Sistem Saraf

78

Terminologi

o Sistem saraf pusat (Central nervous system) : Sebahagian sistem saraf yang terdiri

daripada otak dan saraf tunjang.

o Sistem saraf periferi (Peripheral nervous system) : Sebahagian sistem saraf yang di

luar daripada otak dan saraf tunjang.

Rajah 1: Gabungan sistem saraf pusat dan sistem saraf periferi

o Neuron (Neuron) : Sel saraf yang menghubungkan system saraf yang terdiri daripada

jasad sel, dendrite dan akson.

Rajah 2: Struktur neuron

o Neuron aferen (Afferent neuron) : Neurone yang menghantar impuls dari reseptor ke

otak atau saraf tunjang.

o Neuron eferen (Efferent neuron) : Neuron yang menghantar impuls dari otak atau saraf

tunjang ke otot atau kelenjar.

o Rangsangan (Stimulus) : Perubahan pada persekitaran.

o Reseptor (Receptor) : Struktur khusus yang peka terhadap rangsangan.

Sistem Saraf

79

o Efektor (Effector) : Struktur khusus yang menerima isyarat arahan daripada pusat

kawalan dan bertindak mengikut isyarat yang dihantar.

o Impuls (Impulse) : Maklumat rangsangan yang telah ditukarkan kepada isyarat elektrik.

o Sinaps (Synapse) : Tempat bertemunya neuron yang terdiri daripada pre-sinaptik

membrane (akson) dengan ruang sinaptik dan pos-sinaptik membrane (dendrite).

o Neurotransmitter (Neurotransmitter) : Bahan kimia yang terdapat di hujung akson

yang bertanggungjawab dalam memindahkan impuls merentasi sinaps.

Rajah 3: Struktur synaps dan neurotransmitter

o Tindakan reflex (Reflex arc) : Tindakan luar kawalan yang melibatkan otot rangka

berlaku secara spontan.

o Sistem saraf somatik (Somatic nervous system) : Sebahagian daripada sistem saraf

periferi yang menyesuaikan badan dengan persekitaran luaran hasil interaksi reseptor

saraf pusat dan otot.

o Sistem saraf autonomik (Autonomic nervous system) : Sebahagian daripada sistem

saraf periferi yang mengawal fungsi organ dalaman seperti mengawal otot licin, otot

kardium dan kelenjar.

o Parasimpatetik (Parasympathetic) : Pembahagian daripada sistem saraf autonomik

yang mengawal organ dalaman dengan mengekalkan keadaan normal badan.

Sistem Saraf

80

o Simpatetik (Sympathetic) : Pembahagian daripada sistem saraf autonomik yang

menyediakan diri terutamanya persekitaran dalaman semasa situasi kecemasan.

Rajah 4: Sistem autonomik (simpatetik dan para-simpatetik)

Sistem Saraf

Apa itu sistem saraf?

Sistem saraf tersusun oleh berjuta-juta sel saraf yang mempunyai bentuk bervariasi dan

berhubung antara satu sama lain. Saraf memindahkan maklumat iaitu impuls yang mana dalam

bentuk arus elektrik melalui jaringan sel saraf yang menjadi unit asasnya iaitu neuron. Sistem

saraf berfungsi mengkoordinasi, mentafsir dan mengawal sistem lain dalam badan. Sistem ini

meliputi sistem saraf pusat dan sistem saraf periferi. Terdapat tiga jenis neuron utama di dalam

sistem saraf.

1. Neuron sensori: Menghantar impuls rangsangan.

2. Neuron penghubung: Menghubungkan neuron sensori dengan neuron motor.

3. Neuron motor: Menghantar impuls tindak balas kepada organ terlibat.

Sistem Saraf

81

Rajah 5: Jenis-jenis neuron

Sistem saraf terbahagi kepada dua bahagian iaitu sistem saraf pusat dan periferi. Sistem

saraf periferi pula terbahagi kepada somatik dan autonomik. Simpatetik dan para-simpatetik pula

terletak di bawah bahagian saraf autonomik.

