RİSK

DEĞERLENDİRME

BÜLTENİ

“Hasar servisi ve underwriterlar için mühendislik

branşı risk ve hasar değerlendirmeleri”

Sayı: 2014/01

Ekol Sigorta Ekspertiz Hizmetleri Limited Şirketi

Nisan 2014 Risk ve Mühendislik Grubu Bülteni

CATTERPILLAR C SERİSİ MOTORLARDA BEKLENEN ARIZA SEBEPLERİ

Cat C serisi motor ailesini endüstriyel tip dizel yakıtlı motorlar oluşturmaktadır. Silindir

hacimleri ve ürettikleri güçlere göre C0.5 ‘ den başlayıp C32 ‘ ye kadar çeşitli model tipleri

üretilmektedir. Serinin başındaki C harfi motor ailesini sonundaki sayılar ise motor hacmini

belirtmektedir. Örneğin C11 kodu, 11 litre hacimli C serisi motor anlamına gelmektedir.

Türkiye pazarında satılan Cat marka iş makineleri üzerinde C9, C11, C13, C15 model tipli

dizel motorları ile sıkça karşılaşılmaktadır.

Yukarıdaki motorların temel özelliklerini incelediğimiz zaman;

Tarım makineleri, uçak yer destek ekipmanları, sondaj makineleri, biçerdöverler, silindirler,

kompresörler, vinçler, kırıcılar, genel sanayi, hidrolik güç üniteleri, sulama ekipmanları,

pompalar, yer altı makineleri gibi bir çok marka model makinelerde kullanılmaktadır.

Sessiz çalışma ve uzun çalışma ömürlüdür.

Aşırı beslemeye sahip turboşarjlı motorlardır.

Aftercooler sahiptir.

Elektronik kontrol ünitesi tamamen programlanabilir.

Yakıt sıcaklığına göre otomatik güç ayarı.

Programlanabilir rölanti ve maksimum devir.

Kuru tip egzoz manifoldu.

500 saatte bir motor bakımı gerekmektedir.

Teknik özelliklerde de görüldüğü üzere motor elektronik kontrol ünitesine sahip, aşırı

beslemeli teknolojik endüstriyel bir dizel motorun sahip olabileceği bütün özelikleri taşıdığı

görülmektedir.

Ekspertizini yapılan hasar dosyaları üzerinde yapılan incelemede son 6 ay içerisinde çeşitli

sigortalıların sahip oldukları Cat345, Cat966, Cat336 makinelerine ait 4 adet C13 motor ve 2 adet

C11 motorlar hasar sebebi ile incelenmiştir.

İncelemesi yapılan motorlar üzerinde arıza sebebi ile ilgili birçok ortak nokta görülmektedir.

Bunları genel kapsamda belirtirsek;

Motorlar en erken 15.000 saat civarında en geç ise 21.000 saat civarında arıza

verdiği,

4 motorda silindir kapak elemanları ( rocker arm ve supaplar ve iticiler ) kırılması

sebebi ile hasarın meydana geldiği,

2 motorda ise yağ pompası kırılması ve su pompası kırılması sebebi ile arıza

oluştuğu görülmektedir.

Cat C9 Thrust Plate Hasarı

( Parça Numarası:1077694 ) ( C7, C9 motorlarda kullanılmaktadır)

( Parçanın kırılması sonucunda motor yağına sirayet eden metal parçaları sonucunda motor komple

revizyon edilmiştir. )

Hasar Nedeni…: Thrust Plate Kırılması

Hasar Sıklığı….: Yoğun

Maliyet…………: 70.000,00 TL

Rücü……………: Analiz ile

CAT C9 LIFTER HASARI

( Parça Numarası: 3844172 ) ( C7, C9 motorlarında kullanılmaktadır.)

Hasar Nedeni…: Lifter Kırılması

Hasar Sıklığı….: Yoğun

Maliyet…………: 70.000,00 TL

Rücü……………: Analiz ile

C11Silindir Kapağı Subap Yüzük Düşmesi

( Motorun tamamı hasarlandığından dolayı komple yenileme yapılmıştır. )

Hasar Nedeni…: Lifter Kırılması

Hasar Sıklığı….: Orta

Maliyet…………: 30.000,00 TL

Rücü……………: Analiz ile

C9 Motorda Meydana Gelen Rocker Arm Kırılması ve Egzantirik Milinde Oluşan Hasar

( Parça Numarası: 3844172 ) ( C7, C9 motorlarında kullanılmaktadır.)

