium ven-" torum pauci remanebunt viventes, sed quotquot" remanebunt deliciis divitiisque affluent; orietur du-" bietas inter Saracenos, et relinquent mahumerias" suas et fient unum cum Christianis. Ideoque nos," cum omnibus magistratibus atque consodalibus nos-" tris peritisque astrologis Tholetanis, hoc comperientes<( vobis duximus revelandum, injungentes in remissio-" nem peccatorum et redemptionem animarum ves-" trarum, quatenus hoc reveletis ignorantibus provi-" deatisque vobis ubi habitetis dum venti durabunt;" flabunt enim in mense Septembri, et tune super" terra vix invenietur mansio secura. Prseparetis ergo" cavernas in planitie circumdata montibus, non are-" nosis, non sabulosis, sintque opertse trabibus, et" terram solidam2 desuper ponite, nee sint arbores" sites, quibus orificium cavernse possit operiri, et(e prseparetis ibi vobis cibaria quadraginta dierum; et" sciatis quod nobiscum concordant et conveniunt" omnes philosophi astronomi Hispania3, Grseciae," Arabise, Armenise et Hebrsei. Audivimus . enim" quod Manichinus rex constituit turrim excellentis" sedificii. coadjuvantque eum omnes vicini sui, et" erit turris ad instar maximi mentis. Hoc autem" dicimus de rege Siculo, quse nobis pericula videntur.

i * * * subvertens plurima loca* * * fere inserted in C.

2 Wanting in C.


A.D. 1229." Nihil ergo in prsesenti restare videtur populo Chris-°~ " tiano, nisi ut singuli et universi ita praoparare stu-

" deant conscientias suas per poenitentiam fructuosam," per humilem et puram eonfessionem, per satisfac-" tionem condignam, ne venienti Sponso vacuis occur-" rentes lampadibus, cum fatuis virginibus oleum non" habentibus, januam, quod absit, inveniant clausam;" sed cum prudentibus potius virginibus, lampadibus" oleo1 ornatis, cum Sponso2 introire ad nuptias" mereantur. Credimus enim fiducialiter, quod infra" hoc sequens septennium aliqua visuri sumus; quibus" sive in veritate, sive per similitudinem, his literis" astronomicorum non immerito poterimus adaptare."Sed hoc infra.

Quomodo papa Gregorius bellum movit contraRomanorum imperatorem Fredericutn,

Circa dies istos papa Gregorius, nimis molesteferens, quod Romanorum imperator Fredericus exeom-municatus et rebellis ad terram sanctam transierat, deillius pcenitentia et satisfactione, ut rediret ad ecclesiseunitatem, non. mediocriter desperabat; decrevit ergoeum, quem contumacem vidit et rebellem, ab imperial!fastu depellere, et alium quemlibet filium pacis etobedientise loco ejus subrogare. Sed, quoniam hajusrei certitudo nobis non nisi per alios constare potuit,ponemus hie literas Thomse cujusdam comitis, quemimperator cum quibusdam aliis in recessu suo imperiltutorem constituit et rectorem, quas imperatori superhoc negotio in Syriam destinavit et quas a quodamsuscepimus peregrino : " Excellentissimo domino" Frederico, Dei gi'atia imperatori Eomanorum et" semper augusto, ae Siculorum regi potentissimo," Thomas, comes Ateranensis, suus in omnibus fidelis

i -^ranting in C. I 2 Paratse inserted in C.

FLOKES HISTOKIAEUM. 359

" et devotus, salutem et de hostibus triumphare. A.D. 1229." Post recessum vestrum, domine excellentissime, Gre- """""" gorius, pontifex Romanus et magnificentiae vestrss" hostis publicus, congregate exercitu eopios<» per" Johannem de Breisnes, regem - quondam Hierosoly-" morum, et alios quosdam viros strenuos quos militise" suse principes constituit, terram vestram et hominuni" vestrorum hostiliter ingressus, contra legem Chris-." tianam decrevit vos in gladio materiali vincere," quern non potuit dejicere in gladio, ut asserit, • spiri-" tuali; nam Johannes prsefatus, de regno Francorum" et aliis conterminis regionibus militiam contrahens" non modicam, sub spe imperil, si vos possit suM-?" gere, de thesauris apostolicis suis militibus stipejax" dia ministrat. Itaque idem Johannes et alii sedis" apostolicse principes militise terram vestram et ho*" minum vestrorum hostiliter ingressi ignem in sedi-" ficiis et villis accumulant, spolia et armenta rapiunt," homines captos diversis cruciatibus torquent etad" gravissimam redemptionem compellunt, nulli sexui" parcunt nee cuiquam extra ecclesiam vel coamete-" rium deferunt, vicos et castella capiunt, non haben-" tes ad hoc respectum, quod sitis in servitio Jiesu" Christi; et, si quis de imperatore mentionem facitj" Johannes de Breisnes affirmat non esse alium iia-" peratorem prseter ipsum. Mirantur super his amiei" vestri, excellentissime imperator, et prsecipue clerus" imperil vestri, qua consideratione et conscientia talia" facere potest pontifex Romanus et contra Chris-" tianos arma movere, maxime cum Dominus dixerit" Petro in gladio materiali percutere volenti, 'jMitte" ' gladium tuum in vaginam; omnis enim, qui per-" -' cusserit in gladio, gladio peribit;' vel quo jure" possit ille, qui quasi diebus singulis prsedones, in-" cendiarios et Christianorum tortores excommunicat et" ab ecclesise unitate separat, talibus assensum prse-" bere et auctoritatem prsestare, similiter admirantur.


A.D. 1229.« Provideatis nunc, obsecro, imperator potentissime," securitati vestrse et honor! super prsemissis, quia" inimicus vester ssepedietus Johannes de Breisnes« omnes portus cismarinos cum exploratoribus arma-" tis non paucis rnunivit, ut, si forte incautus a pere-" grinatione redires, ipse vos sub captione conclusum" incarceraret, quod Deus avertat."

Quomodo nuntii regis Anglorum, instabant Romcead dejectionem electi Cantuariensis.

Eodem tempore, instante'die Cinerum, qui electoCantuariensi et nuntiis regis Anglorum fuerat prse-fixus, ut quid de jure foret a papa diffiniendum interpartes, procuratores dicti regis, et prsecipue magisterJohannes de Houtona, dominum papain et cardinalesomnes assiduis petitionibus convenerunt, sed illos in-venientes ex more difficiles timuerunt valde a suodesiderio defraudari; unde, habito tractatu detesta-bili super prsemissis, promiserunt domino papae exparte regis Anglorum ab universo regno Angliee etHibernias decimationem omnium rerum mobilium adguerram suam contra imperatorem sustinendam, uteos in regis proposito exaudiret. At dominus papa,qui rebellem imperatorem super omnia sestuabat deji-cere, tantis promissionibus exhilaratus trahitur adconsensum, et sedens in consistorio hsec quaj sequun-tur proposuit:

De cassatione Walteri monachi, Oantuariensis electi.

"Nuper ad audientiam nostram pervenit electio" Cantuariensis ecclesias de quodam monacho Waltero" nomine, et postquam audivimus, quse pro se idem" monachus et pro sua electione proposuit; auditis" etiam objectionibus et exceptionibus episcoporum


" Anglise, tarn contra electionem prsefatam, quam in A.D. 1229." personam electi, per venerabiles fratres nostros" Coventrensem et Roffensem episcopos, et dilectum" filiuml archidiaconum Bedefordise, in audientia nos-" tra propositis, examinationem circa electi preenomi-" nati personam venerabilibus fratribus nostris domino" Albanensi, magistro Thomse de sancta Sabina, et" magistro P. cardinalibus, commisimus faciendam." Cumque electus coram illis constitutus requisitus" esset de descensu Domini ad inferos, utrum in" carne, vel sine carne, descenderit, male respondit." Item de confectione corporis Ohristi in altari, male" respondit. Item requisitus de Raehele, qualiter plo-" rabat filios suos, male respondit; ' Cum primo esset" ' mortua.'2 Item requisitus de sententia excommuni-" cationis contra juris ordinem lata, male respondit." Item requisitus de matrimonio, si alter contrahen-" tium infidelis decesserit, male respondit. Super his" omnibus articulis diligenter examinatus est a cardi-" nalibus, quern non solum dicimus minus [bene] re-" spondisse, sed pessime.3 Cum igitur nobilis sit" ecclesia Cantuariensis et nobilem habuisset prse-" latum, virum discretum, modestum et de gremio" Eomanse ecclesise assumptum; et iste modo elec-" tus, quern non solum pronuntiamus indignum, imo," si de rigore juris procederemus, aliud dicere cogere-" mur, ita insufficiens est, quod ad tantum honorem" non debet assumi; electionem de ipso factam" omnino cassamus, provisionem nobis dictse ecclesise" reservantes."

1 Coventrensem . . . . . . filiumwanting in C.

2 " Cum primo esset mortua "

precedes " male respondit " inC.

3 A cardinalibus pessimewanting in C.


De promotione Richardi, Cantuariensis archiepiscopi.

A.D. 1229. Cassata sane in hunc modum electione praefata, pro-curatores regis Anglise et episcoporum Cantuariensisecclesiae suffraganeorum, literas de rato eorundem, tarnregis quam episcoporum, in domini papse prsesentiaexhibentes proposuerunt de magistro Richardo, Lin-colniensis ecclesiaa cancellario, quod esset vir eminen-tis scientise et literature ac conversationis honestse,quodque tarn ecclesise Eomanse quam regi et regnoAnglise esset non mediocriter fructuosus, atque modisomnibus coram domino papa ejus personam commen-dantes dictum papam trahunt cum suis cardinalibusad consensum ; sicque memorato Eichardo non electoad archiepiseopatum, sed dato, dominus papa suffra-ganeis Cantuariensis ecclesise literas kin hsec verbadirexit.

" Gregorius episcopus, et caetera. Ex commissa nobis" a Domino cura pastoralis officii, et concessa, licet im-" meritis, plenitudine ecclesiasticaa potestatis, cogimur" ecclesiarum omnium, per quotidianam instantiam," sollicitudinem et curam gerere, eisque cum necessitas" ingruerit, et ex justitisa debito et ex gratise beneficio," paterna diligentia providere. Inter cseteras autem" particulares ecclesias et metropoles universas ad Can-" tuariensem ecclesiam, tanquam ad nobilissimum sedis" apostolicaa membrum, in ejus opportunitatibus oculos" considerationis expandimus, quam mater ecclesiarum," apostolica sedes, tanto benigniori debet favore prose-" qui, quanto earn inter alias divina dispositio in spiri-" tualium plenitudine et temporalium ubertate gratia" prsetulit ampliori. Hanc etenim velut paradisum" voluptatis et hortum deliciarum ordinatione sua" plantavit Altissimus, de qua producere valuit lignum" scientise boni et mali in institutione dignitatis metro-" polices, lignum vitse in ordine religionis monasticse" et regularis observantise disciplina, ligna pomifera in


" suffraganeis, qu.ee per operationem sancfcam delectant A.D. 1229." in visu, per fidelem doctrinam conforfcant in gustu," per opinionem bonam recreant in olfactu. De eodem" loco fluvius egreditur, per quern gloriosissimi Thomas" martyris sanguis exprimitur, qui dum vitam mortuis," sanitatem aegrotis, libertatem servis et audaciam timi-" dis contulit, inde1 progrediens in quatuor procul" dubio derivatur capita; cujus miraculorum excellen-" tium signa dum sollicita meditatione discutimus, raras" et insolitas divinse plantationis delicias invenimus." Hujus itaque paradisi custode,2 bonse memorise Ste-." phano, quondam Cantuariensi archiepiscopo, sanctaa" Komanso ecclesise cardinal], viro utique pereminentis-" sime donis scientiaa et munere gratise supernis caris-" matibus delibuto, erepto de carnis ergastulo, et ad" paradisi cselestis jocunditatem et requiem, sicut spe-" ramus et credimus, evocato, dilecti filii Cantuariensis" conventus electionem celebratam ab eis de Waltero," monacho Cantuariensi, nobis praesentare curarunt; qua" post cognita electionis merita, et examinata personse" literatura, justitia mediante, cassata, hominem cul-" minis, quem per vitam et scientiam, intellectum pa-" riter et affectum, 'ad imaginem et similitudinem Dei" conditum, habentem ppr salutarem doctrinam vitae" spiraculum, in paradiso, ut operetur et custodiat" ilium, duximus collocandum, magistrum Richardum," Lincolnise cancellarium, quem tam ex fratrum nos-" trorum, qui eum in scholis noverunt, quam ex vene-" rabilium fratrum nostrorum Roffensis et Coventrensis" episcoporum et aliorum plurium testimonio, virum di-" dicimus eminentis literatures, conversationis honestae," famse integerrimse, excellentissimse industriaD, zelato-" rem animarum et ecclesiasticaa libertatis, Cantuariensis" ecclesise, de fratrum nostrorum consilio, prassentibus" prsefatis episcopis, prseficimus3 in archiepiscopum et

1 Wanting in C. | 3 Prseficiens in D.2 Custodise in D. and C.


A.D. 1229. " pastorem. Quapropter fraternitatem vestram mone-" mus et hortamur, per apostolica scripta mandantes," quatenus, tanquam caritatis filii et devotionis, ipsum," ad honorem omnipotentis Dei et apostolicse sedis et" Cantuariensis ecclesise, recipientes cum humilitate de-" bita et devotione sincera intendatis eidem, et tanquam" patri et pastori animarum vestrarum et metropolitano" vestro obediatis humi liter et devote. Gaudere quidem" debetis in Domino, quod illius gratia principaliter" cooperante, qui inspirando prsevenit et adjuvandol

" prosequitur, provisum est laudabiliter ecclesia vi-" duatse. Data, et castera."

Quomodo terra sancta restituta, est Fredericoimperatori.

Eodem anno Dominus noster Jesus Christus, Salva-tor et omnium sseculorum Consolator, visitans miseri-corditer plebem suam, civitatem sanctam Hierusalem,et terram totam, quam Dominus idem et Redemptornoster, Dei Filius, suo sanguine consecravit, precibusuniversalis ecclesise, generaliter populo Christiano,specialiter vero Romanorum imperatori restituitFrederico. Fuit autem aliquid beneplacitum Dominoin populo suo, qui exaltat mansuetos in salutem, utfaceret vindictam in nationibus et dissensiones ingentibus Saracenis. Erat enim in diebus istis Solda-nus Babylonise domesticis undique prseliis tarn gravi-ter oppressus, quod, ne minus sumceret ad plura,coactus est cum imperatore mediantibus treugis de-cennalibus componere, ac terram sanctam populo sinesanguinis effusione reddere Christiano. Sicque mis-sum est a Domino bellum bonum, ut rumperetur paxmala; sed hujus gratise divinse beneficium, ut legenti

1 Adjuvantem in D.


clarius illucescat, literas legat Komani imperatoris A.D. 1229.auro bullatas, quas Henrico Anglise regi in hsec verbadirexit:

JEpistola imperatoris ad regem Anglorum deprcemissis.

" Fredericus, Dei gratia Romanorum imperator, sem-" per augustus, Hierusalem et Sicilise rex, carissimo" amico suo Henrico, Anglorum regi, salutem et sin-" cersD dilectionis affectum. Lsetentur et exultent" omnes in Domino, et glorientur pariter recti corde," qui, ut notam faceret potentiam suam, non in equis" aut curribus gloriatur, mine dedit sibi gloriam in" paucitate virorum, ut cognoscant et intelligant omnes," quod ipse sit gloriosus in majestate, terribilis in" magnificentia, mirabilis in consiliis super filios homi-" num, pro voluntate sua tempora mutans et diver-" sarum corda gentium in unum convertens, cum in" paucis diebus istis miraculose potius quam fortitudine" illud negotium sit peractum, quod a longis tern-" poribus retroactis multi principes et diversi orbis" potentes non in multitudine gentium nee per vires" quantumcunque grandes, nee per metum aliquem," facere hucusque modo quolibet potuerunt. Ne igitur" desiderium veMrum longus sermo diu teneat in sus-" penso, sanctitati vestrse cupimus esse notum, quod" nos habentes spem nostram in Deo firmiter, et cre-" dentes quod Jesus Ohristus Filius ejus, pro cujus" servitio corpus et animas exposuimus sic devote," nos in tarn ignotis et remotis regionibus non relin-" queret, quin saltern pro honore et gloria et Jaude" sua consilium et auxilium nobis tribueret salutare;" in ipsius autem nomine ab Achon procedentes" fiducialiter quinto decimo die mensis Novembris" proximo prseteriti prospere venimus apud Jopen, ut," castro loci ejusdem resedificato fortiter ut decebat,


A.D. 1229.« in Hierusalem sanctam civitatem eundi postmodum," (< tarn nobis quam omni populo Christiano, non solum

" facilior, immo brevier et seeurior, pateret accessus." Igitur sub fiducia divines spei nobis apud Jopen" existentibus, et super reaedificatione castri, prout" exigebat negotii necessitas et causa Christi, inten-" dentibus magnifice, ut ducebat, dum a nobis et" peregrinis omnibus sollicite agerentur hsec omnia," de Soldano Babyloniae ad nos, et a nobis ad Sol-" danum eundem, nuntii plures et pluries venerunt et" redierunt hinc inde; ipse etenim et alius Soldanus," qui Raphat dicitur, frater ejus, apud civitatem" Gazam diffusum habentes exercitum dieta una dis-" tabant a nobis; ex alia vero parte in civitate" Sichen, quse Neapolis vulgo nominatur et in cam-" pestribus locis sita est, Soldanus Damasci, nepos" eorum, cum innumera multitudine militum et pedi-" turn gentis suse prope nos et Christianos ad unam" dietam similiter morabatur. Et cum de restitutione" terras sanctse ab alterutra partium tractaretur, tan-" dem Jesus Christus, Dei Filius, devotam patientiam" nostram et patientem devotionem ex alto respiciens," compatiendo misericorditer nobis in seipso, sic fecit," quod Soldanus Babylonise Hierusalem civitatem" sanctam nobis restituit, locum videlicet ubi stete-" runt pedes Christi, locum etiam ubi veri adoratores" in spiritu et veritate Patrem adorant. Ut enim de" restitutione hujusmodi certos vos faciamus per sin-" gula, noveritis quod non solum1 restitutum est" nobis corpus civitatis prsedictse, sed contrada tota," sicut descendit inde usque ad maritimam castri" Jopen, ut peregrini de csetero processum liberum ad" sepulchrum habeant securumque regressum; hoc" tamen adjecto, quod, cum Saraceni illarum partium" in veneratione maxima templum habeant, ad ado-

1 Wanting in C.


" randum, secundum ritum eorum, ibi in figuram A.D. 1229." peregrinorum illuc frequenter accedant, ipsos de """""•" csetero libere permittamus venire, veruntamen quot" voluerimus et sine armis, nee hospitabantur in civi-" tate, sed de foris, et continue faeta oratione recer" dant.1 Prseterea restituta est nobis civitas Bethleem," et tota terra media inter Hierusalem et civitatem" ipsam; civitas Nazareth, cum tota terra media inter" Achon et ipsam civitatem ; tota terra Turonis, quse" largissima est et ampla, et valde commoda Chris-" tianis; civitas Sydonis, cum tota planitie et per-" tinentiis suis, quse tanto erit de csetero gratior" Christianis, quanto magis necessaria exstitit Sara-" cenis et hactenus fructuosa, maxime cum portus ibi" sit nimis congruus, et inde arma et necessaria multa" ad civitatem Damasci, et de Damasco frequenter ad" Babyloniam portarentur. Et quamvis civitatem" Hierusalem, sicut melius unquam fuit, reajdificare" nobis liceat, secundum pactum, necnon et castram" Jopen, castrum Csesareaa, castrum Sydonis, et cas-" trum sanctso Mariae Teutonicorum, quod fratres" ipsius domus in montana Achon sedificare coeperunt," et ab olim nullo treugarum tempore permissum ex-" stitit Christianis, ipse tamen Soldanus usque ad" finem treugarum, quse inter nos et ipsum per de-" cennium sunt statutse, sedificia vel castra aliqua de" novo facere vel sedificare non debet. Sicque die" Dominica, decimo octavo die mensis Februarii nuper" prseteriti, die scilicet in quo Christus Dei Films a" mortuis resurrexit, et in memoriam resurrectionis" DominicsB a Christianis omnibus tarn generaliter" quam solemniter colitur et veneratur in orbe, con-" cordia hujusmodi hinc inde exstitit juramento fir-" mata. Vere igitur nunc nobis et omnibus illuxisse" denuo visus? est dies ille, in quo angeli cecinerunt,

1 Reddebant in D.; redeant in C. j 2 Visa in D.

368 ROGERI BE WENDOVER

A.D. 1229." <Gloria in excelsis Deo et in terra pax, hominibus"' bonse voluntatis.' Ad recognitionem vero tarn" grandis beneficii tantique honoris, quse, prseter" merita nostra et contra opinionem multorum, ad" perennem misericbrdise suse laudem misericorditer" contulit nobis Deus, et ut in loco sancto suo vitu-" lum labiorum nostrorum personaliter offeremus eidem," noveritis, quod die sabbati, decimo septimo die men-" sis Martii hujus secundse indictionis, cum peregrinis" omnibus, qui nobiscum fideliter Christum Dei Filium" sunt secuti, iutravimus sanctam civitatem Hieru-" salem, et statim, tanquam catholicus imperator," adorato sepulchro Dominico reverenter, sequent! die" coronam portavimus, quam Dominus omnipotens de" throno majestatis suse nos habendam prsevidens de" speciali gratia pietatis suse inter orbis principes nos" rnirabiliter exaltavit, ut sic prosequentibus nobis" tantse dignitatis tripudium, quse nobis competit jure" regni, magis ac magis notorium universis appareat," quod manus Domini fecit hsec omnia; et, cum" miserationes ejus super omnia x opera sint ejusdem," cognoscant orthodoxse fidei cultores de csetero, et" enarrent longe lateque per orbem, quod Ille, qui est" benedictus in secula, visitavit et fecit redemptionem" plebi suse, et erexit nobis cornu salutis in domo" David pueri sui. Sane, priusquam de civitate rece-" damus sancta Hierusalem, de magnifica resedificatione" ipsius turrium ac murorum suorum taliter ordinare" proposuimus, et ita super hsec intendere volumus" diligenter, quod non minor sollicitudo nee diligentia" in absentia nostra habeatur inde, quam si persona-" liter super hoc ipsi essemus prsesentes. Ut autem" haac praesens nostra epistola exultatione sit plena" per totum, et sic limes ejus principio se adaptet in" gaudiis, ut regalem animum pro voto Isetificet, ad

1 Et cum omnia wanting in C.


" incrementum lastitias et totius gaudii praecedentis, A.D. 1229." amicitise vestras cupimus esse notum, quod Soldanus" praedictus omnes captives illos, quos secundum pac-" turn inter Christianos et ipsum habitum tempore" quondam perditas Damietas non reddidit, et alios," qui postea capti fuerunt, restituere nobis debet" modo. Data apud civitatem sanctam Hierusalem" decimo septimo die mensis Martii, anno Domini" millesimo ducentesimo vicesimo nono."

De signis prcecedentibus hanc restitutionem terrcesanctce.

Notandum vero est in hac terras promissionis etHierusalem sanctas civitatis restitutione populo Chris-tiano, quod sicut ante hoc generale gaudium et totiusChristianitatis tripudium, astronomi Tholetani scripse-runt de planetarum concursu et ventorum tam hor-

jrendum diluvium, ita quod starent simul cum terrasmotu et eclipsi, tam solis quam lunaa, velut paulosuperius in gestis hujus anni scriptum est, eodemmodo ante ejusdem terras sanctae et crucis Dominicaecaptionem a Salaadino, viro perfido et cruento, alii,qui tune fuerunt astronomi ejusdem civitatis, scripse-runt domino papas dementi sub hac forma : "Ab" anno praesentis incarnationis Domini nostri Jesu" Christi, qui est millesimus centesimus septuagesimus" nonus, usque in septem annos, mense Septembri," sole existente in Libra et cauda Draconis, erit, si" Deus pati voluerit, conventio planetarum in Libra" et cauda Draconis, id est admirabilis non mutabilium" rerum mutationis significantia. Sequetur terras mo-" tus terribilis, et destruentur loca consueta perditionis" per Saturnum et Martem, manentes in signis atris" et mortalitas et infirmitas. Ostendet etiani ea con-" junctio ventum validum, denigrantem aerem et ob-" scurum reddentem, venenis infectum, et in vento

U 51972. A A


A.D. 1229." sonus .erit terribilis destruens corda hominum; et a" regionibus arenosis sabulonem accipiet et arenis" civitates proximas in planitie sitas cooperiet, efc" primo civitates orientis le Mech, et Babylonem et" omnes civitates1 proximas locis arenosis; milla qui-" dem evadet, quae arenis et terra non operiatur." Signa autem hujus rei hsBC prsecedent; erit in eodem" anno, antequam planetae conveniant in Libra, eclipsis" solis, qua totum corpus ejus obscurabitur, et in" oppressione prsecedenti luna tota eclipsim patietur;" et erit eclipsis solis ignei coloris et deformis, osten-" dens majorum bellum futurum cum effusione san-" guinis prope fluvium in terra orientis et similiter" in terra occidentis; et cadet dubietas et ignorantia" inter Judseos et Saracenos, donee relinquant penitus" synagogas et mahumerias suas, et eorum secta jussu" Dei penitus destruetur et annihilabitur; unde vobis" notum sit, ut, quando eclipsim videritis, de terra*' exeatis cum omnibus vestris."

