Upload
others
View
9
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
SoTa rusTavelis saxelmwifo universiteti
saqarTvelos teqnikuri universiteti
evgeni baraTaSvili, badri geCbaia
vladimer Rlonti
saqarTvelos ekonomikis
konkurentunarianoba:
Tanamedrove gamowvevebi
gamomcemloba `universali~
Tbilisi 2012
2
monografiaSi ganxilulia saqarTvelos ekonomikis konku-rentunarianobis ZiriTadi problemebi, SemuSavebulia konkuren-tunarianobis koncefcia, Tanamedrove gamowvevebis analizis sa-fuZvelze Sefasebulia saqarTveloSi arsebuli biznes garemo da konkurentunarianobaze misi zemoqmedebis meqanizmebi, gaana-lizebulia saqarTvelos konkurentunarianoba sagareo vaWroba-Si, ekonomikuri krizisis pirobebSi gansakuTrebuli yuradReba gamaxvilebulia globaluri konkurentunarianobis problemebze da sxv.
monografiaSi gamokvlevebi da SedarebiTi analizi eyrdnoba sxvadasxva saerTaSoriso organizaciebisa da qveynebis statis-tikur monacemebs.
wigni gankuTvnilia mecnier-ekonomistebis, doqtorantebisa da axalgazrda mkvlevarebis, aseve, mkiTxvelTa farTo wrisaTvis.
redaqtorebi: eTer xaraiSvili ekonomikur mecnierebaTa doq-tori, Tsu-s sruli profesori, mikroekonomikis kaTedris xelmZRvaneli. saqarTvelos ekonomikur mecnierebaTa akademiis akademikosi asiko cincaZe ekonomikis akademiuri doqtori, SoTa rusTavelis saxelmwifo universitetis asocirebuli profesori
recenzentebi: giorgi malaSxia ekonomikur mecnierebaTa doq-tori, stu-s sruli profesori, saxelmwifo pre-miis laureati
naTia wiklaSvili ekonomikis akademiuri doqto-ri, SoTa rusTavelis saxelmwifo universitetis asocirebuli profesori, reqtoris moadgile sa-mecniero dargSi gela mamulaZe ekonomikis akademiuri doqtori, SoTa rusTavelis saxelmwifo universitetis asocirebuli profesori marina CavleiSvili ekonomikis akademiuri doq-tori, Tsu-s asocirebuli profesori
© evgeni baraTaSvili, badri geCbaia, vladimer Rlonti, sa-qarTvelos ekonomikis konkurentunarianoa: Tanamedrove ga-mowvevebi.
gamomcemloba `universali~, 2012
Tbilisi, 0179, i. WavWavaZis gamz. 19, : 2 22 36 09, 5(99) 17 22 30 E–mail: [email protected] ISBN 978-9941-17-473-5
3
Shota Rustaveli Shtate University
Georgian Technical University
EVGENI BARATASHVILI,
BADRI GECHBAIA VLADIMER GLONTI
COPMETITIVENESS OF GEORGIAN ECONOMY:
MODERN CHALLENGES
Publishing House “UNIVERSAL”
Tbilisi 2012
4
The monograph considers the cardinal problems of the competitiveness in Georgian economy. The authors of the monograph have developed the conception of competitiveness and estimated the business surroundings as well as the ways of their influencing on competitiveness. The work also reviews the competitive abilities of Georgia in foreign trade. In the conditions of economical crisis the particular attention is paid to the problems of global competitiveness.
The researches and comparative analyses in the work are based on the statistic data of different international organizations and countries.
The monograph is intended for scientist-economists, doctoral candi-dates, and young researchers, as well as for the wide circle of readers
Editor: Eter Kharaishvili Doctor of Economic Sciences, Full professor
of Iv. Javakhishvili State University, Head of the Department of Macroeconomics. The Member of Scientific Academy of Economy of Georgia
Asiko Cincadze PHD in Economics, Associated Professor of Shota Rustaveli State University
Reviewers: Giorgi Malashkhia Doctor of Economic Sciences, Full Professor of Georgian Technical University, the prize winner of State Award. Natia Tsiklashvili PHD in Economics, Associated Professor of Shota Rustaveli State University, the Deputy Rector in scientific field Gela Mamuladze PHD in Economics, Associated Professor of Shota Rustaveli State University Marina Chavleishvili PHD in Economics, Associated professor of Iv. Javakhishvili State University
© E. Baratashvili. B. Gechbaia, Vl. Glonti. Competitiveness of Georgian Economy: Modern Challenges
Publishing House “UNIVERSAL” , 2012 19, I. Chavchavadze Ave., 0179, Tbilisi,Georgia : 2 22 36 09, 5(99) 17 22 30 E-mail: [email protected] ISBN 978-9941-17-473-5
5
Государственный университет Шота Руставели
Грузинский технический университет
Евгений Бараташвили, Бадри Гечбаия,
Владимир Глонти
Конкурентоспособность экономики Грузии: современные вызовы
Издательство `Универсал~
Тбилиси 2012
6
В монографии рассмотрены основные проблемы конкурентоспособности экономики Грузии, разработана концепция конкурентоспособности, на основе анализа современные вызовы оценена существующая в Грузии бизнес среда и механизмы его воздействия на конкурентоспособность, проанализировано конкурентоспособность во внешней торговле, особое внимание уделено проблемам глобальной конкурентоспособности в условиях экономических кризисов и т.д.
Исследования и сравнительные анализы, приведенные в монографии, основываются на статистических данных различных международных организации и стран.
Книга рассчитана для ученных-экономистов, докторантов и молодых исследователей а также для широкого круга читателей.
Редакторы: Этер Хараишвили – доктор экономических наук, профессор государственного университета имени иване джавахишвили, руководитель кафедры микроэкономики. Академик экономических наук Грузии Асико Цинцадзе - доктор экономики, профессор госу-дарственного университета имени Шота Руставели
Рецензенты: Гиоргий Малашхия - доктор экономических наук,
профессор государственного технического университета Грузии. Лауреат государственной премии Натия Циклашвили - доктор экономики, профессор государственного университета имени Шота Руставели, заместитель ректора в научной части Гела Мамуладзе - доктор экономики, профессор государственного университета имени Шота Руставели Марина Чавлеишвили - доктор экономики, профессор государственного университета имени иване джава-хишвили
© Евгений Бараташвили, Бадри Гечбаия, Владимир Глонти. Конкурентоспособность экономики Грузии: современные вызовы.
Издательство “УНИВЕРСАЛ”, 2012 Тбилиси, 0179, пр. И.Чавчавадзе №19, : 2 22 36 09, 5(99) 17 22 30 E-mail: [email protected] ISBN 978-9941-17-473-5
7
sarCevi Sesavali..........................................................................................................................13 Tavi I konkurentunarianoba: koncefcia, Sefaseba
da analizi...................................................................................................................15
1.1. konkurentunarianobis koncefcia.
konkurentunarianobis arsi.............................................................15
1.2 saerTaSoriso konkurentunarianobis Sefaseba.........25 1.2.1 konkurentunarianobis analizi marTvis
saerTaSoriso institutis IMD-s mixedviT........27 1.3 konkurentunarianobis analizi msoflio
ekonomikuri forumis (WEF)-is mixedviT...........................29 1.4. qveynis konkurentunarianoba .........................................................33 1.5. saqarTvelos konkurentunarianoba:
problemis dasma .........................................................................................34
1.6 mimdinare mdgomareobis analizi .............................................40
Tavi II biznes - garemo saqarTveloSi: problemebi da zemoqmedeba konkurentunarianobaze ........................................44 2.1 institucionaluri sfero da misi maxasiaTeblebi
gardamavali ekonomikis qveynebSi ............................................45
2.1.1 institutebis roli ekonomikis
transformaciaSi............................................................................45
2.1.2 instutebis transformacia da cvlilebebTan winaaRmdegoba ....................................................................................48
2.1.3 sabazro reformebisa da institutebis
transformacia gardamavali ekonomikis
qveynebSi ..................................................................................................51
2. 2 konkurentunarianoba da biznes-garemo gardamavali ekonomikis qveynebSi ............................................52 2.2.1 konkurentunarianobisa da biznes-garemos
urTierTkavSiri ..............................................................................52 2.2.2 msoflio bankisa da saerTaSoriso finansuri
korporacia "doing business" marTvis reitingi da misi kavSiri konkurentunarianobasTan.........59
8
Tavi III saqarTvelos sagareo vaWrobis konkurentunaria- nobis amaRleba ....................................................................................................70 3.1. saqarTvelos konkurentunarianobis Sefaseba
saerTaSoriso vaWrobaSi ...................................................................71 3. 2 eqsportis konkurentunarianobis faqtorebi ...............84 3. 3 eqsportis konkurentunarianobis maCveneblebi.........87
3.3.1 vaWrobis funqcionirebis indeqsi................................87 3.3.2 gamovlenili SedarebiTi upiratesobebis
koeficientebi .................................................................................89 Tavi IV globaluri konkurentunarianoba da ekonomikuri krizisi: urTierTkavSiri ........................................................................95 4.1 erovnuli konkurentunarianobis kategoriis
analizi - Teoriuli midgomebi ...............................................95 4.2. globaluri konkurencia da erovnuli interesebi....108 4.3. globaluri konkurentunarianobis indeqsi da
saqarTvelos realoba ........................................................................115 Tavi V saqarTvelos konkurentunarianobis amaRleba da regionuli samewarmeo politika ........................................122 5. 1. konkurentunarianoba da regionuli samewarmeo
politika ...........................................................................................................122 5. 2. regionuli konkurentunarianobis ganviTarebis
inovaciuri tendenciebi globalizaciis pirobebSi............................................................................................................129
5.3. klasterebis roli regionis konkurentunaria- nobis amaRlebis saqmeSi.....................................................................136
5.4. regionuli konkurentunarianobis Sefasebis zogierTi sakiTxi ......................................................................................152
5.5. regionuli politikis evropuli gamocdileba. konkurentunarianobis indikatorebi.....................................160
5.6. konkurentunariani regionebis sxva indikatorebi .170 5.7. regionis sainvesticio mimzidvelobis
Sefasebis meTodi .......................................................................................172
9
CONTENTS INTRODUCTION ......................................................................... 13 CHAPTER I COMPETITIVENESS: CONCEPTION, ESTIMATION AND ANALYSES. ................................................................................... 15 1.1. Conception of competitiveness. The essence of
competitiveness ....................................................................... 15 1.2. Estimation of international competitiveness............................ 25
1.2.1 Competitive analyses according to the IMD – International Managing Department............................... 27
1.3. Competitive analyses according to the World Economical Forum (WEF)........................................................................... 29
1.4. Competitiveness of a Country ................................................. 33 1.5. Competitiveness of Georgia: problem formulation ................ 34 1.6. Analyses of current situation .................................................. 40 CHAPTER II BUSINESS SITUATION IN GEORGIA: PROBLEMS AND INFLUENCE ON COMPETITIVENESS.................................... 44 2.1. Institutional field and its traits in the countries of transition
economy .............................................................................. 45 2.1.1. The role of institutes in transformation of economy...... 45 2.1.2. Transformation of institutes and resistance to changes 48 2.1.3. Transformation of market reformations and institutions
in the countries of transition economy ........................... 51 2.2. Competitiveness and business surroundings in the
countries of transition economy ............................................. 52 2.2.1. Interrelation of competitiveness and business
surroundings .................................................................. 52 2.2.2. Rating of managing simplicity of the World Bank and
international financial corporation “Doing Business” and its link with competitiveness ................................... 59
10
CHAPTER III RISING THE FOREIGN TRADE COMPETITIVENESS OF GEORGIA ................................................................................ 70 3.1. Estimation competitiveness of Georgia through the
international trade ................................................................... 71 3.2. Competitive factors of export ................................................. 84 3.3. Competitive indexes of export ................................................ 87
3.3.1. Index of trade functioning ............................................. 87 3.3.2. Ratios of ascertained comparative advantages ............. 89
CHAPTER IV GLOBAL COMPETITIVENESS ANF ECONOMICAL CRISIS: INTERRELATION ........................................................................ 95 4.1. Analyses of national competitiveness category – theoretical
approach ................................................................................. 95 4.2. Global competitiveness and national interests......................... 4.3. Index of global competitiveness and Georgian reality ............ 115 CHAPTER V GROWTH OF COMPETITIVENESS OF GEORGIA AND REGIONAL UNDERTAKING POLICY..................................... 122 5.1. Competitiveness and regional undertaking policy................... 122
5.2. Innovative trends of regional competitiveness development in conditions of globalization .................................................. 129
5.3. Role of clusters in the growth of the competitiveness of region .................................................................................. 136
5.4. Some aspects of estimation of regional competitiveness......... 152 5.5. European experience of regional policy. Competitiveness
indicators ................................................................................. 160 5.6. Other indicators of competitive regions ................................. 170
11
СОДЕРЖАНИЕ ВВЕДЕНИЕ ................................................................................... 13 Глава 1. Конкурентоспособность: концепция, оценка и анализ ......... 15 1.1. Концепция конкурентоспособности. Сущность
конкурентоспособности...................................................... 15 1.2. Оценка международной конкурентоспособности. ........... 25
1.2.1. Анализ конкурентоспособности согласно международного института управления IMD. ...... 27
1.3. Анализ конкурентоспособности согласно мирового экономического форума WEF............................................ 29
1.4. Конкурентоспособность страны. ....................................... 33 1.5. Конкурентоспособность Грузии: постановка
проблемы.............................................................................. 34 1.6. Анализ существующего положения. ................................. 40 Глава 2. Бизнес-среда в Грузии: проблемы и воздействие на конкурентоспособность. .............................................................. 44 2.1. Институциональная сфера и ее характеристика в
странах с переходной экономикой. ................................... 45 2.1.1. Роль институтов в трансформации экономики. .... 45 2.1.2. Трансформация институтов и противостояние
к изменениям. ........................................................... 48 2.1.3. Трансформация институтов и рыночных реформ
в странах с переходной экономикой. ..................... 51 2.2. Конкурентоспособность и бизнес-среда в странах
с переходной экономикой................................................... 52 2.2.1. Взаимосвязь конкурентоспособности и бизнес-
среды. ........................................................................ 52 2.2.2. Рейтинг управления мирового банка и международной
финансовой корпорации "doing business" и ее связь с конкурентоспособностью........................................ 59
12
Глава 3. Повышение конкурентоспособности внешней торговли Грузии. ............................................................................................ 70 3.1. Оценка конкурентоспособности Грузии во внешней
торговле. ................................................................................ 71 3.2. факторы конкурентоспособности экспорта ....................... 84 3.3. Показатели конкурентоспособности экспорта. .................. 87
3.3.1. Индекс функционирования торговли. ....................... 87 3.3.2. Коэффициенты выявленных сравнительных
преимуществ. ................................................................ 89
Глава 4. Глобальная конкурентоспособность и экономический кризис: взаимосвязь.................................................................................... 95 4.1. Анализ категории национальной конкурентоспо-
собности – теоретические подходы. ................................... 95 4.2. Глобальная конкуренция и национальные интересы. ........ 108 4.3. Индекс глобальной конкуренции и реалии Грузии. ........... 115
Глава 5. Повышение конкурентоспособности Грузии и региональная предпринимательская политика. .................... 122 5.1. Конкурентоспособность и региональная предпри-
нимательская политика. ........................................................ 122 5.2. Инновационные тенденции развития конкурентоспо-
собности в условиях глобализации...................................... 129 5.3. Роль кластеров в повышении конкурентоспособности
регионов. ............................................................................... 136 5.4. Некоторые вопросы оценки конкурентоспособности
регионов. ............................................................................... 152 5.5. Европейский опыт региональной политики. Индикаторы
конкурентоспособности. ....................................................... 160 5.6. Другие индикаторы конкурентоспособных регионов........ 170 5.7. Метод оценки инвестиционной привлекательности
региона.................................................................................... 172
13
Sesavali
ekonomikur literaturaSi bevri mcdeloba iyo imi-
sa, rom aexsnaT zogierTi qveynis ekonomikuri warmate-
ba da sxvebis warumatebloba, agreTve pasuxi gaecaT
kiTxvaze ratom aris, rom erT qveyanaSi esa Tu is dar-
gi warmatebiT viTardeba, xolo mezobel qveynebSi sa-
erTod ar viTardeba? aRniSnuli problemebis Seswav-
lisaTvis aucilebelia qveynis konkurentunarianobis
analizi.
qveynis konkurentunarianobas gansazRvravs ekonomi-
kuri maCveneblebi kerZod, eqsportis moculoba, msof-
lio bazris wili, mTliani Sida produqtis moculoba,
investiciebi. ufro naTlad igi gamoixateba Sromis
mwarmoeblurobis zrdaSi, romelic grZelvadian peri-
odSi uzrunvelyofs ekonomikis myar zrdasa da mosax-
leobis keTildReobis amaRlebas, rac ekonomikuri po-
litikis saboloo mizania.
konkurentunarianobis analizi makro da mikroeko-
nomikuri analizis erTgvar sinTezs warmoadgens. daba-
li inflacia, prognozirebadi savaluto kursi, daba-
lansebuli saxelmwifo finansebis seqtori, rezervebis
maRali done ekonomikis myari ganviTarebis aucilebe-
li pirobebia. Tumca, Tavis mxriv, makroekonomikuri
stabiluroba ar aris sakmarisi ekonomikuri zrdis
uzrunvelyofisaTvis, radgan is mxolod produqtis
Seqmnas ganapirobebs. es ukanaskneli ki mikrodoneze
iqmneba. amitomac ekonomikuri zrdis axsnisas konku-
rentunarianobis koncefciis farglebSi tradiciul
analizs mikroekonomikuri sferos Rrma Seswavla ema-
teba. aq gansakuTrebiT mniSvnelovania biznes-garemos
Seswavla, moTxovnisa da axali warmoebis faqtorebis
Taviseburebebis, teqnologiebis, menejmentisa da war-
14
moebis organizaciis doneze, vertikaluri da horizon-
taluri urTierTobebis analizi.
mocemul naSromSi warmodgenilia konkurentunaria-
nobis koncefciis gamoyenebisa da im ZiriTadi faqto-
rebis gamovlenis mcdeloba, romlebic ganapirobeben
saqarTvelos konkurentuli upiratesobebis warmoqmnas;
Teoriul WrilSi saerTaSoriso da calkeuli saxel-
mwifoebis doneze gaanalizebulia qveynis konkurentu-
narianobis koncefcia; Sefasebulia konkurentunaria-
noba Sromis mwarmoeblurobisa da sxva kriteriumebis
analizis mixedviT, romlebic gamoxataven saqarTvelos
konkurentul pozicias saerTaSoriso bazrebze.
15
Tavi I
konkurentunarianoba: koncefcia, Sefaseba da
analizi
1.1 konkurentunarianobis koncefcia.
konkurentunarianobis arsi
ekonomikaSi termini ,,konkurentunarianoba~ ro-
gorc produqtTan an sawarmosTan, aseve dargTan da
saxelmwifosTan mimarTebaSic farTod gamoiyeneba.
amasTan, ar arsebobs konkretuli gansazRvreba imisa,
Tu ra moiazreba konkurentunarianobaSi, qveynis konku-
rentunarianobasTan mimarTebaSi ki gamoiTqmeba mocemu-
li terminis gamoyenebis marTebulobis Sesaxeb eWvi2.
ZiriTadi idea, romelic am terminSi igulisxmeba, SeiZ-
leba gavigoT im gansazRvrebebidan gamomdinare, rom-
lebic sxvadasxva saerTaSoriso organizaciebis mier
gamoiyeneba.
konkurencia, rogorc sabazro ekonomikis cen-
traluri meqanizmi uzrunvelyofs sazogadoebriv
progress ekonomikuri sistemis yvela – mikro, mezo,
makro da mega - doneze. bolo periodSi gaizarda yu-
radReba qveynebs Soris konkurenciaze, rac qveynebis
reitingTa sxvadasxva sistemaSi vlindeba. ukanaskneli
aTi wlis manZilze saerTaSoriso organizaciebi regu-
larulad axorcileben qveynebis Sedarebas sxvadasxva
parametrebis – konkurentunarianobis, teqnologiuri
ganviTarebis, adamianuri potencialis ganviTarebis, sa-
informacio ganviTarebis donis da sxva parametrebis
mixedviT. Cndeba axali reitinguli sistemebi.
qveynis konkurentunarianobis Sefasebis sxvadas-
xva meTodikebs Soris gansakuTrebul adgils ikavebs
2 Krugman, P. (1996). Making Sense of the Competitiveness Debate, Oxford Review of Economic Policy, Oxford University Press, 12(3), 17---25.
16
msoflio ekonomikuri forumis (WEF) da ganviTarebis
marTvis saerTaSoriso institutis (IMD) meTodebi.
msoflio ekonomikuri forumis qveynis konkurentunari-
anobis reitingis gansazRvra xorcieldeba saerTaSo-
riso ganviTarebis harvardis institutis (CID) mier da yovelwliurad `The Global Competitiveness Report~-Si pou-
lobs asaxvas. mas safuZvlad udevs j. saqsisa da g.
stounis midgomebi konkurentunarianobis Sesaxeb. aR-
niSnuli reitingis SemuSavebis dros gaTvaliswinebu-
lia rva ZiriTadi faqtori, romelTa mdgomareobac
gansazRvravs grZelvadiani ekonomikuri zrdis SesaZ-
leblobebs. konkurentunarianobis TiToeul kompleq-
sur faqtors gaaCnia Tavisi faqtoruli wili da gani-
sazRvreba maCvenebelTa sistemiT.
K konkurentunarianobis done ganisazRvreba Semde-
gi indeqsebis safuZvelze:G
globaluri konkurentunarianobis indeqsebi;
biznesis konkurentunarianobis indeqsebi;
globaluri sainovacio indeqsebi;
produqtis konkurentunarianobis indeqsebi da
sxv.
m. porteris Tanaxmad, konkurentunarianobas aRweven
ara marto calkeuli dargebi, aramed dargebis mTeli
erTobliobebic (klasterebic), romlebSic kompaniebi
integrirebulia vertikaluri an horizontaluri prin-
cipiT.
porterma aCvena, rom msoflios sxvadasxva qveyanaSi
arseboben konkurentunarian industriaTa iseTi jgufe-
bi, romlebic mcire teritoriuli sivrcis miuxedavad
msoflio bazarze lideris poziciebs inarCuneben. re-
gionul klasterebze dafuZnebuli erovnuli konkuren-
tunarianobis strategiis Teoriis SeqmniT porterma
daasabuTa, rom konkurentuli upiratesoba damokidebu-
lia klasterebze damyarebul regionul da adgilob-
riv inovaciur sistemebze.
17
konkurenciis Teoriis ganviTarebaSi mniSvnelo-
vani wvlili Seitanes: a. smiTma (naSromi _ `gamokvleva
xalxTa bunebis simdidrisa da mizezebis Sesaxeb~,
1776), d. rikardom, j. milma, j. robinsonma da e. Cember-
lenma, j. keinsma, p. hainem, i. Sumpeterma, f. haiekma, f.
naiTma, k. makkonelma, m. porterma da sxv.
bolo aTwleulebis movlenebma gansakuTrebiT
TvalnaTliv warmoaCines konkurneciis mniSvneloba sa-
warmo Zalebis ganviTarebaSi, misi universaluri moqme-
deba erovnul ekonomikasa da msoflio meurneobis
procesebze.
Tanamedrove ekonomikaSi erT-erT sakvanZo movle-
nas warmoadgens konkurentunarianoba. Mmagram Tanamed-
rove ekonomikuri mecniereba ar gvaZlevs mis zust gan-
martebas, radgan SemuSavebuli ar aris erTiani midgo-
ma konkurentunarianobis Sefasebisa da formirebisad-
mi.
saerTod konkurentunarianobis qveS mizanSewoni-
lia vigulisxmoT konkurirebis SesaZlebloba saqon-
lis da momsaxurebis bazrebze.
XXI saukunis Sua xanebSi Camoyalibda zogadi
warmodgenebi konkurenciis arsisa da misi ZiriTadi ma-
moZravebeli Zalebis Sesaxeb, rac gamoisaxa bazris sam
klasikur modelSi: srulyofili (wminda) konkurencia,
monopolisturi konkurencia da oligopolia.
konkurentunarianobis koncefciis erT-erTi fuZem-
debeli maikl porteri aRniSnavs, rom konkurentunari-
anoba ganisazRvreba mwarmoeblurobiT, qveyana iyenebs
Tavis bunebriv, adamianur resursebsa da kapitals,
radgan mwarmoebluroba aris qveynis da misi mosaxle-
obis keTildReobis ganmsazRvreli ZiriTadi faqtori.
18
porterma gamoyo konkurentunarianobis Semdegi Ziri-
Tadi aspeqtebi3:
1. mwarmoebluroba damokidebulia rogorc warmoe-
buli produqtis an gaweuli momsaxurebis Rire-
bulebaze (mis unikalurobaze, xarisxze), aseve
warmoebis efeqtianobaze;
2. winsvlisTvis mniSvnelovania ara is, Tu romel
dargebSia qveyana, konkurentuli aramed am dargSi
rogori konkurenciaa firmebs Soris.
qveynis mwarmoebluroba - aris imis gamoxatuleba,
risi warmoebac gadawyvites adgilobrivma da ucxour-
ma firmebma am regionSi. qveynis konkurentunarianobis
amaRlebis saboloo mizans misi simdidris anu qveynis
keTildReobis zrda warmoadgens. TviTon m. porteris
Tanaxmad, qveynis simdidre arsebobs ori saxiT: arsebu-
li (memkvidreobiTi) da Seqmnili. memkvidreobiTi sim-
didre miiReba bunebrivi resursebis an uZravi qonebis
gayidvis xarjze. Tavisi bunebiT igi SezRudulia. amas-
Tan, mniSvnelovan rols asrulebs saxelmwifo, radgan
zustad is awarmoebs resursebs mosaxleobis fenebs
Soris, rasac SeiZleba Tan axldes korufcia da favo-
ritizmi. aseve aseTi saxis simdidris erT-erTi maxasia-
Tebelia bunebrivi resursebis uzomod da araefeqtia-
nad gamoyeneba da subsidiebis xelmisawvdomoba.
qveynis konkurentunarianoba damokidebulia, uwina-
res yovlisa, imaze, Tu ramdenad nayofierad iyenebs
igi erovnul bunebriv, SromiT, materialur da finan-
sur resursebs. amave dros, nebismieri konkurencia,
garkveulwilad ekonomikis srulyofis stimuls warmo-
adgens.4
3 Porter, Michael E. (1998), The Competitive Advantage of Nations, The Free Press: New York. 4 ismailovi e., papava v. centraluri kavkasia: geopolitikuri
ekonomiis narkvevebi. 2007 w. gv., 167
19
Seqmnili simdidre iqmneba kompaniebis doneze, rom-
lebic fasian produqtebsa da momsaxurebas awarmoeben.
simdidre ganisazRvreba mxolod firmis inovaciuri
SesaZleblobebiTa da mwarmoeblurobiT. saxelmwifos
roli ki imaSi vlindeba, rom konkurentunarianobis
faqtorebis Zlieri da susti mxareebis analizis sa-
fuZvelze, bizness xelsayreli pirobebi Seuqmnas. por-
teris koncefciaSi gamoiyofa konkurentunarianobis
oTxi ZiriTadi faqtori: Semomavali faqtorebis para-
metrebi (warmoeba), firmis konkurenciis pirobebi da
biznesis gaZRola, Sida moTxovnis parametrebi, monaTe-
save da mokavSire dargebis ganviTarebis done. aRniS-
nuli faqtorebi erTmaneTTan mWidro kavSirSia da
qmnian ,,konkurentunarianobis almass” (ix. sqema 1.1).
sqema 1.1. `konkurentunarianobis almasi~ 5
m. porteris mixedviT, mTeli ekonomikuri sistemis
mTavar katalizators Sida dargobrivi konkurencia
5 Porter, Michael E. (1998), Competitive Advantage: Creating and Sustaining Superior Performance, The Free Press: New York.
20
warmoadgens. rodesac qveyanaSi arsebobs erTi da imave
tipis produqtebisa da momsaxurebis ramdenime erovnu-
li mwarmoebeli, amiT erovnuli ekonomikis ganviTare-
bas didi stimuli eZleva. konkurenciis wyalobiT kom-
paniebi produqtis xarisxs amaRleben, amcireben xar-
jebs, xels uwyoben mecnierul-teqnikur progress:
bunebrivi resursebisa da adamianuri kapitalis
garda, porteri Semomaval faqtorebs miakuT-
vnebs: sabazro infrastruqturis mdgomareobas;
kapitalis bazris ganviTarebis dones, umaRlesi
da profesiuli ganaTlebis sistemas; mecnieru-
li da kvleviTi institutebis xarisxs; informa-
ciuli infrastruqturis ganviTarebas;
Semomavali faqtorebis efeqtiani gamoyeneba qve-
yanaSi biznesis warmarTvis xelsayrel sakanon-
mdeblo, institucionalur da konkurenciis Sez-
Rudvis ararsebobis pirobebSi aris SesaZlebe-
li. ekonomikaSi saxelmwifos dabali Careva, sa-
xelmwifo subsidiebis aradiskriminaciuli gamo-
yeneba sawarmoebisa da dargebis efeqtiani ganvi-
TarebisaTvis aucilebel pirobebs qmnis. aseve
mniSvnelovania Ria ekonomika, romelsac qveyana-
Si damatebiTi konkurencia da masTan erTad teq-
nologiebi da investiciebi Semoaqvs;
Sida moTxovnis Taviseburebebi gamoSvebuli
produqtis nakrebs da mis xarisxs gansazRvravs.
momxmarebelTa uflebebis dacvis uxeSi moTxov-
nebi an ekologiuri standartebi, erTis mxriv,
zRudavs investiciis SesaZleblobebs, xolo, me-
ores mxriv - axdens investiciebis stimulirebas,
romlebic aramarto aumjobesebs, magaliTad,
ekologiur maCveneblebs, aramed aseve warmoebis
efeqtian zrdas ganapirobebs;
ganviTarebuli da mxardamWeri dargebi ekonomi-
kaSi klasterebis warmoqmnis ZiriTad faqtors
21
warmoadgens, romlebic globalizaciis pirobeb-
Si ekonomikuri zrdis mTavari wyaroa.
porteris Tanaxmad6, konkurentunarianobas ara mar-
to calkeuli dargebi, aramed dargebis erTobliobe-
bic (klasterebic) aRweven, romlebSic kompaniebi ver-
tikaluri an horizontaluri mimarTulebiTaa integri-
rebuli.
porteris mier SemuSavebuli `konkurentunarianobis
almasi” sistemas warmoedgens.
saqarTveloSi arsebuli mdgomareoba da evropis
mcire qveynebis gamocdileba gvkarnaxobs, rom qveynis
ekonomikis ganviTarebis strategiuli amocanad miCne-
ul iqnes saqonlis konkurentunarianobis amaRleba.
igi mWidro kavSiriSia inovaciuri saqmianobis princi-
pul gaumjobesebasTan, arsebuli potencialis goniv-
ruli gamoyenebasa da Sesabamisi klasterebis Seqmnas-
Tan.
konkurentuli upiratesobis miRwevis yvelaze tipiur
novaciad iTvleba: axali teqnologiebi, myidvelTa axa-
li an Secvlili moTxovna, bazris axali segmentis ga-
moCena, Rirebulebisa da warmoebis komponentTa cvli-
leba da a.S.
klasteri aris geografiulad axlos ganlagebuli
urTierTdakavSirebuli kompaniebis, momwodeblebis,
firmebisa da institutebis jgufebi, romlebic erT
sferoSi muSaoben7. magaliTad, klasters warmoadgens
msubuqi avtomobilebis awyoba slovakeTSi, saaTebis
warmoeba JenevaSi, finansuri klasteri londonSi, ke-
6 Porter, Michael E. (1998), Competitive Advantage: Creating and Sustaining Superior Performance, The Free Press: New York. 7 Porter, Michael E. (1998), Competitive Advantage: Creating and Sustaining Superior Performance, The Free Press: New York.
22
ramikuli nakeTobebi italiaSi da a.S. klasterebi kon-
kurentunarianobaze sami mimarTulebiT moqmedeben:
• zrdian maT SemadgenlobaSi Semavali firmebis
an dargebis mwarmoeblurobas;
• specializebuli momwodeblebi, TanamSromlebi
da treningebi klasterSi arsebuli firmebisaT-
vis ufro xelmisawvdomia vidre izolirebuli
firmebisaTvis;
• aseve klasterebi - ,,saukeTeso biznes-praqtikebi”
swraf gavrcelebasa da konkurentebTan sakuTa-
ri Tavis Sedarebis mudmiv SesaZleblobas uz-
runvelyofen.
klasterebi inovaciebisa da mwarmoeblurobis zrdis
potencials amaRleben. klasterSi gaerTianebis Sem-
TxvevaSi ufro martivia aucilebeli inovaciuri mid-
gomebis aRmoCena. resursebis arseboba iZleva eqsperi-
mentebis martivad Catarebis saSualebas, xolo saka-
nonmdeblo da kvleviTi institutebi aucilebel kompe-
tenciebs warmoadgenen.
sazRvargareTis gamocdileba mowmobs, rom klas-
teruli midgoma mTels msoflioSia aRiarebuli, ro-
gorc erovnuli ekonomikis konkurentunarianobis amaR-
lebis politika. klasteruli politikis realizacii-
saTvis saWiroa rigi samuSaoebis ganxorcieleba, ker-
Zod, saxelmwifo da sazogadoebrivi mxardamWeri in-
stitutebis mier xdeba sawarmoTa klasterebad asocia-
ciis, maT Soris araformalur urTierTdamokidebule-
baTa da qseluri TanamSromlobis Camoyalibeba. tarde-
ba analizi da muSavdeba Sesabamisi organizaciul-eko-
nomikur RonisZiebaTa kompleqsi.
saqarTvelo Sors ver iqneba am procesebisagan
ramdenadac klasteruli midgomis wanamZRvrebi qveyana-
Si arsebobs. es imas mowmobs, rom saqarTvelosa da
postsabWoTa sivrcis sxva qveynebisaTvis aqtualuria
klasteruli midgomis gamoyeneba sawarmoebis, regione-
23
bisa da mTlianad erovnuli ekonomikis konkurentuna-
rianobis amaRlebis miznebisaTvis. globalizaciis Ta-
namedrove tendenciebi, romlebic, erTis mxriv, sti-
muls aZlevs saerTaSoriso konkurencias, konkurentu-
narianobas, inovaciebs, da, meore mxriv, subieqtebs So-
ris qseluri, araformaluri kavSirebis zrdam, ro-
gorc sapasuxo reaqciam am procesebze, struqturuli
gardaqmnis programis SemuSavebasa da qveynis ekonomi-
kis konkurentunarianobis amaRlebaSi sayovelTao aRi-
areba moipova.
yovelive zemoT CamoTvlili gvaZlevs saSualebas
CamovayaliboT klasteruli politika, rogorc erovnu-
li ekonomikis konkurentunarianobis asamaRleblad,
saxelmwifo xelisuflebis organoebis mier gansaxor-
cielebuli saqmianoba, klasterebisa da qseluri ur-
TierTkavSirebis organizaciisa da ganviTarebis stimu-
lirebis miznebis, principebisa da meTodebis SesamuSa-
veblad. klasteruli politika praqtikaSi realizdeba
klasteruli strategiis SemuSavebis safuZvelze.
klasteruli politikis formirebis sazRvargareTis
gamocdilebis Catarebuli analizi SesaZleblobas
gvaZlevs gavakeToT Semdegi daskvnebi:
arsebobs klasteruli politikis erovnuli Ta-
viseburebebi;
ar arsebobs erTgvarovnoba klasteruli poli-
tikis saSualebaTa SemadgenlobaSi;
isini erTiania mxolod erTi klasteruli pro-
eqtis monawile qveynebSi;
klasteruli politikis uzrunvelyofis meTode-
bis mravalferovneba erovnuli Taviseburebebi-
Ta da klasteruli midgomis miRebuli koncef-
ciiT ganisazRvreba;
saxelmwifoTa klasteruli politika klasteri-
zaciis procesSi mTavrobis Carevis xarisxis Se-
sabamisad gansxvavebulia;
24
klasteruli politikis Camoyalibebis meToduri
safuZvlebi ar aris SemuSavebuli.
mTavrobis politika ar unda iyos mkacrad orinetire-
buli mrewvelobis dargebisa da sawarmoebis pirdapir
subsidirebaze an bazarze konkurenciis SezRudvaze.
klasteruli iniciativebi SeiZleba gamomdinareobdes
saxelmwifo xelisuflebis adgilobrivi organoebidan.
mTavrobis politika ar SeiZleba iyos orienti-
rebuli pirdapir Carevaze, aramed unda gadavides
klasterebis stimulirebaze. klasterizaciis procesSi
Careva SeiZleba gamarTlebuli iyos mxolod gamWvir-
vale bazris arsebobis an inovaciuri sistemebis aras-
rulyofilebis SemTxvevaSi. mTavrobam Tavis Tavze ar
unda aiRos damwyebi klasterebis xelmZRvaneloba an
sakuTrebis ufleba, aramed igi Suamavlis rolSi unda
gamovides, romelic Tavs uyris mwarmoeblebs, momwo-
deblebsa da myidvelebs, uzrunvelyofs klasterizaci-
isa da inovaciebis procesis xelSemwyob struqturebsa
da stimulebs.
klasteruli politika koncentrirebuli unda iyos
konkurentunarian klasterebze, magram ar unda ugule-
belyofdes mcire da embrionul klasterebs.
erovnuli klasteruli politikis ZiriTadi amocanaa,
klasterebis stimulirebis safuZvelze, mdgradi ganvi-
Tarebisa da erovnuli konkurentunarianobis amaRlebi-
saTvis pirobebis Seqmna. Camoyalibebuli miznis safuZ-
velze ganisazRvreba klasteruli politikis Semdegi
amocanebi:
bazrebis dinamiuri muSaobisaTvis (infrastruq-
tura, konkurentuli politika, struqturuli
reformebi, strategiuli informaciis momzadeba)
xelsayreli pirobebis Seqna;
ekonomikis problemuri xedvis Camoyalibebis
wyalobiT inovaciebis uzrunvelmyofi garemos
Seqmna;
25
klasteruli urTierTkavSirebis upiratesobebis
Sesaxeb bazris subieqtebis informirebulobis
donis amaRleba;
kavSirebis damyarebis, codnis gaziarebis siste-
mis marTva da Suamavloba; codnis formalur da
araformalur gaziarebaSi daxmareba;
klasteruli programebis SemuSaveba da reali-
zacia;
erToblivi kvlevebisa da ganviTarebis programe-
bis xelSewyoba;
klasteruli infrastruqturis Seqmna da ganvi-
Tareba;
sazogadoebrivi institutebis meSveobiT samrew-
velo kavSirebis kultivireba (skolebi, univer-
sitetebi, kvleviTi institutebi);
klasterebis mier xdeba axali firmebis da biznesis
axali xazis Seqmnis stimulireba, rac xels uwyobs
inovaciebs da afarToebs klasters.
1.2 saerTaSoriso konkurentunarianobis
Sefaseba
arsebobs ori msxvili organizacia, romlebic
msoflioSi qveynebis konkurentunarianobis analizs
axorcieleben. es aris marTvis saerTaSoriso institu-
ti IMD da msoflio ekonomikuri forumi (World Economic Forum). TiToeuli es organizacia yovelwliurad gamos-
cems angariSs (World Competitiveness Yearbook da Global Competitiveness Report Sesabamisad), romelic msoflioSi
mimdinare tendenciebsa da konkurentunarianobas eZ-
Rvneba. isini msoflio tendenciebisa da benCmarkingis
analizisaTvis aucilebel monacemebs iZlevian.Oorive
angariSSi saxelmwifos konkurentunarianobis Sefase-
26
bis rTuli meTodologia gamoiyeneba, sadac ganixile-
ba faqtorebis farTo speqtris erToblioba, romelic
msoflio doneze qveynis warmatebas gansazRvravs da
misi mosaxleobis cxovrebis maRal dones uzrunvel-
hyofs.
globalizaciis pirobebSi erovnuli ekonomikis
konkurentunarianobis kvleva saSualebas mogvcems gan-
vaviTaroT Teoriuli Sexedulebebi qveyanaTaSoris
konkurenciis Taviseburebebze da davafuZnoT saqarTve-
los erovnuli ekonomikis konkurentunarianobis zrdi-
sa da globaluri konkurentuli upiratesobis reali-
zaciis mimarTulebebi.
msoflio meurneobis evoluciur ganviTarebaSi
XX saukunis ganmavlobaSi mniSvnelovan movlenas war-
moadgens konkurenciis internacionalizacia sxvadas-
xva sferoSi – ara marto gadamamuSavebel dargebSi,
aramed momsaxurebis sferoSic. saerTaSoriso konku-
rencia iZleva qveynis resursebis gamoyenebis produq-
tiulobis amaRlebis progresul-sinergiul SesaZleb-
lobebs da amavdroulad warmoadgens destruqciul-si-
nergiul safrTxes. magaliTad, konkurentuli upirate-
sobis Teoriis Tanaxmad: ekonomikuri ganviTarebis da-
axloebiT erTnairi donis qveynebidan nebismier maT-
gans gaaCnia gansazRvruli, mxolod misTvis damaxasia-
Tebeli globaluri konkurentuli upiratesobebi. ro-
gorc wesi, es ufro maRali: ama Tu im dargebis Sro-
mis mwarmoeblurobis done, ama Tu im dargebis, warmo-
ebis, samewarmeo jgufebis, samewrmeo, teqnologiuri,
komerciuli, personalis kvalifikacia, warmoebuli na-
keTobebis xarisxi da teqnikuri done, marTvis xelov-
neba, strategiuli azrovneba mmarTvelobis sxvadasxva
doneze da mravali sxva.
Cveni azriT, saerTaSoriso konkurencia unda ga-
nisazRvros rogorc ekonomikuri subieqtebis moqnilo-
ba mikrosameurneo urTierTobebis sistemaSi maTi inte-
27
resebis realizaciis saukeTeso pirobebis miRwevisaT-
vis Tanamedrove saerTaSoriso konkurencia, rogorc
msoflio ekonomikuri ganviTarebis meqanizmi, arsebul
cvlilbebs ganicdis globalizaciis fenomenis zemoq-
medebis qveS, rac Tavismxriv aisaxeba erovnuli ekono-
mikebis konkurentunarianobisa da konkurentuli upira-
tesobebis globalur gadanawilebaze.
1.2.1 konkurentunarianobis analizi marTvis
saerTaSoriso institutis (IMD-s) mixedviT
IMD World Competitiveness Yearbook gamoicema yovel-
wliurad 1989 wlidan. 2009 wels masSi 57 qveynis kon-
kurentunariaobis analizi iyo warmodgenil. igi fas-
deboda rogorc qveynis maCveneblebis Sedegobrivi er-
Toblioba 329 kriteriumis mixedviT, romlebic konku-
rentunarianobis oTx faqtorSia dajgufebulia:
• ekonomikuri mdgomareoba (makroekonomikuri ga-
remo);
• saxelmwifo mmarTvelobis efeqtianoba;
• biznesis efeqtianoba;
• infrastruqtura.
yvela faqtori xuT qvefaqtorad, xolo zogierTi
maTgani ki qvejgufebad aris dayofili. konkurentuna-
rianobis indeqsis gamoTvla garkveuli Tanmimdevro-
biT mimdinareobs. pirvel etaze, yvela 329 kriteriumi
raodenobrivad fasdeba, amasTan 84 kriteriumi ar ga-
moiyeneba uSualod indeqsis gamoTvlisas. danarCeni
245 kriteriumi nawilobriv statistikuri (135) da gamo-
kiTxvis monacemebia (110). Semdgom etapze, qveynebis mi-
xedviT kriteriumebis mniSvnelobebis gansazRvrisaTvis
maTi nominaluri mniSvnelobis nacvlad gamoiyeneba
standartuli gadaxra. igi yvela kriteriumisaTvis Sem-
degi formuliT gamoiangariSeba:
28
,S
xxSDT −= (1.1)
sadac x - aris saanalizo qveyanaSi kriteriumis
mniSvneloba; x mocemuli kriteriumis saSualo mniS-
vneloba yvela 57 qveynisaTvis; S -saSualo kvadratuli
uaryofa. standartuli uaryofa gamoiTvleba rogorc
statistikuri monacemebis, ise gamokiTxvis monacemebi-
saTvis.
konkurentunarianobis faqtorebi da qvefaqtorebi8
cxrili 1.1
Semdeg etapze xdeba SDT-s saSualo Sewonili
mniSvnelobis gamoTvla TiToeuli 20 qveynisaTvis. er-
Tis toli wonebi gamoiyeneba statistikuri kriteriu-
mebisaTvis da 0,55 _ gamokiTxvis Sedegad miRebuli mo-
nacemebisaTvis. wonebis aseTi urTierTkavSiri SerCeu-
8 IMD (2009). World Competitiveness Yearbook 2009.
ekonomikuri mdgomareoba
saxelmwifos efeqtianoba
biznesis efeqtianoba
infrastruqtura
Sida ekonomi-
ka
saxelmwifo
finansebi mwarmoebluroba sabazo infras-
truqtura
saerTaSoriso
vaWroba
fiskaluri po-
litika Sromis bazari teqnologiuri
infrastruqtura
saerTaSoriso
investiciebi
instituciuri
struqtura
finansebi mecnieruli in-frastruqtura
dasaqmeba biznesis ka-
nonmdebloba
menejmentis
praqtika
jandacva da ga-
remo
fasebi socialuri
struqrura
urTierTobebi
da faseulobebi
ganaTleba
29
lia imisaTvis, rom gamokiTxvis monacemebi konkurentu-
narianobis indeqsis mesameds gansazRvravdnen. bolo
etapi aris mTlianobaSi faqtorebisa da qveynebis kon-
kurentunarianobis gamoTvla, rogorc SDT qvefaqtore-bis saSualo mniSvneloba (yvela qvefaqtors aqvs erTi
wona, anu 0,2-faqtoris konkurentunarianobisaTvis da
0,05-qveynisaTvis).
