SEKİZİNCİ BEŞ YILLIK KALKINMA PLANI · 2018-11-12 · 15. İNCESULU İpek Şube Müdürü Hazine Müsteşarlığı 16. KARACASOY Füsun DEİ Müdürü TOBB 17. ÖNBİLGİN Gürkan

DPT: 2512 � ÖİK: 529

TÜRKİYE'NİN DIŞ EKONOMİK İLİŞKİLERİÖZEL İHTİSAS KOMİSYONU

RAPORU

ANKARA 2000

SEKİZİNCİ BEŞ YILLIK KALKINMA PLANI

Ö N S Ö Z

Devlet Planlama Teşkilatõ�nõn Kuruluş ve Görevleri Hakkõnda 540Sayõlõ Kanun Hükmünde Kararname, �İktisadi ve sosyal sektörlerdeuzmanlõk alanlarõ ile ilgili konularda bilgi toplamak, araştõrma yapmak,tedbirler geliştirmek ve önerilerde bulunmak amacõyla Devlet PlanlamaTeşkilatõ�na, Kalkõnma Planõ çalõşmalarõnda yardõmcõ olmak, Planhazõrlõklarõna daha geniş kesimlerin katkõsõnõ sağlamak ve ülkemizinbütün imkan ve kaynaklarõnõ değerlendirmek� üzere sürekli ve geçiciÖzel İhtisas Komisyonlarõnõn kurulacağõ hükmünü getirmektedir.

Başbakanlõğõn 14 Ağustos 1999 tarih ve 1999/7 sayõlõ Genelgesiuyarõnca kurulan Özel İhtisas Komisyonlarõnõn hazõrladõğõ raporlar, 8.Beş Yõllõk Kalkõnma Planõ hazõrlõk çalõşmalarõna õşõk tutacak ve toplumunçeşitli kesimlerinin görüşlerini Plan�a yansõtacaktõr. Özel İhtisasKomisyonlarõ çalõşmalarõnõ, 1999/7 sayõlõ Başbakanlõk Genelgesi,29.9.1961 tarih ve 5/1722 sayõlõ Bakanlar Kurulu Kararõ ile yürürlüğekonulmuş olan tüzük ve Müsteşarlõğõmõzca belirlenen Sekizinci BeşYõllõk Kalkõnma Planõ Özel İhtisas Komisyonu Raporu genel çerçeveleridikkate alõnarak tamamlamõşlardõr.

Sekizinci Beş Yõllõk Kalkõnma Planõ ile istikrar içinde büyümeninsağlanmasõ, sanayileşmenin başarõlmasõ, uluslararasõ ticaretteki payõmõzõnyükseltilmesi, piyasa ekonomisinin geliştirilmesi, ekonomide toplamverimliliğin arttõrõlmasõ, sanayi ve hizmetler ağõrlõklõ bir istihdamyapõsõna ulaşõlmasõ, işsizliğin azaltõlmasõ, sağlõk hizmetlerinde kaliteninyükseltilmesi, sosyal güvenliğin yaygõnlaştõrõlmasõ, sonuç olarak refahdüzeyinin yükseltilmesi ve yaygõnlaştõrõlmasõ hedeflenmekte, ülkemizinhedefleri ile uyumlu olarak yeni bin yõlda Avrupa Topluluğu ve dünya ilebütünleşme amaçlanmaktadõr.

8. Beş Yõllõk Kalkõnma Planõ çalõşmalarõna toplumun tümkesimlerinin katkõsõ, her sektörde toplam 98 Özel İhtisas Komisyonukurularak sağlanmaya çalõşõlmõştõr. Planlarõn demokratik katõlõmcõniteliğini güçlendiren Özel İhtisas Komisyonlarõ çalõşmalarõnõn dünya ilebütünleşen bir Türkiye hedefini gerçekleştireceğine olan inancõmõzla,konularõnda ülkemizin en yetişkin kişileri olan Komisyon Başkan veÜyelerine, çalõşmalara yaptõklarõ katkõlarõ nedeniyle teşekkür eder,Sekizinci Beş Yõllõk Kalkõnma Planõ�nõn ülkemize hayõrlõ olmasõnõdilerim.

Sekizinci Beş Yõllõk Kalkõnma Planõ Türkiye'nin Dõş Ekonomik İlişkileri Özel İhtisas Komisyonu Raporu

http://ekutup.dpt.gov.tr/disekono/oik529.pdfi

İ Ç İ N D E K İ L E R

ÜYELER .............................................................................................. iii

1 GENEL GİRİŞ ............................................................................................... 11.1 YİRMİBİRİNCİ YÜZYILIN SORUNLARI VE OLANAKLARI............................... 11.2 ÖZEL HTİSAS KOMİSYONUN ÇALIŞMA YÖNTEMİ .......................................... 111.3 RAPOR HAKKINDA BİLGİLER ................................................................................ 12

2 BİRİNCİ BÖLÜM ................................................................................................. TÜRKİYENİN ÇOKTARAFLI EKONOMİK İLİŞKİLERİ.............................. 15

2.1 DÜNYA EKONOMİSİNİN GENEL TABLOSU......................................................... 172.1.1 GENEL GÖRÜNÜM ........................................................................................................................... 17

2.1.2 SON EKONOMİK VE SOSYAL GELİŞMELER ............................................................................ 192.1.2.1 EKONOMIK GELIŞMELER.................................................................................................... 192.1.2.2 SOSYAL GELIŞMELER ........................................................................................................... 24

2.2 TÜRKİYE........................................................................................................................ 252.2.1 ULUSLARARASI MALİ VE EKONOMİK KURULUŞLAR VE ULUSAL EKONOMİYLE

İLGİLİ BAZI HUSUSLAR ................................................................................................................. 252.2.2 BÖLGESEL GELİŞMELER VE TÜRKİYE..................................................................................... 29

2.3 EKONOMİK KUTUPLAŞMALAR VE BÖLGESEL İŞBİRLİKLERİ ................... 312.3.1 AVRUPA BİRLİĞİ (AB)..................................................................................................................... 322.3.2 EKONOMİK İŞBİRLİĞİ TEŞKİLATI (EİT-ECO)......................................................................... 362.3.3 AVRUPA SERBEST TİCARET BÖLGESİ ...................................................................................... 402.3.4 İKT EKONOMİK VE TİCARİ İŞBİRLİĞİ DAİMİ KOMİTESİ (İSEDAK) ................................ 422.3.5 KARADENİZ EKONOMİK İŞBİRLİĞİ (KEİ)................................................................................ 472.3.6 GÜNEYDOĞU AVRUPA İŞBİRLİĞİ GİRİŞİMİ (SECI) ............................................................... 522.3.7 GÜNEYDOĞU AVRUPA İSTİKRAR PAKTI.................................................................................. 54

2.4 ULUSLARARASI KALKINMA BANKALARI.......................................................... 562.4.1 DÜNYA BANKASI GRUBU (WB)..................................................................................................... 582.4.2 ASYA KALKINMA BANKASI (ADB) .............................................................................................. 612.4.3 AVRUPA KONSEYİ KALKINMA BANKASI (AKKB).................................................................. 622.4.4 AVRUPA YATIRIM BANKASI (AYB)............................................................................................. 622.4.5 AVRUPA İMAR VE KALKINMA BANKASI (EBRD) ................................................................... 632.4.6 EİT (ECO) TİCARET VE KALKINMA BANKASI ........................................................................ 642.4.7 İSLAM KALKINMA BANKASI (İKB) ............................................................................................. 652.4.8 KARADENİZ TİCARET VE KALKINMA BANKASI (KEI-BANK)............................................ 702.4.9 ORTADOĞU VE KUZEY AFRİKA KALKINMA BANKASI (MENA-BANK) ........................... 72

2.5 ULUSLARARASI KURULUŞLAR .............................................................................. 722.5.1 BİRLEŞMİŞ MİLLETLER AVRUPA EKONOMİK KOMİSYONU (ECE)................................. 752.5.2 BM ASYA PASİFİK EKONOMİK VE SOSYAL KOMİSYONU (ESCAP) .................................. 762.5.3 BM TİCARET VE KALKINMA KONFERANSI (UNCTAD) ........................................................ 762.5.4 BİRLEŞMİŞ MİLLETLER KALKINMA PROGRAMI (UNDP) ................................................... 772.5.5 BİRLEŞMİŞ MİLLETLER SANAYI KALKINMA ÖRGÜTÜ (UNIDO)...................................... 792.5.6 BİRLEŞMİŞ MİLLETLER GIDA VE TARIM ÖRGÜTÜ (FAO).................................................. 802.5.7 ULUSLARARASI PARA FONU (IMF)............................................................................................. 822.5.8 İKTİSADİ İŞBİRLİĞİ VE KALKINMA TEŞKİLATI (OECD)..................................................... 852.5.9 DÜNYA TİCARET ÖRGÜTÜ (DTÖ-WTO)..................................................................................... 90

2.6 DİĞER OLUŞUMLAR .................................................................................................. 912.6.1 G � 20 .................................................................................................................................................... 912.6.2 D � 8....................................................................................................................................................... 93

2.7 DEĞERLENDİRME ...................................................................................................... 94


http://ekutup.dpt.gov.tr/disekono/oik529.pdfii

2.7.1 ULUSLARARASI EKONOMİK VE TİCARİ ANLAŞMA VE SÖZLEŞMELERDEN DOĞANHAK VE YÜKÜMLÜLÜKLERİMİZ................................................................................................ 94

2.7.2 IMF İLE YAPILAN SON STAND-BY DÜZENLEMESİ VE BEKLENTİLER ............................ 97

2.8 SONUÇ VE ÖNERİLER.............................................................................................. 100

3 İKİNCİ BÖLÜM ................................................................................................. TÜRKİYENİN İKİLİ EKONOMİK İLİŞKİLERİ ............................................ 103

3.1 GİRİŞ.............................................................................................................................. 105

3.2 MEVCUT DURUM ....................................................................................................... 1083.2.1 TÜRKİYE�NİN TOPLAM DIŞ TİCARETİ ........................................................................................ 1083.2.2 BAŞLICA MAL GRUPLARI İTİBARİYLE TÜRKİYE�NİN DIŞ TİCARETİ .............................. 1093.2.3 BAŞLICA ÜLKE GRUPLARI İTİBARİYLE TÜRKİYE�NİN DIŞ TİCARETİ ............................. 119

3.2.4 BAŞLICA ÜLKELER İTİBARİYLE TÜRKİYE�NİN DIŞ TİCARETİ ........................................... 1263.2.4.1 ALMANYA.......................................................................................................................................................... 1263.2.4.2 AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ ............................................................................................................ 1303.2.4.3 FRANSA .............................................................................................................................................................. 1343.2.4.4 İNGİLTERE ........................................................................................................................................................ 1383.2.4.5 İTALYA ............................................................................................................................................................... 1423.2.4.6 HOLLANDA........................................................................................................................................................ 1463.2.4.8 RUSYA FEDERASYONU.................................................................................................................................. 154

3.3 HEDEFLER ................................................................................................................... 1583.3.1 YAKLAŞIM VE GEREKÇELER......................................................................................................... 1583.3.2 TÜRKİYE�NİN İHRACATINDA ÖNEM ARZEDEN ÜLKE VE ÜRÜNLERİN GENEL

GÖRÜNÜMÜ ..................................................................................................................................... 160

3.3.3 HEDEF PAZARLAR ............................................................................................................................. 1693.3.3.1 ÇİN VE HONG-KONG ...................................................................................................................................... 1693.3.3.2 CEZAYİR ............................................................................................................................................................ 1793.3.3.4 UKRAYNA .......................................................................................................................................................... 1893.3.3.5 İSRAİL................................................................................................................................................................. 193

3.3.4 BÖLGESEL BAZDA STRATEJİK ÖNEM ARZEDEN PAZARLAR ............................................. 1973.3.4.1 ABD - DEĞERLENDIRME .............................................................................................................................. 1973.3.4.2 ARJANTİN .......................................................................................................................................................... 1993.3.4.3 GÜNEY AFRİKA CUMHURIYETİ.................................................................................................................. 2033.3.4.4 MISIR................................................................................................................................................................... 2073.3.4.5 TÜRK CUMHURİYETLERİ............................................................................................................................. 211

3.4 TÜRK EXİMBANK�IN İKİLİ EKONOMİK İLİŞKİLERE FİNANSAL KATKISIVE XXI. YÜZYIL STRATEJİSİ VE HEDEFLERİ.................................................. 227

3.4.1 İKİLİ EKONOMİK İLİŞKİLERE EXiMBANKIN FİNANSMAN KATKISI................2273.4.2 TÜRK EXIMBANKIN XXI. YÜZYIL STRATEJİSİ VE HEDEFLERİ .........................231

3.5 SORUNLAR, ÇÖZÜM ÖNERİLERİ VE DEĞERLENDİRME .............................. 2343.5.1 İHRACATLA İLGİLİ BELLİ BAŞLI SORUNLAR .........................................................2343.5.2 İHRACATLA İLGİLİ SORUNLARIN ÇÖZÜLMESİ VE İHRACATIN

GELİŞTİRİLMESİNE YÖNELİK ÖNERİLER .............................................................2373.5.3 KOBİ�LERİN SORUNLARI İÇİN ÇÖZÜM ÖNERİLERİ ..............................................2393.5.4 DEĞERLENDİRME.............................................................................................................242

4 GENEL SONUÇ VE ÖNERİLER ......................................................................... 247

ISBN 975 � 19 � 2483 - 9 (basõlõ nüsha)Bu Çalõşma Devlet Planlama Teşkilatõnõn görüşlerini yansõtmaz. Sorumluluğu yazarõna aittir. Yayõn ve referans olarakkullanõlmasõ Devlet Planlama Teşkilatõnõn iznini gerektirmez; İnternet adresi belirtilerek yayõn ve referans olarakkullanõlabilir. Bu e-kitap, http://ekutup.dpt.gov.tr/ adresindedir.

Bu yayõn 1500 adet basõlmõştõr. Elektronik olarak, 1 adet pdf dosyasõ üretilmiştir.

http://ekutup.dpt.gov.tr/


http://ekutup.dpt.gov.tr/disekono/oik529.pdfiii

ÜYELER

TÜRKİYE�NİN DIŞ EKONOMİK İLİŞKİLERİ ÖZEL İHTİSAS KOMİSYONU

BAŞKAN : Mustafa ALTINTAŞ Dekan, Prof. Dr. Cumhuriyet Üniversitesi-İİBFBAŞKAN YRD. : Kemal DİRİÖZ Daire Başkanõ Dõşişleri Bakanlõğõ

: Mustafa ŞİRİN Daire Başkanõ DPT/DEİGMRAPORTÖRLER

: Nuri BİRTEK Daire Başkanõ DPT/DEİGMKOORDİNATÖR : Yakup KARACA Uzman DPT/DEİGM

ÜYELER SOYADI ADI UNVANI KURUMU1. AKYILDIZ Meltem Şube Müdürü DİE2. ALPAY Savaş Yrd. Doç. Dr. Bilkent Üniversitesi3. ALATA Süleyman Uzman Yrd. DPT/DEİGM4. AYKUT Cenan Müdür TÜRK-EXIMBANK5. BAKDUR Alper Uzman Yrd. DPT/DEİGM6. BODUR Akõn Şube Müdürü Devlet İstatistik Enstitüsü7. BULUM Mine Daire Başkanõ Hazine Müsteşarlõğõ8. ÇAKIROĞLU Deniz Şube Müdürü İGEME9. ÇARIKÇI Emin Prof. Dr. Çankaya Üniversitesi10. DEMİRHAN Ali Asker Daire Bşk. Maliye Bakanlõğõ11. ERALP Atila Prof. Dr. ODTÜ12. ERLAT Güzin Prof. Dr. ODTÜ13. GÖNÜLAL Ali Ümit Genel Müdür Yrd. Hazine Müsteşarlõğõ14. GÜRSOY Dursun Ekonomist Ordu Valiliği15. İNCESULU İpek Şube Müdürü Hazine Müsteşarlõğõ16. KARACASOY Füsun DEİ Müdürü TOBB17. ÖNBİLGİN Gürkan Süreç Yöneticisi Sanayi ve Ticaret Bakanlõğõ18. ÖVÜT Ali İhsan Uzman TSE19. TIĞLI Ferruh Uzman DPT/DEİGM20. UÇAR Põnar Uzman Gümrük Müsteşarlõğõ21. UĞUREL İlhan G. Direktör Danõşmanõ Ankara Merkezi22. ÜNLÜ Fatih Söz. Per. DPT/DEİGM23. YARAMAN Mustafa Müdür Yrd. Halk Bankasõ24. YERCİ Cahit Daire Bşk. Gümrük Müsteşarlõğõ


http://ekutup.dpt.gov.tr/disekono/oik529.pdfiv

ÇOKTARAFLI EKONOMİK İLİŞKİLER ALT-KOMİSYONU

BAŞKAN : Ali Ümit GÖNÜLAL Genel Müdür Yard. HM/DEİGMRAPORTÖRLER : İlhan UĞUREL G. Direktör Danõşmanõ Ankara Merkezi-SESRTCIC

: Yakup KARACA Uzman DPT/DEİGM

ÜYELER SOYADI ADI ÜNVANI KURUMU1. AKSOY Ö. Asõm Uzman Dõş Ticaret Müsteşarlõğõ2. AKYILDIZ Meltem Şube Müdürü Devlet İstatistik Enstitüsü3. ALATA Süleyman Uzman Yrd. DPT/DEİGM4. ALPAY Savaş Yrd. Doç. Dr. Bilkent Üniversitesi5. ALTINTAŞ Mustafa Dekan, Prof. Dr. Cumhuriyet Üniversitesi- İİBF6. BULUM Mine Daire Başkanõ Hazine Müsteşarlõğõ7. ÇARIKÇI Emin Prof. Dr. Çankaya Üniversitesi8. DEMİRHAN Ali Asker Daire Başkanõ Maliye Bakanlõğõ9. ERALP Atilla Başkan, Prof. Dr. ODTÜ, Uluslararasõ İlişkiler Bölümü10. GÜLCAN Yaprak Yrd. Doç. Dr. Dokuz Eylül Üniversitesi11. GÜREL Nalan Doç. Dr. Marmara Üniversitesi12. İNCESULU İpek Şube Müdürü Hazine Müsteşarlõğõ13. ŞİRİN Mustafa Daire Başkanõ DPT/DEİGM14. TIĞLI Ferruh Uzman DPT/DEİGM14. UÇAR Põnar Uzman Gümrük Müsteşarlõğõ16. YERCİ Cahit Daire Başkanõ Gümrük Müsteşarlõğõ

İKİLİ EKONOMİK İLİŞKİLER ALT-KOMİSYONU

BAŞKAN : Güzin ERLAT Prof. Dr. ODTÜRAPORTÖRLER : Deniz ÇAKIROĞLU Şube Müdürü İGEME

: Akõn BODUR Şube Müdürü Devlet İstatistik Enstitüsü

ÜYELER SOYADI ADI ÜNVANI KURUMU1. Akyõldõz Meltem Şube Müdür Devlet İstatistik Enstitüsü2. Aykut Cenan Müdür Eximbank3. Bakdur Alper Uzman Yrd. Devlet Planlama Teşkilatõ4. Berber Oğuzhan Uzman Yrd. Dõş Ticaret Müsteşarlõğõ5. Birtek Nuri Daire Başkanõ Devlet Planlama Teşkilatõ6. Ceran Kudret Genel Müdür Yrd. Dõş Ticaret Müsteşarlõğõ7. Diriöz Kemal Daire Başkanõ Dõşişleri Bakanlõğõ8. Gürsoy Dursun Ekonomist Ordu Valiliği9. Karacasoy Füsun DEİ�de Müdür TOBB10. Muratlõ Sühan Bölge Koordinatörü Dõş Ekonomik İlişkiler Kurulu (DEİK)11. Önbilgin Gürkan Süreç Yöneticisi Sanayi ve Ticaret Bakanlõğõ (KOSGEB)12. Övüt İhsan Uzman Türk Standartlarõ Enstitüsü13. Yaraman Mustafa Müdür Yrd. Halk Bankasõ


http://ekutup.dpt.gov.tr/disekono/oik529.pdf1

1 GENEL GİRİŞ

1.1 YİRMİBİRİNCİ YÜZYILIN SORUNLARI VE OLANAKLARI

Türkiye, Sekizinci Beş Yõllõk Kalkõnma Planõ Dönemine( 2001-2004) girerkenilginç gelişmeler olmakta ve dünyanõn yeniden biçimlenişi sürmektedir.1990�larda başlayan süreç, hõzlanarak ve giderek kararlõlõk kazanarak yeniyapõlanmalarõ beraberinde getirmektedir. Ülkelerarasõ ilişkileri belirleyen vegiderek öne çõkan ortak değerler; demokrasiyi, hukukun üstünlüğünü, insanhaklarõnõ ve temel özgürlükleri geliştirmeyi ve pekiştirmeyi güvence altõna alankurumlarõn kararlõlõklarõnõn sağlanmasõ, ülkeler arasõ ilişkilerin, ekonomikbütünleşme ve işbirliğinin olmazsa olmaz koşullarõnõ oluşturmaktadõr.Küreselleşme, ortak değerler üzerinde yükselmektedir.

Barõşõn sürekli ve evrensel kõlõnmasõ yolunda BM, NATO, AGİT, AvrupaKonseyi gibi siyasi ve askeri oluşumlarõn yanõ sõra ekonomik alanda dauluslararasõ ticaretin evrensel ve bölgesel işleyişini düzenleyecek, izleyecek vedenetleyecek örgütleşmeler artmaktadõr. 1993�de tamamlanan Uruguay Turu ileküreselleşme sürecinin dünya ticaretinin çok yönlü olarak serbestleştirilmesikonusunda varõlan Antlaşmayõ yönetmek ve gözetmek için Dünya Ticaret Örgütü(DTÖ) 1 Ocak 1995�de kurulmuş ve çalõşmalarõna başlamõştõr. Avrupa Birliğigiderek derinleşmekte ve genişlemekte, ayrõca, NAFTA, ASEAN ve benzeri ticaribloklar ortaya çõkmaktadõr. Uluslararasõ ölçütlerin ve kurallarõn artan yaptõrõmgücü ile de desteklenerek giderek ağõrlõk kazandõğõ görülmektedir. Bu bağlamda,ülkelerin ve bu arada Türkiye�nin öteki ülkelerdeki gelişmelerden kendinisoyutlayarak etkin ve sağlõklõ politikalar geliştirmeleri ve oluşturmalarõ mümkünolmayacaktõr. Evrensel kurumlarõn yetki alanõ, yalnõzca sanayi mallarõnõn ticaretiile sõnõrlõ kalmamakta, buna ek olarak tarõm, hizmetler ve fikri mülkiyet haklarõ dakapsama alõnmaktadõr. Bütün bu oluşumlardan beklenenler; dünyada büyümenin,ticaretin, serbestleşmenin ve saydamlõğõn artmasõ yönündedir.

Farklõ demografik oluşumlar, teknolojik yenilikler, uluslar arasõ ticaretin ve malisistemin serbestleştirilmesi ve yerel reformlar dünya ekonomisindekideğişikliklerin itici gücünü oluşturmaktadõr. Üye ülke ekonomilerindeki uzunsüreli politik planlara çerçeve oluşturmasõ amacõ ile OECD tarafõndan hazõrlananBağlantõlar Projesi (Link Project); bir yandan tüm dünya ülkeleri için yüksekbüyüme hõzlarõ öngörürken, öte yandan da demografik oluşumlar, teknolojikyenilikler, uluslararasõ ticaretin ve mali sistemin serbestleştirilmesi ve yerelreformlarõn birbirleri ile nasõl bir etkileşime gireceğini tartõşmaktadõr. OECDGelişme Merkezi tarafõndan geliştirilen Genel Denge Modelinde metaforlarõn;ticaret, üretim, istihdam, gõda, enerji ve küresel çevre üzerindeki etkileri ortayakonulmaya çalõşõlmõştõr.

OECD tarafõndan yapõlan projeksiyonlara göre, 1995�de 5.610 milyon olan dünyanüfusu, 2020�de yõllõk yüzde 1.24 lük ortalama artõşla 7.742 milyona varmaktadõr.Gelişmiş Ülkeler olarak kabul edebileceğimiz OECD ülkelerinin nüfusu ise,anõlan yirmibeş yõlda 1.082 milyondan, yõllõk binde 5�lik ortalama artõşla 1.225milyona çõkacaktõr. Yüksek büyüme oranlarõ, küresel ticaretteki gelişmeler, yerelreformlar ve yatõrõm serbestisi ile etkileşime girerek, OECD üyesi olan ve



olmayan ülkelerde verimlilik artõşõna ve buna bağlõ olarak da yaşam standardõnõnyükselmesine yol açacaktõr. Büyüme hõzõnõn OECD ülkelerinde ortalama yüzde 3,OECD üyesi olmayan ülkelerdeki kararlõ politik yaklaşõmlar ve varolanpotansiyeller göz önüne alõndõğõnda yüzde 6.7�ye varmasõnõn mümkün olabileceğitahmin edilmektedir. Yapõlan bu tahminlere dayalõ olarak, dünya hasõlasõnõnülkeler açõsõndan dağõlõmõnda OECD üyesi ülkelerinden üye olmayan ülkeleredoğru bariz bir değişimin gerçekleşeceği görülmektedir. 1995�de dünyaüretiminin yüzde 61�ini gerçekleştiren OECD ülkeleri, 2020�de bu paylarõnõ yüzde40 düzeyinde koruyabilirken, OECD üyesi olmayan ülkelerin payõnõn, yüzde39�dan yüzde 60�a sõçramasõ beklenemektedir. Önümüzdeki 20 yõlda, toplamüretimini hõzlõ biçimde artõrarak dünya üretimi içindeki payõnõ önemli orandaartõracak ülke olarak görünen Çin�nin, 1995�deki yüzde 9�luk payõnõ, 2020�deyüzde 19�a çõkarmasõ kuvvetle muhteel görünmektedir. Bununla birlikte, OECDüyesi olmayan ülkelerdeki politik reformlarõn ve serbest ticarete geçişinyavaşlamasõ, mali konsolidasyonun sağlanamamasõ ve yerel desteklerinkaldõrõlmamasõ, bu ülkelerdeki büyüme tahminlerinin gerisine düşmesine nedenolabilecektir.

Ticaretin serbestleştirilmesi, iletişim ve ulaşõm maliyetlerinin düşmesi,sermayenin uluslararasõ deviniminin (hareketinin) artmasõ, ekonomilerin gelecektedaha fazla dõşa açõlmasõna yardõmcõ olacaktõr. Bağlantõlar Projesi�nin öngördüğüyüksek büyüme oranlarõna göre, üretimden daha hõzlõ gelişmekte olan ticaret, butrendini sürdürecektir. Dünya GSMH�nõn yüzde 30�una vardõğõ 1995 yõlõ ilekarşõlaştõrõldõğõnda, ticaret hacminin 2020 yõlõnda üçbuçuk kat artarak, yüzde 45�eulaşacağõ hesaplanmaktadõr.

Bu trendler, bölgesel ticaret bloklarõndaki değişiklikleri de etkilemektedir. İyimserya da kötümser hipotezler õşõğõnda bile, dünya ticaretindeki artõşõn yarõsõnõnOECD ülkeleri ile dünyanõn arta kalanõ arasõndaki ticaretten kaynaklanacağõbilinmektedir.

Ticari ilişkilerin gelişmesinden hemen herkesin yarar sağlayacağõndan kuşkuduyulmamalõdõr. İlk olarak, gümrüklerde gõda maddelerine ve tüketim mallarõna(tekstil, giyim, vb.) uygulanan yüksek vergilerin kaldõrõlmasõ ile tüketicileraçõsõndan ithalat fiyatlarõ, yurtiçi fiyatlardan daha ucuza gelecektir. Özellikle,OECD ülkelerinin imalat sanayi ihracatõ ile karşõlaştõrõldõğõnda, ithalat ürünlerininfiyatõ, göreceli olarak önemli sayõlabilecek oranlarda düşecektir.

İkinci olarak, üretim küreselleştiğinde yerel üreticiler, hammadde ve aramalõgereksinimlerini uluslararasõ piyasadan daha ucuza sağlayabilecekler ve bunedenle ticaret kazançlarõ artacaktõr. Bu duruma koşut olarak yerel üretim yapõsõ,yüksek nitelikte işgücü istihdamõna doğru kayacak, OECD ülkelerinde yüksekücretli yeni işler yaratõlabilecektir. Geçtiğimiz 20 yõl içinde dinamik Asyaekonomilerinde de gözlendiği gibi, başarõlõ ihracatçõ sektörler kurmak için OECDülkelerinden yapõlacak yüksek teknolojili aramalõ ve sermaye malõ ithalatõyaşamsal önem taşõyacaktõr. Yüksek büyüme oranlarõ konusunda yapõlanprojeksiyonlar õşõğõnda, OECD ülkelerinin üye olmayan ülkelere yapacağõsermaye malõ ihracatõnõn beş kat artacağõ öngörülmektedir. Asya pazarõnõngenişleyeceği umulmakta ve bu çeşit mallarõn üretiminde ve ihracatõnda öteki



ülkelere göre daha uzmanlaşmõş ola Japonya bu pazarlarda daha avantajlõgörünmektedir.

Üçüncü olarak, istihdam ve çõktõ açõsõndan önemli sektör olma özelliğini koruyanhizmetler sektöründe üye olmayan ülkeler ile kurulacak olan yakõn ilişkilerdenOECD ülkelerinin yarar sağlamasõ kaçõnõlmazdõr. Bu ülkelerin hizmetler sektörüserbestleştirildikçe, OECD ülkelerinin rekabetçi firmalarõ için de ilgi çekiciolanaklar doğacaktõr (örneğin; medya ve bilişim, iletişim yazõlõm, eğitim, finans,sigortacõlõk, emlakcõlõk, danõşmanlõk gibi hizmetler). Hizmetler ticaretininbüyümesine karşõn, OECD ülkelerindeki firmalar tarafõndan ticari olanaklardanyararlanmanõn başlõca aracõ, hõzla doğrudan yabancõ yatõrõmlar olarakgörülmektedir. Anõlan hizmet ticareti profesyonellerin ve nitelikli elemanlarõnistihdamõnõ gerektirdiğinden, bu kişilerin uluslararasõ alanda devinimyeteneklerinin arttõrõlmasõ, hizmetler sektörünün küreselleşmesine katkõdabulunacaktõr.

Sermayenin küresel deviniminin sağlayacağõ yararlar, dünya tasarruflarõnõn enverimli yatõrõm alanlarõna daha etkin dağõlmasõ ile tüketimin, uluslararasõborçlanma yolu ile kolaylaşmasõ olasõlõğõ olarak gündeme gelecektir. Bu durumunavantajlarõ; daha çok gelişmiş sermaye açõsõndan zengin, düzenli büyüyen, ancakyaş ortalamasõ yüksek OECD ülkeleri ile sermaye açõsõndan yoksul, hõzlõ büyüyengenç ekonomiler arasõndaki ilişki ile ön plana çõkacaktõr. OECD ülkelerindekiçokuluslu şirketler ve portföy yatõrõmcõlarõ, hõzla gelişmekte olan ülkelerinpazarlarõndaki paylarõnõ artõrarak, yüksek getiriler (yüksek kar, faiz ortaklõkgetirileri) elde etmektedirler. OECD ülkelerindeki çeşitli tipteki hisse senedisahipleri, uluslararasõ portföy farklõlaşmasõ ile kazançlarõnõ artõrabilecekler,üstelik, sigorta şirketleri, emeklilik ve yatõrõm fonlarõ gibi benzeri kurumsalyatõrõmcõlara da yeni kazanç kapõlarõ açõlacaktõr.

Gelişmekte olan pazarlara net sermaye akõşõ ancak uzun sürede artabilecektir. Buülkelerdeki yatõrõmcõlar, OECD pazarõndaki çeşitlilikten yararlanõrken, eş etkiliolarak OECD ülkelerinden de büyük miktarda sermaye çõkõşõ olacağõna ilişkinolumsuz beklentiler vardõr.

İki etmen, gelişmekte olan ülkelerde yatõrõm ve tasarruf arasõndaki tarihi ilişkininneden gelecekte de süreceğini anlatmaktadõr. Birincisi, düşen doğum oranlarõ veazalan bağõmlõlõk, hanehalkõ tasarrufunu özendirecek, ülke içi tasarrufun artmasõile yatõrõmlardan yüksek getiri sağlanacak ve üretimde yakalanacak gelişme trendiile uzun sürede tasarruflar ve hanehalkõ gelirleri dairesel mantõkla yükselecektir.GSYİH�da sağlanacak õlõmlõ bir artõş da, bu ülkelerin artan yatõrõmgereksinimlerini karşõlamaya yeterli olacaktõr.

İkincisi, finansal pazarlar, ülkenin dõş borç oranõ, cari işlemler açõğõ gibiekonomik egemenliğini riske atacak ölçütlere karşõ duyarlõdõrlar. Eğer dõşborçlanmayõ finanse edebilecek uluslararasõ rezerv miktarõ yetersizse, uluslararasõborçluluk, GSYİH�nõn yüzdesi olarak sonsuza kadar artamaz. Bu nedenle,hükümetler geniş ve yõkõcõ açõklardan kaçõnacak mali ve parasal politikalarizlerler. Bu etmenler de, gelişmekte olan ülkelerin GSYİH�nõn elverdiği ölçülerindõşõndaki oranlarda borçlanamayacaklarõnõ doğrular niteliktedir. OECD



ülkelerinden büyük sermaye kaçõşlarõ olabileceğine ve sermaye açõğõyaşanacağõna ilişkin gelecekteki kuşkular bu yüzden yersizdir.

Sekizinci Beş Yõllõk Plan Döneminde de tarõm ürünlerine yönelik desteğin veihracat sübvansiyonlarõnõn azaltõlmasõ, sanayi mallarõnda tarife indirimlerinegidilmesi, tekstilde dõşasatõm kõsõtlamalarõ ve kotalarõn 2005 yõlõnda kaldõrõlacakolmasõ, anti-damping düzenlemesine taraf olunmasõ, fikri mülkiyet haklarõ veticaret ile ilgili yatõrõm önlemlerinde oluşturulan kurallara uyulmasõ konularõndaDTÖ Antlaşmasõnõn getirdiği yeni düzenlemeler, bu konulardaki politikalarõnbelirlenmesi ve uygulanmasõnda göz önüne alõnmasõ gereken uluslararasõ ölçütlerioluşturacaktõr.

Sekizinci Plan, yirmibirinci yüzyõlõn ilk beş yõlõnõ içerecektir. �Bilgi toplumunadönüşümün� yada �sanayi ötesi dönüşümün� gerçekleşeceği yirmibirinci yüzyõl,beraberinde karmaşõk ekonomik, siyasal, toplumsal ve kültürel yapõlarõn yenibaştan biçimlenmesini gündeme getirmektedir. Arkada bõrakõlan 200 yõldagerçekleşen ve tamamlanan sanayi devrimi; çoğulcu demokrasilerin, kitle üretimve tüketimin, birbirleriyle çõkar karşõtlõğõ içinde olan toplumsal sõnõflarõnsavaşõmõnõn ortaya çõkmasõna yol açmõşsa da yirmibirinci yüzyõl yeni yapõsaldönüşümlerin yaşanacağõ bir yüzyõl olma özelliğini taşõmaktadõr.

Yirmibirinci yüzyõlõn gündeminde yer alan dönüşümün en başõnda küreselleşmesürecinde yaşanan hõzlõ değişim bulunmaktadõr. Toplam üretim içinde egemensektör olma özelliğini iki yüzyõl koruyan sanayi kesimi, bu egemenliğini hizmetlersektörüne bõrakmaktadõr. Bölgesel bütünleşmeler, dõşa dönük dõşasatõmekonomileri, önemi giderek artacak olan KOBİ�ler, rekabet gücü, rekabet gücüneuygun olarak oluşan esneklik, özelleştirme, yeni üretim ve yönetim teknikleri,nitelik, verimlilik, farklõ toplumsal ve çalõşma ilişkileri, yeni yapõnõn anaetmenleri olma özelliğini taşõmaktadõr.

Yeni yapõsal dönüşümler, beraberinde yeni olanaklar, yeni fõrsatlar getirirken, çokciddi yeni ekonomik, siyasal, toplumsal ve kültürel sorunlara da kaynaklõkedecektir. Bu sorunlarõn başõnda bölgeler, ülkeler ve toplumsal sõnõflar arasõndagiderek bozulacak gelir dağõlõmõ gelecektir. Uluslararasõ Çalõşma Örgütününuygar insanlõğõn özü olarak tanõmladõğõ sosyal adalete varma, yirmibirinciyüzyõlõn, bu yeni dönüşüm ve değişimin nimetlerinin hakça paylaşõmõnõn temeleksenini oluşturacaktõr. Bölgeler, ülkeler ve insanlar arasõnda sağlanacak sosyaladaletin sağlanmasõnõn yolu da, daha hõzlõ bir büyümeyi gerçekleştirmektengeçecektir.

Yirmibirinci yüzyõlda yaşanacak değişim ve dönüşüm sorunlarõ, beraberinde birbirine karşõt farklõ bakõş açõlarõnõ, çelişkileri ve çözümleri getirmektedir. Üretimve rekabetin küreselleşmesinin yol açacağõ sorunlar, yaşayacağõmõz dönemin anaöğeleri olmayõ sürdüreceklerdir.

Yirmibirinci yüzyõlõn temel belirleyici gücü bilgi olacaktõr. Doğal kaynaklarõn,büyük üretim birimlerinin, aşõrõ boyutlara varmõş servet ve zenginliklerinoluşturduğu gücün yerini, bilgi almaktadõr. Emek yada sermayeden oluşan üretimgücü yerini, bir kuruluşta çalõşanlarõn bilgi ve o kuruluşa rekabet gücü sağlayanher şey olarak tanõmlanabilecek olan entelektüel güce bõrakmaktadõr. Üretim



süreci içinde yer alan taraflar, ekonomik büyümenin hõzlandõrõlmasõ konusundagörüş birliği içinde bulunmaktadõrlar. Rekabet ile sosyal adaleti birliktegerçekleştirmek için etkinliğin artõrõlmasõ ve çalõşma koşullarõnõn iyileştirilmesibirlikte istenilmektedir. Bütün bunlar, yirmibirinci yüzyõlda yaşanacak dönüşümve değişimin sancõlarõnõn, çelişkilerinin ip uçlarõnõ vermektedir.

Küreselleşen dünyada toplumlarõn temel sorunu, rekabet gücü olan işyerleriningenişletilmesi yolu ile büyümenin ve istihdam artõşõnõn gerçekleştirilmesidir.Günümüzde işyerlerinin dünya piyasalarõna açõlmada, Gümrük Birliği�nde tekpazara mal satmada rekabet yeteneklerinin arttõrõlmasõ, ihracata dayalõsanayileşme stratejilerinin temel unsurunu oluşturmaktadõr. Böyle bir hedefevarmada, bir yandan işletmeler verimli çalõşmaya yönlendirilirken, öte yandannitelikli üretim yapan yüksek teknolojiye dayalõ, esnek üretim yönteminiuygulama yetisi başarõnõn temel belirleyicisi olmaktadõr.

Yaşam standartlarõnõn iyileştirilmesinin gerekli koşulu, rekabet gücü, üretim veistihdamõn artmasõdõr. Rekabet gücünün artmasõ üretimin, ihracatõn, karlõlõğõn veyeni yatõrõmlarõn artmasõna yol açacak, bu durum ise işsizlik ve yoksulluğunazalmasõna olanak tanõyacaktõr.

Tüm dünyada teknolojik ilerlemeler ile birlikte görülen yüksek nitelik, düşükmaliyet, işçi sayõsõnõn ve fazla çalõşma saatlerinin azaltõlmasõ yanõnda sõfõr hata,stoksuz çalõşma, tam zamanõnda üretim, yalõn üretim, toplam kalite anlayõşlarõgündeme gelmiştir. Üretim tekniklerindeki bu değişmelerin sonucu olarak eğitimve yeniden eğitim programlarõna verilen önem artmõş, pasif iş piyasasõ politikalarõterk edilerek, etkin iş piyasasõ politikalarõna önem verilmeye başlanmõştõr.

Tamamlanan yüzyõlõn son çeyreği, ekonomik, teknolojik ve toplumsal alandadevrim niteliği taşõyan çok önemli değişmeler ile doludur. Bu değişmeleringerisinde kuşkusuz büyük teknolojik devrimler ve dünya çapõnda ekonomininyeniden yapõlanmasõ bulunmaktadõr. Endüstri ötesi ya da bilgi çağõ olaraknitelenebilecek bu yeni yapõlarõn özellikleri, üretimin mallardan hizmetleredönüşmesi, yönetici ve profesyonel mesleklerin artõşõ, tarõm ve imalat işlerinindaralmasõ, işlerin bilgi taşõma niteliğinin büyümesidir.

Günümüzdeki değişmenin boyutlarõ; piyasalarõn küreselleşmesi, bilgiteknolojisinin ve bilgisayar sistemlerinin yaygõnlaşmasõ, hiyerarşinin ortadankalkmasõ ve varolan örgüt yapõlarõnõn tümü ile değişmesi anlamõna gelmektedir.Ortaya çõkan bilgi ekonomisinde zenginliğin temel kaynağõ, doğal kaynaklar vefiziki emek yerine, bilgi ve iletişimdir. Yirmibirinci yüzyõlõn ilk günlerinde tümdünyada çok boyutlu, dinamik bir değişime tanõklõk etmekteyiz. Ekonomidekiyapõsal oluşumlara hõzlõ teknolojik gelişmeler eşlik etmekte, küreselleşme adetatüm dünyayõ tek bir pazara dönüştürmektedir.

Bilgi çağõ süreci işlemektedir. Bu süreçte başarõ; değeri yükseltilmiş, müşterileringereksinimlerini anõnda karşõlayabilecek çeşitli �sanal ürünler� üreten üreticilerinolacaktõr. Bu devrimin özünde üretimin hõzla gelişmesi, yönetim uygulamalarõnõndeğişimi, yönetim ve işgücünün işbirliği yapmasõ içinde olmak üzere şirket,hammadde, parça satõcõlarla, tüketici ve endüstri ile hükümet arasõndaki ilişkilerinyeni boyutlara ulaşmasõ gerçekleri yatmaktadõr. Tarihte ilk kez hiçbir devletin,



iktidarõn ya da siyasi güç grubunun mutlak etkinliğine olanak tanõmayan bir süreçsöz konusudur ve benzersiz bir devrim gerçekleşmektedir. Dõş dünyayabağlanmak isteyen herkes, satõn alma gücü varsa, bu olanağa sahip bulunmaktadõrve bunu önlemek mümkün değildir.

Sanayi ötesi toplumu doğuran makro etmenler arasõnda küreselleşme ve artanrekabet, Atlantik�ten Pasifik�e kayan güç dengeleri, Doğu Avrupa�da sosyalistbloğun çözülmesi, liberal pazar ekonomileri ile ortaya çõkan yapõsal değişmeler,teknolojik değişmelerin birliğinde getirdiği istihdam sorunlarõ, istihdamõn sektöreldağõlõmõnda işgücünün nitelik yapõsõndaki değişim gibi çok sayõda etmensayõlabilir. Ayrõca, üretim ve yönetim tekniklerindeki gelişmeler de bu oluşumlaraeşlik etmektedir.

Günümüz dünyasõnda yaşanõlan değişim ve dönüşümlerin devinim hõzõ öylesineartmõştõr ki gelinen noktada insanlõk, son 20 yõlda yaşanõlan son 2000 yõldan dahafazla bir değişiklik yaşamõş ve yaşamaktadõr. Yaşanõlan sürekli yenilik ve gelişme,yalnõzca teknolojinin büyük bir hõzla yenilenmesinin sonucu olmayõp, insanyaratõcõlõğõndan ve bağlõlõğõndan, çalõşanlarõn kuruluşun her düzeyinde ellerindengeleni yapmasõndan kaynaklanmaktadõr. Kõsacasõ başarõ, insana bağlõdõr.Yaşamaya başladõğõmõz yüzyõlda gereksinim duyulan, yeni bir yönetim pratiği yada üretkenlik programõnõn yanõ sõra, yaşama karşõ meydan okuyucu, vizyon sahibiinsan unsurudur. Yaşamda risk alacak insanlarõn, bilgi toplumunun gereksindiğidonanõm ile dopdolu olmasõnõ gerektirmektedir. Ulusal bir vizyonun yerini, bunugüçlendirici olan, küresel vizyonlar alacaktõr.

Ekonomik açõdan küreselleşme, özellikle, 1980�li yõllarda önem kazanmõştõr. Buyõllardan başlayarak dünyadaki endüstriyel şirketler, hõzlõ pazar değişiklikleri,ürün ve üretim teknolojisi değişiklikleri ve giderek zorlaşan rekabet koşullarõndanönemli ölçüde etkilenmeye başlamõşlardõr. Özellikle, pazarlarõn doyuma ulaşmasõ,müşterileri daha seçici kõlmõş ve ürün çeşitliliğini artõrmõştõr. Ayrõca, artan rekabetve teknolojik gelişmeler, ürünlerin yaşam çevrimlerini kõsaltmõştõr. Bu nedenleüretici karar birimleri, stok düzeylerini en aza indirgeyen nitelikli, fakat düşükmaliyetli üretim yapan, ürün ve istemdeki değişikliklere karşõ daha esnek olanüretim ve üretim yönetimi teknolojilerini kullanmak ve geliştirmek durumundakalmõşlardõr. Bu durum, bir çok firmanõn üretim otomasyonu ve entegrasyonuprogramõ çerçevesinde esnek üretim sistemlerini devreye sokmasõna nedenolmuştur.

Bir başka gelişme ise, uluslararasõ firmalarõn ve doğrudan yabancõ sermayeyatõrõmlarõnõn önem kazanmasõdõr. Endüstri içi ticaretin geliştirilmesi ve firma içiticaretin önem kazanmasõ ile dünya ticaretinde iki boyutlu bir gelişme ortayaçõkmõştõr. Bu firmalar, dünya pazarlarõnda rakipleri ile şiddetli bir rekabete girerekdünya çapõnda kar güdüsüne yönelmişlerdir. İletişim, ulaşõm ve finansalteknolojilerdeki köklü değişmeler, mal ve hizmetlerin küreselleşmesine büyükkatkõ yapmõştõr. Bilgisayar donanõm ve yazõlõmlarõ, uydular, fiber-optik kablolarve yüksek hõzlõ elektronik aktarmalar, firmalarõn global pazarlarda tekmiş gibihareket etmelerini sağlamõştõr.

Böylece, dünya ticaretinde ciddi bir serbestleşme ve genişleme sağlanmakta,sübvansiyonlar, anti-damping, gümrük hizmeti, ticarete teknik engeller ve koruma



önlemleri alanlarõnda çok yanlõ ilke ve kurallar geliştirilmekte, anlaşmazlõklarõnçözümü mekanizmasõ iyileştirilmekte, ülkelerin ticaret politikalarõnõn eleştiriselgözle incelendiği bir sistem kurulmakta, tekstil, tarõm ve hizmet sektörlerindekiticari faaliyetler Dünya Ticaret Örgütü çerçevesine alõnmakta, bunlara ek olarakticaretle bağlantõlõ fikri mülkiyet haklarõ ve yatõrõm önlemleri için yeni kurallaroluşturulmaktadõr.

1990�lara doğru Sovyetler Birliği ve Doğu Avrupa�da reel-sosyalizmin çökmesive soğuk savaşõn sona ermesi bu sürece daha da hõz kazandõrmõştõr. Her ne kadarBalkanlarda hõzlõ bir siyasi ve ekonomik dönüşüm yaşanmõşsa da, Rusya�nõnpazar ekonomisine geçiş sürecinde ve demokratikleşmede yeterli adõmlaratmamasõ, Doğu Avrupa�da belirsizlikleri artõrmaktadõr. Balkanlar, Kafkaslar veOrtadoğu�da sürmekte olan siyasi çatõşma ve kanlõ savaşlar, küreselleşendünyanõn ekonomik nimetlerinden yeterli ölçüde yararlanõlmayõ sõnõrlamaktadõr.

Kuşkusuz bölgesel bütünleşmelerin siyasi, ekonomik ve sosyal boyutlusunuamaçlayan seçkin bir örneği ABD�dir. 15 ülkeden, Türkiye�nin de içinde olacağõ28 ülkeye çõkmaya yönelen AB� nin 1 Ocak 1999�da yeni bir dönüşümü, parasalbirlik sürecini gerçekleştirdiği görülmektedir. Bu değişim sürecinde �Tek Pazar�ve �Maastricht Anlaşmasõ� ile siyasal ve parasal birliğe geçiş sürecindederinlemesine bir oluşuma yönelen AB� nin EFTA ülkelerine, Balkanlara, Kõbrõsve Türkiye ile Güneye genişleyerek yeni bir oluşuma girdiği anlaşõlmaktadõr.NAFTA ile Kuzey Amerika�da, APEC ile Asya ve Pasifik�te yeni ve dinamikbütünleşmeler görülmekte, dünya ticareti bölgesel paylaşmalar ile bölüşülmeyebaşlanmaktadõr.

Asya ülkelerinin kendi aralarõnda gümrük birliğini hõzla gerçekleştirmeyeçalõşmalarõ, üzerinde durulmayõ gerektiren yeni bir oluşumdur. Bu ülkeler,gümrüklerin kalkacağõ uluslararasõ bütünleşmeyi gerçekleştirmeyeçalõşmaktadõrlar. Güney Doğu Asya Ülkeleri Birliği (ASEAN)�nin 7 üyesi(Burunei, Endonezya, Malezya, Filipinler, Singapur, Tayland ve Vietnam),Filipinler tarafõndan getirilen �Asya Serbest Ticaret Bölgesi (AFTA)oluşturulmasõ önerisini incelemeye almõşlardõr. Öneri, yaklaşõk 400 milyonu bulanüye ülkelerin aralarõndaki dõştanalõm-dõşasatõm işlemlerinde mallarõn neredengeldiğine bakõlmaksõzõn gümrük vergilerinin kaldõrõlmasõnõ öngörmektedir.

Genelde finansal kuruluşlar, uluslararasõ sermaye akõşõ açõsõndan daha düşükkoruma oranlarõ uygulanmasõnõ arzu etmekte ve dõş ticaretin önündeki engellerinkaldõrõlmasõ için görüşmeler sürmektedir. Burada vurgulanmasõ gereken nokta,küreselleşme sürecinin ekonomik yönden sağladõğõ olanaklardõr. Böylece, dõşticaretin serbestleştirilmesinin bir politika ereği olarak belirlenmesi, birliğindeküreselleşmenin olumlu sonuçlar yaratacağõ varsayõmõna dayanmaktadõr.

Gerçekten küreselleşme, ulusal üretim ve tüketimde ithalat ve ihracatõn dahabüyük bir pay oluşturmasõna neden olmakta ve toplam yatõrõmda doğrudanyabancõ yatõrõmõn payõ artmaktadõr. 1975 yõlõnda 282 milyar dolar olan dünyayabancõ doğrudan yatõrõmlar, küreselleşme ile 1998�te 2 trilyon dolara yükselmişbulunmaktadõr. Doğrudan yatõrõmõn dünya üretimine oranõ, 1975�de yüzde 4.5iken, bu oran 1998�de yüzde 8.5�a ulaşmõştõr.



Günümüzde dünya ticareti, dünya üretiminden yüzde 50 daha hõzlõ artmaktadõr.Örneğin, 1970�de 596.5 milyar dolar olan dünya dõş ticaret hacmi, 1998�de11.774.7 milyar dolara yükselmiş bulunmaktadõr. 1970�de dõş ticaret hacmininGSMH�ya oranõ yüzde 21.5 iken, bu oran 1998�de yüzde 31.7 olmuştur. Bazõülkelerin dünya ticaretindeki payõ, daha keskin olarak yükselmektedir. Türkiyebunun ilgi çekici örneklerinden birini oluşturmaktadõr. 1970�de 1.5 milyar dolarolan dõş ticaret hacmi, 1998�de 72.9 milyar dolara yükselmiştir. Dõş ticarethacminin GSMH içindeki payõ ise, 1970�deki yüzde 8.5�luk düzeyinden 1998�deyüzde 37.7�ye sõçramõştõr.

Ekonomistler küreselleşmeyi, 1980�lerden başlayan bir olgu olarakdeğerlendirmekte ve teknolojik gelişme ile çok yakõn ilişkisi olduğunuvurgulamaktadõrlar. Özellikle küreselleşmenin finans piyasalarõ, yabancõ sermaye,dõş ticaret ve emek piyasalarõ olmak üzere dört alanda geliştiği ileri sürülmektedir.En hõzlõ gelişme, elektronik iletişiminin hõzla ilerlemesi ve deregülasyon sonucuolarak finans piyasalarõnda kaydedilmektedir. İkinci hõzlõ gelişme yabancõsermaye alanõnda görülmekte, daha sonra mal piyasalarõnda ve dõş ticarette büyükartõşlar gözlenmektedir. Küreselleşme, dõş ticaretteki artõşõ üretimden daha hõzlõartõrmakta ve bu süreç bölgeselleşme ile birlikte yürümektedir. Ortada olangerçek, küreselleşme ve bölgeselleşmenin Avrupa, Asya ve Kuzey AmerikaBloklarõnda hõzla toplanmakta olduğunu ortaya koymaktadõr.

Küreselleşme sürecine olumsuz bakan görüşler de yaygõnlõk kazanmakta ve buolumsuz bakõşlar giderek güç kazanmaktadõr. Birleşmiş Milletler Örgütü, DünyaBankasõ ve DTÖ çevrelerinde buna ilişkin değerlendirme ve yõğõnsal tepkiyedönüşen eleştiriler yükselmektedir. Seeattle�da yapõlan DTÖ�nün sontoplantõsõnda toplumsal gösteriler, toplantõnõn sonuç bildirisinin yayõmlanmasõnõbile önlemiştir. Aynõ tepki ve değerlendirmeler, 2000 yõlõ Ocak ayõnda yapõlanDavos Dünya Ekonomik Forumu�nda da sergilenmiştir. Küreselleşmeninekonomik boyutunun yanõ sõra toplumsal yönü giderek öne çõkmaktadõr.Tartõşmalar, küreselleşmenin toplumsal boyutuna gereken önem verilmezse,beklenen olumluluklarõn sağlanmasõnõn oldukça zor olduğunu göstermektedir.

Küreselleşme sürecinin olumsuz boyutuna dikkat çeken bazõ yazarlara göre.�küreselleşme 1980�lerden başlayarak varlõklõ ve yoksul ülkeler arasõndaki gelirdağõlõmõnõn iyice bozulmasõna yol açmõştõr. Küreselleşme uygulamasõ,özelleştirme, işten çõkarma, sendikasõzlaştõrma, taşeronlaştõrma, sosyal devletiküçültme, ücretleri düşürme, emeği koruyan araçlarõ ortadan kaldõrma, sosyalhaklarõ kõsõtlama gibi yöntemler ile hem gelişmekte olan ülkelerinyoksullaştõrõlmasõna, hem de uluslararasõ sermayenin sõnõr tanõmayan egemenliğinedeni ile yoksul ülkelerden zengin ülkelere kaynak aktarõlmasõna nedenolmaktadõr.� Bu gelişmelerin sonucunda dünya nüfusunun en varlõklõ yüzde 20�si,dünya gelirinin yüzde 85�ine el koymaktadõr. Buna karşõlõk, en yoksul yüzde 20dünya gelirinin ancak yüzde 1,4�üne sahiptir. Bu kesimin günlük geliri birdolardan daha azdõr. Dünyada yaklaşõk 1,5 milyar insan mutlak yoksulluk içindeyaşamaktadõr. 1960�da dünyanõn en varlõklõlarõ, en yoksullardan 30 kat dahavarlõklõ iken 1990�da bu fark, 60 katõna çõkmõştõr.

Dünya Bankasõ istatistiklerine göre, Dünya nüfusunun yarõsõndan çoğu,günümüzde yoksulluk sõnõrõnõn altõnda yaşamaktadõr. Dünyada varolan 210



devletten 157�sinin ortalamanõn çok altõnda GSMH�ya sahip olduğubelirtilmektedir. Ortalama birey başõna düşen gelirin 800 dolarõn altõnda olduğunüfusun, dünya nüfusuna oranõnõn % 56 �sõna vardõğõ ileri sürülmektedir. Dünyanüfusunun yüzde 20�sinin eline, birey başõna gelir olarak 801 ile 3200 dolar,yüzde 8�inin eline 3201 ile 10.000 dolar ve yüzde 16�sõnõn eline ise 10.000dolardan fazla geçmektedir.

Küreselleşmenin gelir dağõlõmõnõ olumsuz etkilemesi, yalnõzca ülkeler arasõolmamaktadõr. Benzer olumsuzluk, aynõ ülkede farklõ gelir gruplarõ arasõnda da ortayaçõkmaktadõr. Örneğin, küreselleşme ile ABD�de ücretlilerin daha da yoksullaştõğõ ilerisürülmektedir. Prof. A. Kruger�e göre dünyanõn en büyük ekonomisi olan ABD�de reelücretler, 1970�lerin başõndan beri sürekli düşmektedir. Dolarõn 1995�teki değeri temelalõnarak yapõlan bir hesaba göre, bir erkek işçinin haftalõğõ 1979�da ortalama 590 dolariken, 1995�de 540 dolarõn altõna düşmüştür. Daha da kötüsü, ücretler arasõndakieşitsizliğin artõyor oluşudur. Bu olumsuzluklarõn nedeni ise, teknolojideki hõzlõ değişim,uluslararasõ ticaret ve sendikasõzlaştõrmadõr. Ayrõca, niteliksiz işçilere yönelik istem dehõzla azalmaktadõr.

Küreselleşmenin olumluluklarõ ve olumsuzluklarõ yönündeki tartõşmalar daha sürüpgidecektir. Bütün bunlara karşõn, pazarlarõn giderek tekleştiği ,mallarõn bir örnekleştiği,fiyatlarõn eşitlendiği, kurallarõn benzeştiği bir dünyada yaşamaktayõz. Sorun,küreselleşmenin olumsuzluklarõndan yakõnma yerine, bu olumsuzluklarõn üstesindengelebilmenin yollarõnõ aramaktõr. İnsanlõk birlikte üretmenin, birlikte paylaşõmadönüşmesinin çõkar yol olduğunu anladõğõnda ortaya çõkan olumsuzluklar da önemliölçüde önemini yitirecektir. Uluslararasõ alanda gelişen kimi toplaşma ve gruplaşmalar,bu çerçevede sorun çözümüne katkõda bulunabilir.

Küreselleşmenin kurumsallaşmasõ ve kurallaşmasõnõn doruğunu Uruguay Turu ve DTÖ�nün kurulmasõ oluşturmuştur. Uruguay Turu, GATT çerçevesinde yürütülen enkapsamlõ ve geniş erekli görüşmelerdir. 109 ülkenin katõldõğõ ve daha öncekitoplantõlardan çok daha fazla sayõda görüşme konusunun olduğu bu toplantõdatarifelerin serbest bõrakõlmasõ ile ilgili eski anlaşmalar gözden geçirildiği gibi, anayasalreform niteliğinde yeni konular da gündeme getirilmiştir. 3 yõllõk bir gecikme ile Aralõk1993'de sonuçlanan ve Nisan 1994�te imza edilen Uruguay Turunun sonuçlarõndanolumlu yada olumsuz yönde etkilenen çok sayõda ülke olmuştur.

Uruguay Turunun çok sayõda değerlendirmesi içinde, sosyal açõdan uluslararasõ ticaretpolitikasõ ile bu politikanõn istihdam üzerine etkileri de incelenmiştir. İleri sürüldüğünegöre endüstri mallarõ üzerindeki tarifelerin indirilmesi, giderek kaldõrõlmasõ, endüstrilerarasõ ülke ticaretine önemli bir etki yapacaktõr. Özellikle, Kuzeyin endüstri ülkelerindetarõm ve tekstil sektörlerindeki tarife dõşõ sõnõrlamalarõn azaltõlmasõ, Güney ülkelerindebu sektörlerdeki piyasalarõn değerlerini önemli ölçüde artõracaktõr. Bundan dolayõ buanlaşmanõn en ciddi etkisi ve istihdam üzerine yaratacağõ sonuçlar, endüstri ülkelerindebu sektörlerde karşõmõza çõkacaktõr. Kuzeyde ortaya çõkan iş kayõplarõnõn düşük nitelikliişlerde olmasõ olasõlõğõ güçlüdür. Anlaşma sonucunda ortaya çõkacak işsizlikle savaşõmönlemleri arasõnda daha yüksek niteliklerin elde edilmesini özendirme ve emeğin dahayüksek teknolojilere ve daha yüksek hizmet sektörlerine aktarõmõ gerekli görülmektedir.

Uruguay Turunun sonuçlarõ ile ilgili çok önemli bir alan da, istihdama etkileri açõsõndan�sosyal damping� dir. Bu nedenle uluslararasõ ticarette çalõşma standartlarõ, Uruguay



Turu sonrasõ tartõşmalarõn en önemli konusu olmuştur. Gerçekten, ucuz emek yolu ilegelişen ülkeler uluslararasõ ticarette çok önemli karşõlaştõrmalõ bir avantaj eldeetmişlerdir. Özellikle bölgesel antlaşmalar içinde NAFTA�nõn Meksika�ya doğruaçõlmasõ, AB� nin Doğu Avrupa ülkelerine genişlemesi, sosyal politikalarõn ve çalõşmastandartlarõnõn uyumlaştõrõlmasõ konusunu daha da büyük bir önemle gündemegetirmiştir.

Gerçekte 1980�li yõllardan başlayarak yeni küresel düzen içinde bir yandan AB, öteyandan NAFTA ve benzeri bölgesel bloklarõn oluşmasõ karşõsõnda �Çok Yanlõ YatõrõmAnlaşmasõ (MAI/ÇYYA)�nõn düzenlenmesi gereği duyumsanmõştõr. ÇYYA, uluslar-üstü sermayenin girdiği ülkede, üretimden pazarlamaya kadar mülkiyet edinme deiçinde olmak üzere, hiçbir denetim ve sõnõrlama ile karşõlaşmadan uluslarõn anlaştõğõyasal bir düzenlemedir. Başka bir söyleyiş ile, uluslararasõ yatõrõmlarõ belirleyenyasalarõn liberalleşmesi (küreselleşmesi), yatõrõmlarõn korunmasõ ve buradanküreselleşmenin yaygõnlaştõrõlmasõ amacõ ile çok yönlü bir çerçeve anlaşmasõoluşturulmaya çalõşõlmõştõr.

Küreselleşmenin beraberinde getirdiği sermayenin serbest dolaşõmõ amacõna yönelikolmak üzere DTÖ çerçevesinde kapsamlõ ve yasal olarak uluslararasõ yatõrõm kurallarõoluşturulamadõğõ, küreselleşmenin önündeki engeller kaldõrõlamadõğõ için ÇUŞ�inçalõşmalarõna ulusal müdahalelerinin önlenmesi açõsõndan bir yatõrõm anlaşmasõyapõlmasõ zorunluluk kazanmõştõr. Nitekim, Uluslararasõ ticarete yönelik olarak yapõlanliberal düzenlemelerin, uluslararasõ yatõrõmlarõn Dünya ekonomisinde hõzla artanetkinliği karşõsõnda eksik kalacağõ görüşü, 1995 Mayõs ayõnda toplanan OECD BakanlarKonseyinde de çok taraflõ bir yatõrõm anlaşmasõ (ÇTYA) hazõrlanmasõ yönünde alõnankararõn temel gerekçesini teşkil etmiş ve OECD platformunda ÇTYA müzkarelerinebaşlanmõştõr. Ancak çeşitli eleştiri ve eksiklikler sebebiyle OECD platformundabaşlatõlan müzakerelerin daha geniş tabanlõ bir uluslararasõ platformda yeniden elealõnmasõ çeşitli ilgili çevrelerce destek bulur hale gelmiştir. Bu anlamda 1996 yõlõndanbuyana DTÖ platformunda yürütülen çalõşmalar önem arz etmeye başlamõştõr.

Değişim ve küreselleşme sürecinde Türkiye, bir yandan 1996 yõlõ başõnda AB ileGümrük Birliği sürecini tamamlarken, öte yandan �Karadeniz Ekonomik İşbirliği-KEİ�,�Ekonomik İşbirliği Teşkilatõ-EİT�, �İKT Ekonomik ve Ticari İşbirliği daimi Komitesi-İSEDAK� boyutu ile hem yoğun ekonomik ilişkiler içinde olduğu Avrupa ülkeleri ilehem de komşu ülkelerle ekonomik ilişkilerinde yeni arayõşlar ve çözümler üretmeyeçalõşmaktadõr. Son olarak Türkiye, Gürcistan�a Kafkaslarda bölgesel bir paktõn oluşumuönerisinde bulunmuştur.

Günümüzde küreselleşme sürecinin Türkiye açõsõndan değerlendirilmesinde ilginçgelişmeler yaşanmaktadõr. Dünyada küreselleşme ve bloklar arasõ rekabetin hõzlayayõldõğõna, dünya ticaret hacminin trilyon dolarlarõ çoktan aştõğõna, siyasi bloklaryõkõlõrken, ekonomik sõnõrlarõn kalkarak dünyanõn tek bir pazara dönüştüğüne işaretedilmektedir. DTÖ� nün ve Uruguay Turunun getirdiği yeni olanaklar, bir yandan malve hizmetlerin bütün dünyada serbest dolaşõmõnõ sağlarken, internet yolu ile bilgiakõşõnda sõnõrlarõ olmayan yeni bir dünyanõn oluştuğuna dikkat çekilmektedir.

Küreselleşme ve bölgeselleşmenin yanõ sõra, endüstri-ötesi yada bilgi çağõ toplumyapõlarõnda ortaya çõkan dönüşümleri de göz önüne almak gerekmektedir. Budönüşümün en önemli değişkenleri şunlardõr:



Verimlilik ve büyümenin kaynağõ asõl olarak bilgidir.

Ekonomik uğraşlar mal üretiminden hizmetlerin dağõlõmõna doğru dönüşecektir.Ekonominin hõzlõ gelişmesi ile istihdam ve üretimde hizmet sektörü egemen durumagelecektir.

Bu yeni ekonomik yapõda bilgi sahibi mesleklerin önemi hõzlõ bir artõş gösterecektir.Yönetici, teknik ve profesyonel meslekler öteki mesleklere göre daha hõzlõ büyüyecekve yeni sosyal yapõlarõn özünü oluşturacaktõr.

DTÖ� nün ilgi ve düzenleme alanõna hizmetler ticaretini de almasõnõn başta gelennedeni, hizmet sektörünün giderek uluslararasõ ticarette değişim konusu olmasõdõr.Türkiye, bütün bu değişim ve dönüşümleri göz önüne alarak, dõş ekonomik ilişkilerinidüzenlemek durumundadõr.

1.2 ÖZEL HTİSAS KOMİSYONUN ÇALIŞMA YÖNTEMİ

Devlet Planlama Teşkilatõ (DPT)�nõn 8. Beş Yõllõk Kalkõnma Planõ (8.BYKP) hazõrlõkçalõşmalarõna ilişkin olarak 13.08.1999 gün ve 1999/7 sayõlõ Başbakanlõk Genelgesiuyarõnca oluşturulan Komisyonumuz ilk toplantõsõna, DPT Müsteşarlõğõnõn 22.11.1999gün ve 02-11/31/4386 sayõlõ yazõsõ ile davet edilmiştir.

Komisyonumuza 40 kişilik katõlõmcõ listesi sunulmuştur. Bu listeye, daha sonra, 4 kişieklenmiştir. Davetliler ilk toplantõlarõnõ, 6 Aralõk 1999 günü Saat 10.00�da, Türkiye veOrtadoğu Amme İdaresi Enstitüsü Genel Müdürlüğü 117 no�lu salonunda yapmõşlardõr.Bu toplantõya 23 kişi katõlmõştõr.

DPT Dõş Ekonomik İlişkiler (DPT-DEİ) Genel Müdürü Celal ARMANGİLbaşkanlõğõnda yapõlan ilk toplantõda; ÖİK çalõşmalarõnõn düzenlenmesi ve içeriğihakkõnda bilgi verilmiş, çalõşma yöntemi konusunda görüşler belirtilmiş ve ÖİKBaşkanlõk Kurulu oluşturulmuştur. ÖİK Başkanlõğõna Prof. Dr. MustafaALTINTAŞ(Cumhuriyet Üniversitesi İİBF Dekanõ), Başkan Yardõmcõlõğõna KemalDİRİÖZ (Dõşişleri Bakanlõğõnda Daire Başkanõ), Yazmanlõklara Mustafa ŞİRİN (DPT-DEİGM�de Daire Başkanõ) ile Nuri BİRTEK ( DPT � DEİGM�de Daire Başkanõ)seçilmişlerdir. Koordinatörlük görevi de, Yakup KARACA (DPT/DEİGM�deuzman)�ya verilmiştir.

Komisyonumuz çalõşmalarõnõ; �Çoktaraflõ Ekonomik İlişkiler� ve �İkili Ekonomikİlişkiler� olmak üzere iki alt-komisyon oluşturarak sürdürmüştür. Çoktaraflõ Ekonomikİlişkiler Alt-Komisyonu Başkanlõğõna Ali Ümit GÖNÜLAL (HM- DEİGM Yrd.),Yazmanlõklarõna ise, İlhan UĞUREL (Genel Direktör Danõşmanõ-Ankara Merkezi) veYakup KARACA ( DPT/DEİGM uzmanõ) seçilmişlerdir. İkili Ekonomik İlişkiler AltKomisyonu Başkanlõğõna Prof .Dr. Güzin ERLAT (ODTÜ Öğretim Üyesi),Yazmanlõklarõna ise, Deniz ÇAKIROĞLU (İGEME Şube Müdürü) ve Akõn BODUR(DİE�de Şube Müdürü) seçilmişlerdir.

Komisyonumuz ikinci toplantõsõnõ, 20 Aralõk 1999 tarihinde DPT�de, 25 kişinin katõlõmõile gerçekleştirmiştir. Toplantõda Alt-Komisyon çalõşmalarõ hakkõnda bilgi alõnmõş ve



Alt-Komisyonlarõn izleyen aşamadaki çalõşmalarõnõn seyri ve raporlarõnõn hazõrlanmasõile ilgili konular üzerinde görüş değişiminde bulunulmuştur.

Komisyonumuzun üçüncü toplantõsõ, 21 kişinin katõlõmõ ile 17 Ocak 2000 tarihinde yineDPT�de gerçekleştirilmiştir. Toplantõda Alt-Komisyon Başkanlarõ kendi alanlarõndakiçalõşmalar ile ilgili sunumlar yapmõşlar ve alt komisyon raporlarõnõn sonuçlandõrõlarakAna Komisyon Raporunun hazõrlanmasõ yöntemi belirlenmiştir. Toplantõda, ayrõca, ikialt-komisyon tarafõndan hazõrlanmõş çalõşmalarõn Komisyon üyelerine dağõtõlmasõ veüyelerin bu raporlar üzerindeki görüş ve önerilerini yazõlõ olarak vermelerikararlaştõrõlmõştõr.