Quod propter peccata hominum crux olim et terrasancta captce erant a Salaadjino.

Erat autem in diebus illis multa malitia hominumsuper terram, ita "quod corruperat fere omnis caro" coram Domino viam suam;" jam enim eo usqueflagitiorum consuetude proruperat in populo, ut omnes,abjecto erubescentise velo, palam et passim ad turpiadeclinarent. Csedes, rapinas, adulteria, immunditias,mendacia, proditiones, dissolutiones ad turpia, longumest enumerare, praecipue nobis, qui res gestas describerefestinamus.2 Veruntamen cum hostis ille antiquuscorruptionis spiritum longe lateque disseminasset inorbe, specialius tamen Syriam occupavit, et unde

1 Orientis . . . . civitates want- I 2 Destinamus in C.ing in C. |


caeterse regiones susceperant religionis exordium, inde A.D. 1229.tune totius immunditise sumebant exemplum. Hincigitur Dominus et Salvator mundi, terrain nativitatis,passionis et resurrectionis suse in turpitudinis abyssumcorruisse conspiciens, hsereditatem suam sprevit, etvirgam furoris sui, videlicet Salaadinum, in obstinategentis permisit exterminium debacchari; maluit enimterram sanctam per aliquantulum temporis spatiumprofanis gentium ritibus aneillari, quam illos diutiusflorere, quos ab illicitis nullius honestatis compescebatrespectus. Hanc autem futures demolitionis instantiamcasus prsBnosticabant diversi, fames scilicet valida,terrse motus frequens, tam lunse etiam quam Solarisdefectus; sed et ventus ille validus, quam de plane-tarum concursu cum mortalitate et aeris intemperieastronomi Tholetani ex stellarum inspectione prsenun-tiaverant futurum, in hujus rei significationem proculdubio commutatus migravit; vere enim ventus eratvalidus, qui quatuor mundi cardines concussit, ac or-bem universum ex gentibus excitandum in seditioneset prselia ac terras sanctae exitium prsemonstravit.Mansit autem sub potestate inimicorum Christi civitassancta Hierusalem et terra promissionis tota, cumvivifica cruce Dominica, per annos quadraginta duos,usque in annum prsesentem, qui est ab incarnationeDomini millesimus ducentesimus vicesimus nonus,quando venit tempus miserendi Domini, ut respiceretin orationes humilium et resedifiearet Syon, ut vide-retur in gloria sua, in loco videlicet sanctse nativitatis,passionis et resurrectionis suse, et audiret gemituscompeditorum et absolveret jBlios peremptorum. Vereet absque omni ambiguitate audivit Dominus gemituscompeditorum in kac restitutione terrae sanctse, quseistis diebus facta est per diligentiam imperatoris Fre-derici, cooperante dementia divina : dum per pactuininter ipsum habitum et Babyloniss Soldanum omnescaptivi, qui erant in paganismo compediti et ad vilis-

A A 2


A.D. 1229. sima quselibet servitutis genera addicti, modo a jugoservitutis liberati venerunt in sanctam civitatem Hieru-salem efc apparuerunt multis, et, factis orationibus inlocis venerabilibus sanctse civitatis, reversi sunt perdiversas orbis partes in regiones suas, laudantes etbenedicentes Deum in omnibus, qni audierant et vide-rant, quse fecit Dominus mirabiliter et ostendit eis.

De reconciliatione sanctce civitatis Hierusalem etaliorum, locorum.

Ingressus est igitur, ut dixinius, sanctam civitatemHierusalem exercitus Christianus, et patriarcha cumepiscopis suis suffraganeis nmndificavit templum Dominiet ecclesiam sancti sepulchri, sanctseque resurrectionisejusdem, cum aliis ecclesiis venerabilibus civitatis ;abluentes pavimentum et parietes aqua benedicta, etagentes processiones in hymnis et canticis, reconcilia-verunt Deo loca universa diuturnis infidelium sordibusprophanata; verum quamdiu imperator, qui excommu-nicatus erat, intra urbis mosnia moram fecit, nullusprselatorum in ea missam celebrare prsesumpsit. Ma-gister tamen Walterus, frater quidam de ordine Prse-dicatorum, vir religiosus, providus ac discretus, qui adomino papa officium prsedicationis in exercitu Christisusceperat, quod multo jam. tempore feliciter impleve-rat, celebravit divina in ecclesiis suburbanis, undedevotionem fidelium plurinium excitavit. Deinde prse-latis singulis, tarn minoribus quarn majoribus, ac virisreligiosis, ecclesiis suis sibi restitutis et possessionibus an-tiquis, gaudentibus cunctis super donis cselestibus, qu88prseter spem omnium acciderant, intenderunt unani-miter cum peregrinis omnibus ad reaedificationem civi-tatis, et muros cum fossatis, turresque cum propugnacu-lis, magnis sumptibus ac studiosis laboribus reparantes;nee solum acta sunt haec in civitate sancta Hierusalem,sed et in omnibus civitatibus et castellis illius terrse,

FLORES HISTOE1ARUM. 373

quam Dominus Jesus Christus suis sanctis pedibus A.D. 1229.calcavit et suo sacro sanguine consecravit. "—"

Hie ponuntur quidam excessus, in quibus papa ostenditi/mperatorem esse reum.

Venit eodem tempore in Angliara magister Stepha-nus, domini papse capellanus et nuntius ad regemAnglorum, missus ut colligeret decimas domino papsea nuntiis ipsius regis Bomse promissas ad guerramsuam sustinendam contra imperatorem Romanorumsusceptam; audierat enim idem papa de imperatoreprsefato multa detestanda, quse faciebat contra legemChristianam, quorum tenorem in scriptuni redigensper diversas orbis partes literis apostolicis publicarecuravit. Proposuitl contra eum in primis, quod in di.eannunciationis beatse Mariae, cum esset excommunica-tus, intravit ecclesiam sancti sepulchri in Hierusalemet ibi ante majus altare propria manu sese coronavit,et ita coronatus resedit in cathedra patriarchatus etibi praedicavit populo, excusando malitiam suam etaccusando ecclesiam Rornanam, imponens ei, quod in-juste processerat contra eum ; et sic egressus abecclesia in comitatu satellitum suorum, sine omnipersona ecclesiastica, portavit coronam usque ad pala-tium Hospitalis. Item in palatio suo Achonensi fecitconvivari Saracenos, et fecit eis habere mulieres Chris-tianas saltatrices ad ludendum coram eis, et2 ut dice-batur, commiscebantur eis. Item, fbedus quod iniitcum Soldano, nemo scivit qua conditione tractatumfuit inter eos, nisi ipse solus; veruntamen manifestevidebatur, quod magis approbaret, secundum quodperpendi poterat per gestus exteriores, legem Sarace-

1 Proponit in C. J 2 Quse etiam in C,

374 KOGERI DE WENDOVEE

A.D. 1229. norum, quam legem fidei nostraa, quia in multis ritusipsorum imitatus est. Item, in scripto quod est interipsum et Soldanum, quod lingua Arabica appellatur"mosepha," continetur, quod, durantibus treugis, ipsejuvabit eum contra omnes homines Christianos etSaracenos, et e converso Soldanus ipsum. Item, spo-liavit canonicis sanctse crucis in Achon a quibusdamredditibus, quos recipere debebant in portu Achonensi.Item, spoliavit archiepiscopum Nichossiensem in Cypro.Item, protexit quendam episcopum Suraniorum poten-tia seculari, contra patriarcham, ab excommunicato etschismatico ordinatum. Item, spoliavit canonicos sanctiSepulchri oblationibus ipsius sepulchri, et patriarchamoblationibus Calvarise loci et loci Golgatha, et cano-nicos sancti Templi oblationibus suis, et per manussatellitum suorum fecit omnes oblationes istas colligere,propter quod factum frater Walterus excommunicaviteum in civitate Hierosolymorum et omnes satellitessuos. Item, in die Palmarum praedicatores de pulpito,ubi prsedicabant, viliter et violenter fecit dejici etcrudeliter tractari et incarcerari. Item, infra passio-nem Domini obsedit patriarcham et episcopos Winto*niensem et Exoniensem et Templarios in domibus suis,et, cum vidisset se non posse prsevalere, confususdimisit. His igitur de causis, licet alise non • desint,quicquid egit in terra sancta pro nihilo reputansdominus papa movit guerram contra ipsum, asserensjustum esse et fidei Christianas necessarium, ut tamvalidus ecclesise persecutor a fastu imperii depellatur;et, quod his omnibus detestabilius est, contra matremsuam sanctam Romanam ecclesiam tam gravem exci-tavit persecutionem, quod castella ejus cum terris etpossessionibus occupavit, et velut hostis publicusdetinet occupatas.


De decimis Oregorio papce ab Anglia collatis.Per idem tempus, cum magister Stephanus, domini A.D. 1229.

papse cancellariusl et nuntius, regi Anglorum negotiaipsius papae et sui causam adventus ostendisset, fecitrex convenire apud Westmonasterium Dominica, quacantatur " Misericordia Domini," archiepiscopos, epi-scopos, abbates, priores, Templarios, Hospitalarios,comites, barones, ecclesiarum rectores, et qui de setenebant in capite, ad locum praofixum et diem, utaudirent negotia memorata et de rerum exigentiiscommuniter tractarent ibidem. Omnibus igitur con-gregatis, tarn laicis quam prselatis, et eorum subjectis,magister Stephanus coram omnibus recitavit literasdomini papse, in quibus exigebat decimas omniumrerum mobilium de tota Anglia, Hibemia et Wallia,ab universis laicis et clericis, ad guerram suam &usti-nendam, quam contra Bomanum imperatorem suscepe-rat Fredericum. Ostendit autem in literis memoratis,quod ipse solus hanc expeditionem susceperat prouniversali ecclesia, quam dictus imperator jam diuexcommunicatus et rebellis subvertere nititur, sicutevidentibus apparet indiciis; unde, divitise sedis apbs-tolicse cum non sufficiant ad ipsum exterminandum,necessitate compulsus ab universis ecclesise filiis im-plorat auxilium, per quod expeditionem incnoatam etin parte jam feliciter prosperatam perducere valeatad desideratum effectum. Persuadet denique dominuspapa, in conclusione negotii, singulis ecclesise membris,quatenus sicut filii naturales ecclesise Komanse, qusemater est omnium ecclesiarum, potenter subveniant,ne, quod absit, ipsa deficiente, membra cum capitesuccumbere videantur. His et aliis in hune modumin authentic© domini papse patenter expressis, persuasitmagister Stephanus omnibus qui aderant, ut consen-

1 Capellanus in C.


A.D. 1229. tirent, allegans honorem et commodum; quse possentx

exinde obtemperantibus provenire. Kex autem Anglo-rum, a quo cseteri omnes sperabant habere defensionisauxilium, qui Romse per procuratores suos, ut supra-dictum est, ad decimas solvendas fuerat obligatus, nonpotuit contradicere; et, cum nihil responderet, visusest tacendo consensum praebere. Comites vero etbarones ac laici omnes plane decimas se daturos con-tradixerunt, nolentes baronias suas vel laicas posses-siones Romanse ecclesise obligare. Episcopi quoque,abbates, priores et alii ecclesiarum praelati, post triumvel quatuor dierum deliberationem et murmurationemnon modicam, tandem consenserunt, metuentes excom-municationis sententiam vel interdicti sibi inferri, simandatis apostolicis obviarent. Tune magister Ste-phanus praelatis omnibus literas domini papae procu-ratorias ostendit, quibus idem papa ipsum ad dictasdecimas colligendas procuratorem constituerat, ut nonseeunduin taxationem factam in vicesima, quse pauloante regi data fuerat pro libertatibus obtinendis, sedsecundum quod melius possunt, ad commodum dominipapae, et uberius omnia bona et mobilia singulorumtaxari; videlicet de omnibus redditibus, proventibus,fructibus carrucarum, oblationibus, decimis, riutrimentisanimalium et fructibus, et de omnibus obventionibusecclesiarum vel aliarum possessionum, quocumque no-mine censeantur, non aliquibus debitis vel expensisaliqua occasione deductis. Habuit etiam ex eisdemliteris auctoritatem contradictores excommunicandi etecclesias interdicendi; unde, constitutis procuratoribussuis in singulis comitatibus regni, omnes illos excom-municavit, qui circa decimas ipsas reddendas veltaxationem faciendam per se, vel per alium, colludium,pactum iniquum, subtractionem vel fraudem aliquamduxerint faciendam. Et, quoniam negotium festinum

1 Qui posset in D.


exigebat auxilium, prselatis omnibus et aliis sub pcena A.D. 1229.excommunicationis indixit, ut vel mutuo, vel alio quo-cumque modo, pecuniam perquisitam sibi traderentindilate, ut earn domino papse incontinent! transmit-terent, eandem postmodum, decimis singulorum ritetaxatis, plenarie recepturi. Erat enim idem papa totet tantis involutus debitis, ut, unde bellicam quamsusceperat expeditionem sustineret, penitus ignoraret.Et sic soluto concilio, murmurantibus cunctis, reees-serunt.

De exactione gravissima dictarum decimarum.Et, his ita gestis, misit incontinent! literas suas

magister Stephanus ad singulos episcopos, abbates,priores et cujuscumque professionis viros religiososregni, sub poena interdict! et excommunicationis prse-cipiens, ut tali die tantam peeunise summam sibitransmitterent de moneta ad pondus denarii probataet nuper fabricata, ut inde creditoribus domini papsesatisfacere posset et ipsi poenas evaderent interdict!;erat enim in hujus rei exsecutione adeo improbusexactor, ut etiam de frugibus autumn! futuri, quseadhuc in herba crescebant, singulos compelleret deci-marum sibi pretium exhibere. Prselati vero, aliudremedium non habentes, calices eucharistias, et aliasacra altaris vasa, qusedam1 vendiderunt, nonnulla inpignus sub fcenore posuerunt. Continuis maledictioni-bus, sed occultis, repleta est terra, imprecantibuscunctis, quod nunquam talis exactio suis fiat exaeto-ribus fructuosa, Solus comes Cestrensis Kanulphus,nolens terram suarn redigere in servitutem, non per-misit de feodo suo viros religiosos vel clericos decimasmemoratas conferre, quamvis Anglia et Wallia, Scotiaet Hibernia ad solutionem compellantur. Hoc autem

1 Quidam in D.

S78 KOGERI DE WENDOVEK

A.D. 1229. multis in hae decimatione solatium prsestabat et leva.-men, quod regna transmarina et longe posita non suntab ista exactione quieta. Cumque tandem istarumplenitude divitiarum ad summum pontificem pervenis-set, ipse Johanni de Breisnes et aliis militias susepfincipibus ita affluenter eas distribuit, quod gravitercessit in damnum imperatoris, dum municipia ejus etcastella in ejus absentia subvertebant.

Eodem anno magister Kobertus de Bingeham, Sares-biriensis electus, apud Septoniam munus consecrationissuscepit, sexto kalendas Junii, per manum Willelmi,Wigorniensis episcopi, adstantibus episcopis, JocelinoBathoniensi, et Alexandro Coventrensi

Eodem tempore rex Anglorum Henricus, in diePentecostes, Johannem filium Huberti, Angliae justi-ciarii, cingulo militari donavit tertio nonas Junii.

'. ! De consecratione Richardi Cantuariensis,. RogeriLondinensis et Hugonis Eliensis, episcoporum.

Eodem tempore, in die sanctse Trinitatis, convenien-tibus Cantuariensis ecclesise suffraganeis apud eandemcivitatem, consecratus est magister Eichardus, Cantua •riensis electus, per manum Henrici, Eoffensis episcopi,sine pallio, ita quod non licuit ei vel ordines celebrarevel ecclesias dedicare. Consecrati sunt etiam cum eoeadem die, per ministeriuin ejusdem episcopi,1 ante majusaltare in ecclesia sanctse Trinitatis, Rogerus electusLondoniensis et Hugo Eliensis, quarto idus Junii.

De magno apparatu regie Anglorum ad transfretan-dum congregate.

Sub eisdem diebus, instante festo sancti Michaelis,rex Anglorum Henricus congregavit apud Portesmuetotam nobilitatem regni Anglise, comites, videlicet,

1 Wanting in C.


barones efc milites, cum tanta equitum ae peditum A.D. 1229,turba, quantam nullus antecessorum suorum aliquocredetur1 tempore congregasse ; ubi etiam veneruntad eum de regionibus Hibernise, Scotiso, Wallise etGalwallise tanta militum et armatorum multitude,quod admiration! omnibus habebantur; proposuit nam-que rex cum tanta armatorum copia transfretare, utterras, quas pater amiserat, in suum dominium revo-caret. Demum, cum principes et mareschalli militiseregis ad naves venissent, ut victualia ingererent etarma, adeo paucas invenerunt naves, ut non sufiicerentad medietatem exercitus transferendum; quod verbumcum ad regis notitiam pervenisset, iratus est vehe-menter et crimen totum in Hubertum de Burgo, jus-ticiarium, refundere curavit, et, audientibus cunctis,vocavit eum senem proditorem, improperans ei, quodhunc procuravit defectum pro quinque millibus rnarcis,quas a regina Francorum acceperat, ut suum proposi-tum impediret, et gladium quasi furia invectus rexeducens voluit justiciarium interficere; sed comes Ces-trensis Ranulphus, et alii qui aderant, sese interponen-tes ipsum a mortis discrimine servaverunt; at ille aregis prsesentia se" subtraxit, donee iram rex depositamanimi mitigaret. Applicuit interea in portu illo comesBritannise Henricus septimo idus Octobris, qui regemconducere debuit in terrain suam sub salvo conductu,2

sicut condictum fuerat inter eos et sacramento firma-tum ; sed idem comes, cum aliis sapientibus de exer-citu, regi dederunt consilium, ut negotium differretinceptum usque ad sequens Pascha, quia periculosumerat tempore hyemali iter tarn arduum expedire; quoaudito, rex licentiam dedit omnibus ad propria rever-tendi, et justiciarius cum rege pacificatus est. Comesautem Britannise regi fecit homagium contra omneshomines de Britannia; et rex reddidit ei totum jus

1 Creditur in C. | 2 Condictum in D.


A.D. 1229 suum in Anglia, et, datis ei quinque millibus marcisad custodiam terrae suse, remisit eum in regionemsuam.

Eodem anno Kichardus, Cantuariensis archiepisco-pus, pallium sibi a domino papa transmission suscepitnono kalendas Deeembris, et apud Cantuariam in ec-clesia cathedrali, prsesente rege et suffraganeis epi-scopis, divina cum ipso pallio celebravit.

De quodam foeneratore male mortuo.

Erat hoc tempore in minori Britannia foeneratorquidam, qui pecuniam suam tribuens ad usuram im-mensum nummorum congregavit acervum. Hie, cummultotiens ab episcopo1 loci increparetur, quod nonlicebat sibi de usuris rem augere, noluit audire epi-copum, sed, licet non recte, strenuus rem augebat;cumque tandem ab episcopo incorrigibilis videretur,excommunicavit eum et ab unitate fidelium segre-gavit, quod ille parvipendens excommunicatus nonmulto post vitam miserabiliter terminavit. Quo sineviatico et confessione defuncto, uxor ejus et filii ve-nerunt ad presbyterum villse, rogantes ut corpus de-functi more ecclesiastico sepeliret; presbyter autemhoc facere recusavit, eo quod excommunicatus deces-sit, prsecipiens ut in bivio extra villam sepelirenteum. Uxor autem defuncti hoc audiens venit adcornitem cum filiis, querimoniam coram eo deponens,quod presbyter iJle parochianum defunctum noluitsepelire, causam reticens, quod excommunicatus obiis-set. At comes contra presbyterum in iram versusjussit ministris suis, ut euntes ad presbyterum exparte sua prseciperent, quatenus mortuum sepeliret;quod si facere contradiceret, ipsum vivnm cum mortuosepelirent ligatum. Hoc cum factum Juisset, omnes

1 Wanting in C.


episcopi Britannise ipsura comitem sub anathemate A.D. 1229.concluserunt; unde suborta inter eos discordia, epi-scopi illi a comite omnes in exilium sunt expulsi, etcomes excommunicatus remansit, donee sententia con-firmaretur a papa.

Quod Fredericus, Romanorum imperator, reversus estin terram suam.

Eodem anno, cum Fredericus, Romanorum impera-tor, terram sanctam Christianitati restituisset et treu-gas decennales a Soldano Damasci impetratas jura-mento Line inde confirmasset, in die inventionissanctse Crucis naves ascendit, ut, transito mari Medi-terraneo, reverteretur in terram suam; sed quoniamaudierat, quod a Johanne de Breisnes insidise sibiparabantur in portubus cismarinis, inconsulte timuitapplicare, et, ne de ejus captione gauderent inimiciillius, in tuto loco applicuit, prsemissis exploratoribussuis, qui conduxerunt ilium ad portum securitatis etsalutis. Cum autem prospere in Sicilia applicuissetcum modico comitatu, audivit quod semuli ejus jamcastella multa subjugaverant et municipia, et quodetiam per terras imperil liberum haberent discursum,cum non esset qui eis obviaret; sed, cum tandemejus divulgaretur adventus, confluebant ad eum homi-nes imperii naturales, qui per fidelitatem ei fuenmtastricti, quibus vallatus et ex aliis adventantibusconfortatus audacter' prorupit in hostes et terrasamissas ac castra coepit paulatim revocare.

Quod rex Anglorum ad Natale fuit apud Nboracum.Anno Domini MCCXXX. rex Anglorum Henricus ad A,D. 1230.

Natale tenuit curiam suam cum rege Scotorum apud "~~"Eboracum, quern ad illud festum invitaverat, prsesentearchiepiscopo civitatis, cum comitibus, baronibus,


A.D. 1230. militibus et familia magna nimis, ubi dicti regesmulta distribuebant festiva suis militibus indumenta.Rex autem Anglorum prodiga liberalitate regi Scoto-rum contulit equos pretiosos, cum annulis multis acgemmis ; atque, festo per triduum continuato, epula-bantur quotidie splendide, tantam solemnitatem inexultatione et laetitia celebrantes. Die autem. quarto,concione soluta, rex Scotorum in suam revertiturregionem,1 rex Anglorum Londonias properabat.

Contigit eodem tempore, in die scilicet conversionissancti Pauli, in urbe Londoniarum, dum episcopuscivitatis in ecclesia cathedrali ante majus altare staretinfulatus ad celebrandum divina, prsesente populocivitatis ob honorem beati Pauli congregate, quodtanta subito in aere facia est nubium densitas etSolaris obnubilatio claritatis, ut vix socius socium inecclesia videre posset. Admirantibus cunctis et diemjudicii suspectum habentibus, facta est repente toni-trui adeo horribilis super ecclesiam concussio, ut ipsaecclesisB fabrica tota cum turri eminentissima supercapita omnium ruere videretur. Ex ilia autem colli-sione nubium tanta fulminis exivit coruseatio, ut totaecclesia intus ignea videretur; nee defuit foetor interhsec omnia, sed ita intolerabilis habebatur, ut omnesqui aderant exstingui timerent, sicque ad millia utri-usque sexus hominum, qui in ecclesia erant, nihilverius quam mortem suspicantes, rapido cursu mona-sterio exierunt attoniti et corruentes in terrain sinesensu aliquandiu permanserunt. Solus ex omnimultitudine episcopus, cum uno tantum diacono,ante majus altare sacris vestibus indutus remansitintrepidus exspectans Domini voluntatem. Aere tan-dem purgato, cum omnis multitude evadendi fiduciamconcepisset et ecclesiam iterum fuisset ingressa, epi-scopus residuum missse devote complevit. Facta est

1 Et inserted in G. •


autem super hoc easu totius civitatis non modica A.D. 1230.admiratio, metuentibus cunctis, ne magnum aliquid etinsolitum prognosticaret futurum.

Eodem anno, tempore Quadragesimal!, irnperatorRomanus contra hostes suos ita invaluit, quod castrasua et jura omnia ad imperium spectantia potenterrevocavit; quoseumque in castellis suis ex adversariiscepit, aut vivos excoriavit, aut patibulo suspendit.Johannes vero de Breisnes, qui hostis ejus erat pub-licus, metuens incidere in manibus illius, fugit inGallias ad natale solum. Et sic, mediantibus amiciset viris religiosis, statutse sunt treugse inter dominumpapam et ipsum imperatorem, quousque in aliquampacis formam convenirent.

