TalaKingNew Stamp

SHENJAT E PIKSIMIT Shenjat kryesore t piksimit jan: pika(.), pikpyetja, pikuditja(!), tri pikat(), presja(,), pikpresja(, dy pikat(: ), thonjzat(" ), viza lidhse(-) . Pika, pikpyetja, pikuditsja, dhe tri pikat prdoren n fund t fjalis pr t shnuar pushimin q ndan dy fjali n gjuhn e folur. Pika shnon intonacionin zbrits q shoqron zakonisht fundin e fjalis dftore : Gazmendi erdhi von n shtpi (.) Pikpyetja shnon gafikisht intonacionin ngjits q karakterizon pyetjen gjat t folurit : Nga na vjen o djal Pikuditja shnon grafikisht intonacionin ngjits dhe intensitetin e veant q karakterizon shprehjen e nj emocioni ( nj e papritur , kundrshtim , zemrim , gzim ) : Merre lahutn dhe na kndo nj kng trimash (!) Tri pikat tregojn q fjalia prmban nj nntekst ose q mbetet e pambaruar : Komandanti i urdhroi ushtart t dilnin roje se shejtani bes s'ka () Presja, pikpresja, kllapat prdoren brenda fjalis Presja shnon grafikisht nj pushim t shkurtr brenda fjalis . Ajo shrben pr t vn n dukje: - nj fjal a nj grup fjalsh n rolin e nj gjymtyre t veuar : Artani (,) djali m i madh(,) punonte n tregti Nj fjal a nj grup fjalsh n rolin e nj gjymtyre homogjene: Sknderbeu mishronte vetit m pozitive t popullit: urtsin (,) menurin e trimrin . Fjalt e togjet e fjalve t ndrmjetme: Agimi (,) pr udi (,) nuk shkoi larg. Pjest e nj fjalie t prbr: Sanoja (,) pasi rregulloi kafsht (,) shkoi aty ku zienin ca copa mishi mbi zjarr. Pikpresja shnon grafikisht nj pushim m t gjat se presja . Ajo ndan n prgjithsi pjes t ndryshme t pavarura t nj fjalie t prbr : Ata q m donin , erdhn ( ata q s'm donin , nuk erdhn . Dy pikat shnojn nj pushim q zgjat pothuajse sa pikpresja , por ndryshe prej saj dy pikat kan nj vler , lajmrojn nj shpjegim , nj varg shembujsh etj . Ishte paralizuar; nuk lvizte dot asgj (: )as duart, as kmbt. Disa pem p.sh.(: ) portokallet, limonet , mandarinat i pjekin frutat n dimr . Kllapat shnojn nj pushim t shkurtr si presja e shrbejn pr t dalluar , shquar dhe veuar nj grup fjalsh q shprehin nj sqarim ose nj mendim t ndrshtn : T fusha e kuqe ---( ajo quhej kshtu , se n mes t saj nj shkmb i kuq )--- Dritn e priste Agimi . Thonjzat dhe vizat Thonjzat dhe viza shrbejn pr t rrethuar fjalt e nj ose m shum bashkbiseduesve n nj ligjrat t drejt

TalaKingNew Stamp

TalaKingCross-Out

. (") Zemra e prindit nuk gnjehet aq kollaj(") , - tha plaku. Thonjzat shrbejn gjithashtu pr t shnuar emrtimet e rrugve , institucioneve, titujt e librave , revistave , gazetave etj.: Banon n rrugn (")Naim Frashri(").

SHKURTIMET

Nj numr fjalsh t gjata q prdoren shpesh, shkruhen t shkurtuara sipas nj mnyre t caktuar. Kto fjal

quhen shkurtime.

Shkurtimet m t prdorshme jan: emrat e gjat t shteteve, oganizatave, institucioneve, shoqatave etj. : --

RSh-- (Republika e Shqipris), --PD-- (Partia Demokratike), --ATSh-- (Agjensia Telegrafike Shqiptare). Kto

shkurtime shkruhen me shkronja t mdha, pa vn pik, as ndrmjet, as pas tyre; emrat e personaliteteve t

njohura: N.Frashri, A.Gj.Fishta, F.Konica etj. N kto raste pas shkurtimeve vihet pik;

Disa fjal q prdoren shpesh: d.m.th. (domethn), p.sh. (pr shembull), etj. (e t tjer), fq. (faqe), e.r. (era

e re), shek. (shekulli), vll. (vllimi) etj. N kt rast pas do shkurtimi vihet pik;

Njsit q tregojn mas: 10 cm, 30 m, 70 km, 2 m, 3 m, 20 gr, 40 kg, 56 kv, etj. Pas shkurtimit n kto raste nuk

vihet pik.

Fjalt q shkurtohen lexohen t plota. Disa prej tyre mund t lexohen edhe sipas tingujve t shkurtuar: ATSh

(atshja), OKB (okbja).

FOLJA

Folje quhen fjalt q tregojn se subjekti vepron ose pson dika ose ndodhet n

nj gjendje t caktuar.

