T EATR P OLS KI

. W WARSZA\M E

ZALOZONY PRZEZ ARNOLDA SZYFMANA 1913

SCE A KAMERAL A

Cyprian K amil N orwid , , PIERSCIEN

WIELKIEJ DAMY

...

Cyprian Ka1nz"l orwid , ,

PIERSCIE WIELKIEJ DAMY

czyli -MACHI D REJKO

Janusz Majcherek

PRZYPISY DO NORWID

Mówi się zazwyczaj o ironii Norwid i ironii u Norwida. To znaczy, po caw ironicznej, ironicznego wiat poglądu szuka się tyleż w NorwidOQ;CJ tworcz ·ci, CQ i w prywatnych zachowanUlch poety. Z pewno ci11 nie bez racji, tcfan K a­kowski pisał ltied w sobnym rudium na ten ccmat: Ironia posiada/a ret• mlf.br:t­mo na pu11Ci1 cowarz slru11 walor, it porwała/a m11. orwidowi - J. M .) pr.:t­ciwstawiat nr hl- ujmurria:ma "'.ilkJ, bez ~danierii i powa,i. Pr::umm1t, odosabnia/ n·~ aro•sryczme w I ormi1 gry c::ymqCt} go oryginalnym, przyjmmym -1111 homml sp1-ri1u.I. D=alo mu ona rrit ujaumiOM poc:i:u­cir wyts::olci, unosiła go ponad rowar :yst­wo, hoć z: m"m pr:::estawa.I .

a ten irooici:ny ary o tyzm zwr -ciJ też uw gę Milo .z w Pryrparnych obo­wiązkach, czyniąc zr ztą orwidowi .za­rzut z tej po t:awy co musi wydać ię

pa.radoksalnc, jc51i zważyć że samemu Mil zowi ani ironia, ani l cza ry5-

tokratyzm nic obce. Mniejsza jednak o spór z Milo zem, chodzi tę po tawę, kcóra - akceptowana czy nie - czym twór­czo ć Norwid tak w gruncie rzeC'Z}' nic- . przy tęp~. I to reż je t paradok : że ten wielki ironi ta wiclokrornic tawal 1ę o­fi~ ironii, by tllk rzec, dziejowej. Naj­pierw przez to, że rozminął się ze woim czasem, co aota bene po rawil przecież jako problem w woich pimiach . Jaki:1. albowi m pomwajqc społw:msrwo w przy­sz:loJć-pytał- ij zyk uc::uć pr:::ysz:ł; eh mu

pr~ •nos:&qi:, poro umietuat sidamo ;: obt­crtoiaqi> N \•ol~c - ta niem żn 'ć po­rozurruCll.ll 11ę ze im cz.a em po latach nazwana z cala nowa1orsrwem, 11 sam

rwid prz ny zo tal poi kici łhe-TllUT7.C. To wca.le jednak aic maczy że

tuł5LU>1ło poroZU01Jcrue. Mim , ii N rwi­dłl cz ·ca tę i mtcrprccujc w szkole od k1lltudzie ięciu lat.

Ir rua dziej ięgnęla zr z~ w po-mucrtne I y Norwida jeszcze głębiej.

DZ1wnych miewa! wyznawców i w dziw­nych imcntj1ch po ługiwano się jego wy­rwanymi .zazwyczaj 2: lcontdtsru my ' la:mi. Ccnila go prawicowa mlodzież z kręg'w miki i Narodu, cenił go też powiązany

z sanacją Horzyca, Z orwidcm I czy SJę nazw ko manego w eh gomułkow -kich dygnlta.r.za panyjacgo. A kto przeżył boda1 fragment s cg ż ciJI w Pol ce Ludowc1 nic mó I choe ra.z ruc zauważyć wypisanego na tran parencach albo po­wtarzane& na demi eh czy w pzcto­wej publicyscyce ha w rodzaju: Ojczy=­IW to witlki, :bi11ronry obowiq::tk. A to Norwid wł ·nie„.

