SADNI MATERIJAL JAGODE

KVALITET SADNOG MATERIJALA

Tokom cele godine svetsko tržište voća snabdeveno je sa plodovima jagode. Jasno je da vremenske razlike omogućavaju proizvodnju ove vrste u različito vreme na različitim delovima planete zemlje, te otuda njihovo prisustvo na tržištu tokom cele godine. Međutim, značajan faktor takvog stanja jeste i pristup proizvodnji sadnog materijala i samoj tehnologiji uzgoja.

Svetski trend u proizvodnji sadnog materijala jagode teži ka definisanju zahteva za vremenom u kojem se planira berba i uslovima, odnosno načinima proizvodnje. Prema tome voćarski razvijenije zemlje poseduju jasnu podelu sadnog materijala jagode, kao i precizno definisane standarde o kvalitetu istog. U zemljama EU postoje sledeći tipovi sadnog materijala jagode: sveže zelene sadnice, ohlađene sadnice dobivene iz živića (frigo), čekajuće sadnice (Waiting Bed), kontejnerske sadnice, i to zelene kontejnerske i ohlađene kontejnerske sadnice. Pored toga, unutar svakog tipa postoje i određeni podtipovi. Tako za frigo sadnice postoje sljedeći podtipovi: A++ sadnica, A+ sadnica, A sadnica i A- sadnica.

Dakle, svetski trend u proizvodnji jagode posebnu pažnju posvećuje početnom koraku, odnosno adekvatnom odabiru sadnog materijala prilagođenom za određeni sistem gajenja. Sveža zelena sadnica gotovo da se i ne koristi za proizvodnju plodova jagode u zemljama EU. Uglavnom za masovniju produkciju plodova ove vrste voćaka koristi se frigo tip sadnog materijala, a za vansezonsku produkciju kontejnerska sadnica. Treba saditi certificirani sadni materijal (VF) virus free iz kontroliranih rasadnika.

KVALITET SADNICA JE TEMELJ PROFITABILNOSTI!

Proizvodnja sadnog materijala jagode

Jedan od osnovnih činilaca uspešne proizvodnje jagode je korišćenje sortno čistog, kvalitetnog i zdravog sadnog materijala.

U našoj zemlji se još uvek ne pridaje dovoljno značaja proizvodnji kvalitetnih živića iako se godišnje posadi oko 10 miliona živića. Kod nas se još uvek proizvode i koriste za sađenje živići iz rodnih zasada, što je krajnje pogrešno, a u isto vreme daje objašnjenje za izuzetno male prinose (3-4 t/ha) koji se u našoj zemlji ostvaruju.

Da bi se problem čistote sorte eliminisao treba masovnu proizvodnju živića organizovati u specijalnim ili standardnim matičnim zasadima. Za podizanje matičnih zasada jagode treba odabrati rastresito, humusno, umereno vlažno i nezakorovljeno zemljište, otvoreno ili na blagom nagibu, gde se može navodnjavati i mehanizovano obrađivati.

U pogledu kvaliteta i zdravstvenog stanja, sadni materijal jagode se svrstava u 4 grupe: superelitni, elitni, specijalni i standardni.

Proizvodnjom prve tri grupe sadnog materijala jagode se bave naučno istraživačke ustanove i specijalizovani rasadnici koji su opremljeni za ovakvu vrstu proizvodnje.

Jagoda se može, kao i sve vrste voćaka, razmnožavati generativno (semenom) i vegetativno (kalemljenjem, delenjem bokora, živićima i kulturom meristema). Razmnožavanje živićima je jedan od najviše primenjivanih i najpraktičnijih načina za dobijanje sadnog materijala. Za uspešnu, komercijalnu proizvodnju jagoda jedan od osnovnih preduslova je korišćenje sortno čistog, kvalitetnog i zdravog sadnog materijala. Za proizvodnju sortno čistih, kvalitetnih i zdravih živića neophodno je formirati posebne matične zasade od frigo-bezvirusnog sadnog materijala. U takvim matičnjacima organizuje se proizvodnja živića jagode do dve reprodukcije (godine). Živići u tim matičnjacima se mogu ožiljavati na samom mestu ili pikiranjem u pikirištu.

Proizvodnja živića pikiranjem je skupa i zahteva dosta radne snage te se retko koristi, iako je dokazano da jagodnjak podignut pikiranim živićima daje veće prinose od jagodnjaka podignutog nepikiranim živićima.

Ovi matični zasadi moraju stalno da budu pod stručnom kontrolom naučnih ustanova (fakulteta, instituta i dr.) koji se bave kontrolom zdravstvenog stanja i sortne čistote sad – nog materijala.