Komisyonumuz; Raporunun tamamlanmasõna hõz kazandõrmak amacõyla biri 28 Ocak2000 tarihinde DPT�de, diğeri 4 Şubat 2000 tarihinde Hazine Müsteşarlõğõnda olmaküzere, Ana Komisyon ile Alt-Komisyon Başkanlõk Kurullarõ üyelerinin davet edildikleridar katõlõmlõ iki toplantõ daha gerçekleştirilmiştir. Son yapõlan toplantõda KomisyonRaporunun, toplantõlara aktif katõlan ve Komisyon çalõşmalarõna somut katkõda bulunanüyelere görüş ve eleştirileri için sunulmasõ kararlaştõrõlmõştõr.

Görüldüğü gibi, ÖİK toplantõlarõ ile Alt-Komisyon çalõşmalarõna katõlõm yeterli sayõdaolmamõştõr. 44 kişilik çağrõlõlar listesinden, katõlõm ancak yarõ-yarõya olmuş, çağrõlõlarõnyarõsõ toplantõlara katõlmamõşlardõr. Katõlõmcõlar da sürekli, düzenli ve etkin bir katõlõmgerçekleştirmemişlerdir. Sürenin az olmasõ, araya yõlbaşõ ile Şeker Bayramõnõn girmesi,Özel İhtisas Komisyonlarõnõn birbirini yineler biçimde yada birbirinin alanlarõnõ içerirbiçimde oluşturulmasõ, bu yöndeki olumsuzluklarõn başlõca nedeni olarak sõralanabilir.Bütün bunlara karşõn, Komisyonumuzda görev alan, sayõsõ az kimi katõlõmcõlarõnözverili çalõşmalarõ, elimizdeki bu raporun hazõrlanmasõnda en büyük etmen olmuştur.

1.3 RAPOR HAKKINDA BİLGİLER

Raporumuz iki ana bölümden oluşmaktadõr. Çok Taraflõ Ekonomik İlişkiler AltKomisyonu Raporu ile İkili Ekonomik İlişkiler Alt Komisyonu Raporu, ayrõ ayrõ biraraya getirilmiştir.

Çok Taraflõ Ekonomik İlişkiler Alt Komisyonu Raporu; �I-Dünya Ekonomisinin GenelTablosu�, �II-Türkiye�, �III-Dünyadaki Ekonomik Kutuplaşmalar ve Bölgeselİşbirlikleri�, �IV- Uluslararasõ Kalkõnma Bankalarõ�, �V-Uluslararasõ Kuruluşlar�, �VI-Diğer Oluşumlar�, �VII-Değerlendirme� ve �VIII- Sonuç ve Öneriler� ara başlõklarõnõiçermektedir.

�Dünya Ekonomisinin Genel Tablosu� başlõğõ altõnda; 2000�li yõllara girilirken dünyaekonomisinde ortaya çõkan değişim ve gelişmeler üzerinde durulmakta, gerçek anlamdakararlõ bir ekonomik kalkõnma ereğine ulaşmak için gereken etmenler sõralanarak,küreselleşme ve bölgeselleşme hareketleri irdelenmektedir. 8.BYKP öncesinde dünyadaekonomik ve sosyal alanda ortaya çõkan ekonomik gelişmeler özetlenmektedir.

�Türkiye� başlõklõ bölümde; Türkiye�nin uluslararasõ mali ve ekonomik kuruluşlarlailişkilerine yön veren ulusal ekonomi ile ilgili bazõ noktalarõn altõ çizilmekte, bölgeselgelişmeler karşõsõnda Türkiye�nin konumu irdelenmektedir.



�Dünyadaki Ekonomik Kutuplaşmalar ve Bölgesel İşbirlikleri� başlõğõ altõnda;dünyada ortaya çõkan ekonomik bütünleşme/gruplaşma hareketleri anlatõlmakta,bu sürecin gösterdiği aşamalar belirtilmekte ve belli başlõ bütünleşmeler hemtanõtõlmakta ve hem de Türkiye ile bu bütünleşme hareketleri arasõndaki ilişkilerözetlenmektedir. Yer verilen bölgesel bütünleşmeler; AB, Ekonomik İşbirliğiTeşkilatõ (EİT), Avrupa Serbest Ticaret Bölgesi (EFTA), İslam KonferansõTeşkilatõ Ekonomik ve Ticari İşbirliği Daimi Komitesi(İSEDAK), KaradenizEkonomik İşbirliği (KEİ), Güneydoğu Avrupa İşbirliği Girişimi (SECI),Güneydoğu Avrupa İstikrar Paktõ biçiminde sõralanmaktadõr.

�Uluslararasõ Kalkõnma Bankalarõ� başlõklõ IV numaralõ alt bölümde; uluslararasõfinans kurumlarõnõn ve kalkõnma bankalarõnõn genel bir değerlendirilmesiyapõlarak Dünya Bankasõ Grubu (WB), Asya Kalkõnma Bankasõ (ADB), AvrupaKonseyi Kalkõnma Bankasõ (AKKB), Avrupa Yatõrõm Bankasõ(AYB), Avrupaİmar ve Kalkõnma Bankasõ (EBRD), Ekonomik İşbirliği Teşkilatõ Ticaret veKalkõnma Bankasõ, İslam Kalkõnma Bankasõ (İKB), Karadeniz Ticaret veKalkõnma Bankasõ (KEİ-BANK) ve Ortadoğu ve Kuzey Afrika Kalkõnma Bankasõ(MENABANK) tanõtõlmaktadõr.

�Uluslararasõ Kuruluşlar� başlõğõ altõnda, İkinci Dünya Savaşõ sonrasõnda ortayaçõkan ve uluslararasõ ekonomik ve parasal sorunlarõn çözümünü amaçlayanörgütleşmeler üzerinde durularak BM Avrupa Ekonomik Komisyonu (ECE), BMAsya Pasifik Ekonomik ve Sosyal Komisyonu (ESCAP), BM Ticaret veKalkõnma Konferansõ (UNCTAD), BM Kalkõnma Programõ (UNDP), BM SanayiKalkõnma Örgütü (UNIDO), BM Gõda ve Tarõm Örgütü (FAO), Uluslararasõ ParaFonu (IMF), İktisadi İşbirliği ve Kalkõnma Teşkilatõ (OECD), Dünya TicaretÖrgütü (DTÖ-WTO) gibi kuruluşlar anlatõlmaktadõr.

�Diğer Oluşumlar� başlõğõ altõnda, G-20 ile D-8 oluşumlarõ değerlendirilmektedir.

�Değerlendirme� başlõğõ altõnda; Türkiye�nin uluslararasõ ekonomik ve ticarianlaşma ve sözleşmelerden doğan hak ve yükümlülükleri; Dünya Ticaret Örgütü,AB ile GB ilişkilerimiz, Serbest Ticaret Anlaşmalarõnõn KEİ, İSEDAK ve EKİTgibi üyesi bulunduğumuz bölgesel işbirliği girişimleri ile olan ilişkilerimiz üzerineyaratacağõ sonuçlar bağlamõnda irdelenmektedir. Bu bölümde ayrõca, IMF ileyapõlan son Stand-By düzenlemesinin çok taraflõ ekonomik ilişkilerimizüzerindeki etkileri değerlendirilmektedir.

�Sonuç ve Öneriler�e ayrõlan son ara başlõk altõnda ise, alt-komisyon raporununtümü üzerinde varõlan �Sonuç ve Öneriler� sõralanmaktadõr.

İkili Ekonomik İlişkiler Alt Komisyonu Raporu; 5 ara başlõktan oluşmaktadõr.�1.Giriş� başlõğõ ile dõş ticaretimiz1988�den başlayarak 1998�e kadar beşer yõllõkdönemler açõsõndan incelenerek, ülke ve mal bazõnda bir durum saptamasõndabulunularak bu çalõşma ile varõlmak istenilen erek ortaya konulmaktadõr.

�Mevcut Durum� başlõğõ altõnda; Türkiye�nin toplam dõş ticareti, 1990-1998dönemleri ve ayrõca Ocak-Ekim 1998-1999 olarak karşõlaştõrõlmalõ bir biçimdeortaya konulmakta ve mal gruplarõ, ülke gruplarõ açõsõndan değerlendiril ilerek dõşticaretimizde önemli ağõrlõğa sahip olan Almanya, ABD, Fransa, İngiltere, İtalya,



Hollanda, Japonya ve Rusya Federasyonu �nun ekonomik yapõsõ, dõş ticaretleri veTürkiye ile olan dõş ticaretleri incelenmektedir.

�Hedefler� ara başlõğõ altõnda, böyle bir yaklaşõmõn nedenleri ve gerekçelerisõralanmakta, Türkiye�nin ihracatõ açõsõndan önemli olan ülke ve ürünlerin genelgörünümü üzerinde durularak hedef pazarlar olarak sõralanan Çin ve Hong Kong,Cezayir, Birleşik Arap Emirlikleri, Ukrayna, İsrail ile bölgesel temelde stratejikönem taşõyan ABD, Arjantin, G. Afrika Cumhuriyeti, Mõsõr ve TürkCumhuriyetleri olmak üzere 10 ülke değerlendirilmektedir.

Dõş ticaretimiz, özellikle de ihracatõmõz açõsõndan önemli bir araç olan TürkEximbank, �Türk Eximbank�õn İkili Ekonomik İlişkilere Katkõsõ ve 21.YüzyõlStrateji ve Hedefleri� başlõğõ altõnda inceleme konusu kõlõnmõştõr.

Saptanan sorunlar, üretilen çözüm önerileri ve değerlendirme, son ara başlõğõoluşturmaktadõr. İthalatõn, ekonominin gereklerinden kaynaklanmasõ ve giderekserbestleşen dõş ekonomik ilişkiler bağlamõnda sõnõrlanmasõ ya da engellenmesikolay olmadõğõndan, dõş ekonomik ilişkilerimizin öteki ayağõ olan ihracat üzerindedurularak bu alandaki sorunlarõmõz ve bu sorunlarõn giderilmesi ve ihracatõnõngeliştirilmesine yönelik öneriler sõralanmaktadõr. Dõş ekonomik ilişkilerimizaçõsõndan önem taşõyan ve giderek önemleri artmasõ gereken KOBİ�ler de, hemsorunlarõ ve hem de bu sorunlar ile ilgili olarak çözüm önerileri ile ayrõ bir altbaşlõk altõnda değerlendirilmiştir. Genel Değerlendirme ise, ayrõ bir alt başlõkaltõnda yapõlmõştõr.

İki Alt-Komisyonun raporlarõ, kendi irdelemeleri ve değerlendirmeleri ile ayrõ ayrõolarak Ana Komisyon Raporunda bir araya getirilmiştir. Bölümler arasõndakibelirgin ayrõlõk, konularõn birbirinden farklõlõğõ, bu yöntemin benimsenmesindebaşlõca etmen olmuştur.

Ana Komisyonun son toplantõsõnda;� Genel Sonuç ve Öneriler� bölümünün,çalõşmanõn bütününü kapsamasõ, raporlardan sonra gelmesi konusunda görüşbirliğine varõlmõştõr. Bu bölümde, daha önce ayrõk alt-komisyon raporlarõnda dilegetirilenleri yinelemeden kaçõnmaksõzõn, tam tersine bunun yararlõolacağõ,dikkatleri bir kez daha saptanan noktalar üzerine çekeceği sonucunavarõlmõştõr.

Sekizinci Beş Yõllõk Kalkõnma Planõ,Türkiye Cumhuriyeti Devleti�nin yüzüncüyõlõ olacak 2023 yõlõna dönük bir perspektife dayanõr ise, önümüzdeki yõllarda çokgereksinim duyacağõmõz kararlõlõğõ sağlamamõza katkõda bulunacaktõr.

Raporun oluşmasõna katõlan herkese teşekkür duygularõmõ yinelerken, SekizinciBeş Yõllõk Kalkõnma Planõ çalõşmalarõna katkõda bulunmasõ umudu ve dileği ilesunmaktan onur duyarõz.

Prof. Dr. Mustafa ALTINTAŞTürkiye�nin Dõş Ekonomik İlişkileri

Özel İhtisas Komisyonu Başkanõ



2 BİRİNCİ BÖLÜM

TÜRKİYENİN ÇOKTARAFLI EKONOMİK İLİŞKİLERİ

ÇOKTARAFLI EKONOMİK İLİŞKİLER ALT-KOMİSYONU





2.1 DÜNYA EKONOMİSİNİN GENEL TABLOSU

2.1.1 GENEL GÖRÜNÜM

2000�li yõllara girilen şu günlerde dünya ekonomisinde meydana gelen çarpõcõdeğişikliklerin yarattõğõ belirsizlik ve geçiş döneminin etkileri halen sürmektedir. İkinciDünya Savaşõndan beri istikrarõnõ ve ana hatlarõyla profilini korumuş olan dünya haritasõda yeniden şekillenmektedir. Kimi ülkeler birleşip güçlenirken, kimileri de dağõlõpzayõflamakta, hatta atlaslardan silinmektedir. Ülkemiz de bu değişimden etkilenmeklekalmayõp, en yoğun ve şiddetli değişim ve depremlerin olduğu bir bölgede, kendi yol,yön ve vizyonunu oluşturmaya çalõşmaktadõr.

Gelişmiş ülkelerde, araştõrma ve geliştirme, teknoloji kullanõmõ, bilginin yayõlmasõ, vebilgi toplumunun oluşturulmasõ yönünde eğilimlerin ağõr bastõğõ gözlemlenmektedir.Gelişmiş ülkelerde aynõ zamanda bloklaşma eğilimleri de artmaktadõr. Bir yandanAvrupa Topluluğu, Avrupa Birliğine dönüşmekte ve yeni Avrupalõ üyelerlegüçlenmekte; diğer yandan Kuzey Amerika�da NAFTA çerçevesinde ABD, Meksika veKanada serbest ticaret bölgesi kurulmaktadõr. Doğu Asya�da Japonya ve AsyaKaplanlarõ olarak bilinen dinamik Asya ekonomileri çok yönlü bir ilişki içindedirler.

Mali piyasalarõn teknoloji ile bütünleşmesi sonucu, artõk dünyada menkul kõymetlerinticareti günde 24 saat yapõlabilmektedir. Bu enformasyon zenginliğinde döviz vesermaye piyasalarõ siyasi karar ve hareketlere karşõ eski dönemlere göre çok dahahassastõrlar. Özellikle ABD ekonomisindeki hareketler tüm piyasalarõ etkilemekte, aylõkkapasite kullanõm rakamlarõnõn açõklanmasõyla Londra�da hisse senetleri fiyatlarõdalgalanmaktadõr.

Netice itibariyle dünya ekonomisindeki eğilimleri şu şekilde özetlemek mümkündür:

− İletişim ve teknolojik gelişmenin getirdiği küreselleşme; ülkeler arasõndakisiyasi sõnõrlarõn belirsizleşmesi ve ekonomik hareketlerin etkisinin hõzlanmasõ,

− Dünya ticaretinde rekabetin artmasõ ve tarife dõşõ engellerin yoğunlaşmasõsonucu ekonomik bloklaşma eğilimlerinin artmasõ,

− Gelişmekte olan ülkelerin bir kõsmõnõn teknolojik gelişmeyi yakalayaraksanayileşmiş ülkelere yetişmesi, bir kõsmõnõn ise giderek yoksullaşmasõ.Güney-Kuzey çelişkisi denilen ve göç sorunlarõyla kendini gösteren gelişmişve azgelişmişler arasõndaki sürtüşmenin yol açtõğõ krizlerin ortaya çõkõşõ,

− Doğu Blokunun çöküşü ile dünyanõn önemli bir kesiminde ortaya çõkan sistemarayõşõ ve bunun getirdiği ekonomik yük ve belirsizlikler,

− Dünya kaynaklarõnda giderek kendini gösteren kõtlaşma, dünya iklimindeçevre kirlenmesiyle ortaya çõkan sorunlar, su kaynaklarõnõn yetersizliği veçölleşme tehdidine çözüm arayõşlarõ.

Ekonomi tarihi kalkõnma sürecinin giderek artan bir hõzla tamamlanabileceğinigöstermektedir.



18. yüzyõlda sanayi devrimi ile birlikte İngiltere�nin bu atõlõmõnõn 1780�de başladõğõnõve bu sürecin 58 yõlda tamamlanarak, üretimin iki katõna çõkarõldõğõnõ görüyoruz.ABD�nin aynõ süreci tamamlamasõ 47 yõl almõştõr. 1880�lerde sanayileşme sürecinibaşlatan Japonya, bunu 34 yõlda tamamlamõştõr. İkinci Dünya Savaşõndan sonra birçokülkenin Japonya�dan daha hõzlõ bir şekilde üretimini artõrdõğõ görülmektedir. Örneğin;üretimi iki katõna çõkarma sürecini Brezilya 18, Endonezya 17, Güney Kore 11, ve Çin10 yõlda gerçekleştirmiştir.

Bu gelişme yalnõz gelir ve maddi tüketim bazõnda kalmamakta, örneğin beslenmekalitesinin yükselmesi, barõnma konforunun iyileşmesi ve tõbbi bakõm imkanlarõnõnartmasõ ve çocuk ölümlerinin düşmesinde de kendini göstermektedir.

Bu olumlu gelişmelere karşõlõk, kişi başõna düşen gelir düzeyi önemli farklõlõklargöstermekte, gelir dağõlõmlarõnõn dünyanõn birçok yerinde bozuk olduğu görülmektedir.

Oysa ekonomik teorilere göre gelişmekte olan ülkeler yeni teknolojilerden istifadeettikçe, kişi başõna düşen gelirlerdeki farklõlõğõn azalmasõ gerekmektedir. Bunun kanõtõsanayileşmiş ülkelerde gözlenmektedir. 19. Yüzyõlda sanayi devrimi ile birlikteAvustralya, Kanada, Japonya, ABD ve Batõ Avrupa ülkeleri sanayileşmiş ve belli birsõralama dahilinde benzeri milli gelir seviyelerine erişmişlerdir.

Ne var ki bilgi teknolojisindeki gelişmeler, insanlar ve ülkeler arasõnda ciddi bireşitsizliğe neden olmakta, telif haklarõ ve patentlerle ilk öne çõkana büyük avantajlarsağlamaktadõr.

Yüksek getirileri nedeniyle özellikle yükselen piyasalarda yoğunlaşan hisse senetlerinedönük portföy yatõrõmlarõ ile kõsa vadeli krediler, Asya ve Rusya Krizlerinden sonrayoğun bir şekilde başta ABD olmak üzere daha güvenli piyasalara kaymõştõr. Diğertaraftan, uzun vadeli olarak nitelendirilen doğrudan yabancõ sermaye yatõrõmlarõnda iseaksine takip eden dönemler içerisinde artõş gözlenmektedir.

Bu trendler, söz konusu ülkelere yabancõ yatõrõmcõlarõn uzun vadede güvenduyduklarõnõ, buna karşõn kõsa vadeli sermaye hareketlerinin belirsizlikler nedeniyleistikrarsõzlõğa yol açabileceğini göstermektedir.

Bunlarõn yanõ sõra, kimi zaman kõsmen şirket birleşmeleri ve edinimleri şeklindegerçekleşen dolaysõz sermaye yatõrõmlarõnõn bir bölümünün ticarete girmeyen hizmetsektörlerinde gerçekleşmiş olmasõ gelecekte dõş ödemelerde bazõ güçlüklerin ortayaçõkmasõna yol açabilecektir. Zira, bu tür yabancõ sermaye yatõrõmlarõ bir yandan ithalatõartõrõrken bir yandan da kar transferlerinin ortaya çõkardõğõ dõş açõklarõn yeni sermayegirişleri ile karşõlanmak istenmesi ile sonuçlanabilmektedir. Bu da beraberinde bir kõsõrdöngü olgusunu getirmektedir.

Bu çerçevede 1999 UNCTAD Raporunun değerlendirilmesinde, gelişmekte olanülkelerin küresel ticaret ve finans sistemiyle bütünleşmelerinin büyümeyihõzlandõrmadõğõ, aksine dõş açõklar ve istikrarsõzlõğõ beslediği savõndan yola çõkõlarakkalkõnma politikalarõnõn yeni baştan oluşturulmasõ düşüncesinin ön plana çõktõğõgörülmektedir.



Bu gelişmeler Dünya Bankasõ�nõn da dikkatini çekmiş olup, Dünya Bankasõ bugünedeğin uyguladõğõ politikalara ilişkin bir özeleştiri yapma gereğini duymuştur. Nitekim,1999 yõlõ Dünya Bankasõ Kalkõnma Raporunda, kalkõnmanõn tarihsel süreci içerisindeedinilen tecrübelerden faydalanõlarak gerçek anlamda istikrarlõ bir kalkõnma hedefineulaşmak için dört ana unsurun yerine getirilmesi gereğinden söz edilmektedir. Bunagöre;

- Kalkõnma amaçlõ büyüme hedefi ancak makro ekonomik istikrar sağlandõğõtakdirde mümkün olmaktadõr.

- Kalkõnma hedeflerinde insani boyutlar göz ardõ edilmemeli, insani ve sosyalihtiyaçlar da programa dahil edilmelidir.

- Seçilen politikalarda bütüncül bir yaklaşõm seçilmeli, programda yer alanpolitikalar birbirini destekleyici nitelikte olmalõdõr.

- Dõş dünyadan kaynaklanan koşullardan olumsuz etkilenmemek, yaşanandeğişimlerden olumlu yararlanabilmek ve değişime uyum sağlayabilmek içinkurumsallaşma en önemli faktördür.

Dolayõsõyla bugün için artõk tüm dünyada kalkõnma olgusu büyümenin ötesinde;yoksulluğun azaltõlmasõ, hayat standardõnõn yükseltilmesi, daha iyi eğitim ve sağlõkkoşullarõ gibi sosyal hedefleri olan bir süreç olarak kabullenilmektedir. Yine deneyimlergöstermiştir ki, bu hedeflere ulaşmak için öncelikle kuvvetli bir sosyal ve fizikialtyapõya sahip olmak gerekmektedir.

Ulusal ekonomiler alanõnda yukarõda ana hatlarõ ile verilmeye çalõşõlan temel eğilimlerve gelişmeler belirginleşirken, uluslararasõ ekonomi dünyasõnda da �küreselleşme vebölgeselleşme� iki önemli hakim kavram olarak kendisini göstermektedir.

Genişleyen ve çoğalan piyasalar, ortaya çõkan yeni imkanlar, çok yönlü bir teknoloji veyönetim imkanõ ülkeleri gelişimci bir yaklaşõma ve dünya ekonomilerininentegrasyonuna doğru yöneltmektedir. Ancak bu çerçevede karşõlaşõlan istenmeyendeğişimler, istikrarsõzlõk, yerel ekonomik faktörlerin zayõflamasõ gibi sorunlara çözümolarak da bölgeselleşme yani bölgesel kişiliğin kurulmasõ olgusu gündeme gelmiştir.Bölgeselleşme ile gerek ülkelerin, gerek bölgelerin katõlõmõnõ arttõrõcõ, insanlara kendiyaşamlarõnõ biçimlendirebilmek için imkan veren bir yaklaşõm hedeflenmektedir. Buanlamda farklõ bir bakõş açõsõ sergileyen UNCTAD ile Dünya Bankasõ�nõn özellikleinsani ve sosyal boyutlar göz önüne alõnarak uygulanacak kalkõnma amaçlõ önümüzdekidönem hedeflerinde çakõşmalar olduğu gözlemlenmektedir.

2.1.2 SON EKONOMİK VE SOSYAL GELİŞMELER

2.1.2.1 EKONOMİK GELİŞMELER

1997 yõlõnda Doğu Asya�da yaşanan finansal kriz yalnõzca bölgeyi etkilemeklekalmamõş, küreselleşmenin etkisi ile birlikte krizin yansõmalarõ Doğu Asya�nõn dõşõnataşarak özellikle gelişmekte olan ülkeler ile geçiş ekonomisi olarak adlandõrõlan ülkelerede ağõr maliyetler getirmiştir.



Bölge ülkelerinden Malezya, Filipinler ve Tayland�da milli gelir ilk etapta yüzde 9 gibibir oranda gerilerken, sosyal göstergelerdeki bozulma, işsizlik ve yolsuzluktaki artõş çokyüksek boyutlara ulaşmõştõr.

Bazõ ülkeleri derinden etkilemiş olmasõna karşõn, dünya ekonomisini etkileyen ve 1998yõlõnda en üst noktasõna ulaşan kriz, son 30 yõlda yaşanan dört ekonomik durgunluğunen hafifi olmuştur. Gelişmekte olan ülkelerin sermaye piyasalarõndaki kaçõş dahagüvenilir olan gelişmiş ülke menkul kõymetler borsalarõ yönünde olmuş, bu da baştaABD olmak üzere gelişmiş ülkelerdeki tüketim harcamalarõna ivme kazandõrarak buülkelerin büyüme hõzlarõnõ olumlu katkõlarda bulunmuştur. ABD�deki ekonomikcanlõlõğõn bir nedeni de hisse senetlerindeki fiyat artõşlarõnõn hisse sahipleriningelirlerinde yarattõğõ yükselme ve bu refah etkisinin özel harcamalarõna olanyansõmasõyla ilgili bağlantõsõdõr.

Doğu Asya�da başlayõp Rusya ve Brezilya�da da yaşanan gelişmelerle derinleşenyavaşlamadan sonra, dünya ekonomisinin, bazõ belirsizliklere karşõn, yeniden canlanmasürecine girdiği görülmektedir. Yükselen piyasa ekonomileri güven tazelerken, krizdenetkilenen Asya ülkelerinin büyük çoğunluğunda gözlemlenen iyileşmenin hõzlanarakdevam edeceği yönündeki beklentiler güçlenmiştir. ABD ekonomisindeki hõzlõ büyümesürerken, Japonya�nõn durgunluktan çõkacağõ yönünde belirtiler görülmeye başlamõştõr.Avrupa�da da büyüme ivme kazanmõştõr. Genel olarak, dünyada ekonomik ve malikoşullarõn iyileşmekte olduğu gözlenmektedir.

Ancak global görünümde halen finansal piyasalardan kaynaklanan ve bazõolumsuzluklar yaratabilecek bir takõm riskler bulunmaktadõr. Bu koşullar altõnda,aşağõda Tablo: 3�de de görüldüğü gibi, 1998 yõlõnda yüzde 2.5 olan dünya hasõlasõ artõşhõzõnõn, 1999 ve 2000 yõllarõnda, sõrasõyla, yüzde 3 ve yüzde 3.5 olarak gerçekleşeceğitahmin edilmektedir.

Önümüzdeki dönemde dünya ekonomisini en çok etkileyecek kritik unsurlardan biriABD ekonomisinin performansõdõr. ABD ekonomisinin son üç yõlda gerçekleştirdiğiyüzde 4 oranõndaki yüksek büyüme hõzõ, küresel durgunluğu sõnõrlayan en önemli etkenolmuştur. ABD�de büyümenin yavaşlayarak da olsa 2000 yõlõnda da süreceği tahminedilmektedir. Bu durumda ABD, tarihinin en uzun süreli kesintisiz büyüme sürecinigerçekleştirmiş olacaktõr. Bu performansõn gerçekleştirilmesinde, bütçe açõğõnõn fazlayadönüşmesi, enflasyonu düşük tutmak ve küresel mali çalkantõlarõ yatõştõrmak içinuygulanan para politikalarõ ile piyasalarõn esnek işleyişini sağlamaya yönelik yapõsalpolitikalar dikkat çekmektedir.

Bunlarõn yanõ sõra, ABD ekonomik performansõnda üzerinde durulmasõ gereken birözellik de, ekonomik genişlemenin ileri bir aşamasõna gelinmiş olmasõna rağmen işgücüverimliliğinde sağlanan artõştõr.

Bu durum, kõsmen artan sabit sermaye yatõrõmlarõ kõsmen de hõzlõ teknolojik gelişme ileaçõklanabilir. İşsizliğin önemli ölçüde azalmasõnõn yanõnda, enflasyon düşük kalmayadevam etmektedir.



Tablo: 1 - Dünya Ekonomisinde Temel Göstergeler(Yüzde Değişme)

1995 1996 1997 1998 1999(1) 2000(1)DÜNYA HASILASI 3.6 4.1 4.2 2.5 3.0 3.5Gelişmiş Ülkeler 2.5 2.7 3.2 2.2 2.8 2.7ABD 2.0 2.8 3.9 3.9 3.7 2.6Japonya 1.5 3.9 1.4 -2.8 1.0 1.5Avrupa Birliği 2.5 1.7 2.6 2.7 2.0 2.7Almanya 1.8 1.4 1.8 2.3 1.4 2.5Gelişmekte Olan Ülkeler 6.0 6.6 5.8 3.2 3.5 4.8Afrika 3.0 5.5 3.1 3.4 3.1 5.0Asya 9.0 8.3 6.6 3.7 5.3 5.4Latin Amerika 1.2 3.5 5.0 3.2 4.3Orta Doğu ve Avrupa 3.6 4.9 4.5 3.2 1.8 3.1Geçiş Dönemi Ülkeleri -0.8 -0.1 2.2 -0.2 0.8 2.8Orta ve Doğu Avrupa 1.4 1.5 3.0 2.2 1.0 3.3DÜNYA TİCARET HACMİ-Mal ve Hizmet İthalatõ 9.5 6.6 9.9 3.6 3.7 6.2İleri Ülkeler 8.9 6.4 9.2 4.8 5.9 5.9Avrupa Birliği 6.9 4.3 7.9 7.3 6.1Gelişmekte Olan Ülkeler 11.9 9.3 11.4 -1.3 1.1 7.2TÜKETİCİ FİYATLARIİleri Ülkeler 2.5 2.4 2.1 1.5 1.4 1.8Avrupa Birliği 2.9 2.5 1.8 1.4 1.3 1.5Gelişmekte Olan Ülkeler 21.7 13.7 9.2 10.3 6.7 5.8Geçiş Dönemi Ülkeleri 124.1 41.4 28.2 20.9 39.3 18.1İŞSİZLİK ORANI (Yüzde)İleri Ülkeler 7.3 7.3 6.8 6.7 6.5 6.5Avrupa Birliği 11.2 11.4 10.4 9.6 9.1 8.8LIBOR (Altõ Aylõk, Yüzde) 6.1 5.6 5.8 5.5 5.4 6.1Kaynak: World Economic Outlook, IMF, May 1998 and October 1999

(1) Tahmin

Bununla birlikte IMF dahil olmak üzere uluslararasõ kuruluşlarõn değerlendirmelerinde,doğabilecek enflasyonist baskõlarõ azaltmak ve son yõllarda giderek artan cari işlemleraçõğõnõn yol açabileceği sakõncalarõ önleyebilmek için, ABD�nin �yumuşak iniş�gerçekleştirerek büyüme hõzõnõ sürdürülebilir bir düzeye indirmesine gerek bulunduğubelirtilmektedir. Bu bağlamda kritik nokta, Euro bölgesi ile Japonya�nõn ABDekonomisindeki olasõ yavaşlamayõ karşõlayacak ölçüde talep yaratõpyaratmayacaklarõdõr. AB ve Japon ekonomilerinde sağlanan olumlu gelişmeler ABD�nincari işlemler açõğõnõn kapanmasõna katkõ yapacak olmakla birlikte, bu açõk nedeniyleABD dolarõnda önemli bir düşüşle karşõlaşõlmasõ ihtimali de bulunmaktadõr. Cariişlemler dengesizliklerinin dõş ticaret alanõnda yeni anlaşmazlõklara yol açmasõ daolasõdõr.

Japonya ve AB'de beklenen canlanma olmaksõzõn ABD'de büyümenin önemli orandayavaşlamasõ, Asya ekonomilerinde görülen iyileşmeleri tehlikeye sokacaktõr. Yükselenpiyasa ekonomilerindeki iyileşme, halen kõrõlganlõğõnõ korumaktadõr.

Bu risklere rağmen, borsalarda gözlenen sõnõrlõ dalgalanmalarõn büyük istikrarsõzlõklarõnortaya çõkmadõğõ bir gelişme süreci ile birlikte sürebilmesi mümkün görünmektedir.Böyle bir istikrarõn sürdürülmesi, makroekonomik politikalarda uyumun, saydamlõkbaşta olmak üzere kurumsal düzenlemelerin ve uluslararasõ finans sisteminin yapõsõndaistikrarõ koruyacak iyileştirmelerin gerçekleştirilmesine bağlõ olacaktõr.

Japon ekonomisinin durgunluktan çõktõğõnõ gösteren güçlü belirtiler mevcuttur. 1998�degerçekleşen yüzde 2,8 oranõndaki daralmanõn ardõndan, 1999 yõlõnda yüzde 1,0, 2000yõlõnda yüzde 1,5 oranõnda büyüme öngörülmektedir. Ancak orta vadede mali sistemingüçlendirilmesi Japon ekonomisi için büyük bir önem taşõmaktadõr. Ekonomikdurgunluğun giderilmesi amacõyla daha önce uygulanan kamu harcama programlarõ



nedeniyle kamu borçlarõ hõzla artmõş ve bu nedenle mali piyasalarda tedirginlik vedolayõsõyla uzun vadeli faiz oranlarõ üzerinde baskõ oluşmuştur. Ayrõca, nüfusunyaşlanmasõ nedeniyle, kamu maliyesi, sosyal güvenlik sisteminden kaynaklanangüçlüklerle karşõ karşõya bulunmaktadõr.

1999 yõlõndan itibaren 11 ülkenin Euro'ya geçişiyle birlikte, Avrupa�da yaşanangelişmelerin, ülkelerin izleyecekleri politikalar kadar Avrupa Birliği kurumlarõnõnbelirleyeceği politikalara da bağlõ olma süreci başlamõş bulunmaktadõr. Genelde EuroBölgesinde, 1998 yõlõnõn ikinci yarõsõnda gözlenen durgunluktan sonra, canlanmanõnbaşladõğõ görülmektedir. Avrupa Birliği ülkelerinde, emek ve ürün piyasalarõndauygulanan reformlarõn bir sonucu olarak işsizliğin önemli ölçüde azaldõğõgörülmektedir. Euro bölgesinde gözlenen faiz oranlarõnda kõsa vadede bir artõşbeklenmemekte olmasõna rağmen enflasyonist baskõlar yaratmayan yüzde 3seviyelerindeki büyümenin sağlanmasõ için 2001 yõlõnda faiz oranlarõnda ufak artõşlargözlenebilecektir. 1998 yõlõnda yüzde 2,8 oranõnda büyüyen Euro bölgesinin, 1999 ve2000 yõllarõnda, sõrasõyla, yüzde 2,1 ve yüzde 2,8 oranõnda büyüyeceği tahminedilmektedir.

Öte yandan son küresel kriz, geçiş sürecinde bulunan ülkelerin ekonomikperformanslarõ arasõndaki farklarõ daha belirgin hale getirmiştir. Piyasa ekonomisinegeçiş sürecinde ilk kez 1997 yõlõnda küçük oranda büyüme gerçekleştiren Rusyaekonomisi, 1998 yõlõnda yeniden daralmõş ve yabancõ sermaye girişlerinde hõzlõ birdüşüş ortaya çõkmõştõr. Rusya ekonomisinin bu güç durumu, Türkiye dahil kendisiyleönemli ticaret bağlarõ olan ülkeleri de olumsuz yönde etkilemiştir. Ancak, songelişmeler olumsuz gidişin yavaşladõğõ belirtisini vermekte ve Rublenin Nisan ayõndanbu yana değerini koruduğu görülmektedir. Bu iyileşmenin ardõnda ihraç ve ithal ikamesisektörlerinin Rublenin düşük değerinden yararlanmalarõ, ticaret dengesinin iyileşmesi,sõkõ mali politikalar ve federal vergi hasõlatõndaki artõşlar göze çarpmaktadõr. 1998yõlõnda daralma gösteren geçiş sürecindeki ülkelerin 1999 ve 2000 yõllarõnda, sõrasõyla,yüzde 0.8 ve yüzde 2.8 oranõnda büyüyeceği tahmin edilmekte olmasõna rağmen durumhala hassasiyetini korunmaktadõr.

Doğu Avrupa geçiş ekonomileri halen Rusya krizinin yarattõğõ olumsuzluklarõaşamamõştõr.

1998 yõlõnda yüzde 3.2 oranõnda büyüyen gelişmekte olan ülkeler grubunun, 1999'dayüzde 3.5 ve 2000 yõlõnda da yüzde 4.8 oranõnda büyümesi beklenmektedir.

Küresel krize koşut olarak, dünya ticareti 1998 yõlõnda yavaşlama içine girmiştir. Dünyaticaretinin büyük kõsmõnõ halen gelişmiş ülkeler gerçekleştirmektedir. Ancak gelişmekteolan ülkelerin dünya ticareti içindeki payõ süratle artmaktadõr. Öte yandan, geçişsürecindeki ülkelerin payõ değişme göstermemektedir. 1998 yõlõnda bu üç ülkegrubunun dünya ticaretindeki paylarõ, sõrasõyla, yüzde 68, yüzde 27 ve yüzde 4�tür.1998 yõlõnda Asya�da talebin gerilemesi, küresel ekonomik durgunluk ve birincil ürünfiyatlarõnõn düşüklüğü nedenleriyle, hem hacim hem değer olarak büyümesi yavaşlayandünya ticaretinin 1999 yõlõnda yüzde 3.7 oranõnda, 2000 yõlõnda ise yüzde 6.2 oranõndaartmasõ beklenmektedir. Uruguay Turunun sonuçlanmasõndan sonra 1999 yõlõnõn Aralõkayõnda Dünya Ticaret Örgütünün Bakanlar düzeyinde gerçekleştirdiği toplantõ, dünyaticaretinin yavaşladõğõ ve uluslararasõ ticarette belirli uyuşmazlõklarõn ortaya çõktõğõ bir



dönemde yapõlarak bir sonuca ulaşamadan ertelenmiş olmasõ nedeniyle, daha da önemkazanmaktadõr.

Küresel kriz, yükselen piyasa ekonomilerine yönelik uluslararasõ fon akõşlarõnõ olumsuzyönde etkilemiş ve kredilerin risk primlerini yükseltmiştir. Yükselen ekonomilereyönelik net özel sermaye akõmõ toplamõnõn, bu ülkelere yönelik 119 milyar dolarlõkyabancõ sermaye girişine rağmen, diğer kalemlerdeki çõkõşlar nedeniyle yaklaşõk 70milyar dolar düzeyinde kalmasõ beklenmektedir. Bu miktar 1996 yõlõnda ulaşõlan en üstdüzeyin yalnõzca üçte biri düzeyindedir.

Asya ekonomilerinin istikrar kazanmaya başlamasõ ve Brezilya krizinin etkilerininsõnõrlõ kalmasõ, dünya ekonomisine yönelik tehditlerin tamamen ortadan kalktõğõanlamõna gelmemektedir. Çok sayõda gelişmekte olan ülkenin istikrarsõz dõş sermayegirişlerine bağõmlõlõğõnõn yüksek oluşu, dünya ekonomisinin istikrarõna yönelikpotansiyel bir tehlike oluşturmaktadõr. Bununla birlikte gerekli kurumsal reformlarõngerçekleştirilmesi kaydõyla, büyük istikrarsõzlõklarõn önlenebileceği düşünülmektedir.

Latin Amerika'da bir çok ülke, dõş sektörde ve mali sektörde denge kurma ve makul birbüyüme sağlama hedeflerini birlikte gerçekleştirmekten henüz uzak bulunmaktadõr.Bölgedeki bazõ büyük ekonomiler, özellikle Arjantin ve Brezilya, 1998 yõlõndakaydedilen düşük büyüme oranlarõna rağmen, GSYİH'nõn yüzde 4'ünü aşan cariaçõklarla karşõ karşõyadõr. 1998 yõlõnda ancak yüzde 2.2 oranõnda büyüyen LatinAmerika ekonomisinin, 1999 yõlõnda yüzde 0.1 ve 2000 yõlõnda yüzde 3.9 oranõndabüyümesi beklenmektedir.

Asya ülkelerinde ekonomik göstergeler genel olarak olumlu yönde gelişmegöstermektedir. Bölgedeki ülkelerin büyük bölümü büyüme sürecine girmiş, rekabetçidöviz kurlarõ ve ekonomik büyüme nedeniyle ihracat genellikle artõş göstermiştir.Sanayi mallarõ fiyatlarõndaki düşüş eğiliminin sona ermesi ve elektronik sanayiindekicanlanma da bu süreçte etkili olmuştur. Kriz nedeniyle bölgeyi terk eden sermayeninkõsmen geri dönmeye başlamasõ Asya ülkelerinin çoğunda mali sõkõşõklõğõ hafifletmiş,ayrõca mali piyasalarda güven ortamõnõn yeniden sağlanmasõ ve gerileyen enflasyonlabirlikte para politikalarõnõn gevşetilmesini mümkün kõlmõştõr. Ancak, mali sektörreformunda kaydedilen ilerlemeye karşõn, şirketler kesimine yönelik reform çalõşmalarõtüm kriz ülkelerinde çok yavaş ilerlemektedir.

Çin, 1998 yõlõnda uyguladõğõ mali teşvik programõ ve ödemeler dengesinin güçlü oluşunedeniyle Asya krizinin etkilerini oldukça sõnõrlõ tutmayõ başarmõştõr.

1998 yõlõnda yüzde 3.4 oranõnda büyümüş olan Afrika�da 1999 ve 2000 yõlõbüyümesinin, sõrasõyla, yüzde 3.1 ve yüzde 5 olmasõ beklenmektedir. Ancak Afrikaülkelerinin büyüme performanslarõ arasõnda büyük farklõlõklar bulunmakta ve önemli birbölümünde yoksulluk sorun olmaya devam etmektedir.

25 Eylül 1999 tarihinde G-7 ülkeleri Maliye Bakanlarõ, içinde Türkiye�nin debulunduğu 18 ülke, Avrupa Birliği ve Bretton Woods Kurumlarõ (Dünya Bankasõ veIMF) temsilcilerinden oluşan ve G-20 olarak adlandõrõlan grubun kurulduğunu ilanetmişlerdir. G-20 olarak adlandõrõlan grubun amacõ, uluslararasõ mali istikrarõngüçlendirilmesi için çeşitli politika konularõnõ ele alõp görüşmek üzere sanayileşmişülkeler ile yükselen piyasa ekonomilerini bir araya getirmek olarak belirlenmiştir. Bu



oluşumda, son Asya krizinin açõk bir biçimde ortaya koyduğu üzere yükselen piyasaekonomilerinden başlayan bir krizin sanayileşmiş ülkeleri de etkilemesi gerçeği önemlirol oynamõştõr. Dolayõsõyla, uluslararasõ ekonomik güvenliğin sağlanmasõ için buülkelerin, sanayileşmiş ülkelerle birlikte oluşturulacak politikalara katõlõmlarõ önemkazanmõş bulunmaktadõr. Türkiye�nin yükselen bir serbest piyasa ekonomisi olarakböyle bir danõşma platformunun üyesi olmasõ, uluslararasõ piyasalarda daha etkili birekonomik güç olarak rol oynamasõna olanak sağlayacaktõr.

2.1.2.2 SOSYAL GELİŞMELER

1999 yõlõnda ekonomik alanda gerçekleşen belirgin düzelmeye rağmen, Doğu Asya�dayaşanan krizin sosyal alandaki olumsuz etkileri aynõ ölçüde giderilmiş değildir. 1997-1999 döneminde Doğu Asya�da kriz sonucu işsiz kalanlarõn sayõsõ 13 milyonu aşmõştõr.Kore Cumhuriyeti'nde sosyal alanda da düzelme hõzlõ bir seyir izlerken, Endonezya'dareel ücretler yüzde 50 dolayõnda düşmüş bulunmaktadõr. Asya�da krizden etkilenenülkelerin önemli bir bölümünde, sosyal huzursuzluklar ve suç oranlarõnda artõşgözlenmektedir. Sosyal harcamalara ayrõlan bütçe paylarõnda önemli düşüşlerkaydedilmiştir.

Krizden sõnõrlõ ölçüde etkilenen Çin�de, ekonomik istikrara rağmen, sosyal koşullarda,özellikle istihdam ve gelir dağõlõmõ açõsõndan sorunlarla karşõlaşõlmõştõr.

Brezilya'da ekonomik koşullardaki göreli iyileşmeye karşõn sosyal alanda olumsuzgelişmeler mevcuttur. Rusya�da sosyal koşullar önemli ölçüde kötüleşmeye devametmektedir.

Geçiş sürecindeki ülkelerde gelir eşitsizliğinin boyutlarõ artmaktadõr.

ABD�de yüksek büyüme performansõnõn sekiz yõldõr sürmesi, enflasyonun düşükdüzeyde kalmaya devam etmesi ve işsizliğin de yüzde 4.5 düzeyine inmesi, teknolojikgelişmenin sürükleyiciliğinde gerçekleşen, sosyal gelişme açõsõndan da yeni bir gelişmesüreci olarak değerlendirilmektedir. Diğer taraftan, ABD�de işsizlik oranõndaki önemlidüşüşe ve vasõflõ işçi ücretlerindeki artõşa rağmen, vasõfsõz işçi ücretlerinin çok düşükkalmasõ sorun oluşturmaya devam etmektedir. 1999 yõlõnda ABD�de sosyal güvenliksisteminin gelecek 50 yõllõk dönemde mali açõdan sürdürülebilirliğini sağlamaya yönelikçabalar yoğunlaştõrõlmõştõr.

Japonya�da 1999�da beliren ekonomik iyileşme, aynõ ölçüde istihdama yansõmamõştõr.

Avrupa�da çalõşma yasalarõnda istihdam alanõnda esnekliği artõrõcõ düzenlemelersürdürülmüş, işsizlik oranõnda belirli bir düşüş sağlanmõştõr.

Dünyada, ülkelerin kendi içlerindeki gelir dağõlõmõ eşitsizliğinin yanõ sõra, ülkelerarasõndaki gelir dağõlõmõ eşitsizliği de artmaya devam etmektedir. BM Beşeri GelişmeRaporu�na göre, 1990�larõn sonunda dünya nüfusunun en zengin ülkelerde yaşayanyüzde 20�lik bölümü dünya hasõlasõnõn yüzde 86�sõna, en alt dilimdeki yüzde 20�si deyüzde 1�ine sahip bulunmaktadõr. Bir taraftan dünya genelinde teknolojik gelişmenin deetkisiyle ekonomik gelişme sürerken, diğer taraftan da yoksulluk sorunu giderek dahaciddi boyutlar kazanmaktadõr. Dünyada günde 2 dolarõn altõnda gelirle yaşayanlarõn



sayõsõ 3 milyarõ bulmaktadõr. 1999 yõlõnda genelde en yoksul ülkelerin konumunda biriyileşme olmamõştõr.

Dünyada hõzla gelişen bilişim ve iletişim teknolojileri imkanlarõnda eşitsiz dağõlõmdevam etmektedir. Halen İnternet ulaşõm imkanõ bulanlarõn yüzde 90�õ gelişmişülkelerdedir.

Ekonomik ve sosyal gelişmenin iç içeliği ve birlikte gerçekleştirilmesinin önemi sonyõllarda daha belirginleşmiştir. 1999 yõlõnda BM�de Sosyal Kalkõnma Komisyonu sosyalhizmetlerin, gelişmenin bütünü ve eşitsizliklerin azaltõlmasõ açõsõndan taşõdõğõ önemiortaya koymuştur. Sosyal kalkõnma konusu, 2000 yõlõnda gerçekleştirilecek BM GenelKurulu Özel Oturumunda ele alõnacaktõr.

Dünya Bankasõ, 2000 yõlõ Dünya Kalkõnma Raporu�nda kapsamlõ bir kalkõnmaçerçevesi önermekte ve bu çerçeveye ekonomik gelişmeyi tamamlayacak niteliktesosyal, yapõsal ve kurumsal unsurlarõ dahil etmektedir. Yoksullukla mücadelenin yanõsõra, kadõnõn ekonomik ve sosyal yaşamdaki rolünün güçlendirilmesi konusunun önemide giderek artmaktadõr.

Uluslararasõ Para Fonu (IMF), ekonomik programlarõn sosyal koruma ağlarõyladesteklenmesi gereğini ortaya koymaktadõr. Bu çerçevede Kore Cumhuriyeti'ndekrizden sonra IMF desteğiyle yürürlüğe giren uyum programõnda işsizlik sigortasõkapsamõnõn genişletilmesi hususu yer almõştõr.

Uluslararasõ Çalõşma Örgütünün (ILO) gerek çalõşma hayatõ dõşõndaki sosyal alanlardakifaaliyetleri gerekse IMF ve Dünya Bankasõ gibi uluslararasõ finans kuruluşlarõylaişbirliği 1999 yõlõnda yeni boyutlar kazanmõştõr.

Şubat 1999�da yapõlan G-8 ülkeleri Çalõşma Bakanlarõ toplantõsõnda, istihdamõngelişmesi ve işgücü piyasalarõnõn yapõsal sorunlarõnõn çözümü açõsõndan aktif istihdampolitikalarõ, sosyal koruma ağlarõ ve genelde sosyal politikalarõn oynadõğõ önemli rolvurgulanmõştõr.

2.2 TÜRKİYE

2.2.1 ULUSLARARASI MALİ VE EKONOMİK KURULUŞLAR VE ULUSALEKONOMİYLE İLGİLİ BAZI HUSUSLAR

Uluslararasõ Mali ve Ekonomik Kuruluşlarla ilişkilerimizi etkileyen ve 1980�li yõllardan2000�e kadar ki dönemde dõş dengede dikkat çeken bazõ noktalar aşağõdaki gibidir:

Tablo 2 incelendiğinde 1980-81 döneminde başlatõlan ve ithal ikamesini esas alanpolitikalardan genelde �dõşa açõlma politikasõ� olarak söz edilen ihracata yönelikstratejilere geçişin etkilerini takip etmek mümkündür.



Tablo: 2- Türkiye 1984-1998 Dönemi Ödemeler Dengesi (Milyon Dolar)

1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998A. CARI İŞLEMLER DENGESİ -1439 -1013 -1465 -806 1596 961 -2625 250 -974 -6433 2631 -2339 -2437 -2638 1871MAL İHRACATI FOB 7389 8255 7583 10322 11929 11780 13026 13667 14891 15611 18390 21975 32446 32647 31220İHRACAT FOB 7134 7959 7457 10190 11662 11625 12959 13593 14715 15345 18106 21636 23225 26261 26973BAVUL TİCARETİ 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 8842 5849 3689TRANSİT TİCARET 255 296 126 132 267 155 67 74 176 266 284 339 379 537 558İTHALAT FOB -10331 -11230 -10664 -13551 -13706 -15999 -22581 -21007 -23081 -29771 -22606 -35187 -43028 -48005 -45552 İTHALAT CIF -10757 -11344 -11105 -14158 -14335 -15792 -22302 -21047 -22871 -29428 -23270 -35709 -43627 -48559 -45935 ALTIN İTHALATI 0 -269 -94 -121 -32 -1058 -1532 -1161 -1430 -1881 -480 -1322 -1672 -1867 -1861 TRANSİT TİCARET -193 -227 -105 -88 -161 -76 -46 -64 -151 -229 -251 -301 -347 -492 -514 NAVLUN VE SİGORTA 619 610 640 816 822 927 1299 1265 1371 1767 1395 2145 2618 2913 2758 DIŞ TİCARET DENGESİ -2942 -2975 -3081 -3229 -1777 -4219 -9555 -7340 -8190 -14160 -4216 -13212 -10582 -15358 -14332DİĞER MAL VE HİZMET GELİRLERİ 2366 3162 3338 4195 6026 7098 8933 9307 10419 11788 11691 16094 14628 21273 25802TURİZM 548 1094 950 1476 2355 2557 3225 2654 3639 3959 4321 4957 5650 7002 7177FAİZ 146 298 341 382 374 684 917 935 1012 1135 890 1488 1577 1900 2481DİĞERLERİ 1672 1770 2047 2337 3297 3857 4791 5718 5768 6694 6480 9649 7401 12371 16144DİĞER MAL VE HİZMET GİDERLERİ -2945 -3184 -3646 -4162 -4812 -5476 -6496 -6816 -7262 -7829 -7936 -9717 -10930 -13419 -15326TURİZM -277 -324 -313 -448 -358 -565 -520 -592 -776 -934 -866 -911 -1265 -1716 -1754FAİZ -1586 -1753 -2134 -2387 -2799 -2907 -3264 -3440 -3439 -3574 -3923 -4303 -4200 -4588 -4823DİĞERLERİ -1082 -1107 -1199 -1327 -1655 -2004 -2712 -2784 -3047 -3321 -3147 -4503 -5465 -7115 -8749TOPLAM MAL VE HİZMET DENGESİ -3521 -2997 -3389 -3196 -563 -2597 -7118 -4849 -5033 -10201 -461 -6835 -6884 -7504 -3856KARŞILIKSIZ TRANSFER GİRİŞLERİ (ÖZEL) 1901 1782 1718 2088 1846 3171 3374 2879 3147 3035 2709 3425 3892 4552 5568İSÇİ GELİRLERİ 1807 1714 1634 2021 1776 3040 3246 2819 3008 2919 2627 3327 3542 4197 5356BEDELSİZ İTHALAT 94 68 84 67 70 108 128 60 139 116 82 98 350 355 212KARŞILIKSIZ TRANSFER ÇIKIŞLARI (ÖZEL) -16 -20 -15 -22 -19 -36 -25 -25 0 0 0 0 0 0 0KARŞILIKSIZ TRANSFERLER (RESMİ): NET 197 222 221 324 332 423 1144 2245 912 733 383 1071 555 314 159ISÇI GELİRLERİ 74 60 62 81 89 98 79 82 66 44 37 38 48 32 41DİĞERLERİ 123 162 159 243 243 325 1065 2163 846 689 346 1033 507 282 118B. SERMAYE HAREKETLERİ (REZERV HARİÇ) 1075 1741 2124 1891 -958 780 4037 -2397 3648 8963 -4194 4643 8763 8737 7731- DOĞRUDAN YATIRIMLAR (NET) 113 99 125 106 354 663 700 783 779 622 559 772 612 554 5732- PORTFÖY YATIRIMLARI (NET) 0 0 146 282 1178 1386 547 623 2411 3917 1158 237 570 1634 -63863- UZUN VADELİ SERMAYE HAREKETLERİ 1614 163 1041 1453 -209 -685 -210 -783 -938 1370 -784 -79 1636 4788 39854- KISA VADELI SERMAYE HAREKETLERI -652 1479 812 50 -2281 -584 3000 -3020 1396 3054 -5127 3713 5945 1761 2601C.NET HATA VE NOKSAN 469 -837 -118 -506 515 971 -468 948 -1190 -2222 1769 2354 -1781 -2755 -2197D.KARŞILIK KALEMLERİ -171 233 249 390 -263 50 364 170 0 0 0 0 0 0 0E.REZERV HAREKETLERİ 66 -124 -790 -969 -890 -2762 -1308 1029 -1484 -308 -206 -4658 -4545 -3344 -447 IMF NEZDİNDEKİ VARLIKLAR 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 IMF KREDİLERİ -138 -104 -245 -320 -469 -252 -53 0 0 0 340 347 0 -28 -231 RESMI REZERVLER 204 -20 -545 -649 -421 -2510 -1255 1029 -1484 -308 -546 -5005 -4545 -3316 -216Kaynak: Hazine Müsteşarlõğõ



IMF ve Dünya Bankasõyla o dönemde mutabõk kalõnan politikalarõn dõş ekonomikstratejiye inhisar eden prensipleri şu noktalarda toplanmaktadõr:

Kur politikasõ, Türkiye ile en önemli ticaret partnerleri arasõndaki enflasyon oranõnõdikkate alarak kurlarõ en azõndan bu oranlarda düşürmeyi ve ihracatõn rekabetçi gücünüartõrmayõ, işçi gelirlerinin akõşõnõ istikrara kavuşturmak ve yasal olmayan dövizpiyasasõnõ ortadan kaldõrmayõ amaçlamaktadõr.

İthalat rejiminin liberalizasyonu ile ulusal sanayi ve üretimin korumasõnõ tedricenazaltarak ulusal sanayii dõş rekabete açmak ve ihracata yönelik üretimi karlõ halegetirmek amaçlardan bir diğeridir.

İhracatõn çeşitli vasõtalarla desteklenmesi bir diğer strateji unsurudur. Bunlardan enönemlisi ihracatta vergi iadesini öngören ve ihracat döviz gelirlerinin yüzde 50�sininkullanõmõnõ serbest bõrakan sistemdir.

Bu üç inisiyatifin yanõ sõra mali sektörde alõnan tedbirler, faiz oranlarõna getirilenesneklik ve Kambiyo rejimini düzenleyen 17 sayõlõ Türk Parasõnõ Koruma HakkõndaKararõn 32 sayõlõ kararla değiştirilerek kambiyo sistemindeki sõkõ kontrolleringevşetilmesi ve basitleştirilmesi ödemeler dengesini etkileyen önlemlerdendir.

Bu açõlardan bakõlarak sözkonusu strateji õşõğõnda 1984-1998 Ödemeler Dengesi CariHesabõ incelendiğinde, başlõca kalemler itibariyle şu gelişmeler göze çarpmaktadõr:FOB olarak ihracat 1984 yõlõndaki 7.4 milyar dolar düzeyinden 1998 yõlõnda 27 milyardolara yükselmiştir. Buna son üç yõlda Diğer Mal ve Hizmet Gelirlerinde mütalaa edilenbavul ticareti rakamlarõ eklendiğinde bu rakamõn 31 milyar dolara yükseldiğigörülmektedir.

Aynõ zaman diliminde CIF olarak ithalat, takribi 11 milyar dolarlõk bir büyüklükten 46milyar dolara çõkmõştõr.

En dikkat çekici kalemlerden biri de turizmdir. 1984�te yalnõz 548 milyar dolar olanturizm gelirlerinin, 1998 yõlõnda 7 milyar dolar civarõna yükseldiği görülmektedir.Diğer mal ve hizmet gelirlerindeki gelişme (turizm, dõş müteahhitlik, taşõmacõlõk, faizgelirleri ile işçi dövizleri vs.) dikkat çekicidir.

Aynõ zaman diliminde 2366 milyon dolar olan bu gelirler toplamõ, 1998 yõlõnda 25.8milyar dolar mertebesine ulaşmõştõr. Bu kalemde 14 yõl zarfõnda 12 milyar dolar artõşolduğu ileri sürülebilirse de, işlem hacmindeki genişlemenin yanõ sõra görünmeyenişlemlerde dõş ticaret açõğõnõ dengeleyici bir kalem olduğu izlenmektedir.

Karşõlõksõz transfer girişleri de katlanarak artmõş, işçi gelirleri istikrarlõ biçimdeyükselerek yaklaşõk 2 milyar dolardan 5.5 milyar dolara çõkmõştõr.

Neticede, toplam cari hesap gelirlerinin (döviz cinsinden toplam mal ve hizmet gelirleri)1984�deki 11 milyar dolarlõk seviyesinden 1998�da 60 milyar dolara çõktõğõgörülmektedir.



Bu çerçevede, bu döviz geliri artõşõna paralel olarak döviz rezervleri istikrarlõ biçimdeartmõş, döviz gelirlerinin borç servisine oranlarõ ile rezervlerimizin de ithalatõ karşõlamaoranlarõ 3-4 aydan 6 aya çõkarak, kriz zamanlarõ için güvence oluşturur hale gelmiştir.

Tabiatõyla, bu zaman diliminde incelendiğinde (Tablo 3), ödemeler dengesi sermayehareketlerinin de buna paralel gelişme gösterdiği, borç kullanõmlarõ artarken borcunniteliğinin ve niceliğinin değiştiği görülmektedir. Yeni borç enstrümanlarõ portföyyatõrõmlarõ kalemini kabartõrken, uzun vadeli kredi kullanõmõnda özel sektörün payõhõzla artmõştõr. Bunu dõş borç stoku kompozisyonunun değişimi ve gelişmesindenanlamak mümkündür.

Eldeki veriler itibariyle 1984-1998 yõllarõ arasõnda Kamu sektörümüzün sağladõğõkredilerin kaynaklarõ incelendiğinde, resmi kaynaklardan sağlanan kredilerin oranõnõndüştüğü, uluslararasõ kuruluşlardan sağlanan kaynaklarda bir duraklama olduğu, bunamukabil sermaye piyasalarõndan sağlanan kaynaklarõn bütçe finansmanõnda giderekartan bir ağõrlõkla kullanõlmaya başlandõğõ gözlenmektedir.

Sermaye hareketlerine bu açõdan bakõldõğõnda da ekonomideki bu değişikliklerinTürkiye�nin kredi sağladõğõ kaynaklarõn kompozisyonunda değişikliğe yol açtõğõ açõkçagörülmektedir. Genelde 20-30 yõl gibi uzun vadeli ve yüzde 2-3 gibi düşük faizli tavizlikrediler bugün daha ziyade Sahra-altõ ülkeleri gibi kişi başõna milli gelir düzeyi düşükbölgelere sağlanmaktadõr. Buna mukabil Türkiye, Dünya Bankasõnõn 19998 yõlõKalkõnma Raporunda orta gelirli ülkeler arasõnda yerini almõştõr. Bu kategoridekiülkeler (Meksika, Kolombiya, Macaristan, Polonya v.b.) bakõldõğõnda, geçerli olan kredikaynaklarõnõn büyük ağõrlõkla ticari krediler ve tahvil ihraçlarõ olduğu görülmektedir.

Tablo: 3- Türkiye 1984-1998 Dönemi Borç Stoku ve Kredi Kaynaklarõnõn Dağõlõmõ1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990DAĞILIM000 ($) (%) 000 ($) (%) ($) (%) ($) (%) 000 ($) (%) 000 ($) (%) 000 ($) (%)

FİNANS KRŞL. 1.378.417 42 977.273 24 1.680.704 34 1.277.126 18 759.581 13 887.943 18 914.759 23.7

TİCARİ BANK. 1.318.246 40 2.734.076 68 2.684.073 55 4.833.099 69 2.245.826 38 1.808.930 36 1,981.678 51

SERM.PİYSLR. 109.567 3 115.445 2 284.863 4 2.627.026 45 1.808.525 36 616.134 16

HÜKÜMETLER 596.550 18 213.423 5 412.166 8 659.627 9 241.348 4 547.672 11 345.878 9.0

T O P L A M 3.293.213 100 4.034.340 100 4.892.387 100 7.054.715 100 5.873.780 100 5.053.071 100 3.858.449 100

(Tablo Devam)1991 1992 1993 1994 1995 1996 1996 1996DAĞILIM000 ($) (%) 000 ($) (%) 000 ($) (%) 000 ($) (%) 000 ($) (%) 000 ($) (%) 000 ($) (%) 000 ($) (%)

FİNANS KRŞ. 1.707.372 30 1.098.513 17 611.873 7 679.189 17 783.615 11 715.337 11 227.475 4 1.083.680 16

T İCARİ BNK 2.468.415 44 2.271.483 34 3.120.093 38 2.619.861 64 3.962.761 55 2.806.983 43 2.985.071 48 2.748.765 41

SER. PİYSLR. 666.708 12 3.133.393 48 3.897.999 47 751.804 18 2.330.897 33 2.721.818 43 2.844.043 46 2.797.160 42

HÜKÜMTLR. 788.747 14 82.932 1 618.604 8 55.969 1 67.872 1 97.531 2 142.927 2 57.406

T O P L A M 5.631.242 100 6.586.321 100 8.248.569 100 4.106.823 100 7.145.145 100 6.341.669 100 6.199.516 100 6.687.011 100Kaynak: Hazine Müsteşarlõğõ

Bu meyanda evvelce bize sağlanan hükümet kredilerinin koordinasyon birimi göreviniyapan 15 gelişmiş ülkenin üye olduğu (ki 1979-1980 taze para yardõmõ ve borçertelemeleri -3 milyar dolar- bu platformda icra edilmiştir) ve 1962�de kurulan OECD



konsorsiyumunun işlevine gerek kalmamasõ sebebiyle 1992�de kapatõldõğõnõ hatõrlamakgerekir.

Ekonominin büyümesine paralel olarak dõş dengedeki bu gelişme ve döviz rezervlerininartõşõ, uluslararasõ kuruluşlardaki statülerimizde değişikliğe neden olmuş veya yeniuluslararasõ kuruluşlara katõlõm konusunda inisiyatifler alõnmasõna, özel sektörünyurtdõşõ faaliyetlerinin artõşõ ile bağlantõlõ olarak da yeni kuruluşlara üye olmamõzayardõmcõ olmuştur.

2.2.2 BÖLGESEL GELİŞMELER VE TÜRKİYE

Bugün Türkiye, değişen dünyanõn en çok değişmekte olan bölgesinde yer almaktadõr.Sovyetler Birliğinin dağõlmasõyla yeni oluşumlar ortaya çõkmõştõr.

Balkanlarda ve Doğu Avrupa�da, batõdan kuzey-batõya tüm bu ülkelerde liberalekonomi ilkelerine doğru bir transformasyon süreci başlamõştõr.

1991�de patlayan Körfez Savaşõ, Orta Doğuda güçler dengesini değiştirmiştir. Bubölgedeki Arap ülkeleri aralarõndaki ilişkileri gözden geçirme ihtiyacõndadõr.

Batõ Avrupa�da bu bölgedeki hõzlõ gelişmelerin Dünya istikrarõnõ bozucu sonuçlarõndanendişe edilmektedir. Eski Yugoslavya�daki çatõşmalar, Orta Avrupa�daki ekonomikyapõlanmanõn etkileri ve Dünyadaki belirsizlikler, endişelerdeki haklõlõk payõnõgüçlendirmektedir.

Ancak, eski merkezi planlõ sistemdeki bu risk ve problemlerin gözde büyütülmesi, buülkelerdeki fõrsatlarõn harcanmasõyla sonuçlanmamasõ gerektiğine inanõlmaktadõr.

Aslõnda, bu ülkelerin ortaya çõkmasõ ve bunlarõn içinde bulunduklarõ ekonomikyapõlanma süreci dikkate değer fõrsatlar ortaya çõkarmaktadõr.

Gerçekte, Türkiye�nin bu kadar dinamik ve belirsizliklerin yoğun olduğu bir bölgedeyer almasõ nedeniyle geleceğe endişe ile bakõlmasõ olağan karşõlanabilir olmaklaberaber, durum o kadar karamsarlõk verici değildir. Bunun nedeni, bugüne değin olangelişmeler Türkiye�nin bu fõrsatlarõ gereken enerji ve kararlõlõkla değerlendirmesidir.Sovyetler Birliği�nin ve Doğu Bloğunun dağõlmasõ ile birlikte uluslararasõ platformdayaşanan değişiklikler, 90�lõ yõllarõn başõnda Türk Dõş Politikasõna yeni bir ivme ve çokyönlülük getirmiştir. Bir yanda, Türkiye�nin doğusunda güçlü tarihsel ve kültürelbağlarõ paylaştõğõmõz Türk Cumhuriyetleri�nin Sovyetler Birliği�nden ayrõlarakbağõmsõzlõklarõnõ kazanmalarõ, diğer yanda Orta ve Doğu Avrupa ülkelerinin piyasaekonomisine geçiş süreci ile birlikte izledikleri dõşa açõlma politikasõ, Türkiye�ye yenibölgesel işbirliği fõrsatlarõ yaratmõştõr. Ekonomik İşbirliği Örgütünün yeniden faaliyetegeçirilerek Türk Cumhuriyetlerini de içine alacak şekilde genişletilmesi, bölge ülkeleriarasõnda ekonomik işbirliğini hedefleyen Karadeniz Ekonomik İşbirliği projesi,uluslararasõ konjonktürde meydana gelen değişikliklerin tanõdõğõ bu yeni imkanlarçerçevesinde Türkiye�nin öncülüğünde gerçekleştirilen işbirliği girişimleridir.

Diğer yandan, 1991 yõlõnda geçiş sürecindeki ekonomilere mali ve teknik desteksağlanmasõ amacõyla oluşturulan Avrupa İmar ve Kalkõnma Bankasõ�na kurucu üye



olarak katõlan ve Ortadoğu barõş sürecinin bölgeye sağladõğõ siyasi ve ekonomikistikrarõn sonucunda 1994 yõlõnda başlatõlan bölgede bir kalkõnma bankasõ oluşturulmasõprojesinde yine kurucular arasõnda yerini alan Türkiye, bölgesel işbirliği alanõnda aktifve çok yönlü bir politika izlemeye devam etmektedir.

Türk müteşebbisleri Güney-doğu Avrupa�da yeni piyasalar bulurken, Avrupa�da yeniişlere girmişlerdir. Diğer yandan, eski Sovyet ülkelerinin Türkiye�ye �bavul ticareti�şeklindeki yönelimi de, nitelik ve nicelik değiştirmeye başlamakla birlikte, ilişkilereayrõ bir boyut katmaktadõr.

Türk Hükümeti Orta Asya ve Kafkas ülkeleri ile olan ilişkilerini hõzlõ adõmlar atarakgeliştirmektedir.

Diğer yandan, Körfez ülkeleri ile ilişkilerini de giderek yoğunlaştõrmaktadõr.

Elbette ki Körfez krizi ve akabinde uygulanan ambargo, Türkiye ekonomisine önemlikayõplar getirmiştir. Bu kayõplar; özetle ihracat, petrol ithalatõ, boru hattõ, sõnõr ticaretive ulaştõrma gelirlerinden kaynaklanmaktadõr.

Bu kayõplar, Türkiye�nin ticaretini başka ülkelere kaydõrmasõyla bir ölçüdedengelenmiştir. Türkiye, bölgesindeki bu açõlõmlarõn dõşõnda, dünyada dinamizmgösteren bölgelere de ilgisini arttõrmaktadõr. Pasifik havzasõ bu dinamizmin görüldüğübölgelerdendir. Türkiye, karma ekonomik komisyonlar çerçevesinde ve özel sektörmünasebetlerinin arttõrõlmasõ ile bu bölgedeki ticari ve ekonomik faaliyetlerini arttõrmakamacõndadõr. Bu çerçevede, başta Güney Kore olmak üzere Singapur, Tayvan, Tayland,Malezya, Hong Kong ve Çin gibi Pasifik Havzasõnõn dinamik ülkeleri ile ticaret veyatõrõmlarõ geliştirme konusunda belli bir mesafe alõnmõştõr.

Türkiye Amerika kõtasõnda da ticari ve ekonomik ilişkileri geliştirme çabasõndadõr.Türkiye, Amerika gibi birçok ülkenin rekabet ettiği bir dev pazar dõşõnda, Amerikakõtasõndaki diğer ülkelerle; Meksika, Kanada ve Latin Amerika ülkeleri ile de ilişkileringeliştirilmesi ve yeni pazar arayõşlarõ içindedir.

Afrika kõtasõnda, ilişkilerin geleneksel olarak sürdüğü Kuzey Afrika ülkeleri dõşõnda,Ekvator kuşağõnõn altõnda kalan ülkelere, özellikle de önemli refah düzeyine ulaşmõşbulunan ve doğal kaynaklara sahip Güney Afrika Birliği ile ilişkilerimizi daha ileridüzeye getirmek amaçlanmaktadõr.

Okyanusya, Avustralya ve Yeni Zelanda da ilgi alanõmõza giren ve belli bir ilişkipotansiyeli vaat eden ülkelerdir.

Bu şekilde Türkiye son yõllarda gelişen kapasitesinin ve yükselen teknolojik düzeyininsonucu olarak dõş dünyaya açõlmakta ve yeni piyasa arayõşlarõnõ gerek ikili gerekseçoktaraflõ ilişkiler yoluyla sonuçlandõrmaya çalõşmaktadõr.