1 cm, bywał Norwid tra.krowany nadzwyczaj in trumcntalnic już co na ple­

ch PZPR jut na fi tiwal eh pi cnki w Opolu, już to w kazaniach księży o 11m­bitj eh intclekruałnych . Chyba uden pol­ki pi n aie ci zyl się tak wielkim powo­

dzeniem. Spr bu1my rc~ra.z po tawić jasno pra-

wę pn.yC'Z}'n owei!) parad u: otóż or-

wid, jak się wydaje, nigdy njc zo tal dob­ne zrozumiany i przys j ny przez kul­turę poi kij . Nic mam ru, rzecz i no., na my ·h kilkuna tu pecjali r w, lu rzy na­pisali k.i !kan c1c lr.s~ck, z czego ruekt · re po wi~nc były teatrowi orwida. Cho­dzi mi o recepcję potecmri, bodaJ cak~ która wyraża ię w W)'DlCS10nym z ukol stereotypie, bodaJ w cwicr · inteltge:nckim frazesie. Wolno d%Ić, ie Mickiewicz, a po cz ·o nawet I ckj w potoancj świad mo ci osadzeni. A rwid nie Odpowicdi, że Norwid jest crudny, ciem­ny, zawiły niewiele Lłum czy, bo przec1c:ż cale naprawdę Mickiewicz też nic j c la1-wy, I waclum nic w mina111 . Z ry­

zykowałbym~ odpowicd.2: ie problem z Norwidem polega na tym, że 1e czo ć w og le nic daje ię UJll i.adco połccmy tcrcotyp, c.hoćb)' calu, w jw u1ęto D-rad ay Kordiana. A u111c 1 nic daje wwruc dJatcgo, ie tak b rdz pod­szyta j tir nut. rzec by m roa - na i rut

ufundoW1lllll. Zaś kuJrora polaka czy -świadom •t poi ka ile zn 1 taki wiato­pogląd 1 Wtll po wę, kcorc: kl11dq akcent na ro co niejednoznaczne, prze" me, przcczne. Przcciwnrc - zuka zwykle ka­tegońi jcdno:zruic:z:nych 1 warto nic pod­legnj11cych podwaźcniu cz zakw uono­wa:niu. Długo by moma dum11czyć przy­czyny te o tanu rzeczy, jedna w zclako wydaje ię zczcg" lnic wrina· l1UJlll wicie ie · wi domo c poi cechy dcfcosy-

1ę lbo raae1 - zmuszona 1 t uwiać ię lzc wz lęd w politycznych czy hi torycznycb) w rw­cji obronnej, kiedy t klaz.ny kodeks oblężone o miasta b1crz.c g rę nad ubtcl­no · ciami i niuansami g.lębokic1 rcfldt ii. Krótko m · w~c chodzi o to, ie d rninacja imer u narodowe o z nacury jej żlc korc pondujc 1..e szruq, która 1 n irom­cznymi znaczeniami. Przck rnic można by powiedzieć, ie w związku z cym wl ·nic należy odwoływać ię do ironii i przełam -

wa m n poi zbiorowej racji w kulturze. Zwla zeza, ie ten m nopol pojawia i~ nic tylko w eh narodowego zagrożenia, len takie w chwilach narodowego trium­fu, 10 m czy wtedy, dy naród kutek takich czy innych u.kc ·w pop da w na­rcy tyczne wn uwiclb1cnic

·1czw kic ironiczna - aż okrutna w swej ir mi-_ ztuka "da wydaje ię

~dy ran u 'ie wdaj11c ię w długie zbiory jedno tylko chcę podkre.lic.

Or · ż w finale Pi rJcmna Wttllnt} Dam KunymJ apada mlaini1 w chw1/1, w Jrrór 'i Dur 1lto sam sob1t star.i si u.kio11 oddał. P nicważ żyjcm w kr 1e, w kl' rym liczna Durcjkowic, a m ze i klllJ cały ami

b1c tanlJlł 1~ ukł n dać, Pier cioi tf'rtl.b 1 Damy na cenie Teatru Pol kiego ma, 1ak ię wyda1c, sen i glęb ze znacze­

nie.

