Warszawa, 28.11.2009

Od kryzysu finansowego do kryzysu fiskalnego

Ryszard PetruGłówny EkonomistaDyrektor Banku ds. Strategii i Nadzoru WłaścicielskiegoBRE Bank SA

AGENDA

PRAPRZYCZYNY KRYZYSU

ZAŁAMANIE NA RYNKU SUBPRIME

GLOBALNY KRYZYS FINANSOWY

KRYZYS FISKALNY

PODSUMOWANIE

PRAPRZYCZYNY KRYZYSU

0,00

2,00

4,00

6,00

8,00

01-95 01-97 01-99 01-01 01-03 01-05 01-07 01-09

Stopa funduszy federalnych (%)

Niskie stopy w USA…

Stopa funduszy federalnych (%)

Źródło: Bloomberg

Przez prawie 3 lata główna

stopa procentowa

Fed była utrzymywana poni Ŝej 2,0%

-2

-1

0

1

2

3

4

5

6

7

1990 Q1 1993 Q2 1996 Q3 1999 Q4 2003 Q1 2006 Q2 2009 Q3

Konsumpcja prywatna (%rdr, odsez.)

0

1

2

3

4

5

6

7

8

1990 Q1 1993 Q2 1996 Q3 1999 Q4 2003 Q1 2006 Q2 2009 Q3

Stopa oszczędności w gospodarce USA (%)

Stopa oszcz ędności* gospodarstw domowych w USA (%)

Konsumpcja prywatna w USA (%rdr, odsez.)

…wspierały spadek stopy oszcz ędności

* Stosunek oszczędności do dochodu rozporządzalnego gospodarstw domowych.

Źródło: Departament Handlu USA

Główni posiadacze obligacji USA (czerwiec 2008)

Konsumpcj ę w USA finansowały głównie

kraje azjatyckie…

Źródło: Departament Skarbu USA

Chiny21%

Japonia24%

Brazylia6%

Inni49%

-300

-200

-100

0

100

200

300

2Q02 2Q03 2Q04 2Q05 2Q06 2Q07 2Q08 2Q09

USA Chiny

Saldo rachunku obrotów bie Ŝących USA i Chin (mld USD)

…co owocowało du Ŝąnierównowag ą...

Źródło: OECD

Stopa oszcz ędności* w Chinach i Indiach (%)

…której narastaniu sprzyjałnawis oszcz ędności w

krajach rozwijaj ących si ę

* Stosunek oszczędności do dochodu rozporządzalnego gospodarstw domowych.

Źródło: Bank Światowy

15

20

25

30

35

40

45

5019

78

1979

1980

1981

1982

1983

1984

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

China IndiaChiny Indie

100

120

140

160

180

200

220

01-00 08-01 03-03 10-04 05-06 12-07 07-09

Wskaźnik cen nieruchomości Case-Schiller

Wskaźnik cen nieruchomo ści w USA Case-Schiller(sty2000=100)

W tych warunkach nastąpił boom na rynku nieruchomo ści w USA

Źródło: Bloomberg

ZAŁAMANIE NA RYNKU SUBPRIME

0

10

20

30

03-00 10-01 05-03 12-04 07-06 02-08 09-09

Wskaźnik przeterminowanych kredytów typu subprime (%)

Wskaźnik przeterminowanych kredytów subprime (%)

Lipiec 2007 – załamanie na rynku kredytów subprime w USA

Źródło: Bloomberg

0,00

2,00

4,00

6,00

8,00

01-95 01-97 01-99 01-01 01-03 01-05 01-07 01-09

Stopa funduszy federalnych (%)

Kryzys zaogniły wcześniejsze podwy Ŝki stóp procentowych Fed

Źródło: Bloomberg

Stopa funduszy federalnych (%)

-2

-1

0

1

2

3

4

5

6

7

1990 Q1 1993 Q2 1996 Q3 1999 Q4 2003 Q1 2006 Q2 2009 Q3

Konsumpcja prywatna (%rdr, odsez.)

100

120

140

160

180

200

220

01-00 08-01 03-03 10-04 05-06 12-07 07-09

Wskaźnik cen nieruchomości Case-Schiller

Mocno ucierpiał rynek nieruchomo ści i konsumpcja…

Źródło: Bloomberg

Wskaźnik cen nieruchomo ści w USA Case-Schiller

(sty2000=100)

Konsumpcja prywatna w USA (%rdr, odsez.)