Tehnika pikiranja vrši se tako što se nodusi (kolenca) na stoloni (sa rozetom lista i malo razvijenim žilicama) odvoje od matične biljke (režu) i sade u pikirište

Živići proizvedeni u standardnim matičnjacima koji služe za podizanje proizvodnih zasada jagode moraju biti: zdravi, neoštećeni, sveži, dobro razvijeni (sa najmanje 3 razvijena mlada lista, centralnim pupoljkom, rozetom i korenom dužine najmanje 8 cm. Žile korena treba da su sveže i na preseku bele boje. Preterano bujne sadnice treba izbegavati jer se slabije primaju. Preterano bujne sadnice treba izbegavati jer se slabije primaju.

Tipovi i kategorije sadnica jagode

U današnje vreme kao najvažnije tipove sadnica jagoda izdvajamo sledece: sveže zelene sadnice, ohladene sadnice dobijene iz živica (frigo), cekajuce sadnice (WB) i kontejnerske sadnice (TP). U novije vreme spominju se i sadnice dobijene iz semena, i one uzgojene pod posebnom kontrolom («ekološke»).

ZELENE SADNICE

Danas su sve manje zastupljene u proizvodnji zbog slabijeg kvaliteta spram ostalih kategorija.

FRIGO SADNICE

Frigo sadnice se danas najčešće koriste. Ovaj tip sadnica poslednjih je godina doživio pravu ekspanziju zbog većeg potencijala rodnosti u poređenju sa zelenim sadnicama. U rasadnicima se, od baznog sadnog materijala, razvijaju živići iz kojih nastaju nove biljke (sadnice), a koje se vade iz zemljišta na kraju vegetacije,krajem novembra/početkom decembra. Nakon vađenja iz zemlje, frigo sadnice se čiste od lišća i zemlje, pakuju se po 25 komada, potapaju se u neki od fungicida, stavljaju u plastične vreće i odlažu u hladnjače gde se čuvaju na temperaturi od -2 ºC. Tada one miruju i mogu se čuvati sledećih 10 meseci. Klasificirane su u klase obzirom na presek i dužinu korenova vrata, što je važno zbog saznanja da je rod veći ako je korenov vrat deblji. Postoji više klasa: A-/,A/A+/A++. Postoje i B sadnice kojima treba barem godina dana da u gredici postignu punu rodnost.

Iako postoje razlike u standardima pojedinih kategorija izmedu država, u Evropi se najčešce koristi onaj prihvaćen u Holandiji:

A+ FRIGO SADNICA

Prečnik korenovog vrata ovih sadnica je iznad 15 mm. Kod takvih biljaka se obično razviju 3 cvetne grane koje nose na sebi 25 do 35 cvetova. Koriste se za vansezonsku proizvodnju u zatvorenom prostoru i na otvorenom. One daju najviše plodova u odnosu na ostale frigo sadnice, te su jeftinije od čekajućih i kontejnerskih sadnica. Proizvođači ih trenutno manje sade za ovakav način proizvodnje. A FRIGO SADNICA

Ova sadnica ima prečnik korenovog vrata od 12 do 15 mm. Obično imaju 1 ili 2 cvetne grane na kojima će se razviti 10 do 20 plodova. Pošto su nešto jeftinije, sade se u Njemačkoj i Francuskoj tokom maja/juna, a plodovi se beru u leto. Ukoliko se listovi nedovoljno razviju, cvetne grane se uklanjaju kako bi se biljka razvila i donela zadovoljavajući rod sledeće godine u sezoni. A- FRIGO SADNICA

Prečnik korenovog vrata je ispod 12 mm. Koriste se za klasičnu sezonsku prozvodnju ili za proizvodnju tzv. razgranate čekajuće sadnice (WB).

WB ("Waiting bed") FRIGO SADNICE

WB sadnice mogu se dobiti iz zelenih ili frigo sadnica. Kada sadnice postignu potrebnu veličinu vade se, čiste, dezinfikuju i pakuju po 25 komada. Nakon toga se čuvaju u hladnjači u istim uslovima kao i frigo sadnice. U hladnjači moraju ostati minimalno 25 dana, a vreme sadnje planira se prema roku berbe kao kod kontejnerske sadnje Tehnika proizvodnje ovakvih sadnica razvijena je krajem šezdesetih godina dvadesetog veka u Holandiji. Takve sadnice najčešce se sade u zapadnoj Evropi za proizvodnju plodova jagoda u letnjim mesecima. WB sadnice su bolje razvijene od frigo sadnica. Obično imaju prečnik 18 do 24 mm, a razvijaju 4 do 7 cvetnih grana, sa 40 do 65 cvetova.

Razlika WB u odnosu na ostale tipove sadnica je u njihovom načinu proizvodnje, a koji uključuje sledeće:

- od kraja jula do sredine avgusta presađuju se zelene sadnice dobijene te godine iz živića na posebno pripremljene gredice koje su obično većeg sadržaja organskih materija,

- sadnja se obavlja u četiri reda na jednoj gredici s razmakom između reda od 25 cm, a unutar reda 25 do 30 cm tj. dobije se više od 100.000 sadnica po jednom hektaru,

- ako na njima dođe do pojave živića u ciklusu proizvodnje, tada se uklanjaju,

- kada zahladi i takve sadnice uđu u mirovanje, vade se i spremaju u hladnjače, gde se čuvaju do sadnje. Može se reći kako su WB sadnice posebno pogodne za gajenje van sezone u zaštićenom prostoru, a kada se biljke ostavljaju i za prolećnu berbu, tako da se u jednoj godini može ostvariti rod plodova od preko 5 kg/m2.

KONTEJNERSKE SADNICE

Zadnja kategorija su kontejnerske sadnice. Imamo dva tipa kontejnerskih sadnica: zelene kontejnerske (mini tray) i ohlađene kontejnerske sadnice (TP). Ciklus proizvodnje kontejnerskih sadnica odvija se u plastenicima ili specijalnim 'mrežanicima" i traje: mesec dana za zelene kontejnerske i, 3-4 meseca za TP.

ZELENE KONTEJNERSKE SADNCE (GREEN TRAY PLANT)

Ove sadnice proizvode se uzimanjem živica s maticnih biljaka, a koje imaju najmanje dva razvijena lista. Živici se pikiraju u kontejnere sa posebnim supstratom. Dimenzije kontejnera su manje od onih koje se koriste za proizvodnju ohladenih kontejnerskih sadnica. Samo ukorenjavanje traje do 5 nedelja, i nakon toga se sadnice distribuiraju. Zelene kontejnerske sadnice sade se odmah nakon što su proizvedene. Zbog kratkog vremena proizvodnje mala je verovatnoca da ce biti problema sa bolestima koje prenose insekti. Takode takve sadnice imaju i citav niz drugih prednosti u odnosu na klasicne zelene sadnice.

Sadnja se obavlja od sredine leta do jeseni zavisno od klimatskih uslova proizvodnog područja. Ovakve sadnice nakon sadnje za ukorjenjavanje trebaju manje vode, od u praksi najraširenijih frigo sadnica. Zelene kontejnerske sadnice zbog ovih i čitavog niza drugih prednosti, u odnosu na ostale tipove sadnica, nalaze sve veću primenu, i zato imaju dobru perspektivu.

OHLAĐENE KONTEJNERSKE SADNICE (Cold stored tray plant – TP)

Ovaj tip sadnica počeo se masovnije proizvoditi tek početkom devedesetih godina prošlog veka, i to uglavnom u Holandiji sa sortom Elsanta. One imaju promer korenovog vrata od 12 do 18 mm, a na njima se u prvoj berbi razvija 35 do 50 plodova. TP sadnice su većeg potencijala rodnosti od frigo i čekajucih sadnica. Zbog većeg broja prednosti ovaj tip sadnica postaje sve popularniji. Princip proizvodnje ohlađenih TP sadnica razlikuje se u odnosu na ostale tipove sadnica, a sastoji se od sledećeg:

- sadnice se uzimaju od baznog materijala od sredine jula do početka avgusta i stavljaju u posebne kontejnere napunjene supstratom,

- postoje razlicite dimenzije kontejnera, no najčešci su oni 9 cm visine i prečnika 8 cm u koje stane cca 300 cm3 supstrata. Tako dobijene sadnice stavljaju se u posebnu ambalažu i drže u hladnjacama do sadnje (obicno na -1,50C), i zato ih nazivamo ohlađene kontejnerske sadnice. Ove sadnice se prvo rashlađuju na +2 ºC pa tek onda na -1,5 ºC i s relativnom vlagom vazduha od 95%. Tako se mogu čuvati pet do 10 meseci. Prednost ovakvog gajenja je izbegavanje kontakta s zemljištem čime se povećava sigurnost u dobijanju kvalitetnog materijala. Hidroponski uzgoj jagoda u Holandiji i Belgiji bazira se na ovim sadnicama. Zbog supstrata u kojem se nalazi

koren prilikom sadnje i zasnivanja zasada, biljke razvijene iz TP sadnica trebaju manje vode za natapanje i podnose manji stres prilikom sadnje. U proizvodnji kvalitetnih TP sadnica, od presudnog je značaja odabrati adekvatni supstrat, i razmak izmedu biljaka u procesu proizvodnje takvih sadnica. Glavni nedostatak TP sadnica su veći troškovi proizvodnje u poređenju s ostalim tipovima sadnica, tako je i njihova cena viša. Upravo zbog svega nabrojenog predviđa se sve šira primjena TP sadnica u proizvodnji jagode izvan sezone, kako na zatvorenom, tako i na otvorenom prostoru. Krajem 2002. godine formirali smo jedan takav matičnjak od frigo-bezvirusnog sadnog materijala. Od samog starta odlučili smo se na proizvodnju isključivo KONTEJNERSKIH sadnica jagoda. Matičnjak smo formirali na bankovima koji su prekriveni mulch PE folijom ispod koje je instalirano navodnjavanje "kap po kap". U našem matičnom zasadu nikada nije bilo berbe plodova jagoda. Sve cvetove smo redovno uklanjali...Jedini proizvod u našim matičnim zasadima su bili ''zivići".

