BAB 1

PENGENALAN

1.1 GEOLOGI AM

1.1.1 Lembangan Taranaki

Lembangan Taranaki terbentuk hasil daripada unjuran bahagian darat benua Gondwana

pada akhir Mesozoik. Pada bahagian dasar lembangan ini terisi batuan marin yang berusia

Jura hingga awal Kapur. Rekahan sesar mula berkurangan diikuti pemuaian dasar laut

berlaku pada Akhir Kapur di Laut Tasman. Graben yang terbentuk kemudiannya diisi

dengan sedimen terestrial, sementara graben-separa (half-graben) pula dipenuhi dengan

batuan marin tebal. Sebuah delta bersaiz besar terbentuk di kawasan barat laut lembangan,

yang mana delta ini mempunyai sistem fluvius berusia akhir Kapur. Apabila benua

Gondwana mula terpisah, berlaku pemuaian utara-selatan pada bahagian timur lembangan

di akhir Kapur sehingga Paleosen. Pada usia Paleosen, berlaku mendapan terestrial dan juga

mendapan laut cetek termasuk lintapan batu arang, namun ketika usia Oligosen, kawasan ini

didominasi oleh mendapan karbonat.

Pada awal Miosen, boleh dilihat kesan-kesan yang berlaku pada sempadan kepingan

moden di mana berlakunya pertambahan sedimen klastik yang banyak. Kemudian, aktiviti

gunung berapi jenis andesit bermula sekitar Miosen Tengah dan berlanjutan sehingga ke hari

ini. Pada akhir Eocene pula, sistem turbidit terbentuk di lembangan ini yang mana ia

mempunyai fasies turbidit batu pasir dari Formasi Tangaroa. Pembentukan pelantar

proagredan pada usia Neogene pada mulanya didominasi oleh batu lumpur, namun

kemudiannya diselang-seli dengan pemendapan turbidit batuan pasir Tariki pada akhir

Oligosen, diikuti dengan pemendapan turbidit batu pasir dari Formasi Moki pada Miosen

Tengah, kemudian pemendapan batu pasir dari Formasi Messenger pada Akhir Miosen, dan

pada akhir Pliosen berlaku pemendapan batu pasir dari Formasi Mangaa. Terdapat saluran

dan sistem turbidit utama pada bahagian laut dalam di lembangan ini. Berlaku pengangkatan

dan hakisan pada laut dalam sekitar Pliosen yang membawa kepada proagredan pada

pelantar klinoform dalam Formasi Giant Foresets. Pada usia ini juga berlaku pemuaian pada

Graben Utara Taranaki yang membentuk subduksi kompleks di usia Neogen.

Graben Utara yang terbentuk hasil daripada sesar di kedua-dua hujung margin dan

mempunyai lebar sepanjang 50km merupakan pusat pemendapan (usia Neogen), di mana ia

disempadani oleh Cape Egmont dan juga zon sesar Turi (Rajah 2.1). Batuan punca yang

terdapat pada graben ini terdiri daripada campuran minyak yang rata-ratanya telah matang.

Penemuan minyak oleh Kora menunjukkan adanya bukti-bukti penimbusan gunung berapi

dan juga pemendapan batuan volkaniklas dalam graben ini. Sistem aliran batu pasir

submarin yang terdapat dalam graben ini tersusun dan prospektif. Graben Tengah pula

terletak di bahagian selatan Semenanjung Taranaki, di mana ia berada di antara sesar di

bahagian barat Cape Egmont dan antiklin Manaia di bahagian timur. Graben ini diisi dengan

batuan punca yang terdiri daripada batuan marin yang matang dan tebal. Pada usia Kapur

hingga Paleogen, berlaku penutupan struktur graben ini dan membentuk perangkap

stratigrafi pada usia Neogen.

Di bahagian timur lembangan ini pula terdapat sesar songsang utama, iaitu Sesar

Taranaki di mana pergerakan yang terjadi ketika Neogen telah menyebabkan berlakunya

canggaan batuan sedimen membentuk dinding tergantung di Zon Sungkupan kompleks

Tarata. Canggaan yang berlaku telah membentuk satu perangkap yang luas. Di bahagian

selatan lembangan ini, canggaan yang berlaku telah membentuk satu perangkap yang luas.

