Sektörel Reel Efektif Döviz Kurları: Türkiye Örneği*with aggregate exchange rates, they might move in different directions from the aggregate exchange rate indices. Keywords:

Finans Politik & Ekonomik Yorumlar 2017 Cilt: 54 Sayı: 634

41

Sektörel Reel Efektif Döviz Kurları: Türkiye Örneği*

Öz

Bu çalışmanın amacı Türk imalat sanayii alt sektörleri için reel efektif döviz kuru serilerini hesaplamaktadır. Sektörel veya firma düzeyinde yapılan ampirik çalış-malarda döviz kuru serileri genellikle ülke düzeyinde (toplulaştırılmış) kullanıl-maktadır. Sektörler arasındaki ihracat ve ithalat partneri değişkenliği göz önün-de bulundurulunca, ülke seviyesinde hesaplanan ihracat ve ithalat ağırlıkları ile oluşturulan reel efektif döviz kurlarının uygunluğu tartışma konusudur. Bu alan-da yapılan çalışmalarda sektörel döviz kurlarının sektörel rekabet dinamiklerini daha doğru yansıttıkları ve bu sayede ekonomik değişkenlerin açıklanmasında toplulaştırılmış seviyedeki döviz kurlarından daha etkili oldukları rapor edilmiştir. Yapılan basit korelasyon analizinde sektörel kurların toplulaştırılmış kurlarla yük-sek korelasyona sahip olmakla beraber toplulaştırılmış kurlardan farklı yönlerde hareket edebildikleri gözlemlenmektedir.

Anahtar Kelimeler: Reel Efektif Döviz Kuru, İmalat Sanayii, Sektörel Analiz

Industry Specific Real Exchange Rates: Turkish Case

Abstract

The aim of this study is to calculate the industry specific real effective exchange rates series for subsectors of Turkish manufacturing industry. Empirical studies conducted at the sectoral or firm level tend to use exchange rates calculated at country (aggregated) level. Given the diversification of exports and import part-ners across the sectors in particular, the relevance of real effective exchange ra-tes calculated using export and import weights, computed at the country level, is a matter of debate. A number of studies in the literature have found that exchange rates calculated at sectoral level tend to be more effective than the aggregated level of exchange rates in analysing economic variables as they more accurately reflect the sectoral competitiveness dynamics. Using a simple correlation analy-sis, the study reports that although sectoral exchange rates have high correlation with aggregate exchange rates, they might move in different directions from the aggregate exchange rate indices.

Keywords: Real Effective Exchange Rate, Manufacturing Industry, Sectoral Analysis

Nazlı KARAMOLLAOĞLU1

1 Yrd. Doç., MEF ÜNİVERSİTESİ, [email protected] ID: 0000-0002-4105-6233

* Bu çalışma TÜBİTAK tarafından desteklenen SOBAG 115K550 no' lu projenin bir bölümüdür.

N. KARAMOLLAOĞLU

42Sektörel Reel Efektif Döviz Kurları: Türkiye Örneği

1) Giriş

Türk lirasının son dönemde gelişmekte olan para birimleri karşısında göstermiş olduğu oynaklık, döviz kurunun reel ekonomik aktivite ve üretici-ler üzerindeki etkisini tartışmaların odak noktası haline getirmiştir. Genel olarak Türkiye’ye ilişkin döviz kuru denilince Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası (TCMB) tarafından toplulaştırılmış ola-rak tüm ülke için hesaplanan efektif döviz kurla-rı akla gelmektedir. Efektif döviz kurları nominal ve reel olarak iki şekilde bulunmaktadır. Nominal efektif döviz kuru (NEK), bir ülkenin dış ticaret ilişkisinde bulunduğu ülkelerin ikili döviz kurla-rının ağırlıklı ortalaması olarak hesaplanmaktadır. Ağırlıklar çoğunlukla ticaret ilişkisinde bulunulan ülkeye yapılan ticaretin toplam ticaret içindeki oranı olarak kabul edilmektedir. Reel efektif döviz kuru (REK) ise, NEK’in ülkeler arasındaki fiyat ve maliyet farklarının tüketici fiyat endeksi, üre-tici fiyat endeksi, birim işgücü maliyeti gibi def-latörler kullanılarak arındırılmış halidir. REK, ül-keler arasındaki göreli fiyat veya maliyet gelişimi hakkında bilgi içerdiğinden ekonomilerin rekabet güçlerinin değerlendirilmesinde kullanılan önemli makroekonomik göstergelerden biri olarak kabul edilmektedir (Saygılı vd. 2010).

Herhangi bir ülke için hesaplanan toplulaştırılmış döviz kuru endeksleri dış ticaret ilişkisinde bulunu-lan ülkelere ilişkin ikili döviz kurları ile bu ülkele-re yapılan ihracat ve ithalat miktarları göz önünde bulundurularak oluşturulan ağırlıklar kullanılarak hesaplanmaktadır. Bu şekilde hesaplanarak elde edilen döviz kurları sektörel farklılıkları hesaba katmamaktadır. İmalat sektörünün alt sektörleri-ne baktıldığında ihracat ve ithalat partneri sayıları ve sıralamaları oldukça farklılık göstermektedir. Bundan hareketle sektörel düzeyde hesaplanan döviz kuru endekslerinin ülke bazında hesaplanan toplulaştırılmış düzeydeki endekslerden farklı bir seyir izlemesi beklenmektedir. Örneğin toplulaş-tırılmış endekslere bakıldığında önemli bir ticaret partneri olan ülkenin bazı sektörlerin ticaret part-neri olmaması söz konusu olabilmektedir.

Çalışmada imalat sanayii alt sektörlerine ilişkin reel efektif döviz kuru serilerinin aylık olarak he-saplanması amaçlanmaktadır. Öncelikle her sek-törün 2004-2007 yılları arasında en çok ihracat yaptığı ilk 20 ülke göz önünde bulundurularak ih-racat bazlı ağırlıklar hesaplanmıştır. Daha sonra bu

ülkelerin Türkiye ile olan ikili döviz kurları ve tü-ketici fiyat endeksleri kullanılarak ihracat ağırlıklı sektörel reel efektif döviz kuru endeksleri 2004-2012 dönemi için hesaplanmıştır. Bunu takiben aynı yöntem uygulanarak her sektörün 2004-2007 yılları arasında en çok ithalat yaptığı ilk 20 ülkeye ilişkin ağırlıklar kullanılarak ithalat ağırlıklı reel efektif döviz kuru endeksleri hesaplanmıştır. Bun-lara ek olarak toplam ticaret göz önünde bulundu-rularak dış ticaret ağırlıklı döviz kuru endekleri de hesaplanmıştır.

Çalışmanın takip eden bölümünde toplulaştırıl-mış REK endekslerine kısaca değinildikten sonra sektörel dış ticaret akımlarının bölgesel dağılımı incelenecektir. Dördüncü kısımda sektörel döviz kuru hesaplamaları ile ilgili literatür taraması su-nulmuştur. Beşinci kısımda sektörel REK endeksi hesaplamasına ilişkin metodoloji, altıncı ve yedin-ci kısımlarda ise sektörel kurların farklılaşmasına ilişkin bulgular ve sonuçlar sunulmaktadır.

2) Toplulaştırılmış Reel Efektif Döviz Kuru Endeksleri

Reel efektif döviz kuru Türkiye’nin dış ticaretin-de önemli paya sahip ülkelerin para birimlerinden oluşan sepete göre, Türk Lirası (TL)’nın fiyat et-kilerinden arındırılmış ağırlıklı ortalama değeri-dir. Endeksin hazırlanması aşamasında hangi para birimlerinin endekse dahil edileceği Türkiye’nin ikili ticaret akımları kullanılarak belirlenmektedir.

