Santrifüj pompalarSantrifüj pompalar Santrifüj pompalarda, pompa merkezindeki Santrifüj pompalarda, pompa merkezindeki emiş emiş

boğazındanboğazından giren sıvı, fan kanatçıkları tarafından giderek giren sıvı, fan kanatçıkları tarafından giderek artan bir hızla artan bir hızla basma boğazınabasma boğazına doğru itilir ve doğru itilir ve kanatçıkların kazandırdığı kinetik enerji ile dışarı atılır. kanatçıkların kazandırdığı kinetik enerji ile dışarı atılır.

Fan sıvıya Fan sıvıya kinetik enerjikinetik enerji kazandırmaktadır. Kinetik enerji kazandırmaktadır. Kinetik enerji kısmen kısmen basınç enerjisinebasınç enerjisine çevrilir. çevrilir.

Elektrik motorunun fan yardımıyla sıvıya ilettiği enerjinin Elektrik motorunun fan yardımıyla sıvıya ilettiği enerjinin bir bölümü ise bir bölümü ise ısı enerjisineısı enerjisine dönüşerek pompa içerisinde dönüşerek pompa içerisinde kaybolur. kaybolur.

Sıvının Sıvının kinetik enerjisinin basınç enerjisine dönüşmeyen kinetik enerjisinin basınç enerjisine dönüşmeyen bölümübölümü de de sıvının hızınısıvının hızını ve ve sıvının debisinisıvının debisini belirler. belirler.

Basınç enerjisi “Basınç enerjisi “akış direnciakış direnci”ne”ne eşit olursa, basınç eşit olursa, basınç enerjisindeki artış debiyi azaltır (Şekil 1). enerjisindeki artış debiyi azaltır (Şekil 1).

Şekil 1. Basma basıncı ile debi ilişkisiŞekil 1. Basma basıncı ile debi ilişkisi

Şekil 1’de görülen QH eğrisine “Şekil 1’de görülen QH eğrisine “kapasite eğrisikapasite eğrisi” denir. ” denir. Bu eğri, pompa seçimi açısından çok önemlidir.Bu eğri, pompa seçimi açısından çok önemlidir.

Şekil 2. Pompa karakteristikleriŞekil 2. Pompa karakteristikleri

Şekil 2’de pompanın debi ile ilişkili pompa verimleri ve Şekil 2’de pompanın debi ile ilişkili pompa verimleri ve farklı debilerde gerekli olan güç gereksinmeleri farklı debilerde gerekli olan güç gereksinmeleri görülmektedir.görülmektedir.

StatikStatik basma yüksekliğibasma yüksekliği Sistemde Sistemde hammaddeyi veya yarı işlenmişhammaddeyi veya yarı işlenmiş ürünü ürünü

depolamak amacıyla konulmuş tanklar varsa, pompanın depolamak amacıyla konulmuş tanklar varsa, pompanın manometrik yüksekliği akışkanı o yüksekliğe çıkarmaya manometrik yüksekliği akışkanı o yüksekliğe çıkarmaya yeterli olmalıdır. Bu yüksekliğe “yeterli olmalıdır. Bu yüksekliğe “statikstatik basma basma yüksekliğiyüksekliği” denir. ” denir.

Bu yükseklik, pompa ekseni ile sıvının iletildiği Bu yükseklik, pompa ekseni ile sıvının iletildiği en yüksek en yüksek seviyeseviye arasındaki düşey yüksekliktir. arasındaki düşey yüksekliktir.

Statik basma yüksekliği eğrisi düz bir hattır (Şekil 3). Statik basma yüksekliği eğrisi düz bir hattır (Şekil 3). Toplam basma yüksekliğiToplam basma yüksekliği, , manometrik ve statik basma manometrik ve statik basma

yükseklikleri toplamına eşityükseklikleri toplamına eşit olmalıdır. (Ht = Hs + Hm). olmalıdır. (Ht = Hs + Hm). ManometrikManometrik yükseklik yükseklik kapsamında “ kapsamında “emmeemme” ve “” ve “basmabasma” ” yükseklikleri ile iletim hattının toplam yük kayıpları yer yükseklikleri ile iletim hattının toplam yük kayıpları yer alır (Hm = He + Hb + Jt). alır (Hm = He + Hb + Jt).

Şekil 3. Statik basma yüksekliği ve akış direnci Şekil 3. Statik basma yüksekliği ve akış direnci eğrisieğrisi

İletim ve işlem hattının manometrik yüksekliği, debinin İletim ve işlem hattının manometrik yüksekliği, debinin karesi ile değişir. Bir başka deyişle hız (debi) 2 olursa, karesi ile değişir. Bir başka deyişle hız (debi) 2 olursa, akış akış direnci (manometrik yükseklik)direnci (manometrik yükseklik) 2 x 2 = 4’tür. 2 x 2 = 4’tür.

Şekil 4. Pompanın çalışma noktasıŞekil 4. Pompanın çalışma noktası

Akış direnci eğrisi ile kapasite eğrisinin birbirini Akış direnci eğrisi ile kapasite eğrisinin birbirini kestiği nokta pompanın kestiği nokta pompanın çalışma noktasıçalışma noktasıdır.dır.

Akış kontroluAkış kontrolu

Gıda endüstrisi işletmelerinde bazı Gıda endüstrisi işletmelerinde bazı işlemlerde işlemlerde debinin çok duyarlıdebinin çok duyarlı ve ve sabit sabit olmasının istenildiği durumlarda büyük olmasının istenildiği durumlarda büyük önem taşır. önem taşır.