Di bahagian selatan lembangan ini, canggaan yang berlaku berlanjutan sehingga membentuk

sesar Waimea dan sesar Flaxmore. Delta Taranaki berusia Kapur pula terdiri daripada unit

margin tebal hingga fasies marin, di mana ia mempunyai fasies batuan punca dan reservoir.

Di bahagian barat daya delta ini, ia dikatakan mempunyai usia yang sama iaitu Kapur

Tengah, iaitu terdiri daripada batuan marin syal sebagai batuan punca dan turbidit berusia

Kapur.

Rajah 2.1 Peta menunjukkan kedudukan Graben Utara, Graben Selatan, dan sesar-sesar

yang terdapat di dalam kawasan Lembangan Taranaki.

Sumber: Thrasher 1992.

1.1.2 Lapangan Kupe

Lapangan Kupe terletak pada Jalur Eastern Mobile di dalam kawasan Lembangan Taranaki

di bahagian selatan (King & Trasher, 1996) dan merangkumi sebahagian daripada kawasan

Antiklin Manaia. Di bahagian timur lapangan ini terdapat Sesar Taranaki yang merupakan

antara sesar major berorientasikan utara-selatan yang aktif semenjak pertengahan Oligosen

di mana sesar ini ditafsirkan sebagai mewakili sempadan terrane batuan dasar (Rajah 3 &

Rajah 4). Namun sesar yang paling utama di kawasan lapangan ini ialah Sesar Manaia yang

terbentuk di bahagian tengah Lapangan Kupe dengan orientasi utara-selatan di mana sesar

ini menunjukkan satu ciri khas penyongsangan yang ketara (Fohrman et. al. 2012). Pada usia

Kapur hingga Akhir Paleosen, berlaku pergerakan normal pada Sesar Manaia yang

menyebabkan berlakunya pemendapan sedimen tebal pada bahagian timur sesar. Menurut

King dan Thrasher (1996), pada bahagian bawah di sebelah barat lapangan, sediment

terendap dengan semakin tebal ke bahagian utara dan menipis di bahagian selatan. Namun

sekitar usia Akhir Eosen hingga Oligosen dan juga pada kemuncak Akhir Miosen, berlaku

pergerakan songsang pada sesar ini (Stagpole dan Nicol, 2008).

Terdapat tiga major turutan ketakselarasan rantau yang berkait rapat dengan

penyusunan semula plat dan perubahan pada lapangan Kupe dalam menentukan sempadan

kumpulan dalam kawasan lapangan ini. Ketakselarasan paling tua berlaku pada usia Akhir

Kapur sehingga Awal Paleosen di bahagian atas Kumpulan Pakawau, manakala

ketakselarasan kedua pula berlaku di bahagian dasar Kumpulan Rotokare sekitar Akhir

Miosen sehingga Pliosen. Dan ketakselarasan yang paling muda ditafsirkan sebagai orientasi

semula rantau dengan berlakunya pengangkatan kawasan lapangan bersebelahan. Secara

umum, hakisan maksimum berlaku di bahagian selatan lapangan pada sekitar Paleogen dan

Neogen. Sedimen paling tebal terendap di bahagian timur laut Lapangan Kupe, atau selatan

Lembangan Taranaki di mana batuan dasarnya ditafsirkan berketebalan mencapai sehingga

11 km.

1.2 SEJARAH PENEROKAAN

Penerokaan dan pengeluaran minyak di Lembangan Taranaki bermula pada penghujung

1800-an. Penggerudian perigi yang pertama, Alpha-1 dengan kedalaman 55 meter telah

mengeluarkan dua tong minyak per hari (Barrel of oil per day, BOPD). Pada pertengahan

pertama kurun ke-20, proses penggerudian difokuskan di lapangan Moturoa kerana hasil

daripada penggerudian ini ialah pada kadar enam hingga ke 24 BOPD, di mana minyak dan

gas ini berusia Miosen Akhir hingga Awal Pliosen dalam Formasi Matemateonga.