Türkiye ekonomisi için reel efektif döviz kurları TCMB tarafından hesaplanmaktadır.1 TCMB fark-lı REK serileri hesaplanmaktadır. Bu serilerin ara-sındaki temel fark fiyat etkilerini arındırmak için kullanılan deflatör seçiminden kaynaklanmakta-dır. REK’ler deflatör seçimine göre, tüketici fiyat endeksi (TÜFE), yurtiçi ve yurtdışı üretici fiyat endeksi (ÜFE) ve birim işgücü maliyeti (BİM) bazlı olarak üç ana gruba ayrılmıştır. Bunlardan TÜFE bazlı endeks 44 ülke, yurtiçi ÜFE baz-lı endeks 38 ülke kullanılarak hesaplanmaktadır. Türkiye İstatistik Kurumu (TUİK), 2014 yılından itibaren Avrupa Birliği normlarına tam uyumlu is-tatistikler üretilmesi amacıyla, ülke sınırları içinde üretimi yapılarak yurt dışına ihraç edilen malların

1 Türkiye’ye ilişkin reel efektif kurlar Bank of International Settlements (BIS) tarafından da hesaplanmaktadır.


43üretici fiyatlarındaki değişimi ölçen Yurtdışı Üretici Fiyat Endeksi (YD-ÜFE) yayımlamaya başlamış-tır.2 Bunu takiben YD-ÜFE bazlı REK’ler 2010 yılından itibaren hesaplanmaktadır. BİM bazlı REK endeksi ise çeyrekler itibarıyla ve birim işgücü maliyetine ilişkin verilerin az sayıda ülke için bulunması nedeniyle 18 ülke kullanılarak hesaplanmaktadır. Reel efektif döviz kuru endekslerine ilişkin ağırlıklar hesaplanırken yakın dönem ticaret gelişmelerinin kapsanması amacıyla 2006-2008 dönemine ilişkin dış ticaret verileri kullanılmıştır.

TCMB ayrıca TÜFE bazlı REK’leri gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerden oluşan iki ayrı ülke grubu için hesaplamaktadır. Bu endekslere ilişkin gelişmeler Figür 1’de gösterilmektedir. Figür 1’de gösterilen reel efektif döviz kuru serilerinin 100 seviyesinin altına düşüşü, TL’nin reel olarak değer kaybettiğine işaret etmektedir. Endeksin hesaplandığı dönem boyunca gelişmiş ülkeler bazlı REK endeksi 100 se-viyesinin üzerinde seyrederken, gelişmekte olan ülkeler bazlı reel efektif döviz kuru 100 seviyesinin altında seyretmektedir. Bu durum TL’deki reel değerlenmenin gelişmiş ülkelere karşı olduğuna dikkat çekmektedir.

Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler için hesaplanmış alt endekslerdeki farklı seyir, ülke gruplarındaki farklılaşmanın REK değerleri üzerindeki etkisini göstermektedir. Örneğin herhangi bir sektör için he-saplanacak REK için gelişmiş ülke ağırlıklarının fazla olması REK’i yükseltici etki yaparken, gelişmek-te olan ülkelerin ağırlıklarının fazla olması REK’i düşürücü etki yapması beklenmektedir. Bu nedenle sektörel döviz kurlarının ticaret partneri kompozisyonuna göre farklılaşması beklenmektedir.

Figür 1. TÜFE Bazlı REK Endeksleri

Kaynak: TCMB

3) Sektörel Dış Ticaret Akımlarına Genel Bir Bakış

Sektörel REK’leri hesaplamadan önce dış ticaret akımlarının bölgesel dağılımı sektörler arası farklılık-ları görmek açısından faydalıdır. Bu amaçla imalat sanayii alt sektörlerinin ülke gruplarına göre ihracat ve ithalat miktarları hesaplanmıştır. Sektörel bazda incelendiğinde ihracat ve ithalat yapılan ülke grupla-rının ağırlıkları farklılık göstermektedir. İhracat yoğunluğunun fazla olduğu ülke grupları olarak Avrupa ve Orta Doğu, ithalatta ise Avrupa ve Asya ön plana çıkmaktadır.

Türkiye’nin ihracat ve ithalatının farklı ülke grupları seviyesinde nasıl dağıldığı detaylı olarak Tablo 1’de sunulmaktadır. Örneğin Avro Bölgesi’nin 2004-2012 yıllarındaki toplam ihracattaki payı %51 se-viyesinde bulunurken giyim eşyası ihracatındaki payı %88, tütün ürünleri ihracatındaki payı ise %14

2 Yurtdışı Üretici Fiyat Endeksi (YD-ÜFE) 2010 yılı itibarıyla yayımlanmaya başlanmıştır.

N. KARAMOLLAOĞLU

44 seviyesinde bulunmaktadır. İthalat göz önünde bu-lundurulduğunda ise Avro Bölgesi’nin 2004-2012 yıllarındaki toplam ithalattaki payı 49% seviye-sinde, motorlu kara taşıtı ithalatındaki payı %83; büro, muhasebe ve bilgi işleme makinaları ithala-tındaki payı ise %19 seviyesinde bulunmaktadır.

Figür 2, sektörel ihracatın bölgesel dağılımının, Türkiye ihracatının bölgesel dağılımından nasıl ay-

rıştığını daha net göstermektedir.3 Örneğin sektöre ilişkin bölgesel ihracat yüzdeleri ile Türkiye’ye ilişkin bölgesel ihracat yüzdeleri arasındaki fark, radyo, televizyon, haberleşme teçhizatı ve cihazla-rı (ISIC 3 Rev.2:32) imalatı sektöründe, gıda ürün-leri ve içecek (ISIC 3 Rev.2: 15) imalatı sektörüne göre daha çok farklılık göstermektedir.

3 Figür 2 tablo 1’deki ihracat verileri kullanılarak hesaplan-mıştır. Örneğin herhangi bir ISIC 3 Rev.2 sektörü için, sektöre ilişkin bölgesel yüzdeler, ülke seviyesindeki ihracatın ilgili bölge yüzdelerinden çıkarılarak hesaplanmıştır.

Sektörel Reel Efektif Döviz Kurları: Türkiye Örneği


45Ta

blo

1. S

ektö

rel İ

hrac

at v

e İth

alat

ın B

ölge

sel D

ağılı

mı (

2004

-201

2)

Böl

gele

re g

öre

sekt

örle

rin ih

raca

t ve

ithal

at p

ayla

rı (%

)Av

rupa

Birl

iği

Ülk

eler

iD

iğer

Avr

upa

Ülk

eler

iO

rta D

oğu

Ülk

eler

iA

frik

a Ü

lkel

eri

Asy

a &

Pas

ifik

Ülk

eler

i

Am

erik

a ve

K

aray

iple

r Ü

lkel

eri

Avus

traly

a

İh

raca

tİth

alat

İhra

cat

İthal

atİh

raca

tİth

alat

İhra

cat

İthal

atİh

raca

tİth

alat

İhra

cat

İthal

atİh

raca

tİth

alat

Gıd

a ür

ünle

ri v

e iç

ecek

45

422

1133

25

07

246

212

0

Tütü

n ür

ünle

ri14

874

261

016

00

74

40

0

Teks

til ü

rünl

eri

6929

20

1010

10

1061

80

00

Giy

im e

şyas

ı88

281

02

61

33

635

00

0

Taba

klan

mış

der

i, ba

vul,

el ç

anta

sı,

sara

ciye

ve

ayak

kabı

5225

50

172

01

2271

41

00

Ağaç

ve

man

tar ü

rünl

eri (

mob

ilya

hari

ç); h

asır

vb.