Örneğin bir Örneğin bir pastörizatörpastörizatör veya veya sterilizatörsterilizatör plakaları arasından geçen, ısıya duyarlı plakaları arasından geçen, ısıya duyarlı süt gibi bir ürünün debisindeki azalma, süt gibi bir ürünün debisindeki azalma, ürünün iç çepere yapışmasına neden ürünün iç çepere yapışmasına neden olacaktır. olacaktır.

Akış kontrolu için,Akış kontrolu için,

Akışın kısılması veya açılması Akışın kısılması veya açılması Pompa devir adedinin ayarı Pompa devir adedinin ayarı Fan çapının değiştirilmesiFan çapının değiştirilmesi

şeklinde üç yöntem kullanılır.şeklinde üç yöntem kullanılır.

Akışın kısılması veya açılmasıAkışın kısılması veya açılması

İletim veya üretim hattında akış direncini İletim veya üretim hattında akış direncini değiştirebilen bazı “değiştirebilen bazı “fitingfiting”ler (armatürler) yardımıyla ”ler (armatürler) yardımıyla yapılabilir. yapılabilir.

Hidrolik iletim düzeninin basma hattına konulan bir Hidrolik iletim düzeninin basma hattına konulan bir basınç okuyucusubasınç okuyucusu sıvının basıncını sürekli olarak sıvının basıncını sürekli olarak kumanda panosuna bildirir. kumanda panosuna bildirir. PanoPano, bu basınç , bu basınç değerlerini kendisine önceden verilmiş olan değerler değerlerini kendisine önceden verilmiş olan değerler ile karşılaştırarak değerlendirir ve sistemde bir ile karşılaştırarak değerlendirir ve sistemde bir basınç düzeltmesi yapılması gerekiyorsa akışı kısan basınç düzeltmesi yapılması gerekiyorsa akışı kısan veya açan bir “veya açan bir “akış ayar ventiliakış ayar ventili”ne”ne gerekli olan gerekli olan sinyali göndermektedir. Ventil gelen sinyale göre bir sinyali göndermektedir. Ventil gelen sinyale göre bir miktar açma veya kapama yapar. miktar açma veya kapama yapar.

Şekil 5. Akış ayar ventili ile basınç Şekil 5. Akış ayar ventili ile basınç ayarlanmasıayarlanması

Akış regülatörüAkış regülatörü Şekil 6’de sıvı, akış regülatörüne alttan ve Şekil 6’de sıvı, akış regülatörüne alttan ve

yandan olmak üzere iki boğazdan girmektedir. yandan olmak üzere iki boğazdan girmektedir. Dikey boğazdan giren ve yukarıya doğru Dikey boğazdan giren ve yukarıya doğru

ilerleyen sıvı ürün, mile etki ederek onu yukarıya ilerleyen sıvı ürün, mile etki ederek onu yukarıya doğru iter. Milin yukarıya doğru hareketi, doğru iter. Milin yukarıya doğru hareketi, kendisine bağlı bulunan yatay çubuğu yukarıya kendisine bağlı bulunan yatay çubuğu yukarıya doğru çeker. doğru çeker.

Çubuğun yukarıya doğru kalkması, çubuğun Çubuğun yukarıya doğru kalkması, çubuğun diğer ucundaki parçanın yan giriş boğazını diğer ucundaki parçanın yan giriş boğazını yavaş yavaş kısması anlamındadır. yavaş yavaş kısması anlamındadır.

Akış regülatörü daha önceden belli bir basınç Akış regülatörü daha önceden belli bir basınç değerine göre ayarlanmış olduğundan basıncı değerine göre ayarlanmış olduğundan basıncı bu değere uygun olarak korumaya çalışır. bu değere uygun olarak korumaya çalışır.

Şekil 6. Mekanik akış regulatörüŞekil 6. Mekanik akış regulatörü

Pompa Devir Adedinin DeğiştirilmesiPompa Devir Adedinin Değiştirilmesi

Akışın kontrol edilmesinde ikinci Akışın kontrol edilmesinde ikinci yöntemdir. yöntemdir.

Fan ne kadar hızlı dönerse o kadar fazla Fan ne kadar hızlı dönerse o kadar fazla enerji sıvı ürüne geçmektedir. Bu enerji sıvı ürüne geçmektedir. Bu özellikten yararlanılarak akış kontrolü özellikten yararlanılarak akış kontrolü yapılabilir.yapılabilir.

Bu yöntemle kontrolünde, Bu yöntemle kontrolünde, enerji kayıpları enerji kayıpları düşüktürdüşüktür. Ürüne olumsuz etkisi olmaz. Ürüne olumsuz etkisi olmaz

Şekil 7. Akışın pompa devri değiştirilerek kontrolüŞekil 7. Akışın pompa devri değiştirilerek kontrolü

Pompanın devir adedi (n1)’den (n2)’ye yükseltildiğinde Pompanın devir adedi (n1)’den (n2)’ye yükseltildiğinde yeni (QH) kapasite eğrisinin akış direnci eğrisini kestiği yeni (QH) kapasite eğrisinin akış direnci eğrisini kestiği çalışma noktası olan (2) noktasında kestiği görülüyor.çalışma noktası olan (2) noktasında kestiği görülüyor.

Fan Çapının Kontrol EdilmesiFan Çapının Kontrol Edilmesi

Çapın küçültülmesi, fanın iletim Çapın küçültülmesi, fanın iletim kapasitesini azaltır. kapasitesini azaltır.

Bu yöntemde belirgin bir Bu yöntemde belirgin bir verimlilik kaybıverimlilik kaybı olmaktadır. olmaktadır.

Çapı küçültülen fan eski pompa gövdesine Çapı küçültülen fan eski pompa gövdesine tam olarak uyamaz. tam olarak uyamaz.