1.2 konkurentunarianobis analizi
msoflio ekonomikuri forumis (WEF)-is mixedviT
mef-is kvlevaSi ufro rTuli meTodologia gamoi-
yeneba, romlis mTavar Taviseburebas, saxelmwifos eko-
nomikuri ganviTarebis donesTan kavSirSi, faqtorebi-
saTvis sxvadasxva wonebis gamoyeneba warmoadgens. bo-
lo World Competitiveness Report-Si 2009-2010 wlebSi msof-
lio konkurentunarianobis indeqsis daxmarebiT (Global Competitiveness index) 125 qveynis SedarebiTi konkurentuna-
rianoba Sefasda, romelic SemuSavda maikl porteris
mier mef-is koleqtivTan TanamSromlobiT Seqmnili wi-
na indeqsis safuZvelze. saboloo indeqsSi gaiTvalis-
wineba rogorc ekonomikuri garemos funqcionireba
(makroekonomika, ganaTleba, jandacva da a.S.), ise qveya-
naSi biznesis marTvis (gaZRolis) Taviseburebebi (mik-
roekonomika). yvela faqtori, romlebic moqmedebs kon-
kurentunarianobaze iyofa 12 jgufad:
institutebi;
infrastruqtura;
makroekonomikuri stabiluroba;
janmrTeloba da sabazo ganaTleba;
umaRlesi da profesiuli ganaTleba;
30
produqtis bazris efeqtianoba (damokidebulia
bazarze arsebul konkurenciasa da moTxovnis
xarisxobriv maxasiaTeblebze);
Sromis bazris efeqtianoba;
finansuri bazris ganviTarebis done;
teqnologiuri mzadyofna-siCqare, romliTac qve-
yana arsebul teqnologiebs mwarmoeblurobis
amaRlebisaTvis iyenebs;
bazris zoma;
biznes-teqnologiebis sirTule;
inovaciebi.
mocemuli faqtorebis gavlena araTanabaria sxva-
dasxva qveynisaTvis. am mizniT 12 faqtori 3 gufad gai-
yo, romlebic qveynis ganviTarebis Sesabamis sam stadi-
aze gansakuTrebiT mniSvnelovania (ix. cxrili 1.2).
pirveli stadia xasiaTdeba warmoebis faqtorebis
xarjze zrdiT: ufro iafi muSaxeli, bunebrivi resur-
sebi da a.S. am stadiaze qveynebi Sekavebul (Seferxe-
bul) konkurentul strategias iyeneben. ekonomikis gan-
viTarebiT, Sromis mwarmoeblurobiTa da gadasaxade-
biT saxelmwifos ukve aRar SeuZlia SeferxebiT konku-
rireba da iZulebuli xdeba orientireba moaxdinos
konkurenciasa da ekonomikur zrdaze, warmoebis efeq-
tianobisa da gamoSvebuli prodiuqtis xarisxis amaR-
lebis xarjze. am stadiaze mniSvnelovani xdeba umaR-
lesi da profesiuli ganaTlebis ganviTareba, produq-
tis efeqtiani bazris arseboba, konkurenciis zrdis
ganmapirobebeli moqnili Sromis bazaris, ganviTarebu-
li finansuri seqtoris arseboba, investiciebis zrdis
mxardaWera, qveyanaSi Tanamedrove teqnologiebis arse-
boba da mzadyofna maTi gamoyenebisaTvis. saxelmwifos
ganviTarebis Semdegi stadia gulisxmobs mosaxleobis
maRal cxovrebis dones. am SemTxvevaSi qveynebs msof-
lio bazarze SeuZliaT konkurentunariani iyvnen Ziri-
Tadad unikaluri produqtis xarjze, romelic inova-
31
ciuri saqmianobis Sedegs warmoadgens. ganviTarebis am
etapze mniSvnelovania iseTi faqtorebi, rogoricaa:
biznesi, teqnologiebi da inovaciebi.
ekonomikis zrdaze damokidebuli konkurentunarianobis faqtorebi
cxrili 1.2
ekonomikis zrdis stadiebi faqtorebi
zrda faqtorebis xarjze
(qveynebi konkurireben Tavi-
anTi bunebrivi resursebis,
arakvalificiuri samuSao Za-
lis bazaze. firmebi amjobi-
neben safaso konkurencias.)
sabazo moTxovnebi
_institutebi
_infrastruqtura
_makroekonomika
_jandacva da sabazo ganaT-
leba
zrda efeqtianobis xarjze
(gadaxdebis zrda aiZulebs
firmebs warmoebis efeqtia-
noba da produqtis xarisxi
aamaRlon.)
efeqtianobis gamaZliereble-bi
_umaRlesi da profesiuli
ganaTleba
_produqtis bazris efeqtia-
noba
_Sromis bazris efeqtianoba
_teqnologiuri mzadyofna
_bazris zoma
zrda inovaciebis xarjze
(mosaxleobis maRali Semo-
savlebis uzrunvelyofa Se-
saZlebelia mxolod axali
da unikaluri produqtis
warmoebis xarjze).
inovaciuri faqtorebi
_inovaciebi _biznes
teqnologiebis sirTule
saxelmwifos ganviTarebis sxvadasxva stadiebze am Tavi-
seburebebis gaTvaliswinebisaTvis faqtorebi iyofa sxva-
dasxva wonebad (ix. cxrili 1.4).
32
faqtorebis wonebi cxrili 1.3
sabazo
moTxovnebi
efeqturobis gamaZliereb-
lebi
inovaciuri faqtorebi
zrda faqto-
rebis xarjze
60 35 5
zrda efeqti-
anobis xar-
jze
40 50 10
zrda inova-
ciebis xar-
jze
20 50 30
qveynis ganviTarebis stabiluroba
cxrili 1.4
stadiebi
mSp erT sul mosaxleze
(USD) zrda faqtorebis xarjze 2000-ze qveviT
pirveli stadiidan meoreSi ga-
dasvla
20000-3000
zrda efeqtianobis xarjze 3000-9000
meoredan mesame stadiaSi ga-
dasvla 9000-17000
zrda inovaciebis xarjze 17000 -ze zeviT
SeniSvna: gadamsvlel stadiaSi yvela qveynisaTvis wonebi gadanawildeba sxvadasxvanairad.
indeqsis gamosaTvlelad monacemebi aiReba nawi-
lobriv qveynis statistikidan da nawilobriv - top mene-
jerebis gamokiTxvidan. indeqsis gamoTvla xdeba skalis
33
mixedviT 1 - dan 7 - mde, romelic gamokiTxvis dros gamo-
iyeneba. am skalaSi statistikuri monacemebis gadmotana
xdeba formuliT:
saboloo indeqsi analizSi gamoyenebuli maCveneb-
lebis saSualo Sewonilis gamoTvlis Semdeg miiReba.
1.4. qveynis konkurentunarianoba
sxvadasxva saxelmwifoebis konkurentunariano-
bis analiziT dakavebulia, erTis mxriv, harvardis biz-
nes-skola, meore mxriv, ki - calkeuli saxelmwifoebis
erovnuli konkurentunarianobis centrebi (romlebic
nawilobriv TanamSromloben harvardis biznes-skolas-
Tan). aseTi centrebi aris magaliTad: aSS-Si, irlandia-
Si, inglisSi, xorvatiaSi, yazaxeTSi.
calkeuli saxelmwifoebis konkurentunariano-
bis analizi maT benCmarkingTan mimdinareobs. analizis
pirvel etaps qveyanaSi mimdinare ekonomikuri tenden-
ciebis Sefaseba warmoadgens. es niSnavs qveynis mSp-is,
Sromis mwarmoeblurobis, pirdapiri ucxouri investi-
ciebis, Sida vaWrobis da sxva gansakuTrebiT aqtualu-
ri maCveneblebis zrdis analizs sxva qveynebTan Seda-
rebiT, rac saSualebas iZleva davadginoT qveyanaSi
arsebuli konkurentunarianobis done. aseve yuradReba
eqceva qveyanaSi daregistrirebuli patentebis raode-
nobas, radgan es statistikuri maCvenebeli misi inova-
ciuri ganviTarebis dones asaxavs. momdevno etapia
calke konkurentunarianobis makro da mikroekonomiku-
ri maCveneblebi.
makroekonomikur maCveneblebs Soris ZiriTadad
Seiswavleba mSp-is zrdis faqtorebi, inflaciis tempe-
34
bi, savaluto kursi, biujetis deficiti, mimdinare an-
gariSis balansi. aseve ganixileba qveyanaSi politiku-
ri (stabiluroba, politikuri procesebis gaxsniloba),
iuridiuli (kanonebis da maTi gamoyenebis xarisxi) da
socialuri (siRaribe, uTanabroba) pirobebi.
mikroekonomikuri klimatis Sefaseba xdeba por-
teris ,,konkurentunarianobis almasis~ Sesabamisad. ga-
moiyofa upiratesobebi da uaryofiTi mxareebi faqto-
rebis, moTxovnis, monaTesave dargebis, konkurenciis
pirobebisa da biznesis marTvis parametrebis mixedviT.
SemdgomSi xdeba qveyanaSi arsebuli klasterebisa da
maTi ganviTarebis donis analizi. Catarebili analizis
safuZvelze ganisazRvreba ekonomikuri politikis sfe-
roebi, romelSic cvlilebebi gamoiwvevs qveynis konku-
rentunarianobisa da mosaxleobis keTildReobis
zrdas.
1.5. saqarTvelos konkurentunarianoba:
problemis dasma
saqarTvelosaTvis konkurentunarianobis anali-
zi IMD-s saerTaSoriso kvlevebisa da msoflio ekono-
mikuri forumis CarCoebSi pirvelad _ 1993 wels Catar-
da. es iyo kvleva, romelic eZRvneboda gardamavali
ekonomikis qveynebs.9 saqarTvelo globaluri konkuren-
ciis mxriv, msoflios 133 qveyanas Soris 90 - e adgil-
zea - aseTia msoflio ekonomikuri forumis 2009-2010
wlis angariSis Sedegebi. Tumca, msoflio ekonomikuri
forumis globaluri konkurenciis indeqsisTvis mniS-
vnelovani calkeuli aspeqtebis mixedviT, saqarTvelos
9 IMD, WEF (1993). Формирующиеся рыночные экономики --- 1993, Международный институт развития менеджмента, Мировой экономический форум: Лозанна ----- Женева.
35
gacilebiT ukeTesi qulebi aqvs: magaliTad, igi msof-
lioSi biznesis keTebis siadvilis mixedviT me-11, xo-
lo ekonomikuri Tavisuflebis mxriv – 26-e, evropaSi
ki me-14 adgilzea - „metwilad Tavisufal” kategoria-
Si.
qveynisTvis am gansxvavebebs iwvevs Tavad indeq-
sebis specifika. pirvel or SemTxvevaSi aqcenti keTde-
ba liberalizaciaze - biznesisTvis xelsayrel garemo-
ze, da zogadad, ekonomikur Tavisuflebaze. globalu-
ri konkurenciis indeqsi ki aqcents am faqtorebis gar-
da, efeqtiani mmarTvelobisTvis aucilebel institu-
tebzec akeTebs.
msoflio ekonomikuri forumis angariSi miuTi-
Tebs, rom liberalizacia da biznesisTvis xelsayreli
garemos Seqmna qveynis konkurentunarianobis amaRle-
bisTvis aucilebeli, magram arasakmarisi pirobaa. amis
mizezia Zveli, antisabazro institutebi, romelTa de-
montaJic aucilebelia da maT nacvlad saWiroa axali,
efeqtiani mmarTvelobisTvis xelsayreli institutebis
Seiqmna.
bolo wlebSi saqarTvelom am mimarTulebiT
reformebi gaatara, magaliTad, sabaJo licenziebisa da
nebarTvebis sistemis gamartiveba an Sromis kodeqsi,
romelic, am indeqsis mixedviTac, Sefasebulia, ro-
gorc konkurentunariani da saqarTvelo msoflio oce-
ulSi Sedis.
saqarTvelom mniSvnelovan warmatebas miaRwia
korufciasTan brZolis mxrivac: organizacia `saerTa-
Soriso gamWvirvalobis” Tanaxmad, saqarTvelo koruf-
ciis doniT msoflioSi 169 qveyanas Soris 66-e adgil-
zea da regionis sxva qveynebs mniSvnelovnad uswrebs.
es pirdapir ukavSirdeba institutebis efeqtianobasa
da qveynis konkurentunarianobis zrdas, radgan bizne-
sis ekonomikur xarjs amcirebs da xels uwyobs ekono-
mikur ganviTarebas.
36
bolo oTxi wlis ganmavlobaSi, wina wlebTan
SedarebiT, pirdapiri ucxouri investiciebi saqarTve-
loSi saSualod gasammagda. Tavisufali industriuli
zonebis mSeneblobam investorTa daintereseba da sa-
qarTveloSi damzadebuli produqtis eqsportze gatana
gamoiwvia.
meore mxriv, kargi mmarTvelobisTvis aucilebe-
li institutebis Seneba da globaluri konkurentuna-
rianobis miRweva xangrZlivi da neli procesia, rasac
zustad asaxavs globaluri konkurenciis indeqsi.
indeqsi qveynis konkurentunarianobas gansaz-
Rvravs rogorc im institutebis, kanonebisa da faqto-
rebis erTobliobas, romelic qveynis produqtiulobis
dones gansazRvravs. produqtiulobis done, Tavis
mxriv xels uwyobs ekonomikuri dovlaTis dagrovebas.
ekonomikuri dovlaTis zrdis pirobebSi ki moqalaqee-
bis Sroma ukeT anazRaurdeba. amdenad, rac ufro kon-
kurentunariania ekonomika, miT maRalia qveyanaSi ke-
TildReobis done. warmodgenili naSromis mizania, kon-
kurentunarianobis koncefciis TvalsazrisiT moaxdi-
nos saqarTvelos ekonomikis ganviTarebis SedarebiTi
analizi, im meTodebiT, romlebic saerTaSoriso kvle-
vebSi gamoiyeneba.
kerZod, analizi Catardeba meTodikis Tanaxmad,
romelsac iyenebda m. porteri somxeTis, ruseTis, Cine-
Tis, yazaxeTis da sxva qveynebisaTvis da romelic sa-
fuZvlad udevs msoflio ekonomikuri forumis msof-
lio konkurentunarianobis indeqsis gamoTvlas (gamo-
angariSebas). qveynis konkurentunarianobis optimalur
maCveneblad porteri miiCnevs mwarmoeblurobas. igi
fasdeba rogorc qveyanaSi erT sul mosaxleze warmoe-
buli produqti da momsaxureba da gansazRvravs mosax-
leobis keTildReobas. swored amas unda emsaxurebo-
des qveynis konkurentunarianobis amaRlebis politika.
mwarmoebluroba mWidrodaa dakavSirebuli iseT para-
37
metrbebTan, rogoricaa eqsportisa da importis mocu-
loba da struqtura, ekonomikaSi Sida investiciebis
moculoba, pirdapiri ucxouri investiciebi da saz-
RvargareT investiciebis struqtura (ix. sqema 1.2).10 er-
Tis mxriv, isini aCveneben qveynis mwarmoeblurobaze
uSualo moqmedebas, xolo meores, mxriv-TviTon SeiZ-
leba iyvnen konkurentunarianobis maCveneblebi.
magaliTad, eqsporti gviCvenebs ra doneze da ra
segmentze aris erovnuli produqtebi Sida bazrebze.
importis struqtura damokidebulia qveyanaSi gamoyene-
bul teqnologiebze, magram amavdroulad gansazRvravs
warmoebis ganviTarebis mimarTulebas. Sida investicie-
bi asaxavs arsebul ekonomikur pirobebSi moqmedi biz-
nesis ganviTarebis mzadyofnas, xolo ucxouri inves-
ticiebi mowmobs ucxouri investorebis survils gamo-
iyenon qveynis mier SemoTavazebuli konkurentuli upi-
ratesobebi.
sqema 1.2 konkurentunarianobisa da mwarmoeblurobis
urTierTkavSiri
10 Porter, Michael E. (1998), The Competitive Advantage of Nations, The Free Press: New York.
38
konkurentunarianobaze momqmedi faqtorebi, por-
terma dayo sam saxed: arsebuli faqtorebi;
makroekonomikuri garemos faqtorebi;
mikroekonomikuri konkurentunarianobis faqto-
rebi.
arsebul faqtorebad porteri Tvlis bunebriv re-
sursebs, geografiul adgilmdebareobas, istoriul
memkvidreobas. mocemuli faqtorebi aris egzogenuria
ekonomikur politikasTan mimarTebaSi da qmnis saz-
Rvrebs, romlebSic xdeba qveynis konkurentunarianobis
ganviTareba. Tu qveyana mdidaria bunebrivi resursebiT,
aman SeiZleba uzrunvelyos misi biznesi SedarebiT ia-
fi nedleulis upiratesobiT, saxelmwifo ki-damatebi-
Ti SemosavliT socialuri valdebulebebis Sesasru-
leblad. geografiuli mdebareoba mniSvnelovania ram-
denime poziciiT. upirveles yovlisa, igi ganasaz-
Rvravs saerTaSoriso satransporto infrastruqturis
xelmisawvdomobas: zRvaSi gasvla da portis arseboba
iZleva sazRvao transportiT vaWrobis SesaZleblobas;
mniSvnelovan satransporto koridorebSi mdebareoba
iZleva maTi gamoyenebis SesaZleblobas damatebiTi Se-
ferxebebis gareSe. meore mxriv, qveynis mdebareoba
mniSvnelovania mezobeli qveynebis, maTi zomebisa da
ganviTarebis donis TvalsazrisiT. ufro ganviTarebu-
li mezoblebis arseboba ekonomikuri ganviTarebis
stimulirebas axdens kapitalis, axali investiciebis
da teqnologiebis Semodinebis xarjze.
istoriuli qoneba qmnis biznesis kulturas, Semo-
aqvs marTvis sistemaSi Taviseburebebi, romlebsac Se-
uZliaT biznesis, inovaciebis ganviTarebis stimulire-
ba.
39
sqema 1.3 konkurentunarianobis faqtorebi
mikroekonomikuri konkurentunarianoba ganisaz-
Rvreba iseTi faqtorebiT, rogoricaa: mikroekonomiku-
ri biznes-garemos xarisxi, klasterebis ganviTarebis
done, organizaciaSi gamoyenebuli strategiebisa da
marTvis principebis sirTulis da efeqtianobis done
(sqema 1.3).11 mikroekonomikuri biznes-garemos xarisxi
xasiaTdeba ,,konkurentunarianobis analizSi~ qveynis
Zlieri da susti mxareebis meSveobiT, radgan maTi war-
moqmna SeuZlebelia Sesabamisi codnisa da resursebis,
infrastruqturis, moTxovnis gareSe, romelime calke-
ul regionSi. klasterebis didi raodenoba, maTi urTi-
erTkavSiri, maRali produqtiuloba da efeqtianoba ga-
napirobebs mTeli qveynis ganviTarebas globalizaciis
pirobebSi. kompaniis strategiebis, maTi muSaobis da
marTvis principebis xarisxi warmoadgens calkeuli
sawarmoebis konkurentunarianobis maxasiaTebels.
11 Porter, Michael E. (1998), The Competitive Advantage of Nations, The Free Press: New York.
40
mocemuli meTodologiis gamoyeneba saSualebas
iZleva Sefasdes, Tu romeli faqtorebi aris wamyvani
(ZiriTadi) saqarTvelos konkurentunarianobis zrdaSi
an SeferxebaSi, xolo maTi dawvrilebiTi gamokvleva
warmodgenili iqneba Semdeg TavebSi.
1.6 mimdinare mdgomareobis analizi
saqarTveloSi mimdinare ekonomikuri mdgomareo-
bis analizi qveynis konkurentunarianobis gamovlenis
konteqstSi 1998-2008 wlebSi Catarda. or kriziss _ 1998
w. qarTul kriziss da 2008-2009 ww. globalur ekonomi-
kur kriziss Soris periodi _ saqarTvelos ekonomiki-
saTvis xasiaTdeba SedarebiT swrafi ekonomikuri
zrdiT. amasTan mocemuli aTwleuli SeiZleba gaiyos
or periodad: 2003 wlamde da mis Semdeg. pirveli peri-
odisaTvis damaxasiaTebelia ufro naklebi ekonomiku-
ri zrda, romelic pirvel rigSi ganpirobebuli iyo
qarTul bazarze moTxovnis aRdgeniT. meore periodSi
zrdis ZiriTadi faqtorebi iyo energoresursebze da-
bali fasebi, aseve msoflio bazarze navTobze fasis
zrda. klasterebis roli
klasterebs didi mniSvneloba aqvs saqarTvelos
ekonomikis struqturaSi. maTi dayofa pirobiTad SeiZ-
leba Zvel da axal klasterebad. pirvelebi warmoadge-
nen mZime mewarmeobis klasterebs, romlebic warmoiqmna
rTuli warmoebebis koncentraciis politikis meSveo-
biT geografiuli principis mixedviT. axali klastere-
bi ar aris aseTi mravalricxovani da Sedgeba saSua-
lo sawarmoebisagan, romlebic xelsayreli Sida piro-
bebis gamo romelime adgilas aris koncentrirebuli.
amgvarad, mikroekonomikuri garemos sferoSi sa-
qarTvelos ZiriTadi konkurentuli upiratesoba gaaC-
41
nia warmoebis faqtorebis mxriv, romlebic Tavis TavSi
aerTianebs aseve iaf bunebriv da xarisxian SromiT re-
sursebs, agreTve upiratesoba aqvs sawarmoebsa da
klasterebis rigebs Soris kavSiris SenarCunebaSi. mik-
rogaremos negatiur maxasiaTeblebs Soris unda aRi-
niSnos biznesis marTvis rTuli samarTlebrivi piro-
bebi. samewarmeo saqmianobis maregulirebeli kanon-
mdeblobis gamartivebaSi mniSvnelovani progresis miu-
xedavad, arsebobs iseTi problemebi, rogoricaa: fase-
bis regulireba, gadasaxadebis maRali done, rac afer-
xebs kerZo seqtoris ganviTarebas. aseve sawarmos kon-
kurentunarianobis doneze uaryofiTad moqmedebs kon-
kurenciis SezRudva.
amdenad, mocemul TavSi warmovadgineT konku-
rentunarianobis analizi m. porteris meTodologiis
safuZvelze, romlis mixedviTac konkurentunarianobis
mTavar gamovlenas grZelvadian periodSi Sromis mwar-
moeblurobis zrda warmoadgens. rasac mivyavarT mo-
saxleobis keTildReobis gaumjobesebisaken. saqarTve-
loSi bolo aTwleulis ganmavlobaSi, msoflio eko-
nomikuri krizisis ganviTarebamde, SeimCneoda swrafi
ekonomikuri zrda, romelsac Tan axlda mosaxleobis
Semosavlebis zrda, siRaribis donis Semcireba da so-
cialuri Tanasworobis mxardaWera (SenarCuneba). Tumca
Sromis mwarmoeblurobis tradiciuli ganmsazRvreli
faqtorebis dinamika ver xsnida am zrdas. saqarTvelos
eqsportSi xdeboda nedleulis poziciebis gaZliereba,
importSi ar SeimCneoda maRalteqnologiuri produq-
ciis zrda, ar iyo pirdapiri ucxouri investiciebis
Semodineba. aSS-Si daregistrirebuli inovaciebis done
rCeboda dabal doneze. mwarmoeblobaze pozitiurad
moqmed erTaderT parametrad iTvleboda Sida investi-
ciebis zrda, magram misi potencialic mcirdeboda. Ta-
nac, am zrdas hqonda sawinaaRmdego mxarec: gadasaxade-
bis daCqarebul zrdasTan erTad man gamoiwvia Sidasa-
42
vaWro deficitis zrda, rac saboloo jamSi iqca sa-
qarTvelos ekonomikis struqturul problemad. Sede-
gad aucilebeli gaxda imis gansazRvra, Tu ra faqto-
rebi gansazRvraven saqarTvelos ekonomikis ganviTare-
bis aseT winaaRmdegobriobas, rom qveynis konkurentu-
narianobis ZiriTadi maCvenebelis _ Sromis mwarmoeb-
lurobis zrdas _ Tan axlda sxva maCveneblebis gaua-
reseba.
ZiriTadi faqtori, romelic iZleoda zrdis maRa-
li tempebis miRwevis saSualebas, iyo saqarTvelos ge-
ografiuli mdebareoba. misi mTavari problema iyo sa-
vaWro balansis uaryofiTi saldo, rac gansakuTrebiT
mwvave gaxda globaluri ekonomikuri krizisis piro-
bebSi. misi balansirebis aucileblobam gamoiwvia de-
valvacia, Sida valis zrda, saxelmwifo gasavlebis
Semcireba, sabanko sistemis mdgomareobis gauareseba.
saqarTvelos konkurentunarianobis zrdis Semaferxebe-
li faqtorebia misi mikroekonomikuri garemos Tavise-
burebebi. ekonomikaSi saxelmwifo sakuTrebis SenarCu-
nebuli maRali koncentracia ganapirobebs ekonomikaSi
konkurenciis dabal dones da proteqcionizms saxel-
mwifo sawarmoebis sasargeblod. kerZo seqtoris ganvi-
Tareba ferxdeba biznesis marTvis zogadi sirTulee-
biT, aseve rTuli sagadasaxado sistemiT da investor-
Ta uflebebis arasakmarisad dacviT. mikrogaremos da-
debiT momentebs Soris SeiZleba aRiniSnos iafi buneb-
rivi resursebisa da maRalkvalificiuri samuSao Za-
lis xelmisawvdomoba.
amgvarad, Sromis mwarmoeblurobis da mosaxleobis
Semosavlebis zrdis saxiT, saqarTvelos konkurentuna-
rianobis formalur zrdas Tan axlda sxva maCveneble-
bis, gansakuTrebiT ki Sida vaWrobis gauareseba. saqar-
Tvelos eqsportSi da importSi cvlilebebis ufro
Rrma analizs SeuZlia gaarkvios am winaaRmdegobrio-
bis arsi (buneba), rac warmoadgens Semdgomi kvlevebis
43
mizans. saqarTvelos konkurentunarianobis zrdis Zi-
riTad wyarod SeiZleba CaiTvalos misi xelmisawvdo-
moba saerTaSoriso bazarze. ZiriTadi gamowvevebi ki
mdgomareobs mikroekonomikuri situaciis gauaresebaSi
globaluri ekonomikuri krizisis zemoqmedebis Sede-
gad da susti mikroekonomikuri garemo. mocemuli faq-
torebis ufro dawvrilebiTi analizi warmodgenili
iqneba Semdeg TavebSi.
44
Tavi II
biznes - garemo saqarTveloSi: problemebi da
zemoqmedeba konkurentunarianobaze
bolo aTwleulSi, roca xdeba saxelmwifoebs So-
ris sameurneo kavSirebis intensificireba da saxel-
mwifoebma aqtiuri konkurencia daiwyes ucxouri inves-
ticiebis mosazidad, gansakuTrebuli popularobiT
sargeblobs konkurentunarianobis sakiTxi. am dros ga-
moCnda reitingebis rigi, romlebic qveynis ranJirebas
axdens makroekonomikuri da institucionaluri sfe-
ros maCveneblebis mixedviT.
gardamavali ekonomikis qveynebi aqtiurad aumjobe-
seben biznes-garemos ekonomikis zrdis stimulirebis
da ucxouri investiciebis mozidvis mizniT. miuxedavad
amisa, biznes-garemos maxasiaTeblebi gardamaval qvey-
nebSi arsebiTad gansxvavebulia. saqarTveloSi bizne-
sis regulirebis gamartivebis sferoSi mxolod bolo
wlebSi daiwyo mniSvnelovani reformebis gatareba.
qveyanaSi sustadaa ganviTarebuli kerZo seqtori, xo-
lo investiciebis nakadi maRalia.
am TavSi warmodgenilia biznes-garemos analizi
gardamavali ekonomikis qveynebSi, biznes-garemos maCve-
neblebis urTierTkavSiri konkurentunarianobis rei-
tingebTan, bolo wlebis saqarTvelos biznes-garemos
analizi. gamokvleulia instituciuri da biznes-gare-
mos arsi da misi zemoqmedeba biznesis ganviTarebaze;
ganxilulia biznes-garemosa da konkurentunarianobis
urTierTkavSiri; warmodgenilia saqarTvelos biznes-
garemos maxasiaTeblebis zemoqmedeba biznesis ganviTa-
rebaze, ganxorcielebuli reformebis roli biznesis
konkurentunarianobis zrdaSi.
45
2.1 institucionaluri sfero da misi
maxasiaTeblebi gardamavali ekonomikis
qveynebSi
2.1.1 institutebis roli ekonomikis
transformaciaSi
ZiriTadi tendenciebi, romlebic bolo aTwleu-
lebSi gansazRvravda ekonomikuri institutebis siste-
mebis ganviTarebas postsabWour sivrceSi, iyo privati-
zacia da deregulireba.12 aRiarebul iqna, rom saxel-
mwifos roli postsabWour qveynebSi mimarTuli unda
iyos bazris yvela monawilisaTvis, konkurentuli ga-
remosaTvis, infrastruqturis Seqmnisa da ganviTarebi-
saTvis erTiani wesebis Seqmnisaken. gardamavali qveyne-
bisaTvis 1990-ian wlebSi vaSingtonis konsesusis CarCo-
ebSi formirebuli saerTaSoriso finansuri institu-
tebis rCevebis sicxadisa da simkveTris (liberaliza-
cia, stabilizacia, privatizacia), miuxedavad postsab-
Wour sivrceSi transformaciuli procesebi gansxvave-
buli warmatebebiT mimdinareobda. male aRmoCnda, rom
reformebis saerTo rCevebi arasakmarisia, bazarze ga-
dasvlis procesSi mTavari roli ekuTvnis institute-
bis (TamaSis wesebi, adamianebis urTierTqmedebis
struqtura) transformacias.13 instituciuri ekonomiku-
ri cvlilebebis TeoriaSi warmoiSva moTxovna, rome-
lic popularuli xdeboda 1980-1990 wlebSi instituci-
ur-evoluciuri midgomis saxiT. gardamavali ekonomike-
bis irgvliv literaturaSi, ufro da ufro xSirad
iyo aRiarebuli, rom efeqtiani institutebi ar SeiZle-
12 ekonomikaSi saxelmwifos mxridan pirdapiri Carevis
Semcireba. 13 Стиглиц Дж. (1999) Куда ведут реформы? (К десятилетию начала переходных процессов)// Вопросы экономики, №7, с. 4---30.
46
ba Seiqmnas spontanurad _ isini unda Seiqmnas saxel-
mwifos, biznesis ZalisxmeviT sakmaod xangrZlivi dro-
is ganmavlobaSi.14
institucionalistebis TvalsazrisiT, ekonomika
warmoadgens institutebis erTobliobas, romlebic uz-
runvelyofen bazris funqcionirebas. `institutebi _
es aris TamaSis wesebi sazogadoebaSi, an, sxvanairad
formalurad rom vTqvaT, es aris adamianis mier Seq-
mnili SemzRudveli CarCoebi, romlebic organizebas
uweven adamianebs Soris urTierTobas~.15 norti gvTava-
zobs institutebis Semdeg klasifikacias:
araformaluri SezRudvebi (tradiciebi, wesebi
da a.S.);
formaluri wesebi (konstituciebi, kanonebi, sa-
samarTlo precendentebi, administraciuli aqte-
bi);
daZalebis meqanizmebi, romlebic uzrunvelyofen
wesebis dacvas (sasamarTloebi, policia, sakon-
trolo organoebi da a.S.).
araformaluri institutebi daarsebis grZel
process gaivlian da sazogadoebaSi `qvevidan~ iqmne-
ba. formaluri institutebi da maTi dacvis meqnizme-
bi, saxelmwifos ZalisxmeviT, Segnebulad yalibdeba.
araformaluri wesebi, formalurTan SedarebiT
transformaciis ufro grZel periods moiTxovs,
romlebic SeiZleba uecrad Seicvalos, magaliTad
revoluciis da gadatrialebis dros. xarisxiani da
efeqtiani formaluri wesebis SeqmnaSi mTavari roli
transformaciul periodSi saxelmwifos ekuTvnis.
14 Клейнер Г. (2004). Эволюция институциональных систем. М.: Наука. с.238 15 Норт Д. (1997). Институты, институциональные изменения и функционирование экономики: пер. с англ. А. Нестеренко. М.: Фонд экономической книги «Начала», c. 180
47
norti sazogadoebaSi instituciuri cvlilebebis
or ZiriTad wyaros gamoyofs16:
fasebTan dakavSirebiT struqturaSi gadaadgi-
lebebi (teqnikuri progresis, axali bazrebis
gaxsnis, mosaxleobis zrdis dros da a.S.), rom-
lebic aiZuleben bazris monawileebs gadaxedon
(gaiTvaliswinon) formirebul wesebs;
ideologia, romlis zemoqmedebiT iqmneba adamia-
nebis msoflmxedveloba da miCnevebi.
gardamaval periodSi moqmedebda instituciuri
cvlilebebis es orive wyaro. firmebs mouxdaT abso-
luturad axal garemosTan da konkurenciis struqtu-
rasTan Sejaxeba, xolo saerTaSoriso organizaciebis
teqnikur daxmarebasTan erTad movida axali ideolo-
gia. drois yovel momentSi warmoiqmneba arCevani: Tama-
Sis arsebuli wesebiT Semofarglva (SezRudva), an maT
Secvlaze anu institutebis transformacize resurse-
bis nawilis warmarTva. sabolood iqmneba instituciu-
ri wonasworoba, romelic warmoadgens ekonomikis iseT
mdgomareobas, roca arcerTi agenti ar aris daintere-
sebuli moqmedi institutebis gardaqmniT (SecvliT).
magaliTad, saqarTveloSi biznes-garemos reformebis
aqtivizacia bolo wlebSi swored mowmobs wina insti-
tuciuri wonasworobis darRvevas, rac gamowveuli iyo
araxelsayreli gare garemoTi (qarTuli produqtis-
Tvis gare bazrebze araxelsayreli koniunqtura, msof-
lio finansur-ekonomikuri krizisi da a.S.).
16 iqve gv., 189
48
2.1.2 instutebis transformacia da
cvlilebebTan winaaRmdegoba
institutebisaTvis damaxasiaTebelia inerciulo-
ba: Tu isini ukve Seqmnilia, maSin minimaluri danaxar-
jebiT vrceldebian monawileebis sul ufro met rao-
denobaze. magram axali institutebis Seqmna moiTxovs
sul ufro met sawyis dabandebebs, romlebic ukan dab-
runebas ar eqvemdebareba. Sedegad, `Zveli~ da `axali~
institutebis mdgomareoba ar aris erTnairi. `Zvelma~
institutebma ukve `gamoisyides~ maTi Seqmnis Rirebu-
leba (danaxarjebi), xolo `axlebi~ uerTdeba Semcvle-
lis maRal Rirebulebebs. Zveli instituciuri struq-
turidan axalze gadasvlis Rirebulebas (danaxarjebs)
polteroviCi (1999) transformaciis Rirebulebas uwo-
debs da gvTavazobs transformaciuli Rirebulebis
Semdeg klasifikacias 17:
transformaciis proeqtis Sedgena;
proeqtis lobireba;
Sualeduri institutebis Seqmna da mxardaWera
proeqtis realizaciisaTvis;
proeqtis realizacia;
sistemis adaptacia axal proeqtTan.
a. arturisa (1994) da d. nortis (1997) ideebis gamo-
yenebiT, v. polteroviCi aRwers institutebis gamZleo-
bis (simtkicis) formirebis sqemas. is amtkicebs, rom
gamZleoba uzrunvelyofili unda iyos stabilizaciis
ama Tu im meqanizmiT. aseTi meqanizmi SeiZleba dafuZne-
buli iqnes agentebis individualur upiratesobebze
(varaudebze, Tu ras aniWeben isini upiratesobas), an
17 Полтерович, В.М. (1999). Институциональные ловушки и экономические реформы, Переработка доклада «Институциональная динамика и теория реформ», III Международный симпозиум «Эволюционная экономика и «мэйнстрим»» (г. Пущино, 30---31 мая 1998 г.).
49
sanqciis muqaraze, an e.w. `koordinaciis efeqtze~. ko-
ordinaciis efeqti mdgomareobs imaSi, rom, rac ufro
mudmivad sruldeba normebi sazogadoebaSi, an rac uf-
ro meti individi uWers mas mxars, miT ufro met zians
miayenebs mas TiToeuli individi misgan ganze gadgo-
miT.18
instituciuri cvlilebebi ejaxeba Zlier winaaR-
mdegobebs, im SemTxvevaSic ki, Tu axali institutebi
gamoiwvevs sazogadoebis keTildReobis zrdas. es in-
stituciuri sistemis stabilizirebas axdens misi efeq-
tianobisagan damoukideblad. institutebi blokaven sa-
zogadoebas gansazRvrul kalapotSi, saidanac rTulia
Tavis daRweva. Sedegad SeiZleba araefeqtiani institu-
tebi Seiqmnas. d. nortis azriT, es xdeba, pirvel rig-
Si, imitom, rom axal wesebze (institutebze) gadasvlis
transaqciuli danaxarjebi Zalian maRalia. meore - es
SeiZleba dakavSirebuli iyos saxelmwifos ormag
rolTan. erTis mxriv, saxelmwifo adgens sakuTrebis
uflebebs da uzrunvelyofs kontraqtebis Sesrulebas,
meore mxriv, man SeiZleba gadaanawilos sakuTrebis
uflebebi da SeiZleba dainteresebuli iyos araefeqti-
ani institutebis mxardaWeriT, Tu es zrdis monopoli-
ur rentas (biujetis Semosavlebsa da gasavlebs Soris
sxvaobas). mesame - cvlilebebze winaaRmdegobam SeiZle-
ba aRmoaCinos specifikuri interesebis jgufebi. radga-
nac institutebis qmedebebis Sedegad miRebuli mogeba
da daxarjebi sazogadoebaSi araTanasworad gadana-
wildeba, zemoqmedebis Zalauflebiani jgufebi Seecde-
bian SeinarCunon sazogadoebis TvalsazrisiT araefeq-
tiani institutebi sakuTari interesebisaTvis. d. nor-
18 Полтерович, В.М. (1999). Институциональные ловушки и экономические реформы, Переработка доклада «Институциональная динамика и теория реформ», III Международный симпозиум «Эволюционная экономика и «мэйнстрим»» (г. Пущино, 30---31 мая 1998 г.).
50
ti aRniSnavs, rom `institutebi ar iqmneba yovelTvis
imisTvis, rom iyos socialurad efeqtiani; institute-
bi, an yovel SemTxvevaSi, formaluri wesebi, iqmneba
ufo imisTvis, rom emsaxuros maT interesebs, vinc gav-
lenas axdens axali wesebis formirebaze~.19 meoTxe -
instituciur transformaciaze gavlenas axdens `Sem-
dgomi ganviTarebis traeqtoria~ (path dependence), ro-melic gansazRvravs SemdgomSi moqmedebebisa da gadaw-
yvetilebebis SerCevas. polteroviCs Semoaqvs aseve
nortis kvlevis logikurad msgavsi `instituciuri ma-
xeebis~ cneba da ikvlevs mas. instituciur maxeebSi po-
ilteroviCi gulisxmobs sazogadoebaSi araefeqtiani
institutebis warmoqmnas, rodesac SeuZlebelia adre
Seqmnili formaluri wesebis Sesruleba. aseTi movle-
na farTodaa gavrcelebuli gardamavali ekonomikis
qveynebSi. Sesabamisad, polteroviCi Tvlis, rom saxel-
mwifos amocanaa instituciur maxeebisagan Tavis ari-
deba.
instituciuri skolis kidev erTma warmomadgenelma,
radaevma (2003), rusi mewarmeebis empiriuli kvlevebis
safuZvelze SemogvTavaza sazogadoebaSi araformalu-
ri institutebis formirebis Semdegi meqanizmi:
1. kanonmdeblebs SemoaqvT formaluri wesebi ise-
Ti saxiT, romliTac misi upirobo Sesruleba
garTulebulia (dakavSirebulia did finansur,
moralur da droiT danaxarjebTan);
2. bazris monawileebi, romlebsac ar gaaCniaT ar-
sebuli wesebis gasaCivrebis meqanizmebi, sabo-
lood sistematurad arRveven maT (wesebs);
3. makontrolebel organoebs SemoaqvT wesebis
dacvis arCeviTi kontroli, romelic SeiZleba
19 Норт Д. (1997). Институты, институциональные изменения и функци-онирование экономики: пер. с англ. А. Нестеренко. М.: Фонд экономической книги «Начала», – 194 c.
51
gamoyenebul iqnes rogorc bazris monawileebze
zewolis saSualeba sakuTari interesebis rea-
lizaciisaTvis;
4. bazris monawileebi `Tanxmdebian~ erTmaneTSi,
ris Sedegadac SemuSavdeba wesebis realizaciis
formebi da isini araformalur urTierTobebad
gardaiqmneba.
araformaluri urTierTqmedebis modelebi imasTan
dakavSirebiT iqmneba, rom SeuZlebelia firmebma yvela
aucilebeli moTxovna Seasrulon da isini saxelmwi-
fos mier biznes-garemos cvlilebebis winaaRmdeg `Tav-
dacviTi reaqciiT~ gamodian.
2.1.3 sabazro reformebisa da institutebis
transformaciis praqtika gardamavali
ekonomikis qveynebSi
sabazro reformebisa da institutebis transforma-
ciis praqtika gardamavali ekonomikis calkeul qvey-
nebSi arsebiTad gansxvavdeba. zogierTi postsabWouri
qveyana swrafad gadavida sabazro ekonomikaze, mbrZa-
nebluri ekonomikisaTvis damaxasiaTebeli institutebi
sabazroTi Secvales, sxvebma mmarTvelobis hibriduli
struqtura SeinarCunes, ekonomikaSi saxelmwifos mona-
wileobis maRali doniT.
bolo aTwleulebSi sabazro reformebsa da insti-
tutebis transformaciaSi did progress centraluri
da aRmosavleT evropis qveynebma miaRwies, romlebic
sabazro urTierTobebze swrafad gadavidnen da Tavian-
Ti biznesis konkurentunarianoba aamaRles. saqarTve-
loSi, bolo wlebSi SeiniSneba reformebis garkveuli
progresi, roca xelisuflebam qveyanaSi sameurneo pi-
robebis liberalizaciis zomebis ganxorcieleba daiw-
yo. instituciuri garemos xarisxi gardamaval qveyneb-
52
Si, romlebic aseve xasiaTdeba liberaluri reforme-
bis progresiT, pirdapiraa dakavSirebuli msoflio
masStabiT qveynis konkurentunarianobasTan. instituci-
uri garemo moqmedebs maTi ekonomikis mdgomareobaze,
ekonomikuri zrdisa da investorebis mozidvis SesaZ-
leblobaze. Semdgom TavSi ganvixilavT gardamavali
ekonomikis qveynebSi konkurentunarianobis saerTaSo-
riso reitingebs da gavaanalizebT maT urTierTkav-
Sirs biznes-klimatis maxasiaTeblebTan.
2. 2 konkurentunarianoba da biznes-garemo
gardamavali ekonomikis qveynebSi
2.2.1 konkurentunarianobisa da biznes-garemos
urTierTkavSiri
Tavis nawarmoebSi p. krugmani aRniSnavs, rom qveyne-
bis konkurentunarianoba damokidebulia aramarto re-
sursebiT uzrunvelyofaze, aramed aseve mwarmoeblu-
robaze, romelic dakavSirebulia biznes-garemos mdgo-
mareobasa da masStabis efeqtis arsebobasTan. biznes-
garemos igi miakuTvnebs regulirebas, institutebs, in-
frastruqturas, adamianur kapitals da a.S., romlebic
gavlenas axdens mocemul garemoSi firmebis mwarmoeb-
lurobaze.20 firmis doneze biznes-garemo moqmedebs
danaxarjebze, dargis doneze ki _ bazrisa da konku-
renciis struqturaze, erovnuli ekonomikis doneze _
ucxouri investiciebisaTvis qveynis mimzidvelobaze.
dargebis doneze biznes-garemo umetesad moqmedebs
20 Krugman, P. (1980). Scale economies, product differentiation, and the pattern of trade, American Economic Review, vol. 70(5), pp. 950---59. Krugman, P. (1983). New Theories of Trade among Industrialized Countries, American Economic Review, vol. 73(2), pp. 343---7. Krugman P. (1996). Making sense of the competitiveness debate, Oxford Review of Economic Policy, vol. 12(3), pp. 17---25.
53
imaTze, romlebic ar aris bunebrivi resursebis makon-
trolebeli monopolistebis da ufro mcire da saSua-
lo maRalteqnologiur sawarmoebs miekuTvnebian.21 am-
gvarad, investiciebi da dargebis ganviTareba damoki-
debulia biznes-garemos xarisxze, regulirebaze da in-
frastruqturaze, aseve konkurenciis stimulebze, rom-
lebic Sesabamis instituciur garemoSi warmoiqmneba.22
biznesis ganviTereba nebismieri qveynis ekonomikuri
da socialuri ganviTrebis mniSvnelovani faqtoria. sa-
xelmwifo mniSvnelobis politikuri, socialur – eko-
nomikuri, demografiuli da sxva sakiTxebis ganxilva –
gadawyveta moiTxovs yvela Taviseburebebis gaTvalias-
winebas, maT Soris gansakuTrebuli adgili ukavia,
biznesis garemo faqtorebis moqmedebis xarisxs da
biznesis ganviTarebis dones. marTalia, bolo wlebSi
saqarTveloSi mimdinare socialur – ekonomikurma
cvlilebebma dadebiTi gavlena iqonia mewarmeobis, zo-
gadad biznesis ganviTarebaze, magram aRsaniSnavia
isic, rom samwuxarod Cven ZiriTadad gagvaCnia samom-
xmareblo RonisZiebebze orientirebuli da ara mwar-
moebluri ekonomika, swored Sesabamisi formireba ga-
nicada biznesis garemom. jer kidev srulyofilad ver
gamoiyeneba biznes seqtoris potenciali, mdgradi gan-
viTarebis SesaZleblobebi. saxelmwifo resursebis
SezRudulobiTa da arasakmarisobiT gamowveuli dis-
proporcia calkeuli dargebisa da regionebis ganviTa-
rebaSi mniSvnelovnad aferxebs qveynis socialuri po-
litikis srulyofil da masStabur realizacias. meo-
res mxriv izrdeba biznesis iseTi segmentebis ricxvi,
21 Collier, P. (2000). Africa’s comparative advantage, in H. Jalilian, M. Tribe, and J. Weiss, eds., Industrial Development and Policy in Africa, Cheltenham, U.K.: Edward Elgar. EBRD (2009). Transition Report 2009: Transition in crisis? 22 Grossman, G. and Helpman, E. (1990). Comparative advantage and long-run growth, American Economic Review, vol. 80(4), pp. 796---815.