örü

lere

k ya

pıla

n m

adde

ler

1449

1014

470

21

2724

011

00

Kağ

ıt ve

kağ

ıt ür

ünle

ri35

658

034

19

014

150

190

0

Bası

m v

e ya

yım

; pla

k, k

aset

vb.

5162

118

101

20

2221

48

00

Kök

köm

ürü,

rafin

e ed

ilmiş

pet

rol

ürün

leri

ve

nükl

eer y

akıtl

ar32

226

639

56

118

519

50

0

Kim

yasa

l mad

de v

e ür

ünle

r44

617

722

62

019

196

80

0

Plas

tik v

e ka

uçuk

ürü

nler

i63

654

113

00

017

303

40

0

Met

alik

olm

ayan

diğ

er m

iner

al

ürün

ler

4055

20

273

20

940

193

00

Ana

met

al sa

nayi

3029

927

465

56

030

102

00

Met

al e

şya

sana

yi (m

akin

e ve

te

çhiz

atı h

ariç

)51

633

119

16

018

304

60

0

Başk

a ye

rde

sını

fland

ırılm

amış

m

akin

e ve

teçh

izat

6266

23

160

30

1225

55

00

N. KARAMOLLAOĞLU

46Bü

ro, m

uhas

ebe

ve b

ilgi i

şlem

e m

akin

alar

ı57

1918

09

10

012

754

50

0

Başk

a ye

rde

sını

fland

ırılm

amış

el

ektr

ikli

mak

ina

ve c

ihaz

lar

4653

01

320

50

1742

04

00

Rady

o, te

levi

zyon

, hab

erle

şme

teçh

izat

ı ve

ciha

zlar

ı97

401

01

00

01

570

30

0

Tıbb

i ale

tler;

has

sas o

ptik

ale

tler v

e sa

at52

505

619

10

017

237

190

0

Mot

orlu

kar

a ta

şıtı

ve ro

mor

klar

8683

10

30

20

514

32

00

Diğ

er u

laşı

m a

raçl

arı

5244

40

11

31

620

3334

01

Mob

ilya

ve b

aska

yer

de

sını

fland

ırılm

amış

diğ

er ü

rünl

er36

372

033

43

012

4914

100

0

TOPL

AM

İHR

AC

AT V

E

İTH

AL

AT51

495

422

23

112

367

80

0



47Figür 2. Sektörel İhracatın Bölgesel Dağılımının Toplam İhracatın Bölgesel Dağılımından Farkı

4) İlgili Literatür

Sektörel döviz kurlarını konu alan çalışmalarda sektörel REK’lerin sektöre ilişkin rekabet koşulla-rını daha doğru yansıttıkları ve bu sayede ekono-mik değişkenlerin açıklanmasında toplulaştırılmış endekslere göre daha belirleyici oldukları rapor edilmiştir (Saygılı ve Yılmaz, 2012). Literatürde bu alanda yapılan ilk çalışmalardan biri olarak Goldberg (2004) gösterilebilir. Goldberg (2004), Amerikan ekonomisi için sektörel döviz kurlarını hesaplayarak sektörel döviz kurları ile üretici kar-ları arasındaki ilişkiyi incelemiştir. Çalışmada sek-törel döviz kuru endekslerinin tüm ekonomi için hesaplanan toplulaştırılmış reel efektif döviz kuru endekslerine göre üretici karlarını ölçmede daha duyarlı oldukları vurgulanmıştır. Lee ve Yi (2005), Kore için sektörel REK’leri hesaplayarak sektörel kurlar ile ihracat ilişkisini incelemiştir. Çalışmada sektörel kur hareketlerinin farklılık gösterdiği ve sektörel REK’lerin ihracat üzerine etkilerinin yine sektörler arası ayrıştığı rapor edilmiştir.

Baggs et al. (2009) Kanada imalat sanayii üzerin-de yapılan çalışmalarında, sektörel reel döviz ku-rundaki değerlenmenin şirketlerin yaşama şansları ve satışları üzerine negatif etkileri olduklarını ra-por etmiştir. Sato vd. (2013), ihracatçı firmaların karşılaştıkları fiyat rekabetini ölçmek amacıyla Japonya, Çin ve Kore için 2001-2013 dönemine ilişkin sektörel efektif döviz kuru serileri oluştur-muşlardır. Çalışmada ihracatçıların sektörel döviz kurlarını rakip ülkelerin sektörel kurlarıyla kar-

şılaştırmalarının rekabet koşulları hakkında bilgi içerici nitelikleri nedeniyle faydalı olabileceğinin altı çizilmiştir. Pollard ve Coughlin (2006), ABD ekonomisinde faaliyet gösteren 29 imalat sana-yii alt sektörü için aralarında sektörel döviz kuru endekslerinin de olduğu sekiz farklı döviz kuru endeksini kullanarak, farklı döviz kuru endeksle-rin ithalat fiyatlarına yansımasını incelemişlerdir. Çalışmanın sonuçları fiyat yansımasının döviz kuru endeksi seçimine duyarlı olduğunu ortaya koymaktadır. Özçıkarımlı (bootstrapped) J-testi sonuçları majör para birimleri endekslerinin genel para birimleri endekslerinden daha iyi performans sergilediklerini göstermiştir.4 Ayrıca çalışmada majör para birimi endeksi kullanıldığında, sek-törel döviz kuru endeksinin genel para birimleri endekslerine tercih edildiği belirtilmiştir. Ihrig ve Prior (2005), 1995-1999 yılları arasında ABD ima-lat sanayiinde faaliyet gösteren firmaları kullan-dıkları çalışmalarında sektörel ve ülke seviyesinde hesaplanan döviz kuru endeksleri ile firma karları arasındaki ilişkiyi incelemiştir. Makalede sektörel bazda hesaplanan kurların firma karları üzerindeki

4 Genel para birimi endeksi, Amerika’nın en önemli ticaret partnerlerinin paraları karşısında Amerikan dolarının ağırlıklı ortalamasıdır. Bu endeksin oluşturulmasında kullanılan ticaret partnerleri ABD dış ticaretinde payları %0.5’in üzerinde olan 26 ülkeden oluşmaktadır. Majör para birimi endeksinde yer alan ülkeler ise genel para birimi endeksinde kullanılan ülke setinin altkümesi olan yedi döviz kuru endeksini (Avro, Kanada Doları, Japon Yeni, Pound, Swiss Frank, Avustralya Doları ve İsveç Kronu) kapsamaktadır.

N. KARAMOLLAOĞLU

48 etkisinin, toplulaştırılmış kurlara göre, daha faz-la olduğu rapor edilmiştir. Alexandre vd. (2009), Portekiz ekonomisi için toplulaştırılmış ve sektö-rel döviz kuru serileri kullanarak yaptıkları çalış-malarında sektörel döviz kurlarının istihdamdaki değişimleri açıklarken toplulaştırılmış döviz kur-larına göre daha bilgilendirici olduklarını bulgu-lamışlardır. Toplulaştırılmış endeksler kullanılarak yapılan analizde döviz kurunun istihdam üzerine etkisi istatistiksel olarak anlamsız bulunurken, sektörel döviz kuru seviyesindeki yüzde 1’lik bir reel değerlenmenin istihdam artışını yüzde 0.9-5.3 oranında azalttığı tahmin edilmiştir. Dai ve Xu (2013) Çin ekonomisi için sektörel döviz kurları-nı hesaplayarak, sektörel kurlardaki farklılaşmaya dikkat çekmiştir. Çalışmada ayrıca ihracat ve itha-lat ağırlıklı olarak hesaplanan sektörel döviz kuru endeksleri karşılaştırılmıştır. Bu endekslerdeki de-ğişimlerin yönleri aynı olmakla birlikte, değişim miktarları farklılık gösterdiği vurgulanarak, ihra-catçı ve ithalatçı firmalar için uluslararası rekabet dinamiklerinin farklılık göstereceği belirtilmiştir.

