Beeld van het SSH-domein

Samen Sterker

Sam

en s

terk

er

1

Domeinbeeld SSH

Soc

ial S

cien

ces

and

Hu

man

itie

s

2

Domeinbeeld SSH

Voorwoord 3

Hofleveranciervandediensteneconomie 3

DebestuurlijkecontextvanhetSSH-domeinbeeld 7

HetkadervanOCWendekwartiermaker 7

Landelijkeafstemming 8

Eerderedocumentenoveronderdelenvanhetdomein 9

Financieelkader 10

Eenstapopwegnaarmeerstrategischesamenwerking 10

HetdomeinSSH:krachtigenkwetsbaar 11

Eenzeerbreedendiversdomein 11

SSH-sterktes:grotemaatschappelijkeimpacteninternationaleuitstraling 11

SSH-zwaktes:veeldisciplinaireversnippering,minderdemografische

diversiteit 14

SSH-kansen:meersamenwerkingeninclusiviteit 17

SSH-bedreigingen:onaantrekkelijkewerkomgevingvoorjongtalent 17

SWOTvanhetSSH-domeinonderzoek 21

ToekomstbeeldvoorhetdomeinSSH 22

Scherpekeuzes:digitaleSSHenRechtswetenschap 22

Plannenvoordeanderesectoren 23

Landelijkesamenwerkingentaakverdelingisgoedmogelijk 23

Debeschikbaarheidvanextramiddelenisdaarbijessentieel 24

Hetaggregatieniveauiseencrucialefactor 24

OrganiserenvanstrategischvermogenviahetSSH-beraad 25

Totslot:Sterkersamen 25

Inhoud

Sam

en s

terk

er

3

Voorwoord Ditdocumentgeefteenbeeldvanhetonderzoekinhetbrededomeinvandesocialeengees-teswetenschappeninNederland.Hetisopgestelddoorkwartiermakerprof.dr.MarkBovens(UU)innauwoverlegmethetSSH-beraad,inhetbijzonderdevoorzitterdaarvan:prof.dr.ClaesdeVreese(UvA).Zijzijndaarbijambtelijkondersteunddoordrs.IngeDrijfhout(NWO-SGW),drs.AnnieTummers(UU)endr.MichelWalthouwer(UM).

Hetdocumentbestaatuitdrieafzonderlijkedelen.DeelAgeefteenalgemeenbeeldvanhetonderzoekinhetSSH-domein.Ookbevatheteenverslagvanhetprocesdatheeftgeleidtothetopstellenvaneendomeinplaneneensectorplanenvandekeuzesdiedaarbijzijngemaakt.DeelBbevateendomeinbreedplanvoordigitaleSSH.DeelCbevateenlandelijksectorbeeldensectorplanvoorderechtswetenschappen.DezedocumentenzijnvoorstellenvanuithetSSH-veld.Zijzullen wordenvoorgelegdaaneenexternebeoordelingscommissiediedeminister vanOCW zaladviserenalvorenszijeenbeslissingneemt.

Hofleverancier van de diensteneconomieDeNederlandseeconomiewordtgekenmerktdooreenverregaandeverdienstelijking.Warendedienstensectorendegoederenproductieindejaren’60noginbalans,tegenwoordigishetaan-deelvandedienstensectorindeNederlandseeconomieruim78procent.1Spierkrachtheeftplaatsgemaaktvoordenkkrachtengoederenhebbenplaatsgemaaktvoordiensten.Daarondervallenfinanciële,zakelijkeenjuridischedienstverlening,zoalsdooradvocatenkantoren,advies-bureausenfintech-bedrijven,informatieencommunicatie,waaronderuitgeverijen,film,radio,tv,telecommunicatie,deIT-eninformatiedienstverlening,maarookeenenormebreedteaanniet-commerciëledienstverleningindesfeervanoverheid,cultuurenzorg.

HetSSH-domeinishofleveranciervanhoogopgeleidearbeidskrachtenvoordealsmaargroeiendediensteneconomiedieNederlandzo’nsterkepositieindewereldverschaft.HetovergrotedeelvandezediensteneconomiewordtbedienddooropleidingenenonderzoekbinnenhetSSH-domein.Ofhetnugaatomeencommunicatie-expertofeenjuridischdes-kundige,eeneconometristofeentrader,eenvertalerofeenscenarioschrijver,eenkinder-psycholoogofeenremedialteacher,stukvoorstukwordendezearbeidskrachtenopgeleidbinnenhetSSH-domein.Metanderewoorden,meerdanwelkdomeindanookzorgthet

Eenpaarwoordenvoorafoverdeterminologie.IninternationaalverbandwordtdetermSocialSciencesandHumanities(SSH)gebruikt.Dekaderbriefvanhetministe-rievanOnderwijs,CultuurenWetenschapsluithierbijaanenspreektvaneen‘sec-torplan SSH’.IndelopendetekstzullenwesteedsdeNederlandseaanduiding‘soci-aleengeesteswetenschappen’gebruiken,maaralskortschriftzaldeinternationaleafkorting‘SSH’wordengebruikt.

Hetdomeinsocialeengeesteswetenschappenisbreedenkentverschillendesecto-renentalvandisciplines.Daaromsprekenweinditdocumentvaneendomeinbeeld en een domeinplanwanneerhetgaatoverdesocialeengeesteswetenschappeninbredezin.Determensectorbeeld en sectorplanreserverenwevoorspecifiekesecto-ren,zoalsderechtswetenschap.

1 CBS (2017). De Nederlandse Economie. Economische groei en verdienstelijking, 1969-2016. Den Haag: CBS.

Soc

ial S

cien

ces

and

Hu

man

itie

s

4

SSH-gebiedervoordatdienieuwemotorvandeNederlandseeconomiekanblijvendraaien.MededankzijeenkwalitatiefhoogwaardigSSH-domeinheeftNederlandbovendieneenuit-stekendvestigingsklimaat:eenopensamenleving,eengoedfunctionerendopenbaarbestuur,betrouwbarerechtsspraak,hoogwaardigeculturelevoorzieningen.Eenkwalitatiefhoogwaar-digSSH-domeinisnietalleenbelangrijkvoorwelvaart,maarvooralookvoorwelzijn.Landendiehoogscorenophetgebiedvangeluk,democratieenrechtsstaatzijnvrijwelzonderuit-zonderingooklandenmetgoedontwikkeldesocialeengeesteswetenschappen.

HetNederlandseSSH-onderzoekbokstverbovenzijngewichtsklasse.DekwaliteitvanveelSSH-onderzoekisinternationaalvanexcellentniveau.Veeldisciplinesbinnenhetdomeinhebbeneengroteimpactenscorenzeerhoogopinternationalerankings.VerscheideneSSH-disciplinesinNederlandbehorentotdeabsolutewereldtop.TegelijkertijdgeldtvoorveelSSH-onderzoekersdatzeophuntenenlopenendatdekansomonderuittegaangroterisdanooit.Opelkterrein,onderwijs,onderzoekenvalorisatie,wordenzegeachtteexcel-leren.Enopelkterreinwordtsteedsmeerverwachtrondprivacybescherming,databeheer,onderzoekethiek,evaluatieenverantwoording.Deadministratieveenpsychischedrukopindividueleuniversitairemedewerkersissterktoegenomen.Datgeldtinhetbijzondervoordejongeonderzoekers.Zijhebbenvaaktemakenmettijdelijkecontracten,diezorgenvoorwerkonzekerheid.Zezijnveeltijdkwijtaanhetopstellenvanonderzoeksplannen,maardeaanvraagdrukbijNWOishoogwaardoorkansenopfinancieringlaagzijn.Tegelijkertijdishetbinnenhalenvanfinancieringvaakweereenvoorwaardevooreenvastdienstverband.Ookoponderwijsgebiedervarenjongeonderzoekerseengrotewerkdruk.Dekwaliteitseisenzijnhoog,maardoordegestegenstudentenaantallenblijftermindertijdoveromhetonderwijsgoedvoortebereidenomindividuelestudentenadequateaandachttegeven.

ErzijnintalvanSSH-disciplinesdanookgrotezorgenofdeNederlandseuniversiteitenalswerkgeversaantrekkelijkgenoegblijvenvoornieuwegeneratiesonderzoekers.Dooreencombinatievanhogewerkdruk,achterblijvendesalarissen,enonaantrekkelijkearbeids-omstandigheden,wordthetsteedsmoeilijkeromdebestgekwalificeerdemensenaantetrekkenentebehouden.Binnensommigedisciplineslukthetbijvoorbeeldnualnietmeeromjongetalententeinteresserenvooreencarrièrealswetenschappelijkonderzoeker.DatgeldtbijvoorbeeldvooreenaantalvakgebiedenbinnendeRechtswetenschapenEconomieenBedrijfskunde.Opdelangetermijnbetekentditdatdekwaliteitvanhetwetenschappelijkonderwijsenonderzoeknietmeeroppeilblijft,metallegevolgenvandienvoordeconcur-rentiekrachtvandeeconomieendekwaliteitvandesamenleving.

Hetisdaaromvanhetgrootstebelangdatergezamenlijkstrategischeplannenwordengemaaktvoorhetbrededomeinvandesocialeengeesteswetenschappen.PlannendiedehogekwaliteitvanSSH-onderzoekwaarborgen,dieleidentotinvesteringeninhetmenselijkkapitaalentotaanbrengenvanfocusenmassainhetacademischelandschap.

Sam

en s

terk

er

5

Totaal aantal fte personeel 2017 3

Deuniversiteitenhebbensamenruim16.000fteaanpersoneelindienstvoordevierHOOP-gebiedendiepasseninhetSSH-domein.Datisongeveer36%vanhetpersoneelindeheleWO-sector.

Landbouw 2056Natuur 7093Techniek 7630Gezondheid 2737Economie 2726Recht 2599Gedrag&Maatschappij 6781Taal&Cultuur 3982Divers 10950Totaal 46554

Het domeinsocialeengeesteswetenschappen(SSH)iszeerbreedenheterogeen.InNederlandzijnertenminste26wetenschappelijkehoofddisciplinesteonderscheiden.Diezijntegroepereninviersectorenvanminofmeergelijkeomvang:Rechtsgeleerd-heid,EconomieenBedrijfskunde,Maatschappij-enGedragswetenschappen,enGees-teswetenschappen.Deeerstetweesectorenzijnredelijkhomogeenenkenneneenbeperktaantal(sub)disciplines.DeMaatschappij-enGedragswetenschappenkenneneenveelgroterevariëteitaandisciplines,zoalsgedragenonderwijswetenschappen,ontwikkelingsstudies,pedagogiek,psychologie,genderstudies,bestuurskunde,politi-cologie,sociologie,cultureleantropologie,communicatiewetenschappen,demografie,geografie/planningenmilieuwetenschappen.OokGeesteswetenschappeniseenzeerheterogenesectormetveeldisciplines,zoalshistorischewetenschappen,taalweten-schappen,literatuurwetenschappen,cultuurwetenschappen,religiewetenschappen,mediastudiesenfilosofie.

Erzijn52SSH-faculteitenaandeNederlandseuniversiteiten(ziebijlage),meteentotalecapaciteitvan16.000medewerkers.Daarbijzijnnognietinbegrependeonder-zoekersdieaangesteldzijnaanhetNWO-instituutNederlandsStudiecentrumvoorCriminaliteitenRechtshandhaving(NSCR),enaandenegenKNAW-onderzoeksin-stituten.HetaantalBA-enMA-studentendatisingeschrevenvooropleidingeninhet domeinSSHstijgtsindsjarenenligttegenwoordigbijnaop150.000.2 Daarmee bedient het SSH-domeinmeerdandehelftvanallestudentendiebijdeuniversiteitenstaaningeschreven.

Landbouw4%

Natuur15 %

Techniek16%

Gezondheid6%

Economie6%

Recht6%

Gedrag &Maatschappij

15 %

Taal &Cultuur

9%

Divers23 %

Aantal fte personeel per HOOP-gebied, 20 17

2 Bron: VSNU, WOPI per 31-12-2017. Cijfers voor HOOP-gebieden Economie, Recht, Gedrag & Maatschappij, Taal & Cultuur. De VSNU registreert sinds de jaren negentig verschillende trends in een aantal HOOP-gebieden. Van deze HOOP-gebieden vallen er vier onder de scope van dit SSH-domein-beeld: Economie, Recht, Gedrag & Maatschappij, en Taal & Cultuur. In dit domeinbeeld wordt verwe-zen naar deze vier HOOP-gebieden. De cijfers voor het HOOP-gebied Recht keren tevens terug in het sectorbeeld voor Rechtsgeleerdheid, deel C. Opmerking met betrekking tot HOOP-gebied Gezondheid: in de loop van de jaren is van bijna alle academische ziekenhuizen het facultaire personeel overgegaan van de universiteit als werkgever naar het universitair medisch centrum als werkgever en komt derhalve niet meer voor in de WOPI gegevens. Zicht op het totale HOOP-gebied Gezondheid is daarmee verloren gegaan.

3 Bron: VSNU, WOPI per 31-12-2017.

Soc

ial S

cien

ces

and

Hu

man

itie

s

6

Maatschappij- en Gedragswetenschappen

Rechtsgeleerdheid Economie enBedrijfskunde

Geesteswetenschappen

52 SSH-faculteiten

aan Nederlandse universiteiten 16.000

Totaal aantal medewerkers SSH-veldwerkzaam aan de SSH-faculteiten

150.000 Totaal aantal

ingeschreven studenten aan SSH-opleidingen

• Archeologie • Area studies • Computers en geesteswetenschappen

• Filosofie • Geschiedenis • Kunst en architectuur • Muziek, theater,

uitvoerende kunsten en media • Religiestudies en theologie

• Taal en literatuur • Taalkunde • Wetenschapsgeschiedenis

• Bedrijfskunde• Econometrie

• Economie

• Bestuurskunde • Politicologie • Communicatiewetenschappen

• Culturele antropologie • Demografie • Gender studies

• Geografie/planning • Milieuwetenschap • Onderwijswetenschappen

• Ontwikkelingsstudies • Pedagogiek • Psychologie • Sociologie

• Nederlands recht• Fiscaal recht

• Notarieel recht• Criminologie

Sociale en geesteswetenschappen

Sam

en s

terk

er

7

Aantal ingeschreven studenten per HOOP-gebied, naar faseLandbouw 11292

Natuur 29222

Techniek 41158

Gezondheid 33809

Economie 42896

Recht 28508

Gedrag&Maatschappij 48629

Taal&Cultuur 29239

Sectoroverstijgend 10360

Onderwijs 1600

De bestuurlijke context van het SSH-domeinbeeld

Het kader van OCW en de kwartiermaker

HetministerievanOCWheeftin2018structureel€70miljoenperjaarbeschikbaargesteldvoorhetversterkenvanhetonderzoekaandeNederlandseuniversiteiten.DatgeldkomtnaastdeextramiddelenvoordeNWAdieviaNWOwordenverstrekt.Vandie€70miljoengaat€60miljoennaardedomeinenBètaenTechnieken€10miljoennaarhetSSH-domein.VerderheefthetministerievanOCWbeslotendat20procentvandegeldenviaNWOincom-petitiemoetwordenuitgekeerd.

Hetministerievraagtvanhetvelddathetbeeldenenplannenopsteltwaarinenkelelande-lijke,strategischekeuzeswordengemaaktmethetoogopverdelingvandezeextramidde-len.Hetuitwerkenvandeplannengebeurtinverschillendestappen.Alseerstestapisindezomervan2018vanuitVSNUenOCWeenkwartiermakeraangezochtdieinsamenwerkingmethetveldeendomeinbeeldensectorplannenopstelt,waarbinnenscherpekeuzeszijngemaaktvoorbestedingvandeextramiddelen.Dekwartiermakerismetingangvan1augus-tus2018aandeslaggegaanenhadviermaandendetijdomplannenoptestellenenuittewerken,wantdezediendenuiterlijk30november2018aangebodentewordenaandeminis-tervanOCW.Ditdocumentbehelstdezeeerstestap.

Nagoedkeuringdoordeministerkunnendebetrokkenfaculteitenvervolgensbestedings-plannenuitwerkenenindienen.Eendoordeministertebenoemenbeoordelingscommissiezaldezeplannenvanfeedbackvoorzien,waarnaertot15mei2019verbeterdeplannenkun-nenwordeningediend.Naadviesvandecommissiezaldeministeruiterlijk1juli2019beslis-senovertoekenningvandemiddelen.Delooptijdvandezeplanneniszesjaar.Decommissieevalueerthalverwegeennazesjaarofenhoedeplannengerealiseerdzijn.Bijsuccesvolleimplementatiezullendemiddelennaafloopstructureelbeschikbaarblijven.DekaderbriefvanOCWmetdaarinderandvoorwaardenenplanningisalsbijlagetoegevoegd.

Bijdeuniversiteitenwarenin2017ongeveer150.000studenteningeschrevenvoordeHOOP-gebiedendiepasseninhetSSH-do-mein.Datismeerdan54procentvanhettotaleaantaluniversi-tairestudenten.

Landbouw4%

Natuur10%

Techniek15%

Gezondheid12%

Economie15%

Recht10%

Gedrag &Maatschappij

18%

Taal &Cultuur

11%

Sectoroverstijgend4%

Onderwijs1%

Aantal ingeschreven studenten per HOOP-gebied, 2017

Soc

ial S

cien

ces

and

Hu

man

itie

s

8

Landelijke afstemming

DitdomeinbeeldenhetdaaruitvolgendedomeinplanensectorplanisopgesteldinzeernauwoverlegmethetSSH-beraadwaarineenreeksvanstakeholdersvertegenwoordigdis,zoalsdedecanenvandeviergrotesectorenviahunlandelijkeoverlegorganen,deKNAWadviesradenenhetSGWdomeinbestuurvanNWO.DaarnaastisafgestemdmetdeJongeAkademie,deVSNUenhetministerievanOCW.Verderzijnerookspecifiekevragenuitge-zetviadelandelijkedecanenoverleggenomtotaanvullendeideeëneninputtekomen.Devoorzittersvandelandelijkedecanenoverleggenhebbenhierbijgezorgdvoorafstem-mingmetdeachterban;dedecanenvandefaculteiten.Dekwartiermakeris,vaakmeermalen,bijallelandelijkedecanenoverleggengeweestomupdatestegevenentus-sentijdseideeëntebespre-ken.Dezenationaleafstem-mingencoördinatiewasvangrootbelangvoordeinhoudvandebeeldenenplannen,voorhetcreërenvandraag-vlakenvooreensoepelver-loopvandevolgendefasen.Indetweedefasemoetenfaculteiteneninstellingenimmersinvullinggevenaandeplannen.Tussentijdsvonderbovendienregelmatigafstemmingplaatsmetdekwartiermakervoorhetsec-torbeeldbètaentechniek.

Dekwartiermakerheefttenbehoevevanhetopstel-lenvanditdocumentintensiefoverlegdmeteenreeksvanstakeholders.ZoishetSSH-beraaddeafgelopenmaandenzesmaalbijeengekomenommetdekwartiermakeroverdeplannentespreken.HetSSH-beraadiseeninformeeloverlegdatbestaatuitdevoorzittersvandelandelijkedecanenoverleggenvandeviergrotesectoren(Rechtsgeleerdheid,Eco-nomie,MaatschappijenGedragenGeestesweten-schappen),devoorzittersvandeRaadvoordeGees-teswetenschappenendeSociaalwetenschappelijkeRaadvandeKNAW,endevoorzitterendedirecteurvanhetNWO-domeinSocialeenGeestesweten-schappen.

Daarnaastheeftdekwartiermakermeerdereafzon-derlijkegesprekkengevoerdmethetdomeinbestuurSocialeenGeesteswetenschappenvanNWO,hetlandelijkdecanenoverlegmaatschappij-engedrags-wetenschappen,hetlandelijkedecanenoverleggees-teswetenschappen,enhetlandelijkedecanenoverlegEconomieenBedrijfskunde.MetdedecanenvandesectorRechtsgeleerdheidisgedurendeeenreeksvandagdelengesprokenomtothetsectorbeeldRechts-wetenschaptekomen.

VerderiseroverleggeweestmetdevoorzittervanhetlandelijkdisciplineoverlegGodgeleerdheid,devoorzittervanhetlandelijkdisciplineoverlegWijsbe-geerte,devoorzitterensecretarisvanhetProgram-mabureauDuurzameGeesteswetenschappenentotslotmetdesecretarisvandeCommissieSchnabel.OokheeftdekwartiermakeroverleggevoerdmethetbestuurvandeKNAW,DeJongeAkademieenmetderectorenviadeSOOV(StuurgroepOnderwijs,Onder-zoek&Valorisatie).Eenoverzichtvanallegespreks-partnersbevindtzichindebijlage.

Sam

en s

terk

er

9

Eerdere documenten over onderdelen van het domein

Ditdomeinbeeldbouwtvoortopdesectorplannenenvisiedocumentendieindeafgelopenjarenvooronderdelenvanhetdomeinzijnverschenen.Dezehaddenoverhetalgemeeneenbeperktedoelstellingofreikwijdte:

Gerichtophervormingvanhetecono-mieonderwijsopmiddelbarescholen,voorzienvanbudget.

Visiedocument,gerichtopdestandvanhetwetenschapsgebiedrechtsge-leerdheid.Hetsignaleerthetprobleemvanhetgeringeaantalpromovendienhetgebrekaanfinanciering,waar-doordeverbindingtussenonderwijsenonderzoekzwaaronderdrukstaat.Geenbudget.

Gerichtopalledisciplinesuitdegees-teswetenschappen,voorzienvanbud-getvanongeveer€17miljoen.Ver-schillendeactiesoverdehelebreedte(t.b.v.o.a.verhogenrendement,aan-trekkentalent,verstevigenvakdidac-tiekGW,onderzoeksinstrumentkwali-teitonderzoek,landelijkmasteraanbod,landelijkplatformvoordetalen).

Visiedocumentgerichtopalledisci-plinesuitdegroepmaatschappij-engedragswetenschappen,zonderextrabudget.Roeptoptotmeercoördinatie.

Adviseertmeerlandelijkeafstemming,wenselijkheidvoorlandelijkplatform.

Rapport.BevateenSWOT-analyseenadresseertdemaatschappelijkerele-vantievanhetonderzoekenderelatietussenhetonderzoekenhetonderwijsindeeconomieenbedrijfskunde.

Economie(2002)

Rechtsgeleerdheid(2013/2014)

DuurzameGeesteswe-tenschappen(2008)

Socialewetenschappen(2014)

Onderwijswetenschap-pen(2015)

EconomicsandBusi-nessAdministrationintheNetherlands(2016)

CommissieTeulings

CommissieBuruma

CommissieNationaalPlanToekomstGees-teswetenschappen(CommissieCohen),enRegieorgaanGees-teswetenschappen

CommissieSchnabel

CommissieRullmann

CommissieTeulings

Soc

ial S

cien

ces

and

Hu

man

itie

s

10

Financieel kader

IndekaderbriefgeeftOCWeenoverzichtvoordebeschikbareoverheidsfinanciënvoorhetsectorplanSSH.VoorhetdomeinSSHisjaarlijks€10miljoenbeschikbaar.80procentdaar-vanwordtuitgekeerdviadeeerstegeldstroomen20procentincompetitieviadetweedegeldstroom.Geziendeenormeomvangvanhetdomeinendezeerbeperktebeschikbaremid-delenwashetduidelijkdaterscherpekeuzesmoestenwordengemaakt.Bijhetmakenvandiekeuzesheeftdemotie-Bruins(TK2017-2018,929338-166)nadrukkelijkeenrolgespeeld.

Een stap op weg naar meer strategische samenwerking

Deextraonderzoeksmiddelendiebeschikbaarzijnvoordesocialeengeesteswetenschappenzijngeringinverhoudingtotdeenormeomvangvanhetdomein.Eenevenredigeverdelingvan€10miljoenover26disciplinesin52faculteitenmet16.000medewerkersen150.000studentenvervliegtdirectalseendruppelopeengloeiendeplaat.Tochmoetnietgering-schattendoverdezeextramiddelenwordengedaan.Hetisvoorheteerstinjarendaterextrastructureleonderzoeksmiddelenindeeerstegeldstroombeschikbaarzijn.

Hetopstellenvandomein-ensectorplannenbiedtbovendieneenuitgelezenkansomhetstrategischdenkenendesamenwerkingbinnendeSSHinbredezinteversterken.Deafzon-derlijkedisciplinesensectorenzijnoverhetalgemeengoedgeorganiseerd,maardesocialeengeesteswetenschappenalsgeheelhebbennogweinigervaringinonderlingeafstem-mingensamenwerking.BijNWOzijndesocialeengeesteswetenschappenpassinds2017ondergebrachtinééndomein(SocialeenGeesteswetenschappen,NWO-SGW).Vóórdietijdopereerdenzeiederapart.Debestuurlijkebuitenwereldziethenechtersteedsvakeralsééndomein.ZowordtbinnenhetHorizon2020-programmaaandachtgevraagdvoorderolvanSSHoverdegehelebreedtevanhetprogramma.4DesocialeendegeesteswetenschappenkunnendekomendejarenbinnenNederlandenEuropaalleenverderkomenalszijmeergestructureerdnadenkenoverhunonderzoeksstrategieënendaarbijgezamenlijkoptrekken.

Ookomwetenschappelijkinhoudelijkeredenenvalterveeltewinnenbijinterdisciplinairesamenwerking.Veelmaatschappelijkevraagstukkenhoudenzichnietaandetoevalligegren-zenvandisciplines.Enveeldisciplinesworstelenmetdezelfdevragen,bijvoorbeeldhoeopeenverantwoordemanieromtegaanmetdigitaliseringendeopkomstvanbigdata.VoordeSSHgeldtdaarombijuitstek:united we stand, divided we fall.Hetopstellenvaneenbreedgedragendomeinbeeldvanspecifiekedomein-ensectorplanneniseenbelangrijkestapinhetontwikkelenvanmeerstrategischvermogen.

4 Bron: https://ec.europa.eu/programmes/horizon2020/en/area/social-sciences-and-humanities.

Eerste geldstroom Tweede geldstroom Totaal

2018 €5.000.000,- €5.000.000,-

2019 €8.000.000,- €8.000.000,-

2020 €8.000.000,- €1.400.000,- €8.000.000,-

2021 €8.000.000,- €1.400.000,- €8.000.000,-

2022 €8.000.000,- €1.400.000,- €8.000.000,-

2023 €8.000.000,- €1.400.000,- €8.000.000,-

2024 €8.000.000,- €1.400.000,- €8.000.000,-

Totaal € 51.000.000,- € 12.000.000,- € 63.000.000,-

Sam

en s

terk

er

11

Een zeer breed en divers domein5

WetenschappersdiewerkzaamzijnbinnenhetSSH-domeindoenonderzoeknaarhetmenselijkhandelenennaardatwathethandelenmogelijkmaakt:demenselijkegeest.Hetdomeinkenmerktzichdooreengrotevariëteitaandisciplines:vaneconometrietotfilosofie,vanneuropsychologietotreligiewetenschap,vansociologietotgeschiedenis,vanbedrijfs-kundetotonderwijskunde,vanrechtsgeleerdheidtotantropologieenvanpoliticologieenbestuurskundetottalenalsFransenDuits,maarookArabischenHebreeuws.Waardeenewetenschappermenselijkhandelenprobeertteverklarenvanuitsocialeinteractie,zoalseconomischetransactiesofprijsprikkels,familierelatiesofpolitiekeverhoudingen,poogtdeanderjuistdemenselijkegeesttebegrijpenaandehandvandeproductendiedezeheeftvoortgebracht,zoalsboeken,tekstenofkunstwerken-jaeigenlijkalleartefactendiedoordemenszijngemaakt.

WiedebrandhaardeninhetMidden-Oostenwilbegrijpenzaloverdejuistekennisvantalen,cultuur,religieengeschiedenismoetenbeschikken.Wiereligieuzeenpolitiekeradicalise-ringinWest-Europawilbegrijpenzalkennismoetenhebbenvanpsychologie,sociologieenreligiewetenschappen,terwijleenBrexitweervraagtommensenmetvoldoendejuridische,economischeenpolitiek-bestuurlijkekennis.Kortom,hetSSH-domeinisvanfundamenteelbelangvoorhetbegrijpenvandeplaatsvandemensbinneneenveranderende,globalise-rendewereld.

SSH-sterktes: grote maatschappelijke impact en internationale uitstraling

OpdeGlobalCompetitivenessIndex,deranglijstvandemeestconcurrerendeeconomieënterwereld,bekleedtNederlanddevierdeplek.Debasisvoordezezeerhogescoreheeftveeltemakenmetkennisenvaardighedendieterelaterenzijnaandesocialeengeestesweten-schappen.Nederlandscoort–vooralsnog-bovengemiddeldmeteensterkonderwijssys-teemenveelhoogopgeleiden.BovendiendoetNederlandhetuitstekendophetgebiedvanpubliekeinstituties,demacro-economischeomgeving,definanciëlemarkt,innovatieentechnologischealertheid.HetNederlandseinnovatie-ecosysteem,zoluidtdeconclusie,biedtNederlandeenexcellentepositieomvormtegevenaandetoekomstigevierdeindustriëlerevolutie.6Daarinheeftdenkkrachtdeplaatsingenomenvanspierkrachtenisinnovatievandienstendebasisvoorgroeiinplaatsvanproductievangoederen.

DeNederlandseeconomiewordtgekenmerktdooreenverregaandeverdienstelijking.Zoalsgezegd,wordteenzeergrootdeelvandezedienstensectorbedienddoordeopleidingenbin-nenhetSSH-gebied.Metanderewoorden,meerdanwelkdomeindanookzorgthetSSH-ge-biedervoordatdemotorvandeNederlandseeconomiekanblijvendraaien.Sterkernog,dedienstensectorzaldekomendetijdalleenmaarverdertoenemen.DeAFMverwachtbijvoor-beelddatNederlandnadeBrexithètcentrumvoorfinanciëlehandelsinfrastructuurvandeEuropeseUniewordt.7DatbetekentdatdevraagnaararbeidskrachtendiezijngeschooldbinnendeSSH-disciplinesverderzalstijgen.