Penemuan lapangan Kapuni di bahagian daratan pada tahun 1959 oleh Shell, BP dan Todd

(SBPT) merupakan permulaan dalam industri minyak dan gas di New Zealand. Kapuni-1

ialah perigi pertama yang dimasukkan dalam kajian keratan seismos. Kapuni terletak

berhampiran dengan antiklin Manaia. Pada tahun 1960-an, kempen untuk melakukan

penjelajahan minyak dan gas di luar pesisir dimulakan dan penggerudian di kawasan luar

pesisir dimulakan pada tahun 1968 sehingga tahun 1977. Lapangan Maui ditemui pada 1969

dan merupakan lapangan pertama semenjak penerokaan luar pesisir dimulakan. Pengeluaran

hasil hidrokarbon di lapangan Kapuni bermula pada tahun 1970 manakala lapangan Maui

pula mula mengeluarkan hasil gas kondensat pada tahun 1979.

Syarikat Petroleum Corporation of New Zealand (Exploration) Limited (Petrocorp)

memulakan eskplorasi penjelajahan minyak dan gas di Zon Sungkupan Tarata. Pada tahun

1980, perigi McKee-2 digali dan merupakan penemuan besar dalam siri penjelajahan

minyak di New Zealand di mana minyak yang terhasil kira-kira 1000 BOPD. Selain itu,

Petrocorp turut menemui lapangan Tariki dan Ahuroa yang mengeluarkan gas-kondensat,

juga penemuan minyak di lapangan Waihapa dan lapangan Ngaere. Dan pada tahun 1982,

sekali lagi Petrocorp menemui lapangan yang mengeluarkan gas-kondensat iaitu lapangan

Kaimiro. Kesemua lapangan yang ditemui adalah di kawasan daratan.

Sekitar tahun 1961, struktur daratan Mangahewa pada awalnya dijadikan sasaran

dalam penjelajahan minyak dan gas melalui Mangahewa-1, namun berikutan kegawatan

ekonomi ketika itu, tiada penemuan ditemui. Namun penggerudian perigi Mangahewa-2

oleh Fletcher Challenge Energy pada 1996 sedalam 20 meter telah menemui kewujudan

hidrokarbon pada sungkupan di kawasan McKee. Pada tahun 1983, lapangan Maari-Manaia

menjadi pengeluar terbesar minyak di New Zealand melalui perigi Moki-1 yang terletak 80

km daripada pesisir Zon Songsangan Selatan. Kemudian pada tahun 2003, lapangan Tui pula

ditemui sebagai lapangan minyak.

Kupe, iaitu lapangan yang menjadi fokus dalam kajian kali ini merupakan antara

pengeluar gas-kondensat terbesar di New Zealand. Ia terletak kira-kira 30 kilometer di luar

pesisir bahagian utara Taranaki pada kedalaman kira-kira 35 meter. Lapangan ini mula

mengeluarkan hasil pada Disember 2009 dengan usaha sama beberapa syarikat besar seperti

New Zealand Oil & Gas Limited (15%), Origin Energy sebagai operator (50%), Genesis

Energy (31%) dan juga Mitsui E&P Australia Pty Limited (4%).

Eksplorasi menggerudi minyak di lapangan ini bermula dengan tiga kepala telaga

(wellheads), platform luar pesisir, saluran paip sepanjang 30 kilometer menuju ke pantai,

stesen pengeluaran di bahagian darat berhampiran kawasan Hawera dan juga kemudahan

penyimpanan minyak di New Plymouth. Stesen pengeluaran di kawasan daratan yang

terletak kira-kira 12 kilometer barat Hawera memproses gas mentah sehingga mencapai

tahap spesifikasi yang diperlukan untuk sistem penghantaran utama di Pulau Utara (North

Island) dan mengasingkan minyak/kondenset dan gas petroleum cecair. Kondenset ini akan

diangkut ke Pelabuhan Taranaki di New Plymouth untuk dieskport manakala gas petroleum

cecair akan dijual ke pasaran domestik di New Zealand. Telaga Kupe South-1 digerudi pada

tahun 1986 dan mengeluarkan sebanyak 2000 bopd dan 5.4 mmscfgd. Penemuan telaga

kedua, Kupe South-2 pada 1987 dan telaga ketiga iaitu Kupe South-3 pada 1988 terhasil

daripada reservoir hidrokarbon berstrata dengan lajur minyak yang mendasari lajur gas asli

tebal.