Kur themi motra, macja, e kuptojm se sht fjala pr njerz, kafsh dhe sende, po nuk dim se

far bjn ose far ndodh me ta. Por kur themi motra punon, mollt u poqn, macja fle

ather prej fjals punon msojm se motra po kryen nj veprim (punon), prej fjals u poqn

msojm se mollt psuan dika (u poqn), prej fjals fle mesojm se macja ndodhet n nj

TalaKingNew Stamp

gjendje t caktuar (fle).

Fjalt punon, u poqn, fle jan folje.

FOLJET KALIMTARE DHE JOKALIMTARE

Kalimtare quhen foljet veprimi i t cilave i kalon nj personi ose sendi tjetr,

d.m.th. q pranojn nj kundrinor:

Beni do dit lexon gazetn.

Foljet q pranojn nj kundrinor t drejt jan folje kalimtare t drejta:

Blerta do dit vadit lulet .

Foljet q mund t marrin kundrinor t zhdrejt pa parafjal jan kalimtare t zhdrejta:

Iliri i hipi kalit.

Ndodh q nj folje t marr njkohsisht nj kundrinor t drejt dhe nj kundrinor t zhdrejt

pa parafjal, pra t jt njkohsisht folje kalimtare e drejt dhe e zhdrejt

Ia dhash librin Zans.

Ia afrova Zans tufn e luleve.

Folje jokalimtare jan ato q nuk pranojn kundrinor: fle, eci, rri, qndroj, dal etj.:

Agroni ecte i shqetsuar.

Dje fjeta gjith ditn.

Disa folje prdoren her si kalimtare, her si jokalimtare. pr t gjetur se cilit grup i prkasin

duhet par se n 'kuptim jan prdorur.

FORMAT VEPRORE DHE JOVEPRORE

Foljet kalimtare t drejta kan dy forma, formn veprore dhe formn joveprore :

Forma veprore: jan foljet q tregojn se subjekti vepron ( laj fytyrn, fshij dhomn,

thaj rrobat )

TalaKingNew Stamp

Forma joveprore: jan foljet q tregojn se subjekti pson, d.m.th. i nnshtrohet

veprimit t nj tjetri ( lahem nga dikush ) ose tregon se subjekti vepron dhe veprimi i tij kthehet

po tek ai ( lahem = laj vetveten ).

KOHET E FOLJEVE

Koht themelore t foljes jan e tashmja, e shkuara, e ardhmja.

E tashmja tregon dika q bhet tani.

Fryn er dhe bie shi.

E shkuara ka pes nndarje: e pakryera, e kryera e thjesht dhe e kryera q shprehin

veprime t kryera para astit kur flasim dhe m se e kryera dhe e kryera e tejshkuar q

shprehin veprime para nj asti t caktuar t s shkuars:

Frynte er dhe binte shi.

Kishte fryr er dhe kishte rn shi.

E ardhmja ka dy koh t ardhmen dhe t ardhmen e prparme.

E ardhmja shpreh nj veprim q pritet t kryhet pas astit kur flasimose q do t

kryhet n t ardhmen:

Do t bjer shi.

E ardhmja e prparme shpreh nj veprim q pritet t kryhet para nj veprimi tjetr n t

ardhmen:

Kur do t ktheheni ju, un do t'i kem mbaruar detyrat.

Prve prdorimeve themelore koht kan edhe prdorime t tjera m t veanta.

Kohet e foljeve jan:t thjeshta dhe t prbra.

T thjeshta jan e tashmja, e pakryera, e kryera e thjesht dhe e ardhmja.

Ato formohen kryesisht me mbaresa q i shtohen foljes: mso-j, mso-n, mso-j-a, mso-je,

TalaKingNew Stamp

mso-v-a, mso-v-e

T prbra jan: e kryera ( kam msuar ), m se e kryera ( kisha msuar ), e kryera e

tejshkuar ( pata msuar ), e ardhmja e prparme ( do t kem msuar ). Kto formohen me

ndihmn e foljeve ndihmse.

VETAT DHE NUMRAT E FOLJEVE

Vet e foljes quhet forma foljore q tregon se kush e kryen veprimin

( un, ne, ti, ju, ai, ajo, ata, ato ):

VI un punoj ne punojm

VII ti punon ju punoni

VIII ai punon ato punojn

Numr i foljes quhet forma foljore q tregon se veprimi kryhet nga nj ose m shum qnie apo

sende. Folja ka dy numra, njjsin dhe shumsin:

Un punoj ( v I njjs )

Ne punojm ( v I shums )

MBIEMRI

Mbiemra quhen fjalt q shnojn se far lloji sht ose far vetie ka emri (qen i zi, qen i vogl, ushtria

shqiptare, qeveria italiane). Mbiemri prshtatet n numr, gjini dhe ras me emrin me t cilin lidhet:

- prshtatje n gjini :

mjeku i ri

mjekja e re

- prshtatje n numr :

mjekt e rinj

mjeket e reja

- prshtatje n ras :

mjeku i ri

TalaKingNew Stamp

i mjekut t ri

mjekun e ri

mjekja e re

e mjekes s re

mjeken e re

Mbiemrat e shqipes ndahen n dy grupe: mbiemra t nyjshm dhe mbiemra t panyjshm.