Per idem tempus Willelmus de Brausia, vir nobiliset potens, a Loelino, principe Walliarum, patibulosuspensus est mense Aprilis, cum uxore ejus, ut dice-batur, in adulterio deprehensus.

Eodem tempore, ad exactionem regis, archiepiscopi,episcopi, abbates et priores per Angliam totam regieidem pecuniam dederunt non modicam, quasi per earnsubtracta patri suo jura posset revocare in partibustransmarinis. Gives Londonienses pro eodem negotioad redemptionem gravissimam sunt compulsi; Judseietiam tertiam partem rerum suarum omnium, vellentnollent, regi persolverunt.

Quod rex Anglorum cum exercitu transiit inBritanniam.

Rex Anglorum Henricus in solemnitate Paschaliapud Radingum congregavit exercitum copiosum valde,omnium videlicet nobilium regni, qui sibi debebantservitium militare, et aliorum innumerabilium ex regio-nibus diversis, qui inde castra movens ad portum dePortesmue pridie kalendas Maii cum universa multi-

384 EOGERI DE WENDOVEB

A.D. 1230. tudine sua naves ascendit. Rex autem,1 procurantibusnautis suis, in Britannia applicuit apud sanctum Mau-loum quinto nonas Maii; multi quoque de exercituregem sequi non valentes diversis applicuerunt in locis,sed, Deo id procurante, absque laesione ac rerum dimi-nutione onines ad regem in Britannia pervenerunt.Comes autem Britanniae regem reverenter et cumhonore suscipiens tradidit ei municipia regionis illiuset castella, nobilesque Britanniae multi ad eum veni-entes homagia fecerunt et fidelitatem ei juraverunt;Andreas tamen de Viteri, et alii viri nobiles pauci,ad fidelitatem regis venire contemnentes munieruntcastra sua alimentis et ad pugnam sese viriliter prae-parabant. Rex autem Francorum, cum de adventuregis Anglorum certitudinem didicisset, congregavitexercitum valde copiosum, atque micantibus undiquescutis et vexillis ad Andegaveosem pervenit civitatem,ubi castrametatus ibi moram protraxit non modicam,ut progressum regis Anglorum in Pictaviam prcepedi-ret. Rex vero Anglorum dum apud urbem Nannaten-sem majorem exspectabat adhuc numerum ex diversispartibus adventantium armatorum, rex Francorum cumexercitu suo quoddam debile municipium Hodum appel-latum obsedit, quod ab urbe Nannetis quatuor leucisvix distabat, atque levi conatu illud cepit et subvertit,et ad Andegavensem rediit civitatem.

Eodem anno facta est eclipsis solis, contra morem,summo mane confestim post ortum suum, pridie idusMaii, in Rogationibus, scilicet feria tertia, ita quodagricolse et alii multi, labores mane inchoatos propternimiam obscuritatem relinquentes, stratum repetere etiterum sese sopori dare decreverunt, sed tandem, quasipost unius horae spatium, multis admirantibus, solconsuetam obtinuit claritatem.

Wanting in C.


Eodem tempore dux Saxonise, et regis Anglorum A.D. 1230.consanguineus, veniens in Angliam a civibus London!-ensibus honorifice susceptus est; erat autem idem duxhomo tantse proceritatis et longitudinis, ut, cunctisadmirantibus et quasi ad spectaculum accurrentibus,visum ex ipsius iatuitu refecerunt,

END OF VOL. II.

V

L O N D O N : Printed by E T E E and S P O T T I S W O O D E ,Printers to the Queen's most Excellent Majesty.

For Her Majesty's Stationery Office.[8433.—750.—12/87.]

C A T A L O G U E

or

ENGLISH, SCOTCH, AND IRISH RECORDPUBLICATIONS,

REPORTS OF THE HISTORICAL MANUSCRIPTS.COMMISSION,

AND

ANNUAL REPORTS OF THE DEPUTY KEEPER OFTHE PUBLIC RECORDS,

Printed for

HER MAJESTY'S STATIONERY OFFICE,

And to be purchased,Either directly or through any Bookseller, from

EYRE AND SPOTTISWOODE, EAST HARDING STREET, FLEET STREET, E.G., orADAM AND CHARLES BLACK, 6, NORTH BRIDGE, EDINBURGH; or

HODGES, FIGGIS, & Co., 104, G-RAFTON STREET, DUBLIN.

C O N T E N T S .

CALENDARS OP STATE PAPERS, &c . . . . . .

CHRONICLES AND MEMORIALS OP GREAT BRITAIN AND IRELAND DURING THEMIDDLE AGES . . . . . . . . 9

PUBLICATIONS OF THE EECORD COMMISSIONERS, &c. - - - - 2 7

WORKS PUBLISHED IN PHOTOZINCOGRAPHY - - - - - 29

HISTORICAL MANUSCRIPTS COMMISSION - - - - - -31

REPORTS or THE DEPUTY KEEPER OF THE PUBLIC EECORDS - - * 35

SCOTCH RECORD PUBLICATIONS - - - - - - - 3 9

IRISH RECORD PUBLICATIONS - - - - - - - 4 0

ENGLAND.

CALENDARS OF STATE PAYEES, &0.

[I M PRIMAL 8vo., cloth. Price 15.«. each Volume or Part.]

As far back as the year 1800, a Committee of the House of Commons recom-mended that Indexes and Calendars should be made to the Public Records, andthirty-six years afterwards another Committee of the House of Commons reite-rated that recommendation in more forcible words; but it was not until theincorporation of the State Paper Office with the Public Record Office that theMaster of the Rolls found himself in a position to take the necessary steps forcarrying out the wishes of the House of Commons.

On 7 December 1855, he stated to the Lords of the Treasury that although" the Records, State Papers, and Documents in his charge constitute the most" complete and perfect series of their kind in the civilized world," and although" they are of the greatest value in a historical and constitutional point of view," yet they are comparatively useless to the public, from the want of proper" Calendars and Indexes." Acting upon the recommendations of the Com-niittees of the House of Commons above referred to, he suggested to the Lordsof the Treasury that to effect the object he had in view it would be necessary forhim to employ a few Persons fully qualified to perform the work which he con-templated.

Their Lordships assented to the necessity of having Calendars prepared andprinted, and empowered the Master of the Rolls to take such steps as might benecessary for this purpose.

The following Works have been already published under the direction of theMaster of the Rolls:—CALENDARIUM G-ENEALOGICUM ; for the Reigns of Henry III. and Edward I.

Edited by CHARLES ROBERTS, Esq., Secretary of the Public Record Office,2 Yols., 1865.

This is a work of great value for elucidating the early history of our nobilityand landed gentry.

CALENDAR OF STATE PAPERS, DOMESTIC SERIES, OF THE REIGNS or EDWARD VI.,MARY, ELIZABETH, and JAMES I., preserved in Her Majesty's Public RecordOffice. Editedby ROBERT LEMON, Esq.,F.S.A. (Vols. I. and II.). and by MARYANNE EVERETT G-REEN, (Vols. III.-XIL). 1856-1872.

Vol. I.—1547-1580. , Vol. VII.—Addenda, 1566-1579.Vol. II.—1581-1590,Vol. III.—1591-1594.Vol. IV.—1595-1597.Vol. V.—1598-1801.Vol. VI.—1601-1603. with

Addenda, 1547-1565.

Vol. VIII.—1603-1610.Vol. IX.—1611-1618.Vol. X.—1619-1623.Vol. XI.—1623-1625, with Addenda,

1603-1625.Vol. XII.—Addenda, 1580-1625.

These Calendars render accessible to investigation a large and important massof historical materials. The Northern Eebellion of 1566-67; the plots of theCatholic fugitives in the Low Countries ; numerous designs against QueenElizabeth aad in favour of a Catholic succession; the Gunpowder-plot; therise and fall of Somerset; the Overbury murder; the disgrace of Sir Edward

U 51972. a 2

Coke; the rise of the Duke of Buckingham, &c., and numerous other subjects,few of which have been previously known.

CALENDAR OP STATE PAPERS, DOMESTIC SEMES, OP THE REIGN OP CHARLES I., pre-served in Her Majesty's Public Reqord Office,. Edited by JOHN BRUCE, Esq.,F.S.A., (Yols. I.-XII.); by JOHN BBUCE, Esq., F.S.A., and WILLIAM DOUGLASHAMILTON, Esq., F.S.A., (vol. XIII.); and by WILLIAM DOUGLAS HAMILTON,Esq.,'F.S.A., (Vols. XIY.-XVII.). 1858-1882.

Vol. I.—1625-1626.Vol. II.—1627-1628.Vol. Ill—1628-1629.Vol. IV.—1629-1631.Yd. V.—1631-1633.Vol. VI—1633-1634.Vol. VII.—1634-1635.Vol. VIII—1635.Vol. IX.—1635-1636.

Vol. X.—1636-1637.Vol. XL—1637.Vol. XII.-1637-1638.Vol. XIII—1638-1639.Vol. XIV—1639.Vol. XV.—1639-1640.Vol. XVI.—1640.Vol. XVII—1640-41.Vol. XVIII—1641-43.

This Calendar presents notices of a large number of original documents of greavalue to all inquirers relative to the history of the period to which it refers,many hitherto unknown.

CALENDAR op STATE PATERS, DOMESTIC SERIES, DURING THE COMMONWEALTH, pre-served in Her Majesty's Public Record Office. Edited by MARY ANNEEVERETT GREEN. 1875-1885.

Vol. I.—1649-1649.Vol. 11—1650.Vol. Ill—1651.Vol. IV—1651-1652.Vol. V—1652-1653."Vol. VI—1653-1654.Vol. VII.—1654.

Vol. VIII—1655.Vol. IX.—1655-1656.Vol. X—1656-1657.Vol. XI—1657-1658.Vol. XII—16*58-1659.Vol. XIII—1659-1660.

This Calendar is in continuation of those during the reigns from Edward VI.to Charles I., and contains a mass of new information.

CALENDAR op STATE PAPERS, DOMESTIC SERIES, OF THE REIGN OP CHARLES II., pre-served in Her Majesty's Public Record Office. Edited by MARY ANNEEVERETT GREEN. 1860-1866.

Vol. 1—1660-1661.Vol. 11—1661-1662.Vol. 111—1663̂ 1664.Vol. IV—1664-1665.

Vol. V—1665-1666.Vol. VI—1666-1667.Vol. VII—1667.

CALENDAR OF HOM® OPFICE PAPERS OF THE REIGN OF GEORGE III., preserved inHer Majesty's Public Record Office. Vols. I. and II. Edited by JOSEPHREDINGTON, Esq. 1878-1879. Vol. HI, Edited by RICHARD ARTHURROBERTS, Esq., Barrister-at-Law. 18,81.

Vol. 1—1760 (25 Oct.)-1765. I Vol. Ill—1770-1772.Vol. II.—1766-1769. j

These are the first three volumes of the modern series of Domestic Papers,commencing with the accession of George III.

CALENDAR OP STATE PAPERS relating to SCOTLAND, preserved in Her Majesty'sPublic Record Office. Edited by MARKHAM JOHN THORPE, Esq., of St.Edmund Hall, Oxford. 1858.

Vol. I., the Scottish Series, of the Reigns of Henry VIII., Edward VI.,Mary, and Elizabeth, 1509-1589.

Vol. II., the Scottish Series, of the Reign of Elizabeth, 1589-1603 ; anAppendix to the Scottish Series, 1543-1592; and the State Papersrelating to Mary Queen of Scots.

These volumes relate to Scotland, between 1509 and 1603. In the secondvolume are Papers relating to Mary Queen of Scots during her Detention inEngland, 1568-1587.

CALENDAR OF DOCUMENTS relating to IRELAND, In Her Majesty's Public RecordOffice, London. Edited by HENRY SAVAGE SWEETMAN, Esq., B.A., TrinityCollege ,Dublin,Barrister-at-Law (Ireland); continued by GTTJSTAVUS FREDERICKHANDCOCK, ESQ. 1875-1886.

iJ^*W^« -•-V • -~r -k\

.—1171-1251.Vol. II.—1252-1284.Vol. III.—1285-1292,

Vol. IV.—1293-1301.Vol. V.—1302-1307.

CALENDAR OF STATE PAPERS relating to ICELAND, OF THE REIGNS OF HENRY VIII.,EDWARD VI., MARY, AND ELIZABETH, preserved in Her Majesty's PublicRecord Office. Edited by HANS CLAUDE HAMILTON, Esq., F.S. A. 1860-1885.

Vol. I.—1509-1573. I Vol. III.—1586-1588.Vol. II.—1574-1586. | Vol. IV.—1588-1592.

CALENDAR OF STATE PAPERS relating to IRELAND, OF THE REIGN OF JAMES I., pre-ssrved in Her Majesty's Public Eecord Office, and elsewhere. Edited bythe Rev. C. W. RUSSELL, D.D., and JOHN P. PRENDERGAST, Esq., Barrister-at-Law. 1872-1880.

Vol. IV.—1611-1614.Vol. V—1615-1625.

Vol. I.-1603-1606.Vol. II.—1606-1608.Vol. III.—1608-1610.

This series is in continuation of the Irish State Papers commencing withthe reign of Henry VIII.; but for the reign of James I., the Papers are notconfined to those in the Public Record Office, London.

CALENDAR OF STATE PAPERS, COLONIAL SERIES, preserved in Her Majesty's PublicRecord Office, and elsewhere. Edited by W. NORL SAINSBURT, Esq. 1860-1884.

Vol. I.—America and West Indies, 1574-1660.Vol. II.—East Indies, China, and Japan, 1513-1616.Vol. III.—East Indies, China, and Japan, 1617-1621.Vol. IV.—East Indies, China, and Japan, 1622-1624.Vol. V.—America and West Indies, 1661-1668.Vol. VI.—East Indies, 1625-1629.

. These volumes include an analysis of early Colonial Papers in the PublicEecord Office, the India Office, and the British Museum.

CALENDAR OF LETTERS AND PAPERS, FOREIGN AND DOMESTIC, OF THE REIGN OFHENRY VIII., preserved in Her Majesty's Public Record Office, the BritishMuseum, &c. Edited by J. S. BREWER, M.A., Professor of English Literature,King's College, London (Vols. I.-IV.); and by JAMES GAIRDNER, Esq., (Vols.V., VI., VII., VIII., and IX.) 1862-1886.

Vol. I.—1509-1514.Vol. II. (in Two Parts)—1515-

1518.Vol. III. (in Two Parts)—1519-

1523.Vol. IV.—Introduction.Vol. IV., Part 1.—1524-1526.

Vol. IV., Part 3.—1529-1530,Vol. V.—1531-1532.Vol. VI.—1533.Vol. VII.—1534.Vol. VIII.—1535, to July.VoL IX.—1535, Aug. to Dec.Vol. X.—1536, Jan, to June.

Vol. IV., Part 2.—1526-1528.These volumes contain summaries of all State Papers and Correspondence

relating to the reign of Henry VIII., in the Public Record Office, of thoseformerly in the State Paper Office, in the British Museum, the Libraries of Oxfordand Cambridge, and other Public Libraries ; and of all letter sthat have appearedin print in the works of Bufnet, StrypCj and others* Whatever authenticoriginal Material exists in England Relative to the religious, political, parliamen*tary, or social history of the country during the Telgn of Henry VIII., whetherdespatches of ambassadors, or proceedings of the army, flavy, treasury, orOrdnance, or records of Parliament, appointments of officers, grants from theCrown, &c., will be found calendared in these volumes.

CALENDAR os STATE PAPERS, FOREIGN SERIES, OF THE REIGN OF EDWARD VI., prje-Semd in Her Majesty's Public Record Office, 1547-1558. Edited by W. B,TTJRNBTTLL, Esq., of Lincoln's Inn, Barrister-at-Law, &e. 1861.

CALENDAR OF STATE PAPERS, FOREIGN SERIES, OF THE REIGN OF MAKY, preserved iuHer Majesty's Public Record Office. 1553-1558. Edited by W. B. TURNBULL,Esq., of Lincoln's Ian, Barrister-at-Law, &c, 1861.

The two preceding volumes exhibit the negotiations of the English ambassadorswith the courts of the Emperor Charles V. of Germany, of Henry II. of France,and of Philip II. of Spain. The affairs of several of the minor continental statesalso find various incidental illustrations of much interest. The Papers descriptiveof the circumstances which attended the loss of Calais merit a special notice ;while the progress of the wars in the north of Prance, into which Englandwas dragged by her union with Spain, is narrated at some length. Thesevolumes treat only of the relations of England with foreign powers.

CALENDAR OF STATE PAPERS, FOREIGN SERIES, OF THE REIGN oi1 ELIZABETH,preserved in Her Majesty's Public Record Office, &c. Edited by the Rev.JOSEPH STEVENSON, M.A., of University College, Durham, (Yols. I.-YIL),and ALLAN JAMES CROSBT, Esq., M.A., Barrister-at-Law, (Vols. VIII.-XI.)1863-1880.

Vol. I.—1558-1559. ' Vol. VII—1564-1565.Vol. II.—1559-1560, Vol. VIII.—1566-1568.

Vol. IX.—1569-1571.Vol. X.—1572-1574.Vol. XI.-1575-1577.

Vol. III.—1560-1561.Vol. IV.—1561-1562.Vol. V.—1562.Vol. VI—1563.

These volumes contain a Calendar of the Foreign Correspondence duringthe early portion of the reign of Elizabeth. They illustrate not only theexternal but also the domestic affairs of Foreign Countries during that period.

CALENDAR OF TREASURY PAPERS, preserved in Her Majesty's Public Record Office.Edited by JOSEPH REDINGTON, Esq. 1868-1883.

Vol. IV.—1708-1714.Vol. V.—1714-1719.

Vol. I.—1557-1696.Vol. II.—1697-1702.Vol. Ill—1702-1707.

The above Papers connected with the affairs of the Treasury comprisepetitions, reports, and other documents relating to services rendered to the State,grants of money and pensions, appointments to offices, remissions of fines andduties, &c. They illustrate civil and military events, finance, the administrationin Ireland and the Colonies, &c., and afford information nowhere else recorded.

CALENDAR OF THE CAREAV PAPERS, preserved in the Lambeth Library. Edited byJ. S. BREWER, M.A., Professor of English Literature, King's College,London ; and WILLIAM BULLEN, Esq. 1867-1873.

Vol. I—1515-1574.Vol. 11—1575-1588.Vol. Ill—1589-1600.

Vol. V.—Book of Howth ; Mis-cellaneous.

Vol. VI—1603-1624.Vol. IV.—1601-1603.

The Carew Papers relating to Ireland, in the Lambeth Library, are uniqueand of great importance to all students of Irish history.

CALENDAR ov LETTERS, DESPATCHES, AND STATE PAPERS, relating to the Negotia-tions betAveen England and Spain, preserved in the Archives at Simancae,and elsewhere. Edited by G-. A. BERGENROTH. 1862-1868.

Vol. I.—Hen. VII.—1485-1509.Vol. II—Hen. VIII—1509-1525.Supplement to Vol. I. and Vol. II.

Mr. Bergenroth was engaged in compiling a Calendar of the Papers relatingto England preserved in the archives of Simancas in Spain and the correspond-ing portion removed, from Simancas to Paris. Mr. Bergenroth also visitedMadrid, and examined the Papers there, bearing on the reign of Henry VIII.The first volume contains the Spanish Papers of the reign of Henry VII.; thesecond volume, those of the first portion of the reign of Henry VIH. TheSupplement contains new information relating to the private life of QueenKatherine of England; and to the projected marriage of Henry VII. with QueenJ uana, widow of King Philip of Castile, and mother of th« Emperor Charles V*

CALENDAR OF LEITERS, DESPATCHES, AND STATE PAPERS, relating to the .Negotia-tions between England and Spain, preserved in the Archives at Shnancas,and elsewhere. Edited by DON PASCUAL DE GTAYANGOS. 1873-1886.

Vol. III., Part 1.—Hen. VIII.—1525-1526.Vol. III., Part 2.—Hen. VIII.—1527-1529.Vol. IV., Part 1.—Hen. VIII.—1529-1530.Vol. IV., Part 2.—Hen. VIII.—1531-1533.Vol. IV., Part 2.—continued.— Hen. VIII.—1531-1533.Vol. V., Part 1.—Hen. VIII.—1534-1536.

Upon the death of Mr. Bergenroth, Don Pascual de Gayangos was appointedto continue the Calendar of the Spanish State Papers. He has pursued asimilar plan to that of his predecessor, but has been able to add much valuablematter from Brussels and Vienna, with which Mr. Bergeuroth was unacquainted.

CALENDAR OF STATE PAPERS AND MANUSCRIPTS, relating to ENGLISH AFFAIRS,preserved in the Archives of Venice, &c. Edited by RAWDON BROWN, Esq.1864-1884.

Vol. I.-1202-1509.Vol. II.—1509-1519.Vol. III.—1520-1526.Vol. IV.—1527-1533.

Vol. V.—1534-1554.Vol. VI., Part I.-1555-1556.Vol. VI., Part II.—1556-1557.Vol. VI., Part III.—1557-1558.

Mr. Rawdon Brown's researches have brought to light a number of valuabledocuments relating to various periods of English history ; his contributions tohistorical literature are of the most interesting and important character.

SYLLABUS, IN ENGLISH, OF RYMER'S FCEDERA. By Sir THOMAS DTJFJUS HARDY,D.C.L., Deputy Keeper of the Public Eecords. Vol. I.—Will. l.-Edw. ID .1066-1377. Vol. II.—Eic. Il.-Chas. II. 1377-1654. Vol. III., Appendix andIndex. 1869-1385.

The " Fcedera," or " Kymer's Foedera," is a collection of miscellaneous docu-ments illustrative of the History of Great Britain and Ireland, from the NormanConquest to the reign of Charles II. Several editions of the "Fcedera" havebeen published, and the present Syllabus was undertaken to make the contentsof this great .National Work more generally known.

REPORT OF THE DEPUTY KEEPER OF THE PUBLIC RECORDS AND THE REV. J. S. BREWERTO THE MASTER OF THE ROLLS, upon the Carte and Carew Papers in theBodleian and Lambeth Libraries. 1864. Price 2s. 6cZ.

REPORT OF THE DEPUTY KEEPER OF THE PUBLIC RECORDS TO THE MASTER OF THEROLLS, upon the Documents in the Archives and Public Libra,riee of Venice.1866. Price 2s. 6d.

In the Press.CALENDAR OF STATE PAPERS AND MANUSCRIPTS, relating to ENGLISH APIAIRS,

preserved in the Archives ofVenice, &c. Vol. VII.—1559, &c.CALENDAR or LETTERS, DESPATCHES, AND STATE PAPEKS, relating to the Negotia-

tions between England and Spain, preserved in the Archives at Simancas, andelsewhere. 2J?d!êd!fo/DoNPASCUALDEGAYANGOS, Vol.V., Part 2.—1537, &c.

CALENDAR or STATE PAPERS, _DOMESTIC SERIES, DURING THE COMMONWEALTH,preserved in Her Majesty's Public Becord Office. Edited by MARY ANN'I;EVERETT GREEN. Vol. XIV.

CALENDAR OP STATE PAPERS relating to IRELAND, OP THE EEIGN OP ELIZABETH,preserved in Her Majesty's Public Eecord Office. Edited by HANS CLAUDEHAMILTON, Esq., F.S.A. Vol. V.—1592, &c.

CALENDAR OF STATE PAPERS, DOMESTIC SERIES, OF THE EEIGN OP CHARLES I.,preserved in Her Majesty's Public Eecord Office. Edited by WILLIAMDOUGLAS HAMILTON, Esq., F.S.A. Vol. XIX.—1644, &c.

CALENDAR OP STATE PAPERS, COLONIAL SEBIES, preserved in Her Majesty's PublicEecord Office, and elsewhere. Edited by W. NOEL SAINSBURY, Esq. Vol.VII.—America and West Indies, 1669, &c.

CALENDAR OP TREASURY PAPERS, preserved in Her Majesty's Public Eecord Office.Edited ly JOSEPH EEDINGTON, Esq. Vol. VI.—1720, &c.

CALENDAR OP LETTERS AND PAPERS, FOREIGN AND DOMESTIC, OP THE EEIGN ofHENRY VIII., preserved in Her Majesty's Public Eecord Office, the BritishMuseum, &e. Edited ly JAMES GAIRDNER, Esq. Vol. XI.—1536.

In Progress.CALENDAR OP STATE PAPERS; DOMESTIC SERIES, DURING THE COMMONWEALTH,

preserved in Her Majesty's Public Eecord Office. Edited by MARY ANNEEVERETT GREEN. Vol. XV

CALENDAR OP LETTERS AND PAPERS, FOREIGN AND DOMESTIC, OP THE EEIGN OPHENRY VIII., preserved in Her Majesty's Public Eecord Office, the BritishMuseum, &c. Edited by JAMES G-AIRDNER, Esq. Vol. XII.—1537.