Tüm bunlarõn yanõ sõra, ulaşõm ve iletişim imkanlarõnõn dev adõmlarla gelişmekteolduğu günümüz dünyasõnda ilgi odağõ haline gelen Türkiye�nin, TürkCumhuriyetleriyle olan ilişkileri de 90�lõ yõllarõn dünya konjönktründeki gelişmelereparalel olarak ivme kazanmõştõr.



Doğal olarak Türkiye 1991-1992 yõllarõnda Sovyetlerden kopan Türk Cumhuriyetlerinitanõyan ilk ülkelerden birisi olmuştur.

Türkiye, o yõllardan bu yana bu yeni Cumhuriyetlere yönelik olarak �Avrasyan�diyebileceğimiz bir yaklaşõm geliştirmektedir.

Pratikte bu kavram, bu yeni ülkelerin demokratik çerçevede işleyen piyasa ekonomisiprensiplerini Türkiye�nin önerdiği çerçevede benimsemeleridir. Başka bir deyişlebizatihi Türkiye, bu Cumhuriyetler için bir model oluşturmaktadõr.

Bunun da ötesinde Türkiye, bu ülkelerin gelişmiş batõ ekonomileri ile entegrasyonunayardõmcõ olmak gibi bir rol de üstlenmiş bulunmaktadõr. Bu çerçevede, birkaç yõldõrTürk Cumhuriyetlerine olan yardõmlarõmõz ikili ve çok taraflõ çerçevede sürmektedir.Bu yardõmlar bazen hibe bazen teknik yardõm içermekte, ayrõca Eximbank kanalõ ileihracat kredileri verilmektedir.

Bu ülkelerle bir de ulaşõm problemi bulunmaktadõr. Bu ülkelere ulaşan yollar İran veErmenistan�dan geçmektedir. Bu ülkelerin İran ve Pakistan limanlarõna ulaşan yollarõdaha kõsa ve çekici bulduklarõ dikkat çeken bir husustur. Böylece lojistik problemlerortaya çõkmaktadõr.

Diğer yandan Rusya ve İran bu bölgede rekabetçi güçlerdir. Rusya, SSCB dönemindenkalma altyapõsal entegrasyon neticesinde bu bölgede kuvvetli bir varlõğa sahiptir. Ayrõcademografik koşullar da Rusya ile bu ülkeler arasõndaki bağlarõ güçlendirmektedir.Örneğin Kazakistan�daki Rus azõnlõğõ yüzde 40�õ bulmaktadõr. Ancak Rusya�nõnTürkiye için tabii bir pazar ve dinamik bir ekonomi olmasõ Türkiye�nin bu ülke ile olanilişkilerini de paralel biçimde geliştirmesini zaruri kõlmaktadõr.

Bu çerçevede, Türkiye Cumhuriyeti ve Rusya Federasyonu arasõnda da Rus DoğalGazõ'nõn Karadeniz altõndan Türkiye'ye sevk edilmesine ilişkin bir anlaşmaimzalanmõştõr. Buna göre doğal gaz Rusya tarafõndan Samsun'a kadar getirilecekburadan da Ankara'ya taşõnacaktõr.

Bunun da ötesinde Türkiye, Türk Cumhuriyetleri dõşõndaki eski Sovyetler Birliğiülkeleri ile de ilişki kurmaktadõr. Bu ülkeler de Türkiye ile ekonomik ilişkilerinigüçlendirme aşamasõndadõr. Ukrayna, Beyaz Rusya, Gürcistan, Moldavya, Baltõkülkeleri bu ülkelerden başlõcalarõdõr.

2.3 EKONOMİK KUTUPLAŞMALAR VE BÖLGESEL İŞBİRLİKLERİ

Uluslararasõ ekonomik bütünleşme hareketlerinin 21. Yüzyõlda, ortak pazarlar ileekonomik ve parasal birlikler teşkili yoluyla yoğunluk kazanacağõ görülmektedir. Bugelişmeler devletlerin egemenliklerini çok yakõndan ilgilendirmekte ve 21. Yüzyõldaegemenlik kavramõnõn değişeceği anlaşõlmaktadõr. Bugün Avrupa, Amerika, Afrika,Ortadoğu, Asya ve Okyanusya�da birçok ekonomik bütünleşme hareketlerigörülmektedir.

Bütünleşme hareketleri çeşitli aşamalar göstermekte ve bu süreçte ülkeler tek bir siyasivarlõk haline gelinceye kadar bütünleşmeye devam edebilmektedirler.



Söz konusu aşamalarõ altõ temel grupta toplanmaktadõr.

! Ekonomik İşbirliği Anlaşmalarõ! Serbest Ticaret Bölgeleri! Gümrük Birlikleri! Ortak Pazar! Ekonomik Birlik! Ekonomik, Siyasi ve Parasal Birlik

Günümüzde tam bir ekonomik birliğe yaklaşmõş tek entegrasyon hareketi AvrupaBirliğidir. Ancak, AB üyeleri arasõnda mallarõn, kişilerin, hizmetlerin ve sermayeninserbest dolaşõmõnõ büyük ölçüde sağladõğõndan, ve sosyal, mali ve para politikalarõnõnuyumlaştõrõlmasõ konusunda gerçekleştirdiği ve hedeflediği ilerlemeler nedeniyle veözellikle EURO çerçevesinde sağlanan parasal birlikle ekonomik birliğe yönelen birtopluluk olarak görülmektedir.

2.3.1 AVRUPA BİRLİĞİ (AB)

Avrupa Birliği�ni kurma düşüncesi çok eskilere dayanmakla birlikte başlangõç noktasõgenel olarak İkinci Dünya Savaşõ�nõ izleyen yõllar olarak kabul edilir. Savaş sonrasõAvrupa devletleri zayõflamõş, Amerika Birleşik Devletleri�ne bağõmlõ kalmamak veSovyetler Birliği�nin batõya doğru yayõlmasõnõ engellemek için işbirliği içinegirmişlerdir. Bu amaçla, ilk olarak altõ Avrupa ülkesi; Fransa, Almanya, Belçika, İtalya,Hollanda ve Lüksembourg�un katõlõmõ ile 1951�de imzalanan Paris Anlaşmasõ ileAvrupa Kömür ve Çelik Topluluğu (AKÇT) kurulmuştur.

Kömür ve çelik alanõnda oluşturulan bu birliği ekonominin tüm sektörlerine taşõmakamacõyla 25 Mart 1957�de Roma Anlaşmasõ ile Avrupa Ekonomik Topluluğu (AET) veAvrupa Atom Enerjisi Topluluğu (EURATOM) kurulmuştur. Avrupa EkonomikTopluluğunun nihai hedefi Avrupa�da siyasal bütünlüğe ulaşmaktõr.

Avrupa�da oluşturulan bu yeni yapõda ekonomik eşitliğe yönelik olarak gümrükbirliğinin kurulmasõ öngörülmüştür. Böylece ülkeler, kendi aralarõnda gümrük vergisiuygulamasõnõ kaldõracaklar ve üçüncü ülkelere ortak bir gümrük tarifesi uygulamaksuretiyle ticaret engellerini ortadan kaldõrarak dõş ticaretlerini geliştireceklerdir.

AKÇT, EURATOM ve AET�nin organlarõ 1969 tarihinde yürürlüğe giren bir anlaşmaile birleştirilmiş ve oluşturulan birliğe Avrupa Topluluklarõ adõ verilmiştir. Topluluklara1973 yõlõnda İngiltere, İrlanda ve Danimarka, 1981�de Yunanistan, 1986�da İspanya vePortekiz ve 1995�te Avusturya, İsveç ve Finlandiya�nõn katõlõmõ ile üye sayõsõ 15olmuştur. Şu an için aday ülkeler ise; Bulgaristan, Kõbrõs, Çek Cumhuriyeti, Estonya,Macaristan, Letonya, Litvanya, Malta, Polonya, Romanya, Slovakya, Slovenya�dõr.Türkiye�nin adaylõk statüsü Helsinki Zirvesi�nde belirlenmiştir.

AB İle İlişkiler: Altõ Batõ Avrupa ülkesi arasõnda imzalanan Roma Anlaşmasõ�nõn1958�te yürürlüğe girmesinin ardõndan Temmuz 1959�da Türkiye Avrupa EkonomikTopluluğuna katõlmak için başvurmuştur. Türkiye ile AET arasõnda 4 yõl sürengörüşmelerden sonra 12 Eylül 1963�te imzalanan ve 1 Aralõk 1964�te yürürlüğe giren



Ankara Anlaşmasõ ile Ortaklõk kurulmuştur. Anlaşmanõn amacõ, Türkiye ekonomisininhõzlandõrõlmõş kalkõnmasõnõ ve Türk halkõnõn istihdam seviyesinin ve yaşama şartlarõnõnyükseltilmesini sağlama gereğini tümü ile göz önünde bulundurarak taraflar arasõndakiticari, ekonomik ilişkileri aralõksõz ve dengeli olarak güçlendirmeyi teşvik etmektir.

Türkiye�nin, Gümrük Birliği�ni tesis eden 6 Mart 1995 tarihli ortaklõk KonseyiKararõ�ndan sonra üçüncü ülkelerle imzaladõğõ serbest ticaret anlaşmalarõ aşağõda Tablo:4�de verilmektedir.

Tablo: 4 - 1/95 Sayõlõ Ortaklõk Konseyi Kararõnõn 16. Maddesi Çerçevesinde Türkiye�ninİmzaladõğõ Serbest Ticaret Anlaşmalarõ (STA�lar)

Ülke Anlaşmanõnİmzalanma Tarihi

ve Yeri

Onayln. Hk. BKKararõ ve

AnlaşmanõnYayõmlandõğõ R.G

Tarih ve Sayõsõ

Dolaşõm BelgeleriYönetmeliğinin

Yayõmlandõğõ R.G.Tarih ve Sayõsõ

İthalat RejimiKararõ�nõn

Yayõmlandõğõ R.G.Tarih ve sayõsõ

Menşe ProtokolüDeğişikliği

Yön. Değişikliği (Pan-Av. Modeli)

AnlaşmaveYön.

Değ.Yürürlüğe GirişTarihi

EFTA (İzlanda,Norv. İsviçreLihtenşayn)

10 Aralõk 1991CENEVRE

18.Nisan.199221203

22.Mayõs.199221235♦♦♦♦

1 Nisan 1992

İSRAİL 14 Mart 1996KUDÜS

18 Temmuz 199723053 Mükerrer

25 Temmuz 199723060 Mükerrer

1 Ağustos 199723067 Mükerrer

1 Mayõs 1997

MACARİST. 8 Ocak 1997BUDAPEŞTE

24 Şubat199823268 Mükerrer

14.04.199823313

23.Haziran.199823381

prot.31.01.1999/23597Yön.21.2.99/23618

1 Nisan 199801.01.1998

ROMANYA 29 Nisan 1997ANKARA

17 Ocak 199823233 Mükerrer

15 Şubat 199823259 (M.İ.B.Y)

20 Şubat 199823264*

prot. 30.11.1999/2389219.12.1999/23911

1 Şubat 199801.10.1999

ÇEK CUM. 3 Ekim 1997ANKARA

6 Mart 199823278 Mükerrer

29.08.199823448

09.01.199923578

04.03.1999/23629yön.19.06.99/23730

1 Eylül 199809.03.1999

SLOVAK CM 20 Ekim 1997ANKARA


29.08.199823448

09.01.199923578

yön. 11.08.1999/23783 1 Eylül 199801.01.1999

ESTONYA 3 Haziran 1997TALİNN


4 Ağustos 199823423

09.01.199923578

17.01.1999/23586Yön. 21.2.99/23618

01.07.199801.01.1999

LİTVANYA 2 Haz.1997VİLNİUS


1 Nisan 199823304

23.Haziran.199823381

prot. değ. 15.01.199927.10.1999/23859

1 Mart 199801.08.1999

SLOVENYA 5 Mayõs 1998BULGAR. 11 Temz.1998 26.09.1998

2347521.12.1998

2356007.02.1999

2360401.01.1999

LETONYA 16 Haz. 1998AKÇT prt.değ.19.9.99/23821

Yön. 21.10.99/2385301.01.1999

POLONYAKaynak: Dõş Ticaret Müsteşarlõğõ♦ 29 Nisan 1993/21566 sayõlõ Resmi Gazetede değişiklik yayõmlanmõştõr.*21 Şubat 1998/23265 sayõlõ Resmi Gazetede düzeltme yayõmlanmõştõr.Fas,Tunus, Mõsõr, Filistin, Makedonya ve Malta'ya taslak metinler gönderilmiştir."Eşyanõn Tercihli Menşeinin Tespiti Hakkõnda Yönetmelik" (21.02.1999/23618) ile yönetmelik değişiklikleri yapõlan STA'lar:Macaristan, Estonya. Bu ülkelerle menşe kümülasyonu başlamõştõr.

Mali İlişkiler: Türkiye ile Avrupa Birliği arasõndaki mali işbirliğinin temeli 1963 tarihliAnkara Anlaşmasõ�nõn dibacesi ile 3. Maddesine, bu anlaşmaya ek olarak imzalananmali protokollere ve Gümrük Birliği�ni tesis eden 6 Mart 1995 tarihli Ortaklõk KonseyiKararõ ile birlikte imzalanan Mali İşbirliği Deklarasyonu�na dayanmaktadõr. Söz konusuAnkara Anlaşmasõ�nõn 3.Maddesinde Topluluğun, Türkiye�ye ekonomisinigüçlendirmesi ve geçiş dönemi ve son dönem boyunca üzerine düşecek yükümlülükleriüstlenebilir hale gelmesi için yardõm edileceği öngörülmektedir.

AB ve Türkiye arasõndaki mali ilişkiler 12 Eylül 1963 tarihinde Ankara Anlaşmasõ ilebirlikte imzalanan Birinci Mali Protokol ile başlamõştõr. 1964-1969 yõllarõ arasõnda, buProtokol ile 175 milyon ECU�lük kredi sağlanmõş olup, Topluluk söz konusu kredilerigenel bütçe kaynaklarõndan karşõlamõştõr.



1971-1977 yõllarõ arasõnda uygulanmak üzere, İkinci Mali Protokol 23 Kasõm 1970tarihinde imzalanmõştõr. Bu Mali Protokol ile 220 milyon Euro tutarõnda, aynõ dönemdeuygulanmak üzere imzalanan Tamamlayõcõ Protokol ile de 47 Milyon Euro�luk kredisağlanmõştõr.

1977-1981 yõllarõ arasõnda uygulanmak üzere, 12 Mayõs 1977 tarihinde imzalananÜçüncü Mali Protokol ile Topluluğun Genel Bütçe kaynaklarõndan 310 milyon Eurokredi sağlanmõştõr.

600 milyon Euro tutarõndaki Dördüncü Mali Protokol, 1982-1986 yõllarõ arasõndauygulanmak üzere imzalanõp, 1981 yõlõnda parafe edilmesine rağmen, Yunan vetosunedeniyle yürürlüğe girememiştir. 1995 yõlõna kadar ise Ülkemize sağlanan tek kaynak1980-1982 yõllarõnõ kapsayan Özel İşbirliği Fonu kapsamõnda 75 milyon Eurotutarõndaki hibedir. Fakat genel bütçeden yapõlan bu yardõmõn 29 milyon Euro�lukkõsmõnõn kullanõmõ ancak 1987 yõlõndan itibaren serbest bõrakõlmõştõr. Bu meblağ ile1964-82 yõllarõ arasõnda AB�den sağlanan mali yardõm miktarõ 827 milyon Euro�yaulaşmõştõr.

Dördüncü Mali Protokolün Kasõm 1981�de Avrupa Topululuğunca siyasal nedenlerledondurulmasõndan sonra aksayan mali ilişkilerimiz, Avrupa Birliği üçüncü ülkelerlemali işbirliğinde değişik bir modeli denemeye başlamasõyla yeniden canlõlõkkazanmõştõr. Buna göre Topluluk arasõnda işbirliği ya da ortaklõk anlaşmasõ bulunanüçüncü ülkelerle daha önce uygulanan Mali Protokoller vasõtasõyla ikili Hükümetbazõnda mali yardõm sağlamaktan vazgeçerek bundan sonra üçüncü ülkelere BölgeselProgramlar (MEDA, PHARE, TACİS gibi) vasõtasõyla mali yardõm sağlamayabaşlamõştõr. Bu kapsamda Türkiye bir Akdeniz ülkesi olarak mütalaa edilerek 12Akdeniz ülkesiyle birlikte Akdeniz Programlarõndan yararlandõrõlmasõ öngörülmüştür.Bu modelin en önemli sakõncasõ ise mali yardõmlarõn Mali Protokollerde olduğu gibidoğrudan ilgi ülkenin merkezi otoritesi yerine adem-i merkeziyetçi bir yapõda merkezidevletin yanõ sõra belediye, üniversite, birlik, vakõf ve sivil toplum örgütlerine doğrudanverilmesidir.

Bu kapsamda 6 Mart 1995 tarihli Mali İşbirliği Deklarasyonu, bu yeni modelin tektaraflõ bir enstrümanõdõr. Mali yardõm konusundaki Topluluk deklarasyonu Türkekonomisinin gümrük birliği çerçevesinde geçireceği değişikliğe bağlõ olarak ortayaçõkabilecek ihtiyaçlarõnõ karşõlamak ve iki taraf arasõndaki gelişme farkõnõ azaltmakamacõyla Topluluğun önümüzdeki 5 yõllõk dönemde Türkiye�ye sağlayacağõ maliyardõmõn ve işbirliğinin çerçevesini çizmektedir.

Deklarasyonda, ülkemize, Topluluk bütçe kaynaklarõndan 375 milyon Euro�luk hibe,Avrupa Yatõrõm Bankasõ (AYB)�ndan 750 milyon Euro�luk kredi, 1992-1996 yõllarõarasõnda uygulanan Yenileştirilmiş Akdeniz Politikasõ (YAP) kapsamõnda, 300-400milyon Euro�luk kredi, Akdeniz Programlarõ kapsamõnda hibe ve kredi, Türkiye�nintalebi ve özel ihtiyacõ halinde, uluslararasõ finans kuruluşlarõ ile koordinasyon halindeve mevcut finansman olanaklarõnõn õşõğõnda, IMF onaylõ programlarõn yürütülmesi içinilave olarak olağanüstü ve orta vadeli makro ekonomik yardõm yer almaktadõr.

Ancak, uygulamada, Türkiye�ye verilecek 375 milyon Euro�luk hibe ile 750 milyonEuro�luk AYB kredisi Yunanistan vetosu nedeniyle serbest bõrakõlamamõştõr.Deklarasyon kapsamõnda işleyen kaynaklardan ise; AYB�ndan YAP programõ



çerçevesinde toplam 339,5 milyon Euro�luk kredi ve Avrupa-Akdeniz Ortaklõğõ (Euro-Med) kapsamõnda yaklaşõk 205 milyon Euro�luk kredi tahsis edilmiş, AvrupaBirliğinden 1996-1999 yõllarõ arasõnda 12 Akdeniz ülkesi için öngörülen MEDAProgramõ kapsamõnda ise yaklaşõk 375 milyon Euro�uk hibe ayrõlmõştõr.

2000-2006 yõllarõ arasõnda yine 12 Akdeniz ülkesi için öngörülen MEDA IIprogramõndan ülkemize ayrõlacak pay henüz belirlenmemekle birlikte, bu konuya ilişkinçalõşmalarõmõz devam etmektedir. MEDA Programõ Çerçeve Anlaşmasõ taraflararasõnda imzalanmõş olup, onay işlemleri devam etmektedir. Diğer taraftan,Deklarasyonda yer alan, IMF onaylõ programlarõn yürütülmesi için ilave olarakolağanüstü ve orta vadeli makro ekonomik yardõmõn sağlanmasõ söz konusuolabilecektir.

Ayrõca, Avrupa Komisyonu tarafõndan hazõrlanan �Türkiye için Avrupa Stratejisi�kapsamõnda, Gümrük Birliği�nin derinleştirilmesi ve ekonomik ve sosyal kalkõnmaamacõyla ülkemize 150 milyon Euro tutarõnda yardõm sağlanmasõ beklenmektedir.

Helsinki Zirvesi: Aralõk 1997�de yapõlan Lüksembourg Zirvesi�nde Birliğin gelecektekigenişlemesine ilişkin kararlar alõnmõştõr. Ancak bu kararlarla, AB Türkiye�yi ayõrõmcõbir tutumla, genişlemenin dõşõnda tutmuş ve diğer adaylar için tam üyelik kriterleriolarak vazedilen hususlarõ Türkiye�nin aday olabilmesi için yerine getirmesi gerekenkoşullar olarak öne sürmüştür.

Lüksembourg Zirvesi kararlarõnõ izleyen dönemde, çeşitli AB üyesi ülkeleri ve dönembaşkanlõklarõ, Türkiye�nin adaylõk statüsünün resmen tanõnmasõ yönünde çabagöstermişlerdir. Bu çerçevede, 3-4 Haziran 1999 tarihlerinde yapõlan Köln Devlet veHükümet Başkanlarõ Zirvesi�nde, özellikle Dönem Başkanõ Almanya Türkiye�ninAB�ne adaylõk statüsünün tescili yönünde çaba sarf etmiş, ancak bu çabalar, Türkiye-AB ilişkileri bağlamõnda Türkiye�nin beklentilerini karşõlamaktan uzak kalmõştõr.

Nihayet, AB Komisyonunun Kardif Zirvesi kararlarõ uyarõnca, aday ülkeler hakkõndahazõrladõğõ raporlardan ikincisi 13 Ekim 1999 tarihinde açõklanmõştõr. Komisyonraporunda Türkiye bu kez tam üyeliğe aday gösterilmiş ve ülkemize de somut birkatõlma öncesi ortaklõğõ stratejisi önerilerek, somut eylemler ortaya çõkmõştõr.

Gerek Türkiye�nin kararlõ tutumu gerekse bazõ AB üyesi ülkelerin Türkiye�nin adaylõkstatüsünün tescili yönündeki gayretleri, Finlandiya�nõn Dönem Başkanlõğõ�nda 10-11Aralõk 1999 tarihlerinde Helsinki�de yapõlan AB Devlet ve Hükümet BaşkanlarõZirvesinde somut sonuçlar vermiştir.

Helsinki Zirvesi�nde, Türkiye�nin oy birliği ile Avrupa Birliği�ne aday ülke olarakkabul ve ilan edilmesi ve diğer aday ülkelerle eşit konumda olacağõnõn açõk ve kesin birdille ifade edilmesi, Türkiye-AB ilişkilerinde yeni bir sayfa açmõştõr.

Helsinki kararlarõna göre Türkiye, diğer aday ülkeler gibi bir katõlõm öncesistratejisinden yararlanacaktõr. Böylece Türkiye Topluluk programlarõ ve ajanslarõ ile,aday ülkelerle Birlik arasõnda katõlõm süreci çerçevesinde yapõlan toplantõlara katõlmaimkanõna sahip olacaktõr. Sonuç Bildirisi ayrõca, önceki AB Konseyi kararlarõçerçevesinde bir katõlõm ortaklõğõ hazõrlanmasõnõ öngörmektedir. Bu ortaklõğõn aynõzamanda, siyasi ve ekonomik kriterler ile üye ülke olmanõn gerektirdiği yükümlülükler



õşõğõnda ve AB müktesebatõnõn üstlenilmesine ilişkin ulusal program ile birlikte katõlõmhazõrlõklarõ üzerinde yoğunlaşacağõ belirtilmiştir. Komisyon ayrõca, Türk mevzuatõnõnTopluluk müktesebatõyla uyumlaştõrõlmasõ amacõyla, müktesebatõn analitik incelemesisürecini hazõrlamakla görevlendirilmiş, öte taraftan, katõlõm öncesine yönelik tüm ABmali kaynaklarõnõn eşgüdümü için tek bir çerçeve içinde sunmaya davet edilmiştir.

Türkiye-AB ilişkilerinin geleceği, her iki taraf için de yerine getirilmesi gerekenyükümlülükler içermektedir. Bu çerçevede Türkiye, üyelik koşullarõnõ karşõlamasõgerektiğinin bilincindedir. AB�ne adaylõk statüsünün resmen tescil edilmesi ileHükümetimizin sürdürmekte olduğu reform süreci yeni bir ivme kazanabilecek,mevzuatõmõz, politikalarõmõz ve uygulamalarõmõz AB müktesebatõ ile uyumlu halegetirilebilecektir. Bütün bunlar AB�nin yardõmõ ile daha hõzlõ gerçekleşebilecektir.

Bu bakõmdan, Helsinki Devlet ve Hükümet Başkanlarõ Sonuç Bildirisi�nde yer verilenönlemlerin, AB�nin de Türkiye�ye karşõ mali alandaki yükümlülüklerini yerinegetirmesiyle desteklenmesi büyük önem taşõmaktadõr.

Helsinki Zirvesi kararlarõ birkaç bakõmdan tarihi önemi haizdir. Bir defa, adaylõğõmõzõndiğer aday ülkelerle aynõ temelde ve koşullarda kabul edilmesi Batõ Avrupa�da bazõçevreler tarafõndan istismar edilen AB�nin genişleme sürecindeki konumumuzla ilgilitartõşmalara artõk son vermiş bulunmaktadõr. İkincisi, inişleri ve çõkõşlarõyla 1963yõlõndan bu yana sürmekte olan Türkiye-AB ortaklõk ilişkileri adaylõğõmõzõn tescilisayesinde bundan böyle tam üyelik yönünde ilerlemektedir. Helsinki Zirvesi ayrõca, ikiyõl önce Lüksembourg Zirvesi�nde yapõlan hatayõ düzeltmek suretiyle, Türkiye�nin tamüyelik adaylõğõ statüsünü, diğer adaylarla eşit koşullarda ve temelde olmak üzere, tescilederek yapõlan haksõz ayrõmcõlõğa son vermiştir.

2000 yõlõ Ocak ayõndan itibaren AB ile tam üyelik süreci başlatõlacaktõr. Bu çerçevedeilk olarak AB Komisyonu ile birlikte, ilgili ulusal mevzuatõmõzda gerekli uyarlamafaaliyetini gerçekleştirmek için Topluluk mevzuatõnõ tarama süreci içine girilecektir.Buna paralel olarak mevzuat uyumunu hangi alanlarda ve ne kadar süredegerçekleştirebileceğimizi ortaya koyan bir ulusal program hazõrlanacaktõr. Tüm bufaaliyetler paralelinde Avrupa Birliği maddi yardõm sağlayacaktõr. Türkiye AB ile 4yõldõr gümrük birliği deneyimi yaşamaktadõr. Tam üyeliğin en önemli gereklerindenbirini oluşturan gümrük birliğini daha hiçbir aday ülke gerçekleştirememiştir. Bu alandaTürkiye�nin göz ardõ edilemez bir birikimi ve avantajõ bulunmaktadõr. Türkiye�ninAvrupa Birliği�ne tam üyeliğinin alacağõ süre, büyük ölçüde üzerine düşen çalõşmalarõtamamlayabileceği zamana bağlõ olacaktõr.

2.3.2 EKONOMİK İŞBİRLİĞİ TEŞKİLATI (EİT-ECO)

Kuruluşu: Ekonomik İşbirliği Teşkilatõ (EİT-ECO), 1964-1979 yõllarõ arasõndafaaliyette bulunmuş olan Kalkõnma için Bölgesel İşbirliği(RCD)�nin bir devamõ olarak1985 yõlõnda İran, Pakistan ve Türkiye tarafõndan üye ülkeler arasõnda çok yönlübölgesel işbirliğini sağlamak için kurulmuştur. EİT�in amaçlarõ, işleme şekli ondanönceki (RCD) ile aynõdõr. 1976 yõlõnda İzmir�de toplanan RCD Zirvesinde alõnan birkarar doğrultusunda Teşkilatõ kuran temel belge olarak hazõrlanan İzmir Antlaşmasõ,1977 yõlõnda imzalanarak 1978 yõlõnda yürürlüğe girmiştir.1979 yõlõnda İran�da İslam



Devriminin gerçekleşmesiyle, İzmir Antlaşmasõ askõya alõnarak faaliyetleridurdurulmuştur.

1980�li yõllarõn başlarõnda her üç üye ülkede yaşanan iç sorunlarõn yatõşmasõ ve özellikleİran�da yönetimin istikrara kavuşmasõ üzerine 1985 yõlõnda, İzmir Antlaşmasõndayapõlan bir değişiklikle RCD�nin Ekonomik İşbirliği Teşkilatõ (EİT) adõ altõnda yenidenfaaliyete geçmesi sağlanmõştõr. Sovyetler Birliği�nin dağõlmasõ, EİT�e yeni bir boyutkazandõrmõş ve 18-29 Kasõm 1992 tarihlerinde İslamabad�da yapõlan olağanüstüBakanlar Konseyi toplantõsõnda Özbekistan, Türkmenistan, Azerbaycan, Afganistan,Kõrgõzistan, Kazakistan ve Tacikistan�õn katõlmasõyla EİT� ye üye olan ülkelerin sayõsõ10�a çõkmõştõr. Ayrõca, Kuzey Kõbrõs Türk Cumhuriyeti de üye sõfatõ olmaksõzõn örgütünfaaliyetlerine katõlabilmektedir. EİT� e üye ülkeler, 7 milyon km2�lik bir alana veyaklaşõk 350 milyonluk bir nüfusa sahip bulunmaktadõrlar.

Yapõsõ: EİT; Bakanlar Konseyi, Temsilciler Konseyi, Bölgesel Planlama Konseyi, veSekreteryadan oluşmaktadõr. 1992 yõlõnda itibaren Zirve toplantõlarõnõn düzenlenmesi debenimsenmiştir.

Zirve: 1992 yõlõndan itibaren iki yõlda bir düzenli olarak toplanmaktadõr. İlki, 1992Şubat ayõnda Tahran�da yapõlan EİT Zirve Toplantõsõnõn sonuncusu 1998 Mayõs ayõndaAlmatõ�da yapõlmõştõr. Üye ülkeler Zirveye Devlet Başkanõ, Cumhurbaşkanõ veyaBaşbakan düzeyinde katõlmaktadõrlar. Zirve toplantõlarõnda, EİT� in gündeminde yeralan konularõn yanõ sõra önemli güncel bölgesel ve küresel konular da ele alõnmaktadõr.Zirve, bölgesel danõşma, koordinasyon ve diyalog için en yüksek siyasi forumuoluşturmaktadõr.

Bakanlar Konseyi: İzmir Antlaşmasõnda yer alan en üst karar alma organõdõr. Üyeülkelerin Dõşişleri Bakanlarõndan oluşur ve olağanüstü durumlar dõşõnda, yõlda en az birkez toplanõr. Bakanlar Konseyi�nden önce kõdemli memurlar toplantõsõ yapõlabilir vebunlar Bakanlar Konseyi Toplantõsõnõn gündemini tartõşõrlar.

Daimi Temsilciler Konseyi: Üye ülkelerin Tahran�a akredite olan Büyükelçilerinden veİran Dõşişleri Bakanlõğõndan bir genel müdürden oluşur. Bakanlar Konseyi adõnahareket eder ve örgütün denetim organõdõr. Bakanlar Konseyi�nin aldõğõ kararlarõnuygulanmasõna ilişkin kararlar alabilmekte ve bu çerçevede karşõlaşõlan güçlükleriaşmak için politikalar oluşturmaktadõr. Teşkilatõn bütçesini de Temsilciler Konseyihazõrlamakta, ihtiyaç duyulduğu zaman Tahran�da toplanmaktadõr.

Bölgesel Planlama Konseyi (BPK): Üye ülkelerin planlama kuruluşlarõnõnbaşkanlarõndan oluşur. EİT Sekreteryasõ tarafõndan son mali yõl için hazõrlananfaaliyetleri ve çalõşma programõnõ görüşmek üzere Bakanlar Konseyi Toplantõsõndanönce yõlda bir kez toplanõr. BPK uygulamada 1998 yõlõna kadar Teknik Komitelerintoplantõ raporlarõnõ ve faaliyet programlarõnõ incelemekte, görüş ve önerilerle birlikteBakanlar Konseyine sunmakta iken Teknik Komitelerin kaldõrõlmasõyla bu çalõşmalarõnõ1998�den itibaren uzmanlarõn katõldõğõ hazõrlõk ve izleme toplantõlarõ raporlarõ üzerindeyapmaktadõr. Şimdiye kadar ki BPK toplantõlarõ Tahran�da yapõlõrken son BPKToplantõsõ Şubat 1999�da İstanbul�da yapõlmõştõr.

Uzman Gruplarõ: EİT işbirliği faaliyet alanlarõ ile ilgili olarak teknik düzeydekiçalõşmalarõ yürütmek üzere Uzman Gruplarõ oluşturulmaktadõr. Uzman Gruplarõnõn



yaptõğõ çalõşmalar BPK� da görüşülerek Bakanlar Konseyi�nin onayõ ile yõllõk faaliyettakvimine alõnmaktadõr. Uzman Grubu toplantõlarõna, üye ülkeler ilgilendikleri konularagöre ev sahipliği yapmaktadõr.

EİT Genel Sekreterliği: Üye ülkelerden gönderilen memurlardan oluşmaktadõr veTahran�da bulunmaktadõr. EİT Genel Sekreterliği, 4 yõlda bir, kurucu ülkeler arkasõndael değiştirmektedir ve şu anda 2000 yõlõna kadar Türkiye�de bulunmaktadõr. GenelSekreterlik görevi 2000 yõlõndan itibaren süresi iki yõla indirilerek yeni üye ülkelere deaçõlacaktõr. Genel Sekreterlik, üye ülkeler arasõnda haberleşme ve koordinasyonusağlamakta, toplantõlarõn içeriğine yönelik gerekli belgeleri hazõrlamaktadõr.

Faaliyet Alanlarõ ve İşbirliği Projeleri: EİT üyesi ülkeler arasõnda ulaştõrma vehaberleşme, ticaret, yatõrõm, enerji, madencilik, çevre, tarõm, sanayi, sağlõk, eğitim,bilim, kültür ve uyuşturucu kontrolü gibi birçok alanda işbirliği yürütülmektedir. EİTbünyesinde işbirliğini geliştirmeye yönelik bazõ kurum ve mekanizmalarõnõnoluşturulmasõna ilişkin çalõşmalarõn yanõ sõra genel olarak bilgi ve uzman teatisi veeğitim faaliyetleri ağõrlõklõ bir yer tutmaktadõr. EİT� in gündemindeki belli başlõ projeleraşağõda özet olarak verilmektedir.

Havacõlõk Şirketi: Şirketin kuruluşu, İstanbul Zirvesinde (1993) gündeme gelmiş ve1995�te Afganistan, İran, Pakistan ve Türkmenistan tarafõndan Kuruluş Sözleşmesiimzalanmõştõr. İmzacõ ülkelerin parlamento onaylarõ henüz gerçekleşmemiştir. Mevcutdurumda Pakistan, projenin yeniden gözden geçirilmesini, Türkmenistan ise katõlõmõnõ2002 yõlõna kadar geciktirmeyi talep etmektedir. Türkiye, bu projeye katõlmamõştõr.

Denizcilik Şirketi: Afganistan, İran, Kazakistan, Kõrgõzistan, Pakistan veTürkmenistan�õn katõlõmlarõyla tüm formaliteler tamamlanarak Mart 1996�da kurulmuşve faaliyete geçmiştir. Halen şirketin İran�a ait iki gemisi Basra Körfezi�nde çalõşmakta,Hazar Denizinde de çarter gemilerle taşõmacõlõk yapõlmaktadõr. Türkiye şirketekatõlmamõştõr.

EİT Ulaştõrma ve Haberleşme On Yõlõ Eylem Planõ (1998-2007): 14 Mart 1998�deAşkabat�ta yapõlan EİT II. Ulaştõrma ve Haberleşme Bakanlarõ Toplantõsõnda kabuledilmiştir. Eylem Planõ çerçevesinde EİT Yol Ağõ Haritasõ ve EİT Demiryolu AğõHaritasõ hazõrlanmaktadõr (İran tarafõndan). Eylem Planõnda, sağlam bir EİT ulaştõrmaaltyapõsõ kurulmasõ için üye ülkelerde yapõlmasõ, yeniden düzenlenmesi gerekenkarayollarõ, demiryollarõ ve limanlar belirtilmiştir.

Ticaret Tercihleri Protokolü: Türkiye, İran ve Pakistan�õn taraf olduğu EİT TercihliTicaret Protokolü 1992�de yürürlüğe girmiştir. Protokolde yer alan az sayõda malüzerinden yüzde 10 gümrük vergisi indirimi öngören protokolün şimdiye kadar kaydadeğer bir uygulamasõ olmamõştõr. Türkiye�nin taviz vereceği mallar listesi AvrupaTopluluğuna karşõ olan yükümlülüklerimiz göz önüne alõnarak belirlenmiştir. EİTTercihli Ticaret Protokolü istenen sonuçlarõ vermemiş ve bu nedenle üye ülkeler ticaretiartõrõcõ başka çabalara girmişlerdir. Bu çerçevede, ticaretin artõrõlmasõ amacõyla tarife vetarife dõşõ engeller için Yüksek Düzeyli Uzmanlar Grubu Ağustos 1999�da ikincitoplantõsõnõ yapmõştõr. Toplantõda �EİT Ticari İşbirliği Çerçeve Anlaşmasõ Taslağõ�oluşturularak üye ülkelerin görüşlerine sunulmuştur.



Ticaret ve Kalkõnma Bankasõ: Merkezi İstanbul�da olacak olan Bankanõn KuruluşAnlaşmasõ, Türkiye, Pakistan ve İran tarafõndan imzalanmõştõr. Türkiye ve Pakistanonay işlemlerini tamamlamõştõr. Bankanõn kuruluşundan itibaren altõ ay içinde İran vePakistan�da birer şube açõlacaktõr. Bankanõn sermayesinin 300 milyon dolar olmasõ vebunun 60 milyon dolarõnõn eşit paylar halinde Banka kurulur kurulmaz üye ülkelerceyatõrõlmasõ, kalan kõsmõnõn ise yine eşit paylar olarak zamanla yatõrõlmasõkararlaştõrõlmõştõr.

Reasürans Şirketi: Merkezi Karaçi�de olacak Şirketin Ana Sözleşmesi Türkiye, İran vePakistan tarafõndan parafe edilmiş olup imzalanmayõ beklemektedir. EİT Ticaret veYatõrõm Bankasõ ile Reasürans Şirketi�nin aynõ zamanda kurulmasõ kararlaştõrõlmõştõr.Şirkete Türkiye�den Ziraat Bankasõ katõlacaktõr. Bunun nedeni, Türk sigortaşirketlerinin öngörülen şirkete zorunlu olarak iş devretmek ve sermayeye katõlmakistememeleridir.

Transit Ticaret Anlaşmasõ: Ticari mallarõn üye ülkeler arasõnda kara, deniz ve havayoluile transit nakliyesini kolaylaştõrmayõ amaçlayan Anlaşma, Aralõk 1997�de yürürlüğegirmiştir. Anlaşma Türkiye tarafõndan imzalanmõş ve onaylanmõştõr.

İşadamlarõnõn Vize İşlemlerinin Kolaylaştõrõlmasõ Anlaşmasõ: Üyeler ülkeler arasõndaticareti artõrmak amacõyla üye ülke işadamlarõna kolaylõk sağlayan Anlaşma Mart1995�te Türkiye�nin de içinde bulunduğu yedi EİT üyesi ülke tarafõndan imzalanmõş veMart 1998�de yürürlüğe girmiştir.

Ticaret ve Sanayi Odasõ: EİT Odasõ, özel sektörün ekonomik işbirliğine aktif katõlõmõnõsağlamak amacõyla 1993 yõlõnda kurulmuştur. Afganistan, Türkmenistan ve Özbekistandõşõnda 7 üye ülkenin Milli Odalarõ EİT Odasõna katõlmõştõr. EİT Odasõ bünyesinde birSanayi ve Yatõrõm Komitesi oluşturulmuştur.

Sonuç ve Değerlendirme: Türkiye�nin Orta Asya Türk Cumhuriyetleri ile beraberceolduğu tek bölgesel ekonomik teşkilatõ olan EİT�in ülkemiz için önemi aşikardõr.Türkiye konumu, gelişmişlik düzeyi ve tüm dünya ile siyasi ve ekonomik ilişkileribirlikte mütalaa edildiğinde, EİT�e lider olma ve bu Teşkilatõ yönlendirmedurumundadõr. EİT bölgesinin çok zengin enerji kaynaklarõnõn akõlcõ bir şekildekullanõlmasõ ve uluslararasõ pazarlara ulaştõrõlmasõ hayati önem arz etmektedir.

Türkiye, Teşkilat içinde ticaretin geliştirilmesi, ticaret rejimlerinin şeffaflaştõrõlarakDünya Ticaret Örgütü kural ve standartlarõyla uyumlaştõrõlmasõ, denize çõkõşõ olmayanOrta Asya ülkelerinin dünya ticaret merkezlerine açõlõmlarõnõ sağlayacak ulaştõrmahatlarõnõn geliştirilmesi, eksik hatlarõn tamamlanmasõ yönünde aktif bir tutumizlemektedir.

Türkiye�nin 1998 yõlõnda EİT üyelerine ihracatõ 1.120 milyar dolar, ithalatõ ise 946milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. 1998 yõlõnda EİT ülkeleriyle olan ithalat veihracatõmõzõn global ekonomik kriz nedeniyle bir önceki yõla göre azaldõğõgörülmektedir. EİT ülkeleriyle olan ihracat ve ithalatõmõz 1999 yõlõnõn ilk dokuz aylõkdöneminde de azalmaya devam etmiştir. EİT ülkelerine 1998 yõlõnõn ilk altõ ayõnda 631milyon ABD dolarõ olan ihracatõmõz 1999�un aynõ döneminde yüzde 35.6�lõk düşüşle406 milyon dolara gerilemiştir. Böylece EİT ülkelerinin toplam ihracatõmõz içindeki



payõ yüzde 4.7�den yüzde 3.3�e düşmüştür. Aynõ dönemde EİT ülkelerinden ithalatõmõzise 480 milyon dolardan yüzde 5.7�lik azalmayla 452 milyon dolara düşmüştür.

EİT içindeki önemli projelerden biri, İstanbul�da kurulacak Ticaret ve KalkõnmaBankasõdõr. Merkezinin Türkiye�de olmasõ, ülkemize bankanõn faaliyetleriniyönlendirme imkanõ verecektir.

2.3.3 AVRUPA SERBEST TİCARET BÖLGESİ

Kuruluş ve Amacõ: Avrupa Serbest Ticaret Birliği 1960 yõlõnda Avrupa EkonomikTopluluğunun kuruluşunu takiben Stockholm Konvansiyonu olarak da adlandõrõlanAntlaşma ile İngiltere, Avusturya, Danimarka, Norveç, Portekiz, İsveç ve İsviçretarafõndan kurulmuştur. Daha sonra kurucu üye ülkelerden İngiltere, Danimarka (1972)ve Portekiz (1986) Avrupa Topluluklarõna katõlmõşlardõr. Finlandiya (1961), İzlanda(1970) ve Lihtenştayn ise 1991�de EFTA�ya üye olmuşlardõr.

Birliğin amacõ Batõ Avrupa�da gümrük vergileri ve eş etkili vergiler, miktar kõsõtlamalarve ticaret üzerindeki diğer engellerin ortadan kaldõrõlmasõ ile dünya ticaretininserbestleştirilmesine öncülük etme şeklinde ifade edilmektedir. 01.01.1995 tarihi itibariile Avusturya, İsveç ve Finlandiya�nõn Avrupa Topluluğuna tam üye olarakkatõlmalarõnõn ardõndan EFTA�nõn üye sayõsõ 4�e düşmüştür. Mevcut üyeler; İsviçre,Norveç, İzlanda, Lihtenştayn�dõr. Norveç Topluluğa tam üye olarak katõlmamüracaatõnda bulunmuş ise de ülkede yapõlan referandum ile üyelik gerçekleşmemiştir.

Söz konusu ülkeler, Stockholm Anlaşmasõ�na dayanarak sanayi, tarõm ve balõkçõlõkkonularõnda üye ülkeler arasõnda Ticareti düzenlemeyi amaçlanmaktadõrlar. Anlaşmakapsamõnda Birliği oluşturan ülkeler arasõndaki ticaret için, ortak esaslar tespit etmeklebirlikte diğer ülkelerle tek tek yapacaklarõ ticarette serbest hareket etme yetkisinesahiptirler.

Birliğin en önemli özelliklerinin başõnda toplam nüfuslarõnõn oldukça düşük olmasõnarağmen kişi başõna milli gelir açõsõndan dünyada başta gelen ülkeler arasõnda yer alõpdünya ticaretinde aldõklarõ payõnda oldukça yüksek olmasõ gelmektedir.

Gerek Avrupa Topluluğu gerekse EFTA İktisadi İşbirliği ve Kalkõnma Teşkilatõ�nõn(OECD)�nin birer alt grubu olarak düşünüle bilinir. Çünkü her ikisinin üyeleri de aynõzamanda OECD üyesidir. Bununla Birlikte Avrupa Topluluğundan farklõ olarakEFTA�da üçüncü ülkelere karşõ ortak gümrük tarifesi ve ortak ticaret politikasõbulunmamaktadõr. Bölge içinde hizmet ve sermayenin serbest dolaşõmõ gibi özelliklerdeyoktur. Öte yandan serbest ticaret sadece sanayi ürünlerini kapsamakta olup, StockholmAnlaşmasõ�nda bazõ özel düzenlemeler öngörülmüş olmasõna karşõn, tarõm ve balõkçõlõksektörleri serbest ticaretin dõşõnda tutulmuştur.

Organlarõ: EFTA�nõn tek Karar organõ Konseyedir. Konseyde üye Ülkeler ile ilgiliolarak alõnan kararalar bağlayõcõdõr. Fakat uluslar üstü (supra-national) özelliği olmadõğõiçin kararlarõ her hükümet kendisi ayrõ ayrõ uygulamaktadõr. Konseye çalõşmalarõndayardõmcõ olmak üzere çeşitli Danõşma, Ticaret Uzmanlarõ, Ticarette Teknik Engeller,Gümrük Uzmanlarõ ve Menşe, Bütçe, tarõm ve Balõkçõlõ gibi Komiteler kurulmuştur, buKomitelerin karar alma yetkisi yoktur.



EFTA-AB İlişkileri: EFTA ile AB ayrõ organizasyonlar olarak yola çõkmõş olmaklaberaber, aralarõndaki ticaretin ve ilişkilerin gelişmesine paralel olarak, 1960�lardanitibaren bir yakõnlaşma sürecine girilmiş bulunmaktadõr. Bu süreç, ilk meyvesini 1972yõlõnda taraflar arasõnda birer Serbest Ticaret Bölgesi Anlaşmasõ İmzalanmasõ ilevermiştir. Bu çerçevede taraflar Anlaşmada öngörülenden de hõzlõ bir şekildearalarõndaki gümrük vergilerini 1977 yõlõndan itibaren kaldõrmõşlardõr. BöyleceAvrupa�da boyutlarõ çok küçük bir serbest ticaret bölgesi gerçekleşmiştir.

Ancak bu yapõnõn 1980�li yõllarla birlikte yetersiz kalmasõ AT ve EFTA arasõnda farklõbir yakõnlaşmayõ gerektirmiştir. Bu çerçevede AEA (Avrupa Ekonomik Alanõ)düşüncesi ortaya atõlmõştõr.

AB ile EFTA arasõnda 2 Mayõs 1992 tarihinde Avrupa Ekonomik Alanõ (AEA) olarakbilinen bir Antlaşma imzalanmõştõr. Söz konusu Antlaşma ile AT ile EFTA arasõndakişilerin, mallarõn, sermayenin ve hizmetlerin serbest dolaşõmõ amaçlanmõştõr. Bumekanizma sayesinde EFTA ülkelerinin AT iç pazarõna dahil edilmeleri ve 380 milyonnüfustan oluşan tüm sanayi ürünlerinin serbest dolaşõmõnõn sağlandõğõ geniş bir pazaroluşturulmasõ öngörülmüştür. Ancak EFTA içinde önemli paya sahip 3 ülkeninTopluluğa tam üye olmasõnõ takiben AEA�nõn etkisi büyük ölçüde azalmõştõr.

EFTA-Türkiye İlişkileri: Türkiye ile EFTA ülkeleri (bu tarihte EFTA�ya üye ülkeler;Finlandiya, İzlanda, Lihtenştayn, Norveç, İsveç ve İsviçre�dir ) arasõnda imzalanan�Serbest Ticaret ve İşbirliği Anlaşmasõ� 1 Nisan 1992 tarihinde yürürlüğe girmiştir.EFTA devletleri ile yapõlan anlaşma, taraf ülkelerin aralarõndaki ticaret üzerinde varolan tarifeleri ve tarife dõşõ engelleri kaldõrarak mallarõn serbest dolaşõmõnõ sağlamayayönelik bir Serbest Ticaret Anlaşmasõdõr.

Tarõm ürünleri söz konusu Anlaşma kapsamõ dõşõnda tutularak özel düzenleme vekarşõlõklõ taviz listeleri belirlenmiştir. Söz konusu Anlaşma kapsamõnda EFTA devletlerive Türkiye Anlaşmanõn yürürlüğe girme tarihinden itibaren ihracatta ve ithalatta geçerliolan gümrük vergileri Anlaşma kapsamõ menşeli mallar için aşamalõ olarakkaldõracaklar ve bu tarihten itibaren herhangi yeni vergi veya eş etkili tedbirgetirmeyeceklerdir. İndirimlere ilişkin takvimler Anlaşma ekinde yer almaktadõr.

Anlaşma kapsamõnda kurulan Ortak Komite Türkiye-EFTA Anlaşmasõnõn işlerliğinisağlayacaktõr.

Anlaşmaya ek, iki önemli protokol bulunmaktadõr. Protokol A Tarõm ürünlerine ilişkindüzenlemeleri kapsar. Protokol B ise �Eşyanõn Menşei Kavramõnõn Tanõmõna ve İdariİşbirliği Metotlarõna İlişkin� protokoldür. Protokol B Türkiye ile EFTA arasõnda ihracõyapõlan eşyanõn hangi durumlarda menşe kazanacağõ ve menşe kazanan eşyanõnihracõnda hangi belgelerin kullanõlacağõna dair düzenlemeleri kapsar. Türkiye-EFTAarasõndaki ticarette EUR.1 Dolaşõm Sertifikalarõ kullanõlmaktadõr.

Türkiye-EFTA Dõş Ticareti: Anlaşmanõn yürürlüğe girdiği tarihten bu yana TürkiyeEFTA ilişkileri Topluluğunkinin aksine sorunsuz yürümüştür.

Türkiye�nin EFTA ülkelerine 1990 yõlõnda 333 milyon dolar olan ihracatõ, 1997 yõlõnda414 milyon dolara yükselmiştir. Buna karşõlõk, EFTA ülkelerinden 1990 yõlõnda 597



milyon dolar olan ithalatõmõz 1997 yõlõnda 1.287 milyon dolara çõkmõştõr. 1990 yõlõndanberi artan bir hõzla Türkiye EFTA ülkelerine karşõ dõş ticaret açõğõ vermektedir. Bu açõközellikle son yõllarda artmõştõr.

2.3.4 İKT EKONOMİK VE TİCARİ İŞBİRLİĞİ DAİMİ KOMİTESİ (İSEDAK)

Kuruluşu ve Amaçlarõ: İslam Konferansõ Teşkilatõ (İKT), nüfusunun tamamõ veyaçoğunluğu Müslüman olan 56 ülkenin üye olduğu ve bu ülkeler arasõnda siyasi, iktisadi,kültürel, bilimsel ve sosyal dayanõşmayõ ve işbirliğini amaçlayan uluslararasõ birkuruluştur.1926 yõlõndan beri sõnõrlõ düzeyde sürdürülmekte olan dayanõşma girişimleri,1967 Arap-İsrail Savaşõndan sonra meşru bir gerekçeye dayandõrõlmaya başlanmõş venihayet Mescid-i Aksa�nõn kundaklanmasõ üzerine 1969 Eylül ayõnda toplanan I. İslamZirvesiyle Teşkilatõn temelleri atõlmaya başlanmõştõr. Zaman içinde Teşkilatfaaliyetlerini çeşitli alanlara yayarak örgütlenmesini tamamlamõştõr. Teşkilatõn enönemli karar organlarõ sõrasõyla İslam Zirve Konferansõ, Dõşişleri Bakanlarõ Konferansõve Daimi Komitelerdir. Cidde�deki Genel Sekreterliğin yanõ sõra çeşitli ihtisaskuruluşlarõ da oluşturulmuştur. Bunlardan en önemlisi, 1974 yõlõnda kurulan İslamKalkõnma Bankasõ (İKB)�dõr.

İKT� nin Türkiye�de yerleşik kuruluşlarõndan en önemlileri, Ankara�daki İslam Ülkeleriİstatistik, Ekonomik ve Sosyal Araştõrmalar ve Eğitim Merkezi (SESRTCIC) ileİstanbul�daki İslam Tarih Sanat ve Kültür Araştõrmalarõ Merkezi (IRCICA)�dir. İslamÜlkeleri Müşavirler Federasyonu (FCIC) ile İslam Kalkõnma Bankasõna Üye ÜlkelerinKalkõnma Finansmanõ Kurumlarõ Birliği (ADFIMI)�nin merkezleri İstanbul�da,Oşinografi Merkezi (INOC) ise İzmir�de bulunmaktadõr. Türkiye�nin Teşkilata ilgisibaşõndan beri giderek artan bir seyir izlemiştir. İlk kez 1975 yõlõnda İslam DõşişleriBakanlarõ Konferansõna Bakan düzeyinde katõlan Türkiye, 1976 yõlõnda yapõlan YedinciDõşişleri Konferansõ ile 1991 yõlõnda yapõlan 20. Dõşişleri Bakanlarõ Konferansõna da evsahipliği yapmõştõr. Türkiye, 1984 yõlõnda yapõlan Dördüncü İslam Zirve Konferansõnada ilk kez Cumhurbaşkanõ düzeyinde katõlmõştõr. Türkiye�nin İslam KonferansõTeşkilatõna olan ilgisinin arkasõndaki önemli nedenlerden birinin, ekonomisini derindenetkileyen 1974 petrol krizinin yansõmalarõnõ giderme endişesi olduğu belirtilmektedir.Diğer taraftan, Kõbrõs barõş harekatõ sonrasõnda Türkiye�nin uluslararasõ destek arayõşlarõda, Teşkilata ilgiyi artõran başlõca siyasi faktörlerden biri olmuştur. Türkiye, İKT AnaSözleşmesini onaylamamõş olmakla birlikte üye devlet konumunu sürdürmekte ve İKTGenel Sekreterliği ile bağlõ kuruluş bütçelerine aidatlarõnõ muntazaman ödemektedir.

Faaliyetlerine siyasi bir forum olarak başlayan İKT bünyesinde ekonomik işbirliğikonularõ da giderek ağõrlõk kazanmõştõr. 1981 yõlõnda Mekke�de yapõlan III. İslamZirvesinde, bir taraftan Ekonomik İşbirliğinin Güçlendirmesine Yönelik Eylem Planõkabul edilirken diğer taraftan Ekonomik ve Ticari İşbirliği DaimiKomitesi(İSEDAK)nin kurulmasõ da kararlaştõrõlmõştõr. Türkçe kõsaltmasõyla İSEDAK,İngilizce ve Fransõzca kõsaltmasõyla COMCEC olarak anõlan bu Daimi Komite, 1984Ocak ayõnda Kazablanka�da yapõlan IV.İslam Zirvesinde Türkiye CumhurbaşkanõnõnKomitenin başkanlõğõna seçilmesiyle faaliyetlerine başlamõştõr. İSEDAK'õn görevleri;İKT tarafõndan ekonomik ve ticari işbirliği alanõnda alõnmõş ve alõnacak kararlarõnuygulanmasõnõ izlemek, üye ülkeler arasõnda ekonomik ve ticari işbirliğini geliştirmeyollarõnõ araştõrmak ve üye ülkelerin ekonomik ve ticari alanlardaki kapasiteleriniartõrmaya yönelik programlar hazõrlamak ve öneriler sunmak şeklinde özetlenebilir.



İSEDAK'õn işbirliği faaliyetleri 1994 yõlõnda yapõlan Onuncu Toplantõya kadar, 1981yõlõnda Üçüncü İslam Zirve Konferansõnda kabul edilmiş olan İKT Ekonomik İşbirliğiEylem Planõna dayandõrõlmõştõr. O dönemde geçerli ekonomik koşullara göre formüleedilen Eylem Planõ, 1990'lõ yõllarõn başlarõnda dünya politik ve ekonomikkonjonktüründe meydana gelmekte olan yeni gelişmeler karşõsõnda yetersiz kalmõştõr.Bilhassa Avrupa Tek Pazarõ, Sovyetler Birliğinin dağõlmasõ ile Doğu AvrupaBloğundaki gelişmeler üye ülkelerin ekonomilerinde önemli etkiler meydana getirmişti.Bu durum karşõsõnda, dünyada ve üye ülke ekonomilerinde meydana gelen gelişmeleridikkate alarak yeni bir ekonomik işbirliği stratejisi ve eylem planõ hazõrlanmasõ hususuTürkiye'nin öncülüğünde çeşitli İKT forumlarõnda görüşülerek kararlaştõrõlmõştõr.

Bu çerçevede, Ankara Merkezi (SESRTCIC)�nin teknik katkõlarõyla hazõrlanan "İKTÜyesi Ülkeler Arasõnda Ekonomik İşbirliğini Güçlendirmeye Yönelik Strateji" ve "İKTÜyesi Ülkeler Arasõnda Ekonomik ve Ticari İşbirliğini Güçlendirmeye Yönelik EylemPlanõ" 1994 yõlõnda Kazablanka'da yapõlan 7. İslam Zirve Konferansõnda onaylanmõştõr.Yeni Strateji, üye ülkeler arasõnda ekonomik işbirliğini, önceki dönemin anlayõşõndandaha farklõ bir yaklaşõmla ele almaktadõr. Bu farklõ yaklaşõmda, "kolektif kendi kendineyeterlilik" ilkesi yerine dünya ekonomisi ile entegrasyona yer verilmekte ve buna bağlõolarak da, ekonomik liberalizasyon ve özel sektörün önemi vurgulanmaktadõr.İşbirliğinin daha gerçekçi ve esnek bir yapõ içerisinde sürdürülmesine imkan tanõmaküzere, gönüllü katõlõm ve çõkarlarõ uyuşan ülkelerin bölgesel alt gruplar oluşturarakişbirliğine katõlabilmeleri de, stratejinin yeni unsurlarõ arasõnda yer almaktadõr. YeniEylem Planõnda ekonomik işbirliği için başlõca 10 alan belirlenmektedir. Bu alanlar;Gõda, Tarõm ve Kõrsal Kalkõnma, Sanayi, Enerji ve Madencilik, Dõş Ticaret, Ulaşõm veHaberleşme, Turizm, Para Finans ve Sermaye Akõmõ, Teknoloji ve Teknik İşbirliği,Beşeri Kaynaklar ve Çevredir.

Planõn diğer önemli bir özelliği de, mevcut İKT yapõsõ içinde ve yeni yaklaşõmlaraparalel olarak bir izleme ve uygulama mekanizmasõ içermesidir. Bu mekanizmaya göre,Planõn uygulanmasõnõ başlatmak üzere, her bir alanla ilgili olarak somut proje fikirlerinibelirlemeye yönelik sektörel uzman grubu toplantõlarõnõn yapõlmasõ öngörülmektedir.Bu toplantõlarda bir yandan uygulanabilir işbirliği projeleri belirlenirken öte yandan buprojelere ilgi duyacak ülkeler arasõnda "proje komiteleri" oluşturulmasõhedeflenmektedir. Yeni Eylem Planõnõn uygulanmasõ çerçevesinde Türkiye�nin evsahipliğinde "Para, Finans ve Sermaye Hareketleri� ve �Teknoloji ve Teknik İşbirliği"ve Pakistan�õn ev sahipliğinde �Dõş Ticaret" alanlarõnda üç sektörel uzmanlar grubutoplantõsõ gerçekleştirilmiştir. Gerçekleştirilen söz konusu sektörel toplantõlarda bazõüye ülkeler tarafõndan somut işbirliği projeleri önerilmiş, fakat bu önerilerle ilgili projekomiteleri henüz oluşturulamamõştõr.

İSEDAK Projeleri: İSEDAK Toplantõlarõnda alõnan kararlar neticesinde aşağõdaki ikiproje İslam Kalkõnma Bankasõ (İKB) bünyesinde uygulamaya konulmuştur. Diğerprojelerden bazõlarõ nihaileştirilmiş olup uygulanmayõ beklemekte, diğer bazõlarõ için iseyeterli sayõda üye ülkenin imza ve onayõ beklenmektedir.

İhracat Finansmanõ Mekanizmasõ: Bu Mekanizma, Türkiye'nin önerisi ile gündemealõnan ilk İSEDAK projesi olarak 1987 yõlõnda İKB bünyesinde faaliyete geçmiştir.Mekanizmanõn amacõ İKT üyesi ülkeler arasõndaki geleneksel olmayan mallarõnticaretini artõrmaktõr. Bu suretle, normalde 1 yõl olan İKB ticaret finansmanõ vadesinin 5yõla çõkarõlmasõ mümkün hale gelmiştir. Mekanizmadan finansman kullanõmlarõnda faiz



yerine, vadeye göre değişen oranlarda işlem masrafõ (mark-up) adõ altõnda bir bedeltahakkuk ettirilmektedir. Söz konusu işlem masrafõ iki yõla kadar vadeler için yüzde 5.5iki yõldan altõ yõla kadar olan vadeler için ise yüzde 6'dõr. Diğer benzeri mekanizmalardafinansman maliyetinin LIBOR (yaklaşõk yüzde 7-8) artõ risk priminden teşekkül ettiğidikkate alõnõrsa, Mekanizmanõn finansman maliyetinin oldukça düşük olduğunusöylemek mümkündür. Mekanizmaya şimdiye kadar 22 üye ülke katõlmõştõr.Mekanizma için taahhüt edilen toplam sermaye, 314 milyon İslam Dinarõ(ID=SDR�1,37dolar)'dõr. Fonun ödenmiş sermayesi yaklaşõk 131 milyon ID olup,bunun 75 milyon ID'lik kõsmõ İKB tarafõndan karşõlanmõştõr. Türkiye, söz konusuMekanizma için oluşturulan fona, 60 milyon ID ile katõlmayõ taahhüt etmiş ve bumeblağõn 10 milyon ID'lik ilk taksitini ödemiştir. Türkiye'deki milli ajansõ EXIMBANKolan programõn yürürlüğe girdiği 1987 yõlõ başõndan 1999 Eylül ayõna kadar Orta VadeliTicaretin Finansmanõ kapsamõnda, Türk ihracatçõ firmalarõ 110 milyon ABD dolarlõk birfonu fiilen kullanmõşlardõr. Türkiye, bu performansõ ile Mekanizmadan en fazlayararlanan ülke konumundadõr. Diğer taraftan, Eximbank ile Banka arasõnda yapõlanilave anlaşmalarla Türkiye, ayrõca 40 milyon dolar civarõnda ilave bir finansmanimkanõna daha kavuşmuştur.

Yatõrõm ve İhracat Kredi Sigortasõ Şirketi: Yine Türkiye'nin önerisi ile gündeme alõnanbir İSEDAK Projesi olan Kurum, İKB'na bağlõ ayrõ bir tüzel kişilik olarak 1994 yõlõndakurulmuş ve 1995 Temmuz ayõ itibariyle Ana Sözleşmede öngörüldüğü üzere, katõlanülkelerin ödenmiş sermayesi toplam 25 milyon ID'yi bulmasõyla faaliyetlerinebaşlamõştõr. Şirketin toplam sermayesi, 100-milyon İslam Dinarõdõr (yaklaşõk 146milyon dolar). Bu sermayenin yarõsõna tekabül eden 50 milyon ID İKB tarafõndankarşõlanmõştõr. Söz konusu Anlaşmayõ şimdiye kadar 30 ülke imzalamõş ve 13 ülke deonaylamõştõr. Ülkemiz mezkur anlaşmayõ 1992 yõlõnda imzalamõş, Parlamentodaki onayişlemi ise 7 Ağustos 1996 tarihli Resmi Gazetede yayõmlanan kanun ilesonuçlandõrõlmõştõr. Ülkemiz söz konusu Şirkete, 2,5 milyon İslam Dinarõna tekabüleden 2.500 hisse ile katõlmaktadõr. Sermayeye katõlõmda 13.500 hisse ile SuudiArabistan ilk sõrayõ, 5.000 hisse ile Fas ikinci sõrayõ, 2.740 hisse ile de Malezya Üçüncüsõrayõ almaktadõr. Şirketin İhracat Kredi Sigortasõ hizmeti, kredili ihracatta, yani bedelibir vade sonunda tahsil edilmek üzere yapõlan ihracat işlemlerinde, ihracatçõlarõn sattõğõmalõn bedelini ithalatçõdan tahsil edememe riskine karşõ korunmasõnõ amaçlamaktadõr.İhracat Kredi Sigortasõ imkanõnõn ihracatçõlarõn yeni pazarlara girmesini teşvik eden birunsur olduğu bilinmektedir. Kurum aynõ zamanda, İslam ülkeleri arasõndaki yatõrõmlarõ,çeşitli ekonomik ve siyasi risklere karşõ sigorta etmektedir.

Ticaret Tercihleri Sistemi: Birinci İSEDAK Toplantõsõnda, üye ülkeler arasõnda, birçokgelişmekte olan ülkenin taraf olduğu GSTP (Global System of Trade Preferences)'ebenzeyen bir tercihli ticaret sistemi kurulmasõ önerisi kabul edilmiş ve bu konudakigerekli çalõşmalarõ yürütmek üzere, Kazablanka Merkezi (ICDT) görevlendirilmiştir.1990 yõlõnda yapõlan Altõncõ İSEDAK Toplantõsõnda, "İKT Üyesi Devletler ArasõndaTercihli Ticaret Sistemi Çerçeve Anlaşmasõ (TPSOIC)" ve ekindeki "Menşe Kurallarõ"kabul edilerek Üye Devletlerin imza ve onayõna açõlmõştõr. Çerçeve Anlaşmasõ,anlaşmaya taraf ülkeler arasõnda, tarifelerden başlamak üzere, tedricen tarife benzeri vetarife dõşõ tavizlerin de teati edilmesi suretiyle İKT içi ticaretin artõrõlmasõnõhedeflemektedir. Anlaşmayõ şimdiye kadar, aralarõnda Türkiye'nin de bulunduğu 22ülke imzalamõş ve Türkiye dahil 6 ülke onaylamõş bulunmaktadõr. Anlaşmanõn, 10 üyeülkenin imza ve onayõndan yürürlüğe girmesi öngörülmektedir. Uruguay Turu TicaretMüzakereleri sonucunda ortaya çõkmõş olan yeni uluslararasõ ticaret düzeni karşõsõnda



Anlaşmanõn önemi büyük ölçüde azalmõştõr. Anlaşmanõn yeni ticaret düzenine uygunhale getirilmesi gerekmektedir.

Ticaret Enformasyon Ağõ: İSEDAK kararõ uyarõnca Kazablanka'da yerleşik İslamTicareti Geliştirme Merkezi (ICDT) tarafõndan başlatõlan proje, üye ülkeler arasõndaticaretle ilgili verilerin süratli bir şekilde toplanmasõ, işlenmesi, analizi ve yayõmõnõnsağlanmasõ amacõyla, bir bilgi ağõnõn kurulmasõnõ amaçlamaktadõr. Daha sonra, İslamKalkõnma Bankasõ tarafõndan başlatõlan İKT Enformasyon Sistemleri Ağõ (OICIS-NET)projesi ile TINIC projesinin birleştirilmesi kararlaştõrõlmõştõr. İKB tarafõndan yürütülenOICIS-NET, İKT Üyesi Ülkeler arasõnda kurulu olan ve ilerde kurulabilecek bilgibankalarõ arasõndaki irtibat için, fiziki altyapõ ve donanõm imkanlarõ sunmayõ amaçlayangeniş kapsamlõ bir projedir. TINIC ise, OICIS-NET bünyesinde ticari enformasyonalanõnda ihtisaslaşmõş veri tabanlarõnõ oluşturacaktõr. ICDT, söz konusu veri tabanõnõnoluşturulmasõ yönündeki çalõşmalarõnõ, İKB ile işbirliği halinde sürdürmektedir. Birçokülkede milli odak noktalarõ belirlenmiştir. ICDT, TINIC çerçevesinde topladõğõ verileriInternet aracõlõğõyla üye ülkelerin istifadesine sunmaktadõr. Ancak, çok iddialõ başlananOICIS-NET projesinin hayata geçirilmesi konusunda Bankanõn performansõnõn başarõlõolduğunu söylemek mümkün görünmemektedir. Zira, sistemin temel unsurlarõndan olantelekominkasyon altyapõsõ ve veri tabanõ oluşturulmasõ konularõnda bir hayli harcamayapõlmõş ve epey bir zaman geçmiş olmasõna rağmen henüz ciddi bir mesafealõnamadõğõ anlaşõlmaktadõr. Ankara Merkezi (SESRTCIC), mütevazõ şartlarda ve kõsasayõlacak bir zaman dilimi içerisinde OICIS-NET�in öngördüğü veri tabanõnõn önemlibir kõsmõnõ oluşturmuş olup İnternet aracõlõğõ ile kullanõcõlarõn hizmetine sunmuşbulunmaktadõr. Bu konuda belirtilmesi gereken diğer bir husus ise, OICIS-NET�invermeyi amaçladõğõ STATEX mesaj servisi (e-mail, faks, teleks gibi) ve İKB ve diğeruluslararasõ ve ulusal kurumlar arasõnda on-line bağlantõsõ gibi hizmetlerin bugünküİnternet teknolojisinin sayesinde fazla maliyete yol açmadan mümkün olabilmesidir.Dolayõsõyla, söz konusu projenin telekomünikasyon alanõnda meydana gelen teknolojikgelişmeler õşõğõnda revize edilerek kõsa zamanda hayata geçirilmesi için gerekliadõmlarõn atõlmasõ gerekmektedir.

Kliring Birliği: 1984 yõlõnda yapõlan Birinci İSEDAK toplantõsõnda gündeme alõnan buproje, Sekizinci İSEDAK Toplantõsõnda, İslam Kalkõnma Bankasõ tarafõndanhazõrlanmõş olan "İslam Ülkeleri Çok Taraflõ Kliring Düzenlemesi" ModelAnlaşmasõnõn kabul edilmesiyle son aşamaya gelmiş durumdadõr. Ancak, henüz istekliülke bulunmadõğõ için uygulamaya geçilememiştir. Bunda, petrol ihracatçõsõ ülkelerinpetrol ve yan ürünlerinin mekanizmanõn kapsamõ dõşõnda tutulmasõ yönündeki tutumlarõönemli bir etken olmuştur.