Hasar Nedeni…: Rocker Arm Kırılması

Hasar Sıklığı….: Orta

Maliyet…………: 27.000,00 TL

Rücü……………: Analiz ile

C13 Motorda Su Pompası Dişlisi Kırılması Sebebiyle Motorda Meydana Gelen Hasar

( Kırılan su pompası C11, C13 motorlarında kullanılmaktadır)

Hasar Nedeni…: Su Pompası Kırılması

Hasar Sıklığı….: Orta

Maliyet…………: 54.000,00 TL

Rücü……………: Analiz İle

C13 Motorda Yağ Pompası Kırılması ve Yağsız Kalan Motorda Hasar Meydana Gelmesi

( Kırılan yağ pompası C11, C13, C15 Motorlarda Kullanılmaktadır. )

Hasar Nedeni…: Yağ Pompası Kırılması

Hasar Sıklığı….: Orta

Maliyet…………: 68.000,00 TL

Rücü……………: Analiz ile

Motorların çalıştıkları makineler yüksek titreşim ve gürültü ile inşat alanlarında çalışan

makineler olduğundan dolayı arızanın erken fark edilmesi mümkün değildir. Motorda meydana

gelebilecek ses ve titreşimlerin operatör tarafından fark edilememesinden dolayı hasar boyutları

motorun çalışmasına bağlı olarak artmış olduğu görülmektedir. Her bir hasarda ortalama onarım

maliyeti 50.000,00 TL civarında olmaktadır.

Yukarıda belirtilen hususlar dikkate alındığında C9, C11, C13, C15 kullanılan makinelerde

makine saati 15.000 h civarını geçen makineler silindir kapak elemanları ve blok üzeri donanımların,

yağ pompası, su pompası vb. parçaların arızalanması sebebi ile hasar meydana gelme olasılığı

yüksek görünmektedir. Hasara konu motorların geçmiş bakımları incelendiğinde 500 saatte bir

periyodik bakımlarının da yapıldığı görülmekte, bu durum hasar sebebinin bakımsızlıktan meydana

gelme ihtimalini yok etmektedir.

Ülkemizde makinelerin çalışma saatleri incelendiğinde yıllık ortalama 3500 saat civarında

çalıştıkları görülmüştür. Alınan veriler dikkate alındığında Cat marka makinelerin 4 yaş itibari ile

motor hasarlarının meydana gelme riskinin fazla olduğu görülmektedir.

Ülkemiz iş makinesi pazarları incelendiğinde Cat marka makinelerin pazarın %60’ ını

oluşturduğu görülmektedir. Bu hususlar dikkate alındığında verimli çalışma saatinin 15.000 ve üzeri

olduğu ve yaklaşık 4 yaşından büyük makinelerde motor hasarının beklenen bir durum olduğu

gözlemlenmektedir.

Bu durumda CAT motorlar için poliçede 15,000 saat civarında revizyonun belgelenemediği

hallerde motor hasarları için Kloz 332 amortisman ayarlanması dışında muafiyet bedelinin

artırılması riskin hasara yansımasını azaltacaktır.

“M.R END 332 İçten Yanmalı Motorlarda (Gaz ve Dizel) Tamirat sonucu Amortisman Uygulamaları

Teminatı : Bu kloz ile, poliçe şartlarındaki ve/veya eklerindeki diğer hüküm ve şartlar saklı kalmak

kaydıyla bu poliçeye aşağıdaki özel şartın uygulanacağı şirketçe kayıt ve kabul edilmiştir. Aksesuar

ve pistonlar da dahil olmak üzere, silindir gömlek ve kafalarının hasarlanması halinde, ödenecek

tazminat miktarı, hasar anında hesaplanacak yıllık amortisman oranında azaltılacaktır. Bu oran yıllık

%10’dan az, toplamda ise %60’dan fazla olmayacaktır. “

CAT İŞ MAKİNELERİ ŞANZIMAN HASAR DEĞERLENDİRMESİ

Lastik tekerlekli iş makinelerinde genel olarak 4 ileri 4 geri vites mekanizmasına sahip

şanzımanlar bulunmaktadır. Şanzıman makinenin orta kısmına monte edilmiş şekilde motordan

aldığı döndürme kuvvetini ileri ya da geri yönlü olarak diferansiyellere aktarmakta,

diferansiyellerden ise tekerleklere aktarılmaktadır. Paletli makinelerde ise diskler ve platelerden

oluşan bir şanzıman sistemi bulunmamakta, hidromotorlar ve cer grupları ile hareket

sağlanmaktadır.