54
romelTa mesakuTreebs da monawileebs gaTavisebuli
aqvT, ise rogorc regionSi aseve mTlianad qveyanaSi
myari sainvesticio garemos SeqmnisaTvis politikuri,
ekonomikuri da socialuri stabilurobis aucileblo-
ba, is rom maTi biznesis produqciisa da momsaxurebis
ZiriTadi momxmarebeli cxovrobs gansxvavebul geogra-
fiul sivrceSi. faqtia, rom saqarTveloSi biznes kli-
mati icvleba Tumca es procesi Zalian nela mimdinare-
obs. mdgomareobis gaumjobesebis SesaZlebloba da po-
tenciali rasakvirvelia arsebobs. is Cvenis azriT,
mcire da saSualo biznesis xelSewyoba, agrokredite-
bis xelmisawvdomoba, warmoebis mastimulirebeli, moq-
nili sagadasaxado–sabaJo sistemis Seqmna, romelic
aseve xels Seuwyobs da stimuls miscems samamulo
warmoebis zrdis safuZvelze eqsportisa da importis
daregulirebas. msoflios wamyvan qveyanebSi saxelmwi-
fo xels uwyobs mcire biznesis ganviTarebas. saxel-
mwifo mimarTulia im problemebis gadaWrisaken, rom-
lebic sawarmos mcire SesaZleblobebis gamo warmoe-
Soba da SeiZleba iTqvas, araTanabar konkretul mdgo-
mareobaSi ayenebs msxvil sawarmoebTan mimarTebaSi. ma-
galiTad amerikaSi saxelmwifo kerZo safinanso samsa-
xurs aZlevs sesxis dafarvis nawilis garantias. ker-
Zod Tu mcire mewarmis mier sesxi ar aRemateba 750
aTas amerikul dolars, mewarmis gadaxdisuunarod
Seqmnis SemTxvevaSi, saxelmwifo kreditis 75 procents
faravs, xolo Tu krediti 100 aTas dolars ar aRema-
teba garantia 80 procentze gaicema. analogiuri prog-
rama moqmedebs britaneTSic, mcire mewarmisaTvis ses-
xis aRebis gamartivebis mizniT saxelmwifo aqac az-
Rvevs sesxis 75 procents. amasTan banki kreditis gace-
mis pirobebs saxelmwifosagan damoukideblad, yovel-
gvari Carevis gareSe adgens. germaniaSi mcire sawarmo-
ebis investirebisaTvis saxelmwifo usasyidlod gas-
cems saubsidiebs, romlis dafarvac SesaZlebelia 10
55
wlis Semdeg. dafarvis vada ki maqsimum 20 welia. kre-
ditis wliuri sargebeli 5 procents ar aRemateba. Se-
RavaTiani kreditis asaRebad aucilebelia, rom saerTo
kapitalSi kreditis wili 50 procents ar aRematebo-
des, xolo kreditis odenoba 1 milion evros. safran-
geTSi, mcire biznesis dakreditebaze 50–mde organiza-
cia muSaobs. maT Soris ,,mcire da saSualo sawarmoe-
bis ganvitarebis banki“, romelic 1996 wlidan funqcio-
nirebs. dReisaTvis es banki sruliad uprocento ses-
xebs gascems, xolo 30000 evros farglebSi ki subsidi-
ebi gaicema. banks erTis mxriv afinansebs saxelmwifo,
xolo darCenil naxevars naxevrad saxelmwifoebrivi
depozitebisa da aqtivebis marTvis salaro Tavis Tav-
ze iRebs. es mxolod mcire nawilia im SeRavaTebisa,
rasac msoflios mravali qveynis saxelmwifoebi mcire
da saSualo biznesis mxardasaWerad akeTeben. CvenTan
mcire da saSualo biznesi aseTi saxis mxardaWeras
moklebulia. miuxedavad imisa, rom saqarTveloSi same-
warmeo saqmianobis dawyeba administraciulad sakmaod
gaiolda, realurad kanonmdebloba da praqtikuli re-
aloba damwyeb mewarmes jer kidev sakmaod bevr prob-
lemas uqmnis, raTa warmatebulad da Sedegiand akeTos
biznesi. dReisaTvis saqarTveloSi nebismieri saxis
biznesisaTvis Tanabari sagadasaxado pirobebia. mTlia-
ni sagadasaxado datvirTva biznesisaTvis daaxloebiT
30 procents Seadgens. msgavsi sagadasaxdo kodeqsis pi-
robebSi mcire mewarmeebs Zalian urTuldebaT did
biznesTan Tanaarseboba da umravlesoba sruliad
wyvets biznes saqmianobas. gamomdinare aqidan, Cvenis
azriT biznesis ganviTareba saqarTveloSi garkveul
prioritetebsa da programebs unda daeqvemdebaros,
amasTan amgvari prioritetebi da programebi unda daa-
reguliron ara marto sabazro meqanizmebma, aramed sa-
xelmwifom, xelisuflebis centralurma da regiona-
lurma struqturebma ekonomikuri, safinanso, sakredi-
56
to, samarTlebrivi da organizaciuli berketebis meS-
veobiT. saxelmwifo politika am mxriv unda iyos pro-
teqcionistuli da diferencirebuli biznesis calkeu-
li dargebis, sawarmoebisa da regionebis mixedviT.
biznesis ganviTarebisa da regulirebis procesSi, mniS-
vnelovania aqcentebis gadatana regionebze, radganac
mcire da saSualo biznesis qmediToba, Cvenis azriT
swored regionebSi vlindeba da rac mTavaria am pro-
cesebis marTva – regulirebac cxadia mniSvnelovnad
efeqtiani swored regionebis doneze, mTeli qveynis te-
ritoriuli erTeulebis mixedviT iqneba. regionalur
doneze biznesis ganviTarebis perspeqtiuli programebi
unda moicavdes Semdeg ZiriTad sakiTxebs: 1. mcire da
saSualo biznesis prioritetebis gamovlena regionebis
mixedvit dargobriv WrilSi; 2. regionalur doneze ad-
gilobrivi sanedeleulo resursebis gamoyenebisaTvis
perspeqtiuli meTodebisa da mimarTulebis SemuSaveba;
3. saojaxo biznesisaTvis xelSemWyobi RonisZiebebis
gatareba; 4. regionalur doneze, teritoriuli erTeu-
lebis mixedviT individualuri biznes prioritetebis
gamovlena axali resursebis, rekriaciuli daarsebuli
maragebis asaTviseblad; 5. turistuli industriis
xelSewyobisa da turizmis biznesis xelSewyobis miz-
niT specialuri programebis damuSaveba, kerZod: tu-
ristuli, sakurorto, sastumro meurneobebis efeqtiani
ganviTarebisaTvis gaumjobesebuli inovaciuri momsa-
xurebis Sesaqmnelad; 6. mcire da saSualo biznesis,
calkeuli dargebis sagareo ekonomikuri urTierTobe-
bis ganviTareba regionebis mixedviT. saqarTvelom sa-
erTaSoriso bazrisaTvis mniSvnelovani statusi rom
SeiZinos da aRniSnulis realuri potenciali araerT
dargSi arsebobs, unda Seiqmnas saTanado donis saga-
dasaxado garemo, qveyanaSi bazari mTlianad saSuamav-
lo operaciebis Semsruleblad ar unda iqces da es
erTgvarad aferxebs saqarTveloSi saerTaSoriso baz-
57
ris formirebas saxelmwifos strategiul–geografiu-
li mdgomareobiT uzrunvelyofil msoflio bazarze
damkvidrebis SesaZleblobebs. biznesis ganviTarebis
programebis SemuSaveba–realizaciis organizacia da
regulireba xelisuflebis organoebma unda ganaxor-
cielon, rogorc es xdeba ganviTarebul, aseve ganviTa-
rebad qveynebSi periodulad da etapobrivad. saxelmwi-
foebrivi midgoma da regulireba, proteqcionistuli
politikis gatareba Cvenis azriT mniSvnelovani winapi-
roba iqneba qveyanaSi biznesis swrafi ganviTarebisaT-
vis. saxelmwifos mxridan prioritetad biznes seqto-
ris aRiareba da misTvis garantad dadgoma anu ndobis
gamocxadeba da ZiriTadi kapitalis misken momarTva
unda aRiarebuli. biznesis ganviTarebisaTvis saqarTve-
loSi aseve aucilebelia Seiqmnas mcire da saSualo
biznesisaTvis sasurveli ekonomikuri garemo samar-
Tlebrivi garantiT, radganac Tavisufali, konkurentu-
nariani biznesis ganviTarebisaTvis mniSvnelovani eko-
nomikuri, socialuri da fsiqologiuri stimulia, ro-
ca mewarmis interesebs icavs saxelmwifo kanoni misi
interesebis yvela doneze.
msoflio ekonomikuri forumis mixedviT, konkuren-
tunarianoba es aris institutebis, regulirebis
(policies) da faqtorebis kombinacia, romlebic qveyanaSi
mwarmoeblurobis dones ganapirobebs. mwarmoebluroba
Tavis mxriv, gansazRvravs ekonomikis keTildReobis
dones grZelvadian periodSi. konkurentunarianobis sxvadasxva reitingebis avto-
rebi da Teoretikosebi amtkiceben (World Economic Forum (2010); World Bank (2010), Портер (2000)), rom bevri faqtori, romlebic gansazRvravs firmis konkurentul pozicias,
imyofeba TviT firmis farglebs gareT_instituciur
garemoSi, an biznes-klimatSi. Tanamedrove ekonomikur literaturaSi biznes-gare-
moSi, rogorc wesi, moiazreba xelsayreli samewarmeo
58
da sainvesticio klimatis Seqmnis faqtorebi, investo-
rebis, kreditorebis, aqcionerebis sakuTrebis uflebe-
bis dacva, antimonopoliuri regulireba, mcire da sa-
Sualo biznesis ganviTarebis mxardaWera, administra-
ciuli procedurebi da a.S. Sesabamisad, biznes-garemos
maxasiaTeblebma SeiZleba ganapirobon firmebis efeqti-
anobis zrda, danaxarjebis Semcireba an konkurentuna-
rianobis zrdis dabrkoleba damatebiTi transaqciuli
danaxarjebis gamo (informaciuli danaxarjebi, drois
danaxarjebi da a.S.). Tumca institutebi qmnian ara
uxeS karkass, aramed moqnil cvalebad struqturas,
romelic icvleba praqtikuli qmedebis gavleniT an
spontanuriT, an mizanmimarTuliT. amgvarad, saxelmwi-
fos mizanmimarTulma qmedebam, romelic miarTulia
biznes-garemos reformebze, SeiZleba gamoiwvios tran-
saqciuli danaxarjebis Semcireba da sawarmoebis da
mTlianad erovnuli ekonomikis konkurentunarianobis
zrda. konkurentunarianobisa da biznes-garemos mdgomare-
obis urTierTkavSiris analizisaTvis mivmarTod msof-
lio ekonomikuri forumis mier SemuSavebul saerTaSo-
riso organizaciebis reitingebsa da angariSebs (World Economic Forum, The Global Competitiveness Report 2009---2010), lozanis biznes-skolis msoflio konkurentunariano-
bis centrs IMD (IMD World Competitiveness Yearbook 2009), korufciasTan mebrZol saerTaSoriso organizacias
«Transparency International» (The 2009 Global Corruption Barometer Report), rekonstruqciisa da ganviTarebis evropul
banks (Transition Report 2009), msoflio banksa da saerTa-
Soriso finansur korporacias («Doing Business 2010»)
59
2.2.2 msoflio bankisa da saerTaSoriso
finansuri korporacia "doing business" marTvis
reitingi da misi kavSiri
konkurentunarianobasTan
msoflio bankisa da saerTaSoriso finansuri
korporaciis “Doing Business’’ proeqti specializirebu-
lia sxvadasxva qveynebis biznes-garemos analizze da
yovelwliurad am qveynebSi biznesis marTvis sirTu-
lis reitings adgens. 2009 wels reitingSi 183 qveyana
monawileobda. amgvarad, reitingi aris ufro reprezen-
taciuli msoflio masStabiT. aq saqarTveloc aris
CarTuli. kvleva moicavs 2008 wlis ivnisi dan 2009
wlis ivnisis periods. miuxedavad imisa, rom reitingi
“Doing Business 2010’’ TariRdeba 2010 wliT, misi Sedegebi
2009 wels miekuTvneba.
reitingi “Doing Business 2010’’ Seicavs 10 maCvene-
bels (cxrili 2.1). misi formireba xdeba makroekonomi-
kuri maCveneblebis gaTvaliswinebis gareSe. reitingis
maCveneblebi scenaruli pirobebis safuZvelze SemuSav-
deba. reitingis dadgenis dros gamoiyeneba xelisufle-
bis, mecnierebis, praqtikosebis da eqspertebis gamoxma-
urebebi. msoflio bankisa da sfk-s meTodologiiT, re-
itingis pirveli nawili, ,,sawarmos registracia~ gani-xilavs biznesis gaxsnasTan (wamowyebasTan) dakavSire-
bul sirTuleebs, maT Sorisaa nebarTva, licenziebis
miReba, Sesabamis saxelmwifo organoebSi registracia,
registraciasTan dakavSirebuli procedurebis raode-
noba, registraciisaTvis aucilebeli finansuri da
droiT danaxarjebi. meore nawili, `mSeneblobaze ne-
barTvis miReba” ganixilavs procedurebs, droiT da
finansur danaxarjebs, romlebic sawyobis mSeneblo-
bis, licenziebisa da nebarTvebis miRebis, aucilebeli
60
uwyebebisa da inspeqciebis SesrulebisaTvis, aseve ko-
munalur qselebSi CarTvisaTvis aris aucilebeli.
mesame nawilSi, `samuSao Zalis ayvana~, ganixile-
ba maCveneblebi, romlebic dakavSirebulia Sromis baz-
ris liberalizaciasTan. yvela maCvenebeli fasdeba 0-
dan 100-mde skaliT, sadac 100 gulisxmobs maqsimalu-
rad uxeS maregulirebel normebs. Sromis pirobebis
moqnilobis indeqsi gamoiTvleba, rogorc pirveli sami
indeqsis saSualo ariTmetikuli mniSvneloba. `sakuT-
rebis registraciis~ ganyofilebaSi ganixileba firmis
mier sakuTrebis uflebis ganmtkiceba, maT Soris sa-
kuTrebis registraciisaTvis aucilebeli droiTi da
finansuri danaxarjebis procedurebis raodenoba.
`Doing Business 2010’’ reitingis gamosaTvleli
maCveneblebi23 cxrili 2.1
1. sawarmoebis
registracia procedurebi (raodenoba), vada (dReebi),
Rirebuleba (erT sul mosaxleze mSp-s
%), minimaluri sawesdebo kapitali (erT
sul mosaxleze mSp-s %) 2.mSenebloba-
ze Tanxmobis
miReba
procedurebi (raodenoba), vada (dReebi),
Rirebuleba (saSualod erT sul mosax-
leze Semosavlis %)
3. samuSao Za-
lis (muSaxe-
lis) ayvana
samuSaoze miRebis sirTulis indeqsi (Se-
faseba 0-100), samuSao drois moqnilobis
indeqsi (Sefaseba 0-100), samuSaodan gaTa-
visuflebis sirTulis indeqsi (Sefaseba
0-100), Sromis pirobebis moqnilobis in-
deqsi (Sefaseba 0-100)
4. sakuTrebis
registracia
procedurebi (raodenoba), vada (dReebi),
Rirebuleba (sakuTrebis Rirebulebis %)
23wyaro: World Bank and IFC (2010). Doing Business – 2010, http://doingbusiness.org
61
5. dakrediteba kreditorebisa da movaleebis iuridiuli
uflebebis dacva (Sefaseba 0-10), sakredi-
to informaciis indeqsi (Sefaseba 0-6),
adamianebis raodenoba, romlebic imyofe-
bian aRricxvaze saxelmwifo reestrSi
(zrdasruli adamianebis %), adamianebis
raodenoba, romlebic imyofebian aRric-
xvaze kerZo biuroSi (zrdasruli adamia-
nebis %)
6.investorebis
dacva
informaciis gaxsnilobis indeqsi (Sefa-
seba 0-10), direqtoris pasuxismgeblobis
indeqsi (Sefaseba 0-10), aqcionerebis mier
sarCelis Setanis SesaZleblobis indeqsi
(Sefaseba 0-10), investorebis interesebis
dacvis indeqsi (Sefaseba 0-10)
7. dabegvra gadasaxadebi (raodenoba), dro (saaTebi),
mogebis gadasaxadi (mogebis %), gadasaxa-
debi xelfasze (xelfasis %), sxva gadasa-
xadebi (Semosavlebis %), saerTo sagada-
saxado ganakveTi (mTliani Semosavlebis
%)
8.saerTaSori-
so vaWroba
dokumentebi eqsportisaTvis (raodenoba),
eqsportis dro (dReebSi), eqsportis Ri-
rebuleba ($ konteinerSi), importis doku-mentebi (raodenoba), importis dro (dRe-
ebSi), importis Rirebuleba ($ konteiner-Si)
9. kontraqtis
Sesrulebis
uzrunvelyofa
procedurebi (raodenoba), vada (dReebi),
sasamarTlo Seferxebebi (sarCelis Rire-
bulebis %)
10. sawarmos
likvidacia
dro (wlebSi), Seferxebebi (saSualod
erT sul mosaxleze Semosavlis %), amo-
gebis koeficienti.
2010 welSi meTodologia odnav Secvlilia
62
dakreditebis ganyofilebaSi fasdeba sakredito
informaciis xelmisawvomobis done, mevaleebis da mo-
valeebis iuridiuli uflebebi. iuridiuli uflebebis
indeqsi warmoadgens 0-dan 10-mde skalas, sadac maRali
danayofebi miuTiTebs imaze, rom mocemuli kanonebi
kreditis miRebis TvalsazrisiT ukeTesadaa SemuSave-
buli. sakredito informaciis indeqsi gansazRvravs
kvlevis diapazons, sakredito informaciis xelmisaw-
vdomobasa da saxelmwifo reestrebsa da kerZo biuro-
ebSi moculobas. indeqsi fasdeba 0-dan 6-mde skaliT.
rac maRalia Sefaseba, miT metia saxelmwifo reestreb-
sa da kerZo biuroebSi sakredito informacia.
`investorebis dacvis” ganyofilebaSi gaanalizi-
rebulia investorebis dacvis sami aspeqti: garigebebis
gamWvirvaloba (informaciis gaxsnilobis indeqsi), aq-
cionerebis SesaZlebloba uCivlon kompaniis direqto-
rebs Tanamdebobrivi danaSaulebisaTvis (aqcionerebis
mier sarCelis Setanis sirTulis indeqsi) da investo-
rebis interesebis dacvis donis indeqsi. indeqsebis ga-
zomva xdeba 0-dan 10-mde skaliT, amasTan maRali maCve-
neblebi aRniSnavs gaxsnilobis maRal dones, direqto-
rebis did pasuxismgeblobas, aqcionerebis mxridan, ga-
rigebebze did zegavlenas da investorebis interesebis
saukeTeso dacvas.
`dabegvris” ganyofileba warmoadgens informa-
cias sagadasaxado tvirTis simZimis, yvela gadasaxadis
gadaxdis saaTebis raodenobisa da TviT gadasaxadebis
raodenobis Sesaxeb informacias.
`saerTaSoriso vaWrobis” ganyofilebaSi Sefase-
bulia Rirebuleba da procedurebi (molaparakebebidan
produqtis miwodebamde), romlebic aucilebelia pro-
duqtis standartuli partiis import/eqsportisaTvis.
`kontraqtebis Sesrulebis uzrunvelyofis” ganyofile-
ba iZleva informacias procedurebis raodenobis Sesa-
xeb, romelTa gavlac aucilebelia sakuTari movaleo-
63
bebis, oficialuri vadebisa da sasamarTlo Rirebule-
bebis (danaxarjebis) farglebSi (maT Soris advokatis
xarjebi).
bolo ganyofileba `sawarmos likvidacia” gani-
xilavs bankrotobis procedurebTan dakavSirebul
droiT da finansur danaxarjebs, maT Soris danaxar-
jebs sasamarTloSi, gadasaxadebs damoukidebel eq-
spertebze, iuristebze, buRaltrebze da sxva. aseve va-
lis amoRebis (ukan dabrunebis) koeficienti, gviCvenebs
mosarCeleebi (sagadasaxado organoebi, kreditorebi,
momuSaveebi) firmis bankrotobis SemTxvevaSi erT do-
larze ramden cents miiReben.
ufro dawvrilebiT ganvixiloT gardamavali
qveynebis poziciebi “Doing Business’’-is reitingSi. movax-dinoT 28 gardamavali qveynis analizi, romlebic rei-
tingSi regularulad monawileoben. cxrilSi 2.2 ganxi-
lulia gardamavali ekonomikis qveynebi biznesis mar-
Tvis sirTulis mixedviT da mocemulia maTi poziciebi
“Doing Business 2010’’-is saerTo reitingSi.
64
`Doing Business 2010’’-Si gardamavali ekonomikis qveynebis reitingi24
cxrili 2. 2 qveyana
reitin
gi*
qveyana
reitin
gi*
qveyana
reitin
gi*
saqarTve-
lo 1 (11)
bulgare-
Ti 10 (44) albaneTi 19 (82)
estoneTi 2(24) ungreTi 11 (47) serbeTi 20 (88)
litva 3 (26) slovakeTi 12 (53) moldaveTi 21 (94)
latvia 4(27) rumineTi 13 (55) xorvatia 22 (103)
makedonia 5 (32) beloru-
sia 14 (58)
bosnia da
hercogovina 23 (116)
azerbaija-
ni 6 (38) yazaxeTi 15 (63) ruseTi 24 (120)
yirgizeTi 7 (41) poloneTi 16 (72) ukraina 25 (142)
slovakeTi 8(42) TurqeTi 17 (73) uzbekeTi 26 (150)
sasomxeTi
9
(43) CexeTi 18 (74) tajikeTi 27 (152)
* miniSnebulia qveynis pozicia saerTo reitingSi. frCxilebSi
naCvenebia adgili saerTo reitingSi.
`Doing Business 2010’’-is reitingSi gardamaval qvey-
nebs Soris saqarTvelo pirvel adgilze aRmoCnda (me-
11 adgili saerTo reitingSi). qveyana bolo wlebSi aq-
tiur liberalur reformebs atarebda, maT Soris biz-
nes-garemos mimarTulebiT. agreTve, sawyisi poziciebi
uWiravT estoneTs, litvasa da latvias. belorusia,
gardamaval qveynebs Soris, me-14 poziciaze imyofeba
da saerTo reitingSi 58-e adgilzea. es arsebiTi prog-
24 wyaro: World Bank and IFC (2010). Doing Business --- 2010, http://doingbusiness.org
65
resia, radgan jer kidev ori wlis win belorusia rei-
tingis bolos imyofeboda. 2008 wels saerTo reitin-
gSi man 30 poziciiT, xolo 2009 wels kidev 24 pozici-
iT maRla gadainacvla. bolo wlebis ganmavlobaSi, re-
formebis mxriv, gardamaval qveynebs Soris _ yirgize-
Ti, makedonia da belorusia _ udidesi progresi gan-
xorcielda.
saqarTvelo, saerTo reitingSi, 183 qveyanas So-
ris lider-reformatorebis oTxeulSi Sevida. ungre-
Tis, CexeTis, slovakeTis, rumineTis da TurqeTis rei-
tingi, piriqiT, daeca, es SeiZleba moxdes maRali re-
formatuli dinamikis xarjze araxelsayreli garemos
mqone qveynebSi (ix. cxrili 2.3).25
`Doing Business 2010 ~-Si `Doing Business 2009~-sTan SedarebiT gardamavali ekonomikis qveynebis reitingis cvlileba
cxrili 2.3
qveyana
reitin
gis
cvl
ileb
a
qveyana
reitin
gis
cvl
ileb
a
qveyana
reitin
gis
cvl
ileb
a
yirgize-
Ti +39
slovake-
Ti +5
estone-
Ti -2
makedo-
nia +37 ukraina +4
bulga-
reTi -2
beloru-
sia +24 latvia +3 ruseTi
-2
molda-
veTi +14
bosnia
da her-+3
uzbeke-
Ti -5
25 wyaro: World Bank and IFC (2010). Doing Business --- 2010, http://doingbusiness.org
66
cogovi-
na
tajike-
Ti +12 serbeTi +2 ungreTi -6
somxeTi +7 yazaxeTi +1
slovake-
Ti -7
albane-
Ti +7
azerbai-
jani 0 CexeTi -8
xorva-
tia +7
polone-
Ti 0
rumine-
Ti -10
saqar-
Tvelo +5 litva -1 TurqeTi -10
biznes-garemo pirdapir gavlenas axdens qveyanaSi
biznesis konkurentunarianobasa da mSp-ze. rogorc nax.
2.1-ze analizi gviCvenebs, “Doing Business 2010’’ reitingSi qveynis ufro maRal pozicias Seesabameba mSp-Si kerZo
seqtoris ufro maRali wili, Sesabamisad maRalia misi
konkurentunarianoba. kerZo seqtoris wili estoneTSi,
slovakeTSi, ungreTSi, litvaSi, saqarTveloSi, bulga-
reTSi mSp-Si 80%-s aRwevs, belorusiaSi ki_30%-ia. Tu
analizidan belorusias gamovricxavT, maSin mSp-Si
kerZo seqtoris wilis xazobriv damokidebulebasTan
miaxloeba “Doing Business 2010’’-is reitingSi 62.4%-s Se-
adgens (R Sq Linear=0,624), rac maRal statistikur da-
mokidebulebas aRniSnavs. es SeiZleba migvaniSnebdes,
bolo wlebSi, belorusiis reformebis nominalur xa-
siaTze, an sxva administraciuli SezRudvebis mxridan
ekonomikis restruqturizaciis dabrkolebaze, romle-
bic reitingSi ar aris gaTvaliswinebuli.
saqarTvelo ar figurirebs biznes-garemos da
konkurentunarianobis maCveneblebis ganmsazRvrel sxva
reitingebSi. analizis safuZvelze SeiZleba gamovavli-
noT, rom, rac ufro maRalia gardamavali qveynebis
biznesis marTvis pirobebis reitingi, miT maRalia maTi
67
poziciebi konkurentunarianobis reitingebSi. rogorc
statistikuri analizis monacemebidan Cans, korelaci-
is koeficientebi “Doing Business 2010’’-sa da IMD 2009 rei-tingebs Soris (korelaciis koeficienti 0,655) da GCI 2009-2010-s Soris SeimCneva Zalian mWidro kavSiri.
“Doing Business 2010’’-is reitingSi estoneTis, azer-
baijanis, slovakeTis, sloveniis, litvis, ungreTis ma-
Ral poziciebs Seesabameba maRali poziciebi msoflio
ekonomikuri forumis GCI 2009-2010 konkurentunariano-bis reitingSi.
analizma mogvca sami komponentis gamovlenis sa-
Sualeba, romelTa kavSiric mSp_Si kerZo seqtoris
gansakuTrebuli woniT mniSvnelovani aRmoCnda: dakre-
diteba (sesxebi), dabegvra da saerTaSoriso vaWroba.
yvela koeficients gaaCnia mosalodneli niSani. dakre-
ditebasTan dakavSirebuli instituciuri garemos gaua-
reseba (kreditorebisa da msesxeblebis uflebebis
dacva, sakredito istoriis xelmisawvdomoba). indeqsis
komponentebis cvlileba mSp-Si kerZo seqtoris wilis
Semcirebas iwvevs. rac ufro maRalia sagadasaxado ta-
rifebi, rac ufro damamZimebelia sagadsaxado adminis-
trireba, kerZo seqtorSi miT naklebi mSp iwarmoeba.
analogiurad, rac ufro naklebad mZimea gare vaWrobis
regulireba da rac ufro dabalia masTan dakavSirebu-
li procedurebis Rirebuleba (daxarjebi), miT maRa-
lia mSp-Si kerZo seqtoris wili. yvela administraciu-
li Rirebuleba (xarji) warmoadgens biznesis marTvis
transaqciul danaxarjebs da mis konkurentunariano-
bas amcirebs.
aRsaniSnavia, rom biznesis ganviTarebaze moqmedi,
biznes-garemos mdgomareobis analizSi mniSvnelovani
cvalebadobis raodenoba yovelwliurad mcirdeba. qve-
moT mocemulia analogiuri regresiuli analizis Sde-
gebi 2008 wlis monacemebis mixedviT. aq mniSvnelovani
damoukidebeli cvalebadobis raodenoba metia. `dakre-
68
ditebis` `dabegvris” `saerTaSoriso vaWrobis” indeq-
sis komponentebs 2009 w. emateba `sawarmos registraci-
is” da `investorebis dacvis” cvladebi, sakontraqto
urTierTobebTan dakavSirebuli faqtorebi.
aRniSnul TavSi Catarebuli analizi saSualebas
gvaZlevs warmovadginoT garkveuli daskvnebi. naTelia,
rom transformaciuli procesebi postsabWouri qveyne-
bis ekonomikaSi mimdinareobda sxvdasxva intensiuro-
biT da maT gamoiwvies sxvadasxva Sedegebic. zogierTi
qveyana sabazro urTierTobebze swrafad gadavida da
maT xelsayreli bizbes-garemos SeqmniT moaxdines ker-
Zo seqtoris ganviTarebis stimulireba, sxvebi TavSeka-
vebiT atarebdnen reformebs da ekonomikaSi saxelmwi-
fos monawileobis didi wili SeinarCunes. instituciu-
ri cvlilebebis winamZRvari qveynebSi warmoiqmneba ga-
re pirobebis SecvliT da Sida rekonstruqciiT, amas-
Tan axali institutebi institucionalur sistemaSi
Seqmnil did winaaRmdegobebs xvdebian. saqarTvelos
SemTxvevaSi biznesis marTvis pirobebis reformebi gan-
pirobebuli iyo ufro gare faqtorebiT (msoflio fi-
nansuri krizisi, araxelsayreli gare koniunqtura, sa-
xelmwifos SesaZleblobis Semcireba arakonkurentuna-
riani saxelmwifo warmoebebis mxardaWera da a.S.), vid-
re Siga faqtorebiT. rogorc saerTaSoriso reitinge-
bis analizi gviCvenebs, biznes-garemos xelsayrelobis
maCveneblebi pirdapiraa dakavSirebuli qveynis konku-
rentunarianobis maCveneblebTan, maT mier moziduli
investiciebis moculobebTan. SedarebiT ufro warmate-
buli da konkurentunariani qveynebi biznesis ganviTa-
rebis minimaluri administraciuli barierebiT, mSp-Si
kerZo seqtoris didi wiliT xasiaTdeba. belorusiaSi
msoflio bankisa da sfk_s mixedviT bolo wlebSi da-
fiqsirebuli biznesis marTvis pirobebis aqtiuri re-
formebis miuxedavad, mSp-Si kerZo seqtoris wili 30%-
s ar aRemateba. es SeiZleba mowmobdes rogorc refor-
69
mebis nominalur xasiaTze, aseve reitingis meTodolo-
giis xarvezebze.
saqarTveloSi bolo wlebSi biznesis mareguli-
rebeli kanonmdeblobis garkveuli reformebi tardeba.
isini exeba ufro problemur sferoebs_dabegvra, li-
cenzireba, faswarmoqmna da a.S. miuxedavad imisa, rom
gatarebuli reformebi qveyanaSi biznesis regulirebis
sistemas arsebiTad ar cvlis, isini biznes-garemos ga-
umjobesebas ganapirobebs. Tu qveyanaSi gagrZeldeba
biznes-garemos liberalizaciis kursi, saqarTvelo
SeZlebs SeZlebs msoflio sasaqonlo da ucxouri in-
vesticiebis bazrebze sakuTari konkurentuli pozicie-
bis gaumjobesebas.
70
Tavi III
saqarTvelos sagareo vaWrobis
konkurentunarianobis
amaRleba
qveynis sagareo vaWrobis konkurentunariaoba, mi-
si ekonomikis msoflio sameurneo urTierTobebSi Car-
Tulobis done saxelmwifos saerTo konkurentunariano-
bis erT-erT xSirad gamoyenebad indikators warmoad-
gens. Tavis mxriv sagareo vaWroba tradiciulad miekuT-
vneba myari ekonomikuri zrdisa da erovnuli ekonomi-
kis ganviTarebis erT-erT ZiriTad faqtors. 2010 wels
eqsportisa da importis moculobebma 1 575,1 mln. lari
Seadgina, rac mSp-sTan mimarTebaSi (20 791,3 mln. lari)
5%-ia, imave periodSi importis 5156,3 mln. lari Sefar-
debam mSp-sTan 20 % Seadgina. 2009 wels finansur da
ekonomikur krizisTan dakavSirebiT, SeiniSneboda moce-
muli maCveneblebis Semcireba (eqsporti/mSp Seadgenda
8,9 %-s, xolo importi/mSp 25 %-s), romelic gamowveuli
iyo rogorc saSualo fasebis SemcirebiT, aseve garesa-
vaWro nakadebis fizikuri moculobebiT. amavdroulad,
gaxsnilobis maRali done saqarTvelos ekonomikas xdis
msoflio bazrebze momxdar cvlilebebze damokide-
buls, amitom, qveynebisaTvis did mniSvnelobas iZens
iseTi politikis formireba, romelic mimarTulia Sida
da gare bazrebze erovnuli mwarmoeblebis konkurentu-
narianobis amaRlebisaken. radgan, konkurencia yovel-
Tvis gulisxmobs Sedarebas, upirveles yovlisa sauba-
ria maRalxarisxiani produqtis warmoebis SesaZleblo-
baze. SedarebiTi upiratesobebi ar aris statikuri maC-
venebeli: zogierTi maTgani droTa ganmavlobaSi sus-
tdeba da SeiZleba gaixarjos, xolo sxvebi ki SeiZleba
iqnes mopovebuli. nebismieri qveynisaTvis Zalzed aqtua-
luria SedarebiTi upiratesobebis cvlilebebis dinami-
kis analizi, rac ganviTarebis gansazRvruli strategi-
71
is SemuSavebis saSualebas iZleva. mocemuli Tavis miza-
nia saqarTvelos konkurentunarianobis Sefaseba saga-
reo vaWrobaSi, misi SedarebiTi upiratesobebis analizi
dinamikaSi da imis gansazRvra, ganapirobebs Tu ara qve-
yanaSi gatarebuli ekonomikuri politika SedarebiTi
upiratesobebis axali modelis formirebas, romelic
msoflio bazris moTxovnebs Seesabameba.
3.1 saqarTvelos konkurentunarianobis
Sefaseba sagareo vaWrobaSi
2009 wels yvelaze metad Semcirda vaWrobis, komu-
naluri, socialuri da personaluri momsaxurebis, sas-
tumroebisa da restornebis dargebi. am dargebSi Seqmni-
li damatebuli Rirebuleba Semcirda: vaWrobaSi
16.3%_iT, komunaluri, socialuri da personaluri mom-
saxurebis dargSi 13.0%_iT, sastumroebis da restorne-
bis dargSi 4.4%_iT. yvelaze meti zrda dafiqsirda jan-
mrTelobis dacvis, ganaTlebis, safinanso saqmianobis
da saxelmwifo mmarTvelobis dargebSi. janmrTelobis
dacvaSi Seqmnili damatebuli Rirebuleba 8.7%_iT, ga-
naTlebaSi 4.7%_iT, safinanso saqmianobaSi 1.5%_iT da
saxelmwifo mmarTvelobaSi ki 1.2%_iT gaizarda.
2010 wlis sam kvartalSi, wina wlis Sesabamis pe-
riodTan SedarebiT, realuri mTliani Sida produqti
(mSp) 6.5%-iT gaizarda da nominalur gamoxatulebaSi
14.7 mlrd lars gautolda.
mSp-is zrdaSi yvelaze mniSvnelovani wvlili
mrewvelobis, vaWrobisa da transportis dargebma Sei-
tanes. am dargebma ganapirobes mSp-is 4.0%-iT zrda, rac
mTliani Sida produqtis saerTo zrdis 61.5%-s Sead-
gens.
2010 wlis ianvar-seqtemberSi, 2009 wlis Sesabamis
periodTan SedarebiT, warmoebis moculobis yvelaze
meti zrda dafiqsirda mrewvelobis, transportis, ko-
72
munaluri, socialuri da personaluri momsaxurebis,
sastumroebis da restornebis da vaWrobis dargebSi. am
dargebSi Seqmnili damatebuli Rirebuleba gaizarda:
mrewvelobaSi _ 14.9%-iT, transportSi _ 14.9%-iT, komu-
naluri, socialuri da personalur momsaxurebaSi –
13.0%-iT, sastumroebis da restornebis dargSi – 12.3%-
iT da vaWrobaSi _ 11.8.%-iT.
saqarTvelos mTavrobis monacemebiT, 2011 wels
mosalodnelia realuri mTliani Sida produqtis 6.3
procentiani zrda, romelic nominalur gamoxatuleba-
Si 20.6 mlrd lars gadaaWarbebs. prognozuli gaTvle-
biT, saSualovadian periodSi (2011-2014 wlebi) mSp-is
zrdis saSualo wliuri maCvenebeli savaraudod 5.9
procentis farglebSi iqneba.
diagrama 3.1 nominaluri mSp-s dinamika26
26 saqarTvelos mTavroba, qveynisQZiriTadi monacemebi da
mimarTulebebi 2011-2014 wlebisaTvis (saboloo varianti).
Tbilisi. 2011
73
statistikis erovnuli samsaxuris informaciiT 2009 wels saqarTvelos sagareo savaWro brunvam 5 500 mln aSS dolari Seadgina, rac 2008 wlis Sesabamis maCvenebels 29.5 procentiT CamorCeba. savaWro brunvaSi eqsporti 1 131 mln aSS dolars Seadgens (Semcirda 24.4%-iT), xolo importi – 4 369 mln aSS dolars (Sem-cirda 30.7%-iT).
2009 wels, savaWro brunvis mixedviT, ZiriTad sa-vaWro partnior qveynebs Soris pirvel adgilze Tur-qeTia. misi wili mTlian savaWro brunvaSi 18.4 pro-cents Seadgens. meore adgilze 9.9 procentiT azerbai-jania, momdevno adgilebs ikaveben ukraina (9.1 procen-ti) da germania (5.9 procenti).
eqsportis mixedviT ZiriTad savaWro partnior qveynebs Soris pirveli adgili TurqeTs uWiravs. am qveynis wilad mTliani eqsportis 20.0% modis. meore adgilze 14.7%_iT azerbaijania, mesameze kanada 10.4%_iT, meoTxeze somxeTi 7.9%_iT, xolo mexuTeze ukraina 7.4%_iT.
importis mixedviT ZiriTad savaWro partnior qveynebs Soris pirvel adgilze TurqeTia. misi wili mTlian importSi 18.0%_ia. meore adgili 9.6%_iT ukra-inas, mesame ki 8.6 %_iT azerbaijans uWiravs.
2009 wels sagareo vaWrobis sasaqonlo struqtu-ris mixedviT saqonlis eqsportSi pirvel adgilze 11.5 procentiT feroSenadnobebia, Semdeg modian naxevrad-damuSavebuli oqro (10.3 procenti), msubuqi avtomobi-lebi (6.9 procenti), Txili da sxva kakali (6.2 procen-ti) da a.S.
importis sasaqonlo struqturaSi pirvel adgil-ze 12.7%_iT navTobi da navTobproduqtebia. Semdeg mo-dis msubuqi avtomobilebi, romelTa nawili SemdgomSi gadis eqsportze (5.8%), samkurnalo saSualebebi (4.0%), navTobis airebi da airisebri naxSirwyalbadebi (3.5%).
2010 wels, sagareo savaWro brunva wina wlis Se-sabamis periodTan SedarebiT 21%-iT gaizarda da nomi-
74
nalur gamoxatulebaSi 6678 mln. aSS dolari Seadgina. aqedan, saqonlis eqsportma 40%-iT, xolo saqonlis im-portma 17%-iT moimata.
saqonelbrunvis moculobis mixedviT, saqarTve-los umsxviles partnior qveynebs Soris pirveli adgi-li TurqeTs ukavia, romlis wili mTliani saqonel-brunvis 16.5%-s Seadgens. mas mosdevs azerbaijani (10.6%), ukraina (9.9%) da a.S.
eqsportSi 15.4%-iT pirvel adgilze azerbaijania, meoreze TurqeTi 13.6%-iT. importSi pirveli adgili 17.4%-iT TurqeTs uWiravs, Semdeg adgilzea ukraina 11.0%-iT.
sasaqonlo jgufebis mixedviT eqsportSi pirvel adgilze feroSenadnobebia mTlian eqsportSi 16.7%-ia-ni wiliT, momdevno adgilebs ikaveben: msubuqi avtomo-bilebi (14.4%), Savi liTonebis jarTi (6.9%), oqro da-muSavebuli an naxevrad damuSavebuli (5.4%), azotovani sasuqebi (4.6%) da a.S.
importis sasaqonlo struqturaSi pirvel adgil-ze navTobi da navTobproduqtebia mTlian importSi 13.6% wiliT. Semdeg modian: msubuqi avtomobilebi (6.1%), samkurnalo saSualebebi (3.7%), xorbali (3.4%) da a.S
1999 wels daiwyo saqarTvelos savaWro balansis erTgvarad gaumjobeseba - eqsporti gaizarda da impor-ti Semcirda. eqsportis xvedriTma wilma sagareo sa-vaWro brunvaSi 28,9% Seadgina, mSp-Si ki - 8,5 %. magram aRsaniSnavia, rom: eqsportis zrdas am dros ar hqonda warmoebriv-teqnologiuri safuZveli, rac xels uSli-da vaWrobis msoflio organizaciaSi (vmo) saqarTve-los gawevrianebiT warmoSobili SesaZleblobebis rea-lizebas: mcire iyo ucxouri investiciebis Semosvlis masStabebi, ukiduresad gamwvavda sagareo valis prob-lema, radganac kidev ufro garTulda misi momsaxure-ba qveynis biujetidan.
sagareo valis momsaxurebis didi moculobis ga-mo saqarTvelo 1998 wlidan SeZlebisdagvarad arideb-
75
da Tavis davalianebis srulad dafarvas, radganac am SemTxvevaSi qveyana umZimes mdgomareobaSi aRmoCndebo-da. marTalia, mTavroba mxolod garkveul CarCoebSi aRwevda restruqturizebas, magram es ar iyo proble-mis sabolood mogvareba. igi mxolod qveynis ganviTa-rebis, upirveles yovlisa, misi eqsporti Semosavlebis mkveTrad gadidebis gziT SeiZleba mogvarebuliyo.
amgvarad, SegviZlia davaskvnaT, rom qveynis eko-nomika CaerTo msoflio meurneobaSi, magram Zalian sustad, radganac igi am meurneobis aqtiur subieqtad jer kidev ver Camoyalibda.
saqarTvelos sagareo vaWrobis monacemebi 2005-2010 wlebSi warmodgenilia cxrilSi 3.127
saqarTvelos sagareo vaWroba (2005-2010) cxrili 3.1
2005 2006 2007 2008 2009 2010 sagareo savaW-ro brunva, mln, aSS do-lari
3 353.0 4 611.2 6 444.3 7 796.9 5 513 6 678.5
saqonlis re-gistrirebuli eqsporti (FOB), mln, aSS dolari
865.5 936.4 1 232.1 1 495.3 1 135 1 583.4
saqonlis re-gistrirebuli importi (CIF), mln, aSS do-lari
2 487.5 3 674.8 5 212.2 6 301.5 4 378 5 095.1
sagareo vaWro-bis saldo, mln, aSS do-lari
-1 622.1 -2 738.5
-3 980.0
-4 806.2 -3 243 -3511.7
27 www.geostat.ge
76
saqarTvelos sagareo vaWrobis Sesaxeb saqarTve-
los statistikis erovnuli samsaxuris statistikur
informacias Tu gadavxedavT, mTavari daskvnebi Semde-
ginairia: 2009 wels, wina wlebTan SedarebiT, savaWro
brunva, daaxloebiT, mesamediT Semcirda, Sesabamisad –
Semcirda qveynis uaryofiTi savaWro balansi. qveynis
sagareo vaWrobis 2/3-mde kvlav aT qveyanaze modioda,
romelTa Soris wamyvan poziciebs kvlav TurqeTi da
dsT-s qveynebi inarCunebdnen, Tumca saqarTvelosTan
vaWrobaSi CarTuli saxelmwifoebis wre TandaTan far-
Tovdeba. magaliTad, saqarTvelosa da dsT-s qveynebis
eqsportisa da importis maCvenebeli saerTo savaWro
brunvis mxolod 30%-s Seadgens. ra Tqma unda, gasaTva-
liswinebelia, rom es monacemebi mxolod oficialur
statistikas eyrdnoba da araorganizebuli vaWrobis
monacemebi masSi ar Sesula.
2009 wels saqarTvelos sagareo savaWro brunva
(araorganizebuli vaWrobis gareSe) 5 513 mln aSS do-
lars Seadgens, rac wina wlis maCvenebelze 29,3 %T
naklebi iyo. aqedan eqsporti 135,0 mln. aSS dolaria
(Sesabamisad 24,1%-iT naklebi), xolo importi - 4 378,3
mln. aSS dolari (30,6 %-iT naklebi). 2009 wels saqar-
Tvelos uaryofiTi savaWro balansma 3 243,4 mln aSS
dolari Seadgina (Sesabamisad 32,5 %-iT naklebi).
2009 wels saqarTvelos uaryofiTi savaWro ba-
lansi hqonda 101 partnior qveyanasTan, romlebTanac
savaWro deficiti 3 434,7 mln. aSS dolars Seadgenda,
nacvlad 109 qveynisa da 5 036,0 mln. aSS dolarisa, rac
2008 wels dafiqsirda.
2009 wels qveyanas dadebiTi savaWro balansi
hqonda 30 qveyanasTan (191,3 mln. aSS dolari), nacvlad
21 qveynisa da 227,5 mln. aSS dolarisa, rac 2008 wels
dafiqsirda.
2009 wels saqarTvelos 1 mln. aSS dolarze meti
dadebiTi savaWro balansi hqonda 12 qveyanasTan: kanada
77
(103,1 mln. aSS dolari), somxeTi (47,5 mln. aSS dola-
ri), erayi (10,5 mln. aSS dolari), saudis arabeTi (9,1
mln. aSS dolari), libani (3,7 mln. aSS dolari), alba-
neTi (3,1 mln. aSS dolari), angola (3,1 mln. aSS dola-
ri), uzbekeTi (2,3 mln. aSS dolari), burkinafaso (1,9
mln. aSS dolari), yirgizeTi (1,5 mln. aSS dolari), eg-
vipte (1,2 mln. aSS dolari) da tajikeTi (1,1 mln. aSS
dolari).
2009 wels saqarTvelos sagareo savaWro brunva
evrokavSiris qveynebTan 1 546,9 mln. aSS dolari iyo,
rac wina wlis Sesabamis maCvenebelze 26,0%-iT nakle-
bia; aqedan eqsporti 237,6 mln. aSS dolari (29,1%-iT
naklebi), xolo importi _ 1 309,2 mln. aSS dolari
(25,5%-iT naklebi). am qveynebis wilad modioda sagareo
savaWro brunvis 28,1%, maT Soris eqsportis 20,9% da
importis 29,9%. (2008 wels - Sesabamisad 26,8 - 22,4 da
27,9%). am qveynebze modioda savaWro deficitis 33,0%
(2008 wels - 29,6 %).
dsT-s qveynebTan sagareo savaWro brunva 2009
wels 1 677,1 mln. aSS dolars Seadgenda (2008 welTan
SedarebiT 34,0% naklebi), aqedan eqsporti 416,2 mln.
aSS dolaria (23,0% naklebi), xolo importi - 1 255,1
mln. aSS dolari (37,0% naklebi). am qveynebis wilad
saqarTvelos sagareo savaWro brunvis 30,4% modioda,
maT Soris eqsportis 36,7% da importis 28,8% (2008
wels - Sesabamisad 32,6 - 36,2 da 31,7%). am qveynebze sa-
vaWro deficitis 26,0 % (2008 wels - 30,4%) modis.
2009 wels aTi umsxvilesi savaWro partnioris wi-
li saqarTvelos mTlian sagareo savaWro brunvaSi
66,3% Seadgenda. umsxviles savaWro partniorebs Soris
arian dsT-s sami qveyana da maTze modioda mTliani sa-
gareo savaWro brunvis 24,6%, 2008 wels ki dafiqsirda
Sesabamisad sami qveyana da 26,4%.
2009 wels sagareo savaWro brunvis mixedviT Tur-
qeTi kvlav saqarTvelos umsxvilesi savaWro partnio-
78
ri qveyana iyo. meore da mesame adgilebs ki azerbaija-
ni da ukraina iyofdnen.
2009 wels umsxvilesi saimporto sasaqonlo jgu-
fi navTobi da navTobproduqtebia - 555,3 mln. aSS do-
lariT, romlis wili importSi 12,7% Seadgenda. meore
adgilze iyo msubuqi avtomobilebis sasaqonlo jgufi
254,7 mln. aSS dolariT, rac importis 5,8% iyo. wina
wlis maCvenebelTan SedarebiT Semcirebulia samkurna-
lo saSualebebis jgufis importi 14,7 mln. aSS dola-
riT da 175,2 mln. aSS dolars Seadgenda.
2010 wels saqarTvelos sagareo savaWro brunvam
(araorganizebuli vaWrobis gareSe) 6 678 mln. aSS do-
lari Seadgina, rac wina wlis analogiur maCvenebelze
21%-iT metia; aqedan eqsporti 1 583 mln. aSS dolari
iyo (40% meti), xolo importi - 5 095 mln. aSS dolari
(17% meti). saqarTvelos uaryofiTma savaWro balansma
2010 wels 3 512 mln. aSS dolari (9% meti) Seadgina.
saerTo jamuri brunviT 2008 wlis maCvenebels (7,8
mlrd dolari) jer ver mivuaxlovdiT, magram saqar-
Tvelos damoukideblobis dRidan pirvelad dafiqsir-
da eqsportis moculobis rekorduli maCvenebeli (1,6
mlrd dolari). 2008 wels eqsporti sul 1,5 mlrd do-
lari iyo. rasakvirvelia, es niSnavs imas, rom eqspor-
tis wili sagareo vaWrobis brunvaSi zrdis tendenci-
iT xasiaTdeba da qveynidan kapitalis gadinebasa da
Semodinebas Soris sxvaoba mcirdeba.
marTalia, saerTo jamuri brunviT jer ver mivu-
axlovdiT 2008 wlis maCvenebels _7,8 mlrd. lars, sa-
magierod dafiqsirda eqsportis moculobis rekordu-
li maCvenebeli saqarTvelos damoukideblobis period-
Si. 2008 wels eqsporti sul iyo 1,5 mlrd., lari.
2010 wels 2008 welTan SedarebiT sagareo sa-
vaWro brunva da importi Sesabamisad 14%-iT da 19%-
iT Semcirda, eqsporti 6%-iT gaizarda. 2009 welTan
SedarebiT fiqsirdeba Sesabamisad samive maCveneblis
79
21, 17 da 40%-iT zrda.