Penjelajahan mencari hidrokarbon masih lagi bergiat aktif sehingga sekarang

termasuk lapangan Karewa (gas, 2003), lapangan Turangi (gas dan gas-kondensat, 2005),

lapangan Cheal (minyak dan gas, 2007), lapangan Awakino South (gas dan gas kondensat,

2008), lapangan Kowhai (gas dan gas kondensat, 2008), lapangan Beluga (gas, 2010),

lapangan Copper Moki (minyak dan gas, 2011), lapangan Sidewinder (minyak dan gas,

2011), lapangan Onaero (gas dan gas kondensat, 2011) dan yang terbaru, lapangan Waitapu

(minyak, 2013).

1.3 STRATIGRAFI

Dewasa ini, semakin ramai para pengkaji yang berminat untuk melakukan survei di

Lembangan Taranaki, antaranya ialah Pilar dan Wakefield (1978), Knox ( 1982), Palmer (

1985), King dan Robinson (1988), King dan Trasher (media) dan King (1988). Lembangan

ini yang berkeluasan kira-kira 100, 00 km2 mempunyai sejarah struktur dan sistem

pemendapan sedimen yang kompleks. Zon sesar Taranaki wujud di bahagian kerak batuan

dasar yang bersentuhan dengan kerak atas pada usia Paleozoik hingga Jura di mana asalan

metasedimen di bahagian timur dan bawah kerak berusia Paleozoik (Mills, 1991). Tiada

informasi yang benar-benar tepat mengenai dasar enapan sedimen kerana ketebalan di

bahagian ini ialah kira-kira 9 km. Namun setelah penggerudian lubang gerudi dijalankan

serta disokong dengan data daripada seismos pantulan, magnetik dan graviti, maklumat

tentang dasar lembangan dapat diketahui. Dijangka batuan dasar di dalam Lembangan

Taranaki terdiri daripada batuan granit dan batuan metamorfik bergred tinggi.

Pengendapan di dalam Lembangan Taranaki boleh dibahagikan kepada 4 fasa. Fasa

yang pertama ialah pemuaian kepingan yang berlaku pada Akhir Kapur ke Paleosen yang

berasosiasi dengan trangresi Kumpulan Pakawau mewakili Akhir Kapur di mana ia

melibatkan terestial dan trangresif batuan sedimen marin. Fasa kedua pula berlaku apabila

terjadinya urutan transgresif pada enapan sedimen di Lembangan Taranaki pada usia

Paleosen hingga Eosen kesan daripada pos-hanyutan subduksi. Fasa ini diwakili oleh

Kumpulan Kapuni dan juga enapan marin daripada Kumpulan Moa. Kemudian pada akhir

Eosen, sedimen berbutir halus telah menutupi hampir keseluruhan dasar lembangan dan

pemuaian tidak lagi dikawal oleh enapan sedimen yang terenap secara bersudut. Pada usia

Oligosen, kemuncak limpahan enapan sedimen yang berlaku disebabkan proses subduksi

yang baru menunjukkan lembangan ini sudah memasuki fasa ketiga di mana sedimen yang

terenap mewakili endapan karbonat Kumpulan Ngatoro menyebabkan pertambahan

ketebalan di bahagian timur lembangan. Fasa keempat berlaku pada usia Neogen di mana

proses proagredan regresif melepasi lembangan. Fasa ini diwakili oleh enapan marin, enapan

terigen oleh Kumpulan Wai-ti yang menindih Kumpulan Rotokare. Kesan daripada

penindihan ini telah membentuk turutan strata yang tebal terdiri daripada butir pasir batu

yang halus dan menutupi hampir keseluruhan kawasan Lembangan. Perubahan pada kitaran

tektonik yang mewujudkan ketakselarasan menjadi sempadan antara Kumpulan Wai-ti dan

Kumpulan Rotokare. Kadar enapan sedimen di dalam Kumpulan Rotokare adalah tinggi

iaitu mencecah ketebalan kira-kira dua kilometer.