Standardlarõn Harmonizasyonu: Birinci İSEDAK Toplantõsõnda Türkiye�nin önerisi ilegündeme alõnan bu proje, üye ülkelerce uygulamakta olan ve özellikle kendiaralarõndaki dõş ticareti engelleyici farklõ standardlarõn harmonizasyonunuamaçlamaktadõr. Projenin gerçekleştirilmesi için ilk önce bir StandardlarõnHarmonizasyonu Metodoloji belgesi hazõrlanmõştõr. Bilahare, bu metodoloji belgesiõşõğõnda Türk Standardlarõ Enstitüsünün ev sahipliğinde yapõlan muhtelif uzmanlargrubu toplantõlarõnda İslam Ülkeleri Standardlar ve Metroloji Enstitüsü Statüsühazõrlanmõş ve Kasõm 1998'de yapõlan 14. İSEDAK Toplantõsõnda kabul edilerek üyeülkelerin imza ve onayõna açõlmõştõr. Kurulmasõ önerilen Teşkilatõn, İslam ülkelerindeticareti olumsuz yönde etkileyen standardlarõn uyumlaştõrõlmasõ, ortak standardlarõnhazõrlanmasõ, ortak bir sertifikasyon sisteminin geliştirilmesi gibi fonksiyonlar



üstlenmesi öngörülmektedir. Halen Türkiye, Suriye ve Filistin tarafõndan imzalanmõşbulunan Statünün yürürlüğe girmesi için 10 ülkenin imza ve onayõ gerekmektedir.

Özel Sektörün İSEDAK Faaliyetlerine Katõlõmõ: Yeni strateji ve Eylem Planõ'nõngetirdiği bir yenilik de İslam Ülkeleri arasõnda ekonomik işbirliği faaliyetlerinde özelsektörün aktif bir rol üstlenmesi hususudur. Bu alanda ilk adõm olarak, İslam Ticaret veSanayi Odasõ�nõn öncülüğünde, özel sektör temsilcileri ve iş adamlarõnõn katõlacağõtoplantõlar düzenlenmesi kararlaştõrõlmõştõr. Bu toplantõlarda bir araya gelenişadamlarõnõn ortak sorunlarõnõ görüşmelerinin yanõ sõra ikili iş bağlantõlarõ yapmalarõamaçlanmõştõr. Söz konusu özel sektör toplantõlarõnõn ilki 1994 yõlõnda İstanbul'da,İkincisi 1995 yõlõnda Kahire'de, Üçüncüsü 1996 yõlõnda Cakarta'da ve Dördüncüsü1997'de Karaçi'de, Beşincisi 1998'de Lübnan'da ve Altõncõsõ da1999 yõlõnda Kamerun'dayapõlmõştõr. Şimdiye kadar yapõlan özel sektör toplantõlarõna özel kesimden firmatemsilcileri de davet olunmakla birlikte, bu toplantõlara özel sektör firmatemsilcilerinden çok oda temsilcileri ağõrlõklõ olarak iştirak etmektedirler. Dolayõsõyla,başta amaçlanan, bu toplantõlara bizzat iş adamlarõ, banka ve diğer finans temsilcilerininilgisinin çekilmesi kõsmen gerçekleşse de henüz tam anlamõyla gerçekleştirilememiştir.

İSEDAK Toplantõlarõnda "Görüş-Alõşverişi" Oturumlarõ: İSEDAK'õ daha canlõ ve ilgiçekici bir forum haline getirmek amacõyla, 1995 yõlõndan başlayarak yõllõk İSEDAKtoplantõlarõ sõrasõnda dünya ekonomisi ve üye ülke ekonomileriyle ilgili güncel gelişmeve sorunlarõn tartõşõldõğõ "görüş alõşverişi" oturumlarõ düzenlenmektedir. Bu oturumlarõnbir amacõ da, tartõşõlan konular üzerinde üye ülkeler arasõnda belli bir görüş birliğisağlanmasõ ve böylece uluslararasõ platformlarda üye ülkeler arasõndaki dayanõşmayakatkõda bulunmaktõr. Bu çerçevede, 11. İSEDAK Toplantõsõnda "Uruguay Turu TicaretGörüşmeleri'nin İKT üyesi ülkelerinin Dõş Ticaretine Etkileri", 12. İSEDAKToplantõsõnda "İKT Üyesi Ülkelerde Özelleştirme Deneyimleri", 13. İSEDAKToplantõsõnda "Bölgesel Gruplaşmalar ve Avrupa Birliğinin Üye ÜlkelerinEkonomilerine Etkileri", 14. İSEDAK Toplantõsõnda "İKT -içi Ticaret ve Yatõrõmlar,Üye Ülkelerde Ekonomik İstikrar Tedbirleri ve Yapõsal Reformlar" ve 15. İSEDAKToplantõsõnda "İKT Üyesi Ülkelerde Sürdürülebilir Ekonomik Kalkõnma ve İlerlemeİçin İnsan Kaynaklarõnõn Geliştirilmesi" konularõ tartõşõlmõştõr. Bu oturumlarda, çeşitliİKT kuruluşlarõnõn yanõ sõra Dünya Ticaret Örgütü, Dünya Bankasõ, UNCTAD gibiuluslararasõ kuruluşlar tebliğler sunarak tartõşmalara katkõda bulunmaktadõrlar. Ekim2000'de yapõlacak 16. İSEDAK Toplantõsõnda "Küreselleşme ve Liberalleşme IşõğõndaKüçük ve Orta Ölçekli İşletmeler" konusu ele alõnacaktõr.

Sonuç ve Değerlendirme: 1984 yõlõnda, uluslararasõ ortama açõlma isteği, Kõbrõssorununa destek arama, petrol ihtiyacõnõ karşõlama gibi nedenlerle Türkiye tarafõndanyüksek bir siyasi irade ile başlatõlmõş olan İSEDAK faaliyetleri, dünyada ve Türkiye�demeydana gelen gelişmeler ve zamanla AB üyeliğinin dõş ekonomik ilişkilerimizin temelhedefi haline gelmesiyle, 1980�li yõllarõn sonundan itibaren önemini kaybetme sürecinegirmiştir. Başlangõçta proje ağõrlõklõ olan İSEDAK gündeminde, son yõllarda GörüşAlõşverişi Oturumlarõ, Yeni Eylem Planõnõn Uygulanma Durumu, Özel SektörToplantõlarõ, Dünya Ticaret Örgütü gibi daimi nitelikteki konular ağõrlõk kazanmõştõr.

Ancak, temel hedefi AB�ye üye olmak olan Türkiye�nin çok boyutlu dõş politikasõnõngereği olarak ve uluslararasõ pazarlarõnõ çeşitlendirmesi ve bir milyarõ aşan İslamdünyasõyla ilişkilerini geliştirmesi açõsõndan İSEDAK önemli bir platform olmaözelliğini muhafaza etmektedir. Gerek üye ülkelerin farklõ ekonomik ve siyasi



yapõlarõndan kaynaklanan ortak proje uygulama zorluklarõ, gerekse yeni dünya düzenive globalleşme, İSEDAK�õn istişari mahiyette bir forum olmasõnõn daha anlamlõ veprestij kazandõran bir yaklaşõm olacağõnõ akla getirmektedir.

Türkiye�nin kendi dõş politika hedefleri doğrultusunda üye ülkelerle ilişkilerinidüzenlemede İSEDAK platformundan daha etkin bir şekilde yararlanma imkanõnõnmevcut olduğu düşünülmektedir. Bu çerçevede, İSEDAK�õn önümüzdeki dönemdekifaaliyetlerinde AB, AGİT ve G-20 gibi diğer uluslararasõ teşkilat ve gruplaşmalarlaişbirliği yollarõnõn aranmasõnõn da yararlõ olacağõ düşünülmektedir. Nitekim SayõnCumhurbaşkanõmõz, 15. İSEDAK Toplantõsõ açõlõşõnda yaptõklarõ konuşmada, İSEDAKkararlarõnõn G-20 platformlarõna yansõtõlmasõnõn yollarõnõn aranmasõ gerektiğinibelirtmişlerdir. Diğer taraftan, 18-19 Kasõm 1999 tarihlerinde İstanbul�da yapõlan AGİTZirvesi�nde yaptõğõ konuşmada Kõrgõzistan Devlet Başkanõ Sayõn Asker AKAEV, AGİTile İslam Konferansõ Teşkilatõ arasõnda özellikle ekonomik alanda işbirliğiningeliştirilmesinin önemini belirtmiştir. Dolayõsõyla önümüzdeki dönemde, İSEDAK�õnekonomik işbirliği alanõnda İKT ile AGİT ve G-20 gibi kuruluş ve gruplar arasõndakiişbirliğinin geliştirilmesi için yeni görevler üstlenmesi yönünde yeni adõmlarõn atõlmasõgündeme gelebilecektir. Bu çerçevede, Türkiye�nin başkanlõğõ ve denetiminde üyeülkeler nezdinde saygõn bir platform olan İSEDAK�a yeni bir canlõlõk ve işlevsellikkazandõrmanõn yolunun, İSEDAK�a daha küresel bir nitelik kazandõrarak Türkiye�ninbölgede artan önemi doğrultusunda değerlendirilmesi olduğu düşünülmektedir. Buamaçla, üye ülkelerin devlet başkanlarõnõn davet edileceği ve AGİT, G-20 gibioluşumlarõn katõlacağõ bir İSEDAK Zirvesi düzenlenebileceği de akla gelmektedir.

Belirtilmesi gereken diğer bir husus da, İslam ülkelerinin Türkiye için önemli bir dõşpotansiyel pazar olarak değerlendirilebileceğidir. Nitekim İslam ülkeleri, OECDülkelerinden sonra dõş ticaretimizde en büyük paya sahiptir. 1994 ihracatta yüzde 19.6,ithalatta yüzde 15.3 civarlarõnda gerçekleşen bu pay, son yõllarda ekonomimizdekidaralma sebebiyle düşüş eğilimine girmiştir. Gerek ihracat gerek ithalat açõsõndan İslamülkeleriyle dõş ticaretimiz Orta Doğu bölgesinde yoğunlaşmaktadõr. Ancak son yõllardaGüneydoğu Asya ülkelerinden Malezya ve Endonezya ile Kuzey Afrika ülkeleri ve bazõAfrika ülkeleriyle ticaretimizde de bir hareketlenme gözlemlenmektedir. Her yõlİstanbul�da muntazaman yapõlmakta olan ve birçok ülkenin bakan düzeyinde katõldõğõİSEDAK Toplantõlarõnõn iki ilişkilerimizin geliştirilmesinde yararlanõlmasõ imkanõmevcuttur.

2.3.5 KARADENİZ EKONOMİK İŞBİRLİĞİ (KEİ)

Kuruluşu ve Amacõ: Karadeniz Ekonomik İşbirliği (KEİ), Türkiye'nin öncülüğündebaşlatõlan çalõşmalar sonucunda 25 Haziran 1992 tarihinde İstanbul'da düzenlenen birzirve toplantõsõnda kurulmuştur. KEİ� de Türkiye'nin yanõ sõra Arnavutluk, Azerbaycan,Bulgaristan, Ermenistan, Gürcistan, Moldova, Romanya, Rusya, Ukrayna veYunanistan kurucu üye olarak yer almõşlardõr. Ayrõca son olarak Almanya ve Fransa�yagözlemci statüsü tanõnmõştõr. Böylece Polonya, Tunus, İsrail, Mõsõr, SlovakCumhuriyetleri, İtalya ve Avusturya ile birlikte KEİ� de gözlemci devlet sayõsõ 9�açõkmõştõr. Yalta�da 5 Haziran 1999 tarihinde Devlet veya Hükümet başkanlarõTarafõndan imzalanan KEİ Şartõ�nõn 1 Mayõs 1998 tarihi itibariyle yürürlüğe girmesiyleKEİ bölgesel bir ekonomik örgüt haline gelmiştir.



KEİ�nin amacõ; üye ülkelerin potansiyellerinden, coğrafi yakõnlõklarõndan,ekonomilerinin birbirlerini tamamlayõcõ özelliklerinden yararlanarak aralarõndaki ikilive çok taraflõ ekonomik, teknolojik ve sosyal ilişkilerini çeşitlendirmeleri ve daha dageliştirmeleri, böylelikle Karadeniz havzasõnõn bir barõş, istikrar ve refah bölgesiolmasõnõ sağlamak şeklinde özetlenebilir.

KEİ�nin Yapõsõ: KEİ Zirvesi, Dõşişleri Bakanlarõ Toplantõsõ, Karadeniz Ekonomikİşbirliği Parlamenterler Asamblesi, Karadeniz Ekonomik İşbirliği İş Konseyi ve KEİSekretaryasõndan oluşmaktadõr.

KEİ Zirvesi: Üye ülkelerin Devlet ya da Hükümet Başkanlarõndan oluşmakta veihtiyaca binaen çeşitli aralõklarla toplanmaktadõr. Şimdiye kadar 5 zirve toplantõsõyapõlmõş ve Beşinci Zirve Toplantõsõ, İstanbul�da düzenlenen AGİT Zirvesi vesilesiyle17 Kasõm 1999 tarihinde İstanbul�da yapõlmõştõr. Toplantõda, �İstanbul Zirve Bildirisi�kabul edilmiştir.

KEİ Dõşişleri Bakanlarõ Toplantõsõ (DBT): KEİ'nin en yüksek karar alma organõdõr ve enaz altõ ayda bir toplanmaktadõr. KEİ'nin işleyişi, alt organlarõnõn kurulmasõçalõşmalarõnõn yönlendirilmesi ve kararlarõn değerlendirilmesi, gözlemci statüsütanõnmasõ ile ilgili kararlarõn alõnmasõ ve iç tüzüğün kabul ve değiştirilmesi gibi işlerdensorumludur. DBT Başkanõ, dönem başkanlõğõnõ üstlenmiş olan ülkenin dõşişleribakanõdõr. Dõşişleri Bakanlarõ 9. Toplantõsõ Türkiye�nin başkanlõğõnda 30 Nisan 1997tarihinde İstanbul�da yapõlmõştõr. Türkiye dönem başkanlõğõnõ üstlendiği süre (25 Ekim1996-30 Nisan 1997) zarfõnda, KEİ içerisindeki etkin ve öncü konumunu güçlendirmekiçin yoğun bir faaliyet programõ gerçekleştirebilmek amaç ve çabasõnda olmuştur.Ayrõca 7 Şubat 1997 tarihinde İstanbul�da KEİ� ne üye ülkelerin ekonomiden sorumlubakanlarõnõn da katõlõmõyla bir KEİ Özel Dõşişleri Bakanlarõ Toplantõsõgerçekleştirilmiştir. Son olarak KEİ Dõşişleri Bakanlarõ 14. Toplantõsõ 27 Ekim 1999�daSelanik�te yapõlmõştõr.

KEİ Parlamenterler Asamblesi (KEİPA): 26 Şubat 1993 tarihinde Bulgaristan veYunanistan dõşõndaki KEİ üyesi ülkelerin katõlõmõyla kurulmuştur. Bilahare bu iki ülkede KEİPA�ya üye olmuşlardõr. KEİ üyesi ülkelerin devlet ya da hükümet başkanlarõ ileDõşişleri Bakanlarõ toplantõlarõnda alõnan kararlarõn uygulanabilmesi için gerekli yasaldüzenlemelerin yapõlmasõnõ sağlamak, KEİ'nin ülkü, hedef ve amaçlarõnõ üye ülkelerinhalklarõna benimsetmek, parlamenter demokrasinin gelişmesine katkõda bulunmak,uluslararasõ ve diğer kuruluşlarla KEİ ülkeleri arasõndaki işbirliğini geliştirmek gibiamaçlarõ bulunmaktadõr. KEİPA'nõn çeşitli işlevlerini yürütmek üzere KEİPA GenelKurulu, Daimi Komite ve Alt Organlarõ bulunmaktadõr. KEİ Parlamenterler Asamblesi(KEİPA) 14. Genel Kurul Toplantõsõnõn Ukrayna�da 7-9 Aralõk 1999�da yapõlmõştõr.KEİPA'nõn sekreterya hizmetlerini, Merkezi İstanbul'da bulunan KEİPA UluslararasõSekreteryasõ yürütmektedir.

KEİ İş Konseyi (KEİK): KEİ�ye katõlan devletlerin iş çevrelerini temsil eden bumekanizmanõn 31 Ağustos 1993 tarihinde oluşturulmasõ kararlaştõrõlmõştõr. KEİ İşKonseyi, özel kesim işbirliğinin bir ürünü olarak ortaya çõkmõştõr. KEİ� de özel sektörütemsilen gözlemci sõfatõyla görev yapmaktadõr. KEİ çerçevesinde işbirliğininsomutlaştõrõlmasõ ve özellikle proje bazõnda gerçekleştirilmesi işlevi, KEİK tarafõndanyerine getirilmesi öngörülmektedir. Yönetim Kurulunda her ülkeyi temsilen bir üyebulunmakta, konusuna göre çalõşma gruplarõ ihdas edebilmekte ve Daimi Sekreteryasõ



İstanbul'da bulunmaktadõr. İlki, Romanya Ticaret ve Sanayi Odasõ ev sahipliğiyle 25-28Nisan 1996 tarihlerinde Bükreş�te düzenlenen KEİ İş Konferansõnõn ikincisi, DõşEkonomik İlişkiler Kurulu tarafõndan �KEİ Bölgesinde Yeni Fõrsatlarõ� konusunda 28-30 Nisan 1997 tarihlerinde İstanbul�da düzenlenmiştir. Konferansa bakan, yüksekdüzeyli yönetici ve iş adamõ olarak çok sayõda katõlõm olmuş ve Konferans yerli veyabancõ basõnda geniş yankõlar uyandõrmõştõr. KEİ İş Konferanslarõnõn üçüncüsü , �21.Yüzyõlda KEİ yeni Riskler ve İmkanlar Konferansõ�, 8-12 Eylül 1999 tarihlerindeHalki�de (Yunanistan) yapõlmõştõr.

KEİ Uluslararasõ Sekreteryasõ: 10 Aralõk 1992 tarihinde kurulmuş olup, İstanbul�dafaaliyetini sürdürmektedir.

KEİ�nin İşbirliği Alanlarõ ve Faaliyetleri: KEİ�nin işbirliği alanlarõ KEİDeklarasyonunda ulaştõrma-haberleşme, bilişim, iktisadi ve ticari bilgi alõşverişiürünlerin standardizasyonu ve sertifikasyonu, enerji, madencilik ve ham mineralmalzemelerin işlenmesi, turizm,tarõm ve tarõma dayalõ sanayi, hayvansal ve sõhhikoruma, sağlõk ve eczacõlõk, bilim ve teknoloji alanlarda ortak projelerin geliştirilmesive gerçekleştirilmesi olarak belirlenmiştir. Bu alanlarla ilgili belli başlõ proje vefaaliyetler aşağõda özetlenmiştir.

KEİ Ticaret ve Kalkõnma Bankasõ: Merkezi Selanik�te Banka, 1 Haziran 1999 tarihindefaaliyete geçmiştir. Başkanõ 4 yõllõk bir süre için atanmakta olan Bankanõn bu dönembaşkanlõğõna bir Türk atanmõştõr. Bankanõn kayõtlõ sermayesi 1 Milyar SDR, taahhütedilmiş sermayesi 300 Milyon SDR, ödenmiş sermayesi 100 Milyon SDR�dir. Türkiye,Rusya ve Yunanistan Banka sermayesinde yüzde 16.5'luk, Bulgaristan, Romanya veUkrayna yüzde 13.5'luk, Arnavutluk, Ermenistan, Azerbaycan, Gürcistan ve Moldovayüzde 2'lik paya sahip bulunmaktadõr. İleride ülkeler eşit paylara sahip olabilecektir.Sermayenin yarõsõ geçerli döviz, yarõsõ da ulusal paralar cinsinden ödenmektedir.

KEİ Serbest Ticaret Alanõ Oluşturulmasõ: 7 Şubat 1997 tarihinde İstanbul�da yapõlanKEİ Dõşişleri Bakanlarõ Özel Toplantõsõnõn ana konusunu, KEİ bölgesini kapsamaküzere KEİ ülkeleri ile Avrupa Birliği (AB) arasõnda bir serbest ticaret alanõoluşturulmasõ sürecinin başlatõlmasõ oluşturmuştur. Anõlan toplantõ sonucunda KEİSerbest Ticaret Alanõ kurulmasõna yönelik bir Niyet Deklarasyonu kabul edilmiştir. Buçerçevede, KEİ ile AB Komisyonu arasõnda ön temaslar başlatõlmõş olmakla birlikte,ülkemiz ve Yunanistan�õn AB�ne yükümlülükleri çerçevesinde daha ileri adõmlaratõlmasõ mümkün olamamõştõr. KEİ üyesi ülkelerle Avrupa Birliği (AB) arasõnda serbestticaret anlaşmalarõ akdedilmesine yönelik çabalar devam etmektedir. KEİ üyesiülkelerin kendi aralarõnda Serbest Ticaret Alanõ kurmalarõ doğrultusunda hazõrlananeylem planõ söz konusu hedefe aşamalõ olarak ulaşõlmasõnõ öngörmektedir.

KEİ İstatistik Veri ve Ekonomik Bilgi Değişimi Eşgüdüm Merkezi: KEİ DõşişleriBakanlarõ'nõn 10 Aralõk 1992 tarihinde Antalya'da yapõlan 1.Toplantõsõnda onaylanan birkararla kurulmuştur. Yedi istatistikçi ve ekonomist ile göreve başlamõştõr. Halen üçpersonelle görevini sürdürmektedir. Lojistik ve mali desteği Devlet İstatistik Enstitüsütarafõndan karşõlanmaktadõr. Merkezin programõ, üye ülkeler arasõnda istatistik veritoplama, istatistik veriler için ortak "veri tabanõ" oluşturma, istatistik verilerinuyumlaştõrõlmasõ için toplantõlar ve eğitim programlarõ düzenleme gibi faaliyetleriiçermektedir.



Diğer İşbirliği Proje ve Faaliyetleri: KEİ�nin işbirliği alanlarõnda faaliyetlerde bulunmaküzere çeşitli çalõşma ve ad-hoc (geçici) uzman gruplarõ teşkil edilmiş bulunmaktadõr.KEİ�nin halihazõrda faal olan ticaret ve ekonomik kalkõnma, bankacõlõk ve finans,ulaştõrma, enerji, elektrik ağlarõnõn enterkoneksiyonu, haberleşme, bilim ve teknoloji,çevre koruma, sağlõk turizm ve doğal afetler çalõşma gruplarõnda çeşitli projelergörüşülmektedir.

Ulaşõm ve İletişim Çalõşma Grubu, Karadeniz Bölgesi Ulaşõm Şebekesi Mastõr Planõnõnyapõlarak Avrupa ve Asya Ulaşõm Şebekelerine bağlantõlarõnõ tespit etmeye ve KEİÜyesi ülkeler arasõnda iletişim bağlantõlarõ kurmaya yönelik çalõşmalarõnõsürdürmektedir. Bu bağlamda, üye ülkeler mevcut ulaşõm şebekelerini KEİ faktörünüdikkate alarak revize etmişler ve harita teatisinde bulunmuşlardõr.

Öte yandan İtalya, Türkiye, Ukrayna ve Rusya Federasyonu arasõnda tesis edilen 3500km. uzunluğundaki İTUR Denizaltõ Fiber Optik Kablo Sistemi Ağustos 1996�dabitirilerek hizmete sokulmuştur. Böylece bu ülkelerin, Palermo, İstanbul, Odesa veNovorosilk üzerinden Avrupa, Kuzey Afrika, Orta ve Uzak Doğu, Kuzey ve GüneyAmerika ile doğrudan haberleşme imkanlarõ sağlanmõştõr. Karadeniz�e kõyõsõ olanülkeler arasõnda deniz altõndan telekomünikasyon irtibatõ kurulmasõna yönelik, 500km�yi aşan uzunluktaki KAFOS Denizaltõ Fiber Optik Kablo Sistemi projesi de 1996sonlarõnda tamamlanmõştõr. Bu sayede ülkemiz üzerinden Akdeniz, Batõ Avrupa, KuzeyAmerika, Orta ve Uzak Doğu ülkelerine, Romanya ve Bulgaristan üzerinden ise, Balkanülkelerine ulaşõlmõştõr.

KEİ DİB� in 12. Toplantõsõnda alõnan bir kararla çalõşma grubu faaliyetlerine etkinlik veivme kazandõrõlmasõ amacõyla belirli alanlarda her üye ülkenin en çok iki yõllõkdönemler halinde koordinatör ülke görevini üstlenmesi kararlaştõrõlmõştõr. Buna göre herüye ülke en çok üç alanda dönüşümlü olarak iki yõllõk dönemler itibariyle koordinatörülke görevini yürüteceklerdir. Turizm alanõnda birinci koordinatörlük görevinitamamlamõş olan ülkemiz, bankacõlõk ve finansman alanõnda 2000 yõlõndan itibarenikinci, iletişim alanõnda da üçüncü iki yõllõk dönemler için koordinatörlük göreviniüstlenmiştir.

KEİ bünyesinde bugüne kadar gerçekleştirilen somut işbirliği atõlõmlarõ kapsamõndaörgütün yapõlanmasõnda ileri bir aşamaya gelinmiş ve bazõ projelerin gerçekleşmişolmasõnõn yanõ sõra, İçişleri Bakanlarõ düzeyinde imzalanan �KEİ Ülkeleri ArasõndaÖrgütlü Suçla Mücadele Alanõnda İşbirliği Anlaşmasõ� ve Kültür Bakanlarõ düzeyindeimzalanan � Kültür Alanõnda İşbirliği Anlaşmasõ� sayõlabilir. Ayrõca, ülkemiz 15 Ekim1998 tarihinde Gürcistan�da imzalanan � KEİ Ülkeleri Arasõnda Acil Yardõm ve Doğalve İnsanlardan Kaynaklanan Afetlerde İşbirliği Anlaşmasõ� na taraf olmayõ resmenbildirmiştir.

KEİ, ortak somut proje oluşturmada ve itici gücünü oluşturan özel sektör kesimini biraraya getirmede henüz istenen etkinliği sağlayamamõştõr. Bunun başta gelen sebepleriarasõnda KEİ�nin çoğunluğunu oluşturan ülkelerdeki yeniden yapõlanma ve özelgirişime dayalõ Pazar ekonomisine geçiş sürecinin henüz tamamlanmamõş olmasõbulunmaktadõr. Altyapõ ve finans yetersizliği bu ülkelerin KEİ sürecine katkõda bulunmave ondan yararlanma imkanlarõnõ önemli ölçüde azaltmaktadõr.



KEİ�nin temel unsurlarõndan biri de, işbirliğine ve dõş dünyaya açõk olmasõdõr. İsrail,Mõsõr, Polonya, Slovakya ve Tunus�un yanõ sõra Avusturya, İtalya, Fransa ve Almanyagibi AB ülkeleri de KEİ� ne gözlemci olarak katõlmõşlardõr.

Öte yandan, KEİ� ne İran, Özbekistan, Yugoslavya Federal Cumhuriyeti ve Makedonyatam üyelik, Bosna-Hersek, Slovenya, Ürdün, Kazakistan, Hõrvatistan, Güney KõbrõsRum Yönetimi(GKRY), Beyaz Rusya, Macaristan ise gözlemci üyelik içinbaşvurmuşlardõr. Ülkemizin, GKRY�nin gözlemcilik başvurusuna karşõ çõkmasõndansonra yapõlan tüm gözlemcilik başvurularõ, AB üyesi ülkeler dõşõnda Yunanistantarafõndan reddedilmektedir. Tam üyelik başvurularõ ise, KEİ Dönem Başkanlõğõnõdevralan Moldova ile tam üyelik başvurusunda bulunan ülkeler arasõnda ele alõnacak ve2000 yõlõ Nisan ayõnda Kişinev�de yapõlacak bir sonraki Bakanlar Konseyi toplantõsõndadeğerlendirilecektir.

AB tarafõndan Güneydoğu Avrupa ülkeleri için önerilen İstikrar Paktõ çerçevesinde,KEİ örgütünün bölgedeki rolü vurgulanarak söz konusu Paktõn uygulamasõna katkõdabulunmasõ için davette bulunulmuştur. Selanik�te yapõlan son Dõşişleri BakanlarõToplantõsõnda KEİ�nin İstikrar Paktõ�nõn uygulamasõna aktif bir şekilde katkõdabulunmasõ, bu çerçevede, İstikrar Paktõ bünyesinde oluşturulan ekonomik yenidenyapõlanma, kalkõnma ve işbirliğine ilişkin Çalõşma Grubu ile adalet ve içişlerine ilişkinÇalõşma Grubu çalõşmalarõna katõlmasõ kararlaştõrõlmõştõr.

KEİ'nin Türkiye Açõsõndan Önemi: Türkiye açõsõndan KEİ, dünyada meydana gelenliberal değişimler ve globalleşme eğilimlerine paralel olarak, ülkemizin dünya ileentegrasyonuna katkõda bulunabilecek ve ayrõca Batõ Avrupa ile bütünleşmesiniöngören temel tercih ve politikalarõna alternatif oluşturmayan, ancak kendi coğrafikonumunun meydana getirdiği imkanlardan da yararlanmayõ hedefleyen bir olgudur.

Türkiye�nin, KEİ projesini ortaya atarken iki temel düşünce ile hareket ettiğisöylenebilir. Bunalar; Karadeniz�in dostluk ve iyi komşuluk esasõna dayalõ olarak birbarõş, istikrar ve refah denizine dönüştürülmesi ve bölge ülkeleri arasõndaki ekonomikilişkilerin, coğrafi yakõnlõk ve tarihi bağlardan kaynaklanan avantajlarõnõn en iyi şekildedeğerlendirilmesi suretiyle geliştirilmesi ve çeşitlendirilmesidir.

Bu düşüncelerin yanõ sõra, yeni uluslararasõ düzende işbirliği için uygun zeminihazõrlayan çoğulcu demokrasi, insan haklarõ, hukukun üstünlüğü ve serbest piyasaekonomisi gibi ortak değerlerin ortaya çõkmasõ da Türkiye�nin böyle bir girişimdebulunmasõnda etkin rol oynamõştõr.

KEİ ülkeleri ile olan dõş ticaretimiz incelendiğinde, 1991 yõlõna kadar Sovyet SosyalistCumhuriyetler Birliği (SSCB), 1991 yõlõnda SSCB'nin dağõlmasõndan sonra RusyaFederasyonu dõşõnda, diğer KEİ ülkeleri ile gerçekleşen dõş ticaretimizin oldukça düşükolduğu görülmekle birlikte, Ülkemiz açõsõndan büyük bir pazar potansiyeline sahip buülkeler ile son yõllarda ticari ilişkilerimizin arttõğõ, ticaret hacminin de genişlediği gözeçarpmaktadõr.

Toplam ihracatõmõz içinde KEİ ülkelerine yapõlan ihracat payõnõn 1990 yõlõnda 5.9, 1991yõlõnda yüzde 7, 1992 yõlõnda yüzde 6.8, 1993 yõlõnda yüzde 6.8, 1994 yõlõnda yüzde 9,1995 yõlõnda yüzde 11.2, 1996 yõlõnda yüzde 12.5, 1997 yõlõnda yüzde 14.4, 1998yõlõnda ise yüzde 12 olduğu görülmektedir. 1990 ve 1991 yõllarõnda toplam ithalatõmõz



içinde KEİ ülkelerine yapõlan ithalatõn payõ ise yüzde 7.2 iken; bu oran 1992 yõlõndayüzde 7.6, 1993 yõlõnda yüzde 9.4, 1994 yõlõnda yüzde 9.3, 1995 yõlõnda yüzde 11.2�eyükselmiş, 1996 yõlõnda yüzde 8.9, 1997 yõlõnda yüzde 9.2, 1998 yõlõnda ise yüzde 9.4olarak gerçekleşmiştir.

1999 yõllarõnda bu değerlerin, Türkiye�nin toplam dõş ticaretindeki gelişmelere paralelolarak değişmesi beklenmektedir.

Sonuç ve Değerlendirme: KEİ, eski Yugoslavya'da kurulan devletlerin dõşõnda kalan,Balkanlardan Kafkaslara kadar uzanan, 20 milyon kilometrekarelik alanõ kapsayan,petrol, doğal gaz, kömür, çeşitli mineraller ve ormancõlõk gibi doğal kaynaklaryönünden zengin olan 350 milyonu aşkõn insanõn yaşadõğõ bir coğrafyadõr. Konumuitibariyle de Batõ Avrupa ile Orta Asya ve Orta Doğu ülkelerine bir geçiş noktasõ teşkiletmektedir. Bu işbirliği, soğuk savaş sonrasõnda, bölgede daha istikrarlõ ve siyasidiyaloga hazõr bir ortamõn oluşmasõna katkõda bulunacaktõr.

Nitekim KEİ'nin asõl vurgulanan amacõ ekonomik olmakla birlikte kõsa vadedeki işlevisiyasidir. Bu bağlamda KEİ, bölgedeki anlaşmazlõklarõn yumuşatõlmasõ ve siyasetçilerinbirbirleriyle diyaloglarõnõn artõrõlmasõ için de elverişli bir zemin oluşturmaktadõr.

Ancak, KEİ üyesi ülkelerden büyük bir kõsmõnõn birbirinden farklõ ekonomik rejimleresahip olmasõ, ekonomik veriler, kavramlar, tanõmlar, sõnõflamalar ve farklõ millimuhasebe sistemlerinin oluşturduğu ayrõlõklar, ticari ve finansal mevzuattaki boşluklar,karar alma mekanizmasõndaki güçlükler, finans imkanlarõnõn kõsõtlõlõğõ, dõş ticaretinhenüz serbest döviz ile yapõlmamasõ, paralarõnõn konvertibl olmamasõ, yüksekişsizlikten kaynaklanan problemler KEİ üyesi ülkeleri arasõnda geliştirilmeye çalõşõlanekonomik işbirliğini olumsuz yönde etkileyen önemli faktörlerdir.

Bununla birlikte KEİ, parlamento desteği, özel sektör kurumlaşmasõ, ekonomik bilgi veistatistik veri değişimi koordinasyon merkezi, bankasõ, çalõşma gruplarõ, usulleri veyöntemleriyle somut projeleri sonuçlandõrabilecek temel unsurlara kavuşmuş olarakdaha hõzlõ bir şekilde üye ülke halklarõnõn refahõna katkõda bulunacaktõr.

2.3.6 GÜNEYDOĞU AVRUPA İŞBİRLİĞİ GİRİŞİMİ (SECI)

Bosna Hersek�de savaşa son veren Dayton Anlaşmasõnõ takiben, Balkanlarda barõş veistikrarõn yerleşmesine yardõmcõ olmak, bölge ülkeleri arasõnda her alandaki ilişkileriarttõrmak, mevcut sorun ve engelleri azaltmaya çalõşmak amacõyla 1997 Ocak ayõndaGüneydoğu Avrupa İşbirliği Girişimi (South East European Cooperative Initiative-SECI) başlatõlmõştõr. Bu girişime Türkiye, Bulgaristan, Romanya, Moldova, Macaristan,Yunanistan, Bosna-Hersek, Makedonya, Arnavutluk, Hõrvatistan ve Slovenya olmaküzere 12 bölge ülkeleri katõlmaktadõr. ABD, Fransa, İtalya, Rusya ve Avusturya, gibibölge dõşõ ülkeler ile AB, Dünya Bankasõ, Avrupa Kalkõnma Bankasõ gibi kuruluşlar dadestek vermektedirler.

ABD�nin öncülüğünde geliştirilen SECI�nin ilk toplantõsõ, 6 Aralõk 1996 tarihindeCenevre�de yapõlmõş ve girişimin amacõ ile kapsamõ ve niteliğini belirleyen bir AmaçlarBildirisi kabul edilmiştir. Katõlõmcõ ülkelerin tayin edeceği üst düzeyli görevlilerinoluşturacağõ bir Gündem Komitesi�nin belirli aralõklarla toplanarak, ele alõnacakişbirliği projelerini saptamasõ ve ileri aşamada da çalõşmalarõnõ izlemesi



kararlaştõrõlmõştõr. Keza bir üst düzey şahsiyetin Koordinatör olarak görevlendirilmesiuygun bulunmuştur. AEK Sekreteryasõ�nõn aktif desteğinde Koordinatöre bağlõ birçekirdek büro oluşturulmasõ ve bürokratik işlemlerin asgaride tutulmasõkararlaştõrõlmõştõr. SECI�nin bürosu Viyana�da AGİT binasõnda yerleşmiş olup, bütçesiABD Hükümeti tarafõndan karşõlanmaktadõr.

Koordinatör olarak tayin edilen Avusturyalõ Ezhard Busek�in (eski ŞansölyeYardõmcõsõ) başkanlõğõnda oluşan Günden Komitesi 29 Ocak 1997 tarihinde Cenevre�deilk toplantõsõnõ yapmõştõr. Gündem Komitesinde, ABK Sekreteryasõ tarafõndanhazõrlanõp toplantõdan önce dağõtõlan bir Çalõşma Belgesi ele alõnmõştõr. ÇalõşmaBelgesinde ABK Sekreteryasõ tarafõndan hazõrlanan 11 adet projeden ülkelerin en çoköncelik verdiği 7 proje belirlenmiştir. Anõlan çerçevede saptanan öncelikli projeler veher bir proje için koordinatör ülkeler şöyledir:

- Sõnõr geçişlerinin Kolaylaştõrõlmasõ (Yunanistan)- Uluslararasõ Yol Güzergahlarõnda Ulaşõm Altyapõsõnõn Geliştirilmesi- Güneydoğu Avrupa�da Enerji Yeterliliği Teşhir Planõ Ağõ (Macaristan)- Doğal Gaz Ağlarõnõn Enterkoneksiyonu (Bosna-Hersek)- Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerin Teşvik Edilmesine Yönelik Mali Politikalar

(Romanya)- SECI Ülkelerinin Elektrik Sistemlerinin Enterkoneksiyonun Geliştirilmesi

(Makedonya)- Nehir, Göl ve Civar Denizlerden Kirlenmenin Önlenmesi (Avusturya)

Yukarõda söz konusu projelerin her biri için, koordinasyonu üstlenen ülkelerin evsahipliğinde uzmanlardan oluşan geçici (ad-hoc) Çalõşma Gruplarõ kurulmasõkararlaştõrõlmõştõr.

Gündem Komitesinin 24 Mart 1997 tarihinde Cenevre�de yapõlan ikinci toplantõsõndaSECI çalõşmalarõna özel sektörün ilgisini mümkün mertebe çekebilmek amacõyla, birDanõşma Konseyi kurulmuştur. İş Danõşma Konseyi, takriben iki ay arayla çeşitli SECİülkelerinde toplanmaktadõr. Gündem Komitesinin 26 Ocak 1998 tarihli beşincioturumunda, tarafõmõzdan sunulan �Menkul Kõymetler Borsalarõ Arasõnda İşbirliği�projesi gündeme alõnmõş olup, projenin koordinasyonu İMKB tarafõndanyürütülmektedir.

Yine başka bir oturumda Romanya tarafõndan sunulan �Combatting Cross-BorderCrime and Corruption� konulu projenin gündeme alõnmasõ ve koordinasyonunuRomanya�nõn yürütmesi kararlaştõrõlmõştõr. SECI bünyesinde �Sõnõr Ötesi SuçlarõnÖnlenmesi ve Mücadelesi İçin işbirliği Anlaşmasõ� ve �Sõnõr Ötesi Suçlarla Mücadeleiçin SECI Bölgesel Merkezi�nin Kuruluş ve Faaliyet Tüzüğü� üzerinde son bir yõldõrdevam eden müzakereler 1999 Mayõs ayõ içinde sonuçlanmõş ve 26 mayõs 1999tarihinde Bükreş�te iki belge de imzalanmõştõr. SECI Anlaşmasõ, Balkanlar bölgesindegiderek artan örgütlü suç ve yolsuzlukla mücadelede bilgi değişimini ve bu faaliyetlerinönlenmesi için ortak hareket edilmesini öngörmekte, anlaşma uyarõnca, her SECIülkesinden bir emniyet görevlisi ile bir gümrük görevlisinin sõnõr ötesi suçlar veyolsuzlukla mücadelenin koordinasyonu amacõyla bu yõl sonunda Bükreş�te açõlacakSECI Bölgesel Merkezi�ne atanmasõ gerekmektedir.



Yunanistan�õn koordinasyonunda yürütülen Sõnõr Geçişlerinin Kolaylaştõrõlmasõ ÇalõşmaGrubu, çalõşmalarõnõ en ileri aşamaya götürebilmiş olan gruptur. Söz konusu Grubunçalõşmalarõ sonucunda hazõrlanan �Mutabakat Zaptõ� 28 Nisan 1999 tarihinde SECIUlaştõrma Bakanlarõ tarafõndan Atina�da imzalanmõştõr.

Türkiye, SECI girişimini desteklemektedir. Balkanlarda sağlanabilecek, herhangi birülkeyi hedef almayacak, dõşarõda bõrakmayacak her türlü işbirliğinin bölge ülkelerine veTürkiye�de yararlõ olacağõna inanõlmaktadõr. Bu anlayõşla SECI�ye destek sağlanmaktave çalõşmalarõna katõlõn maktadõr. Ekonomik içerikli çeşitli işbirliği projeleri üzerindeciddi çalõşmalar yapõlmaktadõr. Türkiye, SECİ çalõşmalarõna özel sektörün ilgisiniçekebilmek amacõyla oluşturulan İs Danõşma Konseyi�nde Yunanistan ile birlikte eşbaşkan konumundadõr. SECI�nin ileri ki dönemlerde de bu hõzlõ gelişimiyle katõlõmcõ veSECI�ye ilgi duyan diğer ülkelere önemli fõrsatlar yaratacağõna ve ekonomileriningelişimi için büyük olanaklar sunacağõna inanõlmaktadõr.

2.3.7 GÜNEYDOĞU AVRUPA İSTİKRAR PAKTI

Amacõ ve Mekanizmasõ: Güneydoğu Avrupa İstikrar Paketi Balkanlarda kalõcõ istikrarõnsağlanmasõ için bölgenin yeniden imar edilmesi ve refahõnõn artõrõlmasõ, demokrasininbölge ülkelerinde geliştirilmesi ve güvenliğinin tam anlamõyla tesis edilmesinin yanõsõra bu ülkelerinin Avrupa Atlantik kurumlarõyla bütünleşmelerine yardõmcõ olunmasõamacõyla kurulmuştur. İstikrar Paktõ (İP) bu amaçlara ulaşmak için sürdürülecekçalõşmalarõn, eşgüdümü ve bilgi akõşõnõ sağlayacak bir Bölge Masasõ(BM) ilebaşkanlõğõnõ Özel Koordinatörün yaptõğõ bu Masanõn altõnda oluşturulacak üç ÇalõşmaMasasõ (ÇM) ve Çalõşma Masalarõna bağlõ olan masalarõn bünyelerinde yürütülmesiniöngörmüştür. Bu Çalõşma Masalarõ; Demokratikleşme ve İnsan Haklarõ, EkonomikAlanda Yeniden İmar, Kalkõnma ve İşbirliği ve Güvenlik Sorunlarõ ÇalõşmaMasalarõdõr.

Değişik statülerle 35 ülke ve 19 kuruluşun temsil edildiği İP�nin ilk Bölge Masasõtoplantõsõ, Brüksel�de 16 Eylül 1999 tarihinde yapõlmõştõr. Toplantõya asõl katõlõmcõolarak 26 ülke (AB ve bölge ülkeleri ile ABD ve Rusya) ve üç uluslararasõ kuruluş (ABKomisyonu, AGİT Dönem Başkanlõğõ ve Avrupa Konseyi) ile beş bölgesel örgüt(Royaumont Süreci, KEİ, MAG, GDAÜ, Süreci ve SECI), arabuluculuk sõfatõylaJaponya ve Kanada�nõn yanõ sõra dokuz uluslararasõ kuruluş (BM, UNCHR, NATO,OECD, BAB, IMF, Dünya Bankasõ, Avrupa İmar ve Kalkõnma Bankasõ ile AvrupaYatõrõm Bankasõ) gözlemci olarak yedi ülke (Çek Cumhuriyeti, Moldova, Norveç,Polonya, Slovakya, İsviçre, Ukrayna), konuk olarak Karadağ Federe Cumhuriyeti ileUNMIK, Bosna-Hersek Yüksek Temsilciliği, Avrupa Parlamentosu, AB GenelSekreterliği ve Europol temsilcileri iştirak etmişlerdir.

1 Ocak 200 tarihinden itibaren Çalõşma Masalarõna altõşar ay süreyle eş başkanlõkyapacak ülkeler sõrasõyla aşağõda sunulmuştur: 1.Masa : Macaristan, Romanya,Slovenya; 2.Masa: Makedonya, Türkiye, Arnavutluk ve 3.Masa: Bosna-Hersek,Bulgaristan, Hõrvatistan. Ülkemiz, arzumuz doğrultusunda, ikinci çalõşma masasõnõn eşbaşkanlõğõnõ 1 Temmuz 2000 tarihinden itibaren altõ ay süreyle yürütecektir.

Faaliyetleri ve Son Gelişmeler: Güneydoğu Avrupa istikrar Paktõ Demokratikleşme veİnsan Haklarõ Çalõşma Masasõ ilk toplantõsõnõ 18-19 Ekim 1999 tarihlerinde Cenevre�de



yapmõştõr. Toplantõda, bölgede demokrasi ve insan haklarõnõn güçlendirilmesi içinyapõlacak çalõşmalar hakkõnda görüş alõşverişinde bulunulmuş, bu çerçevede ulusalazõnlõklarõn haklarõ, bölgede NGO faaliyetleri, ombudsman kurumununyaygõnlaştõrõlmasõ, mültecilerin yurtlarõna geri dönüşü, iyi yönetim, eğitim, kadõnsorunlarõ, medyanõn geliştirilmesi ve parlamentolar arasõ temaslar gibi konular elealõnmõştõr.

İkinci Çalõşma Masasõnõn ilk toplantõsõ 8-9 Ekim 1999 tarihlerinde Bari/İtalya�dagerçekleştirilmiştir. Gündem maddeleri üzerinde toplantõya sunulan belgelerden; AB ilebütünleşme ve ticaret konularõnõn AB Komisyonu, Bölgesel Kalkõnmanõn DünyaBankasõ, Bölgesel altyapõ çalõşmalarõnõn Avrupa Yatõrõm Bankasõ, özel sektörüngeliştirilmesine ilişkin faaliyetlerin ise Avrupa İmar ve Kalkõnma Bankasõ tarafõndanüstlenilmesinin, 28 Eylül 1999�da Vaşington�da anõlan kuruluşlar arasõnda yapõlantoplantõda kararlaştõrõlmõş olduğu, diğer bir deyişle Vaşington�da kotarõlan işin Bari�demasaya konduğu değerlendirilmektedir.

Güvenlik İşleri Çalõşma Masasõ�nõn ilk toplantõsõ 13-14 Ekim 1999 tarihlerinde Oslo�dayapõlmõştõr. 14 Ekim günü anõlan Çalõşma Masasõ bünyesinde oluşturulmuş bulunanAdalet ve İçişleri Alt-Masasõ ile Savunma ve Güvenlik İşleri Alt-Masasõ ayrõ ayrõtoplanmõşlardõr. Birinci alt-masa (Adalet ve İçişleri Alt-masasõ) toplantõsõnda konularörgütlü suçlar ve yolsuzluk, göç, polis ve adalet reformu başlõklarõ altõnda ele alõnmõştõr.İkinci alt-masanõn (Güvenlik ve Savunma İşleri Alt Masasõ) gündemi, çalõşmaprogramõna uygun olarak silahlarõn kontrolü, güven ve güvenlik artõrõcõ önlemler,silahlarõn yayõlmasõnõn önlenmesi, mayõndan arõndõrma ve çatõşmalarõn önlenmesi vekriz yönetimi konularõnda oluşmuştur.

18-19 Kasõm 1999 tarihlerinde İstanbul�da gerçekleştirilen AGİT Zirvesi münasebetiyle18 Kasõm sabahõ İstikrar Paktõ�na dahil 40�tan fazla ülkenin Dõşişleri Bakanlarõnõnkatõldõklarõ bir Çalõşma Kahvaltõsõ düzenlenmiştir. İP Özel Koordinatörü BodoHombach�õn Paktõn hayata geçirilmesini takip eden aylarda kaybedilen gelişmelerhakkõnda hazõrladõğõ raporu sunduğu toplantõda, Pakt faaliyetlerinin finansmanõnailişkin bir toplantõnõn yapõlmasõ kararlaştõrõlmõştõr. Söz konu bölgesel finansmankonferansõnõn 2000 yõlõnõn ilk çeyreğinde düzenleneceği belirtilmektedir. İP ÖzelKoordinatörü Hombach, ayrõca, 19 Kasõm günü AGİT Zirvesi Genel Kurulu�nda üyeülkelerin liderlerine hitaben bir konuşma yaparak, Paktõn uygulanmasõna ilişkin önemligelişmeler hakkõnda özet bilgi vermiştir. Paktõn katõlõmcõlarõ bu toplantõda Paktõnamaçlarõnõ desteklediklerini yeniden teyit etmişlerdir.

2 Aralõk 1999 günü Bükreş�te yapõlan Güneydoğu Avrupa Ülkeleri (GDAÜ) İşbirliğiSüreci Dõşişleri Bakanlarõ Toplantõsõ sonunda İstikrar Paktõ konusunda bir bildiri kabuledilmiştir. Öte yandan, anõlan toplantõda �Güneydoğu Avrupa�da İyi komşulukİlişkileri, İstikrar, Güvenlik ve İşbirliği Şartõ� Bakanlar tarafõndan parafe edilmiştir. BuŞart, İstikrar Paktõ�nõn katõlõmcõlarõ arasõnda yer alan GDAÜ İşbirliği Süreci�nin ve busürece dahil ülkelerin İstikrar Paktõ�na somut ve yapõcõ katkõlarõnõn bir göstergesiniteşkil etmiştir.

Çeşitli uluslararasõ kuruluşlarõn yanõ sõra ABD başta olmak üzere bazõ ülkeler İstikrarPaktõ kapsamõnda kendi başlarõna yapacaklarõ maddi katkõlarõ açõklamayabaşlamõşlardõr. Her ne kadar AB, 2000-2006 yõllarõ arasõnda yaklaşõk 12,5 milyardolarlõk bir tahsisat yapmayõ öngördüğünü açõklamõştõr. Bunun sadece İP kapsamõnda



mõ, yoksa AB� nin bölgeye yönelik tüm girişimlerinin bir toplamõ mõ olduğu hususundaelimizde yeterli bilgi bulunmamaktadõr. Yunanistan Dõşişleri Bakan Yardõmcõsõ Noitis,2 Aralõkta Bükreş�te yapõlan GDAÜ Dõşişleri Bakanlarõ Toplantõsõ sõrasõnda,Yunanistan�õn İP�na katkõsõnõn 2000-20006 yõllarõ arasõndaki dönem için 600 milyondolar olacağõnõ bildirmiştir. Öte yandan Yunanistan�õn Tirana Büyükelçisi. aynõ gündüzenlediği basõn toplantõsõnda, Yunanistan�õn beş yõllõk süre için katkõsõnõn 334 milyondolar olacağõnõ, bunun yüzde 25�ini Kosova�nõn yeniden inşasõna, yüzde 17�siniArnavutluk�taki alt-yapõ projelerine, geri kalan kõsmõnõn ise, Makedonya, Romanya,Bulgaristan ve YFC�de yapõlacak çalõşmalara tahsis edileceğini belirtmiştir.

Öte yandan, Yunanistan�õn bölge ülkeleriyle İP çerçevesinde üçlü düzeyde ortakprojeler geliştirdiğine dair bilgiler mevcuttur. Tarafõmõzdan da bölge ülkeleriyle üçlüveya dörtlü düzeyde ve özellikle ekonomik alanda projeler geliştirme imkanlarõnõnaraştõrõlmasõ keyfiyeti değerlendirilmektedir.

Mevcut şartlarda deprem felaketinin ardõndan ortaya çõkan koşullar dikkate alõndõğõndaÜlkemizin İstikrar Paktõ�na yüksek meblağlarda katkõda bulunmasõnõn mümkünolamayacağõ, bununla birlikte, ülkemizin sembolik de olsa Finansman Konferansõ�ndataahhüt edebileceği bir katkõ söz konusu olabilecektir.

İstikrar Paktõ çalõşmalarõna katkõda bulunmak amacõyla Ülkemiz kültürel, ekonomik vegüvenlik alanlarõnda işbirliğini öngören bazõ projeler üzerinde hazõrlõk çalõşmasõnõbaşlatmõştõr.

2.4 ULUSLARARASI KALKINMA BANKALARI

1994 yõlõnda Meksika'da yaşanan krizin ardõndan 1997 Asya krizi ve bunu takip eden1998 Rusya ve Brezilya krizleri göstermiştir ki, günümüzde global ekonomide yapõsalbir istikrarsõzlõk mevcuttur. Bu krizlerin yaşanmasõnda ülkelerin yanlõş politikauygulamalarõ ve tamamlanmasõ gereken altyapõ değişiklikleri, esnek olmayan yapõlarõgibi ülke bazõndaki negatif unsurlarõn rolü büyüktür. Ancak özellikle Asya krizindeolduğu gibi uzun süreli başarõlõ ekonomik performanstan sonra birden bire iflasõneşiğine gelen ekonomilerde sorunun yalnõzca uygulanan ulusal politikalardakihatalardan ve/veya yapõsal problemlerden kaynaklandõğõnõ söylemek yanlõş olur. Helebu krizlerin bir biri ardõna yaşanmasõ, kõsa bir sürede Rusya ve Brezilya'ya yayõlmasõ bukonudaki kuşkularõ haklõ çõkarõr niteliktedir. Nitekim bu kuşkular sonucu, bu meseleleriirdelemekle görevli uluslararasõ kuruluşlarõn yapõsõ ve işlevleri sorgulanmayabaşlamõştõr.

Gelişmekte olan ülkelerde kuvvetli bir ekonomik gelişme ve yaşam standardõnõnyükselmesi için en önemli desteğin sõnõr ötesi sermaye hareketlerinin liberalleşmesi ilegerçekleşeceği teorisi özellikle IMF gibi uluslararasõ kuruluşlarõ harekete geçirmiş, hattaIMF bu amaçla, 1990 ortalarõnda Kuruluş Anlaşmasõnõn ilgili maddesini değiştirereksermaye hareketlerinin liberalizasyonunu IMF hedeflerinden biri haline getirmiştir.

Oysa uygulamada sistemde aksaklõklarõ olduğu görülmüş, örneğin yatõrõm kararlarõnõnyetersiz ve az kaynaktan edinilen bilgilerle alõnmasõ nedeni ile sermaye hareketlerininserbestleşmesi her zaman kaynaklarõn optimum kullanõlmasõ sonucunu doğurmamõştõr.Bunun yanõ sõra özellikle Asya'da özel yatõrõmcõlarõn yabancõ para birimleri cinsinden



verdiği krediler ya da yaptõklarõ yatõrõmlar hep kõsa vadeli olmuş, bunlarõn ani geriçekilişleri de kriz boyutlarõnõ artõrmõştõr. Özetle, geleneksel cari hesap açõğõ krizisermaye hesabõ krizi ile yer değiştirmiştir.

Yaşanan tüm bu krizler uluslararasõ finans kurumlarõnõn ve kalkõnma bankalarõnõnişlevlerinin de sorgulanmasõnõ beraberinde getirmiştir. Örneğin özellikle Asya Krizineyeterince etkin müdahale edemediği gerekçesi ile IMF yoğun eleştirilere maruz kalmõşve uzun dönemli bu eleştiri sonucunda IMF Başkanõ Michael Camdessus ( belki debüyük ölçüde bu nedenlerle) 2000 yõlõ başõ itibari ile görevini bõrakacağõnõ açõklamõştõr.

Keza, Dünya Bankasõnda da kurum dahilinde bu tür eleştirilerin ve sorgulamalarõndevam ettiği gözlenmektedir.

Bu kapsamda Dünya Bankasõ'nõn ekonomik kalkõnma hedeflerinde insani ve sosyalboyutun göz ardõ edilmemesi hususunun altõnõ önemle çizen "21. Yüzyõla Girerken"başlõklõ raporunu dikkate almak gerekir.

Mevcut en eski uluslararasõ kuruluşlarõn değişen ekonomik ve politik konjonktürçerçevesinde kendi işlevlerini değerlendirip hedeflerinde yeni saptamalar yapmalarõnõnyanõ sõra 90'lõ yõllarõn başõnda Sovyetler Birliği'nin ve Doğu Bloğunun dağõlmasõ ilebirlikte uluslararasõ platformda yaşanan değişiklikler mevcut uluslararasõ ekonomikbütünleşme ilişkilerinin ve içeriklerinin yenilenmesi ile çok amaçlõ, bölgesel karakterliyeni uluslararasõ oluşumlarõn ortaya çõkmasõna yol açmõştõr.

Bu oluşumlar, ülke ekonomilerinin küreselleşme sürecinde ortaya çõkan diğer bölgeselbütünleşmeler ve birliklerle rekabet etme ihtiyacõndan doğduğu kadar, belli bir bölgeüzerinde uzmanlaşarak, tüm dünyada geçerli olmasõ beklenen reçeteler yerine, obölgedeki ülkelerin kültürel , coğrafi, tarihsel, etnik, iklimsel gereksinmeleri göz önünealõnarak hizmet verme çabasõndan da kaynaklanmaktadõr.

Piyasa ekonomisine geçme çabasõ içerisinde olan Orta ve Doğu Avrupa ülkelerinehizmet vermek amacõyla kurulan Avrupa İmar Kalkõnma Bankasõ ile Asya ve Pasifikbölgesindeki azgelişmiş ülkelerin yoksullukla mücadele edebilmesinde destekverebilmek amacõyla kurulan Asya Kalkõnma Bankasõ bu hususta en önemli örneklerdir.

Ancak değişen dünya koşullarõna ve düzenine mutlaka entegre olunmasõ gerektiği,bunun da tek başõna sağlanamayacağõ düşüncesi ile hareket eden bu yeni ülkelerinkatõlõmõyla gerçekleşen bölgesel kalkõnma kuruluşlarõ ve bankalarõn zaman içindeçoğalmalarõ birbirlerinin yetki alanõna girmelerine ve yapõlan işlerde zaman zamanörtüşmelere neden olmakta, kuruluşlarõn işlevleri bu açõdan da sorgulanmaktadõr.

Özetle, Dünya Bankasõ ve IMF gibi çok üyeye ve çok bölgeye hizmet veren uluslararasõkalkõnma ve finans kurumlarõnõn ülke ve bölge karakteristiğini göz ardõ etmesi nedeniile hedeflediği başarõyõ bir türlü yakalayamadõğõ iddia edilirken, KEİ 'den EFTA'ya,ECO' ya çeşitli ölçeklerde bölgesel işbirliklerinin ve bunlara bağlõ kurulan bankalarõnaynõ misyona sahip olmalarõ durumunda hem hedeflerde ve hizmette bir çakõşmaolmakta, hem de bir yandan fon israfõ gündeme gelirken diğer yandan bu tür fonlaraayrõlan kaynaklarõn yetersizliği nedeniyle yine amaçlanan hedeften çok uzaktakalõnmaktadõr.



Dolayõsõyla Türkiye�nin göz önünde bulundurmasõ gereken önemli nokta siyasi veekonomik yönelimlerin bir paralellik arz etmesi ve birbirlerini tamamlayan niteliktebulunmasõ hususu olmalõdõr. Bu doğrultuda, siyasi öncelikler ekonomik girişimlereçerçeve çizmeli ve böylelikle de kaynaklarõn optimum seviyede kullanõlmasõsağlanmalõdõr.

Siyasi ilişkileri ekonomik ilişkiler yolu ile güçlendirmek ancak bu yönde bir potansiyelolduğunda mümkün olabilmektedir. Coğrafi açõdan nispeten uzak olduğumuzbölgelerde halihazõrda avantajlõ durumda bulunan donör ülkelerin yanõ sõra bölgedegüçlü, gelişmişlik açõsõndan bize yakõn kimi bölge ülkelerinin deneyimleri karşõsõndarekabet gücümüzün ancak uzun vadede artabileceği düşünülmektedir.

Bu kapsamda ileride gündeme gelebilecek muhtemel ekonomik birleşmelerekatõlõmõmõz değerlendirilirken yukarõda bahsedilen faktörlere ilaveten, son zamanlardayaşanan bölgesel krizlerin ülkemiz ekonomisine getirdiği yükler de göz önüne alõnarak,ülke kaynaklarõnõn optimum bir şekilde tahsis edilmesi doğrultusunda strateji tespitigerekmektedir.

2.4.1 DÜNYA BANKASI GRUBU (WB)

Dünya Bankasõ, kalkõnmakta olan ülkelerin ekonomik ve sosyal gelişmelerinisağlayabilmeleri için faaliyet gösteren çokuluslu bir organizasyon olarak 1945 yõlõndakurulmuş olup, halen 181 üyesi bulunmaktadõr. Dünya Bankasõ terimi yasal açõdan,Uluslararasõ İmar ve Kalkõnma Bankasõ (International Bank for Recnstruction andDevelopment - IBRD) ve Uluslararasõ Kalkõnma Kuruluşu (International DevelopmentAgency - IDA) için kullanõlmaktadõr. IBRD ve IDA ortak olarak, üye ülkelere finansal,ekonomik ve teknik yardõm sağlanmasõ ve üye ülkelerin diğer finansmankuruluşlarõndan kaynak sağlamalarõna ortam hazõrlanmasõ görevlerini üstlenmektedirler.

Dünya Bankasõ Grubu olarak adlandõrõlan tanõm içinde ise, gelişmekte olan ülkelerdeözel sektörün ihtiyaç duyduğu iç ve dõş kaynaklara ulaşabilmelerine yardõmcõ olanUluslararasõ Finans Kurumu (International Finance Corporation - IFC), dõş sermayeyatõrõmlarõnda ticari olmayan risklerin garanti altõna alõnmasõ için faaliyet gösterenÇoktaraflõ Yatõrõm Garanti Kurumu (Multilateral Investment Guarantee Agency -MIGA) ve uluslararasõ yatõrõmlarda hükümetler ile yabancõ yatõrõmcõlar arasõnda doğananlaşmazlõklarõn çözülmesini amaçlayan Uluslararasõ Yatõrõm AnlaşmazlõklarõnõnÇözümü Merkezi (International Center for Settlement of Investment Disputes - ICSID)de bulunmaktadõr.

Dünya Bankasõ halen faaliyetlerini 6 bölgesel grup altõnda sürdürmektedir. Bu bölgeler;Afrika, Doğu Asya, ülkemizin de bulunduğu Avrupa ve Merkezi Asya, Latin Amerikave Karaipler, Orta Doğu ve Kuzey Afrika ve Güney Asya�dõr.

Dünya Bankasõ�na üye olmak için öncelikle Uluslararasõ Para Fonu (IMF)�na üye olmakgerekmektedir. Dünya Bankasõ, üye ülkelerin birer temsilcisinin bulunduğu GuvernörlerKurulunun idaresi altõnda faaliyetlerini sürdürmektedir. Bankanõn genel işleyişi ise, İcraDirektörleri Kurulu�na devredilmiştir. Banka Başkanõ bu kurulun bir üyesi ve aynõzamanda başkanõdõr.



Ülkemiz Dünya Bankasõ'na, 19 Şubat 1947 tarih ve 5016 sayõlõ Kanun çerçevesinde1947 yõlõnda üye olmuştur. Dünya Bankasõ'na toplam sermaye katkõmõz 30 Haziran1999 itibarõyla 890.2 milyon ABD Dolarõdõr. Söz konusu sermaye katkõmõz bono tevdisuretiyle taahhüde bağlanmõş olup, 52.9 milyon ABD Dolarõ ödenmiştir. DünyaBankasõ'ndaki toplam oy sayõmõz 7.629 olup, oy gücümüz yüzde 0.48'dir.

Ancak, Dünya Bankasõ İcra Direktörleri Kurulunda kabul edilen ve Banka tarafõndanüye ülkelerden bazõlarõna sunulan ilave sermaye artõşõ imkanõndan ülkemiz deyararlanmõş olup, bu çerçevede, 15 Temmuz 1998 tarih ve 98/11492 sayõlõ BakanlarKurulu kararõ ile ülkemizin IBRD�ne 6.9 milyon ABD Dolarõ nakit ve 107.6 milyonABD Dolarõ çağõrõlabilir olmak üzere toplam 114.5 milyon ABD Dolarõ taahhüttebulunmasõ kararlaştõrõlmõştõr. Diğer taraftan, Bankanõn ilave sermaye artõşõndanyararlanõlmasõ halinde, Uluslararasõ Kalkõnma Birliği (IDA)�ne de katkõda bulunmaesasõ getirilmiş olup, bu kapsamda yukarõda bahsedilen Bakanlar Kurulu Kararõ ileIDA�ne nakit olarak 10.2 milyon ABD Dolarõ katkõda bulunulmasõ kararlaştõrõlmõştõr.Bankanõn ilave sermaye artõşõ işlemlerinin neticelenmesi ile birlikte ülkemiz 949 ilavehisse elde edecek olup, Bankanõn genel sermayesi içerisindeki payõ yüzde 0.48�danyüzde 0.52�ye, sermaye katõlõmõna ilişkin sõralamada 39. sõradan 36. sõraya ve icradirektörlüğü grubumuz içerisinde de 4. sõradan 3. sõraya yükselecektir.

Bugüne kadar, Dünya Bankasõ kaynaklarõndan (IBRD ve IDA toplamõ) 14,97 milyardolarlõk kredi imkanõ sağlayan ülkemizin, bugüne kadar sağladõğõ kredilerin yaklaşõkyüzde 18�ini program kredileri oluşturmakla birlikte, son yõllarda Bankadan daha çokproje finansmanõ konusunda destek sağlanmaktadõr. Ülkemiz halen, kişi başõna milligeliri 925 ABD Dolarõ�nõn üzerinde olmasõ sebebiyle sadece IBRD�denborçlanmaktadõr. Ülkemiz IDA�dan 1973 yõlõndan beri borçlanmamakta olup, halenIDA�ya donör olarak katkõda bulunan ülkeler arasõnda yer almaktadõr.

Dünya Bankasõ, 1979 yõlõndan bu yana yapõsal ve sektörel uyum kredileri olarakadlandõrõlan program kredilerini üye ülkelerin hizmetine sunmaktadõr. 1980-88 yõllarõarasõnda IMF ile işbirliği halinde yürütülen istikrar programlarõna paralel olarakekonominin yapõsal uyum çalõşmalarõnõ desteklemek üzere toplam 2.74 milyar ABDDolarõ tutarõnda beş adet yapõsal uyum ve dört adet sektörel uyum kredisi DünyaBankasõ�ndan sağlanmõştõr.

Ülkemiz, Dünya Bankasõnõn �üst-orta gelir grubuna-upper intermediate� dahil ülkelerarasõnda bulunmakta olup, 3-5 yõl geri ödemesiz dönem de dahil olmak üzere en fazla15 yõl vade ile borçlanabilmektedir. Dünya Bankasõ, kredi olarak kullandõrdõğõkaynaklarõ temin etme maliyetinin üzerine 75 b.p. (yüzde 0.75) tutarõnda bir marjkoyarak bunu borçlularõna yansõtmaktadõr. Ancak Banka, AAA dereceli (rating) birkuruluş olarak LIBOR oranõnõn altõnda borçlanabilmekte olup, bu durum üye ülkelerinborçlanma maliyetlerinin düşmesine yol açmaktadõr. Bankanõn 1998 takvim yõlõiçerisindeki borçlanma maliyeti ortalama LIBOR - 29 b.p. seviyesindedir. Banka ayrõca,üye ülkeden kredi yürürlüğe girdikten sonra kredi tutarõnõn yüzde 1�i oranõnda önkomisyon (front-end-fee) ücreti tahsil etmektedir. Dünya Bankasõ, mevcut sistemiçerisinde üye ülkelere Tek Para Kredileri (SCL) esasõnda, değişken faizli ve sabitmarjlõ krediler olarak iki çeşit borçlanma imkanõ sunmaktadõr.



Ülkemizin diğer uluslararasõ iktisadi kuruluşlar ile olan ilişkileri gibi, Dünya Bankasõ ileolan ilişkileri de, 31 Mayõs 1963 tarih ve 244 sayõlõ Milletlerarasõ İlişkilere İlişkinKanun, 9 Aralõk 1994 tarih ve 4059 sayõlõ Hazine Müsteşarlõğõ Teşkilat ve GörevleriHakkõnda Kanun ve Bütçe Kanunlarõna göre Hazine Müsteşarlõğõ tarafõndanyürütülmektedir.

Çevreye duyarlõ projeleri desteklemek amacõyla Dünya Bankasõ, birtakõm fonlarkurmuştur. Bunlar, özet olarak, aşağõda verilmektedir.

Küresel Çevre Kolaylõğõ (Global Environment Facility-GEF): Global çevreninkorunmasõ amacõyla, gelişmekte olan ülkelere hibe ve uygun koşullu krediler yoluylafinansman sağlayan, Dünya Bankasõ, UNDP ve UNEP tarafõndan yönetilen bir fondur.Fon, temel olarak dört alanda faaliyet göstermektedir:

- Küresel õsõnmanõn önlenmesi,- Uluslararasõ sularõn korunmasõ,- Biyolojik çeşitliliğin korunmasõ, ve- Ozon tabakasõna zarar veren maddelerin kullanõmõnõn azaltõlmasõ.

Ülkemiz, GEF�e hem donör ülke sõfatõyla katkõ sağlamakta, hem de GEF fonlarõndankaynak kullanmaktadõr. Bugüne kadar kullanõlan kaynaklar hibe şeklinde olmuştur.Ancak, ülkemiz �UNFCC, BM-İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi�ne tarafolmadõğõndan henüz küresel õsõnmanõn önlenmesi ile ilgili faaliyetler için GEF�tenkaynak temin edememektedir.

Akdeniz Çevre Teknik Yardõm Programõ (METAP): METAP, Akdeniz�e kõyõsõ olanülkelerin çevre politikalarõnõn oluşturulmasõ, çevre yönetiminin güçlendirilmesi ve çevreprojelerinin hazõrlanmasõ amacõyla Dünya Bankasõ ve Avrupa Yatõrõm Bankasõ�nõnAvrupa Topluluğu Komisyonu ve UNDP katõlõmõ ile 1990 yõlõnda başlattõğõ bir yardõmprogramõdõr.

1990-1992 yõllarõ arasõndaki üç yõllõk dönemde uygulanan METAP I ülkelere yaklaşõk13.8 milyon ABD Dolarõ tutarõnda teknik yardõm sağlamõştõr.

1993-1995 yõllarõ arasõnda uygulanan METAP II döneminde ise yaklaşõk 17.3 milyonABD Dolarõ kaynak sağlanmõştõr. METAP II kapsamõnda temel olarak su kalitesininartõrõlmasõ, kentlerde çevre yönetiminin geliştirilmesi ve kapasite geliştirilmesi gibiaktivitelere öncelik verilmiştir.

1996-2000 yõllarõ arasõnda uygulanmakta olan ve 26 milyon Dolar tutarõnda katkõsağlanmasõ planlanan METAP III, çevresel politika, program ve projelerin etkilerinideğerlendirmek ve izlemek için kullanõlacak olan temel göstergelerin oluşturulmasõ,uygulanmasõ ve geliştirilmesinde Akdeniz ülkelerine yardõm sağlamayõ amaçlamaktadõr.

METAP III fonlarõndan finanse edilen ve ülkemizde �Ulusal Çevre Bilgi SistemiStratejisi� ile �Çevresel Bilinçlendirme, Eğitim ve İletişim Stratejisi�nin oluşturulmasõçalõşmalarõ ve Çevresel Etki Değerlendirme (ÇED) usulleri ve belgelendirilmesineilişkin bir eylem planõ ve eğitim programõ hazõrlanmasõna ilişkin çalõşmalarsürdürülmektedir. Ayrõca, kamu-özel sektör işbirliği programõ, dõş ticaretin gelişimi veçevresel etkileri, küçük hibeler programõ çalõşmalarõ gerçekleştirilmiştir.