Şekil 8’de fan çapının küçültülmesi halinde Şekil 8’de fan çapının küçültülmesi halinde manometrik yükseklik ve debide azalma manometrik yükseklik ve debide azalma görülmektedir. görülmektedir.

Şekil 8. Akışın fan çapı küçültülerek kontrolüŞekil 8. Akışın fan çapı küçültülerek kontrolü

Akışın kontrolünde karşılaşılan Akışın kontrolünde karşılaşılan

sorunlarınsorunların çözümüçözümü içiniçin İletilmek istenen sıvı üründe hava veya başka bir İletilmek istenen sıvı üründe hava veya başka bir

gaz bulunmamalıgaz bulunmamalı veya oluş veya oluşmamamamalıdır. lıdır. KavitasyonuKavitasyonu önlemek için pompa emişinin her önlemek için pompa emişinin her

noktasındaki sıvı ürünün noktasındaki sıvı ürünün basıncıbasıncı, ürünün , ürünün buharlaşma basıncından buharlaşma basıncından yüksekyüksek olmalıdır. olmalıdır.

Isıl işlem görmüş ürünün sıcaklığını istenilen Isıl işlem görmüş ürünün sıcaklığını istenilen değere düşürmek için ürünün yönünü değiştiren değere düşürmek için ürünün yönünü değiştiren bir “bir “by-pass valfıby-pass valfı” devreye konulmalıdır. ” devreye konulmalıdır.

İletim hattında düzenli bir akış sağlamak için İletim hattında düzenli bir akış sağlamak için pompanın pompanın emişemiş hattındaki hattındaki basıncı sabitbasıncı sabit olmalıdır. olmalıdır.

Şamandıralı tankŞamandıralı tank

Şamandıralı tank, sıvı ürünün düzeyini Şamandıralı tank, sıvı ürünün düzeyini pompa emiş düzeyinden yukarıda sabit bir pompa emiş düzeyinden yukarıda sabit bir düzeyde tutulmasını, düzeyde tutulmasını,

tanka giriş ve çıkış üstten değil aşağıdan tanka giriş ve çıkış üstten değil aşağıdan olduğundan ürünün sıçramamasını veya olduğundan ürünün sıçramamasını veya köpürerek içine hava karışmamasını,köpürerek içine hava karışmamasını,

üründe hava olsa bile tanka girişten sonra üründe hava olsa bile tanka girişten sonra havanın ürün yüzeyine çıkarak üründen havanın ürün yüzeyine çıkarak üründen uzaklaşmasını sağlamaktadır. uzaklaşmasını sağlamaktadır.

Şekil 11. Şamandralı tankŞekil 11. Şamandralı tank

Pompa Montajında ÖzelliklerPompa Montajında Özellikler

Pompalar genellikle Pompalar genellikle döşeme düzeyinedöşeme düzeyine monte edilir. monte edilir. Yer düzeyinden daha aşağıda iş gören pompalar su ve Yer düzeyinden daha aşağıda iş gören pompalar su ve

drenaj ile ilgili pompalardır.drenaj ile ilgili pompalardır. İlke olarak İlke olarak emiş yaptıkları ekipmana yakınemiş yaptıkları ekipmana yakın olarak olarak

kurulurlar.kurulurlar. Pompaların elektrik motorları, makina ve ekipman Pompaların elektrik motorları, makina ve ekipman

sıraları arasındaki işletme içi yollara bakacak şekilde sıraları arasındaki işletme içi yollara bakacak şekilde konumlandırılır. konumlandırılır.

Gerek pompalar gerekse pompa boru hatları arasındaki Gerek pompalar gerekse pompa boru hatları arasındaki aralıklar, genellikle 1.2-2 m olmalıdır.aralıklar, genellikle 1.2-2 m olmalıdır.

Pompa grubunun bulunduğu yapıya veya bölüme girişte, Pompa grubunun bulunduğu yapıya veya bölüme girişte, kapı genişliği 2 m’den az olmamalıdır. kapı genişliği 2 m’den az olmamalıdır.

Boru, Vana ve FitinglerBoru, Vana ve Fitingler

Hidrolik götürücü sistemi oluşturan diğer Hidrolik götürücü sistemi oluşturan diğer elemanlar elemanlar

Düz borular, dirsekler, Te manşonlar, Düz borular, dirsekler, Te manşonlar, redüksiyonlarredüksiyonlar

Gösterge dirseği, gözetleme camlı rakor, Gösterge dirseği, gözetleme camlı rakor, örnek alma manşonuörnek alma manşonu

İki ve üç yollu konik ve supaplı vanalar İki ve üç yollu konik ve supaplı vanalar Basınç ve akış ayar ventilleri Basınç ve akış ayar ventilleri

Boru ve HortumlarBoru ve Hortumlar

Boru ve hortum arasında belirgin bir ayırım yoktur. Boru ve hortum arasında belirgin bir ayırım yoktur. Borular daha büyük çaplıBorular daha büyük çaplı, daha , daha kalınkalın çeperli ve genelde çeperli ve genelde

6-12 m6-12 m uzunluktadırlar. uzunluktadırlar. Hortumlar ise daha ince çeperliHortumlar ise daha ince çeperli, gerektiğinde yüzlerce , gerektiğinde yüzlerce

metre uzunlukta ve bir sargı oluşturacak şekilde metre uzunlukta ve bir sargı oluşturacak şekilde sarılabilir niteliktedirler. sarılabilir niteliktedirler.

Metal borulara Metal borulara diş açılabilirdiş açılabilir, hortumlarda ise açılamaz. , hortumlarda ise açılamaz. Borular birbirlerine Borular birbirlerine flanşlı, rakorlu ve kaynaklı birleşim flanşlı, rakorlu ve kaynaklı birleşim yapabilirler. yapabilirler.