EenkwalitatiefhoogwaardigSSH-domeinisnietalleenbelangrijkvoorwelvaart,maarvooralookvoorwelzijn.DeWorldHappinessIndexmaaktbijvoorbeeldtreffendzichtbaardater

5 Zie ook het (nog ongepubliceerde) document van het SSH-beraad, het ‘narratief ’. Bij het opstellen van dit domeinbeeld is gebruik gemaakt van de conceptversie d.d. 9 november 2018.

6 World Economic Forum (2017). The Global Competitiveness Report 2017–2018. Genève: World Economic Forum The Global Competitiveness Report 2017-2018.

7 Bron: www.afm.nl/nl-nl/nieuws/2018/okt/trendzicht-2019.

Het SSH-domein: krachtig en kwetsbaar

Soc

ial S

cien

ces

and

Hu

man

itie

s

12

wereldwijdgroteverschillenzijntussenlandenindematevanwelzijnvaninwonersendatdieverschillensamenhangenmetinstitutiesdiegeworteldzijninSSH-disciplines.Nederlandstaataljarenindetop-zesvandieWorldHappinnessIndex,vlakachterdeScandinavischelanden.8Diehogescorehangtsamenmetverschillendefactoren,zoalsbijvoorbeeldwelvaart,economischeenpolitiekevrijheden,engender-gelijkheid.Eenzeerbelangrijkefactorisdekwaliteitvandepubliekeinstituties,zoalshetrechtssysteem,hetonderwijs,endesomati-scheenvooralookdegeestelijkegezondheidszorg.Debelangrijkstefactor,belangrijkernogdaneconomischeontwikkeling,isechtereengoedfunctionerendopenbaarbestuurdatope-reertopbasisvantransparanteregelsenmetcompetenteenniet-corrupteambtenaren.9

Landendiehoogscorenophetgebiedvandemocratie,rechtsstaatenmensenrechtenzijndanookvrijwelzonderuitzonderinglandenmetgoedontwikkeldesocialeengeestesweten-schappen,zoalseenblikopdewereldkaartlaatzien.10

Zondereengoedontwikkelderechtswetenschapishetbijvoorbeeldvrijwelonmogelijkomeenrechtsstaatteontwikkeleneninstandtehouden,zoalsdeontwikkelingenlatenzienindevoormaligeSovjetrepublieken,ChinaensommigeMidden-Europeselanden.Dezelandenhebbenwelgoedontwikkeldebèta-entechniek-sectoren,maarblijvensterkachterinderechtswetenschapenandereSSH-disciplines.Vooreenvrijeenopensamenlevingisexcel-lentieinbètaentechnieknoodzakelijknochvoldoende,zoalseenvergelijkingtussenRuslandenChinaaandeenekantenNederlandendeScandinavischelandenaandeanderekantalsnelzichtbaarmaakt.

Dieontwikkelingenlatenookzienhoekwetsbaareenvrijeenopensamenlevingis.Zijkanalleenbestaanbijgratievaneenonafhankelijkerechterlijkemacht,eenvrijeenpluriformepers,eenefficiënteenniet-corrupteoverheid,eenopendebatcultuureneenpluriformeengoedgeorganiseerdecivil society.Aldezeinstitutieskomenniettotwasdomzonderprofes-sionelejuristen,historici,communicatie-experts,bestuurskundigen,organisatiewetenschap-pers,filosofen,sociologeneneconomen.

8 Helliwell, J., Layard, R., & Sachs, J. (2018). World Happiness Report 2018. New York: Sustainable Deve-lopment Solutions Network.

9 Veenhoven, R. (2015). Informed pursuit of happiness: What we should know, do know and can get to know. Journal of Happiness Studies, 16 (4) 1035-1071.

10 Bron: Freedom House, Freedom in the World 2018. Democracy in Crisis, https://freedomhouse.org/report/freedom-world/freedom-world-2018.

Status Countries

Free 88

Partlyfree 58

Notfree 49

TOTAL 195

Sam

en s

terk

er

13

DehogescoresvanNederlandopdeverschillendewereldranglijstengeldenookvoorhetonderzoekdatinNederlandbinnenhetSSH-domeinwordtgedaan.InvergelijkingmetanderedomeinenisdeonderzoeksomvangvandedisciplinesbinnenhetNederlandseSSH-gebiedrelatiefkleintotgemiddeld.BijzonderisdatdesondanksdemeesteSSH-disciplineseenzeerhogecitatie-impacthebben,hogerdanveelanderewetenschapsgebiedeninNederland,zoalsblijktuitonderstaandetabel:

Specialisatiegraad en citatie-impact per wetenschapsgebied, 2012-2015 11

AfgezettegenhetwereldgemiddeldescorenalleNederlandseSSH-disciplinesuitzonderlijkgoed.Hetonderzoekbinnendekunst-,cultuur-,literatuur-enmuziekwetenschappen,poli-ticologie,sociologie,antropologieendeinformatie-encommunicatiewetenschappenwordtvolgensAWTI,KNAWenhetRathenauInstituutzelfsbuitengewoonvaakgeciteerdenheeftdaarmeeinternationaalenormeimpact.Invergelijkingmetalledisciplinesoverdegehelebreedtevandewetenschappenhebbendekunst-,cultuur-enmuziekwetenschappenzelfsdehoogstecitatie-impact.12

11 Koens, L., A. Vennekens, R. Hofman, N. van den Broek-Honingh & De Jonge J. (2018). Balans van de wetenschap 2018. Den Haag: Rathenau Instituut, p.20 en www.rathenau.nl/nl/wetenschap-cijfers/producten/wetenschappelijke-output. Bron: CWTS and Web of Science/Clarivate Analytics; bewer-king Rathenau Instituut. Toelichting: Gebieden gedefinieerd op basis van clusters van tijdschriften. Citatievenster 2012-2016. CI: citatie-impact; OSI: onderzoekspecialisatie index. * ‘Multidisciplinaire tijdschriften’: tijdschriften die niet in te delen zijn in een gebied, zoals Nature en Science ** De dekking van humaniora en delen van de sociale wetenschappen in Web of Science is onvolledig.

12 Van Dijck, J. & Van Saarloos, W. (2017). Wetenschap in Nederland. Waar een klein land groot in is en moet blijven. Amsterdam: KNAW, p.18.

Soc

ial S

cien

ces

and

Hu

man

itie

s

14

ERC honoreringspercentage per domein

SSH-zwaktes: veel disciplinaire versnippering, minder demografische diversiteit

HetSSH-domeinkentzeerveel(sub)disciplines.Inhetverledenwarendezedisciplinesookdebelangrijkstebestuurlijkearena’s.Veeldisciplinesensub-disciplineszijnbestuurlijkrede-lijkgoedgeorganiseerdvialandelijkedisciplineoverlegorganenenonderzoeksscholen.Totvoorkortbestonderechtergeenlandelijkbestuurlijkeoverlegdatallesectorenendisciplinesoverkoepelt.Eencomplicerendefactorisookdatbinnensectorenbestuurlijkeninhoudelijkoverlegnietaltijdparallellopen,omdatsommigedisciplineslandelijkgezienoververschil-lendefaculteitenzijnverdeeld.Bijsommigeinstellingeniserbijvoorbeeldeenapartefacul-teitvoorRuimtelijkewetenschappen,terwijleldersdezedisciplineshorenbijeenfaculteitvoorSocialewetenschappen.BestuurswetenschappenvaltsomsonderdefaculteitSocialewetenschappeneneldersonderRechtsgeleerdheid.Eninsommigeinstellingenvallenreligie-wetenschappenenwijsbegeerteonderdefaculteitGeesteswetenschappen,terwijlzijelderseenapartefaculteitzijn.Hetkwamdanookregelmatigvoordatdisciplinesensectorenlosvanelkaaroptrokkenrichtingbeleidsmakers.

13 Wetenschap in Nederland, p. 15.14 Bron: Rathenau Instituut, Toekenningen ERC per land, per universiteit en per domein, op www.rathe-nau.nl/nl/wetenschap-cijfers/werking-van-wetenschap/toekenningen-erc-land-universiteit-en-domein.

OokbijhetverwervenvanEuropesesubsidiesscoorthetSSH-domeinzeergoed.Gecorri-geerdnaarhetaantalinwonersscoortNederlandhethoogstvanalleEuropeselandenbijhetbinnenhalenvanonderzoeksubsidiesvandeEuropeanResearchCouncil(ERC).Indeperiode2007-2016gingenpermiljoeninwoners39prestigieuzebeurzennaarNederlandseonderzoe-kers.DatwasveelmeerdangroteonderzoekslandenalsDuitslandenhetVerenigdKoninkrijkwistentebehalenenzelfsdriekeerzoveelalseengemiddeldlandinhetEuropeseonder-zoeksveld.13HetSSH-domeindraagtvooreenbelangrijkdeelbijaanditsucces:liefstdertigprocentvanalleERC-beurzenwerdentoegekendaanonderzoekersbinnenhetSSH-domein.DaarmeescoortNederlandsamenmethetVerenigdKoninkrijkhetbestevandeheleEuro-peseUnieenookverbovenhetEuropeesgemiddelde.FiguurXXlaatziendatdeNederlandseSSH-onderzoekersverbovenhetEU-gemiddeldescoren,terwijldeanderedomeinendelaat-stejarenopofonderhetEU-gemiddeldezitten.HiermeeishetSSH-domeinvanallevierdewetenschapsdomeinenhetmeestsuccesvolinEuropa.14

Sam

en s

terk

er

15

Percentage vrouwelijke staf 2017, naar HOOP-gebied en functie

Landbouw 17,5% 27,6% 35,6% 45,5% 43,8% 52,7% 53,0%Natuur 13,6% 19,3% 29,7% 45,7% 32,3% 33,0% 37,2% 50,6%Techniek 12,6% 16,0% 25,3% 29,6% 26,3% 34,7% 27,0% 51,4%Gezondheid 20,8% 34,6% 51,6% 63,4% 54,4% 76,4% 62,2% 63,4%Economie 11,1% 18,6% 34,5% 31,3% 36,1% 0,0% 40,8% 75,6%Recht 28,0% 38,9% 54,3% 57,7% 51,0% 60,0% 60,0% 76,3%Gedrag & Maatschappij 30,0% 42,4% 52,7% 63,2% 57,5% 42,9% 64,7% 70,8%Taal & Cultuur 30,9% 42,4% 44,0% 57,2% 51,4% 77,8% 55,6% 74,4%Divers 22,4% 35,0% 50,8% 46,1% 48,0% 30,8% 61,4% 48,7% Bron:VSNU,WOPI2017.Peildatum31-12-2017.Exclusiefstudentassistenten *Indezecategorieissprakevankleineaantallen.Depercentageszeggendaaromnietheelveel.

hoogleraar

universitair hoofddocent

universitair docent

overig wetenschappelijk personeel onderwijs

overig wetenschappelijk personeel onderzoek

overig wetenschappelijk personeel*

promovendus

ondersteunend en

beheerspersoneel

IndesectorEconomieishetpercentagevrouwelijkehooglerarenenuhd’shetlaagstvanallesectoren.BijRechtsgeleerdheid,GedragenmaatschappijenTaalenCultuurishetaandeeljuistbeduidendhogerdanindeandereHOOP-gebieden.Nergensisechtersprakevaneenevenwichtigeman-vrouwverdelingindehogererangen.

VanwegedeafwezigheidvanbetrouwbaredataishetlastigomconcreteuitsprakentedoenoverhetaandeelNederlandseonderzoekersmeteenmigratieachtergrond.Dealgemeneindrukisechterdatdezegroep,inverhoudingtothunaandeelindebevolking,opditmomentnogsterkondervertegenwoordigdisonderdeuniversitaireonderzoeksstaf.Erzijnwelgege-vensbeschikbaaroverhetaandeelniet-Nederlandswetenschappelijkpersoneel.Ditisinallewetenschapsgebiedensterktoegenomenenveelgroterdanhetgemiddeldeonderdelande-lijkeberoepsbevolking.

IndeafgelopenjarenisdezelforganisatievanhetSSH-domeinbehoorlijktoegenomen.Bin-nendeviergrotesectoreninhetSSH-domeinvindtintoenemendemateafstemmingplaats.Erisechtertotnutoenogteweinigstrategischvermogenvoorhetdomeinalsgeheel.Erzijnnauwelijksarena’swaarsocialeengeesteswetenschapperselkaarregelmatigtreffenenerisnoggeentraditievaninhoudelijkesamenwerkingenbestuurlijkeafstemmingtussendever-schillendesectoren.

Tegenoverdiegrotedisciplinairediversiteitstaateenlageredemografischediversiteit.HetpersoneelsbestandbinnenSSHisnogweinigdiversvansamenstellingwatbetreftgenderenmigratieachtergrond.

Soc

ial S

cien

ces

and

Hu

man

itie

s

16

In2015washetaandeelniet-NederlandswetenschappelijkpersoneelhethoogstinTechniek(48%)enNatuurwetenschappen43%)enhetlaagstbijRechten(17%)enGedrag&Maatschappij(20%).In2015had67%vanhetwetenschappelijkpersoneelaandeNederlandseuniversiteitendeNederlandsenationaliteit,19%komtuitdeEuropeseUnie,2%heefteenandereEuropesenationaliteiten12%eenniet-Europesenationaliteit.Detop-vijfbestondin2015uitDuitsland(1.514personen,5%vanhetWP),Italië(860personen,3%),China(742personen,3%),België(628personen,2%)enIndia(483personen,2%),gevolgddoorhetVerenigdKoninkrijk,deVerenigdeSta-ten,Spanje,IranenGriekenland.

DesterkstestijgingkomtdoormedewerkersuithetMidden-Oosten,Zuid-EuropaenIndia,maarookhetaantalwetenschappersuitTurkije,DuitslandenNoord-Amerikaistussen2005en2015tenminsteverdubbeld.WetenschappersuitChina,India,Spanje,Italië,GriekenlandenIranwerkenvooralindesectorTechniekeninietsminderemateindeNatuurwetenschappen,terwijldewetenschappersuitdeVerenigdeStaten,DuitslandenBelgiëhetmeestindeSocialeenGeesteswetenschappenwerken.BritsewetenschappersinNederlandwerkenhetmeestindeNatuurwetenschappen.

Wetenschappelijk personeel met een niet-Nederlandse nationaliteit aan de Nederlandse universiteiten per HOOP-gebied, 2005-2015 15

15 Koier, E., Horlings, E., Scholten, W., & De Jonge, J. (2017). Internationale mobiliteit van wetenschap-pers. Den Haag: Rathenau Instituut, p.5.

Sam

en s

terk

er

17

SSH-kansen: meer samenwerking en inclusiviteit

BinnendeSSHdisciplinesissprakevaneentoenemendeopenheidvoorinterdisciplinairesamenwerking.Datgeldtzowelbinnenalstussendisciplinesensectoren.Maatschappelijkeproblemenhoudenzichimmersnietaandisciplinairegrenzen.Opveelinstellingenwordtvruchtbaarsamengewerktoverdegrenzenvandisciplinesheen.ZozetdesectorRechts-geleerdheidinopmeersamenwerkingmetgedrags-enmaatschappijwetenschappen.Eenandervoorbeeldhiervanzijndeverschillendesamenwerkingsprojectenenspeerpuntenophetgebiedvanduurzaamheid.OokdeNWAheeftgeleidtotveelinterdisciplinairesamenwer-kingbijhetwerkenaanroutesengamechangers.

Ookinbestuurlijkopzichtzijndekernenaanwezigvooreenbetereorganisatievanhetveldindetoekomst.Delandelijkedecanenoverleggenhebbenaanbelanggewonnen.EnronddeNWAenhetopstellenvanditdomeinbeeldheefthetSSH-beraadzijnnutbewezen.OokhetdomeinbestuurSocialeenGeesteswetenschappenvanNWObeloofteenbelangrijkespelerteworden.Daarnaastiserinhetveldeensterkgevoelvoorurgentie:inhetSSH-domeinisdeactiebereidheidomtotaanpassingentekomengroot.

Erzijnookkansenomdegenderverhoudingteverbeteren.InallevierdeSSHHOOP-gebie-denstromenmeervrouwendanmanneninalspromovendus.OphetniveauvanafUDtredenverschillenopenveranderendeverhoudingen:bijRechtenGedrag&Maatschappijzijnerdannogsteedsmeervrouwendanmannenaangesteld,maarbijEconomieenTaal&Cultuurzijndeverhoudingenomgedraaid.VanafhetniveauvanUHDzijnookbijRechtenbijGedrag&Maatschappijdegender-verhoudingeninhetvoordeelvandemannen.Datlaatechterookziendatzondergerichteaandachteengelijkeman-vrouwverdelingnietvanzelfsprekendtotstandkomt.

SSH-bedreigingen: onaantrekkelijke werkomgeving voor jong talent

ZoalsgezegdisdegrootstekwetsbaarheiddathetSSH-domeinernietmeerinslaagtomdebesteonderzoekersendocentenaantetrekken.Daariseenaantalredenenvoor.

Teneerstedebaanonzekerheidvoorjongeonderzoekers.Universiteitenconstaterendathetpercentagetijdelijkedienstverbandenonderhetwetenschappelijkpersoneeldeafgelopenjarenistoegenomen.Deingrijpendeveranderingenindebekostigingzijndaardebetaan,evenalsdefluctuerendestudentenaantallen.16

Eentweedefactorisdetoegenomenonderwijsdruk.Deafgelopendecenniaisdefinan-cieringssystematiekvanuniversiteitendrastischveranderd.DeVSNUgeeftaandatsinds2000hetaantalstudentenmet68procentistoegenomen.Deoverheidsbekostigingperstudentisechtermet25procentafgenomen:van€20.100in2000naar€15.200in2017(beidecijfersopprijspeil2018).17Tegelijkertijdzijndeeisenophetgebiedvanonderwijsnietomlaaggegaan.Integendeel,docentenwordengeachtkleinschalig,activerendonderwijstegevenmetinzetvaninnovatieveICTensocialemedia.Destudentenpopulatieisbovendienookdiversergeworden.Behalveleerlingenmeteenvwo-diplomastromenooksteedsmeerhbo-bachelorseninternationalestudentenin.Docentenwordengeachthunonderwijsaftestemmenopdezeheterogenestudentenpopulatie.Onderwijsenonderzoekvormencom-municerendevaten.Bijteruglopendebekostigingkunnenaldieextrainspanningenophetgebiedvanonderwijsalleenopgevangenwordendoordeinzetvantijd,dieeigenlijkwasbedoeldvooronderzoek.Onderzoekkomtnogmeerindeknel,doordatdebekostigingvoorextrastudententweejaarachterlooptenerduseenvoorinvesteringmoetwordengedaanin

16 Bron: VSNU, WOPI per 31-12-2017.17 Zie www.vsnu.nl/dalende-rijksbijdrage.html. De VSNU meldt daarbij dat het de totale rijksbijdrage betreft, dus incl. het onderwijsdeel, het onderzoekdeel en de prestatiebox.

Soc

ial S

cien

ces

and

Hu

man

itie

s

18

hetonderwijstenkostevanonderzoek.Nuvoorkomendjaarooknogeenseenstijgingvandestudentenaantallenvan5procentwordtverwachtneemtdedrukoponderzoektijdnogextratoe.Deafgelopenmaandenzijnverschillendenoodkretenenpleidooienverschenenviade(sociale)media.HetbekendstisdeinzetvanWOinActie.

Eenderderedenisdetoe-genomendrukomexternefondsenteverwerven.Uni-versiteitenzijnsteedsafhan-kelijkergewordenvandetweedeenderdegeldstroom.Deze middelen moeten in competitieverworvenwor-denenzijnperdefinitietij-delijkvanaard.Hetschrijvenenbeoordelenvanaanvragenkostzeerveeltijddienietgebruiktkanwordenvoorhetdoenvanonderzoek.DehonoreringspercentagesinhetSSH-domeininNederlandzijnhetlaagstvanalledomeinen(ziekaderVeni-ronde2018).Ditiszeerdemotiverendvoorgroteaantallenuitstekendeonder-zoekersdietelkensbuitendebootvallen.

UitonderzoekvanRathenaublijktdatgoedeonder-zoekerszoontmoedigdrakendatzegeenvervolg-aanvragenmeerindienen.OnderzoekersdienetgeenVeni-aanvraaggehonoreerdhebbengekregen,dienendaarnamindervaakeenVidi-aanvraagindanonder-zoekersdienetwelbovende‘streep’zijngeëindigdenwelsubsidieontvingen.VolgenshetRathenau-rapportzijnzijmogelijkontmoedigdgeraaktdoorhuneerderenietgehonoreerdeaanvraag,wanterblijktgeensigni-ficantverschiltebestaanindekwaliteittussendezetweegroepenonderzoekers.18

18 Scholten, W., Van Drooge, L. & Diederen, P. (2018). Excellent is niet gewoon – Dertig jaar focus op ex-cellentie in het Nederlandse wetenschapsbeleid. Den Haag: Rathenau Instituut, p.42. En Bol, T., De Vaan, M. & Van de Rijt, A. (2018). The Matthew effect in science funding. PNAS, 19, 4887-4890.

Rijksbijdrage per student, vanaf 2000 (cijfers op prijspeil 2018)Bron: https://www.vsnu.nl/dalende-rijksbijdrage.html

Sam

en s

terk

er

19

Honoreringspercentages Veni 2018 19

NWO-domein Aantalingediende Aantalgehonoreerde Honorerings aanvragen aanvragen percentage

SGW* 515 59 11,5

TTW* 128 16 12,5

ZonMW 149 23 15,4

ENW 275 45 16,4

Domeinoverstijgend 48 11 22,9

Totaal 1115 154 13,8

Eenvierderedenisdatdeadministratievelastenenormzijntoegenomen.Opelkonderdeelvanhetacademischwerk,onderwijs,onderzoekenvalorisatiewordtsteedsmeerevaluatieenverantwoordinggevraagdvanindividueleonderzoekers.Daarbijgaathetomschriftelijkeverantwoordingvandebeoordelingvantentamensenwerkstukkenvanstudenten,omonder-wijsevaluaties,onderzoekvisitatiesenvooralookomsterkaangescherpteeisenophetgebiedvandatamanagement,privacy,inzetvanICT,replicatie,onderzoekethiekenopenaccess.Opzichzelfzijnelkvandieeiseneentekenvanprofessionalisering,maardeoptelsomvanaldezelegitiemeeisenlegteenenormelastopdeschoudersvanindividueleonderzoekers.

HetRathenauInstuutheeftonderzoekersaanuniversiteitengevraagdnaarhuntijdsbeste-ding.UitdezecijfersisafteleidendatdevierSSHHOOP-gebiedenbovenaanstaanwatbetrefttijdsbestedingaanonderwijstaken.Hetpercentagedatbesteedkanwordenaanonderzoekligttussende30en38procent.BijTaal&Cultuurisdetijddiebesteedwordtaanonderwijszelfsveelhogerdandetijddiebesteedwordtaanonderzoekofaananderetaken.Hierlijktdeverhoudinghetmeestscheef.BijdeHOOP-gebiedenNatuur,TechniekenGezondheidisteziendatdeonderzoektijdeenveelvoudisvandetijddiebesteedwordtaananderetakenzoalsonderwijs.

19 In de ronde 2018 hebben twee domeinen extra honoreringen gefinancierd uit andere middelen: TTW (4 posities) en SGW (8 posities). De reële honoreringspercentages zijn: TTW: 9,4% en SGW: 9,9%. Bron: www.nwo.nl/onderzoek-en-resultaten/programmas/vernieuwingsimpuls/toekenningen/al-le+veni+toekenningen/toekenningen+veni+2018

Gemiddelde tijdsbesteding naar vakgebied (%)

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

Landbouw/toegepaste levenswetenschappen

Natuur- enlevenswetenschappen

Techniek

Gezondheid

Economie

Recht

Gedrag&Maatschappij

Taal&Cultuur

Onderwijs

Anders

Gemiddelde tijdsbestedingnaarvakgebied(%)

Onderzoek Onderzoekbegeleiding Onderwijs Kennisoverdracht Acquisitie Management- enorganisatietaken overige taken, incl.patiëntenzorg

AndersOnderwijs

Taal & CultuurGedrag & Maatschappij

RechtEconomie

Gezondheid Techniek

Natuur- en levenswetenschappen Landbouw / toegepaste levens-

wetenschappen

Onderzoek Onderzoek begeleiding Onderwijs Kennisoverdracht Acquisitie Management- en organisatietaken overige taken

Soc

ial S

cien

ces

and

Hu

man

itie

s

20

HetRathenauInstituutheeftookdeonderzoekscapaciteitvandeuniversiteiteninbeeldgebracht,perhoofdgebiedenonderverdeeldnaargeldstroom20.Dezecijferszijnafkomstigvandeuniversiteitenzelf.UitdezeopgaveblijktdatdeSSHHOOP-gebiedenveelminderonderzoeksmiddelenhebbenensterkafhankelijkzijnvaninkomstenuitdeeerstegeldstroom.Naarverhoudingisdetotaleonderzoekscapaciteitvoorrechtsgeleerdheidhetkleinst.

Tegendeachtergrondvandezeontwikkelingenzalhelderzijndateenaanpassingvanhetlandelijkbekostigingsmodel,waardoorermogelijknogmindermiddelenvoordeSSHbeschik-baarkomen,inveeldisciplinesdedruppelzalzijndiedeemmerzaldoenoverlopen.Devreesiszeerreëeldatjuistdejongere,meestgetalenteerdeonderzoekersdandefinitiefnietmeerzullenkiezenvooreenuniversitaireloopbaan.

WerknemerstevredenheidsonderzoekenaanuniversiteitenenonderzoekvandeFNVendeVAWOlaatziendatmeerdanzeventigprocentvandewetenschappelijkedocentendewerkdruk‘hoog’of‘veeltehoog’vindt.HetRathenauInstituutbere-kendedatwetenschappelijkedocenten,afhankelijkvanhunfunctieniveau,tussende29en45procentmeerwerkendanhuncontractueleuren.Velecollega’swerkenelkeavonddoorenindemeesteweekends.VelevoorbeeldenzijntelezeninberichtenvanSSH-onderzoekersviade(sociale)media.Hetisvoorveelvanhenenhuncollega’sonmogelijkomhetonderwijstegevenindetijddiezeervoorkrijgen,dusgebruikenzehunonderzoektijdenvrijetijdvoorhunonderwijstaken.Onderzoekdoenweten-schappersdanindeweekendenofvakanties.

–Teweinigpersoneel –Geenreëelaantalcontracturen –Combinatieonderwijsenonderzoek(wp)

–Toenamestudenten –Gattussendedoelstellinguniversiteit(ranking)ende(financiële)middelen,

urenenpersoneel–Subsidieaanvragenkostenveeltijd–Publicatiedruk–Teweinigurenbegrootvooronderwijs–Financieringsstructuurvanuniversi-

teiten

20 Zie www.rathenau.nl/nl/wetenschap-cijfers/de-wetenschappers/onderzoekscapaciteit-hoofdge-bied-en-geldstroom.

De meest opgegeven redenen voor werkdruk zijn:

Bron:Rapportwerkdrukinuniversiteiten,FNVenVAWO2017

Onderzoekscapaciteit per hoofdgebied en geldstroom, in fte 2016

Sam

en s

terk

er

21

Eenextraredenvoordeafnemendeaantrekkelijkheidvandeuniversiteitalswerkgeverisdatveeljongeonderzoekerstegenwoordigeldersbeduidendbeterbetaaldkrijgen.HetCBSheeftin2014dataverzameldovercarrièresvangepromoveerden.HetRathenauInstituutheeftdezemicrodatageanalyseerdenbeschrevenvoorNederlandendoetdaarbijuitsprakenoverdeaantrekkelijkheidvaneenuniversitairecarrière,gebaseerdopeenaantalfactoren.21 Veer-tigprocentvandegepromoveerdenblijftopdeuniversiteitwaarzijeengemiddeldsalarisverdienen.Buitendeuniversiteitligthetsalarissubstantieelhoger.UithetrapportblijktookdatgepromoveerdenuitdesectorenRecht,Economie,enGedrags-enMaatschappijweten-schappenbinnendeuniversiteitvakerdangemiddeldeentijdelijkcontracthebben(35%).Hetsalarisdatdegepromoveerdenindezesectorenverdienenligtonderhetgemiddeldevoorgepromoveerdenenzijverdienenbuitendeuniversiteitmeerdanbinnendeuniversiteit (€87duizendvs.€75duizend).22Degrootstegroepenwerkgeversindezesectorzijnorganisatieadviesbureausenadvocatenkantoren.Eenandererelatiefgrotewerkgeverisderechtspraak.23DegepromoveerdenbinnendesectorTaalenCultuurvormeneenkleinegroep(7%).Huninkomstenzijnhetlaagstevanallewetenschapsgebiedenenliggenbijnaeenderdelagerdangemiddeldenooknog€22duizendperjaarlagerdandatvandeGedrags-enMaatschappijwetenschappen(inclusiefEconomieenRecht,€82duizend)enNatuurweten-schappers.24Hunsalarisisoverigenswelhogerdanhetsalarisdatzegemiddeldbuitendeuniversiteitverdienen–datisbijdeanderegroepenpreciesandersom.Hetaandeeltijdelijkecontractenisrelatiefhoog–bijna40procentvandestafheefteentijdelijkeaanstelling-netalshetpercentagedeeltijdwerk.Degrootstewerkgeverisdeonderwijssector,daarnavolgenspecialistischedienstverlening,25advisering,zakelijkedienstverleningenopenbaarbestuur.26

SWOT van het SSH-domein onderzoek

1. HetSSH-domeinheeftenormeimpactopdeeconomieendekwaliteitvandesamenleving.

2. HetNederlandseSSH-onderzoekbehoorttotdewereldtop.

1. LandelijkeSSH-gremiazijnindekernalaanwezigenkunnenverderuitgroeien.

2. Toenemendeopenheidvoorinterdiscipli-nairesamenwerking–ookmetdiscipli-nesuitanderesectoren.

3. Groteinstroomvrouwenenniet-Neder-landseonderzoekers.

1. Disciplinaireversnippering.2. Lageorganisatiegraadenstrategisch

vermogenSSH-breed.3. Lagedemografischediversiteit.

1. Afnemendeaantrekkelijkheidalswerk-veldvoorjongetalenten.

2. Weinigbaanzekerheidvoorjongeonder-zoekers.

3. HuidigemodelbasisfinancieringleidttotuithollingonderzoektijdinSSH-domein.

4. Tweedegeldstroomiszeerontmoedi-gendvoorSSH-onderzoekers.

5. Sterktoegenomenverantwoordingsdruk.6. Bezoldigingblijftveelalachterbijandere

maatschappelijkesectoren.