Montreal Protokolü Çok Taraflõ Fon (Ozone Projects Trust Fund): Ülkemizin19.12.1989 yõlõnda taraf olduğu Fon, ozon tabakasõna zarar veren maddelerinazaltõlmasõna yönelik faaliyetler için gelişmekte olan ülkelere finansman desteğisağlamaktadõr.

Kurumsal Geliştirme Fonu (Institutional Fund): Ülkemizdeki çeşitli çevre sorunlarõnaçözüm alternatifleri geliştirmek, son yõllarda tüm dünyanõn üzerinde önemle durduğuçevre konusunda duyarlõ politikalarõ ülkemizde de etkin bir şekilde uygulayabilmek vebu alanda uluslararasõ finansman kuruluşlarõndan fon temin edebilmek amacõyla ÇevreBakanlõğõ�nõn teknik desteği ve DPT�nin koordinatörlüğünde �Ulusal Çevre Stratejisi veEylem Planõ�nõ hazõrlanmõştõr.

2.4.2 ASYA KALKINMA BANKASI (ADB)

Türkiye, Asya ve Pasifik ülkelerinin ekonomik ve sosyal kalkõnma sürecinihõzlandõrmak amacõyla 1966 yõlõnda kurulan Asya Kalkõnma Bankasõ�na 1991 yõlõnda�donör ülke� statüsünde katõlmõş olup, 34.4 milyar SDR olan Banka sermayesineülkemizin toplam katkõ payõ 120.4 milyon SDR (Özel Çekme Hakkõ)�dõr. Bankanõnmerkezi Manila�dadõr (Filipinler). Ülkemizin toplam sermaye içindeki payõ yüzde 0.350oy gücü ise yüzde 0.631�dir.

Asya Kalkõnma Bankasõ�na halihazõrda 57 ülke üye olup, bunlarõn 41�õ Asya-Pasifikbölgesi ülkesi ve 16�sõ bölge-dõşõ ülkedir. Ülkemiz, Banka sermayesine katkõ payõmõzitibariyle, bölge-dõşõ ülkeler arasõnda 9., tüm üye ülkeler arasõnda 25. sõrada yeralmaktadõr. Ülkemiz ABD, İngiltere, Almanya ve Avusturya ile bir grupoluşturmaktadõr.

Bankanõn işlevleri, özet olarak, şöyledir:

- Gelişmekte olan üye ülkelerdeki (GYÜ) ekonomik ve sosyal kalkõnmanõnhõzlandõrõlmasõ amacõyla kredi sağlamak ve hisse iştirakinde bulunmak,

- Kalkõnma projeleri ile programlarõn hazõrlanmasõ ile yürütülmesi ve danõşmanlõkhizmetleri için teknik yardõm sağlamak,

- Kalkõnma hedefleri için kamu ve yerli sermaye yatõrõmlarõnõ teşvik etmek,- GYÜ�lerin kalkõnma politikalarõ ile planlarõnõn koordine edilmesi talepleri

çerçevesinde destekte bulunmak,- Birleşmiş Milletler ile bölgede kredi ve yatõrõmlarda bulunan diğer uluslararasõ

organizasyonlarla işbirliğinde bulunmak, ve- Diğer kalkõnma faaliyetlerini desteklemektir.

Asya Kalkõnma Bankasõ üyeliğinin Türkiye açõsõndan en önemli yararõ, EBRD�deolduğu üzere Bankanõn açtõğõ ihalelerden ülkemiz firmalarõnõn yararlanmasõ imkanõnõsağlamasõdõr. Bu çerçevede, Hindistan�dan Güney Kore�ye ve Pasifik ülkelerine AsyaKalkõnma Bankasõ tarafõndan finanse edilen proje ihaleleri çerçevesinde, Hindistan�danGüney Kore�ye ve Pasifik ülkelerine kadar iş adamlarõmõza yeni iş imkanlarõ garantilifinansman olarak sunulmaktadõr.

Diğer yandan, son dönemde Orta Asya Türk Cumhuriyetleri�nden Kazakistan,Özbekistan, Kõrgõzistan, Türkmenistan ve Azerbaycan�õn Bankaya üyelikleri ile birlikte,



bu bölgede geniş bir tecrübeye sahip firmalarõmõzõn Banka ihalelerine katõlarakbölgedeki etkinliklerini arttõrma fõrsatõ da doğmuştur (Türkmenistan ve Azerbaycansõrasõyla, Ekim 1998 ve Haziran 1999 tarihli oylamalarla Bankaya kabul olunmuştur.Resmi üyelik sõfatõnõ üyelik şartlarõnõn yerine getirilmesinden sonra kazanacaklardõr).

Ülkemizin Banka finansmanõ ile 1999 başlarõna kadar almõş olduğu toplam ihale tutarõ233 milyon dolardõr ve bu tutar ile Banka içi genel performans listesinde 27. sõradabulunmaktadõr.

2.4.3 AVRUPA KONSEYİ KALKINMA BANKASI (AKKB)

Avrupa Konseyi Kalkõnma Bankasõ, özellikle mülteciler ve nüfus fazlasõ ile ilgilikonularda faaliyette bulunmak üzere, Avrupa Konseyi�nin mali organõ olarak 1956yõlõnda kurulmuştur. Merkezi Paris�te bulunmaktadõr.

Bankanõn faaliyet alanõ zamanla genişleyerek doğal ve ekolojik felaketler, istihdamoluşturulmasõ ve korunmasõ, sosyal konut, sağlõk, eğitim, azgelişmiş yörelerde sosyalaltyapõnõn iyileştirilmesi, çevrenin korunmasõ, kõrsal bölgelerin modernizasyonu vetarihi mirasõn korunmasõ da Bankanõn faaliyet alanõna dahil edilmiştir.

Bankaya son yõllarda özellikle Orta ve Doğu Avrupa ülkelerinden yeni üyelerkatõlmõştõr. Bankanõn halihazõrda 35 üyesi vardõr.

Türkiye, Fona 1956 yõlõnda 8 kurucu üyeden biri olarak üye olmuştur. Türkiye ortalamayüzde 7.2 oranõndaki katõlõmõ ile 5. büyük ortaktõr. Türkiye, ayrõca 3.24 milyar Euro�lukkredi kullanma miktarõ ile Banka tarafõndan sağlanan toplam kredilerin yüzde 24�ünükullanmõş durumdadõr.

AKKB Guvernörler Kurulunun 9 Kasõm 1999 tarihli 159. Toplantõsõnda Bankanõntoplam sermayesinin 3.247.588�e (Katõlõm Sertifikasõ) çõkarõlmasõ uygun görülmüştür.Buna göre, Türkiye�nin sermaye payõ 233.078�e (toplam sermayenin yüzde 7.18�si)yükselmektedir.

2.4.4 AVRUPA YATIRIM BANKASI (AYB)

Avrupa Yatõrõm Bankasõ 1958�de kurulmuştur. Üyeliği yalnõzca AT ülkelerine açõktõr.Banka, Topluluğun kalkõnmasõna yardõm etmekle yükümlüdür. Bölgesel kalkõnma,proje kredileri ve garantileri ile çevre sorunlarõ Bankanõn diğer önemli faaliyet alanlarõarasõndadõr.

Diğer yandan Banka, Topluluk dõşõndaki ülkelerde de faaliyetlerini sürdürmektedir.EEC işbirliği anlaşmalarõ çerçevesinde Banka Akdeniz ülkeleri, Afrika, Karaipler vePasifik ülkelerine de fon sağlamaktadõr.

AYB, organizasyon itibariyle diğer Topluluk organlarõndan bağõmsõzdõr ve kendi tüzelkişiliği vardõr. Yönetim Kurulu 15 ülkenin Maliye Bakanlarõndan oluşur.



Gümrük Birliği kapsamõnda 6 Mart 1995 tarihli Ortaklõk Konseyi kararõyla birlikteimzalanan Mali İşbirliği Deklarasyonu çerçevesinde Yenileştirilmiş Akdeniz Programõ(YAP)�ndan 8 adet proje için AYB�den toplam 339.5 milyon Euro�luk kredisağlanmõştõr. Diğer taraftan yine aynõ Deklarasyonun 4. Maddesi çerçevesinde Euro-Med�den 205 milyon Euro tutarõnda kredi tahsis edilmiş olup, bunun 155 milyonEuro�luk kõsmõ 3 belediyemizin çevre projelerine ve bir enerji projesine, 50 milyonEuro�luk kõsmõ ise KOBİ�lere Türkiye�de faaliyet gösteren 3 banka (TSKB, SYB veHalk Bankasõ) aracõlõğõyla kullandõrõlmõştõr.

12 Akdeniz ülkesine 2000-2006 yõllarõ arasõnda 7 yõl süresince sağlanacak finansmanõdüzenleyen Euro-Med II programõ için AB tarafõndan sağlanan meblağ 6.425 milyonEuro�dur. Yani, bir önceki döneme göre bu dönem için yapõlan tahsisatta yüzde 15�likbir artõş olmuştur. Bu durumda, 12 ülkeye tahsis edilecek rakam yõllõk 915 milyon Euroolarak öngörülmekte olup, bu meblağõn ülkeler arasõndaki paylaşõmõ bütün hükümetlerleyapõlacak görüşmeler neticesinde belirlenecektir. 2000 yõlõnõn ilk aylarõnda buçalõşmalarõn yapõlmasõ hedeflenmektedir. Bu çerçevede, 3 Haziran 1999�da AYByetkilileri ile yapõlan toplantõda, Euro-Med II�nin 3.5 yõllõk ilk dönemi kapsamõndadeğerlendirilmek üzere toplam tutarõ 800 milyon dolar-1.2 milyar dolar olan projepaketi görüşülmüş ve AYB yetkilileri proje paketine çok olumlu yaklaşmõştõr.Türkiye�nin Euro-Med kaynaklarõnõn dağõtõldõğõ 12 Akdeniz ülkesi arasõnda en büyükekonomiye sahip olduğu, nüfusu ve kişi başõna düşen milli geliri dikkate alõndõğõnda,gelecek dönemde Euro-Med I�de ülkemiz için sağlanan orandan daha fazla oranda payalmasõ hususunda görüşmeler sürdürülmektedir.

Avrupa Yatõrõm Bankasõ�ndan ayrõca Marmara Bölgesinde meydana gelen depreminhasarlarõnõn giderilmesini amacõyla hazõrlanan proje için 600 milyon Euro tutarõnda birkredi sağlanacak olup, kredi anlaşmasõnõn Ocak ayõ içinde imzalanmasõ beklenmektedir

2.4.5 AVRUPA İMAR VE KALKINMA BANKASI (EBRD)

Ülkemiz, özellikle 1980�li yõllardan sonra, kalkõnma ile ilgili uluslararasõ oluşumlardabölgesel bir ekonomik güç olarak ön planda yer alma çerçevesinde, 1991 yõlõndakurulan Avrupa İmar ve Kalkõnma Bankasõ�na ilk üyelerden biri olmuştur.

Bankanõn sermayesi 20 milyar ECU�dur. Ülkemizin toplam sermaye içindeki payõ 230milyon ECU ile yüzde 1.15 olup aynõ yüzdelik oy gücüne sahiptir. Ülkemiz EBRD�deİsviçre, Lihtenştayn, Özbekistan, Kõrgõzistan, Azerbaycan ve Türkmenistan ile bir grupoluşturmaktadõr.

16 Nisan 1991 tarihinde faaliyete geçmiş bulunan Avrupa İmar ve Kalkõnma Bankasõ�na(EBRD) ülkemiz Orta ve Doğu Avrupa ülkelerindeki ve özellikle Sovyetler Birliği�nindağõlmasõndan sonra bağõmsõzlõklarõna kavuşan Orta Asya Cumhuriyetlerindeki yeniyatõrõm olanaklarõndan girişimcilerimizin yararlanmasõ ve dõş ticaret imkanlarõnõnarttõrõlmasõ amacõyla donör ülke sõfatõyla üye olmuştur.

Bankanõn amacõ, SSCB�nin dağõlmasõyla sonradan üye olan Türk Cumhuriyetleri dedahil olmak üzere, Orta ve Doğu Avrupa ülkelerinin ekonomik ve kültürel gelişiminiteşvik etmektir. Buna bağlõ olarak Banka; gerek bu ülkelerdeki özel sektörü güçlendirip,yabancõ yatõrõmlarõ teşvik ederek, gerek sanayi sektörünü yeniden yapõlandõrmaya



çalõşarak, Orta ve Doğu Avrupa ülkelerine kredi-yatõrõm, garanti ve teknik yardõmşeklinde imkanlar sağlamaktadõr. Bankanõn halihazõrda 26�sõ faaliyet ülkesi olmak üzeretoplam 60 üyesi bulunmaktadõr.

Bankanõn İşlevleri: Orta ve Doğu Avrupa ülkeleri ile Orta Asya Cumhuriyetlerininpiyasa ekonomisine geçişini hõzlandõrmak amacõyla;

- Özel sektör yatõrõmlarõnõ teşvik etmek,- Ulusal ve yabancõ sermaye ve tecrübeli bir yönetim ile ekonomik canlõlõğõ

sağlamak,- Kişisel girişimciliği desteklemek ve altyapõ yatõrõmlarõnõ gerçekleştirmek- Projelerin hazõrlanmasõ, finansmanõ ve gerçekleşmesi amacõyla teknik yardõm

sağlamak, ve- Sermaye piyasalarõnõn gelişimini teşvik etmektir.

Banka kaynaklarõnõn yüzde 60�õ özel sektörün desteklenmesi, kalan yüzde 40�õ daaltyapõ yatõrõmlarõnõn gerçekleştirilmesi amacõyla kullanõlmaktadõr.

Ayrõca ülkemizin Türk Cumhuriyetlerine yönelik politikasõ uyarõnca, EBRD ile işbirliğihalinde Türk Cumhuriyetlerine ve bağõmsõzlõğõnõ yeni kazanan diğer ülkelere yönelikolarak bir fon oluşturulmuş ve kullanõlmõştõr. Bu kapsamda bugüne kadar Özbekistan,Kõrgõzistan ve Türkmenistan�da gerçekleştirilen projelerde Türk danõşmanlõk firmalarõistihdam edilmiştir.

Yine söz konusu ülkelerle olan işbirliğimiz çerçevesinde, Hükümetimiz EBRD ve ABile işbirliği yaparak Özbekistan�da, Kõrgõzistan, Tacikistan ve Türkmenistan�õn dayararlandõğõ bir bölgesel bankacõlõk eğitim merkezi kurmuştur.

EBRD�nin kurucu üyelerinden olan Türkiye, Orta ve Doğu Avrupa ülkelerindeki veSovyetler Birliği�nin dağõlmasõyla ortaya çõkan Orta Asya Cumhuriyetlerindekidemokratik ve ekonomik kalkõnmayõ desteklemek amacõyla önemli bir rol üstlenmiştir.Türkiye�nin bölgede öncülüğünü yaptõğõ projeler de bu doğrultudaki çabalarõnõn birgöstergesidir. Ülkemiz, Bankada sahip olduğu İcra Direktör Vekilliği görevi nedeniyle,Orta Asya Cumhuriyetlerinde yeni başlayan kalkõnma sürecini hõzlandõrmak ve bucumhuriyetlerin piyasa ekonomisine ve çoğulcu demokrasiye geçişlerini kolaylaştõrmakamacõyla Banka kaynaklarõnõn özellikle bu ülkelere dengeli olarak dağõtõlmasõnda etkiliolabilmektedir.

Ülkemizin Banka finansmanõ ile 1999 yõlõna kadar almõş olduğu toplam ihale tutarõ84.97 milyon dolardõr. Bu performansla Türk firmalarõ 1998 yõlõnda 8. sõrada yeralmõştõr.

2.4.6 EİT (ECO) TİCARET VE KALKINMA BANKASI

Yeni Örgüt yapõsõ çerçevesinde, bölgesel kuruluşlar arasõnda yer alan Ekonomikİşbirliği Teşkilatõ (EİT-ECO) bölgesinde ticareti finanse edecek ve uluslararasõkaynaklarõn bölgeye aktarõlmasõnda köprü rolü oynayacak bir �EİT Ticaret ve KalkõnmaBankasõ� kurulmasõ planlanmõştõr.



Banka Kuruluş Anlaşmasõ, 11-15 Mart 1995 tarihlerinde İslamabad�da gerçekleştirilenÜçüncü EİT Zirvesinde Türkiye, İran ve Pakistan tarafõndan imzalanmõştõr.

EİT Ticaret ve Kalkõnma Bankasõ�nõn kayõtlõ sermayesi 1 milyar SDR olup, bunun 300milyon SDR�õ taahhüt edilmiş sermayeyi, 700 milyon SDR�õ ise çağrõlabilir sermayeyioluşturacaktõr. Taahhüt edilen sermayenin 60 milyon SDR�lõk kõsmõ Anlaşma yürürlüğegirdikten sonra 90 gün içinde, üye ülkelerce eşit olarak, geri kalan 240 milyon SDR ise,10 yõllõk eşit taksitler halinde ödenecektir.

Bankanõn temel amacõ; üye ülkelerin ekonomik kalkõnmasõnõ hõzlandõrmak, üye ülkelerve bölgeler arasõ ticareti geliştirmek, EIT ülkelerindeki kalkõnma projelerine finansmansağlamak ve kaynaklarõn mobilizasyonu için gerekli bankacõlõk hizmetlerinisağlamaktõr.

Ancak, Bankanõn yapõsõnõn EİT Teşkilatlarõyla benzeştirilme çabalarõ yüzünden, BankaKuruluş Anlaşmasõ�nda bir tadilat icap etmiş ve söz konusu Anlaşmayõ tadil eden birmetin 4 Mart 1997 tarihinde taraflarca imzalanarak onaylanmak üzere Anlaşma ilebirlikte üye ülkelerce Parlamentolarõna sunulmuştur. Halihazõrda onay işlemleriPakistan ve Türkiye tarafõndan gerçekleştirilmiştir.

Bankanõn merkezinin Türkiye�de olmasõ kararlaştõrõlmõş olup, Banka faaliyetlerinebaşladõktan sonra 6 ay içinde İran ve Pakistan�da birer şube açõlacaktõr.

2.4.7 İSLAM KALKINMA BANKASI (İKB)

Kuruluşu ve Amaçlarõ: İslam Kalkõnma Bankasõ, 1974 yõlõnda Cidde�de toplanan İslamÜlkeleri Maliye Bakanlarõ II. Konferansõnda Banka Ana Sözleşmesinin kabuledilmesiyle aralarõnda Türkiye�nin de yer aldõğõ İslam Konferansõ Teşkilatõ (İKT)�naüye başlangõçta 22 ülke tarafõndan kurulmuş ve faaliyetlerine 20 Ekim 1975 tarihindebaşlamõştõr. Bankanõn kuruluş amacõ, üye ülkelerin ekonomik kalkõnmalarõna ve sosyalgelişmelerine katkõda bulunmaktõr. Bu amaç çerçevesinde İKB�nin temel işlevlerini; üyeülkelerdeki kuruluşlara veya verimli projelere sermaye iştirakinde bulunmak suretiylefinansman desteği sağlamak, üye ülkelerdeki kamu ve özel sektör projelerine finansmankredisi sağlamak, üye ülkeler arasõndaki ticaretin geliştirilmesine yardõmcõ olmak ve buamaçla gerekli çalõşmalarõ yapmak, üye ülkeler arasõ teknik işbirliğine yardõmcõ olmakve teknik yardõm sağlamak, ve eğitim ve araştõrma faaliyetlerinde bulunmak şeklindeözetlemek mümkündür.

Bankanõn Kuruluş Sözleşmesi TBMM�de onaylanmamõş olmakla birlikte, TürkiyeBanka imkanlarõndan tam olarak yararlanmaktadõr. Bankanõn Türkiye�deki muhatabõHazine Müsteşarlõğõ olup, Türkiye�nin Banka ile münasebetleri anõlan Müsteşarlõktarafõndan yürütülmektedir. Diğer taraftan, birer İKT Ekonomik ve Ticari İşbirliğiDaimi Komitesi (İSEDAK) projesi olan ve Banka bünyesinde faaliyet gösteren�İhracatõn Finansmanõ Programõ� ile �İslam Ülkeleri Arasõ Yatõrõm ve İhracat KredisiSigortasõ Kurumu� nun Türkiye�deki ajanslõğõnõ Türk Eximbank yapmaktadõr. Ayrõca,Banka tarafõndan açõlan ihalelere katõlacak üye ülkelerdeki firmalarõn �roster� õnõyapmak üzere kurulmuş bulunan İslam Ülkeleri Müşavirler Birliği (FCIC), İstanbul�dabulunmaktadõr.



Üyelik, Hesap Birimi ve Sermayesi: Bankaya üye olabilmek için İKT üyesi olmak veüyelik için yapõlan müracaatõn Guvernörler Kurulu tarafõndan kabul edilmesigerekmektedir. Bankanõn üye sayõsõ, son olarak Nijerya�nõn katõlõmõ ile 54�e çõkmõşbulunmaktadõr. Bankanõn hesap birimi, İslam Dinarõ(ID)�dõr. Bir ID, Uluslararasõ ParaFonu(IMF)�nun Özel Çekme Hakkõ(SDR)�na eşittir. 1992 yõlõnda alõnan kararla,Bankanõn 2 milyar ID olan kayõtlõ (authorized) sermayesi, 6 milyar ID� ye ( yaklaşõk 8.2milyar dolar) çõkartõlmõştõr. Bankanõn taahhüt (subscribed) edilen sermayesi ise 4.1milyar ID (yaklaşõk 5.56 milyar dolar)�dõr. Bankanõn, Nisan 1999 itibariyle 53 üye ülketarafõndan taahhüt edilen toplam sermaye tutarõ yaklaşõk 4.1 milyar ID, ödenmişsermayesi ise 2.377 milyon ID�dir. Başlangõçta banka sermayesine 10.000.000 ID ilekatõlmõş olan ülkemizin halen İKB�deki payõ 315.470.000 ID�dir. Türkiye tarafõndanBankaya ödenen toplam sermaye payõ ise, 187.984.400 ID (yaklaşõk 263 milyon dolar)�dir. Taahhüt edilen (subscribed) sermaye payõna göre Bankada en yüksek paya sahipilk beş ülke; S. Arabistan (yüzde 24.56), Kuveyt (yüzde 12.23), Libya (yüzde 9.85), İran(yüzde 8.62) ve Türkiye (yüzde 7.77)�dir.

Organlarõ: Bankanõn organlarõ; Guvernörler Kurulu, İcra Direktörleri Kurulu, veBaşkan ve Başkan Yardõmcõlarõ olmak üzere üç organdan oluşmaktadõr. Bankanõn enüst organõ olan Guvernörler Kurulu, her üye ülkenin atadõğõ bir guvernörden oluşur veayrõca her üye ülke bir yardõmcõ (alternate) guvernör atamaktadõr. İcra DirektörleriKurulu, 14 üyeden oluşmaktadõr. Bankada en yüksek hisseye sahip ilk 7 ülke, kendiatadõklarõ icra direktörleri vasõtasõyla temsil edilmektedir. Geri kalan 7 icra direktörüise, Guvernörler Kurulu tarafõndan seçilmekte ve her biri belli ülke gruplarõnõ temsiletmektedirler. Bankanõn kurucu üyesi ve ilk büyük ortaklarõ arasõnda yer alan Türkiye,1985 yõlõndaki ikinci sermaye artõrõmõndan itibaren kendi atadõğõ icra direktörütarafõndan temsil edilmektedir. Bankanõn hukuki temsilcisi olan Banka Başkanõ beşyõllõk süre ile Guvernörler Kurulu tarafõndan seçilmektedir. Bankada en büyük hisseyesahip olmasõ ve Bankanõn merkezinin bu ülkede olmasõ gibi mülahazalarla centilmenlikanlaşmasõ gereği, şimdiye kadar seçilen başkanlarõn hepsi Suudi Arabistan vatandaşõolmuştur. Bankada finansman ve idareden, faaliyetlerden ve ticaret ve politikakonularõndan sorumlu üç başkan yardõmcõsõ bulunmaktadõr. Başkan yardõmcõlarõ,Başkanõn önerisi üzerine İcra Direktörleri kurulu tarafõndan atanmaktadõr. Şimdiyekadar Bankaya bir Türk başkan yardõmcõsõ atanmamõştõr.

Finansman Yöntemleri: Banka esas itibariyle; Proje Finansmanõ, Ticaretin Finansmanõve Özel Yardõm Hesabõndan (Wakf Fund) Finansman olmak üzere üç türde finansmansağlamaktadõr. Proje ve ticaretin finansmanõ imkanlarõndan kamu kuruluşlarõ yanõnda,ticari banka garantisiyle, özel sektör de faydalanabilmektedir. Bankanõn finansmanimkanõ, istisnai durumlar hariç olmak üzere, projelerin dõş para ihtiyacõ ve ekipmanalõmõnõn finansmanõ için kullanõlmaktadõr.

Proje Finansmanõ: Uzun vadeli bir finansman imkanõdõr. Toplam vade ve ödemesizdönem her yatõrõmõn özelliğine ve finansman türüne göre tespit edilmektedir. Kamu veözel sektöre açõk başvurular, bir fizibilite raporu veya proje dokümanõ ile birlikte, üyeülkelerin İKB guvernörlerinin kurum/kuruluşlarõ (ülkemizde Hazine Müsteşarlõğõ)vasõtasõyla yapõlmaktadõr. Sağlanacak finansmanõn mali şartlarõ ile alt ve üst limitlerifinansman türüne göre değişmektedir. Banka, proje unsurlarõ içinde, prensip olarak,sadece ekipman alõmõnõ finanse etmektedir. İKB, İslam Hukuku kurallarõna bağlõ olarakfaizsiz bankacõlõk uygulamasõyla, konvensiyonel bankacõlõkta yer almayan bazõfinansman yöntemleri de uygulamaktadõr. Bankõnõn proje finansmanõ için kullandõğõ



enstrümanlar; Kredi (Loan), Finansal Kiralama (Leasing), Taksitli Satõş (Instalmentsales), İstisna (Eser) Sözleşmesi, Teknik Yardõm, Sermaye İştiraki (Equity) ve Kar-zararOrtaklõğõ (Profit Sharing)�dõr.

Ticaretin Finansmanõ: İKB, uzun vadeli krediye dayanan proje finansmanõnõn yanõ sõra,üye ülkeler arasõndaki ticaretin artõrõlmasõ ve operasyonlarõnõn büyük bir kõsmõnõn ticariişlemlerin finansmanõnõn teşkil ettiği İslami mali kurumlarõn gelişmesini sağlamayayönelik olarak ticaretin finansmanõ için de kredi vermektedir. Bankanõn bu amaçlauyguladõğõ programlar; İthalatõn Finansmanõ (Import Trade Financing Operations-ITFO), İhracatõn Finansmanõ Programõ (Export Financing Scheme- EFS), İslamiBankalar Portföyü (Islamic Banks� Portfolio-IBP), Ticari İşbirliği Geliştirme Programõ(Trade Cooperation and Promotion Program-TCPP), Özel Yardõm HesabõndanFinansman (Special Assistance Account-Wakf Fund) olmak üzere beş tanedir. Buhesaptan; üye Ülkeler İle Üye Olmayan Ülkelerdeki Müslüman Topluluklar İçin ÖzelYardõm Projeleri, Çeşitli Burs Programlarõ, Teknik İşbirliği Programõ, Bankaya bağlõolarak çalõşmakta olan İslam Araştõrma ve Eğitim Enstitüsü(IRTI)nün Faaliyetleri, HacSõrasõnda Kesilen Kurban Etlerinin Değerlendirilmesi Projesi ve İKT Bilgi SistemleriAğõ (OICIS-NET) gibi proje ve faaliyetleri finanse edilmektedir.

İKB İle Kredi İlişkileri: Türkiye, İKB kaynaklarõndan en fazla yararlanan ülkelerdenbirisi durumundadõr. Türkiye�ye ilişkin olarak 1976 yõlõndan Kasõm 1998�e kadar projeve ticaretin finansmanõ için toplam 2.4 milyar dolar tutarõnda faaliyet onaylanmõştõr.Buna göre Türkiye, İKB�den sağlanan finansman imkanlarõ bakõmõndan, Pakistan�dansonra Banka kaynaklarõndan en fazla yararlanan ülke konumundadõr. ÜlkemizinİKB�den sağladõğõ finansman miktarõnõn 1.679,30 milyon dolarõ İthalatõn FinansmanõProgramõ (ITFO), 184,14 milyon dolarõ ise İhracatõn Finansmanõ Programõ (EFS)altõnda dõş ticaretin finansmanõna yöneliktir. Diğer bir ifade ile İKB�den sağlanantoplam finansmanõn yüzde 75.9�u ITFO ve EFS altõnda ticaretin finansmanõna ilişkinolup, sadece yüzde 24.1�lik kõsmõ proje finansmanõ için onaylanmõş bulunmaktadõr.Ülkemiz lehine proje finansmanõ için onaylanan faaliyetlerin sektörel dağõlõmõnabakõldõğõnda ilk sõrayõ yüzde 35.22 ile altyapõ almaktadõr. Daha sonra sõrasõyla yüzde26.10 ile sanayi, yüzde 20.13 ile sağlõk yüzde 11.31 ile ulaştõrma ve enerji, yüzde 4. 22ile eğitim, yüzde 1.51 ile tarõm ve yüzde 1.5 ile hizmet (mali) sektörleri gelmektedir.Ülkemiz lehine onaylanan ticaretin finansmanõ faaliyetlerin hemen hemen tamamõ özelsektöre aittir. Buna karşõn proje finansmanõ için sağlanan imkanlarõn yüzde 75.5�i kamusektörüne, yüzde 24.5�i ise özel sektöre aittir. İKB özel sektöre, çoğunlukla sanayi vehizmet (mali) sektör kuruluşlarõna sermayeye iştirak şeklinde finansman sağlamõştõr.Buna karşõn eğitim, sağlõk, ulaştõrma-enerji, tarõm sektörlerine sağlanan imkanlarõntamamõ kamu kuruluşlarõ için onaylanmõştõr.

Teknik İşbirliği Çerçevesinde İlişkiler: İKB üyesi ülkeler arasõndaki teknik işbirliğiprogramõ, insan kaynaklarõnõn geliştirmek için oluşturulmuş bir programdõr. Bu programaltõnda uzman heyetleri gönderilmekte, mesleki eğitim faaliyetleri, seminerler veworkshop�lar finanse edilmektedir. Program kapsamõnda öncelikli sektörler olarakteknoloji ve çevre alanõnda üye ülkeler arasõndaki ilişkilerin geliştirilmesiamaçlanmaktadõr. Son mali yõlda, 16 uzman heyet gönderilmiş, 43 mesleki eğitimfaaliyeti ve 25 seminer/workshop düzenlenmiştir. Programõn başlangõcõndan bugünekadar 695 faaliyet için 15.5 milyon dolar harcanmõştõr. Türkiye�nin Gelişmekte OlanÜlkelere yönelik teknik yardõm faaliyetleri 1985 yõlõnda başlamõş, bu faaliyetleriyürütme görevi 1985, 1987 ve 1990 yõllarõnda çõkarõlan Bakanlar Kurulu Kararlarõ ile



DPT�ye verilmiş ve 1994 yõlõnda yayõmlanan 540 sayõlõ DPT Teşkilat Kanunu ile DPTDõş Ekonomik İlişkiler Genel Müdürlüğü bu faaliyetleri yürütmekle görevlendirilmiştir.1995 yõlõnda Teknik Yardõm Yönetmeliği çõkarõlmõştõr. DPT bu süre içerisinde İKB iledevamlõ şekilde temasta bulunarak üye ülkelere uzman gönderilmesi ve bu ülkelerdengelen katõlõmcõlara Türkiye�de eğitim veya inceleme gezisi düzenlenmesi hususundaişbirliği yapmõştõr. Bu çerçevede 13 ülkeden 36 kişiye Türkiye�de kõsa süreli eğitim veinceleme gezisi programõ düzenlenmiş ve Türkiye�den de 9 ülkeye 13 uzmangönderilmiştir. Bu işbirliğinde finansman Banka tarafõndan sağlanmõş, organizasyon veayni katkõlar DPT�nin koordinasyonunda kamu ve özel kuruluşlarca sağlamõştõr. Fiilenyürütülen bu faaliyetlere resmi bir hüviyet kazandõrõlmasõ hususunda DPT ve İKByetkilileri mutabõk kalarak bir çerçeve anlaşmasõ imzalanmasõna karar verilmiştir. Sözkonusu anlaşma, 26.11.1997 tarihinde imzalanarak yürürlüğe girmiştir. Söz konusuçerçeve anlaşmasõ, DPT ve Bankanõn teknik işbirliği ve teknik yardõm kapasitelerinikullanarak Bankaya üye ülkelerin ve üye olmayan ülkelerdeki Müslüman topluluklarõnkalkõnma çabalarõnõ artõrma yolunda işbirliğini geliştirmeyi amaçlamaktadõr.

Türkiye�deki İKB Burslusu Öğrenciler: İKB, üye olmayan ülkelerde yaşayan Müslümanazõnlõklara (istisna olarak bazõ az gelişmiş üye ülkelere) mensup öğrencilere gerek kendiülkelerinde gerekse diğer üye ülkelerdeki üniversitelerde çeşitli dallarda (daha ziyadefen bilimleri alanõnda) lisans eğitimi görmelerini sağlamak üzere 1983 yõlõndan itibarenMüslüman Azõnlõklara Özel Burs Programõnõ başlatmõştõr. Başlangõcõndan bugüne kadar51 ülkeden toplam 4.796 öğrenciye burs verilmiştir. Verilen burslarõn toplam miktarõ36.5 milyon dolardõr. Ülkemizin eğitim imkanlarõnõn gelişmiş olmasõ sebebiyle İKBburslusu öğrencilerin çoğu Türkiye�de yüksek öğrenim görmeyi tercih etmektedirler.Türkiye�yi sõrasõyla Mõsõr, Tunus, Fas ve Ürdün takip etmektedir. Her yõl yaklaşõkolarak 60 öğrenci için Türk üniversitelerinde kontenjan ayrõlmaktadõr. Bankanõnbursundan Türkiye�de yararlanan öğrenci sayõsõ 715�dir. Bunlarõn 282�si mezun olmuş,296�sõ halen öğrenim görmekte olup, kalan 137�si başarõsõz kalarak ülkelerine geridönmüşlerdir. Halen 22 ayrõ üniversitemizde teknik alanlarda (az sayõda da olsa iktisat,işletme , hukuk gibi sosyal bilimler alanõnda) öğrenim görmekte olan öğrenciler içinBanka tarafõndan yõllõk yaklaşõk 1.2 milyon dolar finansman sağlanmaktadõr. Ülkelerinedöndüklerinde önemli mevkilerde görev alma ihtimali yüksek olan bu öğrencilerin,kültürümüzü kendi toplumlarõna taşõyacaklarõ ve uluslararasõ meselelerde ülkemizlehine hareket edecek gönüllü birer elçi olacaklarõ düşünülmektedir.

İSEDAK Çerçevesinde İlişkiler: İSEDAK faaliyetlerini yürütürken başta Cidde�deyerleşik İKT Genel Sekreterliği olmak üzere İKT�ye bağlõ ve yan kuruluşlarõn teknikimkanlarõndan ve uzmanlõklarõndan yararlanmaktadõr. İSEDAK�a bu anlamda hizmetveren kuruluşlarõn arasõnda İKB önemli bir yer tutmaktadõr. Nitekim, İSEDAK�õngündeminde yer almõş olan Orta Vadeli Ticaret Finansman Mekanizmasõ ve Yatõrõm veİhracat Kredi Sigortasõ gibi önemli işbirliği projeleri Bankanõn başõndan itibarensağlamõş olduğu destek ve katkõ ile hayata geçirilebilmiştir. Buna mukabil, SayõnCumhurbaşkanõmõzõn hazõr bulunduklarõ İSEDAK Toplantõlarõnõn açõlõşõnda BankaBaşkanõna konuşma imkanõ sağlanmaktadõr. Böylece İKB Başkanõ, İKT içinde saygõnbir forum olan İSEDAK aracõlõğõ ile Bankanõn çeşitli konulara ilişkin görüş veönerilerini üst düzeyde anlatma imkanõ bulmaktadõr. İSEDAK tarafõndan ele alõnan veBankanõn desteklediği ticari işbirliğine yönelik başlõca işbirliği proje ve konularõ; OrtaVadeli Ticaret Finansmanõ Mekanizmasõ-İhracatõn Finansmanõ Programõ, İslam ÜlkeleriYatõrõm ve İhracat Kredi Sigortasõ Kurumu (Islamic Corporation for the Insurance ofInvestment and Export Credit-ICIEC), Ticaret Enformasyon Ağõ (TINIC) ve İKT



Enformasyon Sistemleri Ağõ(OIC IS-NET), İslam Ülkeleri Çok Taraflõ Kliring Birliğive Dünya Ticaret Örgütü (WTO) Faaliyetlerinin İzlenmesi�dir.

Sonuç ve Değerlendirme: Türkiye ile İKB arasõndaki ilişkiler çeşitli alanlarõ kapsamaktave bir hayli gelişmiş bulunmaktadõr. Yukarõda da ifade edildiği gibi Türkiye, Bankanõnmali imkanlarõndan Pakistan�dan sonra en fazla yararlanan üye ülkedir. Bununlabirlikte, mevcut ilişkilerin çeşitliliği ve boyutlarõ göz önüne alõndõğõnda Türkiye�ninBankanõn imkanlarõndan daha fazla yararlanabileceği düşünülmektedir. Türkiye, kredigeri ödemelerini vadesinde ve muntazaman gerçekleştirmekte olup bu konuda herhangibir sorun yaşanmamaktadõr. Ancak, Bankanõn çeşitli programlar altõnda sağladõğõfinansman yöntemleri ve kullandõğõ enstrümanlarõn daha esnek ve kullanõlmaya elverişlihale getirilmesine ilişkin kimi sorunlar vardõr.

İKB tarafõndan yürütülmekte olan Teknik İşbirliği Programõ ve bu çerçevede Banka ileDPT arasõndaki işbirliğini geliştirmek amacõyla imzalanan İşbirliği Protokolü,ülkemizin teknik imkanlarõnõn üye ülkelere tanõtõlmasõ bakõmõndan önem arzetmektedir. Diğer yandan, Türkiye�nin gelişme yolundaki ülkelere yönelik teknikyardõm programõnõ bu kapsamda Bankanõn kaynaklarõndan da yararlanarak genişletmeve geliştirme imkanõ mevcuttur. Nitekim, söz konusu Protokolün 2.03 Maddesi,taraflarõn (DPT ve İKB) yõlda en az bir defa olmak üzere bir araya gelerek faaliyetleriniyõllõk olarak programlamalarõnõ öngörmektedir. Ancak, anõlan İşbirliği Protokolü 1997tarihinde imzalanarak yürürlüğe girmiş olmasõna rağmen, bu konuda somut bir gelişmesağlanamamõştõr. İKB ile imzalanmõş olan Teknik İşbirliği Protokolünden beklenenyararlarõn sağlanabilmesi için bir an önce gerekli girişimlerde bulunmasõ ve işbirliğineişlerlik kazandõrmasõ gerekmektedir.

İKB bursu ile Türkiye�de yüksek öğrenim gören ve mezun olduktan sonra ülkelerinedönen öğrenciler, Türkiye�nin gönüllü elçileri olarak görülmektedirler. Bugerçekleşmesi kuvvetle muhtemel bir varsayõm olmakla birlikte, bunun teminedilebilmesi için öğrencilerin ülkemize olan ilgi ve alakalarõnõn kuvvetlendirilmesi vebunun sürekli olmasõnõ sağlamak gerekmektedir. Ayrõca, Türk Cumhuriyetleri ileilişkilerimiz ve Afrika�ya açõlma politikamõz çerçevesinde İKB burs programõnõn Afrikaülkeleri ile yeni bağõmsõzlõğõnõ kazanan ülkelere de teşmil edilmesi ve halen Türkiye�ninyõllõk 60 civarõnda olan öğrenci kontenjanõnõn yükseltilmesi uygun olacaktõr. Benzerşekilde, bilhassa piyasa ekonomisine yeni geçmiş olan Türk Cumhuriyetlerinin ihtiyaçduyduklarõ iktisatçõ, hukukçu, ve işletmeci gibi elemanlarõn yetişmelerine katkõsağlamak amacõyla Bankanõn mevcut burs programõnõn sosyal alanlarõ da kapsayacakşekilde genişletilmesi yerinde olacaktõr.

İSEDAK ile Banka arasõnda verimli bir işbirliğinin gelişmiş olduğunu söylemekmümkündür. Nitekim, İSEDAK projesi olarak başlatõlan ve Banka bünyesindefaaliyetlerine başlamõş olan Orta Vadeli Ticaret Finansman Mekanizmasõ ile İslamÜlkeleri Yatõrõm ve İhracat Kredi Sigortasõ Kurumu bu işbirliğinin somut sonuçlarõolmuştur. Ancak yine İSEDAK kararõ ile başlatõlan ve Bankanõn uhdesinde bulunanKliring Birliği ve OICIS-NET projelerinde tatmin edici bir sonuç henüz alõnamamõştõr.

Banka ile ilgili ilişkilerimiz konusunda önemli hususlardan bir tanesi de Bankanõnsağlamõş olduğu imkanlarõn ülkemizde yeterince tanõtõlamamasõdõr. Bilhassa özel sektörkuruluşlarõmõzõn Bankanõn sağladõğõ imkanlara ilgisini uyandõrmak ve bu imkanlardanyeterince yararlanmalarõnõ sağlamak amacõyla tanõtõm faaliyetlerine önem verilmesi



gerekmektedir. Yine bu çerçevede, Bankanõn finanse ettiği ihalelere Türk firmalarõnkatõlõmõ konusu da halledilmesi gereken önemli hususlardan birisidir. Bu konuda tanõtõmönemli bir rol oynamakla birlikte, Banka tarafõndan açõlan ihalelere katõlacak üyeülkelerdeki firmalarõn �roster� õnõ yapmak üzere kurulmuş olan ve merkezi İstanbul�dabulunan İslam Ülkeleri Müşavirler Birliği (FCIC)�nin harekete geçirilerek gerekliönlemleri almasõ uygun olacaktõr.

İKB�nin çeşitli operasyonlardan dolayõ zamanla elinde önemli miktarlarda fonlarbirikmekte ve Banka bu fonlarõn atõl kalmamasõ için Batõlõ finans kurumlarõnda faizsizyöntemlerle nemalandõrõlmasõnõ tercih etmektedir. Bankanõn, 2 milyar dolar civarõndakiyabancõ bankalarda bulunan mevduatõnõn bir kõsmõnõn Türkiye�de nemalandõrõlmasõülkemiz için önemli bir imkan sağlayacaktõr. Esasen bu husus üst düzeyde BankaBaşkanõna iletilmiş ve önerimiz olumlu karşõlanmõş olmakla birlikte henüz bir somutgelişme olmamõştõr.

Banka ile çeşitli alanlarda yoğun bir ilişki içinde olunmasõna rağmen, Bankada çok azsayõda Türk personel çalõşmaktadõr (1999 Nisan ayõ itibariyle Bankanõn 784personelinden sadece 7 si Türk vatandaşõdõr). Ayrõca, şimdiye kadar sadece bir Türkvatandaşõ üst düzey görevde (Proje Bölümü Başkanlõğõ) bulunmuştur. Gerek BankadaTürk personel sayõsõnõn artõrõlmasõ ve gerekse üst düzey görevlere de bir Türkünatanmasõ halledilmesi gereken önemli hususlardan birisidir. Bu konu, müteaddit defalargündeme getirilmiş ve Bankanõn da bunu desteklemiş olmasõna rağmen henüz bir sonuçalõnamamõştõr.

Bankanõn imkanlarõndan yararlanmayõ kolaylaştõrmak ve Bankanõn civar üye ülkeler ileTürk Cumhuriyetlere yönelik operasyonlarõnõ daha etkin olarak yürütülmesi amacõnayönelik olarak Bankanõn İstanbul�da bir şube açmasõ önerisi de üzerinde durulmayadeğer bir fikir olduğu düşünülmektedir.

2.4.8 KARADENİZ TİCARET VE KALKINMA BANKASI (KEI-BANK)

KEİ çerçevesinde, Karadeniz bölgesi ülkeleri arasõnda finansal işbirliğini geliştirecekbir Banka kurulmasõ fikri Türkiye tarafõndan ortaya atõlmõştõr. Kuruluş çalõşmalarõ 1992yõlõnda başlamõş olan Karadeniz Ticaret ve Kalkõnma Bankasõ, Karadeniz Ekonomikİşbirliği projesinin mali alandaki ayağõnõ oluşturmasõ bakõmõndan önem arz etmektedir.

Nitekim, onay süreci ülkemiz açõsõndan 29.09.1996 tarihi itibariyle tamamlanmõş olanBankanõn açõlõş toplantõsõ Şubat 1998 ayõnda gerçekleştirilmiştir. 1 Haziran 1999tarihinde ise Banka resmen faaliyete geçmiş ve proje finansman faaliyetlerine başlamaaşamasõna gelmiştir.

Bankanõn merkezi Selanik�te (Yunanistan) olup, Banka Başkanõ Türk�tür. Ülkemiz 1milyar SDR tutarõndaki banka sermayesine yüzde 16.5�luk (165 milyon SDR)katkõsõyla, aynõ oranda katkõda bulunacak olan Yunanistan ve Rusya Federasyonu ilebirlikte Bankanõn en önemli üç üye ülkesinden biridir. Ülkemizin oy gücü isehalihazõrda yüzde 19.64�tür.

Bankanõn amacõ, bölge halkõnõn ekonomik kalkõnmasõnõ sağlamak, üye ülkelerin geçişsürecine katkõda bulunmak; bölgesel projeleri geliştirmek ve finansman sağlamak; üye



ülkelerdeki kamu ve özel sektör projelerine ve üye ülkeler arasõndaki ticari faaliyetlerediğer bankacõlõk hizmetlerini sağlamaktõr.

Amacõnõ yerine getirmek için Banka, aşağõdaki fonksiyonlara ve yetkilere sahipolacaktõr:

- Üye ülkeler arasõnda özellikle yatõrõm mallarõnõn bölge içi ticaretiningelişmesine yardõm etmek;

- Üye ülkelerdeki verimli projeleri ve girişimleri finanse etmek;- Uluslararasõ kalkõnma kuruluşlarõ ile ve üye ülkelerin uluslararasõ finans ve

kalkõnma kurumlarõ ile işbirliği yapmak;- Guvernörler Kurulu tarafõndan kararlaştõrõlan özel amaçlar için özel fonlar

oluşturmak ve çalõştõrmak;- Herhangi bir üye ülkede kalkõnmayõ veya geçiş sürecini teşvik etmek veya üye

ülkelerin içinde bulunduğu bölgedeki ekonomik kalkõnmayõ geliştirmek içinaraştõrmalar ve çalõşmalar yapmak;

- Kalkõnma için bölgesel işbirliği amacõna katkõda bulunmak, ülke ekonomilerinidaha tamamlayõcõ hale getirmeye yönelik amaçlarla tutarlõ olacak şekildekaynaklarõn daha iyi kullanõmõna yönelik kalkõnma politikalarõnõ oluşturmak içinüye ülkelerle işbirliği yapmak ve üye ülke ekonomilerinin büyümesinihõzlandõrmak, uygun ekonomik politikalarõn oluşturulmasõnda üye ülkeleredanõşmanlõk yapmak;

- Üye ülkelerdeki ekonomik ve sosyal altyapõ projeleri ile ilgili yatõrõmlarõ, hemkamu hem de özel sektörde garantiler, iştirakler ve diğer mali düzenlemeleryoluyla teşvik etmek;

- Amacõnõ geliştirebilecek türde diğer faaliyetler ve hizmetlerde bulunmak.

İlk yõllarõnda Bankanõn mütevazõ bir sermaye yapõsõna sahip olmasõ nedeniyle ticaretinfinansmanõna ağõrlõk vermesi beklenen Banka, bölgede ticaretimizin artmasõna katkõdabulunacak ve Türk firmalarõnõn faaliyet gösterme şansõnõ da arttõracaktõr.

Ayrõca, yeterli deneyime ulaşana değin başlangõç döneminde küçük-orta ölçekli, bölgeülkeleriyle ortaklaşa yapõlacak ve bölgesel olarak adõnõ duyurabilecek prestijli projelerinfinansmanõnõn sağlanmasõ öngörülmektedir.

Diğer taraftan, projelerin büyüklüğü ve kapsamõ artmasõ durumunda Avrupa İmar veKalkõnma Bankasõ (EBRD) gibi kuruluşlarõn da desteği mekanizmalarõnabaşvurulabilecektir.

Karadeniz Ticaret ve Kalkõnma Bankasõ�nõn tarihsel rolü, uluslararasõ finansman vesermaye piyasalarõ ile geçiş ekonomileri arasõndaki bağõn yeniden kurulmasõna katkõdabulunmak olacaktõr. Türkiye, bu hedefin gerçekleştirilmesinde büyük bir roloynayacaktõr.

Ülkemiz öncülüğünde kurulan Karadeniz Ticaret ve Kalkõnma Bankasõ, gerek ticaret vegerekse proje finansmanõ yoluyla özel sektörümüzün bölgedeki etkinliğini arttõracak veKaradeniz ülkeleri arasõnda mevcut bölgesel ekonomik işbirliğini geliştirecektir.



2.4.9 ORTADOĞU VE KUZEY AFRİKA KALKINMA BANKASI (MENA-BANK)

30 Ekim-1 Kasõm 1994 tarihlerinde Fas�õn Kazablanka kentinde yapõlan OrtadoğuEkonomik Zirve Toplantõsõ sonrasõ yayõmlanan �Kazablanka Deklârasyonu�nda yer alanve gelecekteki faaliyetlere yönelik kararlar arasõnda, özel sektörün gelişimi ve bölgeselprojelere yönelik bir finansman mekanizmasõ oluşturulmasõ amacõyla Ortadoğu veKuzey Afrika Kalkõnma Bankasõ kurulmasõ konusu da gündeme gelmiştir.

Bölgede, ekonomik kalkõnma ve bölgesel işbirliğinin sağlanmasõ, bu çerçevede bölgeselprojelerin finansmanõ ve özel sektörün projelerine bankacõlõk hizmetleri sağlanmasõ,altyapõ ve çevre gibi kalkõnma sürecinde büyük önem arz eden alanlara destek verilmesive bölgenin gelişme yolundaki ülkelerine, kalkõnmaya yönelik proje ve programlarõnõoluşturmada teknik yardõm sağlanmasõ açõsõndan ek bir finansman ve bakõş açõsõgetirmesi bakõmõndan yeni kurulacak Banka büyük önem taşõmaktadõr.

Olaya Türkiye açõsõndan bakõldõğõnda, böylesi bir ortaklõğõn bölge ülkeleri ile olan(özellikle Ortadoğu ülkeleri) siyasi ilişkileri daha fazla gündemde tutacağõ açõktõr. Diğeryandan, kurulacak olan Bankanõn finanse edeceği projeler çerçevesinde ticari veekonomik ilişkilerde artõş beklentisi ve Türk yatõrõmcõlara yeni olanaklar sağlanmasõaçõsõndan da kurulacak Bankanõn önemi yadsõnamayacaktõr. Kaldõ ki bölgede oluşacakve ABD ile bazõ Avrupa ülkelerinin de içinde yer alacağõ bir işbirliğinin dõşõndakalõnmasõnõn Türkiye açõsõndan hem siyasi hem de ekonomik bağlamda uygunolmayacağõ düşünülmektedir.

Diğer taraftan, �Avrupa Akdeniz Girişimi� çerçevesinde Avrupa ile Ortadoğu ve KuzeyAfrika Ülkeleri arasõndaki ticari ve ekonomik ortaklõklarõ geliştirmek amaçlandõğõndan,Gümrük Birliği ve Avrupa Birliği üyeliği sürecine giren ülkemiz açõsõndan bölgeninönemi bir kez daha açõğa çõkmaktadõr.

Ortadoğu ve Kuzey Afrika Ekonomik İşbirliği ve Kalkõnma Bankasõ 5 milyar ABDDolarõ (3.338.700.000 SDR) kayõtlõ sermaye (authorized capital) ile Kahire�de yerleşikolarak kurulacaktõr. Banka sermayesinin yüzde 75�i Avusturya, Kanada, Kõbrõs,Yunanistan, İtalya, Japonya, Kore, Malta, Hollanda, Rusya, Türkiye, ABD, Cezayir,Mõsõr, Ürdün, Fas, Filistin ve Tunus arasõnda paylaşõlmõş, yüzde 25�i ise Bankaya dahasonra üye olacak ülkeler için ayrõlmõştõr.

Bu çerçevede, teknik görüşmeler sonrasõ ülkemiz payõ yüzde 1 olarak belirlenmiştir.Banka sermayesine katkõmõz 33.387.000 SDR olacak ve bunun yüzde 25�ine tekabüleden 8.346.750 SDR, ilk taksit Banka faaliyete başladõktan sonra 90 gün içinde olmaküzere 5 yõllõk eşit taksitte ödenecektir.

Banka Anlaşmasõ�nõn imza aşamasõ öngörülen son tarihe kadar tamamlanamamõş olmasõhasebiyle, duyurulacak yeni bir gelişmeye değin çalõşmalar askõya alõnmõştõr.

2.5 ULUSLARARASI KURULUŞLAR

Yirminci yüzyõlõn ilk yarõsõnda, kõrk yõllõk bir zaman süresine iki dünya savaşõ sõğdõranve bunlarõn özellikle ikincisinden büyük insan kayõplarõ ve akõl almaz yõkõmla çõkan



dünya uluslarõ belki de tarihte ilk defa barõşõ kalõcõ kõlarak insan enerjisini ve yeryüzükaynaklarõnõ kitlelerin kalkõnmasõna ve refahõna hasretmek düşüncesi ile bir arayageldiler. Bu amaca yönelik olarak ta birbiri ardõna uluslararasõ kuruluşlar oluşturuldu.Birleşmiş Milletler iki dünya savaşõ arasõndaki başarõsõz Cemiyet-i Akvamtecrübesinden dersler almõş bir politik bir örgüt olarak işe başlarken, dünya ekonomisinebir çeki düzen verilmesi ve Büyük Dünya Ekonomik Krizinin bir benzerininyaşanmamasõ amacõyla da Dünya Bankasõ, Uluslararasõ Para Fonu ve GATT art ardayaşama geçirildi.

Bu girişimlerin öncülüğünü yapan İkinci Dünya Savaşõ�nõn galipleri, savaş sonrasõortaya çõkan iki kutuplu dünyanõn güç odaklarõ olarak, her ne kadar bu örgütleri etkinlikalanlarõ olarak kullanmaya çalõşmõş olsalar da, soğuk savaşõn zorladõğõ global dengeiçerisinde, uluslararasõ kuruluşlar dünya barõşõna ve refahõn artõrõmõna önemli katkõlarsağlayabildiler. Bu katkõlarõn en önemlileri bir dünya ailesi bilincinin yaratõlõpgeliştirilmesi, sorunlarõn müzakere yoluyla çözülmesi anlayõşõnõn yerleştirilmesi gibitemel kazanõmlar yanõnda, gittikçe genişleyen ve çeşitlenen bir global refah ve kalkõnmagündeminin de oluşturulmasõ şeklinde ortaya çõktõ. Bütün bu nedenlerle, millihükümetler için uluslararasõ kuruluşlara üye olmak kaçõnõlmaz hale geldi. Bu meyandaTürkiye de bu yolu izledi ve pek çok kuruluşa kurucu üye olarak katõldõ.

Bütün bu gelişmelere rağmen, temelde ve özellikle dünya politikasõnda veekonomisinde güç odağõ olan ülkelerin ulusal çõkarlarõnõ ön planda tutmayõ sürdürerek,siyasi iradelerini uluslararasõ kuruluşlara tam destek verme yönünde kullanmamalarõ, buörgütlerin ideal anlamda bir dünya devletinin organlarõ olarak gelişip yerleşmesineengel olmuş ve bu olgu da gerçek anlamda bir küreselleşmeyi engellemiştir. Bu nedenlede insan haklarõyla ilgili evrensel değerlerin global ölçekte yerleşip gelişmesi, dengelibüyüme ve gelişmenin en geniş ve yaygõn ölçekte sağlanmasõ, global refah düzeyininyükseltilerek, açlõk ve sefalete son verilmesi, çevrenin gerçek anlamda korunmasõ gibihedeflerin çok uzağõnda kalõnmõştõr. Üstelik bu hedeflerin gerçekleştirilmemesininfaturasõ da uluslararasõ örgütlere ve onlardan verim alõnamamõş olmasõna bağlanmõş vebu kuruluşlarõn gereği ve yararõ sõk sõk tartõşõlõr hale getirilmiştir. Yine de, insanlõğõnbaşka bir alternatifi olmadõğõndan uluslararasõ kuruluşlarõn vazgeçilmezliği konusundakigenel fikir birliği geçerliliğini korumakta, en güçlü ülkeler dahil olmak üzere kimse budüzeni bozmayõ düşünmemektedir.

Bütün bu atmosfer içerisinde, Türkiye bu kuruluşlarla olan bağlarõnõ sürdürmüş, amatarihsel olarak bu örgütler çerçevesinde kendisini fazlaca dar bir gündeme hapsetmiştir.Bu görüş çerçevesinde, genel işbirliği çerçeve anlaşmalarõna katõlmõş ve bunlarõuygulamõş, uluslararasõ toplantõlara katõlmõş, ama bu toplantõlarda sadece kendisinidoğrudan ilgilendiren konulara ağõrlõk veren ve genelde de daha çok edilgen ve zamanzaman da savunmacõ bir tutum izlemiştir. Önemli üst düzey uluslararasõ toplantõlara evsahipliği yapma arzusu ve bunu sağlayabilme başarõsõ Türkiye için oldukça yeni birolgudur. Ayrõca bu bağlamda Türkiye�de yapõlabilen az sayõda toplantõdan ülkenintanõtõmõ ve başka bir takõm yararlarõn sağlanmasõ açõsõndan da gereği kadar yararsağlanabildiği şüphelidir.

Üye olunan uluslararasõ örgütlerin çoğunda pek az Türk insanõ görevlidir ve bunlarõn daküçük bir bölümü üst düzey kişilerdir. Bu kuruluşlarõn faaliyetlerini ve Türkiye�ninbunlarla ilişkilerini yürütmekle görevli devlet organlarõ bütünsel bir politik çerçevedenve genel bir koordinasyondan yoksun, bürokrasi içinde dağõnõk, örgütlenmesi ve



yetişmiş insan gücü yetersiz bir konumdadõr. Farklõ uluslararasõ konularda uzmanlaşmõşkadrolarõn yetiştirilmesini ve bunlarõn sürekli görev yapmalarõnõ sağlayacak birörgütlenme modelinin bulunmamasõ büyük sakõncalar doğurduğu gibi, dokümantasyonve belgelik oluşturma konusu da büyük ölçüde kişisel inisiyatiflere ve tesadüflerebõrakõlmõş gibidir.

Türkiye, 1980�lerden itibaren sağladõğõ ekonomik gelişmeler yanõnda, iki kutupludünyanõn ve soğuk savaş atmosferinin ortadan kalkmasõyla oluşan yeni dünyakonjonktüründeki artan önemi ve ağõrlõğõ ile farklõ bir konumdadõr. Bunun uluslararasõpolitik ve ekonomik ilişkilerine yansõmalarõnõ doğru tahlil etmek, değerlendirmek vebunun gereklerini yapmak zorundadõr. Uluslararasõ kuruluşlara üyelik, bu kuruluşlarçerçevesinde izlenecek politikalar ve bunlarla ilgili örgütlenme konularõnda bir dünyadevleti vizyonunu hõzla geliştirmek ve uygulamaya geçirmek zorundadõr. Burada datemel yaklaşõm konuya daha geniş ve bütüncül bir bakõş açõsõ geliştirmek olmalõdõr.

Türkiye bölgesel ve global ağõrlõğõ olan bir ülke olarak, hayati önem taşõyan ulusalönceliklerinden vazgeçmeksizin, dünyaya açõlõmõnõ geliştirmeli ve uluslararasõkonulardaki gündemini büyütmelidir. Öncelikle önem verdiği bölgesel ilişkilerinigeliştirirken, bu konuda temel girişimlerinin sonuçlarõnõ uluslararasõ kuruluşlarbünyesindeki etkinliğini artõrmak ve orada da öncül roller alabilmek içinkullanabilmelidir. Türkiye�nin tarihsel, coğrafi, stratejik ve kültürel nedenlerle oluşmuşbulunan çok özel konumu bilinçli politikalar izlenmesi kaydõyla kendisine bu imkanõkolaylõkla sağlayacaktõr.

Örneğin, son yõllarda kurulmasõna büyük destek verdiği bölgesel örgütler çerçevesindeortaya koyduğu �somut projeler yoluyla öncülük etme ve gündemi canlõ tutma�iradesini uzun yõllardõr üye bulunduğu diğer uluslararasõ kuruluşlar bünyesindeki planve projelerin hayata geçirilmesi yönünde de aynõ kararlõlõkla kullanma yolunagitmelidir. Böyle bir inisiyatifi Türkiye çok önem verdiği ve öncelik atfettiği AB veABD ilişkilerine halel getirmek bir yana o ilişkileri daha da zenginleştirmek içinrahatlõkla kullanabilir, hatta bu kuruluşlarda üye olan, özellikle uzun yõllardõr ihmalettiği Afrika Ülkeleri başta olmak üzere gelişme yolundaki pek çok ülkeye yönverebilir, böyle bir anlayõşla çok verimli yeni ekonomik ve politik açõlõm ve kazanõmlarsağlayabilir. Böyle bir stratejinin Türkiye�nin uluslararasõ kuruluşlar nezdindeki itibarve önemini artõrmasõ da doğal bir gelişme olacaktõr.

Bütün bunlarõn yapõlmasõ, Türkiye�nin EKT, D-8, KEİ gibi bölgesel kuruluşlarla olanmevcut ilişkilerini istediği yoğunlukta sürdürmesine engel teşkil etmez, hatta bunaolumlu etkide bulunur. Bunun da ötesinde, Türkiye, uluslararasõ kuruluşlar içerisindekigüçlendirilmiş konumunu henüz üyesi olmadõğõ yeni bölgesel örgütlere katõlmasõnõkolaylaştõrõcõ bir etken olarak ta kullanabilir. Küreselleşme ile bölgesel işbirliğindekiyükselmenin el ele yürüdüğü bir dünyada, Türkiye gibi çeşitli bakõmlardan anahtar olmaiddiasõndaki bir ülkenin, elindeki her imkanõ koz olarak kullanarak, uluslararasõ vebölgesel her türlü oluşumun içerisinde aktif olarak yer alma ve buralardaki etkinliğiniartõrma mecburiyeti vardõr.



2.5.1 BİRLEŞMİŞ MİLLETLER AVRUPA EKONOMİK KOMİSYONU (ECE)

Birleşmiş Milletlerin beş bölgesel ekonomik komisyonu merkezi Cenevre�de bulunanAvrupa Ekonomik Komisyonu (ECE), merkezi Bangkok�da bulunan Asya ve PasifikEkonomik ve Sosyal Komisyonu (ESCAP), merkezi Santiago�da bulunan LatinAmerika ve Karaibler Ekonomik Komisyonu (ECLAC), merkezi Adis Ababa�dabulunan Afrika Ekonomi Komisyonu (ECA) ve merkezi Bağdat�ta bulunan Batõ AsyaEkonomik ve Sosyal Komisyonu (ESCWA) oluşturmaktadõr.

Birleşmiş Milletler Ekonomik Komisyonlarõn üye sayõsõ bakõmõndan en büyüğü,ülkemizin üyesi olduğu Avrupa Ekonomik Komisyonudur. Sovyetler Birliği veYugoslavya�nõn dağõlmasõ ve Çekoslovakya�nõn bölünmesinden sonra 34 üyeli AvrupaEkonomik Komisyonun bugünkü üye sayõsõ 55�e ulaşmõştõr. Komisyonun üyeleriarasõnda ABD, Kanada, tüm Batõ ve Doğu Avrupa ülkeleri ve son olarak Tacikistan�õnda üyeliği ile bütün Orta Asya Cumhuriyetleri bulunmaktadõr.

Birleşmiş Milletlerin kuruluşundan hemen sonra faaliyete geçen Avrupa EkonomikKomisyonu, soğuk savaş yõllarõnda Batõlõ ülkelerle Sovyetler Birliği ve peykidurumundaki Doğu Avrupa ülkelerini bir araya getiren yegane ekonomik forum olmaniteliğini korumuş; ancak soğuk savaş dönemindeki bu diyalog, Komisyonda da bloklararasõ özelliğini muhafaza etmiştir.

1980�li yõllarõn ortalarõndan itibaren uluslar arasõ ilişkilerde meydana gelen önemlideğişikliklerden birçok uluslararasõ kuruluşta olduğu gibi, Avrupa Ekonomikkomisyonu da önemli ölçüde etkilenmiş ve böylelikle Komisyonun çalõşmalarõna hakimolan genel anlayõş ve hedefleri açõsõndan da bazõ değişiklikler yapõlmõştõr. Budeğişikliklerden biri de öncelikli ve bakir alan olarak görülen yeni bağõmsõzlõğõnõkazanmõş üyelere öncelik verilmesi eğilimidir.

Yatõrõmcõ bir kuruluş olmayan Avrupa Ekonomik Komisyonu çevre, ulaşõm, tarõm,ticaret, sanayi, istatistik, iskan ve enerji alanlarõnda teknik çalõşmalar yapan, uluslararasõnorm ve standartlar tespit eden ve bu çalõşmalarõnõ çeşitli alanlarda uluslararasõkonvansiyonlara bağlama çabasõ içinde olan bir kuruluştur. Dünyada son yõllardakigelişmelere paralel olarak Komisyon çalõşmalarõnda çevre konularõ giderek ağõrlõkkazanmaktadõr.

Avrupa Ekonomik Komisyonunun öncelikleri ve genel eğiliminin yönlendirilmesibakõmõndan Batõ Avrupa ülkeleri önemli rol oynamaktadõr. Özellikle Avrupa Birliğiülkeleri, Komisyonun çalõşmalarõnõn teknik çerçevede kalmasõ ve AB politikalarõnauyumlu bir şekilde gelişmesi yönünde dikkat sarf etmektedirler. Öte yandan, RusyaFederasyonunun, bloklaşma dönemindeki ağõrlõğõnõ yitirmiş olmakla birlikte, eskialõşkanlõklarõnõ henüz tam olarak kaybetmediği ve zaman zaman Komisyonda doğuülkelerinin liderliğini yapmaya çaba sarf ettiği görülmektedir. Ancak, Orta ve DoğuAvrupa ülkelerinin giderek AB çizgisine yaklaştõklarõ ve önceliklerini buna göre tespitettikleri görülmektedir. ABD ve Kanada�nõn Komisyonun teknik alandaki çalõşmalarõnõgenel olarak destekledikleri ancak yeni mali yükümlülükler altõna girmekistemediklerinden, çalõşma alanõnõn genişletilmesini arzu etmedikleri görülmektedir.



2.5.2 BM ASYA PASİFİK EKONOMİK VE SOSYAL KOMİSYONU (ESCAP)

1947 yõlõnda Ekonomik ve Sosyal Komisyonu (ECOSOC) tarafõndan kurulan BM Asyave Uzak Doğu Ekonomik Komisyonunun (ESCAFE) ismi, 1974 yõlõnda BM AsyaPasifik Ekonomik ve Sosyal Komisyonu (ESCAP) olarak değiştirilmiştir.

Sekreteryasõ Bangkok�ta bulunan ESCAP�õn İcra Direktörü Singapurlu Dr. AdrianusMooy�dur. ESCAP�õn görev alanõ Türkiye�den Pasifik�teki Cook Adalarõna kadaruzanan bir bölgeyi kapsamaktadõr. Mevcut 56 üyesinden dördü bölgedendeğildir(Fransa, Hollanda, İngiltere ve ABD).

ESCAP�õn yõllõk olağan Genel Kurul toplantõlarõ Nisan ayõnda Bangkok�tayapõlmaktadõr. Ayrõca, Bakan seviyesinde de olabilen hükümetler arasõ toplantõlar ilead-hoc ve uzmanlar grubu toplantõlarõ düzenlenmektedir.

Türkiye, Orta Asya ülkelerinin 31 Temmuz 1992�de ESCAP�a üye olmalarõndan sonrave Ekonomik İşbirliği Teşkilatõ�nõn (ECO) ESCAP�la temaslarõ çerçevesinde buteşkilatla ilgilenmeye başlamõş, hõzla kalkõnan bu bölgeyle, başta ekonomik ve ticariolmak üzere, her alanda işbirliğinin geliştirilmesine, ayrõca, bölgeye yönelik izlemekteolduğumuz eş politikanõn güçlendirilmesine katkõda ulunacağõ görüşüyle, 1995 yõlsonunda ESCAP�a üyelik için başvurmuştur.

Ülkemizin ESCAP�a üyeliği, 1724 Nisan 1996 tarihlerinde Bangkok�da yapõlanESCAP�õn 52. Dönem Toplantõsõnda kabul edilmiş ve BM Ekonomik ve SosyalKomisyonunun 18 Temmuz 1996 tarihinde New York�ta yapõlan 40. DönemToplantõsõnda onaylanarak hukuken yürürlüğe girmiştir.

ESCAP Sekreteryasõ bünyesinde Kalkõnma, Araştõrma ve Siyasi Analiz, TabiiKaynaklarõn İdaresi ve Çevre, Sanayi ve Teknoloji; Uluslararasõ Ticaret ve Ekonomikİşbirliği; Nüfus, Kõrsal ve Kentsel Kalkõnma; Sosyal Kalkõnma; İstatistik, UlaştõrmaHaberleşme ve Turizm bölümleri bulunmaktadõr.

Bugüne kadar ülkemiz ulaştõrma, haberleşme ve turizm sektörler ile ilgili toplantõlaraaktif olarak katõlmõştõr.

ESCAP sosyal kalkõnma, altyapõnõn geliştirilmesi ve çevre gibi konularda genel olarakbeş yõlda bir Bakan düzeyinde toplantõlar gerçekleştirmektedir.

2.5.3 BM TİCARET VE KALKINMA KONFERANSI (UNCTAD)

UNCTAD, 1950-1962 yõllarõ arasõnda yaşanan hammadde fiyatlarõndaki aşõrõ düşüş vesanayi ürünleri fiyatlarõndaki aşõrõ artõş sonucunda, dõş ticaret dengeleri bozulanGelişme Yolundaki Ülkelerin (GYU) uluslararasõ alanda karşõlaştõklarõ sorunlara çözümbulmak amacõyla 1964 yõlõnda kurulmuştur. Konferans genel olarak dört yõlda birtoplanarak, az gelişmiş ve gelişme yolundaki ülkelerin kalkõnmalarõna yönelik plan veprogramlar hazõrlamaktadõr. Bugüne kadar 9 Konferans yapõlmõş olup, sonuncusu 1995yõlõnda Güney Afrika�da toplanmõştõr.