Janu z M ajcher ek

Cyprian K amil Norwid

ZE WSTĘP DO

PIERŚCIE I WIELKIEJ D MY W tępy niekt re na tręczaj mnie bezumy ·1n4t parni~ · pewne zdarzcru

nast~uj cej o nowy: W mi te u mc1a.kirn 1cdcn arz wywie za1 c rycin rand v i I -

I c 'a do jck L 11 fon a i n c' a uwyraźnił cako c podp1 m1 ar c:z tc-lnymi - gl c:

I c w maa potęgę, z a i c - obawę ku r pa w a - p totę

I i! - chyuo "c żab a - urozumiaJ c, m 1 I pa??. .. - ru pozo ca-i próiny papier ...

Zapymlem ob tcla, nic już dlacz ii ma I pa znaczy m 1 I p ę -ale ku czemu odj\I inter apol m, uczytelniaj c ncż? ... Swiat.ly ten czlowick odpowicdzaal mnie, że ilłt.rm · c m.icszczafilka je t uk podcjrzH , iż w Lafi ncaine'a ba1kach o I w 1 c, o ' I c, pa p u dz c lub ż a b 1 c mówi11cych d mnicm się obyw tcli mi teczka, i żony 1c.h, i oblubienice ich, i syn ' w ich .

Jakkolwiek przct wy by 1ę nie\ czesnym iaśniać typ , uprze-dzę wszclak< , na wz r polDlcni ne wyici, iż m ·i MAK-YK ruc J t

byna1mnicj u owisk1cm dla Irlandii lub zk~'ICji- że HRABI A nic o lawia bnbm - że DUREJKO ·na1mnic1 m celu me nu L1rwy, am 1akąk lw1ck wyn.iać m · lb prowinc1ę, bę~c m e -m a chi n a D u r ci k i cm! -si wcm, iż s.zło mnie o rzecz nici.lychanic Qd w ulkic b" te poglądu

oddalorui. Życzyłem obie ja w 1e1 pracy p bow cg tragedii

rodzaju- chcialem llZcby tragiczn , nic d h dz:łc d z n w 1 d ·lania lawie, dawala że alt nazwę, T rag cd i ę - B 1 I li·

Urwory, kt ·re lub taw1a111 ię na tatcczn h z nach populam c::a, nal~ przez ~ sam d krainy p r z I · w 1 tają ię f o r m a m i m ó w 1 c n i a. Przymi cnikicm J t wyra.z wl ka du11r1ico, co znacz : la\\ ile ciemno, po D a n r c 1 k ul... k dalece nic zuka111c już. u Ary t fana przyk.ł dó ) wolno j t arcypopulamych lawn ·ci ui c m · wiemu bez narażeni ię na tnlSZcnic tych ci w, kt re 1eżch b1e z.adajc aktorow1c, t m tępo, względem pubhczncg > bczp1cczm t ·a.

D I czyć nareszcie i to powmicnem, co, pod półcz ny kres · ukl, upatruję jak obowiip;u1 ce: dla po tępu za.danie ypowiadam prz~ 1i zda mi ię, że

idzie dzii

w cy - calo ć

umienia zwrotem, l11da n i .

bncgo

ię dru­lecz Inc

Arcytrudna ro jest robota z te1 przyczyny, iż sarno nagie, wici.kic cri o zastępuje ru ce wrażliwe m mcnia, które l:nlgcdia ma m :tno · · krwi11 u broczyć wyrażną i czcrworu&. Za. ca.kowym nas jenicm idzie, że 1 zy tkle cimio -nia ni~lychamc byc musz.lł ubtclne. J zyk za wykwincneao dJaloau potocznego w le tak obrobionym nic jest, jak to ię w codziennym obcowaniu wyda" m ie! Jcżeh nawet ten dramatycmy roduj kom c­d i m i - w y o k 1 m i zowi to jedynie dJatcgo, dlaczego ante Z"A-ic ko m e d i Il ój utw r czyli z przyczyny nie g żncgo ale w e a I e g o r z c czy z am k n i ę ci , a które jeszcze tym ubcelmc1szc dram1rycz­nego cieniowania w ciągu prawy wyma . Jakoż d pic u pracy rak.iej oatrafiasię na nicwy tarczalno 'ć i n ter p u n kc j i, lubo używam w ce 'cie podlcrcślania wzmacnianych lub aególm 1 cych i any ·cie d.rama­ryczncmu wyrazów i zwrotów mowy.