Mbiemra t nyjshm jan:

- ata q mbarojn me - : i bardh, i mir, i gjat;

- ata t formuar me prapashtesat -()m, -shm, -(t): i mesm, i shndetshm, i hekurt, i ftoht etj.;

- mbiemrat e formuar nga pjesorja: i shkruar, i zn, i lodhur;

- disa mbiemra q dalin me -r : i vjetr, i varfr, i verbr, i shurdhr.

Mbiemra t panyjshm jan :

- mbiemrat e formuara nga emrat prgjegjs me konversion: tiranas, shkodran, korar, vlonjat;

- mbiemrat e formuar me prapashtesat -ar, -tar, -ik, -ist, -iv, -or, -tor: bankar, amtar, heroik, feminist, aktiv, verior,

baritor;

- mbiemrat e formuar me prapashtesat -()s, -ues, -yes, nga pjesorja ose e tashmja e foljes: djegs, ngjits, vlersues,

ushqyes, rrmbyes;

- t gjith mbiemrat e prbr: zemrgjer, zemrgur, tekniko-shkencor, ekonomiko-shoqror, largpams, mirbrs

etj.

NUMRORI

Numror quajm fjalt q tregojn numr dhe sasi t caktuar qeniesh ose sendesh:

nj, dy, tre, : dy fmij tri gra, katr burra, 20 metra

Fjalt q tregojn radh si: i par, i dyt, i dhjet, t cilat kan kategorit gramatikore t mbiemrave, nuk do t

trajtohen si numror po si mbiemra.

Numrort prdoren pr t treguar:

- datn, vitin:

TalaKingNew Stamp

Me sa jemi sot ? - Me 28 Nntor.

- nj periudh t caktuar kohe:-

Kur ke qn n Amerik ? Nga 1990 deri m 1997 .

- prmasa ose prqindje : 0,5 m, 50 prqind etj.

- notat n shkoll :

Cfar more sot ? - Dhjet.

-n domino: katr-treshi, pes-gjashta.

Kur prdoret me nyjen e prparme "t" numrori ka nj kuptim prmbledhs:

Erdhn t dhjetat.

Numrori pr t mos prsritur edhe nj her emrin e dhn n fjali ose pr t mos e zn n goj fare, prdoret i

emrzuar:

C't bnin ata tre kundr dhjetve ?

Numrtori prdoret i emrzuar edhe n veprime atematike:

Pesa te dhjeta hyn dy her.

Rrnja katrore e nnts sht treshi.

Prdoret n mrtimin e viteve:

A antar shoqate i nntdhjetekatrshit.

Numrat nj, dy, tre, emrzohen me an t prapashtess -sh : njsh-i, dysh-i, tresh-i.

Numrort jan:

- fjal t parme: zero, nj, dy, tre, katr etj.;

- fjal t prngjitura: njmbdhjet, dymbdhjet, trembdhjet etj.;

- fjal t prbra: tridhjet, pesdhjet, gjashtdhjet;

- lokucione: tridhjet e nj, pesdhjet e katr etj.

Numrort n prgjithsi nuk e kan kategorin gramatikore t gjinis: katr djem, katr vajza.

Bn prjashtim numrori tre i cili e ka kategorin e gjinis: tre djem, tri vajza, por edhe njzet e tre djem dhe

njzet e tri vajza.

TalaKingNew Stamp

Numrori e ka kategorin e gjinis edhe kur ka kuptim prmbledhs:

Sa djem erdhn? T dy(t tre).

Sa vajza erdhn? T dyja(t trija).

Ky dallim ruhet edhe kur numrori tre/tri prdoret pa emrin prkats:

Sa djem ishin ? Tre.

Po vajza sa ishin ? Tri.

Numrort kur tregohen si tregues t emrave, marrin kategorin gramatikore t rass:

RASAT e Numrorit

Mashkullore - Femrore

Emrore

dy t dy t dyja

Gjinore (i,e, dyve)

i,e,t dyve

i,e, t dyjave

Dhanore (dyve)

t dyve

t dyjave

Kallzore (dy)

t dy

t dyja

Rrjedhore (dyve)

t dyve

t dyjave

TalaKingidea2

PREMRI

Premra quhen fjalt q prdorim n ligjrim n vend t emrave ose mbiemrave:

N strehn e shtpis dallndyshet vit pr vit bjn folen.

Ato fluturojn me shpejtsi para shtpis.

Vjollca i do shum dallndyshet.

Ajo knaqet kur i shikon ato duke fluturuar.

Premrat jan shtat llojesh:

- vetor: un, ti, ai, ajo, ne, ju, ata, ato;

- vetvetor: vetja, vetvehtja;

- dftor: ky, kjo, kta, kto, i ktill, e ktill, t ktilla, i till, e till, t till, t tilla; ai, ajo, ata, ato, i atill, e atill

t atill, t atilla;

- pronor:

I. im, ime, yn, jon, e mi, e mia, tan, tona,

II. yt, jote, juaj, juaj, e tu, e tua, tuaj, tuaja

III. i tij, e tij, i saj, e saj, e tij, e tija, e saj, e saja, i tyre, e tyre, e tyre, e tyre;

- lidhor: q, i cili, e cila, t cilt, t cilat, ka, , far, kush, sa,

- pyets: kush, cili, cila, cilt, cilat, , far, sa, i sati, (me, pr, nga) se;

- t pacaktuar: dikush, ndokush, gjithkush, kushdo, askush, kurrkush; nj, ndonj, njri, ndonjri, asnj, asnjri;

secili, gjithsecili, cilido, fardo, gjithka, dika, ca, disa, t gjith etj.

NDAJFOLJA

Ndajfolje quhen fjalt e pandryshueshme q plotsojn para s gjithash foljen, duke treguar mnyr,

vend, koh, shak, qllim, sasi:

Blendi shkruan bukur, qart dhe sakt.

Ndajfoljet mund t plotsojn edhe nj mbiemr ose ndajfolje tjetr:

Detyra ishte tepr e vshtir.

TalaKingidea2

Ata u ngritn shum hert at dit.

Por nga kuptimi ndajfoljet jan gjasht llojesh:

mnyre, vendi, kohe, shkaku, qllimi, sasie.

NDAJFOLJET E MNYRS

Ndajfoljet e mnyrs luajn rolin e grupeve parafjalore rrethanor mnyre:

Vjollca e Dritani silleshin natyrshm (=n mnyr t natyrshme) me t gjith.

Ndajfoljet kryesore t mnyrs jan:

- mir, keq, bukur, pastr, qart, shkurt, thjesht, q tregojn cilsin e veprimit. T tilla jan edhe ndajfoljet

gzueshm, natyrshm, furishm, etj.;

Vjollca flet bukur frngjisht.

- menjher, pak nga pak, vazhdimisht, shpesh, papritur, etj. Q tregojn ecurin e veprimit:

Dritani u ngrit papritur.

- cekt, gjer, gjt, thell, ult q tregojn prmasa:

Toka duhet punuar thell.

- bujarisht, trimrisht, artistikisht, besnikrisht, teorikisht, q kan kuptimin e togut n mnyr + mbiemr:

bujarisht (n mnyr bujare), po edhe shqip, frngjisht, anglisht:

N Shqipri m pritn dhe m prcolln bujarisht (n mnyr bujare).

NDAJFOLJET E VENDIT

Ndajfoljet e vendit luajn rolin e grupeve parafjalor plots vendi.

Ndajfoljet kryesore t vendit jan:

- afr, larg, pran, rreth, djathtas, majtas, aty, atje, diku, gjkund, gjithkund, anemban, gjithandej, kudo, ngado,

asgjkund, kurrkund, etj, q tregojn vendin ku kryhet veprimi:

Makina u kthye djathtas (n ann e djatht).

- ku, nga:

Ku po shkon ?

Nga je edhe pse ke ardhur ?

N t vrtet ku dhe nga jan ndajfolje pyetse, po merren edhe si ndajfolje vendi:

NDAJFOLJET E KOHS

Ndajfoljet e kohs luajn rolin e grupeve parafjalore rrethanor kohe.

Ndajfoljet kryesore t kohs jan:

- dje, pardje, nesr, pasnesr, paradite, pasdite, sot, sonte, tani, vjet, q tregojn kohn e sakt t kryerjes s

veprimit:

Erdha sot (=ditn e sotme) nga Tirana dhe do t nisem nesr (ditn e nesrme).

- njher, nj her e nj koh, gjithmon, kurdo, s shpejti, s lashti, q tregojn nj koh t paprcaktuar:

S shpejti do t organizohet n Tiran nj konferenc pr gjuhn shqipe.

NDAJFOLJET E SHKAKUT

Ndajfoljet e shkakut luajn rolin e nj grupi parafjalor rrethanor shkaku.

Ndajfoljet e shkakut jan: prse, pse t cilat prdoren pr t pyetur pr shkakun e kryerjes s nj veprimi:

Pse (pr far arsyeje) nuk punon edhe ti si t tjert?

Prse (pr far qllimi) m krkon?

Ktu mund t fshihen edhe fjalt prandaj, andaj, (=pr kt shkak, pr kt arsye, pr kt qllim) t cilat

funksionojn edhe si lidhza.

NDAJFOLJET E SASIS

TalaKingNew Stamp

Ndajfoljet e sasis luajn rolin e grupeve emrore rrethanor sasie.

Ndajfoljet kryesore t sasis jan:

- shum, pak, tepr, fort, s teprmi, pr s teprmi, njher, dyher, etj, q tregojn n `mas realizohet veprimi:

E njoh mir Butrintin, se e kam vizituar tri her.

Gjeta nj libr shum t vjetr, t ruajtur shum mir.

- fort, tepr, s teprmi, njfish, dyfish, trefish, aq, kaq, mjaft, pak, etj. q shprehin intensitetin ose shkalln e nj

veprimi a t nj cilsie.

Dgjom, mua plakun, se di m tepr se ti.

SHKALLT E NDAJFOLJEVE

Ndajfoljet prdoren n shkalln pohore, krahasore dhe siprore,kryesisht ndajfoljet e mnyrs: mir,

bukur, qart, si edhe disa ndajfolje vendi e kohe: lart, posht, afr, larg, von, hert, etj.

Shkalla krahasore dhe shkalla siprore e ndajfoljeve formohen me po ato fjal me t cilat formohen

shkalla krahasore e shkalla siprore e mbiemrave.