Türkiye için sektörel döviz kurları üçer aylık dö-nemler için Merkez Bankası tarafından belirli sek-törler için hesaplanmış olmakla birlikte, bu endeks-ler yayımlanmamaktadır. Saygılı vd. (2012) REK serilerini dış ticaretimizde ilk 10 sırada yer alan imalat sanayii alt sektörleri için hesaplamıştır. He-saplamalarda 38 ticaret ortağının 2004-2008 döne-mindeki ikili ticaret akımları kullanılmış ve ülkele-rin sektörel efektif döviz kuru endeksleri içindeki ağırlıkları hem yurtiçi hem de üçüncü ülke pazar-larına ait rekabeti yansıtacak şekilde hesaplanmış-tır. Çalışmanın sonuçları sektörel REK’lerin hem sektörler arası hem de ÜFE ve TÜFE bazlı genel REK’lerden önemli ölçüde farklılaştığını göster-mektedir. Bir başka çalışma olan Kılıç ve Yıldırım (2016) ISIC Rev 3. sınıflandırmasına göre 22 ima-lat sanayii alt sektörü için sektörel reel döviz kur-larını hesaplamıştır. Çalışmada sektörel kurlar ile hesaplanan döviz kuru volatilitesinin Türkiye reel ihracat hacmine etkisi incelenmiş, sektörel reel döviz kuru volatilitesinin sektörel ihracat hacmi-ni pozitif ve anlamlı olarak etkilediği bulunmuş-tur. Filiztekin (2004) Türkiye için sektörel kurları hesaplayarak Türkiye’deki kur dalgalanmalarının istihdam ve ücretler üzerindeki etkisini incelemiş-tir. Çalışmada kurdaki değer kaybının istihdam ve maaşlara etkisinin negatif olduğu rapor edilirken, bu etkinin sektörler arası farklılık gösterdiğine dikkat çekilmiştir. Çalışmada ayrıca maaşların dö-

viz kurundan istihdama kıyasla daha çok etkilen-diği saptanmıştır. Türk Lirası’ndaki yüzde 10’luk bir değer kaybının istihdamı ortalama yüzde 1,6 oranında azaltırken, ücretleri yüzde 5,2 oranında azalttığı rapor edilmiştir.

Tablo 2 bahsi geçen çalışmalardaki sektörel döviz kuru hesaplamalarına ilişkin detaylı bilgileri içer-mektedir. Tabloda yer alan çalışmalarda sektörel kurlar farklı ağırlıklandırma metodları kullanılarak hesaplanmıştır. Çalışmaların çoğu ithalat ve ihra-cat toplamını alarak ilgili sektörün en fazla ticaret yaptığı ülke setini oluşturmuş ve bu ülkelere iliş-kin ağırlıkları, seçilen ülkelere yapılan ticaret mik-tarlarının sektörün toplam ticaretine oranı olarak hesaplamıştır. Çalışmaların bazılarında, araştırma konusuna paralel, seçilen ülke setleri ve ağırlıklar toplam ticaret yerine sadece ithalat (Örn. Pollard ve Coughlin ; 2006) veya sadece ihracat (Örn. Sato vd.; 2013) kullanılarak da oluşturulmuştur.

Endeks hesaplanmasında çalışmaların farklılaştığı bir diğer nokta da ağırlıkların zaman içinde deği-şimlerinin sabit veya değişken olması varsayımı-dır. Çalışmalardaki ağırlık hesaplamaları belirli bir dönem kabul edilerek hesaplandıktan sonra her yıl için sabit tutulmuş veya her yıl için ayrı ayrı he-saplanmıştır. Ağırlığın sabit tutulduğu çalışmalar-da, seçilen dönem, endeks değerlerinin hesaplan-dığı dönemin başlangıç dönemi veya bitiş dönemi olabilmektedir. Örneğin, Kılıç ve Yıldırım (2016) sektörlerdeki son dönem gelişmelerin etkisini sek-törel reel döviz kurlarına yansıtabilmek amacıyla, sektörel reel döviz kuru ağırlıklarının hesaplan-masında 2009-2011 dönemi ortalama ikili ticaret akımları kullanarak oluşturdukları ağırlıklar ile 2003Q1– 2012Q2 dönemi için sektörel döviz kur-larını hesaplarken, Saygılı vd. (2012) ağırlık he-saplamalarında, sektörel üretim değerlerinin tüm ülkeler için mevcut olması nedeniyle 2004-2008 dönemine ait veriler kullanarak 2003Q1– 2011Q2 dönemi için sektörel döviz kurlarını hesaplamış-lardır. Ağırlık hesaplamasında kullanılan bir başka yöntem olarak Sato vd. (2013) gösterilebilir. Bu çalışmada ağırlıklardaki yıllık değişimleri düzle-mek (smooth out) amacıyla ağırlıkların 3 yıllık or-talamaları alınmıştır.

Sabit ağırlık varsayımı, döviz kurundaki deği-şimlerin dış ticaret partnerlerinin ağırlıklarındaki değişimlerden etkilenmemelerini sağlamaktadır. Türkiye örneğinde, ticaret yapılan ülke kompo-



49zisyonundaki değişimler gözönünde alındığında, sabit ağırlıkların kullanılması döviz kuru değişim-lerini daha doğru yansıtacağı düşünülmektedir. Örneğin 2008 krizi öncesi Avrupa Birliğinin top-lam ticaretteki payı %56 seviyesindeyken, bu oran kriz sonrası Avrupa’da yaşanan ekonomik yavaş-lamaya paralel olarak azalan talep yetersizliği ne-deniyle %46 seviyelerine düşmüştür. Diğer taraf-

tan Türk ihracatçıları yeni pazar arayışları çerçe-vesinde Yakın ve Ortadoğu ile Afrika bölgelerine dış ticaretlerini arttırmışlardır. Bu nedenle ağırlık hesaplaması yapılırken bölgesel ticaret paylarında sert düşüşler olup olmadığına bakmakta fayda var-dır. Figür 3 toplam ticaret için 2004-2012 dönemi bölgesel ağırlıklarının zaman içinde nasıl değişti-ğini göstermektedir.

Figür 3. Toplam Ticaretin Bölge Kompozisyonu (2004-2012)

N. KARAMOLLAOĞLU

50Ta

blo

2. S

ektö

rel D

öviz

Kur

ları

ile il

gili

Çal

ışm

alar

Ülk

e/Ya

zarl

arSe

ktör

/Dön

emA

ğırl

ıkla

rD

eflat

örÖ

nem

li B

ulgu

lar

Kan

ada

Jen

Bag

gs, E

ugen

e B

eaul

ieu

ve L

oret

ta

Fung

SIC

3 (İ

mal

at

Sekt

örü)

(1

986-

1997

)

1984

-198

9 dö

nem

i en

çok

ticar

et

(ihra

cat +

itha

lat )

yap

ılan

10

ülke

ye il

işki

n sa

bit a

ğırlı

klar

he

sapl

anm

ıştır

.

GSY

IH

defla

törü

Firm

alar

ın y

aşam

a şa

nsla

rı ve

satış

ları

sekt

örel

döv

iz k

uru

değe

rlenm

esin

den

nega

tif e

tkile

nmek

tedi

r.