Pi~k.114 nt koniec, dla dramaturga trudn · ~ u n.u Polaków j to, co zarazem przed ta wuje ię jako gl~bokie dla p ychologii polccznc1 pyt.anie- co j r że artyzm polski nie pocrafil d qd U2Dllc kobiet!... P filc owe duże i jakoby rad i a idea I n e, ktore {że pominę tar0zyrnych1 przed tawujl(

w nicwiasmch Da n t c, Ca I d er o n, h a k es p ca r c, By ro n ... z wyj1ltk1cm (dla przyzw ie 'o za enci nym) nie 1 aueill wcale w pięknej literaturze poi k1e1 .

ie ma tam, mówię k o b i e c i tocnych 1 calych. · a n d a co ,.me c h ci a I a Niemca", nic wiem . cz cg o c h c 1 1 I a?? - jest orui o 1edne1, cz pięknej, nodze. Te I i m e n a (m że naizupclnjej za jak ucw rany ty­

czny ) nic icst d sć tran cendenrain. ... Z o i a - d piero P8lUlll z pen 1J, a prześliczna M a r i a ł.'\akze kic zwinąc i~ \ zupcln!ł po 1 ć nie miala czasu, będii wrychlc poduszkami zad , czyli w tn wisku pogt11ŻOD1l

Smętnych lllkich trudn ci nieco we t~pic d mo1ci B i 1 I c 1 -Tr ag cd i 1 sit.re li za znc uważ.alcm, dla 1ej przyczny, iż, jill lwick b dż szeroko za dUa b ·cm ze kompercncja, nie należy JCJ pogardzać tymi po s.iczcgóle uwagami, In re 1e spotyka, gdy 1ę robi.

Siu rzetelny C. N.

Juliusz W. Gomulicki

PI RŚCIE W L IEJDAMY

ETRYKA I OBJAŚ IE

W maju 1 7l. r. SLiini law K mu ogi il k nkurs n ucw r dram:uycrn s wiając i ko warunek, żc:br nagrodz-0n} utw · r nadawał •e do ta ·imi11 na cenie ltrakow Jdcj oraz wyznaczają trzy

nagrody, wy k ci 500, 250 1 r50 zlr Powiad 1ru ny o rym konkur ie Nor­

wid d · ć eptycm1c z.a n;wnl Ję po­CZlltk wo na =a 1 p<iwodzcn1c we: przed ięwzięc1.1 .

Potem jednak, m i przck many prze? Zaleskiego kmry zna.I ~rypc:uc przy1•· ciel z k m.cd.t Aktor i kt · ry moic m ' l I wrcdy o tym wl · JC urw ne), m )że m ny wyznacz ną na ~ (zna1d a.I ię :z.U w cięikic:1 }"tu.acji finan we1 >

po Ulllowił WZ14Ć udzi w owym k nkur-ic nie o Aktor jednak my l c, le:

o zupełnie nowym dramac:ic d pracy nad kcórym za iadł chyba ruc póiniei niż w czerwcu, termin k nkur u byl bowiem bardzo napięry i k ńczyl ię w grudniu 1872 r.