- Shkalla pohore

Miri ecn shpejt

- Shkalla Krahasore

e barazis : Mirri ecn aq shpejt sa Genti.

e sipris : Miri ecn m shpejt se Genti.

e ultsis : Miri ecn jo aq shpejt sa Genti.

PARAFJALA Parafjal jan fjalt e pandryshueshme q qndrojn prpara emrave, premrave, numrorve dhe ndajfoljeve duke vendosur marrdhnie vartsie ndrmjet fjalve: Punoj me lopat. E njoha nga zri. U rreshtuan pr tre. Ka ardhur nj ftes pr ty.

Beni sht i dashur me t gjith. E njohin pr mir. Parafjalt, sipas strukturs morfologjike, jan t thjeshta, t prngjitura dhe shprehje : - t thjeshta: me, n, nga, afr, brenda, larg, para etj.; - t prngjitura : npr, prmbi, prve, sipas, etj.; - shprehje: ball pr ball, rreth e qark, n kundrshtim me, n lidhje me etj. Parafjalt sipas lidhjeve sintaksore klasifikohen n: - parafjal t rass emrore: nga, te (tek): sht nga Tirana. U rrzua nga lodhja. Nga darka do t dukemi. sht i madh nga trupi. Shtpit u ndrtuan nga vet banort. N krye doli nj nga ish t burgosurit. Rrinte te pragu i ders dhe vshtronte aviont q fluturonin. - parafjal t rass gjinore: me an, me ann, n saj, n vend, pr arsye, pr shkak, etj.: Me an t nj miku arrita ta kaprcej kufirin. Ekonomia e vendit mbahet n saj t kontributit q jep populli. Ju kemi n vend t prindrve. Shtpia mbeti prgjysm pr shkak t largimit t vllait. - parafjal t rass kallzore: n, me, pa, pr, m, mbi, nn, ndr, etj.: Erdhi von n shtpi. U takua me vllain n Prishtin. Nuk rrihet pa pun. Mira u nis dje pr Bruksel. M 10 qershor kam ditlindjen. Mos u ul mbi divan. U shkau dheu nn kmb. Parisi sht nj ndr qytetet m t bukura. - parafjal t rass rrjedhore: prej, ndaj, pr, etj. Ishte prej Durrsi. Ndaj tij u morn masa t rrepta. E kapi pr gryke. PJESZA Pjeszat jan fjal q plotsojn kuptimin e nj fjalie. Pjeszat, sipas kuptimit, mund t grupohen si vijon: - dftuese: ja: Ja kush erdhi - prcaktuese - saktsuese: mu, pikrisht, tamam, porsa, sapo, deri etj.:

Pikrisht ai m ka paditur. - prforcuese: vetm, ve, bile, sidomos, veanrisht, madje etj.; T gjith flasin mir frngjisht, sidomos Mira. - prafruese - veuese ose kufizuese: vetm, ve, veanrisht: Vetm t rinjt punonin. - prafruese: afrsisht, afro, aty-aty, nja, gati, rreth, pothuaj etj: N stadium ishin rreth 10.000 vet. - pohuese: po, posi, po q po, po se po, si urdhron etj: A do t shkosh n Prishtin? Posi. - mohuese: jo, nuk, s', mos, jo q jo, as q etj.; Nuk e kam takuar. - pyetse: a, , e: A erdhi motra nga Vlora? - dyshuese: ndoshta, mbase, kushedi, sikur, vall, gj etj.: Prse erdhi vall? E keni takuar gj Mirn? - zbutse: pa, as, le, para, dot etj.: Pa shihni kush na ka ardhur. A nuk e shihni se kush na ka ardhur. - emocionale shprehse: `, de, pa, pra, se, se, etj.: Ja pra kshtu ndodhi. E pse pa, pr nj fjal goje u zum. Pjeszat jan dy llojesh: me vend t ngulitur ose me vend t lir. T parat qndrojn gjithmon para apo pas fjals ose grupit emror a foljor t dhn: - para: nuk, ja, desh, sapo etj.; - pas: de, dot etj. Pjeszat me vend t lir mund t vendosen n fillim, n mes dhe n fund t fjals: Vall, kush erdhi? Kush erdhi vall? Kush t jet, vall, ky q erdhi? PASTHIRRMAT Pasthirrmat jan tingujt ose fjalt e pandryshueshme q shrbejn pr t treguar ndjenjat e folsit ose prdoren pr t trhequr vemendjen e dgjuesve: - O, sa mir q erdht! Ishim br merak pr ju. Ato jan karakteristike pr gjuhn e filur dhe kuptimi i tyre shpesh qartsohet nga intonacioni. Pasthirrmat grupohen n pasthirrma emocionale, q shprehin ndjenja, dhe n pasthirrma urdhrore, q shprehin dshirn ose vullnetin e folsit. Pasthirrma emocionale q shprehin: - ndjenja t gzuara: o, oh, oho, hoho, ohoho, t lumt, urra, ah, sa mir; - frik, tmerr: e zeza, ububu, bobo, korba, kuku, obobo, qyqja; - habi: au, eu, oj, ou, pa, u, ua, uh;