-8

-6

-4

-2

0

2

4

6

8

03-00 09-01 03-03 09-04 03-06 09-07 03-09

PKB USA (%kw/kw)

PKB w USA (%kw/kw)*

…a gospodarka USA zaczęła zmierza ć ku

recesji

* Dane odesezonowane i zannualizowane.

Źródło: Bloomberg

1,0

1,2

1,4

1,6

1,8

01-04 11-04 09-05 07-06 05-07 03-08 01-09 11-09

0,00

2,00

4,00

6,00

01-04 02-05 03-06 04-07 05-08 06-09

Stopa funduszy federalnych (%)

Obni Ŝki stóp Fed wywołały ucieczk ę od dolara

Źródło: Bloomberg

EUR/USDStopa funduszy federalnych (%)

Szybkie poluzowanie monetarne w reakcji na kryzys wywołało wyprzeda Ŝ dolara i ucieczk ę inwestorów do

wyŜej oprocentowanych aktywów

GLOBALNY KRYZYS FINANSOWY

15 WRZEŚNIA 2008

Początek kryzysu

UPADEK BANKU LEHMAN BROTHERS

GLOBALNA PANIKA NA RYNKACH FINANSOWYCH

Spready* na rynku mi ędzybankowym, bp

Upadek Lehman Brotherswywołał zamro Ŝenie rynku

międzybankowego

* 3-miesięczna stawka Libor minus rentowność 3-miesięcznego bonu skarbowego

Źródło: Bloomberg

-100

0

100

200

300

400

500

01-07 09-07 05-08 01-09 09-09

EUR USD JPY

-100

0

100

200

300

400

500

600

700

01-07 09-07 05-08 01-09 09-09

0

1000

2000

3000

4000

5000

Polska Czechy Węgry Ukraina (PO)

Stawki 5-letnich CDS* dla długu krajów Europy Śr.-Wsch. (w USD), pb

Nastąpił odwrót inwestorów od rynków

wschodz ących…

* CDS (credit default swap) - umowa, w ramach której jedna ze stron w zamian za uzgodnione wynagrodzenie zgadza się na spłatę długu naleŜnego drugiej stronie od innego podmiotu (podstawowego dłuŜnika) w przypadku niespłacenia podstawowego długu przez podstawowego dłuŜnika; wysokośćwynagrodzenia to stawka CDS określona jako odsetek wartości podstawowego zobowiązania, płatny w skali roku

Źródło: Bloomberg

225,0

255,0

285,0

315,0

01'05 09'05 05'06 01'07 09'07 05'08 01'09 09'09

22,0

24,0

26,0

28,0

30,0

32,0

01'05 09'05 05'06 01'07 09'07 05'08 01'09 09'09

3,0

3,5

4,0

4,5

5,0

01'05 09'05 05'06 01'07 09'07 05'08 01'09 09'09

…co przeło Ŝyło si ę na osłabienie walut regionu…

Źródło: Bloomberg

EUR/PLN

EUR/CZK EUR/HUF

+53%

+29%+39%

100,0

120,0

140,0

160,0

180,0

01'05 09'05 05'06 01'07 09'07 05'08 01'09 09'09

1,4

1,5

1,6

1,7

01'05 09'05 05'06 01'07 09'07 05'08 01'09 09'09

1,0

1,2

1,4

1,6

1,8

01'05 09'05 05'06 01'07 09'07 05'08 01'09 09'09

..a wsparło z kolei waluty niŜej oprocentowane…

Źródło: Bloomberg

EUR/USD

EUR/CHF EUR/JPY

1,0

2,0

3,0

4,0

5,0

6,0

01-05 09-05 05-06 01-07 09-07 05-08 01-09 09-09

USD 10Y EUR 10Y

…oraz popyt na papiery skarbowe na rynkach

bazowych…

Źródło: Bloomberg

Rentowno ść 10-letnich obligacji USA i Niemiec (%)

30

40

50

60

70

80

90

100

01'08 04'08 07'08 10'08 01'09 04'09 07'09 10'09

PX (Czechy) BUX (Węgry)

WIG20 (Polska) S&P500 (USA)

…podczas gdy rynki akcji notowały ostre spadki

Źródło: Bloomberg

Indeksy wybranych rynków akcji, indeks 01’08=100

-62% -54%

KRYZYS FISKALNY

Reakcja na kryzys

PAKIETY STYMULUJ ĄCE

FISKALNEMONETARNE

0

50

100

150

200

12-mar-09 30 Apr 09 18 Jun 09 06 Aug 09 24 Sep 09 12 Nov 09

Wartość skupionych przez Bank Anglii papierówwartościowych (mld GBP)