Am

erik

aLi

nda

Gol

dber

g

SIC

2 (1

973-

1996

) / N

AIC

S 2

(199

7-20

02)

İmal

at sa

nayi

i içi

n 34

dış

tica

ret

partn

eri,

imal

at d

ışı s

ektö

rler

için

29

dış t

icar

et p

artn

eri

belir

lenm

iştir

. Ağı

rlıkl

ar ih

raca

t, ith

alat

ve

ticar

et b

azlı

olar

ak h

er

yıl i

çin

ayrı

hesa

plan

mış

tır.

TÜFE

Üre

tici k

arla

rını ö

lçm

ede,

sekt

örel

end

eksl

er tü

m e

kono

mi

için

hes

apla

nan

topl

ulaş

tırılm

ış re

el e

fekt

if dö

viz

kuru

en

deks

inde

n da

ha d

uyar

lıdır.

Kor

eJa

eran

g Le

e ve

B

yung

C. Y

i

SITC

2 H

anel

i /1

991-

2004

2000

-200

4 ar

ası t

icar

et y

apıla

n ve

Kor

e dı

ş tic

aret

inin

%70

’ini

kaps

ayan

ilk

12 ü

lkey

e ili

şkin

ih

raca

t, ith

alat

ve

topl

am ti

care

t ve

riler

i kul

lanı

lara

k ih

raca

t, ith

alat

ve

ticar

et b

azlı

olar

ak

hesa

plan

mış

tır.

ÜFE

Sekt

örel

kur

ların

fark

lı ha

reke

tler i

zled

ikle

ri ve

sekt

örel

R

EK’le

r ihr

acat

üze

rinde

fark

lı et

kile

re sa

hip

oldu

klar

ı ra

por e

dilm

iştir

.

Japo

nya,

Çin

ve

Kor

eK

iyot

aka

Sato

ve

diğe

rleri

ISIC

Rev

izyo

n 3/

O

cak

2001

-Şub

at

2013

Seçi

len

26 ü

lkey

e ili

şkin

ağı

rlıkl

ar,

ilgili

ülk

eye

yapı

lan

ihra

catın

, se

ktör

ün to

plam

ihra

cat m

ikta

rına

bölü

nmes

iyle

eld

e ed

ilmiş

tir.

Ende

ksin

hes

apla

nmas

ında

ağ

ırlık

ların

3 y

ıllık

orta

lam

ası

kulla

nılm

akta

dır.

ÜFE

İhra

catç

ı firm

alar

ın se

ktör

el d

öviz

kur

ların

ı rak

ip ü

lkel

erin

se

ktör

el k

urla

rıyla

kar

şıla

ştırm

alar

ı rek

abet

koş

ulla

rı ha

kkın

da b

ilgi i

çeric

i nite

likle

ri ne

deni

yle

fayd

alı

olm

akta

dır.

Topl

ulaş

tırılm

ış d

öviz

kur

ları

ihra

cat fi

yatla

rına

ilişk

in re

kabe

t din

amik

leri

hakk

ında

sekt

örel

reel

kur

lara

kı

yasl

a da

ha a

z bi

lgi v

erm

ekte

dir.



51

Çin

Mi D

ai v

e Ji

anw

ei

Xu

SITC

Rev

.3 (1

5-35

)/ 20

00-2

009

Çin

tica

retin

in y

akla

şık

%60

’ını

oluş

tura

n 29

ülk

e ku

llanı

lara

k 20

00-2

009

döne

mi i

çin

ihra

cat,

ithal

at v

e tic

aret

baz

lı ağ

ırlık

lar h

esap

lanm

ıştır

. Ağı

rlık

hesa

plan

mas

ında

, içs

ellik

pr

oble

min

i önl

emek

için

ağı

rlıkl

ar

t-1 z

aman

ında

ve

t-1,t-

2 ve

t-3

zam

anla

rının

orta

lam

ası ş

eklin

de

hesa

plan

mış

tır.

ÜFE

Sekt

örel

kur

lard

aki b

irbirl

erin

den

ayrış

mak

tadı

r. İh

raca

t ve

itha

lat a

ğırlı

klı o

lara

k he

sapl

anan

sekt

örel

döv

iz k

uru

ende

ks d

eğiş

imle

rinin

yön

leri

aynı

olm

akla

birl

ikte

, de

ğişi

m m

ikta

rları

fark

lılık

gös

term

ekte

dir.

Am

erik

aPa

trici

a S.

Pol

lard

ve

s C. C

ough

lin

29 IS

IC

Rev

izyo

n 2

İmal

at S

anay

ii se

ktör

ü: 2

han

eli

9, 3

han

eli

20 se

ktör

ü ka

psam

akta

dır.

1978

q1-

200

0 q4

Maj

ör p

ara

birim

i end

eksi

ne d

ahil

edile

n 17

ülk

eye

ilişk

in se

ktör

el

bazd

a he

sapl

anan

tica

ret a

ğırlı

klar

ıile

gen

el e

ndek

ste

bulu

nan

36

ülke

ye il

işki

n tic

aret

ve

ithal

at

ağırl

ıkla

rı ku

llanı

lmış

tır. A

ğırlı

klar

he

r yıl

için

değ

işm

ekte

dir.

ÜFE

Maj

ör p

ara

birim

i end

eksi

kul

lanı

ldığ

ında

, sek

töre

l dö

viz

kuru

end

eksi

nin

gene

l pa

ra b

irim

leri

ende

ksle

rine

terc

ih e

dild

iği r

apor

edi

lmiş

tir

Port

ekiz

Fern

ando

Ale

xand

re/

Pedr

o B

ação

/Jo

ão C

erej

eira

/M

igue

l Por

tela

ISIC

Rev

. 3/

1988

-200

6

Ağı

rlıkl

ar ih

raca

t, ith

alat

ve

ticar

et b

azlı

olar

ak h

er y

ıl iç

in

ayrı

hesa

plan

mış

tır. E

ndek

s he

sapl

anırk

en ü

çünc

ü ül

ke

paza

rların

a ai

t rek

abet

de

hesa

ba

katıl

mış

tır.

TÜFE

Sekt

örel

baz

daki

döv

iz k

uru

topl

ulaş

tırılm

ış d

öviz

ku

runa

gör

e is

tihda

mı a

çıkl

amad

a da

ha b

ilgi v

eric

idir.

Am

erik

aJa

ne Ih

rig v

e D

avid

Pr

ior

SIC

2/19

95-1

999

Gol

dber

g (2

004)

’in h

esap

ladı

ğı

ticar

et a

ğrlık

ları

kulla

nıla

rak

20-3

9 ar

ası S

IC se

ktör

leri

için

se

ktör

el b

azda

nom

inal

döv

iz k

uru

seril

eri h

esap

lanm

ıştır

.

-Se

ktör

el b

azda

kur

dik

kate

alın

dığı

nda

kuru

n fir

ma

karla

rı üz

erin

deki

etk

isin

in a

rttığ

ı göz

lenm

ekte

dir.

N. KARAMOLLAOĞLU

52

Tür

kiye

Hül

ya S

aygı

lı ve

G

ökha

n Y

ılmaz

Dış

tica

rette

ki il

k 10

imal

at sa

nayi

i se

ktör

ü

2003

1. Ç

eyre

k -2

011

2. Ç

eyre

k

REK

’ler d

ış ti

care

timiz

de il

k 10

sı

rada

yer

ala

n im

alat

sana

yii

sekt

örle

ri iç

in h

esap

lanm

ıştır

. H

esap

lam

alar

da 3

8 tic

aret

or

tağı

nın

2004

-200

8 do

nem

i iki

li tic

aret

akı

mla

rı ku

llanı

lmış

tır.

Ülk

eler

in se

ktör

el e

fekt

if dö

viz

kuru

end

eksl

eri i

çind

eki a

ğırlı

klar

ı he

m y

urtiç

i hem

de

üçün

cü ü

lke

paza

rların

a ai

t rek

abet

i yan

sıta

cak

şeki

lde

hesa

plan

mış

tır.

