Upload
dinhkhanh
View
220
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Sexhormonen
Michael Fouraux & François Verheijen
Herhaling Endo I
hypothalamus
hypofyse
+
-
-
klier
+
hormoon
Schildklier uit Endo I
TRH
TSH
+
-
-
T4 & T3
+
Acties van hormoon
Schildklier uit Endo I
Endocrinologie = logisch nadenken!
Voorbeeld:
FT4 te hoog, wat verwacht je van TSH en TRH?
FT4 te hoog TSH en TRH onderdrukt
FT4 te hoog en TSH normaal/hoog niet pluis!
Hypothalamus & Hypofyse
Hypothalamus & Hypofyse
Sexhormonen
Sexhormonen
Globaal overzicht van de hypothalamus-hypofyse-gonaden as
“Mannelijke” kant van de sexhormonen
“Vrouwelijke” kant van de sexhormonen
Voorbeelden van afwijkingen
Welke sexhormonen zijn er?
Vakkenvullen
hypothalamus
hypofyse
+
-
-
klier
+
hormoon
LHRH
LH & FSH
testes, ovaria, bijnieren
testosteronoestradiolprogesteronDHEA(S)
Bijnier sexhormonen
hypothalamus
hypofyse
+
-
-
klier
+
hormoon
CRH
ACTH
bijnieren
DHEA(S)androsteendionprogesteron
Bijnier sexhormonen
Bijnier sexhormonen
DHEAS
Belangrijk bij secundaire geslachtskenmerken
• Voorbeelden van veranderingen bij de man:
Primaire geslachtskenmerken:
• testis (= teelbal, zaadbal)
• balzak (scrotum)
• bijbal
• penis met zwellichamen
• prostaat en zaadblaasjes
Secundaire geslachtskenmerken:
• lichaamsbeharing
• zwaardere stem
• oksel- en schaamhaargroei
• zaadlozing
• Voorbeelden van veranderingen bij de vrouw:
Primaire geslachtskenmerken:
• ovaria ( = eierstokken)
• eileider
• uterus (=baarmoeder)
• vagina
• schaamlippen
• clitoris
• Secundaire geslachtskenmerken:
• borstontwikkeling
• bredere heupen
• oksel- en schaamhaar groei
• menstruatie
Geslachtskenmerken
Geslachtskenmerken
Geslachtskenmerken
belangrijke aanwijzing voor ziekte!
Geslachtskenmerken
jongen 2.5 jaar
bijniertumor:
overschot androgenen
overschot cortisol
LHRH / GnRH
LH & FSH
LH: luteïniserend hormoon
FSH: follikel stimulerend hormoon
peptide (“eiwit”) hormonen
Complete as
hypothalamus
hypofyse
+
-
-
klier
+
hormoon
LHRH
LH & FSH
testes, ovaria, bijnieren
testosteronoestradiolprogesteronDHEA(S)
Testosteron
aromatase5 -reductase
Testosteron
vrije testosteron = actief
vnl. albumine, SHBG
Testosteron
Testosteron
!"#$#%&'()%!)*)%
+,-./%0"-%1"-%23%4""(%
5"-./(%&"-%./06&&/7&8%.//-%9""(&.(,/6%
:/6-6.%;,;%.//-%7696&,%
%
:<=%=>%?@A>BC?>D>@E%
%
%
%
5<*F%
%
5G % % %#;/(H%1/(',,.&%
IJG % % %1/(',,.&%
=/#;,#;/(,- %,-0//;9""(%7"".%
Casus dhr. C.B.
Casus dhr. C.B.
Casus dhr. C.B.
Carlo Broschi (1705-1782) aka Farinelli
castraat & wereldberoemd om zijn zang
rond 1600 eerste castraten Vaticaan
kerkkoren & opera
effect castratie: testosteronconcentratie verlagen
Testosteron acties:
groei penis, scrotum en testes
haargroei pubis, gezicht
toename spieren, botgroei
verlaging stemgeluid
Casus dhr. C.B.