Hortumlarda ise kelepçe kullanılır veya yakılıp Hortumlarda ise kelepçe kullanılır veya yakılıp yapıştırılabilirler. yapıştırılabilirler.

Boru ve hortumlar, çap ve et kalınlıkları ile belirlenirler. Boru ve hortumlar, çap ve et kalınlıkları ile belirlenirler.

Boruların ve diğer elemanların birbirlerine Boruların ve diğer elemanların birbirlerine

bağlanmasıbağlanması

Bir iletim hattındaki boru ve boru ekleme parçalarının Bir iletim hattındaki boru ve boru ekleme parçalarının birbirlerine birbirlerine sürekli olarak bağlı kalmalarısürekli olarak bağlı kalmaları istenirse, bu istenirse, bu taktirde taktirde kaynakkaynak kullanılır. kullanılır.

Kaynakların iç yüzeylerinin bakteri faaliyetine izin Kaynakların iç yüzeylerinin bakteri faaliyetine izin vermeyecek şekilde vermeyecek şekilde çapaksız olması zorunludurçapaksız olması zorunludur. Bu tip . Bu tip iletim veya üretim hatları CIP (clean-in-place) olarak iletim veya üretim hatları CIP (clean-in-place) olarak tanımlanan kapalı, otomatik temizleme düzenleri ile tanımlanan kapalı, otomatik temizleme düzenleri ile temizlenir. temizlenir.

İletim veya işlem hatlarındaki boru ve diğer ekleme İletim veya işlem hatlarındaki boru ve diğer ekleme parçalarının temizlik, bakım-onarım ve makina yerlerinin parçalarının temizlik, bakım-onarım ve makina yerlerinin değiştirilmesi gibi nedenlerle değiştirilmesi gibi nedenlerle sökülmesi ve birbirinden sökülmesi ve birbirinden ayrılmasınınayrılmasının istendiği yerlerde kaynak kullanılmaz. Bu istendiği yerlerde kaynak kullanılmaz. Bu taktirde boru ve diğer fiting’ler birbirlerine taktirde boru ve diğer fiting’ler birbirlerine rakorrakorllarla arla bağlanırlar. bağlanırlar.

Boru çapı seçimiBoru çapı seçimi;;

akış şekliakış şekli

uygulanan hız, basınç uygulanan hız, basınç

yatırım maaliyeti, bakım-onarım vb etmenlere bağlıdır.yatırım maaliyeti, bakım-onarım vb etmenlere bağlıdır.

Boru ve diğer elemanların Boru ve diğer elemanların birbirine bağlanmasıbirbirine bağlanması son derece son derece önemlidir. Aksi halde hesaplananın dışında önemlidir. Aksi halde hesaplananın dışında akış akış direncindedirencinde düşmeler olabilir. düşmeler olabilir.

VanalarVanalar Hidrolik iletim düzeninin çeşitli noktalarında veya Hidrolik iletim düzeninin çeşitli noktalarında veya

işlem, hattının gereken yerlerinde sıvı ürünün işlem, hattının gereken yerlerinde sıvı ürünün hızını hızını azaltmakazaltmak, , durdurmakdurdurmak veya veya yönünü yönünü değiştirmekdeğiştirmek amacıyla kullanılır. amacıyla kullanılır.

Bu aparatların Bu aparatların eldeelde kumanda edilebilenlerine kumanda edilebilenlerine ““vanavana”, elle çalıştırıl”, elle çalıştırılmayanmayanlarına ise “larına ise “valfvalf”” veya veya ““ventilventil”” adı verilmektedir. adı verilmektedir.

Şekil 13. İki ve üç yollu konik vanalarŞekil 13. İki ve üç yollu konik vanalar

Şekil 14. Supaplı vanalarŞekil 14. Supaplı vanalar

Pnömatik ventilPnömatik ventil Basınçlı hava ile açılıp yay ile kapanan veya basınçlı Basınçlı hava ile açılıp yay ile kapanan veya basınçlı

hava ile açılıp kapanan, giriş ve çıkış boğazları çok hava ile açılıp kapanan, giriş ve çıkış boğazları çok çeşitli biçimlerde tasarımlanabilen vanalardır. çeşitli biçimlerde tasarımlanabilen vanalardır.

MikrosiviçMikrosiviç

Pnömatik ventilli bir hava sisteminde Pnömatik ventilli bir hava sisteminde selenoid valf üzerine takılan bir selenoid valf üzerine takılan bir mikrosiviçmikrosiviç, , ventilin açmaventilin açma miktarını işletmenin miktarını işletmenin kumanda kumanda panosunapanosuna bildirmektedir. bildirmektedir.

Çift yönlü mikrosiviç ise ventilin hem açma Çift yönlü mikrosiviç ise ventilin hem açma hem de kapama pozisyonunu ve miktarını hem de kapama pozisyonunu ve miktarını kumanda panosu üzerindeki lambaları kumanda panosu üzerindeki lambaları yakarak haber verir. yakarak haber verir.

Şekil 15. Pnömatik ventil üzerine takılmış Şekil 15. Pnömatik ventil üzerine takılmış iki yönlü mikrosiviçiki yönlü mikrosiviç

ÇekvalfÇekvalf

Çekvalf, normal olarak Çekvalf, normal olarak akışkanın akış akışkanın akış yönündekiyönündeki basınçla basınçla açılıraçılır. .

Valfın diğer tarafındaki basınç, akış Valfın diğer tarafındaki basınç, akış basıncını aştığı anda veya akım basıncını aştığı anda veya akım durduğunda veya ters yöne döndüğünde durduğunda veya ters yöne döndüğünde valf, valf, karşı basınç ile otomatik olarak karşı basınç ile otomatik olarak kapanır. kapanır.