2010 wels saqarTvelos sagareo savaWro brun-
vam evrokavSiris qveynebTan 1 736 mln. aSS dolari
Seadgina, rac wina wlis Sesabamis maCvenebelze 13%
metia; aqedan eqsporti 297 mln. aSS dolari iyo
(25% meti), xolo importi – 1 439 mln. aSS dolari
(10% meti). saqarTvelos sagareo savaWro brunvaSi am
qveynebis wilma 26% Seadgina, maT Soris eqsportSi
19% da importSi 28%. (2009 wels – Sesabamisad 28, 21
da 30%). evrokavSiris qveynebze savaWro deficitis
33% modioda (2009 wels aseve – 33%).
dsT-is qveynebTan sagareo savaWro brunvam 2010
wels 2195 mln. aSS dolari Seadgina (2009 welTan Se-
darebiT 31% meti), aqedan eqsporti 644 mln. aSS do-
lari dafiqsirda (55% meti), xolo importi – 1 551
mln. aSS dolari (24% meti). saqarTvelos sagareo sa-
vaWro brunvaSi am qveynebis wili 33% iyo, maT Soris
eqsportSi 41% da importSi 30%. (2009 wels – Sesa-
bamisad 30, 37 da 29%). dsT-is qveynebze savaWro defi-
citis 26% modioda (2009 wels aseve – 26%).
2010 wels aTi umsxvilesi savaWro partnioris
wilma saqarTvelos mTlian sagareo savaWro brunvaSi
67% Seadgina. umsxviles savaWro partniorebs Soris
iyo TurqeTi (1 105 mln. aSS dolari), azerbaijani
(708 mln. aSS dolari) da ukraina (662 mln. aSS do-
lari).
sasaqonlo jgufebidan saeqsporto aTeulSi
pirveli adgili kvlav feroSenadnobebma daikava da
264 mln. aSS dolari Seadgina, rac mTeli eqsportis
17%-ia. msubuqi avtomobilebis eqsportma 227 mln. aSS
dolari, Sesabamisad, eqsportis 14% Seadgina, mesame
adgilze kvlav Savi liTonebis jarTi darCa. am sasa-
qonlo jgufis eqsporti 46 mln. aSS dolariT gai-
zarda da 109 mln. aSS dolari Seadgina (ix. diamra-
ma 3.2).
80
diamgrama 3.2 2010 wels eqsportirebuli xuTi umsxvilesi produqti28
diagrama 3.3 2010 wels importirebuli xuTi
umsxvilesi produqti
28 www.geostat.ge
81
umsxvilesi saimporto sasaqonlo jgufi 2010
wels navTobi da navTobproduqtebi iyo, romlis impor-
tma 695 mln. aSS dolari da mTeli importis 14% Sead-
gina. meore adgilze iyo msubuqi avtomobilebis sasa-
qonlo jgufi 310 mln. aSS dolariT, rac importis 6%
iyo. mesame adgilze samkurnalo saSualebebis jgufis
importi darCa 188 mln. aSS dolariT, romlis wilma
importSi 4% Seadgina (ix. diagrama 3.3).
eqsportSi, 2010 wels sagareo savaWro brunvis mi-
xedviT saqarTvelos umsxvilesi savaWro partniori
qveyana azerbaijania. eqsportis moculoba am qveyanas-
Tan 243,99 mln. dolaria, anu mTliani eqsportis 15,4%.
meore adgilzea TurqeTi, am qveyanasTan eqsportis mo-
culoba 2009 welTan SedarebiT 9, 719 mln.aSS dola-
riT, anu 19,9%-idan 13,6%-mde Semcirda. mesame adgilzea
aSS, romelTanac eqsportis mocu-loba 143,6 mln. aSS
dolariT, anu 3,3%-idan 11,4 %-mde gaizarda.
importis mixedviT saqarTvelos umsxviles savaW-
ro partniors warmoadgens TurqeTi. am qveyanasTan im-
portis moculoba 888, 6 mln. aSS dolaria, anu mTlia-
ni importis 17,4%. meore adgilzea ukraina Sesabamisad
558,9 mln. aSS dolari, anu 11,0%. mesame adgilze ki
azerbajania, Sesabamisad 464,1 mln. aSS dolari, anu 9,1
% (ix. diamgrama 3.4 ,,a”).
82
,,a”
,,b”
diamrama 3.5 ,,a” da ,,b” -saqonlis eqsporti da importi 2007-2010 ww.29
29 www.geostat.ge
83
saqarTvelos sagareo savaWro balansi (2009-2010)30 cxrili 3.2
qveynis sagareo vaWrobis Semdgomi ganviTarebis-
Tvis da savaWro struqturuli gaumjobesebisTvis
mniSvnelovania sagareo savaWro urTierTobebis regu-
laruli analizi da rekomendaciebis SemuSaveba. ucxo-
ur bazrebze teqnikuri barierebis daZlevisaTvis saWi-
roa qveyanaSi warmoebuli produqtisa da momsaxurebis
konkurentunarianobis zrda, risTvisac unda moxdes
teqnikuri regulirebis sferos ganviTareba saerTaSo-
risod aRiarebul normebTan daaxlovebis kuTxiT.
yovelive zemoaRniSnulis gaTvaliswinebiT saSua-
lovadian periodSi unda ganxorcieldes Semdegi Ro-
nisZiebebi:
1. saerTaSoriso gamofenebSi monawileoba;
2. ucxouri da adgilobrivi mediis warmomadgenle-
bisaTvis pres-turebis mowyoba;
30 iqve
84
3. saerTaSoriso standartebis xelmisawvdomobis
uzrunvelyofis mizniT Sesabamis saerTaSoriso
organizaciebTan TanamSromloba;
4. standartebis reestris monacemTa bazis srul-
yofa, gamzomi saSualebis damowmebis aRiareba
da akreditaciis samuSaoebis ganxorcieleba.
3. 2 eqsportis konkurentunarianobis
faqtorebi
qveynis konkurentunarianobis erT-erT xSirad ga-
moyenebad indikators misi gare ekonomikuri saqmiano-
bis Sedegebi, eqsportis dinamika da struqtura, gare
bazrebze mis produqtze moTxovnileba, msoflio sa-
vaWro sistemaSi integrirebis done warmoadgens. ro-
gorc ukve aRiniSna, yovelive amaze did gavlenas ax-
dens qveynis mier gatarebuli sagareo savaWro da same-
warmeo politika, aseve eqsportze orientirebuli seq-
torebis mxardamWeri RonisZiebebi. eqsportis konkuren-
tunarianobis ganmsazRvreli faqtorebi SeiZleba war-
movadginoT sami msxvili blokis saxiT.
1. stimulebis Seqmna (savaWro, sagadasaxado po-
litika da savaluto kursis politika). eqsportis kon-
kurentunarianobis amaRlebisaTvis aucilebelia iseTi
ekonomikuri meqanizmis Seqmna, romelic garantias iZ-
leva, rom resursebi - warmoebis ZiriTadi faqtorebi
da teqnologiebi _ mimarTuli iqneba ufro mwarmoeb-
lur seqtorebsa da aseve, ufro efeqtian sawarmoebSi,
romlebsac SeuZliaT konkurentunarianni iyvnen grZel-
vadian periodSi. amisaTvis aucilebelia analizis Ca-
tareba da dakvirveba, Tu rogor moqmedebs savaWro, sa-
gadasaxado, savaluto kursis politika, Sromis baza-
ri, biznes garemo investiciebis, produqtisa da momsa-
85
xurebis warmoebis, savaWro sferoSi gadawyvetilebebis
miRebaze. sayuradReboa isic, rom eqsportis konkuren-
tunarianobis amaRlebas SeiZleba ewinaaRmdegebodes
eqsport/importis monopolia (magaliTad, specialuri
eqsportiorebis/importiorebis instituti), maRali ta-
rifebi importze, savaluto kursis amaRleba, da sxva
administraciuli barierebi, romlebic investiciuri
gadawyvetilebebis miRebaze zemoqmedeben.
unda aRiniSnos, rom saqarTvelos gaaCnia sakmaod
liberaluri gare savaWro (satarifo) reJimi aqvs, Tum-
ca ,,saerTaSoriso vaWrobis~ kriteriumis mixedviT qve-
yanas didi xnis ganmavlobaSi msoflio bankis ,,Doing business”-is reitingSi dabali pozicia uWiravs. amgva-
rad, mTlianobaSi instituciuri garemo ar aris xel-
sayreli gareekonomikuri saqmianobis ganxorcielebi-
saTvis, rac aucileblad aisaxeba eqsportis konkuren-
tunarianobaze. 2. qveynis eqsportis konkurentunarianobaze moqme-
di faqtoria globalur warmoebiT jaWvSi sawarmoebis
monawileobis done. globalizaciis Sedegad warmoe-
biT sistemaSi finasur bazrebze arsebuli cvlilebe-
bi, informaciul-komunikaciuri teqnologiebis ganvi-
Tareba naTels xdis im faqts, rom ufro meti yuradRe-
ba unda daeTmos globalur mwarmoeblebTan da Gereffi-is (1994) gamyidvelebTan urTierTqmedebas, ris gareSec
sul ufro rTuldeba saeTaSoriso bazrebze moxvedra.
globaluri warmoebis jaWvSi monawileoba Zalian
mniSvnelovania axali teqnologiebis miRebis, axali
standartebisa da xarisxis moTxovnebis gamoyenebis
TvalsazrisiT.
3. globalizaciis procesSi qveynis monawileobis donisa da xasiaTis Sefaseba, Tu ramdenadaa dakavSire-buli misi warmoeba pirdapir ucxour investiciebTan.
igi iZleva transnacionalizaciis indeqsis gamoTvlis
saSualebas. indeqsi gamoiTvleba rogorc oTxi maCve-
86
neblis saSualo (pirdapiri ucxouri investiciebi -
pui) procentebSi mTlian Sida investiciebTan, bolo
sami wlis ganmavlobaSi. kerZod, pui-s dagroveba pro-
centebSi mSp-sTan, mSp-Si ucxouri kompaniebis filia-
lebis axladSeqmnili Rirebulebis wili da ucxouri
kompaniebis filialebis wili saerTo simWidroveSi.
rogorc mocemuli indeqsi gviCvenebs, saqarTvelo aris
naklebad transnacionalizirebuli qveyana regionSi.
am maCveneblis mniSvneloba qveyanaSi samis tolia, rac
oTxjer naklebia vidre ruseTSi, eqvsjer naklebi vid-
re moldaveTSi da 7,5-jer naklebi, vidre ukrainaSi.
eqsportis konkurentunarianoba ar SeiZleba ar
asocirdebodes imasTan, Tu ramdenad mwarmoebluria
qveynis mewarmeoba sxva qveynebTan SedarebiT. konkuren-
tunarianoba SeiZleba ganisazRvros rogorc erTeuli
produqtis warmoebaze dabali saSualo danaxarjebis
arsebobiT sxva qveynebTan SedarebiT. Tumca Cven SeiZ-
leba visaubroT konkurentunarianobis dakargvaze, im
SemTxvevaSi Tu qveyana konkurentunarianobis amaRle-
basTan dakavSirebiT, ZiriTad saeqsporto bazrebze sa-
kuTar wils kargavs.
saerTaSoriso savaWro organizaciebis gamoTvle-
bis Tanaxmad, saqarTveloSi yvelaze arakonkurentuna-
riania produqtebi, romlebic miekuTvneba informaci-
ul-komunikaciur teqnologiebs, romelTa kuTri Rire-
bulebac 3,5-jer metia, vidre saSualod msoflioSi.
amasTan erTad, eqsportirebuli produqtis sakmaod di-
di raodenobis mixedviT erTeuli produqtis kuTri
Rirebuleba saSualo msoflio maCvenebelze dabalia
(qimiuri mrewvelobis produqcia, eleqtronuli da
araeleqtronuli mowyobiloba, transporti, sxvadasxva
samrewvelo produqti). unda aRiniSnos, rom iseTi pa-
rametri, rogoric xarisxia, konkurentunarianobis
TvalsazrisiT aseve Zalzed mniSvnelovania.
87
3. 3 eqsportis konkurentunarianobis
maCveneblebi
3.3.1 vaWrobis funqcionirebis indeqsi
eqsportis (sagareo vaWrobis) konkurentunariano-
bis raodenobrivi SefasebisaTvis sxvadasxva midgoma
da meTodika gamoiyeneba. saerTaSoriso savaWro centri
atarebs monitorings da axdens eqsportis ganviTarebi-
sa da misi konkurentunarianobis yovelwliur Sefase-
bas, aseve iTvlis qveynis ranJirebiT maTi vaWrobis
ganviTarebis mixedviT vaWrobis funqcionirebis in-
deqss 187 qveynisaTvis da 14 saeqsporto seqtorisaTvis.
vfi (vaWrobis funqcionirebis indeqsi) iTvaliswinebs
ori aTeuli maCveneblis gamoTvlas, romlebic asaxavs
yoveli seqtoris konkurentunarianobisa da diversifi-
kaciis dones sxva qveynebTan SedarebiT, aseve iZleva
qveynis da seqtoris adgilis integrirebul Sefasebas,
rac xdeba xuTi kriteriumis safuZvelze: wminda eq-
sportis moculoba, eqsporti mosaxleobis erT sulze,
msoflio sabazro wili, sasaqonlo da geografiuli
diversifikacia. yvela gamoTvla xorcieldeba
COMTRADE (OOH)-s monacemebis safuZvelze hormonize-
buli sistemis (HS) eqvsi niSnis doneze, Semdeg Sedege-bi warmodgenilia 14 agregirebuli saeqsporto seqto-
ris doneze rogorc mniSvnelobis saxiT, aseve adgi-
lis saxiT, romelic mocemul qveyanas sxva qveynebs
Soris uWiravs.
konkurentunarianobis da mewarmeobis ganviTare-
bis donis mniSvnelovani indikatoria produqtis di-
versifikacia. rac ufro maRalia mocemuli maCvenebe-
li, miT naklebad emuqreba qveyanas sagareo Soki. pro-
duqtis diversifikaciis SefasebisaTvis ori maCvenebe-
lia gamoyenebuli: eqsportirebuli produqtis eqviva-
lenturi ricxvi (rac ufro metia mocemuli mniSvne-
loba, miT maRalia eqsportis diversifikacia); da spre-
88
di -s indeqsi, romelic mocemul statistikur rigSi
zomavs dispersias yvelaze maRal da yvelaze dabal
mniSvnelobebs Soris da miRebul Sedegs adarebs saSu-
alo mniSvnelobasTan: rac ufro maRalia indeqsi, miT
maRalia diversifikacia.
qveynis msoflio sabazro wilis cvlileba, dro-
is ganmavlobaSi, mis zrdas an Semcirebas gviCvenebs.
saerTaSoriso savaWro centris Sefasebis Tanaxmad,
igi mcirdeba ToTxmet analiziebul prdoduqtTa jgu-
fidan xuTiT: tansacmeli, teqstili, da sabiTumo
eleqtronika, xis nakeTobebi, tyavis nakeTobebi, anu
upiratesad Sromatevadi produqtebiT.
konkurentunarianobis mniSvnelovani indikatoria
aseve adaptaciuri efeqti, rac saSualebas iZleva Se-
fasdes, miesadageba Tu ara eqsporti msoflio moTxov-
nis cvlilebebs. mocemuli efeqti dadebiTia, Tu qveya-
na zrdad bazrebze Tavis arsebobas (wils) afarToebs.
saqarTvelosaTvis msoflio moTxovnis cvlilebebTan
eqsportis adaptacia xdeba mxolod gadamuSavebuli
produqtebis da xis nawarmis mixedviT, xolo danarCe-
ni 12 sasaqonlo jgufis mixedviT SeimCneva uaryofiTi
efeqtebi, rac Zalzed sagangaSo tendenciaa, romelic
pirdapir miuTiTebs konkurentunarianobis dakargvaze.
konkurentunarianobis kidev erTi maCvenebelia qveynis
SesaZlebloba, miesadagos msoflio moTxovnas.
amgvarad, SeiZleba iTqvas rom, saanalizo seqto-
rebis umravlesobiT qarTuli produqtis konkurentu-
narianoba msoflio saSualo doneze dabalia.
89
3.3.2 gamovlenili SedarebiTi upiratesobebis
koeficientebi
msoflio vaWrobaSi ama Tu im qveynis konkuren-
tunarianobis SedarebiT upiratesobebze dayrdnobiT
SefasebisaTvis ramdenime saSualeba arsebobs. amavdro-
ulad, indeqsis Sesabamisi meTodebis gansxvavebulobis
gamo, meTodebis aTviseba ama Tu im qveynis SedarebiTi
upiratesobebis erTmniSvnelovani Sefasebis saSuale-
bas ar iZleva.
qveynis SedarebiTi upiratesobebis erT-erTi yve-
laze cnobili maCvenebelia balaSas (Balassa)31 indeqsi.
igi ikvlevda produqtis eqsportis struqturas, im va-
raudiT, rom ukeTes doneze asaxavda qveynis SedarebiT
upiratesobebs. man SemogvTavaza formula, romlis Ta-
naxmad qveyana SeiZleba warmodgenili iyos rogorc
gansazRvruli produqtis eqsportze specializirebu-
li, Tu am produqtis sabazro wili ufro maRalia,
vidre msoflios qveynebis saSualo maCvenebeli, an Tu
produqtis wili eqsportSi ufro maRalia, vidre misi
wili regionis Sesabamis qveynis eqsportSi:
)//()/(, aajiijji XxXxRCA = an
)/()/(
aaj
iijij Xx
XxRCA = , (3.1)
sadac ijRCA - aris gamovlenili SedarebiTi upi-
ratesobebis koeficienti; ijx - j produqtis eqsporti i
qveynidan; iX -saerTo eqsporti i qveynidan; ajx -j pro-
duqtis saerTo eqsporti a regionidan; aX - a regioni-
31 Balassa, B. (1977), ’Revealed’ Comparative Advantage Revisited, The Manchester School, 45.
90
dan saerTo eqsporti. am formulam miiRo gamovlenili
SedarebiTi upiratesobebis saxelwodeba )(RCA . am in-
deqsis Tanaxmad xdeba qveynis mier SedarebiTi upira-
tesobebis demonstrireba produiqtiT vaWrobaSi, rom-
lis maCvenebelic 1-ze maRalia. es niSnavs, rom produq-
tis eqsporti ufro maRalia, vidre mosalodneli iyo
mocemuli regionis eqsportis saerTo moculobaSi mi-
si moTxovnilebis Sesaxeb monacemebis safuZvelze.
dResdReobiT balaSas32 indeqsi yvelaze gavrcelebuli
meTodia SedarebiTi upiratesobebis gamosaTvlelad,
ris safuZvelzec mogvianebiT SemuSavda axali, Tana-
medrove ekonomikuri realobis Sesabamisi indeqsebi.
ramdenime wlis Semdeg gamoCnda e.w. `alternatiu-
li RCA ”, romelic mxolod Sidasaqveyno savaWro saq-
mianobis dasaxasiaTeblad iyo gankuTvnili.
RCA -s meTodi, ama Tu im produqtis eqsportis
da importis erTdroulad gazomvis SesaZleblobas iZ-
leva:
),/()( ijijijija MXMXRCA +−= (3.2)
sadac, aRCA _ a qveynis SedarebiTi upiratesobe-
bis koeficientia; ijX - j produqtis eqsporti i qveyni-
dan; ijM - j produqtis importi i qveynidan. balaSas in-
deqsis safuZvelze, folratma 1991 wels SemogvTavaza
RCA -s gamoTvlis kidev sami xerxi, ris safuZvelzec
Semdegi maCveneblebi miiRo: kuTriTi upiratesobebi
vaWrobaSi )(RTA , kuTriTi upiratesobebis eqsportis
logariTmi )(RXA , konkurentunarianobis maCvenebeli
)(RC .
32 Balassa, B. (1989). Comparative Advantage, Trade Policy and Economic Development, Harvester Wheatsheaf, New York.
91
folratis Tanaxmad, bolo ori maCvenebeli regi-
onis mixedviT (doneze) gamoiTvleba. am sami maCveneb-
lis dadebiTi mniSvnelobebi saSualebas iZleva qveya-
naSi SedarebiTi upiratesobebi gamovavlinoT, maSin
roca uaryofiTi maCveneblebi miuTiTebs SedarebiT
naklovanebebze (dabal konkurentunarianobaze).
Tumca, arsebobs aRniSnuli meTodebis gamoyene-
bis problema, radgan vaWrobis struqturis maCveneb-
lebze zemoqmedebs xelisuflebis mier gatarebuli po-
litika amgvarad, saimporto SezRudvebs, saeqsporto
subsidiebsa da xelisuflebis proteqcionistuli po-
litikis sxva saxeebs gansazRvrul doneze SeuZliaT
RCA indeqsebis Seryeva.
amasTan dakavSirebiT, ekonomistebi cdiloben
mmarTvelobaSi damatebiTi cvlilebebi Seitanon, raTa
moaxdinon saxelmwifo Carevis aseTi saxis Sedegebis
nivelireba. ferto da habardi (2003) gamoTvlebSi
ОЭСР-s mixedviT gamoTvlil, e.w. daxmarebis nominlur
koeficients )(NAC iyenebdnen, SesaZlo Seryevebis Se-
degebis filtraciisaTvis. griue da milneri (1993)
gvirCeven fasebze dafuZnebuli RCAsididis gamoyene-
bas, romelsac uwodes `aracxadi gamovlenili Sedare-
biTi upiratesobebi )(IRCA ”, raTa Tavidan aicilon sa-
xelmwifos mxridan Carevis Sedegad miRebuli ryevebi.
amgvarad, dResdReobiT bevri meTodi arsebobs Sedare-
biTi upiratesobebis indeqsis gamosaTvlelad. amasTan,
unda gaviTvaliswinoT, rom ramdenime alternatiuli
RCA indeqsis erTdroulad gamoyenebisas, SeiZleba
warmoiqmnas garkveuli winaaRmdegobrivi Sedegebi. ase-
ve mniSvnelovania aRiniSnos, rom yvelaze cnobili ba-
laSas da folartis meTodebic ki efuZneba sxvadasxva
koncefcias da Sedegad, ar SeiZleba iyos bolomde Se-
Tanxmebuli (Sexamebuli) wyvili. ufro metic, RCA in-
deqsebis Sedegebis stabiluroba ukve eWvqveS iyo (ie-
92
itsi 1985) xinlupeni da van mareviki - (2001), amitomac
maTi gamoyenebisas saWiroa garkveuli sifrTxile.
saqarTvelos sagareo vaWrobis konkurentunari-
nobis analizis dros, Cvens mier gamoyenebuli iyo ga-
movlenili SedarebiTi upiratesobebis klasikuri in-
deqsebi, romlebic gare bazrebze produqtis konkuren-
tunarianobas axasiaTebda. iseT SemTxvevaSi, roca in-
deqsebis gamoTvla konkretuli bazrebisaTvis xdebo-
da, isini `eqsportis specializaciis indeqsebs” (ESI) warmoadgenda. sabiTumo eleqtronikaze, araeleqtro-
nul mowyobilobaze, eleqtronuli mowyobilobis kom-
ponentebze, standartul produqtze, aseve xis nakeTo-
bebze, transportze da tyavis nakeTobebze droTa gan-
mavlobaSi konkurentunarianobis integraluri maCveneb-
lis gauareseba SeiniSneba.
amavdroulad, xelisuflebis mier gatarebuli
politika srulad ver Seesabameba qarTuli produqtis
konkurentunarianobis amaRlebisa da axali SedarebiTi
upiratesobebis ganviTarebis amocanas. kvlav arasakma-
risia mewarmeTa interesebis dacva, rTulia arsebuli
sagadasaxado sistema, araoptimaluria pirdapiri uc-
xouri investiciebis mozidvis politika, igi saWiroebs
gaumjobesebas aramarto moculobebis ukmarisobis,
aramed arsebuli firmebis erovnul produqtze dadebi-
Ti gavlenis ararsebobis gamo. Tavisufalma ekonomi-
kurma zonebma ver gadawyvites maT winaSe dasmuli eq-
sportis potencialis amaRlebis, axali da umaRlesi
teqnologiebis ganviTarebis amocanebi.
yovelive aRniSnuli garkveuli RonisZiebebis gan-
xorcielebas saWiroebs, kerZod, aucilebelia:
_ makroekonomikuri stabilurobis uzrunvelyofa
(ZiriTadi makroekonomikuri maCveneblebis stabiluro-
ba), saqmiani sferos mdgomareobis Semdgomi gaumjobe-
seba da misi prognozirebadobis amaRleba;
93
_institucionaluri sferos gaumjobeseba gare
ekonomikuri saqmianobis gansaxorcieleblad, aRniSnu-
li saqmianobis Semdgomi debiurokratizacia gaZliere-
ba, nawilobriv, saxelmwifo organoebis mier gatarebu-
li administraciuli procedurebis raodenobis mniS-
vnelovnad Semcireba;
_sawarmoebze sagadasaxado zewolis Semcireba
da sagadasaxado administrirebis gamartiveba;
_infrastruqturis xarisxis gaumjobeseba da misi
efeqtianobis amaRleba, gansakuTrebiT energetikuli
seqtorSi, radgan igi sawarmoebis saqmianobis Seferxe-
baze pirdapir zemoqmedebas axdens;
_sasurvelia investiciebis stimulirebaze moqme-
di qveynis mimarTulebebis gaZliereba romlebic ga-
dascemen gamocdilebas, teqnologiebs da nou-haus,
rac uzrunvelhyofs qveyanaSi arsebuli sawarmoebis
mwarmoeblurobis zrdas, romlebic eqsportisaTvis
axal platformas qmnian.
damatebiTi Rirebulebis maRali wilis mqone seq-
torebSi investiciebis mosazidad aucilebelia adgi-
lobrivi (erovnuli) firmebis SesaZleblobebis ganvi-
Tareba da gaZliereba, aseve finansuri sistemis saka-
nonmdeblo bazis, sakuTrebis uflebebis dacvis, samu-
Sao Zalis xarisxis da a.S. gaumjobeseba.
amdenad ganxorcielebulma analizma dagvanaxa,
rom bolo wlebSi qarTuli eqsportis struqturaSi
bevri araxelsayreli cvlileba xdeboda. pirvel rig-
Si, igi dakavSirebuli iyo misi sasaqonlo koncentra-
ciis amaRlebasTan da eqsportirebuli produqtis rao-
denobisa da nomeklaturis saerTo moculobaSi calke-
uli produqtis wilis gazrdis gamo diversificirebu-
lobis SemcirebasTan. es mowmobs rogorc saeqsporto
poziciis dasustebas, ise cvlilebebis gamo eqsportis
saWiroebis zrdas. Soreuli ucxoeTis bazrebze saqar-
Tvelo specializdeboda dabalproduqtiul saqonel-
94
ze, romlebic, rogorc wesi, imyofebodnen e.w. `sasi-
cocxlo ciklis” bolos: soflis meurneobis produq-
ti, xe - tye da teqstilis nawarmi, Tanac konkurentu-
narianobis zrda aRiniSneboda mxolod bolo jgufSi.
95
Tavi IV
globaluri konkurentunarianoba da
ekonomikuri krizisi: urTierTkavSiri
4. 1 erovnuli konkurentunarianobis
kategoriis analizi - Teoriuli midgomebi
ekonomikur analizSi konkurentunarianobis kate-
goriis gamoyenebas didi xanis istoria ara aqvs. sawyis
etapebze mocemuli kategoria upiratesad calkeuli
sawarmoebis an dargebis donesTan asocirdeboda. Tum-
ca 1990-iani wlebidan konkurentunarianobis kategoria
xSirad erovnuli ekonomikis donezec gamoiyeneboda.
ekonomikuri politikis doneze, ekonomikis mmarTveleb-
ma erovnuli knkurentunarianobis kategoriis gamoyene-
ba bolo aTi wlis ganmavlobaSi TavianTi politikis
grZelvadiani miznebis formulirebasTan erTad daiw-
yes. magaliTad, SeiZleba davasaxeloT lisabonis
strategiis farglebSi evropuli krebis (EC) mier das-muli amocana: `EC yofiliyo yvelaze konkurentunaria-
ni da dinamikuri...”. agreTve, erovnuli konkurentunari-
anobis Tavbrudamxvevi (boboqari) zrdis uzrunvelyo-
fis aucileblobis ideas, ekonomikuri ganviTarebis
grZelvadiani miznebis saxiT, araerTxel mimarTavda
didi britaneTic. Tumca, Cveni SexedulebiT, ekonomiku-
ri politikis mocemul amocanebs yovelTvis ar hqon-
daT erovnuli konkurentunarianobis kategoriis mka-
fio da erTmniSvnelovani gageba. Teoriul naSromebSi
aseve mkafiod ar iyo ganxiluli, Tu ra igulisxmebo-
da erovnuli konkurentunarianobis kategoriaSi, rac
kvlevebis Sedegebis interpretaciis dros winaaRmdego-
bas awydeboda. 90-iani wlebis dasawyisSi konkurentuna-
rianobis cnebis analizi m. porteris (1990) naSromebs
efuZneba, sadac igi ganmartebulia rogorc ekonomiku-
96
ri erTeulis mier Tavisi mdgomareobis gacnobiereba
da misi gaumjobesebis SesaZleblobebis floba, an uki-
dures SemTxvevaSi, SenarCuneba.
viwro gagebiT, konkurentunarianobis kategoria
gamoiyeneba garemoSi, sadac sxvadasxva ekonomikuri su-
bieqtebis interesebi ewinaaRmdegeba erTimeores. farTo
gagebiT, konkurentunarianobis analizSi SeiZleba Se-
vides sferoebi, romlebSic ekonomikuri agentebis in-
teresebi pirdapir erTmaneTs ar ewinaaRmdegeba da ri-
Tac ekonomikuri agentebi TavianT sabazro poziciebs
aZliereben. m. porteris am midgomis Sesabamisad konku-
rentunarianobis konkurentunarianobis tradiciuli
analizi tardeba sam - qveynis, dargis da sawarmos do-
neze.
konkurentunarianobis problemisadmi miZRvnil
bevr naSromSi konkurentunarianobis mimarT gamoyene-
buli midgomebi, misi donisa da dinamikis ganmsazRvre-
li cvladebi SeiZleba erTmaneTisagan arsebiTad gan-
sxvavdebodes. gansakuTrebiT didia es gansxvavebebi
qveynis konkurentunarianobis cnebis ganmartebis dros.
magaliTad,33 mocemul kategorias prizmis oTxi Semad-
genlis meSveobiT ganixilaven: gayidvis SesaZlebloba
(eqsportireba), resursebis mozidvis SesaZlebloba, ga-
re garemos cvlilebebze morgebis SesaZlebloba, gamo-
muSavebis SesaZlebloba. am faqtorebis safuZvelze ew-
yoba konkurentunarianobis ierarqia, romelsac safuZ-
vlad udevs pirveli sami faqtori, xolo konkurentu-
narianobis meoTxe stadiaze gadasvla xdeba codnis
dagrovebis safuZvelze. konkurentunarianobis gansxva-
vebuli cneba mocemulia Aiginger-Tan (1996). qveyana iT-
vleba konkurentunarianad, Tu masSi sruldeba sami pi-
33 Aitken, B., and Harrison, A. (1999). Do Domestic Firms Benefit from Direct Foreign Investment? Evidence from Venezuela, American Economic Review, 89, 3,605---618.
97
roba: pirvel rigSi, iyideba eqsportirdeba produqtisa
da momsaxurebis sakmao moculoba; meored, warmoebis
faqtorebis gamoyenebiT generirebuli mogeba, rogorc
minimumi, amarTlebs Cadebul saxsrebs da ekonomikuri
ganviTrebis rTuli donis mqone qveynebi rentabelobis
dones Seesabameba; mesamed, moqalaqeebi kmayofili ari-
an makroekonomikuri pirobebiT.
SexedulebaTa am winaaRmdegobebis Sedegad sakma-
od gavrcelda mosazreba imis Sesaxeb, rom mocemul
SemTxvevaSi TviT konkurentunarianobis cneba azrs
moklebulia da ar arsebobs misi praqtikuli gamoyene-
bis safuZveli. magaliTad, aseT midgomas Tavis naSro-
mebSi emxroba p. krugmani.34 amasTan, krugmani miuTiTebs
imaze, rom Tavis mxriv, erovnuli konkurentunariano-
bis koncefcia SeiZleba iyos aramarto uSedego, ara-
med sazianoc: `konkurentunarianobis akviatebuli idea
aramarto Secdomaa, aramed sazianocaa, igi Sida ekono-
mikur politikas abrkolebs da msoflio ekonomikas
uqmnis safrTxes”. erovnuli ekonomikis cnebis uazro-
bis ganxilvisas p. krugmani asaxelebs sam arguments:35 - pirvel rigSi, saxelmwifoebisa da korporacie-
bis saqmianobis pirobebi arsebiTad gansxvavdeba. maga-
liTad, sakuTar produqtze moTxovnis uzrunvelyofis
SeuZleblobis SemTxvevaSi korporaciis likvidacia
gamouvalia. amave dros, aseTi logikis saxelmwifos
doneze gadatana ar SeiZleba.
- meore mxriv, firmebis donisagan gansxvavebiT,
qveynebs Soris vaWroba ar SeiZleba ganxiloT rogorc
34 Krugman, P. (1996). Making Sense of the Competitiveness Debate, Oxford Review of Economic Policy, Oxford University Press, 12(3), 17–25. 35 Gardiner, B., Martin, M., Tyler, P. (2004). Competitiveness, Productivity and Economic Growth across the European Regions. European Regional Science Association, Working Paper, http://www-sre.wu wien.ac.at/ersa/ersaconfs/ersa04/m PDF/333.pdf
98
`TamaSi nulovani TanxiT”. magaliTad, korporaciul
doneze dargis erT-erTi firmis gayidvebis zrda, dar-
gis sxva firmis gayidvebis Semcirebis xarjze xdeba.
saxelmwifoebis SemTxvevaSi erT-erTi maTganis eqspor-
tis zrdam SeiZleba gamoiwvios am qveynis importze
moTxovnis zrda, da Sedegad, moaxdinos xelsayreli
zemoqmedeba sxva qveynis eqsportze.
- mesame - erovnuli konkurentunarianobis katego-
riis erTaderTi mniSvneloba Tavisi arsiT mwarmoeb-
lurobis kategoriis identuria. mocemuli argumente-
bis moyvaniT krugmani (1994) miuTiTebs imaze, rom saga-
reo vaWrobis sakmaod SezRuduli rolis mqone ekono-
mikisaTvis (mSp-sTan mimarTebaSi) cxovrebis donis
standartebi, warmoebis efeqtianoba da sxva Semadgen-
lebi, romlebic, rogorc wesi, Sedis erovnuli konku-
rentunarianobis kategoriaSi, ganisazRvreba Sida faq-
torebiT_mwarmoeblurobis zrdis tempiT. amitomac, mo-
cemul SemTxvevaSi `konkurentunarianoba aris gasar-
Tobi (sasacilo) mizezi (saSualeba), sityva mwarmoeb-
lurobis warmosaTqmelad”.36 erovnuli ekonomikisaTvis gare vaWrobis mniSvne-
lobis amaRlebis SemTxvevaSi, cxovrebis doneze da
standartebze moqmed faqtorebSi, rogorc wesi, arsebi-
Ti cvlilebebi ar xdeba. dominirebad faqtors Sida
ekonomikebis mwarmoeblurobis zrdis tempi warmoad-
gens. igi sxva ekonomikis mwarmoeblurobis zrdis tem-
pis cvlilebaze sustad moqmedebs. es urTierTkavSiri
SeiZleba dairRves vaWrobis pirobebis cvlilebis Se-
degad. savaWro pirobebis arsebiTi gauaresebiT qveynis
realuri msyidvelTunarianoba SeiZleba Semcirdes, ra-
mac, Sromis mwarmoeblurobis zrdis miuxedavad, SeiZ-
leba ganapirobos cxovrebis donis maCveneblebis Sem-
36 Krugman, P. (1994). Competitiveness --- a Dangerous Obsession, Foreign Affairs, March/April, 73, 2.
99
cireba. aseve urTierTkavSiri mwarmoeblurobasa da
cxovrebis donis maCveneblebs Soris SeiZleba dair-
Rves im SemTxvevaSic, Tu gauaresebuli savaWro piro-
bebis sapasuxod qveyana erovnuli valutis devalvaci-
as moaxdens. aqedan gamomdinare, krugmani (1994) midis
im daskvnamde, rom `konkurentunarianoba Sromis mwar-
moeblurobisagan gansxvavebulia mxolod maSin, roca
msyidvelTunarianoba arsebiTad dabali tempiT izrde-
ba, vidre produqtis gamoSveba”.37
m. porteris naSromebSi _konkurentunarianobis
Teoriis klasikaSi _ mocemulia erovnuli konkurentu-
narianobis kategoriebis praqtikulad identuri mosaz-
rebebi. igi gadmogvcems mocemuli kategoriis konku-
rentunarianobisagan arsebiT gansxvavebas sawarmos an
dargis doneze: `konkurentunarianoba rCeba koncefci-
ad, romelic srulad ar aris gacnoebierebuli misi
farTo gamoyenebisa da mniSvnelobis miuxedavad”. qvey-
nis doneze konkurentunarianobis gansazRvrisaTvis
amosavali wertili unda iyos eris keTildReoba. qvey-
nis cxovrebis done ekonomikis mwarmoeblurobiT gani-
sazRvreba, romelic izomeba mis mier warmoebuli pro-
duqtiTa da momsaxurebiT, romelic gaTvlilia erTe-
ul adamianur kapitalsa da bunebriv resursze. mwar-
moebluroba damokidebulia rogorc warmoebuli pro-
duqtisa da momsaxurebis Rirebulebaze, romelic izo-
meba Tavisufal bazarze fasiT, aseve warmoebis pro-
cesSi maT efeqtianobaze. aseT SemTxvevaSi, namdvili
konkurentunarianoba izomeba mwarmoeblurobiT. mwar-
moebluroba iZleva erovnul doneze maRali saSemosav-
lo gadaxdebis, myari valutisa da kapitalze sasurve-
37 Porter, M.,. Ketels, C. (2003). UK Competitiveness: Moving to the Next Stage, DTI Economics Paper 3, London: Department of Trade and Industry.
100
li mogebis, xolo maTTan erTad cxovrebis donis ma-
Rali standartebis SenarCunebis saSualebas”.
erovnuli konkurentunarianobisadmi, rogorc
mwarmoeblurobis identuri kategoriisadmi midgoma
damaxasiaTebelia praqtikuli mimarTulebebis kvleve-
bisaTvisac. aq pirvel rigSi unda aRiniSnos globalu-
ri konkurentunarianobis Sesaxeb regularuli moxsene-
ba, romelic qveyndeba msoflio ekonomikuri forumis
mier (WEF). WEF –is meTodologiaSi ekonomikis konku-
rentunarianobis qveS moiazreba isini, romlebic Tavi-
anT ganviTarebaSi eyrdnobian mwarmoeblurobis zrdis
faqtorebs da uzrunvelyofen keTildReobas grZelva-
dian periodSi.38 TviT konkurentunarianoba ganisaz-
Rvreba rogorc institutebis, politikebisa da faqto-
rebis erToblioba, romlebic qveyanaSi warmoebis faq-
torebis mwarmoeblurobis dones gansazRvravs.39
igulisxmeba rom, ufro konkurentunarianma eko-
nomikebma Tavisi moqalaqeebisaTvis SeiZleba ufro ma-
Rali Semosavlis generireba uzrunvelyos. warmoebis
faqtorebis mwarmoeblurobis done gansazRvravs eko-
nomikaSi investiciebis sxvadsxva saxeebis mogebis nor-
mebs. radgan investiciebze mogebis normebi (fizikur,
adamianur kapitalSi) ekonomikis zrdis tempis ganmsaz-
Rvrel fundamentalur faqtors warmoadgens, amitomac
igulisxmeba, rom ufro ganviTarebul ekonomikebs Se-
uZliaT grZelvadiani ekonomikuri zrdis ufro maRali
tempebis uzrunvelyofa. amgvarad, konkurentunariano-
bis mocemuli koncefcia moicavs rogorc statisti-
kur, ise dinamikur komponentebs: qveyanaSi mwarmoeblu-
robis done gansazRvravs mis SesaZleblobebs Seinar-
38 The Global Competitiveness Report 2009-2010 @ World Economik. Forum.www.Weforum.org 39 (World Economic forum (2009)).
101
Cunos Semosavlebis gansazRvruli done, xolo Suale-
durad investiciebze mogebis normiT gansazRvravs eko-
nomikis zrdis potencialsac. konkurentunarianobis
faqtorebis analizis dros ВЭФ meTodologia konku-
rentunarianobis sxvadasxva stadiebis Sesaxeb porte-
ris (1990) Teorias eyrdnoba.
ekonomikis ganviTarebis sxvadasxva stadiebze
qveynis konkurentunarianobis ganviTarebaSi did rols
sxvadsxva faqtori asrulebs.
ganviTarebis pirveli stadia xasiaTdeba, ro-
gorc konkurentunarianobis amaRleba warmoebis faq-
torebis safuZvelze. mocemul SemTxvevaSi qveyana kon-
kurencias eweva warmoebis faqtorebis gamoyenebis do-
nis cvlilebiT _ arakvalificirebuli samuSao Zala
da bunebrivi resursebi. bazarze produqtis konkuren-
tunarianobis safuZvels safaso faqtorebi warmoad-
gens, amasTan mwarmoeblurobis dabali done, saSemo-
savlo gadsaxadis dabal doneSi gamoixateba.
mocemul etapze konkurentunarianobis amaRlebis
mniSvnelovan faqtorebs instituciuri garemo, infras-
truqtura, makroekonomikuri stabiluroba, aseve jan-
dacva da mosaxleobis ganaTleba warmoadgens. konku-
rentunarianobisa da saSemosavlo gadasaxadebis amaR-
lebiT qveyana gadadis ganviTarebis meore stadiaze _
konkurentunarianobis stadia efeqtianobis safuZvel-
ze. Tavisi produqtis konkurentunarianobis amaRlebi-
saTvis qveyanam unda uzrunvelyos warmoebis efeqtia-
noba da aamaRlos gamoSvebuli produqtis xarisxi. mo-
cemul etapze qveynis konkurentunarianobis amaRleba-
Si didi wvlili Seaqvs faqtorebis Semdeg jgufebs:
umaRlesi ganaTleba da kvalifikaciis amaRleba, sasa-
qonlo bazrebis efeqtianoba, Sromis bazris efeqtiano-
ba, finansuri bazris ganviTarebis done, Sida da gare
bazrebis zoma, aseve uaxlesi teqnologiebis xelmisaw-
vdomoba.
102
mesame stadiaze _ konkurentunarianobis stadia
inovaciebis safuZvelze _ gadasvla niSnavs, rom qveya-
nas SeuZlia SeinarCunos saSemosavlo gadasaxadis ma-
Rali done maRali Sromis mwarmoeblurobis xarjze.
es SesaZlebelia im SemTxvevaSi Tu mocemul ekonomi-
kas SeuZlia awarmoos axali da unikaluri produqte-
bi.
mocemul etapze konkurentunarianobis ZiriTad
faqtorebs warmoadgens biznesis ganviTarebisa da eko-
nomikis inovaciurobis done. Tanamedrove ekonomikurma
krizisma, romelic bevri qveynisaTvis, garda kapitalis
bazrebze xelmisawvdomobis SezRudvisa, gare moTxov-
nis arsebiTi dacemiT gamoixata. kvlav aqtualuri ga-
xada konkurentunarianobis kategoriisa da misi gan-
msazRvreli faqtorebis analizi. bevr qveyanaSi daiw-
yes krizisis Sedegad konkurentunarianobis Semcirebis
problemis ganxilva, romelsac konkurentunarianobis
faqtorebze SeeZlo araxelsayreli zemoqmedeba moex-
dina. sxva sityvebiT, am hipoTezis Tanaxmad, krizisi
aramarto aRrmavebs biznes-ciklis recesiis fazas,
aramed mas SeuZlia Seexos erovnuli ekonomikis
struqturul safuZvlebs da ganapirobos potenciuri
mSp-s zrdis tempebis Semcireba. wina finansuri krizi-
sebis periodSi aseTi hipoTeza praqtikulad dRis wes-
rigSi ar idga. am hipoTezis praqtikaSi Sesamowmeblad
saWiroa amgvari potenciuri urTierTkavSiris Teoriu-
li motivebis moZebna. didi albaTobaa, rom aseTi ur-
TierTkavSirebi momdevnoebTan SedarebiT, arsebuli
krizisis periodSi ufro aqtiuri ekonomikuri politi-
kis Sedegad warmoiSvas. pirvel rigSi antikrizisulma
zomebma SeiZleba daarRvios makroekonomikuri stabi-
luroba da amis Sedegad gamoiwvios grZelvadiani
zrdis ufro dabali tempebi. meore mxriv, bevr qveyana-
Si instituciuri garemo SeiZleba ar iyos morgebuli
postkrizisul pirobebSi funqcionirebasTan. mesame,
103
gansazRvruli struqturuli cvlilebebi SeiZleba da-
kavSirebuli iyos finansur sferoSi regulirebis
axal zomebTan. da bolos, potenciurma fiskalurma
restriqciebma SeiZleba ganapirobos jandacvis, ganaT-
lebis, inovaciuri politikisa da sxva sistemebis efeq-
tianobis Semcireba. aRniSnuli faqtorebis farglebSi
potenciuri mSp-is zrdis tempebze krizisis zemoqmede-
bis meqanizmebTan dakavSirebiT hipoTezebis wamoyenebi-
saTvis yuradReba unda mieqces gatarebuli ekonomiku-
ri politikisa da krizisis periodSi momxdari ekono-
mikuri transformaciebis grZelvadian Sedegebs.
qveynebis umetesobaSi biujetis deficitis zrdam
gamoiwvia saxelmwifos rogorc Sida, ise gare sesxis
zrdis tempebis daCqareba. zogierT qveyanaSi krizisam-
de periodSic gare sesxebis zrdis tempebi, mimdinare
operaciebis did deficitTan dakavSirebiT sakmaod ma-
Rali iyo. misi da finansebisaTvis qveynebi iZulebuli
iyvnen sesxebis moculoba gaezardaT, kerZod, sagareo
sesxebisa. aseT pirobebSi aqtiuri fiskaluri politi-
kis gatareba, gare deficitis Sesamcireblad zomebis
miuReblad (erovnuli valutis devalvaciis an Sida
moTxovnis SezRudvis gziT), ormag deficits iwvevs
(gares da fiskalurs).
amgvarad, saxelmwifo valis dagrovebas adgili
SeiZleba hqondes ukve ori mizezis gamo: gare defici-
tis da finansebis aucilebloba, aseve recesiebis gag-
rZelebis siRrmis Semcirebis survili. dResdReobiT
SeiZleba iTqvas, rom aRniSnulma mizezebma ganapiroba
realuri kapitalis globaluri finansuri krizisis -
suverenuli savalo krizisis - axali stadiebi. bolo
scenaris realizaciis SemTxvevaSi axlandeli finansu-
ri krizisi praqtikulad yvela stadias gaivlis: saban-
kos, savalutos da savalos.
ekonomikis realur seqtorze finansuri dispro-
porciis zemoqmedeba mocemul SemTxvevaSi araerTmniS-
104
vnelovania. krizisis pirvel etapze ekonomikis rea-
lur seqtorebSi araxelsayreli tendenciebis gadacema
ganpirobebuli iyo dakreditebasa da finansur resur-
sebze xelmisawvdomobis SezRudulobiT. Semdeg ukve
realur seqtorebSi disproporciebi finansuri seqto-
rebis axal problemebze axdenda gavlenas (axali
problemuri aqtivebis formireba, sadepozito bazis
Semcireba da sxv.,). aman ganapiroba erovnuli ekonomi-
kis biznes-ciklis eqspansiis stadiidan zrdis Semcire-
bis stadiaSi, Semdeg ki recesiis stadiaSi gadasvla.