ie wiad m co pniwda, jaki m I przy wieca.l Norwid wi przy rozpoczeciu iego nowego dramatu ani reż jałt przebie­gali jego praca w crerwcu i lipcu, ki dy nietpoduC"W"llnic nawiązał l warzy i k • ncakt z gcnc I Wll-wdo JadwiK11 Za­moy ką o z z p ru innymi arystoknttka­rni bywającymi w jci pary kim salonie (spośród których szcreg ' łoje wyróżnił Pe­l gię Rembicliń5ką), wiad m jedrl.l'k, ie w dniu I icrpnia - kicd cncr'tlo opusi;czala Paryż- spor.kal go z jej crony

I . I

·I „

juhu 2 W. Gomuli?-i (Z obi nicn d V 1 mu Pism

tvs.z· srluch . K. · rwida, Wa.rua~ , PI 1971

Sławomir Świontek

TRAGIZM (tycuJ

- wyda1c i

ZJlmlA.f 11.m

7.0 raje z:rcal1:wy,'Uly, kied otwiera i'f przed nim pen.pdtt wa wyJ cia z roli na.nuconej mu m że: przez konwencji: lit i wc1 18 w I narzu n mu przez konwcnqę spolcO'ną Rołut r u -k m.11„, 1 raczej po ta ·i ny t t przed

:borem me mii;d?) dwicrrur n m.i, mi,.clz ·dwiema ml m1 Pe pekty-

tra "czna l.IJC' m:h lonll: tngizm nic funkcjonuje lUtaJ 1m jako kat t na mct.1-

fizycma, ani jako kateg ria ot t ·czna. W tym dru im w ·padku u hylcmc i 1

tym bardziej oczywi te:, ie utw ' r r hzuje - przynajmnic1 zewni:cnn ·m wo1m chcmacic - konY.en 1e "1mJI nc przez

gatunek k med.ii. K media 1c:dynie i 1

zdolna wyta.zlĆ Y.;at, w luorym wan st11je ię narzucaną przez form · zvc1 r >Ili. do cgnuu1, a me prawdit, o Jaką nalc:za­loby walczyć.

Ale ta prawda dla • rwida i cnicjc, a tngizm 1cdnostkJ ludzk:1c1 1c t k n k­wcncją rozdarcia czi wicka riom1ędzy 1 1

ORWIDA d r dakcji)

\~ '" wluną yrua „ w wic­wlasnej nicd -

kw da t pnia t dla Norwida

t Ul ze zrclacyw1zo­ntcbru i ruacji, w j -

Fragment k j"żki Sławomira Świont 11lTWuiur.,sltJ l a1r swiaca

W dawni Lód.zkic Łódź 1983

PIER CIE W LKIEJ DAMY W TE TRZE POLSKIM W W AR SZA WIE

Prcrn1 J'1I 6 k" ictni 1962 roku na cenie Kameralnej

Rc:produkąc ""' on I L · ), '.1Y 'ZK Kl

T· TR li

S l n I 9 l!ł9(>

ENA KAMERAL A

Cyprian Kam·Z:Z orwid

PIERŚCIE, WIELKIEJ DAMY

czyli EX-MACID DUR JK

trag di we trzech aktach

Osoby Hr bina M ari H rrys (wd wa) . .. . H A Mak-Yks, dal ki kr wny jej męża .. . . .. . L

Magdalena T mir poufna Hrabin ...... ............ GRAŻY A BAR ZCZ

raf Szeli a .. . . .. . .. .. . . . . . . .. . . . . . . . . . . . MAR K BARBAS I

alome Majster gni szruczny h . . . . . . . . . . . . . . .. . . . .. Z Komisarz policj i ..... ... . . .. ... . . . . . . . . . . LE ZEK TE ESZ Stary sługa .. . . . . .. . . . ... . .. ... . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . .. . ... . JÓZE

o ry sług .... „ ......... „ ..... „ „ „. „ F Ł A ENT łużąca ................. ..... ... .... ........... ... A

z

o'ć I .......................................... ......... STEFAN SZ I T Gość II ... ... .. ..... ..... .. ...... ... ....... .. RY ZARD ADR WSKI

JA

am muzyczne A PŁOSZAJ

Reży eria BRATK WSKI

sy tent reży ra RYSZARD NAWROCKI

Premiera 17 maja 1990 roku