Birleşmiş Milletlere (BM) üye olan tüm ülkeler UNCTAD�da doğal olarak yer alõrlar,bu bakõmdan örgütün üye sayõsõ da BM üye sayõsõna eşittir. 1996 yõlõnda yapõlanUNCTAD IX�a 188 ülke katõlmõştõr. Türkiye UNCTAD�õn kurulduğu 1964 yõlõnda BM üyesi olduğu için UNCTAD�õn dadoğal üyesidir. Ülkemiz UNCTAD içindeki 4 gruptan, OECD ülkelerinin oluşturduğu Bgrubu içinde yer almaktadõr Diğer gruplar Doğu Grubu, Çin ve 77�ler Grubudur. AncakSovyetler Birliği�nin dağõlmasõnõn ardõndan bu gruplarõn eskisi kadar önemikalmamõştõr. Türkiye UNCTAD�õn duyurularõnõ yaptõğõ Genel Preferanslar Sistemiiçinde Rusya, Beyaz Rusya, Ukrayna, Kanada, ABD, Yeni Zelanda ve Avustralya ileolan ticaretinde tavizlerden yararlanmaktadõr. Ayrõca zeytinyağõ ve buğday gibi önemlidõş ticaret ürünlerinde Madde Anlaşmalarõ ile fiyat istikrarõnõn sağlanmasõ mümkünolmaktadõr. UNCTAD 10. Bakanlar Konferansõ, 9-10 Şubat 2000 tarihlerinde Bangkok�dayapõlacaktõr. Konferansõn ana temasõ, 5 Şubat 1999 günü gerçekleştirilen UNCTADTicaret ve Kalkõnma Kurulu (TDB) İcra Oturumunda �Development strategies in anincreasingly interdependent world applying lessons of the past to mate globalization aneffective instrument for the development of all countries and all people� şeklinde tespitedilmiş bulunmaktadõr. Bu tema altõnda Konferansta karşõlõklõ bağõmlõlõğõn artõşõ ve küreselleşme olgularõnõnõşõğõnda 9. UNCTAD Konferansõndan bu yana dünya ekonomisinde ortaya çõkansorunlarõn gözden geçirilmesi ve tüm ülkelerin dünya ekonomisiyle eşit biçimde vemarjinalleşmeden bütünleşebilmeleri için gerekli strateji ve politikalarõn tespitiöngörülmektedir. Konferansõn temasõ çok geniş bir alanõ kapsamakta olup, bu temanõn UNCTAD faaliyetalanõna giren konular itibariyle bir çalõşma/eylem planõna dönüştürülebilmesi için altbaşlõklara ayrõlarak müzakere edilmesi gerekmektedir. Konferansõ ilişkin resmi hazõrlõksüreci Ekim ayõ içinde yapõlan Ticaret ve Kalkõnma Kurulu (TDB) yõllõk toplantõsõ ilebaşlamõştõr. Bu çalõşmalar çerçevesinde, Konferansõ sunulacak metnin Aralõk ayõ içindehazõrlanmasõ beklenmektedir.

2.5.4 BİRLEŞMİŞ MİLLETLER KALKINMA PROGRAMI (UNDP)

Birleşmiş Milletler Kalkõnma Programõ (UNDP), Birleşmiş Milletler GenişletilmişTeknik Yardõm Programõ ve Birleşmiş Milletler Özel Fonu'nun birleşmesi ile 1965yõlõnda kurulmuştur.

UNDP'nin temel görevi; yoksulluğun azaltõlmasõ, çevrenin korunmasõ, istihdamyaratõlmasõ ve kadõnõn toplumdaki yerinin güçlendirilmesi gibi alt bölümlerden oluşanİnsan Kaynaklarõ'nõn Geliştirilmesinde üye ülkelere yardõm etmek olarak tanõmlamõştõr.UNDP; sürdürülebilir insan kaynaklarõ gelişimini tüm program ve faaliyetlerinde teşviketmekte ve yoksulluğun önlenmesi, çevre ve doğal kaynaklar yönetimi, istihdam,kalkõnma yönetimi, kalkõnmakta olan ülkeler arasõnda teknik işbirliği, teknoloji transferive adaptasyonu ve kadõnlarõn durumunun geliştirilmesi gibi alanlarda ulusal kapasiteninoluşturulmasõna ve geliştirilmesine öncelik vermektedir.



UNDP tarafõndan finanse edilen pek çok proje, kalkõnmakta olan ülkelerde üretim,ticaret ve tarõmsal ve mineral ürünlerinin ihracatõnõn geliştirilmesine yardõm etmektedir.Bu tür teknik işbirliği projelerini; genel ticaret politikalarõ ve planlamasõ, ticari bilgiağlarõ, pazarlama ve ihracat teşvikleri, eğitim ve kurumsal yapõlanma ve hükümetlerinçok taraflõ görüşmelerde durumlarõnõ güçlendirme (ör:Uruguay Round'u görüşmeleri)gibi gruplar altõnda toplamak mümkündür.

UNCTAD, Uluslararasõ Ticaret Merkezi ve Dünya Bankasõ, UNDP'yi ürün ihracatprojelerinin pek çoğunda yetkili kõlmõştõr. Bu projeler ulusal, bölgesel veyabölgelerarasõ ve küresel olabilmektedir.

1990 yõlõndan beri UNDP, bir uzmanlar kurulu oluşturarak İnsan Kaynaklarõ GelişimRaporu hazõrlamaktadõr. Raporda bulunan diğer bilgilerin yanõ sõra bir �gelişimendeksi� bulunmaktadõr. Bu endeks; ortalama ömür, eğitim edinme ve satõnalma gücüindekslerinden oluşan İnsan Gelişim İndeksi'dir (HDI). Ülkelerin GSMH ve HDI'yegöre sõralanmasõ ekonomik büyümenin yaşam şartlarõnõn iyileşmesinde önemli olsa datek başõna insan kaynaklarõ gelişimi için yeterli olmadõğõnõ göstermektedir.

UNDP kendi asli faaliyet programlarõna ilave olarak, bazõ özel amaçlõ fonlarõ dayönetmekle de görevlendirilmiştir. Birleşmiş Milletler'in çölleşmenin kontrolü vekuraklõktan etkilenen bölgelerin õslahõ faaliyetlerinde uzmanlaşan Çölleşme veKuraklõkla Mücadele Ofisi (UNSO), UNDP bünyesinde yer alan önemli bir kurumdur.Global Çevre Oluşumu; UNDP, Dünya Bankasõ ve BM Çevre Programõ tarafõndanortaklaşa yönetilen bir kurumdur. Kuruma 1994 ve 1997 yõllarõnda çeşitli ülkeler 2milyar dolarõn üzerinde bağõşta bulunmayõ taahhüt etmişlerdir. Global Çevre Oluşumu,gelişmekte olan ülkelerin küresel õsõnmayõ azaltmak, uluslararasõ sularõ kirliliktenkorumak, biyolojik çeşitliliği korumak ve ozon tabakasõnõn daha fazla delinmesiniönlemek amacõna katkõda bulunacak projelerine, bağõş ve düşük faizli kredilervermektedir.

Kapasite 21, Haziran 1992'de Rõo de Jeneryo'da ülkelerin Ajanda 21'i uygulamalarõnayardõm etmek üzere UNDP ve UNCED tarafõndan yürürlüğe konmuştur. Kapasite 21aşağõdaki amaçlarõ içermektedir;

− Ülkelerin çevresel konularõ kalkõnma planlarõ ile uyumlaştõrarak kalkõnmaplanlarõ dahilinde sürdürülebilir büyümeyi sağlamak için işbirliği yapmalarõnayardõmcõ olmak,

− Ülkelerdeki tüm sivil toplum örgütlerinin, kalkõnma planlarõna ve çevre yönetimfaaliyetlerine katõlmalarõnõ sağlamak,

− UNDP�ye, gelişmekte olan ülkelere, özel kuruluşlara sivil örgütlere ve diğerkurumlara sürdürülebilir büyüme ve kapasite arttõrõmõ konularõnda bilgi akõşõ vedanõşmanlõk hizmeti verecek olan uzmanlar kurulunun oluşturulmasõnõsağlamak,

Kapasite 21 hedeflerine ülkelerin çevre yönetimi kapasitelerini arttõran ve çevreselyönetim programlarõnõ kalkõnma programlarõ ve ulusal planlarla birleştirmelerineyardõm eden programlarla ulaşmaktadõr. BPPS�deki özel sektör programlarõyla UNDP,gelişmekte olan ülkelerde özel sektörün oluşturulmasõ ve büyüme olanaklarõnõnarttõrõlmasõna büyük önem vermektedir. UNDP�nin özel sektör geliştirme programõnõnodak noktasõnõ oluşturan bölüm, Birleşmiş Milletler Uluslararasõ Kõsa-Vadeli



Müşavirlik Kaynaklarõ (UNISTAR), aynõ zamanda Yatõrõm Kalkõnma Ofisi�ni debünyesinde birleştirmektedir. UNISTAR kalkõnmakta olan ülkelere kõsa vadelimüşavirlik hizmetleri sağlamaktadõr, Yatõrõm Kalkõnma Ofisi ise aynõ ülkelerin yatõrõmöncesi faaliyetlerinde yardõmcõ olmaktadõr.

UNDP yardõmõ alan ülkelerin pek çoğunda UNDP ve ev sahibi ülke arasõnda iletişimkanalõ olarak hizmet veren ve ev sahibi ülke hükümetine tavsiyelerde bulunan bir ÜlkeOfisi bulunmaktadõr.

1995-2000 yõllarõnõ kapsayan ve yürürlükte olan BMKP (UNDP) Türkiye Teknikİşbirliği Ülke Programõnõ yoğunlaştõğõ alanlar şöyle özetlenebilir:

Sürdürülebilir İnsani Kalkõnma ve Kalkõnma Eşitsizliklerinin Giderilmesine YönelikÇalõşmalar Kapsamõnda;

- Yõllõk Türkiye İnsani Geliştirme Raporlarõnõn hazõrlanmasõ projesi,- Güneydoğu Anadolu Bölgesi Sosyal Kalkõnma Programõ, ve- Yoksullukla Mücadele Strateji ve Politikalarõ Programõ�dõr.

Kadõnõn Kalkõnmaya Katõlõmõnõ Güçlendirme Projesi;

- 1992 yõlõndan beri yürütülmekte olan bu proje Türkiye�de kadõn için veri

bankasõnõn oluşmasõ, kadõnõn istihdamõnõ artõrõcõ çalõşmalar, üniversitelerdekadõn çalõşma birimlerinin artõrõlmasõ ve birçok değişik konuda kadõnlarõneğitimi ve gelir sağlayõcõ projelerin gerçekleşmesini sağlamõştõr. Halihazõrdadevam eden program Güneydoğu Anadolu Bölgelerinde kõrsal kadõn için küçükölçekli projelere de destek vermektedir. Proje toplam bütçesi 950.000 USD�dõr.

- Rio Konferansõ ile birlikte çevre ve kalkõnma k- onularõnda Türkiye�de de BMKP önemli işbirliği projelerini yürütmektedir. Bu

projeler çevre için ulusal politika ve kurumsal yapõnõn gelişmesi, Gündem 21sürecinin başlatõlmasõ ve diğer küçük ölçekli gönüllü kuruluş projelerine deÇevre ve Kalkõnma Özel Programõ (GEF/Small Grants) dahilinde destekvermektedir.

- UNDP son yõllarda çalõşma alanõna giren �iyi yönetim- good governance�konusunda da yeni bir programõ TODAİRE ve diğer ilgili kuruluşlar işbirliğindeYerel Yönetim, katõlõmcõlõk, kapasite geliştirme ve gönüllü kuruluşlarõn kararmekanizmalarõna katõlõm tekniklerini içeren projelere destek verecektir. Buprogramõn bütçesi 926.000 dolar alõnmasõ öngörülmüştür.

UNDP�nin GAP Programõna benzer olarak, Doğu Anadolu Bölgesi Şemsiye Programõda şu anda geliştirilmekte olup, toplam program bütçesi 2 milyon dolar olaraköngörülmüştür. UNDP 5�inci program dönemi dahilinde 25 projeye 18.500 milyondolarlõk mali destek sağlamaktadõr.

2.5.5 BİRLEŞMİŞ MİLLETLER SANAYI KALKINMA ÖRGÜTÜ (UNIDO)

Soğuk Savaşõn sona ermesiyle birlikte uluslararasõ kalkõnma işbirliği içinkullanõlabilecek kaynaklarõn azalma eğilimine girmesi neticesinde, BM sistemine dahiluzman kuruluşlar ciddi mali sorunlarla karşõ karşõya kalmõşlardõr. Bu çerçevede, BMSõnai Kalkõnma Örgütü (UNIDO), ABD�nin bu örgütten çekilmesinin de etkisiyle,



önemli bir mali krize girmiştir. Bu krizi aşmak amacõyla, UNIDO içinde, özellikletasarrufa ve etkinliğin arttõrõlmasõna yönelik hõzlõ ve köklü bir reform sürecibaşlatõlmõştõr.

Bu bağlamda, Türkiye�nin eriştiği sõnai gelişmişlik ve ekonomik kalkõnma düzeyibakõmõndan yardõm alan ülke konumundan çõkmõş olduğu gerekçesiyle işlevini yitirdiğiileri sürülen UNIDO Ankara Temsilciliğinin de söz konusu yeniden yapõlanmaçerçevesinde kapatõlmasõ olasõlõğõ gündeme gelmiştir. İlgili Kurumlarõmõzla bil istişareyapõlan değerlendirmede, anõlan temsilciliğin kapatõlmasõ yerine, yakõn ilişki içindebulunduğumuz çevre ülkelerine teknik işbirliği kapsamõnda yardõm sunacak bir statüyekavuşturularak, görevini bu yeni çerçevede sürdürmesinin ve böylece ülkemizin mevcutpotansiyelinin verimli biçimde değerlendirilmesine katkõda bulunmasõnõn, Türkiye�ninbölgeye yönelik genel yaklaşõmõ ve izlediği politika ile uyum sağlayacağõ, dolayõsõylaulusal çõkarlarõmõz ve uluslararasõ itibarõmõz açõsõndan yararlõ olacağõ kanaatinevarõlmõştõr.

Yaklaşõk on aylõk bir müzakere sürecini takiben, Ankara�daki UNIDO Temsilciliği�ninstatüsünün değiştirilerek, bölgesel işbirliğine yönelik bir UNIDO Merkezi�nedönüştürülmesine ilişkin Hükümetimiz ile UNIDO arasõnda Anlaşma, BirleşmişMilletler Viyana Ofisi Nezdinde Türkiye Daimi Temsilcisi Büyükelçi Yaşar YAKIŞ ileUNIDO Genel Müdürü Calos Magarinos tarafõndan 9 Şubat 999 tarihinde Viyana�daimzalanmõştõr.

Söz konusu Anlaşmaya göre, UNIDO Merkezi�nin bütçesinin yüzde 70�i tarafõmõzdan,geri kalan yüzde 30�u ise UNIDO tarafõndan karşõlanacaktõr. Merkezin Direktörü,Türkiye�nin rõzasõ ile UNIDO Genel Müdürü tarafõndan atanacaktõr.

Anõlan Merkezce Avrasya coğrafyasõnda Türkiye-UNIDO işbirliği ile yürütülecekprojelerin maliyetlerinin ülkemizce karşõlanmasõ öngörülmektedir.

Bu anlaşma, uluslararasõ kuruluşlara tahsis edilen çok taraflõ yardõm fonlarõnõn azalmaeğilimi gösterdiği bir dönemde Türkiye�nin BM sistemine olan güven ve inancõnõn birnişanesini oluşturmasõnõn yanõ sõra, ülkemizin bir süredir bölgesindeki ülkeleresağladõğõ çeşitli yardõmlar dolayõsõyla esasen ikili düzeyde mevcut �donor ülke�konumunun, bu kez çok taraflõ platformda tescil edilmesi anlamõnõ da taşõmaktadõr.

2.5.6 BİRLEŞMİŞ MİLLETLER GIDA VE TARIM ÖRGÜTÜ (FAO)

Kuruluşu ve Amacõ: Birleşmiş Milletler Gõda ve Tarõm Örgütü, FAO), 16 Ekim 1945tarihinde Kanada�nõn Kobek kentinde Birleşmiş Milletlerin faaliyete geçmesindenhemen önce 42 ülke tarafõndan kurulmuştur. Temel amacõ insanlarõn beslenme düzeyiniyükseltmek, gõda ve tarõm ürünleri üretimini ve dağõtõmõnõ gerçekleştirmek ve kõrsalkesimde yaşayan insanlarõn yaşam koşullarõnõ iyileştirmektir.

FAO, 180 üye ülke ve bir üye örgüt (AB) olmak üzere 181 üyesi ve 4300�den fazlameslek personeli ile Birleşmiş Milletler Sistemi içindeki en büyük özerk kuruluştur.

FAO, Tarõmsal kalkõnmayõ, iyi beslenmeyi ve tüm insanlarõn faal ve sağlõklõ yaşamlarõiçin gerekli olan gõdayõ her an bulabilmeleri amacõyla gõda güvenliği olanaklarõnõgeliştirerek fakirliği ve açlõğõ azaltmaya çalõşmaktadõr. Örgüt, doğrudan kalkõnma



yardõmõ sağlanmasõ; gerekli bilgilerin sağlanmasõ, değerlendirilmesi ve dağõtõmõnõnyapõlmasõ, hükümetlere politika ve planlama konularõnda önerilerde bulunulmasõ vegõda ve tarõm konularõnda müzakereler yapõlmasõ amacõyla uluslararasõ bir forum olmaişlevlerini yerine getirmektedir.

Toprak ve suyun geliştirilmesi, bitki ve hayvan üretimi ormancõlõk, balõkçõlõk ekonomikve sosyal politikalar, yatõrõm, beslenme, gõda standartlarõ ve ticari ürünler konularõndafaaliyet gösteren FAO, gõda ve tarõmdaki acil durumlarõn ele alõnmasõnda da önemli rolüstlenmektedir.

Esas itibariyle çoğunluğu tarõma dayalõ ekonomilere sahip Gelişme Yolundaki Ülkelerinkalkõnma faaliyetlerine ülke programlarõ ve teknik yardõm desteğiyle katkõda bulunanFAO, kuzey-güney ve güney-güney diyaloguna zemin hazõrlayan ve uluslararasõ plandagõda güveliğinin sağlanmasõ için gerekli mekanizma ile normlarõ oluşturan evrensel birörgüt niteliğindedir.

Öncelikli hedeflerden biri olan açlõğõn önlenmesi ve evrensel boyutta gõda güvenliğininsağlanmasõ konusunda 13-17 Kasõm 1996 tarihlerinde Roma�da FAO tarafõndan DünyaGõda Zirvesi düzenlenmiştir. Söz konusu Zirvede, gõda bir hak olarak tanõmlanmõşülkeler, gõdayõ bir silah ve baskõ aracõ olarak kullanamayacaklarõnõ, gõda ürünleriticaretinde tek taraflõ önlemlere başvuramayacaklarõnõ ve açlõğõn ortadan kaldõrõlmasõiçin ulusal ve uluslararasõ boyutta stratejiler belirleyeceklerini taahhüt etmişlerdir. Zirvesonunda kabul edilen Roma Bildirgesi ve Eylem Planõ 2010 yõlõna kadar açlõğõnbugünkü düzeyinin en az yarõsõna kadar çekilmesini öngörmektedir.

Organlarõ: FAO�nun başõnda, altõ yõl için seçilen bir Genel Direktör bulunmaktadõr. Bugörev, Ocak 1994 tarihinden itibaren bu yana Senegal uyruklu Jacques Diouf tarafõndanürütülmektedir. Adõ geçen, 12-23 Kasõm 1999 tarihlerinde Roma�da yapõlan 30. FAOKonferansõ sõrasõnda yapõlan seçimlerde FAO Genel Direktörlüğü görevine altõ yõllõkikinci bir dönem için yeniden seçilmiştir. Üye ülkelerin bir oy ile temsil edildiğiKonferans iki yõlda bir toplanõr ve örgütün yaptõğõ çalõşmalarõ gözden geçirerek gelecekiki yõl için çalõşma programõnõ ve bütçeyi onaylar. Konsey, 49 üye ülkeden ve GenelKurul seçilir. FAO�nun yürütme organõ niteliğindeki Konsey geçici yönetim ve yürütmeolarak görev yapar ve üyeleri dönüşümlü olarak üç yõl görevde kalõrlar.

Türkiye-FAO İlişkileri: Türkiye, 1948 yõlõnda üye olmuş ve 1949 yõlõnda da TürkiyeMilli FAO Komitesi kurulmuştur. 1982 yõlõnda Hükümetimiz ile FAO arasõnda yapõlananlaşma gereğince Ankara�da FAO Türkiye Temsilciliği açõlmõştõr. Ankara�daki FAOTemsilciliği görevini 1995 yõlõndan buyana Hintli Maharaj K. Muthoo yürütmektedir.

FAO çerçevesinde ülkemizde yürütülen projeler; hayvancõlõğõn geliştirilmesi, kõrsalkalkõnma, orman yangõnlarõnõn önlenmesi gibi Türkiye açõsõndan önem arz eden birçokalanõ kapsamaktadõr. FAO ile bağlantõlõ olarak, 11. Dünya Ormancõlõk Kongresi 13-22Ekim 1997 tarihlerinde, 149 ülkeden 4500 delegenin katõlõmõyla Antalya�da yapõlmõştõr.Ülkemiz, Ocak 1995 Kasõm 1997 döneminde örgütün yürütme organõ olan FAOKonseyi üyeliğinde bulunmuştur. (Önceki üyeliklerimiz 1955-58, 1967-70, 1985-88)

FAO�nun güney-güney işbirliği programõ kapsamõnda ülkemiz Azerbaycan,Türkmenistan ve Kõrgõzistan ile tarõmsal ve kõrsal kalkõnma alanlarõnda işbirliği yapmaarzusunu ortaya koymuştur. Türk ve FAO uzmanlarõndan oluşan bir proje oluşturma



ekibinin anõlan ülkelere gerçekleştirdikleri teknik ziyaretler neticesinde ortaya çõkanprojelerin 2000 yõlõnda uygulamaya konulmasõ öngörülmektedir.

Diğer taraftan, FAO�nun Roma�daki Merkezinde toplantõlarõn ilk kayõt işlemlerininyapõlacağõ bir alan olarak faaliyet gösterecek olan Atrium�da kurulacak kayõtmerkezinin yapõmõ ve tefrişi 30 Temmuz 1999 tarihinde imzalanan bir anlaşma ileülkemiz tarafõndan üstlenilmiştir. 200 metrekarelik bir alanõ kapsayacak olan KayõtMerkezi için hazõrlanan projenin toplam maliyeti olan 296.700 ABD Dolarõtarafõmõzdan karşõlanacaktõr. FAO üyesi 180 ülkenin konferans ve toplantõlara katõlacakdelegelerinin kayõt yaptõrmak için ilk geldikleri ve mutlaka uğramak zorunda olduklarõbu mekana �Türkiye Cumhuriyeti � Kayõt Merkezi� ismi verilmesi ülkemizin tanõtõmõnada olumlu katkõda bulunacaktõr.

FAO�nun uluslararasõ alanda küreselleşme hareketi çerçevesinde tarõmsal üretim, ticaretve kalkõnma alanlarõnda temel politikalarõn oluşturulmasõ, izlenmesi vedeğerlendirilmesi faaliyetleri çerçevesinde yapacağõmõz işbirliği ile Ekonomik İşbirliğiTeşkilatõ (EİT) ve Karadeniz Ekonomik İşbirliği (KEİ) gibi bölgesel örgütlerçerçevesinde işbirliği imkanlarõnõn değerlendirilmesi ülkemiz açõsõndan faydalõolacaktõr.

Genel Direktörlük görevine ikinci bir dönem için yeniden seçilen Jacques Diof�unyönetiminde, FAO ile halihazõrda mevcut iyi ilişkilerimizin daha da geliştirilereksürdürülmesi amaçlanmaktadõr.

2.5.7 ULUSLARARASI PARA FONU (IMF)

Uluslararasõ Para Fonu (International Monetary Fund-IMF), 1944 Bretton WoodsKonferansõ müzakereleri sonucunda 27 Aralõk 1945�de 30 ülkenin kuruluş Anlaşmasõnõimzalamasõyla doğmuş; mali anlamda çalõşmalarõna ise 1 Mart 1947�de başlamõştõr.IMF�nin halen üye sayõsõ 182�dir. Türkiye 1947 yõlõnda IMF�e üye olmuştur.

IMF�nin hesap birimi SDR (Özel Çekme Hakkõ-Special Drawing Rights)�dõr. Fonunsermayesi, üye ülkelerin kotalarõnõn toplamõndan oluşur. Bir ülke Fona üye olurkenkendisine bir kota tahsis edilmekte ve tahsis edilen bu kota miktarõnca Fonunsermayesine iştirak etmiş olmaktadõr. Kotalar, üye ülkenin Fona sermaye iştiraki ilebirlikte Fondan çekme haklarõnõ, oylamadaki ağõrlõğõnõ ve SDR�nin dağõlõmõndakipayõnõ belirlemektedir. Son artõşla birlikte toplam IMF kotalarõ 208 milyar SDRolmuştur. Türkiye�nin kotasõ ise 964 milyon SDR�dir.

IMF üyelerinin kota paylarõna göre hesaplanan bir oy payõ vardõr. Türkiye�nin oy gücüyüzdesi, 0.47�dir.

Üyeler, şu an 24 üyeliğe yükselmiş olan İcra Direktörleri Kurulu�nda temsil edilirler.Kararlarõ bu İcra Direktörleri Kurulu alõr. İcra Direktörleri Kurulu kotasõ büyük olanülke temsilcilerinden oluşur ve küçük ülkeler bu ülkeler tarafõndan temsil edilirler.Türkiye�yi bu kurulda Belçika temsil etmektedir. Belçika�nõn temsil ettiği veTürkiye�nin de yer aldõğõ grupta ise Belçika, Avusturya, Macaristan, Çek Cumhuriyeti,Slovakya, Beyaz Rusya, Kazakistan ve Lüksemburg bulunmaktadõr.



IMF�nin Uygulanabilir Programlarõ şunlardõr:

Stand-By Düzenlemesi: Normal koşullarda Stand-by Düzenlemesi, minimum 12 ay vemaksimum 22 aya kadar uzatõlabilen bir düzenlemedir. Bu program, saptanan ekonomikkriterlerin üçer aylõk gözden geçirilmesine dayanmaktadõr. Üçer aylõk performanskriterlerinin yerine getirilmesi sonucunda, her ülke kotasõnõn yüzde 100�ü kadar ÖzelÇekme Haklarõndan çekim yapabilmektedir.

İhtiyatlõ Fon Düzenlemesi (Precautionary IMF Arrangement): Stand-by Düzenlemesiile IMF�den kaynak kullanmak mümkün olduğu gibi kaynak kullanmadan IMF ile biranlaşma yapmak da mümkündür. Bu anlaşmaya �Precautionary Arrangement�denmektedir. Bu düzenleme ile üye ülke stand-by düzenlemesine ilişkin tüm şekilşartlarõnõ yerine getirmek ve uygulamak durumundadõr. Sadece ödemeler dengesinde birihtiyaç duyduğu takdirde IMF kaynaklarõnõ talep edebilir. Aksi halde IMF�nin,uygulanan ekonomik programõ üçer aylõk dönemler itibariyle gözden geçirmesi veonaylamasõ söz konusudur.

Genişletilmiş Fon Kolaylõğõ: Genellikle yõllõk orta-dönem bir program için sağlanan bufon kolaylõğõ daha çok stand-by düzenlemesinin başarõ ile yürütüldüğü ülkeler içinverilir ve her ülkenin kotasõnõn yüzde 300�üne kadar fon kullanõmõ mümkünolabilmektedir. 3 yõllõk bir program olmasõ nedeniyle sadece kõsa dönemli hedefleredeğil ayrõca orta dönemli yapõsal sorunlarõn çözümüne de yönelik olmasõ, daha sõkõ vedisiplinli bir planõn uygulanmasõnõ gerektirir. Örneğin, bu programda �nonquantitative�performans kriterleri (sosyal güvenlik reformu, vergi reformu, mali reform veözelleştirme gibi) programõn devamõ için gerekli tutulabilir. Stand-by düzenlemesinegöre daha bağlayõcõ olmakla birlikte, IMF�le bu türden bir anlaşmaya varõlmasõuluslararasõ mali piyasalara verilecek imaj açõsõndan daha etkilidir.

1961�den bu yana, Tablo 4�de görüldüğü gibi, IMF ile 17 kez Stand-By düzenlemesiyapõlmõştõr.

Tablo: 4- IMF İle Yapõlan Stand-By Düzenlemeleri

Kabul tarihi Sona erme (veya)iptal tarihleri

Kabul edilenmiktar(SDR)

ÇekilenMiktar(SDR)

Kullanõlmayanmiktar(SDR)

1. 1 Ocak 1961 31 Aralõk 1961 37.50 16.00 21.502. 30 Mart 1962 31 Aralõk 1962 31.00 15.00 16.003. 15 Şubat 1963 31 Aralõk 1963 21.50 21.50 -4. 15 Şubat 1964 31 Aralõk 1964 21.50 19.00 2.505. 1 Şubat 1965 31 Aralõk 1965 21.50 - 21.506. 1 Şubat 1966 31 Aralõk 1966 21.50 21.50 -7. 15 Şubat 1967 31 Aralõk 1967 27.00 27.00 -8. 1 Nisan 1968 31 Aralõk 1968 27.00 27.00 -9. 1 Temmuz 1969 30 Haziran 1970 27.00 10.00 -10. 17 Ağustos 1970 16 Ağustos 1971 90.00 90.00 17.0011. 24 Nisan 1978 19 Temmuz 1979 300.00 90.00 210.0012. 19 Temmuz 1979 17 Haziran 1980 250.00 230.00 20.0013. 18 Haziran 1980 17 Haziran 1983 1.250.00 1.250.00 -14. 24 Haziran 1983 23 Haziran 1984 225.00 52.25 172.7515. 4 Nisan 1983 3 Nisan 1985 225.00 112.50 112.5016. 8 Temmuz 1994 26 Eylül 1995 610.50 460.5 15017. 22 Aralõk 1999 22 Aralõk 2002 2.892.00 221.7Kaynak: Hazine Müsteşarlõğõ



Haziran 1998�de 55. Hükümet tarafõndan imzalanan Yakõn İzleme Anlaşmasõkapsamõnda ekonomik politikalar 57. Hükümet tarafõndan da kararlõlõkla sürdürülmüş;bu süre zarfõnda ekonomik gelişmelerin incelenmesi ve karşõlõklõ görüş alõşverişindebulunmak üzere IMF heyeti ülkemize çeşitli defalar, mutad ziyaretlerinigerçekleştirmiştir. IMF ile ilişkilerimiz 1999 yõlõnda çok yoğun bir şekilde Hükümetinekonomik politikasõ hakkõnda bilgi verilmiş ve son ekonomik gelişmeler ile geleceğeyönelik planlar aktarõlmõştõr.

Şubat 1999�da Ankara�da ve Mart ve Nisan 1999�da Vaşington�da yapõlangörüşmelerden sonra IMF Heyeti Haziran 1999�da her yõl mutad olarak yapõlan MaddeIV konsültasyon görüşmelerini gerçekleştirmek, Yakõn İzleme Anlaşmasõ�nõn 3. çeyreksonuçlarõnõ gözden geçirmek ve yapõlmasõ muhtemel bir stand-by anlaşmasõnõn anahatlarõnõ görüşmek üzere ülkemizi ziyaret etmiştir. 57. Hükümetin işbaşõna gelmesindensonra gerçekleşen bu görüşmelerde hükümetimizin ekonomik politikalarõ anlatõlmõş,ülkemizin yõllardõr temel sorunu olan yüksek enflasyonun düşürülmesi içinhükümetimizin kararlõlõğõ kendilerine aktarõlmõştõr. Bu çerçevede, yõllardõrgerçekleştirilemeyen yapõsal reformlarõn süratle ve kararlõlõkla gerekleştirileceğivurgulanmõştõr. Yoğun çalõşmasõ sonucunda ülkemiz ekonomisi için çok gerekli olanbankacõlõk reformu, sosyal güvenlik reformu ve uluslararasõ tahkime izin veren anayasadeğişikliği gibi çok önemli düzenlemeler yapõlmõş ve yürürlüğe sokulmuştur. Ülkemizinyapõsal reformlarõn gerçekleştirilmesinde gösterdiği sürat IMF tarafõndan da dikkatedeğer bulunmuş ve ülke ekonomisinin sorunlarõnõn çözülmesinde diğer adõmlarõn dakararlõlõkla atõlacağõna ilişkin inançlarõnõn tam olduğu müteaddit defalar çeşitliplatformlarda dile getirilmiştir.

17 Ağustos 1999�da Marmara bölgesinde yaşanan büyük deprem felaketi sonrasõndadepremin yol açtõğõ maliyetin finansmanõ ihtiyacõnõn karşõlanmasõ yönünde IMFyönetimi hemen harekete geçmiş ve konuya ilişkin incelemelerde bulunmak üzere birIMF heyetini Eylül ayõnda ülkemize göndermiştir. Yapõlan görüşmeler neticesinde;IMF�in doğal afetlerden etkilenen ülkelere kullandõrdõğõ bir imkan olan, Acil YardõmKredisi kapsamõnda, ülkemize IMF�deki kotamõzõn yüzde 37.5�ine denk gelen 361.5milyon SDR�lõk tutar tahsis edilmiştir.

Ekim ayõ başõnda Washington D.C.�de yapõlan ve ülkemizin bir heyet ile temsil edildiğiIMF-Dünya Bankasõ ortak yõllõk toplantõlarõ sõrasõnda IMF ile ilişkilerimizin daha dabelirgin bir platforma oturtulmasõna çalõşõlmõştõr. Ayrõca, IMF ve Dünya Bankasõ üstyönetimi ile yapõlan temaslarda stand-by düzenlemesine kaynaklõk edecek temelçerçevenin belirlenmesine çalõşõlmõştõr

Daha sonra, Kasõm 1999 içerisinde ülkemizde bulunan IMF Heyeti ile yapõlan yoğungörüşmeler sonucunda üç yõllõk bir zaman dilimini kapsayan, ülkemizin IMF nezdindekikotasõnõn yüzde 300�ü (yaklaşõk 4 milyar ABD Dolarõ) tutarõnda ve anti-enflasyonististikrar programõnõn izlenmesine yardõmcõ olacak bir stand-by düzenlemesi üzerindemutabõk kalõnmõş ve IMF, 22 Aralõk 1999 tarihinde anõlan stand- by düzenlemesinionaylamõştõr.



2.5.8 İKTİSADİ İŞBİRLİĞİ VE KALKINMA TEŞKİLATI (OECD)

İkinci Dünya Savaşõndan sonra ABD, Marshall Planõ ile batõ dünyasõ ülkelerine yardõmetmeye karar verirken, Avrupa ülkelerinin ekonomik gelişme yolunda aralarõndaörgütlenmelerini de koşul olarak öne sürmesi neticesi, Avrupa�nõn ekonomikkalkõnmasõnõ sağlamak üzere, 16 Avrupa devleti 16 Nisan 1948�de, Avrupa Ekonomikİşbirliği (OEEC) Örgütü�nü kurmuşlardõr. Türkiye�de bu devletler arasõndabulunmaktadõr.

14 Aralõk 1960�da OEEC üyelerine ABD ile Kanada�nõn da katõlmasõyla, bu örgütyerine OECD adõyla yeni bir örgüt kuran anlaşma imzalanmõş ve 30 Eylül 1961�deyürürlüğe girmiştir. Türkiye de imzacõ devletler arasõnda bulunmaktadõr.

OECD, 28 üye devletten oluşmakta olup, söz konusu üyeler; Avusturya, Belçika,Kanada, Danimarka, Fransa, Almanya, Yunanistan, İzlanda, İrlanda, İtalya,Lüksenburg, Hollanda, Norveç, Portekiz, İspanya, İsveç, İsviçre, Türkiye, İngiltere,ABD, Japonya, Finlandiya, Avustralya, Yeni Zelanda, Meksika, Çek Cumhuriyeti,Macaristan ve Kore�dir.

Örgütün üç temel ilkesi vardõr :

i. Üye ülkelerdeki sürekli ekonomik büyümeyi sağlamak, iş olanaklarõnõ ve yüksekyaşam düzeyini gerçekleştirmeye çalõşmak.

ii. Üye ve üye olmayan, kalkõnma durumundaki ülkelerin ekonomik gelişmesinekatkõda bulunmak.

iii. Dünya ticaretinin karşõlõklõ ve eşit koşullar içinde, uluslararasõ yükümlülüklereuygun olarak gelişmesine yardõmcõ olmak. Bu amacõ gerçekleştirirken maliistikrarõ koruma amacõna yönelik önlemleri almak.

OECD, Türkiye�nin uzun vadeli ekonomik ve siyasal politikalarõnda çok önemli bir yerişgal etmektedir. Bu itibarla, OECD ile olan ilişkilerimiz esas olarak, batõekonomilerinin izlenmesi ve gerektiğinde işbirliğine gidilmesi, ileri derecedesanayileşmiş OECD ülkelerindeki teknolojik bilgi birikiminin ekonomik kalkõnmamõzõnamaçlarõ doğrultusunda ülkemize aktarõlmasõ ve bu ilişkiler çerçevesinde gelişmişülkeler arasõndaki karar mekanizmalarõnda ağõrlõğõmõzõn arttõrõlmasõnõ sağlamakaçõsõndan büyük önem taşõmaktadõr.

Konsey, OECD�nin en yüksek organõdõr. Yõlda bir defa Bakanlar düzeyinde toplanõrlar.Diğer zamanlarda Daimi Temsilcilik düzeyinde toplantõlar olur. Ayrõca bir �İcraKomitesi� vardõr.

OECD�nin bunun dõşõnda ekonomik, ticari, sosyal, bilimsel ve teknolojik konularõ ileuğraşan 24 civarõnda Komitesi vardõr.

Ayrõca, Komitelerin alt-çalõşma gruplarõ, ad hoc komiteler, geçici çalõşma gruplarõfaaliyet göstermektedir. Tam üye olarak katõlõm sağladõğõmõz toplantõlar;



- Her yõl yapõlan Bakanlar Konseyi- Ekonomik Politika Komitesi (EPC)- Kõsa Dönem Ekonomik Tahminler Çalõşma Grubu (STEP)- Ekonomi ve Gelişmeleri İnceleme Komitesi (EDRC)- Mali Piyasalar Komitesi (FMC)- Sermaye Hareketleri Komitesi (CMC)- Uluslararasõ Yatõrõm ve Çokuluslu Şirketler Komitesi (CIME)- Ticaret Komitesi altõnda yer alan İhracat Kredileri ve Kredi Garantileri Grubu

(TC) toplantõlarõdõr.

Ülkemizin kurucu üyesi bulunduğu İktisadi İşbirliği ve Kalkõnma Teşkilatõ�nõn (OECD)İhracat Kredileri ve Kredi Garanti Grubunun 21-22 Nisan 1998 tarihlerinde Paris�tegerçekleşen 78. Toplantõsõnda, Grubun tüm toplantõlarõna katõlõm hakkõnõ ve alõnankararlara ortak olma olanağõnõ sağlayan Türkiye�nin tam üyeliği gerçekleşmiş, ve 4 yõlgibi bir süre ile gözlemci statüsünü sürdürmekte olan ülkemiz, 21 Nisan 1998 tarihiitibarõ ile anõlan gruba 28inci üye olmuştur.

Gözlemci üye olarak katõldõğõmõz toplantõ ise, Kalkõnmaya Yardõm Komitesi (DAC)toplantõlarõdõr.

OECD Kalkõnmaya Yardõm Komitesi (DAC) kalkõnma için yardõm veren gelişmişülkelerin yardõmlarõnõn koordine ve entegre edilerek gelişmekte olan ülkelerin sosyal veekonomik kalkõnmalarõnõn desteklenmesi amacõnõ taşõmaktadõr.

OECD�de Türkiye�ye yardõm sorunlarõnõn görüşüldüğü bir konsorsiyum bulunmaktaydõ.Bu Konsorsiyum Aralõk 1992 tarihinde kalkmõştõr. 1962�de kurulan Konsorsiyum,Türkiye�nin uzun vadeli ekonomik planlarõna yardõm etmek gayesine yönelik olarakfaaliyet gösteriyor ve 15 ülke ve uluslararasõ organizasyonlarõn yardõmõnõ koordineediyordu. 1979-1983 yõllarõndaki �İvedi Yardõm� bu Konsorsiyum çerçevesindesağlanmõş, 1979-1980 arasõnda yaklaşõk 3 milyar dolar borç, yine bu Konsorsiyumaracõlõğõ ile 8-10 yõl arasõnda ertelenmişti.

OECD Ankara Çok Taraflõ Vergi Merkezi: Orta ve Doğu Avrupa ülkelerinin veSovyetler Birliği�nin dağõlmasõ ile ortaya çõkan Yeni Bağõmsõz Devletlerin piyasaekonomisine geçiş sürecinde teknik bilgi yardõmõ sağlamak amacõyla OECD üyesiülkelerin öncülüğünde, söz konusu ülkelerin üst düzey vergi memurlarõna vergi eğitimivermek üzere vergi eğitim merkezleri kurulmuştur.

Merkezlerin bir kõsmõ 1991 yõlõndan itibaren kuruluş sõrasõna göre Budapeşte, Viyana veKopenhag�da faaliyete başlamõşlardõr. Daha sonra Türkiye�nin hem bir OECD üyesiülke olmasõ hem de söz konusu ülkelerle tarihsel bağlarõ bulunmasõ nedeniyle özellikleOrta Asya ve Kafkas Ülkelerine yönelik eğitim verecek bir merkezin Ankara�dakurulmasõnõn ideal bir seçim olacağõ düşünülerek, OECD Ankara Çok Taraflõ VergiMerkezi, 1993 yõlõnda OECD ile T.C. Dõşişleri Bakanlõğõ ve Maliye Bakanlõğõ�nõnortaklaşa düzenlediği bir protokol çerçevesinde kurulmuştur.

Eğitim Merkezi harcamalarõ, OECD üyesi ülkelerin katkõlarõna ilaveten başta T.C.Hükümeti (TİKA bütçesi), ABD ve Japonya�nõn gönüllü katkõlarõndan oluşan bir bütçeile karşõlanmaktadõr. Buna ilave olarak ev sahibi ülke konumu nedeniyle MaliyeBakanlõğõ Gelir İdaresini Geliştirme Fonundan da kõsmen katkõ sağlanmaktadõr.



1993 yõlõndan beri faaliyette bulunan OECD Ankara Çok Taraflõ Vergi Merkezinde1999 yõlõ sonuna kadar başta Türk Cumhuriyetleri olmak üzere, Yeni BağõmsõzDevletler ve diğer ülkelere mensup 28 değişik ülkeden 2153 orta ve üst düzey maliyememuru eğitim görmüştür.

OECD Ankara Vergi Merkezinde eğitim gören üst düzey vergi memurlarõ; Azerbaycan,Bosna Hersek, Türkmenistan, Tacikistan, Gürcistan, Kõrgõzistan, Kazakistan,Özbekistan, Moldova, Makedonya, Macaristan, Beyaz Rusya, Rusya Federasyonu,Ermenistan, Romanya, Slovenya, Slovak Cumhuriyeti, Arnavutluk, Ukrayna, Polonya,Çek Cumhuriyeti, Bulgaristan, Letonya, Litvanya, Estonya, Çin Halk Cumhuriyeti,Vietnam, Moğolistan ve Güney Afrika Cumhuriyeti�nden gelmektedir.

Kurslarda uluslararasõ vergilendirme sistemleri, vergi politikasõ ve idaresi, Türk VergiSistemi ve Vergi İdaresinin Yapõsõ anlatõlmaktadõr.

Ankara Merkezi diğer merkezlere göre en sürekli eğitimi veren ve en çok kişiyi eğitenmerkez olmuştur. Bu gözlemleri yapan OECD, 1997 yõlõnda da Orta Asya�ya ilaveolarak Orta Avrupa üst düzey bürokratlarõnõn eğitimlerinin çeşitli destek kurslarlaAnkara�da yapõlmasõnõ kararlaştõrmõştõr. 2000 yõlõnda bazõ Ortadoğu ülkelerinden de bukurslara katõlõm olmasõ beklenmektedir.

Vergileme alanõnda bu merkezlerin gerçekleştirdiği uluslararasõ işbirliği liberalleşmesürecinde bulunan Yeni Bağõmsõz Devletler ve diğer ülkelerin globalleşen dünyaekonomisine entegre olmasõna büyük katkõ sağlamaktadõr.

OECD ve Çoktaraflõ Yatõrõm Anlaşmasõ (Multilateral Agreement on Investment- MAI):Uluslararasõ ticarette çok taraflõ düzenlemelere kurumsal bir nitelik kazandõran UruguayTuru sonrasõnda, yabancõ sermaye yatõrõmlarõ için benzeri bir düzenleme yapõlmaksõzõnGATT müzakereleri sonuçlanmõştõr. Uluslararasõ ticarete yönelik olarak yapõlan liberaldüzenlemelerin, uluslararasõ yatõrõmlarõn Dünya ekonomisinde hõzla artan etkinliğikarşõsõnda eksik kalacağõ görüşü, 1995 Mayõs ayõnda toplanan OECD BakanlarKonseyinde çok taraflõ bir yatõrõm anlaşmasõ hazõrlanmasõ yönünde alõnan kararõn temelgerekçesini teşkil etmiştir. Bu karar doğrultusunda oluşturulan müzakere grubu aynõ yõlEylül ayõnda çalõşmalara başlamõştõr.

Çok taraflõ yatõrõm düzenlemeleri oluşturulmasõna ilişkin ilk girişimler kõsmen UruguayTuru sonunda imzalanan "TRIMS (Trade Related Investment Measures)" ve "GATS(General Agreement on Trade in Services)" Anlaşmalarõ, "OECD SermayeHareketlerinin Serbestleştirilmesi Kodu (Code on Liberalization of CapitalMovements)" ve "Ulusal Muamele Enstrümanõ (National Treatment Instrument)" ile1994 yõlõnda imzalanan "Avrupa Enerji Sözleşmesi (Energy Charter Treaty)" ve DünyaBankasõ bünyesinde "Devletlerle Başka Devletlerin Yatõrõmcõlarõ Arasõndaki YatõrõmUyuşmazlõklarõ Çözümü Sözleşmesi (Convention on Settlement of Investment Disputesbetween States and Nationals of Other States)"nde yer almõş olmakla birlikte, bugünekadar yapõlan düzenlemeler kapsamlõ bir çerçeve olmaktan çoksektörel kurallar veyayabancõ sermaye rejiminin belirli unsurlarõnõ ilgilendiren kurallarla sõnõrlõ kalmõştõr.

OECD platformunda başlatõlan �Çok Taraflõ Yatõrõm Anlaşmasõ� (ÇTYA) müzakeresürecinde temel amaç, yabancõ sermaye yatõrõmlarõ açõsõndan yüksek liberalizasyon vekoruma standartlarõ ile etkin işleyen bir uyuşmazlõklarõn çözümü mekanizmasõna sahip,OECD�ye üye olmayan ülkelerin katõlõmõna açõk, yatõrõm ve yatõrõmcõlara ilişkin tüm



konularõ kapsayan bir çerçeve oluşturmak olarak belirlenmiştir. 1995-1998 yõllarõarasõnda devam eden müzakereler sonucunda ortaya çõkan taslak anlaşma metni,uluslararasõ yatõrõmlarõ ilgilendiren temel konularõn (yatõrõmcõya uygulanan muamelestandartlarõ, kamulaştõrma, karlarõn transferi, devletlerarasõ uyuşmazlõklarõn çözümüvb.) yanõsõra daha önce bu anlamda hiç bir düzenlemeye konu olmayan özelleştirme,yabancõ personel istihdamõ, performans zorunluluklarõ, yatõrõm teşvikleri, şirket-içiuygulamalar, yatõrõmcõ devlet arasõnda uyuşmazlõklarõn çözümü gibi yeni konularõ daiçeren çok geniş kapsamlõ bir çerçeve haline gelmiştir. Gerek ele alõnan uluslararasõyatõrõmlarla ilgili konu yelpazesinin çok geniş olmasõ, gerekse uygulanan müzakeretekniğinin niteliği, 1998 yõlõnda müzakereci ülkeler arasõnda bazõ konularda belirgingörüş ayrõlõklarõ ortaya çõkmasõna ve müzakerelerin askõda kalmasõna sebep olmuştur.ÇTYA müzakerelerinde, �yukarõdan-aşağõya� olarak nitelendirilen ve uluslararasõyatõrõmlarla ilgili tüm konularõ anlaşma kapsamõnda değerlendiren bir müzakere tekniğiuygulanmõştõr. Dolayõsõyla müzakere edilen konularõn çok fazla olmasõ ve bazõlarõnõngenel ulusal politikalar içinde �hassas konular� olarak değerlendirilmesi sebebiyle görüşayrõlõğõna düşülen konularda uzlaşma sağlanmasõ mümkün olamamõştõr.

Diğer taraftan, ÇTYA�nõn yalnõzca OECD üyesi ülkeler arasõnda müzakere edilip, diğerülkelerin katõlõmõna açõlacak olmasõ da, çeşitli eleştirilere sebep olmuştur. Özelliklegelişmekte olan ülkeler, böyle bir anlaşmanõn ulusal ekonomik politikalarõ açõsõndanönemli gördükleri kalkõnma hedeflerinin bu müzakerelerde gündeme getirilmemişolmasõna karşõn; anlaşma yürürlüğe girdikten sonra taraf olunmasõ hususunda yabancõyatõrõmcõlarõn baskõsõ ve yatõrõm yapmama tehdidi ile karşõlaşabilecekleri konusundakaygõlarõnõ çeşitli platformlarda ifade etmişlerdir.

Uluslararasõ kamuoyunda konuyla ilgili destekleyici yönde değerlendirmeler olduğugibi çeşitli eleştirel bakõş açõlarõ da mevcuttur. Bu eleştirilerin önemli bir bölümü, çoktaraflõ bir yatõrõm düzenlemesinin içerdiği konular itibariyle, daha çok yatõrõmcõlarlehine devletlere sorumluluk yüklediği ve özellikle ÇUŞ faaliyetlerine yönelik herhangibir düzenleyici mekanizmaya sahip olmadõğõ hususlarõnda yoğunlaşmaktadõr. Sonzamanlarda bazõ uluslararasõ platformlarda bu tür eleştiri ve kaygõlarõ gidermeye yönelikfaaliyetlere ağõrlõk verildiği gözlenmektedir. Bu anlamda, OECD�nin 1976 yõlõndanbuyana çeşitli revizyonlarla uygulayageldiği �ÇUŞ�ler Rehberi� nin, ÇUŞ�lerin yatõrõmyaptõklarõ ülkeye yönelik sorumluluklarõnõ değerlendirmek üzere OECD platformundayeniden revizyonu yönünde bir çalõşmanõn başlatõlmõş olmasõ önemli bir gelişmedir.

Müzakere edilen, ancak imzalanamayan ÇTYA�nõn temel özellikleri aşağõdaki şekildeözetlenebilir:

Yabancõ sermaye yatõrõmlarõnõ düzenleyen ilk çok taraflõ anlaşma girişimidir.Yatõrõmlarõn serbestleştirilmesi, korunmasõ ve uyuşmazlõklarõn çözümü konularõnõ tekbir metinde toplamayõ hedeflemesi bakõmõndan da bir �ilk� modeldir.

Kapsamõ, tüm ekonomik sektörleri kapsayacak şekilde, �yukarõdan aşağõya� (top-downapproach) bir yaklaşõmla tasarlanmõştõr.

Akit Taraflarõn koyacaklarõ çekincelerle, korumak istedikleri belirli sektörleri anlaşmakapsamõ dõşõnda tutmalarõ mümkün görülmüştür.Ülkelerin mevcut rejimlerinde daha fazla liberalizasyona gitmesi kendi inisiyatiflerinebõrakõlmõştõr.



Halen yabancõ sermayeye açõk olmayan bir sektörün, yabancõ yatõrõmcõlara açõlmasõzorunluluğunun getirilmesi yönünde bir hüküm içermemektedir.

ÇTYA hükümlerine göre, liberalizasyon yönünde yapõlacak herhangi bir düzenlemedengeri dönülmesi mümkün değildir.

1998 yõlõna gelindiğinde, MAI müzakereleri kritik bir noktaya ulaşmõştõr. 1995-1998yõllarõ arasõnda devam eden müzakereler daha çok teknik konularda yoğunlaşmõştõr.1997-1998 Nisan döneminde sivil toplum örgütleri müzakereler üzerinde baskõ unsuruoluşturmaya başlamõşlardõr. Baskõlarõn sebebi temel olarak, müzakerelerin şeffafolmayõşõ ve böyle bir düzenlemenin toplumun tüm kesimlerini ilgilendirmesi sebebiylebu süreçte geniş tabanlõ politik destek sağlanmasõ gerekliliğidir. Baskõlarõnyoğunlaşmasõ ve müzakereye taraf ülkeler arasõnda hassas olarak nitelendirilen bazõkonularda uzlaşma sağlanamamasõ sebebiyle Ekim 1998�e kadar müzakerelere araverilmiş, bundan sonra da müzakere grubunun toplantõlarõnõ sürdürmesi mümkünolmamõştõr.

Müzakerelerde karşõlaşõlan temel sorunlar ana başlõklar itibariyle şöyle sõralabilir:

- Liberalizasyon ölçütü ve istisnalar,- Bölgesel ekonomik entegrasyon oluşumlarõ için önerilen MFN istisnalarõ,- Kültürel sektör istisnalarõ,- Mevcut çekince listeleri,- Liberalizasyondan geriye dönüşün mümkün olmamasõ (Standstill)- İşgücü standartlarõ, bu standartlarõn düşürülmesini engelleyecek bir hükmün olup

olmayacağõ, ve- Çevre koruma, ÇTYA�nõn çevre korumaya engel teşkil edip etmeyeceği.

ÇTYA�na yöneltilen temel eleştiriler, özet olarak, şöyledir:

- Haklar ve yükümlülükler açõsõndan ev sahibi ülkelerle ÇUŞ arasõnda dengesizlikolduğu,

- Çok taraflõ bir düzenlemenin ev sahibi ülkenin ekonomik çõkarlarõna katkõsağlayacak şekilde yapõlandõrõlmasõ gerekliliği,

- Müzakerelerin gizlilik içinde yürütülmüş olmasõ,- Anlaşmaya sonradan katõlacak olanlarõn müzakerelerde temsil edilmemesi

OECD platformunda yer alan ÇTYA müzakerelerinin, gerek üye olmayan ülkelerdenyeterince ilgi görmemesi, gerekse katõlõmcõ ülkelerin ulusal ve uluslararasõ sivil toplumörgütlerinden çeşitli tepkilere maruz kalmalarõ sebebiyle, artõk en azõndan OECDplatformunda güncelliğinin azaldõğõnõ söylemek mümkündür. Bu çerçevede, benzer birdüzenlemenin daha geniş katõlõm sağlayacak DTÖ gibi bir platformda müzakereedilmesi ve edinilen deneyimler doğrultusunda böyle bir düzenlemeye şekil verilmesifikrine OECD üyesi bazõ ülkeler de sõcak bakmaya başlamõşlardõr.

İfade edilen eleştiri ve eksiklikler sebebiyle OECD platformunda başlatõlanmüzakerelerin daha geniş tabanlõ bir uluslararasõ platformda yeniden müzakere edilmesiçeşitli ilgili çevrelerce destek bulur hale gelmiştir. Bu anlamda 1996 yõlõndan buyana(DTÖ) platformunda yürütülen çalõşmalar önem arz etmeye başlamõşlardõr. Halen



devam etmekte olan bu tür faaliyetlerle, DTÖ platformunda 2000 yõlõnda başlayacakolan yeni müzakere turunda, yatõrõmlara yönelik çok taraflõ bir düzenlemenin hazõrlõkçalõşmalarõnõn başlatõlmasõ destek gördüyse de 1999 yõlõ sonunda yapõlmasõ planlananDTÖ Bakanlar Konferansõ�nõn sivil toplum örgütlerinin şiddetli protestosu sonucubaşarõsõz geçmesi, DTÖ platformunda konuyla ilgili hazõrlõk grubunun tartõşmafaaliyetlerine devam etmesine ve konunun kesinlik kazanmadan bir süre dahasürüncemede kalmasõna neden olmuştur.

2.5.9 DÜNYA TİCARET ÖRGÜTÜ (DTÖ-WTO)

İkinci Dünya Savaşõ sonrasõnda, dünyada barõşõ sürekli kõlmak amacõyla, uluslararasõekonomik işbirliğinin tesis edilmesinin gerekli olduğu düşüncesi genel kabul görmüştür.Bu çerçevede, ülkelerin kalkõnma çabalarõna yardõmcõ olmak, uluslararasõ likidite vemali güven gibi ihtiyaçlara cevap vermek ve uluslararasõ ticareti serbestleştirip artõrmakamacõyla yeni kurumlarõn oluşturulmasõ yoluna gidilmiştir. IMF, Dünya Bankasõ gibi�Bretton Woods� kurumlarõ bu çabalarõn sonucunda ortaya çõkmõştõr. Aynõ çalõşmalarçerçevesinde ticaretin korumacõlõktan uzaklaştõrõlõp serbestleştirilmesi amacõyla, 23 ülkeCenevre'de ülke ve ürün bazõnda tarife müzakerelerine giderek Ekim 1947'de GümrükTarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşmasõnõ (GATT) imzalamõşlardõr. O dönemde GümrükTarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşmasõ�na paralel olarak, Birleşmiş Milletler çatõsõaltõnda Uluslararasõ Ticaret Örgütü kurulmasõ da gündeme gelmişse de bubaşarõlamamõştõr.

Böylece, �geçici� olma özelliğine rağmen, Gümrük Tarifeleri ve Ticaret GenelAnlaşmasõ (GATT) 1948-1994 yõllarõ arasõnda uygulana gelmiş ve GATT dünyaticaretinde genel kabul gören bir çerçeve oluşturmuştur.

GATT, dört temel prensip üzerine inşa edilmiştir:

i. En Çok Gözetilen Ülke Kuralõ (MFN, non-discrimination)ii. Ulusal Muamele Kuralõ (national treatment)iii. Gümrük vergilerinin indirilerek konsolide edilmesi, veiv. Korumanõn sadece gümrük vergileri ile gerçekleştirilmesi, diğer bir ifadeyle tarife

dõşõ önlemlerin tarifeye dönüştürülmesi.

1948 yõlõndan bu yana, uluslararasõ kural ve disiplinlerin daha da iyileştirilmesi vegüçlendirilmesi amacõyla sekiz çok taraflõ müzakere turu gerçekleştirilmiştir.

Bunlarõn sonuncusu olan ve Uruguay Turu olarak anõlan müzakere süreci dahaöncekilerden çok daha kapsamlõ ve geniş katõlõmlõ olmuştur. Bu turdan önceki yedimüzakere turunda asõl hedeflenen gümrük vergilerinin azaltõlmasõ iken UruguayTuru�nda gümrük vergilerinin azaltõlmasõnõn yanõ sõra, dünya ticaretindeki kural vedisiplinlerin güçlendirilmesine yönelik ve tüm ülkelerin taraf olduğu 29 anlaşma veuzlaşma bir paket halinde kabul edilmiştir.

Uluslararasõ ticaretin serbestleştirilmesini ve düzenli işleyişini amaçlayan bir anlaşmaniteliğindeki GATT, kurumsal bir yapõya kavuşturularak 1.1.1995 tarihi itibariyleDünya Ticaret Örgütü�ne dönüştürülmüştür.



Ülkemiz iç onay prosedürünün tamamlanmasõnõn ardõndan 26 Mart 1995 tarihinde DTÖüyesi olmuştur. Yükümlülüklerimiz ise 1.1.1995�den itibaren geçerlidir.

Bu çerçevede, ülkemizce sürdürülen dõş ticaret mevzuat çalõşmalarõnda DTÖAnlaşmalarõndan kaynaklanan taahhüt ve yükümlülüklerimiz dikkate alõnmaktadõr.

Dünya Ticaret Örgütünün kuruluşu ile gerek Uruguay Turu sonuçlarõnõn gerek gelecektesonuçlandõrõlacak çok taraflõ ve çoklu anlaşmalarõn uygulanmasõndan sorumlu bir yapõoluşturulmuştur.

Uruguay Turunun dünya ticaret sistemine kazandõrdõğõ en önemli hususlardan birisi,anlaşmazlõklarõn halline ilişkin mutabakat zaptõ ile üye ülkeler arasõnda DTÖkapsamõndaki uyuşmazlõklarõn çözümüne yönelik sistemin güçlendirilmesi ve DünyaTicaret Örgütü bünyesinde bir anlaşmazlõklarõn halli organõnõn tesis edilmesi olmuştur.

Diğer taraftan, Uruguay Turu çok taraflõ ticaret müzakereleri sonucunda, tarõm ve tekstilsektörünün kademeli olarak mevcut kural ve disiplinlere uygun faaliyet göstermelerinisağlayacak anlaşmalar kabul edilmiştir.

Bunun yanõ sõra, ticaretle bağlantõlõ yatõrõm tedbirleri, fikri mülkiyet haklarõ ve hizmetticareti uluslararasõ ticaret sistemine dahil edilmiştir. Ayrõca, DTÖ çerçevesindegetirilen kural ve disiplinlere üye ülkeler tarafõndan uygun hareket edilip edilmediği veülkelerin taahhütlerini yerine getirip getirmediklerinin kontrolü, oluşturulan ticaretpolitikalarõnõn gözden geçirilmesi mekanizmasõ (TPRM) ve bildirimler vasõtasõylasağlanmaktadõr.

Türkiye DTÖ�nün kurucu üyeleri arasõnda yer almakta, DTÖ Anlaşma veUzlaşmalarõndan kaynaklanan her türlü taahhütlerini ve bildirim yükümlülükleriniyerine getirmekte ve DTÖ çerçevesindeki muhtelif anlaşmalarõn öngördüğü mevzuatdüzenlemelerini yapmaktadõr.

Uruguay Turu sõrasõnda tüm üye ülkeler tarafõndan taahhüt edilen tarife indirimlerininsonuçlanacağõ 2005 yõlõnda Uruguay Turu müzakerelerinin etkisiyle dünya ticaretindeyüzde 15-20 artõş, dünya gelirinde ise 500 milyar dolar tutarõnda ilave bir iyileşmeolacağõ hesaplanmaktadõr.

2.6 DİĞER OLUŞUMLAR

2.6.1 G � 20

G-7 ülkeleri Maliye Bakanlarõ, 25 Eylül 1999 tarihinde G-20 adõ altõnda yeni biruluslararasõ forum oluşturulduğunu açõklamõş olup, ülkemiz bu grubun bir üyesi olarakseçilmiştir.

G-20 üç gruptan oluşmaktadõr: (1) G-7 ülkeleri, (2) Dünya ekonomisi açõsõndan enönemli görülen gelişmekte olan piyasa ekonomileri, (3) Avrupa Birliği, IMF ve DünyaBankasõ.



Bu çerçevede; G-20 üyesi ülkeler; ABD, Türkiye, Hindistan, Japonya, Brezilya, Rusya,Almanya, Arjantin, S. Arabistan, Fransa, Meksika, G. Afrika, İngiltere, G. Kore, İtalya,Çin, Kanada ve Avustralya�dan oluşmaktadõr.

G-20, uluslararasõ mali sistemin daha istikrarlõ bir yapõya kavuşturulmasõ amacõyla,dünya ekonomisi açõsõndan en önemli konularõn tartõşõlacağõ ve politikalarõn önerileceğigayri resmi bir platform olacaktõr.

G-20'nin ilk dönemdeki başkanlõğõnõ iki yõl süresince Kanada Maliye Bakanõ PaulMartin yapacaktõr. Grubun ilk toplantõsõ Aralõk ayõnda Almanya'da yapõlacaktõr.Yaşanan küreselleşme süreci ile ekonomiler birbirlerine daha sõkõ olarak bağlanmayabaşlamõş ve dünyanõn herhangi bir yerinde oluşan sorunlar en uzak ülkelerden bilehissedilir olmuştur. Daha önce uluslararasõ mali sisteme ilişkin konularõn sadecedünyanõn sanayileşmiş 7 ülkesi olan ABD, Japonya, Almanya, Fransa, İngiltere, İtalya,ve Kanada�nõn yer aldõğõ G-7 ülkeleri içerisinde tartõşõlmasõnõn, dünya ekonomisindekiyeni gelişmeler karşõsõnda yetersiz kaldõğõ, son iki yõl içinde yaşanan ciddi sorunlarlaortaya çõkmõştõr.

Son dönemde ortaya çõkan ve dünya mali sisteminin istikrarõ için tehlike oluşturankrizler, gelişmekte olan piyasa ekonomilerinde yaşanan sorunlar ve bu ülkelerin malikõrõlganlõklarõ nedenleri ile oluşmuştur. Güney Doğu Asya�da 1997 yõlõ yazõndabaşlayan problemler kõsa bir sürede pek çok ekonomiyi etkilemiş ve küresel büyümeiçin bir tehdit oluşturmuştur.

Bunun sonucunda gelişmekte olan piyasalarda yaşanan krizlerin en sõhhatli görülenekonomileri bile kuşatõverdiği bir küresel ortamda sorunlarõn ele alõnmasõ sürecinde sözkonusu ekonomilerin temsil edilmemesinden kaynaklanan yetersizlikler herzamankinden daha fazla hissedilmiş ve yaşanan gelişmeler, bu yetersizlikleringiderilmesi amacõyla G-7'nin G-20 olarak genişletilmesini gündeme getirmiştir.

Bu gelişme nedeni ile bölgelerinde önemli ağõrlõğa sahip gelişmekte olan piyasaekonomilerinin küresel karar alma sürecindeki rolü, G-7 dõşõnda yer alan bazõsanayileşmiş orta ve batõ Avrupa ülkelerinden daha fazla ön plana çõkmõştõr.

G-20'ye seçilen ülkelerin incelenmesinden de görüleceği gibi, bu oluşumda dünyaekonomisinin bölgeler itibarîyle temsili hedeflenmiştir. Bu çerçevede, Türkiye�nin G-7ülkeleri tarafõndan, içinde bulunduğu coğrafyanõn en önemli ekonomisi olarakgörüldüğü bir kez daha vurgulanmõştõr. Eski Sovyetler Birliği�ndeki petrol ve doğal gazkaynaklarõna ve Orta Doğu bölgesindeki önemli bir sorun olan su tedariki ile ilgili sukaynaklarõna yakõnlõk bu coğrafyanõn önemini 21. Yüzyõla yaklaştõğõmõz bir dönemdeartõrmaktadõr.

Adõ geçen gruba seçilen ülkeler, bölgelerinde en etkin olan ve gelecekte önemi daha daartmasõ beklenilen ülkelerdir. Ayrõca, söz konusu ülkeler bölgelerindeki diğer ülkelerinde G-20 platformunda görüşlerini ifade etmek üzere başvurabilecekleri birer temsilciolabileceklerdir. Bu bağlamda, ülkemizin bölge ülkeleri ile ikili ilişkilerini geliştirmesive bölge sorunlarõnõ G�20 platformuna taşõyarak dünya ekonomisinin yönlendirilmesineolumlu katkõlarda bulunmasõ söz konusudur. Ayrõca, bu yolla içinde bulunduğumuzcoğrafyadaki mevcut ekonomik işbirliğinin gelişerek gelecekte çok daha olumlusonuçlar yaratacak gelişmeler doğurmasõ muhtemeldir.



Ülkemizin bu platformda yer almasõ ile bölgesel önemini daha da artõrmasõbeklenmektedir. Ayrõca ülkemiz, G-20 içerisinde yer almakla görüş ve tezlerini küreselplatformda daha etkin bir şekilde ifade edebilme fõrsatõ bulacaktõr.

Türkiye�nin G�20 platformunda yer almasõnõn getirdiği bazõ sorumluluklar da olacaktõr.Ülkemiz ekonomisinin yapõsõnõn güçlendirilerek mevcut sorunlarõnõn çözümü ileTürkiye ekonomisinin istikrarlõ bir ekonomi olduğunu kanõtlamasõ gerekecektir.

Dünya ekonomisinin 2000�li yõllarda gelişimine rehberlik edecek ekonomipolitikalarõnõn belirlenmesi sürecinde ülkemizin aktif olarak yer almasõ ülkemizaçõsõndan çok önemli bir oluşumdur. Ülkemiz ekonomisinin G�20 grubu içindeki diğerülke ekonomilerinden daha farklõ bir konumda bulunduğuna inanmaktayõz. Türkiyeekonomisinin mevcut dinamizminin ülkemizin böyle bir platformda yer almasõ ile dahada etkin hale geleceğine itimat ediyoruz. Ülkemiz bu yeni oluşumun gerek onurunugerekse sorumluluğunu taşõyacak güçtedir.

2.6.2 D � 8

D-8 İşbirliği, Türkiye�nin daveti üzerine ve İran, Pakistan, Bangladeş, MalezyaEndonezya Mõsõr ve Nijerya�nõn katõlõmõyla 22 Ekim 1996 tarihinde İstanbul�dadüzenlenen �Kalkõnmada İşbirliği Konferansõ� ve bunun müteakip olarak düzenlenenbir dizi hazõrlõk toplantõsõndan sonra, 15 Haziran 1997 tarihinde İstanbul�da yapõlanDevlet ve Hükümet Başkanlarõ Zirvesi�nde resmen hayata geçmiştir.

D-8, kurucu üyelerinin kompozisyonunun da gösterdiği gibi bölgesel olmaktan ziyadeküresel bir kuruluştur. Örgüt üyeliği, grubun hedeflerini ve ilkelerini benimseyen veortak bağlarõ paylaşan diğer gelişme halindeki ülkelere açõktõr. D-8�in ana organlarõZirve, Konsey ve Komisyonudur.

D-8�in Zirve toplantõsõnda işbirliği ve proje geliştirilmesi için on sektör saptanmõş veüye ülkeler arasõnda işbirliği alanlarõ belirlenmiştir. Buna göre, sanayi sektörü ile sağlõksektörü ve bu sektörler için tesis edilen Çalõşma Gruplarõnõn faaliyetlerininkoordinasyonu Türkiye�ye verilmiştir. Diğer üye ülkelerin üstlendikleri sektörler veÇalõşma Gruplarõ aşağõda sunulmuştur:

Mõsõr : Ticaret Çalõşma GrubuBangladeş : Kõrsal Kalkõnma Çalõşma GrubuEndonezya : İnsan Kaynaklarõnõn Geliştirilmesi Çalõşma Grubuİran : Telekomünikasyon ve Teknoloji Çalõşma GruplarõMalezya : Finans, Bankacõlõk ve Özelleştirme Çalõşma GrubuNijerya : Enerji Çalõşma GrubuPakistan : Tarõm Çalõşma Grubu

İstanbul Zirvesi�nde öncelikle uygulamaya konulmasõ kararlaştõrõlan projeler iseaşağõdadõr:

- Uluslararasõ Pazarlama ve Ticaret Şirketi Kurulmasõ- Yoksullukla Mücadele- D-8 ülkeleri Arasõnda Sõnai ve Teknolojik Veri Bankasõ Ağõnõn Kurulmasõ



- D-8 Şirketleri Arasõnda Ortak Girişimleri de Kapsayacak Tekaful (İslamiBankacõlõk) Modelinin Geliştirilmesi

- Kõyõ ve İç Sularda Kültür Balõkçõlõğõnõn Geliştirilmesi İçin İşbirliği- Tarõm Uçağõ Üretimi

Türkiye�nin üstelendiği Sanayi Çalõşma Grubunun öncelikli projesi, koordinasyonu vesorumluluğu Savunma Sanayi Müsteşarlõğõ�na (SSM) verilen, �Tarõm Uçağõ Tasarõmõ,Geliştirilmesi, Üretimi ve Pazarlamasõ� projesidir. Anõlan proje, Türk Uzay veHavacõlõk Sanayi A.Ş. (TUSAŞ) tarafõndan geliştirilmiş, Savunma SanayiMüsteşarlõğõnca da aynen benimsenmiştir. Tarõm uçağõnõn prototipinin ilk denemeuçuşunun 1999 yõlõ sonunda yapõlmasõ öngörülmektedir.