Tumca xelisuflebis mier miRebulma zomebma uzrun-
velhyo recesiidan gamosvla, 2009 wlis Sua periodSi
aRniSnuli araxelsayreli tendenciebi finansur sfe-
roSi biznes-ciklis tendenciebis `mobrunebis” saf-
rTxes qmnis da ganapirobebs globaluri ekonomikis
recesiis stadiaSi dabrunebas. ekonomikis finansuri
da realuri seqtoris mimdinare urTierTkavSiris ase-
Ti interpretacia warmodgenilia biznes-ciklis kon-
cefciasTan SeTanxmebiT (zrdis ciklebis koncefciis
farglebSi). ufro metic, ekonomikis realur seqtorze
finansuri ryevebis zemoqmedebisas, ekonomikur kvleveb-
Si, rogorc wesi, yuradReba eqceva realuri seqtore-
bis moklevadian dinamikaze zemoqmedebas, anu biznes-
ciklis stadias. amasTan, grZelvadiani ekonomikuri
zrdis tempebi ar eqvemdebareba finansuri ryevebis Se-
degad warmoSobil cvlilebebs. magaliTad, grZelvadi-
ani ekonomikuri zrdis TeoriaSi arsebuli komentare-
biT msgavs daskvnamde midis cnobili ekonomistebi u.
isterli, c. reunharti da p. rogofi.40
40 Reinhart, C., Rogoff, K. (2009). This Time is Different: Eight Centuries of Financial Folly, Princeton University Press.
105
hipoTeza imis Sesaxeb rom, finansurma krizisma
SeiZleba Seamciros zrdis potenciali, SeiZleba da-
fuZnebuli iyos Semdegze:
• pirveli, erovnuli ekonomikis konkurentunaria-
noba (mwarmoeblurobis zrdis da grZelvadiani
zrdis potenciali) calkeul qveynebSi saxel-
mwifo valis didi raodenobiT dagrovebis Sede-
gad SeiZleba Semcirebis safrTxis qveS aRmoC-
ndes. magaliTad, reinharti-isa da rogof ---is naS-romebi (2010) gviCvenebs, rom saxelmwifo valis
sawyisi mniSvneloba, romlis Semdegac mSp-s
zrdis tempi mcirdeba 1 procentuli punqtiT,
xolo grZelvadiani zrdis saSualo tempebi ki
ufro metad ganviTarebuli qveynebisaTvis Sead-
gens 90%-s mSp-Si. ganviTarebad qveynebTan mimar-
TebaSi situacia ramdenadme gansxvavebulia. av-
torebi gviCveneben, rom ganviTarebadi qveynebi-
saTvis aseTi valis sawyisi mniSvneloba dabalia
_ 60% mSp-Si, xolo grZelvadiani zrdis tempeb-
ze zemoqmedeba sagrZnoblad maRali _ sawyisi
donis miRwevisas zrdis tempi mcirdeba saSua-
lod 2 procentuli punqtiT. amgvarad, radganac
masStaburi recesiis Tavidan asacileblad qvey-
nebi iZulebuli iyvnen miemarTaT sesxebis didi
moculobisaTvis, amas mohyva maTi grZelvadiani
zrdis potencialis Semcireba. umeteswilad, es
tendencia, SeiZleba gavrceldes ganviTarebad
qveynebze, radgan erTis mxriv, arc Tu ise iSvia-
Tad iyvnen isini iZulebulni aeRoT didi sesxe-
bi vidre ganviTarebuli qveynebi, xolo, meore
mxriv, maTi potenciuri mSp-s mgrZnobiaroba gare
valebis doneze ufro maRalia, vidre ganviTare-
bul qveynebSi;
• meore, krizisis periodSi saxelmwifo sesxebis
masiuri zrdis Sedegi SeiZleba iyos finansur
106
bazrebze disciplinis moklevadiani darRveva.
igi investiciuri menejmentisa da risk-menejmen-
tis funqciebis SesrulebaSi finansuri Suamav-
lebis mier korporaciuli kontrolis ryevebs
gamoiwvevs. magaliTad, Trew (2008)-Si naCvenebia,
rom finansuri sistemis efeqtianobis donesa da
grZelvadian ekonomikur zrdas Soris kavSiri
yovelTvis SenarCundeba, Tumca finansuri Sua-
mavlobis moculobebis zemoqmedeba ekonomikuri
zrdis tempebze SeiZleba Seiryes. aseTi cvlile-
bebi SesaZleblia dakavSirebuli iyos finansur
bazarze sakredito disciplinis darRvevasTan.
Cveni azriT, mocemuli faqtoris zemoqmedeba
grZelvadiani ekonomikuri zrdis tempebze misa-
Rebia mxolod mokle perspeqtivisaTvis, radgan
erovnul da saerTaSoriso doneze mocemul mo-
mentSi miiReba da mzaddeba mravali RinisZieba,
romlebic mimarTulia finansur bazrebze dis-
ciplinisa da mTlianobaSi globaluri finansu-
ri stabilurobisaken. sabazro disciplinis gam-
tkicebiT aRniSnuli faqtoris zemoqmedeba nive-
lirdeba;
• mesame, SeiZleba ganvixiloT regulirebis axali
zomebi finansuri Suamavlobis masStabebis da-
Wimvis prizmis saSualebiT. aseT SemTxvevaSi Se-
iZleba vivaraudoT, rom arsebuli instituciuri
SezRudvebi gansazRvravs danazogebis akumula-
ciisa da finansuri Suamavlobis likvidurobis
arsebobis mcire masStabebs, ramac SeiZleba eko-
nomikuri zrdis tempebi garkveulwilad Seane-
los;
• meoTxe, saxelmwifoebisa da centraluri banke-
bis mier miRebulma zomebma SeiZleba gaaZlie-
ros ekonomikuri ganviTarebis cikluroba uax-
loes momavalSi. aseTi hipoTezis marTivis Se-
107
saZlebeli iyo 2009-2010 wlebSi, Sida moTxovnis
mastimulirebeli zomebis Sedegad miRebuli
multiplikatorul-aqselatoruli meqanizmis
gaZlierebiT. ekonomikuri meryeobis gaZlierebam,
ekonomikuri ciklis erTi stadiidan meoreSi
swrafad gadasvlam meryeobis maRali amplitu-
dis SemTxvevaSi SeiZleba ganapirobos ekonomika-
Si resursebis gadanawilebis efeqtianobisa da
ekonomikuri zrdis tempebis Semcireba.
• mexuTe, potenciuri mSp-s zrdis tempebze recesi-
is ukuzegavlenisaTvis, proteqcionistuli zome-
bis gamoyenebis meSveobiT SeiZleba imoqmedos,
gare vaWrobis moculobebis SezRudvam;
• meeqvse, umetes qveyanaSi grZelvadiani ekonomiku-
ri zrdis perspeqtivebi SeiZleba gauaresdes in-
stituciuri garemos ekonomikis axali pirobebis
funqcionirebasTan Seusabamobis Sedegad. maga-
liTad, A.Cavallo, E.Cavallo is –naSromebSi (2008) xdeba instituciuri garemos mniSvnelobis de-
monstrireba erovnuli ekonomikis grZelvadiani
ganviTarebis proeqciaSi krizisis Tavidan asaci-
leblad. am kvlevebiT, mxolod maRal doneze
ganviTarebuli ekonomikuri da politikuri in-
stitutebis mqone qveynebs SeuZliaT grZelvadia-
ni ekonomikuri zrdis tempebze krizisis poten-
ciuri uaryofiTi zegavlenis neitralizeba da
krizismade periodTan SedarebiT maTi gazrda,
maSin roca zrdis tempebi instituciuri garemos
ganviTarebis dabali donis qveynebSi mcirdeba. Rousseau, Wachtel -is kvlevebSi (2009) naCvenebia fi-nansur seqtorSi institucionaluri infras-
truqturis mniSvnelovani roli ekonomikuri
zrdis tempebis SenarCunebisaTvis/gazrdisaTvis.
aRniSnuli avtorebis SexedulebiT, bolo wleb-
Si finansuri sistemis ganviTarebis donesa da
108
ekonomikuri zrdis tempebs Soris susti kavSi-
ris mizezia qveynebSi ganviTarebuli finansuri
Suamavloba Sesabamisi instituciuri infras-
truqturis gareSe.
4.2. globaluri konkurencia da erovnuli
interesebi
ekonomikis globalizaciis procesis gaRrmavebis
kvalobaze ganviTarebul da ganviTarebad qveynebs So-
ris mniSvnelovnad gamwvavda konkurencia gasaRebis
bazrebze, ucxour investiciebze, inovaciebsa da axal
teqnologiebze. dReisaTvis qveynis ganviTarebis per-
speqtiva arsebuli konkurentuli upiratesobebis sa-
fuZvelze Sromis saerTaSoriso danawilebaSi efeqtia-
ni monawileobiT ganisazRvreba. aSkaraa, rom globali-
zaciis procesi calkeuli qveynebisaTvis manamde arna-
xuli SesaZleblobebisa da perspeqtivebis matarebe-
lia, Tumca, imavdroulad, igi sustebisTvis identuro-
bis dakargvis safrTxesac warmoadgens. aseT pirobebSi
calkeuli qveynebis winaSe dgas amocana: gansazRvron
maT winaSe mdgari Tanamedrove gamowvevebi da saf-
rTxeebi, droulad gansazRvron ganviTarebis misaRebi
prioritetebi.
m. porteris Teoriis Tanaxmad,41 konkurenciis ar-
si (ekonomikis nebismier dargSi, Sida da gare bazreb-
ze) gamoixateba Semdegi xuTi elementiT:
1. axali konkurentebis gamoCenis safrTxe;
2. produqtis an momsaxurebis Semcvlelebis ga-
moCenis safrTxe;
3.produqciis mimwodeblebisa da nakeTobaTa dama-
kopleqteblebis mxriv vaWrobis SesaZlebloba;
41 Портер, М. Э. Конкуренция : учебное пособ. / М. Э. Портер; пер. с англ. М. : Вильямс, 2000.
109
4. myidvelTa vaWrobis SesaZlebloba;
5. konkurentebs Soris paeqroba.
CamoTvlili xuTi faqtoris mniSvneloba cvale-
badia erTi dargidan meoreSi da saboloo jamSi gan-
sazRvravs dargis momgebianobas.
konkurencia warmoadgens ara statikur movlenas,
aramed dinamikur da ganviTarebad process. rogorc
XX saukunis SualedSi i. Sumpeteri aRniSnavda, konku-
renciaSi ar arsebobs wonasworoba. konkurencia uwyve-
tad cvladi landSaftia, romelzec Cndeba axali sa-
qoneli, marketingis axali gzebi, axali samewarmeo
procesebi da axali sabazro segmentebi. imisaTvis, rom
SenarCundes upiratesoba konkurentul WidilSi, kompa-
niaSi unda eweodnen ,,SemoqmedebiTi rRvevis’’ praqtikas
sakuTar TavTan mimarTebaSi: man droulad unda amokve-
Tos Zveli upiratesobebi axali upiratesobebis Camoya-
libebis gziT.
ekonomistebi ganasxvaveben monopolias, rogorc
bazris gansazRvrul mdgomareobas da monopoliebs –
msxvil kompaniebs, romlebic cdiloben daikavon domi-
nantis adgili bazarze. rogorc wesi, wminda monopo-
listebi iSviaTad gvxvdebian, magram bazarze monopo-
liuri dominirebisaken misi yvela wevri miiswrafis.
iyo monopolisti, iyo lideri saerTaSoriso an Sida
bazarze - es ekonomikuri warmatebaa. ekonomikuri dana-
Saulia bazarze sakuTari dominirebadi adgilis boro-
tad gamoyeneba da efeqtiani konkurenciis safuZvlebis
Seryeva.
omis Semdgomi ori msoflio blokis lideris,
ori zesaxelmwifos – amerikis SeerTebuli Statebisa
da ssrk konkurenciam, rac ar unda saocrad JRerdes,
xeli Seuwyo msoflio kapitalisturi sistemas. es iyo
inovaciebisa da socialur-ekonomikuri paeqrobis mi-
zanmimarTuli danergvis epoqa. zogjer ise Canda, TiT-
qos orive zesaxelmwifo Tanabari SesaZleblobebiT
110
paeqrobda. kargadaa cnobili SeiaraRebasa da kosmos-
Tan dakavSirebuli urTierTdapirispirebis faqtebi.
dedamiwis pirveli xelovnuri Tanamgzavri sabWouri
warmoSobisa iyo. alan b. Separdi kosmosSi gagarinis
Semdeg gafrinda. 1970-ian wlebSi miRweul iqna parite-
ti strategiuli SeiaraRebis sistemebSi, magram am Se-
degebis Rirebuleba araSepirispirebadia da saqme ara
marto ori qveynis ekonomikur potencialSi iyo. konku-
rentuli ekonomika ufro efeqturi hqonda saxelmwifo
dagegmis institutebs. efeqtiani gadawyvetilebebis
SerCeva ufro swrafad xdeboda, Tanac minimaluri fi-
nansuri da socialuri danaxarjebiT. kosmossa da Sei-
araRebis sistemebSi pirveli sabWouri warmatebis Sem-
deg, aSS-is prezidentma j.f. kenedim miiRo istoriuli
gadawyvetileba: 1961 wels man ganacxada, rom 1970
wlamde amerikelebi gafrindebodnen mTvareze. mTvare-
ze gafrenis 20 miliardiani proeqti naadrevad daasru-
les – amerikuli ekipaJi mTvareze 1969 wels gafrinda
da n. armstrongi iyo pirveli adamiani, romelmac mTva-
ris zedapirs daabija.
,,polarisis’’ raketebiT aRWurvili axali Taobis
40 atomuri wyalqveSa xomaldis, uaxlesi samoqalaqo
TviTmfrinavebis tipis - ,,boingis’’ awyobis programebi
amerikis sayrdeni inovaciebi gaxda sabWoTa kavSirTan
paeqrobis saqmeSi. amerikis mTavrobam Tavis Tavze aiRo
am proeqtTan dakavSirebuli danaxarjebis didi nawi-
li. efeqti ki amerikuli ekonomikisaTvis STambeWdavze
meti iyo. sxvadasxva SefasebiT, marto ,,apolonis’’ pro-
eqtiT amerikis mrewvelobam 20-30 aTasi e.w. ormagi
mniSvnelobis axali teqnologia miiRo, rac Tanamed-
rove amerikis ekonomikuri zrdis lokomotivi gaxda.
1970-ian wlebSi amerikis mTavroba ver gaeqca
msoflios energetikuli krizisis problemebs. axalma
energoSemnaxvelma teqnologiebma amerikul bizness
konkurentuli poziciebi gaumagres da saSualeba mis-
111
ces teqnologiuri TvalsazrisiT bevrad gaeswro sab-
WoTa kavSirisaTvis, romelic msoflioSi umdidresi
navTobisa da gazis maragebis bednieri mflobelis
`dafnis gvirgvinebze~ isvenebda: informaciulma revo-
luciam, romelic ,,IM’’-ma da bil geitsma moaxdines,
sabolood Secvales ori zesaxelmwifos paeqrobis ba-
lansi. ssrk daiSala, rogorc banqos saxli, rameTu
wmindad waago ekonomikuri Sejibreba amerikasTan.
efeqtiani konkurenciis meqanizmis mqone kapitalizms
ar aRmoaCnda istoriuli alternativa. amerikis ganu-
yofelma dominirebam msoflio geopolitikur sivrceSi
1991 wlidan warmoSva axali movlena – globaluri
konkurencia. arseboben globaluri kapitalizmis mom-
xreebi da mowinaaRmdegeni, axali geopolitikuri rea-
lobis momavlis mravalricxovani scenarebi. optimis-
tebi (elvin tofleri da sxvebi) Tvlian, rom globa-
luri ekonomika gaxdeba axali humanitaruli faseulo-
bebis Seqmnisa da aRorZinebis epoqa. pesimistebi (les-
ter k. Turou) winaswarmetyveleben efeqtiani konkuren-
ciis epoqis dasasruls da gadasvlas wonasworobis
stadiaSi, romelic gaxdeba erovnuli mTavrobebisa da
saerTaSoriso organizaciebidan finansuri oligarqe-
bisa da transerovnuli kompaniebis xelSi Zalaufle-
bis gadasvlis epoqa.
upirveles yovlisa, liberalizmis klasikosebi
erovnuli saxelmwifoebis mSvidobian Tanaarsebobas
normad miiCnevdnen da moTminebiT udgebodnen civili-
zaciebisa da msoflio religiebis gansxvavebuli tipe-
bis sakiTxs. dResdReisobiT transerovnuli kompanie-
bis politika mimarTulia erovnuli saxelmwifoebis
poziciebis Seryevisaken da civilizaciaTaSoris urTi-
erTobebSi tolerantobis uaryofisaken.
meores mxriv, Ria sasaqonlo bazrebi dRemde exa-
meboda erovnuli saxelmwifoebis bazrebis regulire-
bas. mesame teqnologiuri talRisa da masobrivi komu-
112
nikaciuri ganviTarebis pirobebSi xdeba erovnuli kad-
rebis aqtiuri gamodevna ufro iafi samuSao ZaliT –
imigrantebiT aziidan, laTinuri amerikidan da aRmo-
savleT evropidan.
mesames mxriv, axal tendenciad iTvleba cocxali
Sromis gaiafeba da misi Semosavlianobis Semcireba ka-
pitalTan SedarebiT, romelSic investirebulia codna
da inovaciuri teqnologiebi. karl marqsis ,,kapital-
Sic’’ ki aris saubari Sepirispirebad sidideebze. eq-
spertTa SefasebiT, bolo aTi wlis ganmavlobaSi 2-3%-
iT gaizarda cocxali Sromis Semosavlianoba, kapita-
lisa ki 53%-iT. sxvaoba Rarib da mdidar qveynebs,
erebs, regionebs Soris gadadis konfrontaciis axal,
saSiS fazaSi.
dReisaTvis sazogadoebis nawili iziarebs mosaz-
rebas, rom sabazro ekonomika SeiZleba aaSeno, xolo
ekonomikuri konkurencia ganaviTaro. sinamdvileSi ki
sabazro ekonomika aris istoriuli da socialur-eko-
nomikuri procesebis bunebrivi Sedegi. es aris axali
azrovneba, axali fsiqologia, faseulobaTa sxva sis-
tema. XX saukunis klasikosma ekonomistebma fridrix
fon haiekma da valter oikenma araerTi batis frTa da
melani daxarjes, raTa daemtkicebinaT, rom arsebobs
mecniereba konkurenciis Sesaxeb, rom konkurencia ar
aris ekonomikuri qaosi, aramed wesrigia.
sabazro ekonomikis mqone saxelmwifos statusi
realuri xdeba msoflio savaWro organizaciaSi Ses-
vlis momentidan. ra Tqma unda, devid rikardos xanas-
Tan SedarebiT msoflio vaWroba Zlier Seicvala,
mkveTrad gaizarda arafasismieri konkurenciis roli.
ormagi standartebi arsebobs liderebisa da autsaide-
rebisaTvis, faqtiurad amovardnilni arian arsebuli
wyobidan transerovnuli kompaniebi. arsebobs mosazre-
ba, rom maRali teqnologiebis bazaze damyarebuli
inovaciebi axasiaTebT mxolod msxvil saxelmwifoebs
113
da rom maTi umravlesoba ase Tu ise dakavSirebulia
samxedro-samewarmeo kompleqsebTan an kosmosTan. Tum-
caRa, inovaciur bizness xSir SemTxvevaSi ara aqvs kav-
Siri arc informaciul teqnologiebTan da arc genur
inJineriasTan.42
amas adasturebs 1970-1980 wlebis SvedeTis, fine-
Tis, daniis, iaponiis ekonomikuri warmatebani, sadac
danerges da warmatebiT aamoqmedes inovaciuri miRweve-
bisa da ekonomikuri zrdis gadarCevis konkurentuli
meqanizmebi. ra Tqma unda, mecnierul-teqnikuri poli-
tika im periodSi atarebda gegmiur xasiaTs, magram es
politika warmoebis faqtorTan erTad, SesaZleblobas
iZleoda SenarCunebuliyo konkurentunarianobis mini-
maluri done. es meqanizmi, cxadia, ar warmoadgenda
konkurenciis srulyofil alternativas, magram misma
uaryofam gamoiwvia sabWouri ekonomikis damxoba da
mkveTrad Seamcira globaluri bazrisaken moZraobis
sawyisi SesaZleblobani.43
reformatorebma SemogvTavazes, xolo Semdeg rea-
lobad aqcies privatizaciis uSedego programa. priva-
tizacia gaxda TviTmizani da qveynis konkurentunaria-
nobis amaRlebis instrumenti. ramdenime wlis Semdeg
samewarmeo-teqnologiuri kompleqsebis mxardaWeris
principi dakninda, asobiT da aTasobiT specializebu-
li gaerTianebebi likvidirebuli iqna, teqnologiuri
institutebisa da konstruqciuli biuroebi ,,daiTxo-
ves’’ da profili Seucvales. es iyo katastrofa. Sem-
dgomi mcdelobebi gamoesworebinaT an Tundac Seecva-
laT ekonomikis damRupveli inercia, warumatebeli aR-
moCnda. ras warmoadgens gardamavali ekonomikis mqone
42 saqarTvelos globalizaciisa da regionuli integraciis
kvlevis centri, Sromebis krebuli, Tb., 2008. 43 Хайек, фон Фридрих А. Познание, конкуренция и свобода / фон Фридрих А. Хайек. СПб. : невма, 1999.
114
qveynis ekonomikur-samarTlebrivi reJimi, sadac saeq-
porto-Semnaxveli dargebi ikavebs Sida savaWro brun-
vis umniSvnelo wils da Sesabamisad, sWirdebaT saxel-
mwifos mxardaWera globaluri konkurenciis pirobeb-
Si.
am qveynebSi totalitaruli wyobis pirdapir mem-
kvidreobas Seadgenda saxelmwifo Cinovnikebis klasi,
romelmac korporatiuli interesis dacviT Seqmna ma-
Rali administraciuli barierebi bazarze gasasvle-
lad (mcire da saSualo biznesisaTvis qonebis misaw-
vdomobis SezRudva, qiris, licenzirebis, gadasaxade-
bis, sameurneo xelSekrulebaTa, tenderebisa da kon-
kursebis Crdilovani sqema). korumpirebuli Cinovnikebi
xSirad uTavseben ZiriTad funqciebs sakuTar bizness.
amis Sedegad Crdilovani bazris wili 20-25 %-iT gai-
zarda.
SeuZlebelia efeqtiani sabazro ekonomikis arse-
boba xelisuflebis damoukidebeli institutebisa da
mcire da saSualo biznesisaTvis saxelmwifo mxardaWe-
ris gareSe. ekonomikis mTavar subieqtad unda iqces me-
warme da ara afilirebuli Cinovniki. ekonomika unda
gaxdes ara marto ufro efeqtiani, aramed am efeqtia-
nobis Sedegebi unda ganxorcieldes Semosavlebisa da
pensiebis socialur politikaSi, samomxmareblo ufle-
bebisa da ekologiis dacvaSi, janmrTelobis dacvis
sferoSi.
saqarTvelos globalur konkurenciaSi CarTvisa
da ekonomikuri ganviTarebis mniSvnelovani pirobaa
msoflio ekonomikaSi ganuxreli integracia. amave
dros, sagareo ekonomikuri kavSirebis gaaqtiureba da-
exmareba saqarTvelos aRorZinebas, misi ekonomikis mo-
dernizacias, magram es moiTxovs msoflio ekonomikaSi
qveynis optimaluri CarTvis strategiis SemuSavebas da
Tanmimdevrul realizacias, eqsportis mxardaWeris
RonisZiebebis ganxorcielebas, perspeqtiuli dargebis
115
dacvas da importSemcvleli warmoebis ganviTarebas.
qveyanam unda aamaRlos konkurentunarianoba msoflio
bazarze, daeyrdnos im dargebsa da warmoebebs, romel-
Tac amisaTvis kargi winapirobebi aqvT44.
4. 3. globaluri konkurentunarianobis
indeqsi da saqarTvelos realoba
globalizacia iwvevs saxelmwifos transformaci-as, zrdis konkurenciis, masStabebsa da siCqares. agreTve
igi asocirdeba globaluri stratifikaciis axal mode-lebTan, sadac zogierTi saxelmwifo da sazogadoeba kar-gad axdens adaptirebas, zogierTi ki izolirebuli rCeba. ekonomikuri asimetriuloba iwvevs uTanabrobas, ris Se-degadac susti qveynebi globaluri TamaSidan gariyulni rCebian da ganicdian marginalizacias. amitom ganviTare-
badi qveynebisaTvis aucilebeli xdeba problemebisadmi axlebulad midgoma, problemis interdisciplinarul WrilSi gaanalizeba da maTi gadaWris kompleqsuri gze-bis Zieba. saWiroa axali reformebi, iniciativebi, rom-lebsac maRali rangis profesionalebi ganaxorcieleben da ara piradi sargeblis maZiebeli umecari Cinovnikebi. qveyanam unda monaxos Tavisi niSa globalur sivrceSi da Camoayalibos mdgrad perspeqtivebze orientirebuli kon-kurentunarianobis strategia.
qveynis simdidres qmnis ara pirdapiri ucxouri in-vesticiebi, aramed inovaciebze dafuZnebuli erovnuli warmoeba da biznesi. erovnuli konkurentunarianobis strategia damokidebulia damatebiTi Rirebulebis Sem-cvel gadamuSavebul produqtze, Tanamedrove teqnolo-
44 CikvaiZe T, silagaZe a., basilaia T. postsocialisturi
transformacia: saqarTvelos ekonomika XXI saukunis
mijnaze. Tb., 2001.
116
giebze, inovaciebze, eqsportis moculobis gafarToeba-
ze, mTliani erovnuli produqtis (da naklebad mTliani Sida produqtis) zrdaze.
konkurentunarianobis sakiTxi mTel msoflioSi
da maT Soris saqarTveloSic, gansakuTrebul aqtua-
lurobas iZens. isG Semdegi garemoebebiT aris ganpiro-
bebuli: globaluri konkurentunarianobis sakiTxs ik-
vleven saerTaSoriso organizaciebi _ msoflio ekono-
mikuri forumi, msoflio banki, ganviTarebisa da menej-
mentis saerTaSoriso instituti, harvardis universi-
tetTan arsebuli strategiisa da konkurentunariano-
bis instituti. am organizaciebisadmi sazogadoebis
ndobis faqtori dRiTi dRe izrdeba im martivi mize-
zis gamo, rom maT mier gakeTebuli daskvnebi realur
informacias efuZneba (politikaSi, ekonomikasa da so-
cialur sferoSi), saimedoobis maRali xarisxiT gamo-
irCeva, sarekomendacio xasiaTs atarebs da mas erovnu-
li saxelmwifoebi ekonomikuri politikis SemuSavebis
procesSi warmatebiT iyeneben.
saqarTvelo globaluri konkurenciis mxriv, msof-lios 133 qveyanas Soris 90-e adgilzea - asea msoflio ekonomikuri forumis 2009-2010 wlis angariSis Sedegebis mixedviT. Tumca msoflio ekonomikuri forumis globa-
luri konkurenciis indeqsisTvis mniSvnelovani calkeu-
li aspeqtebis mixedviT, magaliTad, rogoricaa: biznesis keTebis siadvile da ekonomikuri Tavisufleba, romel-
Tac gansxvavebuli indeqsebi zomavs, saqarTvelos gaci-lebiT ukeTesi qulebi aqvs: biznesis keTebis siadvilis mxriv, msoflioSi me-11 adgilzea, ekonomikuri Tavisuf-
lebis mxriv _ msoflioSi 26 _ze, evropaSi ki me _14 adgilzea - `metwilad Tavisufal~ kategoriaSi. qveynis-Tvis am gansxvavebebs iwvevs Tavad indeqsebis specifika. pirvel or SemTxvevaSi aqcenti keTdeba liberalizacia-
ze - biznesisTvis xelsayrel garemoze, da zogadad, eko-
117
nomikur Tavisuflebaze. globaluri konkurenciis indeq-si ki aqcents am faqtorebis garda, kargi mmarTvelobis-
Tvis aucilebel institutebzec akeTebs. msoflio ekonomikuri forumis angariSi aCvenebs,
rom liberalizacia da biznesisTvis xelsayreli gare-mos Seqmna qveynis konkurentunarianobis amaRlebisTvis aucilebeli, magram arasakmarisi pirobaa. amis mizezia Zveli, antisabazro institutebi, romelTa demontaJic aucilebelia da maT nacvlad axali, efeqtiani mmarTve-
lobisTvis xelsayreli institutebi unda Seiqmnas. bolo wlebSi saqarTvelom am mimarTulebiT re-
formebi gaatara, magaliTad, sabaJo licenziebisa da ne-barTvebis sistemis gamartiveba an Sromis kodeqsi, rome-lic, am indeqsis mixedviTac, Sefasebulia, rogorc konku-rentunariani da msoflio oceulSi Sedis.
saqarTvelom mniSvnelovan warmatebas miaRwia ko-
rufciasTan brZolis mxrivac: organizacia `saerTaSo-
riso gamWvirvalobis~ Tanaxmad, saqarTvelo korufci-
is doniT msoflioSi 169 qveyanas Soris 66-e adgilzea
da mniSvnelovnad uswrebs regionis sxva qveynebs. es
pirdapir ukavSirdeba institutebis efeqtianobasa da
qveynis konkurentunarianobis zrdas, radgan amcirebs
biznesis ekonomikur danaxarjs da xels uwyobs ekono-
mikur ganviTarebas.
bolo oTxi wlis ganmavlobaSi, wina wlebTan Seda-rebiT, pirdapiri ucxouri investiciebi saqarTveloSi, saSualod, gasammagda. Tavisufali industriuli zonebis Seqmnam investorTa daintereseba da saqarTveloSi damza-debuli produqtis eqsportze gatana gamoiwvia. meore mxriv, Sedegiani mmarTvelobisTvis aucilebeli institu-tebis Seneba da globaluri konkurentunarianobis miRwe-va xangrZlivi da neli procesia, rasac zustad globalu-
ri konkurenciis indeqsi asaxavs.
118
indeqsi qveynis konkurentunarianobas gansaz-
Rvravs, rogorc im institutebis, kanonebisa da faqto-
rebis erTobliobas, romelic qveynis produqtiulobis
dones adgens. produqtiulobis done, Tavis mxriv, eko-
nomikuri dovlaTis dagrovebas uwyobs xels. uxvi eko-
nomikuri dovlaTis pirobebSi ki moqalaqeebis Sroma
ukeT anazRaurdeba. amdenad, rac ufro konkurentuna-
riania ekonomika, miT maRalia qveyanaSi socialuri ke-
TildReobis done.
saqarTvelo biznesis konkurentunarianobis maCve-
neblebis mixedviT liderTa Sorisaa. biznesis keTebis
simartivis indeqsiT 11-e adgilzea msoflios 183 qveya-
nas Soris, singapuris, axali zelandiis, honkongis,
aSS-s, gaerTianebuli samefos, daniis, irlandiis, kana-
dis, avstraliis da norvegiis Semdeg. yofili sabWoTa
qveynebidan: litva 26-e adgilzea, latvia 27-ze, azerba-
ijani 38-ze, yirgizeTi 50-ze, somxeTi 53-ze, yazaxeTi 63-
ze, moldova 94-ze, ruseTi 120-ze, ukraina 142-ze, uzbe-
keTi 150-ze, tajikeTi 152-ze.
biznesis keTebis simartivis indeqsSi Tanabari
wonebiT gaerTianebulia 10 indikatori, romelTa mi-
xedviTac saqarTvelo garkveul adgils ikavebs, ker-
Zod:
119
nax. 4.1. saqarTvelo globaluri konkurentunarianobis indeqsSi
120
1) sawarmoebis registracia (saqarTvelo - me-5 ad-
gili, axali zelandiis, kanadis, avstraliisa da singa-
puris Semdeg);
2) mSeneblobis nebarTvis miReba (me-7 adgili);
3) samuSao Zalis daqiraveba (me-9-e adgili);
4) qonebis registracia (me-2 adgilze, saudis ara-
beTis Semdeg);
5) dakrediteba (30-e adgili);
6) investiciebis dacva (41-e adgili);
7) dabegvra (64-e adgili);
8) saerTaSoriso vaWroba (30-e adgili);
9) kontraqtebis Sesrulebis uzrunvelyofa (41-e
adgili);
10) sawarmoebis likvidacia (95-e adgili).
saqarTvelo reformatori qveynebis ricxvs gane-
kuTvneba. am reitingSi igi 107-e adgilzea 131 qveyanas
Soris. regionebidan saukeTesoa evropisa da centra-
luri aziis regioni. reformatori qveynebis xvedriTi
wili am regionSi 2005 wels 74%-s, 2006 wels _ 85%-s,
2007 wels _ 62%-s, 2008 wels _ 78%-s, 2009 wels _ 85%-
s, 2010 wels _ 96%-s Seadgenda.
saqarTvelos konkurentunarianoba damokidebu-
lia upiratesad warmoebis faqtorebze (sabaziso faq-
torebze: institutebi, infrastruqtura, makroekonomi-
kuri stabiluroba, jandacva da dawyebiTi ganaTleba).
Aam mizeziT Cveni qveyana pirveli stadiis qveynadaa
miCneuli da misi mosaxleobis erT sulze gaangariSe-
biT mSp 2000 aSS dolarze naklebia.
msoflio ekonomikuri forumis rekomendaciiT,
gardamavali ekonomikis statusis mqone qveynebma, m.S.
saqarTvelomac, sawarmos doneze unda gaaujobesos sa-
warmoo procesebi axali teqnologiebis danergvis,
marketinguli kvlevebis gaaqtiurebisa da grZelvadia-
ni dagegmvis srulyofis gziT; makrodoneze ki saqar-
121
Tvelos sWirdeba ekonomikuri politikisa da infras-
truqturis srulyofa.
kvleva aCvenebs, rom teqnologiuri mzaobis, baz-ris zomis, biznesis teqnologiuri ganviTarebisa da ino-vaciis kuTxiT saqarTvelos globaluri konkurenciis arenaze upiratesobani ar aqvs. meore mxriv, yvela es prob-lemuri sfero erTmaneTs ukavSirdeba da maTi gaumjobe-
seba SesaZlebelia, Tu saqarTvelo bazars kidev ufro gaafarToebs. adgilobrivi bazris investorebisTvis
gaxsniT qveyana miiRebs ara mxolod met kapitals, ara-
med maT gamocdilebas, teqnologiebSi gacnobierebu-
lobas, rac momavalSi inovaciisa da mzardi konkuren-
tunarianobis sawindari SeiZleba gaxdes.
saqarTvelos globalur konkurenciaSi CarTva
da ekonomikuri ganviTarebis mniSvnelovani pirobaa
msoflio ekonomikaSi ganuxreli integracia. amave
dros, saqarTvelos sagareo ekonomikuri kavSirebis ga-
aqtiureba daexmareba aRorZinebas, ekonomikis moderni-
zacias. yovelive es moiTxovs msoflio ekonomikaSi
qveynis optimaluri CarTvis strategiis SemuSavebas,
mis Tanmimdevrul realizacias, eqsportis mxardaWeris
RonisZiebebis ganxorcielebas, perspeqtiuli dargebis
dacvasa da importSemcvleli warmoebis ganviTarebas.
qveyanam kidev ufro unda aimaRlos konkurentunaria-
noba msoflio bazarze, daeyrdnos im dargebsa da war-
moebebs, romelTac amisaTvis Sesabamisi winapirobebi
gaaCniaT.
122
Tavi V
saqarTvelos konkurentunarianobis amaRleba
da regionuli samewarmeo politika
5. 1. konkurentunarianoba da regionuli
samewarmeo politika
msoflio ekonomikaSi mimdinareobs xarisxobrivi
cvlilebebi, romlebic dakavSirebulia globalizaci-
asTan, ganviTarebis uTanasworobasTan, erTpolaruli
da mravalpolaruli samyaros formirebis tendenciebs
Soris brZolis gaZlierebasTan, qveynebs, regionebs da
firmebs Soris konkurentuli brZolis gaZlierebiT.
aseT pirobebSi, roca bazari Rebulobs aRiarebas zo-
gadcivilizaciuri Rirebulebis saxiT, nebismieri sa-
xelmwifos Zala da simZlavre umeteswilad ganisaz-
Rvreba misi mwarmoeblebis konkurentunarianobiT.
swored konkurentunarianobis uzrunvelyofa
udevs safuZvlad qveynebis, regionebis da firmebis
ganviTarebis strategiis SemuSavebas. qveynis da misi
regionebis ganviTareba damokidebulia bazris yvela
elementze da, pirvel rigSi, firmebis konkurenciaze.
magram firmebis konkurentuli upiratesoba da misi Se-
inarCuneba adgilobriv pirobebTan mWidro kavSirSia.
bolo periodSi, dargebis globalizaciis miuxe-
davad qveynebisa da regionebis roli mniSvnelovnad
gaizarda. konkurentebTan brZolaSi firmebis warmate-
ba, upirveles yovlisa, qveyanaSi da regionSi arsebul
mdgomareobazea damokidebuli. Tavis mxriv, qveynebi da
regionebi viTardeba konkurentul garemoSi. civilize-
buli da dinamiurad ganviTarebadi bazrisaTvis piro-
bebis uzrunvelyofa, konkurentuli garemos Seqmna qve-
yanis erovnul prioritetebs Soris ZiriTadia da eko-
nomikis saxelmwifo regulirebis umniSvnelovanesi
funqciaa.
123
konkurentunarianoba iqmneba sxvadsxva - produq-
tis (momsaxurebis), kompaniis, dargis (bazris), regio-
nis, qveynis doneze. Sesabamisad, unda ganvasxvavoT
produqtis, firmis, dargis, regionis da qveynis konku-
rentunarianoba. zogadad, konkurentunarianoba es aris
SesaZlebloba, konkurentuli bazris pirobebSi Seas-
rulo funqciebi (daniSnuleba, misia) Sesamabisi xaris-
xiTa da RirebulebiT.
konkurentunarianoba SeiZleba ganisazRvros sxva
analogiur obieqtebTan SedarebiT. qveynis konkurentu-
li upiratesobis Sefaseba xdeba ori mimarTulebiT:
gare da Sida konkurentunarianobis analizi. gare da
Sida konkurentunarianobis kvlevis Sedegebi, romle-
bic miekuTvneba saqarTvelos ganviTarebis resursebis
potencialis Sefasebas (nax.1), saSualebas iZleva gava-
keTod daskvna saqarTvelos konkurentunarianobis sa-
erTaSroriso donis cvlilebis SesaZleblobis Sesa-
xeb, kerZod, qveynis saeqsporto specializaciis prob-
lemis mogvarebis, efeqturi institutebis formirebis,
adamianur kapitalze SeCerebiT investiciuri da inova-
ciuri ganviTarebis stimulirebis, makroekonomikuri
dinamikis gaZlierebis problemis mogvarebis safuZvel-
ze.
dResdReobiT saqarTvelo emxroba upiratesad
konkurentunarianobis `qveda gzis” strategias. amasTan,
aseTi strategia SerCeulia ara imitom, rom qveyanaSi
ar aris `maRali wyobis” konkurentuli upiratesobebi
(adamianuri kapitali, inovaciuri potenciali), aramed
imitom, rom didi xnis ganmavlobaSi am mimarTulebiT
ar arsebobda gaazrebuli da adekvaturi saxelmwifo
strategia. cxadia, rom erTaderT alternativas saqar-
Tvelos ekonomikisaTvis ganviTarebis gare da Sida
prioritetebis realizaciis mizniT, inovaciuri saqmia-
nobis aqtivizaciis, adamianuri kapitalisa da institu-
cionaluri garemos ganviTarebis, ekonomikis adekvatu-
124
ri struqturis formirebis da gare pirobebTan efeq-
tiani adaptaciis safuZvelze konkurentunarianobis
`zeda gzaze” gadasvla warmoadgens.
ekonomikis globalizaciis pirobebSi, erovnuli
konkurentunarianobis uzrunvelyofis problemaSi
mniSvnelovan rols TamaSobs samrewvelo warmoebis
konkurentunarianobis amaRleba.
globalizaciis pirobebSi, saerTaSoriso konku-
renciis gamZlavrebis dros, saqarTvelos mrewvelobis
konkurentunarianobis problemis kvlevas azri aqvs
mxolod saeqsporto potencialis gazrdisa da gare
ekonomikuri urTierTobebis gafarToebis pirobebSi.
msoflio bazarze erovnuli mewarmeobis myari ekonomi-
kuri ganviTareba mxolod misi konkurentunarianobis
donis amaRlebiT aris SesaZlebeli. amgvarad, erovnu-
li mewarmeobis konkurentunarianoba gadamwyveti faq-
toria, romelic gansazRvravs yvela qveynis adgils
msoflio ekonomikasa da politikaSi. amitomac, yvela
doneze, qveynis konkurentunarianobis uzrunvelyofaSi
wamyvani roli saxelmwifos ekuTvnis. igi axdens eko-
nomikur strategiasa da politikis SemuSavebas, uzrun-
velyofs ekonomikur usafrTxoebas, Sida da msoflio
bazrebze qmnis pirobebsa da meqanizmebs erovnuli me-
warmeebis konkurentuli upiratesobebis realizacii-
saTvis. saerTaSoriso ekonomikuri urTierTobebis sis-
temaSi normaa erovnuli eqsportiorebis mxardaWera,
maTi interesebis dacva regionalur da globalur do-
neebze mmarTvelobiTi organoebis aqtiuri monawileo-
biT.
sxvadasxva qveynebis samewarmeo politikis ana-
lizma da ganzogadebam mogvca Semdegi daskvnebis gake-
Tebis saSualeba. ekonomikis ganviTarebis ZiriTad ma-
moZravebel Zalas inovaciuri procesi, produqtis axa-
li saxeebis Seqmna warmoadgens. inovaciebis warmoqmnis
regionebidan axali produqti ekonomikuri sivrcis
125
sxva regionebSi vrceldeba. regionebis ekonomikur gan-
viTarebaSi warmoiqmneba gansxvavebebi. firmebi axdenen
adaptacias axal sabazro pirobebTan moqnili sawar-
moo teqnologiebis gamoyenebis, momwodeblebTan da
momxmareblebTan urTierTobebis damyarebis xarjze.
moqnili specializaciis samewarmeo politika xels
uwyobs samewarmeo klasterebis Seqmnas, `myidveli-mom-
wodebeli” qselis ganviTarebas, teqnologiebis gada-
cemis programebis SemuSavebas, venCeruli inovaciuri
programebis Seqmnas, sakuTrebaSi da firmebis marTvaSi
momuSaveebis monawileobas.
samewarmeo politikis sami saxe gamoiyeneba: eq-
sportze da Sida moTxovnaze orientirebuli, sakuTari
bunebrivi da ganumeorebadi resursebis gamoyenebis
SezRudvaze mimarTuli (navTobi, tye, ekologia da
sxva). amJamad, saqarTvelosaTvis aucilebelia energo-
matareblebis msoflio bazarze damokidebulebis gada-
laxva, es ki SesaZlebelia mxolod im SemTxvevaSi, Tu
saxelmwifo SeZlebs erovnuli ekonomikis saerTaSori-
so konkurentunarianobis amaRlebis konteqstSi mkveT-
rad gansazRvros samewarmeo politikis principebi,
miznebi, amocanebi da prioritetebi.
Cveni azriT, erovnul samewarmeo politikaSi un-
da vigulisxmoT saxelmwifos strategiisa da taqti-
kis, korporaciebisa da sakuTrebis yvela formis fir-
mis SeTanxmeba, qveynis samewarmeo ganviTarebis mizne-
bis misaRwevad dargis da regionis masStabebSi. igi iq-
mneba samoqalaqo sazogadoebis yvela institutis ze-
moqmedebiT da Sromis saerTaSoriso danawilebis far-
glebSi, mniSvnelovan zemoqmedebas axdens msoflio
ekonomikis ZiriTad subieqtebTan urTierTqmedebebis
xasiaTsa da formebze, gansazRvravs gare ekonomikuri
urTierTobebis Taviseburebebs Ria ekonomikis pirobeb-
Si da qmnis qveynis konkurentul upiratesobebs.
126
sqema 5.1. saqarTvelos konkurentuli upirateso-bebis Sefaseba
127
regionuli, saxelmwifo, erovnuli samewarmeo po-
litikis efeqtianobisa da Sedegianobis Sefaseba SeiZ-
leba iyos damatebiTi Rirebulebis, mTliani regionu-
li produqtis zrda.
samewarmeo politikis ZiriTad miznebs miekuTvneba:
1) sawarmoebSi ekonomikuri situaciis stabiliza-
cia, regionis socialur-ekonomikuri ganviTarebis uz-
runvelyofa;
2) mewarmeobisa da ekonomikis myari ekonomikuri
zrdis safuZvelze regionis mosaxleobis cxovrebis
donis amaRleba;
3) gadamamuSavebeli mewarmeobis SesaZleblobebis,
regionis mecnierul-teqnologiuri da inovaciuri po-
tencialis gamoyenebis aqtivizaciis xarjze sawamos
konkurentuli upiratesobebis Semcireba;
4) gadamamuSavebeli dargebis sawarmoebis agra-
rul kompleqsTan urTierTobis gaZliereba;
5) qimiuri da manqanaTmSenebeli sawarmoebis kom-
pleqsis ganviTareba da sxva.
regionis samewarmeo politikis ZiriTadi mimar-
TulebebiT, misi realizaciisaTvis gamoyenebuli in-
strumentebiTa da meqanizmebiT, saqarTveloSi samewar-
meo politika ganviTarebuli qveynebis, upiratesad ki
evropuli qveynebis analogiur maxasiaTeblebs miuax-
lovda. zemoT ganzogadebul regionul samewarmeo po-
litikaSi unda vigulisxmoT miznebis, instrumentebis
da meqanizmebis sistema, rogorc regionis ekonomikaze
marTvis organoebis zemoqmedeba, romlebic mimarTulia
regionis sawarmoebis saqmianobis efeqtianobis amaRle-
bisaken da misi ganviTarebis ZiriTadi miznebidan_mo-
saxleobis cxovrebis donis amRlebidan _ gamomdinare-
obs (ix.sqema 5.2).
am tendenciis ganmtkicebisaTvis aucilebelia sa-
qarTvelos samewarmeo politikis farglebSi aqtiuri
mecnierul-teqnikuri da inovaciuri politikis SemuSave-
128
ba, sawarmoebis saqmianobis monitoringis Catareba, teqni-
kur-ekonomikuri da finansuri analizi da amis safuZ-
velze ganviTarebis grZelvadiani gegmebis formireba.
sqema 5. 2 regionis samewarmeo politikis ZiriTadi elementebi
129
mniSvnelovania rogorc sawarmoebs Soris, aseve
sawarmoebis mecnierul organizaciebTan integracia.
aucilebelia arsebuli simZlavreebis gamoyeneba, rom-
lebic adaptirebulia bazris Tanamedrove pirobebTan
(moTxovna, fasi, xarisxi da sxva). teqnologiuri bazis
gafarToeba unda moxdes mecnieruli teqnologiebis
xarjze, romlebic mniSvnelovan kapitalur dabande-
bebs ar moiTxoven. mniSvnelovania mcire inovaciur
biznesze yuradRebis miqceva.
mTlianobaSi, saSualovadian periodSi saqarTve-
los samewarmeo politikis centraluri amocana, rom-
lis gadawyvetac uzrunvelyofs ekonomikur zrdas, un-
da gaxdes im warmoebebis mxardaWera, romlebic ar
amowuraven TavianTi ganviTarebis potencials da ro-
melTac SeuZliaT sabazro moTxovnis gasajereblad
maRalefeqtiani produqtebi gamouSvan. problemis gada-
sawyvetad unda SemuSavdes regionuli samewarmeo po-
litikis realizaciis meqanizmi, aseve arsebuli same-
warmeo potencialisa da maRali teqnologiebis bazaze
ganxorcieldes samewarmeo produqtis axali saxeobe-
bis maRalefeqtiani warmoebebis Seqmna.
5.2. regionuli konkurentunarianobis
ganviTarebis inovaciuri tendenciebi
globalizaciis pirobebSi45
msoflio ekonomikur sivrceSi konkurentunaria-
nobis problema metad mniSvnelovania nebismieri qvey-
nis ekonomikisaTvis, gansakuTrebiT ki msoflio meur-
45 geCbaia b. regionuli konkurentunarianobis ganviTarebis
inovaciuri tendenciebi globalizaciis pirobebSi. ufro
dawvrilebiT ixileT Jurnali `mecniereba da cxovreba~ #1
(3). gv., 64-69. Tb., 2011.