Şekil 16. Çeşitli tipteki tek yönlü Şekil 16. Çeşitli tipteki tek yönlü valflervalfler

Borulu İletim Hatlarında Borulu İletim Hatlarında BoşaltmaBoşaltma

Gıda endüstrisi işletmelerinde işlem Gıda endüstrisi işletmelerinde işlem tamamlandıktan sonra gerek boru, vana tamamlandıktan sonra gerek boru, vana ve fitingler gerekse işlem makinalarında bir ve fitingler gerekse işlem makinalarında bir miktar miktar ürün kalırürün kalır, hemen temizlik işlemine , hemen temizlik işlemine geçilmemesi halinde geçilmemesi halinde önemli kayıplarönemli kayıplar oluşur. oluşur.

Temizlik sırasında yok olacak bu ürün Temizlik sırasında yok olacak bu ürün kaybını önlemek amacıyla kaybını önlemek amacıyla basınçlı havalıbasınçlı havalı bir “bir “boşaltma düzeniboşaltma düzeni” kullanılır. ” kullanılır.

Şekil 17. Borulu iletim hatlarının Şekil 17. Borulu iletim hatlarının

boşaltılmasıboşaltılması

Akış ayar ve basınç ayar ventilleri Akış ayar ve basınç ayar ventilleri

Supaplı mekanik veya pnömatik vanalarda Supaplı mekanik veya pnömatik vanalarda supabın supabın belirli pozisyonlarıbelirli pozisyonları vardır. vardır.

Ayar ventillerinde ise akışa açık olan Ayar ventillerinde ise akışa açık olan boğaz boğaz değişken bir biçimde daraltılıpdeğişken bir biçimde daraltılıp genişletilebilir. genişletilebilir.

Şekil 18. Pnömatik akış ayar ventili Şekil 18. Pnömatik akış ayar ventili

Vananın kolu, döndürüldüğü oranda Vananın kolu, döndürüldüğü oranda akış boğazınıakış boğazını kısmakta kısmakta veya açmaktadır. veya açmaktadır. Bu tip vanalar Bu tip vanalar duyarlı olmayanduyarlı olmayan iletim hatlarında kullanılır. iletim hatlarında kullanılır.

Şekil 19. El kumandalı basit akış ayar vanasıŞekil 19. El kumandalı basit akış ayar vanası

Şekil 20. Mekanik basınç ayar ventiliŞekil 20. Mekanik basınç ayar ventili

İletim hattındaki basınç düşük olduğunda yayın çekme İletim hattındaki basınç düşük olduğunda yayın çekme kuvveti tapayı kendisine doğru çektiğinden akış boğazı kuvveti tapayı kendisine doğru çektiğinden akış boğazı kapalı kalır. Basınç istenilen değerin üstüne çıktığında kapalı kalır. Basınç istenilen değerin üstüne çıktığında yayın kuvvetini yener, tapayı geriye doğru iter ve boğazı yayın kuvvetini yener, tapayı geriye doğru iter ve boğazı açar. açar.

Boru Kelepçe ve DestekleriBoru Kelepçe ve Destekleri

Gıda endüstrisinde çeşitli boru destek ve Gıda endüstrisinde çeşitli boru destek ve kelepçeleri kullanılmaktadır. kelepçeleri kullanılmaktadır.

Borular bu kelepçelere, Borular bu kelepçelere, yüksek sıcaklık yüksek sıcaklık derecelerindederecelerinde çalışıldığında malzeme çalışıldığında malzeme genleşmesi dikkate alınacak şekilde takılır.genleşmesi dikkate alınacak şekilde takılır.

Sabit destek ve kelepçeler kullanılmazSabit destek ve kelepçeler kullanılmaz Boru monte yüksekliği Boru monte yüksekliği 2 m2 m ve eğim ve eğim 1:200- 1:200-

1:1001:100 oranındadır. oranındadır.

Gıda Ön İşlem ve Temizlik Gıda Ön İşlem ve Temizlik MakinalarıMakinaları

Gıda endüstrisinin her dalında işletmeye Gıda endüstrisinin her dalında işletmeye gelen hammaddelerin işleme girmeden gelen hammaddelerin işleme girmeden önce önce temizlenmesitemizlenmesi gerekir. gerekir.

Çevresel faktörlerin etkisi ile bulaşan her Çevresel faktörlerin etkisi ile bulaşan her türlü türlü yabancı maddeyabancı madde uzaklaştırılmalıdır. uzaklaştırılmalıdır.

Bazı gıdalarda yer alan bulaşı ve kirlilik öğeleri

Kirlilik ve bulaşı tipleri

Örnekler

Metaller demir içeren ve içermeyen metaller, civata, metal talaşı

Mineral Toprak, motor yağı, gres yağı, taş

Bitki kökenler Yaprak, yonga, yabancı ot tohumu, kabuk ve deri

Hayvansal kökenliler Tüy, kemik, salgı, kan, böcek, larva

Kimyasallar Gübre, pestisitler, herbisitler

Mikrobiyal hücreler Fungal gelişim (küf ve mayalar)

Mikrobiyal metabolitler

Renkler, tat-koku maddeleri, toksinler

Hammadde temizleme sistemleriHammadde temizleme sistemleri Katı ve yarı katı hammaddelerin temizlenmesi ve Katı ve yarı katı hammaddelerin temizlenmesi ve

istenilen kalite dışında olanların ayrılması olayı ise istenilen kalite dışında olanların ayrılması olayı ise yaş yaş temizlemetemizleme (yıkama) ve (yıkama) ve kuru temizlemekuru temizleme gibi iki yöntemle gibi iki yöntemle yapılır.yapılır.