Sekt

örel

ür

etic

i fiy

at

Ende

ksle

ri ve

ya Ü

FE

kulla

nılm

ıştır

.

Sekt

örel

REK

’ler s

adec

e se

ktör

ler a

rası

değ

il ay

nı z

aman

da

hem

ÜFE

hem

de

TÜFE

baz

lı ge

nel R

EK’le

rden

de

önem

li öl

çüde

fark

lılaş

mak

tadı

r.

Tür

kiye

Esin

Kılı

ç ve

Kem

al

Yıld

ırım

ISIC

Rev

.3

sını

fland

ırmas

ına

göre

22

imal

at

sana

yii s

ektö

rü

2003

1. Ç

eyre

k –

2012

2. Ç

eyre

k

2009

-201

1 dö

nem

i orta

lam

a ik

ili ti

care

t akı

mla

rı ku

llanı

lara

k Tü

rkiy

e’ni

n se

ktör

el d

ış

ticar

etin

de 2

009-

2011

dön

emi

orta

lam

asın

da e

n yü

ksek

ağı

rlığa

sa

hip

68 ü

lke

ele

alın

mış

tır.

Sekt

örel

reel

döv

iz k

uru

vola

tilite

sini

n se

ktör

el re

el ih

raca

t üz

erin

de a

nlam

lı ve

poz

itif e

tkis

i rap

or e

dilm

iştir

.

Tür

kiye

Alp

ay F

ilizt

ekin

ISIC

Rev

. 2

(İm

alat

San

ayii

)/198

1-19

99

Ende

ks h

esap

lam

asın

da d

ış ti

care

t pa

rtner

leri

Avru

pa v

e dü

nyan

ın

geri

kala

nı o

lmak

üze

re ik

i gru

ba

ayrıl

mış

tır.

Avru

pa ü

lkel

eri i

çin

avro

, dü

nyan

ın g

eri k

alan

ı içi

n is

e A

BD

dol

arı p

ara

birim

i ol

arak

kab

ul e

dilm

iştir

. Tic

aret

ağ

ırlık

ları

ticar

et o

rtakl

ıkla

rında

ki

deği

şikl

ikle

re iz

in v

erm

ek iç

in h

er

yıl g

ünce

llenm

iştir

Türk

iye’

deki

kur

değ

er k

aybı

nın

istih

dam

ve

maa

şlar

a et

kisi

neg

atift

ir ve

maa

şlar

istih

dam

a or

anla

reel

kur

dan

daha

fazl

a et

kile

nmek

tedi

r.



535) Sektörel Bazda Reel Efektif Döviz Kuru Hesaplaması

Sektörel bazda reel efektif döviz kurlarını hesap-larken ülke ağırlıkları, bilateral reel döviz kurları ve fiyat deflatörleri kullanılmaktadır. Sektörel reel efektif döviz kuru hesaplamasında ilk adım olarak aşağıdaki formul kullanılarak reel bilateral döviz kurları hesaplanmıştır.

Burada Türkiye’nin ile ifade edilmekte olan dış ticaret partnerine ait ikili nominal döviz kurunu temsil etmektedir.5 Nominal döviz kurları her ülke için farklı büyüklüklerde bulunduklarından, efektif döviz kuru hesaplamasında birim problemine (unit problem) neden olabilmektedir (Baggs vd. 2009). Örneğin 14 Aralık 2012 günü için TCMB tarafın-dan döviz satış kuru Euro Bölgesi için 2.33 TL, Rusya için 0.057 TL olarak belirlenmiştir. Bu mik-tarları olduğu gibi almak hesaplamalarda yanlışlık yaratacağı için, bilateral nominal döviz kurları için 2005 yılı baz yılı olarak kabul edilmiş ve ikili no-minal döviz kurları normalize (2005=1) edilmiştir.

ve ise sırasıyla Türkiye ve c dış ticaret part-nerine ait fiyat endekslerini temsil etmektedir. Fi-yat endeksleri de, birim problemini önlemek için, 2005 yılı baz alınarak normalize edilmiştir. Daha önce belirtildiği gibi REK endeksleri TÜFE, ÜFE, birim işgücü maliyeti gibi farklı deflatörler kulla-nılarak hesaplanmaktadır (Saygılı vd. 2012). Bu çalışmada REK endeksleri tüketici fiyat endeksle-ri kullanılarak aylık frekansta hesaplanmıştır. Reel efektif döviz kurundaki artış Türk Lirasının değer kazandığını göstermektedir.

Ticaret partneri olarak, Türkiye’nin ilgili sektöre ilişkin ithalat, ihracat veya toplam ticaretinde en yüksek ağırlığa sahip ilk 20 ülke ele alınmıştır. Bunun sonucu olarak 89 ülke çalışmada kullanıl-mıştır. İthalat ve ihracat ve verileri kullanılarak ülke ağırlıklarının hesaplandığı formüller sırasıyla aşağıda verilmiştir.

İhracat ağırlıklı sektörel döviz kuru:

5 Nominal döviz kuru TL’nin yabancı para cinsinden değeri şeklinde ifade edilmektedir.

burada

İthalat ağırlıklı sektörel döviz kuru:

burada

Yukarıdaki ifadede i sektörü, c dış ticaret partneri-ni, t ise zamanı temsil etmektedir. Burada , c dış ticaret partneri ile Türkiye’ye ilişkin ikili reel döviz kur endeksidir. sektörünün c ül-kesine t zamanında yapılan toplam ihracatı (ithala-tı) göstermektedir. ise i sektörünün c dış ticaret partnerine ilişkin 2004-2008 dönemi baz alınarak hesaplanan sabit ağırlığıdır. ihracat miktarla-rı kullanılarak hesaplanan ihracat ağırlıklı sektö-rel döviz kuru endeksini, ise ithalat ağırlıklı sektörel döviz kuru endeksini temsil etmektedir. Literatürde REK endekslerinin hesaplanmasında hem aritmetik hem de geometrik ortalama yön-temleri kullanılmaktadır. Bu çalışma kapsamında Goldberg (2004) takip edilerek aritmetik ortalama kullanılmıştır.

İhracat ve ithalat ağırlıklı döviz kuru serilerine ek olarak ticaret ağırlıklı reel döviz kuru serileri, , toplam ticaret miktarları gözönünde bulundurula-rak aşağıdaki formüllere göre hesaplanmıştır.

burada

Sektörel reel döviz kuru hesaplama yöntemi ola-rak Goldberg (2004) takip edilmekle birlikte; ülke ağırlıkları hesaplanmasında değişen ağırlık meto-dundan farklı olarak, Saygılı vd.(2012)’ne paralel olarak 2004-2008 dönemine ilişkin sabit ağırlıklar hesaplanarak döviz kuru serileri oluşturulmuştur.