CALENDAR OP STATE PAPERS, COLONIAL SERIES, preserved in Her Majesty's PublicEecord Office, and elsewhere. Edited by W. NOEL SAINSBURY, Esq. Vol.VIII.—East Indies, 1630, &c.

CALENDAR OP TREASURY PAPERS, preserved in Her Majesty's Public Eecord Office.Edited by JOSEPH EEDINGTON, Esq. Vol. VII.

CALENDAR OF STATE PAPERS, DOMESTIC SERIES, OP THE EEIGN or CHAKLES I., pre-served in Her Majesty's Public Eecord Office. Edited by WILLIAM DOUGLASHAMILTON, Esq., F.S.A. Vol. XX.

THE CHRONICLES AND MEMORIALS OF UREAT BRITAINAND IRELAND DURING THE MIDDLE AGES.

[RorAL 8vo, half-bound. Price 10s. each Volume or Part.]

On 25 July 1822, the House of Commons presented an address to the Crown,stating that the editions of the works of our ancient historians were inconvenientand defective ; that many of their writings still remained in manuscript, and, insome cases, in a single copy only. They added, " that an uniform and con-

venient edition of the whole, published under His Majesty's royal sanction,would be an-undertaking honourable to His Majesty's reign, and conducive tothe advancement of historical and constitutional knowledge ; that the Housetherefore humbly besought His Majesty, that He would be graciously pleasedto give such directions as His Majesty, in His wisdom, might think fit, forthe publication of a complete edition of the ancient historians of this realm,and assured His Majesty that whatever expense might be necessary for thispurpose would be made good."The Master of the Eolls, being very desirous that effect should be given to the

resolution of the House of Commons, submitted to Her Majesty's Treasury in1857 a plan for the publication of the ancient chronicles and memorials of theUnited Kingdom, and it was adopted accordingly. In selecting these works, itwas considered right, in the first instance, to give preference to those of whichthe manuscripts were unique, or the materials of which would help to fill upblanks in English history for which no satisfactory and authentic informationhitherto existed in any accessible form. One~ great object the Master of the Bollshad in view was to form a corpus liistoricum within reasonable limits, and whichshould be as complete as possible. In a subject of so vast a range, it was im-portant that the historical student should be able to select such volumes asconformed with his own peculiar tastes and studies, and not be put to the expenseof purchasing the whole collection; an inconvenience inseparable from any otherplan than that which has been in this instance adopted.

Of the Chronicles and Memorials, the following volumes have been published.They embrace the period from the earliest time of British history down to theend of the reign of Henry YII.

1. THE CHRONICLE OF ENGLAND, by JOHN CAPGKAVE. Edited by the Eev. F. C.HINGESTON, M.A., of Exeter College, Oxford. 1858.

Capgrave was prior of Lynn, in Norfolk, and provincial of the order of the Friars Hermits ofEngland shortly before the year 1J-64. His Chronicle extends from the creation of the world tothe year 1417. As a record of the language spoken in Norfolk (being written in English), it is ofconsiderable value.

2. GERONICON MONASTERII DE ABINGDON. Vols. I. and II. Edited by the Eev.JOSEPH STEVENSON. M.A., of University College, Durham, and Yicar ofLeighton Buzzard. 1858.

This Chronicle traces the history of the great Benedictine monastery of Abingdon in Berkshire,from its foundation by King Ina of Wessex, to the reign of Richard I., shortly after which periodthe present narrative. Was drawn up by an inmate of the establishment. The author had accessto the title-deeds of the house ; and incorporates into his history various charters of the Saxonkings, of great importance as illustrating not only the history of the locality but that of the king-dom. The work is printed for the first time*

3. LIVES OF EDWAED THE CONFESSOK. I.—La Estoire de Seint Aedward lie EeiII.—Vita Beati Edvardi Regis et Confessoris. III.—Yita JEduuardiRegis qui apud Westmonasterium requiescit. Edited by HENEY EICHABDSLUABD, M.A., Fellow and Assistant Tutor of Trinity College, Cambridge.1858.

The first is a poem in Norman French, containing 4>686 lines, addressed to Alianor, Queen ofHenry III., probably written in 1246, on the restoration of the church of Westminster. Nothingis known of the author. The second is an anonymous poem, containing 536 lines, written between

1440 and 1450, by command of Henry VI., to whom it is dedicated. It does not throw any newlight pa the reign of Edward the Confessor, but is valuable as a specimen of the Latin poetry ofthe time. The third, also by an anonymous author, was apparently written for Queen Edith,between 1066 and 1074, during the pressure of the suffering brought on the Saxons by the Normanconquest. It notices many facts not found in other writers, and some which differ considerablyfrom the usual accounts.

4. MONUMENTA FRANCISCAN A. Vol. I,—Thomas de Eeeleston de AdventuFratrum Minorum. in Angliam. Adse de Marisco Epistolas. RegistrantFratrum Minorum Londoniae. Edited by J. S. BREWER, M.A., Pfofessor ofEnglish Literature, King's College, London. Vol. II. —De AdventuMinorum ; re-edited, with additions. Chronicle of the Grey Friars. Theancient English version of the Rule of St. Francis. Abbreviatio Statutorum,1451, &c. Edited by RICHARD HOWLETT, Esq., of the Middle Temple,Barrister-at-Law. 1858, 1882.

The first volume contains original materials for the history of the settlement of the order ofSaint Francis in England, the letters of Adam de Marisco, and other papers connected with thefoundation and diffusion of this great body. It was the aim of the editor to collect whatever historicalinformation could be found in this country, towards illustrating a period of the national history forwhich only scanty materials exist. None of these have been before printed. The second volumecontains materials found, since the first volume was published, among the MSS.of Sir CharlesIshatn, and in various libraries.

5. FASCICULI ZIZANIORUM MAGISTRI JOHANNIS WYCLIF CUM TKITICO. Ascribed toTHOMAS NETTER, of WALDEN, Provincial of the Carmelite Order in England,and Confessor to King Henry the Fifth. Edited by the Rev. W. W. SHIRLEY,M.A., Tutor and late Fellow of Wadham College, Oxford. 1858.

This work derives its principal value from being the only contemporaneous account of the riseof the Lollards. When written, the disputes of the schoolmen had been extended to the field oftheology, and they appear both in the writings of Wycliff and in those of his adversaries. Wyeliff'slittle bundles of tares are not less metaphysical than theological, and the conflict between Nomina-lists and Realists rages side by side with the conflict between the different interpreters of Scripture.The work gives a good idea of the controversies at the end of the 14th and the beginning of the 15thcenturies.

6. THE BUIK OF THE CRONICLIS OP SCOTLAND ; or, A Metrical Version of theHistory of Hector Boecejby WILLIAM STEWART. Vols. I., II., and III.Edited by W. B. TURNBULL, Esq., of Lincoln's Inn, Barrister-at-Law, 1858.

This is a metrical translation of a Latin Prose Chronicle, written in the first half of the 16th,. century. The narrative begins with the earliest legends and ends with the death of James I. of

Scotland, and the " evil ending: of the traitors that slew him." Strict accuracy of statement is notto be looked for; but the stories of the colonization of Spati, Ireland, and Scotland are interestingif not true; and tho chronicle reflects the manners, sentiments, and character of the age in whichit was composed. The peculiarities of the Scottish dialect are well illustrated in this version,and the student of language will find ample materials for comparison with the English dialects ofthe same period, and with modern lowland Scotch.

7. JOHANNIS CArjJRAVE LIBER DE ILLUSTRIBUS HfiNRicis. Edited by the Rev. F. 0.HINGESTON, M.A., of Exeter College, Oxford. 1858.

This work is dedicated to Henry VI. of England, who appears to have been, in the author'sestimation, the greatest of all the Henries. It is divided into three parts, each haying a separatededication. The first part relates only to the history of the Empire, from the election of Henry I.the Fowler, to the end of the reign of the Emperor Henry VI. The second part is devoted toEnglish history, from the accession of Henry I. in 1100, to 1446, which was the twenty-fourth yearof the reign of Henry VI. The third part contains the lives of illustrious men who have borne thename of Henry in various parts of the world. Capgrave was born in 1393, in the reign of RichardII., and lived during the Wars of the Roses, for which period his work is of some value.

8. HlSTORIA MONASTERII S. AUGUSTINI CANTUARIENSIS, by THOMAS OP ELMHAM,formerly Monk and Treasurer of that Foundation. JSdited by CHARLES HARD-WICK, M.A., Fellow of St. Catharine's Hall, and Christian Advocate in theUniversity of Cambridge. 1858.

This history extends from the arrival of St. Augustine in Kent until 1191. Prefixed is achronology as far as 1418, which shows in outline what was to have been the character of the workwhen completed. The only copy known is in the possession of Trinity Hall, Cambridge. Theauthor was connected with Norfolk, and most probably with Elmham, whence he derived his name

9. EULOGIUM (HisTORiARUM siVE TEMPORIS) : Chronicon ab Orbe condito usque adAnnum Domini 1366 ; a Monacho quodam Malmesbiriensi exaratum. Vols.I., II., and III. Edited by F. S. HAYDON, Esq., B.A. 1858-1863.

This is a Latin Chronicle extending from the Creation to the latter part of the reign ofEdward III., and written by a monk of the Abbey of Mahnesb'.iry, in Wiltshire, about the year1367. A continuation, carrying the history of England down to the year 1413, was added in theformer half of the fifteenth century by an author whose name is not known. The originalChronicle is divided into five books, arid contains a history of the world generally, but moreespecially of England to the year 1366. The continuation extends the history down to the corona-tion of Henry V. The Eulogium itself is chiefly valuable as containing a history, by a con-temporary, of the period between 1356 and 1366. The notices of events appear to have been writtenvery soon after their occurrence. Among other interesting matter, the Chronicle contains a diaryof the Poitiers campaign, evidently furnished by some person who accompanied the army of theBlack Prince. The continuation of the Chronicle is also the work of a contemporary, and gives avery interesting account of the reigns of Richard II. and Henrjr IV. It is believed to be theearliest authority for the statement that the latter monarch died in the Jerusalem Chamber atWestminster.

1110. MEMORIALS or HENRY THE SEVENTH : Bernard! Andrew Tholosatis Vita Eegis

Henrici Septimi; necnon aliaquaedam ad eundem Begem speetantia. Editedby JAMES GAIRDNER, Esq. 1858.

The contents of this volume are—(1) a life of Henry VII., by his poet laureate and historio-grapher, Bernard Andn5, of Toulouse, with some compositions in verse, of which he is supposed tohave been the author; (2) the journals of Roger Machado during certain embassies on whichhe was sent by Henry VII. to Spain and Brittany, the first of which had reference to the marriageof the King's son, Arthur, with Catharine of Arragon; (3) two curious reports by envoys sentto Spain in 1505 touching the succession to the Crown of Castile, and a project of marriage betweenHenry VII. and the Queen of Naples; and (4) an account of Philip of Castile's reception inEngland in 1506. Other documents of interest are given in an appendix.

11. MEMORIALS OF HENRY THE FIFTH. I.^-Vita Henrici Quinti, EobertoEedmannoauctore. II.—Versus Ehythmici in laudem Eegis Henrici Quinti. III.'—Blmhami Liber Metricus de Henrico V. Edited by CHARLES A. COLE, Esq.1858.

This volume contains three treatises which more or less illustrate the history of the reign ofHenry V., viz.: A life by Robert Redman ; a Metrical Chronicle by Thomas Elmham, prior ofLenton, a contemporary author; Versus Rhythmici, written apparently by a monk of WestminsterAbbey, who was also a contemporary of Henry V. These works are printed for the first time.

12. MUNIMENTA GriLDHALL^j LoNDONiENSis; Liber Albus, Liber Custumarum, etLiber Horn, in archivis Gildhallae asservati. Vol. L, Liber Albus. Vol. II.(in Two Parts), Liber Custumarum. Vol. III., Translation of the Anglo-Norman Passages in Liber Albus, Glossaries, Appendices, and Index. Editedby HENRY THOMAS EILEY, Esq., M.A., Barrister-at-Law. 1859-1862.

The manuscript of the Liber Albus, compiled by John Carpenter, Common Clerk of the Cityof London in the year 1419, a large folio volume, is preserved in the Record Room of the City ofLondon. It gives an account of the laws, regulations, and institutions of that City in the 12th,13th, lith, and early part of the 15th centuries. The Liber Custumarum was compiled probablyby various hands in the early part of the 14th century during the reign of Edward II. Themanuscript, a folio volume, is also preserved in the Record Room of the City of London, thoughsome portion in its original state, borrowed from the City in the reign of Queen Elizabeth andnever returned, forms part of the Cottonian MS. Claudius D. II. in the British Museum. It alsogives an account of the laws, regulations, and institutions of the City of London in the 12th, 13th,and early part of the 14th centuries.

13. CHRONICA JOHANNIS DE OXENEDES. Edited by Sir HENRY ELLIS, K.H. 1859Although this Chronicle tells of the arrival of Hengist and Horsa in England in 449, yet it

substantially begins with the reign of King Alfred, and comes down to 1292, where it endsabruptly. The history is particularly valuable for notices of events m the eastern portions of theKingdom, not to be elsewhere obtained. Some curious facts are mentioned relative to the floodsin that part of England, which are confirmed in the Friesland Chronicle of Anthony Heinrich,pastor of the Island of Mohr.

14. A COLLECTION OP POLITICAL POEMS AND SONGS RELATING TO ENGLISH HISTORY,FROM THE ACCESSION OF EDWARD III. TO THE EEIGN OF HENRY VIII. Vols. I.and II. Edited by THOMAS WRIGHT, Esq., M.A. 1859-1861.

These Poems are perhaps the most interesting of all the historical writings of the period,though they cannot be relied on tor accuracy of statement. They are various in character; someare upon religious subjects, some may be called satires, and some give no more than a courtscandal; but as a whole they present a very fair picture of society, and of the relations of thedifferent classes to one another. The period comprised is in itself interesting, and brings usthrough the decline of the feudal system, to the beginning of our modern history. The songsin old English are of considerable value to the philologist.

15. The " OPTTS TERTITJM," " OPUS MINUS/' &c., of EOGER BACON. Edited by J. S,BREWER, M.A., Professor of English Literature, King's College, London.1859.

This is the celebrated treatise—never before printed—so frequently referred to by the greatphilosopher in his works. It contains the fullest details we possess of the life and labours ofRoger Bacon: also a fragment by the same author, supposed to be unique, the " CompendiumStudii Theologize."

16. BARTHOLOM-ffll DE COTTON, MONACHI NORWICENSIS, HlSTORI A ANGLIC ANA ; 449-1298: necnon ejusdem Liber de Achiepiscopis et Episcopis Angliae. Editedby HENRY EICHARDS LUARD, M. A., Fellow and Assistant Tutor of TrinityCollege, Cambridge. 1859.

The author, a monk of Norwich, has here given us a Chronicle of England from the arrival ofthe Saxons in 449 to the year 1298, in or about which year it appears that he died. The latterportion of this history (the whole of the reign of Edward I. more especially) is of great value, asthe writer was contemporary with the events which he records. An Appendix contains severalillustrative documeuts connected with the previous narrative.

17. BRUT Y TYWYSOGION ; or, The Chronicle of the Princes of Wales. Edited bythe Eev. JOHN WILLIAMS AB ITHEL, M.A. 1860.

This work, also known as " The Chronicle of the Princes of Wales," has been attributed toCaradoc of Llancarvan, who flourished about the middle of the twelfth century. It is written inthe ancient Welsh language, begins with the abdication and death of Caedwala at Rome, in theyear 681, and continues the history down to the subjugation of Wales by Edward I., about theyear 1282.

18. A COLLECTION or ROYAL AND HISTORICAL LETTERS DURING THE REIGN OBHENRY IY. 1399-1404. Edited by the Rev. F. 0. HINGESTQN, M.A., ofExeter College, Oxford. 1860.

This volume, like all the others in the series containing a miscellaneous selection of letters, isvaluable on account of the light it throws upon biographical history, and the familiar view itpresents of characters, manners, and events. The period requires much elucidation ; to which itwill materially contribute.

19. THE REPRESSOR OF OVER MUCH BLAMING OF THE CLERGY. By REGINALDPECOCK, sometime Bishop of CMchester. Vols. I. and II. Edited byCHURCHILL BABINGTON, B.D., Fellow of St. John's College, Cambridge.1860.

The " Represser" may be considered the earliest piece of good theological disquisition ofwhich our English prose literature can boast. The author was born about the end of the four-teenth century, consecrated Bishop of St. Asaph in the year 1444, and translated to the see ofChichester in 1450. While Bishop of St. Asaph, he zealously defended his brother prelates fromthe attacks of those who censured the bishops for their neglect of duty. He maintained that itwas no part of a bishop's functions to appear in the pulpit, and that his time might be more profi-tably spent, and his dignity better maintained, in the performance of works of a higher character.Among those who thought differently were the Lollards, and against their general doctrines the" Represser " is directed. Pecock took up a position midway between that of the Roman Churchand that of the modern Anglican Church; but his work is interesting chiefly because it gives afull account of the views of the Lollards and of the arguments by which they were supported, andbecause it assists us to ascertain the state of feeling which ultimately led to the Reformation.Apart from religious matters, the light thrown upon contemporaneous history is very small, butthe " Represser " has great value for the philologist, as it tells us what were the characteristics ofthe language in use among the cultivated Englishmen of the fifteenth century. Pecock, though anopponent of the Lollards, showed a certain spirit of toleration, for which he received, towards theend of his life, the usual mediaeval reward—persecution.

20. ANNALES CAMBRIA. Edited by the Rev. JOHN WILLIAMS AB ITHEL, M.A. 1860.These annals, which are in Latin, commence in 447, and come down to 1388. The earlier portion

appears to be taken from an Irish Chronicle used by Tigernach, and by the compiler of the Annalsof Ulster. During its first century it contains scarcely anything relating to Britain, the earliestdirect concurrence with English history is relative to the mission of Augustine. Its noticesthroughout, though brief, are valuable. The annals were probably written at St. Davids, byBlegewryd, Archdeacon of Llandaff, the most learned man in his day in all Cymru.

21. THE WORKS OF GIRALDUS CAMBRENSIS. Vols. I., II., III., and IV. Editedby J. S. BREWER, M.A., Professor of English Literature, King's College,London. Vols. V., VI., and VII. Edited by the Rev. JAMES F4 DIMOCK,M.A., Rector of Barnburgh, Yorkshire. 1861-1877.

These volumes contain the historical works of Gerald du Barry; who lived in the reigns ofHenry II., Richard I., and John, and attempted to re-establish the independence of "Wales byrestoring the see of St. Davids to its ancient primacy. His works are of a very miscellaneousnature, both in prose and verse, and are remarkable chiefly for the racy and original anecdoteswhich they contain relating to contemporaries. He is the only Welsh Writer of any importancewho has contributed so much to the mediaeval literature of this country, or assumed, in conse-quence of his nationality, so free and independent a tone. His frequent travels in Italy, in France,in Ireland, and in Wales, gave him opportunities for observation which did not generally fall tothe lot of mediseval writers in the twelfth and thirteenth centuries, and of these observationsGiraldus has made due use. Only extracts from these treatises have been printed before andalmost all of them are taken from unique manuscripts.

The Topographia Hibernica (in Vol. V.) is the result of Giraldus'two visits to Ireland. Thefirst in 1183, the second in 1185-6, when he accompanied Prince John into that country. Curiousas this treatise is, Mr. Dimock is of opinion that it ought not to be accepted as sober truthfulhistory, for Giraldus himself states that truth was not his main object, and that he compiled thework for the purpose of sounding the praises of Henry the Second. Elsewhere, however, hedeclares that he had stated nothing in the Topographia of the truth of which he was not wellassured, either by his own eyesight or by the testimony, with all diligence elicited, of the mosttrustworthy and authentic men in the country; that though he did not put just the same fullfaith in their reports as in what he had himself seen, yet, as they only related what they had them-selves seeris he could not but believe such credible witnesses. A very interesting portion of thistreatise is devoted to the animals of Ireland. It shows that he was a very accurate and acuteobserver, and his descriptions are given in a way that a scientific naturalist of the ptesent daycould hardly improve upon. The Expugnatio Hibernica was written about 1188 and may beregarded rather as a great epic than a sober relation of acts occurring in his own days. 3N"o onecan peruse it without coming to the conclusion that it is rather a poetical fiction than a prosaictruthful history. Vol. VI. contains the Itinerarium Kambrise et Descriptio Kambrise : and Vol.VII., the lives of S. Re mights and 8. Hugh.

22. LETTERS AND PAPERS ILLUSTRATIVE OF THE WARS OF THE ENGLISH IN FRANCEDURING THE REIGN OF HENRY THE SlXTH, KlNG OF ENGLAND. Vol. I., andVol. II. (in Two Parts). Edited by the Rev. JOSEPH STEVENSON, M.A., ofUniversity College, Durham, and Vicar of Leighton Buzzard. 1861-1864.

These letters and papers are derived chiefly from originals or contemporary copies extant inthe Bibliotheque Imperiale, and the Dep&t des Archives, in Paris. They illustrate the policyadopted by John Duke of Bedford and his successors during their government of Ndrmandy, andother provinces of France acquired by Henry V. Here may be traced, step by step, the gradualdeclension of the English power, until we are prepared for its final overthrow.

23. THE ANGLO-SAXON CHRONICLE, ACCORDING TO THE SEVERAL ORIGINAL AUTHO-RITIES. Vol. I., Original Texts. Vol II., Translation, Edited and translated

13

"by BENJAMIN THOBPE, Esq., Member of the Royal Academy of Sciences atMunich, and of the Society of Netherlandish Literature at Ley den. 1861.

This chronicle, extending from the earliest history of Britain to 1154, is justly the boast ofEngland; no other nation can produce any history, written in its own vernacular, at all approach-ing it, in antiquity, truthfulness, or extent, the historical books of the Bible alone excepted. Thereare at present six independent manuscripts of the Saxon Chronicle, ending in different years, andwritten in different parts of the country. In this edition, the text of each manuscript is printedin columns on the same page, so that the student may see at a glance the various changes whichoccur in orthography, whether arising from locality or age.

24. LETTERS AND PAPERS ILLUSTRATIVE OP THE REIGNS or RICHARD III. ANDHENRY VII. Vols. I. and II. Edited ly JAMES GAIRDNER,, Esq. 1861-1863.

The papers are derived from the MSS. in Public Record Office, the British Museum, and otherrepo_sitories. The period to which they refer is unusually destitute of chronicles and other sourcesof historical information, so that the light obtained from them is of special importance. The princi-pal contents of the volumes are some diplomatic Papers of Richard III.; correspondence betweenHenry VII. and Ferdinand and Isabella of Spain •, documents relating to Edmund de la Pole, Earlof Suffolk; and a portion of the correspondence of James IV. of Scotland.

25. LETTERS o? BISHOP GROSSETESTE, illustrative of the Social Condition of hisTime. Edited ly HENRY RICHARDS LUARD, M.A., Fellow and AssistantTutor of Trinity College, Cambridge. 1861.

The Letters of Robert Grosseteste (131 in number) are here collected from various sources,and a. large portion of them is printed for the first time. They range in date from about 1210 to1258, and relate to various matters connected not only with the political history of England duringthe reign of Henry III. but with its ecclesiastical condition. They refer especially to the dioceseof Lincoln, of which Grosseteste was bishop.

26. DESCRIPTIVE CATALOGUE o* MANUSCRIPTS RBLATING TO THE HISTORY OF GREATBRITAIN AND IRELAND. Vol. I. (in Two Parts); Anterior to the NormanInvasion. Vol. II.; 1066-1200. Vol. III. ; 1200-1327. By Sir THOMASDUFFUS HARDY, D.C.L., Deputy Keeper of the Public Records. 1862-1871.

The object of this work is tq publish notices of all known sources of British history, bothprinted and unprinted, in one continued sequence. The materials, when historical (as distin-guished from biographical), are arranged under the year in which the latest event is recorded inthe chronicle or history, and not under the period in which its author, real or supposed, flourished.Biographies, are enumerated under the year in which the person commemorated died, and notunder the year in which the life was written. This arrangement has two advantages; the materialsfor any given period may be seen at a glance; and if the reader knows the time when an authorwrote, and the number of years that had elapsed between the date of the events and the time thewriter flourished, he will generally be enabled to form a fair estimate of the comparative value ofthe narrative itself. A brief analysis of each work has been added when deserving it, in whichoriginal portions are distinguished frorn mere compilations. If possible, the sources are indicatedfrom which compilations have been derived. A biographical sketch of the author of each piece hasbeen added, and a brief notice of such British authors as have written on historical subjects.

27. ROYAL AND OTHER HISTORICAL LETTERS ILLUSTRATIVE OF THE REIGN OF HENRYHI. Vol. I., 1216-1235, Vol. II., 1236-1272. Selected and edited ly theRev. W. W. SHIRLEY, D.D., Regius Professor in Ecclesiastical History, andQanon of Christ Church, Oxford. 1862-1866.