Cat marka makineler üzerinde yapılan gözlemler ve ekspertiz yapılan hasar dosyaları

incelendiğinde hasar sebebi olarak şanzıman içerisindeki rulmanların dağılması, vites dişlileri

üzerinde çalışan diskler ve platelerde rutin aşınmalar, vites dişlilerinin kırılması şeklinde

gözlemlenmektedir. Hasar frekansına bakıldığında ise çalışma saati 16.000 saat üstü olan ve makine

yaşı 3 yıldan büyük olan makinelerde şanzıman hasarının sıklıkla yaşandığı görülmektedir. Rulman

dağılması hadisesinde şanzıman yağına sirayet eden metal talaşın, yağ basıncı ile çalışan otomatik

şanzıman iç elemanlarının hepsinde hasara yol açtığı, şanzıman revizyon yapılması gerekliliği ortaya

çıkmaktadır. Vites dişlilerinde yaşanan kırılmalarda ise dişli üzerinde monteli diskler ve platelerin

sıkışarak yanması sonucunda hasarın meydana geldiği görülmektedir.

Bilindiği üzere üreticilerin şanzımanlarda kullandığı bütün rulmanlar aynı tip aynı model

olmaktadırlar. Bazı şanzımanlarda ebatlar büyürken bazılarında ise ebatları küçülmektedir. Bu

sebep ile bütün Cat marka makinelerin şanzımanlarında 3 yıldan büyük 16.000 saat üstü

makinelerde hasar beklentisi yüksektir. Bu tip hasarlarda şanzıman iç parçalarının tamamen

yenilenmesi gereklidir. Yaklaşık onarım tutarının 40.000 TL seviyelerinde olduğu tespit edilmiştir.

966H Lastik Tekerli Loader Şanzıman Hasarı

(Hasarlı Şanzıman 525B, 525C, 535B, 535C, 545, 545C, 950G II, 950H, 962G II, 962H, 966GII,

966H; 972GII, 972H Cat Makinelerde Kullanılmaktadır.)

Hasar Nedeni…: Şanzıman Yaprak Yayları Kırılması

Hasar Sıklığı….: Orta

Maliyet…………: 38.000,00 TL

Rücü……………: Analiz ile

966H Lastik Tekerli Loader Şanzıman Hasarı

( Hasarlı Şanzıman 525B, 525C, 535B, 535C, 545, 545C, 950G II, 950H, 962G II, 962H, 966GII,

966H; 972GII, 972H Cat Makinelerde Kullanılmaktadır )

( Kırılan dişlinin parça kodu 1195727 )

Hasar Nedeni…: Şanzıman Tork İmpeller Rulmanı Dağılması

Hasar Sıklığı….: Orta

Maliyet…………: 27.000,00 TL

Rücü……………: Analiz ile

966H Lastik Tekerli Loader Şanzıman Hasarı

( Hasarlı Şanzıman 525B, 525C, 535B, 535C, 545, 545C, 950G II, 950H, 962G II, 962H, 966GII,

966H; 972GII, 972H Cat Makinelerde Kullanılmaktadır )

( Kırılan dişlinin parça kodu 7G6062 )

Hasar Nedeni…: 2. Vites Dişlisi Kırılması ve Platelerin Sıkışması

Hasar Sıklığı….: Yoğun

Maliyet…………: 29.000,00 TL

Rücü……………: Analiz ile

966H Lastik Tekerli Loader Şanzıman Hasarı

( Hasarlı Şanzıman 525B, 525C, 535B, 535C, 545, 545C, 950G II, 950H, 962G II, 962H, 966GII,

966H; 972GII, 972H Cat Makinelerde Kullanılmaktadır )

Hasar Nedeni…: Diskler ve Platelerde Aşınma Sonucu Şanzıman Arızası

Hasar Sıklığı….: Yoğun

Maliyet…………: 48.000,00 TL

Rücü……………: Analiz ile

Yukarıda örnekler ile gösterilen hadiselerde bütün şanzımanlar Cat 966 serisi makinelerde

kullanılmaktadır. Bu durumda CAT 966H makineler için poliçede 16,000 saat civarında şanzıman

revizyonu, revizyonun belgelenemediği hallerde şanzıman hasarlarında muafiyet bedelinin %50

artırılması riskin hasara yansımasını azaltacaktır.

Fore Kazık Makineleri Kelly-Bar Parçası Hasarları

Fore kazık makinelerinde sondaj ve delgi işlemi için kelly-bar çok önemli bir delici uçtur.

Rotary ünitesinin ürettiği döndürme kuvvetini ile dönerek değişik zemin şartları ve delgi

uzunluklarına göre uygun devir ve güç ile kuvveti auger ( delici uç) parçasına iletmek için kullanılır.