1.4 EPISOD TEKTONIK

Lembangan Taraanki mempunyai proses enapan sedimen dan sejarah tektonik yang

kompleks, namun ia boleh dibahagikan kepada tiga fasa pembentukan. Setiap fasa dikawal

oleh garisan sempadan plat kinematik yang berbeza, berasosiasi dengan perubahan relatif di

antara Plat Pacifik dan Plat Australia. Berikut ialah tiga fasa pembentukan Lembangan

Taranaki :

1.4.1 Fasa Pra-Hanyutan / Fasa Pemisahan (Usia Kapur Tengah)

Perubahan pemuaian antara kepingan berasosiasi dengan pembukaan Laut Tasman dan

pemecahan Gondwana. Formasi Tanihwa yang berusia Akhir Kapur merupakan lapisan

tertua di dalam lembangan Taranaki. Di bahagian barat lembangan ini terdapat sesar

Taranaki yang bersempadan dengan Supergroup Murihuku di bahagian dasar teren.

Manakala di bahagian timur pula, Formasi Tanihawa semakin menebal kesan daripada sesar

Taranaki yang aktif yang bertindak sebagai sempadan pada Akhir Kapur. Di dalam lipatan

sinklin Kawhia, Murihuku Supergroup telah mngalami pengangkatan dan hakisan pada

skala 100-100 Ma. Ia merupakan satu kemungkinan bahawa ia merupakan punca kepada

terbentuknya Formasi Taniwha.

Batuan sedimen daripada Formasi Rakopi dan Formasi North Cape telah terenap di

dalam siri sub-lembangan dan graben yag dikawal oleh sesar normal. Di bahagian selatan

sedimen, sesar normal masih aktif berlaku dan proses subduksi berterusan pada usia

Paleosen di dalam sub-lembangan Manaia dan Pakawau. Setiap sub-lembangan berukuran

kecil dan memanjang bersama membentuk lineamen selebar 150 km dan panjang melebihi

daripada 400 km kesan daripada pemuaian Taranaki, subduksi sub-lembangan, dan enapan

sedimen ke dalam lembangan. Pembentukkan pemuaian sub-lembangan telah dihuraikan

sebagai sistem perubahan pemuaian berhubungkait dengan pembukaan Laut Tasman dan

pemuaian lembangan New Caledonia.

1.4.2 Fasa Pos-Hanyutan (Usia Paleosen hingga Akhir Oligosen)

Lembangan Taranaki telah berkembang sebagai margin pasif sepanjang usia Paleogen.

Berikutan daripada subduksi dan limpahan enapan marin kesan daripada proses pemuaian,

kawasan tersebut telah menjadi kawasan yang luas daripada pinggir pantai sehingga ke

bahagian utara. Formasi Farewell, Kaimiro dan Mangahewa telah terenap di atas dataran

pantai yang sempit. Enapan Eosen telah dicirikan berdasarkan lapik mara atas dan transgresi

secara bersela di bahagian Selatan dan membentuk Formasi Turi.

Pembentukan margin pasif pada usia Paleogen di dalam Lembangan Taranaki

berakhir pada Akhie Eosen sehingga awal Oligosen. Sehingga kini, secara amnya, laut

berubah secara transgresi kearah selatan. Pada akhir Eosen, pergerakkan tektonik

mengalami peningkatan pengembangan secara beransur-ansur pada sempadan plat

Australia-Pasifik. Perubahan di bahagian selatan dan Tenggara ditandakan sebagai

pengumpulan sedimen di dalam sub-lembangan yang tersesar dan terpencil. Pembentukkan

margin pasif berterusan di dalam lembangan dan akhirnya berhenti pada usia Awal

Oligosen.

Di laut dalam, secara amnya, pada usia Paleogen, enapan sedimen berbutir halus

didominasi oleh Kumpulan Moa. Walau bagaimnapun, pada usia Paleosen telah melibatkan

beberapa arus di sisi pelantar dan ada kemungkinan arus-arus tersebut mengandungi batu

pasir dan mempengaruhi turbidit laut dalam.