Sterktes Zwaktes

Kansen Bedreigingen

21 Koier, E. en J. de Jonge (2018). De zin van promoveren – Loopbanen en arbeidsmarktperspectieven van gepromoveerden. Den Haag: Rathenau Instituut.

22 De zin van promoveren, p.41. 23 De zin van promoveren, p.43.24 De zin van promoveren, p.17.25 Voor HOOP-gebied Taal & Cultuur geeft de VSNU (WOPI, 31-12-2017) de volgende cijfers: 1.571 fte

tijdelijk in dienst, 2.411 fte in vaste dienst (totaal in dienst 3.982 fte.). Dat betekent dat 39,5% van de aangestelde staf bij T&C in tijdelijke dienst is.

26 De zin van promoveren, p.45-47.

Soc

ial S

cien

ces

and

Hu

man

itie

s

22

Toekomstbeeld voor het domein SSH

Scherpe keuzes: digitale SSH en Rechtswetenschap

Desectorbètawetenschappenheeftdeafgelopenjarenlatenziendatde‘Breimer-aanpak’27 zeergeschiktisvoorlandelijkestrategievormingwaarbijsprakeisvanfacultairetaakver-delingenconcentratie.Doormiddelvansectorplannenzijndisciplinesalsnatuurkundeenscheikundeeringeslaagdomhelderelandelijkekeuzesmetmeetbaredoelentemakenendezeookteimplementeren.Dieaanpakisopzichookzeergeschiktbinnendesocialeengeesteswetenschappen.Tegelijkertijdwasduidelijkdathetgeenzinheeftom€10miljoen–eneigenlijkmaar€8miljoen–uittesmerenoverde52faculteitenbinnenhetenormeSSH-domein.Hetdomeinkanalleeneenstapverderkomenalsdezeextramiddelenzeergerichtwordeningezet.

InhetlandelijkeoverlegmetdeSSH-decanen,KNAWenNWO,isdeSWOT-analysebespro-kenenisdaaromunaniembeslotenomtweescherpekeuzestemaken.Indeeersteplaatsiservoorgekozenomdemiddelenintezettenvooreendomein-breedplanronddigitaleSSH.Hiervooris€4miljoenbeschikbaar,teverdelenover€2miljoeneerstegeldstroomende€2miljoen(20procent)dieviaNWOdienttewordenuitgezet.Allesectorenhebbentemakenmetdegroteuitdagingenvanbigdata,kunstmatigeintelligentieensocialemedia.Dieuitdagingenbetreffennietalleeninhoudelijke,maatschappelijkevraagstukken,maarookdewetenschapsbeoefeningzelf:hoekunnendeSSHopeenverantwoordemanierinspelenopdezenieuweontwikkelingen?Hoekandeinnovatiedrukenverantwoordingslastvandeschoudersvanindividueleonderzoekerswordenafgenomendoorgemeenschappelijkevoor-zieningentecreëren?Daaromzalditdomeinbrededeelvandeinvesteringsplannenzowelaandachtbestedenaanlandelijke,infrastructurelevoorzieningenalsaaninhoudelijkethe-ma’s.

Eenbelangrijkeoverwegingbijdeontwikkelingeninrichtingvandezedomeinbredeplannenisdatopdezemanierdesamenwerkingtussendesocialeendegeesteswetenschappenkanwordengestimuleerd.Zokomtereenplatformvoorlandelijkevoorzieningenophetgebiedvandigitalewetenschapsbeoefeningwaarbijsocialeengeesteswetenschappennauwsamen-werken.BijdemeerinhoudelijkecallvoordeOpenCompetitievanNWOissamenwerkingtussensocialeengeesteswetenschapperszelfseencrucialevoorwaardeomvoorhonore-ringinaanmerkingtekomen.Zowordendezebeperkteextramiddeleningezetomtekomentotmeerstructurelesamenwerkingoverdegrenzenvansectorenheen.DoordatdesectorGeesteswetenschappeninfeitemaaréén–enzelfsrelatiefkleine–sectoruitvieris,krijgthijopdezemanierextraondersteuningopditbelangrijkeonderwerp.DaarmeeisooktegemoetgekomenaandezorgenvandeTweedeKamerdiesprakenuitdemotie-Bruins.

Indetweedeplaatsiservoorgekozenomopditmomentslechtsvooréénvandeviersec-torenbinnenSSHeensectorplantemaken,conformdeBreimer-aanpakdieOCWvoorogenstaat.ErisgekozeneensectorplantemakenvoorRechtsgeleerdheid.Hiervooris€6miljoenbeschikbaar.Bijdezescherpekeuzehebbenverschillendeoverwegingeneenrolgespeeld.Allereerstpragmatische.Dezesectoristamelijkhomogeenenteltrelatiefweinigafzonder-lijkedisciplines.Datmaakthetmakkelijkeromtotlandelijketaakverdelingenconcentratie

27 Met de Breimer-aanpak wordt gedoeld op de sectorplannen die in de periode 2007-2016 onder leiding van de Commissie-Breimer zijn ontwikkeld en geëvalueerd voor de disciplines natuur- en scheikunde. Dit is een integrale aanpak van onderzoek, onderwijs en valorisatie, waarbij landelijke strategievorming, taakverdeling en concentratie plaats vindt. Hiervoor zijn extra middelen beschikbaar voor faculteiten. Een externe commissie beoordeelde de facultaire investeringsplannen en hield daarbij rekening met landelijke afspraken rond taakverdeling en concentratie. Daarbij beschikte de commissie over een zeke-re bandbreedte bij de hoogte van de toekenning gebaseerd op de kwaliteit van de profileringsplannen.

Sam

en s

terk

er

23

tekomen.BovendienwasdesectoraleentijdbezigmetstrategischeheroverwegingenvanonderzoekenonderwijsonderleidingvaneenactieveRaadvanDecanen.Datvergroottedekansopeenwerkbaarsectorplanbinnendezeerkortetermijndiedekwartiermakerwasgegeven.DezesectorisbovendienexemplarischvooreenaantalvandebedreigingendieindeSWOT-analysevoorhetSSH-domeinwordengeïdentificeerd.Zoheeftderechtsweten-schaptemakenmeteenafkalvingvandeonderzoekinfrastructuurenheeftzenualgrotemoeiteomgetalenteerdeonderzoekersaantetrekkenentebehouden.28 Metinzetvanbeperktemiddelenkandeaanwasvanjongeonderzoekerswordengestimu-leerdwaardoorookoplangeretermijndekwaliteitvanonderwijsenonderzoekindezemaat-schappelijkvitalesectorovereindkanblijven.OpdeachtergrondheeftookeenrolgespeelddatvoorGeesteswetenschappennogeensectorplanduurzamegeesteswetenschappenlooptwaarvoorreeds€17miljoenaanstructurelemiddelenbeschikbaaris,endatdeCommissieSchnabelnietaltelanggeledenookvoorMaatschappij-enGedragswetenschappeneensec-torplanheeftgemaakt. De voorstellen voor deze twee investeringen worden nader uitgewerkt in deel B en deel C.

Plannen voor de andere sectoren

HetsectorplanRechtsgeleerdheidbeslaatminderdaneenkwartvanhetSSH-domein.Deanderesectorenhebbenzichzeerconstructiefopgesteldenzijnbereidgeweestommeetegaanindescherpekeuzesdiezijngemaakt.Ookdatiseenbelangrijkeopbrengstvandezeexercitie.HetlaatziendatdeSSH-sectorenelkaarietsgunnenenstrategischkunnensamen-werken.DatneemtnietwegdatookbijanderesectorenbinnenSSH,zoalsbijvoorbeeldGeesteswetenschappenenMaatschappij-enGedragswetenschappen,eendebereidheidbestaatomeveneenssectorplannenteontwikkelen.Metdedecanenvandeanderedriesec-torenisdanookafgesprokendathetverstandigiszichnureedsvoorbereidenophetmakenvan‘Breimer-conforme’sectorplannenmethetoogopdeplannenvanhetvolgendekabinet.HetsectorplanRechtsgeleerdheidkandaarbijalsvoorbeeldfungeren.

Hetveldhooptenverwachtdatbijgeblekensuccesvandehiervoorgesteldeplannenerextramiddelenbeschikbaarkomen.HetisbelangrijkdathetenthousiasmevandesectorRechtsgeleerdheidwordtovergedragenopanderesectorenofdisciplinesbinnenhetbredeSSH-domein.Hetzoudaaromzeerhelpenalseropkortetermijn–datwilzeggenvóórdevolgendekabinetsformatie–alvastwatextramiddelenbeschikbaarzoudenzijnomdefakkelbrandendetehouden.

Uithetnudoorlopenprocesiseenaantallessengeleerd.Dezelessenkunnenvannutzijnvoordienieuweplannenindenabijetoekomst.

Landelijke samenwerking en taakverdeling is goed mogelijk

DeBreimer-aanpakheeftookbinnenhetSSH-domeinzijnnutzeerbewezen.DekeuzeomvoordesectorRechtsgeleerdheiddezeaanpaktevolgen,heefttotveelelanenenthousiasmeinhetveldgeleid.Eriszeerintensiefsamengewerktdoordebetrokkendecanenomeenlan-delijke,gedragenstrategievoordekomendezesjaarsamentestellen.Dezestrategieiszowelgerichtopinhoudelijkeprioriteringalsophetaantrekkenenbehoudenvanjongeonderzoe-kersbinnenderechtswetenschap.Dezeontwikkelingiseenstapvoorwaartstenopzichtevaneerdergemaakteplannen,zoalsvandecommissieBuruma,omdateropnationaalniveautaakverdelingenconcentratieisafgesproken.Erzijnlandelijkespeerpuntengeformuleerd,waarbijelkefaculteitmaximaalintweespeerpuntenparticipeertenwaarbijersprakeisvanlandelijkesamenwerkingronddiespeerpunten.Zoontstaateenlandelijketaakverdelingennationalespecialisatie.MetSMART-geformuleerdeafspraken,zoalsbijvoorbeeldhetvergro-tenvanhetaantalonderzoeksmasterstudenten,promovendienpost-promotieaanstellingen,kandezesectornuaandeslag.

28 KNAW (2015). Ruimte voor ongebonden onderzoek. Signalen uit de Nederlandse wetenschap. Amsterdam: KNAW.

Soc

ial S

cien

ces

and

Hu

man

itie

s

24

De beschikbaarheid van extra middelen is daarbij essentieel

DelesvanhetsuccesbijRechtsgeleerdheidisdatdebeschikbaarheidvanextramiddeleneendaadwerkelijkimpulstotveranderingbiedt,omdatergeensprakeisvaneenzero-sum game.Dewinstvandeenefaculteitisnietautomatischhetverliesvandeandere.Datmaaktdatlandelijketaakverdelingenconcentratieveelmakkelijkertotstandkankomen.Hetsec-torplanRechtsgeleerdheidlaatookziendatermetbetrekkelijkweinigmiddelenaleengrootverschilkanwordengemaakt.AndersdanbijdeoorspronkelijkeBreimer-aanpakwarenerditkeeralleenwatmiddelenbeschikbaarvooronderzoek.Bijnieuwesectorplannenzounietalleeningezetmoetwordenoponderzoek,maarookoponderwijsenmaatschappelijkeimpact.

Het aggregatieniveau is een cruciale factor

Hetiseenvoudigerplannentemakenvoorredelijkoverzichtelijke,homogenesectoren.DedisciplinaireenbestuurlijkehomogeniteitvandesectorRechtsgeleerdheidheeftgeholpenomsnelenadequaatplannentemaken.DesectorenGedrag-enMaatschappijenGeestes-wetenschappenkennenveelmeerdisciplinesdieonderlingbovendienverschilleninweten-schapsopvatting,thematiekenmaatschappelijkveld.Daarzoueenalgemeensectorbeeldprimakunnenwerkenomeengezamenlijkeagendaenknelpuntenteidentificeren.VooreenBreimer-conformsectorplanwerkthetvervolgensbeterzichterichtenophetwatlageraggregatieniveauvanmeerhomogenedisciplines,omdaterdanvoldoendebestuurlijkeeninhoudelijkecohesieisomtotlandelijkeafstemmingovertaakverdelingenconcentratietekomen.Ookhelpthetomtebeginnenmetdisciplineswaardenodigeurgentiebestaatenhetverstandigisomtotlandelijketaakverdelingtekomen.Dankaneenexternekwartiermakeralscriticalfriendenmetwatextrafinancieringalskatalysatorhelpenomuitdenegatievedynamiekvanhetprisoner’s dilemmategeraken.Datspeeltinhetbijzonderwanneerookonderwijsindeplanvormingwordtbetrokken.BinnendeGeesteswetenschappenzouindatverbandbijvoorbeeldkunnenwordengedachtaandedisciplinesdiegerekendkunnenwor-dentotdemoderneEuropesetalenenculturenen/ofdeNederlandsetaalencultuur.BinnenGedragenMaatschappijzijndisciplinesalscultureleantropologieofpedagogischeweten-schappenwellichtgeschiktvooreenvolgenderondevansectorplannen.

Belangrijkisomindetoekomstnietalleenaandachttehebbenvoorafzonderlijkdisciplines,maaromookteinvesterenininhoudelijkesamenwerkingoverdegrenzenvandisciplines,sectorenofzelfsdomeinenheen.Datzoukunnendoorbijnieuwesectorplannenookweereencombinatietemakenvaneenopééndisciplinegerichtsectorplanendaarnaasteendomeinbreedinitiatiefwaarinookanderedisciplineseenaandeelhebben-zoalsnugebeurdismetdigitaliseringnaastRechtsgeleerdheid.Voorbeeldenhiervanzoudenkunnenzijn;stimuleringvansamenwerkingtussenSSHendelifesciences,bijvoorbeeldmeteenthemaalsmentalhealth,verderesamenwerkingtussenSSHeninformaticaronddigitalisering,ofsamenwerkingtussenSSHenbetaentechniek,bijvoorbeeldophetterreinvandegover-nancevandeenergietransitie.

Sam

en s

terk

er

25

Organiseren van strategisch vermogen via het SSH-beraad

IndeafgelopenmaandenheefthetSSH-beraadeenzeerbelangrijkerolgespeeldombestuurlijkcommitmenttekrijgenvoordescherpestrategischekeuzes.HetSSH-beraadiseengeschiktplatformwaarinverschillendeSSH-sectorenhunstrategischeagenda’skunnencoördineren,enwaardebestuurlijkeafdekkingvanSSH-strategievormingplaatsvindt.OokishetgeschiktgeblekenvooreenlandelijkeregiefunctievoorvraagstukkendiehetbrededomeinvandeSSHraken.

HetzoudaaromgoedzijnalshetSSH-beraadeenmeerbestendigerolkrijgtalslandelijkplatformvoordebestuurlijkecoördinatiebinnenhetSSH-domein.DesamenstellingvanhetSSH-beraadkandanblijvenbestaanuitdedecanenvandeviersectorenendevoorzittersvandeKNAW-radenenmetdedomeinbestuursledenvanNWOSGWalswaarnemers.Deinhoudelijkecoördinatiekandanlopenviadeinstellingenendelandelijkedisciplineorganen,maarbijvoorbeeldookviadisciplinairetafelsbijhetSGW-domeinvanNWO.Erisaleenaantalaanknopingspuntenvoordieinhoudelijkevoeding:rondomdeNationaleWetenschapsagendaiseralheelgoedsamengewerkt,binnenhetdomein,maarookoverSSHheen.

Tot slot: sterker samen

WatbetrefthetorganiserenvanstrategischvermogenvanhetSSH-domein,wasdezeexerci-tiemaareenkleinestap.Hetiszeerpositiefdathetindeafgelopenmaandengeluktisomalle52decanentecommitterenaandescherpekeuzesdiezijngemaaktvoorditdomeinbeeld.Inhetverledenzoudateenkwetsbareexercitiezijngeweest.HetisookzeerbemoedigendomteziendatverschillendesectorenbereidzijngeweestomdesectorRechtsgeleerdheidvooroptelatengaan.DitlegteengroteverantwoordelijkheidbijRechtsgeleerdheidomhetsectorplantoteensuccestemaken.Tegelijkertijdlatendeervaringeninafgelopenhalfjaarookziendatinzo’nheterogeenenbreeddomeinalsSSHveeldraagvlakisomsamentewer-kenenomdaarbijspannendekeuzestemaken.Datiseentekenvanbestuurlijkekrachtenhetbiedteenuitstekendebasisvoordeverdereversterkingvanhetstrategischvermogenindetoekomst.

Deel B – Domeinbreed plan digitale SSH

Deel C – Sectorplan Rechtsgeleerdheid

Soc

ial S

cien

ces

and

Hu

man

itie

s

26

Bijlage 1 Faculteiten SSH

Universiteit Leiden -FaculteitGovernanceandGlobalAffairs -FaculteitderArcheologie -FaculteitderSocialeWetenschappen -FaculteitderRechtsgeleerdheid -FaculteitderGeesteswetenschappen Universiteit Utrecht -FaculteitGeowetenschappen -FaculteitRecht,Economie,Bestuuren

Organisatie -FaculteitGeesteswetenschappen -FaculteitSocialeWetenschappen Universiteit Maastricht -SchoolofBusinessandEconomics -FacultyofArtsandSocialSciences -FacultyofLaw -FacultyofPsychologyandNeurosci-

ence Radboud Universiteit -FaculteitderRechtsgeleerdheid -FaculteitderLetteren -FaculteitderFilosofie,Theologie&

Religiewetenschappen  -FaculteitderManagementwetenschap-

pen -FaculteitderSocialeWetenschappen Erasmus Universiteit -ErasmusSchoolofEconomics -ErasmusSchoolofLaw -FaculteitderWijsbegeerte -ErasmusSchoolofHistory,Cultureand

Communication -ErasmusSchoolofHealthPolicy&

Management -ErasmusSchoolofSocialandBehaviou-

ralSciences -RotterdamSchoolofManagement Universiteit van Amsterdam -FaculteitderMaatschappij-enGedrags-

wetenschappen -FaculteitderGeesteswetenschappen -FaculteitEconomieenBedrijfskunde -FaculteitderRechtsgeleerdheid

Tilburg University -TilburgSchoolofEconomicsand

Management -TilburgLawSchool -TilburgSchoolofSocialandBehavioral

Sciences -TilburgSchoolofHumanitiesandDigital

Sciences -TilburgSchoolofCatholicTheology Open Universiteit -FaculteitsbestuurCultuurenrechtswe-

tenschappen -FaculteitManagement,Scienceand

Technology -Faculteitvoorpsychologieenonder-

wijswetenschappen Rijksuniversiteit Groningen -FaculteitLetteren -FaculteitRechtsgeleerdheid -FaculteitWijsbegeerte -FaculteitRuimtelijkeWetenschappen -FaculteitGodgeleerdheidenGods-

dienstwetenschap -FaculteitGedrags-enMaatschappijwe-

tenschappen -FaculteitEconomieenBedrijfskunde Vrije Universiteit Amsterdam -FaculteitderSocialeWetenschappen -FaculteitderGeesteswetenschappen -FaculteitderGedrags-enBewegings-

wetenschappen -FaculteitderRechtsgeleerdheid -SchoolofBusinessandEconomics -FaculteitReligieenTheologie Wageningen -[geen] Technische Universiteit Eindhoven -[geen] Technische Universiteit Delft -FaculteitTechniek,BestuurenManage-

ment Universiteit Twente -FacultyofBehavioural,Management

andSocialsciences

Sam

en s

terk

er

27

Datum Milestone OCW

1juli2018 OCWgeeftkwartiermakerkadersmeevooropstellensectorbeeld

1juli–30november2018 KwartiermakersteltsectorbeeldopendientinbijOCW(+tussentijdsvoorleggenaancommissie)

1december Faculteitenstartenmetontwikkelenvanplannenopbasisvansectorbeeldondervoorbehoudvanadviescommissie

1december–5december2018 OCWvraagtcommissieomadviesoverhetsectorbeeld(incl.ambtelijkeadvisering)

5december–14januari2019 CommissiebeoordeeltsectorbeeldenbrengtadviesuitaanMOCW

14januari–25januari MOCWkeurtsectorbeeldgoedengeeftofficieelstart-seinaancommissieomaandefaculteitenplannentevragen

1december–15maart Faculteitenmakenplannenendienendezeinbijcom-missie(+tussentijdsvoorleggen)

16maart–15april Commissieberaadtzichopdedoordefaculteiteninge-diendeplannenengeeftfeedbackaanfaculteiten

15april–15mei FaculteitenkunnennogmaalsindienenBeginjuni Commissieberaadtzichopdedoordefaculteiteninge-

diendeplannenengeeftMadviesHalfjuni AmbtelijkadviesaanMOCW1juli2019 MOCWneemtbeslissingSeptember2019 Rijksbijdragebriefgaatuitmetdaarinextrageldenvoor

faculteiten

Bijlage 2 Kaderbrief van de minister van OCW DetekstvandekaderbriefvandeministervanOCWisteraadplegenviawww.sectorplan-SSH.nl.Deindebriefopgenomenplanningzieteralsvolgtuit:

Soc

ial S

cien

ces

and

Hu

man

itie

s

28

Bijlage 3 Gesprekken kwartiermaker

SSH-beraad:15mei,18juni,13juli,10september,15oktober,19november2018VSNU:16mei,25juni,20september,2oktober,5november2018OCW:1juni,25juni,13juli,16oktober2018RaadDecanenRechtsgeleerdheid:12juni,20augustus,26september,12oktober,8novem-ber2018DecanenoverlegSocialeWetenschappen(DSW):13juni,26oktober2018DecanenoverlegLetterenenGeesteswetenschappen(DLG):22juni,19oktober2018DecanenoverlegEconomieenBedrijfskunde:2november2018SOOV:21september2018KNAWSociaal-WetenschappelijkeRaad:1juni,1juni,28september2018PresidentenVice-presidentKNAW:10oktober2018BestuurDeJongeAkademie:11oktober2018NWO-domeinbestuurSGW:14september,12oktoberen16november2018NWORaadvanBestuur:21september2018

Prof.mr.CarelStolker(UL):12september2018Profmr.HenkKummeling(UU):26september2018Prof.dr.MarcusDuwell(DisciplineoverlegWijsbegeerte):26september2018Prof.dr.MladenPopovic(DisciplineoverlegGodgeleerdheid):10oktober2018Dr.HenkvanRinsum:15oktober2018(doorI.Drijfhout)Profdr.IdodeHaan:2november2018Prof.dr.FritsvanOostromenD.SmitMA:13november2018

Sam

en s

terk

er

29

Beleidsnotities, rapporten en wetenschappelijke artikelenBol, T., De Vaan, M. & Van de Rijt, A. (2018). The Matthew effect in science funding. PNAS, 19, 4887-4890. Zie www.pnas.org/content/115/19/4887 Van Dijck, J. & Van Saarloos, W. (2017). Wetenschap in Nederland. Waar een klein land groot in is en moet blijven. Amsterdam: KNAWHelliwell, J., Layard, R., & Sachs, J. (2018). World Happiness Report 2018. New York: Sustainable Development Solutions NetworkJettinghoff, K. & Scheeren, J. (2016). Verkenning in het WO: Prestatiedruk onder wetenschappelijk personeel. Den Haag: SoFoKleSKoens, L., A. Vennekens, R. Hofman, N. van den Broek-Honingh & De Jonge J. (2018). Balans van de wetenschap 2018. Den Haag: Rathenau InstituutKNAW (2015). Ruimte voor ongebonden onderzoek. Signalen uit de Nederlandse wetenschap.Amsterdam: KNAW Koier, E., Horlings, E., Scholten, W., & De Jonge, J. (2017). Internationale mobiliteit van wetenschappers. Den Haag: Rathenau InstituutKoier, E. & De Jonge, J. (2018). De zin van promoveren – Loopbanen en arbeidsmarktperspectieven van gepromoveerden. Den Haag: Rathenau InstituutScholten, W., Van Drooge, L. & Diederen, P. (2018). Excellent is niet gewoon – Dertig jaar focus op excellentie in het Nederlandse wetenschapsbeleid. Den Haag: Rathenau InstituutVeenhoven, R. (2015). Informed pursuit of happiness: What we should know, do know and can get to know. Journal of Happiness Studies, 16 (4) 1035-1071.

CBS (2017). De Nederlandse Economie. Economische groei en verdienstelijking, 1969-2016. Den Haag: CBSImplementatieplan NWO-domein Sociale en Geesteswetenschappen (2018). Samenwerken, verbinden en vernieuwen. Den Haag: NWO. Zie www.nwo.nl/documents/sgw/strategienota/implementatieplan-nwo-domein-sociale-en-geesteswetenschappen Rapport FNV en VAWO (2017). Rapport werkdruk in universiteiten. Zie www.fnv.nl/site/nieuws/webassistent/Annika-Heerekop/werkdruk-medewerkers-universiteiten-ongezond-hoog-3/onderzoekwerkdrukuniversiteiten.pdfRapport SoFoKleS (2017). Werkdruk en prestatiedruk van wetenschappelijk personeel: Een nadere analyse op basis van de MTO’s. Den Haag: SoFoKleSSectorplan Geesteswetenschappen (2008). Duurzame Geesteswetenschappen. Amsterdam: AUPSectorplan Sociale Geesteswetenschappen (2014). Sociale Wetenschappen: Verantwoord en Verantwoordelijk. Utrecht

SSH-beraad (ongepubliceerd document, concept d.d. 9 november 2018). Narratief SSH. World Economic Forum (2017). The Global Competitiveness Report 2017–2018. Genève: World Economic Forum

In de mediaBol, T. (2018, 12 juli). De suprematie van de bèta’s: hoe het onderzoeksgeld in Nederland verdeeld wordt. StukRoodVlees. Zie http://stukroodvlees.nl/de-financiele-suprematie-van-de-betas Decanen geesteswetenschappen (2018, 5 juli). Samenleving kan niet zonder geesteswetenschappen. NRCKnecht, de S. (2018, september 11). “Ons bekostigingsmodel is een verdeelmodel”. Zie www.scienceguide.nl/2018/09/ons-bekostigingsmodel-is-een-verdeelmodel/ Koekkoek, R. (2015, 12 mei). De mond vol over excellentie, maar niet durven kiezen. NRCKoekkoek, R. (2018, 28 oktober). Jonge docent is dupe van hoge werkdruk in hoger onderwijs. De Volkskrant

Brieven en akkoorden vanuit ministerie van OCWRegeerakkoord ‘Vertrouwen in de toekomst’Brief minister OCW d.d. 30 november 2017 ‘Investeringen in wetenschap en onderzoek’Brief minister OCW d.d. 9 maart 2018 ‘Uitwerking investeringen wetenschap en onderzoek’Sectorakkoord wetenschappelijk onderwijs d.d. 9 april 2018 VSNU en OCWReactie van de minister OCW d.d. 26 april 2018 op vragen van de commissie OWC n.a.v. brief d.d. 9 maart 2018Brief voorzitter VSNU d.d. 26 april 2018 ‘uitgangspunten sectorplannen’Motie-Bruins ‘geesteswetenschappen prioriteit’ (TK 2017-2018 29338-166)Kaderbrief d.d. 12 juli 2018 aan kwartiermakers sectorplannen

Bijlage 4 Geraadpleegde bronnen

Soc

ial S

cien

ces

and

Hu

man

itie

s

30

Sam

en s

terk

er

31

Domeinbreed plan digitale SSH

Soc

ial S

cien

ces

and

Hu

man

itie

s

32

Inhoud

Deel B. Domeinbreed plan digitale SSH

Inleiding 33

Watisdigitalisering? 33

SSHendedigitalesamenleving 33

Randvoorwaarden:samenwerkingeninfrastructuur 36

SSHendigitalisering 36

SWOT-analyse 37

Sterktes 38

Zwaktes 38

Kansen 38

Bedreigingen 39

Doelstellingenenmaatregelen 39

Doelstellingen 39

Maatregelen 40

Digitaleinfrastructurelevoorzieningen 40

Waaromeenlandelijkplatform? 40

Opdrachtlandelijkplatform 41

Takenlandelijkplatform 42

Governancelandelijkplatform 42

Inhoudelijkkaderlandelijkplatform 43

IdeeënenwensenSSH-veldvoordigitaleinfrastructurelevoorzieningen 45

Procedurefinancieringinitiatieven 45

Voorwaarden 45

Beoordelingvanlandelijkplatform 46

InterdisciplinairSSH-digitaliseringsonderzoek 46

WaaromeenNWO-callvoorinterdisciplinairSSH-digitaliseringsonderzoek? 46

NWO-call 47

Sam

en s

terk

er

33

InleidingAlleSSH-sectorenhebbentemakenmetdegroteuitdagingenvanbigdata,kunstmatigeintelligentie(AI)ensocialemedia.Dieuitdagingenbetreffennietalleenmaatschappelijkevraagstukkenmaarookdewetenschapsbeoefeningzelf:hoekunnendeSSHopeenverant-woordemanierinspelenopdezenieuweontwikkelingenophetgebiedvandigitalisering?VanuithetSSH-veldbestaatdaaromeensterkewensomeendeelvandemiddelenvanhetministerievanOCWgerichtintezettenvooreendomeinbreedplanronddigitaleSSH.Zoalseerderbeschreveniservoorgekozenomjaarlijks€4miljoenintezettenvooreendomein-breedplanronddigitaleSSH,bestaandeuit€2miljoeneerstegeldstroomende€2miljoen(20%)dieviaNWOdienttewordenuitgekeerd(tweedegeldstroom).Eenbelangrijkeoverwe-gingvoordezekeuzeisookdatopdezemanierdesamenwerkingtussendesocialeweten-schappenendegeesteswetenschappenkanwordengestimuleerd.De€2miljoeneerstegeldstroomvoorhetfinancierenvandigitaleinfrastructurelevoorzieningenende€2miljoendieviaNWOlooptzalwordeningezetvoorhetfinancierenvaninterdisciplinaironderzoeknaarmaatschappelijkeenwetenschappelijkedigitaliseringsvraagstukken.Demanierwaaropdezemiddelenwordeningezet,isuitgewerktinditdomeinbredeplan.

Wat is digitalisering?