The letters'contained in these volumes are derived chiefly from the ancient correspondenceformerly in the Tower of London, and now in the Public Record Office. They illustrate thepolitical history of England during the growth of its liberties, and throw considerable light uponthe personal history of Simon de Mentfort. The affairs of France form the subject of many ofthem, especially in regawi to the province of Gascony. The entire collection consists of pearly7i)Q aocuHients, the greater portion of which is printed for the first time.

28,. GHBQNICA MONASTERII S. ALBANI.-—1. THQM^! WALSINGHAM HISTORIA ANGLI-CANA ; Vol. I., 1272-1381 : Vol, II., 1381-1422. 2. WILLELMI RISHANGEECHRONICA ET ANNALES, 1259-1307. 3. JOHANNIS DE TBOKELOWE ET HENRICIm BLANEFQRDE OHRONICA ET ANNALES, 1259-1296; 1307-1324; 1392-1406.4. GESTA ABBATUM MONASTERH S. ALBANI, A THOMA WALSINGHAM, KEG-NANTE RICAB.DO SECUNDO, EJUSDEM EGCLESIÊ PRECENTORS, COMPILATA ; Vol.L, 793-1290: Vol. II., 1290-1349: Vol. III., 1349-1411. 5. JOHANNISAMUNDESHAM, MONACHI MONASTERH S. ALBANI, UT VIDETUR, ANNALES ; Vols.I. and II. 6. REGISTBA QUORUNDAM ABBATUM MONASTERII S. ALBANI, QUIS^CULQ xvm° FIORUERE; Vol. I., REGISTRUM ABB ATM JOHANNIS WHETHAM-STEDE, ABBATIS MONASTERII SANCTI ALBANI, ITERUM SUSCEPTÊ ; ROBERTOBLAKENEY, CAPELLANQ, QUONDAM ADSCRIPTUM: Vol. II., REGISTRA JOHANNISWHETHAMSTEDE, WILLELMI ALBQN, ET WILLELMI WALINGFORDE, ABBATUMMONASTERII SANCTI ALBANI, CUM APPENDICE, CONTINENTS QUASDAM EPISTOLAS,A JQHANNE WHETHAMSTEPE CQNSCRIPTAS. 7. YPODIGMA NEUSTB.!̂ A THOMAWAIÎNGHAM, QUONDAM MONACHO MONASTERII S. ALBANI, CONSCRIPTUM.JSdited by HENRY THOMASRILEY, Esq., M.A.,Cambridge and Oxford; and ofthe Inner Temple, Barrister-at-Law. 1863-1876.

14

In the first two volumes is a History of England, from the death ol Henry III. to the death ofHenry V., by Thomas Walsingham, Precentor of St. Albans, from MS. VII. in the Arundel Collec-tion in the College of Arms, London, a manuscript of the fifteenth century, collated with MS.13 E. IX. in the King's Library in the British Museum, and MS. VII. in the Parker Collection ofManuscripts at Corpus Christi College, Cambridge.

In the 3rd volume is a Chronicle of English History, attributed to William Rishanger, whQlived in the reign of Edward I., from the Cotton MS. Faustina B. IX. in the British Museum,collated with MS. 14 0. VII. (fols. 219-231) in the King's Library, British Museum, and the CottonMS. Claudius E. III. fols. 306-331: an account of transactions attending the award of the kingdomof Scotland to John Balliol, 1291-1292, from MS. Cotton. Claudius D. VI., also attributed toWilliam Rishanger, but on no sufficient ground: a short Chronicle of English History, 1292 to 1300,by an unknown hand, from MS. Cotton. Claudius D. VI.: a short Chronicle Willelmi RishangerGesta Edwardi Primi, Regis Anglise, from MS. 14 C. I. in the Rayal Library, and MS. CottonClaudius D. VI., with Annales Regum Angliae, probably by the same hand: and fragments of threeChronicles of English History, 1285 to 1307.

In the 4th volume is a Chronicle of English History, 1259 to 1296, from MS. Cotton. ClaudiusD. VI.: Annals of Edward II., 1307 to 1323, by John de Trokelowe, a monk of St. Albans, and acontinuation of Trokelowe's Annals, 1323, 1324, by Henry de Blaneforde, both from MS. Cotton.Claudius D. VI.: a full Chronicle of English History, 1392 to 1406, from MS. VII. in the Libraryof Corpus Christi College, Cambridge; and an accouni, of the Benefactors of St. Albans, written inthe early part of the 15th century from MS. VI. in the same Library.

The 5th, 6th, and 7th volumes contain a history of the Abbots of St. Albans, 793 to 1411, mainlycompiled by Thomas Walsingham, from MS. Cotton. Claudius E. IV., in the British Museum: witha Continuation, from the closing pages of Parker MS. VII., in the Library of Corpus Christi College,Cambridge.

The 8th and 9th volumes, in continuation of the Annals, contain a Chronicle, probably by JohnAmundesham, a monk of St. Albans.

The 10th and llth volumes relate especially to the acts and proceedings of Abbots Whetham-stede, Albon, and WalHngford, and may be considered as a memorial of the chief historical anddomestic events during those periods.

The 12th volume contains a compendious History of England to the reign of Henry V., and ofNormandy in early times, also by Thomas Walsingham, and dedicated to Henry V. The compilerhas often substituted other authorities in place of those consulted in the preparation of his largerwork.

29. CHRONICON ABBATLE EVESHAMENSIS, AUCTORIBUS DOMINICO PRIORE EVE-SHAMIR ET THOMA DE MARLEBERGE ABB ATE, A FUNDATIONE AD ANNUM 1213,UNA CUM CONTINUATIONS AD ANNUM 1418. Edited by the Rev. W. D. MACRAY,Bodleian Library, Oxford. 1863.

The Chronicle of Evesham illustrates the history of that important monastery from its founda-tion by Egwin, about 690, to the year 1418. Its chief feature is an autobiography, which makes usacquainted with the inner daily life of a great abbey, such as but rarely has been recorded. Inter-spersed are many notices of general, personal, and local history which will be read -with muchinterest. This work exists in a single MS., and is for the first time printed.

SO. RICARDI DE CIRENCESTRIA SPECULUM HISTORIALE DE G-ESTIS REGUM ANGLLB.Yol. I., 447-871. Yol. II., 872-1066. Edited by JOHN E. B. MAYOR, M.A.,Fellow of St. John's College, Cambridge, 1863-1869.

The compiler, Richard of Cirencester, was a monk of Westminster, 1355-1400. In 1391 heobtained a licence to make a pilgrimage to Rome. His history, in four books, extends from 447 to1066. He announces his intention of continuing it, but there is no evidence that he completed anymore. This chronicle gives many charters in favour of Westminster Abbey, and a very full accountof the lives and miracles of the saints, especially of Edward the Confessor, whose reign occupiesthe fourth book. A treatise on the Coronation, by William of Sudbury, a monk of Westminsterfills book iii. c. 3. It was on this author that C. J. Bertram fathered his forgery, De Situ BHttanieein 1747.

31. YEAR BOOKS o*1 THE REIGN OF EDWARD THE FIRST. Years 20-21, 21-22,30-31, 32-33, and 33-35 Edw. I.; and 11-12 Edw. III. Edited and trans-lated by ALFRED JOHN HORWOOD, Esq., of the Middle Temple Barrister-at-Law. Years 12-13, 13-14 Edward III. Edited and translated % LUKEOWEN PIKE, Eaq., M.A., of Lincoln's Inn, Barrister-at-Law. 1863-1886.

The volumes known as the " Year Books " contain reports in Norman-French of Cases arguedand decided in the Courts of Common Law. They may be considered to a great extent as the" lex non scripta " of England, held in the highest veneration by the ancient sages of the law, andreceived by them as the repositories of the first recorded judgments and dicta of tho great legalluminaries of past ages. They are also worthy of attention on account of the historical informa-tion and the notices of public and private persons which they contain, as well as the light whichthey throw on ancient manners and customs.

32. NARRATIVES OF THE EXPULSION OF THE ENGLISH FROM NORMANDY 1449-1450.—Robertas Blondelli de Rednctione Normanniae : Le Recouvrement deNormendie, par Berry, Herault du Roy: Conferences between the Ambas-sadors of France and England. Edited, from M8S- in the Imperial Libraryat Paris, by the Rev. JOSEPH STEVENSON, M.A., of University College,Durham. 1863.

This volume contains the narrative of an eye-witness who details with considerable powerand minuteness the circumstances which attended the final expulsion of the English fromNormandy in 1450. Commencing with the infringement of the truce by the capture of Fougeres,and ending with the battle of Formigny and the embarkation of the Duke of Somerset. Theperiod embraced is less than two years.

15

33. HISTOBIA ET CABTULABIUM MONASTEBII S. PETBI GXOUCESTKLE. Vols. I., XL,and III. Edited by W. H. HABT, Esq., F.S.A., Membre correspondant dela Societe des Antiquaires de Normandie. 1863-1867.

This work consists of two parts, the History and the Cartulary of the Monastery of St. Peter,Gloucester. The history furnishes an account of the monastery from its foundation, in the year681, to the early part of the reign of Richard II., together with a calendar of donations andbenefactions. It treats principally of the affairs of the monastery, but occasionally matters ofgeneral history are introduced. Its authorship has generally been assigned to Walter Froucesterthe twentieth abbot, but without any foundation.

34. ALEXANDBI NECKAM DE NATTJBIS EEBTJM LIBEI DUO; \villi NECKAM'S POEM,DE LATTDIBTJS DIVINE SAPIENTM;. Edited ly THOMAS WRIGHT, Esq.jM.A.1863.

Neckam was & man who devoted himself to science, such as it was in the twelfth century.In the " De Naturis Rerum " are to be found what may be called the rudiments of many sciencesmixed up with much error and ignorance. Neckam was not thought infallible, even by hiscontemporaries, for Roger Bacon remarks of him, " This Alexander in many things wrote what was" true and useful; but he neither can nor ought by just title to be reckoned among authorities."Neckam, however, had sufficient independence of thought io differ from some of the schoolmenwho in his time considered themselves the only judges of literature. He had his own views inmorals, and in giving us a glimpse of them, as well as of his other opinions, he throws muchlight upon the manners, customs, and general tone of thought prevalent in the twelfth century.The poem entitled " De Laudibus Divinse Sapieptise" appears to be a metrical paraphrase orabridgment of the " De Naturis Rerum." It is written in the elegiac metre, and though there aremany lines which violate classical rules, it is, as a whole, above the ordinary standard of mediaevalLatin.

35. LEECHDOMS, WOBTCUNNING, AND STABCBAFT OF EABLY ENGLAND ; being a Col-lection of Documents illustrating the History of Science in this Countrybefore the Norman Conquest. Yols. I., II., and III. Collected and editedly the Bey. T. OSWALD COCKAYNE, M.A., of St. John's College, Cambridge,1864-1866.

This work illustrates not only the history of science, but the history of superstition. Inaddition to the information bearing directly upon the medical skill and medical faith of the times,there arc many passages which incidentally throw light upon the general mode of life andordinary diet. The volumes are interesting not only in their scientific, but also in their socialaspect. The manuscripts from which they have been printed are valuable to the Anglo-Saxonscholar for the illustrations they afford of Anglo-Saxon orthography.

36. ANNALES MONASTICI. Vol. I.:—Annales de Margan, 1066-1232; Annalesde Theokesberia, 1066-1263; Annales de Burton, 1004-1263. Vol.11.:—Annales Monasterii de Wintonia. 519-1277; Annales Monasterii deWaverleia, 1-1291. Vol. III.:— Annales Prioratus de Dunstaplia, 1-1297.Annales Monasterii de Bermundeseia, 1042-1432. Vol. IV.:—AnnalesMonasterii de Oseneia, 1016-1347; Chronicon vulgo dictum ChroniconThomae Wykes, 1066-1289 ; Annales Prioratus de Wigornia, 1-1377. Vol.V.:—Index and Glossary. Edited by HENBY EICHABDS LUABD, M.A., Fellowand Assistant Tutor of Trinity College, and Eegistrary of the University,Cambridge. 1864-1869.

The present collection of Monastic Annals embraces all the more important chronicles com-piled in religious houses in England during the thirteenth century. These distinct works are tenin number. The extreme period which they embrace ranges from the year 1 to 1432, althoughthey refer more especially to the reigns of John, Henry III., and Edward I. Some of these narra-

period which they embrace ranges from the year 1 to 1432, although„ to the reigns of John, Henry III., and Edward I. £

tives have already appeared in print, but others are printed for the first time.

37. MAGNA VITA S. HUGONIS EPISCOPI LINCOLNIENSIS. From MSS. in the Bod-leian Library, Oxford, and the Imperial Library, Paris. Editedby the Eev.JAMES F. DIMOCK, M.A., Eector of Barnburgh, Yorkshire. 1864.

This work contains a number of very curious and interesting incidents, and being the workof a contemporary, is very valuable, not only as a truthful biography of a celebrated ecclesiastic,but as the work of a man, who, from personal knowledge, gives notices of passing events, as wellas of individuals who were then taking active part in public affairs. The author, in all pro-bability, was Adam Abbot of Evesham. He was domestic chaplain and private confessor ofBishop Hugh, and in these capacities was admitted to the closest intimacy. Bishop Hugh wasPrior of Witham for 11 years before he became Bishop of Lincoln. His consecration took placeon the 21st September 1186; he died on the 16th of November 1200; and was canonized in1220.

38. CHBONICLES AND*MEMOBIALS or THE EEIGN OF RICHABD THE FIBST. Vol. I.:—JTIHEBABIUM PEBEGBINOBTTM ET G-ESTA EEGIS EICABDI. Vol. II.:—EPISTOLS;CANTUAMENSES ; the Letters of the Prior and Convent of Christ Church,Canterbury; 1187 to 1199. Edited by WILLIAM STUBBS, M. A., Vicar ofNavestock, Essex, and Lambeth Librarian. 1864-1865.

The authorship of the Chronicle in Vol. I., hitherto ascribed to Geoffrey Vinesauf, is nowmore correctly ascribed to Richard, Canon of the Holy Trinity of London. The narrative extendsfrom 1187 to 1199 ; but its chief interest consists in the minute and authentic narrative which itfurnishes of the exploits of Richard I., from his departure from England in December 1189 to his

16

death in 1199. The author states in his prologue that he was an eye-witness of much that herecords; and various incidental circumstances which occur in the course of the narrative confirmthis assertion.

The letters in Vol. II,, written between 1187 and 1199, are of value as furnishing authenticmaterials for the history of the ecclesiastical condition of England during the reign of Richard I.They had their origin in a dispute which arose from the attempts of Baldwin and Hubert, arch-bishops of Canterbury, to found a college of secular canons, a project which gave great umbrageto the monks of Canterbury, who saw in it a design to supplant them in their function ofmetropolitan chapter. These letters are printed, for the first time, from a MS. belonging to thearchiepiscopal library at Lambeth.

39. RECUEIL DBS CRONIQUES ET ANCHIENNES ISTQRIES DE LA G-RANT BRETAIGNE APRESENT KOMME ENGLETERRE, par JEHAN DE WAURIN. Yol. I. Albina to 688.Vol. II., 1399-1422. Tol. III., 1422-1431. Edited by Sir WILLIAM HARDY,F.S.A. 1864-1879. Vol. IV. 1431-1443. Edited ly Sir WILLIAM HAEDY,F.S.A., and EDWARD L. 0. P. HARDY, Esq., F.S.A. 1884.

40. A COLLECTION OF THE CHRONICLES AND ANCIENT HISTORIES or GREAT BRITAIN,NOW CALLED ENGLAND, by JOHN DE WAVRiN. Albina to 688. (Translationof the preceding Vols. I, and II.) Edited and translated ly Sir WILLIAMHARDY, F.S.A., and EDWARD L. C. P. HARDY, Esq., F.S.A. 1864-1887.

This curious chronicle extends from the fabulous period of history down to the return ofEdward IV. to England in the year 1471 after the second deposition of Henry VI. The manuscriptfrom which the text of the work is taken is preserved in the Imperial Library at Paris, and is believedto be the only complete and nearly contemporary copy in existence. The work, as originally bound,wa,s comprised in six volumes, since rebound in morocco in 12 volumes, folio maximo, vellum, andis illustrated with exquisite miniatures, vignettes, and initial letters. It was written towards theend of the fifteenth century, having been expressly executed for Louis de Bruges, Seigneur de laGruthuyse and Earl of "Winchester, from whose cabinet it passed into the library of Louis XII. atBlois.

41. POLYCHRONICON KANULPHi HiGDEN, with. Trevisa's Translation. Vols. I. andII. Edited ly CHURCHILL BABINGTON, B.D., Senior Fellow of St. John'sCollege, Cambridge. Vols. III., IV., V., VI., VII., VIII., and IX. Editedby the Bev. JOSEPH EAWSON LUMBY, D.D.jNorrisian Professor of Divinity,Vicar of St. Edward's, Fellow of St. Catharine's College, and late Fellow ofMagdalene College, Cambridge. 1865-1886.

This is one of the many mediseval chronicles which assume the character of a history of theworld. It begins with the creation, and is brought down to the author's own time, the reign ofEdward III. Prefixed to the historical portion, is a chapter devoted to geography, in which isgiven a description of every known land. To say that the Polychronicon was written in the four-teenth century is to say that it is not free from inaccuracies. It has, however, a value apart from itsintrinsic merits. It enables us to form a very fair estimate of the knowledge of history andgeography which well-informed readers of the fourteenth and fifteenth centuries possessed, for itwas then the standard work on general history.

The two English translations, which are printed with the original Latin, afford interestingillustrations of the gradual change of our language, for one was made in the fourteenth century, theother in the fifteenth. The differences between Trevisa's version and that of the unknown writerare often considerable.

42. LE LIVERE DE EEIS DE BRITTANIE E LE LIVERE DE REIS DE ENGLETERE.Edited by JOHN GLOVER, M.A., Vicar of Brading, Isle of Wight, formei-lyLibrarian of Trinity College, Cambridge. 1865.

These two treatises, though they cannot rank as independent narratives, are neverthelessvaluable as careful abstracts of previous historians, especially " Le Livere de Reis de Engletere."Some various readings are given which are interesting to the philologist as instances of semi-Saxomzed French. It is supposed that Peter of Ickham was the supposed author.

43. CHRONICA MONASTERII DE MELSA AB ANNO 1150 USQUE AD ANNUM 1406.Vols. I., II., and III. Edited ly EDWARD AUGUSTUS BOND, Esq., Assistant-Keeper of Manuscripts, and Egerton Librarian, British Museum. 1866-1868.

The Abbey of Meaux was a Cistercian house, and the work of its abbot is both curious andvaluable. It is a faithful and often minute record of the establishment of a religious community, ofits progress in forming an ample revenue, of its struggles to maintain its acquisitions, and of itsrelations to the governing institutions of the country. In addition to the private affairs of themonastery, some light is thrown upon the public events of the time, which are however kept distinct,and appear at the end of the history of each abbot's administration. The text has been printedfrom what is said to be the autograph of the original compiler, Thomas de Burton, the nineteenthabbot.

44. MATTHJEI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM.SIVE, UT VULGO DICITUR, HISTORIAMINOR. Vols. I., II., and III. 1067-1253. Edited ly Sir FREDERIC MADDEN,K.H., Keeper of the Manuscript Department of British Museum. 1866-1869.

The exact date at which this work was written is, according to the chronicler, 1250. The historyis of. considerable value as an illustration of the period during which the author lived, and containsa good summary of the events which followed the Conquest. This minor chronicle is, however,"based on another work (also written by Matthew Paris) giving fuller details, which has been callediha " Historia Major." The chronicle here published, nevertheless, gives sotne information.not tobe found in the greater history.

17

45. LlBER MONASTERII DE HYDA: A CHRONICLE AND GHARTULAEY OP HYDE ABBEY,WINCHESTEE, 455-1023. Edited, from a Manuscript in the Library of theEarl of Macclesfield, by EDWARD EDWAEDS, Esq. 1866.

The "Book of Hyde " is a compilation from much earlier sources which are usually indicated•with considerable care and precision. In many cases, however, the Hyde Chronicler appears tocorrect, to qualify, or to amplify-j-either from tradition or from sources of information not nowdiscoverable—the statements, which, in substance, he adopts. He also mentions, and frequentlyquotes from writers whose works are either entirely lost or at present known only by fragments.

There is to be found, in the " Book of Hyde," much information relating to the reign of KingAlfred which is not known to exist elsewhere. The volume contains some curious specimens ofAnglo-Saxon and Mediaeval English.

46. CHEONICON SCOTOEUM : A CHRONICLE OF IEISH AFFAIRS, from the EARLIESTTIMES to 1135; and SUPPLEMENT, containing the Events from 1141 to1150. Edited, with Translation, by WILLIAM MAUNSELL HENNESSY, Esq.,M.E.I.A. 1866.

There is, in this volume, a legendary account of the peopling of Ireland and of the adventureswhich befell the various heroes who are said to have been connected with Irish history. The detailsare, however, very meagre both for this period and for the time when history becomes more authentic.The plan adopted in the chronicle gives the appearance of an accuracy to which the earlier por-tions-of the work cannot have any claim. The succession of events is marked year by year, fromA.M. 1599 to A.D. 1150. The principal events narrated in the later portion of the work are, theinvasions of foreigners, and the wars of the Irish among themselves. The text has been printedfrom a MS. preserved in the library of Trinity College, Dublin, written partly in Latin, partly in

, Irish.

47. THE CHRONICLE OF PIERRE DE LANGTOFT, IN FRENCH VERSE, FROM THE EARLIESTPERIOD TO THE DEATH OF EDWARD I. Yols. I. and II. Edited by THOMASWRIGHT, Esq., M.A. 1866-1868.

It is probable that Pierre de Langtof t was a canon of Bridlington, in Yorkshire, and lived in thereign of Edward I., and during a portion of the reign of Edward II. This chronicle is divided intothree parts; in the first, is an abridgment of Geoffrey of Monmouth's " Historia Britqnum;" in thesecond, a history of the Anglo-Saxon and Norman kings, to the death of Henry III.; in the third, ahistory of the reign of Edward I. The principal ôbject of the work was apparently to show thejustice of Edward's Scottish wars. The language is singularly corrupt, and a curious specimen ofthe French of Yorkshire.

48. THE WAR OF THE GAEDHIL WITH THE G-AILL, or THE INVASIONS OF IRELAND BYTHE DANES AND OTHER NORSEMEN. Edited, with a Translation, by JAMESHENTHORN TODD, D.D., Senior Fellow of Trinity College, and Regius Pro-fessor of Hebrew in the University, Dublin. 1867.

The work in its present form, in the editor's opinion, is a comparatively modern version of anundoubtedly ancient original. That it was compiled from contemporary materials lias been provedby curious incidental evidence. It is stated in the account given of the battle of Clontarf that thefull tide in Dublin Bay on the day of the battle (23 April 1014) coincided with sunrise; and that thereturning tide in the evening aided considerably in the defeat of the Danes. The fact has beenverified by astronomical calculations, and the inference is that the author of the chronicle, if not aneye-witness, must have derived his information from eye-witnesses. The contents of the work aresufficiently described in its title. The story is told after the manner of the Scandinavian Sagas, withpoems and fragments of poems introduced into the prose narrative.

49. GESTA REGIS HENRICI SECUNDI BENEDICTI ABBATIS. CHRONICLE OF THE REIGNSOF HENRY II. AND RICHARD I., 1169-1192, known tinder the name of BENEDICTOF PETERBOROUGH. Vols. I. and II. Edited by WILLIAM STUBBS, M.A., RegiusProfessor of Modern History,, Oxford, and Lambeth Librarian. 1867.

This chronicle of the reigns of Henry II. and Richard I., known commonly under the name ofBenedict of Peterborough, is one of the best existing specimens of a class of historical compositionsof the first importance to the student.

50. MUNIMENTA ACADEMICA, OR, DOCUMENTS ILLUSTRATIVE OF ACADEMICAL LlFEAND STUDIES AT OXFORD (in Two Parts). Edited by the Rev. HENRY ANSTEY,M.A., Vicar of St. Wendron, Cornwall, and lately Vice-Principal of St.Mary Hall, Oxford. 1868.

This work will supply materials for a History of Academical Life and Studies in the Universityof Oxford during the 13tn, 14th, and 15th centuries.

51. CHRONICA MAGISTEI ROGERI DE HOUEDENE. Vols. I., II., III., and IV. Editedby WILLIAM STUBBS, M.A., Regius Professor of Modern History, and Fellowof Oriel College, Oxford. 1868-1871.