D-8 çerçevesinde ülkemizin koordinatörlüğünü üstlendiği sağlõk sektöründe öncelikliproje olan �AIDS� Önleme ve Kontrol Programõ� konusunda çalõşma toplantõlarõyapõlmaktadõr. Tüm projelere ilişkin çalõşma toplantõlarõ düzenli olarak yapõlmaktadõr. D-8 DönemBaşkanlõğõ 1 Mart 1999 tarihinde Dakka�da düzenlenen Zirve toplantõsõnda Bangladeş�egeçmiştir.

2.7 DEĞERLENDİRME

2.7.1 ULUSLARARASI EKONOMİK VE TİCARİ ANLAŞMA VESÖZLEŞMELERDEN DOĞAN HAK VE YÜKÜMLÜLÜKLERİMİZ

Türkiye; Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ), Karadeniz Ekonomik İşbirliği (KEİ), Ekonomikİşbirliği Teşkilatõ (EKİT- ECO), EFTA ve İKT Ekonomik ve İşbirliği Daimi Komitesi(İSEDAK) üyelikleri, ayrõca, Avrupa Birliği (AB) ile kurmuş olduğu Gümrük Birliğisonucu ve ilaveten Merkezi ve Doğu Avrupa Ülkeleri (MDAÜ) ve İsrail ile imzalanmõşve yürürlüğe koymuş olduğu Serbest Ticaret Anlaşmalarõ (STA�lar) ile, bir taraftan dõşticaret rejimini kademeli olarak liberalleştirme yükümlülükleri altõna girmiş, diğertaraftan bu yükümlülükleri yerine getirirken dünya ekonomisi ile bütünleşme hareketinehõz vermiştir. Ayrõca Türkiye�nin G-20�ler ve D-8�ler hareketi içinde yer almasõ TürkEkonomisinin dünya ekonomisi ile bütünleşmesindeki prestijini ve potansiyeliniartõrmaktadõr.

Türkiye�nin yukarõdaki ekonomik entegrasyon hareketleri ile DTÖ gibi uluslar arasõkuruluşlara üyeliğinden dolayõ ortaya çõkan yükümlülüklerini ve bu yükümlüklerdendoğan hak ve menfaatlerini kõsaca özetlemenin uygun olacağõ kanaatindeyiz.

DTÖ�den Kaynaklanan Hak ve Yükümlülükler: GATT�õn Uruguay Turu (1986-1993)neticesi bu Kuruluşun yerine geçen DTÖ Mart 1995�te yürürlüğe girmiştir. DTÖ�nün otarihte 128 olan üye sayõsõ 2000 yõlõ başõnda 134�e ulaşmõş olup, bu kuruluşa üye olanülkeler 10 yõl içinde (1996�dan 2005�e kadar);

- Mevcut gümrük vergilerini üçte-bir oranõnda indirecekler,- Tekstil ve giyim sektöründe kotalar gümrük tarifelerine dönüştürülecek,- Tarõmsal ürünlerde kotalar tarifeye dönüştürülecek, devlet bütçesinden tarõm

kesimine ayrõlan destekler ve ihracat sübvansiyonlarõ azaltõlacak,



- Fikri mülkiyet haklarõnõn ve patent haklarõnõn korunmasõnõn güvence altõnaalõnmasõ için gerekli yasalar yürürlüğe konulacak,

- Uluslar arasõ hizmet ticaretinin (tele-komünikasyon, bilgi-işlem, bankacõlõk,sigortacõlõk, ulaştõrma, inşaat ve mühendislik hizmetleri, turizm) liberalizasyonusağlanacak,

- Damping ve sübvansiyonlu ihracata kõsõtlama getirilecektir.

Bu taleplerin yerine getirilmesini sağlamak ve uluslar arasõ ticarette haksõz rekabetiönlemek veya asgari düzeye indirmek için DTÖ�nin içinde �Anti-dampingUygulamalarõ Komitesi� ve kotalar için �Koruma Tedbirleri Komitesi� kurulmuştur.

Özetlersek, Uruguay Turu neticesinde imzalanmõş olan 25 adet uluslararasõ tercihliTicaret Anlaşmasõnõn 1 Ocak 1995 tarihinden itibaren yürürlüğe girmesiyle 134 ülkeninve ekonomik bloklarõn dõşa kapalõlõğõ 2005 yõlõna kadar kademeli olarak azalacaktõr.

AB ile Gümrük Birliği ilişkimiz ve DTÖ: Gümrük Birliği (GB) çerçevesinde Türkiye�ninyapmakta olduğu dõş ticareti serbestleştirme ve mevzuat değişiklikleri Uruguay Turutaleplerine paralellik arz etmektedir. Bu taleplere daha önce cevap verilmesiTürkiye�nin ihracatõnõ müspet yönde etkilemesi beklenmektedir.

Çünkü uluslararasõ ticarette hedeflenen serbestleşme sonucu, 1992�den 2005 yõlõnakadar, dünya ihracatõnda yüzde 20�lik bir artõş beklenmektedir. Bu ihracat artõşõnõn 750milyar dolara ulaşacağõ tahmin edilmektedir.

Uluslar arasõ ticarette Uruguay Turu�ndan önceki turlarõn gündemi sadece sanayi mallarõticaretinin liberalleşmesi olduğu halde, Uruguay Turu ile hizmetlerin, tarõmõn ve ticarimevzuatõn liberalleşmesi de uygulamaya konulmuştur.

Şu anda Türkiye, AB ile ticari mevzuatõn uyumu konusunda büyük bir ilerlemesağlamõş olup, 2001 yõlõ başõndan itibaren de rekabet gücümüzün düşük olduğu HassasÜrünlerde de AB�nin Ortak Gümrük Tarifesini (OGT�yi) üstlenmiş olacaktõr. Ayrõca,Türkiye�nin AB�nin Ortak Tarõm Politikasõna uyumu için tarõm ürünleri ticaretindeuygulanacak tercihli rejim ve hizmet sektörünün karşõlõklõ liberalleşmesi içinmüzakereleri devam etmektedir.

O halde AB ile GB�ye girmemiş olsaydõ bile Türkiye�nin, DTÖ çerçevesinde dõşticaretin serbestleştirilmesi ve mevzuat değişikliklerini, biraz gecikmeli de olsa, yineyapmak zorunda kalacağõnõ söylemek mümkündür.

Serbest Ticaret Anlaşmalarõ: Türkiye, 1999 yõlõ sonuna kadar, GB çerçevesinde İsrail,Romanya, Macaristan, Litvanya, Estonya., Çek Cumhuriyeti, Slovakya veBulgaristan�la STA�lar imzalamõş ve yürürlüğe koymuştur. Türkiye�nin Letonya,Slovenya, Makedonya ve Polanya ile imzalamõş olduğu STA�lar ise, TBMM GenelKurulunda beklemekte olup, bu anlaşmalar yasalaştõktan sonra yürürlüğe girecektir.Türkiye�nin Ürdün, Filistin, Mõsõr, Tunus, Cezayir, Fas ve Malta ile yapmasõ gerekenSTA�larõn müzakereleri ise devam etmektedir. Ayrõca, Türkiye�nin EFTA ülkeleri ileyapmõş olduğu STA ise Nisan 1992�de yürürlüğe girmiştir.

Türkiye�nin yukarõda adõ geçen ülkelerle STA�lar kurmasõ ülkemizin ekonomik ve ticarimenfaatlerine uygun olacaktõr. Zira, Türkiye özellikle MDAÜ ülkelerine göre sanayi



mallarõ ticaretinde şimdilik mukayeseli üstünlüğe sahiptir. İkinci olarak AB ülkeleri buülkelerle daha önce STA�lar yaptõğõ için AB ülkelerinden ithal edilen sanayi mallarõ adõgeçen ülkelere gümrüksüz olarak girmektedir. Türkiye yapacağõ STA�lar ile AB�nin buülkelerdeki haksõz rekabetini ortadan kaldõracak ve neticede bu ülkelere yapacağõmõzihracat artacaktõr.

STA anlaşmalarõnda �Hassas Ürünler� diye belirtilen geçiş dönemine tabi ürünlerdõşõnda kalan tüm sanayi mallarõna uygulanan gümrük vergileri ve eş etkili vergilerin(Kotalar, Harçlar, Fonlar, vs.) anlaşmalarõn yürürlüğe girdiği tarihten itibarenkaldõrõlmasõ hedeflenmektedir. Geçiş dönemine tabi Hassas Ürünler için gümrükvergileri ve eş etkili vergiler ise karşõlõklõ olarak 3 veya 5 yõl içinde kademeli olarakkaldõrõlacaktõr. Mesela bu vergiler İsrail ile 2000 yõlõna kadar, Macaristan ile 2001 yõlõnakadar, Romanya ile de 2002 yõlõna kadar aşamalõ bir şekilde kaldõrõlacaktõr. Ayrõca buSTA�larda taraflar bazõ tarõm ürünleri ile işlenmiş tarõm ürünleri ticaretinde karşõlõklõolarak önemli tavizler vermektedirler. Böylece taraflar arasõnda dõş ticaretin artmasõ içinçok önemli bir zemin oluşturulmaktadõr.

AB İle Gümrük Birliği ve STA�larõn KEİ ve EKİT İlişkilerimize Etkileri: Ülkemiz 1996yõlõ başõnda AB ile gümrük birliğine girmiş ve hassas ürünler dõşõndaki ithalatõmõzda 3.Ülkelere de Ortak Gümrük Tarifesi (OGT) uygulamaya başlamõştõr. Ülkemizin 3.Dünya ülkelerine karşõ uyguladõğõ gümrük tarifeleri ortalama yüzde 5 civarõndadõr. Buoranlar KEİ ve EKİT Gümrük Tarifesi oranlarõnõn çok altõnda olup bu entegrasyonlaraüye ülkelerin Türkiye�ye olan sanayi mallarõ ihracatõnõ teşvik edecek, böyleceTürkiye�nin bu ülkelerle olan ticari ilişkilerinin gelişmesine katkõda bulunacaktõr.

Ayrõca AB�nin ortak Ticaret Politikasõna uyumu için 1 Ocak 2001 tarihine kadarTürkiye AB�nin Genelleştirilmiş Tercihler Sistemini (GTS) üstlenecek ve bu kapsamdayaklaşõk 170 Gelişme Yolundaki Ülkeye (GYÜ�ye) tek taraflõ olarak sanayi ürünlerindetarife tavizi tanõyacaktõr. Dolayõsõyla, bu ülkeler menşeli sanayi ürünleri ithalatõndanalõnmakta olan gümrük vergileri bazõ ürünlerde tamamen sõfõrlanacak, bazõ ürünlerde deindirimli tarifeler uygulanmaya başlanacaktõr. KEİ ve EKİT üyesi olan ülkelerin tamamõAB�nin GTS kapsamõnda tarife tavizi tanõdõğõ ülkelerdir. Bu kapsamda, en geç 1 Ocak2001 tarihine kadar, Türkiye�nin GTS�yi üstlenmesiyle birlikte, Türkiye bu ülkelerdenyapmakta olduğu sanayi ürünleri ithalatõnda tek taraflõ olarak tarife tavizleri tanõmayabaşlayacaktõr.

İlaveten, Türkiye AB ile olan ilişkilerinde EKİT (ECO) üyeliğinden kaynaklanan hak veyükümlülüklerini saklõ tutmuştur. Bu kapsamda Katma Protokolün Kalkõnma İçinBölgesel İşbirliği (RCD)�ne ilişkin 55�inci maddesinde ve GB Kararõndaki 1/95 sayõlõOrtaklõk Konseyi Kararõ�nõn (OKK�nõn) Bildirimler kõsmõnda da 16�õncõ madde ile ilgiliolarak Türkiye, ECO üyeliği dolayõsõyla ortaya çõkabilecek yükümlülükleri ile ilgiliolarak Otaklõk Konseyi bünyesinde danõşma toplantõlarõ talep edebileceğini ifadeederek, ECO üyeliğinden kaynaklanan hak ve mükellefiyetlerine atõfta bulunmaktadõr.

Diğer taraftan MDAÜ ülkeleri yakõn bir gelecekte AB tam üyeliğine kabul edileceği vebu ülkelerin Rusya Federasyonu ile dõş ticaret ve ekonomik ilişkileri oldukça güçlüolduğu için bu ülkelerle STA�larõn öncelikle yürürlüğe konmasõ Türkiye�nin gerek buülkelerde, gerekse Rusya�da ve Türk Cumhuriyetlerinde ortak yatõrõmlarõn ve neticedediğer iktisadi ve ticari ilişkilerin hõzlanmasõna da çok önemli bir zemin hazõrlayacaktõr.



Çünkü Türk Cumhuriyetleri de Rusya ve MDAÜ Ülkeleri ile yoğun bir ticari ilişkiiçindedirler.

Belirtmek gerekir ki, Libya hariç, Orta Doğu ve Kuzey Afrika�daki İslam Ülkeleri ile deiktisadi ve ticari faaliyetlerimize hõz verebilmemiz için bu ülkelerde yapõlmakta olanSTA müzakerelerine de büyük hõz verilmelidir. Çünkü bu ülkeler Türkiye�den ithalatyaptõklarõnda aynõ tür sanayi mallarõna daha yüksek gümrük vergileri uyguladõklarõ içinTürk İhracatçõlarõ AB ülkelerine karşõ bu ülkelerde bir çeşit haksõz rekabetle karşõkarşõyadõr.

Türkiye, İslam Konferansõ Teşkilatõ (İKT) çerçevesinde de ekonomik ve ticariişbirliğine yönelmiş ve İSEDAK başkanlõğõnõ 1984 yõlõndan itibaren üstlenerekçalõşmalarõnõ bu zeminde de sürdürmektedir. Türkiye; İKT� nin ekonomik ve ticariişbirliği alanõnda çoğu İSEDAK faaliyetleri çerçevesinde ve çoğunlukla kendi inisiyatifiile hazõrlanan işbirliği anlaşma ve sözleşmelerinde, başta AB ile Gümrük BirliğiAnlaşmasõ olmak üzere diğer bölgesel ve uluslararasõ işbirliğinden kaynaklanan taahhütve yükümlülüklerini ihlal edecek hüküm ve hususlar konusunda oldukça dikkatli veduyarlõ bir yol izlemektedir.

Bu çerçevede, Türkiye, ikili ve bölgesel politik sorunlarõn çözümünde ekonomikişbirliğinin öncelikli ve etkin bir rol oynayabileceği gerçeğini anlamaya başladõğõnõyõllar sonra EKİ, D-8, KEİ ve benzeri inisiyatiflerdeki aktif tutumu ile göstermişolmakla birlikte, bu optiği İKT�den hala esirgemek eğilimindedir. Örneğin, yukardaanõlan örgütler çerçevesinde ortaya koyduğu �somut projeler yoluyla öncülük etme vegündemi canlõ tutma� iradesini İKT bünyesinde oluşturulmuş plan ve projelerin hayatageçirilmesi yönünde aynõ kararlõlõkla kullanma yoluna gitmemiştir. Halbuki, TürkiyeİKT bünyesinde en yüksek kalkõnmõşlõk düzeyine ulaşmõş, en çok itibar gören veliderlik konumunda olan çok sõnõrlõ sayõdaki ülkeden birisi, hatta birincisidir. Bukonumunu daha da güçlendirmek ve bundan büyük yararlar sağlamak nerede isetamamen Türkiye�nin kendi inisiyatifindedir. Bu inisiyatif, Türkiye�nin çok önemverdiği ve öncelik atfettiği AB ve ABD ilişkilerine halel getirmeksizin hatta o ilişkileridaha da zenginleştirmek için rahatlõkla kullanõlabilir ve Türkiye�ye çok önemli dõşekonomik ve politik açõlõmlar sağlayabilir.

Ayrõca Türkiye çeşitli yönlerden genel olarak İKT�ye ve İSEDAK�a ve özel olarak daAfrikalõlar başta olmak üzere üye ülkelere yön verebilir. Buradaki üyeliğini ve ağõrlõğõnõkarşõlõklõ yarara dayanan bir anlayõşla çok verimli yeni ekonomik ve politik açõlõmlariçin kullanabilir. Böyle bir stratejinin Türkiye�nin diğer uluslararasõ kuruluşlarnezdindeki itibar ve önemini artõrmasõ da doğal bir gelişme olacaktõr.

2.7.2 IMF İLE YAPILAN SON STAND-BY DÜZENLEMESİ VE BEKLENTİLER

9 Aralõk 1999 tarihli IMF Başkanõ Michel Camdessus�ya yönelik ve Stand-ByDüzenlemesinin esasõnõ teşkil eden niyet mektubunun başlangõç paragraflarõ şu fikirleriyansõtmaktadõr:

�Enflasyon, son 25 yõldõr Türkiye�nin performansõnõ farklõ açõlardazayõflatmõştõr. Bunun en belirgin etkisi, ekonomik büyümede yaşananistikrarsõzlõktõr. Hõzlõ ekonomi gelişme dönemlerini aynõ hõzda ekonomik



faaliyetlerdeki azalõş dönemleri izlemiştir. Fakat enflasyonun ekonomik vesosyal etkileri daha da fazla olmuştur. Büyüme yalnõzca istikrarsõz olmamõş,aynõ zamanda gelişmekte olan piyasa ülkelerinin en başarõlõlarõnõn ortalamasõnõnçok altõnda kalmõştõr. Eğer AB ülkelerine göre mevcut gelir açõğõ kapanacak isezaman içerisinde daha yüksek büyüme oranlarõnõn sürdürülmesi gerekmektedir.

Enflasyon ve yüksek reel faizlerin azaltõlmasõ yalnõzca uzun dönemdeTürkiye�nin büyüme beklentilerini yükseltmeyecek, aynõ zamanda ekonomikkaynaklarõn daha eşit ve etkin olarak dağõlõmõna da öncülük edecektir�.

Programõn hedefleri ise çok özetle ve ana hatlarõ itibari ile şöyledir:

- Programõn başlangõcõnda kamu sektörü fazlasõnõn mümkün olduğunca yüksektutulmasõ, yapõsal reformlar ve tutarlõ gelir politikalarõ ile desteklenmiş sõkõ dövizkuru taahhütleri (IMF programõndaki kamu sektörü temel fazlasõ yüksektutulmuştur. Bunun nedeni, yüksek enflasyonun arkasõnda yatan temel faktörünkamu hesaplarõndaki zaafõndan kaynaklanmaktadõr).

- Yapõsal reformlara, mali ayarlamayõ sürdürebilir kõlmak, etkinliği arttõrmak veözelleştirme gelirleri sayesinde kamu borcunun azaltõlmasõnõ kolaylaştõrmak içinihtiyaç vardõr.

- Sõkõ döviz kuru taahhüdü ve tutarlõ gelir politikasõ, özellikle enflasyonlamücadelenin ilk aşamasõnda, enflasyon ve faiz oranlarõnõn daha hõzlõ indirilmesiiçin gereklidir.

- Neticede, enflasyon oranõnõn kademeli olarak, TEFE-TÜFE bazõnda 2002 yõlõsonunda tek haneye (yaklaşõk yüzde 5-7) düşürmek ve GSMH büyümesinin2001-2002 yõllarõnda yüzde 5-6 aralõğõnda olmasõ hedeflenmektedir.

Stand-By Düzenlemesinin genelde uluslararasõ platformda ve çok taraflõ ekonomikilişkilerde Türkiye�ye sağlayacağõ kazanõmlara ilişkin beklentiler, 1980�li yõllardauygulanan Stand-By Programõnõn etkileri çerçevesinde değerlendirilmektedir.

1980-1985 yõllarõnda Bretton-Woods kuruluşlarõ ile yapõlan makro-ekonomik ve yapõsaldüzenlemeler sonunda bazõ kazanõmlarõn elde edildiği görülmüştür. 1980 yõlõnda yüzde107 olan enflasyon çeşitli dalgalanmalarla 1985�de yüzde 45�e inmiş, 1980�de eksiyüzde 1.1 olan büyüme 1985�de yüzde 5.1�e çõkmõş, 1980�de yüzde 50 olan sanayikapasite kullanõmõ 1981�de yüzde 75�e çõkarken, 1980�de 2.9 milyar dolar olanihracatõmõz 1985�de 8.2 milyar dolara yükselmiştir. Cari hesap açõğõ ise, 1980�deki 3.4milyar dolar düzeyinden 1985 yõlõnda 1 milyar dolara inmiştir. Bu suretle cari dengeaçõğõnõn GSMH�ye oranõnõn yüzde 5.3�den yüzde 2.1�e indiği görülmektedir.

1985 yõlõnõ, beş yõllõk restorasyon döneminin sonu olarak kabul edersek, bu dönemdegösterilen çabalarõn karşõlõğõ dõş ekonomik dünyada 1985-1990 yõllarõnda alõnmayabaşlanmõştõr.

Dünya Bankasõnda, Uluslararasõ Kalkõnma Ajansõnda (IDA) yardõm alan ülke sõnõfõndançõkõlarak donör ülke pozisyonuna (otomatikman) gelinmiştir.



Cari Dengede değişen pozisyon, resmi kaynaklarõn daha fazla uluslararasõkuruluşlardaki aktivitelere ayrõlmasõna sebebiyet vermiş, bu bağlamda daha öncekibölümlerde vurgulandõğõ üzere, EBRD�nin kurucu üyesi, Asya Kalkõnma Bankasõüyeliklerin gerçekleşmesi, KEİ ve EİT gibi kuruluşlarda, banka kurmak dahil, yeniinisiyatifler alõnmasõ imkanõ olmuştur.

Yine daha önce belirtildiği üzere OECD Konsorsiyumu 1992�de kapatõlmõş, körfezkrizinin ödemeler dengesini etkilediği 1991 senesinde dahi Konsorsiyuma ihtiyaçduyulmamõştõr.

1985 yõlõndan kamu dengelerinin bozulduğu ve finans piyasalarõndaki krizle kendinigösteren 1994 yõlõndaki bunalõma kadar IMF�yle ilişkiler rutin 4. MaddeKonsültasyonlarõ çerçevesinde sürdürülmüş ve bu arada IMF�yle Konvertibiliteesaslarõnõ kabul edişimizi belirleyen 8. Madde üyeliğimiz konusunda mutabõkkalõnmõştõr.

Ekonomideki iyileşme, dõş borçlanma göstergelerine yansõmõş, dõş borçlanmanõn nitelikve niceliği değişmiştir. Özel sektör kuruluşlarõ ve bankalarõmõz daha fazla dõş kaynakkullanma imkanõ bulmuş, uluslararasõ sermaye piyasalarõ ile belli ölçülerde bütünleşmegerçekleşmiştir.

Bu değerlendirmeler õşõğõnda yeni Stand-By politikalarõnõn uygulanmasõ durumundagelebileceğimiz noktalarõ ise, aşağõdaki şekilde özetleyebiliriz.

Helsinki Zirvesi ile AB�ye tam üye olma hususundaki adaylõk konumumuz kesinleştiğidikkate alõnacak olunursa, ekonomik açõdan bakõldõğõnda göstergelerimizin süratle ABülkelerinin ortalamalarõna yaklaştõrõlmasõ gereği bulunmaktadõr. MaastrichtAnlaşmasõyla tespit edilen kriterler ve bu meyanda bütçe açõğõnõn GSMH�nõn yüzde3�ünü aşmamasõ nihai olarak hedefleyeceğimiz çõta yükseklikleridir.

Stand-By, içinde bulunduğumuz yüksek enflasyon, yüksek faiz, aşõrõ bütçe açõklarõdöngüsünden kurtulmamõzõ temin edecek bir maniveladõr.

Stand-By, sadece makroekonomik göstergeler açõsõndan değil, yapõsal uyumda koyduğuhedef ve parametreleri itibari ile AB standartlarõna ulaşmamõzõ sağlayacaktõr. Bumeyanda, tarõm ve bankacõlõk alanõndaki reformist önlemleri zikretmek gerekmektedir.Tabiatõyla, Dünya Bankasõnõn bu sahalarda temin edeceği krediler ve teknik yardõm,reform sürecindeki ivmeyi hõzlandõracaktõr.

Sağlõklõ, anti-enflasyonist ve istihdam yaratõcõ bir ekonomik ortam, yabancõ sermayeaçõsõndan elverişli bir yatõrõm iklimi yaratacak olup, çok taraflõ kuruluşlarõn onayladõğõbir kredibilite, özelleştirme programõna olan dõş desteği güçlendireceği gibi,özelleştirme dõşõ yabancõ sermaye akõmlarõnõ da çoğaltacaktõr.

Sağlõklõ makroekonomik ortam, bir önceki on senelik dönemde (1985-1995) gözlendiğigibi, çok taraflõ ilişkilerde gücümüzün artmasõnõ, görüşlerimizin artan mali imkanlarladesteklenmesini sağlayacaktõr. Mali imkanlarõmõzõn desteği ile özel sektörünuluslararasõ piyasalarda ve coğrafi olarak nispeten uzak olduğumuz bölgelerde dahaetkin olmasõ mümkün olacak, bölgesel coğrafyada ise kamu-özel sektör işbirliği



içerisindeki zaaflardan arõndõrõlmõş makroekonomik ortam ve sağlam ödemeler dengesipozisyonu ile gelişmiş ülkelerin benzeri stratejiler takip edilebilecektir.

Neticede, ikili ekonomik ilişkiler veya çok taraflõ ekonomik ilişkilerde sağlõklõ bir ulusalekonomiye sahip olmanõn getireceği avantajlar çok açõktõr. Stand-By Düzenlemesininönümüzdeki üç yõllõk döneminde bu avantajlarõn getireceği ve ekonomimizin tamkapasitesini kullanmasõnõ sağlayacağõ gibi, dõş ekonomik ilişkilerimizde de yeniatõlõmlara imkan vereceği düşünülmektedir.

2.8 SONUÇ VE ÖNERİLER

Bu bölümde, çok taraflõ ekonomik ilişkilerimizin bir fotoğrafõ çekilerek durum tespitiyapõlmaya çalõşõlmõştõr.

Özellikle son yirmi yõl itibariyle, dünyada ve Türkiye�deki ekonomiyi etkileyenfaktörler gözden geçirilmiş ve Türkiye�nin 1980-1999 dönemindeki gelişmeleri dikkatealõnarak stratejilerin genel ve birebir değerlendirilmesi ayrõ ayrõ yapõlmaya çalõşõlmõştõr.

Esas itibariyle, Türkiye�nin çoktaraflõ ekonomik ilişkilerine yön veren hususlarõndõşarõda AB ile olan ilişkileri, içeride ise dõş dengeyi etkileyen makroekonomik veyapõsal gelişimler Türkiye�nin coğrafi ve tarihi perspektiflerinden birçok dünya ülkesinegöre ayrõ özellikler gösteren konumu da ilişkilerimize hükmedici bir hususiyet veyatemadõr. Bu genel hususiyetleri etkileyen faktör ise tabiatõyla dünyadaki değişenkoşullar ve küreselleşme olgusudur. Bütün bu faktörler 2000�li yõllara girildiğindeTürkiye�nin aktif ve dinamik politikalar üretmesi 1980�li ve 90�lõ yõllardaki oluşumlarõnileri götürülmesi gerektiğini vurgulamaktadõr.

Bu açõdan bakõldõğõnda Avrupa Birliği ve dünyanõn diğer bölgeleri ile olan ilişkilerimizidengeli şekilde belirleyecek bir strateji çizmek ve bu stratejiyi uluslararasõ kuruluşlarlaolan ilişkilerimizde bir ana tema olarak işlemek gereği bulunmaktadõr.

Nihai hedefin AB ile entegrasyon olduğu fikrinden hareket edilecek olunursa, bumerkezli bir stratejide çoktaraflõ ekonomik ilişkilerimizi her yönde geliştirmek icapeder.

Özet olarak ifade etmek gerekirse; Türkiye�nin AB ve diğer Avrupa ülkeleri ile ilişkileribir ekonomik entegrasyon hareketi olup, KEİ, İKT ve EİT ilişkileri ise bir ekonomik işbirliği hareketi olduğu için, bu ilişkileri Türkiye � AB ekonomik entegrasyonuna biralternatif değil, bir tamamlayõcõ olarak görmek gerekir.

Coğrafi kaynaklar açõsõndan bakõldõğõnda Türkiye, petrol ve doğal gaz kaynaklarõ ileyeraltõ zenginlikleri olan, geniş ve stratejik bir alanõ kapsayan bu bölgelerin en elverişligeçiş yolunda, kavşağõndadõr.

Türkiye bu avantajlõ coğrafi konumu, tarihi ve kültürel mirasõ sebebiyle TürkCumhuriyetleri, İslam Ülkeleri ve bölge coğrafyasõndaki ülkelerde oluşan iktisadientegrasyonlara da yakõn ilgi göstermek zorunda ve bu çerçevedeki mevcut teşkilatlardada etkin rol oynamak durumundadõr. Avrupa ve Asya kõtalarõnõn kesişme noktasõndakibu coğrafyaya hakim olan gücün tek yönlü, tek boyutlu politikalar takip etmesi



Türkiye�ye optimum yararõ sağlamayacaktõr. Bu siyasi olduğu kadar iktisadi olarak dageçerlidir. Türkiye, bütün ekonomik entegrasyonlarla ve yakõn komşularõ ile dengeliiktisadi ilişkiler kurmaya devam etmeli ve bu süreci geliştirmelidir.

Her halükarda, bu rapordaki bilgiler çerçevesinde bir değerlendirme yapõldõğõnda,uluslararasõ mali ve ekonomik kuruluş ve örgütlere üyeliğimiz bugüne kadar yapõlangirişimler çerçevesinde salt bir ekonomik ve maddi getiri sağlama amacõna yönelikolarak değil, ancak siyasi platformda ikili ilişkilerde bu çerçevedeki temaslardanyararlanarak güçlendirme ve Türkiye�nin katalizör rolünü vurgulama anlamõnda dikkatealõnmalõdõr. Bu suretle Türkiye�nin bölgesel ve hatta küresel bir güç olarak uluslararasõcamiadaki yeni rolü daha şekillenmiş ve somutlaşmõş olacaktõr.

Bu çerçevede, küreselleşme ile bölgesel işbirliğindeki yükselmenin birlikte yürüdüğübir dünyada Türkiye, elindeki her imkanõ kullanarak uluslararasõ ve bölgesel her türlüoluşumun içerisinde aktif olarak yer almak ve buralardaki etkinliğini arttõrma gayretiiçinde olmalõdõr.

Bütün bu özelliklerin gerçekleştirilebilmesi için Türkiye�nin;

" Dõş politika spektrumunu yeni bir anlayõşla ve dengeli bir şekilde genişleterekopsiyonlarõnõ çoğaltmasõ ve çeşitlendirmesi,

" Dõş ekonomik ilişkilerin uluslararasõ sorunlarõn çözümündeki öncelikli rolünüdikkate alan ve bunu her vesile ile hayata geçirmeye hazõr bir genel devletanlayõşõnõ geliştirmesi,

" Uluslararasõ ekonomik ilişkilerinde karşõlõklõ çõkar ilişkilerini gözetirken aynõzamanda büyük ve etkin devlet olmanõn bilinciyle yapõcõ yaklaşõmlargeliştirmesi,

" Dõş ekonomik ilişkilere yön veren ulusal ekonomideki gelişmeleri sürdürürkenbu yõl uygulanmaya başlanan ve bir stand-by ile desteklenen istikrarprogramõnõn başarõlmasõ ve bu suretle yeni açõlõmlara imkan verecek ekonomikimkanlarõn ortaya çõkmasõna azami gayret göstermesi, ve

" Dõş ekonomik ilişkilerden sorumlu birimlerini idari ve personel açõlardangüçlendirmesi ve birimler arasõ koordinasyonu sağlayacak önlemleri almasõ

gerekmektedir.





3 İKİNCİ BÖLÜM TÜRKİYENİN İKİLİ EKONOMİK İLİŞKİLERİ

İKİLİ EKONOMİK İLİŞKİLER ALT-KOMİSYONU





3.1 GİRİŞ1

Yirminci yüzyõlõn son çeyreğinde dünya, bölgesel entegrasyonlar ile bütünleşmehareketlerinin beraberinde her alanda liberal yaklaşõmlarõn benimsendiği, ekonomikdeğişimlerin ve teknolojik gelişmelerin sõnõr tanõmaksõzõn geliştiği ve yayõldõğõ birdöneme şahit olmuştur.

Teknolojik yeniliklerin, hayatõn her alanõnda etkin ve kaçõnõlmaz bir biçimde yeralmasõyla, ekonomik alanda da yeni yaklaşõmlar benimsenmiş ve geleneksel siyasibloklarõn ortadan kalktõğõ bir dönem yaşanmõştõr. Bu hareketler, bütün dünyada ülkeleri,toplum refahõnõn arttõrõlmasõ, uluslararasõ standartlarda çevre bilinci ile kaliteli mal vehizmet tüketiminin benimsenmesi ve bilgi teknolojisinin yaygõn kullanõlmasõ gibihedeflere yöneltmiştir.

Özellikle gelişmiş ülkelerde sanayi çağõndan bilgi çağõna hõzlõ geçiş, gelişmekte olanülkeleri de küreselleşme hareketlerine uyum sağlamaya yönelik reformlar yapmaya,uluslararasõ normlarõ ve kurallarõ kabul etmeye zorlamõş, üretim, ticaret, finans veyatõrõm alanlarõnda ve hatta siyasi kalõplarda köklü tedbirler almaya teşvik etmiştir.

Ülkeler, bölgesel ve uluslararasõ bloklardan kendilerini soyutlayamamõş, işbirliği vetercihli ticaret anlaşmalarõndan, serbest ticaret bölgelerine uzanan ekonomik birleşmelergerçekleşmiş ve bir çok ülke, bilgi teknolojisi, mal ve hizmet ticareti, finans ve yatõrõmalanlarõnda uluslararasõ düzeyde yoğun rekabete açõlarak, geleceğe yönelik plan vepolitikalarõnõ rekabet gücü yüksek mal ve hizmet üretimine ve uluslararasõ pazarlardadaha fazla pay almaya yönlendirmişlerdir.

Türkiye de bu gelişmelere ayak uydurmuş ve özellikle 1980 yõlõndan itibaren, piyasaekonomisine, serbest rekabete ve dõşa açõlmaya yönelik bir sisteme geçiş çerçevesindeizlenen politikalarõn temel amaçlarõndan biri ihracatõ artõrmak olmuştur. 1980�lerdenbugüne kadar ihracatõmõz artõrõldõğõ gibi ihracatõmõzõn yapõsõ da tamamen değişmiştir.1980�lerde tarõm ürünü ihracatçõsõ olan Türkiye�nin, 1998 yõlõnda ihracatõnõn yüzde88,5�i sanayi mallarõndan oluşmaktadõr.

Türkiye, 1990�lõ yõllarda uluslararasõ ve bölgesel kuruluşlarla ilişkileri bakõmõndan dayoğun bir dönem geçirmiş ve 1951 yõlõnda GATT�a katõlan ülkemiz, DTÖ kuruluşanlaşmasõ ve ekini 31.12.1994 tarihi itibariyle uygulamaya koymuştur. Diğer taraftan,ülkemizin 14 Nisan 1987 tarihinde tam üyelik için başvurduğu Avrupa Birliği (AB) ileTürkiye arasõnda, 1 Ocak 1996 tarihinde sanayi ürünlerini konu alan Gümrük Birliğibaşlamõştõr. 11 Aralõk 1999 tarihinde ise Türkiye AB�ye aday ülke statüsünükazanmõştõr.

Bu gelişmeler doğrultusunda, Türkiye, Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) Anlaşmasõna veAB ile Gümrük Birliği çerçevesinde AB�ye yükümlülüklerini yerine getirmek

1 İkili Ekonomik İlişkiler Alt Komisyonu olarak sunduğumuz bu bölüm, komisyon üyesi arkadaşlarõmõzla ortak çalõşmamõzõnürünüdür. Ancak; Deniz Çakõroğlu (İGEME), Akõn Bodur (DİE), Füsun Karacasoy (TOBB), Meltem Akyõldõz (DİE), GürkanÖnbilgin (KOSGEB), Mustafa Yaraman (Halk Bankasõ), Dursun Gürsoy (Ordu Valiliği), Cenan Aykut (Türk Eximbank) ve AlperBakdur�a (DPT) özverili çalõşmalarõ ve katkõlarõ için özellikle teşekkür etmek istiyorum(Prof. Dr. Güzin Erlat, İkili Ekonomikİlişkiler Alt Komisyonu Başkanõ).



bakõmõndan mevzuatõnda gerekli uyum çalõşmalarõnõ yapmõş ve dõş ticaretimiztaahhütlerimize uygun esaslarla yürütülmüştür.

1988 yõlõndan bu yana 5 yõllõk dönemler halinde incelendiğinde 1988 yõlõnda 25.997milyon dolar olan dõş ticaret hacmimiz, 1993 yõlõnda yüzde 72,2 artõş göstererek 44.773milyon dolar, 1998 yõlõnda ise 1993 yõlõna oranla yüzde 62,8 artarak 72.895 milyondolar olmuştur.

İhracatõmõz 1988 yõlõnda 11.662 milyon dolar iken, 1993 yõlõnda yüzde 31,5 artarak15.345 milyon dolara ulaşmõş, 1998 yõlõnda ise 1993 yõlõna oranla yüzde 75,1 artarak26.974 milyon dolar olmuştur. İthalatõmõz ise1988 yõlõnda 14.335 milyon dolardan,1993 yõlõnda yüzde 105,3 artarak 29.428 milyon dolara çõkmõş, 1998 yõlõnda 1993 yõlõnaoranla yüzde 56 artarak 45.921 milyon dolar olmuştur.

İhracatõn ithalatõ karşõlama oranõ 1988 yõlõnda yüzde 81,4, 1993�de yüzde 52,1, 1998�deise yüzde 58,7�dir. İhracatõn dõş ticaret hacmi içindeki payõ ise 1988�de yüzde 44,9,1993�de yüzde 34,3, 1998�de ise yüzde 37,0 olarak gerçekleşmiştir.

Dõş ticaret açõğõ ise 1988 yõlõnda 2.673 milyon dolar iken, 1993�de yüzde 427 artarak14.083 milyon dolara çõkmõş, 1998 yõlõnda ise 1993 yõlõna göre yüzde 34,5 artarak18.947 milyon dolara çõkmõştõr.

Yukarõda belirtilen veriler değerlendirildiğinde, 1988-1993 yõllarõ arasõndaki beş yõllõkdönemde ithalatõn gösterdiği yüksek artõşa oranla ihracat artõşõnõn daha düşük olduğu,ancak, 1993-1998 yõllarõ arasõndaki 5 yõllõk dönemde , ihracat artõşõ yüzde 75,8 olurken,ithalat artõşõnõn yüzde 56�da kaldõğõ görülmektedir.

Son yõllarda dünya ticaretinde meydana gelen olumsuz gelişmeler, ülkemizi deetkilemiştir.1997 yõlõnõn Temmuz ayõnda, Tayland�da ortaya çõkan ekonomik krizinetkileri kõsa sürede bölge ülkelerine yayõlmõş, 1998 ortalarõnda Rusya ve GüneyAmerika ülkelerini de yoğun biçimde etkileyen krizin etkileri özellikle gelişmekte olanülkelerde de kendini kõsa sürede göstermiştir.

Bu dönemde dünya üretim hõzõ yavaşlarken ticaret hacminde de daralma ortayaçõkmõştõr. 1997 yõlõnda yüzde 10,2 olan dünya ticaret hacmi artõş oranõ 1998 yõlõnda4,7�ye düşmüştür. Dünyadaki bu gelişmelere paralel olarak dõş talepte meydana gelendüşüşün etkisiyle Güneydoğu Asya ülkelerinin devalüasyon yaparak rekabetüstünlüğüne sahip olmalarõ ve beraberinde ortaya çõkan global kriz 1998 yõlõndaülkemiz ihracat artõşõnõn düşük kalmasõna neden olduğu gibi, ithalatõmõzda da gerilememeydana gelmiştir.

1998 yõlõnda dõş ticaret hacmi bir önceki yõla oranla yüzde 2,6 düşüşle 72.895 milyondolara gerilemiş, ihracatõn ithalatõ karşõlama oranõ, yüzde 54,1 den yüzde 58,7� eyükselmiş, dõş ticaret açõğõ ise 22.297 milyon dolardan 1998 yõlõnda yüzde 15 düşerek18.947 milyon dolara gerilemiştir.

1998 yõlõnda ihracat 1997 yõlõna göre yüzde 2,7�lik artõşla 26.974 milyon dolar olarakgerçekleşmiş, ithalat ise 1998 yõlõnda yüzde 5,4�lük düşüşle 48.558 milyon dolardan45.921 milyon dolara gerilemiştir.



Türkiye�nin ihracatõ tüketim mallarõ ağõrlõklõdõr. 1998 yõlõnda ihracatõmõzda tüketimmallarõnõn payõ yüzde 53,7 iken, ara mallarõnõn payõ yüzde 41,3, sermaye mallarõnõnpayõ ise sadece yüzde 4,9�dur. İthalatõmõzda ise yüzde 64,4 payõ olan ara mallarõnõ,yüzde 23,1 pay ile sermaye mallarõ ve yüzde 11,7 pay ile tüketim mallarõ izlemektedir.

Yine 1998 yõlõnda, ihracatõmõzõn başlõca ülke gruplarõna göre dağõlõmõna bakõldõğõnda,toplam ihracatõmõzda, AB ülkeleri yüzde 50 , OECD üyesi olmayan Avrupa ve BDTülkeleri yüzde 14,8, İslam Konferansõ Teşkilatõ (İKT) ülkeleri yüzde 16,2 , AB dõşõndadiğer OECD ülkeleri yüzde 11,6 pay almaktadõr. İthalatõmõzõn ise yüzde 52,4�ü ABülkelerinden, yüzde 17,9�u AB dõşõnda diğer OECD ülkelerinden, yüzde 10,2�si Avrupave Bağõmsõz Devletler Topluluğu (BDT) ülkelerinden, yüzde 9,2�si İslam KonferansõTeşkilatõ (İKT) üyesi ülkelerinden yapõlmõştõr. Diğer ülke gruplarõnõn ise daha küçükpaylarõ bulunmaktadõr.

Dõş ticaretimizin yapõsõ, gõda ürünleri, sebze, tekstil ve demir çelik gibi belirli malgruplarõnda sabitleşmiş olup, ülke gruplarõna bakõldõğõnda da aynõ şekilde AB ve OECDülkelerine endekslenmiş olduğu görülmektedir. Son beş yõlõn dõş ticaret rakamlarõnabaktõğõmõzda, OECD, AB, BDT ve diğer Avrupa ülkeleri ile artan ticaretimizinöncelikli sõrayõ aldõğõ izlenmekte, diğer ülke gruplarõyla dõş ticaretimizde de önemli artõşve değişiklikler görülmektedir. Ayrõca, en çok ticaret yaptõğõmõz ülkelerle ticaretimizyõllar itibariyle devamlõ ülkemiz aleyhine bakiye vermiştir.

Bu itibarla, Dõş Ekonomik İlişkiler İhtisas Komisyonun İkili Ekonomik İlişkiler AltGrubu çalõşmalarõnda, mevcut durumun tespiti ile ihracat yapõsõnõn geliştirilmesi veçeşitlendirilmesi üzerinde durulmuş ve alternatif ihraç pazarlarõnõn tespiti yönünde birçalõşma yapõlmõştõr.

Esasen mevcut pazarlarõn elde tutulmasõnõn ötesinde, başlõca ortaklarõmõz ileticaretimizin dengelenmesi ve belirli ülkeler hedef pazarlar olarak öngörülmüş, ayrõca,bölgesel bazda önem taşõyan pazarlara girişte köprü vazifesini görebilecek belirli ülkelerbelirlenerek, bu pazarlarõn nitelikleri ve imkanlarõ üzerinde bilgi verilmiştir.

Bu pazarlar belirlenirken, �Türkiye ile Türk Cumhuriyetleri ve Bölge Ülkeleri İlişkileri�ve �Türkiye Avrupa Birliği İlişkileri� ayrõ Özel İhtisas Komisyonlarõnõn konularõ olduğuiçin (63 ve 64 numaralõ komisyonlar) bu konularda ayrõntõlõ, özellikle kurumsalaçõklamalara girilmemiş; dõş ticaretimizdeki paylarõ çerçevesinde; ikili ticaretimiz,halihazõrda hangi mallarõn İhraç ve ithal edildiği ve rekabet gücü olabilecek sektörlerinolabildiğince belirlenmesi yoluna gidilmiştir. Yine 62. Komisyon �Doğrudan YabancõSermaye Yatõrõmlarõ� konusuyla ilgili olduğu için bu konu üzerinde de fazladurulmamõştõr.

Çalõşmanõn temelinde, ihracatõmõzõn arttõrõlarak, dõş ticaret açõğõnõn azaltõlmasõ hedefalõnmaktadõr. Bu nedenle, hedef pazarlar gibi, öncelikle ihraç kalemlerimizin deçeşitlendirilmesi ve teknolojiye dayalõ rekabet gücü yüksek, kaliteli mallarõn üretimininve ihracatõnõn desteklenmesi ve belirli sektörlerin özellikle ve öncelikle ihracatayönlendirilmek üzere teşvik edilmesi önerilmektedir.

Ayrõca çalõşmada, ihracatõn finansmanõ önemli bir sorun olduğundan Türk Eximbank�õnihracat işlemlerine yönelik katkõsõ ve 2000 yõlõ sonrasõ hedeflerine ilişkin bir bölüme yerverilmiştir.



Sonuç olarak, ihracatõmõzõn gelişmesine engel olan sorunlar ve çözüm önerileriderlenmiştir. Ayrõca, ülkemizde imalat sanayiinde çalõşan firmalarõn yüzde 99�ununKOBİ olduğu gerçeğinden hareket ederek, KOBİ�ler için öneriler paketi sunulmuştur.

Türkiye�nin 2000�li yõllarda, geçmiş yõllarda gösterdiği gelişmelerin de ötesinde birperformans göstererek, uluslararasõ standartlarda ve kalitede, uluslararasõ pazarlardarekabete açõk, katma değeri yüksek, teknolojiye dayalõ mal ve hizmet üretimini veihracatõnõ hedef alan politikalarõ benimsemesi ve bu yönde orta ve uzun vadeli stratejilergeliştirmesi gerektiği düşünülmektedir (DİE, TOBB 1994 Ekonomik Raporu, TOBB1998 Ekonomik Raporu)

3.2 MEVCUT DURUM

3.2.1 TÜRKİYE�NİN TOPLAM DIŞ TİCARETİ 1990 yõlõnda 12.959 milyon dolar olan Türkiye�nin ihracatõ 1998 yõlõna kadar geçensürede her yõl artõş göstererek 1998 yõlõnda 26.261 milyon dolara çõkmõştõr. Bu süreiçerisinde en büyük artõş yüzde 19,5 ile 1995 yõlõnda görülmüştür. İhracatõn önemlimiktarda artõş gösterdiği diğer yõllar 1990 (yüzde 11,5), 1994 (yüzde 18,0) ve 1997(yüzde 13,1) olmuştur. Aynõ dönemde ithalatõmõz inişli çõkõşlõ bir grafik çizerek 22.302 milyon dolardan 45.921milyon dolara çõkmõştõr. 1990-1998 döneminde ithalat 1990 (yüzde 41,2), 1992(yüzde8,7), 1993(yüzde 28,7), 1995(yüzde 53,5), 1996 (yüzde 22,2), 1997(yüzde 11,3)yõllarõnda artõş gösterirken, 1991 ve 1994 yõllarõnda gerilemiştir. 1999 yõlõnõn 10 aylõkverilerine bakõldõğõnda ihracat ve ithalatõmõzõn 1998 yõlõnõn aynõ dönemine göregerilediği görülmektedir. 1990-1998 döneminde dõş ticaret hacminin ve açõğõnõn en yüksek olduğu yõl 1997�dir(Tablo 1). 1990 yõlõnda yüzde 58,1 olan ihracatõn ithalatõ karşõlama oranõ, 1998 yõlõndayüzde 58,7 olarak gerçekleşmiştir. 1999 yõlõnõn ilk 10 ayõnda bir önceki yõlõn aynõdönemine göre ihracat yüzde 5,7, ithalat ise yüzde 16,5 oranõnda gerileme göstermiştir. Tablo: 1- Yõllara göre Türkiye'nin Dõş Ticareti ( 000 $) İhracatõn

İhracat İthalat Dõş Ticaret Dengesi Dõş Ticaret Hacmi İthalatõ Değişim Değişim Değişim Değişim Karşõlama

Yõl Değer (%) Değer (%) Değer (%) Değer (%) Oranõ (%)

1990 12.959.288 11,5 22.302.126 41,2 -9.342.838 124,2 35.261.414 28,6 58,1 1991 13.593.462 4,9 21.047.014 -5,6 -7.453.552 -20,2 34.640.476 -1,8 64,6 1992 14.714.629 8,2 22.871.055 8,7 -8.156.426 9,4 37.585.684 8,5 64,3 1993 15.345.067 4,3 29.428.370 28,7 -14.083.303 72,7 44.773.437 19,1 52,1 1994 18.105.872 18,0 23.270.019 -20,9 -5.164.147 -63,3 41.375.891 -7,6 77,8 1995 21.637.041 19,5 35.709.011 53,5 -14.071.970 172,5 57.346.052 38,6 60,6 1996 23.224.465 7,3 43.626.642 22,2 -20.402.178 45,0 66.851.107 16,6 53,2 1997 26.261.072 13,1 48.558.721 11,3 -22.297.649 9,3 74.819.792 11,9 54,1 1998 26.973.952 2,7 45.921.392 -5,4 -18.947.440 -15,0 72.895.344 -2,6 58,7 Oc-Ek 1998 22.482.273 38.539.579 -16.057.306 61.021.852 58.3 Oc-Ek 1999 21.205.123 -5,7 32.188.539 -16,5 -10.983.416 -31,6 53.393.662 -12,5 65,9 Not: İşlenmemiş ve yarõ işlenmiş altõn, kõyõ ve sõnõr ticareti, geçici ihracat ve ithalat, yolcu beraberi eşya (bavul ticareti) vetransit ticaret bilgileri dõş ticarete dahil edilmemektedir.



3.2.2 BAŞLICA MAL GRUPLARI İTİBARİYLE TÜRKİYE�NİN DIŞ TİCARETİ İhracat: Türkiye, 1980'li yõllarda hõzlanan tarõm ürünleri ihracatçõsõ konumundan sanayi ürünleriihracatçõsõ konumuna geçme sürecinde önemli mesafe kaydetmiş, bu yöndeki gelişmeler1990'lõ yõllarda da devam etmiştir. Uluslararasõ Standart Sanayi Sõnõflamasõna ( ISIC, revize 3) göre, 1990 yõlõndagerçekleştirilen 12.959 milyon dolar ihracatõn 2.249 milyon dolarõ tarõm, hayvancõlõk veormancõlõk ürünlerinden, 10.319 milyon dolarõ sanayi ürünlerinden oluşmaktadõr (Tablo2). Söz konusu yõlda ihracatõmõz içerisinde tarõm ürünlerinin payõ yüzde 17,36, sanayiürünlerinin payõ ise yüzde 79,6 düzeyindedir. 1998 yõlõna gelindiğinde tarõm ürünlerininpayõ yüzde 10,01'e gerilerken, sanayi ürünlerinin payõ yüzde 88,16'ya çõkmõştõr (Tablo3). 1990=100 kabul edildiğinde ihracat değerleri, 1998 yõlõnda tarõm ürünlerinde 120,03'e,sanayi ürünlerinde 230,46'ya çõkmõş, madencilik ve taş ocakçõlõğõnda ise 1990 yõlõnagöre ihracat azalarak 91,84'e gerilemiştir (Tablo 4). 1998 yõlõnda sanayi sektöründe alt sektörler itibariyle ihracat değeri açõsõndan ilk sõrayõ5.920 milyon dolar ve yüzde 21,05 payla tekstil ürünleri almakta, bu sektörü 4.590milyon dolar ve yüzde 17,02 payla giyim eşyalarõ, 2.228 milyon dolar ve yüzde 8,26payla ana metal sanayii, 2.057 milyon dolar ve yüzde 7,63 payla gõda ürünleri veiçecekler izlemekte, daha sonra kimyasal ürünler, başka yerde sõnõflandõrõlmamõşmakine ve teçhizat, motorlu kara taşõtlarõ, radyo televizyon ve diğer haberleşme aletlerigelmektedir. 1990'lõ yõllarda oransal olarak en yüksek ihracat artõşõ ise plastik ve kauçuk ürünleri,başka yerde sõnõflandõrõlmamõş makine ve teçhizat, başka yerde sõnõflandõrõlmamõşelektrikli makine ve cihazlar, tõbbi aletler, hassas ölçü aletleri ve optik aletler, motorlukara taşõtlarõ, diğer ulaşõm araçlarõ, mobilya ve başka yerde sõnõflandõrõlmamõş ürünleralt sektörlerinde görülmüştür. Bir başka uluslararasõ sõnõflama olan Uluslararasõ Standart Ticaret Sõnõflamasõna (SITC)göre, 1998 yõlõnda en çok ihracat yapõlan ürünler sõralamasõnda ilk 2 sõrayõ 2.538 milyondolar ile kadõn ve kõz çocuklarõ için örülmemiş giyim eşyasõ ile 1.375 milyon dolardeğerle erkek ve erkek çocuklarõ için örülmemiş giyim eşyasõ grubu almaktadõr.



Bu ürün gruplarõnõ taze ve kuru meyve ve kabuklu yemişler, erkek ve erkek çocuklarõiçin örülmüş giyim eşyalarõ, demir ve çelikten yassõ hadde ürünleri, deriden bavul, çantave diğer eşya, özel iplikler ve dokunmuş mensucat izlemektedir (Tablo 5). İthalat:

Ürünleri kullanõm amaçlarõna göre sõnõflandõran ve genellikle ithalatõndeğerlendirilmesinde yoğun olarak kullanõlan Geniş Ekonomik KategorilerinSõnõflamasõ (BEC) adõyla anõlan bir diğer mal gruplandõrmasõna göre Türkiye'nin 1990yõlõnda gerçekleştirdiği 22.302 milyon dolar ithalatõn 16.154 milyon dolarõ hammadde-ara malõ grubundan, 4.041 milyon dolarõ yatõrõm mallarõndan, 2.076 milyon dolarõ isetüketim mallarõndan oluşmaktadõr (Tablo 6).

1998 yõlõna gelindiğinde 1990 yõlõna göre yüzde 83 artõşla hammadde-aramalõ ithalatõ29.562 milyon dolara, yüzde 162,93 artõşla yatõrõm mallarõ ithalatõ 10.624 milyondolara, yüzde 158,41 artõşla tüketim mallarõ ithalatõ ise 5.640 milyon dolara çõkmõştõr.

Söz konusu dönemde ithalat içinde oransal olarak hammadde-aramalõ grubunun payõyüzde 72,43'den yüzde 64,38'e gerilerken, tüketim mallarõnõn payõ yüzde 9,31'den11,68'e, yatõrõm mallarõnõn payõ ise yüzde 18,12'den yüzde 23,14'e çõkmõştõr (Tablo 7).

BEC sõnõflamasõnõn alt kategorileri itibariyle ithalatta en yüksek paya sõrasõyla; sanayiiçin işlem görmüş hammaddeler, taşõmacõlõk araçlarõ hariç yatõrõm mallarõ, yatõrõmmallarõnõn aksam ve parçalarõ, taşõmacõlõk araçlarõ aksam ve parçalarõ sahiptir.

SITC sõnõflamasõna göre, 1998 yõlõnda en çok ithal edilen ürünlerin başõnda sõrasõyla;ham petrol, binek otomobilleri, tekstil makineleri, haberleşme cihazlarõ, motorlutaşõtlarõn aksam ve parçalarõ, diğer makineler ve cihazlar, doğal gaz, demir çelik yassõhadde ürünleri, tekstil iplikleri, elektrik malzemeleri, bilgi işlem makineleri gelmektedir(Tablo9).



Tablo 2. Uluslararasõ Standart Sanayi Sõnõflamasõna göre (ISIC,Rev 3) ihracat (000 $)

Kod Sektör adõ 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 Toplam 12.959.287 13.593.462 14.714.629 15.345.067 18.105.872 21.637.041 23.224.465 26.261.072 26.973.952 Tarõm,hayvancõlõk ormancõlõk 2.249.107 2.584.930 2.134.137 2.292.100 2.301.358 2.133.166 2.454.676 2.678.939 2.699.672

01 Tarõm ve Hayvancõlõk 2.238.110 2.577.778 2.129.828 2.287.988 2.295.351 2.128.218 2.449.523 2.673.731 2.693.114 02 Ormancõlõk ve Tomrukçuluk 10.997 7.152 4.309 4.112 6.007 4.948 5.153 5.208 6.558

Balõkçõlõk 35.069 27.587 26.758 21.445 22.201 21.449 26.511 33.171 17.182 05 Balõkçõlõk 35.069 27.587 26.758 21.445 22.201 21.449 26.511 33.171 17.182

Madencilik ve Taş ocakçõlõğõ 3.148 2.917 1.173 1.638 863 1.135 695 826 2.891 10 Maden Kömürü , Linyit ve Turb 777 1.769 4 42 846 51 694 337 294 11 Ham petrol ve Doğal gaz 2.371 1.148 1.169 1.596 17 1.084 1 489 2.597 13 Metal Cevherleri 82.034 55.290 48.767 32.418 49.903 143.548 117.963 147.766 110.722 14 Taşocakçõlõğõ ve Diğer Madencilik 240.953 226.759 217.083 199.376 212.185 246.634 249.970 255.684 250.043

İmalat Sanayii 10.318.728 10.655.423 12.258.036 12.764.268 15.447.384 19.009.522 20.269.655 23.038.416 23.780.599 15 Gõda Ürünleri ve İçecek 858.341 1.162.435 1.275.437 1.311.050 1.727.701 2.063.377 2.193.899 2.454.284 2.056.950 16 Tütün Ürünleri 26.342 15.783 31.039 53.182 38.436 141.318 100.205 123.753 84.052 17 Tekstil Ürünleri 2.129.350 2.241.517 2.629.050 2.644.415 3.419.496 4.108.567 4.564.811 5.353.903 5.920.520 18 Giyim Eşyasõ 2.529.511 2.517.486 3.016.236 3.163.555 3.199.727 4.367.810 4.083.450 4.539.112 4.589.631 19 Deri ve ayakkabõ 78.398 98.379 126.778 137.948 215.643 180.423 220.876 299.168 271.494 20 Ağaç ve Mantar Ürünleri (Mobilya Hariç); 34.512 27.247 31.453 28.303 61.018 68.771 68.537 75.108 71.015 21 Kağõt ve Kağõt Ürünleri 59.739 59.173 59.732 50.020 108.034 125.473 125.667 154.163 150.018 22 Basõm ve Yayõm; Plak, Kaset Vb. 10.575 10.788 29.678 45.517 38.798 27.263 47.725 40.112 40.819 23 Kok Kömürü, Rafine Edilmiş Petrol Ür. ve Nükleer Y. 290.322 277.177 231.326 171.277 236.874 277.304 259.199 179.059 240.626 24 Kimyasal Madde ve Ürünler 950.266 815.565 825.584 767.113 967.396 1.154.749 1.244.288 1.362.495 1.277.466 25 Plastik ve Kauçuk Ürünleri 119.763 215.583 268.581 267.509 353.786 502.041 510.218 621.233 685.440 26 Metalik Olmayan Diğer Mineral Ürünler 401.345 464.932 534.215 472.807 576.598 690.352 780.172 931.185 944.027 27 Ana Metal Sanayi 1.744.707 1.479.193 1.536.506 1.977.949 2.329.472 2.278.836 2.258.173 2.627.921 2.228.188 28 Metal Eşya Sanayi (Makine ve Teçhizatõ Hariç) 151.936 157.385 230.776 218.449 251.571 345.374 401.489 454.368 587.482 29 Başka Yerde Sõnõflandõrõlmamõş Makine ve Teçhizat 193.927 251.116 341.013 383.672 531.671 704.591 860.292 1.035.935 1.149.674 30 Büro, Muhasebe ve Bilgi İşleme Makineleri 19.657 16.478 15.495 10.227 11.349 10.156 21.287 28.863 42.619 31 Başka Yerde Sõnõflandõrõlmamõş Elektrikli Mak.ve Cih. 174.757 220.279 314.293 325.673 409.273 569.296 772.044 743.864 756.135 32 Radyo, Televizyon, Haberleşme Teçhiz. Ver Cihaz. 241.748 283.941 237.553 194.587 211.320 252.844 316.493 469.534 862.119 33 Tõbbi Aletler; Hassas Optik Aletler ve Saat 15.881 16.949 29.177 25.365 30.997 31.303 56.633 60.997 75.284 34 Motorlu Kara Taşõtõ ve Römorklar 177.924 182.601 288.590 334.983 488.302 821.066 977.023 829.468 984.556 35 Diğer Ulaşõm Araçlarõ 67.083 95.393 141.051 89.356 113.199 118.063 157.931 353.942 383.761 36 Mobilya ve Başka Yerde Sõnõflan. Diğer Ür. 42.644 46.023 64.473 91.311 126.723 170.545 249.243 299.949 378.723

Diğerleri 30.248 40.555 28.678 33.822 71.980 81.587 104.995 106.267 112.841

Kaynak : DİE Tablo 3. Uluslararasõ Standart Sanayi Sõnõflamasõna göre (ISIC,Rev 3) ihracat içinde sektörlerin payõ (%)



Kod Sektör adõ 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998

Toplam 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 Tarõm,hayvancõlõk ormancõlõk 17,36 19,02 14,50 14,94 12,71 9,86 10,57 10,20 10,01

01 Tarõm ve Hayvancõlõk 17,27 18,96 14,47 14,91 12,68 9,84 10,55 10,18 9,98 02 Ormancõlõk ve Tomrukçuluk 0,08 0,05 0,03 0,03 0,03 0,02 0,02 0,02 0,02

Balõkçõlõk 0,27 0,20 0,18 0,14 0,12 0,10 0,11 0,13 0,06 05 Balõkçõlõk 0,27 0,20 0,18 0,14 0,12 0,10 0,11 0,13 0,06

Madencilik ve Taş ocakçõlõğõ 0,02 0,02 0,01 0,01 0,00 0,01 0,00 0,00 0,01 10 Maden Kömürü , Linyit ve Turb 0,01 0,01 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 11 Ham petrol ve Doğal gaz 0,02 0,01 0,01 0,01 0,00 0,01 0,00 0,00 0,01 13 Metal Cevherleri 0,63 0,41 0,33 0,21 0,28 0,66 0,51 0,56 0,41 14 Taşocakçõlõğõ ve Diğer Madencilik 1,86 1,67 1,48 1,30 1,17 1,14 1,08 0,97 0,93

İmalat Sanayii 79,62 78,39 83,31 83,18 85,32 87,86 87,28 87,73 88,16 15 Gõda Ürünleri ve İçecek 6,62 8,55 8,67 8,54 9,54 9,54 9,45 9,35 7,63 16 Tütün Ürünleri 0,20 0,12 0,21 0,35 0,21 0,65 0,43 0,47 0,31 17 Tekstil Ürünleri 16,43 16,49 17,87 17,23 18,89 18,99 19,66 20,39 21,95 18 Giyim Eşyasõ 19,52 18,52 20,50 20,62 17,67 20,19 17,58 17,28 17,02 19 Deri ve ayakkabõ 0,60 0,72 0,86 0,90 1,19 0,83 0,95 1,14 1,01 20 Ağaç ve Mantar Ürünleri (Mobilya Hariç); 0,27 0,20 0,21 0,18 0,34 0,32 0,30 0,29 0,26 21 Kağõt ve Kağõt Ürünleri 0,46 0,44 0,41 0,33 0,60 0,58 0,54 0,59 0,56 22 Basõm ve Yayõm; Plak, Kaset Vb. 0,08 0,08 0,20 0,30 0,21 0,13 0,21 0,15 0,15 23 Kok Kömürü, Rafine Edilmiş Petrol Ür. ve Nükleer Y. 2,24 2,04 1,57 1,12 1,31 1,28 1,12 0,68 0,89 24 Kimyasal Madde ve Ürünler 7,33 6,00 5,61 5,00 5,34 5,34 5,36 5,19 4,74 25 Plastik ve Kauçuk Ürünleri 0,92 1,59 1,83 1,74 1,95 2,32 2,20 2,37 2,54 26 Metalik Olmayan Diğer Mineral Ürünler 3,10 3,42 3,63 3,08 3,18 3,19 3,36 3,55 3,50 27 Ana Metal Sanayi 13,46 10,88 10,44 12,89 12,87 10,53 9,72 10,01 8,26 28 Metal Eşya Sanayi (Makine ve Teçhizatõ Hariç) 1,17 1,16 1,57 1,42 1,39 1,60 1,73 1,73 2,18 29 Başka Yerde Sõnõflandõrõlmamõş Makine ve Teçhizat 1,50 1,85 2,32 2,50 2,94 3,26 3,70 3,94 4,26 30 Büro, Muhasebe ve Bilgi İşleme Makineleri 0,15 0,12 0,11 0,07 0,06 0,05 0,09 0,11 0,16 31 Başka Yerde Sõnõflandõrõlmamõş Elektrikli Mak. ve Cih. 1,35 1,62 2,14 2,12 2,26 2,63 3,32 2,83 2,80 32 Radyo, Televizyon, Haberleşme Teçhiz. Ve Cihaz. 1,87 2,09 1,61 1,27 1,17 1,17 1,36 1,79 3,20 33 Tõbbi Aletler; Hassas Optik Aletler ve Saat 0,12 0,12 0,20 0,17 0,17 0,14 0,24 0,23 0,28 34 Motorlu Kara Taşõtõ ve Römorklar 1,37 1,34 1,96 2,18 2,70 3,79 4,21 3,16 3,65 35 Diğer Ulaşõm Araçlarõ 0,52 0,70 0,96 0,58 0,63 0,55 0,68 1,35 1,42 36 Mobilya ve Başka Yerde Sõnõflan. Diğer Ür. 0,33 0,34 0,44 0,60 0,70 0,79 1,07 1,14 1,40

Diğerleri 0,23 0,30 0,19 0,22 0,40 0,38 0,45 0,40 0,42

Kaynak: DİE



Tablo 4. Uluslararasõ Standart Sanayi Sõnõflamasõna göre (ISIC,Rev 3) ihracat indeksi (1990=100)

Kod Sektör adõ 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 Toplam 100 104,89 113,55 118,41 139,71 166,96 179,21 202,64 208,14 Tarõm,hayvancõlõk ormancõlõk 100 114,93 94,89 101,91 102,32 94,85 109,14 119,11 120,03

01 Tarõm ve Hayvancõlõk 100 115,18 95,16 102,23 102,56 95,09 109,45 119,46 120,33 02 Ormancõlõk ve Tomrukçuluk 100 65,04 39,18 37,39 54,62 44,99 46,86 47,36 59,63

Balõkçõlõk 100 78,66 76,30 61,15 63,31 61,16 75,60 94,59 48,99 05 Balõkçõlõk 100 78,66 76,30 61,15 63,31 61,16 75,60 94,59 48,99

Madencilik ve Taş ocakçõlõğõ 100 92,66 37,26 52,03 27,41 36,05 22,08 26,24 91,84 10 Maden Kömürü , Linyit ve Turb 100 227,67 0,51 5,41 108,88 6,56 89,32 43,37 37,84 11 Ham petrol ve Doğal gaz 100 48,42 49,30 67,31 0,72 45,72 0,04 20,62 109,53 13 Metal Cevherleri 100 67,40 59,45 39,52 60,83 174,99 143,80 180,13 134,97 14 Taşocakçõlõğõ ve Diğer Madencilik 100 94,11 90,09 82,74 88,06 102,36 103,74 106,11 103,77

İmalat Sanayii 100 103,26 118,79 123,70 149,70 184,22 196,44 223,27 230,46 15 Gõda Ürünleri ve İçecek 100 135,43 148,59 152,74 201,28 240,39 255,60 285,93 239,64 16 Tütün Ürünleri 100 59,92 117,83 201,89 145,91 536,47 380,40 469,79 319,08 17 Tekstil Ürünleri 100 105,27 123,47 124,19 160,59 192,95 214,38 251,43 278,04 18 Giyim Eşyasõ 100 99,52 119,24 125,07 126,50 172,67 161,43 179,45 181,44 19 Deri ve ayakkabõ 100 125,49 161,71 175,96 275,06 230,14 281,74 381,60 346,30 20 Ağaç ve Mantar Ürünleri (Mobilya Hariç); 100 78,95 91,14 82,01 176,80 199,27 198,59 217,63 205,77 21 Kağõt ve Kağõt Ürünleri 100 99,05 99,99 83,73 180,84 210,04 210,36 258,06 251,12 22 Basõm ve Yayõm; Plak, Kaset Vb. 100 102,01 280,64 430,42 366,88 257,81 451,30 379,31 386,00 23 Kok Kömürü, Rafine Edilmiş Petrol Ür. ve Nük. Yak 100 95,47 79,68 59,00 81,59 95,52 89,28 61,68 82,88 24 Kimyasal Madde ve Ürünler 100 85,82 86,88 80,73 101,80 121,52 130,94 143,38 134,43 25 Plastik ve Kauçuk Ürünleri 100 180,01 224,26 223,37 295,41 419,20 426,02 518,72 572,33 26 Metalik Olmayan Diğer Mineral Ürünler 100 115,84 133,11 117,81 143,67 172,01 194,39 232,02 235,22 27 Ana Metal Sanayi 100 84,78 88,07 113,37 133,52 130,61 129,43 150,62 127,71 28 Metal Eşya Sanayi (Makine ve Teçhizatõ Hariç) 100 103,59 151,89 143,78 165,58 227,32 264,25 299,05 386,66 29 Başka Yerde Sõnõflandõrõlmamõş Makine ve Teçhizat 100 129,49 175,85 197,84 274,16 363,33 443,62 534,19 592,84 30 Büro, Muhasebe ve Bilgi İşleme Makineleri 100 83,83 78,83 52,03 57,74 51,67 108,29 146,83 216,81 31 Başka Yerde Sõnõflandõrõlmamõş Elektrikli Mak. ve Cih 100 126,05 179,85 186,36 234,20 325,76 441,78 425,66 432,68 32 Radyo, Televizyon, Haberleşme Teçhiz. Ve Cihaz. 100 117,45 98,26 80,49 87,41 104,59 130,92 194,22 356,62 33 Tõbbi Aletler; Hassas Optik Aletler ve Saat 100 106,73 183,72 159,72 195,18 197,11 356,61 384,09 474,05 34 Motorlu Kara Taşõtõ ve Römorklar 100 102,63 162,20 188,27 274,44 461,47 549,12 466,19 553,36 35 Diğer Ulaşõm Araçlarõ 100 142,20 210,26 133,20 168,74 176,00 235,43 527,62 572,07 36 Mobilya ve Başka Yerde Sõnõflan. Diğer Ür. 100 107,92 151,19 214,12 297,16 399,93 584,47 703,38 888,10