Castratie:
1:100 slaagde muzikaal gezien
groei ook na puberteit
“vrouwelijke” bouw en vetverdeling, borstvorming
baardloos, hoofdhaar voller
Stop castreren rond 1900; laatste castraat Alessandro Moreschi (1858-1922)
Casus dhr. M.P.
25 jaar oude man
kleine penis, volume testis 1 ml
bijzonderheden: ruikt niks
Lab:
LH onmeetbaar
FSH onmeetbaar
Testosteron onmeetbaar
makkelijk gezegd:
hypogonadotroof hypogonadisme
Casus dhr. M.P.
Casus dhr. M.P.
Wat te doen?
• GnRH meten?
• LH, FSH tijdreeks meten?
• Stimulatietesten? Welke dan?
Casus dhr. M.P.
Wat te doen?
• GnRH meten?
• LH, FSH tijdreeks meten?
• Stimulatietesten? Welke dan?
Casus dhr. M.P.
Wat te doen?
• GnRH meten?
• LH, FSH tijdreeks meten?
• Stimulatietesten? Welke dan?
GnRH-test:
t= -5: LH/FSH/testosteron/oestradiol
t = 0: GnRH inspuiten
t = 30: LH/FSH
t = 60: LH/FSH
Hier marginale stijging LH en FSH na GnRH
conclusie: GnRH wordt niet gemaakt
Casus dhr. M.P.syndroom van Kallmann
hypothalamus
Oestradiol
Oestradiol
GnRH
Oestradiol
SHBG
albumine
aromatase
Oestradiol
Casus mw. D (1956)
LHRH
LH & FSH
+
-
-
oestradiol
+
Mw D. (1956)
Borsttumor waarvoor operatie
Tumor is oestrogeen-receptor positief
Therapie na operatie
tamoxifen
lucrin-injecties
Monitoren LH, oestradiol, FSH
LH en FSH dalen na starten therapie en zijn onderdrukt (LH < 1 E/L)
Oestradiol blijft verhoogd (circa 100 - 149 pmol/l) (zelfs na verhogen medicatie)
Mw D. (1956)
Vraag oncoloog:
klopt dit wel? Is er een probleem met de test?
Lucrin is wel toegediend. Hoe weten we dat?
Opnieuw meten
Andere assay
Interferentie uitzoeken
verdunnen
HAMA’s
Navraag bij patiënt?
Mw slikt tabletten voor “goede darmen”
Aanpak
“De opvliegers werden minder en ik voel me prettiger door deze pillen.
Mijn darmen zijn een stuk rustiger nu.
Raar maar waar, mijn goede borst is in dezelfde periode 2 maten groter geworden.
Via google kwam ik achter de effecten van venkel misschien helpt dit u iets.”
Mw D. (1956)
Oncoloog adviseert om venkelpillen te stoppen
Oestradiol nu < 73 pmol/L met LH en FSH onderdrukt
??
Oplossen pil in poolserum; resultaten:
Poolserum onbehandeld oestradiol < 73 pmol/L
Poolserum + pil oestradiol 100, 200, 300 pmol/L
Nu??