- mosbesim, mosprfillje, prbuzje: aha, bah, ehe, ahu, i, ohu, ptu, y etj.; - paknaqsi, keqardhje, mrzi, dhembje: a, ah, e, eh, of, oi, uf, etj.; - nxitje (thirrje, urdhr, lutje): ej (hej), o, ore (or, mor, more), moj (ori, mori), pst, o burra, forca, hop, h, na, sus, sht, t keqen etj.; - prshndetje, mirnjohje, mallkime, sharje, ngushllime etj: faleminderit, lamtumir, mirmngjes, mirdita, mirmbrma, mirupafshim, mir se erdhe, mir se vjen, mir mbe, ditn e mir, natn e mir, tungjatjeta, udha e mbar etj. Pasthirrmat vendosen zakonisht n fillim t fjalis, por shpesh prdoren edhe n mes edhe n fund t saj. Pas tyre vihet presje. Kur shqiptohet me fuqi t veant pas tyre vihet pikuditje: Oh, 'na gzove. Ua! Paske ardhur! A! - thirri e habitur.

E M R I

SHUMSI I EMRAVE

Mjetet e formimit t trajts s shumsit te emrave n gjuhn e sotme letrare jan t larmishme.

N prgjithsi, trajta e shumsit formohet me an mbaresash.

Nga kto m t prdorshmet jan: - , -a , -e , p.sh.: antar , grur , lek , shofer , etj . ; dema , fusha , kodra ,

pllumba , vegla etj . ; aksione , fise , kombe , shtete , etj.

Nj vend t rendsishm ndr mjetet e formimit t shumsit zn edhe mbaresat: -nj e -ra , p.sh. : arinj , mullinj ,

penj , heronj , ftonj , etj . ; dhjamra , fshatra , mallra , ujra etj.

Nj numr emrash e kan trajtn e shumsit t njllojt me trajtn e njjsit , p.sh. : nj nxns - shum

nxns , nj msues - shum msues , nj dit - shum dit , nj kala - shum kala , nj ide - shum ide , nj shtpi -

shum shtpi , nj lagje - shum lagje , nj depo - shum depo etj .

Disa emra e formojn trajtn e shquar t shumsit duke psuar ndrrim tingujsh n temn e tyre . Ndrrimet

kryesore jan : a > e , e >i , k >q , g > gj , ll > nj , r > j . Nj pjes nga kta emra marrin edhe nj mbares , p.sh. : breg

- brigje , rrezik - rreziqe , kunat - kunetr , etj ., kurse t tjert nuk marrin mbares : dash - desh , mik - miq , plak -

pleq , kungull - kunguj , bir - bij etj.

Pr shkak t ndikimit t dialekteve ose t varianteve letrare t mparshme, prdisa tipa emrash n gjuhn e folur e

TalaKingidea2

n gjuhn e shkruar nganjhr ndeshen ende dy ose m shum trajta shumsi, p.sh. : oficera e oficer , xhepa

e xhepe , nxns ( trajt pa mbares ) e nxnsa , dardh , gjurm ( trajta pa mbaresa ) e dardha , gjurma etj. N kto

raste zakonisht,vetm njra nga trajtat sht n pajtim me normn e sotme letrare, ndrsa trajta tjetr nuk sht

normative dhe duhet mnjanuar nga prdorimi letrar.

SHUMSI I EMRAVE MASHKULLOR

E formojn shumsin rregullisht me mbaresn - emrat mashkullor q dalin me:

-ac : kupac , prtac , tullac etj . ;

-a : gunga , gjemba , kula , trazova , ( por ila - ilae )

-af : araf , fotograf , paragraf , etj . ;

-ak : binjak , fshatarak , fusharak , kapak , rosak , ushtarak , etj . ;

-aq : hutaq , shkataraq , etj . ,

-ash : balash , gjumash , larash , etj . ;

-e : gjyve , kryene etj . ;

-ek : byrek , direk , dyfek , dyshek , fishek , hendek , lejlek , mjek etj ;

-en : hosten , kapiten , legen , sejmen , sergjen , etj . ( bjn prjashtim : beden - bedena , liqen - liqene )

-ik : akademik , calik , diabetik , historik , ibrik , klerik , romantik , zhapik , etj . ( por : armik - armiq )

-in : beduin , kofin , latin , pinguin , qejfin etj . ;

-ist : aksionist , aktivist , artist , ballist , futbollist , iklist , kapitalist , specialist sportist , turist , etj . ;

-ok : maok , malok , misrok , patok , shok etj . ;

-or : agresor , ambasador , banor , dshmor , fjalor , frymor , profesor , puntor , traktor , vapor etj .