130
neobis globalizaciis pirobebSi, rodesac mkveTrad
izrdeba saerTaSoriso ekonomikuri urTierTobebis
sxvadasxva formebis roli erovnuli ekonomikisaTvis,
erovnuli ekonomikis gaxsnilobis done ucxouri sa-
qonlisaTvis, momsaxurebis da kapitalis roli. konku-
rentunarianoba warmoadgens universalur moTxovnile-
bas. bevri eqspertis azriT, qveynis konkurenunariano-
baSi moiazreba misi erovnuli ekonomikis SesaZleblo-
ba - awarmoos da moixmaros saqoneli da momsaxureba
sxva qveynebSi warmoebul saqonelTan da momsaxurebas-
Tan konkurenciis pirobebSi, mosaxleobis cxovrebis
donis amaRlebiT da saerTaSoriso ekologiuri stan-
dartebis dacviT.
warmoebis dinamika, qveynis mosaxleobis dasaqme-
bisa da Semosavlebis done pirdapiraa damokidebuli
imaze, Tu ra doneze flobs upiratesobebs erovnuli
meurneoba, misi calkeuli dargebi da sawarmoebi meto-
qeebTan ekonomikur SejibrSi. amitomac dargebisa da
firmebis konkurentunarianobis doneze damokidebule-
biT dgindeba eqsportisa da importis moculobebi da
struqtura, yvela qveynis savaWro da sagadamxdelo ba-
lansebi, ganisazRvreba msoflio meurneobaSi konkre-
tuli erovnuli ekonomikis pozicionireba.
saqarTvelosTvis konkurentunarianobis sakiTxi
ormagad aqtuluri aRmoCnda: misi Semadgenloba dakav-
Sirebulia aramarto globalizaciis moTxovnebTan,
aramed imasTan rom mimdinareobs qveynis ekonomikuri
sistemis transformacia. socializmis pirobebSi, ram-
denime aTwleulis ganmavlobaSi, Cveni qveyana TiTqmis
mTlianad mowyvetili iyo msoflio bazars da cdi-
lobda Seeqmna gansakuTrebuli ,,msoflio socialistu-
ri meurneoba”, sadac konkurentunarianobis sakiTxs
msoflio bazarze ar hqonda gansakuTrebuli mniSvne-
loba.
131
saqarTvelos gadasvla sabazro ekonomikaze niS-
navda msoflio meurneobasTan urTierTobis gaZliere-
bas, masSi gansazRvrul pozicionirebas da Sedegad,
msoflio bazarze erovnuli saqonlisa da momsaxure-
bis konkurentunarianobis sakiTxis dayenebas.
nebismieri qveynis konkurentunarianobas gansaz-
Rvravs misi konkurentuli upiratesobebi. maTi Tana-
medrove gagebis mixedviT, isini iyofa bunebriv upira-
tesobebad, romlebic qveyanas gaaCnia Tavidanve, da gan-
viTarebul upiratesobebad, romlebic formirdeba mo-
cemuli sociumis gacnobierebuli politikis meSveo-
biT. pirvels SeiZleba mivakuTvnoT mdidari bunebrivi
resursebi, xelsayreli geografiuli, klimaturi, in-
frastruqturuli faqtorebi, mosaxlebis didi raode-
noba, iafi muSaxeli da a.S. ganviTarebuli SedarebiTi
upiratesobebi - es aris mecnierul-teqnikuri potencia-
li, axali teqnologiebi da codna, inovaciebi yvela
stadiaze - saqonlis dizainidan momxmareblamde misi
mitaniT, adamianuri kapitalis maRali xarisxi, maT So-
ris SromiTi resursebis kvalifikacia da a.S. saqarTve-
los gaaCnia ramdenime bunebrivi upiratesoba (upirve-
les yovlisa sakmaod mravalferovani bunebrivi re-
sursebi), magram ganviTarebuli upiratesobebiT qveyana
jer kidev Sorsaa msoflioSi wamyvani poziciebisagan.
arcTuise ubralo sakiTxia qveynis konkurentuna-
rianoba makro da mikrodoneze, anu calkeuli kompanie-
bis doneze. amJamad saqarTvelo garkveul sazRvrebSi
konkurentunariania msoflio bazarze, anu makrodone-
ze nedleulis eqportiT. aseTi konkurentunarianoba
naklebad gamZle da arastabiluria. nedleulis mode-
lidan saqarTvelos gadasvla msoflio ekonomikaSi
iseT modelze, romelic eyrdnoba mza nakeTobebis kon-
kurentunarian maRalteqnologiur warmoebas, gamoiw-
vevs firmebis doneze anu mikrodoneze konkurenciis
rolis zrdas, sadac pirvel planze wamoiweoda upira-
132
tesobebi ara imdenad warmoebis gaZlierebaSi, ramdena-
dac saqonlisa da momsaxurebis xarisxsa da siaxleSi.
erovnuli ekonomikis konkurentunarianobaze moq-
med faqtorebs Soris SeiZleba gamovyoT saxelmwifos
ekonomikuri politika mTlianad da misi mizanmimarTu-
li samewarmeo politika nawilobriv. saqarTveloSi,
myari ekonomikuri zrda iTvaliwinebs Sesabamisi same-
warmeo politikis gatarebas, da aseve saxelmwifo xe-
lisuflebisa da sawarmoTa gaerTianebis struqturebs
Soris urTierTqmedebas Zlieri samewarmeo korporaci-
ebis, safinanso-samewarmeo jgufebis da kerZo kapita-
lis sxva formebis saxiT.
qveynis inteleqtualuri da mecnierul-teqnolo-
giuri potencialis gaTvaliswinebiT, SeiZleba iTqvas
rom, xelsayreli teqnologiuri da samewarmeo poli-
tikis gatarebiT, saqarTvelos eqneba produqciis teq-
nologiuri konkurentunarianobis amaRlebis SesaZleb-
loba. teqnologiuri progresis amocanebis gadasawyve-
tad, aucilebelia upirveles yovlisa Seiqmnas inova-
ciis mxardamWeri sfero. unda ganxorcieldes inovaci-
uri da inteleqtualuri konkurentuli upiratesobebis
formirebisa da gamoyenebis mizanmimarTuli politika,
nacvlad tradiciuli bunebrivi SedarebiTi upirateso-
bebisa, romlebic orientirebulia mxolod bunebrivi
nedleulis eqsportze. saqarTvelosTvis aucilebelia
Tanamedrove samewarmeo fena, Tanamedrove konkurentu-
li sfero da erTis da meoris realuri mxardaWera.
amisaTvis saWiroa erovnuli safinanso-sabanko siste-
mis gaZliereba, ekonomikaSi investiciuri procesebis
gafarToeba.
rogorc qarTuli produqciis konkurentunariano-
bis faqtors, erovnul da saerTaSoriso bazarze, Za-
lian didi mniSvneloba aqvs sagareo - savaWro da saga-
reo - ekonomikur politikas. sagareo politika SeiZ-
leba farTod iyos gamoyenebuli rogorc erovnuli
133
warmoebis mizanmimarTuli mxardaWeris faqtori, ro-
melsac aqvs Sansi gaxdes konkurentunariani msoflio
bazarze. jerjerobiT mcired gamoiyeneba instrumente-
bi erovnuli dargebis dasacavad da maTi konkurentu-
narianobis mxardasaWerad -antidempinguri, specialuri
da makompensirebeli gzavnilebi, arasatarifo SezRud-
vebi kvotirebisa da licenzirebis CaTvliT, e.w. vaWro-
baSi teqnikuri barierebi.
bolo dromde ukiduresad sustad an saerTod ar
gamoiyeneba saxelmwifos sagareo ekonomikuri politi-
kis sxva zomebis arsenali. igulisxmeba instrumentebi
eqsportis stimulirebisaTvis, romlebic aris zogadad
miRebuli da romlebmac daamtkices TavianTi efeqtu-
roba bevr qveyanaSi.
saqarTvelo TandaTan gadadis Tanamedrove indus-
triul eraSi, maSin roca dasavleTis qveynebi da iapo-
nia ukve didi xania cxovroben postindustriul eraSi.
Aamitom Cven jer kidev bevri unda gavakeTod imisTvis
rom realurad SevideT ekonomikurad ganviTarebuli
qveynebis ricxvSi. amisaTvis mniSvnelovan instruments
warmoadgens globalizaciis obieqturi procesi, rome-
lic dResdReobiT mimdinareobs msoflioSi.
globalizaciis ganviTarebis safuZvels warmoad-
gens sabazro meqanizmi, msoflioSi sameurneo urTier-
Tobebis liberalizacia, saerTaSoriso ,,sabazro gaer-
Tianebis” mudmivi gafarToeba. SemTxveviTi ar aris
dResdReobiT rom saubroben aramarto msoflio vaW-
robis da saerTaSoriso safinanso sistemis ganviTare-
baze, aramed aseve internet-investirebaze, internet-
birJaze, internet-inovaciebze da a.S. saubaria aramar-
to msoflio ekonomikis internetizaciaze, aramed
globaluri sainformacio sazogadoebis ganviTarebaze,
e.w. ,,axali ekonomikis” bazaze.
qarTuli ekonomikis konkurentunarianobis amaR-
lebis mimarTulebaSi mniSvnelovan nabijs warmoadgens
134
sazRvargareTis gamocdilebis Seswavla, upirveles
yovlisa aSS-s, iaponiis da dasavleT evropis gamocdi-
lebis.
dResdReobiT ukve zogadad aRiarebulia rom mec-
nierul-teqnikuri progresis daCqarebisa da konkuren-
tunarianobis amaRlebis gasaRebi mdgomareobs Tavisu-
fal mewarmeobaSi, sabazro meqanizmebSi. Tavis mxriv,
mecnierul-teqnikuri progresi, inovaciuri ekonomika
afarToebs da aRrmavebs sabazro wres, aZlevs mas
axal Tvisebebs inovaciuri procesisa da uaxles war-
moebaSi investiciebis stimulirebis bazaze.
Tumca, mecnierul-teqnikuri progresis dasaCqareb-
lad, inteleqtualuri ekonomikis Sesaqmnelad, rome-
lic dafuZnebulia codnaze da qarTuli ekonomikis
konkurentunarianobis mkveTri amaRlebisaTvis, mxo-
lod sabazro meqanizmebis gamoyeneba ar aris sakmari-
si. saWiroa kardinaluri zomebis miReba saxelmwifo
mecnierul-teqnikuri strategiis formatSi: inovaciuri
ekonomikis formireba, arsebuli ekonomikis struqtu-
ruli gardaqmna, mcire biznesis (maT Soris inovaciu-
ris) mxardaWera, mecnierul-teqnikuri potencialis
gaZliereba, kadrebis momzadebis srulyofa da a.S.
aucilebelia inovaciuri klasterebis formire-
ba_samewarmeo firmebis, kvleviTi institutebisa da
laboratoriebis, saxelmwifo mmarTvelobis organoebi-
sa da momxmarebelTa warmomadgenlebis kompleqsebi
inovaciuri proeqtebis SemuSavebisa da praqtikuli ga-
moyenebisaTvis. amasTan, qveynis samecniero institutebi
da msxvili universitetebi unda gaxdes erovnuli cen-
trebi mecnierebis da teqnikis ukanaskneli miRwevebisa
da maTi Sesabamis komerciul inovaciur struqturebze
gadacemisaTvis.
agreTve aucilebelad migvaCnia saxelmwifos mier
mecnierul-teqnikuri progresisa da warmoebis zrdis
inovaciuri ganviTarebis prioritetulobis aRiareba.
135
saxelmwifos unda gaaCndes specialuri programebi
mecnierul-teqnikuri progresis daCqarebisa da qarTu-
li mewarmeobis inovaciuri ganviTarebisaTvis. aseTi
programebi arsebobs aramarto aSS-Si aramed TiTqmis
yvela ganviTarebul qveyanaSi, romlebsac ukve didi
xania SemuSavebuli aqvT TavianTi erovnuli samecnie-
ro politika.
aucilebelia msoflio bazarze seriozuli (mya-
ri) poziciebis dakaveba. gansakuTrebiT mniSvnelovania
myari poziciebis dakaveba maRalteqnologiuri da mec-
nieruli produqciiT. amisaTvis mniSvnelovania sabaz-
ro da saxelmwifo regulirebis meqanizmebis Serwyma,
mowinave teqnologiebis farTo gamoyeneba da warmoe-
bis gadayvana maRal teqnologiebze. udidesi rezervi
_ regionul doneze inovaciuri procesis daCqareba da
stimulireba, Cveni qveynis calkeul regionebs Soris
konkurenciis gafarToeba (gaZliereba, gamZafreba).
dReisaTvis arc omis Zala da arc ekonomikuri
sZliere ar gansazRvravs msoflio liderobas. Mmsof-
lio liderobas gansazRvravs mecniereba, codna, mosax-
leobis ganTleba, momuSaveTa kvalifikacia, romlebic
dainteresebuli arian inovaciuri procesis masStabe-
bis mudmivi zrdiT.
Cveni qveynis inovaciuri mimarTulebis ganviTare-
baze gadaslvaSi mniSvnelovan rols TamaSobs saerTa-
Soriso mecnierul-teqnikuri TanamSromlobis gafar-
Toeba. saqarTvelos aqvs SesaZlebloba aseTi Tanam-
Sromloba gaafarToos da gaaZlieros aramarto aSS-
sTan aramed evrokavSirTanac.
Cveni azriT, swored aseT pirobebSi globaliza-
cia aris saqarTvelosaTvis realuri Sansi Sevides
ganviTarebul sabazro urTierTobebSi, miiRos aramar-
to aucilebeli gamocdileba qveyanaSi ekonomikuri re-
formebis Semdgomi ganviTarebisaTvis, warmoebis efeq-
turobisa da konkurentunarianobis amaRlebisaTvis,
136
mecnierul-teqnikuri progresis daCqarebisaTvis, ara-
med aseve miiRos am miznisaTvis fuladi saxsrebi.
5. 3 klasteriebis roli regionis
konkurentunarianobis amaRlebis saqmeSi
msoflio ekonomikis globalizaciis xangrZlivi pro-
cesi teritoriebis konkurentunarianobis amaRlebas
axal moTxovnebs uyenebs. konkurentunarianobis amaR-
lebis erT-erTi mniSvnelovani kriteriumia Sromis
mwarmoeblurobis zrda. igi, marTvis yvela doneze,
inovaciuri strategiebis danergvis safuZvelze ganapi-
robebs misi amaRlebis uzrunvelmyofi efeqtiani ga-
dawyvetilebebis realizaciis aucileblobas. msoflio
gamocdilebis ganzogadebisas SeiZleba aRiniSnos, rom
efeqtiani gadawyvetilebebis SemuSaveba da realizacia
SesaZlebelia regionuli klasterebis formirebis
gziT. teritoriebi, sadac yalibdeba klasterebi, erov-
nuli ekonomikisa da maTi sagareo ekonomikuri kavSi-
rebis liderebad gamodian. gansakuTrebiT es dakavSi-
rebulia imasTan, rom saxelmwifos, zemoqmedeba ekono-
mikaze, ekonomistTa umravlesobis azriT, upiratesad
unda iyos iribi, maregulirebeli da unda uzrunvel-
yofdes resursebis Sedegian ganawilebas. klasteruli
midgoma, romlis gamoyeneba SesaZlebelia mxolod re-
gionuli da biznes-struqturebis mWidro urTierTsar-
gebliani TanamSromlobiT, SesaZleblobas gvaZlevs
srulad iqnas realizebuli es iribi zemoqmedeba. gar-
da amisa, klasteruli iniciativebi stimuls aZlevs
regionSi ucxouri investiciebis mozidvas imdenad,
ramdenadac amJamad msxvili saerTaSoriso kompaniebi,
rogorc wesi, amjobineben investirebas im regionebsa
da qveynebSi, sadac ukve funqcionirebs klasterebi au-
137
cilebel dargebSi, an Tundac is, rom ukve arsebobs
wanamZRvrebi maTi formirebisaTvis.
klasteruli midgomis kidev erTi upiratesobaa
is, rom igi SesaZlebels xdis austorsingis praqti-
kul realizebas, romelic am ukanasknel xans farTo-
daa gavrcelebuli mTels msoflioSi. saqme imaSi
mdgomareobs, rom msxvili kompaniebi dRes cdiloben
TavianTi saqmianobis mTavar mimarTulebebze koncen-
trirebas da Sualeduri produqtebis warmoebas, Ziri-
Tadi momsaxureobebis sferos ki sxvebs gadascemen. am
mizniT, klasterebis Seqmna Zlier gavlenas axdens mci-
re biznesze. ZiriTadi klasterwarmomqmneli firmebis
myari saerTaSoriso poziciebi stimuls aZlevs misi
momsaxure sawarmoebis sagareo ekonomikuri saqmiano-
bis gafarToebas. amis magaliTad SeiZleba moviyvanoT
iaponiis saavtomobilo sawarmoebi, romlebic viTarde-
ba nacionaluri avtogigantebis kvaldakval da xsnian
TavianT filialebs ganviTarebul da ganviTarebad
qveynebSi.
klasteruli iniciativebi warmoCinda, rogorc
regionuli ekonomikis konkurentunarianobis gaZliere-
bis yvelaze warmatebuli strategiebi, radgan maT SeZ-
les regionuli ekonomikis ZiriTad moTamaSeebs Soris
efeqtiani kavSirebis damyareba. klasterebis wyalobiT
saxelmwifo seqtorebi regionebSi ukeT axerxeben te-
ritoriebis socialur-ekonomikuri ganviTarebis mimar-
Tulebebis regulirebas, sameurneo ganviTarebis ten-
denciebis prognozirebasa da koreqtirebas dainterese-
bul mxareTa Zalisxmevis koordinaciis xarjze. swo-
red ekonomikis ganviTarebis efeqtian klasterul mo-
dels SeuZlia myarad moaxdinos teqnologiaTa siax-
leebis, nou haus, aRmoCenebis generireba, agreTve sxva
qveynebSi SemuSavebuli axali procesebis, teqnologie-
bis, produqtis mimarT adaptireba.
138
regionis konkurentunarianoba ganisazRvreba rogorc meurneobis ama Tu im konkurentunariani seqtoris ar-
sebobiT, aseve xelisuflebis regionaluri organoebis
unariT _ Seuqmnan pirobebi regionalur sawarmoebs
garkveul dargebSi konkurentuli upiratesobebis miR-
wevisa da SenarCunebisTvis. amave dros, wamyvani roli
regionis konkurentuli mdgradobis miRwevaSi ekisreba
inovaciur klasterebs, vinaidan swored isini ayalibe-
ben codnis kritikul masas da axdenen inovaciuri na-
kadis generirebas, rac aucilebelia konkurentuli
warmatebisTvis.
klasteris birTvad, rogorc wesi, gamodis msxvili
firma an msgavsi firmebis gaerTianeba, romlebic ver-
tikaluri da horizontaluri kavSirebis meSveobiT ur-
TierTqmedeben klasterSi monawile sxva organizacieb-
Tan. garda klasteris birTvisa, arsebobs agreTve dam-
xmare organizaciebi, romlebic uzrunvelyofen auci-
lebel teqnologias, informacias, kapitalsa da in-
frastruqturas.
saWiroa aRiniSnos is garemoebac, rom klaste-
ruli struqturebis Camoyalibeba da specialuri sti-
mulirebis programebis warmatebiT realizacia SesaZ-
lebelia moxdes mxolod saerTo regionuli strategi-
is arsebobis pirobebSi. rogorc msoflio gamocdile-
ba gviCvenebs, saerTaSoriso klasteris Seqmna saerTo
regionuli ganviTarebisgan mowyvetiT, mTlianobaSi,
araefeqtiania, xSirad ki SeuZlebelic.
regionuli xelisuflebis mier klasteruli mid-
gomis realizaciisas miRebuli upiratesobebi imaSi
mdgomareobs, rom klasteri iZleva yuradRebis fokusi-
rebis SesaZleblobas ekonomikis problemebsa da upi-
ratesobebze. klasterebis marTvis organoebisaTvis,
romelSic SeiZleba Sediodnen saxelisuflebo struq-
turebis warmomadgenlebi, xelmisawvdomia mravalfero-
vani da koncentrirebuli informacia sawarmoTa saqmi-
139
anobaze, ekonomikis mocemuli seqtoris mdgomareobasa
da SromiTi resursebis bazris Sesaxeb, rac arsebiTad
amcirebs xelisuflebis organoebis mier Sesrulebuli
analitikuri samuSaos moculobas da adidebs misi
sarwmunoobis dones.
biznes-struqturebis mier miRebuli upiratesobe-
bi dakavSirebulia produqtis gasaRebis bazrebze gas-
vlisa da nedleulisa da masalebis miwodebis bariere-
bis arsebiT SemcirebasTan, danaxarjebis Semcirebas-
Tan masStabis efeqtis xarjze, romelic mwarmoeblebi-
sa da momxmareblebis kooperaciisas vlindeba. klaste-
ri mwarmoeblebs aZlevs axal SesaZleblobebs warmoq-
mnili problemebis sistematizaciisaTvis, maTi daZle-
vis gzebis arCevisaTvis. regionul da municipalur xe-
lisuflebasTan urTierTmoqmedebis wyalobiT iZebneba
maTi im nawilis gadawyvetis meTodebi da saSualebebi,
romlebic regionis kompetenciis sferoSia. klasteris
avtoritetze gavlenis gamoyenebiT biznesi da regionu-
li xelisufleba erToblivad eZeben TavianTi inicia-
tivebis yvelaze efeqtiani ganxorcielebis gzebs regi-
onaluri struqturebis meSveobiT, kanonproeqtebis
momzadebisa da regionaluri doneze regionuli da
dargobrivi iniciativebis gatarebis lobirebis CaT-
vliT.
regionuli meurneobebis ekonomikuri efeqtianobis
amaRlebis aucilebloba teritoriebis winaSe axal
amocanebs ayenebs, pirvel rigSi es exeba regionuli
ekonomikis konkurentunariani modelis arCevanTan da-
kavSirebul sakiTxebs, rac arsebuli potencialis maq-
simaluri gamoyenebis SesaZleblobas iZleva. konkurentunarianoba rTuli mravalaspeqtiani
cnebaa, romelic organuladaa damaxasiaTebeli meurne-
obriobis sabazro sistemisaTvis. yvelaze zogadi sa-
xiT konkurentunarianoba niSnavs Tavisi funqciis, da-
niSnulebis, misiis Sesrulebas moTxovnili xarisxiTa
140
da RirebulebiT konkurentuli bazris pirobebSi. re-
gionis konkurentunarianoba aris regionis unari war-
mateba moipovos ekonomikur SejibrebebSi saqonlis ga-
saRebis Siga da msoflio bazrebze, aseve biznesis gan-
viTarebisaTvis garemos, investiciuri mimzidvelobis
SeqmnaSi rogorc Siga, ise ucxouri investiciebisaT-
vis, cxovrebis xarisxSi da a.S.
arsebobs konkurentunarianobis Camoyalibebisa da
ganviTarebis mravali Teoria, romelTagan erT-erTia
ekonomikis klasteruli marTvis Teoria. es Teoria
farTod gamoiyeneba ganviTarebul qveynebSi. klasteru-
li midgomis gamoyenebis Sedegebi cnobilia saxelgan-
Tqmuli `silikonis velis~, fineTis satyeo da qaRal-
dis, SesafuTi masalebis da poligrafiuli klasteris,
norvegiis gemTmSeneblobis klasterisa da italiis
`samrewvelo raionebis~ saxiT.
klasteruli koncefcia emyareba konkretuli regi-
onis konkurentunarianobas, romelic damokidebulia
urTierTdakavSirebuli dargebis klasteris arseboba-
ze. koncefcias safuZvlad udevs m. porteris saerTa-
Soriso konkurentunarianobis determinantebis sistema,
romelic moicavs konkurentunarianobis oTx determi-
nants. klasterSi konkurenti firmebis, aseve mxardam-
Weri da monaTesave dargebis, resursebis Zlieri da
momTxovni momwodeblebisa da ganviTarebuli elemente-
bis mqone momxmareblebis arseboba regionis ekonomikas
saerTaSoriso doneze konkurenciis gawevis unars ani-
Webs.
maikl porteris Teoriis Tanaxmad, klasteri _ es
aris `calkeuli erebis, qveynebisa da qalaqebis cxov-
rebaSi gansakuTrebuli rolis mqone firmebis, momwo-
deblebis, uTierTdakavSirebuli dargebis geografiu-
li koncentracia... klasterebi ganapirobeben axlebur
Sexedulebas ekonomikasa da mis ganviTarebaze; bizne-
sis, mTavrobisa da institutebis axal rolze da ur-
141
TierTdamokidebulebebis agebis axal xerxebze, rogo-
ricaa biznesi_mTavroba an biznesi_institutebi~. m.
porteri mocemul ganmartebaze yuradRebas amaxvilebs
Tavisi cnobili wignis `konkurenciis~ SesavalSi, rac
miuTiTebs regionuli faqtoris centralur rolze
klasterebis warmoqmnis procesebSi.
klasterebis an samrewvelo jgufebis Teoriam
gagrZeleba hpova meore amerikeli mecnieris m. enrai-
tis naSromebSi. man Seqmna `regionuli klasteris~ Te-
oria da misca mas Semdegi ganmartebebi: regionuli klasteri _ es aris samrewvelo klas-
teri, romelSic klasteris wevri firmebi geografiu-
lad axlos mdebareoben erTmaneTTan.
regionuli klasteri _ es aris meurneobis erT an
ramdenime monaTesave dargSi momuSave firmebis ekono-
mikuri aglomeracia.
amrigad, enraitis Teoriis Tanaxmad, konkurentu-
li upiratesobani iqmneba ara marto nacionalur done-
ze, aramed regionalurze, sadac mTavar rols asru-
lebs regionebis ganviTarebis istoriuli wanamZRvrebi,
biznesis warmoebis kulturis, warmoebis organizacii-
sa da ganaTlebis miRebis mravalferovneba. swored re-
gionuli klasterebi saWiroeben saxelmwifo struqtu-
rebisa da kvleviTi organizaciebis mizanmimarTul
mxardaWeras.
sabWoTa ekonomikaSi Tanamedrove klasteruli
warmonaqmnebis pirvelsaxe iyo teritoriul-sawarmoo
kompleqsi. ig warmoadgenda `socialisturi sazogadoe-
bis sawarmoo Zalebis sivrciTi organizaciis formas,
romelic yvelaze srulad pasuxobda maTi ganviTare-
bis amocanebs samecniero-teqnikuri revoluciis piro-
bebSi~. teritoriul-sawarmoo kompleqsis Seqmnis obi-
eqturi wanamZRvrebi mniSvnelovanwilad damokidebuli
iyo adgilobrivi bunebrivi resursebis _ mineraluri
nedleulis, saTbob-energetikuli, wylis, mcenareuli
142
da miwis resursebis Taviseburebebze. resursebis amgva-
ri dajgufeba maTi gamoyenebis specifikuri niSnebis
gamovlenis saSualebas iZleoda.
Cveni qveynis ekonomikis gadasvlam meurneobrio-
bis sabazro modelze teritoriul-sawarmoo kompleq-
sis elementebisa da urTierTkavSirebis struqturidan
gaaqro mniSvnelovani struqturaTwarmomqmneli rgoli
_ warmoebisa da produqtis miwodebis davaleba. saxel-
mwifo gegmuri davalebis nacvlad sawarmoebma iwvnies
maT produqtze moTxovnis ararseboba sxva samamulo
da sazRvargareTuli sawarmoebis mxridan. produqtis
ZiriTadma da umsxvilesma myidvelma _ saxelmwifom
dakarga Tavisi roli teritoriul-sawarmoo kompleq-
sis saqmianobaSi sazogadoebrivi produqtis ganawile-
bis xasiaTis cvlilebasTan dakavSirebiT. aseve ganad-
gurda da gaqra arsebuli sawarmoo-sameurneo kavSire-
bi sawarmoebsa da saxelmwifos Soris. am pirobebSi
gadarCnen da viTardebian sawarmoebi da maTi kompleq-
sebi, romelTac SeswevT unari daakmayofilon gadaxdi-
sunariani moTxovnileba ara mxolod da ara imdenad
Siga bazarze, ramdenadac saerTaSorisoze. teritori-
ul-sawarmoo kompleqsis sammarTveloebi daiSala. amis
Sedegad, mWidrod urTierTdakavSirebuli da funqcio-
nirebadi obieqtebidan teritoriul-sawarmoo kompleq-
siis umravlesoba iqca sawarmoTa qaosur gaerTianebad
saerTaSoriso bazarze dabali konkurentuli potenci-
aliT.
erT-erTi amocana regionis konkurentunarianobis
amaRlebaSi aris regionis klasterizaciis potencia-
lis gamovlena.
klasters mTlianobaSi unda gaaCndes Semdegi gan-
masxvavebeli niSnebi: Sesabamisi produqtis bazarze
(nacionalur an msoflio) misi wili aRemateba regio-
nis ekonomikis saSualo wils, gamoxatuls mTlian re-
gionul produqtSi aRniSnul bazarze; klasteris kon-
143
kuretunarianoba, xvedriTi danaxarjebisa da produq-
tis xarisxis mixedviT, tols ar udebs sxva qveynebisa
da regionebis ekonomikis Sesabamis seqtorebs; klas-
terSi Semavali dargebis mdgradi kooperireba da mis
safuZvelze aglomeraciuli procesebis, qseluri for-
mebisa da organizaciebis Camoyalibeba; klasteris sa-
warmoebs Soris sainformacio da marketinguli kavSi-
rebis ganviTareba Tanamedrove teqnologiebis safuZ-
velze, regionTaSorisi ekonomikuri integraciis far-
glebSi warmoebis, miwodebisa da mmarTvelobis saerTo
standartebis Seqmna, klasteruli brendebis aqtiuri
ganviTareba.
rogorc msoflio praqtika gviCvenebs, klasteru-
li midgoma aris ara mxolod samrewvelo politikis
miznebis miRwevis saSualeba (struqturuli cvlilebe-
bi, konkurentunarianobis amaRleba, inovaciuri mimar-
Tulobis gaZliereba da sxv.), aramed is aseve mZlavr
instruments warmoadgens regionuli ganviTarebis sti-
mulirebisaTvis, romelic, saboloo jamSi, SeiZleba
mdgomareobdes regionis savaWro balansis stimulire-
baSi, dasaqmebis amaRlebaSi, sxvadasxva donis biuje-
tebSi anaricxebisa da xelfasis zrdaSi, regionuli
mrewvelobis mdgradobisa da konkurentunarianobis
amalebaSi.
klasterebis Seqmnisaken mimarTuli politika iw-
yeba regionSi maTi warmoqmnisaTvis ukve arsebuli wa-
namZRvrebiT, romelTagan umTavresia: klasteris ganvi-
TarebisaTvis fuZemdebluri mesakuTreebisa da klaste-
ris farglebSi TanamSromlobiT dainteresebuli sa-
warmoebis arseboba; kooperaciuli da sxva kavSirebis,
urTierTqmedebis damuSavebuli meqanizmebis, urTier-
Tndobis maRali donis arseboba; sawarmoTa da organi-
zaciaTa maRali inovaciur-teqnologiuri done; klas-
teris potenciuri monawile sawarmoebisa da organiza-
ciebis produqtis maRali konkurentunarianoba msof-
144
lio bazarze, rasac gansazRvravs produqtis maRali
moculoba da, SesaZloa, maRali teqnologiebis impor-
ti; Semdgomi inovaciuri ganviTarebis survili; xeli-
suflebis organoebis daintereseba regionis ekonomi-
kis ganviTarebis klasteruli variantiT da konkuren-
ciisa da TanamSromlobis gafarToebiT; biznesTan ur-
TierTqmedebis gamocdilebis arseboba xelisuflebis
organoebSi, m.S. ekonomikis im seqtorSi, romelSic na-
varaudevia klasteris formireba; kargi normatiul-sa-
marTlebrivi bazis arseboba regionSi; sistematuri mu-
Saoba regionSi biznesis mxardaWeris arsebuli in-
frastruqturis ganviTarebisa da srulyofisaTvis; re-
gionis xelmZRvanelebis mzaoba biznesTan dialogisaT-
vis TanamSromlobis pirobebiT, biznesTan da xelisuf-
lebasTan muSaobis dadebiTi gamocdileba TanamSrom-
lobisa da konkurenciis zrdis pirobebSi; profesiuli
ganaTlebis maRalkvalificiuri sistemis arseboba, ro-
melsac gaaCnia ekonomikis Sesabamisi seqtorebisaTvis
kadrebis momzadebis gamocdileba
konkurentunarianobis sistemaSi konkurentuli
upiratesobebis arsTan aseve mWidro kavSirSia maTi
iseTi faqtorebi, rogoricaa: upiratesobaTa wyaroebi
(potenciuri resursebi) da faqtorebi (is, rasac SeuZ-
lia gadaaqcios wyaroebi konkurentul upiratesobad
maTi ufro efeqtiani gamoyenebis da procesSi CarTvis
gziT). zemoT aRniSnul faqtorebs Soris ekonomistebi
bolo periodSi gansakuTrebul yuradRebas uTmoben
regionul klasterebs. klasteris roli regionis kon-
kurentunarianobis miRwevaSi warmodgenilia sqemaze
5.3.
145
sqema 5.3 konkurentunarianobis miRwevis etapebi
bevr aspeqts, romelic dakavSirebulia sxvadasxva
modelis klasteris formirebasTan, jer kidev ar gaaC-
nia sakmarisi Teoriuli safuZveli da specialuri sa-
mecniero kvlevebi esaWiroeba. es yovelmxriv exeba tu-
ristul sferosac.
klasteruli urTierTqmedeba ganpirobebulia ur-
TierTsawinaaRmdego mxareebis - samewarmeo da samom-
xmareblo Zalebis - erTdrouli TanaarsebobiT, maTi
brZoliTa da SerwymiT. mowinaaRmdege mxareebis brZo-
la da Serwyma qmnis dialeqtikuri moZraobis arss. yo-
velTvis arsebobs winaaRmdegoba regionuli klasteris
formirebis ekonomikur procesSi. regionis mwarmoeb-
luri Zala qmnis klasters rogorc materialuri da
inteleqtualuri, sulieri warmoebis, saqonlisa da
momsaxurebis warmoebis, regionis yvela saxis warmoe-
bebis ganviTarebis SesaZleblobas. samomxmareblo Za-
la ki qmnis regionul klasters imiT, rom iwvevs same-
warmeo da piradi moxmarebis mudmiv aucileblobas da
SesaZleblobas. es Zalebi ganapirobebs erTimeores, ar
arsebobs erTmaneTis gareSe. amitomac samewarmeo da
samomxmareblo Zalebs Soris winaaRmdegoba warmoad-
gens klasteris formirebis mTavar pirobas.
regionis samomxmareblo Zala aris meoradi pro-
cesis gamomwvevi imdenad, ramdenadac mTavaria regio-
146
nis samewarmeo Zala, amasTan erTi Zala gaSualoebu-
lia meore ZaliT, radgan verc erTi da verc meore Za-
la ver iarsebebs calke. samewarmeo Zala gadadis sa-
momxmarebloSi rogorc samewarmeo moxmarebis, ise mTa-
vari samewarmeo Zalis - adamianis piradi moxmarebis
meSveobiT. konkurenciis procesSi ar SeiZleba adgili
hqondes warmoebisa da moxmarebis gancalkevebas, ar
SeiZleba konkurentunarianoba gamiznuli iyos mxo-
lod warmoebis an mxolod moxmarebis aqtivizaciaze.
mocemul mtkicebas aqvs gansakuTrebuli mniSvneloba
imasTan dakavSirebiT, rom bevri ekonomisti yuradRe-
bis aqcentirebas axdens realuri biznesis ganviTare-
bis aucileblobaze, am warmoebaSi investiciebis Cade-
bis aucileblobaze. sinamdvileSi mTavari amocana un-
da iyos rogorc warmoebis, ise moxmarebis realuri
ganviTarebis erTdrouli uzrunvelyofa regionebSi.
mocemuli Tvalsazrisi mniSvnelovania im mxriv,
rom klasteri unda ganvixiloT aramarto rogorc ge-
ografiulad mezobeli urTierTdakavSirebuli organi-
zaciebis jgufi, aramed rogorc mravalplaniani urTi-
erTqmedeba yvela organizaciasa da momxmarebels So-
ris. aqedan gamomdinare, erTi regionis klasteris
formirebisa da ganviTarebisas aucilebelia am klas-
teris sazRvrebs (farglebs) gareT gasvla da sxva re-
gionis samomxmareblo Zalis gaTvaliswineba. es uzrun-
velyofs klasteris myar funqcionirebas.
amavdroulad, samewarmeo da samomxmareblo Zale-
bis obieqturi Tanaarseboba da urTierTqmedeba ar iZ-
leva klasteris arsebobis garantias ama Tu im region-
Si. mecnierebis azriT, klasteris im cnobili niSniT,
rogoricaa turistul industriaSi CarTuli sawamos
teritoriuli lokalizacia, gamomuSavda damatebiTi
niSnebi, romlebic mowmoben regionSi klasteris arse-
bobaze:
147
1) teritoriebze turistuli organizaciebis ar-
seboba, romlebic axdenen konkurentunariani turpro-
duqtebis realizacias, rac qmnis turizmTan dakavSire-
buli dargebis ganviTarebis, adgilobrivi mosaxleo-
bis turistul saqmianobaSi CarTvis safuZvels;
2) myari ekonomikuri kavSirebis arseboba orga-
nizaciebs Soris, romlebic orientirebulni arian sa-
zogadoebrivi moTxovnilebebis dakmayofilebaze;
3) regionSi turistuli saqmianobis mxardamWeri
saxelmwifo da arakomerciuli institutebis arseboba;
4) unikaluri turistuli resursebis arseboba,
rac iZleva umciresi danaxarjebiT Zlieri turistuli
brendebis Seqmnis saSualebas;
5) turfirmebis SesaZlebloba miizidon turis-
tebi, romlebic xarixze da turistul momsaxurebaze
maRali moTxovnilebebiT gamoirCevian;
6) teritoriaze aucilebeli infrastruqturis
arseboba.
aRniSnuli niSnebi saSualebas iZleva ganisaz-
Rvros sakvlev teritoriaze turistuli klasteris
areboba an ararseboba Tumca, Cveni SexedulebiT, saWi-
roa mocemuli sia Seivsos Zalian mniSvnelovani momen-
tiT _ turistul saqonelze myari samomxmareblo moT-
xovnilebis arsebobiT.
turistuli klasteris analizi saSualebas iZle-
va ganisazRvros misi roli regionis konkurentuli
upiratesobebis formirebaSi turistuli momsaxurebis
bazarze. 2010 wlis monacemebis Sefasebisas gairkva, rom
saqarTveloSi turistebis 60 procenti dsT-s sivrcis
qveynebidan Camodis. statistikaSi sami qveyana - somxe-
Ti, azerbaijani da TurqeTi liderobs. 2010 wels axa-
li tendenciebic gamoikveTa - gaCnda interesi axali
bazrebis, magaliTad, CineTisa da iaponiis mxridan. tu-
ristebis mozidvis TvalsazrisiT CvenTvis saintereso
148
bazaria israeli da irani, saidanac 2010 wels saqar-
TveloSi wina wlebTan SedarebiT gacilebiT meti tu-
risti Camovida.
turizmis gavlena qveynis ekonomikaze konkretu-
lad Semdeg maCveneblebSi gamoixateba: Semosuli, gasu-
li da adgilobrivi turistebis raodenoba; erTi tu-
ristis mier gaweuli xarjebi; turizmidan miRebuli
Semosavlebi; turizmidan miRebuli Semosavlebis xved-
riTi wili qveyanaSi Seqmnili saqonlisa da momsaxure-
bis saerTo moculobaSi; turizmis xvedriTi wili
qveynis eqsportSi da sagadamxdelo balansSi; qveynis
biujetSi turizmidan miRebuli Semosavlebi; turizmis
ganviTarebiT Seqmnili samuSao adgilebis raodenoba.
rogorc CamoTvlili maCveneblebidan Cans, qveyanaSi am
sferos ganviTareba mcire da saSualo biznesis ganvi-
Tarebis sawindari gaxdeba.
raSi gamoixateba klasteris SesaZlebloba konku-
rentuli upiratesobebis SeqmnaSi? klasteris warmate-
ba aumjobesebs regionis ekonomikur mdgomareobas, ami-
tomac klasterebs gaaCniaT politikuri mniSvneloba
xelisuflebis organoebisaTvis, pirvel rigSi socia-
luri valdebulebebis SesrulebasTan dakavSirebiT.
klasteris yvela monawile mogebuli rCeba myari ur-
TierTqmedebiT. isini Rebuloben upiratesobebs sxva
organizaciebTan SedarebiT. garda amisa, klasterebi
xels uwyoben Sromis mwarmoeblurobis amaRlebas da
inovaciebis gamoyenebas. klasteris reputaciis gamoye-
nebiT, mcire da saSualo biznesis sawarmoebi Rebulo-
ben resursebis mopovebis axal SesaZleblobebs, xolo
amavdroulad bizness da regionul xelisuflebas Se-
uZliaT moZebnon gzebi saxelmwifo struqturebis meS-
veobiT sakuTari iniciativebis ufro efeqturi ganviTa-
rebisaTvis.
klasteris, rogorc regionis konkurentuli upi-
ratesobebis faqtoris, realizaciisaTvis aucilebelia
149
pirvel rigSi Catardes misi Tanamedrove mdgomareobis
analizi misi ganviTarebis strategiis SemuSavebis miz-
niT.
pirvel etapze, aWaris teritoriaze turistuli
saqmianobis SeswavliT da zemoT CamoTvlili maxasia-
Tebeli niSnebis mixedviT, Cven mivediT im daskvnamde
rom regionSi ukve arsebobs turistuli klasteri. tu-
ristuli klasteris kvlevis pirvel etapze - misi
identifikaciis dros - aucilebelia ganisazRvros
klasteris sazRvrebi, misi geografiuli karkasi,
struqtura da ganmasxvavebeli maxasiaTeblebi.
aWaris turizmis klasteris geografiuli saz-
Rvrebi TiTqmis mTlianad emTxveva mis administraciul
teritorias. klasteris geografiuli karkasis gansaz-
Rvra gulisxmobs satransporto komunikaciebis Seswav-
las, `sayrdeni punqtebis” da `turistuli nakadebis
centrebis” gansazRvras. aWaris turistul klasters
gaaCnia karkasis `varskvlavuri” saxe, romelic funqci-
onirebs `centri-periferia” _ sistemis mixedviT.
teritoriuli niSnis mixedviT klasteri SeiZle-
ba iyos tipiuri regionuli. klasteris struqturis
Seswavla gulisxmobs `klasteris birTvebis”, `klaste-
ris safuZvlebis”, klasteris infrastruqturis ana-
lizs. `klasteris birTvs” Seadgenen turoperatorebi
da turagentebi. unda aRiniSnos rom turagentul saq-
mianobas axorcieleben aramarto respublikis firmebi,
aramed aseve saqarTvelos sxva regionebis firmebi,
romlebic ewevian Suamavlur saqmianobas. yvela firma,
romelic axorcielebs turagentul da turoperato-
rul saqmianobas, warmoadgens aWaris kompaniebis tur-
momsaxurebaze moTxovnis katalizatorebs. es aris is
samewarmeo Zala, romelic urTierTqmedebs samomxma-
reblo ZalasTan (sxva regionis turistebTan). amavdro-
ulad turkompaniebi da turagentebi asruleben samom-
xmareblo Zalebis funqciebs `klasteris safuZvlebis”
150
sawarmoebisaTvis. es is firmebia, romlebic uzrunvel-
yofen turistebs satransporto momsaxurebiT, kvebiT,
sastumro momsaxurebiT, dasvenebiT, mkurnalobiT da
garTobiT. es momsaxurebebi Seadgens turistul saqo-
nels da mocemuli firmebis gareSe klasteris arsebo-
ba SeuZlebelia. aRniSnuli klasteris ganmasxvavebeli
maxasiaTeblebia: haeris maRali ionizacia; didi teri-
toriuli gavrcoba; ekologiuri da saTavgadasavlo
turizmis dominireba.
turistuli klasteris kvlevis Semdgom etapze
ganisazRvreba klasteris ganviTarebis mdgomareoba da
done. ganviTarebis donis mixedviT ganasxvaveben nakle-
badganviTarebul (zrdis etapi) da ganviTarebul tu-
ristul klasters (ganviTarebulobis etapi). zrdis
etapze myofi turistuli klasterisaTvis ufro mizan-
marTebuli iqneba upiratesad eqstensiuri zrdis stra-
tegiis gamoyeneba, xolo ganviTarebulobis etapze _
intensiuri zrdis strategia.
imdenad ramdenadac klasteri aris naklebadgan-
viTarebuli, aucilebelia eqstensiuri zrdis strate-
giis gamoyeneba (arsebuli turistebis raodenobis
zrdis xarjze da Sesabamisad turmomsaxurebebis war-
moebis resursebisa da faqtorebis zrdis xarjze). mo-
cemuli strategiis gansaxorcieleblad aucilebelia
sami mTavari problemis gadawyveta: sezonurobis faq-
toris Semcireba - turistuli nakadis gazrda `mkvdar”
sezonSi; klasteris `viwro” adgilebis gafarToeba; in-
frastruqturis ganviTarebis amaRleba klasterisaTvis
aucilebel donemde.
amgvarad, sakvlevi klsateris konkurentunariano-
bis asamaRleblad aucilebelia: regionSi saqmiani tu-
rizmisa da sanatoriul-kurortuli mimarTulebis gan-
viTareba; saganmanaTleblo partniorobis sistemis Seq-
mna (ganaTlebis sistemis myari kavSirebis Seqmna tu-
ristuli klasteris sxva organizaciebTan); teritori-
151
is aqtiuri marketingisa da Sesabamisi monitoringis Ca-
tareba; infrastruqturaSi investiciebis ganxorciele-
ba (fasiani gzebisa da xidebis mSeneblobis kuTxiT);
kompleqsuri momsaxurebis SeTavazebaSi investiciebis
mozidvis stimulireba sagadasaxado SeRavaTebis, sub-
sidiebis, kreditebisa da turistuli Sesasvlelebis
SeTavazebis gziT momgebian pirobebSi; saxelmwifo-ker-
Zo partniorobis sistemis Seqmna (magaliTad, erTobli-
vi proeqtebis ganxorcieleba, maT Soris teritoriis
cnobili da cnobadi saxis Seqmnis mizniT).
aWaraSi turizmis klasteris srulyofis aRniS-
nuli saSualebebis realizacia ganapirobebs klaste-
ris `ganviTarebulobas”. es ki, Tavis mxriv, saSualebas
aZlevs klasters srulfasovnad Seasrulos regionis
konkurentuli upiratesobebis faqtoris funqcia tu-
ristuli momsaxurebebis bazarze.
xazi unda gaesvas saqarTveloSi msxvili konku-
rentunariani struqturebis Seqmnis aucileblobas.
aseTi struqturebi SeiZleba iyos dargTaSorisi klas-
teruli warmonaqmnebi, romlebic xels uwyoben saWir-
boroto ekonomikuri problemebis gadawyvetas da uz-
runvelyofen ekonomikis ganviTarebas. aseve aucilebe-
lia klasterebis Camoyalibeba ekonomikuri saqmianobis
prioritetuli saxeebis mixedviT, romelTa efeqtiani
saqmianoba xels Seuwyobs regionis konkuretunariano-
bis amaRlebas. misi Sedegi iqneba teritoriebis arse-
buli resursebis gamoyeneba regionis ekonomikuri, eko-
logiuri, socialuri da demografiuli mdgradobis
uzrunvelyofisaTvis.