This work has long been justly celebrated, but not thoroughly understood until Mr. Stubbs'edition. The earlier portion, extending from 732 to 1148, appears to be a copy of a compilationmade in Northumbria about 1161, to which Hoveden added little. From 1148 toll69-averyvaluable portion of this work—the matter is derived from another source, to which Hovedenappears to have supplied little, and not always judiciously. From 1170 to 1192 is the portion whichcorresponds with the Chronicle known under the name of Benedict of Peterborough (see No. 49) ;but it is not a copy, being sometimes an abridgment, at others a paraphrase; occasionally the twoworks entirely agree; showing that both writers had access to the same materials, but dealt withthem differently. From 1192 to 1201 rnay be said to be wholly Hoveden's work; it is extremelyvaluable, and an authority of the first importance,

IT 51972. " b

18

52. WILLELMI MALMESBIEIENSIS MONACHI BE GESTIS PONTIPICUM ANGLOEUM LIBRIQUINQUE. Edited, from William of Malmeslury's AutographMS., ly N. E. S.A. HAMILTON, Esq., of the Departmentof Manuscripts, BritishMusexim; 1870.

William of Malmesbury's " Gresta Pontificum " is the principal foundation of English Eccle-siastical Biography, down to the year 1122. The manuscript which has been followed in thisEdition is supposed by Mr. Hamilton to be the author's autograph, containing his latest additionsand amendments.

53. HISTORIC ATJD MUNICIPAL DOCUMENTS OP IKELAND, FROM THE ARCHIVES OP THECITY OP DUBLIN, &c. 1172-1320. Edited ly JonvT. GILBERT, Esq., F.S.A.,Secretary of the Public Record Office of Ireland. 1870.

A collection of original documents, elucidating mainly the history and condition of the muni-cipal, middle, and trading classes under or in relation with the rule of England in Ireland,—asubject hitherto in almost total obscurity. Extending over the first hundred and fifty years of theAnglo-Norman settlement, the series includes charters, municipal laws and regulations, rolls ofnames of citizens and members of merchant-guilds, lists of commodities with their rates, correspon-dence, illustrations of relations between ecclesiastics and laity ; together with many documentsexhibiting the state of Ireland during the presence there of the Scots under Robert and Edwai'dBruce.

5-1. THE ANNALS OP LOCH CE. A CHRONICLE OF IRISH AFFAIRS, FROM 1041 to1590. Yols. I. and II. Edited, with a Translation, ly WILLIAM MADNSELLHENNESSY, Esq., M.R.I.A. 1871.

The original of this chronicle has passed under various names. The title of " Annals of Loch06 " was given to it by Professor O'Cuvry, on the ground that it was transcribed for Brian MacDerinot, an Irish chieftain, who resided on the island in Loch Ce, in the county of Roscommon.It adds much to the materials.for the civil and ecclesiastical history of Ireland; and contains manycurious references to English and foreign affairs, not noticed in any other chronicle.

55. MONUMENTA JURITHCA. THE BLACK BOOK OP ME ADMIRALTY, WITH APPENDICES.Vols. I., II., III., and IV. Editedly SIB, TBAVERS Twiss, Q.C.. D.C.L.1871-1876.

This book contains the ancient ordinances and laws relating to the navy, and was probablycompiled for the use of the Lord High Admiral of England. Selderi calls it the " jewel of theAdmiralty Records." Prynne ascribes to the Black Book the same authority in the Admiralty asthe Black and Red Rocks have in the Court of Exchequer, and most English writers on maritimelaw recognize its importance.

56. MfiiioaiALs OF THE REIGN OP HENRY VI.:—OPFICIAL CORRESPONDENCE orTHOMAS BEK.YNTON, SECRETARY TO HENRY VI., AND BISHOP OP BATH AND WELLS.Edited, from a MS. in tlie Arohiepiseopal Lilrary at Lambeth, with an Appendixof Illustrative Documents, ly the Rev. GEORGE WILLIAMS, B.D.,Vicar of Ring-wood, late Fellow of King's College, Cambridge. Vols. I. and II. 1872.

These curious volumes are of a miscellaneous character, and were probably compiled under theimmediate direction of Beckynton before he bad attained to the Episcopate. They contain manyof the Bishop's own letters, and several written by him in the King's name ; also letters to himselfwhile Royal Secretary, and others addressed to the Kiog. This work elucidates some points in thehistory of the nation during the first half of the fifteenth century.

57. MA.TTHJEI PARISIENSIS, MONACHI SANCTI ALBANI, CHRONICA MAJORA. Vol. I.The Creation to A.D. 1066. Vol. II. A.D. 1067 to AD. 1216. Vol. III.A.D. 1216 to AD. 1239. Vol. IV. A.D. 1240 to A.D. 1247. Vol. V. A.D.1248 to A.D. 1259. Vol. VI. Additamenta. Vol. VII. Index. Edited lyHENRY RICHARDS LUARD, D.D., Fellow of Trinity College, Registrary of theUniversity, and Vicar of Great St. Mary's. Cambridge. 1872-1884.

This work contains the " Chronica Majora" of Matthew Paris, one of the most valuable andfrequently consulted of the ancient English Chronicles. It is published from its commencement,for the first time. The editions by Archbishop Parker, and William "Watts, severally begin at theNorman Conquest.

58. MEMORIALS FRATRIS WALTERI DE COVENTRIA.—THE HISTORICAL COLLECTIONS OPWALTER OP COVENTRY. Vols. I. and II. Edited,from the MS. intheLilraryof Corpus Ohristi College, Cambridge, ly WILLIAM STUBBS, M.A., Regius Pro-fessor of Modern History, and Fellow of Oriel College, Oxford. 1872-1873.

This work, now printed in full for the first time, has long been a desideratum by HistoricalScholars. The first portion, however, is not of much importance, being only a compilation fromearlier writers. The p art relating to the first quarter of the thirteenth century is the most valuableand interesting.

59. THE ANGLO-LATIN SATIRICAL POETS AND EPIGRAMMATISTS OP THE TWELFTHCENIUEY. Vols. I. and II. Collected, and edited ly THOMAS WRIGHT, Esq.,M. A.. Corresponding Member of the National Institute of France(Academiedes Inscriptions etBelles-Lettres). 1872.

The Poems contained in these volumes have long been known and appreciated as the bestsatires of the age in which their authors flourished, and were deservedly popular during the 13thand 14th centuries.

60. MATERIALS FOR A HISTORY OF THE REIGN or HENRY VII., PROM ORIGINALDOCUMENTS PRESERVED IN THE PUBLIC RECORD OFFICE. Vole. I. and II. Edited6«the Rev. WILLIAM CAMPBELL, M.A., one of Her Majesty's Inspectors ofSchools. 1873-1877.

These volumes are valuable as illustrating the acts and proceedings of Henry VII. on ascendingthe throne, and shadow out the policy he afterwards adopted.

61. HISTORICAL PAPERS AND LETTERS FROM THE NORTHERN REGISTERS. Edited byJAMES RAINE, M.A., Canon of York, and Secretary of the Surtees Society1873.

The documents in this volume illustrate, for the most part, the general history of the north ofEngland, particularly in its relation to Scotland.

62. KEGISTRUM PALATINUM DUNELMENSE. THE REGISTER OF RICHARD DE KELLAWE,LORD PALATINE AND BISHOP OF DURHAM ; 1311-1316. Yols. I., II., III., andIV. Edited by Sir THOMAS DPFFUS HARDY, D.C.L., Deputy Keeper of thePublic Records. 1873-1878.

Bishop Kellawe's Register contains the proceedings of his prelacy, both lay a.nd ecclesiastical,and is the earliest Register of the Palatinate of Durham.

63. MEMORIALS OF SAINT DUNSTAN, ARCHBISHOP OF CANTERBURY. Edited, fromvarious M8S., by WILLIAM STUBBS, M.A., Regiua Professor of ModernEistory, and Fellow of Oriel College, Oxford. 1874.

This volume contains several lives of Archbishop Dunstan, one of the most celebrated Primatesof Canterbury. They open various points of Historical and Literary interest, without which ourknowledge of the period would be more incomplete than it is at present.

64. CHRONICON ANGLIJS, AB ANNO DOMINI 1328 USQUE AD ANNUM 1388, AUCTOREMONACHO QUODAM SANCTi ALBANi. Edited by EDWARD MAUNDE THOMPSON,Esq., Barrister-at-Law, and Assistant-Keeper of the Manuscripts in theBritish Museum. 1874.

This chronicle gives a circumstantial history of the close of the reign of Edward III. whichhas hitherto been considered lost.

65. THOMAS SAGA ERKIBYSKUPS. A LIFE OF ARCHBISHOP THOMAS BEC&ET, IN ICE-LANDIC. Vols. I. and II. Edited, with English Translation, Notes, and Glossaryby M. EIRIKR MAGNUSSON, M.A., Sub-Librarian of the University Library,Cambridge. 1875-1884.

This work is derived from the Life of Becket written by Benedict of Peterborough, andapparently supplies the missing portions in Benedict's biography.

66. RADULPHI DE COGGESHALL CHRONICON ANGLICANUM. Edited by the Rev.JOSEPH STEVENSON, M.A. 1875.

This volume contains the " Chronicon Anglicanum," by Ralph of Coggleshall, the " Libellusde Expugnatione Terrse Sanctse per Saladinum," usually ascribed to the same author, and otherpieces of an interesting character.

67. MATERIALS FOR THE HISTORY OF THOMAS BECKET, ARCHBISHOP OF CANTERBURY.Vols. I., II., III., IV., V., and VI. Editedby the Rev. JAMES CRAIGIEROBERTSON, M.A., Canon of Canterbury. 1875-1883. Vol. VII. Editedby JOSEPH BRIGSTOCKE SHEPPARD, Esq., LL.D. 1885.

This publication comprises all contemporary materials for the history of Archbishop ThomasBecket. The first volume contains the life of that celebrated man, and the miracles after his death,by William, a monk of Canterbury. The second, the life by_ Benedict of Peterborough ; John olSalisbury ; Alan of Tewkesbury; and Edward Grim. The third, the life by "William Pitzstephen ;and Herbert of Bosham. The fourth, anonymous lives, Quadrilogus, &c. The fifth, sixih, andseventh, the Epistles, and known letters.

68. RADUSJFI DE DICETO DECANI LUNDONIENSIS OPERA HISTORICA. THE HISTORICALWORKS OF MASTER RALPH DE DICETO, DEAN or LONDON. Vols. I. and II.Edited, from the Original Manuscripts, by WILLIAM STUBBS, M.A., PegiusProfessor of Modern History, and Fellow of Oriel College, Oxford. 1876.

The Historical "Works of Ralph de Diceto are some of the most valuable materials for BritishHistory. The Abbreviationes Chronicorum extend from the Creation to 1147, and the YmaginesHistoriamm to 1201.

69. ROLL OF THE PROCEEDINGS OF THE KING'S COUNCIL IN IRELAND, FOR A PORTIONOF THE 16iH YEAR OF THE REIGN OF RICHARD II. 1392-93. Edited by theRev. JAMES GRAVES, A.B. 1877.

This Roll throws considerable light on the History of Ireland at a period little known. It• seems the only document of the kind extant.

70. HENRICI DE BRACTON DE LEGIBUS ET CONSUETUDINIBUS ANGLUS LIBRI QUINQUEIN VARIOS TRACTATUS DISTINCTI. AD DIVERSORUM ET VETUSTISSIMORUM CODI-

b 2

20

CUM COLLATIONEM TiPis VuLGATi. Vols. I., II., III., IY.,Y.5and VI. Editedby SIB TBAVEES Twiss, Q.G., D.O.L. 1878-1883.

This is a new edition of Bracton's celebrated work, collated with MSS. in the British Museum ;the Libraries of Lincoln's Inn, Middle Temple, and Gray's Inn ; Bodleian Library, Oxford ; theBiblioth6que Nationale, Paris ; &c.

71. THE HISTOBIANS OF THE OHUBCH OP YOBK, AND ITS ABCHBISHOPS. Vols. I.and II. Edited by JAMES RAINE, M. A., Canon of York, and Secretary of theSurtees Society. 1879-1886.

This will form a complete " Corpus Historicum Eboracense," a work very much needed, and ofgreat value to the Historical Inquirer.

72. REGISTBUM MALMESBUBIENSE. THE REGISTEE OF MALMESBURY ABBEY ; PEE-SEBVED IN THE PUBLIC RECORD OFFICE. Vols. I. and II. Edited by J. S.BREWER, M.A., Preacher at the Rolls, and Rector of Toppesfield ; andCHABLES TBICE MABTIN, Esq., B.A. 1879, 1880.

This work illustrates many curious points of history, the growth of society, the distribution ofland, the relations of landlord and tenant, national customs, &c.

73. HISTORICAL WORKS OF GrERVASE OP CANTERBURY. Vols. I. and If. THECHBONICLE OF THE REIGNS OF STEPHEN, HENBY II., and RICHARD L, BY GER-VASE, THE MONK OF CANTERBURY. Editedby "WILLIAM STTJBBS, D.D. ; CanonResidentiary of St. Paul's, London ; Regius Professor of Modern Historyand Fellow of Oriel College, Oxford ; &c. 1879, 1880.

The Historical "Works of Gervase of Canterbury are of great importance as regards thequestions of Church and State, during the period in which he wrote. This work was printed byTwvsden, in the " Histpriae Anglicanse Scriptores X.," more than two centuries ago. The presentedition has received critical examination and illustration.

74. HENRICI AUCHIDIACONI HUNTENDUNENSIS HlSTORIA ANGLORUM. THE HlSTORYOF THE ENGLISH, BY HENRY, ARCHDEACON OF HUNTINGDON, from A.D. 55 toA.D. 1154, in Eight Books. Edited by THOMAS ARNOLD, ESQ., M.A., ofUniversity College, Oxford. 1879.

Henry of Huntingdon's work was first printed by Sir Henry Savile, in 1596, in his " Scriptorespost Bedatn," and reprinted at Frankfort in 1601 . Both editions are very rare and inaccurate. Thefirst five books of the History were published in 1848 in the " Monumenta Historica Britannica,"which is out of print. The present volume contains the whole of the manuscript of Huntingdon'sHistory in eight books, collated with a manuscript lately discovered at Paris.

75. THE HISTORICAL WORKS OF SYMEON OF DURHAM. Yols. I. and II. Edited byTHOMAS ARNOLD, ESQ., M.A., of University College, Oxford. 1882-1885.

The first volume of this edition of the Historical "Works of Symeon of Durham, contains the" Historia Dunelmensis Ecclesite," and other "Works. The second volume contains the"HistoriaRegum," &c.

76. CHRONICLES OF THE REIGNS OF EDWARD I. AND EDWARD II. Vols. I. and II.Edited by WILLIAM STTJBBS, D.D., Canon Residentiary of St. Paul's, London ;Regius Professor of Modern History, and Fellow of Oriel College, Oxford,&c. 1882,1883.

The first volume of these Chronicles contains the " Annales Londonienses " and the," AnnalesPaulini : " the second, I.— Commendatio Lamentabilis in Transitu magni Regis Edwardi. II.— GestaEdwardi de Carnarvan Auctore Ganonico Bridlingtoniensi, III. — Monachi cujusdam Malmes-beriensis Vita, Edwardi II. IV.—Yita et Mors Edwardi II. Conscripta a Thoina de la Moore.

77. REGISTRUM EPISTOLARUM FKATRIS JOHANNIS PECKHAM, ARCHIEPISCOPI CAN-TTTABIENSIS. Vols. I., II,, and III. Edited by CHARLES TRICE MARTIN, ESQ.,B.A., F.S.A., 1882-1886.

These Letters are of great value for illustrating English Ecclesiastical History.

78. REGISTER OF S. OSMUND. Edited by the Rev. W. H. RICH JONES, M.A. , F.S. A.,Canon of Salisbury, Vicar of Bradford-ou-Avon. Vols. I. and II. 1883, 1884.

This Register, of which a complete copy is here printed for the first time, is among the mostancient, and certainly the most treasured of the muniments of the Bishops of Salisbury. It derivesits name from containing the statutes, rules, and orders made or compiled by S. Osmund, to beobserved in the Cathedral and diocese of Salisbury. The first 19 folios contain the " Consuetu-dinary," the exposition, as regards ritual, of the " Use of Sarum." '*

79. CHARTULARY OF THE ANCIENT BENEDICTINE ABBEY OF RAMSEY, from the MS. inthe Public Record Office. Vols. I. and II. 1884,1886. Edited by WILLIAMHENRY HART, Esq., F.S.A., and the Rev. PONSONBY ANNESLEY LYONS.

This Chartulary of the Ancient Benedictine Monastery of Ramsey, Huntingdonshire, came tothe Crown on the Dissolution of Monasteries, was afterwards preserved in the Stone Tower, West-minster Hall, and thence transferred to the Public Record Office,

21

80. CHARTULARIES OE Si. MARY'S ABBEY, DUBLIN, WITH THE EEGISTEB or ITS' HOUSEAT DUNBBODY, COUNTY OF WEXFORD, AND ANNALS OF IRELAND, 1162-1370.From the MSS. in the Bodleian Library and British Museum. Edited byJOHN THOMAS GILBERT, Esq., F.S.A., M.E.I.A. Vols. I. & II. 1884 and1885.

The Chartularies and register, here printed for the first time, are the only surviving manu-scripts of their class in connexion with the Cistercians in Ireland. With them are includedaccounts of the other establishments of the Cistercian Order in Ireland, together with the earliestbody of Anglo-Irish Annals extant.

81. EADMEBI HISTORIA NOVOBUM IN ANGLIA, ET OPUSCULA DUO DE VITA SANCTIANSELMI EX QUIBUSDAM MIBACULIS EJUS. 1884. Edited by the Eev. MABTINKTJLE, M.A.

This volume contains the " Historise Novorum in Anglia," of Eadnier; his treatise " De Vita etconversatione Anselmi Archiemscqpi Cantuariensis," and a Tract entitled "Quaedam Parva De-scriptio Miraculomm gloriosi Patris Anselmi Cantuariensis."

82. CHRONICLES OF THE EEIGNS OF STEPHEN, HENRY II., AND EICHABD I. Vols. I.II., and III., 1884-1886̂ Edited by EICHABD HOWLETT, Esq.> of the MiddleTemple, Barrister-at-law.Vol. I. contains Books I.-IV. of the "Historia Rerum Anglicarum " of William of Newburgh;

Vol. II. contains Book V. of that work, the continuation of the same to A.D. 1298, and the " DracoNormannicus " of Etienne de Rouen.

Vol. III. contains the "Gesta Stephani Regis," the Chronicle of Richard of Hexhsm, the" Relatio de Standardo " of St. Aelred of Rievaulx, the poem of Jordan Eantosme, and the Chronicleof Richard of Devizes.

83. CHBONICLE OF THE ANCIENT ABBEY OF EAMSEY, from the Ohartulary of thatAbbey, in the Public Eecord Office. 1886. Edited'by the Eev. WILLIAMDUNN MACBAY, M.A., F.S.A., Eector of Ducklington, Oxon.

This Chronicle forms part of the Chartulary of the Abbey of Ramsey, preserved in the PublicRecord Office (see No. 79).

84. CHBONICA-EOGERI DE WENDOYER, SIVE FLOEES HlSTOBIABUM. Vol. I. Editedby HENRY GAY HEWLETT, Esq., Keeper of the Eecords of the Land Eevenue.

This edition gives that portion only of Roger of Wendover's Chronicle which can be accountedan original authority.

85. THE LETTER BOOKS OF THE MONASTERY OF CHBIST CHURCH, CANTERBURY. Editedby JOSEPH BBIGSTOCKE SHEPPABD, ESQ., LL.D. Vol. I., 1887.

The Letters printed in this volume were chiefly written between the years 1296 and 1333.Among the most notable writers were Prior Henry of Eastry, Prior Richard Oxenden, and theArchbishops Raynold and Meopham.

86. THE METRICAL CHRONICLE OF EGBERT OF GLOUCESTER. Edited by WILLIAMALDIS WBIGHT, Esq., M.A. Parts I. and II., 1887.

The date of the composition of this Chronicle is placed about the year 1300. The writer appearst o have been an eye witness of many events which he describes. The language in which it is writtenwas the dialect of Gloucestershire at that time.

87. CHBONICLE or EOBEBT OF BBUNNE. Edited by FBEDEBICK JAMES FUBNIVALL,Esq., M.A., of Trinity Hall, Cambridge, Barrister-at-Law. Parts I and II.1887.

Robert of Brunne, or Bourne, co. Jjincoln, was a member of the Gilbertine Order established atSempringham. His Chronicle is described by its editor as a work of fiction, a contribution not toEnglish history, but to the history of English.

88. ICELANDIC SAGAS AND OTHEB HISTORICAL DOCUMENTS relating to the Settlementsand Descents of the Northmen on the British Isles. Vol. I. OrkneyingaSaga, and Magnus Saga. Vol. II. Hakonar Saga, and Magnus Saga.Edited by M. GUDBBAND VIGFUSSON, M.A.

89. THE TRIPARTITE LIFE OF ST. PATRICK, with other documents relating to thatSaint. Edited &I/WHITLEY STOKES, Esq., LL.D., D.C.L., Honorary Fellow ofJesus College, Oxford; and Corresponding Member of the Institute ofFrance. Parts I. and II.

90. WlLLELMI MONACHT MALMESBIBIENSIS DE BEGUM GESTIS ANGLQKUM, LIBBI V. 3ET HISTORIC NOVELLA, LIBBI III. Edited by WILLIAM STUBBS, D.D., Bishopof Chester. Vols. I. and II.

In the Press.ICELANDIC SAGAS, AND OTHER HISTOBICAL DOCUMENTS relating to the Settle*

ments and Descents of the Northmen on the British Isles. Vols. Til.-*IV. Translated by Sir GEORGE WEBBEDASENT, D.C.L., Oxon;

22

In the Press—(continued).LESTOBIE DES ENGLES SOLUM GEFFBEI GAIMAE. Edited by the late Sir THOMAS

DUFFUS HARDY, D.C.L., Deputy Keeper of the Public Records; continued andtranslated by CHABLES TBICE MABTIN, Esq., B.A., F.S.A. Yols. I. and II.

CHABTULABY or THE ANCIENT BENEDICTINE ABBEY OF EAMSEY, from the MS, in thePublic Eecord Office. Yol. III. Editedby WILLIAM HENBY HABT, Esq.,F.S.A., and the Eev. PONSONBY ANNESLEY LYONS.

OHABTEBS AND DOCUMENTS, ILLTJSTBATING THE HISTOBY or THE CATHEDRAL ANDCITY or SABTJH, 1100-1300; forming an Appendix to the Register of S.Osmund. Yol. III. Edited by the Bev. W. H. EICH JONES, M.A., F.S.A.,Canon of Salisbury, Yicar of Bradford-on-A von.

FLOBES HISTORIAEUM, PEB MATTHÎUM WESTMONASTEBIENSEM COLLECTI. Edited byHENBY EICTIABDS LUABD, D.D., Fellow of Trinity College, Eegistrary of theUniversity, and Yicar of Great St. Mary's, Cambridge.

EANULF DE GLANVILL; TBACTATUS DE LEGIBUS ET CONSUETUDINIBUS ANGLIC, &c.Edited and translated by Sir TBAYEBS Twiss, Q.C., D.C.L.

CHBONICLE OF ADAM MUBIMUTH, with the CHBONICLE OF EOBEBT OF AVESBUBY.Edited by EDWABD MAUNDE THOMPSON, ESQ.,^Keeper and Egerton Librarian<jf the Manuscript Department in the British Museum.

YEAB BOOKS OF THE EEIGN OF EDWABD III. Edited and translated by LUKE OWENPIKE, Esq., M.A., of Lincoln's Inn, Barrister-at-Law.

CHBONICLE OF HENBY KNIGHTON, Canon of Leicester, to the death of RICHA.BD II.Edited by the Eev. JOSEPH EAWSON LUMBY, D.D.

CHBONICA EOGEBI DE WENDOVEB, SIVE FLOBES HISTOEIARUM. Edited by HENBYGAY HEWLETT, Esq., Keeper of the Eecords of the Land Eevenue. Yol. II.

THE LETTEB BOOKS OF THE MONASTERY OF CHBIST CHUBCH, CANTEBBTJBY. Editedby JOSEPH BBIGSTOCKE SHEPPABD, ESQ., LL.D. Yol. II.

In Progress.DESCBIPTIVE CATALOGUE OF MANUSCBIPTS BELATING TO THE HISTOBX OF GBEAT

BBITAIN AND IBELAND. Yol. IY.; 1327, &c. Edited by the late Sir THOMASDUFFUS HABDY, D.C.L., Deputy Keeper of the Public Eecords, and C. TBICEMABTTIN, Esq., B.A., F.S.A.

THE TBBATISE "DEPBINCIPUM!NSTBUCTIONE," of GIBALDUS CAMBBENSIS ; with anIndex to the first four volumes of the "Works of Giraldus Cambrensis,"edited by the Eev. J. S. Brewer. Edited by GEOBGE F. WABNEB, Esq., of

, the Department of MSS., British Museum.EECUEIL DBS CBONIQUES ET ANCHIENNES ISTOBIES DE LA GBANT BBETAIGNE A

PBESENT NOMME ENGLETEBBE, par JEHAN DE WAUBIN. Yol. Y. 1443-1461.Edited by Sir WILLIAM HABDY, F.S.A., and EDWABD L. C. P. HABDY, Esq.,F.S.A., of Lincoln's Inn, Barrister-at-Law.

THE EEJJ BOOK OF THE EXCHEQUEB, preserved in the Public Eecord Office.Edited by WALFOBD DAKING SELBY, ESQ., of the Public Eecord Office.

ANNALS OB MEMOBIALS OF ST. EDMONDSBUBY. Edited by THOMAS ABNOLD, ESQ.,M.A., of University College, Oxford,

THE HISTOBIANS OF THE CHUECH OF YOBK AND ITS ABCHBISHOPS, Yol. III. Editedby JAMES EAINE, M.A., Canon of York, and Secretary of the Surtees Society.

CHBONICLES OF THE EEIGNS OF STEPHEN, HENBY II., AND EICHABD I. Yol. IY.Edited by EICHABD HOWLETT, Esq., of the Middle Temple, Barrister-at-Law.

PUBLICATIONS OF THE BECOBD COMMISSIONERS, &0.[In boards or cloth.]

ROTULORTJM ORIGINALICM IN CURIA SCACCARII ABBREVIATIO. Hen. III.—Edw. In.Edited by HENRY PLAYFORD, Esq. 2 Vols. folio (1805—1810). 12s. 6d. each.

CALENDARIUM INQUISITIONUM POST MORTEM SIVE ESCAETARXJM. Hen. III.—Ric. HiEdited by JOHN CALEY and JOHN BAYLEY, Esqrs. Folio (1821—1828) : Vol. 3, 2ls. •Vol. 4, 24s.

LIBRORUM MANUSCRIPTORUM BIBLIOTHECÊ HARLEIANJE CATALOGUS. Vol. 4. Editedby the Rev. T. HARTWELL HORNE. Folio (1812), 18s.

ABBREVIATIO PLACITORUM. Richard I.—Edward II. Edited by the Right Hon. GEORGEROSE and W. ILLINGWORTH, Esq. 1 Vol. folio (1811), 18s.

LIBRI CENSUALIS vocati DOMESDAY-BOOK, INDICES. Edited by Sir HENRY ELLIS.Folio (1816), (Domesday-Book, Vol. 3). 21s.

LIBRI CENSUALIS vocati DOMESDAY-BOOK, ADDITAMENTA EX CODIC. ANTIQUISS.Edited by Sir HENRY ELLIS. Folio (1816), (Domesday-Book, Vol. 4). 21s.

STATUTES OF THE REALM. Edited by Sir T. E. TOMLINS, JOHN RAITHBY, JOHN CALEY,and WM. ELLIOTT, Esqrs. Vols/7, 8,9, 10, and 11, folio (1819—1828). 31s. 6d.each ; Indices, 30s. each.

VALOR ECCLESIASTICUS, temp. Hen. VIII., Auctoritate Regia institutus. Edited byJOHN CALEY, Esq., and the Rev. JOSEPH HUNTER. Vols. 3 to 6, folio (1817-1834).25s. each. The Introduction, separately, 8vo. 2s. Gd.

ROTULI SCOTIÊ IN TuRRI LONDINENSI ET IN DOMO C.APITULARI WESTMONASTER1ENSASSERVATI. 19 Edw. I.—Hen. VIII. Edited by D. MACPHERSON, J. CALEY, W.ILLINGWORTH, Esqrs., and Rev. T. H. HORNE. Vol. 2. folio (1818). 21s.

FCEDERA, CONVENTIONES, LlTTERÊ, &C. ; Or, RYMER'S FffiDERA, NeW Edition, folioVol.3, Part 2. 1361—1377 (1830): Vol. 4, 1377—1383 (1869). Edited by JOHNCALEY and FRED. HOLBROOKE, Esqrs. Vol. 3, Part 2, 21s. j Vol. 4. 6s.

DUCATUS LANCASTRIÊ CALENDARIUM INQUISITIONUM POST MORTEM, &c. Part 3,Calendar to Pleadings, &c., Hen. VII.—13 Eliz. Part 4, Calendar to Pleadings, toend of Eliz. (1827—1834). Edited by R. J. HARPER, JOHN CALEY, and WM.MINCHIN, Esqrs. Folio. Part 3 (or Vol. 2), 31s. 6d.; Part 4 (or Vol. 3), 21s.

CALENDARS OF THE PROCEEDINGS IN CHANCERY, ELIZ. ; with Examples of Proceedingsfrom Ric. II. Edited by JOHN BAYLEY, Esq. Vol. 3 (1832), folio, 21s.

PARLIAMENTARY WRITS AND WRITS OF MILITARY SUMMONS, with Records and Muni-ments relating to Suit and Service to Parliament, &c. Edited by SIR FRANCISPALGRAVE. (1830—1834.) Folio. Vol. 2, Div. 1, Edw. II., 21s.; Vol. 2, Div. 2,21s.; Vol. 2, Div. 3, 42s.

ROTULI LITTERARUM CLAUSARUM IN TURRI LONDINENSI ASSERVATI. 2 Vols. folio(1833,1844). Vol. 1,1204-1224. Vol. 2,1224—1227. Edited by THOMAS DUFFUSHARDY, Esq. Vol. 1, 63s.; Vol. 2, 18s.

PROCEEDINGS AND ORDINANCES OF THE PRIVY COUNCIL OP ENGLAND. 10 Ric. II.—33 Hen. VIII. Edited by Sir NICHOLAS HARRIS NICOLAS. 7 Vols. royal 8vo.(1834—1837). 14s. each.

ROTULI LITTERARUM PATENTIUM IN TURRI LOND. ASSERVATI. 1201—1216. Editedby T. DUFITUS HARDY, Esq. 1 Vol. folio (1835), 31s. 6</. The" Introduction,separately, 8vo. 9s.

ROTULI CUKIIE REGIS. Rolls and Records of the Court held before the King's Justiciarsor Justices. 6 Richard I.—1 John. Edited by Sir FRANCIS PALGRAVE. 2 Vols.royal 8vo. (1835). 28s.

ROTULI NORMANNI^B IN TURRI LOND. ASSERVATI. 1200—1205 ; 1417—1418. Editedby THOMAS DUFFUS HARDY, Esq. 1 Vol. royal 8vo. (1835). 12*. 6rf.

ROTULI DE OBLATIS ET FINIBUS IN TURRI LOND. ASSERVATI, temp. Regis Johannis.Edited by THOMAS DUFFTIS HARDY, Esq. 1 Vol. royal 8vo. (1835). 18s.

EXCERPTA E ROTULIS FINIUM ra TURRI LONDINENSI ASSERVATis. Henry III., 1218—1272. Edited by CHARLES ROBERTS, Esq. 2 Vols. royal 8vo. (1835, 1836) ; Vol. 1,14s.; Vol. 2, 18s.

FINES, SIVE PEDES FINIUM ; SIVE FINALES- CONCORDE IN CURIA DOMINI REGIS,7 Richard I.—16. John, 1195—1214. Edited by the Rev. JOSEPH HUNTER. InCounties. 2 Vols. royal 8vo. (1835—1844) ; Vol. 1, 8s. Gd.; Vol. 2, 2s. Gd'.

ANCIENT KALENDARS AND INVENTORIES OF THE TREASURY OF His MAJESTY'S ExCHEQUER; with Documents illustrating its History. Edited by Sir FRANCISPALGRAVE. 3 Vols.royal 8vo. (1836). 42s.

24

DOCUMENTS AND RECORDS illustrating the History of Scotland, and Transactions betweenScotland and England; preserved in the Treasury of Her Majesty's Exchequer.Edited by Sir FRANCIS PALGRAVE. 1 Vol. royal 8vo. (1837). 18s.

ROTULI CHARTARUM IN TURRI LONDINENSI ASSERVATI. 1199—1216. Edited byTHOMAS DUFJFUS HARDY, Esq. 1 Vol. folio (1837). 30s.

REPORT OF THE PROCEEDINGS OP THE RECORD COMMISSIONERS, 1831—1837. 1 Vol..fol. (1837). 8s.

REGISTRUM vulgariter nuncupatum " The Record of Caernarvon," e codice MS.Harleiano, 696, descriptum. Edited by Sir HENRY ELLIS. 1 Vol. folio (1838),31s. 6d.

ANCIENT LAWS AND INSTITUTES OF ENGLAND; comprising Laws enacted under theAnglo-Saxon Kings, with Translation of the Saxon; the Laws called Edward theConfessor's; the Laws of William the Conqueror, and those ascribed to Henry I.;Monumenta Ecclesiastica Anglicana, from 7th to 10th century; and Ancient LatinVersion of the Anglo-Saxon Laws. Edited by BENJAMIN THORPE, Esq. 1 Vol.folio (1840), 40s. 2 Vols. royal 8vo., 30s.

ANCIENT LAWS AND INSTITUTES OF WALES ; comprising Laws supposed to be enacted byHowel the Good, modified by Regulations prior to the Conquest by Edward I.; andanomalous Laws, principally of Institutions which continued in force. With transla-tion. Also, Latin Transcripts, containing Digests of Laws, principally of the DimetianCode. Edited by ANEURIN OWEN, Esq. 1 Vol. folio (1841), 44s. 2 vols. royal8vo., 36s.

ROTULI DE LIBERATE AC DE Misis ET PR^STITIS, Regnante Johanne. Edited by THOMASDUFFUS HARDY, Esq. 1 Vol. royal 8vo. (1844). 6s.

THE GREAT ROLLS OF THE PIPE, 2, 3, 4 HEN. II., 1155—1158. Edited by the Rev.JOSEPH HUNTER. 1 Vol. royal 8vo. (1844). 4s. 6d.

THE GREAT ROLL OF THE PIPE, 1 Ric. I., 1189—-1190. Edited by the Rev. JOSEPHHUNTER. 1 Vol. royal 8vo. (1844). 6s.

DOCUMENTS ILLUSTRATIVE OF ENGLISH HISTORY in the 13th and 14th centuries, from theRecords of the Queen's Remembrancer in the Exchequer. Edited by HENRY COLE,Esq. 1 Vol. fcp. folio (1844). 45s. 6d.

MODUS TENENDI PARLIAMENTUM. An Ancient Treatise on the Mode of holding theParliament in England. Edited by THOMAS DUFFUS HARDY, Esq. 1 Vol. 8vo.(1846). 2s. 6d.

REGISTRUM MAGNI SIGILLI REG. SCOT, in Archivis Publicis asservatum. 1306—1424.Edited by THOMAS THOMSON, Esq. Folio (1814). 10s. 6d.

ACTS OF THE PARLIAMENTS OF SCOTLAND. Folio (1814—1875). Edited by THOMASTHOMSON and COSMO INNES, Esqrs. Vol. 1, 42s. Vols. 5 and 6 (in three Parts), 21s.each Part; Vols. 4, 7, 8, 9, 10, and 11, 10s. Gd. each ; Vol. 12 (Index), 63s. Or, 12Volumes in 13, 12/. 12s.

ACTS OF THE LORDS AUDITORS OF CAUSES AND COMPLAINTS (AcTA DOMINORUM AUDI-TORUM). 1466—1494. Edited by THOMAS THOMSON, Esq. Fol. (1839). 10s. &d.

ACTS OF THE LORDS OF COUNCIL IN CIVIL CAUSES (AciA DOMINORUM CONCILII), 1478 —1495. Edited by THOMAS THOMSON, Esq. Folio (1839). 10s. 6d.

ISSUE ROLL OF THOMAS DE BRANTINGHAM, Bishop of Exeter, Lord High Treasurer, con-taining Payments out of the Revenue, 44 Edw. III., 1370. Edited by FREDERICKDEVON, Esq. 1 Vol. 4to. (1835), 35s. Or, royal 8vo., 25s.

ISSUES OF THE EXCHEQUER, James I.; from the Pell Records. Edited by FREDERICKDEVON, Esq. 1 Vol. 4to. (1836), 30s. Or, royal 8vo., 21s.

ISSUES OF THE EXCHEQUER, Henry III.—Henry VI.; from the Pell Records. Edited byFREDERICK DEVON, Esq. 1 Vol. 4to» (1837), 40s. Or, royal 8vo., 30s.

HANDBOOK TO THE PUBLIC RECORDS. By F. S. THOMAS, Esq., Secretary of the PublicRecord Office. 1 Vol. royal 8vo. (1853). 12s.

HISTORICAL NOTES RELATIVE TO THE HISTORY OF ENGLAND. Henry VIII. — Anne(1509-1714). A Book of Reference for ascertaining the Dates of Events. ByF. S. THOMAS, Esq. 3 Vols. 8vo. (1856). 40s.

STATE PAPERS, DURING THE REIGN OF HENRY THE EIGHTH : with Indices of Persons andPlaces. 11 Vols. 4to. (1830—1852), 10s. 6d. each.

Vol. I.—Domestic Correspondence.Vols. II. & III.—Correspondence relating to Ireland.Vols. IV. & V.—Correspondence relating to Scotland.Vols. VI. to XI.—Correspondence between England and Foreign Courts.

WORKS PUBLISHED IN PHOTOZINCOGRAPHY.

DOMESDAY BOOK, or the G-KEAT SURVEY or ENGLAND OP WILLIAM THE CONQUEBOR,1086 ; fac-simile of the Part relating to each county, separately (with a fewexceptions of double counties). Photozincographed, by HerMaje'sty's Com-mand, at the Ordnance Survey Office, Southampton, Colonel Sir HENRYJAMES, R.E., F.R.S., &c., DIBECTOK-G-ENERAL of the ORDNANCE SURVEY, underthe Superintendence of W. BASEVI SANDERS, Esq., Assistant Keeper ofHer Majesty's Records. 35 Parts, imperial quarto and demy quarto(1861-1863), boards. Price 8s. to 1L 3s. each Part, according to size; or,bound in 2 Yols., 20Z. (The edition in two volumes is out of print.)

This important and unique survey of the greater portion of England* is theoldest and most valuable record in the national archives. It was commencedabout the year 1084 and finished in 1086. Its compilation -was determinedupon at Gloucester by William the Conqueror, in council, in order that he mightknow what was due to him, in the way of tax, from his subjects, and that eachat the same time might know what he had to pay. It was compiled as muchfor their protection as for the benefit of the soveveign. The nobility and peoplehad been grievously distressed at the time by the king bringing over large num-bers of French and Bretons, and quartering them on his subjects, " each" according to the measure of his land," for the purpose of resisting the invasion ofCnut, King of Denmark, which was apprehended. The Commissioners appointedto make the survey were to inquire the name of each place ; who held it in thetime of King Edward the Confessor; the present possessor; how many hideswere in the manor; how many ploughs were in the demesne; how many homagers ;how many villeins ; how many cottars; how many serving men; how many freetenants; how many tenants in soccage; how much wood, meadow, and pasture;the number of mills and fish ponds ; what had been added or taken away fromthe place ; what was the gross value in the time of Edward the Confessor; thepresent value ; and how much each free man or soc-man had, and whether anyadvance could be made in the value. Thus could be ascertained who held theestate in the time of King Edward; who then held it; its value in the time ofthe late King ; and its value as it stood at the formation of the survey. Sominute was the survey, that the writer of the contemporary portion of the SaxonChronicle records, with some asperity—" So very narrowly he caused it to be" traced out, that there was not a single hide, nor one virgate of land, nor even," it is shame to tell, though it seemed to him no shame to do, an ox, nor a cow," nor a swine was left, that was not set down."

Domesday Survey is in two parts or volumes. The first, in folio, contains thecounties of Bedford, Berks, Bucks, Cambridge, Chester, and Lancaster, Corn-wall, Derby, Devon, Dorset, Gloucester, Hants, Hereford, Herts, Huntingdon,Kent, Leicester and Eutland, Lincoln, Middlesex, Northampton, Nottingham,Oxford, Salop, Somerset, Stafford, Surrey, Sussex, Warwick, Wilts, Worcester,and York. The second volume, in quarto, contains the counties of Essex,Norfolk and Suffolk.

Domesday Book was printed verbatim et literatim during the last century, inconsequence of an address of the House of Lords to King George III. in 1767.It was not, however, commenced until 1773, and was completed early in 1783.In 1860, Her Majesty's Government, with the concurrence of the Master of theRolls, determined to apply the art of photozincography to the production of afac-simile of Domesday Book, under the superintendence of Colonel Sir HenryJames, E.E., Director-General of the Ordnance Survey, Southampton. Thefac-simile was completed in 1863. .

* For some reason left unexplained, many parts were left unsurveyed; Northumberland, Cumber-land, Westmoreland, and Durnam, are not described in the survey \ nor does Lancashire appear underits proper name; but Ihumess, and the northern part of Lancashire, as well as the south of "Westmore-land, with a part of Cumberland, are included within the West Riding of Yorkshire. That part ofLancashire which lies between the Kibble and Mersey, and which at the time of the survey compre-hended 688 manors, is joined to Cheshire. Part of Rutland is described in the counties of Northamptonand Lincoln.

26

IT AC-SIMILES of NATIONAL MANUSCRIPTS, from WILLIAM: THE CONQUEROR toANNE, selected under the direction of the Master of the Rolls, and Photo-zincographed, by Command of Her Majesty, by Colonel Sir HENB.Y JAMES,B.E., F.R.S., DIRECTOR-GENERAL of the ORDNANCE SURVEY, and edited byW. BASEVI SANDERS. Assistant Keeper of Her Majesty's Records. Price,each Part, with translations and notes, double foolscap folio, 16s.

Part I. (William the Conqueror to Henry VII.). 1865. (Out of print.)Part II. (Henry VIII. and Edward VI.)' 1866.Part III. (Mary and Elizabeth). 1867.Part IY. (James I. to Anne). 1868.

The first Part extends from William the Conqueror to Henry VII., and containsautographs of the kings of England, as well as of many other illustrious per-sonages famous in history, and some interesting charters, letters patent, andstate papers. The second Part, for the reigns of Henry VIII and Edward VI.,consists principally of holograph letters, and autographs of kings, princes,statesmen, and other persons of great historical interest, who lived during thosereigns. The third Part contains similar documents for the reigns of Mary andElizabeth, including a signed bill of Lady Jane Grey. The fourth Part con-cludes the series, and comprises a number of documents taken from the originalsbelonging to the Constable of the Tower of London ; also several records illus-trative of the Gunpowder Plot, and a woodcut containing portraits of MaryQueen of Scots and James VI., circulated by their adherents in England, 1580-3.

FAC-SIMILES or ANGLO-SAXON MANUSCRIPTS. Photozincographed, by Command ofHer Majesty, upon the recommendation of the Master of the Rolls, by theDIRECTOR-GENERAL of the ORDNANCE SURVEY, Lieut.-General J. CAMERON,R.E., C.B., F.R.S., and edited by "W. BASEVI SANDERS, Assistant Keeper ofHer Majesty's Records. Part I. Price 21. 10s.

The Anglo-Saxon MSS. represented in this volume form the earlier portionsof the collection of archives belonging to the Dean and Chapter of Canterbmy,and consist of a series of 25 charters, deeds, and wills, commencing with arecord of proceedings at the first Synodal Council of Clovestho in 742, andterminating with the first part of a tripartite cheirograph, whereby Thurstonconveyed to the Church of Canterbury land at Wimbish in Essex, in 1049, thesixth year of the reign of Edward the Confessor.

FAC-SIMILES OF ANGLO-SAXON MANUSCRIPTS. Photozincographed, by Command ofHer Majesty, upon the recommendation of the Master of the Rolls, by theDIRECTOR-GENERAL of the ORDNANCE SURVEY, Major-General A. COOKE, R.E.,C.B., and collected and edited by W. BASEVI SANDERS, Assistant Keeper ofHer Majesty's Records. Part II. Price 31. 10s.

(Also, separately. Edward the Confessor's Charter. Price 2s.)The originals of the Fac-similes contained in this volume belong to the Deans

and Chapters of Westminster, Exeter, Wells, Winchester, and Worcester; theMarquis of Bath, the Earl of Ilchester, Winchester College, Her Majesty'sPublic Record Office, Bodleian Library, Somersetshire Archaeological andNational History Society's Museum in Taunton Castle, and William Salt Libraryat Stafford. They consist of charters and other documents granted by, orduring the reigns of, Baldred, JEthelred, Offa, and Burgred, Kings of Mercia ;Uhtred of the Huiccas, Ceadwalla and Ini of Wessex; JEthelwulf, Eadward theElder, _55thelstan, Eadmund the First, Eadred, Eadwig, Eadgar, Eadward theSecond, JEthelred the Second, Cnut, Eadward the Confessor, and William theConqueror, embracing altogether a period of nearly four hundred years.

FAC-SIMILES OF ANGLO-SAXON MANUSCRIPTS. Photozincographed, by Command ofHer Majesty, upon the recommendation of the Master of the Rolls, by theDIRECTOR-GENERAL of the ORDNANCE SURVEY, Colonel R. H. STOTHERD, R.E.,C.B., and collected and edited by W. BASEVI SANDERS, Assistant Keeper ofHer Majesty's Records. Part III. Price 6s. 6d.

This volume contains fac-similes of the Ashburnham collection of Anglo-SaxonCharters, &c., including King Alfred's Will. The MSS. represented in it, rangefrom A.D. 697 to A.D. 1161, being charters, wills, deeds, and reports ofSynodal transactions during the reigns of Kings Wihtred of Kent, Offa, "Eardwulf, Coenwulf, Cuthred, Beornwulf, ̂ thelwulf, JBlfred, Eadward the Elder,Eadmund, Eadred, Queen Eadgifu, and Kings Eadgar, ^Bthelred the Second,Cnut, Henry the First, and Henry the Second. Ill addition to these are twobelonging to the Marquis of Anglesey, one of them being the FoundationCharter of Burton Abbey by Êthelred the Second with the testament of its greatbenefactor Wulfric.

Public Record Office,January 1888.

HISTORICAL MANUSCRIPTS COMMISSION.

REPORTS OF THE ROYAL COMMISSIONERS APPOINTED TOINQUIRE WHAT PAPERS AND MANUSCRIPTS BELONGINGTO PRIVATE FAMILIES AND INSTITUTIONS ARE EXTANTWHICH WOULD BE OF UTILITY IN THE ILLUSTRATION OFHISTORY, CONSTITUTIONAL LAW, SCIENCE, AND GENERALLITERATURE.

Date. Size. SessionalPaper. Price.

1870(Re-

printet1874.)

1871

187i!

FIRST REPORT, WITH APPENDIX

Contents : —

ENGLAND. House of Lords ; CambridgeColleges; Abingdon, and other Cor-porations, &c.

SCOTLAND. Advocates' Library, Glas-gow Corporation, &c.

IKK LAND. Dublin, Cork, and other Cor-porations, &c.

SECOND REPORT, "WITH APPENDIX, ANDINDEX TO THE FIRST AND SECOND KE-PORTS -

Contents :—

ENGLAND. House of Lords; Cam-bridge Colleges ; Oxford Colleges ;Monastery of Dominican Friars atWoodchester, Duke of Bedford,Earl Spencer, &c.

SCOTLAND. Aberdeen and St. An-drew's Universities, &c.

IRELAND. Marquis of Ormonde;Dr. Lyons, &c.

THIRD REPORT, WITH APPENDIX ANDINDEX -

Contents :--

ENGLAND. House of Lords; Cam-bridge Colleges; Stonyhurst Col-lege ; Bridgewater and other Cor-porations ; Duke of Northumber-land, Marquis of Lansdowne, Mar-quis of Bath, &c.

SCOTLAND. University of Glasgow;Duke of Montrose, &c.

IRELAND. Marquis of Ormonde;Black Book of Limerick, £c.

f'cap C. 55

C. 441

C. 673

1 6

3 10

6 0

Date.

1873

1876

1877

1879

1881

— -

FOURTH REPORT, WITH APPENDIXPART I.

Contents : —ENGLAND. House of Lords; West-

minster Abbey ; Cambridge andOxford Colleges ; Cinque Ports,Hythe, and other Corporations,Marquis of Bath, Earl of Denbigh,&c. '

SCOTLAND. Duke of Argyll, &c.IRELAND. Trinity College , Dublin ;

Marquis of Ormonde.

DITTO. PART II. INDEX -

FIFTH REPORT, WITH APPENDIX. PART I. -Contents : —

ENGLAND. House of Lords ; Oxfordand Cambridge Colleges ; Dean andChapter of Canterbury ; Rye, Lydd,and other Corporations, Duke ofSutherland, Marquis of Lansdowne,Reginald Cholmondeley, Esq., &c.

SCOTLAND. Earl of Aberdeen, &c.


SIXTH REPORT, WITH APPENDIX. PART I. -Contents : —

ENGLAND. House of Lords ; Oxfordand Cambridge Colleges ; LambethPalace; Black Book of the Arch-deacon of Canterbury ; Bridport,Wallingford, and other Corporations ;Lord Leconfield, Sir Reginald Graham,Sir Henry Ingilby, &c.

SCOTLAND. Duke of Argyll, Earl ofMoray, &c.

IRELAND. Marquis of Ormonde.


SEVENTH REPORT, WITH APPENDIX.PART I. -

Contents : —House of Lords ; County of Somerset ;

Earl of Egmont, Sir FrederickGraham, Sir Harry Verney, &c.

DITTO. PART H. APPENDIX AND INDEX -Contents : —

Duke of Athole, Marquis of Ormonde,S. F. Livingstone, Esq., &c.

EIGHTH REPORT, WITH APPENDIX ANDINDEX. PART I. -

Contents : —List of collections examined, 1869-1880.

ENGLAND. House of Lords ;Duke of Marlborough ; MagdalenCollege, Oxford; Royal Collegeof Physicians 3 Queen Anne's

Size.

fcap

»>

>>

}>

}>

»

H

»

»

SessionaPaper.

C. 857

C. 857 i

C. 1432

C. 1432 i.

C. 1745

C. 2102

C. 2340

C. 2340 i.

C. 3040

,

Price.

s. d.

6 8

2 6

7 0

3 6

8 6

1 10

7 6

3 6

8 6

Date. Size.SessionalPaper

Price.

Bounty Office; Corporations ofChester, Leicester, &c.

IRELAND. Marquis of Ormonde, LordEmly, The O'Conor Don, TrinityCollege, Dublin, &c.

DITTO. PART II. APPENDIX AND INDEX -Contents :•—

Duke of Manchester.

DITTO. PART III. APPENDIX AND INDEX -Contents:—

Earl of Ashburnhain.

1883 | CALENDAR OF THE MANUSCRIPTS OP THEMARQUIS OF SALISBURY, E.G. PART I. -

NINTH REPORT, WITH APPENDIX ANDINDEX. PART I. -

Contents : —St. Paul's and Canterbury Cathedrals;

Eton College ; Carlisle, Yarmouth,Canterbury, and Barnstaple Corpora-tions, &c.

DITTO. PART II. APPENDIX AND INDEX -Contents : —

ENGLAND. House of Lords; Earl oLeicester ; C. Pole Gell, Alfred Morrison, Esquires, &c.

SCOTLAND. Lord Elphinstone, H. C.Maxwell Stuart, Esq., &c.

IRELAND. Duke of Leinster, Marquisof Droghecla, &c.

1885

fcap

DITTO. PART III. AfpEtfDix ANDINDEX -

Contents : —Mrs, Stopford Sacktille.

TENTH REPORT -This is introductory to the following :•—

(1.) APPENDIX AND INDEXThe Earl of Eglinton, Sir J. S. Max-

well, Bart., and C. S. H. D. Moray,C. F. Westori Underwood, G. W.Digby, Esquires.

(2.) APPENDIX AND INDEXThe Family of Gawdy, formerly of

Norfolk.

(3.) APPENDIX AND INDEXWells Cathedral.

(4.) APPENDIX AND INDEXEarl of Westmorland ; Captain

Stewart ; Lord Stafford ; Sir N. WThrockmorton, Bart., Stonyhurst

8vo.

fcap

8vo.

. 3040 i

3.3040ii

C. 3777

C. 3773

C. 3773

J.3773

C. 454

C. 45

C.4576

d,

1 9

1 4

3 5

5 2

6 3

I 7

C. 4576

1 4

2 0

3 6

Date.

1885

1887

1887

1887

1887

1«87

College; Sir P. T. Mainwaring,Bart., Lord Muncaster, M.P., CaptainJ. F. Bagot, Earl of Powis, &c.

(5.) APPENDIX AND INDEX -The Marquis of Ormonde, Earl of

Fingall, Corporations of Gal way,Waterford, the Sees of Dublin andof Ossory, Archives of the Jesuitsin Ireland.

(G.) APPENDIX AND INDEX -Marquis of Abergavenny, Lord Braye,

&c.

ELEVENTH REPORT. In the Press.This is introductory to the following :—

(1.) APPENDIX AND INDEX -H. 0. Skrine, Esq., Salvetti Corres-

pondence.

(2.) APPENDIX AND INDEX -The House of Lords. 1678-1688.

(3.) APPENDIX AND INDEX- - •»The Corporations of Southampton and

Lynn.

(4.) APPENDIX AND INDEX -The Marquess Townshend.

(5.) APPENDIX AND INDEX -The Earl of Dartmouth. In the Press.

(6.) APPENDIX AND INDEX-The Duke of Hamilton. In the TPress.

(7.) APPENDIX AND INDEX- „The Duke of Leeds, Lord Hothfield,

Mr. Le Strange, of Hunstanton;Mr. Savile, of Rufford Abbey ; Cor-poration of Reading, Inner TempleLibrary, &c., &c. In the Press.

Size.

8vo.

SessionalPaper.

4576 i.

C. 5242

C. 5060

C. 5060 i.

C. 5060

C. 5060iii.

Price.

s, d.

2 10

1 1

2 0

2- 6

Stationery Office,January 1888.

31

ANNUAL REPORTS OF THE DEPUTY KEEPEROE THE PUBLIC P.ECORDS.

REPORTS Nos. 1-22, IN FOLIO, PUBLISHED BETWEEN 1840

AND 1861, ARE NO LONGER ON SALE. SUBSEQUENT

REPORTS ARE IN OCTAVO.

Date.Number

ofEeport.

Chief Contents of Appendices. Price.

1862

1863

1864

23

24

25

1F65

1866

1867

26

27

28

Subjects of Research by Literary Inquirers, 1852-1861.—Attendances at the various Record Offices,previously to the passing of the Public RecordAct.

List of Calendars, Indexes, &c., in the Public RecordOffice.

Calendar of Crown Leases, 33-38 Hen. VIII.—Calendar of Bills and Answers. &c., Hen. VIII.-Ph. & Mary, for Cheshire and Flintshire.—List ofLords High Treasurers and Chief Commissionersof the Treasury, from Hen, VII.

List of Plans annexed to Inclosure AwardSj 31Geo. II.-7 Will. IV.—Calendar of Privy Seals,&c., Hen. VI.-Eliz., for Cheshire and Flintshire.—Calendar of Writs of General Livery, &c., forCheshire, Eliz.-Charles I.—Calendar of Deeds,&c., on the Chester Plea Rolls, Hen, III, andEdw. I.—List of Documents photoziucographed,Will. I.-Hen. VII.

List of Awards of Inclosure Commissioners.—Refer-ences to Charters in the Cartes Antiquse and theConfirmation Rolls of Chancery, Ethelbert ofKent-James I.—Calendar of Deeds, &c., on theChester Plea Rolls, Edw. II.—List of Documentsphotozincographed, Hen. VIII. and Edw. VI.

Fees in the Public Record Office. —Calendar ofFines, Cheshire and Flintshire, Edw. I.—Calendarof Deeds, &c., on the Chester Plea Rolls, Edw. III.—List of Documents photozincographed, Maryand Eliz., and Scottish, Part I.—Table of LawTerms, from the Norman Conquest to 1 Will. IV.

s. d,o 4

0 11

0 8

0 7

1 6

0 10|

82

Date.Number

ofReport.


1868

1869

29

1870 31

1871

1871

1872

1873

1874

32

33

34

35

Calendar of Royal Charters.—Calendar of Deeds,&c., on the Chester Plea Rolls, Richard II.-Hen. VII.—Durham Records, Letter and Report.

Duchy of Lancaster Records, Inventory.—DurhamRecords, Inventory, Indexes to Kellawe's Regis-ter.—Calendar of Deeds, &c., on the Chester PleaRolls, Hen. VIII.—Calendar of Decrees of Courtof General Surveyors, 34-38 Hen. VIII.—Calen-dar of Roval Charters.—State Paper Office, Calen-dar of Documents relating to the History of, to1800.—List of Documents photozincographed,Eliz.-Anne.—Tower of London, Index to Docu-ments in custody of the Constable of.—Calendarof Dockets, &c., for Privy Seals, 1634-1711, in theBritish Museum. Report of the Commissionerson Carte Papers.—Venetian Ciphers.

Duchy of Lancaster Records, Calendar of RoyalCharters, Will. II.-Ric. II.—Durham Records,Calendar of Chancery Enrolments; Cursitor'sRecords.—List of Officers of Palatinate of Chester,in Cheshire and Flintshire, and North Wales.—List of Sheriffs of England, 31 Hen. I. to 4 Edw.III.—List of Documents photozincographed,Scottish, Part II.

Part I.—Report of the Commissioners on CartePapers.—Calendarium Genealogicum, 1 & 2Edw. II.—Durham Records, Calendar of Cursi-tor's Records, Chancery Enrolments.—Duchyof Lancaster Records, Calendar of Rolls of theChancery of the County Palatine.

Part II.—Charities; Calendar of Trust Deeds en-rolled on the Close Rolls of Chancery, subsequentto 9 Geo. II. c. xxxvi.

Duchy of Lancaster Records, Calendar of Rolls ofthe Chancery of the County Palatine.—DurhamRecords, Calendar of the Cursitor's Records,Chancery Enrolments.—Report on the Shaftes-bury Papers.—Venetian Transcripts.—Greekcopies of the Athanasian Creed.

Parliamentary Petitions ; Index to the Petitions tothe King in Council.—Durham Records, Calen-dar of the Cursitor's Records, Chancery Enrol-ments.—List of Documents photozincographed,Scottish, Part III.—Supplementary Report on theShaftesbury Papers.

Duchy of Lancaster Records, Calendar of AncientCharters or Grants.—Palatinate of Lancaster;Inventory and Lists of Documents transferred tothe Public Record Office.—Durham Records,Calendar of Cursitor!s Records, Chancery Enrol-ments.—List of Documents photozincographed,Irish, Part I.—Second Supplementary Report onthe Shaftesbury Papers.

s. d0 9

3 0

2 2

5 6

1 10

1 9

1 6

r

33

Date.Number

ofReport.


1875

1876

1876

1877

1878

1879

1880

1881

1882

36

37

40

41

42

43

Durham Records, Calendar of the Cursitor's Re-cords, Chancery Enrolments.—Duchy of Lan-caster Records; Calendar of Ancient Charters orGrants.—List of Documents photozincographed ;Irish, Part II.—M. Armand Baschet's Reportupon Documents in French Archives relating toBritish History.—Calendar of Recognizance Rollsof the Palatinate of Chester, to end of reign ofHen. IV.

Part I.—Durham Records, Calendar of the Cursi-tor's Records, Chancery Enrolments.—Duchy ofLancaster Records, Calendar of A.ncient Rolls ofthe Chancery of the County Palatine.—M. Bas-chet's list of French Ambassadors, &c., in Eng-land, 1509-1714.

Part II.—Calendar of Recognizance Rolls of thePalatinate of Chester; Hen. V.-Hen. VII.

Exchequer Records, Catalogue of Special Commis-sions, 1 Eliz. to 10 Viet., Calendar of Depositionstaken by Commission, 1 Eliz. to end of James I.—List of Representative Peers for Scotland andIreland.

Calendar of Recognizance Rolls of the Palatinate ofChester, 1 Hen. VIII.-11 Geo. IV.—ExchequerRecords, Calendar of Depositions taken by Com-mission, Charles I.—Duchy of Lancaster Records;Calendar of Lancashire Inquisitions post Mortem,£c.—Third Supplementary Report on the Shaftes-bury Papers.—Anglo-Saxon Charters photozinco-graphed.—M. Baschet's List of Despatches ofFrench Ambassadors to England, 1509-1714.

Calendar of Depositions taken by Commission,Commonwealth-James II.—Miscellaneous Re-cords of Queen's Remembrancer in the Exchequer.—Durham Records, Calendar of the Curator'sRecords, Chancery Enrolments. — Duchy ci'Lancaster Records, Calendar of Patent Rolls,5 Ric. II.-21 Hen. VII.—Rules and Regulationsrespecting the public use of the Records.

Calendar of Depositions taken by Commission,William and Mary to George I.—Calendar ofNorman Rolls, Hen. V., Part I.—Anglo-SaxonCharters photozincographed.—Report from Rome.—List of Calendars, Indexes, &c. in the PublicRecord Office on 31st December 1879.

Calendar of Depositions taken by Commission,George II.—Calendar of Norman Rolls, Hen. V.,Part II. and Glossary.—Calendar of Patent Rolls,1 Edw. I.—Anglo-Saxon Charters photoziuco-graphed.—Transcripts from Paris.

Calendar of Privy Seals, &c., 1-7 Charles I.—Duchyof Lancaster Records, Inventory of Court Rolls,Hen. in.-Geo. IV,, Calendar of Privy Seals,

s. d.4 4

1 2

4 4

4 3

4 6

3 0

4 0

3 10

TJ S1972

Date.Number

ofReport.


1883 44

1884 45

1885 46

1886

1887

47

48

Ric. II.—Calendar of Patent Rolls, 2 Edw. L-Anglo-Saxon Charters photozincographed.—FourthSupplementary Report on the Shaftesbury Papers.—Transcripts from Paris.—Report on Librariesin Sweden.—Report on Papers relating to EnglishHistory in the State Archives, Stockholm.—Reporton Canadian Archives.

Calendar of Patent Rolls, 3 Edw. I.—Durham Re-cords, Cursitor's Records, Inquisitions postMortem, &c.—Calendar of French Rolls, 1-10Hen. V. — Anglo-Saxon Charters photozinco-graphed.—Report from Venice.—Transcripts fromParis.—Report from Rome.

Duchy of Lancaster Records, Inventory of Ministers'and Receivers' Accounts, Edw. I.-Geo. III.—Durham Records, Cursitor's Records, Inquisi-tions post Mortem, &c.—Treasury of the Receiptof the Exchequer, Calendar of Diplomatic Docu-ments. — Anglo-Saxon Charters photozinco-graphed.—Transcripts from Paris.—Reports fromRome and Stockholm.—Report on Archives ofDenmark, &c.—Transcripts from Venice.—Calen-dar of Patent Rolls, 4 Edw. I.

Presentations to Offices on the Patent Rolls,Charles II.—Anglo-Saxon Charters, &c., photo-zincographed.—Transcripts from Paris.—Reportsfrom Rome.—Second Report on Archives of Den-mark, &c.—Calendar of Patent Rolls, 5 Edw. I.—Catalogue of Venetian Manuscripts bequeathedby Mr. Rawdon Brown to the Public RecordOffice.

Transcripts from Paris.—Reports from Rome.—Third Report on Archives of Denmark, &c.—List of Creations of Peers and Baronets, 1483-1646.—Calendar of Patent Rolls, 6 Edw. I.

Calendar of Patent Rolls, 7 Edw. I.—Calendar ofFrench Rolls, Henry VI.—Calendar of PrivySeals, &c., 8-11 Charles I.—Calendar of DiplomaticDocuments.—Schedules of Valueless Documents.

There have also been printed Indexes to Reports1-22, and Reports 23-39.

s. d.

3 6

4 3

2 10

2 2

3 6

Record Office,January 1888,

35

SCOTLAND.

CATALOGUE OF SCOTCH RECORD PUBLICATIONSPUBLISHED UNDER THE DIRECTION OF

THE LORD CLERK REGISTER OF SCOTLAND.

[OTHER WOBKS BELATING TO SCOTLAND win BE FOUND AMONG THE PUBLICATIONSor THE EECOBD COMMISSIONERS, see pp. 26-28.]

1. CHBONICLES OF THE PICTS AND SCOTS, AND OTHER EARLY MEMOBIALS or SCOTTISHHISTORY. Eoyal 8vo., half bound (1867). Edited ly WILLIAM F. SKENE,LL.D. PricelQs. Out of print.

2. LEDGER or ANDREW HALYBUBTON, CONSERVATOB OF THE PRIVILEGES OP THESCOTCH NATION IN THE NETHERLANDS (1492-1503); TOGETHER WITH THE BOOKSor CUSTOMS AND VALUATION OP MERCHANDISES IN SCOTLAND. Edited by COSMOINNES. Royal 8vo., half bound (1867). Price 10s.

3. DOCUMENTS ILLUSTRATIVE OP THE HISTORY OP SCOTLAND PROM THE DEATH OP KINGALEXANDER THE THIRD TO THE ACCESSION OP EGBERT BRUCE, from original andauthentic copies in London, Paris, Brussels, Lille, and Ghent. In 2 Yols.royal 8vo., half bound (1870). Edited ly Eev. JOSEPH STEVENSON. Price We.each.

4. ACCOUNTS OP THE LORD HIGH TREASURER OP SCOTLAND. Yol. 1, A.D. 1473-1498. Edited %VTHOMAS DICKSON. 1877. Price 10s.

5. EEGISTEB OP THE PRIVY COUNCIL OP SCOTLAND. Edited and arranged ly J. H.BURTON, LL.D. Yol. 1, 1545-1569. Yol. 2,1569-1578. Yol. 8, A.D. 1578-1585. Yol. 4, A.D. 1585-1592. Yol. 5, 1592-1599. Yol. 6, 1599-1604.Yol. 7,1604-1607. Yol. 8 in progress. Edited ly DAVID MASSON, LL.D.1877-1884. Price 15s. each.

6. EOTULI SCACCABII EEGUM SCOTOBUM. THE EXCHEQUER EoLLS OP SCOTLANDYol. 1, A.D. 1264-1359. Yol. 2, A.D. 1359-1379. Edited ly JOHN STUART,LL.D., and G-EOBGE BURNETT, Lyon King of Arms. 1878-1880. Yol. 3,A.D. 1379-1406. Yol. 4, A.D. 1406-1436 (1880). Yol. 5, A.D. 1437-1454(1882). Yol. 6, 1455-1460 (1883). Yol. 7, 1460-1469 (1884). Yol. 8, A.D.1470-1479 (1885). Yol. 9, 1480-1487 Addenda, 1437-1487 (1886). Yol.10,1488-1496. Yol. 11 in progress. Edited ly G-EOBGE BURNETT. Price Ws.each.

7. CALENDAR OP DOCUMENTS RELATING TO SCOTLAND. Edited ly JOSEPH BAIN.Yol. 1 (1881). Yol. II. 1272-1307 (1884). Yol. III. & IY. (in progress).Price 15s. each.

8. EEGISTER OP THE GREAT SEAL OP SCOTLAND. A.D. 1424-1513 Q882). A.D.1513-1546(1883). A.D. 1546-1580 (1886). A.D. 1580 (in progress). Edited% JAMES BALPOUB PAUL and J. M. THOMSON. Price 15s, each.

F AC-SIMILES OF THE NATIONAL MSS. OF SCOTLAND. (Out of print.)Parts I., II., and III, Price 21$. each.

Stationery Office,October 1887.

36

IRELAND.

CATALOGUE OF IRISH RECORD PUBLICATIONS,

CALENDAR OF THE PATENT AND CLOSE BOILS OP CHANCERY IN IRELAND. HENRYVIII., EDWARD VI., MARY, AND ELIZABETH, AND FOR THE IST TO THE 7iH YEAEOF CHARLES I. Edited by JAMES MORRIN, Royal 8vo. (1861-3). Vols. 1, 2,and 3, Price 11s. each..

ANCIENT LAWS AND INSTITUTES OF IRELAND.Senchns Mor. (1865-1880.) Vols. 1, 2, 3, and 4. Price 10s. each.

Vol. 5 in progress.Abstracts of the Irish Patent Rolls of James I. Unbound. Price 25s.Abstracts of the Irish Patent Eolls of James I. With Supplement. Price 35s.

FAG-SIMILES of NATIONAL MANUSCRIPTS of IRELAND, FROM THE EARLIEST EXTANTSPECIMENS TO A.D. 1719. Edited ly JOHN T. GILBERT, P.S.A., M.E.I.A.Part 1 is out of print. Parts II. and III. Price 42s. each. Part IV. 1.Price 51 5s. Part IV. 2. Price 41. 10s.

This work forms a comprehensive Palseographic Series for Ireland. Itfurnishes characteristic specimens of the documents which have come downfrom each of the classes which, in past ages, formed principal elements in thepopulation of Ireland, or exercised an influence in her affairs. With thesereproductions are combined fac-similes of writings connected with eminentpersonages or transactions of importance in the annals of the country to theearly part of the eighteenth century.

The specimens have been reproduced as nearly as possible in accordance withthe originals, in dimensions, colouring, and general appearance. Characteristicexamples of styles of writing and caligraphic ornamentation are, so far aspracticable, associated with subjects of historic and linguistic interest.Descriptions of the various manuscripts are given by the Editor in the Intro-duction. The contents of the specimens are fully elucidated and printed in theoriginal languages, opposite to the Fac-similes—line for line—without contrac-tions—thus facilitating reference and aiding effectively those interested inpalseographic studies.

In the work are also printed in full, for the first time, many original andimportant historical documents.

Part I. commences with the earliest Irish MSS. extant.Part II.: From the Twelfth Century to A,D. 1299.Part III.: From A.D. 1300 to end of reign of Henry VIII.Part IV. 1.: From reign of Edward VI. to that of James I.In Part IV. 2.—the work is carried down to the early part of the eighteenth

century, with Index to the entire publication.

ACCOUNT OF FAC-SIMILES OF NATIONAL MANUSCRIPTS OF IRELAND. IN ONE VOLUME ;8vo., WITH INDEX. Price 10s. Parts I. and II. together. Price 2s. 6d.Part II. Price Is. 6d. Part III. Price Is. Part IV. 1. Price to. PartIV. 2. Price 2s. 6d.

Stationery Office,October 1887.

37

ANNUAL REPORTS OF THE DEPUTY KEEPEROP THE PUBLIC RECORDS, IRELAND,

Date.

1869

1870

1871

1872

1873

1874

1875

1876

1877

1878

1879

1880

Numberof

Report.

I

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

Chief Contents of Appendices.

Contents of the principal Eecord Eepositoriesof Ireland in 1864. — Notices of Recordstransferred from Chancery Offices. — IrishState Papers presented by PhiladelphiaLibrary Company.

Notices of Records transferred from Chancery,Queen's Bench, and Exchequer Offices. —Index to Original Deeds received fromMaster Litton's Office.

Notices of Eecords transferred from Queen'sBench, Common Pleas, and ExchequerOffices. — Eeport on J. F. Ferguson's MSS.— Exchequer Indices, &c.

Eecords of Probate Eegistries

Notices of Eecords from Queen's BenchCalendar of Fines and Kecoveries of thePalatinate of Tipperary, 1664-1715. — Indexto Eeports to date.

Notices of Eecords transferred from Chancery,Queen's Bench, and Common Pleas Offices.— Eeport respecting " Facsimiles ofNational MSS. of Ireland."— List ofChancery Pleadings (1662-1690) andCalendar to Chancery Eolls (1662-1713)of Palatinate of Tipperary.

Notices ot. Records from Exchequer andAdmiralty Offices. — Calendar and Index toFiants of Henry VIII.

Calendar and Index to Fiants of Edward VI.

Index to the Liber Munerum PublicoruniHiberniae. — Calendar and Index to Fiantsof Philip and Mary.

Schedule of Parochial Registers deposited. —Index to Deputy Keeper's 6th, 7th, 8th,9th, and 10th Eeports.

Calendar to Fiants of Elizabeth (1558-157;0)

Calendar to Fiants of Elizabeth, continued(1570-1576).— Schedule of Parish Regis-ters of Ireland.

I

SessionalPaper,

C. 4157

[C. 137]

[C. 329]

[C. 515]

[C. 760]

Price.

s. d.2 3

1 . 0

2 0

0 2f

0 8

[C. 963]

[C. 1175]

[C. 1469]

[C. 1702]

]C 2034]

;c. 23ii].C. 2583]

- 1

0 7^

0 7

1 3

0 8

0 3£

1 4

1 3

38

Date.

1881

1882

1883

1884

1885

1886

1887

Numberof

Report.

13

14

15

16

17

18

19

Chief Contents of Appendices.

Calendar to Fiants of Elizabeth, continued(1576-1583).

Report of Keeper of State Papers containingCatalogue of Commonwealth Books trans-ferred from Bermingham Tower,

Calendar to Fiants of Elizabeth, continued(1583-1586). — Index to Deputy Keeper'sllth, 12th, 13th, 14th, and 15th Reports.

Calendar to Fiants of Elizabeth, continued(1586-1595).

Report on Iron Chest of attainders followingafter 1641 and 1688. — Queen's BenchCalendar to Fiants of Elizabeth, continued(1596-1601).

Calendar to Fiants of Elizabeth, continued(1601-1603). — Memorandum on State-ments (1702) and Declarations (1713-14)of Huguenot Pensioners. — Schedule ofpresent places of Custody of ParishRegisters.

Notice of Records of Incumbered and LandedEstates Courts.- -Report of Keeper of StatePapers, containing Table of Abstracts ofDecrees of Innocence (1663), with Index.

SessionalPaper.

[C. 2929]

[C. 3215]

[C. 3676]

[C. 4062]

[C. 4487]

[C. 4755]

[C. 5185]

Price,

s. d.1 5

0 H

1 0

1 6

1 6

1 1

0 6

Public Record Office of Ireland,31st October, 1887.