6) Bulgular

Sektörel döviz kuru serileri hesaplandıktan sonra,

N. KARAMOLLAOĞLU

54 ilk olarak sektörel kur serileri ile toplulaştırılmış kur serileri karşılaştırılmıştır. Bu amaçla TCMB tarafın-dan hesaplanan TÜFE bazlı reel efektif kurlar (hem benzer döneme ilişkin ağırlıklar ile hesaplanmaları hem de ticaret bazlı olmaları nedeniyle) ticaret bazlı sektörel reel efektif döviz kurlarıyla ( ) kıyaslan-mıştır. Toplam ticarette en yüksek payı olan ilk 12 sektöre ilişkin sektörel döviz kuru endekslerine ilişkin karşılaştırmalı grafikler Figür 4’de sunulmaktadır.6 Grafiklerde görüldüğü üzere sektörel reel efektif döviz kur hareketleri ile toplulaştırılmış TÜFE bazlı reel efektif kur hareketlerindeki değişimin miktarı ve yönü farklılık göstermektedir. Sektörel reel efektif kurlar bazı sektörlerde değer kazanırken bazı sektörlerde değer kaybetmiştir (Figür 4). Örneğin kok kömürü imalatı ve ana metal sanayii sektörlerine ilişkin sektörel kurlar, çalışmanın kapsadığı 2004-2012 döneminde çoğunlukla toplulaştırılmış kurun altında seyretmekte, kimyasal madde ve ürünleri ile motorlu kara taşıtları imalatına ilişkin sektörel kur serileri ise toplulaştırılmış kurun üzerinde seyretmektedir. Tablo 3’de 2004-2012 dönemi için sektörel kurdaki ortalama değerlenme ve değer kayıpları daha net sunulmaktadır. 2004-2012 dönemi için TÜFE bazlı reel efektif kurdaki ortalama yıllık değer artışı %0.3 olarak kaydedilirken, motorlu kara taşıtları ve romork imalatına ilişkin sektörel kurda %2.4, gıda ürünleri ve içecek imalatına ilişkin sektörel kurda %0.8, kimyasal madde ve ürün imalatına ilişkin sektörel kurda %1.7 artış kaydedilmiştir. Bu durum bahsi geçen sektörlerin kur kaynaklı rekabet güçlerinde azalma olduğuna işaret etmektedir. Diğer taraf-tan bazı sektörlerde 2004-2012 döneminde değer kayıpları gözlenmektedir. Sektörel kurda değer kaybı yaşayan bu sektörlerin kur kaynaklı rekabet güçleri 2004-2012 döneminde artmıştır. Örneğin 2004-2012 dönemi için, büro, muhasebe ve bilgi işleme makinaları; dabaklanmış deri, bavul, el çantası, saraciye ve ayakkabı ile kok kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri ve nükleer yakıtlar sektörlerinde sırasıyla %0.6, %0.7 ve 0.8 oranında değer kaybı mevcuttur.

Kurdaki ortalama değişimler 2004-2007 ve 2008-2012 için kriz öncesi ve sonrası dönemlerdeki dina-mikleri incelemek amacıyla ayrıca hesaplanmıştır. Kriz öncesi dönemde TCMB TÜFE bazlı kurda yıllık ortalama değer artışı %8.2 olurken, bu değerlenme yine Tablo 3’de belirtildiği üzere sektörler arasında farklı patikalar izlemiştir. Kriz öncesi dönemde TÜFE bazlı reel efektif kurdan en fazla ayrışan sektör %9.6 ve %9.4’lük değerlenme ile tıbbi aletler ile diğer ulaşım araçları imalatı olmuştur.

Figür 4. Ticaret Ağırlıklı Döviz Kuru Endeksleri

6 İmalat Sanayii sektörlerinin toplam ticaret içindeki paylarına ilişkin tablo Ek-1’de sunulmuştur.



55Tablo 3. Yıllık Ortalama Döviz Kuru Değişimleri

*TÜFE Bazlı Reel Kur karşılaştırma amaçlı 2005 baz yılı olacak şekilde hesaplanmıştır.

Kriz sonrası dönemde ortalama değer kaybı TÜFE bazlı reel efektif kurda ortalama 3.5% olurken, de-ğer kaybının en fazla gerçekleştiği sektör %5.7 ile büro, muhasebe ve bilgi işleme makinaları sektö-rü, değer kaybının en az olduğu sektör ise %1.1 ile motorlu kara taşıtları sektörü olmuştur. Tablo 3 ayrıca kurdaki değişimin yönünün sektörler arası değişebildiğini göstermektedir. 2004-2012 dönemi için dabaklanmış deri, ağaç ve mantar ürünleri ile büro, muhasebe ve bilgi işelme makinaları imala-tı sektörlerine ilişkin kurlar ortalama olarak değer kaybederken, diğer sektörlerde değer kazancı söz konusudur.

Tablo 4’de sektörel seviyede hesaplanan ithalat, ihracat ve ticaret ağırlıklı döviz kurlarının TCMB TÜFE bazlı reel efektif kur ile korelasyonları su-

nulmuştur. Çalışmada yer alan 22 imalat sanayii alt sektöründen 20’sine ilişkin ihracat ağırlıklı dö-viz kuru endeksinin TÜFE bazlı reel efektif kur ile olan korelasyonu %70’in üzerinde seyretmek-tedir. İthalat ağırlıklı sektörel kur endekslerinin TÜFE bazlı reel efektif kur ile olan korelasyon-ları her sektör için %70’in üzerinde seyrederken, ticaret bazlı sektörel kur endekslerin TÜFE bazlı reel efektif kur ile olan korelasyonları 19 sektör için %70’in üzerinde bulunmaktadır. Diğer taraf-tan ithalat ve ihracat bazlı sektörel endekslerin arasındaki korelasyonun diğerlerine kıyasla daha az olduğu dikkat çekmektedir. Bu iki endeks ara-sındaki korelasyon 6 sektör için %70’in altında seyretmektedir. Bu durum kur kaynaklı sektörel rekabet dinamiklerinin ihracatçı ve ithalatçılar için farklılaşabildiğine işaret etmektedir.

N. KARAMOLLAOĞLU

56 Tablo 4. REK ve Sektörel Kur Korelasyonları

Korelasyon (corr) xer ve REK mer ve REK xer ve mer (3) ter ve REK (4) Corr≥0.90 14 10 5 70.90>corr≥0.80 3 10 6 70.80>corr≥0.70 3 2 5 50.70<corr 2 0 6 3

İhracat ve ithalat bazlı hesaplanan endekslerin kendi aralarındaki korelasyonlarını incelemek sektörler arası farklılaşmayı görmek açısından faydalı olacaktır. Yapılan çapraz korelasyon tab-losunda elde edilen korelasyon değerleri sektörler arası oldukça farklılık göstermektedir. Tablo 5, 6 ve 7’de sektörler arası korelasyon değerleri, orta-lamalar, standard sapma değerleri ile minimum ve maksimum değerleri sunulmuştur. Yapılan analiz sektörler arası farklılaşmanın en çok ihracat bazlı endekste olduğunu göstermektedir. İhracat bazlı endekste 22 sektöre ilişkin 462 korelasyon değe-rinin yaklaşık %17’si %60 seviyesinin altında sey-retmektedir. İthalat ve ticaret ağırlıklı endekslerde bu oran %6 ve %3 ile daha düşük seviyelerde sey-retmektedir.

İkili korelasyon değerlerinin ortalamalarına ve standard sapma değerlerine (SS) bakıldığında di-ğer sektörlerden en fazla ayrışan sektör ihracat bazlı endekste ağaç ve mantar ürünleri sektörü ile tütün ürünleri sektörü, ithalat ve ticaret bazlı en-dekste ise kok kömürü imalatı sektörüdür. Diğer sektörler ile en yüksek korelasyon değerine sahip sektör ihracat bazlı endekste tibbi aletler, hassas optik aletler ve saat imalatı ile gıda ürünleri ve içecek imalatı sektörleridir. İthalat bazlı endeks-te sektörler arası ortalama korelasyon değerleri oldukça yüksek seyretmektedir. Gıda ürünleri ve içecek, metalik olmayan diğer mineral ürünler, radyo, televizyon, haberlesme teçhizati ve cihaz-lari, mobilya ve başka yerde sınıflandırılmamış diğer ürünler en yüksek ortalama korelasyon de-ğerlerine sahip sektörlerdir. Ticaret bazlı endekste de ağaç ve mantar ürünleri ile kok kömürü sektörü dışındaki sektörleri ortalama korelasyon değerleri %80 seviyesinin üzerinde seyretmektedir. Ticaret bazlı endekste en yüksek ortalama korelasyon de-ğeri metalik olmayan diğer mineral ürünleri sek-törüne aittir.