1.4.3 Fasa Penumpuan (Usia Miosen)

Aktiviti tektonik moden yang berlaku di Lembangan Taranaki di bahagian Timur margin

bermula pada awal Meosen (21-22 Ma) apabila bahagian dasar lembangan menyungkup ke

bahagian barat sepanjang Sesar Taranaki. Ini saling berhubungkait dengan penambahan

dasar laut New Zealand di sepanjang pelanggaran margin di antara plat Pacifik dan plat

Australia, sekali gus telah memulakan kitaran-mega regresif sedimen yang masih berterusan

hingga kini. Penyumbangan kepada jumlah sedimen klastik yang besar dan semakin

meningkat memberi kesan kepada penenggalaman yang melampau pada pusat pemendapan.

Pasir lumpur turbidit terenap di atas pelantar di bahagian selatan lembangan, dan ditandakan

sebagai permulaan proagredan pelantar baji sedimen di bahagian barat laut lembangan.

Fokus migrasi enapan adalah bukti kepada data seismos pantulan dan keratan rentas struktur.

Anjakan sesar Taranaki telah bergerak sejauh 6 km secara melintang di bahagian

dasar. Salah satu punca-punca utama bahagian dasar mengalami lampau tujahan pada usia

Awal Miosen adalah untuk mengisi litosfera yang terdekat dan meningkatkan daratan

subduksi di barat sesar Taranaki. Ini membantu untuk menghasilkan satu profil lembangan

daratan asimetri yang mana baji klastik semakin menipis menuju ke arah barat. Pusat

penumpuan telah menghasilkan Zon Sungkup Tarata di bahagian barat Sesar Taranaki

sebagai siri Forethrusts menerusi urutan enapan sedimen.

Pada keseluruhan usia Miosen, fokus pemendekkan telah bergerak ke arah selatan

merentasi lembangan secara meluas menerusi penyongsangan struktur graben separa yang

telah terbentuk pada Akhir Kapur dan Paleogen. Tempoh utama penyongsangan adalah pada

Pertengahan Miosin hingga Pliosen. Di dalam Lapangan Kapuni, sebagai contohnya, dasar

laut telah dinaikkan daripada cerun ke kedalaman pelantar pada usia Pertengahan ke Akhir

Miosen. Semasa antiklin Manaian yang sedang terangkat secara progresif, jalur lipatan

sungkup juga merambat ke arah barat dengan penyongsangan di Sesar Cape Egmont dan

Sesar Whitiki di bahagian barat dari Lapangan Maui.

Ketika Pertengahan Miosen hingga ke Akhir Miosen, submarin stratovolkano Pusat

Gunung Berapi Mahokatino meletus di kawasan luar pesisir. Ini merupakan untuk pertama

kalinya letusan pada usia Neogen lalu membentuk lembangan di bahagian timur dan timur

laut. Usia, litologi, dan ruang penyebaran aktiviti volkano di usia Neogen di bahagian utara

adalah kompleks. Secara amnya, gunung berapi Mohakatino berhubungkait dengan Gunung

berapi Northland sebagai sebahagian daripada sistem arka gunung berapi.

Sempadan antara rantau bahagian selatan yang mengalami mampatan dan rantau

bahagian utara yang mengalami pemanjangan jelas kelihatan pada usia Plio-Pleistosen. Pada

usia Plio-Pleistosen, juga dicirikan dengan pengendapan sedimen yang tinggi ke dalam

lembangan terutamanya hakisan daripada Southern Alps. Secara tektoniknya, pengisian

sedimen ke dalam lembangan telah mengawal pembentukan pusat pemendapan di bahagian

timur dan proagredan pelantar baji sedimen yang pantas di bahagian barat laut merentasi

Platform Western Stable tercetus. Proses enapan sedimen di rantau berlaku berulang-ulang

di bahagian timur pusat pemendapan disebabkan oleh amblesan. Pelantar yang luas telah

terbentuk sebagai baji sedimen yang bergerak kea rah barat laut dengan cepat. Dengan itu,

enapan sedimen telah menyebabkan regresi yang bermula pada usia Miosen.