Kelly-Bar parçalarının delgi esnasında sağ ve sol olarak her iki yönde döndürülmesi

gerekliliği, delgi yapılan zeminin sertliği gibi hususlar kelly-bara aşırı yük binmesine sebep

olmaktadır. Kendi ağırlığı yaklaşık 6 ton olan bu parça için yapılan incelemeler ve ekspertizi yapılan

hasarlı kelly-bar parçalarının “iner kelly” kelly uç bölümlerinde çatlamaların meydana geldiği bu

sebep ile kellynın kırılması sebebi ile augerden ayrıldığı görülmektedir.

Hasarlı Kelly – bar parçalarının incelemeleri ODTÜ Mühendislik Fakültesi, Metalurji ve

Malzeme Mühendisliği Bölümü ile beraber çalışılmış Prof. Dr. Rıza GÜRBÜZ ve Prof. Dr. Bilgehan

ÖGEL hasarlı parçaları incelenmiştir.

Kırık parçalar üzerinde önce makro incelemeler yapılmış daha sonra kırık yüzeyler elektron

mikroskobu ile incelenmiş, mikro sertlik ölçümleri yapılmıştır.

Kırılma bölgesinin kaynaklı bir birleşim bölgesi olduğu ve kırılmanın kaynaklı birleşim

yerinde meydana geldiği göze çarpmaktadır.

Yapılan incelemeler sonrasında

Kırılmanın, kaynaklı birleşim bölgesinden olduğu,

Kırılmanın sebebinin metal yorulması olduğu,

Yorulmanın kaynaklı bölgelerin kök pasolarındaki çatlakların başlattığı,

Kaynak köklerindeki hatalar sebebi ile oluşan çatlaklar, çevrimsel burulma yüklerinin

etkisi ile önce borunun dış yüzeylerine daha sonrada çevresel yönlerde ilerleyerek

nihai kırılmalara neden olmuşlardır.

Kırılmanın ana sebebinin kaynaklı birleşmenin hatalı yapılmış olmasıdır.

Türkiye pazarında gelişen İnşaat sektörü sebebi yer şekillerinin engebeli olması nedeni ile

fore kazık makineleri ile delgi yapılan inşaat sayısı her geçen gün artmaktadır. Bu sebeple fore kazık

makinelerinin en önemli parçalarından birisi olan kelly-barların büyük kuvvetler altında

çalışmasından dolayı kaynak noktalarındaki kaynak kalitesinin çok iyi olması gereklidir. İncelenen bir

çok makinenin kelly-bar parçasının auger ile birleştiği noktalarındaki burulmalar ve çatlamalar

sebebi ile üst yüzeylerinde güçlendirme ve destek amaçlı takviye parçaların kaynatıldığı

görülmüştür. İmalatçıların bile üretim esnasında kaynak metotlarını tam uygulayamaması sebebi ile

makinelerde henüz garanti sürelerini doldurmadan ya da süre dolumundan hemen sonra kelly-bar

çatlakları ve kırılmalarının meydana geldiği görülmektedir.

Kırılan Yüzeyin Görüntüsü ( Kelly- Bar )

Kelly- Bar İç Çeperi ve Kırık Bölgedeki Kaynak Dikişleri

Çatlak İlerleme İzleri

İçten Dışa Çatlak İlerleme İzleri

Hatalı yapılmış Kök Pasosu: Kaynak dikişinin süreksizliği ve keskin kenar geçişleri

Kaynak Kökü dibinde oluşan çatlamalar

Başka bir kelly-barın kaynak noktalarına sonradan yapılan takviye parçalara karşın tekrar

kırılma hadisesi.

Sonuç olarak Fore kazık makinelerinde kelly- bar parçası halen imalatçılar tarafından üretim

kalitesi konusunda sorunların yaşandığı, kısa sürede imalat hatalarından dolayı kopmaların

meydana geldiği riskli durumda bir makine parçası olarak tanımlanabilir. Genel olarak makine

yaşları 1-1.5 yıl olup çalışma saatleri 2000 saat civarıdır.

Kelly bar hasarlarında bu durum dikkate alınarak makine muafiyetinden bağımsız olarak

parçaya özel muafiyet geliştirilmesinin riskin hasara yansıması azaltılacaktır.