Bez obzira što je proivodnja živića pikiranjem skupa, mi smo se odlučili za ovaj način proizvodnje rasada jagoda iz prostog razloga što je dokazano (i sami smo eksperimentisali nekoliko godina) da jagodnjak podignut pikiranim živićima daje veće prinose od jagodnjaka podignutog nepikiranim živićima.

Naše zelene KONTEJNERSKE sadnice proizvodimo u plastičnim tacnama koje sadrže 42/50/60/66 ćelije (rupice). Te tacne punimo specijalnim sterilisanim hranjivim supstratom za ožiljavanje jagoda. Potom sledi proces ožiljavanja koji traje najmanje 30 dana. Za proizvodnju krupnih (TRAY) sadnica, proces ožiljavanja traje 3-4 meseca. Tokom tog procesa, preventivno, strogo vodimo računa o zaštiti rasada od bilo kakve bolesti, zaraze ili štetočina. Inače, sve mere koje preduzimamo su usmerene ka istom cilju, da naši kupci budu uvereni da preuzimaju potpuno zdrav i visokokvalitetan rasad jagoda. Tokom ovih nekoliko godina iskustva u uzgoju jagoda uverili smo se u brojne prednosti kontejnerskih sadnica jagoda u odnosu na živiće golih žila (sveže čupanih ili frigo). Pre svega, ovakve sadnice mogu da se sade u svako godišnje doba. Međutim, i ovde važi pravilo da je najbolja letnja sadnja, s tim da kontejnerske sadnice zasađene čak i u septembru daju odličan rod naredne godine. U procesu proizvodnje kontejnerske sadnice, iste ne dolaze u kontakt sa zemljištem u procesu ožiljavanja I kao takve nemaju mogućnost da budu inficirane zemljišnim patogenim organizmima koji se mogu nalaziti u zemljištu. To znači da kontejnerska sadnica, odnosno koren takve sadnice, do momenta sadnje u proizvodni zasad, ne dolazi u kontakt sa zemljištem i iz tog razloga ovakva sadnica predstavlja trenutno najveću sigurnost za proizvođače. Korištenjem kontejnerskih sadnica ne javljaju se gubici vremena na prijem sadnice kao što to biva sa tipovima sadnica golih žila kojima se pri sadnji odstanjuje dio korjena. To u praksi znači da se kod ovog tipa sadnice ne može govoriti prijemu sadnice jer je sadnica živa i ima fiziološki aktivan korjen i ona samo nastavlja svoj rasti i razvoj na mestu sadnje. Kod sadnica golih žila proces ožiljavanja na mjestu sadnje traje od 20-25 dana što može značajno da utiče na razvoj biljke i plodonošenje u narednoj vegetaciji. To praktično znači da se ako se u isto vrijeme sadi određena sorta ali sa dva tipa sadnica i to sadnica golih žila i zelena kontejnerska, u tom slučaju zelena kontejnerska ima najmanje 25 dana više vegetacije što u praksi može značiti boljim razvojem biljke i boljom diferencijacijom cvijetnih pupoljaka. Ukorenjeni živići u sterilnom hranjivom supstratu ne zahtevaju mnogo vode pri sađenju, jer im nije teško da se brzo prime. Jednostavno, njihov koren odmah po sađenju postaje aktivan i prodire u stanište. Sadnja kontejnerskih sadnica je lakša i brža a može biti čak i mehanizovana. Proizvodnja kontejnerskih sadnica jagoda ima i svojih nedostataka. Pre svega, neophodna su veća investiciona ulaganja (plastenici, plastične tacne, supstrat, sistemi za stvaranje potrebnih uslova za ožiljavanje, dodatna radna snaga...) Sam proces ožiljavanja je dosta osetljiv, zahteva svakodnevno veliku pažnju. Zatim, potrebno je obezbediti prostor za skladištenje i transport.

Za visoko-profitabilnu proizvodnju jagoda, najbolji mogući izbor su svakako KONTEJNERSKE sadnice!

Nije teško uočiti razliku između kontejnerskih sadnica jagoda u odnosu na klasične sadnice golih žila.

"Jagodice, sjajno si voće, baš te svako hoće"! BAŠ!