Pada Akhir Miosen, pembentukan Graben Utara mula terbentuk apabila Zon Sesar

Cape Egmont menjadi aktif. Pada usia Plio-Plistosen, hanya graben ini yang terbentuk kesan

dari zon subduksi yang dikawal oleh zon sesar Cape Egmont dan zon sesar Turi. Graben

Tengah terbentuk pada usia Pliosen kesan daripada pengaktifan semula Sesar Cape Egmont.

1.5 BATUAN PUNCA

Berdasarkan daripada kandungan organik, kekayaan hidrogen dan juga kematangan, arang

batu Kumpulan Pakawau yang berusia Akhir Kapur dan juga arang batu Kumpulan Kapuni

berusia Paleogen secara amnya merupakan batuan punca petroleum yang paling baik.

Litologi berkarbon di dalam Kumpulan Pakawau dan Kapuni turut ditemui di dalam Formasi

Rakopi, Formasi Farewell, Formasi Kaimiro dan Formasi Mangahewa. Analisa yang

dijalankan pada 90 peratus sampel Formasi Rakopi, Kaimiro dan Mangahewa, dan juga 70

peratus sampel daripada Formasi Farewell menunjukkan jumlah keseluruhan karbon organik

(Total Organic Carbon, TOC) yang terkandung di dalam sampel ini melebihi satu peratus.

Arang batu dan juga batu lumpur berkarbonat lembangan Taranaki mempunyai purata

jumlah keseluruhan karbon organik (TOC) kira-kira 10 peratus.

Kematangan dan keupayaan penjanaan arang batu berdasarkan Rock-Eval dan

analisis elemen arang batu menunjukkan permulaan pembentukan minyak oleh arang batu

Taranaki ditentukan dengan peningkatan indeks hidrogen (Hidrogen Index, HI) dalam

kedudukan 9.5 – 10 di mana pengusiran minyak tidak akan berlaku sehinggalah arang batu

berada dalam kedudukan 12.5, yang mana ia menandakan berlaku pengurangan pada indeks

hidrogen.

Formasi Rakopi yang berusia Akhir Kapur memenuhi lembangan dengan limpahan

arang batu. Untuk Formasi Farewell yang berusia Paleosen, ia mempunyai kandungan arang

batu yang sedikit, memperlihatkan pengaruh daripada marin yang pelbagai. Di kawasan

perigi Maui-4, ia didominasi endapan sedimen dan kaya arang batu selain daripada

mempunyai keupayaan penjanaan hidrokarbon yang sangat baik, di mana di lapangan Kupe

South, hanya sedikit kawasan yang mempunyai bahan berkarbonat yang berkualiti. Formasi

Mangahewa yang berusia Eosen mengandungi endapan yang kaya arang batu dan tebal di

bahagian timur rantau Taranaki. Formasi Kaimiro juga turut mempunyai kandungan arang

batu yang banyak di bahagian timur rantau Taranaki dan di lapangan Kapuni, namun di

bahagian tengah dan barat daya Taranaki terdapat beberapa penampakan yang terhasil

daripada pengaruh marin dengan sedikit kehadiran arang batu dan penjanaan arang batu

yang tidak banyak.

Arang batu di lembangan Taranaki yang masih belum matang (kedudukan kurang

daripada 9.5) yang terbentuk daripada pelbagai formasi selalunya mempunyai indeks

hidrogen antara 50 sehingga 150 mg HC/g TOC dan dikelaskan sebagai gas-terdedah (gas-

prone). Nilai indeks hidrogen untuk Formasi Rakopi, Farewell, Kaimiro dan juga

Mangahewa adalah berdasarkan lapisan arang batu yang menghampiri kawasan minyak.

1.6 BATUAN PENAKUNG DAN PERANGKAP

Penghasilan hidrokarbon ditemui di setiap tahap kronostratigrafi di dalam lembangan

Taranaki kecuali ketika di usia Kapur. Batuan penakung yang berusia Paleogen

mengandungi gas-kondensat dan minyak, manakala batuan penakung yang masih muda,

yang berusia Neogen lazimnya mengandungi akumulasi minyak. Terdapat banyak litofasies

yang wujud dalam batuan penakung di lembangan ini, antaranya batu pasir dataran fluvius

bersirat dan dataran pantai (Formasi Farewell), batu pasir garis pesisir dan dataran pantai

berpasir yang rendah (Formasi Kaimiro, Mangahewa dan McKee), batu pasir turbidit laut

dalam (Formasi Mount Messenger dan Moki), batu pasir pelantar (Formasi Matemateaonga)

dan juga batu kapur bercerun (Formasi Tikorangi).