Hasar Nedeni…: Kelly-Bar Kırılması

Hasar Sıklığı….: Yoğun

Maliyet…………: 350.000,00 TL

Rücü……………: Analiz ile

Fore Kazık Makineleri Rotary Dişli Grubu Hasarları

Fore kazık makinelerinde hidromotorların verdiği hareketi yavaşlatıp döndürme torkunun

arttırılması görevini yapmakta olan rotary dişli ünitelerinde de sık sık hasar meydan gelmektedir.

Hasar sebebi olarak redüktör içerisinde rulman dağılması, civataların kopması gibi zorlama

sonucunda fiziksel etkiye bağlı olarak hasarların meydana geldikleri yapılan incelemeler sonucunda

anlaşılmaktadır. Örneğin Bauer firması BG28 fore kazık makinesine ait rotary ünitesini üretimden

sonra güncelleyerek daha güçlü ve stabil hale getirmiştir. Rotary ünitesinin aynı zamanda parça

numarasının da değiştirildiği bu sebeple de makinelerin üretim sonrasında da ar-ge işlemleri

devam edilmekte olduğu anlaşılmaktadır.

396272 parça numaralı Rotary Ünitesi güncellenerek 680483 parça numaralı

satılmaktadır. 396272 parça numaralı rotary ünitesini kullanan fore kazık makineleri bg28 –

bg30- bg39 – bg42 –bg46 modelleri olduğu bilinmekte ve piyasada çalışmakta olan eski

parça numaralı rotary ünitesine sahip olanlarda belirgin bir risk unsuru saptanmaktadır.

Bu sebep ile söz konusu fore kazık modellerinin rotary dişli üniteleri için sigorta

poliçelerine makineden bağımsız ayrı bir muafiyet uygulaması yapılması riskin hasara

yansımasını azaltacaktır.

Hasar Nedeni…: Rotary Grup Hasarı

Hasar Sıklığı….: Yoğun

Maliyet…………: 95.000,00 TL

Rücü……………: Analiz ile

Değerlendirmeler;

Motor ve şanzıman hasarlarında elde edilen bilgiler ve bulgular yoğun araştırmalar

sonucunda bölgesel pazarlar ve üreticiler ile yapılan görüşmeler neticesinde motor

ve şanzıman tipine göre geçmiş hasar frekansları incelenerek elde edilmiştir.

Malzeme kalitesi ve kaynak yöntemleri ile ilgili araştırmalar ODTÜ Mühendislik

Fakültesi, Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümünden Prof. Dr. Rıza GÜRBÜZ

ve Prof. Dr. Bilgehan ÖGEL ile birlikte yürütülmüştür. Elde edilen sonuçlar detaylı

araştırmalar laboratuar incelemeleri, makro ve mikro analizler sonucu elde edilen

bulgulardır.

İncelemelerimiz sırasında servis yetkilileri, üreticilerin parçaları imal ettirdikleri

imalatçılar, üreticilerin araştırma geliştirme birimleri ile görüşmeler yapılmış, ulaşılan

bulgular üreticiler ile paylaşılarak görüşleri alınmıştır.

Makineler imal edilirken araştırma ve geliştirme için harcanan çalışma sürelerinin ve

araştırmaların çok fazla olduğu bilinmektedir. Ancak ortam şartları, çalışma koşulları

gibi etkenler makinelerin dayanımları, ömürleri ve verimlerini etkilemektedir. Bu

sebep ile kullanıcılardan alınan geri dönüşler ve hasar sonrasında yaptığımız

incelemeler sonucunda bazı parçaların araştırma geliştirmelerine makineler

üretildikten sonra da devam edildiği, parçaların güncellenerek daha verimli, daha

sağlam, daha ekonomik, daha stabil hale getirildiği, parça numaralarının

değiştirilerek yapılan güncellemelerin ve parça stok kontrollerinin daha kolay

yapılarak analizlerin gerçekleştirilmesi sağlanmaktadır.

Genel olarak Yetkili Servisler ve Atölyelerin tamamı eş değer bilgilere sahiptir.

Bakım, revizyon ve kronik hasarların zamanlaması hakkında sahip olunan bilgiye

istinaden hasar öncesi teminat alınması yönünde eğilim vardır.

Üretici hataları yetkili servis ve atölyeler tarafından çoğunlukla bilindiğinden sigorta

kapsamında değişen yedek parçalar ayrıca Exchange edilebildiğinden iade

alınmaları veya üretici ile bu yönde temasa geçilmesi önerilir.

Makine parkına verilecek teminatlarda varlık portföyü bu bilgiler ile incelenerek

çalışma saati kriterlerine göre değerlendirilmelidir.

Teminat öncesi veya hasar esnasında geçmiş dönem bakım – onarım faturaları

inceleme konusudur.