Rajah 6: Rumusan komponen dalam sistem saraf

Sistem Saraf

Periferi

Somatik Autonomik

Simpatetik

Para-Simpatetik

Pusat

Sistem Saraf

82

Sistem saraf pusat

Rajah 7: Struktur sistem saraf pusat

Sistem saraf pusat meliputi bahagian otak dan saraf tunjang. Sistem saraf

pusat berfungsi menghantar impuls sensori sama ada somatik atau autonomik ke

otak serta membawa impuls motor dari otak ke efektor yang berkaitan. Otak

berfungsi sebagai pusat pemprosesan maklumat yang diterima serta menghasilkan

gerakbalas dan koordinasi yang sesuai. Berikut merupakan struktur otak dan

fungsinya:

Sistem Saraf

83

Otak

Rajah 8: Struktur otak

Berikut merupakan bahagian otak berserta fungsinya:

a) Cerebrum (otak besar): Memainkan peranan penting dalam ingatan, pembelajaran,

percakapan, emosi serta menghasilkan tindakbalas tingkahlaku kompleks.

b) Cerebellum (otak kecil): Mengkoordinasi pergerakan tubuh, memainkan peranan dalam

pembelajaran dan mengingati perlakuan motor.

c) Medulla oblongata: Mengawal sistem pernafasan, aliran darah, mengunyah dan

pencernaan.

d) Kelenjar pituitari: Lobus posterior; menyimpan dan menghasilkan dua jenis hormon yang

dihasilkan oleh hypothalamus. Lobus anterior; menghasilkan dan merembes pelbagai

jenis hormon yang menetapkan fungsi tubuh yang pelbagai.

e) Hypothalamus: Pusat kawalan homeostatik, mengawal kelenjar pituitari.

f) Thalamus: Pusat input bagi data sensori untuk ke cerebrum. Pusat output bagi perlakuan

motor meninggalkan cerebrum; mengasingkan data.

Sistem Saraf

84

Saraf tunjang

Rajah 9: Struktur saraf dalam saraf tunjang

a) White matter: Mengandungi saraf fiber (akson).

b) Grey matter: Saraf sel tubuh dan dendrite.

c) Dorsal root: Laluan di mana neuron sensori memasuki tulang belakang.

d) Ganglion: Mengandungi sel tubuh neuron sensori.

e) Ventral root: Laluan di mana neuron motor meninggalkan tulang belakang.

Sistem saraf periferi

Sistem ini terdiri daripada serabut saraf yang bermula dari saraf pusat hingga reseptor

deria. Fungsinya adalah untuk menghantar impuls dari reseptor ke saraf pusat dan dari saraf

pusat ke organ yang berkenaan untuk tindakan yang bersesuaian. Sel yang membawa masuk

impuls dan maklumat tentang rangsangan dari reseptor deria merupakan sel sensori. Sel yang

membawa impuls dari sistem saraf pusat ke otot dan organ tumpuan ialah saraf motor.

Sistem saraf periferi terdiri dari sistem saraf sedar (somatik) dan sistem saraf tak sedar

(autonomik). Sistem saraf sedar mengawal aktiviti oleh otak, sedangkan saraf autonomik

Sistem Saraf

85

mengawal aktiviti yang tidak dapat dikawal otak. Terdapat dua jenis saraf yang terlibat dalam

system ini iaitu saraf kranial dan saraf spinal.

Rajah 10: Laluan bagi neuron motor somatik dan autonomik

Saraf kranial

Saraf kranial merupakan jaringan saraf yang terhasil dari bahagian bawah otak. Terdapat

12 pasang saraf kranial (kanan dan kiri).

Rajah 11: Struktur bahagian dalam saraf kranial

Sistem Saraf

86

Struktur saraf cranial berserta fungsinya:

Bahagian Fungsi

1. Offactory nerve Saraf untuk bau.

2. Optic nerve Saraf untuk melihat.

3. Occulomotor nerve Saraf ke otot mata.

4. Throchlear nerve Saraf otot mata superior oblique yang mempunyai penyangkuk.

5. Trigeminial nerve Saraf tri-geminal kerana ada tiga bahagian: i. Bahagian Ophthalmic ke orbit mata

ii. Bahagian Maxillary ke rahang atas (upper jaw)

iii. Bahagian Mandibular ke rahang bawah (lower jaw)

6. Abducent nerve Saraf otot lateral rektus yang abdusikan bola mata.

7. Facial nerve Saraf otot muka.

8. Vestibule-Cochlear nerve Terdiri daripada dua bahagian: i. Vestibular nerve untuk keseimbangan

ii. Cochlear nerve untuk pendengaran

9. Glossopharyngeal nerve Ke lidah (glosso-lidah) dan pharynx

10. Vagus nerve Saraf merayau (vagrant wandering) kerana mensarafi kawasan yang meluas ke leher, thorax

dan abdomen.