Desteedsverdergaandedigitaliseringheefteengroteimpactopdewetenschapendesamenleving,nietalleeninNederlandmaarookwereldwijd.Desamenlevingisdeafgelopentwintigjaarrazendsnelveranderddoordedigitaletransformatievanmaatschappijenecono-mie.Hiervoorwordendiversetermengebruikt,waaronder‘digitaletransitie’(Rathenau Instituut)en‘digitalesamenleving’(VSNU).Eenaantalaspectenkomtteruginde verschillendetermenendefinities.Meestalgaathetenerzijdsoverdeontwikkelingen toenamevandigitaletechnologieën–zoalsrobotisering,geautomatiseerdebesluitvormingenAI–enanderzijdsoverdeimpacthiervanopdewetenschapensamenleving.Tegelijkertijdverandertookdewetenschapsbeoefeningalsgevolgvandigitalisering.Inhetdomeinbeeldwordtdaarommetdetermen‘digitaletransitie’en‘digitalesamenleving’gerefereerdaandesteedsverdergaandedigitaliseringenallemaatschappelijkeenwetenschappelijkekansenen uitdagingendieditmetzichmeebrengt.

SSH en de digitale samenlevingMaatschappelijke uitdagingen

Dedigitalesamenlevingverandertdemaniervancommuniceren,werkenenleren,maarookdemanierwaaroperwordtdeelgenomenaandeeconomieenpolitiek.DeSSHzijnonmisbaarbijdeinterpretatievandezeontwikkelingenendenieuwevragendiededigitaliseringvandesamenlevingoproept.DeSSHhebbendebelangwekkendetaakomdezevragenenontwik-kelingenteoverzien,inkaarttebrengen,teduidenenrichtingtegeven.HetSSH-veldheeftgezamenlijkdesleutelinhandendiekanzorgenvoorgoedeaansluitingentussensamenle-vingentechnologie,doorhiereconomische,sociaal-maatschappelijke,juridische,psycho-logische,culturele,filosofischeenpolitiekeinzichtenaantekoppelen.DeSSHkunnenzobijdragenaaneenoptimaleaansluitingvanverderedigitaliseringbijdebehoeftenenmoge-lijkhedenvandesamenleving.Tabel1bevateenaantalvoorbeeldenvandigitaliserings- gerelateerdemaatschappelijkeuitdagingendieditaantonen.Achterdezeuitdagingenbevin-denzichfundamentelewetenschappelijkevraagstukkenwaarbijdeexpertisevandeSSHessentieelis.HetversterkenvanhetSSH-domeinophetgebiedvandigitaliseringlevertnietalleenvoordelenopvoordekwaliteitvandeNederlandsesamenleving,maarbiedtook economischgrotekansen.IndeglobaleeconomiemoetNederlandhetnamelijkvooreenbelangrijkdeelhebbenvanconcurrentieopkennis,talenteninnovatie.

Soc

ial S

cien

ces

and

Hu

man

itie

s

34

Tabel 1. Voorbeelden maatschappelijke uitdagingen

Persoonlijkeenvertrouwe-lijkedocumentendiezijnopgeslageninclouddienstenzoalsGoogleDrive,iCloud,OneDriveenDropboxendoorhackerswordengesto-len.

Deopkomstvanelektroni-schespraakassistentenalsAmazon’sAlexa,Apple’sSiriofGoogleHomedie–doordetoepassingvanAI-gebruikersinstaatstellenmethunstemtakenuittelatenvoeren.

DeopkomstvanplatformsalsAirbnbenUbermetgrotegevolgenvoorbestaandedienstverlening,mededin-gingsbeleidenaansprake-lijkheid.

Detoenamevandisinforma-tie (fake news)dieverspreidwordtviawebsites,socialemediaentraditionelemedia,metalsdoelhetmakenvanwinstofhetbeïnvloedenvandepubliekeopinie.

Detoenamevancyber- aanvallengerichtophetplatleggenvanonlinedien-stenenwebsites,zoalsDigiD,deBelastingdienstenNederlandsebanken.

Dezevormvandatadiefstaliseengroveschendingvandeprivacyvanmensenenbedrijven.Dergelijkehacksleidentotgevoelensvanonveiligheidenwantrouwenrichtingdedigitalesamenleving.Dedigitaleweerbaarheidvanburgersenbedrijvenwordtsteedsbelangrijkerommaatschappelijkeproblementevoorkomen.Vanafjongeleeftijdmoethieraan-dachtaantewordenbesteed.Delessendiebijhackswordengeleerdoverdigitaleveiligheidenprivacybiedenbovendienbelangrijkeaandachtspuntenvoortoekomstigejuridischeenpolitiekemaatregelenenonderzoekopditgebied.

DezespraakassistentenzijnvooralsnognietinstaatominhetNederlandsofinvariatiesvanhetNederlands(Limburgs,Nedersaksisch)tecommuniceren.Enzekernietincombi-natiesvanstandaardtaaleneentweedetaal.Willengrotegroepenindebevolking(bv.kinderen,ouderen,nieuweNederlanders)kunnenprofiterenvandittypeinnovatie,danisfundamenteelentoegepastonderzoeknaarspraakherken-ning,zelflerendespraakalgoritmenencontextinterpretatienoodzakelijk.Hiermeekandedigitalekloofvooreendeelwordenoverbrugd.

Naarmatedehoeveelheidbeschikbareinformatietoeneemtwordthetidentificerenvankennisenwaarheideensteedsgrotereuitdaging.Disinformatieleidtonderanderetotethischeenfilosofischevraagstukkenomdatdesamenlevingbewustopeenonjuistemanierwordtbeïnvloed.Ditheefteengroteinvloedophetvertrouwenvandesamenlevingindemediaenpolitiek.Hetisdaarombelangrijkomdoormiddelvanonderzoektekomentotpolitiekeenjuridischemaatregelenwaarmeebeïn-vloedingdoordisinformatiewordtvoorkomenenaangepakt.Ditvraagtbovendienomeencontinueontwikkelingvandedigitalegeletterdheidenaandachthiervoorinhetonderwijs.

Marktsectorenenbusinessmodellenzullenveranderendoordeopkomstvandeplatformeconomie.Erzullennieuwevor-menvandienstverleningen(innovatie)beleidnodigzijn,ter-wijlbepaaldeberoepenenbedrijvenmogelijkzullenverdwij-nen.Dezeontwikkelingheefteenaanzienlijkeimpactopdeaardenomvangvandewerkgelegenheid(future of work) en daarbijhetrisicovandigitaletweedeling.Toekomstgerichtonderwijswordtsteedsbelangrijker.Erzijnookjuridischevraagstukken,bijvoorbeeldoverdeordeningvandemarktineensituatiewaarbijderollenvanproducentenconsumentnietlangerkunnenwordenonderscheiden.

Desamenlevingvraagtomeencontinuebeschikbaarheidvanonlinediensten.Eencyberaanvaldieeenbankonlineplatlegt,leidttotaanzienlijkeeconomischeschadeomdaterveelviahetinternetwordtverkochtengekocht.Metdedigi-taliseringvandesamenlevingneemtheteconomischbelangvancyberveiligheidtoeendaarmeewordtdebestrijdingvancybercriminaliteitookbelangrijker.Degroteafhankelijkheidvanhet‘kwetsbare’internetbrengtgevoelensvanonrustmetzichmee.Aandehandvanfundamenteelentoegepastonderzoekkanwordenbijgedragenaanhetbeheersenvandeveiligheidsrisico’sinhetcyberdomeinendemaatschap-pelijkeonrusthierover.

Uitdagingen SSH-bijdrage

Sam

en s

terk

er

35

Wetenschappelijke uitdagingen

NaastdevelemaatschappelijkeuitdagingenzijnerookwetenschapsinhoudelijkeredenenwaaromdeSSHgezamenlijkmeeronderzoekzoudenmoetendoenophetgebiedvandigi-talisering.Detoenemendedigitaliseringheeftnamelijkookveeluitdagingenvoordeweten-schap.Deverderinomvangtoenemendehoeveelheiddatabiedtnietalleenenormveelmogelijkheden,maarresulteertookinvragenoverbijvoorbeeldhetomgaanmet(big)dataenAIinSSH-onderzoekendaaraangerelateerdeaspectenzoalsprivacyendatastewardship.DaarnaastzijnerookwetenschapstheoretischeuitdagingenvoordeSSHopditgebied.Eenbelangrijkeuitdagingisbijvoorbeeldof,enzojahoeereenoverganggemaaktgaatwordenvantheorie-gestuurdnaardata-gedrevenonderzoek.OokdeimplicatieshiervanvoordevaliditeitiseenbelangrijkwetenschappelijkvraagstukvoordeSSH.Tabel2bevateenaantalvoorbeeldenvanwetenschappelijkeuitdagingenbinnenhetSSH-domeinophetgebiedvandigitalisering.

InhetSSH-veldleidtde‘dataficatie’vanhetonderzoekspro-cesertoedatklassieketheorie-gedrevenvragennaastmeerdata-gedrevenonderzoekkomentestaan.Datlevertdiversevragenopoverdewaardevanverschillendebenaderingen.

Tabel 2. Voorbeelden wetenschappelijke uitdagingen

Behoefteaanentoegangtotnieuweenoudedata.

BinnenhetSSH-veldbestaateengroeiendebehoefteaannieuwesoortendata,bv.overonlinegedrag.Ditvraagtomnieuwemethodesombv.socialemedia(nieuwedata)enookarchiefmateriaal(oudedata)teanalyseren.

Ethischeenjuridischevra-genrondombigdata,data-miningenAI.

InhetSSH-veldresulteertdetoenemendedigitaliseringinnieuwevragenoverhetomgaanmet(big)data(bv.privacyendatastewardship)evenalsethischeenjuridischevragenoverwelkedataverzameld,bewaardenbewerktmogenwor-den.

Koppelingvandatabestan-den.

Demogelijkheidomverschillendedatabestandentekoppe-lenen/ofteverrijken,levertnieuwekansenopvoorhetSSH-veld.Tegelijkertijdleidtditooktotmeeruitdagingenophetgebiedvandatamanagement(metoogvoorbv.privacy)enopenscience(metnadrukopdatadelenendemogelijkheidvanverificatie).

Rolvantheorie.

Uitdagingen SSH-Foci

Soc

ial S

cien

ces

and

Hu

man

itie

s

36

Randvoorwaarden: samenwerking en infrastructuur

ErzijntweeessentiëlerandvoorwaardenvoorhetSSH-domeinomexcellentonderzoektekunnendoennaardemaatschappelijkeenwetenschappelijkevraagstukkenvandedigitalesamenleving:samenwerkingenadequatedigitaleinfrastructurelevoorzieningen.

Erisinhetbijzondermeersamenwerkinggewensttussensocialewetenschappersengees-teswetenschappers.Dedigitaliseringsvraagstukkenzijnnamelijkdusdanigcomplex,datdezeeenmultidisciplinaireinvalshoekvereisen.HetrapportWaardevol Digitaliseren van het RathenauInstituut(2018)steltdatsamenwerkingtussendisciplineseenvoorwaardeisomtotadequateeninnovatieveoplossingentekomenvoordecomplexevraagstukkendiededigitaletransitiemetzichmeebrengt.Omdigitaleentechnologischeontwikkelingentedui-denenadequaatintepassenindesamenlevingisexpertisenodiginelkvakgebiedvandewetenschap,maarvooralooknauwesamenwerkingtussendisciplines.Gezamenlijkeontwik-kelingenuitwisselingvankennisiseenvoorwaardevoorhetbijdragenaanoplossingenvoormaatschappelijkeenwetenschappelijkevraagstukken.

DetweedeessentiëlerandvoorwaardevoorexcellentSSH-digitaliseringsonderzoekisdebeschikbaarheidvantoegankelijke,hoogwaardigedigitaleinfrastructurelevoorzieningen.Voortalvandoorbrakenindewetenschapisdeduurzamebeschikbaarheidvangeavan-ceerdefaciliteitenonontbeerlijkgeweest.Digitaleinfrastructuurspeelteensteedsbelangrij-kererolenvormtinveelgevallenhetfundamentvoorvooraanstaandonderzoek.Ditbetreftnietalleeninfrastructuurvoorhetverzamelenvandata,maarookinfrastructuurvoorhetopslaan,toegankelijkmaken,analyserenenkoppelenvandata.OntwikkelingenzoalshetInternetofThings,openscienceendegrotehoeveelhedentekst,foto’senvideo’svansoci-alemediaenonlinenieuwssitesstellenbovendiensteedsgrotereeisenaaninfrastructuren.Daarnaastvereisendezeinfrastructurenookprofessioneleondersteuning,bijvoorbeeldvandatabeheerderseninfrastructuurspecialisten.Daarbijhebbenookonderzoekerseengroei-endebehoefteaandigitaleondersteuningenexpertise.

SSH en digitalisering

MetdemiddelenvanhetministerievanOCWwordthetSSH-domeindemogelijkheidgebo-denomgeorganiseerdintespelenomdemaatschappelijkeenwetenschappelijkevraagstuk-kenvandedigitalesamenleving.DeSSHinNederlandzijnuitstekendvoorgesorteerdomgezamenlijkonderzoektedoenopditgebied.VanuitdeVSNUwordtalsamengewerktdooralleNederlandseuniversiteitenbinnenhetonderzoeksprogrammaDigitaleSamen- leving,waarindeSSHeencrucialerolspelen.InhetverlengdevandeNWAishetdoelvanditprogrammaomwereldwijdvooroptelopeninhetcreërenvangoedeaansluitingentussendigitaletechnologieendesamenleving.Metdestrategischekeuzevoorhetthemadigitalise-ringwordenookhetprofielendeconcurrentiepositievandeSSHnationaaleninternationaalverbetert.Doorhetversterkenvanhetonderzoekendeinfrastructuuropditgebiedkanerbovendiensuccesvollerwordengeparticipeerdininternationaleprojecten.Ookwordthier-meebijgedragenaandiverseandereprogramma’senagenda’s,zoalsdeKennis-enInnova-tieagenda2018-2021vandetopsectoren,diverseNWO-enHorizon2020-programma’s,deNederlandseDigitaliseringsstrategie,deNederlandseCybersecurityAgendaendeAgendaDigitaleOverheid(NLDIGIbeter).Daarnaastzalditookmogelijkhedenbiedenvooronderwijs,bijvoorbeelddoordevraagstukkenvandedigitalesamenlevingteadressereninonderwijs-programma’s.

Sam

en s

terk

er

37

SWOT-analyseUitdeinleidingblijktdatdedigitaliseringvandesamenlevingeensignificanteimpactheeftopdewetenschapenhetdagelijksleven.OmdemiddelenvanhetministerievanOCWopeenefficiëntewijzeintezettenvoordemeesturgentevraagstukken,iseenSWOT-analysevoordeSSHophetgebiedvandigitaliseringuitgevoerd.DeresultatenvandeSWOT-analysevormendebasisvandevoorgesteldedoelstellingenenmaatregelen(zievolgendehoofdstuk-ken).DeSWOT-analyseisopgesteldinoverlegmethetSSH-veldenopbasisvaneenexpli-cieteuitvraag.Tabel3bevateenbeknoptoverzichtvandeSWOT-analyse.

1. FinanciëlemiddelenvoorhetSSH- domeinzijnontoereikendomambitiesterealiserenophetgebiedvandigita-lisering.

2. Beperktebeschikbaarheidvanduur-zamefinancieringvoordigitaleSSH-infrastructuren.

3. Versnipperingvanexpertiseophetgebiedvandigitaliseringbijgebrekaanregieenscaling.

4. Beperktecarrièremogelijkhedenvoorwetenschappersmetinterdisciplinairedigitalisering-signatuur.

Tabel 3. SWOT-analyse: SSH en digitalisering

Sterktes Zwaktes

Kansen Bedreigingen

1. HetSSH-onderzoekm.b.t.digitaliseringisinternationaalvooraanstaand(sterkereputatie).

2. HetSSH-onderzoekm.b.t.digitaliseringisdiversenbreed(zowelfundamenteelalstoegepast).

3. HetSSH-onderzoekm.b.t.digitaliseringisvangrootbelangvoordesamenleving.

4. DeSSHzijnprominentvertegenwoordigdinhetnationaalinitiatiefDigitaleSamen-leving(VSNU).

5. Steedsmeervoorbeeldenvaninterdis-ciplinairesamenwerkingbinnendeSSHm.b.t.digitalisering.

1. GeenlandelijkdomeinspecifiekSSH-plat-formof-instituutophetgebiedvandigi-talisering(onderzoekeninfrastructuur).

2. Geenlandelijkevisieenonderzoeks- agendavanhetSSH-domeinophetgebiedvandigitalisering.

3. Versnipperingvanexpertiseenbeperktesamenwerkingophetgebiedvandigita-lisering(tussenuniversiteiteneninfra-structuren).

4. Beperkte(landelijke)digitaleSSH- infrastructuren.

5. NationaalinitiatiefDigitaleSamenleving(VSNU)beschiktoverbeperktemiddelen.

1. ToenemendebewustwordingdatSSH- inzichtencruciaalzijnvoortechnologi-scheinnovatiesenwetenschappelijkeenmaatschappelijkedigitaliseringsvraag-stukken.

2. Intoenemendemateregionale,nationaleeninternationaleinitiatieven,rapportenenagenda’sgerichtopdigitalisering.

3. MogelijkhedenvoormeersamenwerkingtussenSSH-disciplinesophetgebiedvandigitalisering.

4. InSSH-onderzoekmeerenbetergebruikmakenvandemogelijkhedenm.b.t.digi-taletechnieken,bigdataenAI.

Soc

ial S

cien

ces

and

Hu

man

itie

s

38

Sterktes

HetSSH-onderzoekinNederlandophetgebiedvandigitaliseringstaathoogaangeschrevenenisvaninternationaalvooraanstaandniveau.Ditonderzoekisbovendienbijzondergevari-eerd.Erwordtnietalleenonderzoekgedaannaardemaatschappelijkegevolgenvandigita-lisering,maarookfundamenteelonderzoeknaardewetenschapstheoretische,juridischeenethischeimplicatiesvandigitalisering.OokophetgebiedvaninfrastructuurheeftNederlandeenuitstekendepositie.DitblijktbijvoorbeelduithetfeitdatdeNederlandseuniversiteiteneenbelangrijkerolspeleninbijnaalleEuropeanResearchInfrastructureConsortia(ERIC’s)binnendeSSH,zoalsCESSDA,CLARIN,DARIAH,ESSenSHARE.VerderishetSSH-onder-zoekvangrootbelangvoordesamenleving,omdatditleidttotinzichtendiecruciaalzijnvoordebeschermingvanindividuenendesamenleving,maarooktotoptimalisatievandevoorde-lendiededigitalesamenlevingmetzichmeebrengt.DitblijktookuithetfeitdatdeSSHeenbelangrijkonderdeelzijnvanhetonderzoeksprogrammaDigitaleSamenleving(VSNU).DitonderzoeksprogrammaistevenseengoedvoorbeeldvandetoenemendeinterdisciplinairesamenwerkingbinnendeSSHophetgebiedvandigitalisering.

Zwaktes

HetSSH-domeinkentookeenaantaluitdagingenophetgebiedvandigitalisering.Debeschikbaarheidvantoegankelijke,duurzamedigitaleSSH-onderzoeksfaciliteitenisbijvoor-beeldonzekeromdatergeenlandelijkdomeinspecifiekplatformofinstituutisdatzichrichtophetgeheleSSH-domein.HierdoorisergeenadequatebodemdiealsbasiskandienenvoorhetcoördinerenenopbouwenvandigitaleinfrastructurelevoorzieningenbinnendeSSH.EendaarmeegerelateerdpuntvanaandachtisdateenlandelijkevisieenonderzoeksagendavandeSSHophetgebiedvandigitaliseringontbreekt.Ditiseenvandeoorzakenvandeversnipperdeexpertiseendebeperkte(landelijke)samenwerkingophetgebiedvandigitali-seringtussenzoweluniversiteitenalsinfrastructuren.TegelijkertijdisereensterkebehoefteaansamenwerkingomdeimpactenpositievandeSSHteoptimaliseren.BestaandedigitaleSSH-infrastructurenzijnvaakgerichtopeenbeperktaantaldisciplines,terwijlzevoorhetgeheleSSH-domeinrelevantkunnenzijn.Uiteraardisduurzamefinancieringeenbelangrijkaspecthierbij.OokvoorDigitaleSamenleving(VSNU)isditeenuitdagingomdatergeen specifiekgeoormerktbudgetisvoorditonderzoeksprogramma.

Kansen

Erzijnsteedsmeerregionale,nationaleeninternationaleinitiatievenenwetenschappelijkeinnovatie-enbeleidsagenda’sdiezichrichtenopdevraagstukkenvandedigitalesamen-leving.SignificantebijdragesvanuitdeSSHzijnhierbijgewenst.Demaatschappijiserzichsteedsmeervanbewustdathetvooreensuccesvolleimplementatievantechnischeinno-vaties,robotiseringendigitaliseringvandoorslaggevendbelangisdatervoldoendewordtgeïnvesteerdindeSSH-kant.DeSSHzijnuitermategeschiktomzoweltereflecterenop,alsookmedevormtegevenaanverantwoordedigitaliseringsprocessenendigitaleinfrastructu-ren.EenlandelijkdomeinspecifiekSSH-platformof-instituutdatonderzoeksactiviteitenen-infrastructuurophetgebiedvandigitaliseringcoördineert,biedtdemogelijkheidomade-quaathieropintespelen.VanwegehetmultidisciplinairkaraktervandevraagstukkeniserookbehoefteaanmeergrensoverschrijdendesamenwerkingtussenSSH-disciplinesenuni-versiteitenophetgebiedvanonderzoekeninfrastructuur.HierbijzoudendeSSHookmeerenbetergebruikkunnenmakenvandekansenvandigitaletechnieken,bigdataendemoge-lijkhedenvanAI.Daarmeeishetmogelijkomdatateverrijkenenzoeengroterebijdrageteleverenaanmaatschappelijkrelevanteonderzoeksvragen.

Bedreigingen

TegenovereengroeiendebehoefteaanSSH-digitaliseringsonderzoek-eninfrastructuurstaateenbeperktefinanciering.Erzijnteweinigbeschikbaremiddelenomdeveleuitdagingenenambitiesterealiseren.Dehogeaanvraagdrukwerktooknogbeperkend.Daarnaastwordtdecontinuïteitvanbestaandebasisfaciliteiten(zoalshetLISSpanel)bedreigddoordateen

Sam

en s

terk

er

39

duurzaamfinancieringsmodelontbreekt.SSH-infrastructurenbouwenvaakvoortop(digitale)longitudinaledatadievoortdurendwordenaangevuldengekoppeldendaarmeevormenzijhetfundamentvoorvooraanstaandonderzoek.Onzekerheidoverengebrekaanduurzamefinancieringvormenduseengrootrisico.Eenanderpuntvanaandachtiseenversnippe-ringvandedigitaliseringsexpertisedooronvoldoenderegieensamenwerking.TotslotisdebehoefteaanmeerinterdisciplinairSSH-digitaliseringsonderzoekonderhevigaanhetfeitdatwetenschappersmeteeninterdisciplinairesignatuurmeermoeitehebbenomhuncarrièreteontwikkelen.Nogaltijdoverheerstdevakgebiedsgerichteinstelling.Datmaakthetlastigmaaktominterdisciplinaironderzoekgefinancierdtekrijgenenbemoeilijktdesamenwerkingtussenonderzoekersvanverschillendedisciplines.

Doelstellingen en maatregelenDeSWOT-analyselaatziendaterveelknelpunten,kansenenuitdagingenzijnvoordeSSHophetgebiedvandigitaliseringsonderzoeken-infrastructuur.MethetdomeinbredeplanronddigitaleSSHwordthetSSH-domeindemogelijkheidomeenaantalvandezeknelpunten,kansenenuitdagingenteadresseren.InoverlegmethetSSH-veldisinditkadereenaantaldoelstellingenenmaatregelenopgestelddiehieraanmoetenbijdragen.

Doelstellingen

HethoofddoelvanhetdomeinbredeplanronddigitaleSSHishetversterkenvanhetonder-zoekendeinfrastructuurbinnenhetgeheleSSH-domeinophetgebiedvandigitalisering.

Hiertoezijndevolgendedoelstellingenopgesteld:

●VergrotenenversterkenvaninterdisciplinairSSH-onderzoeknaardigitaliseringenderelevantemaatschappelijkeenwetenschappelijkeontwikkelingenopditgebied.

●VersterkenvandigitaleinfrastructurelevoorzieningenbinnendeSSH,inclusiefderegiehierop.

●Vergrotenvaninterdisciplinairesamenwerkingtussendesocialewetenschappenengeesteswetenschappenophetgebiedvandigitaliseringsonderzoek-eninfra-structuur.

●WaarborgenvancontinuïteitvanlopendeinitiatievenbinnendeSSHophetgebiedvandigitaliseringsonderzoek-eninfrastructuur.

●VergrotenvanhetstrategischvermogenendeorganisatiegraadvandeSSHophetgebiedvandigitalisering.

●AantrekkenenbehoudenvanonderzoekstalentbinnendeSSHmet(interdiscipli-naire)expertiseophetgebiedvandigitalisering,inclusiefhetbiedenvankansenvoorinterdisciplinaireonderzoekers.

Soc

ial S

cien

ces

and

Hu

man

itie

s

40

Maatregelen

Omhethoofddoelendedoelstellingenterealiseren,wordendevolgendetweemaatregelenvoorgesteld:

●Oprichtenvaneenlandelijkplatformdatgerichtisophetopzetten,versterkenencoördinerenvandigitaleinfrastructurelevoorzieningenbinnenhetSSH-domein,inclusiefhetstimulerenenfaciliterenvansamenwerkingopnationaalniveau.

●OpzettenvaneenNWO-callvoorexcellent,vrij,nieuwsgierigheidsgedreveneninterdisciplinairSSH-onderzoeknaarmaatschappelijkeenwetenschappelijkedigi-taliseringsvraagstukken.

Indevolgendehoofdstukkenzijndezetweemaatregelennaderonderbouwdenuitgewerkt.

Digitale infrastructurele voorzieningenBinnenhetdomeinbredeplanronddigitaleSSHis€2miljoenperjaar(eerstegeldstroom)beschikbaargesteldvoorlandelijkeinfrastructurelevoorzieningenophetgebiedvandigitali-sering.ZoalseerderbeschrevenzalhiertoeéénlandelijkplatformwordenopgerichtvoorhetgeheleSSH-domeindatdiversetakenenverantwoordelijkhedenkrijgt,waaronderhettoe-kennenvanmiddelenaandigitaleinfrastructurelevoorzieningen.

Waarom een landelijk platform?

DeSWOT-analyselaatziendaterdiverseknelpunten,kansenenuitdagingenzijnvoordeSSHophetgebiedvandigitaleinfrastructurelevoorzieningen.HetopzettenvaneenlandelijkplatformwordtdoorhetSSH-veldgezienalseenpassendantwoordhierop.MomenteeliservoorhetSSH-domeingeensterke,bredebasiswaaropdigitaleinfrastructurelevoorzieningenkunnenwordengebouwd.HoewelODISSEIenCLARIAHals(voorgestelde)infrastructureleclusterfaciliteitenzijnopgenomenindeNationaleRoadmapvoorGrootschaligeWetenschap-pelijkeInfrastructuur,iserbinnenhetSSH-domeingeenstrategischelandelijkecoördinatievandergelijkefaciliteiten.Daarnaastwordtdecontinuïteitvanbestaandebasisfaciliteitenbedreigddoordateenduurzaamfinancieringsmodelontbreekt.HetplatformkaneenbijdrageleverenaanzoweldebasisvandigitaleinfrastructurelevoorzieningenalsdestrategischelandelijkecoördinatiehiervanbinnenhetSSH-domein.

Methetplatformontstaateengezamenlijk,landelijkinitiatiefdatgerichtisophetopzetten,versterkenencoördinerenvandigitaleinfrastructurelevoorzieningenbinnenhetSSH- domeinenophetstimulerenenfaciliterenvansamenwerking.Vanuitdezeoverkoepelendefunctiekanhetplatform(doorhetSSH-veldgedragen)strategischeplannenenkeuzesopnationaalniveaumaken.DitzalbijdragenaanhetvergrotenvanhetstrategischvermogenendeorganisatiegraadvandeSSHophetgebiedvandigitalisering.Daarnaastbiedtditdemogelijkheidomdemiddelenopeenverantwoordeenstrategischewijzetoetekennenaandigitaleinfrastructurelevoorzieningenendecontinuïteithiervantewaarborgen.Hetplat-formzalnadrukkelijkandere,meerprogrammerendetakenkrijgendandePermanenteCom-missievoorGrootschaligeWetenschappelijkeInfrastructuur(PC-GWI).DePC-GWIisvoorna-melijkgerichtophetfinancierenvangroteclusterfaciliteiten,terwijlhetplatformeenimpulszalgevenaandigitaleinfrastructurelevoorzieningenvoordeSSHdoorhetfinancierenvankleinereinitiatievenen(delenvan)bestaandevoorzieningen.HetplatformzaldusnietinallebehoeftenvanhetSSH-veldkunnenvoorzien.

Sam

en s

terk

er

41

Ookbiedthetplatformkansenomsamenwerkingsmogelijkhedentussendigitaleinfrastructu-rentesignalerenentestimuleren,zodatmassaenfocuswordtgecreëerd.Zoalswordtaan-bevoleninhetadviesrapportTopwetenschap vereist topinfrastructuurvandeICT-commissiedieisingestelddoordePC-GWI,zalhetplatformafstemmingensamenwerkingzoekenmetreedsbestaandenationaleinitiatievenzoalsDANS,NetherlandseScienceCenterenSURF.Dezeinitiatievenhebbenbelangrijkeaanvullendedoelenenfuncties,maarzijnnietbedoeldofinstaatomdeinfrastructurelebasisvoorzieningenvoordeSSHteplannenenteverzor-gen.Invergelijkingmetdezeinitiatievenkanhetplatformgemakkelijkervoorzieningenreali-serenencoördinerendierelevantengewenstzijnvoorhetSSH-veld.Dedigitaleinfrastruc-tuurwaarhetSSH-veldbehoefteaanheeft,isvaneenfundamentelerniveauengaatvoorafaanvraagstukkenronddocumentatie,archiveringofdeinzetvaninformaticaenhardware.Hetgaatomgeavanceerdemogelijkhedenomdatateverzamelen,tekoppelenenopeentoegankelijkemanierbeschikbaartestellen.

Opdracht landelijk platform

Hetlandelijkplatformkrijgtalsprimaireopdrachthetopzetten,versterkenencoördinerenvanbestaandeennieuwedigitaleinfrastructurelevoorzieningenbinnenhetSSH-domein,inclusiefhetstimulerenvansamenwerkingopditgebied.Daartoezalhetplatformenerzijdsmetideeënkomenvoornieuweinitiatievenendezeaandragenbijbestaandeinfrastructurenenanderzijdsbestaandeinfrastructurenvragenommetideeëntekomenvoornieuweinitia-tieven.Hetplatformzaldusaansluitingzoekenbijbestaandeinfrastructurenengeeneigeninitiatievenopzettendieconcurrerenmetbestaandevoorzieningen.Hetplatformisgerichtopeencombinatievancontinuïteitbiedenaanbestaandeinitiatievenenhetcreërenvaneenkweekvijvervoornieuweideeën.

Eentweedeopdrachtvoorhetlandelijkplatformishetopstellenvaneenkorte-eneenlan-getermijnstrategie.IndelangetermijnstrategiewordtdestipopdehorizongeschetstvoorhetSSH-domeinophetgebiedvandigitaleinfrastructurelevoorziening.DaarbijwordtondermeeringegaanopopdeuitdagingenvoorhetSSH-veldendegewenstesituatieoverzesjaar(naafloopvanhetdomeinplanSSH).

Soc

ial S

cien

ces

and

Hu

man

itie

s

42

Taken landelijk platform

Deopdrachtenaanhetlandelijkplatformleidentoteenaantalbijbehorendetaken:

●Ontwikkelenvaneenkorte-(inheteerstejaar)eneenlangetermijnstrategie(indeeerstedriejaar),waarbijrekeningwordtgehoudenmetideeënenwensenvoorbestaandeennieuwedigitaleinfrastructurelevoorzieningenbinnenhetSSH-do-mein.Indelangetermijnstrategiewordtookdegovernancevanhetplatformuitge-werkt.

●MiddelentoekennenaandigitaleinfrastructurelevoorzieningenbinnenhetSSH-veld.Hetkanhierbijgaanomzoweldeversterkingenopschalingvanbestaandeinitiatievenalshetopzettenvannieuweinitiatieven.

●ZorgdragenvoorsamenwerkingenafstemmingbinnenhetSSH-veldophetgebiedvandigitaleinfrastructurelevoorzieningen,zowelbijbestaandealsbijnieuweiniti-atieven.HetgaathierbijookomafstemmingmetonderandereDANS,NetherlandseScienceCenterenSURF.

HetlandelijkplatformdientsignificantewijzigingeninzijntakengedurendedelooptijdvanhetdomeinplanSSHaftestemmenmethetSSH-veldendeOCW-beoordelingscommissie.

Governance landelijk platform

InhetkadervandebelangrijkeroldiehetlandelijkplatformzalinnemenvoorhetSSH-veld,zalhetbestuurvanhetplatformenerzijdsbestaanuitvertegenwoordigersvandiverseSSH-disciplinesenanderzijdsuitvertegenwoordigersvanrelevante,reedsbestaande(digi-tale)infrastructuren.HetbestuurzalindeopstartfasebestaanuitdeledenvanhetSSH-be-raad,aangevuldmetdrienaderteselecterenvertegenwoordigersvanODISSEI,CLARIAHenHealth-RI.ODISSEIenCLARIAHzijnopditmomentdetweegrootstenetwerkenophetgebiedvandigitaleinfrastructuurinhetSSH-veld.Health-RIwordtbetrokkenomdatditeenvandeverwanteinitiatieveniswaarmeesamenwerkinggroeiendeisvanuitdigitaleSSH- infrastructuren,zoalsODISSEI.Deuitwerkingvandetoekomstigegovernancevanhetplat-formisonderdeelvandelangetermijnstrategie.Uiteindelijkzalhetplatformeenonafhankelijkbestuurkrijgen,metdaarinvertegenwoordigersvandeeerdergenoemdepartijen:SSH-be-raad,ODISSEI,CLARIAHenHealth-RI.

HetSSH-veldheeftvoorgesteldomhetplatformtelatenindalenbijéénuniversiteitendezehetpenvoerderschaptegeven.InoverlegmethetSSH-veldisgekozenvoordeErasmusUniversiteitRotterdam(EUR).Dezeuniversiteitzalhetplatformhostenenondersteunen.DeEURkrijgteenfinanciëletegemoetkomingvancirca€50duizendperjaarvoordeondersteu-ningencoördinatievandeplatformactiviteiten.Deuniversiteitlegtfinanciëleverantwoor-dinghieroverafaanhetplatform.

Sam

en s

terk

er

43

Inhoudelijk kader landelijk platform

InoverlegmethetSSH-veldiseeninhoudelijkkaderopgesteldvoorhetlandelijkplatform.Ditkaderbestaatuitvierpijlerswaarlangsideeënenwensenvoorbestaandeennieuwedigitaleinfrastructu-relevoorzieningenkunnenwordeningedeeld.Hetisuiteraardmogelijkdateeninitiatiefmeerderepijlersbeslaat.Daarbijkansamenwerkingplaatsvindenbinnenentussendezepijlers.Voorde langetermijnstrategievanhetplatformbiedendekaderseeninhoudelijkuitgangspunt.

Hetinhoudelijkkadervanhetlandelijkplatformzalbestaanuitdevolgendevierpijlers:

A. Dataverzameling:infrastructurenrondomhetverzamelenvandata.Metnamelongi-tudinaledataverzamelingisvanbelangvoordeSSH.EenvoorbeeldvandezepijlerishetLISSpanel(zietabel4).DaarnaastgaathetookominnovatievedataverzamelingennieuwegezamenlijkeinitiatievendietoegankelijkzijnvooralleSSH-disciplines.

B. Toegang tot materialen en data:adequatebewaarinfrastructurenvanmaterialenendatazijnvanbelangvoordeSSH.Bijvoorbeeldarchieven,toesprakenendeinhoudvansocialemedia.DaarbijishetbelangrijkdatdezematerialenendatabeschikbaarwordengesteldentoegankelijkzijnvoorhetSSH-veld.ODISSEIenCLARIAH(zietabel4)zijnactiefopditgebied.

C. Dataconnectiviteit:infrastructurenrondomhetkoppelenvandatabestanden.DitiseenbelangrijkelementvoorinnovatiefeninterdisciplinairSSH-onderzoek.Daarnaastgaathethierbijomhettoegankelijkmakenvanalgoritmenenhetdelenvandatastimulerenbinnenentussendisciplines.Eenvoorbeeldvaneendergelijkeinfrastruc-tuurisCLARIAH(zietabel4).EenandervoorbeeldisdeontwikkelingvandeODISSEIDataFacilitydoorhetCBSenSURF:eenvirtueleIT-omgevingvoordesocialeweten-schappenwaarindataveiligkanwordengekoppeldengeanalyseerdineenhighper-formancecomputing-omgeving.

D. Expertise hub voor datamanagement en stewardship in SSH:eenlandelijkevoorzie-ningdie-inafstemmingmetanderelandelijkeinfrastructuren-(expert)ondersteu-ningbiedtvoordeSSHophetgebiedvandatamanagementenstewardship.Hierbijgaathetookomexpertiseoverhetbeschikbaarstellenentoegankelijkmakenvandata.Meteendergelijkeexpertisehubwordtonderzoekersondersteuning,kennisenvaardighedenaangebodenopditgebied.Hierondervaltookdebeschikbaarheidvantrainingen,workshopsenbestpractices.

Soc

ial S

cien

ces

and

Hu

man

itie

s

44

Tabel 4. Beschrijving LISS panel, ODISSEI en CLARIAH

Infrastructuur Bedreigingen

LISSpanel HetLISSpanel(LanglopendeInternetStudiesvoordeSocialeWeten-schappen)ishetbelangrijksteonderdeelvanhetMESSproject(Measu-rementandExperimentationintheSocialSciences).Hetpanelbestaatuit5.000huishoudensen8.000personen,enisgebaseerdopeensteek-proefvanhuishoudens,getrokkendoorhetCentraalBureauvoordeStatistiek(CBS).HetwordtuitgevoerddoorCentERdataenbestaatsindsoktober2007.HetLISSpanelbiedtonderzoekersdemogelijkheidomhunvragenlijstendigitaalaftenemeninhetpanel.Dedataverkregenuitdezestudieswordengepubliceerdenkunnenookgebruiktwordendoorandereonderzoekers. www.website.lisspanel.nl

ODISSEI ODISSEI(OpenDataInfrastructureforSocialScienceandEconomicInnovations)iseeninfrastructuurvoordesocialewetenschappeninNederlandwaarindatawordtverzameld,gekoppeldenbeschikbaargesteldomvraagstukkenophetgebiedvanonderanderemigratie,werk-gelegenheid,veiligheidengezondheidvanuitverschillendedisciplinesteadresseren.ViaODISSEIkrijgenonderzoekerstoegangtotgrootschaligeenlongitudinaledataverzamelingendiegekoppeldzijnaanCBS-registra-ties.ODISSEIiseengezamenlijkinitiatiefvandeprojectleidersvangroot-schaligedataverzamelingen,hetCBS,SURFsara,CentERdataenNWO.DeEURisdepenvoerdervanODISSEI. www.odissei-data.nl

CLARIAH CommonLabResearchInfrastructurefortheArtsandHumanities(CLA-RIAH)iseengedistribueerdeonderzoeksinfrastructuurvoordesocialeengeesteswetenschappen.OnderzoekershebbenviadeCLARIAH-infra-structuurtoegangtotgroteverzamelingendigitaledatauitverschillendedisciplinesdieaanelkaargekoppeldzijnentotinnovatieveengebruiks-vriendelijkeapplicatiesvoordeverwerkingvandezedata.Zoweldedataalsdeapplicatieswordenduurzaambeheerd.HetCLARIAH-consortiumbestaatuitmeerdanveertigpartners:naastalleNederlandsegeestes-wetenschappelijkeonderzoeksinstellingenzijnookuniversiteitsbibliothe-ken,erfgoedinstellingen,publiekeorganisatiesenbedrijvenaangesloten.HuygensINGisdepenvoerdervanCLARIAH. www.clariah.nl

Ideeën en wensen SSH-veld voor digitale infrastructurele voorzieningen

ErhebbenmeerdereoverleggenplaatsgevondenmetstakeholdersuithetSSH-veldominputoptehalenvoorideeënenwensenvoordigitaleinfrastructurelevoorzieningen,zowelvoorbestaandealsvoornieuweinitiatieven.Daarnaastisereenexplicieteuitvraaggedaanomaanvullendeinputoptehalenbijdelandelijkedecanenoverleggen.HieruitblijktdaterbinnenhetSSH-veldveelsteunisvoorhetaansluitenbijenversterkenvanreedsbestaandeinitiatie-ven.Daarnaastzijnerdiverseideeënenwensenvoornieuwedigitaleinfrastructurelevoor-zieningendiegefinancierdkunnenwordenvanuitdemiddelenvanhetministerievanOCW.Dezeideeënenwensenzijnongeprioriteerdophoofdlijnenbeschrevenmetdevierpijlersvanhetlandelijkplatformalskaderzieinbijlage1.Hetgaathierslechtsomvoorbeelden.Uitein-delijkzalhetlandelijkplatformbeslissenwelkeinitiatievenwordengefinancierd.

Sam

en s

terk

er

45

LISS panel

OpbasisvandeconsultatiesvanhetSSH-veldblijktdathetwaarborgenencontinuerenvanhetLISSpanelalseenhoofdprioriteitwordtgezien.HetLISSpanel,datlongitudinaalwaar-nemingsonderzoekcombineertmet(survey-)experimenten,wordtalseenzeerwenselijkonderdeelgezienvandeinfrastructurelebasisvoorzieningenvoordeSSH.HetLISSpanelkentechterfinanciëleuitdagingendoordateenduurzaamfinancieringsmodelontbreekt.InoverlegmethetSSH-veldisdaarombeslotendathetLISSpaneleenstructurelefinancieringkrijgtvancirca€400duizendperjaar.Daarbijzalaan(eendeelvan)deSSH-faculteitenomcofinancieringwordengevraagd.HiermeewordtingezetopdeverstevigingvandebasisendeverdereuitbouwvanhetLISSpanel,zodatdetoekomstvandezeinfrastructuurwordtgewaarborgd.

Procedure financiering initiatieven

Zoalseerderbeschreven,zalervanuitdemiddelenvanhetministerievanOCWjaarlijks €2miljoen(eerstegeldstroom)wordeningezetvoorlandelijkeinfrastructurelevoorzienin-genophetgebiedvandigitalisering.HetlandelijkplatformzalverantwoordelijkzijnvoorhettoekennenvanmiddelenaandigitaleinfrastructurelevoorzieningenbinnenhetSSH-domein.Hetkanhierbijgaanomzoweldeversterkingenopschalingvanbestaandeinitiatievenalshetopzettenvannieuweinitiatieven.NaaftrekvandestructurelefinancieringvoorhetLISSpanel(circa€400duizendperjaar)endemiddelenvoordeondersteuningvanhetlandelijkplatform(circa€50duizend)iserongeveer€1,55miljoenperjaarbeschikbaarvoordefinan-cieringvandigitaleinfrastructurelevoorzieningen.Dezemiddelenkunnengebruiktwordenvoorzoweldeincidentelealsdestructurelefinancieringvandigitaleinfrastructurelevoor-zieningen.Hiermeewordenzoweldesocialewetenschappenalsdegeesteswetenschappenbediend.Erzullentweesubsidierondeskomen(omdedriejaar).Inbeiderondeskunnenaan-vragenwordeningediendvoordefinancieringvandigitaleinfrastructurelevoorzieningen.Deverderedetailsvandesubsidierondeszullendoorhetlandelijkplatformwordenuitgewerkt.

Voorwaarden

Inlijnmetdeeerderbeschrevenopdracht,isereenaantalvoorwaardenwaaraanideeënvoordigitaleinfrastructurelevoorzieningenmoetenvoldoen.Ongeachtofhetgaatomdeverster-kingvanbestaandeinitiatievenofhetopzettenvannieuweinitiatieven,zalhetlandelijkplat-formdevolgendevoorwaardeninachtnemenbijdebeoordelingvanaanvragen:

●Nationaalbelang:initiatievenmoetentoegankelijkenrelevantzijnvoormeerderedisciplinesenuniversiteiten.

●Strategisch:initiatievenmoetenaansluitenbijdelangetermijnstrategiedieopge-steldzalwordendoorhetlandelijkplatform.

●Langetermijn:initiatievendienenvoorlangeretermijnopgezetteworden.Hethoeftechternietperdefinitietegaanomstructureleinitiatieven.

●SamenwerkingSSenH:voorkeurwordtgegevenaaninitiatievenwaarbijzoweldesocialewetenschappenalsgeesteswetenschappenbetrokkenzijn.

Soc

ial S

cien

ces

and

Hu

man

itie

s

46

Beoordeling van landelijk platform

Debeoordelingvandeactiviteitenvanhetlandelijkplatformzalgeschiedendoordebeoor-delingscommissiediedoorhetministerievanOCWisingesteld.Erzaleenbeoordelingplaats-vindennadrieennazesjaar.Indezebeoordelingzalgeëvalueerdwordeninhoeverredeacti-viteitenvanhetplatformhebbenbijgedragenaandedoelstellingenvanhetdomeinbredeplanronddigitaleSSH.Daarnaastbeoordeeltdecommissiedekwaliteitvandeinitiatievenwaar-aanmiddelenzijntoegekendentoetstzeofdezeaansluitenophetdomeinbeeld.Deevaluatienadriejaariseentussentijdseevaluatie.Indiendecommissienadelaatstebeoordeling(nazesjaar)vanoordeelisdatdeplannensuccesvolzijngeïmplementeerd,zullendemiddelenstructureelbeschikbaarblijven.Decommissiezaldaarbijookevaluerenofhetlandelijkplat-formnognoodzakelijkisenadviserenoverdewijzewaaropdemiddelenindetoekomstviadeeerstegeldstroomwordeningezet.

Interdisciplinair SSH-digitaliserings-onderzoekDetweedemaatregelvanhetdomein-breedplanronddigitaleSSHishetopzettenvaneenNWO-callvoorhetfinancierenvanexcellent,vrij,nieuwsgierigheidsgedreveneninterdis-ciplinairSSH-onderzoeknaarmaatschappelijkeenwetenschappelijkedigitaliseringsvraag-stukken.De€2miljoenperjaar(20%)dieviaNWOdienttelopen,wordthiervooringezet.NWOgaateencallopzettenvoorhetincompetitieuitkerenvandezemiddelen.Dithoofdstukbevateenbeschrijvingenaankondigingvandezecallophoofdlijnen.

Waarom een NWO-call voor interdisciplinair SSH-digitaliserings- onderzoek?

UitdeSWOT-analyseendegesprekkenmethetSSH-veldblijktdaterbehoefteisaanhetvergrotenenversterkenvaninterdisciplinairSSH-onderzoekophetgebiedvandigitalisering.ViadeNWO-callwordtdezebehoeftegeadresseerdenwordthetSSH-domeindemoge-lijkheidgebodenintespelenopeendeelvandemaatschappelijkeenwetenschappelijkevraagstukkenvandedigitalesamenleving.Decallzalruimtebiedenvoorzowelfundamenteelalstoegepastonderzoekopditgebied.Metdecallwordttevenshetprofielendeconcurren-tiepositievanhetSSH-domeinversterktendemaatschappelijkeimpactvandeSSHverdergeoptimaliseerd.Deonderzoeksresultatenkunnenbijvoorbeeldgebruiktwordenvoordeversterkingvandedigitaleweerbaarheidvandesamenlevingendeoptimalisatievandigitaletechnologieën.DaarnaastbiedtdecallhetSSH-velddekansommeerenbetergebruiktemakenvandetoenemendemogelijkhedendiedigitaletechnieken,bigdataenAIbieden.

Viadecallwordtookingespeeldopdeerkendenoodzaakenkansenvoorhetbevorderenvansamenwerkingtussensocialewetenschappenengeesteswetenschappers.Uitzoweldeinlei-dingalsdeSWOT-analyseblijktdatsamenwerkingtussendisciplineseenrandvoorwaardeisomtotadequateeninnovatieveoplossingentekomenvoordecomplexevraagstukkenvandedigitalesamenleving.Samenwerkingtussensocialewetenschappenengeestesweten-schappersisdaaromeenvereisteindecall.Metdezevoorwaardewordtooktegemoetgeko-menaandemotie-Bruinsovervoldoendeaandachtvoordegeesteswetenschappen.VerderwordtermetdecallingespeeldopdebehoefteomkansentebiedenaanonderzoekstalentbinnendeSSHmetinterdisciplinaireexpertiseophetgebiedvandigitalisering.OokwordtermetdecalleenindirectebijdragegeleverdaandiverseroutesvandeNWAendeonder-zoekslijnenvanhetonderzoeksprogrammaDigitaleSamenleving(VSNU).Totslotzalditookmogelijkhedenbiedenvooronderwijs,bijvoorbeelddooronderzoeksresultatentegebruikeninonderwijsprogramma’s.

Sam

en s

terk

er

47

NWO-call

MomenteeliseendomeinbredeCallforProposals‘OpenCompetitievoorDigitaliseringSSH’invoorbereiding.Erzaleensubsidie-instrumentronddigitaliseringindeSSHwordeninge-richt.Indecember2018zalhetNWO-domeinbestuurSocialeenGeesteswetenschappen(SGW)hiervooreenuitgewerktvoorstelCallforProposalsontvangen,waarinonderanderenaderwordtingegaanopwelktypeonderzoekgefinancierdkanworden,wiekanindienen,enophetaantevragenbudget,hetbeoordelingsprocesenhettijdspad.

De uitgangspunten en hoofdlijnen van de NWO-call zijn als volgt:

fErzaleenapartsubsidie-instrumentwordenopgezetdatnaastdeOpenCompetitieSGWendePromotiesindeGeesteswetenschappeneenplaatszalkrijgenindeSGWOpenOnderzoeksruimte.

fHetbudgetzalwordeningezetvoortweesubsidierondes,watinhoudtdaterperronde €6miljoenbeschikbaaris.

fDecallszullenwordenuitgezetin2019(jaar1)en2021(jaar3),ditvanwegedelooptijdvanhetdomeinplan(2019-2024).

fDecallgeefteenzeerkorteaanduidingvanhetterrein‘digitalisering’,metnamevoorwatbetrefthetonderzoekdatwordtuitgesloten(bijvoorbeeldgeendigitaliseringvanarchieven).

fDetefinancierenprojectenzijnaltijdgerichtopsamenwerkingvanonderzoekersindesocialeendegeesteswetenschappen.Daaromvragentweeonderzoekersgezamenlijkhetprojectaan:eenonderzoekerdiegepromoveerdenwerkzaamisinhetHumanities-veldeneenonderzoekerdiegepromoveerdenwerkzaamisinhetSocialSciences-veld.Dezetweeaanvragerszijnwerkzaamaan(tweevan)de52SSH-faculteiteninNederland;éénvanhentreedtopalshoofdaanvrager,deanderismede-aanvrager.OnderzoekersuitandereveldenenonderzoekersdiewerkzaamzijninhetSSH-veldmaarnietzijnaangesteldaanéénvande52SSH-faculteitenkunnengeenhoofd-ofmede-aanvragerzijn,maarkunnenweldeel-nemenaanhetonderzoeksteam/consortium.

fVoorhetaanvragenvanbudgetzalgebruikwordengemaaktvandegeharmoniseerdeNWO-financieringsmodules.Inbeginselzullenzoveelmogelijkmodules(personeel,materi-eel)wordenopengesteld.Hetaantevragenbudgetzalmaximaal€750duizendzijn.

fDeintedienenprojectenhebbenvoordeeersterondeeenlooptijdvanmaximaalvierjaar.

fUitgaandevaneenbudgetvan€6miljoenperrondeenaanvragenvaneengemiddeldeomvangvan€500duizend,kunnenmaximaal12aanvragenwordengehonoreerd.Bijeenhonoreringspercentagevan30procentzoudenercirca35tot40uitgewerkteaanvragenzijn.Omdatermeeraanvragenwordenverwachtenomdeaanvraaglasttebeperken,zalgewerktwordenmetkortevooraanmeldingen.

fDeuitgewerkteaanvragenwordeninbeginselnietaanreferentenvoorgelegd,omeenspoedigebesluitvormingtebereiken.Deaanvragersvanalleuitgewerktevoorstellenwor-denuitgenodigdvooreeninterview.

fWanneereenonderzoekereenvooraanmeldingindientdiewordtafgewezen,staathethemofhaarvrijomaansluitendeenaanvraagintedienenindeOpenCompetitieSGW.EenonderzoekerdieeenuitgewerkteaanvraagindientbijdeOpenCompetitievoorDigita-liseringSSHkannietindienenvoordeOpenCompetitieSGW,vanwegededaargeldendeindieningsbeperkingen.

fDeaanvragenzullenwordenbeoordeelddooreenSGW-bredebeoordelingscommissie,waarbijhetvoornemenisomindezecommissieeenlink(personeleunie)metdeOCW-

Soc

ial S

cien

ces

and

Hu

man

itie

s

48

Indicatief tijdspad

November2018 DeCallforProposalswordtuitgewerkt

December2018 HetNWO-domeinbestuurSGWbesluitoverdeCallforProposals

Januari2019 HetministerievanOCWbesluitoverhetdomeinplanSSH;deCallforProposalswordtgepubliceerd

Maart-april2019 Deadlinevandevooraanmeldingen

(Begin)juni2019 Besluitoverdevooraanmeldingen

(Eind)September2019 Deadlinevoordeuitgewerkteaanvragen

November2019 Interviews

December2019 Besluitoverhonorering

NB.Dittijdspadisuitdrukkelijkondervoorbehoud;erkunnennogbijstellingen/wijzigingenplaatsvinden.

beoordelingscommissietemaken.De(internationale)beoordelingscommissiebestaatuitvoldoendepersonenomdeinterviewstekunnenafnemen.DecommissieiseenadequateafspiegelingvandedisciplinairesamenstellingvanSGW,ruimtvoldoendeplaatsinvoordeskundigenophetterreinvandigitaliseringenisevenwichtigwatbetreftman/vrouw- verhoudingenspreidingoveruniversiteiten.

fDebeoordelingscriteriavandeOpenCompetitiewordengevolgd,aangepastmetcriteriavoorsamenwerkingendigitalisering.

fHetNWO-domeinbestuurSGWishetbesluitnemendorgaan.

Sam

en s

terk

er

49

DezebijlagebevateenoverzichtvanideeënenwensenvanhetSSH-veldvoornieuwedigi-taleinfrastructurelevoorzieningen.Dezevoorbeeldenzijnongeprioriteerdophoofdlijnenbeschrevenmetdevierpijlersvanhetlandelijkplatformalskader.Hetgaathierslechtsomvoorbeelden.Uiteindelijkzalhetlandelijkplatformbeslissenwelkeinitiatievenworden gefinancierd.

A. Dataverzameling

●Verplaatsbare,geïntegreerdeonderzoekslaboratiametVirtualReality/3Dtechniek,enmogelijkhedenvoorbijvoorbeeldvisualisatiesenspreker-herkenning.

●M3(Molecuul,mensenmaatschappij),zoalsopgenomenindeKNAW-Agendagroot-schaligeonderzoeksfaciliteiten(2016):eeninterdisciplinairedata-infrastructuurvoorpopulatieonderzoeknaardeeffectenvangenomicsopdesamenlevingendefeedbackvancultuurensamenlevingopdeexpressievanhetNederlandsegenoom.

B. Toegang tot materialen

●BetereontsluitingentoegankelijkheidvandatavanhetCBSvooruniversiteiten,inclusiefdemogelijkheidvooruniversiteitenomsamenmethetCBSsurveysteont-wikkelenzodatheteenvoudigerwordtomdegewensteprimairedatateverzamelen.EenanderegerelateerdegewenstevernieuwingisommethetCBStijdreeksenteontwikkelendiebeschikbaarkomenvoordeonderzoeksgemeenschap.

●ODISSEIcontinuerenenversterken.Kapitaliserenopdezevoorzieningwordtgezienalseengoedenlogischvervolg(inplaatsvankijkennaareennieuwevoorzieningopditgebied).VanuitODISSEIiserookeengroeiendesamenwerkingmetHealth-RI.

●Bewaarinfrastructuurenzoekinterfacesvoordatabasesophetvlakvanerfgoedenophetvlakvantaal-enspraakpathologieentaalvariatie.Hierondervaltookdebehoefteaantoegangtot(openbare)datasets,instrumentenenmethoden(algorit-mes).CLARIAHisactiefopditgebied.

●DigitaliseringvanhistorischereeksenendatabinnenalleSSH-disciplines.

●Eenneuropsychologischedatabase(bv.datavanhersenscansofgedragsvragen-lijsten)dietoegankelijkisvooronderzoekersencliniciomonderzoektedoen,zodatdiagnosesenbehandelingenkunnenwordengeoptimaliseerd.

●EenpubliekeonlinedatabankdienationalerechtspraakuitEU-landenbevatwaaringrensoverschrijdendethema’saandeordekomen,zodatrechtspraakuitanderelan-dentoegankelijkwordt.

Bijlage Ideeën en wensen digitale infrastructurele voorzieningen

Soc

ial S

cien

ces

and

Hu

man

itie

s

50

C. Dataconnectiviteit

●CLARIAHcontinuerenenversterken.CLARIAHheeftrecentfinancieringvanNWOontvangen,maarerzijnnogdiverseopenstaandebehoeftesenmogelijkheden.Bij-voorbeeldhetuitbreidenvanhetaantalSSH-partnersen-disciplines.

●Verbindingenleggentusseninfrastructuren,bijvoorbeeldtussenODISSEIenCLA-RIAH.Voorbeeldenzijnhistorischonderzoek(deHistorischeSteekproefNederland(HSN)),linguïstisch(analysesvanspraakviainterviews)ennetwerkanalyses.

●Faciliteitenomgelijksoortigepsychologischeenpedagogischeexperimenten,diedoorgaansafzonderlijkinlokalesettingswordenuitgevoerd,tekoppelenomdebetrouwbaarheidengeldigheidvanresultatentevergroten.

D. Expertise hub voor datamanagement en stewardship in SSH

●Eenlandelijkevoorzieningdie(expert)ondersteuningbiedtbijdeopslag,archivering,beheerenanalysevan(big)dataenhetbeheervaninfrastructuurzoalscomputersendatabanken.SURFenhetNetherlandseScienceCenterzijnactiefopditgebied.

●Eeninfrastructuur(ofplatform)diehetmogelijkmaaktomjuridischetekstenteanalyserenmetnaturallanguageprocessingtechnieken.Ditisnodigvoordeontwik-kelingvancomputationeleanalysetechniekeninderechtsgeleerdheid.HetNether-landseScienceCenterisactiefopditgebied.

●Digitaleinfrastructuurdieookvoorhetonderwijsmeersamenwerkingmogelijkmaakt,bijvoorbeelddoorglobal sourcing vancursussenenhetgezamenlijkdigitaalaanbiedenvanonderwijs.

Sam

en s

terk

er

51

Soc

ial S

cien

ces

and

Hu

man

itie

s

52

Sam

en s

terk

er

53

Sectorplan Rechtsgeleerdheid:

Samenwerking en vernieuwing

Soc

ial S

cien

ces

and

Hu

man

itie

s

54

InhoudSectorplan Rechtsgeleerdheid

Hetbelangvanderechtswetenschap 55

Ontwikkelingeninderechtswetenschap 55

Ontwikkelingenaandejuridischefaculteiten 57

Onderzoek 57

Onderwijs 58

Personeel 58

SWOT-analyseenspeerpunten 60

Speerpunt1Vergrotenenversterkenvandeaanwasvanjongeonderzoekers 63

Onderzoeksmasterenhonoursmastertoeleveranciers 63

Onderzoekscapaciteitvoorjongeonderzoekers 64

Keyperformanceindicators 64

Speerpunt2EmpiricalLegalStudies 65

KeyPerformanceIndicators 66

Speerpunt3DigitalLegalStudies 67

Digitaljusticeendigitaleinfrastructuur 67

Digitaletransformatie:Privacy,gegevensbescherming,meningsvorming

encybersecurity 68

KeyPermanceIndicators 69

Speerpunt4Conflictoplossendeinstituties 69

Hetprobleemvoorkomenden-oplossendvermogenvande

bestuurlijkeinstituties 70

Hetprobleemvoorkomenden-oplossendvermogenvanderechtspraak 71

Keyperformanceindicators 72

Speerpunt5Transformatievewerkingvanglobaliseringinhetrecht 72

Transformatievanlegitimiteit:democratie,rechtsstaaten

verantwoordelijkheid 73

Verplaatsingvandebehartigingvanpubliekebelangennaarandereactoren 74

Effectieverechtsbescherming 75

Keyperformanceindicators 76

Speerpunt6Herijkingvanpubliekebelangeninprivateverhoudingen 77

Nieuweuitdagingen 77

KeyPerformanceIndicators 79

Implementatie,budgetenbeoordeling 80

Sam

en s

terk

er

55

Het belang van de rechtswetenschap

‘Ubiiudiciadeficiunt,incipitbellum’luidtdespreukophetgebouwvandeHogeRaadaanhetKorteVoorhoutinDenHaag.ZeisontleendaanHugodeGrootenbetekent,vrijvertaald:‘wanneerderechtspraakfaalt,begintdeoorlog’.Hetrechtbiedtnaastinstrumentenombestuurlijkeffectieftekunnenopereren,ookbelangrijkewaarborgentegenwillekeurenmachtsmisbruik.DezewaarborgenzijnbijvoorbeelddeindeGrondwetvastgelegdeTriasPoliticaenindeverdragenvastgelegdemensenrechten.

Wetgeving,rechtspraakenrechtshandhavingzijninNederlandvanzeerhoogniveau.NederlandscoorthoogopdeRuleofLaw1 IndexvanhetWorldJusticeProject,datjaarlijksonderzoeklaatverrichtennaardematewaarinlandenzichconformerenaandeRuleofLaw.Hetonderzoekomvat113landenwereldwijd.Nederlandstaatsinds2016opdevijfdeplaatsindezeindex,naDenemarken,Noorwegen,FinlandenZweden.Dehogekwaliteitvanhetrechtssysteemisvangrotebetekenisvoorhetwelzijnvanburgers.ZoalsindeelAvanditrapportalisgesteld,hangtdematevanhetwelbevindenvandeburgersvaneenlandsterksamenmeteensterkedemocratischerechtsstaat,dekwaliteitvanhetopenbaarbestuurendeindividuelevrijheiddieburgerservaren.2Nederlandbehoortinternationaaltotdelandenwaarvandeburgershethoogsteniveauvanwelbevindenervaren.3Maareengoedfunctionerendrechtssysteemisookzeerbelangrijkvoordewelvaartineenland.UitonderzoekvanVanVelthoven4blijktdeeconomischewaardevaneengoedgeorganiseerdejuridischeinfrastructuur.Beschermingvanprivateeigendomsrechtentegenderdenentegenoverdestaatenhetfunctionerenvanderechtspraakdrageninhogematebijaandeverschilleninwelvaarttussenlanden.

Hetrechtisechtergeenrustigbezit.Digitalisering,globaliseringenveranderingenindesocialeeneconomischeverhoudingennopensteedstotheroverwegenenbijstellenvanjuridischeinstrumentenenwaarborgen.Hetophoogniveauhoudenvanhetbestaandestelselkanalleenbijdegratievaneenhoogontwikkelderechtswetenschap.Daarvoorzijnsterkejuridischefaculteiten,dieuitstekenderechtswetenschappersafleveren,onontbeerlijk.Inlandendiegeensterkontwikkelderechtswetenschapkennen,zoalsbijvoorbeelddevoormaligeSovjet-republiekenensommigeOostbloklanden,ishetbijzondermoeilijkgeblekenomeenopensamenlevingeneensoliderechtsstaattotstandtebrengenentebehouden.

Ontwikkelingen in de rechtswetenschapInhetuniversitairebestelisderechtswetenschapzichaanhetherpositionerentenopzichtevandeanderedisciplines.Desterkeoriëntatieoptekstinterpretatieendeontwikkelingvannormatievekadersvoorwetgevingenrechtspraakblijftbelangrijk.Erzijnechterontwikkelingeninwetenschapenmaatschappijdievragenomeenheroriëntatie.Detoenemendebehoeftevandeoverheidaanrelevanteinformatieoverdesamenlevingalsbasisvoorevidencebasedbeleidsbeslissingenisdaareenvoorbeeldvan.Ookmaatschappelijkeontwikkelingenbeïnvloedenderechtswetenschap,waaronderdesteedsverdertoenemendedigitalisering,deverdergaandedemocratisering,deeffectenvantoenemendeinternationaliseringenglobaliseringendenadrukopreguleringviademarktinplaatsvandoordeoverheid.

1 https://worldjusticeproject.org2 Veenhoven, R. (2015). Informed pursuit of happiness: What we should know, do know and can get to

know. Journal of Happiness Studies, 16 (4) 1035-1071. 3 Helliwell, J., Layard, R., & Sachs, J. (2018). World Happiness Report 2018. New York: Sustainable

Development Solutions Network. 4 Van Velthoven, B.C. (2014). De waarde van de juridische infrastructuur voor de Nederlandse economie.

Den Haag: Raad voor de Rechtspraak.

Soc

ial S

cien

ces

and

Hu

man

itie

s

56

Naastdoctrinaironderzoekneemtdebehoefteaanempirischjuridischonderzoektoe.Hetinzichtgroeitdatenerzijdsjuridischeanalysesmedegebaseerddienentezijnopempirischmateriaalenanderzijdsdatjuridischevraagstukkenmedebepalenddienentezijnvoorempirischonderzoek.Vooreeneffectievewet-enregelgevingishetvangrootbelangdatdeeffectenvanhetuitgezettebeleidwordengemetenengetoetst.Ookinderechtspraakisveelmeerbehoefteaanempirischinzichtindeeffectiviteitenefficiëntievanderechterlijkeorganisatie.Dittypeonderzoekvraagtechteromkennisenonderzoekvaardighedenwaaroverjuridischonderzoekersoverhetalgemeennietbeschikken.Ditsoortonderzoekwordtveelaluitgevoerddoorwetenschappersmeteeneconomischeofsociaalwetenschappelijkeachtergrond.Dezewetenschappersslagenerechternietaltijdindevanuitjuridischoogpuntjuistevragentestellenenhunonderzoeksresultatentevertalennaarconcretejuridischestappen.OmhierinbetertekunnenvoorzienishetELS-initiatief(EmpiricalLegalStudies)ontwikkeld.Ditwordtnietalleengesteunddoorvertegenwoordigersvandekerndisciplinesvanderechtswetenschap,maarookdoorbelangrijkerepresentantenvanderechtspraktijk,waaronderledenvandeHogeRaad.

Dedigitaliseringvandesamenlevingisindeafgelopenjarenineenstroomversnellinggekomenenheeftingrijpendegevolgenvoorzowelderechtswetenschapalsderechtspraktijk.Digitaliseringmoetinditverbandbreedwordenverstaan:hetomvatzoweldeopkomstvannieuwetechnologieën,alsdeontwikkelingvanonderzoeksmethodengerichtopdeveiligeanalysevandataindejuridischepraktijkeninhetonderzoek.Doordezeontwikkelingenkunnenfundamenteleaspectenvanhetrechtssysteem,zoalsbijvoorbeeldzorgvuldigebesluitvorming,onderdrukkomentestaan.Devraagisofenhoehetrechtinstaatisomdigitaliseringtefaciliterenopeenzodanigewijzedatdepubliekeenprivatebelangenindesamenlevinggewaarborgdblijven.

Deverwachtingenoverhetconflictoplossendvermogenvanderechtsstatelijkeinstitutieszijnhoog.Deburgersverwachteneffectieveensnelleoplossingenvoorgroteennieuwemaatschappelijkeproblemen.Daarvoorwordteensteedsgroterberoepgedaanopderechtspraak.Daarstaattegenoverdatonderdebevolkinghetideeleeftdatoverheidsinstitutieshunvoelingmetdesamenlevingkwijtzijn.Discussiesomtrentvertrouwenindeoverheid,hetpolitieapparaatenderechterlijkemachtgetuigendaarvan.Devraagishoedeslagkrachtvandeinstitutiesverbeterdkanwordenomhungezagineenpolariserendesamenlevingtebehouden.

Globaliseringbiedtburgerstoegangtotproductenendienstendieineennationalestaatondenkbaarwaren,maarhetheeftooknadeligegevolgenindesfeervaneconomie,milieuenmigratie.Globaliseringgaatgepaardmeteenverschuivingvaneffectievemachtnaarprivateensemipubliekeactorendiezichvergaandonttrekkenaandetraditionelenationaleeninternationalerechtssystemen.Elkvandezeverschijnselendwingttotaanpassingvandezetraditionelerechtssystemen.HoewelindeafgelopendecenniainNederlandveeljuridischonderzoekisverrichtnaardeverschillendeaspectenvanglobaliseringblijktdeadaptatievanrechtssystemeneenuiterstingewikkeldprocestezijnenliggeneropditgebiednogveelonbeantwoordevragen.

Onderinvloedvanhetneoliberaledenkenwordtveelnadrukgelegdopordeningviamarktmechanismen.Nietvoorafgegevenalgemenepubliekeregels,maarbijzondere,privaatontwikkeldearrangementenzoudenbeteraansluitenbijconceptenvanautonomieenindividualiteiteneffectieverenefficiënterzijn.Daarbijrijstdevraaghoepubliekebelangenindezesteedsverderprivatiserendeverhoudingenbeschermdmoetenofkunnenworden.

Medeonderinvloedvandeeerdergenoemde‘vermarkting’isverruimingvanexpertiseseenaandachtspuntgeworden.Devraagnaareenbredere,multidisciplinairopgeleidejurist,de T-shaped Lawyer,isdoorhetafnemendveldprominentopdeagendagezet.Ditsteltdefaculteitenvoordeuitdagingomenerzijdsvoldoendeaandachttebestedenaanhetpositieverechtendedaaraantengrondslagliggendebeginselenensystemen(metoogophetcivieleffect).Anderzijdssteltditfaculteitenvoordeuitdagingomeniginzichtinmethodeeninhoudvananderedisciplinesbijtebrengen.

Sam

en s

terk

er

57

Hetvoorgaandemaaktduidelijkdateenstrategischeheroriëntatievanderechtswetenschapaandeordeis.Deveranderingenindewetenschappelijkeenmaatschappelijkecontextnopenhiertoe.Veelnationaleeninternationaleconferentiesgetuigenhiervan.Erisgerichteaandachtvoormultidisciplinairesamenwerkingenvoorreflectieopdejuridischemethodologie.Erwordtsamengewerktmetenlaatzichdoormaatschappelijkepartnersadviserenovervoorhetonderzoekrelevanteontwikkelingen.Derechtswetenschapbezintzichopderolencompetentiesvandejuridischprofessional.

Ontwikkelingen aan de juridische faculteitenMomenteelwordtderechtswetenschapbeoefendaantienNederlandseuniversiteiten:ErasmusUniversiteitRotterdam(EUR);MaastrichtUniversity(UM);OpenUniversiteit(OU);RadboudUniversiteitNijmegen(RU);RijksuniversiteitGroningen(RUG);TilburgUniversity(TiU);UniversiteitLeiden(UL);UniversiteitUtrecht(UU);UniversiteitvanAmsterdam(UvA)enVrijeUniversiteit(VU).RechtsgeleerdheidisopalleuniversiteitenondergebrachtineenafzonderlijkefaculteitmetuitzonderingvanUtrecht,waarRechtsgeleerdheideenvandedriedepartementenisbinnendefaculteitRecht,Economie,Bestuur&Organisatie,envandeOpenUniversiteitwaarRechtsgeleerdheiddeeluitmaaktvandefaculteitCultuur-enRechtswetenschappen.Gemakshalvewordtinhetvervolggesprokenvanfaculteiten.

Onderzoek

Juridischonderzoekissterkprobleemgestuurd.Hetbegintmetietswatalsprobleemwordtervaren,doordeonderzoeker,deonderzoekgroep,ofde‘samenleving’.Erisdaarbijsteedsmeersprakevanmethoden-pluralisme,variërendvanklassiek-juridischtotmulti-,inter-oftransdisciplinair.Hetonderzoekkenteenbreedpaletaanpublicatievormen.Vangerefereerdewetenschappelijkeartikelen,vakpublicaties,populariserendestukken,handboekenvoorhetonderwijsen/ofderechtspraktijk,monografieëntotadviesrapporten,preadviezenenblogs.DerechtswetenschapwerktnietmetlandelijkerkendetijdschriftenlijstenendaarbijpassendeA,B,C-rankings,maarfaculteitenwerkenwelmetlijstenvantoptijdschriftenpassendbijspecifiekesubdisciplines,zoalsinternationaalrecht,Europeesrecht,rechtsfilosofie,rechtsinformatica,mensenrechtenencriminologie5.

Dediversiteitindeonderzoeksprogrammeringisgroot.Sommigefaculteitenduidenzichzelfaanalseenonderzoekscentrum,anderendoendatniet.Inelkgevalzijnervaakdiverseonderzoekinstitutenaandefaculteitenverbonden.Naastdeonderzoeksprogramma’svaninstitutenzijnerdoorgaansseparateonderzoekprogramma’svaneenofmeer‘vakgroepen’.Somszijnerdanooknogdoordeuniversiteitvastgestelde–faculteitoverschrijdende–profilerings-offocusgebieden.Hetbeeldwordtnogmeerdiversdoordatwetenschappersdeelnemenaannationaleeninternationalesamenwerkingsverbanden,zoalsbijvoorbeelddeonderzoekschoolIusCommune,waarindejuridischefaculteitenvanMaastricht,UvA,UtrechtendeKULeuvenparticiperen.Zoisersprakevaneenbreedscalaaanonderzoekprogramma’s.In2016-2017heeftdelandelijkevisitatievanhetrechtswetenschappelijkonderzoekplaatsgevonden.Debeoordelingenvanalleonderzoeksprogramma’svariërenvangoedtotexcellent6.

In2015verscheenhetKNAW-adviesRuimte voor ongebonden onderzoek. Signalen uit de Nederlandse wetenschap,eenvervolgophetin2013verschenenKNAW-adviesEffecten van universitaire profilering en topsectorenbeleid op de wetenschap in Nederland.Inhetadviesvan2013werdondermeerdezorggeuitdatsommigegebiedenvande

5 Zie pagina 15 voor de citatie-impact van rechten en crimonologie. 6 Van Genugten, W. (2017). Aanhaken waar het kan, eigen(zinnig)heid waar gepast. Ontwikkelingen in de

Rechtswetenschap en de visitatie ervan.

Soc

ial S

cien

ces

and

Hu

man

itie

s

58

wetenschappelijkekaartzoudenkunnenverdwijnen,danwelonvoldoenderuimtezoudenkrijgenomonderzoekenonderwijsvangoedekwaliteitteleverentengevolgevanhetwetenschaps-eninnovatiebeleiddatdoordeoverheidwasingezet.Inhetadviesrapportvan2015concludeertdedoordeKNAWingesteldeadviescommissiedaterweinigofgeenechtewittevlekkenzijn,indezinvanvakgebiedendietenonrechtezijnverdwenenofopkortetermijnzullenverdwijnen.Decommissieheeftweleenaantalgebiedeninkaartgebracht,diealsgevolgvanhethuidigebeleidindekneldreigentekomenendaaromextraaandachtbehoeven.Decommissiespreektnietvan‘wittevlekken’,maarvan‘signaalgebieden’.Signaalgebiedenkomeninallewetenschapsgebiedenvoor,maarnijpendisondermeerdesituatiebijNederlandsrecht.Alsredenendaarvoorwordendesterkeafhankelijkheidvanstudentenaantallen,degeringetweedegeldstroomenbeperktederdegeldstroomgenoemd.

Onderwijs

Juridischefaculteitenzijnstudentrijkefaculteiten.Indeafgelopentienjaarfluctueerdehetaantalingeschrevenstudententussende26.000en28.000.Jaarlijksstromencirca5.000studentendebachelorin.DaarmeeishetHOOP-gebied‘Recht’jaarlijksgoedvoorruim10procentvandestudenten.Deverhoudingtussenvrouwelijkeenmannelijkestudentenisongeveer60/40procent.7

NaastdegrootsteopleidingNederlandsRechtbiedenenkelefaculteitenbachelor-enmasteropleidingenFiscaalRecht,NotarieelRechtenCriminologieaan.DemeestefaculteitenbiedendaarnaastEngelstaligeopleidingenaandiezichprimairophetEuropeseofinternationalerechtrichten.Hetaanbodvanmasteropleidingenen-programma’s/tracksbestaatuit190programma’s.Deprofessionelemasteropleidingenzijneenjarig.Eenaantalfaculteitenbiedtdaarnaasttweejarigeonderzoeksmastersaan.In2017-2018vonddeaccreditatievanhetrechtsgeleerdeonderwijsplaats.Hetaccreditatieproceswordtinmaart2019afgerond.Devoortekenenvooreengoedeuitkomstzijngunstig.

Personeel

Allefaculteitenstrevennaareendiversesamenstellingvanhunpersoneelsbestand,waarbijdiversiteitwordtgeduidals–ondermeer–gender,leeftijdenetniciteit.

HetgemiddeldeaandeelvrouwelijkemedewerkersindetotaleWP-bezettingvarieertvanfaculteittotfaculteittussende40en53procent.8Naarmatevrouwenverderdoorstromenbinnendewetenschappelijkecarrièrelijnneemthunaandeelaf.Aanveelfaculteitenbedraagthetpercentagevrouwelijkewerknemersindefunctievandocentofuniversitairdocent/onderzoeker(UD)tussende50totwel65procent.Hetaantalvrouwelijkehooglerarenblijftechterachterenvarieertvan19tot35procent.Omdezeredenstellendefaculteitenzichzelfalsdoeldatdekomendezesjaartenminste50procentvandenieuwehooglerarenvrouwzalzijnendathetlandelijkeaandeelvrouwelijkehooglerarenzalstijgenmetminimaal5procent(van28in2018tot33procentin2024).

Zoeenvoudigalsdecijfermatigeonderbouwingvanhetthema‘gender’is,zoingewikkeldligthetvooranderethema’sonderdebredenoemer‘inclusiviteit’.De(migratie-)herkomstvanhetwetenschappelijkpersoneelwordtnietgeregistreerd.Defaculteitenvindendeinzetvanmedewerkersmeteenmigratieachtergronden/ofanderecultuurechterwelheelbelangrijk.Hetbelangvanrolmodelleninzowelonderwijsalsonderzoekisgroot;decreativiteit,vitaliteitenkwaliteitvanonderwijsenonderzoekzijngebaatbijeendiversesamenstellingvangroepen.Vanwegedeafwezigheidvanbetrouwbaredataishetnieteenvoudigscherpetargetsteformuleren,maardejuridischefaculteitengaaneeninspanningsverplichtingaanomeenmeerdiversesamenstellingvanhetpersoneelsbestandtebevorderen.Zijzullenhuncommitmentvastleggeninhunselectie-enwaarderingsbeleid.

7 VSNU/CBS, 1cijferHO2017 (Selectie: soort inschrijving HO-1). 8 Opgave Juridische faculteiten, oktober 2018.

Sam

en s

terk

er

59

Inallefaculteitenwordtdewerkdrukalshoogtottehoogervaren.Veelgenoemdeoorzakenzijnderegel-,administratie-encontroledrukinonderwijsendeaanvraagdrukinonderzoek.Ookdeonderwijslastiszwaar,destaf-studentratio’svooronderwijsvariërenvan1:30tot1:47studenten.Daarnaastleidenveeltijdelijkecontractentotonzekerheidenontevredenheidbijmedewerkersenleggendezeextradrukopdezittendestafom–telkensopnieuw–nieuwecollega’sintewerken.

Opallejuridischefaculteitenbestaangrotezorgenoverdeaanwasvanjongeonderzoekers.Indeeerstegeldstroomkunnensteedsmindermiddelenwordenvrijgemaaktvoorpromovendienpromotietrajectendurenrelatieflang.Degemiddeldepromotieduuroverdelaatste10jaarligtvoorderechtswetenschapop68maanden.Delaatstepaarjaariseenlichtdalendetrendzichtbaar.Invergelijkingmetdeanderesocialewetenschappenendegeesteswetenschappen(Economie:56;G&M:62enT&C65)presteertderechtswetenschaphetminstgoed.

Gemiddelde promotieduur in maanden, VSNU, naar HOOP-gebied en jaar van promotie

DeafhankelijkheidvanexternefinanciersalsNWOenERCblijfteenvoortdurendebronvanzorg.Succesindetweedegeldstroomiserslechtsinbescheidenmateenisvrijonevenwich-tigverdeeldoverdeverschillenderechtsgebieden.Totophedenparticiperengeenrechtswe-tenschappersingehonoreerdeZwaartekrachtprogramma’s.

2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

LAND 61 61 61 62 59 60 64 63 58 61

NATU 61 62 62 62 61 62 61 60 57 58

TECH 55 58 57 58 58 57 58 58 60 60

GEZO 61 61 61 62 62 63 63 63 60 62

ECON 56 57 58 54 56 56 54 55 58 58

RECH 66 70 69 72 69 69 68 67 66 64

G&M 61 60 63 64 60 62 63 63 62 62

T&C 63 67 65 64 71 64 66 64 64 63

Tot. 59 60 60 61 60 60 61 61 60 60

Indejaren2014totenmet2018zijnintotaal25Veni’s,7Vidi’sen2Vici’stoegekendbinnenhetvakgebiedRecht.Deonderzoeksgebiedenwaarindesubsidieszijntoege-kendzijnmetnamemeerinternationaalgeoriënteerdesubdisciplines,zoals:(interna-tionaal)strafrecht,internationaalenEuropeesrecht,mensenrechten,criminologieenrechtstheorie.InhetzelfdetijdsbestekzijnachtERCStartingGrantsendrieERCCon-solidatorsverworvenophetgebiedvaninternationaalbelastingrecht,informatierecht,internationaalhandelsrecht,rechtstheorieencriminologie.

Soc

ial S

cien

ces

and

Hu

man

itie

s

60

Devreesbestaatdatderechtswetenschapoptermijnonvoldoendeinstaatisomgekwalificeerdeonderzoe-kersaantetrekkenomdekwaliteitvanhetrechts-wetenschappelijkeonder-zoekenonderwijsoppeiltehouden.VooralvoordekerngebiedenvanhetNeder-landsrecht–privaatrecht,staats-enbestuursrecht,strafrechtenfiscaalrecht-wordthetsteedsmoeilijkergepromoveerdekandidatenteinteresserenineencarri-èreindewetenschap.Vaca-turesvoorUD’sprivaatrecht,strafrecht,staatsrecht,bestuursrechteverenmeestalweinigreactiesop.InhetFiscaalrechtkunnenomvangrijkevacaturesvaaknietwordenvervuld.Metenigeregelmaatwordenvacaturesteruggetrokken,wordtgekozenvoordetijdelijkeoplos-singvanniet-gepromoveerdedocentenengewachtophetafrondenvanhetproefschriftvaneengeschiktekandidaatdievervolgensalsUDaandeslagkan.Gestelduiteraarddatdepromovendus/beoogdUDkiestvoordewetenschapennietvooreencarrièrebuitendeacademie.Deaantrekkingskrachtvandearbeidsmarktisgrotervoorjuristendanvoorjongeonderzoekersinaanpalendedisciplines(metuitzonderingvanEconomie).9

SWOT-analyse en speerpunten

DeRaadvanDecanenissindsaugustusintotaalviermaalbijelkaargekomenenheeftbovenstaandeontwikkelingeninhetrechteninderechtswetenschapinextensobesproken.Deraadzieteenbelangrijkerolweggelegdvoorderechtswetenschapomeennationaaleninternationaalleidendebijdrageteleverenaandeversterkingvanderechtsstaat.Deraadheefteenaantalurgentevragengeïdentificeerddielevenindesamenlevingalsgevolgvandetoegenomendigitalisering,hetprobleemoplossendvermogenvandejuridischeinstituties,deglobaliseringinhetrechtendepubliekebelangeninprivateverhoudingen.Zehechtengrootbelangaandekrachtvanhundoctrinaireonderzoek,maaronderkennenookdenood-zaakvanempirischjuridischonderzoek,zowelvoordewetenschapalsvoorderechtspraktijk,waarzenauwebandenmeeonderhouden.Zewillendaargraagininvesteren.Omditdaad-werkelijkoptekunnenpakken,ishetwelvangrootbelangdatdewetenschappelijkeonder-zoeksbasissubstantieelwordtversterkt,wantdesectorRechtheefteenserieusprobleemmetdefinancieringvanzijnonderzoekscapaciteitenmethetaantrekkenvanjongeonder-zoekers.Dewerkdrukalsgevolgvandegrotestudentenaantallendievankwalitatiefgoedonderwijs-gevoeddooronderzoek-moetenwordenvoorzien,blijfteendoorlopendpuntvanzorg.Hetbelangvandiversiteitindesamenstellingvanhetpersoneelsbestandonderschrij-vendedecanenvolledig,maarzeconstaterenookdaterophetgebiedvangenderenetnici-teitnoghetnodigetewinnenis.EensamenvattingvandebevindingenvandedecanenistezieninbijgaandeSWOT-analyse.

9 Van Scherrenburg, M., Van der Werff, S & Zwetsloot, J. (2018). Grote verschillen in arbeidsmarktpositie academici. Amsterdam: SEO. Zie ook www.seo.nl/expertise/studie-werk.

10 Advocatie Magazine (2018). De stand van de Advocatuur en het Notariaat. Zie: www.advocatie.nl/stand-van-de-advocatuur-en-het-notariaat-2018-feiten-cijfers-en-leesvoer.. 11 Academici op de arbeidsmarkt. Rapport Aansluiting arbeidsmarkt. VSNU-rapport (2016). Academici op de arbeidsmarkt. Rapport aansluiting arbeidsmarkt. Den Haag: VSNU.

Hetbrutomaandsalarisvaneeneerstejaarsadvo-caat-stagiairbijgerenommeerdeadvocatenkantorenalsHouthoffofCMSbedraagtrespectievelijk€3.594en€3.352tegeneenbrutomaandsalarisvaneeneerstejaarspromovendusvan€2.266.Eenvierde-jaarsstagiairverdienteenbrutomaandbedragbijgenoemdekantorenvanrespectievelijk€4.882en€5.093.10Afgezienvanditsoortsalarissenvoortalent-vollejongeafgestudeerdenblijktuitarbeidsmarkt-onderzoekvandeVSNUdathetgemiddeldebrutomaandsalarisvaneenWO-afgestudeerdeanderhalfjaarnaafstuderen€2.865bedraagt .11Datbedragligtnogsteedssubstantieelhogerdanwateenuniversi-teithaarpromovendikanbieden.

Sam

en s

terk

er

61

SWOT van de sector

Sterktes

1.Derechtswetenschapisvaneminentbelangvoorhetbehoudvaneenhoog-waardigedemocratischerechtsstaat,endaarmeeindirectookvoorhetwelzijnenvoordewelvaartvandeNederlandsebur-ger.

2.Hetrechtswetenschappelijkonderzoekenonderwijsisgoedtotexcellent.

3.Debandenmetmaatschappelijkepartnerszijnvanoudshernauw,deaansluitingmetendeimpactophetjuridischeveldisgoed.

4.Desamenwerkingtussendejuridischefaculteitenisgoedontwikkeld.

Kansen

1.Urgentemaatschappelijkevraagstukkenophetgebiedvandigitalisering,globali-sering,balanstussenpubliekenprivaat-recht,gezageneffectiviteitvaninstitu-ties,vragenomoplossingen.

2.Inderechtswetenschapisereenstevigebasisinhetdoctrinaireonderzoek,maarookiserveelervaringmetengerichtebelangstellingvoormeermulti-eninter-disciplinairesamenwerking.

3.Focusenmassainhetonderzoekbevordertefficiencyeneffectiviteitvanonderzoek.

Zwaktes

1.Deaanwasvanjongeonderzoekersstaatzwaaronderdrukdoorgebrekaaneerstegeldstroomfinancieringendoordecon-currentievanhetafnemendveld.

2.Deaanwasvanjongeonderzoekersindetweedegeldstroomisgeringdoordelageslagingskans.

3.Deonderzoekscapaciteitvoorjongeonderzoekersiskleindooronvoldoendeeerstegeldstroommiddelenendooreentegroteonderwijslast.

4.Derechtswetenschappershebbenonvol-doendeknowhowophetgebiedvanempirisch-juridischonderzoek,terwijldebehoefteaanevidence based law in wetenschapenmaatschappijgroeit.

5.Erzijnteweinigvrouwelijkehoogleraren.Ookzijnerweinigmedewerkersmeteenmigratie-achtergrondinallefunctiecate-gorieën.

Bedreigingen

1.Degeringeomvangvandeonderzoeksca-paciteitmaakthetonmogelijksterkintezettenopexternefinancieringsbronnenvoorjongeonderzoekers.

2.Hetverslechterdeimagovandeacademi-schecarrièredoortijdelijkheidvanaan-stellingenentoegenomenwerk-enpres-tatiedrukleidttoteentoenemendgebrekaangepromoveerdestafleden.

3.Gebrekaangepromoveerdenbetekenteenbedreigingvandeonderwijskwaliteitenzetdevoordeacademieonlosmakelijkeverbindingtussenonderzoekenonderwijszwaaronderdruk.

Dedecanenhebbendemogelijkheidvanhetadresserenvandezethema’sineensectorplanRechtsgeleerdheidmetbeidehandenaangegrepeneninonderlingeafstemmingzevenspeer-puntengedefinieerdwaarinhunfaculteiteninverschillendesamenstellingendekomendezesjaarzulleninvesteren.

Soc

ial S

cien

ces

and

Hu

man

itie

s

62

DeRaadvanDecanenisvanmeningdathijmetdezespeerpunteneenkrachtigeimpulszalgevenaandeversterkingvanderechtstaatendaarmeeaandeconcurrentiekrachtvanNederland,zowelinnationaalalsinternationaalperspectief.Eennadereuitwerkingvandespeerpuntenvolgthierna.

RUG UvA VU EUR UL UU TiU RU OU UM

Aanwasjongeonderzoekers ● ● ● ● ● ● ● ● ● ●

Diversiteit ● ● ● ● ● ● ● ● ● ●

EmpiricalLegalStudies ● ● ● ● ●

DigitalLegalStudies ● ● ● ●

Conflictoplossendeinstituties ● ● ●

Transformatievewerkingvan globaliseringinhetrecht ● ● ● ●

Herijkingvanpubliekebelangen inprivateverhoudingen ● ●

ErissprakevantweesectordoorsnijdendeHR-speerpuntenwaaraanelkefaculteitgrootbelanghechtenwaaraandefaculteitenallemaalzullenmeewerken.Heteerstespeerpuntis:‘Vergrotenenversterkenvandeaanwasvanjongeonderzoekers’.Hettweedespeerpuntis:‘Diversiteit/Inclusiviteit’endanmetnamededoorstromingvanvrouwelijkewetenschappersnaardehoogstefunctiecategorieënendevertegenwoordigingvanwetenschappersmeteenmigratieachtergrondinallefunctiecategorieën.Debeoogdetargetsvooreenbetereverte-genwoordigingvandezegroepenbinnendewetenschappelijkestafwordenverdisconteerdbinnendeanderespeerpunten.Daarnaasthebbendedecanenéénmethodologischeenvierthematischespeerpuntengedefinieerd:

●EmpiricalLegalStudies

●DigitalLegalStudies

●Conflictoplossendeinstituties

●Transformatievewerkingvanglobaliseringinhetrecht

●Herijkingvanpubliekebelangeninprivateverhoudingen.

Dezespeerpuntenzijnvoordehelesectorvanbelang,maarconcentratieentaakverdelingzaldeeffectiviteitvaninzetvanonderzoekcapaciteitversterken.Naastdeeerdergenoemdegezamenlijkespeerpunten‘Aanwasvanjongeonderzoekers’en‘Diversiteit’hebbendedeca-nenopbasisvanhuneigenfacultairestrategieenexpertiseeenkeuzegemaaktvoormaxi-maaltweespeerpuntenendezeinsamenspraakmetelkaarnaderuitgewerkttenbehoevevanditsectorplan.Deverdelingvandespeerpuntenoverdefaculteitenisopgenomeninonderstaandetabel.

Keuzes voor speerpunten

Sam

en s

terk

er

63

Speerpunt 1 Vergroten en versterken van de aanwas van jonge onderzoekersDemogelijkhedenompromovendiindeeerstegeldstroomaantestellenzijninallefaculteitenafgenomen.Hetbeleidisersteedsmeeropgerichtomviadetweedeenderdegeldstroomdeaanwasvanjongeonderzoekerstevergroten.Aandezewerkwijzeklevenvoor-ennadelen.Hetaangaanvandecompetitiemetanderewetenschappers,ookinternationaal,isleerzaamenbevordertdekanseninsubsidietrajectenindelatereloopbaan.Samenwerkingmetpartijenindemaatschappijisnuttigenbeïnvloedtdeimpactvanhetverrichteonderzoekpositief.Dekansopsuccesindeverschillendeprogramma’svoorpersoonlijkesubsidiesisechterredelijkongewis.Weliswaarscoortderechtswetenschapinvergelijkingmetanderesocialeengees-teswetenschappennietveelslechter,maardeoverallpercentagesvansuccesvolleaanvragenzijnlaag.Dewelgehonoreerdeaanvragenliggenvaaknietophetterreinvandekerngebiedenvanhetrechtwatdrukzetopcrucialejuridischeonderzoeksterreinenenophetfeitdatjongewetenschappersdiedesubsidieshebbenverworvenveelalvaninternationaleherkomstzijn.DevraagrijstookofervoldoendepromovendimeteenNederlandstaligeachtergrondzijnmetoogopdoorstromingnaarhogerefunctiesbinnendeacademieenmethetoogophetdocerenaanNederlandstaligeopleidingenmethetcivieleffect.DezelfdevraagkangesteldwordenoverdeuitstroomnaarhetafnemendvelddatgezienhetbelangvanhetNederlandsrechtnietzomaarkaninternationaliseren.Ineenaantalvakgebieden,zoalsbijvoorbeeldondernemingsrechtoffiscaalrecht,staatdeinstroomineenpromotietrajectenindeUD-faseonderzwaredrukdoordesterkconcurrerendearbeidsmarktdievaakaantrekkelijkere–materiëleenimmateriële-arbeidsvoorwaardenkanbiedendanuniversiteiten.

Behalvedeinstroomzijnookdelangedoorlooptijdvanpromotietrajecten(gemiddeld6812 maanden)endeuitval(rendementna6jaarligtrondde48procent13)eenbronvanzorg.Depromotiecultuurvanpromoverenopomvangrijkemonografieënkandaarmededebetaanzijn,maarookdeselectievankandidaten,dekwaliteitvandePhD-opleiding,eentegroteonderwijslastendebegeleidingdoorpromotoreszijnmogelijkeoorzaken.

Onderzoeksmaster en honoursmaster toeleveranciers

Erzijndriegoedlopendeonderzoeksmasters(UU,RUG,RU)diekunnenbogenopgoedetotexcellenteevaluaties.Dejuridischefaculteitenzijnvanmeningdatdoorstromingvanuitdeonderzoeksmasterseenmogelijkeoplossingkanbiedenvoorzoweldeinstroomineenpro-motietrajectalshetrendementervan.Destudentenvandezemastershebbenintrinsiekebelangstellingvoorhetverrichtenvanonderzoekenhebbeninhunopleidingervaringopge-daanmetonderzoeksdesignen-methodologie.Specifiekaandachtspuntdaarbijisdatjuris-tenvaakmeergerichtzijnopderechtspraktijkdanoponderzoekendatdeinstroominenuitstroomvanuitdezeprogramma’sthansnietvoldoendeisomeenhogeredoorstroomnaardePhD-opleidingtegenereren.Deuitstroomuitdeonderzoeksmastersiszeerlaagmeteengemiddeldevancircadertigafgestudeerdenperjaarindelaatstevijfjaar14.Voordegroeivanvooronderzoekgoedvoorbereideafgestudeerdenmoetdanookwordeningezetopeensub-stantiëleinstroomenuitstroomvanstudentenuitdeonderzoeksmasters.

Nietallegoedebachelorstudentenmeteengerichteonderzoeksbelangstellingkiezenechtervooreenonderzoeksmaster.Zoisereennietonbelangrijkegroepuitstekendestudentendieeenoftweeprofessionelemastersvolgenofvooreenhonourstrajectbinneneenmasterkiezen.Metdeextra’svanhethonourstrajectkunnenzijeveneensgoedzijntoegerustvooreenpromotietraject.Voordeversterkingvanhetonderzoekskaraktervanhonourstrajectenishetwelnoodzakelijkdaterextraruimtewordtgemaaktvoormethodischevraagstukkenenvoordemasterthesis.

12 Zie de tabel op pagina 57. 13 VSNU, Jaaropgaven werknemerpromovendi t/m 2015, Instroom en rendement, HOOP-gebied Recht. 14 Opgave Juridische faculteiten, oktober 2018.

Soc

ial S

cien

ces

and

Hu

man

itie

s

64

InditverbandisdeontwikkelingvaneentweejarigeT-shaped Honoursmastermeteenuitgebreidonder-deelonderzoekenonderzoeksmethodologieenmetinhoudelijkeaansluitingopdespeerpuntenvanditsectorplaneenbuitengewoonbelangrijkemogelijk-heidomeengrotereinstroomindePhD-trajectentegenereren.

DejuridischefaculteitenhebbenhetvoornemenéénlandelijketweejarigeT-shaped Honoursmaster (werktitel)teontwikkelenenzullendaarvooreenberoepdoenopdemogelijkheidvanhetverkrijgenvanvrijstellingvandemacrodoelmatigheidstoets,zoalsvastgelegdinartikel9vandenieuweRegelingMacrodoelmatigheid2018.

Onderzoekscapaciteit voor jonge onderzoekers

Naafrondingvandepromotiebestaanopvrijwelallefaculteitenruimemogelijkhedenomdoortestromennaardefunctievanuniversitairdocent/onderzoeker(UD).Deomvangvandeonderzoekscomponentindetaakstellingenisinveelfaculteitenechterzobeperkt(gemid-deldrondde30%metuitschietersnaarbenedentot20%ennaarboventot38%)dathetvoorstartendeUD’szeermoeilijkiseenmooieonderzoekportefeuilleoptebouwenbinneneenredelijketermijn.Ditisongunstig,zowelvoorhetcarrièreperspectiefvandeindividuelewetenschappers,alsvoordeconcurrentiekrachtvanfaculteitendiesteedsafhankelijkerwordenvantweedeenderdegeldstroomonderzoekfondsenoplandelijkenEuropeesniveau.Hetcreërenvanpostpromotieplaatsenmoeteenoplossingbiedenvoorhetvergrotenvandeonderzoekscapaciteitvoorjongeonderzoekers.

Key performance indicators

●Concentrerenvanviertotvijfonderzoeksmastersoplandelijkniveau,elkmeteenduidelijkonderscheidendprofiel.

●Genererenvaneenstabieleinstroomvantwintigstudentenperonderzoeksmas-terperjaarenverhogenvandeuitstroomnaarvijftigafgestudeerden(nadriejaar)entachtigafgestudeerden(nazesjaar).

●Versterkenvanhetonderzoeksprofielvandebestaandehonoursmastertrajectenengenererenvaneenuitstroomuitdezeprogramma’svantwintigafgestudeer-denperjaar.

●Vergrotenvanhetlandelijkeaantaleerstegeldstroompromotieplaatsenmetveertigplaatsen.

●Terugdringenvandemedianeverblijfsduurpereerstegeldstroompromotietra-jectvanthans68maandennaar62maandenna3jaaren56maandenna6jaar.

●Creërenvandertigpostpromotieplaatsenmeteenlooptijdvandrietotvijfjaar(taakstellingenmetminimaal50%onderzoek)tenbatevanhetindienenvander-tigVeni-aanvragen.

Sam

en s

terk

er

65

Speerpunt 2 Empirical Legal Studies Vanoudsherbestudereneninterpreterenrechtswetenschappersjuridischebronnen.Detechniekdiehetmogelijkmaaktmeteenredelijkegraadvanaannemelijkheidtevoorspellenhoeeenanderejuristverdragen,wettenenrechterlijkeuitsprakenzaltoepasseneninterpre-terenwordtdoctrinaireanalysegenoemd.Zowelindewetenschapalsindepraktijkverrich-tenjuristendoctrinaireanalyse,zebestuderendeoverwegingendietengrondslagliggenaanwetgeving,vergelijken(somsoverlandsgrenzenheen)wettenenuitsprakenvanrechtersenbezienofrechtsbeginselen(ofgevolgtrekkingenaangaandebepaaldeleerstukken)kunnenwordengeformuleerddievoordeverdererechtsvormingvanbelangzijn.Intoenemendematewordtdedoctrinairemethodeaangevuldmetanderemethoden,waaronderdeempi-rische,enwordtookdesamenwerkingmetanderewetenschappen,waaronderdesocialewetenschappenendegeesteswetenschappenopgezocht.

Alszichnieuwemaatschappelijkeverschijnselenvoordoen,moetrechtwordengevormd.Bijdierechtsvormingheeftdedoctrineondermeerbehoefteaanempirischeonderbouwing.InNederlandwordtechtervrijwelgeensystematischonderwijsgegevenaanjuristeninempi-rieenempirischemethoden.Totophedenzijnhetdanvooralookonderzoekersmeteensociaalwetenschappelijkeachtergronddieempirischemethodenhanterenomhetrechttebestuderenentevoeden.Probleemisdatdezeonderzoekersernietaltijdinslagendevanuitjuridischoogpuntjuistevra-gentestellenenhunonder-zoeksresultatentevertalennaarconcretejuridischestappen.Dejuristenzoudenduszelfmeeraanhetroermoetenstaan.Eenanderaandachtspuntisdatresul-tatenvanempirischonder-zoekslechtsbeperkttotderechtspraktijkdoordringen.Bedrijfsjuristen,rechtersenadvocatenvindenempirischjuridischonderzoekwelvanbelangvoorhetgoedfuncti-onerenvanderechtspraktijk.Praktijkjuristenmissenech-tervaakdekennisomonder-zoeksbevindingentevertalennaarimplicatiesvoorhetrechtenderechtspraktijk.15

HetbelangvanELSisgroot.Datgeldtinwetenschappelijkenmaatschappelijkopzicht.Meeronderzoeknaareninzichtinhetfunctionerenvanhetrechtenindeeffectiviteitvanrechtsregelsenproceduresdraagtbijaaneenverbeteringvanhetwetgevingsprocesenderechtspraktijk(evidence-basedlaw).HetbelangdaarvankomtondermeertotuitdrukkingindeadhesieverklaringvoormeerondersteuningvanELS,onderschrevendoordeRaadvoordeRechtspraak,deDirectieWetgevingvanhetMinisterievanJustitieenVeiligheid,hetParket-GeneraalenhetStudiecentrumRechtspleging.18(Internationaal)strategischisELSinteressant,omdatNederlandbeschiktovereengoededata-infrastructuurmetpopulatiere-gistratiesvanvelerleiaard.BovendienheeftNederlandeenopencultuurwaaronderzoekers

EmpiricalLegalStudies(ELS)staatvooreenstro-minginhetrechtswetenschappelijkonderzoekwaarinempirischjuridischonderzoek(kwalitatiefenkwantitatief)wordtgedaannaar:

● deassumptiesdieaanhetrechttengrondslaglig-gen;

● dewijzewaarophetrechtwordttoegepasten

● deeffectenvanhetjuridischsysteemenhetrechtinde‘echte’wereld.16

ELSlegtookdeverbindingtussenwetenschappersdiedeinzichtenuitempirischedatawillenbegrij-penenbenuttenendewetenschappersdiededatagenereren.DitwordtookweldesecundaireELSgenoemd.17

15 NSCR, Nationale Stimuleringsactie Empirical Legal Studies, juli 2018. 16 Bijleveld, C. (2017). Research methods for empirical legal studies: an introduction. Amsterdam: Bijleveld, C.17 Van Boom, W.H. & Giesen, I. (2018). Tien jaar civilologie: hoe ver staan de luiken open? In J. Baeck (eds.)

Privaatrecht in actie! Brugge: Die Keure.

Soc

ial S

cien

ces

and

Hu

man

itie

s

66

relatiefeenvoudigtoegangkrijgentotgegevensoverjuridischegeschillenenafdoeningen.StimuleringvanELSkanertoeleidendatNederlandinEuropaeenvooraanstaanderolgaatinnemenophetgebiedvanempirisch-juridischonderzoek.

EenvandegroteobstakelsvoordeverdereuitbouwvanELSisdatdehuidigewetenschap-pelijkestafaandejuridischefaculteitenmeestalnietgeschooldisinempirischeonderzoeks-methoden.Daaromishetnoodzakelijkdateennieuwegeneratieempirisch-juristenwordtopgeleiddieinstaatisomempirischonderzoektedoenendattevertalennaardeimplicatiesvoorrechtsnormenenderechtspraktijk.Daarnaastmoetenalgemeenjuristenzodanigwor-denopgeleiddatzijELS-bevindingenkunneninterpreterenengebruiken.DaartoezaleenstevigeinvesteringinonderzoekcapaciteitenzalELSinhetonderwijswordenversterkt.

ExtraaandachtvoorELSinhetjuridischonderwijssluittevensaanbijdein(belangrijkedelenvan)deadvocatuurgevoeldebehoefteaanjuristenmetbrederekennisdanalleenhetrecht19.ZijkomtinbelangrijkematetegemoetaanhetpleidooivanuithetjuridischeveldvooreenT-shaped Lawyer,eenjuristdiediepgaandejuridischekennis(destaandervandeT)combi-neertmetbredekennisvananderedisciplinesenacademischevaardigheden(deliggervandeT).20

Key Performance Indicators ●NederlandheeftbinnenEuropaaantoonbaareenleidendepositieopditterrein.Dit

blijktuitkwaliteitenkwantiteitvannationale,Europeseeninternationalepublica-ties;nationaleeninternationaleerkenningenreputatievanonderzoeksleidersendeimpactvandewetenschapopdesamenlevingendeberoepspraktijk.Inevalua-ties,zoalshetSEP,wordthetonderzoekalszeergoedtotexcellentbeschouwd.

●Elkvandedeelnemendefaculteitenzaleenofmeerleerstoelhoudersopditterreinbenoemen.DaarnaastversterkenzijdeaanwezigeELS-onderzoeksgroepen,zodatcoherenteonderzoeksgroepenontstaanvansubstantiëleomvang.Teronder-steuninghiervanstellenzijeen–inonderlingoverlegnadertebepalen-aantalPhD-positiesinencreërenzijeenaantalpostpromotieplekken.

●OpdedeelnemendefaculteiteniseennieuwegeneratieELS-onderzoekersopge-leid.

●Landelijkkomteréénnetwerk/opleidingvoorhetversterkenvandevoorELSbenodigdeonderzoeksvaardighedenvanstudenten,promovendiensenioronder-zoekersvandedeelnemendefaculteiten(actievebeheersing).

●HetcurriculumvandeopleidingenRechtsgeleerdheidvandedeelnemendefacul-teitenbevateenzelfstandigherkenbarevormvanELS-onderwijsindevormvaneenvakofeenminorterduidingvanempirischonderzoek(passievebeheersing).

●EriseenadequateinfrastructuurvoorELS-datadievoldoetaaneisenophetgebiedvanprivacy,kwaliteitenbeschikbaarheidvoorderden.

18 Bijlage V uit Elbers, N., Malsch, M., Van der Laan, P., Akkermans, A. J., & Bijleveld, C. (2018). Nationale Stimuleringsactie Empirical Legal Studies. (1 ed.) Amsterdam: NSCR.

19 Snoep, M., Croiset van Uchelen, A., Rijlaarsdam, J., Ulrici M. & Visser, B.B. (2014, 17 maart) Opleiding jurist moet breder. NRC.

20 Mak, E. (2017). The T-shaped Lawyer and Beyond: rethinking legal professionalism and legal education for contemporary societies. Oratie UU.

Sam

en s

terk

er

67

Speerpunt 3 Digital Legal StudiesOnderzoekophetterreinvanLawandTechnologyenDataScienceconcentreertzichaandejuridischefaculteitenopeenaantalspeerpuntenmeteigenaccentenperfaculteit,zoalsbij-voorbeelddatascience,privacyofcybersecurity.Samenbestrijkendefaculteitenhetgeheleveldeninvesterenzijspecifiekinverdiepingopgeselecteerdegebieden.DatmaaktNederlandeensterkkennislandvoorverdereontwikkelingvanonderzoeknaardedigitalesamenleving.

Digital justice en digitale infrastructuur

Kunstmatigeintelligentiekanwordengebruiktomnieuweinzichtenoptedoenofbepaaldejuridischeprocessenteversnellen.Eenvoorbeeldispredictivejudicialdecisionmaking,waar-bijalgoritmeswordenontwikkelddiemeteengrotematevannauwkeurigheidkunnenvoor-spellentotwelkeuitspraakeenrechterzalkomen.Deingebruiknamevankunstmatigeintel-ligentiedoorderechtspraktijk(LegalTech)heeftookreedsgeleidtotdecentralized dispute resolution platforms(SmartDisputeResolution)waarsystemenzondermenselijkeinterventieopbasisvangametheorytoteenbeslissingkomeninrechtelijkegeschillen.

Erisbehoefteaanonderzoekisgebodenwaarinalineenvroegstadiumwordtgereflecteerdopdevraaghoederechtspraktijkopbovengenoemdeontwikkelingenkanofmoetinspelen.Wetgeversenrechterszullenindringendmetdevraagwordengeconfronteerdofenhoedezetechniekenkunnenhelpenbijderechtsvinding,ofeninhoeverreditderechtseenheid(endevergelijkbaarheidvanbijvoorbeeldstraftoemeting)bevordert,en,spiegelbeeldig,watditdoetmetderuimtediederechternogheeftomindividueelmaatwerktebieden,wattraditioneelbijuitstekisbeschouwdalseenassetvanhetgerechtelijkproces.Ookhetbewijsrecht,ofalthansdepraktischeinvullingentoepassingdaarvan,zalopnieuwdoordachtmoetenwordenalsnieuwedigitaletechniekensteedsindringenderkunnenwordeningezetophetterreinvandewaarheidsvinding.Zowordtindestrafrechtelijkeopsporingintoenemendemategebruik-gemaaktvaneengrootscalaaangeavanceerdeonderzoeksmethodenmetbehulpvandigitaletechniek.

DekomendejarenwordtookingezetophetversterkenvandemethodenentechniekenvanLegalTech,zoalsbijvoorbeeldtext mining, topic modeling en natural language proces-sing.Voorhetsuccesvolinzettenvandezemethodeninderechtspraktijkeninhetjuridischonderzoekisdoorontwik-kelingnodig.Daarbijishetessentieeldesamenwerkingtezoekentussenjuristenendatascientists,enteinveste-renindebenodigdedigitaleinfrastructuur.

Belangrijkeonderzoeksthe-ma’szijndaarbijdebalanstussennationaleenEuropeseregulering,hard lawensoftezelfreguleringencode as law;herijkingvanhetproces-rechtinhetlichtvanLegalTech;hetontwikkelenvaneendata-infrastructuurvoorwetgevingenrechtspraakenethischedilemma’sbijgebruikvanalgoritmes.

Onderzoeksvragen:

●Welkejuridischeinstrumentenkunnenwordenaan-gewendompubliekeenprivatebelangentewaar-borgenbijgebruikvankunstmatigeintelligentieinderechtspraktijkenindesamenleving;

●Hoekanhetklassiekerechtssysteem,datisopge-bouwduitalgemeneregelsenwordtgekenmerktdooreenzekeregeneralisatie,ruimtebiedenaaneen‘recht’datbestaatuiteenveelheidaancomplexeparameters,waaruitmetbehulpvancomputerkrachtrechtsgevolgenvoorindividuenkunnenwordengedestilleerd.

●Welkedoorontwikkelinginmethodenismogelijkenwelkedigitaleinfrastructuurisnodigommaatwerkenrechtvaardigeoplossingentekunnenleverenbijgebruikvankunstmatigeintelligentieinderecht-spraktijkenindesamenleving?

Soc

ial S

cien

ces

and

Hu

man

itie

s

68

Digitale transformatie: Privacy, gegevensbescherming, meningsvorming en cybersecurity

Dedigitaliseringvandesamenlevinglevertveelkansenop,maarvergroottevenshetrisicoopinbreukopfundamentelerechtenzoalsprivacy/gegevensbescherming,vrijheidvanmeningsuitingendiscriminatievanburgers.Zowelinhunverhoudingtotdeoverheidalsinparticuliererelatiesmetorganisatiesenbedrijven(bijvoorbeeldbijsocialemediaenanderedigitaleplatforms)ishetvanbelangdatdezebelangengewaarborgdzijn.Onderzoekopditterreinvindtvanuitdejuridischedisciplineopverschillendeniveausplaats,maarookininter-disciplinairverband.Erisaandachtvoordoctrinaireanalysesomtebepalenofbestaanderegelgeving,zoalsdeAlgemeneVerordeningGegevensbescherming(AVG),degrondrech-tenbeschermingviahetEuropeesVerdragvoordeRechtenvandeMens(EVRM)enhetHandvestvandegrondrechtenvandeEU(EU-Handvest),voldoendeinstaatisomfundamentelerechtenindedigitalesamen-levingtewaarborgen.Hierbijwordtookaandachtbesteedaandetechnischeaspectenvandedigitalisering.Ver-dergaatdebeschermingvanpersoonsgegevensindepraktijkvaakgepaardmetvragenovereigendomvandataofzeggenschapoverdigitaleproducten(inclusieflicenties).Opeenalgemenerniveauwordennormatievevragengesteldoverdebalanstusseninno-vatie,reguleringenethischeaspectenvannieuwetechno-logieën

Belangrijkeonderzoeksthema’szijndaarbijdeverhoudingtussenopsporingsbevoegdhedenenbeschermingvanfundamentelerechten;hetwaarborgenvantoegangtot(overheids)dienstenvooralleburgers;eigendomvandata/persoonsgegevens;vrijemeningsvorming,debalanstussencontractueleenandereeconomischerechtenenbeschermingvanpersoons-gegevens;enreguleringviahetrechtofviatechnologie.

Onderzoeksvragen

●Hoekunnenfundamentelerechtenvanburgersgewaarborgdblijvenbijeenvoortschrijdendgebruikvannieuwetechnologieënindesamenle-ving.

●Welkebalanskanwordengevondentusseninnova-tieenregulering.

●Hoekunnenburgersenorganisatieswordenbeschermdtegencybercrimeenhoekandenatio-naleveiligheidwordengewaarborgd.

●Welkezeggenschapzoudenburgersmoetenheb-benoverhetgebruikvanhunpersoonsgegevensinheteconomischverkeer.

●Hoemoetindecontextvanvrijemeningsvormingwordenomgegaanmetvragenrondondermeerprofileringendisinformatie,evenalsderolverdelingvanbetrokkenstakeholders?

Sam

en s

terk

er

69

Key Permance Indicators

●Deelnemendefaculteitenzijnnationaaleninternationaalleidendophetterreinvanfundamenteeleninterdisciplinaironderzoeknaardenormatieveenandereaspec-tenvandedigitalesamenleving.Erkomenintensievevormenvansamenwerkingenvalorisatieoptransatlantischniveau,resulterendininternationaalleiderschapopditterrein.Leiderschapblijktuitdeinternationaleerkenningenreputatievanonderzoeksleidersendeimpactvandewetenschapopdesamenleving.Inevalua-ties,zoalshetSEP,wordthetonderzoekalszeergoedtotexcellentbeoordeeld.

●Deelnemendefaculteiteninvesterenindeversterkingvanbestaandetopinfra-structuurendeverdereontwikkelingervaninonderwijsenonderzoek.Verdereinternationaliseringwordtbevorderdondermeerdoorhetaangaanvan(interdis-ciplinaire)samenwerkingsverbandenenactiviteitenzoalsdeorganisatievanjaar-lijksegroteconferenties;deelnameaanbuitenlandseconferenties;publicatiesendeelnameaantijdschriftredactiesingezaghebbendeinternationaleennationaletijdschriften.

●Deelnemendefaculteitenvormenconsortiamet(internationale)institutenenreali-serenfinancieringuitonderzoeksfondsen.

●Elkvandedeelnemendefaculteitenrichteencoherenteonderzoeksgroepinvansubstantiëleomvangonderleidingvaneenleerstoelhouderopditterrein.Terondersteuninghiervanenvoorhetopleidenvannieuweonderzoekersmetexper-tisestellenzijeen–inonderlingoverlegnadertebepalen-aantalPhD-positiesinencreërenzijeenaantalpostpromotieplekken.

●Inhetonderwijscurriculumvandebetrokkenfaculteiteniszowelindebachelor-alsindemasterprogramma’swezenlijkaandachtvoorhetspeerpunt,zoalsbijvoor-beeldindevormvancapitaselecta,minoren,mastertracksofmasterprogramma’s.

Speerpunt 4 Conflictoplossende institutiesDerechtswetenschapziethetalshaarmissiebijtedragenaaneenfundamenteleherbezin-ningophetprobleemvoorkomendenprobleemoplossendvermogenvanderechtsstatelijkeinstituties.Tweedeelstegenstrijdigeontwikkelingenvragenreflectie.Enerzijdsverlangthetpubliekvoorgroteennieuwemaatschappelijkeproblemeneffectieveensnelleoplossingen.Daarvoorwordteensteedsindringenderberoepgedaanopderechtspraak(bijvoorbeeldbijklimaatvraagstukkenenaansprakelijkheidstellingenrondomgaswinningofmilitairemissies,waarbijsteedsvakergrondrechtenwordeningeroepen)enopdepolitiekeenbestuurlijkeinstituties(denkaanhetvoorkomenvanhuiselijkgeweld,terrorismeofnieuwefinanciëlecrises).Deverwachtingenoverhetprobleemvoorkomenden-oplossendvermogenvandieinstitutieszijnhoog.Hetideegroeit–zowelbijdeburgeralsdeoverheid–dathetrechtssys-teemdaartoeeeneffectieverinstrumentariummoetbieden.Anderzijdsleeftonderdebevol-kingdegedachtedatoverheidsinstitutiesdevoelingmethunleefwereldkwijtzijn.Bovendienisderechtspraakvooreendeelvandeburgerssteedsmoeilijkertoegankelijk.Doortoegeno-menfragmenteringenpolariseringisdeverbindingmetdesamenlevingvooralleinstitutiescomplexergeworden.Hetgezagvanbestuur,wetgeverenrechterindesamenlevingstaatonderdruk.Tegelijkertijdmoetenzijeffectieveoplossingenbiedenvoorgroteennieuwemaatschappelijkeproblemen.Metoogdaaroprichtditspeerpuntzichophetvergrotenvandeslagkrachtvandeinstitutiesenvanhetjuridischinstrumentariummetalsdoelhungezagenlegitimiteitinonzefragmentariserendesamenlevingtebehouden.

Soc

ial S

cien

ces

and

Hu

man

itie

s

70

Het probleemvoorkomend en -oplossend vermogen van de bestuurlijke instituties

Deafgelopendecennianamhettoezichtvanbestuurlijkeinstitutiesopcrucialemaatschap-pelijkesectorensterktoe.Zoheefthetfinanciëletoezichtrechteenhogevluchtgenomen,waarbijdefinanciëlecrisisvan2008eensterkekatalysatorisgeweest.Eenvergelijkbarecentraliseringvaninstitutioneleactiegeldtvoortoezichtopanderevitalesectoren,zoalsdevoedselvoorziening,deenergiesector,dezorg,deverkeersveiligheidenhetonderwijs.Vandebestuurlijkeinstitutieswordtverwachtdatzijdeburgerbeschermingbiedentegen(deelsnieuwe,deelsnieuwontdekte)risico’sdieopdezeterreinenbestaan–enwaarovergoedgeïnformeerdeburgersooksteedsmeerweten.Tege-lijkertijdwordendecentraleinstitutieszoalgemeentenbelangrijkeropallerleiandereterreinen,zoalshetsocialedomeinenhetzorgdomein.Ookinmigratiekwestiesenduurzaamheidskwestiesnemenzijsteedsmeerhetvoortouw.Vandewetgeverwordtverwachtdatdezesnelenefficiëntopmaatschappe-lijkeproblemeninspeelt.