( por : auditor - auditore , kor - kore , korridor - korridore ) ;

-osh : balosh , barkosh , mjekrosh , trimosh , etj . ( bjn prjashtim : kosh - kosha djalosh - djelmosha ) ;

-ot : despot , himarjot , patriot , suljot etj . ( bn prjashtim lot , q e ka shumsin njsoj si njjsin , por n

trajtn e shquar lot-t ) ;

-tar : lirimtar , kngtar , lojtar , lufttar , shkrimtar etj . ;

-tor : fajtor , konsumator , kultivator , murator , puntor etj . ;

-uk : bishtuk , kopuk etj

Fjalt e msiprme formojn shumsin me mbaresn - , edhe n rast se prdoren si mbiemra n gjinin

mashkullore p.sh.: djem binjak , shkrimtar romantik , nxns puntor etj . E formojn trajtn e shumsit me

mbaresn - edhe t gjith mbiemrat e tjer t panyjshm mashkullor , q dalin me fundoret e msiprme, p.sh.

dredharak . artistik , amarrok etj . (Fundore quhet tingulli ose tingujt e fundit t fjals q shrbejn si tipar

klasifikues a karakterizues i saj)

E formojn shumsin prgjithsisht me mbaresn - emrat mashkullor q dalin me:

-(i)an : aeroplan , evropian , fazan , filxhan , fizikan , gjerdan , jargavan , jorgan , havan , hidroplan ,

historian , kazan , luan , matematikan , partizan , politikan , republikan , sahan , shandan , shejtan ,

timpan , tigan , tiran , etj . ;

-ar : barbar , detar , fshatar , hambar , kalendar , kpucar , korar , skenar , ushtar , etj . ;

-ec : dordolec , guralec , memec , mistrec , pijanec etj . ;

-er : berber , fener , frigorifer , kalorifer , oficer , shofer etj . ;

-ir : Ilir , vampir , zinxhir etj . ;

-ol : gogol , kaqol , etj . ;

-on : bidon , timon , vagon etj . ;

-un : bastun , majmun , pirun , sapun , spiun etj .

Me mbaresn - e formojn trajtn e shumsit edhe mbiemra mashkullor q dalin me fundoret e msiprme , p.sh.

: djaloshar , grindavec , barkalec etj .

Nj numr emrash q dalin me t njjtat fundore si emrat e msiprm nuk e formojn shumsin me mbaresn - po

me -a ose me -e . M posht po shnojm m t prdorshmit prej tyre .

Me mbaresn -a :

-an : mana , patllxhana ;

-ec : bishtaleca , karkaleca , kastraveca , keca , speca ;

-on : gramafona , magnetofona , mikrofona , telefona ( dhe t gjitha fjalt e huaja t prbra , q kan si gjymtyr t

dyt -fon ) , kupona , napolona ;

-ol : gola , stola ;

-un : una , zhguna .

Me mbaresn -e :

-an : divane , duhane , dyqane , hane , karvane , mejdane , oqeane , organe , plane , stane , tavane , vullkane ( t

gjith emrat me -an q e formojn shumsin me mbaresat -a ose -e , nuk shnojn frymor .

-ar : honorare , orare , pazare , qilare , seminare , tipare , thesare , visare , zare etj .

-ec : kotece ;

-er : dikastere , karaktere , mermere , mindere , mistere , etj . ;

-ir : hir , manastire , panaire ;

-on : ballkone , ciklone , elektrone , frone , hone , hormone , kone , protone , sallone , shabllone , zakone ;

-un : kanune .

7- Emrat q dalin me -al , -ant, -at , -az , -el , -ent , -ez , -id , -it , -ont ,

si rregull , e formojn shumsin me mbaresn - , kur shnojm frymor , dhe me -e ( ndonjher me -a ) , kur nuk

shnojn frymor :

-al - admiral , gjeneral , intelektual , vandal , vasal etj . ;

-al -e centrale , festivale , ideale , kanale , karnavale , korale , kristale , lokale , male , materiale , minerale , etj .

(por : kuintal )

-ant - aspirant , elefant , diversant , gjigant , kursant , maturant etj . ;

-ant -e diamante , restorante , variante etj . ;

-at - argat , delegat , diplomat , kroat , labeat , vlonjat etj . ( kunat - kunetr )

-at -e agregate , aparate , atentate , fosfate , kampionate , kate , kombinate , pallate , silikate , shpate etj . ( por :

shtrat - shtretr

-az - matrapaz , xhambaz etj . ;

-az -e kafaze , pullaze etj . ;

-el - dembel , kriminel , teveqel etj . ( por : harabela );

-el -e akuarele , duele , hotele , pastele , tunele , zabele , etj . ;

-el -a bela , engela , gjela , tegela etj .;

-ent - agjent , asistent , docent , element , klient , student etj . ;

-ent -e aksidente , argumenta , bazamente , dokumente , eksperimente , elemnte ( kimike ) , fermente , fragmente ,

instrumente , komente , kontinente , etj . ,

-et - atlet , dasaret-t , deputet , etj . ( por personalitete ) ;

-et -e dete , fakultete , marifete , qytete , shtete , trmete , etj . ( por magnet , planet ) ;

-ez - berlinez , borgjez , kinez , vietnamez etj

-ez -e qymeze , trapeze etj . ( por : breza ) ;

-id - heraklid-t , invalid etj . ;

-id -e hibride , okside , romboide etj . ;

-ier - jer - artiljer , aventurier , brigadier , infermier , inxhinier , karrocier , magazinier , portier etj.;

-ier - jer -e kantiere , kuartiere etj . ;

-it gjirokastrit , komit , parazit , petrit etj . ;

-it e boksite , deficite , fosforite , grafite , pirite , suficite , etj . ( por : satelit , shirita ) ;

-ont - kont , rinoceront , etj . ;

-ont -e fronte , horizonte etj . ;

Emrat q mbarojn me -il , -oz , e formojn shumsin me mbaresn - , kur shnojn frymor , dhe me -a , kur nuk

shnojn frymor :

-il - civil , katil , kopil ;

-il a fitila , kandila , karafila , trndafila etj . ( por : idile )

-oz - bajloz , karagjoz , marangoz , tifoz etj . ;

-oz -a kavanoza , mitraloza , rrogoza , etj . ( por : lloze )

TalaKingidea2

Mbiemrat mashkullor te panyjshm q dalin me fundoret e prmendura n kt paragraf e formojn shumsin me

mbaresn - , ideal , normal , italian , injorant , dembel , kriminel , tekanjoz , vitaminoz etj .