11. Accessory nerve Saraf aksesori kerana kelihatan seperti sebahagian daripada saraf vagus.

12. Hypoglossal nerve Saraf ke otot lidah yang bergerak ke bawah lidah sebelum mensarafinya.

Jadual 1: Bahagian saraf kranial dan fungsi

Saraf spinal

Saraf spinal terbentuk daripada akar dorsal dan akar ventral saraf tunjang. Saraf spinal

berjumlah 31 pasang saraf gabungan. Asalnya, saraf spinal dibezakan kepada 8 pasang saraf

serviks, 12 pasang saraf thoracic, 5 pasang saraf lumbar, 5 pasang saraf sacral dan satu pasang

saraf coccygeal.

Rajah 12: Struktur saraf spinal

Sistem Saraf

87

Saraf refleksi

Rajah 13: Tindakbalas saraf refleksi

Apabila lutut (patella) diketuk, reseptor sensori akan mengesan regangan di tendon.

Sensori neuron seterusnya akan menghantar maklumat kepada CNS (sistem saraf pusat - saraf

tunjang). Di dalam CNS, maklumat tersebut akan dihantar ke neuron motor dan menyebabkan

otot quadriceps mengecut sekali gus menyentak kaki ke hadapan.

Sistem saraf autonomik

Sistem ini mengawal tindakan luar sedar dan luar kawalan di mana melibatkan otot licin

dan otot kardiak. sistem saraf autonomik terbahagi kepada dua bahagian iaitu:

i. Simpatetik

Sistem ini menyediakan badan dalam menjalankan tindakan semasa badan dalam keadaan

tertekan atau terancam. Sebagai contoh seperti dalam keadaan dikejar babi hutan. Hal ini

akan merubah system di dalam badan. Kadar denyutan jantung, kadar pernafasan, kadar

perpeluhan dan lain-lain akan meningkat sebagai menyediakan badan untuk menghadapi

keadaan tersebut. Keadaan ini juga dipanggil fight or flight.

ii. Para-simpatetik

Sistem ini pula menyediakan badan untuk keadaan yang tenang selepas menghadapi

keadaan simpatetik. Kadar denyutan jantung, kadar pernafasan, kadar perpeluhan dan

lain-lain akan menurun menjadi normal. Keadaan ini dipanggil sebagai rest and digest.

Sistem Saraf

88

Jadual 2: Contoh tindakan simpatetik dan para-simpatetik

Rajah 14: Tindakan simpatetik dan para-simpatetik

Para-simpatetik Simpatetik

pengecilan pupil

memperlahankan kadar

respirasi

memperlahankan kadar

denyutan jantung

penghasilan air liur yang

banyak

merangsang pencernaan

menghasilkan hormon

noradrenalin

pembesaran pupil

nemingkatkan kadar

respirasi

meningkatkan kadar

denyutan jantung

menghalang

penghasilan air liur

menghalang

pencernaan

menghasilkan hormon adrenalin

Sistem Saraf

89

Rajah 16: Fungsi sistem saraf

Rajah 15: Keadaan simpatetik dan para-simpatetik

Fungsi sistem saraf

Fungsi sistem saraf

Menerima rangsangan sensori dari reseptor dan

organ lain dan menghantar ke

CNS

Mentafsir dan mengintegrasi

maklumat

Menghasilkan tindakbalas yang sesuai

dan menghantar ke organ melalui saraf motor

Sistem Saraf

90

Rujukan

Madder, S.S. (2008). Biology Ninth Edition. Boston: Mc Graw Hill Companies.

Peter H. Raven. (2004). Biology for Matriculation. Kuala Lumpur: Mc Graw Hill Companies.

Reflex Action. (2006). Retrieved on January 7th

, 2011 from

http://www.yachigusaryu.com/blog/2006/08/top-ten-principles-of-yachigusa-ryu_18.html

Saraf Kranial. Retrieved on Janyuary 8th

, 2011 from

http://panmedical.wordpress.com/2010/05/12/saraf-kranial-saraf-otak/

The Autonomic Nervous System. Retrieved on January 7th

, 2011

http://www.cliffsnotes.com/study_guide/The-Autonomic-Nervous-System.topicArticleId

22032,articleId-21948.html