Sonuçlar

Bu çalışmada Türk imalat sanayii için sektörel reel efektif döviz kuru endeksleri hesaplanmıştır. Sek-törler arasındaki ihracat ve ithalat partneri farklı-lıkları göz önünde bulundurulduğunda, sektörel kurların toplulaştırılmış kurlardan farklı seyir iz-lemesi beklenmektedir. Yapılan basit korelasyon analizinde sektörel kurların toplulaştırılmış kur-larla yüksek korelasyona sahip olmakla birlikte, toplulaştırılmış kurlardan farklı yönlerde hareket edebildikleri gözlemlenmiştir. Sektörler arası ikili korelasyon değerlerine ilişkin sonuçlar, sektörler arası korelasyonların da ayrışabildiğini göster-mektedir. Bundan hareket ile, sektörel rekabet güçlerininin daha iyi yansıtılması nedeniyle ülke çapında hesaplanan toplulaştırılmış kurlara ek ola-rak sektörel kurların analizlerde kullanılmasının daha belirleyici sonuçlar ortaya çıkaracağı düşü-nülmektedir.

Sektörel kurlar ayrıca sektörel rekabet dinamikle-rinin takibi açısından önem taşımaktadır. Sektörel kurlardaki seyir, imalat sanayiinde faaliyet gös-teren alt sektörlere ilişkin rekabet dinamiklerinin tespit edilmesi, zayıf ve güçlü sektörlerin belirlen-mesi ve bu çerçevede uygun politika ve tedbirlerin uygulamaya geçirilmesi konusunda bilgi içerici niteliktedir. Reel kur sektörel rekabet dinamikle-rinin önemli bir belirleyicisi olmakla birlikte, re-kabeti etkileyen diğer faktörlerin olduğu unutul-mamalıdır. Türkiye gibi imalat sektörü üretiminde ithal girdi bağımlılığının yüksek ve yabancı para cinsinden borçlanmanın yaygın olduğu bir ülkede, kur kaynaklı rekabet kanalına ek olarak, üretim maliyeti ve bilanço kanallarının da rekabet düze-yini etkilemesi mümkündür.

Çalışmada sadece 2004-2008 dönemine ilişkin ticaret akımları kullanılmıştır. Bu şekilde hesap-lanan ağırlıkların ticaret partneri kompozisyonun-daki değişimi dikkate almadıklarının altı çizilmeli-dir. İleriki çalışmalarda farklı ağırlıklandırma yön-



57temleri kullanarak sektörel kurların hesaplanması ve bu serilerin karşılaştırılmaları planlanmaktadır. Bu sayede endekslerin ağırlıklandırma yöntemine

göre sağlamlıklarının ölçülmesi mümkün olacak-tır.

Tablo 5. 2004-2008 Ticaret Ağırlıklı Endeks

Tablo 6. 2004-2008 İhracat Ağırlıklı Endeks

N. KARAMOLLAOĞLU

58 Tablo 7. 2004-2008 İthalat Ağırlıklı Endeks İkili Korelasyonlar

KaynakçaALEXANDRE, Fernando, et al.;(2009)”Aggregate and Sector-Specific Exchange Rate Indexes for the Portuguese Economy”, Journal of International Economics, 59, pp.239-265.

BAGGS, Jen and BEAULIEU, Eugene & FUNG, Loretta; (2009), “Firm survival, performance, and the exchange rate”, Canadian Journal of Economics, 42(2), pp. 393-421.

DAI Mi and JİANWEİ Xu; (2013), “Industry-Specific Exchange Rate for China: 2000-2009”, China and World Economy, 21(5), pp.100-120.

FİLİZTEKİN, Alpay; (2004), “Exchange Rate and Employment in Turkish Manufacturing”, mimeo

GOLDBERG, Linda S.; (2004), “Industry-specific exchange rates for the United States”, Federal Reserve Bank of New York Economic Policy Review, 10(1).

IHRIG, Jane and PRIOR, David; (2005), “The effect of ex-change rate fluctuations on multinationals’ returns”, Journal of Multinational Financial Management, 15, pp. 273-286.

KILIÇ, Esin ve YILDIRIM, Kemal; (2016), “Sektörel reel döviz

kuru volatilitesinin Türk imalat sanayi ihracatı üzerine etkileri”, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 15(1), ss.13-26.

LEE, Jaerang and YI, Byung C.; (2005), “Industry level real ef-fective exchange rates for Korea”, Economic Papers, 9(1), pp. 143-85.

POLLARD, Patricia S. and COUGHLIN, Cletus C.; (2006), “Passthrough estimates and the choice of an exchange rate index”, Review of International Economics, 14(4), 535-553.

SATO, Kiyotaka, et al.; (2013), “Industry‐specific Real Effec-tive Exchange Rates and Export Price Competitiveness: The Cases of Japan, China, and Korea”, Asian Economic Policy Review, 8(2), pp.298-321.

SAYGILI, Hülya ve YILMAZ, Gökhan; (2012), Türk imalat sanayi sektörel reel efektif döviz kuru endeksleri üzerine bir değerlendirme, TCMB Çalışma Tebliği No: 12/21,

ht tp: / /www.tcmb.gov. t r /wps/wcm/connect/0cbbcc57-2 6 9 6 - 4 5 4 f - b a 7 8 - f 6 0 e e 7 b 3 c 5 b 1 / W P 1 2 2 1 .pdf?MOD=AJPERES&CACHEID=0cbbcc57-2696-454f-ba78-f60ee7b3c5b1, 16.06.2017



59Ek-1. (Sektörelerin 2004-2012 dönemi toplam ticaret içindeki payları)

Sektör Adı Sektör Kodu 2005-2012Ana metal sanayi 27 15.0%Kimyasal madde ve ürünler 24 12.3%Motorlu kara taşıtı ve römorklar 34 12.3%Başka yerde sınıflandırılmamış makine ve teçhizat 29 10.2%Kok kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri ve nükleer yakıtlar 23 7.1%Tekstil ürünleri 17 6.6%Giyim eşyası 18 5.2%Başka yerde sınıflandırılmamış elektrikli mekina ve cihazlar 31 4.6%Gıda ürünleri ve içecek 15 4.0%Radyo, televizyon, haberleşme teçhizatı ve cihazları 32 3.3%Metal eşya sanayi (makine ve teçhizatı hariç) 28 3.2%Plastik ve kauçuk ürünleri 25 3.2%Diğer ulaşım araçları 35 2.4%Mobilya ve başka yerde sınıflandırılmamış diğer ürünler 36 2.3%Metalik olmayan diğer mineral ürünler 26 2.1%Tıbbi aletler; hassas optik aletler ve saat 33 1.6%Kağıt ve kağıt ürünleri 21 1.6%Büro, muhasebe ve bilgi işleme makinaları 30 1.2%Dabaklanmış deri, bavul, el çantası, saraciye ve ayakkabı 19 0.7%Ağaç ve mantar ürünleri (mobilya hariç); hasır vb. örülerek yapılan maddeler 20 0.6%

Basım ve yayım; plak, kaset vb. 22 0.3%Tütün ürünleri 16 0.1%

N. KARAMOLLAOĞLU

Documents

Sektörel Reel Efektif Döviz Kurları: Türkiye Örneği*with aggregate exchange rates, they might move in different directions from the aggregate exchange rate indices. Keywords: