Upload
trandung
View
215
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
1
Rozwój mowy dziecka
Gdy człowiek przychodzi na świat jest bezradny i bezsilny. Przez pierwsze lata
życia jest uzależniony od dorosłych, to oni karmią go, dbają o higienę, bezpieczeństwo
oraz zaspokajają jego potrzeby.
Człowiek uczy się komunikowania poprzez obcowanie w środowisku
społecznym. Nauka poprawnej wymowy trwa do około 6 roku życia. Dopiero po tym
długim okresie dziecko ma rozwiniętą mowę wówczas może swobodnie konwersować
i komunikować się z innymi.
Mowa według T. Zaleskiego to "...układ symboli reprezentujących zjawiska otaczające
nas lub dziejące się w nas samych. Mowa służy do przekazywania o nich informacji. (...)
Wiedza o etapach i kolejności pojawiania się odpowiednich głosek stanowi punkt
odniesienia podczas planowania pracy dotyczącej wspomagania rozwoju mowy.
Bez wiedzy na temat prawidłowego rozwoju mowy dziecka, trudno jest pomóc
maluchowi w jej prawidłowym rozwoju, co więcej – można mu zaszkodzić. Dlatego
podstawowa wiedza z tego zakresu jest potrzebna każdemu, kto pracuje i wychowuje
dziecko.
Według L. Kaczmarka (1953) w rozwoju mowy wyodrębnia się cztery okresy:
- okres melodii, który występuje od urodzenia do 1 roku życia,
- okres wyrazu pojawia się między 1 a 2 rokiem życia,
- okres zdania od 2 do 3 roku życia,
- okres swoistej mowy dziecięcej występuje między 3 a 7 rokiem życia
W poszczególnych latach rozwój mowy wygląda następująco:
Okres melodii
Rozpoczyna się z chwilą urodzenia dziecka do ukończenia przez nie pierwszego
roku życia. Początkiem kontaktu jest krzyk i płacz. To forma porozumiewania się ze
światem. To również trening narządów oddechowych.
W 2 - 3 miesiącu życia dziecko głuży, czyli wydaje specyficzne dźwięki o przypadkowym
miejscu artykulacji, które nie mieszczą się w systemie fonologicznym języka. Brzmią jak
gli, tli, kli, gla, bli, ebw itp. Głużenie u dzieci jest oznaką dobrego samopoczucia,
początkowo ma charakter samorzutny a następnie pojawia się już jako reakcja na widok
bliskiej osoby. Towarzyszą temu nieskoordynowane ruchy kończyn i całego ciała.
Głużenie występuje u wszystkich dzieci, nawet u głuchych i niedosłyszących. U dzieci
głuchych głużenie stopniowo zanika i nie pojawia się kolejny etap kształtowania mowy -
gaworzenie.
2
Około 6 miesiąca życia głużenie przekształca się w gaworzenie, które jest odruchem
warunkowym, polegającym na powtarzaniu i naśladowaniu przez dziecko usłyszanych
dźwięków z otoczenia. Jest to duży krok na drodze rozwoju mowy. Wielką radość
sprawia dziecku parskanie, prychanie, powtarzanie szeregu sylab: ma - ma..., ba - ba..., ta
- ta..., la - la... Sylaby te nie mają jeszcze dla dziecka konkretnego znaczenia. Wydaje ono
również dźwięki nienależące do systemu językowego. Gaworzenie dostarcza dziecku
nowych wrażeń słuchowych, dzięki którym przekonuje się, że odpowiednie ułożenie
narządów mowy powoduje wydawanie odpowiednich dźwięków.
Około 7-8 miesiąca życia dziecko zaczyna reagować na mowę, doskonale rozróżnia
melodię mowy, tzn. na podniesiony tom reaguje płaczem, a na mowę cichą,
pieszczotliwą reaguje uśmiechem, jest zadowolone.
Około 10 miesiąca życia to echolalia. W okresie tym dziecko przejawia tendencję do
powtarzania własnych i zasłyszanych słów, które doskonali metodą prób i błędów.
Kojarzenie wielokrotnie powtarzanych dźwięków ze wskazywaniem odpowiedniej
osoby lub przedmiotu prowadzi do wypowiadania ze zrozumieniem pierwszych słów:
mama, tata, baba, lala. Umiejętność tą zdobywa dziecko około 1 roku życia. W słowniku
dziecka możemy już zaobserwować samogłoski a, o, u, e, y, i oraz spółgłoski m., p, b, t, d.
Około 12 miesiąca życia dziecko zaczyna rozumieć, co do niego mówimy, reaguje na swoje imię,
jest w stanie zrozumieć więcej niż samo potrafi powiedzieć. Pojawiają się pierwsze wyrazy
wypowiadane ze zrozumieniem. Najczęściej są nimi: mama, tata, baba.
Okres wyrazu
Dziecko potrafi wymawiać samogłoski ustne i najłatwiejsze spółgłoski,
wypowiada tylko pierwszą lub ostatnią jego sylabę. Trudniejsze dźwięki zastępuje tymi,
które potrafi wypowiedzieć, stąd jego wypowiedzi brzmią zabawnie. Około
półtoraroczne dziecko wypowiada do 50 wyrazów. Po skończeniu dwóch lat jego
słownik zawiera około 400 słów. Pojedyncze wyrazy wzbogacone gestami zastępują całe
zdania.
Pojawiają się pierwsze wyrazy: mama, tata, baba itp. Dziecko wymawia samogłoski a, o,
u, i, y, e oraz spółgłoski p, b, m, t, d, n, ś, czasem ć. Pozostałe spółgłoski zastępuje innymi,
o zbliżonym miejscu artykulacji. Upraszcza grupy spółgłoskowe. Charakterystyczne jest
wymawianie tylko pierwszej sylaby lub końcówki wyrazu.
Okres zdania
Pojawiają się proste zdania, dziecko wymawia wszystkie samogłoski, również ę,
ą. Czasami może zamieniać samogłoski w mowie. Obok spółgłosek p, b, m pojawiają się
zmiękczenia pi, bi, mi oraz w, f, wi, fi, ś, ź, ć, dź, ń, li, k, g, ch, ki, gi, chi, j, ł. Pod koniec tego
okresu mogą się też pojawić głoski s, z, c, dz, a nawet sz, ż, cz, dż. Wymienione głoski nie
zawsze są pełnowartościowe, a czasem bywają zastępowane innymi, łatwiejszymi.
3
Mowę dziecka trzyletniego cechuje zmiękczanie głosek – s, z, c, dz, sz, ż, cz, dż są często
wymawiane jak ś, ź, ć, dź. Głoska r może być pomijana lub zastępowana przez inną, na
przykład j lub ł. Zamiast głoski f występuje ch i odwrotnie. Grupy spółgłoskowe są
uproszczone tak w nagłosie, jak i w śródgłosie, brak wyraźnych końcówek w wyrazach.
Dziecko wie, jak dana głoska powinna brzmieć, ale nie umie jej jeszcze wypowiedzieć.
W tym wieku może występować swoista mowa dziecięca: przestawki głoskowe,
opuszczanie sylaby początkowej lub końcowej, zniekształcenie oraz tworzenie wyrazów
ze skrzyżowania dwóch słów, nieprawidłowa odmiana.
Okres swoistej mowy dziecięcej
Jest to okres który trwa najdłużej. Rozpoczyna się po ukończeniu trzech lat i trwa
do momentu tzw. startu edukacyjnego. Wtedy mowa powinna być zrozumiałą nie tylko
dla najbliższych ale i przypadkowych rozmówców. Dziecko zaczyna prowadzić rozmowy
pełnymi zdaniami. Stosuje bogate słownictwo. Początkowo zdarza się przestawianie
sylaby lub głosek, np. lomokotywa zamiast lokomotywa. Mogą pojawiać się słowa
podobne do prawidłowych, bo łatwiej je wymówić, np. „bebek” zamiast chlebek. Często
zdarzają się połączenia dwóch wyrazów w jeden, np. „pomasłować”, czyli posmarować
masłem. Między czwartym a piątym rokiem zaczyna się etap pytań. Pod koniec okresu
dziecko powinno posługiwać się wszystkimi głoskami. Zdarza się, że tuż po ukończeniu
trzeciego roku życia zaczyna używać najtrudniejszych głosek. Nie mówi już stoł, lecz
stół. Czasem zamiast „śiba” potrafi powiedzieć szyba. Ale nie dzieje się tak we wszystkich
wyrazach. Z biegiem czasu porządkuje i prawidłowo stosuje wszystkie dźwięki mowy
adekwatnie do ich występowania. Dokładny moment pojawiania się kolejnych
samogłosek i spółgłosek jest trudny do jednoznacznego określenia, co wynika
z odchyleń rozwojowych u dzieci. U jednych dana głoska pojawia się wcześniej niż u
innych i odwrotnie. Jeśli różnice nie przekraczają pół roku, mówimy o normie
rozwojowej.
Proste zestawienie pojawiających się głosek:
4 rok życia
Utrwalają się takie głoski jak s, z, c, dz. Dziecko nie powinno już wymawiać ich jako ś, ź, ć,
dź. Pojawia się głoska r, choć jej opóźnienie nie musi być jeszcze niepokojące.
Opanowanie tej głoski to wielki sukces dla dziecka. Często w związku z tym jej
nadużywa i mówi, na przykład rarka zamiast lalka, mreko zamiast mleko. Głoski sz, ż, cz,
dż mogą być zamieniane na s, z, c, dz lub ś, ź, ć, dź. Mowa dziecka jest jeszcze
niedoskonała. Wyrazy czasami są poskracane, głoski mogą być poprzestawiane, a grupy
spółgłoskowe uproszczone.
5 rok życia
Mowa dziecka jest już zrozumiała. Utrwalane są głoski sz, ż, cz, dż. Dziecko potrafi
je poprawnie powtórzyć, choć w mowie potocznej mogą być jeszcze wymawiane jako s,
4
z, c, dz. Głoska r często pojawia się dopiero w tym okresie. Grupy spółgłoskowe mogą
być nadal upraszczane.
Dziecko pięcioletnie powinno porozumiewać się z dorosłymi, choć jego mowa nie jest
jeszcze w pełni ukształtowana.
6 rok życia
Mowa powinna być opanowana pod względem dźwiękowym. Półroczne opóźnienia przy
pojawianiu się poszczególnych głosek są dopuszczalne, przy dłuższych należy zasięgnąć
porady logopedy.
Nie wszystkie dzieci sześcioletnie mają opanowaną wymowę głosek sz, ż, cz, dż, r. Część
z nich ma problemy z wymową grup spółgłoskowych w śródgłosie. Do klas pierwszych
często przychodzą dzieci z dużymi brakami w wymawianiu głosek i budowaniu
wypowiedzi. Okres przedszkolny i wczesnoszkolny to czas intensywnej pracy
w kierunku rozwijania sprawności językowych u dzieci. Zadanie to należy przede
wszystkim do rodziców, a także nauczycieli.
Według F.H. Allport rozwój nawyków językowych dziecka można podzielić na 4
etapy.
Etap I - małe dziecko przypadkowo artykułuje sylabę, a utrwala się ona poprzez reakcję
okrężną (jest to gaworzenie). Polega to na tym, iż słyszy ono własną reakcję słowną, np.
"da", impuls ten jest doprowadzany do mózgu, następnie drogami nerwowymi do mięśni
związanych z artykulacją tej konkretnej sylaby. Dziecko po raz kolejny powtarza sylabę,
co powoduje powstawanie ciągów: "da da da".
Etap II - w tym etapie bardzo ważna role odgrywają osoby trzecie. Dorosły mówi do
dziecka słowo brzmieniowo podobne do tego, które dziecko już wypowiada. Powoduje
to pobudzenie słuchowe i w efekcie słowną reakcję dziecka. Dziecko reaguje na
usłyszany dźwięk jak najbardziej podobną reakcją wokalną, jaką jest w ogóle samo
zdolne wyemitować. Allport podaje przykłady zaczerpnięte z języka angielskiego: matka
mówi "doll" (lalka), a dziecko odpowiada "da", natomiast gdy matka mówi "box"
(pudełko) to dziecko odpowiada "ba".
Etap III - w etapie tym dziecko kojarzy już elementy artykulacyjne, słyszane w mowie
dorosłych, z przedmiotami. Ustalają się związki między przedmiotami, np. lalką, a
słowami, w tym wypadku "da".
Etap IV - ostatni charakteryzuje się wytworzona już reakcja warunkową. Dziecko nie
potrzebuje już słownej stymulacji, wystarczy mu konkretna rzecz, aby wywołać reakcję
dźwiękową.
Z czasem w rozwoju dziecka i nabywania nowych umiejętności i doświadczeń, dźwięki
artykułowane przez dziecko kształtują się i są coraz to bardziej zbliżone do
fonetycznego ich brzmienia. Upodobanie się dźwięków trwa jakiś czas. Długość jego
zależy od różnych czynników takich jak: rozwój narządów artykulacyjnych, słuch oraz
warunków środowiskowych.
5
Wielu autorów publikacji logopedycznych, psychologicznych i pedagogicznych określa,
iż rozwój mowy trwa do szóstego roku życia. Warto obserwować, nasłuchiwać
swojego malucha. Wiedza z zakresu logopedii jest fundamentem do stymulowania
rozwoju mowy dziecka.
W publikacji tej zaprezentowałam teorie autorów dotyczących rozwoju
mowy dziecka. Nie możemy zapomnieć, iż cały proces rozwoju człowieka przebiega już
w życiu prenatalnym, a później w otoczeniu społecznym, zwłaszcza środowisku
rodzinnym. To, w jaki sposób potrafi on funkcjonować w społeczeństwie w dużej
mierze zależy od wpływu środowiska rodzinnego. To właśnie rodzice wprowadzają
dziecko w tajniki komunikacji międzyludzkiej i dzięki nim opanowuję tę trudną
umiejętność.
Opracowała mgr Monika Surlej-Kryla
6
Bibliografia:
1. Kaczmarek L. “Nasze dziecko uczy się mowy”, Lublin 1977
2. Młynarska M. “Autyzm w ujęciu psycholingwistycznym. Terapia dyskursywna a
terapia umysłu”, Wrocław 2008
3. M. Nikodem-Machoń “ Rozwój małego dziecka”, Katowice, 2
Źródła:
http://www.adalexpsychologia.webpark.pl/felis3.doc
http://www.logopedia.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=94&Itemi
d=37
http://www.sp1nsol.zgora.pl/dok_szk/log_roz_mowy.doc