GJINIA E EMRAVE

1- Gjinia e emrave n shumicn e rasteve mund t dallohet morfologjikisht nga mbaresat q marrin ata n

trajtn e shquar t rass emrore t njjsit"

Emrat mashkullor marrin mbaresn -i ose -u: plep-i , mendim-i , vlla-i , burr-i ( burr ) , gjum-i ( gjum ), zog-u,

dhe-u etj.

Emrat femror marrin mbaresn -a ose -ja ( ktu sht fjala pr n radh t par pr emrat e prgjithshm.

Gjinia gramatikore e emrave t prvem t njerzve prcaktohen nga seksi i personit prkats , p.sh. Lek - Leka ,

Ded - Deda , Kol - Kola , Koo - Kooja jan emra mashkullor , megjithse shkojn sipas lakimit t emrave

femror , nga ana tjetr , emra si Nermin-i , antigoni etj ., jan emra femror , megjithse shkojn pas lakimit t

emrave mashkullor . po kshtu disa emra si axh - axha , daj - daja , geg - gega , tosk - toska , q shnojn

frymor t seksit mashkullor , megjithse shkojn pas lakimit t emrave femror , i prkasin gjinis mashkullore ,

jan emra mashkullor t lakimit t tret ) .

Gjinia gramatikore e emrave t msiprm , t prvem e t prgjithshm , shprehet sintaktikisht : Fjalt

prcaktuese edhe fjalt e tjera q prshtaten me kta emra , vihen n trajtn e gjinis mashkullore p.sh. : Leka i

Madh ; Kola sht puntor i dalluar ; Nermini sht puntore e dalluar ; axha im ; daja i vogl etj.

2- Ka nj numr emrash, t cilt dikur prdoreshin n tr gjuhn si asnjans dhe e formonin trajtn

e shquar t emrores me mbaresn -t , p.sh, : drith-t , gjalp-t etj . Kjo form dgjohet ende sot npr dialektet e n

t folurit t brezit t vjetr. N gjuhn letrare t sotme kta emra prdoren si mashkullor, d.m.th. e formojn

trajtn e shquar t emrores s njjsit me mbaresn -j dhe formojn trajtn e shquar t emrores me mbaresn -in .

Emrat n fjal jan:

ball - balli - ballin

brum - brumi - brumin

djath - djathi - djathin

drith - drithi - drithin

dyll - dylli - dyllin

dhall - dhalli - dhallin

TalaKingidea2

dhjam - dhjami - dhjamin

grur - gruri - grurin

gjalp - gjalpi - gjalpin

lesh - leshi - leshin

miell - mielli - miellin

mish - mishi - mishin

mjalt - mjalti - mjaltin

uj - uji - ujin

vaj - vaji - vajin

Trajtat asnjanse t ktyre emrave mund t prdoren n vepra letrare pr t individualizuar ndonj personazh

me an t gjuhs ose pr t karakterizuar gjuhn e nj epoke t kaluar. Ato mund t prdoren gjithashtu edhe n

shprehje frazeologjike , p.sh, : m'u ngjeth misht , ose kur kan marr nj kuptim t veant , p.sh. : ujt ( n

kuptimin " ujt e holl) , dhjamt ( n mjeksi , p.sh. : operoi dhjamt ).

Emri krye, kur prdoret me kuptimin "kok", n rasn emrore ose kallzore, sht kurdoher asnjans dhe formon

trajtn e shquar me mbaresn -t , p.sh. : m dhemb kryet, ndrsa, kur prdoret me kuptimin " kryetar , i par ose "

kapitull ( libri ) sht kurdoher mashkullor dhe e formon trajtn e shquar me mbaresn -u , p.sh. : kreu i vendit ,

kreu i tret etj.

3- Nj numr emrash, t cilt jan prdorur m par edhe si mashkullor, edhe si femror ose

prdoren ende kshtu npr t folme t ndryshme, kan kaluar sot prfundimisht n gjinin mashkullore, p.sh.:

borxh-i , djep-i , kryq-i , ligj-i , lot-i , nder-i ( pr kt arsye duhet thn faleminderit , falemnderit dhe jo

faleminders , falemnders) , pyll-i , qiell-i , shndet-i , turp-i etj . ; Po kshtu edhe : problem-i , program-i ,

organizm-i , reumatizm-i , sarkazm-i , etj .

Trajtat femrore t tyre, si borxha, djepja, ligja, lodja, ndera,problema,reumatizma, sarkazma etj, kan dal jasht

norms s sotme letrare dhe nuk duhen prdorur. Emri furr sht i gjinis femrore: furra ( dhe jo furri ).

TalaKingNew Stamp