Yaş temizleme makinalarına örnek olarak Yaş temizleme makinalarına örnek olarak püskürtmeli, püskürtmeli, fırçalı, valsli yıkayıcılar ve yüzdürücü tanklarfırçalı, valsli yıkayıcılar ve yüzdürücü tanklar, ,

Kuru temizleme makinalarına örnek olarak da Kuru temizleme makinalarına örnek olarak da hava hava sistemli, manyetik tutucularsistemli, manyetik tutucular (metal dedektörler), (metal dedektörler), eleme eleme esaslı temizleyici esaslı temizleyici ve ve ayırıcılar ayırıcılar gösterilebilir. gösterilebilir.

UltravioleUltraviole, , X-rayX-ray, , mikrodalgamikrodalga ve ve ultrasonik dedektörultrasonik dedektör sistemleri yaygın olmayan özel temizleme ve ayırma sistemleri yaygın olmayan özel temizleme ve ayırma sistemleridir. sistemleridir.

Yıkama işlemiYıkama işlemi

Yıkama işlemi genelde Yıkama işlemi genelde yumuşatmayumuşatma (ön yıkama), (ön yıkama), yıkamayıkama (püskürtme) ve (püskürtme) ve durulamadurulama olmak üzere olmak üzere üçüç aşamada, aşamada, bazen de bazen de yıkamayıkama ve ve durulamadurulama gibi gibi ikiiki aşamada yapılır. aşamada yapılır.

Yumuşatma işlemi üzerine taş, toprak ve çamurun Yumuşatma işlemi üzerine taş, toprak ve çamurun bulaşmış olduğu örneğin soğan, patates, kereviz, bulaşmış olduğu örneğin soğan, patates, kereviz, yerelması, havuç ve şeker pancarı gibi yumru ve yerelması, havuç ve şeker pancarı gibi yumru ve kök kök sebzeleresebzelere uygulanır. uygulanır.

Yumuşatma, bazen hammaddelerin Yumuşatma, bazen hammaddelerin su akımısu akımı yardımıyla yardımıyla işletmeye alınmaları sırasında gerçekleşir. Bu yöntem işletmeye alınmaları sırasında gerçekleşir. Bu yöntem salça, domates suyu, portakal, mandalina suyu işleyen salça, domates suyu, portakal, mandalina suyu işleyen fabrikalarda sıklıkla görülür. fabrikalarda sıklıkla görülür.

Yıkama düzenlerinde genelde Yıkama düzenlerinde genelde temiz sutemiz su, yerine göre de , yerine göre de içine içine klor klor ya da deterjan ya da deterjan katılmış sukatılmış su kullanılır. kullanılır.

Yıkama işleminde dikkat edilecek Yıkama işleminde dikkat edilecek hususlarhususlar

Yıkama makinası, işletmeye gelen hammaddenin Yıkama makinası, işletmeye gelen hammaddenin büyüklüğüne, kırılabilirlik veya ezilebilirlikbüyüklüğüne, kırılabilirlik veya ezilebilirlik niteliğine ve niteliğine ve işletmenin kapasitesine göre tasarımlanır ve seçilir. işletmenin kapasitesine göre tasarımlanır ve seçilir.

Kullanılan deterjan ve sterilant türlerine göre ılık su ile Kullanılan deterjan ve sterilant türlerine göre ılık su ile yıkamalarda yıkamalarda süre ve işlemsüre ve işlem sırasına dikkat edilmelidir. sırasına dikkat edilmelidir. Aksi halde bozulma nedeni olan Aksi halde bozulma nedeni olan bazı kimyasal ve bazı kimyasal ve mikrobiyolojikmikrobiyolojik reaksiyonlar gelişebilir. reaksiyonlar gelişebilir.

Yıkama ile “Yıkama ile “Biyolojik Oksijen GereksinimiBiyolojik Oksijen Gereksinimi” (BOG) yüksek ” (BOG) yüksek olan atıklar ortaya çıktığından olası çevre kirlenmesi ve olan atıklar ortaya çıktığından olası çevre kirlenmesi ve zararlara meydan vermeyecek önlemler alınmalıdır.zararlara meydan vermeyecek önlemler alınmalıdır.

Yıkama düzenleriYıkama düzenleri Hammaddenin yıkanması en basit olarak suya Hammaddenin yıkanması en basit olarak suya

daldırılarak yapılır. daldırılarak yapılır. Daldırma yöntemiDaldırma yöntemi çoğu kez çoğu kez yumuşatma aşaması için uygulanır. yumuşatma aşaması için uygulanır.

Amaca göre yapılmış çok çeşitli Amaca göre yapılmış çok çeşitli paletli ve paletli ve otomatik yıkama makinalarıotomatik yıkama makinaları vardır. Elma, armut vardır. Elma, armut ve benzeri meyveler ile çoğu sebzelerin bir tank ve benzeri meyveler ile çoğu sebzelerin bir tank içindeki içindeki paletler paletler yardımıyla hareket ettirilerek yardımıyla hareket ettirilerek yıkanmaktadır. yıkanmaktadır.

Kırılabilir nitelikteki sebzelerin yıkanmasında Kırılabilir nitelikteki sebzelerin yıkanmasında kavrayıcı ya da sepet gibi ekipmanlar kullanılır kavrayıcı ya da sepet gibi ekipmanlar kullanılır ve ve basınçlı su püskürtmesibasınçlı su püskürtmesi yapılır. Örneğin yapılır. Örneğin kuşkonmazın yıkanmasıkuşkonmazın yıkanması

Yıkama düzenleriYıkama düzenleri Bezelye ve benzeri küçük taneli sebzeleri Bezelye ve benzeri küçük taneli sebzeleri

yıkamada yıkamada yüzdürme ilkesine göre çalışan yüzdürme ilkesine göre çalışan yıkama makinalarıyıkama makinaları kullanılmaktadır.Olgun kullanılmaktadır.Olgun bezelyeler dibe çökerken kırık olanlarbezelyeler dibe çökerken kırık olanlar, yabancı , yabancı tohumlar ve diğer kirler su yüzeyinde toplanırlar.tohumlar ve diğer kirler su yüzeyinde toplanırlar.

Tamburlu yıkama düzenleriTamburlu yıkama düzenlerinde dönmekte olan nde dönmekte olan silindirik gövde içinde hareket halindeki silindirik gövde içinde hareket halindeki hammaddeye su püskürtülür. hammaddeye su püskürtülür.

Turunçgil, hıyar ve benzeri sebze ve meyvelerin Turunçgil, hıyar ve benzeri sebze ve meyvelerin yıkanmasında kullanılan bir başka düzen, yıkanmasında kullanılan bir başka düzen, fırçalı fırçalı yıkama makinalarıyıkama makinalarıdır. dır.

Hammadde tank içerisine girdikten sonra fırçalı Hammadde tank içerisine girdikten sonra fırçalı tamburlar yardımıyla hem yıkanmakta hem de tamburlar yardımıyla hem yıkanmakta hem de tank çıkışına doğru ilerlemektedir.tank çıkışına doğru ilerlemektedir.

Kanatlı kesimhanelerinde kullanılan tüy Kanatlı kesimhanelerinde kullanılan tüy yolma makinaları, ıslak koşullarda yolma makinaları, ıslak koşullarda çalıştırıldığından püskürtülen basınçlı su çalıştırıldığından püskürtülen basınçlı su ile yıkama işlemi de birlikte yapılmaktadır ile yıkama işlemi de birlikte yapılmaktadır

Ayıklama makinalarıAyıklama makinaları

Yıkanıp temizlenen hammaddenin işleme Yıkanıp temizlenen hammaddenin işleme verilmeden önce seçilip ayıklanması gerekir. verilmeden önce seçilip ayıklanması gerekir.

Bozuk, ezik, küflü, çürümüş ve bazı durumlarda Bozuk, ezik, küflü, çürümüş ve bazı durumlarda da yumuşak olanlar sağlam olanlardan da yumuşak olanlar sağlam olanlardan ayıklanarak atılır. ayıklanarak atılır.

Ayıklama işlemi genellikle Ayıklama işlemi genellikle elleelle yapılır. yapılır. Bazı üretim dallarında kusurlu hammaddeyi Bazı üretim dallarında kusurlu hammaddeyi

ayıklayabilen ayıklayabilen özel makinalarözel makinalar kullanılır. kullanılır. Ayıklamada Ayıklamada boyut, şekil, ağırlık ve renkboyut, şekil, ağırlık ve renk gibi gibi

fiziksel özellikler kullanılır. fiziksel özellikler kullanılır.

Sap Ayırma, Kabuk Soyma, Sap Ayırma, Kabuk Soyma, Çekirdek Çıkarma MakinalarıÇekirdek Çıkarma Makinaları

Konserveye, meyve suyuna ve pulp’a (ezme) Konserveye, meyve suyuna ve pulp’a (ezme) işlenecek meyve ve sebzelerin sap, kabuk, işlenecek meyve ve sebzelerin sap, kabuk, çekirdek ve çekirdek evi (eşlek) gibi kısımlarının çekirdek ve çekirdek evi (eşlek) gibi kısımlarının uzaklaştırması gerekir.uzaklaştırması gerekir.

KonserveyeKonserveye işlenecek meyve ve sebzelerin işlenecek meyve ve sebzelerin sapları ayrılır, çekirdek ve çekirdek evi çıkarılır, sapları ayrılır, çekirdek ve çekirdek evi çıkarılır, kabukları soyulur ve gerekiyorsa kabukları soyulur ve gerekiyorsa dilimlenir.dilimlenir.

Meyve suyu, reçel, marmelat ve pulp’aMeyve suyu, reçel, marmelat ve pulp’a işlenecek işlenecek olanlar ise renk ve lezzet gibi kalite faktörlerini olanlar ise renk ve lezzet gibi kalite faktörlerini bozmamak ve işlemde işleme kolaylığı sağlamak bozmamak ve işlemde işleme kolaylığı sağlamak için preslemeden önce için preslemeden önce saplarından ayrılırsaplarından ayrılır ve ve çekirdekleriçekirdekleri çıkarılır. çıkarılır.

Sap AyırmaSap Ayırma Üzüm ve vişneÜzüm ve vişne gibi meyveler sapları ile birlikte hasat gibi meyveler sapları ile birlikte hasat

edilirler. edilirler. Saplardan geçenSaplardan geçen tanen tanen ve benzeri maddeler meyvede ve benzeri maddeler meyvede

ve son ürün kalitesinde, ve son ürün kalitesinde, acılık, burukluk ve renk acılık, burukluk ve renk bozukluğubozukluğu gibi olumsuz etki yaparlar. gibi olumsuz etki yaparlar.

Ayrıca saplarla birlikte preslenmesi halinde elde edilen Ayrıca saplarla birlikte preslenmesi halinde elde edilen meyvenin işleme pompalanması sırasında meyvenin işleme pompalanması sırasında pompalarda pompalarda tıkanıklıktıkanıklık olur. olur.

Bu amaçla tasarlanan bir sap ayırma makinasında, Bu amaçla tasarlanan bir sap ayırma makinasında, paslanmaz çelikden yapılmış silindir şeklindeki bir elek paslanmaz çelikden yapılmış silindir şeklindeki bir elek ile bu eleğin ekseni üzerine spiral olarak yerleştirilmiş ile bu eleğin ekseni üzerine spiral olarak yerleştirilmiş dişler birbirlerinin aksi yönde belli devirde dönerler. dişler birbirlerinin aksi yönde belli devirde dönerler.

Besleme hunisinden verilen üzüm salkımları düzenli bir Besleme hunisinden verilen üzüm salkımları düzenli bir şekilde silindir içine verilir. şekilde silindir içine verilir.

Ayrılmış saplar silindirin diğer ucundan dışarı atılırken Ayrılmış saplar silindirin diğer ucundan dışarı atılırken saplarından ayrılan üzüm taneleri silindir deliklerinden saplarından ayrılan üzüm taneleri silindir deliklerinden geçerek alta düşerler. geçerek alta düşerler.

Kabuk soymaKabuk soyma

Kabuk soyma,Kabuk soyma, Elle, Elle, Isıl uygulamayla, Isıl uygulamayla, Kimyasal yöntemlerKimyasal yöntemler Mekanik yöntemlerle Mekanik yöntemlerle

yapılır. yapılır.

Isıl işlemle kabuk soymaIsıl işlemle kabuk soyma Kuru soğan ve biber gibi sebzelerde kabuk soymada en Kuru soğan ve biber gibi sebzelerde kabuk soymada en

etkili ısıl yöntem, doğrudan etkili ısıl yöntem, doğrudan alev ya da sıcak havaalev ya da sıcak hava uygulamasıdır.uygulamasıdır.

Isı, kabuk altında buharlaşmayı sağladığından, sebze Isı, kabuk altında buharlaşmayı sağladığından, sebze kabuğu puflayarak ayrılır. Daha sonra sebzeler kabuğu puflayarak ayrılır. Daha sonra sebzeler yıkanarak kabuklarından temizlenir. yıkanarak kabuklarından temizlenir.

Domates gibi ürünler Domates gibi ürünler sıcak su içine batırılıpsıcak su içine batırılıp bir süre bir süre bekletildikten sonra aniden soğuk suya tutulursa, bekletildikten sonra aniden soğuk suya tutulursa, kabukları elle kolaylıkla soyulabilir.kabukları elle kolaylıkla soyulabilir.

Dondurarak soymada domatesler Dondurarak soymada domatesler sıvı azotsıvı azot ile kısa süre ile kısa süre ile dondurulur. Kabuk altındaki hücrelerden oluşan ince ile dondurulur. Kabuk altındaki hücrelerden oluşan ince bir tabaka, don çözüldükten sonra kabuğun etten bir tabaka, don çözüldükten sonra kabuğun etten ayrılmasını sağlar. ayrılmasını sağlar.

Kimyasal maddelerle kabuk soymaKimyasal maddelerle kabuk soyma

Kimyasal madde olarak, meyve ve Kimyasal madde olarak, meyve ve sebzelerin cins ve özelliklerine göre farklı sebzelerin cins ve özelliklerine göre farklı sıcaklık ve konsantrasyonda hazırlanmış sıcaklık ve konsantrasyonda hazırlanmış NaOHNaOH içeren çözeltiler kullanılır. içeren çözeltiler kullanılır.

Alkali çözeltisine daldırarak kabuk soymaAlkali çözeltisine daldırarak kabuk soyma

Elma, armut ve ayva gibi küçük ve yumuşak çekirdekli meyvelerin Elma, armut ve ayva gibi küçük ve yumuşak çekirdekli meyvelerin çekirdek ve çekirdek evinin çıkarılması için küçük işletmelerde özel çekirdek ve çekirdek evinin çıkarılması için küçük işletmelerde özel bıçaklar kullanılır ve işlem elle yapılır.bıçaklar kullanılır ve işlem elle yapılır.

Çekirdek çıkarmaÇekirdek çıkarma Meyve suyu, reçel, marmelat ve pulp’a işlenecek Meyve suyu, reçel, marmelat ve pulp’a işlenecek

meyvelerde, meyvelerde, meyvenin parçalanması önemli olmadığındanmeyvenin parçalanması önemli olmadığından çekirdek çıkarma işlemi için yaygın olarak özel makinalar çekirdek çıkarma işlemi için yaygın olarak özel makinalar kullanılır. kullanılır.

Bu makinalarda birbirine doğru dönerek meyveyi içine alan Bu makinalarda birbirine doğru dönerek meyveyi içine alan iki vals vardır. iki vals vardır.

Valslerin aralığı, çekirdek iriliğine göre ayarlanabildiğinden Valslerin aralığı, çekirdek iriliğine göre ayarlanabildiğinden makina vişne, kayısı, erik ve benzeri çeşitli çekirdekli makina vişne, kayısı, erik ve benzeri çeşitli çekirdekli meyveler için kullanılabilir. meyveler için kullanılabilir.

Üstten düzenli olarak beslenen ve valsler arasına giren Üstten düzenli olarak beslenen ve valsler arasına giren meyve, valslerin dönüşü ile ezilir. meyve, valslerin dönüşü ile ezilir.

Valslerden birisinin üzeri kauçuk ile kaplanmış, diğerinin Valslerden birisinin üzeri kauçuk ile kaplanmış, diğerinin üzeri pütürlü yapılmıştır. üzeri pütürlü yapılmıştır.

Meyve çekirdeği kauçuk içine gömülürken meyve eti Meyve çekirdeği kauçuk içine gömülürken meyve eti parçalanır. Valslerin altındaki üçgen şeklindeki ayırıcı, parçalanır. Valslerin altındaki üçgen şeklindeki ayırıcı, çekirdek ve ezilmiş meyveyi ayrı yönlere gönderir. çekirdek ve ezilmiş meyveyi ayrı yönlere gönderir.