152
5.4. regionuli konkurentunarianobis
Sefasebis zogierTi sakiTxi46
msoflio ekonomikaSi mimdinareobs regionebis
rolis amaRleba. globalizaciis erT-erT arsebiT ga-
movlenas warmoadgens msoflio konkurentuli garemos
konfiguraciis cvlileba, romlis drosac konkurenci-
is subieqtebi xdebian qalaqebi, regionebi, calkeuli
municipalitetebi, romlebic floben inovaciebis Seq-
mnis da realizebis moqnil unars. konkurentul pro-
cesebSi maTi monawileobis warmateba damokidebulia
rogorc makroekonomikur pirobebze, ise konkurentuli
upiratesobebis aRmoCenis, gamoyenebis da SenarCunebis
unarze.
gvevlineba ra konkurentuli urTierTobebis sis-
temis struqturul elementad, konkurentunarianoba,
warmoadgens sinTezur mravalmxriv kategorias, rome-
lic moicavs konkurenciis da monopolizmis Semadge-
nel momentebs, aseve maT sazogadoebriv-saxelmwifoeb-
riv maregulireblebs. amasTan konkurentunarianobis
universaluri gansazRvreba ekonomikis yvela subieqti-
saTvis ar arsebobs, yvelaferi damokidebulia imaze,
Tu romeli obieqtis an subieqtisaTvis gamoiyeneba igi.
mikrodoneze termini `konkurentunarianoba” gani-
xileba rogorc organizaciebis metoqeoba, romlebic
ewevian sameurneo saqmianobas mogebis maqsimizaciis da
ekonomikuri zrdis uzrunvelyofis mizniT. mocemul
doneze marTebulia visaubroT konkretuli produqci-
46 saqarTvelos regionebis konkurentunarianobis
kompleqsuri Sefaseba ganxorcielda 2008 wels saqarTvelos
erovnuli samecniero fondis finansuri xelSewyobiT
(granti #GNSF/ST06/2-067) profesor evgeni baraTaSvilis
xelmZRvanelobiT. ixileT monografia. evgeni baraTaSvili,
jani zarandia, kaxaber cimintia. saqarTvelos regionebis
konkurentunarianobis kompleqsuri Sefaseba, Tbilisi 2008.
153
is, samuSaos an momsaxurebis konkurentunarianobaze,
anu mis unarze ukeT Seesabamebodes bazris moTxov-
nebs, momxmareblebis moTxovnebs analogebTan Sedare-
biT.
erTis mxriv, konkurentunarianoba ganisazRvreba
saqonlis, samuSaos, momsaxurebis xarisxiT, maTi teqni-
kur-teqnologiuri maxasiaTeblebiT, samomxmareblo
TvisebebiT, xolo, meores mxriv - sabazro fasebiT.
makrodoneze konkurentunarianoba gamoixateba
ekonomikuri zrdis maRal doneSi da mosaxleobis mud-
mivad zrdadi realuri Semosavlebisa da cxovrebis
standartebis generirebis SesaZleblobaSi. Tavis
mxriv, socialuri da bunebis dacvis miznebis miRweva
avsebs konkurentunarianobis gagebas makrodoneze da
afarToebs misi gamomsaxveli indikatorebis wres.
mezodoneze konkurentunarianoba SeiZleba gani-
sazRvros rogorc teritoriis SesaZlebloba Seqmnas
iseTi ekonomikuri potenciali, romelic uzrunvel-
yofs progresul ganviTarebas, mosaxleobis Semosav-
lebis maRal da stabilur dones, gare investorebisa-
gan resursebis mozidvas. farTo gagebiT, regionuli
konkurentunarianoba - es aris regionebis SesaZleblo-
ba saerTaSoriso konkurenciis pirobebSi uzrunvelyon
SedarebiT maRali Semosavlebi da mosaxleobis simWid-
rovis done. arsebobs ori Sexeduleba regionuli kon-
kurentunarianobis formirebasTan dakavSirebiT. pirve-
li, regionuli konkurentunarianoba ganixileba ro-
gorc (sakuTrebis yvela formis), sameurneo subieqte-
bis konkurentunarianobebis erToblioba romlebic im-
yofebian mocemuli regionis farglebSi da, meore, re-
gionuli konkurentunarianoba warmoadgens warmoebul
makroekonomikur konkurentunarianobas.
regionis konkurentunarianobis ganviTareba gu-
lisxmobs konkurenciis oTx stadias Semdegi faqtore-
bis safuZvelze: warmoeba, investiciebi, inovaciebi da
154
simdidre. pirveli sami stadia astimulirebs ekonomi-
kur zrdas, bolo - ganapirobebs matebas da klebas.
amavdroulad unda aRiniSnos, rom samamulo eko-
nomikur TeoriaSi da praqtikaSi regionis konkurentu-
narianobis diagnostika da formireba imyofeba sawyis
stadiaSia.
regionuli konkurentunarianobis Sefasebisadmi
meTodologiuri midgomis analizis dros gamoiyofa
Semdegi aspeqtebi:
_ sxvadasxva maCveneblebis sistemis formireba,
romlebic yovelmxriv asaxavs regionis konkurentul
upiratesobebs da erTiandeba konkurentunarianobis sa-
erTo daskvniT indeqsSi ranJirebisa da eqspertuli Se-
fasebebis gziT;
_ konkurentunarianobis ZiriTadi maCveneblebis
(saqonlis xarisxisa da fasebis, investiciuri mimzid-
velobis da mosaxleobis cxovrebis donis) gamoyofa
da kompleqsuri indeqsis gamoTvla konkurentunariano-
baze maTi zemoqmedebis xasiaTis mixedviT, maTi logi-
kuri gaerTianebis safuZvelze;
_ regionis maxasiaTebeli poziciebis zemoqmedeba
konkurentunarianobis damaxasiaTebeli maCveneblebis
Sefasebis matricaSi maTi mdebareobis mixedviT.
sazRvargareTis praqtikaSi regionis konkurentu-
li upiratesobebis integraluri maCveneblebis sinTe-
zisaTvis gamoiyeneba statistikuri analizis arapara-
metruli meTodebi. araparametruli meTodebis gamoye-
nebis mTavari upiratesoba mdgomareobs sawyisi monace-
mebis matricis ganzomilebis SemcirebaSi sawyisi in-
formaciis `SekumSvis” gziT. amasTan mravalganzomile-
biani statistikuri Sedarebebis araparametruli meTo-
debi umniSvnelo mgrZnobiarobas avlens statistikuri
monacemebis cvlilebebisadmi da ar saWiroebs kerZo
maCveneblebis sazomi erTeulebis SedarebiTobas.
155
aRniSnuli naklovanebebi SeiZleba aRmoifxvras
mravalmxrivi araparametruli meTodebis daxmarebiT,
romlebic iyeneben SedarebiT Sefasebebs, rogoricaa,
magaliTad, SedarebiTi gansxvavebebis meTodi.
SedarebiTi gansxvavebebis meTodi gulisxmobs Se-
fasebis miRebas kerZo maCveneblebis mixedviT formu-
lis normirebis daxmarebiT. anu j-is kerZo maCveneblis
amaRleba i regionis mixedviT Seefardeba j maCveneblis
variacias mTeli rigis mixedviT.
(1)
integraluri koeficientis mniSvnelobis miReba
SeiZleba kerZo koeficientebis saSualo ariTmetiku-
lis meSveobiT. T i koeficientis mniSvneloba miekuTvne-
ba [0; 1] Sualeds, T i = 1-is miRweva SesaZlebelia mxo-
lod im SemTxvevaSi Tu i regions aqvs saukeTeso mniS-
vneloba yvela kerZo maCveneblis mixedviT.
(2)
aRniSnuli meTodi saSualebas iZleva miviRoT
kerZo maCveneblebis Sefaseba faqtiuri mniSvnelobebis
SefardebiT saukeTeso mniSvnelobebTan. integraluri
koeficientis mniSvneloba ganisazRvreba formuliT:
(3)
156
Catarebuli gamoTvlebi saSualebas iZleva ganva-
xorcieloT regionebis dajgufeba konkurentunariano-
bis donis mixedviT. Tu IK-m SeiZleba miiRos mniSvne-
loba 0-dan 1-mde, maSin aucilebelia gamoiyos regione-
bis xuTi jgufi Tanabari integralebiT:
1 jgufi-konkurentunarianobis maRali done < IK < 1; 2 jgufi-sakmarisad maRali done: 0,6 < IK < 0,8; 3 jgufi-saSualo done: 0,4 < IK < 0,6; 4 jgufi-dabali done: 0,2 < IK < 0,4; 5 jgufi-konkurentuunaro regionebi: о < IK < 0,2.
ekonomikur literaturaSi mocemuli problema
ganixileba qveynis regionebis klasifikaciis safuZ-
velze maTi ekonomikuri ganviTarebis mixedviT. avtore-
bi ganasxvaveben aseTi klasifikaciis sxvadasxva niS-
nebs. mag. m.i. muratovi Tvlis, rom regionebis konku-
rentunarianobis ranJireba SesaZlebelia ara erTi ro-
melime mniSvnelobidan gamomdinare, aramed erToblivi
Sefasebis mravalganzomilebiani dajgufebebis gamoye-
nebiT. saqarTvlos regionebi dayofilia xuT erTgva-
rovan jgufad (klasterad) - regionis ekonomikis mdgo-
mareobis mixedviT: ayvavebuli regionebi;
saSualoze maRali donis regionebi;
saSualo donis regionebi;
saSualoze dabali donis regionebi;
ukiduresad Raribi (daucveli) regionebi.
yovelTvis ar aris SesaZlebeli faqtobrivi niSnebis
mniSvnelobis mixedviT gamoiyos es eqvsi klasteri.
amitom ufro marTebuli iqneba saqarTvelos regione-
bis mTeli erTobliobis pirobiTad dayofa oTx jgu-
fad:
1) jgufebi konkurentunarianobis maRali doniT (regi-
onebi, romlebic m.i. muratovis klasifikaciaSi) mie-
kuTvneba pirvel da meore klasterebs;
157
2) jgufi konkurentunarianobis saSualo doniT (regi-
onebi, romlebic miekuTvneba me-3 klasters);
3) jgufi konkurentunarianobis saSualoze dabali do-
niT (regionebi romlebic miekuTvneba me-4 da me-5 klas-
terebs);
4) jgufi konkurentunarianobis dabali doniT (regio-
nebi, romlebic miekuTvneba me-5 klasters). zogierTi
ekonomistebi Tvlian, rom regionis konkurentunariano-
ba SeiZleba Sefasdes resursebis potencialis sidi-
diT. maTi azriT, regionis resursebis potencilis si-
dideSi igulisxmeba saboloo produqtis (saqonlis) an
erovnuli Semosavlis iseTi sidide, romlis miRebac
SeiZleba regionis faqtiurad arsebuli resursebis pi-
robebSi da Sesabamisi resursebis maqsimalurad efeq-
tianad gamoyenebis pirobebSi. amasTanresursebis poten-
cialis gamoyeneba ar SeiZleba iyos regionis konku-
rentunarianobis Sefasebis safuZveli, radgan konku-
rentunarianoba TviTon asaxavs misi realizaciis pro-
cess, anu axorcielebs ekonomikur procesebs.
regionis konkurentunarianobis gansazRvrisadmi nor-
matiuli midgomisas dgindeeba socialur-ekonomikuri
ganviTarebis donis integrirebuli maCvenebeli regio-
nis rangebis saSualo gadaxriT, regionis ganviTarebis
Semdegi maCveneblebis saSualo qarTuli mniSvnelobe-
bis rangebisagan, kerZod:
_ mTliani regionuli produqti (msyidvelobiTi una-
ris donis gaTvaliswinebiT) erT sul mosaxleze (aTa-
si lari);
_ ZiriTad kapitalSi investiciebis moculoba/erT sul
mosaxleze (aTasi lari);
_ sagareo vaWrobis brunvis moculoba, erT sul mo-
saxleze (aSS dolari);
_ regionis finansuri uzrunvelyofa msyidvelobiTi
unaris donis gaTvaliswinebiT, erT sul mosaxleze
(aTasi lari);
158
_ mcire sawarmoebSi dasaqmebuli momuSaveebis saSua-
lo siiTobrivi raodenobis wili sawarmoebSi da orga-
nizaciebSi dasaqmebuli momuSaveebis mTlian saSualo
siiTobriv raodenobaSi (%-Si);
_ daregistrirebuli umuSevrobis done (%-obiT ekono-
mikurad aqtiuri mosaxleobasTan);
_ erT sul mosaxleze fuladi Semosavlebisa da saar-
sebo minimumis Tanafardoba;
_ saarsebo minimumze naklebi fuladi Semosavlebis
mqone mosaxleobis wili (%-obiT mTlianad mosaxleo-
baSi);
_ sacalo vaWrobis, sazogadoebrivi kvebis da fasiani
momsaxurebebis saerTo brunva erT sul mosaxleze
(msyidvelobiTi unaris donis gaTvaliswinebiT), erT
sul mosaxleze (aTasi lari);
_ ekonomikis dargebis ZiriTadi fondebi (mTliani sa-
balanso Rirebulebis saSualo wliur aRricxvaSi nar-
Ceni sabalanso RirebulebiT, kapitaluri xarjebis
zrdis gaTvaliswinebiT) erT sul mosaxleze (aTasi
lari);
_ saavtomobilo gzebis simWidrovis koeficienti (enge-
lis koeficienti);
_ socialuri infrastruqturis ganviTarebis donis
maCvenebeli, romelic Tavis TavSi aerTianebs Semdeg
parametrebs:
1. skolamdel dawesebulebebSi arsebuli bavSvebis uz-
runvelyofa adgilebiT (adgilebi 1000 skolamdeli
asakis bavSvisaTvis);
2. specialistebis gamoSveba umaRlesi da saxelmwifo
saSualo saganmanaTleblo dawesebulebebiT (spec.
10000 adamianze);
3. mosaxleobis uzrunvelyofa eqimebiT da saSualo
med. personaliT (10000 adamianze (sul mosaxleze));
159
4. mosaxleobis uzrunvelyofa ambulatoriul-polik-
linikuri dawesebulebebiT (erT cvlaSi vizitebis ra-
odenoba 10000 sul mosaxleze (adamianze).
integraluri maCveneblis gamoTvla mimdinareobs eta-
pobrivad gamoyofili ganmeorebebis Tanmimdevrobis
realizaciis gziT. arsebobs regionis konkurentunari-
anobis Sefasebis sxva meTodebi. vTvliT, rom regionis
konkurentunarianobis kompleqsur maCvenebels warmo-
adgens mosaxleobis msyidvelobiTi unari, romelic
Sedgeba ori elementisagan:
(4) sadac Y – aris cxovrebis donis maCvenebeli; I – re-
gionis investiciuri mimzidveloba. Sesabamisad yoveli
maTgani Tavis TavSi aerTianebs:
(5) sadac PC – aris mosaxleobis msyidvelobiTi una-
ri; G – Semosavlebis koncentraciis koeficienti (jinis
koeficienti); L – umuSevrobis done.
(6) sadac: Ip – aris regionis sainvesticio potencia-
li; Ir – sainvesticio riski; Iq – investiciebi realuri
moculoba; Q – regionSi wamgebiani sawarmoebis ricxvi. n.i. larini da a.i. makaevi regionebis konkuren-
tuli poziciebis SefasebisaTvis iyeneben qveynebis rei-
tingis gansazRvris meTodis analogiur meTods. misi
arsi mdgomareobs kerZo maCveneblebis rigis agregire-
baSi saerTo maCvenebelSi, romelic axasiaTebs regio-
nis poziciebs mocemuli maCveneblis mixedviT. faqtorebis pirveli jgufi axasiaTebs saqarTve-
los calkeuli subieqtebis ekonomikis mdgomareobas
(10 maCvenebeli). meore avlens regionis sameurneo subi-
eqtebis gare bazrebze gasvlis pirobebs.
160
Catarebulma kvlevam mogvca regionis konkurentunari-
anobis Sefasebisadmi midgomebis dajgufebis saSuale-
ba. unda aRiniSnos, rom saqarTvelos regionebis kon-
kurentunarianobis Sefasebis sakiTxebis arasakmarisi
meTodologiuri SemuSavebis arapirdapir dadassture-
bas dResdReobiT warmoadgens is, rom ar arsebobs saq-
meebis mimdinare mdgomareobis dadgenidan prognozire-
baze gadasvlis mcdeloba.
5. 5. regionuli politikis evropuli
gamocdileba. konkurentunarianobis
indikatorebi
saqarTvelo unda gaxdes konkurentunariani qveya-
na _ es aris yvelaze ufro xSirad ganmeorebadi mowo-
deba, romlis mosmenac gviwevs sxvadasxva maRali eSe-
lonebis pirTa gamosvlebidan. saqarTvelos regionuli
ekonomikuri ganviTareba da Cveni regionebis konkuren-
tunarianobis amaRleba erT-erTi umniSvnelovanesi
problemaa saqarTvelosaTvis, radgan sxvagvarad qvey-
nis mTliani Sida produqtis mkveTri zrda uaxles
wlebSi, albaT, Znelad misaRwevi iqneba. kerZod, ra
aris konkurentunariani regioni, rogor SevadaroT er-
TmaneTs sxvadasxva regionebis konkurentunarianoba da
rogor gavzomoT regionis konkurentunarianobis done.
ufro naTlad, rogoria aseTi konkurentunarianobis
indikatorebi.
am kiTxvebze pasuxis gacema arc ise advilia.
upirveles yovlisa, aucileblad unda ganvmartoT, Tu
rogor gvesmis Cven regionuli konkurentunarianobis
Sinaarsi. es ar gaxlavT ioli amocana, magram vecadoT
avxsnaT. cnobilia, rom sawarmos doneze konkurentuna-
rianoba ganisazRvreba misi unariT gaswios konkuren-
cia, izrdebodes da iRebdes mogebas. arakonkurentuna-
161
riani sawarmoebi iZulebulni arian Seamciron Tavian-
Ti monawileoba bazarze, xolo saboloo jamSi Sewyvi-
ton TavianTi saqmianoba. rasakvirvelia, ufro Znelia
imis gansazRvra, Tu ra aris konkurentunarianoba re-
gionis doneze. saqme imaSia, rom konkurentunarianoba
Cveulebriv ganixileba makrokoncefciis farglebSi da
ara rogorc specifikuri regionuli sakiTxi. meore
mxriv, regionis doneze konkurentunarianobis gansaz-
Rvra imitom aris Zneli, rom ar arsebobs makrodoneze
farTo konsensusi konkurentunarianobis gansazRvris
Taobaze da, garda amisa, TviT konkurentunarianoba
droSi evolucias ganicdis. marTlac, im gansazRvre-
bisgan gansxvavebiT, romlebic emyareboda SedarebiT
upiratesobaTa da fasobrivi konkurenciis gagebas,
dRes ukve naTlad ikveTeba gadasvla iseT aramateria-
lur koncefciebze, rogoricaa struqturuli konku-
rentunarianoba, inovacia da codnis ekonomika. amitom,
Cveni azriT, unda avirCioT konkurentunarianobis ise-
Ti gansazRvra, romlis pirobebSic SesaZlebeli iqneba
vipovoT misi gazomvis indikatorebi. am mxriv misabaZia
evropis kavSiri. man es gaakeTa.
evrokavSiris mier miRebuli debulebis Tanaxmad,
qveynis ekonomika konkurentunariania, Tu mis mosaxle-
obas aqvs sakmaod myari, mzardi cxovrebisa da dasaqme-
bis maRali done. ufro zustad, qveynis ekonomika kon-
kurentunarianad unda miviCnioT, Tu ekonomikuri aqti-
urobis dones ar mivyavarT ekonomikis aramyar sagareo
sagadamxdelo balansamde da is eWvqveS ar ayenebs mo-
mavali Taobebis keTildReobas. qveynis ekonomikis kon-
kurentunarianobis da cxovrebis donis tradiciul sa-
zoms erT sul mosaxleze mTliani Sida produqtis mo-
culoba warmoadgens, Tumca aucilebelia kidev rigi
indikatorebi socialuri sferos, garemomcveli gare-
mos, janmrTelobis dacvis, mosaxleobis keTildReo-
bis, dasaqmebis donis (Sromisunariani mosaxleobis da-
162
saqmebis procenti) da Sromisnayofierebis (mTliani Si-
da produqti erT dasaqmebulze) parametrebis gazomva.
Sromis nayofiereba miiCneva konkurentunariano-
bis karg maCveneblad im mosazrebidan gamomdinare, rom
misi zrda amaRlebs konkurentunarianobas, xolo es
ukanaskneli, Tavis mxriv, xels uwyobs da gavlenas ax-
dens mTliani Sida produqtis zrdis ufro maRal tem-
pebs. dasaqmebas zrda mTliani Sida produqtis zrdaas
iwvevs. dasaqmeba da Sromis nayofiereba mWidrod aris
erTmaneTTan dakavSirebuli, Tumca isini saWiroa gan-
xilul iqnes cal-calke, radgan sinamdvileSi erTi
maCveneblis maRali done aucileblad ar iwvevs meo-
ris maRal dones. magaliTad, SeiZleba gavixsenoT umu-
Sevrobis donis zrda romelsac adgili hqonda evro-
kavSiris qveynebSi 1980 wels, rodesac Sromis nayofie-
rebis donis maRali zrda da dasaqmebis umniSvnelo
zrda SeiniSneboda. miuxedavad yvelafrisa, dasaqmebis
zrdis swrafi tempebis miRweva aucilebli araa ewina-
aRmdegebodes Sromis nayofierebis maRali donis miR-
wevas, Tu ekonomikis zrda gansazRvrul mniSvnelze me-
tia (evrokavSirisaTvis 2%) da misi done grZelvadian
periodSi SenarCunebulia. es yovelTvis gamoiwvevs da-
matebiTi samuSao adgilebis Seqmnas. amitomac SegviZ-
lia vTqvaT, rom xangrZlivadian perspeqtivaSi yovel-
Tvis arsebobs pirdapiri damokidebuleba Sromis nayo-
fierebasa da dasaqmebis dones Soris.
konkurentunarianobasTan mimarTebaSi evrokavSi-
ris politika mdgomareobs cxovrebis donis amaRle-
biT, socialuri da moralur faseulobaTa mxardaWe-
riT arafasobrivi konkurenciis ganviTarebaSi. Sesaba-
misad, evrokavSiri aqcents akeTebs struqturul faq-
torebze, romlebic gansazRvraven konkurentunariano-
bas da xels uwyoben garZelvadian zrdas, kerZod, ino-
vaciebis, informaciuli teqnologiebisa da adamianuri
kapitalis sferoSi. evrokavSiris sabWos lisabonis
163
sxdomaze wamoyenebul iqna amocana, raTa miRweul iq-
nes is, rom evrokavSiris ekonomika momavali aTwleu-
lis ganmavlobaSi msoflioSi gaxdes yvelaze ufro
konkurentunariani da mecniertevadi, romelsac myari
zrdis unari Seswevs didi raodenobis ufro xarisxo-
vani samuSao adgilebis SeqmniTa da socialuri Sem-
Widroebis erTianobis maRali xarisxiT.
konkurentunarianobis mimarTebiT arsebobs gamok-
veTili urTierTkavSiri inovaciebs, adamianur kapi-
talsa da informaciul teqnologiebs Soris.
inovaciebisadmi yuradReba globaluri konkuren-
ciis teqnologiebis adaptirebis da mudmivad axali
produqtis warmoebis, anu warmoebis postforduli
sistemis elementebis saukeTeso pasuxad miiCneva. inova-
ciebis davergvisa da aTvisebis unari pirdapir kavSir-
Sia mosaxleobis saganmanaTleblo donesTan. igi sain-
formacio teqnologiebi codnis ganviTarebis procesis
safuZvelia.
mTlianad evrokavSirSi regionebis konkurentuna-
rianobis ganviTareba damokidebulia sawarmoo struq-
turis (mecniertevadi sameurneo saqmianobisa da inova-
ciebis ganviTarebis gziT) modernizaciasa da diversi-
fikaciaze, rac ganapirobebs infrastruqturis, fiziku-
ri da adamianuri kapitalis donis amaRlebas. amasTan,
aucilebelia horizontaluri pirobebis aRricxva, rac
garemoze zemoqmedebis TvalsazrisiT myar ganviTare-
bas gansazRvravs.
evrokavSirSi regionebis konkurentunarianobis
ganviTarebis fuZemdeblur instrumentebs warmoadgens
struqturuli fondebi, romlebic garZelvadian per-
speqtivaSi Semosavlebis gazrdisaTvis regionuli eko-
nomikebis konkurentunarianobisa da Sromisnayofiere-
bis amaRlebis politikis sxvadasxva mimarTulebebs
aerTianebs. fondebi mxars uWers infrastruqturaSi,
adamianur kapitalSi, inovaciuri SesaZleblobebis rea-
164
lizaciaSi da garemos mdgomareobis gaumjobesebaSi
investirebas.
evrokavSiris regionebis konkurentunarianobis
indikatorebis gansazRvrisaTvis, evropuli komisiis
mier gamoiyeneba benCmarkingis meTodika (struqturul
indikatorebze inovaciebis sferoSi, sawarmoebis saqmi-
anobis pirobebze, axal teqnologiebze da a.S. aqcen-
tiT lisabonis konferenciaze miRebuli strategiis
gaTvaliswinebiT konkurentunarianobis sferoSi).
rogorc zemoT avRniSneT, konkurentunarianobis
indikatorebis gansazRvrisaTvis erT sul mosaxleze
mSp da Sromis nayofierebis garda, gaTvaliswinebuli
unda iyos sxva elementebic (socialuri sfero, jan-
dacva, garemos dacva da a.S.). aRniSnul sferoebSi
progresis gasazomad aucileblia SemuSavdes damatebi-
Ti meTodebi. garda amisa, statistika gvaZlevs monace-
mebs konkurentunarianobis faqtorebze, romlebic da-
debiTad moqmedebs, magaliTad, inovaciebis ganviTare-
baze. miuxedavad amisa, inovaciebis sferoSi arsebobs
sirTuleebi, romlebsac am politikis gamtareblebi
xvdebian, rac im faqtorebis erTdroul gazomvaSi
mdgomareobs, romlebic konkurentunarianobaze maTi
ganxorcielebisa da zemoqmedebis saSualebas iZleva.
amave dros mxedvelobaSi misaRebia is, rom evrokavSir-
Si konkurentunarianoba struqturul reformebzea da-
fuZnebuli (da ara makroekonomikur politikasa da sa-
faso konkurenciaze). amitom indikatorebis SerCeva Zne-
lia.
ganvixiloT konkurentunarianobis gasazomad in-
dikatorebis gamoyenebis ori SemTxveva: 1. indikatore-
bi, romlebic gamoiyeneba ekonomikur da socialuri in-
tegraciis angariSebSi; 2. monitoringisa da Sefasebis
indikatorebi, romlebic struqturuli fondebis Car-
CoebSi (farglebSi) gamoiyeneba.
165
1. ekonomikuri da socialuri integraciis angari-
Sebi evrokavSiris regionebis gamokvlevebis Sedegs
warmoadgens, romelsac regularulad evropuli komi-
sia awarmoebda. regionebis erTmaneTTan Sesadarebis,
maTi ganviTarebis donisa da konkurentunarianobis da-
sadgenad SemoTavazebul iqna ZiriTadi regionaluri
indikatorebis Semdegi klasifikacia:
ekonomika (erT sul mosaxleze mTliani Sida
produqti, msyidvelobiTi unarianobis done, meurneo-
bis dargebSi dasaqmeba, 1 mln. adamianze evropul pa-
tentze ganacxadebis raodenoba);
Sromis bazari (umuSevrobis done, pirvel rig-
Si, qalebsa da axalgazrdebSi; myari umuSevroba, mo-
saxleobis 15-64 wlis askis adamianebSi dasaqmebis do-
ne);
demografia (mosaxleobis raodenoba, mosaxle-
obis simWidrove 1 kv.km. mosaxleobis procenti 15
wlamde, 15-64 wlamde da 65 wlis asakis zemoT).
ganaTleba (ganaTlebis done 25-29 wlis asakis
pirebSi).
yuradReba unda mivaqcioT im faqts, rom es meTo-
dologia ar gulisxmobs yvela im faqtorebis Sedare-
bas, romlebic regionebis konkurentunarianobas amaR-
leben, magram SesaZlebels xdis analizi gaukeTdes im
faqtorebs, romlebic masze arsebiT gavlenas axdenen,
ramdenadac konkurentunarianobis faqtorebis Sedare-
biTi mniSvneloba gansxvavdeba regionebis tipebis mi-
xedviT.
2. 2000-2006 ww. evrokomisiam warmoadgina monito-
ringis indikatorebi da proeqtebis da programebis Se-
fasebebi, romlebic finansdeboda an Rebulobda dama-
tebiT dafinansebas struqturuli fondebidan. moRvawe-
obis sferoebi klasificirdeba kategoriebad da qveka-
tegoriebad. moRvaweobis yvela sferos aqvs Tavisi in-
dikatori (romelTac sTavazoben, magram iZulebiT ara-
166
vis Tavze ar axveven). qvemoT naCvenebia indikatorebi
moRvaweobis ramdenime sferosaTvis, romelic dakavSi-
rebulia regionebis konkurentunarianobis amaRlebas-
Tan.
samecniero gamokvlevebis sferoSi, teqnologie-
bis ganviTarebasa da inovaciaSi Semdegi indikatorebi
gamoiyeneba:
produqtis indikatori: kvleviTi proeqtebisa
da doqtorebis raodenoba (mamakacebi, qalebi), romel-
sac mxari dauWires.
rezultatis indikatori: warmatebiT dasru-
lebeuli proeqtebis procentuli raodenoba (publika-
ciebis da a.S.), mkvlevarTa raodenoba, romelTac sa-
mecniero xarisxi mieniWaT (qalebi, kacebi); samecniero
samsaxurSi miRebuli TanamSromlebis ricxvis zrda
(kacebi, qalebi);
zemoqmedebis indikatori: SemuSavebuli inova-
ciebis raodenoba, axali sawarmoebis raodenoba, rom-
lebic mkvlevari personalis mier gaixsna.
sawarmoebsa da kvleviT institutebs Soris ino-
vaciebis, teqnologiebis gadacemis sferoSi Sesabamisi
qselis Seqmnasa da partnioruli urTierTobis Seqmna-
Si Semdegi indikatorebi gamoiyeneba:
produqtis indikatori: kompaniebis raodenoba,
romelTac samecniero kvlevebis, teqnologiebis ganvi-
Tarebisa da inovaciebis sferoSi finansuri mxardaWe-
ra miiRes, teqnologiebis SeZenaSi mxardamWeri proeq-
tebis firmebsa da samecniero institutebs Soris Cata-
rebuli konsultaciebis da treningebis raodenoba;
Sedegis indikatorebi: sawarmoebis raodenoba,
romlebmac miiRes mxardaWera Tanamedrove samecniero
kvleviT proeqtebSi, kapitaldabandebebis zrda samec-
niero kvlevebis, teqnologiebis ganviTarebis da inova-
ciebis sferoSi, romlebic xorcieldeba im sawarmoe-
167
bis mier, romlebmac erTobliv proeqtebSi miiRes mona-
wileoba; Tanxmobebis raodenobaze zemoqmedebis indika-
torebi: TanamSromlobaze kvleviT institutebs Soris,
romlebmac miiRes erTi wlis Semdeg firmebis daxmare-
ba. sawarmoebis raodenoba regionebSi, romlebmac mii-
Res monawileoba programaSi da aRniSnes dadebiTi
efeqtebi teqnologiebis gadacemiT weliwad-naxevris
Semdeg; mxardamWeri kompaniebis raodenoba, romlebmac
SeiZines patenti, licenzia da erTi wlis Semdeg er-
Tobliv proeqtebSi miiRes monawileoba; axali produq-
tebis/procesebis raodenoba, romlebic firmebma bazar-
ze warmoadgines da miiRes finansuri mxardaWera; ori
wlis Semdeg miRebuli damatebuli Rirebuleba; Seqmni-
li samuSao adgilebi da mTliani dasaqmebis procenti. samecniero kvlevebis, teqnologiebis ganviTarebi-
sa da inovaciebis infrastruqturaSi Semdegi indika-
torebi gamoiyeneba:
produqtis indikatori: warmodgenili terito-
ria (ha), aSenebuli da gadaiaraRebuli farTobi (kv.m.);
erToblivad Seqmnili samsaxurebis raodenoba;
Sedegis indikatori: samecniero kvlevebis, in-
formaciuli teqnologiebis da kapitalis sferoSi mi-
Rebuli TanamSromlebis (kacebi, qalebi) raodenoba,
mcire sawarmoebis raodenoba;
zemoqmedebis indikatori: mcire sawarmoebis
raodenoba, romlebSic erTi wlis Semdeg parkis CarCo-
ebSi Seqmnilia maRali teqnologiebi. sawarmoebis rao-
denoba, romlebic Seqmnilia parkis CarCoebSi erTi
wlis Semdeg, sruli dasaqmeba, (Seqmnili an SenarCune-
buli erTi wlis Semdeg. samuSao adgilebis raodenoba
da saerTo dasaqmebis zrdis procenti).
produqtis indikatori: axlad Seqmnili sawar-
moebis raodenoba, romlebic sainformacio teqnologi-
168
ebs emsaxurebian (onlain-momsaxureba, eleqtronuli
vaWroba da a.S.);
Sedegis indikatori: mcire sawarmoebis raode-
noba, romlebmac miiRes finansuri mxardaWera, raTa
warmodgenil samsaxurSi SeaRwion (mag., internetSi).
mcire sawarmoebis raodenoba, romlebic awarmoeben in-
formaciuli teqnologiebis sferoebis samsaxurs da
organizebas ukeTeben maT komerciul realizacias. in-
ternetis momsaxurebis raodenoba wertilebisa adgi-
lobrivi kavSiris zonaSi;
zemoqmedebis indikatori: ori wlis Semdeg
Seqmnili an SenarCunebuli mTliani/wminda dasaqmeba
(samuSao adgilebis raodenoba an procenti saerTo da-
saqmebis).
biznesis sakiTxebis konsultaciebis sferoSi (in-
formacia, biznes-gegma, marketingi, menejmenti, eqspor-
ti, marTva da zemoqmedeba garemomcvel pirobebze, teq-
nologiebis SeZena, samecniero kvlevebis konkurentuna-
rianobis zrda) Semdegi indikatorebi gamoiyeneba:
produqtis indikatori: mcire sawarmoebis ra-
odenoba (mflobelebi _ kacebi, qalebi), romlebic kon-
sultaciebs iReben.
Sedegis indikatori: mcire sawarmoebis raode-
noba, romlebic gaxdnen eqsportiorebi da romlebmac
axal bazarze eqsporti daiwyes; mcire sawarmoebis
procenti, romlebic warmodgenili samsaxuriT arian
kmayofilni;
zemoqmedebis indikatori: mcire sawarmoebis
eqsportuli gayidvebis brunvis procenti, romlebmac
daxmareba 1,5 wlis Semdeg miiRes; namati Rirebulebis
1,5 wlis Semdeg gazrda; 2 wlis Semdeg Seqmnili an Se-
narCunebuli sruli dasaqmeba; (samuSao adgilebis ra-
odenoba da saerTo dasaqmebis procenti).
adamianuri resursebis SefasebisaTvis (adamianu-
ri samuSao Zalis da sawarmoo saqmianobis moqniloba,
169
inovacia, informaciul-komunikaciuri teqnologia) ga-
moiyeneba Semdegi indikatorebi:
produqtis indikatori: TanamSromlebis rao-
denoba, romlebmac treningi gaiares (treningis xan-
grZlivoba, tipi), mcire sawarmoebis raodenoba, rom-
lebmac treningis Catarebaze finansuri mxardaWera mi-
iRes (dafinansebis zoma, tipi, treningis xangrZlivo-
ba), beneficiarebis raodenoba;
Sedegis indikatori: mcire sawarmoebis biuje-
tis gazda da kadrebis momzadeba (%);
zemoqmedebis indikatori: beneficiari pirebis
raodenoba romlebmac daiwyes biznesi 2 wlis Semdeg
(kacebi, qalebi), 1,5 wlis Semdeg namati Rirebulebis
zrda; mosamsaxureebis kvalifikaciis amaRlebis Sede-
gad Sromis nayofierebis zrda (erT mosamsaxureze
brunvis zrdis procenti); 2 wlis Semdeg sruli daaq-
meba samuSao adgilebis Seqmnili an SenarCunebuli
(raodenoba da saerTo dasaqmebis procenti).
satransporto infrastruqturaSi Semdegi indika-torebi gamoiyeneba:
produqtis indikatori: aSenebuli an rekon-
struirebuli Cqarosnuli rkinigzis sigrZe, mSeneblo-
bis damTavrebis xarisxi, gaumjobesebuli rkinigzis
liandagis sigrZe;
Sedegis indikatori: dro, romelzec gakeTda
ekonomia (mgzavrebis dro, gamravlebuli momsaxurebis
raodenobaze), drois ekonomia (mgzavrebis dro gamrav-
lebuli satvirTo an samgzavro nakadze), xelmisawvdo-
moba (siCqaris ekvivalentis Semcireba swor xazze);
zemoqmedebis indikatori: satvirTo da sam-
gzavro nakadis gazrda 1 wlis Semdeg: zemoqmedeba ga-
remoze (amaRleba, dadableba), xmauriani datvirTvis
Secvla; Seqmnili an SenarCunebuli sruli dasaqmeba, 2
wlis Semdeg (samuSao adgilebis raodenoba da saerTo
dasaqmebulobis procenti).
170
5. 6. konkurentunariani regionebis sxva
indikatorebi
evropuli komisiis garda, Catarebuli sxva gamok-
vlevebis mizania gamoerkviaT regionuli konkurentuna-
rianobis indikatorebi. aRvniSnoT zogierTi maTgani.
`msofliosTan Sejibri~. gamokvleva Catarebulia
bank `barklais~ eqspertebis mier. Sedegebi gamoqveynebu-
lia 2002 wels. Sedarebulia msoflios 15 konkurentuna-
riani regioni (maT Soris 10 evrosabWos regioni) da mi-
Rebuli mcdelobis Sedegad gamovlenilia konkurentu-
narianobis saerTo faqtorebi. mxedvelobaSia misaRebi
15 regionis sirTule, Tanmimdevruli da urTierTsawi-
naaRmdego monacemebi. gakeTebulia daskvna, rom TiToe-
ul regionSi aris saerTo faqtorebis mcire raodenoba,
romlebic warmatebiT ganviTarebas uzrunvelyofs. ` regionuli konkurentunarianobis indikatori ~.
gamokvleva Catarebulia britaneTis vaWrobis da mrew-
velobis saministros mier. avtorebis azriT, SerCeuli
14 indikatori iZleva regionebis konkurentunariani
dabalansebis suraTs. amasTanave, mravali faqtori moq-
medebs ara regionaluri konkurentunarianobis doneze,
aramed Sedegebze. `britaneTis centraluri sagrafoebis konkuren-
tunarianobis benCmarkingi~. gamokvlevis Sedegebi ga-
moqveynebulia 1997 wels. Catarebulia am regionis kon-
kurentunarianobis Sedareba, evropis sxva regionebTan.
gamokvlevebis mcdelobiT miRebulia zomebi, romlebic
regionebis konkurentunarianobas amaRleben. kvlevisas
gamoyenebulia benCmarkingis mravalganzomilebiani mo-
deli, romelic 55 SedarebiT maCvenebels Seicavs da
TiToeul maTgans gansazRvruli reitingi gaaCnia. `regionis investicirebuli klimatis gamokvle-
va~. aRniSnul gamokvlevaSi benCmarkingis regionaluri
investicirebuli klimatis xarisxis gasazomad Crdi-
171
lo-dasavleT evropis 40 regionSi SemuSavebulia meTo-
dologia, romelic regionebis gamokiTxul mewarmeTa
Sedegebis mixedviT aris gansazRvruli. cvlilebebi
gamoyenebul gamokvlevaSi dayofilia 2 jgufad: 1. in-
dikatorebi, romlebic gamoxataven bazris urTierTo-
bebs da 2. sawarmoo sferos faqtorebi.
evropuli integraciis procesSi regionuli po-
litikis ganxorcielebis universalur meTodad koope-
raciis meTodia miCneuli, kerZod, mones meTodi. es me-
Todi gamoyenebulia evrokavSiris ganviTarebis yvela
etapze, maT Soris maastrixtis 1991 wlis dekembrisa da
1992 wlis Tebervlis, agreTve 2000 wlis amsterdamisa
da nicis xelSekrulebebis dadebisas, romlebic iTva-
liswinebdnen evrokavSiris gafarToebas 27 monawile
qveyanamde.
evrokavSiris `Zvel~ wevrebze saubrisas dabeji-
TebiT SeiZleba iTqvas, rom regionaluri politika da-
saxul amocanas Tavs kargad arTmevda. man gadawyvita
ZiriTadi teritoriuli disproporciebis sakiTxi da
Seqmna evrokavSiris regionebis konvergenciis winapi-
robebi.
XXI saukunis pirvelma wlebma warmoaCina kidev
erTi mniSvnelovani Tavisebureba _ regionebis, rogorc
saerTaSoriso ekonomikuri da, zogierT SemTxvevaSi, po-
litikuri urTierTobis uSualo subieqtTa mzardi ro-
li. regionebis winaaRmdegoba rac ufro metad gacdeba
nacionaluri doneebis CarCoebs, konkurenciisa da spe-
cifikur `regionul korporaciebad~ regionebis gardaq-
mnis pirobebSi, miT ufro rTuldeba evrokavSiris amo-
cana daZlios regionTaSorisi disproporciebi, gansa-
kuTrebiT axlo aRmosavleTis evropis qveynebSi (yofi-
li aRmosavleTis blokidan). am amocanis sirTuleze
metyvelebs dRemde SenarCunebuli teritoriuli winaaR-
mdegobebi evropis kavSiris ukeT ganviTarebul zonaSic
ki (15 `Zvel~ monawile qveyanaSi).
172
5.7 regionis sainvesticio mimzidvelobis
Sefasebis meTodi
sainvesticio procesebi warmoadgens saqarTvelos
ekonomikis struqturuli gardaqmnis mTavar faqtors.
sainvesticio Semadgeneli aris ekonomikis regulire-
bis yvela bazisuri modelis fuZemdebluri elementi
(klasikuri, monetaristuli, keinzianuri). sainvestici-
uo politika, romelic saxelmwifos anticikluri po-
litikis nawilia, SeiZleba iqces saqarTvelos ekonomi-
kis ganviTarebis katalizatorad.
sabazro gardaqmnebis dasawyisSi saqonelmwarmo-
eblebis sainvesticio aqtiuroba mniSvnelovnad Seamci-
ra saxelmwifos sagadsaxado da safinanso-sakredito
politikam. safinanso-sakredito sistemam miiRo hiper-
trofuli ganviTareba, sainvesticio kreditis sapro-
cento ganakveTi gamoricxavda misi gamoyenebis SesaZ-
leblobas sawarmoo miznebisaTvis.
saqarTvelos ekonomikuri krizisis erT-erT mize-
zad unda CaiTvalos regionebSi sakuTari resursebis
mobilizaciis da gare wyaroebis mozidvis qmediTi me-
qanizmebis ar arseboba. uaRresad dabalia xarjebis
done sainovacio saqmianobaze (axali perspeqtiuli
teqnologiebis SeZenaze modis mTeli sainovacio xar-
jebis 2,2%).
investiciebis indeqsi ZiriTad kapitalSi 2001
wels Seadgenda 21%-s (1990w.=100%). Tumca investiciebis
moculobis Semcirebis fonze zogierT regionSi Sei-
niSneba maTi koncentraciis tendencia.
sainvesticio SesaZleblobebis gansazRvra warmo-
adgens nebismieri saqmianobis sawyis wertils, rome-
lic dakavSirebulia investirebasTan. saboloo jamSi,
es SeiZleba gaxdes sainvesticio saSualebebis mobili-
zaciis dasawyisi. qarTveli da ucxoeli, kerZo Tu sa-
xelmwifo potenciuri investorebi dainteresebuli
173
arian miiRon informacia axali sainvesticio SesaZleb-
lobis Sesaxeb. aseTi informaciis Sesaqmnelad sainves-
ticio proeqtis identifikaciisaTvis mizanSewonilia
gamoviyenoT sainvesticio proeqtis mravalsafexuriani
Sefaseba:
• ekonomikis seqtoris, erovnuli ekonomikis dar-
gebis doneze. Sefasebisas unda gaviTvaliswinoT sain-
vesticio produqtis savaraudo masStabi da sameurneo
subieqt-investoris rangi (saerToerovnuli korporaci-
a, regionuli korporacia da a. S.). analizi SeiZleba
Catardes, rogorc zogadad saqarTvelos masStabiT,
aseve mezodoneze;
• regionis (mezodone) da misi potencialis done-
ze;
• sawarmoos - sainvesticio proeqtis doneze. pirveli ori donis gamosakvlevad sainvesticio
proeqtis Sefaseba moicavs informaciis Segrovebas re-
gionis, sawarmoo seqtoris Sesaxeb, agreTve resurse-
bis analizs da warmoebis ganviTarebis kompleqsuri
gegmis Sedgenas. mikroekonomikuri midgoma, umTavresad,
moicavs mewarmeebis, investiciebis xelSemwyobi organi-
zaciebis da safinanso dawesebulebebis sainvesticio
ideebis analizs.
investorebis dainteresebis stimulirebis mizniT
konkretuli proeqtebis SesaZleblobebis gamokvlevebs
unda gaaCndes garkveuli sabazo informacia, Tanac ar
aris sakmarisi ubralod saqonlis CamonaTvali, rom-
lis warmoebisaTvis arsebobs Sida potenciali. aseTi
analizi dafuZnebuli unda iyos saerTo ekonomikur
maCveneblebze (magaliTad, importi wina periodSi, mom-
xmarebelTa moTxovnis zrda) an regionis, sawarmoo
seqtoris, resursebis saerTo SesaZleblobebis gamok-
vlevis masalebze, rac SeiZleba CaiTvalos investiciis
ganxorcielebis amosaval wertilad.
174
monacemebi SeiZleba Seivsos informaciiT, rome-
lic moicavs konkretuli produqciis warmoebis meTo-
debs da tendeciebs. es mniSvnelovania potenciuri in-
vestorisaTvis – radganac man unda SeZlos Seafasos
arsebuli SesaZleblobebi, maTi sarfianoba, imisaTvis
rom gadavides proeqtis momzadebis Semdeg stadiaze.
informaciis raodenobrivi Sefasebis mTavar in-
struments warmoadgens sainvesticio SesaZleblobebis
gamokvleva.
sainvesticio SesaZleblobebis gamokvlevis far-
glebSi analizs ukeTeben Semdeg aspeqtebs:
• bunebrivi resursebi, romlebic vargisia warmo-
ebisaTvis, magaliTad: xis masala gadamamuSavebeli
warmoebisTvis;
• soflis meurneobis arsebuli struqtura, ro-
gorc samrewvelo dargebis safuZveli, romlebic ba-
zirdeba soflis meurneobaze;
• moTxovna garkveul samomxmareblo saqonelze,
romelTa moxmareba SeiZleba gaizardos mosaxleobis
raodenobis an msyidvelobiTi unaris zrdiT;
• importi; • gadamamuSavebeli mrewvelobis seqtorebi, rome-
lic warmatebiT funqcionireben analogiuri ekonomi-
kuri bazis, msgavsi ganviTarebis donis da finansuri,
SromiTi da bunebrivi resursebis mqone sxva regioneb-
sa da qveynebSi;
• SesaZlebeli urTierTkavSirebi adgilobriv an
transnacionaluri masStabis sxva dargebTan;
• arsebuli warmoebis SesaZlebeli gafarToeba
integraciis safuZvelze, magaliTad, navTobgadamamuSa-
vebeli da navTobproduqtebis gamwmendi warmoebis ga-
erTianeba;
175
• SesaZlebeli deversifikacia, magaliTad, nav-
Tobqimiuri kompleqsis gardaqmna farmacevtiul warmo-
ebad;
• arsebuli sawarmoo simZlavreebis SesaZlebeli
gafarToeba ekonomiis misaRebad, rac ganpirobebulia
warmoebis masStabis zrdiT;
• saerTo sainvesticio klimati;
• saxelmwifos sawarmoo politika;
• sawarmoo faqtorebis arseboba da Rirebuleba;
• saeqsporto SesaZleblobebi.
garemoebebidan gamomdinare unda moxdes saerTo
(seqtoruli midgoma), an konkretuli proeqtis (midgo-
ma sawarmos doneze) SesaZleblobebis Seswavla, an
orives erTad. saerTo SesaZleblobis gamokvleva SeiZ-
leba davyoT sam kategoriad:
• regionis gamokvleva, iqneba es administraciu-
li provincia, CamorCenili raioni, an portis maxlobe-
li raioni;
• sawarmoo gamokvlevebi, maTi daniSnulebaa ga-
moavlinon mocemuli warmoebis dargis SesaZleblobe-
bi;
• gamokvlevebi, romelTa daniSnulebaa, gamoavli-
non bunebrivi resursebis gamoyenebis SesaZleblobebi,
sasoflo-sameurneo an sawarmoo produqciis Sesaqmne-
lad.
amgvarad mezodoneze ekonomikis subieqtebis Se-
saZleblobebis da safinanso-ekonomikuri zrdis per-
speqtivebis Sefaseba SeuZlebelia maTi sainvesticio
potencialis analizis gareSe. Ees dakavSirebulia
imasTan, rom ekonomikis subieqtebis resursebis erTob-
lioba mezodoneze xSirad danawevrebulia sxvadasxva
wyaroebebisa da Semadgenlobebis mixedviT. amasTan da-
kavSirebiT erovnuli an mezodonis sainvesticio pro-
176
cesebis aRweris dros arsebobs terminologiuri erTi-
anobis problema.