Belangrijkeonderzoeksthe-ma’szijnonderanderedeintegriteitvandestaats-machten,dewisselwerkingtussenrechtenmarkt,enderechtsbeschermingtegendeoverheid,inclusiefvragenoveroverheidsaansprakelijk-heidsrecht.

Onderzoeksvragen:

●Welkeverbeteringenvanhetjuridischeinstrumen-tariumkunnendeslagkrachtvandebestuurlijkeinstitutiesvergrotenenwelkegrenzenstellenmen-senrechten,constitutieenrechtsstaatdaaraan.

●Hoeisdetegenstrijdigebewegingvancentralise-ringendecentraliseringteduidenenwatzijndegevolgendaarvanvoorhetinstitutionelekader.

●Waarligtdejuistebalanstussenpubliekeenprivatemechanismenvantoezichtenprobleemvoorkomingenwelkeoplossingenkanhetrechtbiedenvoorgebrekenbijhettoezicht.

●Hoekunnendeintegriteitenlegitimiteitvandebestuurlijkeenvolksvertegenwoordigendeinstitu-tieswordenbehoudeninonzefragmentariserendesamenleving?

Sam

en s

terk

er

71

Het probleemvoorkomend en -oplossend vermogen van de rechtspraak

Gerechtelijkeprocedureszijntijdrovend,kostbaarenemotioneelbelastend.Begrijpelijkerwijswordtersteedsmeernaargestreefdeenonnodigberoepopderechtertevoorkomen.Opallerechtsgebiedenwordenuiteenlopendeinitiatievenvoorbuitengerechtelijkegeschilbeslech-tingontplooid,bijvoorbeeldviaklachteninstitutenofbestuurlijkevoorprocedures.Tegelij-kertijdblijfthetvoorallerechtsterreinencruciaaldatdetoegangtoteenfaire,efficiënteeneffectieverechterlijkeprocedurevooreenoverheidsrechterbeschikbaaris–vooralookvoordezwakkerenindesamenleving.Juistzijmogenvanrechtenrechterbeschermingverwach-ten.Dedrempelomnaarderechtertestappenisdelaat-stejarendoorbezuinigingenechterjuisthogergeworden.

Daarwaarburgers-encivilsociety-wéldewegnaarderechterwetentevinden,vragenzijsteedsmeervandierechter.Derechterisdelaatstejarenintoenemendemate verworden tot een ‘maatschappelijkeprobleem-oplosser’.Waarmenvanmeningisdatdeandereinsti-tutiesachterblijven,wordteenberoepgedaanopderechter:vanklimaatbescher-mingtotzwartepiet,vanfijnstofuitstoottottabaks-misbruik,vantoenemendgebruikvandeEngelsetaalinhetonderwijstotgasboringen.Deverwachtingenvanwatderechtervermagzijnhierhoog,somswellichttehoog.

Onderzoeksvragen:

●Wanneerenhoekunnenconflicteneffectiefenrechtvaardigbuitenderechtszaalwordenopge-lost;

●Hoeblijfthetultimumremediumvandegangnaarderechtervooriedereenmogelijk;

●Hoekanhetrechterlijkinstrumentariumwordenverbeterdomgeschillendiederechterwordenvoorgelegddaadwerkelijkeneffectiefoptelossen;

●Hoekanderechterzijnrolalsprobleemoplosservoorgrotemaatschappelijkevraagstukkenhetbestevervullenenwelkegrenzenzijnervoordierol?

Belangrijkeonderzoeksthema’szijndaarbijondermeerdeeffectiviteitenrechtvaardigheidvanbuitengerechtelijkegeschiloplossingen,debalanstussenpubliekenprivaatrecht,de(on)wenselijkheidvandrempelsvoortoegangtotderechter,herijkingvanprocesrecht,deconflictoplossendeattitudevanderechterendiensresponsiviteitensensitiviteit,hetconflic-toplossendvermogenvanhet(straf)rechtdooreffectievewaarheidsvinding,dejuistebalanstussenrechterlijketerughoudendheidenrechterlijkactivisme,uitspraakbevoegdhedenvanderechterenhuneffectiviteitenlegitimiteit,endejuistematevandialoogtussennationaleeninternationalerechterlijkefora.

Soc

ial S

cien

ces

and

Hu

man

itie

s

72

Key performance indicators

●Nederlandbehoorttotdeleidendewetenschapslandenopditterrein,blijkenduitkwaliteitenkwantiteitvannationale,Europeseeninternationalepublicaties;nationaleeninternationalereputatievandeonderzoeksleidersendeimpactvandewetenschapopsamenlevingenberoepspraktijk(wetgeving,rechtspraakenbestuurlijkbeleid).Inevaluaties,zoalshetSEP,wordthetonderzoekalszeergoedtotexcellentbeoordeeld.

●Elkvandedeelnemendefaculteitenrichteencoherenteonderzoeksgroepinvansubstantiëleomvangonderleidingvaneenleerstoelhouderopditterrein.Terondersteuninghiervanstellenzijeen–inonderlingoverlegnadertebepalen-aantalPhD-positiesinencreërenzijeenaantalpostpromotieplekken.

●DebetrokkenfaculteitenzettenbinnenNederlandophetspeerpuntgerichtewetenschappelijkeconsortiaopmetdeelnamevanuitdepraktijk.NadriejaarwordteenEuropeesconsortiummetbetrokkenheidvanuitdeEUendeRaadvanEuropatotstandgebracht.Deconsortiarealiserengezamenlijkepublicaties,nationale,EuropeseeninternationalecongressenensuccesvolleaanvragenvoorEU-projecten,zoalsonderHorizonEurope.

●Bijdeonderzoeksprogramma’sen–projectenrondhetspeerpuntwordenstake-holdersuithetpubliekeenprivatedomeinintensiefbetrokken.Hunwaarderingblijktuitdeelnameaancongressen,postacademischonderwijs,contractonderzoekenadvieswerk.

●Inhetonderwijscurriculumvandebetrokkenfaculteiteniszowelindebachelor-alsindemasterprogramma’swezenlijkaandachtvoorhetspeerpunt,zoalsbijvoor-beeldindevormvancapitaselecta,minoren,mastertracksofmasterprogramma’s.

Speerpunt 5 Transformatieve werking van globalisering in het recht Derechtswetenschapziethetalseenvanhaarbelangrijketakenomeeninternationaalleidendebijdrageteleverenaandekennisoverhoehetrechtprocessenvanglobaliseringkanvormenensturen,zodatdebelangenvanindividuen,groepenensamenlevingenbeterbeschermdworden.Drieredenenliggentengrondslagaandeambitieomdekomendejarensterkopditonderwerpintezetten:

●Hetrechtheefteenbelangrijkerolbijhetrealiserenvankansenvanglobalisering,bijvoorbeelddoorhetfaciliterenvantoegangtotgoederenendiensten,informatie,kennis,onderwijsenzorg.Hetisvangrootmaatschappelijkbelangdezerolvanhetrechtverderteoptimaliseren.

●Hetrechtheeftookeenbelangrijkerolbijheteffectiefreagerenopbedreigingendieglobaliseringmetzichmeebrengt;zomoethetrechtookdeelzijnvandeoplos-singvanbedreigingenalsfinanciëleinstabiliteit,globaliseringvangezondheidsrisi-co’s,milieueffectenvangroeiinconsumptie,klimaatverandering,enmigratie.

●Hetvermogenvanhetrechtomkansentehelpenrealisereneneffectieftereage-renopbedreigingen,iszelfaansterkeveranderingonderhevig.Globaliseringheefteentransformatievewerkingophetrecht,omdathetgepaardgaatmetverschui-vingvaneffectievemachtvanstatennaarandereniveauswaarpubliekgezagwordtuitgeoefend,ennaarandere(ookprivate)actorendiezichvergaandonttrek-kenaantraditionelerechtssystemen.Globaliseringheeftookeentransformatieve

Sam

en s

terk

er

73

werkingvoorhetrechtvandeEuropeseUnie(EU),nudeEUhaarrolclaimtbijhetmitigerenvandenegatievegevolgenvanglobaliseringenhetversterkenvandepositieveeffectenervan,rechtstreeksvooronzeregio(bijvoorbeeldconsumenten-bescherming),enindirectdoordestandaardtezetten(bijvoorbeelddeAlgemeneVerordeningGegevensbescherming).Globaliseringdwingtooktottransformatievanhetinternationalerechtssysteem:weziennieuwevormenvansamenwerkingenorganisatie,nieuwevormenvanregulering,mengvormenvanpublieke/privatesamenwerkingenookhiernieuwevormenvangeschillenbeslechting.

Tegendezeachtergrondvanhetbelangvanrechtinrelatietotglobalisering,endeverande-ringendiehetrechtzelfondergaatalsgevolgvanglobalisering,zetderechtswetenschapinhetbijzonderinopdrieonderzoekslijnen.

Transformatie van legitimiteit: democratie, rechtsstaat en verantwoordelijkheid

DeuitoefeningvanpubliekgezagopinternationaalenEuropeesniveauendegrotererolvanandereactoren–diedirectvoortvloeienuitglobalisering-leidttoteenfundamenteletrans-formatievandewijzewaaropkernwaardenalsdemocratie,rechtsstaatenverantwoordelijk-heid(traditioneelverbondenaandedominanterolvandestaatennationaalrecht)gestaltekrijgen.Mogelijkleidenzijooktoteentransformatievandezekernwaardenzelf.Vragenoverlegitimiteitvanpubliekgezagineennieuwereconfiguratieleidentotterugtredenbetwistingvanbovennationaalrecht.Ditgaattenkostevanhetvermogenvandierechtssystemenomkansenvanglobaliseringterealiserenentereagerenopbedreigingen.Eenbijkomendeuit-dagingligtindeopmarsvantransnationaleinstellingenalsmultinationals,deveran-deringvandedragersvanhetpubliekdebat(socialemedia)eninformatie.

Onderzoeksvragen:

●WatisdeimpactvanEuropeaniseringeninternati-onaliseringvanhetrechtoplegitimiteitsprocessendieinhethartliggenvanliberaledemocratieën?

●Watzijndegevolgenvoordemocratischerechts-vormingvaneenenerzijdsglobaliserende,maaranderzijdswereldwijdsteedsverderversplinte-rendepubliekesfeer.Enhoekandewaardevandemocratischerechtsvormingindezesituatienieuwevormenaannemen?

●ZijndeinternationaleenEuropesebesluitvor-mingsprocessenvoldoendetransparantenopenvoorinspraak,voorbedrijvenenmaatschappelijkeorganisaties,enhoekanhetrechthetbelangvantransparantiewaarborgen?

●Isdedoctrinevandemachtenscheidingnogrele-vantineenglobaliserendewereld,enhoekanhetrechtbijdragenaannieuweevenwichten?

●Hoekunnenverschillenderechtssystemensamen-werkenomdemocratischeenrechterlijkecontroleenverantwoordelijkheidtewaarborgen?

Soc

ial S

cien

ces

and

Hu

man

itie

s

74

Verplaatsing van de behartiging van publieke belangen naar andere actoren

Eentweedethemaisdeverplaatsingvanpolitiek,endebehartigingvanpubliekebelangennaarandereactorendandestaateninternationaleorganisaties,zoalsinformeleinternatio-naleinstituties,expertgroepen,maarookprivateactoren.Traditionelevormenvanreguleringviaverdrageneninternationaleorganisatiesmakenplaatsvoormengvormenvanpubliekeenprivateregulering(visserij,ontbossing,klimaat)ensamenwerking(publiek-privatepartner-shipsophetgebiedvanglobalhealth).Ditprocesbiedtkansenalsnieuweactoren,vaakmetmeermiddelenenexpertise,betrokkenworden.Zobie-dendetoenamevan(vaakin internationale verbanden ontwikkelde)natuurweten-schappelijkeenmedischekennisendebeschikbaar-heidvanprivatefinancieringkansenopversterkingvandebehartigingvanpubliekebelangen.Devraagishoedehuidigeglobaliserenderechtsordedezekansenoptimaalkanfaciliteren.Deverplaatsingvanbehartigingvanpubliekebelangenkentookrisico’s,omdatdezeactorennietzijningebedinhetrechtenverzekerdmoetblijvendathetrechtvoldoendewaarborgenblijftbiedenvoordebeschermingvanpubliekebelangen.

Onderzoeksvragen:

●Hoekunnenpubliekebelangenjuridischwordengeborgdinpubliek-privatesamenwerkingopinter-nationaalniveau(gezondheidszorg,visserij,certi-ficatie).

●Hoekanhetrechtdevoordelenvaninternationalepubliek-privatesamenwerkingbeterfaciliteren.

●Aanwelkevoorwaardenmoeteninternationaleexpert-organisatieszoalshetIntergovernmen-talPanelonClimateChangevoldoengezienhuninvloedopdemocratieenrechtspraak.

●Inhoeverrekunnenstatenviauitoefeningvanextraterritorialejurisdictienietstatelijkeactorenonderwerpenaannationaalrecht–bijvoorbeeldbijactorenalsFacebookenGoogle.

●Inhoeverrekanhet(internationaal)privaatrechteenmiddelwordenvoorhetrealiserenvanpubliekdoelendoorprivateactoren?

Sam

en s

terk

er

75

Effectieve rechtsbescherming

Eenkernfunctievanrechtssystemenishetwaarborgenvantoegangtothetrechtvoorbur-gers.Ditbetreftnietalleenbeschermingvanindividuentegenmacht,maarookhetoptimali-serenvandekansen(toegangtotdienstenenproducten)dieglobaliseringvoorburgerskanbieden.Hetprocesvanglobaliseringveranderttoegangtothetrechteneffectieverechtsbe-schermingfundamenteel.Ineensituatiewaarindebandtussenoverheidenburgernietmeerbepalendis,waarmachtisverspreidoverver-schillendegezagsniveausenverschillendeactoren,ofwaardeoverheidnieuwevormenvanreguleringgebruikt(zoalssoftlawoftechnischestandaards),ver-andertdebeschermingvanindividuelevrijheid,bescher-mingtegenwillekeur,bevor-deringvanrechtszekerheidenrechtsgelijkheidenbeschermingvankwetsbaregroepen(werknemers,con-sumenten,patiënten,min-derheden).

Onderzoeksvragen:

●Hoekandepositievanrechtszoekendenwordenbeschermdineensituatiewaarinrechtsregelsopverschillendeniveaus(nationaal,Europeeseninternationaal)wordengearticuleerdenwaarineffectievemachtverschuiftnaarprivateactoren.

●Hoekunnenstatendoorverruimingvanregelsoverrechtsmacht,ennieuwevormenvansamen-werking,effectievebeschermingbiedentegenprivateactorendievanuitanderelandenopereren,maartransnationaleimpacthebbenopfundamen-telerechtenenpubliekewaardenalsmilieube-schermingengezondheid.

●Inhoeverrebiedtprivatiseringvangeschillenbe-slechtingingrensoverschrijdendegeschilleneenadequatecompensatievoordeveranderingvantraditionelerechtsbescherming.

●HoekandestrategievandeEUgerichtoprechts-bescherming(bijvoorbeeldbeschermingvanconsumententegenrisico’svaneenwereldwijdedigitalemarktdoorhuntoegangtothetrechtteverbeteren,onderandereviadeNewDealforConsumers),effectiefwerkeninrelatietotactorenbuitenhetgrondgebiedvandeEU.

●Watisindezeveranderendeomgevingnogderolvanbovennationalemensenrechtenalswaarborgvoorrechtsbescherming,gezienhetfeitdatzijnietdirectvantoepassingzijnopandereactorendanstaten?

Soc

ial S

cien

ces

and

Hu

man

itie

s

76

Key performance indicators

●Nederlandbehoorttotdeinternationaaltoonaangevendelandenopditweten-schappelijketerrein,blijkendeuitkwaliteitenkwantiteitvanwetenschappelijkepublicatiesininternationaletoptijdschriften;internationaleerkenningenreputa-tievandeonderzoeksleiders,endeimpactvandewetenschapophetnationaleeninternationaledebatoverrechtsontwikkeling.Inevaluaties,zoalshetSEP,wordthetonderzoekalszeergoedtotexcellentbeoordeeld.

●Elkvandedeelnemendefaculteitenrichteencoherenteonderzoeksgroepinvansubstantiëleomvangonderleidingvaneenleerstoelhouderopditterrein.Terondersteuninghiervanstellenzijeen–inonderlingoverlegnadertebepalen–aantalPhD-positiesinencreërenzijeenaantalpostpromotieplekken.

●Dedeelnemendefaculteitenhebbeneffectievesamenwerkingsverbandenmetministeries,internationaleorganisatiesenmaatschappelijkerpartnersgerea-liseerd,dieeeneffectievekenniscyclusondersteunen,zodatonderzoekvraaggestuurdisendeuitkomstenimpacthebbenophetdebatoverderechtsontwik-keling.

●Departnershebbeneenstructurelesamenwerkingmetnationaleeninternatio-naleactorengerealiseerdindevormvandeelnameinadvies-enexpertorganen.

●Desamenwerkendeuniversiteitennemeneenvooraanstaandeplekininhetaan-jagenvanhetpubliekedebatovertransformatievewerkingvanglobaliseringinhetrecht.Ditblijktondermeeruitpolicyreports,blogs,media-optredens.

●Departnersdoenmetsuccesmeeininternationaleconsortia-aanvragenensla-generinomdecapaciteitvoorkennisvermeerderingopdezewijzestructureelteversterkenendeeerstegeldstroomfinancieringstructureelaantevullenmetexternefinanciering.

●Inhetonderwijscurriculumvandebetrokkenfaculteiteniszowelindebachelor-alsindemasterprogramma’swezenlijkaandachtvoorhetspeerpunt,zoalsbijvoorbeeldindevormvancapitaselecta,minoren,mastertracksofmasterpro-gramma’s.

Sam

en s

terk

er

77

Speerpunt 6 Herijking van publieke belangen in private verhoudingenPublieke,boven-individuelebelangenwerkenintoenemendematedoorinprivateverhoudin-gen.Deoverheidheeftdelaatstedecenniaveletaken–endaarmeeookpubliekebelangen–alshetware‘ge-outsourced’aandeburger,invertrouwenopderegulerendewerkingvandemarkt.Naastsemipubliekeinstellingenensupranationaleorganisatiesisvooralookaanprivatepartijeneensteedsbelangrijkereroltoebedeeldbijdereguleringenbeschermingvanpubliekebelangen.Privaatontwikkeldearrangementenzoudenbeteraansluitenbijmoderneconceptenvanautonomieenindividualiteit,eneffectieverenefficiënterordenendwerken.

Deinteractievanpubliekeenprivatebelangenisdeafgelopenjarenalleenmaarcomplexergeworden,waarbijeeneenduidigeafbakeningvanprivateenpubliekebelangenlangnietaltijdmogelijkisendezebelangenooknietaltijdlijnrechttegenoverelkaarstaan.Zokanbeargu-menteerdwordendatdeindividuelewilsautonomie–diezichbijvoorbeelduitincontractsvrij-heid-ookeenpubliekbelangis.Ofhetnugaatomhetprivatiserenvanvoorheenopenbaredienstenofactiviteitenvanpubliekbelang(bijvoorbeeldProRail,PTT,UWVofdeenergiesec-tor),omzelfreguleringinbepaaldemarktsectoren(bijvoorbeeldgedragscodesindefinanciëlesector),ofomhetbepalenvandepubliekeverwachtingenvoorprivateactiviteiten(bijvoor-beelddeoverheidsingrepenbijbankenofverzekeraars),hetresultaatiseencomplexemixvanbelangenenactoren;somsinconcurrentie,somsincoalitie.Hierkomtbijdatmarktennietlangersamenvallenmetdegrenzenvandestaat,netzominalsdeeffectenvaneconomischeactiviteitenbijdegrenzenophouden.Eriseensterkeopkomstvanwereldwijdopererendegroteprivatepartijen,zoalshi-techbedrijvenalsGoogle,AmazonenFacebook.Kenmerkendisdatzijmindergebondenzijnaangrenzenvannationalesoevereiniteitenjurisdictie,maarindepraktijkeenveelaldominantemaatschappelijkepositieinnemenenhetlevenenwelzijnvanburgersmedebepalen.Daarnaastwerkenprivatepartijensteedsmeerinsamenwerkingsver-bandenomzohuneigenbelangensterkertekunnenbehartigen.

Nieuwe uitdagingen

Debeschermingvanpubliekebelangenlangsprivatewegkomtdoordehiervoorgenoemdeontwikkelingensteedsmeeronderdruktestaan,zowelinNederlandenEuropaalsopinter-nationaalniveau.Indezeveranderendewereldwordtdevraagactuelerhoeboven-indivi-duelepubliekebelangenhetbesteverankerdkunnenworden.Traditioneleconceptenstaanterdiscussie.Eenherijkingisnodig.Zobestaanerbijvoorbeeldmedenaaraanleidingvanderecentewereldwijdefinanciëlecrisisverschillendeopvattingenoverdevraagofeenmeercentrale,sturenderolvandeoverheidvoormaatschappelijkessentiëlesectorennoodzakelijkis.Eenbelangrijkefactorhierbijisookdatdetebeschermen–somsonderlingconflicterende-publiekebelangeninaardenomvangtoenemen.Centraalstaatdevraaginhoeverreinde21eeeuwtegendeachtergrondvandetrendnaareencompacte(re)overheidpubliekebelangenenwaardenviaprivateverhoudingeneffectiefkunnenwordengeborgdineenrechtssysteem,datmedeisgebaseerdopzelfreguleringenautonomievanprivatepartijen.Metnamehetnoodzakelijkestrevennaareenduurzameresamenleving,zoalsvastgesteldindeSustainableDevelopmentGoals(SDGs)vandeVerenigdeNaties,steltNederland,Europaenderestvandewereldvoorgroteuitdagingen.Ditbetreftvooralpubliekebelangenenwaarden,zoalsmen-senrechten(bijvoorbeeldbeschermingvanhetgezinslevenenvaneigendomsrechten),milieu-enklimaatbeleid,distributievanwelzijnenzorg,socialezekerheidenwerknemersrechten,belastingheffing,algemenenutsvoorzieningen,stabiliteitvandefinanciëlesector,mededin-gingsrechtendepositievanconsumentenenvaninvesteerders,goedondernemingsbestuur(governance).Opaldezeterreinendringtdevraagzichopofdebeginselenvanbehoorlijkbestuurdiegedurendejarenhetgedragvandeoverheidhebbengenormeerdmutatismutan-disookmoetenwordentoegepastopprivatepartijendiebetrokkenzijnbijdeborgingvanpubliekebelangen.

Soc

ial S

cien

ces

and

Hu

man

itie

s

78

Onderzoeksvragen:

●Kanenmoetdepresumptievanhetoverheids-monopolieophetbehartigenvanpubliekebelan-genovereindblijven?Ditvereistonderzoeknaardevraagwelke(rechts)beginselenleidendzijnbijhetbesluitompubliekebelangenlangspri-vateverhoudingenteborgen(bijvoorbeeldmetbetrekkingtotdedemocratischelegitimatieenhetwaarborgenvanhetvertrouwenvanburgersindeoverheid).

●Welkepubliekebelangenkunnenalleendoordeoverheidwordengeborgdenopwelkgovernanceniveau,nationaal,Europeesofinternationaal.

●Welkjuridischkaderisvereistomprivatepar-tijeneffectieverbijdewaarborgingvanpubliekebelangentebetrekken?Inhoeverrekanhetrechtbinnenditperspectiefbijdragenaaneengoedevenwichttussenprivateenpubliekebelangen.

●Fundamenteelistenslotteookderolvanrechts-bescherminginonzeveranderendewereld.Opwelkewijzekaneeneffectievehandhavingvanlangsprivatewegverankerdepubliekewaardenhetbestewordengegarandeerd?En,inverbanddaarmee,welkeinstitutionelestructurenzijndaarvoornodig?

Dezeoverkoepelendevra-genophetgrensvlakvanlegitimiteitenjuridischeeffectiviteitvereisenondermeeronderzoeknaardehui-digemixvanprivate,maat-schappelijkeenpubliekebelangenenactorenoprele-vantebeleidsterreinen,deinterneconsistentievanjuri-discheregelingen,dekosteneneffectenvanregelingenzowelinmateriëlezinalsgeletopdebehaaldeimma-teriëledoelen(waarden),deinvloedvanEuropeaniseringenglobalisering,deimpactvandepolitiseringvandebeleidsvormingdoordeoverheid,enpubliek-privatesamenwerkingsverbanden.

Degeschetsteonderzoeks-agendavraagtnietalleenomnationaal,internationaalenrechtsvergelijkendnormatiefenempirischonderzoek,maarookomcrossdisci-plinairencross-sectoraleonderzoekssamenwerking,gebruikmakendvandeinzichtenvandesocialeengeesteswetenschappen.Opdezewijzeiseenintegraleprobleemaanpakgewaarborgd.Dezeisnoodzakelijkomtotconcretebeleidsaanbevelingenenbruikbareoplossingenvoorhetgenoemdemaatschappe-lijkevraagstuktekomen.Daarnaastishetterbevorderingvandepraktischerelevantieendemaatschappelijkeimpactvanhetonderzoekvanbelangomrelevantepubliekeenprivatestakeholdersbijdeonderzoeksagendatebetrekken.

Sam

en s

terk

er

79

Key Performance Indicators

●Nederlandbehoorttotdeinternationaaltoonaangevendelandenopditweten-schappelijketerrein,blijkenduitdekwaliteitenkwantiteitvanwetenschappelijkepublicatiesingezaghebbende(inter)nationaletijdschriften;internationaleerken-ningenreputatievandeonderzoeksleidersenimpactophet(inter)nationaledebatoverditspeerpunt.Inevaluaties,zoalshetSEP,wordthetonderzoekalszeergoedtotexcellentbeoordeeld.

●Elkvandedeelnemendefaculteitenrichteencoherenteonderzoeksgroepinvansubstantiëleomvangonderleidingvaneenleerstoelhouderopditterrein.Terondersteuninghiervanstellenzijeen–inonderlingoverlegnadertebepalen-aantalPhD-positiesinencreërenzijeenaantalpostpromotieplekken.

●Dedeelnemendefaculteitenlopenvooropinhetmaatschappelijkedebatoverhetspeerpunt.Ditblijktondermeeruitblogsenmedia-optredensenconsortiumvor-mingmetpartneruniversiteitenenprivateenpubliekestakeholders.Zijrealise-rengezamenlijkepublicaties,organiserennationale,EuropeseeninternationalecongressenenzijnsuccesvolinaanvrageninhetkadervandeNationaleWeten-schapsagendaeninEU-projectaanvragen,zoalsonderHorizonEurope(GlobalChallengesandIndustrialCompetitiveness).

●Inhetonderwijscurriculumvandebetrokkenfaculteiteniszowelindebachelor-alsindemasterprogramma’swezenlijkaandachtvoorhetspeerpunt,zoalsbijvoor-beeldindevormvancapitaselecta,minoren,mastertracksofmasterprogramma’s.

Soc

ial S

cien

ces

and

Hu

man

itie

s

80

Implementatie, budget en beoordelingDeontwikkelingvanhetsectorplanRechtsgeleerdheidalsonderdeelvanhetdomeinbeeldSSHisinnauwesamenwerkingtussendedecanenRechtsgeleerdheidtotstandgekomen.DeRaadvanDecanenRechtsgeleerdheidzaltoezienoplandelijkeafstemmingvandefacultairebestedingsplannendieinhetkadervanditsectorplanzullenwordeningediend.Omditingoedebanenteleideniseenaantalfaculteitengevraagddecoördinatieopzichtenemenvaneenvandespeerpuntenwaarzijaangaandeelnemen,zodatfocuseninzetineenspeerpuntperafzonderlijkefaculteitoptimaalgeregeldis.DeRaadvanDecanenbewaaktdevoortgangendecoherentieenisverantwoordelijkvoordeindieningvanallevoorstellen.

DeRaadvanDecanenheeftnietgekozenvooreenvoorstelvoorverdelingvanmiddelenperafzonderlijkspeerpunt.Opdezemanierheeftdelandelijkecommissiemaximalebeoordelings-ruimtevoorallocatievandemiddelen.Defaculteitenwordtgevraagdbestedingsplannenintedienenmeteengemiddeldeomvangvan€600duizendperjaar.Delandelijkecommissieheeftbijhaarbeoordelingeenbandbreedtevan€400duizendtot€800duizend.GeletopdeomvangvandeonderzoekscapaciteitvandeOUisafgesprokendatdetoekenningvoordezefaculteitzichbeperkttotmaximaal€300duizend.

Bijdebeoordelingvandebestedingsplannenenhetgebruikvandebandbreedtezaldelande-lijkecommissiedevolgendecriteriahanteren:

●Dekwaliteitvandeingediendefacultairevoorstellen.Daarbijgaathetzowelomdeargumentatievoordedeelnameaaneenoftweespecifiekespeerpunten,alsomhettrackrecordvanhetfacultairespeerpuntenvandeonderzoeksgroep(en)diehieringaanparticiperen.

●Deambitievandefacultaireplannen.Daarbijgaathetomdeambitiediespreektuitdefacultairekeyperformanceindicatorsinrelatietotdeinditdocumentgefor-muleerdelandelijkekeyperformanceindicators.

●Dematewaarindevoorstellenstructureeldoorwerkenindefacultairestrategie.Daarbijgaathetomaantoonbaredoorwerkinginhetleerstoelenplan,hetHR-be-leid,destrategievooronderwijsenimpact.

●Deinzetvaneigenfacultairemiddelennaastdemiddelendieaangevraagdworden.

●Dematewaarinlandelijkesamenwerkingronddespeerpuntenwordtgerealiseerd.

Sam

en s

terk

er

81

Colofon

Vormgeving:StudioCorinavanRiel,Amsterdam-studio-cvr.nlTekstcorrectie:EllenJanssen-ellenproducties.nlBeeld omslag:ShutterstockBasisontwerp infographic op pagina 8:WIMOntwerpers,DenHaag November2018

Soc

ial S

cien

ces

and

Hu

man

itie

s

82

November2018