Sebahagian besar daripada petroleum yang ada di dalam lembangan Taranaki ini

tersimpan pada satu atau susunan-susunan batu pasir berusia Eosen (Formasi McKee,

Mangahewa, dan Kaimiro). Batu pasir ini terendap pada pinggir benua yang matang dan

kemudian diperangkap oleh transgresif batu lumpur marin. Batu pasir berusia Eosen ini

terendap di pusat endapan dan kemudian memanjang ke kawasan timur laut – barat daya

merentasi bahagian tengah lembangan, dan selari dengan garis pesisir-paleo. Batu pasir

turbidit berusia Miosen yang terenap di hujung cerun benua turut mempunyai cara

pengenapan yang sama seperti batu pasir berusia Eosen.

Batuan penakung tertua yang terdapat di lembangan Taranaki ialah yang berada

dalam Formasi Farewell yang berusia Paleosen. Di lapangan Kupe South, batu pasir fluvius

ini mempunyai keporosan melebihi 20 peratus (Schmidt dan Robinson, 1990), manakala

lapangan Maui pula batu pasirnya mempunyai keporosan dalam 20 peratus. Formasi

Mangahewa yang mempunyai dataran pantai yang mencapah, muara dan juga endapan garis

pesisir merupakan unit batuan penakung yang penting. Hidrokarbon yang terdapat dalam

Formasi Mangahewa ini boleh didapati di lapangan Maui, Kapuni dan juga Stratford.

Keporosan yang ada di dalam batu pasir Mangahewa di lapangan Kapuni berjulat 12 peratus

hingga 17 peratus. Lapangan Maui yang merupakan sebahagian daripada fasies jalur pantai

Mangahewa mempunyai keporosan sekitar 19 peratus.

Batuan penakung yang paling muda pula berusia Eosen yang terdapat dalam Formasi

McKee yang mana batuan dalam formasi ini terdiri daripada batu pasir laut cetek dan batu

pasir laut dalam. Lapangan McKee dan lapangan Kaimiro yang berada di bahagian utara

Taranaki merupakan lapangan yang mengeluarkan minyak dalam formasi ini. Ketebalannya

di dalam lapangan McKee mencapai sehingga 46 m tebal dan mempunyai keporosan kurang

daripada 15 peratus.

Batuan penakung yang berusia Neogen Tengah hingga Akhir Neogen terhasil

daripada sistem regresif batuan sedimen dan batu pasir turbidit laut dalam yang termendap

di lantai lembangan. Pada akhir Miosen hingga awal Pliosen, batu pasir dari Formasi

Matemateaonga merupakan batu penakung termuda yang menghasilkan hidrokarbon di

lembangan Taranaki. Kebolehtelapan batuan ini berjulat 1500 – 2000 mD yang mana bacaan

ini diperoleh daripada perigi Manutahi-1, manakala perigi Burgess-1 pula menunjukkan

bacaan kebolehtelapan berjulat 700 – 1000 mD dengan keporosan mencapai dari 22 peratus

sehingga 28 peratus.

Batu lumpur yang terendap secara meluas di lembangan Taranaki membentuk batuan

penudung atau pun perangkap pada semua hidrokarbon yang terdapat pada batuan penakung

klastik. Batuan karbonat Formasi Tikorangi mempunyai keporosan dan kebolehtelapan yang

rendah dan secara amnya, ia membentuk batuan penakung yang retak di kawasan yang

canggaan yang pesat, namun di kawasan lain, ia menjadi batuan perangkap. Batuan

penakung yang mengandungi hidrokarbon di bawah batuan penudung secara amnya tidak

akan melimpah ke kawasan lain selain daripada mampu menghasilkan hidrokarbon yang

bertekanan tinggi.