“regionis sainvesticio potenciali – transfor-
mirebad garemoSi regionis damoukidebeli sainvesti-
cio saqmianobis ganxorcielebis integraluri maxasia-
Tebelia”47.
sainvesticoi potencialis Sefasebis, teritorie-
bis sainvesticio mimzidvelobis mixedviT ranJirebis
mizniT SeiZleba gamoviyenoT xarrodis modelis baza-
ze agebuli Teoria.
xarrodis modelSi pirvelad iyo naCvenebi faq-
toruli parametrebis urTierTkavSiri, romlebic axa-
siaTebdnen ganviTarebis potencials Semosavlebis maC-
veneblebiT. mocemuli modelis farglebSi sawyis cne-
bebs warmoadgens: “ekonomikuri Semosavali” da “kapita-
li”. “ekonomikuri Semosavali” warmoadgens samewarmeo
momsaxurebis RirebulebiT gamoxatulebas.
cneba “kapitali”, romelic gamoiyeneba sxvadasxva
xarisxis sirTulis obieqtebis (qveyana, dargi, regioni,
sawarmoo) sainvesticio potencialis SedarebiTi Sefa-
sebis modelebSi, aris sxvadasxva analitikuri midgo-
mebis Sedegi:
a) “kapitali” aris gancalkevebuli resursebis
erToblioba. Ees ukanaskneli Sedgeba qonebis, mowyobi-
lobis, sabrunavi saxsrebis, saqonlis da Sualeduri
produqtebis maragis, agreTve moxmarebis sagnebisagan,
romlebic gamoiyeneba moxmarebis sagnebis da momsaxu-
rebis warmoebisaTvis. mTeli es gancalkevebuli re-
sursebi iZenen “faseulobas” da warmoadgenen sainces-
ticio potencialis struqturul elementebs. “sainves-
ticio faseulebebis” Seqmnis ZiriTadi faqtoria same-
47 Рясков С.Н. Формирование инвестиционного потенциала и оптимизация его использования (региональный аспект) – Автореферат. – М.: РАГС, 2000 г.
177
warmeo unari da “ekonomikuri mindobilobis” meqaniz-
mi, romelic uzrunvelyofs ekonomikuri Semosavlebis
miRebis SesaZleblobas (albaTobas). warmoebis proces-
Si gamoyenebuli kapitaluri resursebi gadaiqceva in-
vesticiebad, Tu isini uzrunvelyofen mogebis miRebis
SesaZleblobas;
b) “kapitali” - es aris Sualedur faseulobaTa
erToblioba, romelTa mTavari daniSnulebaa gazardon
sazogadoebrivi Sromisnayofiereba;
g) “kapitali”- es aris yvela kvlavwarmoebuli sa-
qonlis erToblioba. “kapitalis” ekonomiuri arsi ima-
Si ki ar mdgomareobs, Tu ras qmnis igi, aramed mis
kvlavwarmoebaSia;
d) “kapitali” aris sameurneo subieqtebis ekono-
mikuri gadawyvetilebebis Sedegi, romlebic cvalebad
resurss aqcevs ekonomikur Semosavlad. kapitalis Ri-
rebuleba ganpirobebulia Semosavlis RirebulebiT
(“kapitaluri resursebi-Semosavali-Semosavlis Rirebu-
leba-kapitalis Rirebuleba”).
qarTuli praqtika adasturebs, rom sainvesticio
potencialis dacemis pirvel signals warmoadgens ma-
Ralkvalificirebuli kadrebis gadineba. es procesi
amcirebs adgilobrivi biujetebis sagadasaxado bazas,
rac ganapirobebs mosaxleobis rigi socialuri jgufe-
bis mdgomareobis gauaresebas, romlebic Semosavlebs
Rebuloben biujetidan. saerTo keTildReobis Semcire-
bas praqtikulad yovelTvis Tan sdevs kapitalis gadi-
neba. es ki regionul process aZlevs kumulatur xasi-
aTs. aqedan SeiZleba gavakeToT erTi mniSvnelovani
daskvna: regionebis ekonomikuri keTildReoba da var-
dna aris TviTganviTarebadi procesi, romelic aZlie-
rebs araTanabar regionul ganviTarebas.
praqtikisaTvis cnobilia sainvesticio klimatisa
da riskebis erovnuli reitingebi, romlebic cnobili
saeqsperto saagentoebis mier Moody's, Standard & Poor,
178
IBCA periodulad qveyndeba msoflios wamyvan ekonomi-
kur JurnalebSi Euromoney, Fortune, The Economist. sainvesticio mimzidvelobis integraluri Sefase-
bis sistema dafuZnebulia ori zomvadi sididis, ori
ZiriTadi maCveneblis urTierTkorelaciaze: sainvesti-
cio riski da sainvesticio potenciali. amis saSuale-
biT erTis mxriv SesaZlebelia regionSi savaraudo
biznesis masStabebis Sefaseba, xolo meores mxriv Se-
saZlebelia dadgindes ramdenad sariskoa am biznesis
ganviTareba. risk-potencialis sibrtyeSi mocemulia
Semdegi gradacia.
potenciali:
maRali (cifruli aRniSvna 1),
saSualo (2),
dabali (3).
riski:
dabali (anbanuri aRniSnva A),
saSualo (B), maRali (C), Zalian maRali (D).
Sesabamisad yoveli regionis reitingi aRiniSneba
anbanur-cifrobrivi kombinaciiT. zogadad aRniSnuli
meTodika SegviZlia ganvixiloT rogorc sainvesticio
klimatis Sefasebis meTodika, romelic aerTianebs
qveynisa da regionis obieqtur SesaZleblobebs (sain-
vesticio potenciali) da investoris saqmianobis piro-
bebs (sainvesticio riski).
gasagebia, Tu ratom ar aris sakmarisi gadawyve-
tilebebis misaRebad mxolod potencialis, an mxolod
riskis ganxilva. regioni SeiZleba saukeTeso iyos po-
tencialis TvalsazrisiT - magaliTad, iq aris nedle-
uli, resursebi an mosaxleobaa mdidari, magram Tu po-
litikuri mdgomareoba arastabiluria, an garemo imde-
nad dabinZurebuli, rom kidev erT qarxanas mosaxleo-
179
ba ubralod ver aitans, investiciebze cotani Tu da-
Tanxmdebian.
sainvesticio potenciali (teritoriis sainvesti-
cio tevadoba) warmoadgens investiciebis ganxorciele-
bis obieqtur winapirobaTa jams, romelic damokidebu-
lia rogorc investirebis obieqtebis, sferoebis arse-
bobaze da mravalferovnebaze, aseve - maT ekonomikur
janmrTelobaze.
sainvesticio potenciali iTvaliswinebs ZiriTa-
dad makroekonomikur maxasiaTeblebs, teritoriis ga-
jerebas warmoebis faqtorebiT, mosaxleobis samomxma-
reblo moTxovnas da sxva maCveneblebs. regionis sain-
vesticio potenciali yalibdeba rva kerZo potencia-
lisagan:
• nedleul-resursuli (bunebrivi resursebis Zi-
riTadi saxeebis sabalanso maragiT uzrunvelyofa);
• SromiTi (SromiTi resursebi da maTi saganma-
naTleblo done);
• sawarmoo (regionSi mosaxleobis sameurneo saq-
mianobis erTiani Sedegi);
• inovaciuri (regionSi mecnierebis ganviTarebisa
da samecniero-teqnikuri progresis miRwevebis daner-
gvis done);
• instituciuri (sabazro ekonomikis wamyvani in-stitutebis ganviTarebis xarisxi);
• infrastruqturuli (regionis ekonomikur-geog-
rafiuli mdebareoba da misi infrastruqturuli uz-
runvelyofa);
• safinanso (sagadasaxado bazis moculoba da
regionis sawarmoebis momgebianoba);
• samomxmareblo (regionis mosaxleobis erTob-
livi msyidvelobiTi unari).
maSasadame, sainvesticio potencialis Sefaseba
efuZneba moyvanili rva potencialidan calkeulis eta-
180
pobriv Sefasebas, xolo Semdeg am sainformacio baza-
ze dayrdnobiT yalibdeba erTiani, integraluri Sefa-
seba.
regionebis ranJirebis aRniSnuli meTodikis meo-
re Semadgenels warmoadgens sainvesticio riskis maCve-
nebeli. sainvesticio riskis sidide aCvenebs investici-
ebis danakargebis da maTgan mogebis miRebis albaTo-
bas. ganixileba riskis Semdegi saxeebi:
• ekonomikuri (tendenciebi regionis ekonomikur ganviTarebaSi);
• safinanso (regionuli biujetisa da sawarmoe-
bis finansebis dabalansebulobis xarisxi);
• politikuri (arCevnebis Sedegebis mixedviT mo-
saxleobis politikur simpatiaTa ganawileba, adgi-
lobrivi xelisuflebis avtoritetuloba);
• socialuri (socialuri daZabulobis done);
• ekologiuri (garemos dabinZurebis done, radi-
aciulis CaTvliT);
• kriminogenuri (regionSi damnaSaveobis done,
damnaSaveobis simZimis gaTvaliswinebiT);
• sakanonmdeblo (ama Tu im sferoSi an dargSi
investirebis iuridiuli pirobebi, warmoebis calkeu-
li faqtorebis gamoyenebis wesi). am riskis gansazRvri-
sas unda gaviTvaliswinoT rogorc saxelmwifos, aseve
regionebis doneze miRebuli kanonebi da normatiuli
aqtebi. agreTve is dokumentebi, romlebic uSualod
aregulirebs sainvesticio saqmianobas an arapirdapi-
rad exeba mas.
riski TiTqos ajamebs “TamaSis wesebs” sainvesti-
cio bazarze. sainvesticio potencialisagan gansxvave-
biT bevri ram am wesebidan SeiZleba uecrad Seicva-
los imdenad, ramdenadac icvleba adamianis xasiaTi da
azri, amitom riski Tvisobrivi maxasiaTebelia.
181
kanonmdebloba warmoadgens sainvesticio riskis
umniSvnelovanes Semadgenels. regionTaSorisi midgo-
mis specifika mdgomareobs imaSi, rom regionTa umrav-
lesobis teritoriaze moqmedebs saqarTvelos saerTo-
saxelmwifo sakanonmdeblo foni, romelic awesrigebs
sainvesticio saqmianobas mxolod Tavisi uflebamosi-
lebis farglebSi. garda amisa kanonmdebloba, rogorc
wesi, ara marto gavlenas axdens sainvesticio riskis
xarisxze, aramed awesrigebs ama Tu im sferoSi an dar-
gebSi investirebis SesaZleblobebs, gansazRvravs regi-
onis sainvesticio potencialis calkeuli faqtorebis
gamoyenebis wess.
regionis sainvesticio mimzidvelobis Sefaseba
SeiZleba avagoT Semdegi klasifikaciiT:
1A tipi - maqsimaluri SesaZleblobebi minimalu-
ri riskis pirobebSi.
2A tipi - saSualo SesaZleblobebi minimaluri
riskis pirobebSi.
3A tipi - jgufi dabali SesaZleblobebiT da mi-
nimaluri riskiT.
1B tipi - jgufi maRali potencialiT da zomieri
riskiT.
2B tipi - jgufi saSualo potencialiT da zomie-
ri riskiT.
3B tipi - jgubi dabali potencialiT da zomieri
riskiT.
3B1 tipi - daqveiTebuli potenciali da riskis
zomieri indeqsi.
3B2 tipi - regionebi umniSvnelo potencialiT da
riskis zomieri indeqsiT.
1C tipi - regionebis jgufi maRali potencialiT
da maRali riskiT.
2C tipi - jgufi saSualo potencialiT da maRali
riskiT.
182
3C1 da 3C2 tipi - regionebi dabali potencialiT
da maRali riskiT.
3D tipi - regionebi dabali potencialiT da eq-
stremaluri riskiT.
aRniSnul regionebSi jgufebi 1 A da 2 A, 1 B , 2B SeiZleba ganvixiloT rogorc potenciuri ”zrdis po-
lusebi”.
saeqsperto Sefasebebi momavalSi hpoveben farTo
gavrcelebas. Tumca reitingebis sayovelTao gamoyeneba
Seqmnis mraval problemas maTi utyuarobis Semowmebas-
Tan dakavSirebiT48, radganac eqspertTa Sefasebebi su-
bieqturia. maTze gavlenas axdens politikuri, kultu-
ruli, socialuri, saganmanaTleblo da sxva faqtore-
bi. es ki iwvevs erTi da imave ekonomikuri indikatoris
da movlenis sxvadasxvanair interpretirebas.
didi moculobis xarisxobrivi maCveneblebis gaT-
valiswinebis SesaZlebloba warmoadgens saeqsperto
modelebis umTavres Rirsebas. Tumca obieqturobis do-
nis amaRlebisaTvis saWiroa maTi Sevseba satatistiku-
ri monacemebis sistemiT da gamoTvlebiT, rac Sesru-
lebuli iqneba sayovelTaod aRiarebuli saerTaSori-
so meTodikis gamoyenebiT.
sabiujeto-safinanso federalizmis ganviTarebis
pirobebSi iqmneba pirobebi principulad axali sainves-
ticio kavSirebis sistemis CamoyalibebisaTvis, romle-
bic uzrunvelyofen regionis sainvesticio potencia-
lis realur CarTvas kvlavwarmoebiT procesSi.
regionis sainvesticio potencialis sivrciTi da
droiTi “gaSla” ganapirobebs misi rogorc sistemis
ganxilvas. am sistemis calkeul elementebs Soris kav-
48 Рожков Ю. Терский М. Инвестиционный потенциал региона и масса регионального инвестиционного риска. Вестник Хабаровской государственной академии экономики и права, 2001 г.
183
Sirebi unda iyos mowesrigebuli sainvesticio poten-
cialis efeqtiani realizebis TvalsazrisiT obieqte-
bis, formebis, doneebis da drois mixedviT.
amrigad regionis sainvesticio potenciali (rsp)
warmoadgens rigi parametrebis funqcias: warmoebis
faqtorebis arseboba, makroekonomikuri maCveneblebi,
institucialuri garemos ganviTarebis maCveneblebi da
sxva:
)x...xxx(f n321 ++++=rsp .
amasTan, zemoqmedebis faqtorebi SeiZleba gaiyos
or jgufad:
• pirobiT-mudmivi, romelTa done ucvleli rCeba
teqnologiebisa da sazogadroebrivi urTierTobebis
ganviTarebis mocemul doneze (bunebriv-klimaturi, re-
sursuli, geopolotikuri da a.S.), anu maT cvlilebebs
aqvs gadataniTi xasiaTi;
• cvladebi, romlebic SeiZleba Seicvalon teq-
nologiebis mocemuli donis CarCoebSi. maTi moZraobis
xasiaTi - uwyvetia. regionis sainvesticio potencialis
cvalebadi faqtorebis magaliTia mocemul regionSi
investoris saqmianobis sakanonmdeblo sfero.
regionis sainvesticio potenciali SegviZlia
warmovadginoT Semdegi saxiT:
∑∑ += cfpmfrsp ,
sadac
pmf - pirobiT-mudmivi faqtorebia;
cf - cvladi faqtorebi.
praqtikuli gamoTvlebisaTvis mizanSewonilia Se-
movitanoT faqtorTa orive jgufis mniSvnelobis koe-
ficientebi, radganac maT SesaZlebelia ar gaaCndes
adeqvaturi wonis mniSvnelobebi, anu:
∑∑ += cfpmfrsp 21 kk , Tanac 1kk 21 =+
184
regionis sainvesticio potenciali, sainvesticio
tevadobis cnebisagan gansxvavebiT gansazRvravs regi-
onSi dabandebuli investiciebis maqsimalurad SesaZ-
lebel moculobas, mizanSewonilobis (ekonomikuri
efeqtianobis) pirobebis gaTvaliswinebiT.
amrigad davadginoT cnebaTa Tanamimdevroba. re-
gionis sainvesticio potenciali moicavs kategoriebs -
sainvesticio mimzidveloba, sainvesticio klimati, eko-
nomikuri potenciali. ufro dawvrilebiT ganvixiloT
ori termini - sainvesticio da ekonomikuri potencia-
li. Sefasebis SemoTavazebuli meTodebis analizis
dros, rogorc ekonomikuri potencialis SemTxvevaSi,
ise sainvesticios, SeiZleba SevamCnioT maTi gasaocari
ara mxolod korelacia, aramed sinqronulobac. DTum-
ca, gavrcelebuli TvalsazrisiT, ekonomikuri poten-
cialis cneba mTavari dominirebadia cnebaTa ierarqia-
Si, Mmagram Cveni azriT adgili aqvs Semdegs: kategori-
ebi ”sainvesticio potenciali” da “ekonomikuri poten-
ciali” sinonimuri cnebebia da miekuTnebian erovnuli
ekonomikis mdgomareobis analizis gansxvavebul aspeq-
tebs. regionis sainvesticio potenciali warmoadgens
regionis ekonomikur potencials, romelic koreqtire-
bulia zogadekonomikuri efeqtianobis kriteriumisa
da ganviTarebis perspeqtivis gaTvaliswinebiT. igi ga-
moiyeneba ekonomikuri mecnierebis ufro viwro sfero-
Si - sainvesticio saqmianobaSi.
Tumca unda aRvniSnoT, rom Tu regionebis ranJi-
reba, regionis sainvesticio potencialis abstraqtuli
Sefaseba ar iqneba dakavSirebuli konkretuli dargis
da sameurneo subieqtis moTxovnilebebTan is srulyo-
filad ver asaxavs regionis sainvesticio potencialis
mTel arss da praqtikul mniSvnelobas. iseve, rogorc
yvela gasaSualoebuli maCvenebeli - regionis sainves-
ticio potencialis maCvenebeli warmoadgens mxolod
miaxloebiT orientirs, romelic mniSvnelovania makro-
185
donis procesebis ekonomikuri Sefasebisas, da ara mik-
rodonis - sawarmos donis. regionis sainvesticio po-
tencialis maCvenebels ar SeuZlia Seafasos konkretu-
li dargis saqmianoba da korporatiuli efeqtianoba.
rogorc gviCvena Catarbulma analizma mezoekono-
mikis subieqtis sainvesticio potencialis cvladebi,
rogorc makroekonomikuri garemos elementebi, dinami-
kaSi icvlebian. aqedan gamomdinare subieqts Tavisi
saqmianobis ZiriTadi parametrebis SenarCunebisa da
ganviTarebis efeqtianobis amaRlebis mizniT SeuZlia
monitoringis ganxorcieleba, sainvesticio potencia-
lis cvlilebis prognozireba, saqmianobis dagegmva er-
T-erTi scenaris mixedviT, magaliaTad: pesimisturi,
stabilizaciuri, optimisturi.
TiToeul scenarSi sainformacio-analitikur ba-
zas warmoadgens mezoekonomikis subieqtis sainvesti-
cio potencialis maxasiaTebelTa nakrebi. kerZod, mak-
roekonomikur garemoSi sainvesticio saqmianobis prog-
nozirebis mizniT SeiZleba SevadginoT regionis sain-
vesticio potencialis cvlilebis tendenciebis matri-
ca (cxrili 1), romelic asaxavs mezoekonomikis subieq-
tis reaqciisa da RonisZiebebis ramodenime varianti.
cxrili 5.1
regionis sainvesticio potencialis
tendenciebis matrica
garemo
tendenciebi
ekonomi-
kuri
samarTleb-
rivi
institucio-
naluri
pozitiuri +1 +1 +1
stabiluri 0 0 0
negatiuri –1 –1 –1
186
zogadi saxiT, makroekonomikuri garemos cvlile-
bis metad SesaZlo integraluri tendencia (TPmax), SeiZ-leba warmodgenili iqnes gaanalizebul tendenciaTa
gasaSualebiT:
( )∑==
N
1iiimaxP x*aT ,
sadac ai (∑ =1ai ) maCveneblis kuTri wonaa, rogorc
wesi, wona gamoiTvleba yoveli konkretuli tendenciis
mniSvnelobis xarisxis Sesabamisad; xi – maCvenebeli, romelic axasiaTebs erT tendenci-
as;
N – makroekonomikuri garemos SemadgenelTa ricxvi-
a. zemoganxiluli SemTxvevisaTvis (cxrili 5) SesaZ-
lo integralur tendencias aqvs saxe:
( )∑==
3
1iiimaxP x*aT .
regresiis gantolebas eqneba Semdegi saxe:
∑ ⎟⎠⎞
⎜⎝⎛ ∑=
= =
ρ3
1i 1jjimaxP
Ki
z*aT ,
sadac
T maxPρ
– integraluri tendenciaa;
∑=
Ki
1jjz – regresiis gantoleba i-uri tendenciisaTvis;
j – i-uri tendenciis regresiis gantolebaSi niSnadi
parametrebis raodenobaa.
ganvixiloT dawvrilebiT ramodenime sasazRvro
scenari.
pesimisturi scenari. pesimisturi ewodeba scenars,
romlisTvisac TPmax = –1, anu ekonomikur, samarTlebriv
da institucionalur garemoebs aqvT negatiuri tenden-
187
cia. praqtikaSi, es xSirad niSnavs, rom ekonomikur ga-
remoSi, magaliTad, mcirdeba mosaxleobis jamuri
msyidvelobiTunarianoba, izrdeba warmoebis danaxar-
jebi; samarTlebriv garemoSi - Rebulobenen sakmaod
mkacr kanonebs, ilaxeba aqcionerTa uflebebi, viwrov-
deba institucionaluri garemo. am SemTxvevaSi, magali-
Tad, korporacias SeuZlia daiwyos antikrizisuli Ro-
nisZiebebis gatareba. zomierad-pesimisturi scenari. zomierad pesi-
misturi scenari mimdinareobs maSin, roca erT an or
garemos gaaCnia negatiuri tendencia, danarCenebi ki
stabiluria, anu: –1 < TPmax < –0,3. praqtikaSi, es SeiZleba
niSnavdes, rom ekonomikur garemoSi izrseba inflaci-
is molodini, mcirdeba realuri moTxovnis indeqsi, sa-
marTlebrivi garemo ar icvleba, institucionalur ga-
remoSi ki, magaliTad, arsebobs uTanxmoeba momwode-
belTan. am situaciaSi korporacia atarebs kerZo Ro-
nisZiebebs TiToeuli konkretuli mimarTulebis Sesa-
bamisad da maTi Sedegebis mixedviT iRebes gadawyveti-
lebebs investirebis Sesaxeb.
stabilizaciuri scenari. stabilizaciuri scenari
(-0,3 < TPmax < 0,3) miuTiTebs, rom nebismier gansaxilvel
garemoSi ar arsebobs raime saxis negatiuri dinamika.
es niSnavs, rom korporaciisaTvis iqmneba ganviTarebisa
da efeqtianobis zrdis pirobebi. amitom saqmianobis
mTavar mimarTulebas warmoadgens finansirebis axali
wyaroebis mozidva warmoebis gafarToebis, produqciis
xarisxis gaumjobesebis, danaxarjebis optimizaciisaT-
vis.
zomierad optimisturi scenari. es scenari mimdina-reobs maSin, roca erT an or garemos aqvs pozitiuri
dinamika, danarCeni ki, stabiluria. magaliTad, 0,3 < TPmax < 1. praqtikulad es niSnavs, rom ekonomikas gaaCnia
zrdis tendenciebi, mosaxleobis msyidvelobiTunaria-
noba izrdeba, Rebuloben axal kanonebs, romlebic asa-
188
xavs erovnul ekonomikaSi mimdinare realiebs. insti-
tucionaluri garemo stabiluria, anu yvela valdebu-
leba sruldeba xelSekrulebebiTa da kanonmdeblobiT
dadgenil vadebSi. aseT situaciaSi korporacias SeuZ-
lia investorebis agresiuli strategiis gamoyeneba,
calkeul garemoebSi pozitiuri tendenciebis gamoyene-
biT Seecados ganaxorcielos garRveva danarCenebSi.
magaliTad, korporacias SeuZlia ganaxorcielos PR aqciebi institucionaluri garemos axal monawileTa
(aqcionerebi, momxmareblebi da sxva) mozidvisaTvis.
optimisturi scenari. optimisturi scenari, romel-
sac axasiaTebs TPmax = +1 Tanafardoba, miuTiTebs Zali-
an xelsayrel klimatze investiciebis ganxocielebi-
saTvis. Aam pirobebSi saqmianobis konkretuli mimarTu-
lebebi SeiZleba iyos:
• marTvis optimizacia, misi momzadeba korporaciis
SesaZlebeli gafarToebisaTvis;
• axali kapitalis mozidvisaTvis emisiis momzadeba
da ganTavseba;
• Semosavlebis gadanawileba sainovacio procesSi.
makrogaremos cvlilebis dinamikis prognozirebi-
saTvis SeiZleba gamoviyenoT gansazRvruli instrumen-
tebi, romelic saSualebas mogvcems ufro zustad da-
vakvirdeT tendenciebs da movaxdinoT sameurneo subi-
eqtebis saqmianobis strategiuli dagegmareba.
kerZod, samarTlebrivi sferos mdgomareobis prog-
nozirebisaTvis SeiZleba gamoviyenoT samarTlebrivi
velis efeqtianobis maCvenebeli (msv). samarTlebrivi ga-
remos da sakanonmdeblo winaaRmdegobebis kompleqsuri
Sefaseba, saSualebas gvaZlevs, gavaanalizoT samar-
Tlebrivi garemos mimdinare mdgomareoba.
189
gamoyenebuli literatura
1. abralava a. erovnuli ekonomika da globalizacia.
Tbilisi, 2005. 2. abralava a. gza maRalteqnologiuri ekonomikisa-
ken. organizaciul-ekonomikur urTierTobaTa gan-viTareba inovaciur sferoSi. Tsu gamomcemloba, Tbilisi, 2001.
3. asaTiani r., qveynis konkurentunarianoba da konku-renciis globalizacia, saqarTvelos ekonomikur mecnierebaTa akademiis Sromebi, @5, Tbilisi, 2005.
4. asaTiani r., saqarTvelos ekonomika, axali epoqa, Tbilisi, 2009.
5. asaTiani r., ekonomikisa da biznesis leqsikoni, Tbilisi, 2010.
6. asaTiani r., globalizacia : ekonomikuri Teoria da saqarTvelo. Tbilisi, 2010.
7. aslaniSvili n., saqarTvelo da danarCeni msoflio:
UNCTAD_is vaWrobisa da ganviTarebis indeqsebis mi-xedviT, saqarTvelos ekonomikuri tendenciebi, kvartaluri mimoxilva, maisi, 2008.
8. balceroviCi l. saxelmwifo gardamaval periodSi. Tb., 2002
9. balceroviCi l. Tavisufleba da ganviTareba. Tb., 2004
10. baraTaSvili e., cimintia k., zarandia j. regionebis konkurentunarianobis Sefaseba (Teoriul-meTodo-logiuri midgoma). Jurnali “ekonomika”, 2006, #11
11. baraTaSvili e., cimintia k., zarandia j. inovacia da konkurentunarianoba. Jurnali “ekonomika”, 2007, #5-6
12. baraTaSvili e., cimintia k., zarandia j. saqarTve-los regionebis konkurentunarianobis Sefaseba. Jurnali saqarTvelos ekonomika”, 2008, #1
13. baraTaSvili e., faresaSvili n. klasteri, rogorc konkurentunarianobis marTvis instrumenti. Jurna-li “ekonomika”. #1. 2011
190
14. baraTaSvili e., rostiaSvili T. regionuli konku-rentunarianobis principebi da Sefasebis meTodebi. Jurnali “ekonomika”. #10-12. 2010
15. baraTaSvili e., bagrationi T. bazarze konkurenci-uli politikis aspeqtebi. Jurnali “soc. ekonomika” #3. 2009.
16. baraTaSvili e., bulia l. transformirebadi ekono-mikis qveynebis klasifikacia da makroekonomikuri stabilizaciis procesebis SedarebiTi analizi (sa-qarTvelos da Savi zRvis auzis qveynebis (biseki) magaliTze) J. “saqarTvelos ekonomika” #1, 2009. (XXI saukunis aqtualuri problemebi)
17. baraTaSvili e., l. TakalanZe, n. grZeliSvili. biz-nesis konkurentunarianoba da administrireba (sa-xelmZRvanelo) Tb. 2010.
18. begi d., fiSeri s., dornbuSi r., ekonomika. gamomc. “cisartyela” Tb. 1999
19. gaeros ganviTarebis programa (2008), humanuri ganvi-Tarebis angariSi 2007/2008,
http://hdrstats.undp.org/indicators/147.html and http://hdrstats.undp.org/indicators/24.html
20. gvelesiani r. mcire da saSualo mewarmeobis warma-tebis strategia da kultura. gamomcemloba “sam-Soblo”, Tb., 1999
21. geCbaia b. regionuli konkurentunarianobis ganviTa-rebis inovaciuri tendenciebi globalizaciis pi-robebSi. Jurnali `mecniereba da cxovreba~ #1 (3) Tb., 2011.
22. geCbaia b. regionuli konkurentunarianobis Sefase-bis zogierTi sakiTxi. Jurnali `mecniereba da cxovreba~ #1 (4) Tb., 2011.
23. geCbaia b., globaluri konkurentunarianobis indeq-si da saqarTvelos realoba, saerTaSoriso samec-niero konferencia ,,msoflio ekonomikuri krizisi da saqarTvelo”, saqarTvelos teqnikuri universi-teti, saqarTvelos ekonomistTa asociacia, Tbili-si, Jurnali 2011.
191
24. geCbaia b, qevxiSvili g. turistuli klasteri ro-gorc turistuli momsaxurebis bazarze regionis konkurentuli upiratesobis Seqmnis faqtoti (aWa-ris a.r-is magaliTze). saerTaSoriso samecniero-praqtikuli konferenciis `turizmi, ekonomika da biznesi~ Sromebis krebuli, baTumi 4-5 ivnisi 2011.
25. geCbaia. b. baraTaSvili, e. rostiaSvili T. region-TaSorisi ekonomikuri kavSirebi rogorc menejmen-
tis obieqti. რეგიონალიზაცია, თანამედროვე რეგიონული ეკონომიკური და სოციალური პროცესები, საერთაშორისო სამეცნიერო-პრაქტიკული კონფერენცია ქუთაისი, 1-2 მაისი 2010.
26. b. geCbaia. globaluri konkurencia da erovnuli in-teresebi. profesor-maswavlebelTa II respublikuri samecniero praqtikuli konferenciis masalebi. qu-Taisi 18 dekemberi 2010.
27. geCbaia b. axalaia n. Tavisufali industriuli zo-na saqarTvelosaTvis. profesor-maswavlebelTa II respublikuri samecniero praqtikuli konferenciis masalebi. quTaisi 18 dekemberi 2010.
28. gelaSvili s., darsaveliZe d., qalaqebis konkuren-tunarianobis SedarebiTi analizis modeli globa-lizaciis pirobebSi, Jurnali ,,ekonomika da bizne-si”, @1, ianvar-Tebervali, 2009.
29. gvelesiani r., konkurenciis politikis amocanebi da problemebi, Jurnali ,,axali ekonomisti”, #3, 2010 weli.
30. gvelesiani r. firmebis inovaciuri da konkurenciu-li upiratesobebis ganmsazRvreli politika msof-lio bazarze. Jurn. „socialuri ekonomika“, #4, Tb., 2005
31. gogiaSvili S. „monopoliuri saqmianobis da konku-renciis samarTlebrivi regulireba. wignSi: „sakor-poracio da savaWro samarTali“ (Tavi 9). Tb., 2003
32. gogiaSvili S. „konkurentuli kanonmdebloba da biznesis garemo saqarTveloSi“. Jurn. „axali eko-nomisti“, #1, Tb., 2006
192
33. gogiaSvili S., konkurenciis ekonomikuri politika da sakanonmdeblo praqtika saqarTveloSi, Tbilisi, 2009.
34. gogiaSvili S. fetelava s. „konkurencia da antimo-nopoliuri regulireba (leqciebis kursi)“. gamom-ceml. „loi“, Tb., 2007
35. gogiaSvili S. „konkurencia da kanonmdebloba“. Jurnal „biznesi da kanonmdebloba“-s yovelTviuri damateba „biznes-kurieri“, #1, Tb., 2008
36. erqomaiSvili g., erovnuli konkurentunarianobis ganmsazRvreli ekonomikuri politika, samecniero Sromebis krebuli. Tbilisi, 2010.
37. erqomaiSvili g., biznesis roli ekonomikis konku-rentunarianobis amaRlebaSi. Tsu I sauniversitet-TaSoriso samecniero-praqtikuli konferenciis moxsenebaTa krebuli. Tbilisi, gamomcemloba `uni-versali~, 2009
38. kvaracxelia d., saqarTvelos ekonomikis konkuren-tunarianoba: gamowvevebi, SesaZleblobebi da prio-ritetebi, J. saqarTvelos ekonomika, 2007, #10.
39. meqvabiSvili e. saxelmwifo da ekonomika. Tsu, Tb., 1995
40. movsesiani a.g., ognivcevi s.b. msoflio ekonomika, Tbilisi, 2003
41. msoflio ekonomika, damxmare saxelmZRvanelo g. Toduasa da S. veSapiZis redaqciiT, Tbilisi, 2001.
42. papava v, nekroekonomikis zombireba, Tbilisi, 2010. 43. papava v, postkomunisturi gardamavli periodis mak-
roekonomika, Tbilisi, 2005. 44. qarqaSaZe n., Todua n., muSkudiani a. regionis kon-
kurentunarianobis Sefasebis sakiTxi. Jurnali “ekonomika”, 2006, #4
45. Sengelia T. inovaciuri procesebi: politika, regu-lireba, efeqtianoba. saqprofgami. Tb., 1997
46. wereTeli g. saqarTvelos erovnuli ekonomikis konkurentunarianobis ganviTarebis zogadi moTxov-nebi da perspeqtivebi. krebulSi: sabazro ekonomi-
193
kis ganviTarebis problemebi saqarTveloSi. t. II. “mecniereba”. Tb., 2002
47. RaRaniZe g., ekonomikuri indeqsebi da ekonomikuri realoba, Teusu Sromebis krebuli, Tbilisi, 2011
48. Rlonti vl. regionis socialur-ekonomikur-eko-logiuri modeli. Jurnali “socialuri ekonomika”, 2003 w., N#5.
49. Rlonti vl. sabazro ekonomikis formirebis mar-Tva (regionuli aspeqti). Jurnali “socialuri eko-nomika”, 2003 w., N#6.
50. Rlonti vl. regioni (analizi, Sefaseba, perspeqti-vebi). baTumi, gamomcemloba @”aWara”, 2007, - 385 gv.
51. Rlonti vl. regionis sainvesticio potencialis Sefasebis meTodi. Jurnali ~socialuri ekonomika~,
№2, 2006, gv. 88-94. 52. Rlonti vl. saxelmwifo safinanso-ekonomikuri re-
gulirebis decentralizacia – ekonomikuri ganvi-Tarebis faqtori. Jurnali ~socialuri ekonomika~,
№3, 2006, gv. 19-28. 53. Rlonti vl. regionuli sabiujeto procesis Sefa-
sebis meTodika. Jurnali ~socialuri ekonomika~,
№3, 2006, gv. 92-100. 54. Rlonti vl. sazogadoebrivi transformaciis soci-
aluri barometri. Jurnali ~socialuri ekonomika~,
№3, 2007, gv. 17-24. 55. Rlonti vl. regionis safinanso damoukidebloba
da sameurneo subieqtis saqmianobis safinanso sti-
mulirebis problemebi. Jurnali ~ekonomika~, №2, 2007, gv. 60-68.
56. yorRanaSvili l., saerTaSoriso ekonomikisa da biznesis aqtualuri sakiTxebi. Tb., 2009.
57. xaraiSvili e., mamardaSvili f., qarTuli Rvinis konkurentunarianoba da bazris diversifikaciis strategiebi, sauniversitetTaSoriso samecniero-praqtikuli konferenciis masalebi, Tbilisi, 2009.
58. xaraiSvili e., mamardaSvili f., saqarTvelos agra-ruli produqtebis konkurentunarianobis Sefaseba,
194
I sauniversitetTaSoriso samecniero-praqtikuli konferencia: ,,saqarTvelos ekonomika msoflio kon-kurentunarianobis maCveneblebSi: problemebi, per-speqtivebi“, Tbilisi, 2009.
59. xaraiSvili e., agraruli seqtoris ganiTarebis ret-rospeqtuli analizi,Aakademikos sergi jiqias daba-debis 110 wlisTavisadmi miZRvnili samecniero kon-ferencia, axalcixe, 2009.
60. xaraiSvili e., lokaluri sasursaTo bazrebis kon-kurentuli upiratesobebi, saqarTvelos institut-TaSorisi samecniero-praqtikuli konferencia ,,ag-raruli seqtoris ekonomikuri zrdis prioritetebi da riskis marTva”, Tbilisi, 2009.
61. xaraiSvili e., Rvinis bazris konkurentunarianobis analizi da firmebis qcevis strategia, Jurnali ,,ekonomika“, #6, 2009.
62. xaraiSvili e., f. mamardaSvili, saqarTvelos agra-ruli produqtebis konkurentunarianobis Sefaseba, Jurnali ,,ekonomika“, maisi, 2009.
63. xaraiSvili e., nacvalaZe m., moTxovna-miwodebis Ta-nafardoba qarTuli bioproduqtebis bazarze, Jur-nali ,,axali ekonomisti”, # 4, 2009.
64. xaraiSvili e., saqarTvelos agroturistuli pro-duqtebis konkurentunarianoba, I saerTaSoriso sa-mecniero-praqtikuli konferencia ,,turizmi: ekono-mika da biznesi“, SoTa rusTavelis saxelmwifo universiteti, aWaris turizmisa da kurortebis de-partamenti, Savi zRvis teqnikuri universiteti (TurqeTi), baTumidtrapizoni, 2010.
65. xaraiSvili e., agraruli produqtebis konkurentuna-rianoba da mikroekonomikuri riskebi, sauniversi-tetTaSoriso samecniero konferencia ,,ekonomikisa da biznesis ganviTarebis tendenciebi saqarTvelo-Si“, samecniero Sromebis krebuli, Tbilisi, 2010.
66. xaraiSvili e., konkurentunarianoba da mdgradi ganviTarebis problemebi agrarul seqtorSi, saer-TaSoriso-samecniero-praqtikuli konferenciis ma-salebis krebuli, Tbilisi, 2010 weli.
195
67. xaraiSvili e., geCbaia b., saqarTvelos ekonomikis konkurentunarianobis ganmsazRvreli faqtorebi, Jurnali ,,biznesi da menejmenti”, #2, 2010.
68. xaduri n. saqarTvelos ekonomikis konkurentunari-anobis analizi da terspeqtivebi. Tbilisi, 2010.
69. xaduri n. saqarTvelos ekonomikis konkurentunari-anobis makroekonomikuri determinantebi. “saqarTve-los ekonomikuri tendenciebi”, kvartaluri mimo-xilva. dekemberi, 2005
70. Advani A. Industrial Clusters: A Support System for Small and Medium Sized Enterprises. Occasional Paper no 32, World Bank, 1997
71. Armstrong M., Taylor J. Regional Economic and Policy. Third Edition. Blackwell Publishers, Great Britain, 2000
72. Audretsch D., Feldman M. Innovative Clusters and Industry Life Cycle. Discussion Paper no 61, Centre for Economic Policy Research, 1995
73. Batra R. The Great American Deception. John Wiley & Sons, Inc., 1996
74. Bender Ch., Harms R., Rindermag G. Du Clusters matter? Empirical Evidence from Germany. Vniv. of Muenster, 1999
75. Brown R. Cluster Dynamics in Theory and Practice with Application to Scotland. Glasgow, 2000
76. Christensen G. The Past and Future of Competitive Advantage. Oslo, 2001
77. Engel J., Warshw M., Kinnear T. Promotional Strategy. Irwin Publishers, 1991
78. Feser E., Luger M. Cluster Analysis as a Mode of Inquiry: Its use in Science and Technology Policy-making in North Carolina. European Planning Studies. 2003
79. Gabszewicz J. Concurrence Imparfaite. Mass Market Paperback, 2003
80. Hart A Jeffey. Rival Capitalist: International Competitiveness in the United State, Japan and Western Europe. L. Cornell University Press, 1992
81. Lopez-Claros A., Altinger L., Blanke J., Drzeniek M., Mia I. The Global Competitiveness Indexes: Identifying the Key Elements of Sustainable Growth. The World Competitiveness Report 2006-2007
196
82. Motta M. Competition Policy: Theory and Practice. Cambridge, 2004
83. National Economic Policies, handbook of Comparative Economic Policies by Domenick Salvatore, Greenwood Press, 1991
84. Nertog P. Approaches to Cluster Analysis and Its Rationale as a Basis of Policy. Brighton, 1999
85. Noen A. An International Comparison on National Clusters. CPB Report, 2001
86. Paija L. the Finnish ICT Cluster in the Digital Economy. Helsinki, 2001
87. International Society Technologies: Partnership for the Future. European Commission, MS Consulting, Birmingham, 2002
88. Person T., Tabellini G. Political Economics: Explaininig Economic Policy. Cambridge Mass.: Mit Press, 2000
89. Pharald C.K., Ramaswamy V. The Future of Competition. Harvard Business School Press, 2004
90. Porter M. On Competition. A Harvard Business Review Book, 1999 91. Porter M. The Competitive Advantage of Nations. New York: Free
Press, 1990 92. Sachs J.D., Warner A.M. The World Competitiveness Report.
Davos, 2000 93. Salvatore D. National Economic Policies, handbook of
Comparative Economic Policies, Greenwood Press, 1991 94. Spencer M. Contemporary Economics. Worth Publishers, 1990 95. Азоев Г.Л. Конкуренция: анализ, стратегия и практика. — М.:
Центр экономики и маркетинга, 1996 96. Ведута Е. Стратегия и экономическая политика государство.
Москва, 2004 97. Гаджиев К. С. Введение в геополитику., М., 1997 98. Гечбаия Б. Современное состаяние и совершенствование
методики мониторинга конкурентоспособности аграрного предприятия. საქართველოს სოფლის მეურნეობის მეცნიერების მეცნიერებათა აკადემიის ჟურნალი `მოამბე~, #21, 2007.
99. Гечбаия Б. Девадзе А. Междунарoдная конкурентоспособность Грузии и ее определяющие факторы. ІІI международная научно-практическая интернет-конференция «проблемы
197
формирования новой экономики xxi века» 23-24 декабря 2010 года - (http://www.confcontact.com
100. Гечбаия Б. Инновационные тенденции развития конкурентоспособности экономики Грузии в условиях глобализации. Материалы Международной научно-практической конференции, Иваново, 2011.
101. Глонти В. Переходный период: социально-экономические проблемы регионального развития. Издат. «Аджара», Батуми, 2003 г.
102. Глонти В. Социальная структура Грузии в условиях рыночных преобразований (региональный срез). Журнал «Социологические Исследования», №10, 2004 г.
103. Глонти В. К проблеме разграничения бюджетных полномочий в Грузии. Журнал «Финансы», 2003 г., N 8.
104. Глонти В. Проблемы становления бюджетного федерализма в Грузии. Журнал «Финансы и кредит», 2003 г., N11.
105. Глонти В. Межбюджетные отношения в Грузии: проблемы финансовых взаимоотношений центра и Аджарской автономной республики. Журнал «Финансы и кредит», 2003 г., N14.
106. Глонти В. К вопросу создания свободных экономических зон в Грузии. Журнал «Проблемы теории и практики управления», 2003 г., N5.
107. Глонти В. Управление формированием налоговых доходов региональных бюджетов в Грузии. Журнал «Финансы и кредит», 2004 г., N2.
108. Глонти В. Направления совершенствования деятельности региональных налоговых органов Грузии. Журнал «Финансы и кредит», 2004 г., N7.
109. Глонти В. Социальные проблемы мотивации и стимулирования деятельности хозяйствующего субъекта на муниципальном уровне. Журнал «Городское управление», 2003 г., N12.
110. Глонти В. Совершенствование муниципальной структуры контроля по формированию налоговых доходов бюджета. Журнал «Муниципальная экономика», 2004 г., N2, стр. 1-100.
198
111. Зевин Л. Проблемы регулирования глобальных экономических процессов. Мировая экономика и международные отношения, №7, 2002
112. Кулешова А Б. Конкуренция в вопросах и ответах. Учебное пособие, Изд-во Проспект, Москва, 2004
113. Маконнелл. К., Брю. С . Экономикс: принципы, проблемы и политика. Республика, Т. 1, 2. Москва, 1992
114. Николаев М.В. Кластерная концепция эффективной интеграции регионов в глобальную экономику. Проблемы современной экономики, №1(13), 2005
115. Ойкен В. Основные принципы экономической политики. Москва, 1995
116. Пилипенко И.В. Конкурентоспособность стран и регионов в мировом хозяйстве: теория, опыт малых стран Западной и Северной Европы. Москва-Смоленск, 2005
117. Портер М. Конкуренция. Исправленное издание, Изд. "Вильямс", Москва, Санкт-Петербург, Киев, 2005
118. Портер М. Конкуренция. Изд. "Вильямс", Санкт-Петербург, Москва, Киев, 2002
119. Портер М. Международная конкуренция. Изд. Москва Межд. отношения. 1993
120. Сален П. Конкуренция. Пер. под. ред. Г.Е. Алпатова, Изд. "Нева", Москва, 2004
121. Самуэльсон П., Нордхаус В. Экономика. Москва, 1999 122. Фахтудинов Р. Конкурентоспособность: экономика, стратегия,
управление. Москва, 2000 123. Философова Т.Г., Быков В.А. Конкуренция и
конкурентоспособность. "Юнити", 2007 124. Фишер С., Дорнбуш Р., Шмалензи Р. Экономика. Дело.
Москва, 1993 125. Хайек Ф. Познание, конкуренция и свобода. Санкт-Петербург,
1999
199
d a n a r T i
200
danarTi #1 sagareo vaWrobis maCveneblebi 2005-2010 wlebSi
danarTi #2 eqsportisa da importis dinamika Tvee-bis mixedviT (mln. aSS dolari)
201
danarTi # 3. zrda 2010 wels wina wlebTan Sedare-biT
danarTi # 4. umsxvilesi savaWro partniori qveynebi 2010 wlis brunvis mixedviT
202
danarTi # 5. umsxvilesi sasaqonlo poziciebi sa-qarTvelos eqsportSi
203
danarTi # 6. umsxvilesi saeqsporto produqciis aTeuli 2010 wels (%)
204
danarTi #7. umsxvilesi sasaqonlo poziciebi saqar-Tvelos importSi
!
!
205
danarTi # 8. umsxvilesi saimporto produqciis
aTeuli 2010 wels (%)! !
206
evgeni baraTaSvili, badri geCbaia
vladimer Rlonti
!
saqarTvelos ekonomikis konkurentunarianoba:
Tanamedrove gamowvevebi
gamomcemlobis redaqtori:
iza xarebava
teqnikuri redaqtori da
kompiuteruli uzrunvelyofa:
Juka paiWaZe
tiraJi 300
gamomcemloba `universali~
Tbilisi, 0179, i. WavWavaZis gamz. 19, : 2 22 36 09, 5(99) 17 22 30 E-mail: [email protected]