Mogelijkheden:
Pillen bevatten oestradiol
Pillen bevatten oestradiol-achtige stof
Pillen bevatten stof X die interfereert met assay
Testjes
Terug naar de tabletten:
WIKIPEDIA
Consult endo-expert (Alec Ross, Radboud)
Monsters met pilextracten opgestuurd:
Abbott Architect
LH20-RIA-methode met voor-extractie diethylether
Beide methoden geven “E2-achtige respons, lineair met hoeveelheid
toegevoegd pilmateriaal”
Verder verloop
Melding aan de Voedsel en Waren Authoriteit
geen ervaring met analyse
geen verdere follow-up gehad tot nu toe
Voortplanting
!""#$%""&'(
)*+,($%""&
-*.&/""/
!""#%(+#(*
)*+,(%(+#(*
!0(%%+12""3
$+'$"%
/((%$"%45/(&/(&6
(+7(%
$"%!"745&1*./)36
8..*"",!+12/49",42(/49..*/-%",/+,:&&/(%&(%49",4((,43",45&12(3"/+&126
Voortplanting
;(4/((%$"%%(,4$(9"//(,4&/(*74:(7*.,7(%#(4!""#$"%""&'()*<4;(40",#1(%%(,49",4#(4!""#7",""%/'(&4#(%(,4!+1249..*/#)*(,#=40""*#..*4!""#+)&,-)#).+)&&)% .,/&/"",<4>"4#(%+,:49",4#(4!""#1(%3.(#(*1(%%(,4.,/&/"",41(%%(,4#+(4!+124/./4!""#+)&&)%.,/0+77(%(,<
Voortplanting
-*+3"+*(4&-(*3"/.1?/
&(1),#"+*(4&-(*3"/.1?/
&-(*3"1(%
#+@@(*(,/+"/+(4(,43(+.&( A
3(+.&( A41.3-%((/
3(+.&( AA
#+@@(*(,/+"/+(
B,
B,
, ,
, , , ,
, , , ,
C*.#)1/+(49",4&-(*3"1(%%(,4+,4((,4!""#$)+&'(45&12(3"/+&126 D""#$)+&'(&43(/4&-(*3"1(%%(,45EFG6
Voortplanting
Voortplanting
$""*3.(#(*
(+(*&/.7
(+%(+#(*
$""*3.(#(*3.,#
$""*3.(#(*0",#
9":+,"
/*(12/(*
De Cyclus
Voortplanting
*)+/%#"0.)1-2+3'
4.0,"0.)1-2+3'+,4((,4@.%%+7(%
&(1),#"+*(@.%%+7(%
(+(*&/.7
-*+3"+*(@.%%+7(%
-5/&"'0)
6))&1&0+7"",
#(:(,(*(,#4:((%4%+12""38'".'9
Voortplanting
H(9*)12/+,:49",4((,4(+1(%4#..*4((,4!""#1(%
&-(*3"1(%4,"#(*/4#(4(+1(%#(4&-(*3"1(%4%""/4(,!?3(,49*+'4#+(4#(43(3$*"",49",4#(4(+1(%49(*/(*(,
(+0+//(,4+,4#(47.-49",4#(4&-(*3"1(%4$+,#(,4"",4#(4*(1(-/.*(,4.-4#(4(+1(%3(3$*"",
2(/4-%"&3"3(3$*"",49",4#(4&-(*3"1(%4(,4#(4(+1(%4&3(%/(,4&"3(,
#(47(*,49",4#(4&-(*3"1(%4:""/42(/41?/.-%"&3"4$+,,(,
(*49.*3/4!+124((,4.,#..*#*+,:$"*(4$(9*)12/+,:&3(3$*"",4.34#(4(+1(%
7(*,(,49(*&3(%/(,
Voortplanting
Triviant
Tussendoortje:
Hoeveel eicellen heeft een vrouwelijke foetus van 5 maanden?
Welk hormoon gebruiken we om het aantal eicellen te schatten?
Triviant
Tussendoortje:
Hoeveel eicellen heeft een vrouwelijke foetus van 5 maanden?
Welk hormoon gebruiken we om het aantal eicellen te schatten?
~5 – 7 miljoen
AMH
Voortplanting
!36-') B41(%%(,
I41(%%(,
J41(%%(,
9((%41(%%(,
:&"*'/&"52.%%(4$"%6
#..*&,(#(4#..*4((,4$%"&/)%"
K%+(9+,:&#(%+,:(,
;&0)50%6*#)&0%6)%L4#(%+,:(,40""*$+'4:((,4:*.(+4-%""/&9+,#/<
Voortplanting
$(9*)12/+,:
.9)%"/+(
((*&/(47%+(9+,:&#(%+,:
(+%(+#(*
(+(*&/.7 $%"&/.1?/5+,:(,(&/(%#6
$""*3.(#(*&%+'39%+(&
$""*3.(#(*
8",4.9)%"/+(4/./4+,,(&/(%+,:
Voortplanting
Embryo 3 weken: een kloppend hart Embryo 5 weken: vorming handen
Embryo 6 weken: hersenactiviteit Embryo 9 weken: compleet gevormd
piek in [hCG]
4 maanden: waarnemen moedersstem 5 maanden: halverwege
De laatste maanden: groeien
~2000 weken