Ilościowe poluzowanie monetarne ( quantitative

easing)

Źródło: Bank Rezerwy Federalnej, Bank Anglii

Fed - nadwy Ŝkowe rezerwy sektora bankowego (mld USD)

Bank Anglii – warto śćskupionych aktywów (mld GBP)

0

200

400

600

800

1000

01-08 05-08 09-08 01-09 05-09 09-09

NadwyŜkowe rezerwy sektora bankowego w USA (mld USD)

Fiskalne pakiety stymulacyjne…

Struktura fiskalnych pakietów stymulacyjnych* w wybranych krajach w 2009 r.

NIEMCY

JAPONIA

WLK. BRYTANIA

USA

CHINY

Konsumpcja publiczna i transfery

ObniŜka opodatkowania konsumpcji

ObniŜka opodatkowania pracyInwestycje

ObniŜka opodatkowania kapitału Pozostałe

* Udziały poszczególnych kategorii w wartości całego pakietu stymulacyjnego.

Źródło: MFW

…wraz z pomoc ą dla sektora finansowego…

Rządowa pomoc dla sektora finansowego i innych sektorów (w % PKB z 2008 r., stan na sierpie ń 2009)

Źródło: MFW

DokapitalizowanieZakup aktywów i poŜyczki rządowe Gwarancje

Niemcy 3,8 0,4 18,0Francja 1,4 1,3 16,4Wlk. Brytania 3,9 13,8 53,2Japonia 2,4 11,4 7,3USA 5,2 1,5 10,6Chiny 0,0 0,0 0,0

…zaowocowały nasileniem nierównowag bud Ŝetowych…

Źródło: MFW

Saldo bud Ŝetu państwa (w % PKB)

Świat

Gospodarki rozwini ęte

Gospodarki wschodz ące

Gospodarki nierozwini ęte

(Przed kryzysem)

…zwłaszcza w krajach rozwini ętych…

* Saldo budŜetu minus płatności odsetkowe.

Źródło: MFW

Prognoza strukturalnego salda bud Ŝetu państwa* w 2010 r. (w % PKB)

Włochy

Niemcy

Kanada

Francja

USA

Hiszpania

Japonia

Wlk. Brytania

…a te przeło Ŝyły si ę na wzrost długu publicznego…

Źródło: Financial Times, prognozy MFW

Dług publiczny Wielkiej Brytanii i USA (w % PKB)

Wlk. Brytania USA

1,0

2,0

3,0

4,0

5,0

01-08 04-08 07-08 10-08 01-09 04-09 07-09 10-09USD 10Y EUR 10Y

…oraz rosn ące rentowno ści obligacji

Źródło: Bloomberg

Rentowno ść 10-letnich obligacji USA i Niemiec (%)

0

1000

2000

3000

4000

5000

01-08 05-08 09-08 01-09 05-09 09-09

Ukraina - CDS 5Y USD

Stawka 5-letniego CDS dla długu Ukrainy (w USD), pb

Niektóre pa ństwa kryzys doprowadził niemal Ŝe do

bankructwa…

Źródło: Bloomberg

Wartość funduszy pomocowych MFW dla wybranych pa ństw w latach 2008-2009 (mln SDR*)

…do czego nie doszło dzięki pomocy MFW

* SDR – Specjalne Prawa Ciągnienia (ang. Special Drawing Rights) - międzynarodowa jednostka rozrachunkowa, mająca charakter pieniądza bezgotówkowego; jej wartość wyznaczana jest na podstawie koszyka walutowego, składającego się obecnie z euro, japońskiego jena, funta szterlinga i dolara amerykańskiego.

Źródło: MFW

2008 2009Islandia 560 105Ukraina 3000 4000Węgry 4215 3422Łotwa 535 178

Podsumowanie

• Kryzys był efektem wielkich nierównowag• Po upadku Lehman Brothers nastąpił zwrot w kierunku równowagi• Pakiety fiskalne jednak w istotny sposób opóźniają momnet powrotu do

równowagi• Co do zasady w okresie spowolnienia deficyty zawsze rosną• Ale tym razem przyrost jest wyjątkowy• Rośnie ryzyko kryzysu fiskalnego – i tym samym niŜszego wzrostu

Dziękuj ęza

uwagę!