Diğerleri 100 134,07 94,81 111,82 237,97 269,73 347,11 351,32 373,05

Kaynak: DİE



Tablo 5. Uluslararasõ Standart Ticaret sõnõflamasõna göre (SITC, Rev 3) Türkiye'nin en çok İhraç ettiği ürünler Değer (000 $) Toplam içinde (%), 1998

Kod Mal grubu adõ 1996 1997 1998 Grup (%) Küm. (%) 844 Kadõn/kõz çocuklar için örme giyim eşyasõ 2.115.039 2.253.903 2.537.722 9,41 9,41 841 Erkek/erkek çocuklar için örülmemiş giyim eşy. ve aks. 1.171.297 1.253.047 1.374.618 5,10 14,50 057 Taze/ kuru meyve ve kabuklu yemişler 1.107.131 1.267.377 1.256.354 4,66 19,16 843 Erkek/erkek çocuklar için örme giyim eşyasõ 1.051.892 1.241.704 1.195.143 4,43 23,59 675 Demir veya çelikten yassõ hadde ürünleri 1.201.093 1.252.086 1.114.712 4,13 27,73 831 Sandõklar, bavullar, çantalar ve kõlõflar 781.081 883.235 934.747 3,47 31,19 657 Özel iplikler ve dokunmamõş mens.,ip,sicim teknik eşya 608.721 791.598 916.221 3,40 34,59 759 Büro makinelerinin aksam ve parçalarõ 216.580 388.411 735.934 2,73 37,32 642 Kağõt ve kartondan eşya 510.479 648.306 703.186 2,61 39,92 652 Pamuklu mensucat 473.059 557.256 611.592 2,27 42,19 121 Yaprak tütün ve tütün döküntüleri 542.479 564.514 521.473 1,93 44,12 651 Tekstil iplikleri 391.560 433.890 445.478 1,65 45,77 054 Buh. veya suda kayna., piş. Meyve ve başka sebze 466.667 483.819 390.457 1,45 47,22 772 Elektrik devreleri, rezistanslar 423.255 368.714 378.690 1,40 48,63 846 İç giysi ve giyim eşya. teferruatõ (ör. Olsun olmasõn) 352.586 414.201 363.754 1,35 49,97 783 10+ kişi taşõm. Mahsus mot. araç., yarõ römork için çekiciler 212.981 276.670 358.951 1,33 51,31 774 Elektro teşhis cihazlarõ 259.567 314.648 345.810 1,28 52,59 842 Kadõn/kõz çocuklar için örülmemiş giyim eşyasõ ve aksesuarlarõ 318.590 336.103 344.094 1,28 53,86 658 Diğer hazõr eşya ve takõmlar 307.304 350.010 343.817 1,27 55,14 058 Sebze ve meyveden hazõrlanmõş konserveler 234.815 332.376 324.252 1,20 56,34 845 Örülmüş olsun olmasõn diğer giyim eşyasõ 285.278 314.739 323.911 1,20 57,54 056 Sebzeler, kökler, hazõrlanmõş veya konserve edilmiş 325.837 328.035 322.894 1,20 58,74 553 Parfüm ve kozmetik veya tuvalet müstahzarlarõ 270.964 326.374 285.570 1,06 59,80 659 Halõlar ve diğer yer kaplamalarõ 220.558 278.945 273.080 1,01 60,81 678 Demir veya alaşõmsõz ve paslanmaz çelikten teller 190.218 257.557 247.740 0,92 61,73 621 Kauçuk ve kauçuktan eşya 203.857 224.851 238.479 0,88 62,61 664 Cam 171.301 221.264 231.662 0,86 63,47 334 Petrol ve bitümenli minerallerden üretilen (ham hariç)yağlar 244.435 163.074 225.709 0,84 64,31 278 Ham mineraller 221.671 224.958 215.102 0,80 65,10 782 Eşya taşõmaya mahsus motorlu taşõtlar 257.974 191.469 211.048 0,78 65,89 683 Nikel 126.817 141.390 201.711 0,75 66,63 048 Ekmekçilik ve pastacõlõk ürünleri 301.304 295.084 193.935 0,72 67,35 654 Dokumaya elverişli maddelerden dokunmuş mensucat 123.506 183.232 191.621 0,71 68,06 661 Çimento kireç vb ürünler 175.528 184.130 191.207 0,71 68,77 672 Demir veya çelikten külce 166.518 282.002 189.402 0,70 69,47 Toplam ihracat 23.224.464 26.261.071 26.973.951 100,00 100,00 Kaynak : DİE



Tablo 6. Geniş ekonomik kategorilerin uluslararasõ sõnõflamasõna (BEC) göre ithalat (000 $) Kod Mal grubu adõ 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998

Toplam 22.302.126 21.047.014 22.871.055 29.428.369 23.270.019 35.709.011 43.626.642 48.558.721 45.921.392 HAMMADDE (ARA MALLAR) 16.154.036 15.053.363 16.184.612 19.402.834 16.565.372 25.077.655 28.736.723 31.871.475 29.562.225

21 Sanayi için işlem görmemiş hamm. 1.362.779 1.369.315 1.605.513 2.121.067 1.942.830 2.884.835 3.218.521 3.543.564 2.950.429 22 Sanayi için işlem görmüş hammaddeler 6.792.207 6.731.986 7.412.760 9.238.947 7.925.175 13.011.103 13.863.438 15.205.698 14.977.778 31 İşlem görmemiş yakõt ve yağlar 4.055.863 3.128.174 3.186.449 3.213.615 3.187.915 3.729.121 4.524.526 3.762.201 2.558.688 42 Yatõrõm mallarõnõn aksam ve parçalarõ 1.867.606 2.076.051 1.995.670 2.171.813 1.651.184 2.104.488 2.780.188 3.397.923 3.559.794 53 Taşõmacõlõk araçlarõnõn aksam ve parçalarõ 828.181 823.529 1.138.631 1.367.346 880.373 1.489.711 1.917.267 2.651.801 2.747.932 111 Esasõ yiyecek ve içecek olan işlenmemiş hamm. 601.635 209.379 214.689 446.588 224.029 755.762 920.828 838.247 685.675 121 Esasõ yiyecek ve içecek olan işlenmiş hamm. 146.049 165.123 169.060 233.320 220.668 313.798 306.445 337.626 298.147 322 İşlem görmüş diğer yakõt ve yağlar 499.716 549.806 461.840 610.138 533.198 788.837 1.205.510 2.134.415 1.783.782 TÜKETIM MALLARI 2.075.577 1.575.041 1.772.166 2.525.713 1.381.297 2.416.484 4.424.288 5.335.846 5.363.560 51 Binek otomobilleri 568.905 258.660 364.813 737.519 222.498 327.780 1.020.833 1.674.518 1.394.812 61 Dayanõklõ tüketim mallarõ 219.877 227.372 242.058 310.498 201.396 333.567 763.619 1.008.605 1.080.905 62 Yarõ dayanõklõ tüketim mallarõ 196.304 240.929 268.724 342.857 242.434 464.745 825.651 909.315 956.385 63 Dayanõksõz tüketim mallarõ 549.064 575.589 510.857 698.988 427.699 591.766 804.102 1.026.267 1.152.334 112 Esasõ yiye. ve içe. olan işlenmemiş tük. mal. 43.233 32.672 49.031 70.390 48.418 87.053 94.440 150.390 162.974 122 Esasõ yiye ve içe. olan işlenmiş tüketim mal. 431.934 146.286 222.845 218.980 164.549 521.145 555.098 353.289 347.107 321 Motor benzini 29.474 43.202 60.447 78.854 49.875 59.639 144.924 147.134 158.099 522 Sanayii ile ilgili olmayan taşõma araç ve ger. 36.786 50.331 53.391 67.627 24.428 30.789 215.621 66.328 110.944 YATIRIM (SERMAYE) MALLARI 4.040.718 4.295.526 4.825.505 7.357.688 5.220.357 8.119.480 10.336.157 11.050.795 10.624.116 41 Yatõrõm mallarõ (Taşõmacõlõk araçlarõ hariç) 3.517.030 3.648.668 3.804.630 5.091.374 3.954.674 5.915.309 8.324.659 8.881.548 8.893.422 521 Sanayi ile ilgili taşõmacõlõk araç ve gereç. 523.688 646.858 1.020.875 2.266.314 1.265.683 2.204.171 2.011.498 2.169.247 1.730.694

DIĞERLERI 31.794 123.082 88.772 142.132 102.994 95.391 129.476 300.608 371.492

Kaynak : DİE



Tablo 7. Geniş ekonomik kategorilerin uluslararasõ sõnõflamasõna (BEC) göre ithalat içinde mal gruplarõnõn payõ (%)

Kod Mal grubu adõ 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 Toplam 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00

HAMMADDE (ARA MALLAR) 72,43 71,52 70,76 65,93 71,19 70,23 65,87 65,63 64,38

21 Sanayi için işlem görmemiş hamm. 6,11 6,51 7,02 7,21 8,35 8,08 7,38 7,30 6,42 22 Sanayi için işlem görmüş hammaddeler 30,46 31,99 32,41 31,39 34,06 36,44 31,78 31,31 32,62 31 İşlem görmemiş yakõt ve yağlar 18,19 14,86 13,93 10,92 13,70 10,44 10,37 7,75 5,57 42 Yatõrõm mallarõnõn aksam ve parçalarõ 8,37 9,86 8,73 7,38 7,10 5,89 6,37 7,00 7,75 53 Taşõmacõlõk araçlarõnõn aksam ve parçalarõ 3,71 3,91 4,98 4,65 3,78 4,17 4,39 5,46 5,98 111 Esasõ yiyecek ve içecek olan işlenmemiş hamm. 2,70 0,99 0,94 1,52 0,96 2,12 2,11 1,73 1,49 121 Esasõ yiyecek ve içecek olan işlenmiş hamm. 0,65 0,78 0,74 0,79 0,95 0,88 0,70 0,70 0,65 322 İşlem görmüş diğer yakõt ve yağlar 2,24 2,61 2,02 2,07 2,29 2,21 2,76 4,40 3,88 TÜKETIM MALLARI 9,31 7,48 7,75 8,58 5,94 6,77 10,14 10,99 11,68 51 Binek otomobilleri 2,55 1,23 1,60 2,51 0,96 0,92 2,34 3,45 3,04 61 Dayanõklõ tüketim mallarõ 0,99 1,08 1,06 1,06 0,87 0,93 1,75 2,08 2,35 62 Yarõ dayanõklõ tüketim mallarõ 0,88 1,14 1,17 1,17 1,04 1,30 1,89 1,87 2,08 63 Dayanõksõz tüketim mallarõ 2,46 2,73 2,23 2,38 1,84 1,66 1,84 2,11 2,51 112 Esasõ yiye. ve içe. olan işlenmemiş tük. mal. 0,19 0,16 0,21 0,24 0,21 0,24 0,22 0,31 0,35 122 Esasõ yiye. ve içe. olan işlenmiş tüketim mal. 1,94 0,70 0,97 0,74 0,71 1,46 1,27 0,73 0,76 321 Motor benzini 0,13 0,21 0,26 0,27 0,21 0,17 0,33 0,30 0,34 522 Sanayii ile ilgili olmayan taşõma araç ve ger. 0,16 0,24 0,23 0,23 0,10 0,09 0,49 0,14 0,24 YATIRIM (SERMAYE) MALLARI 18,12 20,41 21,10 25,00 22,43 22,74 23,69 22,76 23,14 41 Yatõrõm mallarõ (Taşõmacõlõk araçlarõ hariç) 15,77 17,34 16,64 17,30 16,99 16,57 19,08 18,29 19,37 521 Sanayi ile ilgili taşõmacõlõk araç ve gereç. 2,35 3,07 4,46 7,70 5,44 6,17 4,61 4,47 3,77

DIĞERLERI 0,14 0,58 0,39 0,48 0,44 0,27 0,30 0,62 0,81

Kaynak : DİE



Tablo 8. Geniş ekonomik kategorilerin uluslararasõ sõnõflamasõna (BEC) göre ithalat indeksi (1990=100)

Kod Mal grubu adõ 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 Toplam 100,00 94,37 102,55 131,95 104,34 160,11 195,62 217,73 205,91

HAMMADDE (ARA MALLAR) 100,00 93,19 100,19 120,11 102,55 155,24 177,89 197,30 183,00

21 Sanayi için işlem görmemiş hamm. 100,00 100,48 117,81 155,64 142,56 211,69 236,17 260,02 216,50 22 Sanayi için işlem görmüş hammaddeler 100,00 99,11 109,14 136,02 116,68 191,56 204,11 223,87 220,51 31 İşlem görmemiş yakõt ve yağlar 100,00 77,13 78,56 79,23 78,60 91,94 111,56 92,76 63,09 42 Yatõrõm mallarõnõn aksam ve parçalarõ 100,00 111,16 106,86 116,29 88,41 112,68 148,86 181,94 190,61 53 Taşõmacõlõk araçlarõnõn aksam ve parçalarõ 100,00 99,44 137,49 165,10 106,30 179,88 231,50 320,20 331,80 111 Esasõ yiyecek ve içecek olan işlenmemiş hamm. 100,00 34,80 35,68 74,23 37,24 125,62 153,05 139,33 113,97 121 Esasõ yiyecek ve içecek olan işlenmiş hamm. 100,00 113,06 115,76 159,75 151,09 214,86 209,82 231,17 204,14 322 İşlem görmüş diğer yakõt ve yağlar 100,00 110,02 92,42 122,10 106,70 157,86 241,24 427,13 356,96 TÜKETIM MALLARI 100,00 75,88 85,38 121,69 66,55 116,42 213,16 257,08 258,41 51 Binek otomobilleri 100,00 45,47 64,13 129,64 39,11 57,62 179,44 294,34 245,17 61 Dayanõklõ tüketim mallarõ 100,00 103,41 110,09 141,21 91,59 151,71 347,29 458,71 491,60 62 Yarõ dayanõklõ tüketim mallarõ 100,00 122,73 136,89 174,66 123,50 236,75 420,60 463,22 487,20 63 Dayanõksõz tüketim mallarõ 100,00 104,83 93,04 127,31 77,90 107,78 146,45 186,91 209,87 112 Esasõ yiye. ve içe. olan işlenmemiş tük. mal. 100,00 75,57 113,41 162,82 111,99 201,36 218,44 347,86 376,97 122 Esasõ yiye. ve içe. olan işlenmiş tüketim mal. 100,00 33,87 51,59 50,70 38,10 120,65 128,51 81,79 80,36 321 Motor benzini 100,00 146,58 205,09 267,54 169,22 202,34 491,70 499,20 536,40 522 Sanayii ile ilgili olmayan taşõma araç ve ger. 100,00 136,82 145,14 183,84 66,41 83,70 586,15 180,31 301,59 YATIRIM (SERMAYE) MALLARI 100,00 106,31 119,42 182,09 129,19 200,94 255,80 273,49 262,93 41 Yatõrõm mallarõ (Taşõmacõlõk araçlarõ hariç) 100,00 103,74 108,18 144,76 112,44 168,19 236,70 252,53 252,87 521 Sanayi ile ilgili taşõmacõlõk araç ve gereç. 100,00 123,52 194,94 432,76 241,69 420,89 384,10 414,23 330,48

DIĞERLERI 100,00 387,12 279,21 447,04 323,94 300,03 407,23 945,49 1.168,43

Kaynak : DIE



Tablo 9. Uluslararasõ Standart Ticaret Sõnõflamasõna göre (SITC, Rev 3) Türkiye'nin en çok ithal ettiği ürünler

Değer(000 $) Toplam içinde (%),1998

Kod Mal grubu adõ 1996 1997 1998 Grup (%) Kümül.(%) 333 Petrol yağlarõ ve bitümenli min. elde edilen yağlar 3.415.917 3.194.145 2.083.861 4,54 4,54 781 Binek otomobilleri 1.020.833 1.674.518 1.394.812 3,04 7,58 724 Tekstil, çam. yõk. ve kur., ütüleme mak. ve aksam parça. 2.415.262 2.009.917 1.387.525 3,02 10,60 764 Telefon ve telgraf cihazlarõ 683.883 936.658 1.326.576 2,89 13,49 784 Motorlu taşõtlarõn aksam ve parçalarõ 801.696 1.150.011 1.178.533 2,57 16,05 728 Diğer makineler ve cihazlar 847.179 905.369 987.604 2,15 18,20 343 Doğal gaz 836.430 1.070.066 884.947 1,93 20,13 282 Demir-çelik döküntü ve hurdalarõ, bunlarõn külçeleri 1.044.010 988.823 809.224 1,76 21,89 792 Hava taşõtlarõ, uzay araçlarõ 1.043.885 977.005 797.466 1,74 23,63 673 Demir ve çelikten yassõ hadde ürünleri 639.133 786.271 775.091 1,69 25,32 651 Tekstil iplikleri 734.635 778.370 769.663 1,68 26,99 776 Katot õşõnlõ tüpler, yarõ iletken tertibat; elektrik devr. 485.121 698.696 732.394 1,59 28,59 752 Otomatik bilgi işlem makineleri 534.481 613.808 697.867 1,52 30,11 782 Eşya taşõmaya mahsus motorlu taşõtlar 397.753 708.085 691.868 1,51 31,61 713 Motorlar ve aksamõ 486.243 586.569 618.040 1,35 32,96 263 Pamuk 303.803 631.926 607.941 1,32 34,28 575 Propilen ve diğer olefinlerin polimerleri (İlk şekil.) 550.547 633.609 602.590 1,31 35,60 653 Sentetik veya suni flamentler 510.570 560.359 598.802 1,30 36,90 741 Isõtõcõ ve soğutucu ekipmanlar 517.288 500.733 597.446 1,30 38,20 778 Elektrikli makinelerin aksam ve parçalarõ 502.459 569.249 593.048 1,29 39,49 641 Kağõt ve karton 592.056 563.959 591.922 1,29 40,78 541 Eczacõlõk ve eczacõlõk ürünleri 352.967 429.797 523.834 1,14 41,92 542 İlaçlar 283.073 381.305 495.580 1,08 43,00 772 Elektrik devreleri, rezistanslar 403.912 471.142 495.416 1,08 44,08 321 Taş kömürü 521.557 555.243 458.603 1,00 45,08 714 Diğer makine ve motorlar, elektrikli olmayanlar 216.782 319.935 453.715 0,99 46,07 723 İnşaat mühendisliği ve müteah. ait alet ve teçhizat 336.528 453.954 451.238 0,98 47,05 334 Petrol ve bitüm miner. üretilen (ham hariç)yağlar 489.368 444.580 432.563 0,94 47,99 775 Evlerde kullanõlan makineler 282.862 400.486 429.793 0,94 48,93 684 Alüminyum 335.629 425.822 419.821 0,91 49,84 344 Sõvõlaş. Etilen, propilen, butilen, petrol gazõ 443.262 565.141 412.212 0,90 50,74 874 Ölçü, kontrol, analiz alet ve cihazlarõ 391.095 430.152 403.069 0,88 51,62

Toplam ithalat 43.626.642 48.558.721 45.921.392 100,00 100,00 Kaynak : DIE



3.2.3 BAŞLICA ÜLKE GRUPLARI İTİBARİYLE TÜRKİYE�NİN DIŞ TİCARETİ İhracat: 1990-1998 dönemi Türkiye ihracatõ ülke gruplarõ itibariyle değerlendirildiğinde,ihracatõmõzda Avrupa Birliği'nin ilk sõrada yer aldõğõ görülmektedir. 1998 yõlõndagerçekleştirilen 27,0 milyar dolar ihracatõn yaklaşõk yarõsõ AB ülkelerine yapõlmõştõr. G7diye adlandõrõlan gelişmiş ülkelerin aynõ yõl ihracatõmõzdaki payõ ise yüzde 46düzeyindedir. Ancak, 1990 yõlõ ihracatõ 100 kabul edilerek oluşturulan indekse göregerek AB, gerekse G7 ülke gruplarõna yapõlan ihracatõn, toplam ihracattaki artõşõngerisinde kaldõğõ görülmektedir. Buna karşõlõk 1990-1998 döneminde Balkan ülkeleri,Orta ve Doğu Avrupa, Türk Cumhuriyetleri2, Afrika ülkeleri ve Latin Amerika'nõnihracatõmõzdaki payõnda artõş görülmektedir (Tablo 11). Irak�ta meydana gelen gelişmeler, Rusya ve Uzak Doğu ülkelerinde yaşanan ekonomikkrizler nedeniyle Komşu ülkeler, Uzakdoğu ve Ortadoğu bölgelerine yapõlan toplamihracatta beklenen gelişme gerçekleşmemiştir. 1990=100 kabul edilerek oluşturulanihracat indeksi 1998 yõlõnda toplam ihracatta 208.14�e yükselirken, AB ülkelerineihracatta 187.74, Komşu Ülkelere ihracatta 146.31, Balkan ülkelerine ihracatta 344.44,Orta ve Doğu Avrupa'ya ihracatta 353,36, Kuzey Afrika'ya ihracatta 232.49, LatinAmerika'ya 594.79, Ortadoğu'ya 151.25, Güney Asya'ya ise 153.87 olmuştur (Tablo12). Dõş ticaret istatistiklerine dahil edilen Türkiye Serbest Bölgelerine yapõlan ihracattada söz konusu dönemde önemli ölçüde artõş görülmektedir. İthalat: 1990 yõlõnda 22,3 milyar dolar olan Türkiye'nin ithalatõ hõzlõ bir artõş göstererek 1998yõlõnda 45,9 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Bu dönem içerisinde 48,6 milyar dolarile ithalat 1997 yõlõnda en yüksek düzeyine çõkmõştõr. 1990'lõ yõllarda bir önceki yõlagöre en yüksek ithalat artõşõ ise 1995 yõlõnda gerçekleşmiştir. 1998 yõlõ verilerine göreithalatõmõzõn yüzde 52,43'ü AB ülkelerinden yapõlmõştõr. Çoğu AB ülkelerininoluşturduğu G7 ülkelerinden yapõlan ithalatõn toplam ithalatõmõzdaki payõ ise yüzde51,24 olarak gerçekleşmiştir. İthalatta yüzde 11,79 payla Uzakdoğu ülkeleri de önemlibir yer tutmaktadõr. 1990 yõlõnda AB ülkelerinin payõ yüzde 44,49, G7 ülkelerinin payõ yüzde 50,16 veUzakdoğu ülkelerinin payõ yüzde 9,72 düzeyindedir. Petrol ithalatõnõn toplam ithalattakiartõş ölçüsünde artõş göstermemesi ve ithalat içerisindeki payõnõn azalmasõ nedeniyledaha çok petrol ithal ettiğimiz ülkelerin bulunduğu Ortadoğu, Kuzey Afrika ve Komşuülkelerden yapõlan toplam ithalatõn payõnõn gerilediği görülmektedir. Aslõnda bubölgelerde yer alan birçok ülke ile ticari ilişkilerimizde de önemli gelişmeler olmuştur.1990'lõ yõllarda bağõmsõzlõğõnõ kazanan Türk Cumhuriyetleri ile ticaretimiz de önemliölçüde artõş göstermiştir. Bu ülkelerden yapõlan ithalat 1992 yõlõnda 97 milyon dolar,1993 yõlõnda 197 milyon dolar iken, 1998 yõlõnda 457 milyon dolara çõkmõştõr.

2 Dõşişleri Bakanlõğõ; Orta Asya Cumhuriyetleri ve Azerbaycan, Türk Eximbank; Orta Batõ Asya Cumhuriyetleri olarakisimlendirmektedir. Raporda sadece Türk Cumhuriyetleri adõ kullanõlmõştõr.



Tablo 10. Ülke gruplarõna göre ihracat ('000 $)

Ülke gruplarõ 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 Toplam ihracat 12.959.288 13.593.462 14.714.629 15.345.067 18.105.872 21.637.041 23.224.465 26.261.072 26.973.952 Komşu ülkeler 1.209.074 1.224.775 1.261.821 1.080.844 1.144.454 1.324.032 1.507.926 1.839.184 1.768.995 G7 ülkeleri 6.935.234 6.942.766 7.289.890 7.204.993 8.493.844 10.452.085 10.854.777 11.607.624 12.563.391 AB ülkeleri 7.189.918 7.347.158 7.933.893 7.597.484 8.635.306 11.078.005 11.549.426 12.247.789 13.498.027 Balkan ülkeleri 383.812 429.664 493.408 474.424 637.122 894.269 932.710 1.096.538 1.321.997 Orta ve Doğu Avrupa ülkeleri 828.745 1.053.202 1.016.095 1.175.438 1.663.230 2.550.552 2.818.089 3.560.908 2.928.466 Diğer Avrupa Ülkeleri 349.651 301.208 329.441 304.397 309.287 350.436 367.541 470.264 404.717 Türk Cumhuriyetleri 186.150 455.250 444.163 551.187 751.734 915.034 844.821 Kuzey Afrika ülkeleri 646.132 692.267 635.486 597.466 724.542 900.230 985.366 980.157 1.502.182 Diğer Afrika ülkeleri 102.274 117.465 146.548 108.815 118.127 165.261 173.807 253.712 316.896 Latin Amerika ülkeleri 45.316 71.876 67.620 91.313 134.363 143.927 158.950 227.677 269.538 Ortadoğu ülkeleri 1.629.413 1.850.193 1.970.168 1.988.364 2.108.445 2.133.588 2.245.187 2.715.445 2.464.423 Uzakdoğu ülkeleri 653.123 797.822 1.040.002 1.440.747 1.452.773 1.069.522 1.155.309 1.176.923 590.686 Güney Asya ülkeleri 127.019 123.720 107.988 102.483 180.162 183.188 257.392 189.756 195.439 Okyanusya ülkeleri 28.646 30.048 32.251 27.075 42.275 53.347 64.575 79.593 76.434 Diğer ülke ve Bölgeler(Serbest Bölgeler vb) 27.371 26.024 87.746 151.649 396.625 439.475 464.895 670.565 861.045

Kaynak: DİE



Tablo 11. Toplam ihracat içinde ülke gruplarõnõn payõ (%)

Ülke gruplarõ 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 Toplam ihracat 100 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 Komşu ülkeler 9,33 9,01 8,58 7,04 6,32 6,12 6,49 7,00 6,56 G7 ülkeleri 53,52 51,07 49,54 46,95 46,91 48,31 46,74 44,20 46,58 AB ülkeleri 55,48 54,05 53,92 49,51 47,69 51,20 49,73 46,64 50,04 Balkan ülkeleri 2,96 3,16 3,35 3,09 3,52 4,13 4,02 4,18 4,90 Orta ve Doğu Avrupa ülkeleri 6,39 7,75 6,91 7,66 9,19 11,79 12,13 13,56 10,86 Diğer Avrupa Ülkeleri 2,70 2,22 2,24 1,98 1,71 1,62 1,58 1,79 1,50 Türk Cumhuriyetleri 1,27 2,97 2,45 2,55 3,24 3,48 3,13 Kuzey Afrika ülkeleri 4,99 5,09 4,32 3,89 4,00 4,16 4,24 3,73 5,57 Diğer Afrika ülkeleri 0,79 0,86 1,00 0,71 0,65 0,76 0,75 0,97 1,17 Latin Amerika ülkeleri 0,35 0,53 0,46 0,60 0,74 0,67 0,68 0,87 1,00 Ortadoğu ülkeleri 12,57 13,61 13,39 12,96 11,65 9,86 9,67 10,34 9,14 Uzakdoğu ülkeleri 5,04 5,87 7,07 9,39 8,02 4,94 4,97 4,48 2,19 Güney Asya ülkeleri 0,98 0,91 0,73 0,67 1,00 0,85 1,11 0,72 0,72 Okyanusya ülkeleri 0,22 0,22 0,22 0,18 0,23 0,25 0,28 0,30 0,28 Diğer ülke ve Bölgeler(Serbest Bölgelere vb) 0,21 0,19 0,60 0,99 2,19 2,03 2,00 2,55 3,19

Kaynak: DİE



Tablo 12. Ülke gruplarõna göre ihracat indeksi (1990=100)

Ülke gruplarõ 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 Toplam ihracat 100,00 104,89 113,55 118,41 139,71 166,96 179,21 202,64 208,14 Komşu ülkeler 100,00 101,30 104,36 89,39 94,66 109,51 124,72 152,12 146,31 G7 ülkeleri 100,00 100,11 105,11 103,89 122,47 150,71 156,52 167,37 181,15 AB ülkeleri 100,00 102,19 110,35 105,67 120,10 154,08 160,63 170,35 187,74 Balkan ülkeleri 100,00 111,95 128,55 123,61 166,00 233,00 243,01 285,70 344,44 Orta ve Doğu Avrupa ülkeleri 100,00 127,08 122,61 141,83 200,69 307,76 340,04 429,67 353,36 Diğer Avrupa Ülkeleri 100,00 86,15 94,22 87,06 88,46 100,22 105,12 134,50 115,75 Türk Cumhuriyetleri 100,00 244,56 238,61 296,10 403,83 491,56 453,84 Kuzey Afrika ülkeleri 100,00 107,14 98,35 92,47 112,14 139,33 152,50 151,70 232,49 Diğer Afrika ülkeleri 100,00 114,85 143,29 106,40 115,50 161,59 169,94 248,07 309,85 Latin Amerika ülkeleri 100,00 158,61 149,22 201,50 296,50 317,60 350,76 502,42 594,79 Ortadoğu ülkeleri 100,00 113,55 120,91 122,03 129,40 130,94 137,79 166,65 151,25 Uzakdoğu ülkeleri 100,00 122,15 159,24 220,59 222,43 163,76 176,89 180,20 90,44 Güney Asya ülkeleri 100,00 97,40 85,02 80,68 141,84 144,22 202,64 149,39 153,87 Okyanusya ülkeleri 100,00 104,90 112,58 94,52 147,58 186,23 225,42 277,85 266,82 Diğer ülke ve Bölgeler (Serbest Bölgeler vb) 100,00 95,08 320,58 554,04 1.449,05 1.605,60 1.698,47 2.449,87 3.145,78 Kaynak: DİE



Tablo 13. Ülke gruplarõna göre ithalat (000 $)

Ülke gruplarõ 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998

Toplam ithalat 22.302.126 21.047.014 22.871.055 29.428.370 23.270.019 35.709.011 43.626.642 48.558.721 45.921.392

Komşu ülkeler 1.792.886 380.486 746.958 1.133.492 1.072.719 1.613.229 1.855.112 2.518.755 1.803.146 G7 ülkeleri 11.187.637 10.972.235 12.029.679 15.701.245 11.816.278 17.982.947 22.662.599 24.895.445 23.531.146 AB ülkeleri 9.923.224 9.896.056 10.656.531 13.873.315 10.915.178 16.860.584 23.138.061 24.869.691 24.074.703 Balkan ülkeleri 624.486 564.296 688.775 748.595 592.750 1.067.171 1.207.168 1.334.205 1.137.241 Orta ve Doğu Avrupa ülkeleri 1.947.268 1.875.391 1.990.211 3.034.007 2.288.090 4.072.210 3.902.753 4.343.781 4.335.177 Diğer Avrupa Ülkeleri 598.599 543.006 796.270 734.711 574.277 922.473 1.119.905 1.312.433 1.177.647 Türk Cumhuriyetleri 97.012 196.771 192.593 293.618 306.793 402.812 456.840 Kuzey Afrika ülkeleri 937.974 480.873 574.810 381.037 628.288 1.142.649 1.617.738 1.812.519 1.493.188 Diğer Afrika ülkeleri 399.516 268.992 232.726 334.820 232.462 241.807 375.530 384.818 265.183 Latin Amerika ülkeleri 552.395 439.232 414.250 544.645 356.590 706.513 774.627 812.078 786.254 Ortadoğu ülkeleri 2.705.521 2.490.933 2.648.198 2.798.598 2.529.834 2.688.562 3.243.163 3.152.147 2.220.296 Uzakdoğu ülkeleri 2.168.228 2.170.108 2.259.426 3.277.159 2.086.445 3.537.271 3.978.974 5.276.794 5.414.774 Güney Asya ülkeleri 187.627 184.746 173.090 301.842 171.689 410.002 389.393 395.600 380.737 Okyanusya ülkeleri 146.614 131.531 158.207 261.253 301.255 344.795 428.529 546.524 439.919 Diğer ülke ve Bölgeler (Serbest Bölgeler vb) 1.580 1.558 30.707 82.182 329.097 313.584 324.900 437.601 446.297

Kaynak: DİE



Tablo 14. Toplam ithalat içinde ülke gruplarõnõn payõ (%)

Ülke gruplarõ 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 Toplam ithalat 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00

Komşu ülkeler 8,04 1,81 3,27 3,85 4,61 4,52 4,25 5,19 3,93 G7 ülkeleri 50,16 52,13 52,60 53,35 50,78 50,36 51,95 51,27 51,24 AB ülkeleri 44,49 47,02 46,59 47,14 46,91 47,22 53,04 51,22 52,43 Balkan ülkeleri 2,80 2,68 3,01 2,54 2,55 2,99 2,77 2,75 2,48 Orta ve Doğu Avrupa ülkeleri 8,73 8,91 8,70 10,31 9,83 11,40 8,95 8,95 9,44 Diğer Avrupa Ülkeleri 2,68 2,58 3,48 2,50 2,47 2,58 2,57 2,70 2,56 Türk Cumhuriyetleri 0,42 0,67 0,83 0,82 0,70 0,83 0,99 Kuzey Afrika ülkeleri 4,21 2,28 2,51 1,29 2,70 3,20 3,71 3,73 3,25 Diğer Afrika ülkeleri 1,79 1,28 1,02 1,14 1,00 0,68 0,86 0,79 0,58 Latin Amerika ülkeleri 2,48 2,09 1,81 1,85 1,53 1,98 1,78 1,67 1,71 Ortadoğu ülkeleri 12,13 11,84 11,58 9,51 10,87 7,53 7,43 6,49 4,83 Uzakdoğu ülkeleri 9,72 10,31 9,88 11,14 8,97 9,91 9,12 10,87 11,79 Güney Asya ülkeleri 0,84 0,88 0,76 1,03 0,74 1,15 0,89 0,81 0,83 Okyanusya ülkeleri 0,66 0,62 0,69 0,89 1,29 0,97 0,98 1,13 0,96 Diğer ülke ve Bölgeler (Serbest Bölgeler vb) 0,01 0,01 0,13 0,28 1,41 0,88 0,74 0,90 0,97

Kaynak: DİE



Tablo 15. Ülke gruplarõna göre ithalat indeksi (1990=100)

Ülke gruplarõ 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 Toplam ithalat 100,00 94,37 102,55 131,95 104,34 160,11 195,62 217,73 205,91

Komşu ülkeler 100,00 21,22 41,66 63,22 59,83 89,98 103,47 140,49 100,57 G7 ülkeleri 100,00 98,07 107,53 140,34 105,62 160,74 202,57 222,53 210,33 AB ülkeleri 100,00 99,73 107,39 139,81 110,00 169,91 233,17 250,62 242,61 Balkan ülkeleri 100,00 90,36 110,29 119,87 94,92 170,89 193,31 213,65 182,11 Orta ve Doğu Avrupa ülkeleri 100,00 96,31 102,21 155,81 117,50 209,12 200,42 223,07 222,63 Diğer Avrupa Ülkeleri 100,00 90,71 133,02 122,74 95,94 154,11 187,09 219,25 196,73 Türk Cumhuriyetleri 100,00 202,83 198,52 302,66 316,24 415,22 470,91 Kuzey Afrika ülkeleri 100,00 51,27 61,28 40,62 66,98 121,82 172,47 193,24 159,19 Diğer Afrika ülkeleri 100,00 67,33 58,25 83,81 58,19 60,52 94,00 96,32 66,38 Latin Amerika ülkeleri 100,00 79,51 74,99 98,60 64,55 127,90 140,23 147,01 142,34 Ortadoğu ülkeleri 100,00 92,07 97,88 103,44 93,51 99,37 119,87 116,51 82,07 Uzakdoğu ülkeleri 100,00 100,09 104,21 151,14 96,23 163,14 183,51 243,37 249,73 Güney Asya ülkeleri 100,00 98,46 92,25 160,87 91,51 218,52 207,54 210,84 202,92 Okyanusya ülkeleri 100,00 89,71 107,91 178,19 205,47 235,17 292,28 372,76 300,05 Diğer ülke ve Bölgeler (Serbest Bölgeler vb) 100,00 98,64 1943,91 5202,53 20833,44 19851,39 20567,72 27702,20 28252,71

Kaynak: DİE



3.2.4 BAŞLICA ÜLKELER İTİBARİYLE TÜRKİYE�NİN DIŞ TİCARETİ 1998 yõlõ verilerine göre Türkiye�nin en çok ihracat ve ithalat yaptõğõ ülkelerin başõndaAlmanya gelmektedir. 1998 yõlõnda ihracatõmõzõn yüzde 20,24�ü Almanya�ya,ithalatõmõzõn yüzde 15,93�ü Almanya�dan yapõlmõştõr. Almanya�yõ sõrasõyla ihracattaABD, İngiltere, İtalya, Rusya, Fransa, Hollanda, Belçika-Lüksemburg, İspanya veCezayir, ithalatta ise İtalya, ABD, Fransa, İngiltere, Rusya, Japonya, Hollanda, İspanyave Belçika-Lüksemburg izlemektedir. 1998 yõlõnda ihracatõmõzõn yüzde 60,05�ini,ithalatõmõzõn ise yüzde 64,10�unu sayõlan 10 ülke ile yapõlan ticaret oluşturmaktadõr(Tablo 16). Dõş ticaretimizde önemli payõ olan başlõca ülkelerin dõş ticaretleri veTürkiye�nin bu ülkelerle ticari ilişkileri raporda ayrõntõlõ bir şekilde incelenmektedir. Tablo.16. Türkiye'nin en çok dõş ticaret yaptõğõ ülkeler, 1998 Sõra İthalat İhracat No Ülke 000 $ % Ülke 000 $ %

1 Almanya 7.316.337 15,93 Almanya 5.460.333 20,24 2 İtalya 4.221.740 9,19 ABD 2.233.347 8,28 3 ABD 4.053.750 8,83 İngiltere 1.739.619 6,45 4 Fransa 3.034.051 6,61 İtalya 1.557.137 5,77 5 İngiltere 2.683.336 5,84 Rusya Feda. 1.348.002 5,00 6 Rusya Feda. 2.155.006 4,69 Fransa 1.304.738 4,84 7 Japonya 2.045.635 4,45 Hollanda 888.601 3,29 8 Hollanda 1.446.440 3,15 Belçika-Lüks. 669.514 2,48 9 İspanya 1.276.378 2,78 İspanya 513.231 1,90 10 Belçika-Lüks. 1.202.606 2,62 Cezayir 482.293 1,79

10 ülke toplamõ 29.435.279 64,10 16.196.815 60,05 Genel toplam 45.921.392 100,00 26.973.952 100,00 3.2.4.1 ALMANYA

1-BAŞLICA GÖSTERGELER

BAŞKENTİ : Berlin YÜZÖLÇÜMÜ : 357.050 Km2 NÜFUSU (1998) : 81,9 milyon KONUŞULAN DİL : Almanca GSYİH (1998) : 2.142,1 milyar dolar KİŞİ BAŞINA GSYİH (1998) : 26.056 dolar ENFLASYON ORANI (1998) : % 0,9 PARA BİRİMİ : Mark

2-DIŞ TİCARET Almanya�nõn dõş ticareti: Almanya; ABD'den sonra Dünyanõn 2. büyük ihracat veithalatçõsõ konumundadõr. 1998 yõlõ ihracatõ 543,3 milyar dolar, ithalatõ ise 471,5 milyardolar düzeyinde gerçekleşmiştir. Almanya'nõn dõş ticareti önemli ölçüde fazlavermektedir (Tablo 1).



Tablo 1. Almanya'nõn dõş ticareti Değer (Milyon $) Değişim(%) Dõş ticaret

Yõl İthalat İhracat İthalat İhracat Dengesi 1990 345.032 409.958 64.926 1991 390.423 402.982 13,16 -1,70 12.559 1992 403.268 422.706 3,29 4,89 19.438 1993 346.130 382.631 -14,17 -9,48 36.501 1994 384.746 429.075 11,16 12,14 44.329 1995 444.554 508.398 15,54 18,49 63.844 1996 458.810 524.228 3,21 3,11 65.418 1997 445.682 512.503 -2,86 -2,24 66.821 1998 471.478 543.292 5,79 6,01 71.814

Kaynak: U.S. Census Bureau web sitesi Başlõca ticari ortaklar: Almanya�nõn 1998 yõlõnda en çok ihracat yaptõğõ 10 ülke;Fransa, İngiltere, ABD, Hollanda, İtalya, Belçika, Avusturya, İsviçre, İspanya vePolonya, en çok ithalat yaptõğõ 10 ülke ise; Fransa, Hollanda, İtalya, ABD, Belçika,İngiltere, Japonya, İsviçre, Avusturya ve İspanya şeklinde sõralanmaktadõr (Tablo 2). Almanya�nõn dõş ticaretinde Türkiye�nin yeri (1998): Toplam ihracatõ içinde payõmõz : % 1,32 Toplam ithalatõ içinde Payõmõz : % 1,43 Başlõca ihraç maddeleri: Makineler, motorlu taşõtlar, kimyasallar, gõda ürünleri, tekstilve giyim. Tablo 2. Almanya�nõn en çok dõş ticaret yaptõğõ ülkeler, 1998 İthalat İhracat

Sõra Ülke 000 $ % Ülke 000 $ % 1 Fransa 51.267.600 11,07 Fransa 60.220.800 11,14 2 Hollanda 37.270.800 8,05 İngiltere 46.540.800 8,61 3 İtalya 36.025.200 7,78 ABD 50.860.800 9,41 4 ABD 38.329.200 8,27 Hollanda 36.986.400 6,84 5 Belçika 26.139.600 5,64 İtalya 40.033.200 7,40 6 İngiltere 31.989.600 6,91 Belçika 30.679.200 5,67 7 Japonya 23.128.800 4,99 Avusturya 28.522.800 5,28 8 İsviçre 18.813.600 4,06 İsviçre 24.694.800 4,57 9 Avusturya 18.258.000 3,94 İspanya 21.889.200 4,05 10 İspanya 16.064.400 3,47 Polonya 13.731.600 2,54 10 ülke toplamõ 297.286.800 64,18 354.159.600 65,50 Kaynak : Monthly Statistics of Foreign Trade, OECD Başlõca ithal maddeleri ve Türkiye�nin ihracat imkanlarõ açõsõndandeğerlendirilmesi: Almanya'nõn ithalatõnda en önemli paya sahip mal gruplarõsõralamasõnda motorlu kara taşõtlarõ ilk sõrada yer almaktadõr. Almanya bu malgrubundan 1997 yõlõnda 43,7 milyar dolar ithalat yapmõştõr. Daha sonra elektriklimakineler ve cihazlar, petrol ve petrol ürünleri, giyim eşyalarõ, büro ve bilgi işlemmakineleri, genel endüstri Makineleri, güç üreten makineler, demir ve çelik, meyve ve



sebzeler sõralanmaktadõr. (Tablo 3) Almanya'nõn 1997 yõlõnda gerçekleştirdiği giyimeşyasõ ithalatõnõn yüzde 11,8'i, meyve ve sebze ithalatõnõn yüzde 5,8'i, tekstil iplik vekumaşlarõnõn yüzde 4,5'i Türkiye'den ihraç edilmiştir.

Tablo 3. Almanya'nõn en çok ithal ettiği mal gruplarõ ve bu mal gruplarõnda Türkiye'ninAlmanya'ya ihracatõ, 1997 (000 $)

Almanya'nõn Türkiye'nin SITC Mal grubu ithalatõ ihracatõ (�) 78 Kara taşõtlarõ 43.679.619 88.836 2,03 77 Elektrik mak. cihazlarõ ve aletleri, vb. aksam, parçalarõ 30.703.589 267.706 8,72 33 Petrol, petrolden elde edilen ürünler 23.136.978 509 0,02 84 Giyim eşyasõ ve bunlarõn aksesuarlarõ 22.844.024 2.694.835 117,97 75 Büro makineleri ve otomatik veri işleme makineleri 21.614.357 4.413 0,20 89 Başka yerde belirtilmeyen çeşitli mamul eşyalar 14.905.997 86.577 5,81 74 Diğer genel endüstri makine/cihazlarõn aksamlarõ 14.535.555 51.103 3,52 71 Güç üreten makineler ve araçlar 11.731.774 92.308 7,87 67 Demir ve çelik 11.610.362 39.454 3,40 05 Meyve ve sebzeler 11.307.388 652.174 57,68 76 Haber. ses kaydetme ve sesi tekrar verm. yarayan cihazlar 11.113.288 117.326 10,56 65 Diğer tekstil iplik,kumaş,şekil ver. mens 10.769.608 484.755 45,01 79 Diğer taşõt araçlarõ 10.366.737 33.323 3,21 69 Başka yerde belirtilmeyen madenden mamul eşya 10.352.483 67.272 6,50 68 Demir ihtiva etmeyen madenler 10.057.748 37.453 3,72 51 Organik kimyasal ürünler 9.466.761 1.731 0,18 34 Doğal gaz ve mamul gaz 8.295.899 1 0,00 64 Kağõt,karton ve kağõt hamurundan eşya 7.875.034 4.823 0,61 72 Belirli sanayiler için özel makineler 7.468.173 29.936 4,01 87 Başka yerde belirtilm. mesleki, ilmi, kontrol alet ve cih. 7.198.774 8.958 1,24 57 İlk şekildeki plastikler 7.158.122 6.017 0,84 54 Tõp ve eczacõlõk ürünleri 7.117.203 1.433 0,20 Kaynak : DİE, Birleşmiş Milletler

3-TÜRKIYE İLE DIŞ TİCARET

Genel durum: Almanya çok sayõda Türk vatandaşõnõn bu ülkede yaşamasõnõn daetkisiyle dõş ticaretimizde ilk sõrada yer almaktadõr. 1990 yõlõnda 3,1 milyar dolar olanihracatõmõz 1998 yõlõnda 5,5 milyar dolara çõkmõş, aynõ dönemde ithalatõmõz ise 3,5milyar dolardan 7,3 milyar dolara ulaşmõştõr. 1995 yõlõna kadar dengede giden karşõlõklõticaretimiz 1996 yõlõnda birden bire Türkiye aleyhine büyümüş ve Almanya ileticaretimizde dõş açõk büyük artõş göstermiştir (Tablo 4). Toplam ihracatõmõzõn yaklaşõkyüzde 20�si, ithalatõmõzõn ise yüzde 15�i Almanya ile yapõlmaktadõr.

İhracat: Almanya'ya 1998 yõlõnda en çok ihraç edilen ürünler sõralamasõnda giyimeşyalarõ ilk sõrada yer almaktadõr. Bu ürün grubunu meyveler, dokumaya elverişlimaddelerden hazõr eşyalar, televizyon alõcõlarõ, elektrik dağõtõm donanõmlarõ, motorlarve aksamõ izlemektedir (Tablo 5). İthalat: Türkiye'nin Almanya'dan ithal ettiği ürünlerin başõnda ise; tekstil makineleri,binek otomobilleri, motorlu taşõtlarõn aksam ve parçalarõ, elektrik devreleri, eşyataşõmaya mahsus araçlar, elektrik malzemeleri, propilen ve olefinlerin polimerleri,motorlar ve aksamõ, elektrik makinelerinin aksam ve parçalarõ, sentetik organik boyayõcõmaddeler ve kağõt ve karton gelmektedir (Tablo 6).



Tablo 4. Türkiye'nin Almanya ile dõş ticareti (000 $) Türkiye dõş tic. payõ (%)

Yõl İhracat İthalat İhracat İthalat Denge İhr/İth (%) 1990 3.063.574 3.496.831 23,64 15,68 -433.257 87,61 1991 3.412.921 3.232.028 25,11 15,36 180.893 105,60 1992 3.660.428 3.754.465 24,88 16,42 -94.037 97,50 1993 3.654.184 4.532.936 23,81 15,40 -878.752 80,61 1994 3.934.284 3.645.617 21,73 15,67 288.667 107,92 1995 5.036.174 5.547.588 23,28 15,54 -511.414 90,78 1996 5.186.831 7.813.503 22,33 17,91 -2.626.672 66,38 1997 5.253.479 8.021.174 20,00 16,52 -2.767.695 65,50 1998 5.460.333 7.316.337 20,24 15,93 -1.856.004 74,63

1998 Oc.-Ek. 4.562.302 6.084.591 20,29 15,79 -1.522.289 74,98 1999 Oc.-Ek. 4.349.708 4.618.261 20,51 14,35 -268.553 94,18

Kaynak:DİE İkili İlişkiler: Anlaşma ve Protokoller Yatõrõmlarõn Teşviki ve Korunmasõ Anlaşmasõ : 20 Haziran 1962 Teknik İşbirliği Anlaşmasõ : 16 Haziran 1970 KEK II. Dönem Toplantõsõ : 12-13 Aralõk 1984 ÇVÖ Anlaşmasõ : 16 Nisan 1985 İşbirliği Konseyi VI. Dönem Toplantõsõ Ortak Protokolü : 5 Kasõm 1999

Tablo 5. Türkiye'den Almanya'ya en çok ihraç edilen ürünler (000 $)

SITC Mal grubu 1996 1997 1998 845 Örülmüş olsun olmasõn diğer giyim eşyasõ 1.143.866 1.059.421 1.100.445 842 Kadõn/kõz çocuklar için örülmemiş giyim eşyasõ ve aks. 557.963 558.248 574.891 844 Kadõn/kõz çocuklar için örme giyim eşyasõ 440.409 409.308 418.033 057 Taze/ kuru meyve ve kabuklu yemişler 310.325 394.113 335.212 658 Dokumaya elv. madd. diğer hazõr eşya ve takõmlar 243.242 271.716 310.398 841 Erkek/erkek çocuklar için örülmemiş giyim eşyasõ ve aks. 328.466 296.750 283.990 761 Televizyon alõcõlarõ (kombine olsun olmasõn) 81.163 114.132 271.264 773 Elektrik dağõtõm donanõmõ 210.550 177.536 175.767 848 Tekstil dõşõnda kalan giyim eşyasõ, şapka vs. 174.733 159.551 153.485 843 Erkek/erkek çocuklar için örme giyim eşyasõ 130.211 112.022 109.198 846 İç giysi ve giyim eşyasõ teferruatõ (örülmüş olsun olmasõn) 104.012 99.535 96.601 713 Motorlar ve aksamõ 58.914 60.227 90.340 058 Sebze ve meyveden hazõrlanmõş konserveler 77.425 100.902 88.659 784 Motorlu taşõtlarõn aksam ve parçalarõ 46.690 50.814 77.084 056 Sebzeler, kökler, hazõrlanmõş veya konserve edilmiş 74.793 85.984 71.494 653 Sentetik veya suni flamentler 27.624 44.617 57.539 775 Evlerde kullanõlan makin. (Buzdolabõ, çam. mak., bul. mak. vb) 38.955 49.273 47.875 651 Tekstil iplikleri 39.066 52.222 47.743 684 Alüminyum 28.078 36.561 45.708 662 Silisli fosil unlarõ 47.254 43.242 44.483 793 Gemiler ve suda yüzen taşõtlar 13.002 31.398 41.573 625 Kauçuktan iç ve dõş lastikler (yeni/ eski) 26.725 33.582 41.468 054 Buh. veya suda kaynat., pişir., meyve ve başka sebzeler 43.789 41.471 38.361 897 Kõymetli metallerle kaplama kuyumcu eşyasõ 34.121 34.043 35.014 Toplam ihracat 5.186.830 5.253.478 5.460.332 Kaynak:DİE



Tablo 6. Almanya'dan Türkiye'ye en çok ithal edilen ürünler (000 $) SITC Mal grubu 1996 1997 1998 724 Tekstil, çamaşõr yõk. ve kur., ütül. mak. ve aks. ve parç. 954.387 763.896 545.842 781 Binek otomobilleri 567.044 631.499 534.732 784 Motorlu taşõtlarõn aksam ve parçalarõ 275.298 338.609 284.690 728 Diğer makineler ve cihazlar 287.436 290.781 279.653 772 Elektrik devreleri, rezistanslar 163.524 176.553 173.676 782 Eşya taşõmaya mahsus motorlu taşõtlar 81.777 164.934 156.503 776 Katot õşõnlõ tüpler, yarõ iletken tertibat; elektrik dev. 126.899 157.543 145.433 575 Propilen ve diğer olefinlerin polimerleri (ilk şekillerde) 119.025 134.501 135.045 783 10+ kişi taşõyan araçlar ve çekiciler 124.735 184.496 128.966 713 Motorlar ve aksamõ 110.601 140.218 125.638 778 Elektrikli makinelerin aksam ve parçalarõ 113.064 121.508 122.581 531 Sentetik organik boyayõcõ maddeler 127.407 138.293 118.844 641 Kağõt ve karton 103.810 96.394 106.840 874 Ölçü, kontrol, analiz alet ve cihazlarõ 127.703 128.250 105.657 741 Isõtõcõ ve soğutucu ekipmanlar 150.073 80.235 105.497 745 Elektrikli olmayan diğer makine, el alet. 93.019 92.014 104.650 744 Diğer yük arabalarõ ve kaldõrõcõlar 70.943 118.974 103.911 598 Muhtelif kimya sanayi ürünleri ve model patlarõ 78.724 90.213 97.361 775 Evlerde kullanõlan makineler 62.344 73.416 93.387 764 Telefon ve telgraf cihazlarõ 80.962 109.748 93.172 533 Pigmentler, vernikler, boyalar 76.369 78.521 87.647 743 Diğer pompalar, fanlar, santrifujler 109.292 93.252 85.702 582 Plastiklerden levhalar, plakalar, 64.152 77.189 85.506 653 Sentetik veya suni flamentler 81.576 92.110 79.507 893 Plastik maddelerden mamul eşya 75.771 72.957 74.476 699 Diğer adi metallerden eşya 62.648 62.555 72.666 684 Alüminyum 55.777 75.711 72.104 657 Özel iplikler ve dokunmamõş mensucat 57.589 63.751 71.820 752 Otomatik bilgi işlem makineleri 56.094 141.657 71.470 541 Eczacõlõk ve eczacõlõk ürünleri 55.207 62.673 69.875 716 Elektrik motorlarõ ve jeneratörler 48.337 93.434 69.565 793 Gemiler ve suda yüzen taşõtlar 115.750 90.723 68.544 675 Demir veya çelik filmaşin, çubuk ve profiller 73.665 71.817 68.312 651 Tekstil iplikleri 90.429 90.434 62.935 726 Matbaacõlõkta kullanõlan makineler 68.875 66.636 61.421 872 Tõbbi araç ve gereçler 40.945 53.888 61.158 Toplam ithalat 7.813.502 8.021.173 7.316.336 Kaynak: DİE 3.2.4.2 AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ

1-BAŞLICA GÖSTERGELER (1998) BAŞKENTİ : Washington YÜZÖLÇÜMÜ : 9.363.563 km2 NÜFUSU : 270,3 milyon KONUŞULAN DİIL : İngilizce GSMH : 8.511 Milyar Dolar KIŞI BAŞINA GSYİH : 31.487 Dolar ENFLASYON ORANI : %1,6 PARA BİRİMİ : Dolar



2- DIŞ TİCARET

ABD�nin dõş ticareti: ABD Dünya ticaretinde İlk sõrada yer almaktadõr. 1998 yõlõverilerine göre 944 milyar dolar ithalat, 682 milyar dolar ithalat yapan ABD'nin dõşticareti sürekli açõk vermektedir. 1992-1997 döneminde hem ihracatõ, hem de ithalatõönemli ölçüde artõş göstermiştir (Tablo 1). Tablo 1. ABD'nin dõş ticareti

Değer (Milyon $) Değişim(%) Dõş ticaret Yõl İthalat İhracat İthalat İhracat Dengesi

1990 516.987 393.592 -123.395 1991 508.363 421.730 -1,67 7,15 -86.633 1992 553.923 448.163 8,96 6,27 -105.760 1993 603.438 464.773 8,94 3,71 -138.665 1994 689.215 512.627 14,21 10,30 -176.588 1995 770.852 584.743 11,84 14,07 -186.109 1996 822.025 625.073 6,64 6,90 -196.952 1997 899.019 688.696 9,37 10,18 -210.323 1998 944.353 682.497 5,04 -0,90 -261.856

Kaynak: U.S. Census Bureau web sitesi Başlõca ticari ortaklar: ABD'nin en çok ticaret yaptõğõ ülkeler sõralamasõnda Kanadailk sõrada yer almaktadõr. ABD dõş ticaretinin yaklaşõk yüzde 20'si bu ülke ileyapõlmaktadõr. Bu ülkeyi hem ihracatta hem de ithalatta sõrasõyla Japonya ve Meksikaizlemektedir. En çok ithalat yaptõğõ ülkeler sõralamasõ Çin, Almanya, İngiltere, Tayvan,Fransa, G. Kore, Malezya, ihracat sõralamasõ ise İngiltere, Almanya, Hollanda, Tayvan,Fransa, G. Kore ve Singapur şeklinde devam etmektedir. 1996 yõlõnda, sayõlan 10ülkenin ABD ihracatõndaki payõ yüzde 65,23, ithalatõndaki payõ ise yüzde 70,85düzeyindedir (Tablo 2). ABD�nin dõş ticaretinde Türkiye�nin yeri (1998): Toplam ihracatõ içinde Payõmõz : %0,52 Toplam ithalatõ içinde Payõmõz : %0,28 Tablo 2. ABD'nin en çok dõş ticaret yaptõğõ ülkeler, 1996 İthalat İhracat

Sõra Ülke 000 $ % Ülke 000 $ % 1 Kanada 174.843.600 19,13 Kanada 154.152.000 22,65 2 Japonya 121.981.200 13,35 Meksika 79.010.400 11,61 3 Meksika 94.708.800 10,36 Japonya 57.888.000 8,51 4 Çin 71.156.400 7,79 İngiltere 39.070.800 5,74 5 Almanya 49.824.000 5,45 Almanya 26.642.400 3,92 6 İngiltere 34.792.800 3,81 Hollanda 19.004.400 2,79 7 Tayvan 33.122.400 3,62 Tayvan 18.157.200 2,67 8 Fransa 24.103.200 2,64 Fransa 17.734.800 2,61 9 G. Kore 23.936.400 2,62 G. Kore 16.538.400 2,43 10 Malezya 19.002.000 2,08 Singapur 15.673.200 2,30 10 ülke toplamõ 647.470.800 70,85 443.871.600 65,23 Kaynak : Monthly Statistics of Foreign Trade, OECD



Başlõca ihraç maddeleri(1998): Sermaye ürünleri, sõnai katkõlar, tüketici mallarõ,otomotiv ürünleri, gõda, yem ve içkiler. Başlõca ithal maddeleri ve Türkiye�nin ihracat imkanlarõ açõsõndandeğerlendirilmesi: ABD'nin ithalatõnda motorlu kara taşõtlarõ ilk sõrada yer almaktadõr.Sõrasõyla; elektrik makineleri ve cihazlarõ, büro ve bilgi işlem makineleri, petrol vepetrol ürünleri, giyim eşyalarõ diğer en çok ithal edilen ürünlerdir. ABD önemli ticaretortaklarõmõzdan birisi olmakla birlikte, en çok ithal ettiği ürünlerde Türkiye'nin ihracatpayõ oldukça düşük düzeylerde seyretmektedir (Tablo 3). Tablo 3. ABD'nin en çok ithal ettiği mal gruplarõ ve bu mal gruplarõnda Türkiye'nin ABD'ye

ihracatõ, 1997 (000 $) ABD'nin Türkiye'nin SITC Mal grubu İthalatõ İhracatõ (�) 78 Kara taşõtlarõ 112.766.886 36.101 0,32 77 Elektrik mak., cihaz. ve aletleri, vb. aksam, parçalarõ 80.288.963 18.024 0,22 75 Büro makineleri ve otomatik veri işleme makineleri 75.035.652 990 0,01 33 Petrol, petrolden elde edilen ürün 68.910.438 0 0,00 84 Giyim eşyasõ ve bunlarõn aksesuarlarõ 48.407.008 643.942 13,30 89 Başka yerde belirtilmeyen çeşitli mamul eşyalar 43.533.318 119.645 2,75 76 Haber., ses kayd. ve sesi tekrar verm. Yarayan cihazlar 36.684.677 9.239 0,25 74 Diğer genel endüstri makine/cihazlarõn aksamlarõ 26.271.795 22.338 0,85 71 Güç üreten makineler ve araçlar 24.504.304 48.303 1,97 72 Belirli sanayiler için özel makineler 21.192.378 8.055 0,38 66 Diğer metal olmayan maddeden yapõlan eşyalar 17.827.097 64.862 3,64 51 Organik kimyasal ürünler 16.852.278 3.363 0,20 69 Başka yerde belirtilmeyen madenden mamul eşya 16.505.378 17.586 1,07 67 Demir ve çelik 16.082.145 228.095 14,18 68 Demir ihtiva etmeyen madenler 15.200.371 24.569 1,62 85 Ayakkabõlar 14.017.521 741 0,05 87 Başka yerde belirtilm. mesleki,ilmi,kontrol alet ve cih. 13.936.763 4.361 0,31 65 Diğer tekstil iplik,kumaş,şekil ver. mens 11.949.251 226.403 18,95 79 Diğer taşõt araçlarõ 11.856.459 49.684 4,19 64 Kağõt,karton ve kağõt hamurundan eşya 11.702.676 640 0,05 88 Fotoğraf malzemesi, optik eşya,saatler 11.173.352 1.117 0,10 82 Mobilya;yatak takõmõ,yatak payandalarõ ve yastõklar 11.142.784 2.457 0,22 54 Tõp ver eczacõlõk ürünleri 8.737.157 4.989 0,57 24 Mantar, odun ve kereste 8.185.046 0 0,00 Kaynak : DİE, Birleşmiş Milletler

3-TÜRKİYE İLE DIŞ TİCARET Genel durum: ABD, Almanya'dan sonra Türkiye'nin 2. büyük ticaret ortağõdõr. 1998yõlõnda Türkiye'nin ABD'ye ihracatõ 2.233 milyon dolar, ithalatõ ise 4.054 milyondolardõr. ABD- Türkiye dõş ticareti yõllar itibariyle değişmekle birlikte son birkaç yõldasürekli 2 milyar dolar civarõnda açõk vermektedir (Tablo 4).



Tablo 4. Türkiye'nin ABD ile dõş ticareti (000 $) Türkiye dõş tic. payõ (%)

Yõl İhracat İthalat İhracat İthalat Denge İhr/İth (%)

1990 967.622 2.281.647 7,47 10,23 -1.314.025 42,41 1991 912.870 2.255.349 6,72 10,72 -1.342.479 40,48 1992 865.026 2.600.541 5,88 11,37 -1.735.515 33,26 1993 986.138 3.350.614 6,43 11,39 -2.364.476 29,43 1994 1.520.028 2.429.464 8,40 10,44 -909.436 62,57 1995 1.513.831 3.723.986 7,00 10,43 -2.210.155 40,65 1996 1.639.301 3.515.963 7,06 8,06 -1.876.662 46,62 1997 2.032.276 4.329.640 7,74 8,92 -2.297.364 46,94 1998 2.233.347 4.053.750 8,28 8,83 -1.820.403 55,09

1998 Oc.-Ek. 1.932.981 3.480.670 8,60 9,03 -1.547.689 55,53 1999 Oc.-Ek. 2.013.196 2.508.528 9,49 7,79 -495.332 80,25 Kaynak:DİE İhracat: 1998 yõlõnda Türkiye'nin ABD'ye sattõğõ başlõca ürünlerde ilk sõralarõ tütün,giyim eşyalarõ, kuyumcu eşyasõ, dokumaya elverişli maddelerden hazõr eşya malgruplarõ almaktadõr (Tablo 5). Tablo 5. Türkiye'den ABD'ye en çok İhraç edilen ürünler (000 $) SITCkodu

Mal grubu 1996 1997 1998

121 Yaprak tütün ve tütün döküntüleri 239.510 260.286 242.821 845 Örülmüş olsun olmasõn diğer giyim eşyasõ 156.586 190.900 216.661 842 Kadõn/kõz çocuklar için örülmemiş giyim eşyasõ ve aks. 133.411 152.601 184.527 844 Kadõn/kõz çocuklar için örme giyim eşyasõ 152.037 151.131 164.927 897 Kõymetli metallerle kaplama kuyumcu eşyasõ 49.460 100.675 125.263 658 Dokumaya elv. madd. diğer hazõr eşya ve takõmlar 37.111 58.596 100.166 792 Hava taşõtlarõ, uzay araçlarõ 20.996 48.576 90.662 843 Erkek/erkek çocuklar için örme giyim eşyasõ 67.017 76.814 73.919 653 Sentetik veya suni flamentler 59.026 57.477 68.511 661 Çimento, kireç ve yont., inşa. ve heykel. elverişli taşlar 15.846 44.002 63.585 841 Erkek/erkek çocuklar için örülmemiş giyim eşyasõ ve aks. 44.325 51.107 58.989 676 Demir veya çelik.filmaşin,çubuk ve profiller 63.776 96.355 58.442 673 Demir çelik yassõ hadde ürünleri 28.699 88.246 53.805 057 Taze/ kuru meyve ve kabuklu yemişler 41.081 44.107 47.848 714 Diğer makine ve motorlar, elektrikli olmayanlar 26.585 33.287 43.082 695 El aletleri ve makineler için aletler 140 1.791 40.309 652 Pamuklu mensucat 24.699 29.028 40.257 278 Ham mineraller 39.258 36.973 38.371 659 Halõlar ve diğer yer kaplamalarõ 26.298 31.448 29.835 665 Camdan imal edilmiş eşya 9.764 10.792 26.796 651 Tekstil iplikleri 17.432 31.768 25.581 421 Bitkisel sõvõ yağlar 20.992 27.098 20.553 Toplam ihracat 1.639.300 2.032.275 2.233.347 Kaynak: DİE İthalat: Türkiye'nin ABD'den ithalatõnda hava taşõtlarõ, pamuk, tütün, makine vemotorlar, bilgi işlem makineleri, taş kömürü, eczacõlõk ürünleri, haberleşme cihazlarõmal gruplarõnda yer alan ürünler ön plana çõkmaktadõr (Tablo 6).



İkili İlişkiler: Anlaşma ve Protokoller− Ticaret ve Seyrüsefain Muahedenamesi (1 Ekim 1929)− Savunma ve Ekonomik İşbirliği Anlaşmasõ -SEIA (29 Mart 1980)− Yatõrõmlarõn Karşõlõklõ Teşviki ve Korunmasõ Anlaşmasõ (3 Aralõk 1985)− Ana Hibe Anlaşmasõ (6 Haziran 1991)− Bilimsel ve Teknik İşbirliği Anlaşmasõ (14 Haziran 1994)− Tarõmsal İşbirliği Mutabakat Zaptõ (18 Ocak 1995)− GLOBE (Global Learning and Observations to Benefit the Environment)

Anlaşmasõ (5 Mayõs 1995)− Çifte Vergilendirmenin Önlenmesi Anlaşmasõ (26 Mart 1996)− Gümrük İşbirliği Anlaşmasõ (28 Mart 1996)− Türkiye-ABD İş İmkanlarõnõ Geliştirme Konseyinin Kurulmasõna İlişkin

Mutabakat Zaptõ (15 Kasõm 1996)− Türkiye-ABD Ortak Ekonomik Komisyonuna İlişkin Ortak Bildiri (27Aralõk 1996)− Ticari İstişare Mekanizmasõ Kurulmasõna Yönelik Zaptõ (20 Ocak 1998) Tablo 6. ABD'den Türkiye'ye en çok ithal edilen ürünler (000 $) SITC kodu Mal grubu 1996 1997 1998

792 Hava taşõtlarõ, uzay araçlarõ 235.809 716.243 618.748 263 Pamuk 21.203 175.399 226.959 121 Yaprak tütün ve tütün döküntüleri 190.049 266.939 208.748 714 Diğer makine ve motorlar ( elektrikli olmayanlar) 172.920 204.445 155.766 752 Otomatik bilgi işlem makineleri 146.457 112.148 141.161 321 Taş kömürü 130.290 113.794 87.752 541 Eczacõlõk ve eczacõlõk ürünleri 35.699 46.423 81.919 764 Telefon ve telgraf cihazlarõ 47.285 62.031 77.068 513 Karboksilik asitler 71.348 93.739 77.023 741 Isõtõcõ ve soğutucu ekipmanlar 35.996 33.632 73.429 514 Azot fonksiyonlu bileşikler 65.432 94.645 71.597 282 Demir-çelik döküntü ve hurdalarõ, bunlarõn külçeleri 146.623 76.526 68.324 872 Tõbbi araç ve gereçler 53.144 63.790 64.212 874 Ölçü, kontrol, analiz alet ve cihazlarõ 55.492 57.966 60.674 411 Hayvansal katõ veya sõvõ yağlar 72.328 62.075 58.753 222 Yağlõ tohumlar ve meyveleri 41.377 63.263 56.383 44 Mõsõr 115.773 85.673 54.530 542 İlaçlar 13.971 33.469 53.697 421 Bitkisel sõvõ yağlar 62.423 54.980 52.990

Toplam ithalat 3.515.962 4.329.639 4.053.749 Kaynak: DİE

3.2.4.3 FRANSA

1- BAŞLICA GÖSTERGELER BAŞKENTİ : Paris YÜZÖLÇÜMÜ : 543.965 Km2

NÜFUSU(1998) : 58,9 Milyon KONUŞULAN DİL : Fransõzca GSYİH (1998) : 1.424 Milyon Dolar KIŞI BAŞINA GSYİH (1998) : 24.176 Dolar ENFLASYON ORANI (1998) : % 0,6 PARA BİRİMİ : Fransõz Frangõ (FF)



2- DIŞ TİCARET

Fransa�nõn dõş ticareti: Dünya ticaretinde ilk sõralarda yer alan Fransa, 1998 yõlõnda305,5 milyar dolar ihracat, 286,8 milyar dolar ithalat yapmõştõr. Fransa'nõn dõş ticareti1993 yõlõndan itibaren fazla vermektedir (Tablo 1). Tablo 1. Fransa'nõn dõş ticareti Değer (Milyon $) Değişim(%) Dõş ticaret

Yõl ithalat ihracat ithalat ihracat Dengesi 1990 233.207 210.169 -23.038 1991 230.832 213.441 -1,02 1,56 -17.391 1992 238.875 231.913 3,48 8,65 -6.962 1993 200.750 206.231 -15,96 -11,07 5.481 1994 230.639 236.072 14,89 14,47 5.433 1995 276.981 287.334 20,09 21,71 10.353 1996 280.436 288.658 1,25 0,46 8.222 1997 269.939 290.201 -3,74 0,53 20.262 1998 286.847 305.492 6,26 5,27 18.645

Kaynak: U.S. Census Bureau web sitesi Baslõca ticari ortaklar: Fransa'nõn en fazla ithalat yaptõğõ 10 ülke ; Almanya (yüzde17,30), İtalya, ABD, İngiltere, Belçika, İspanya, Hollanda, Japonya, Çin ve İsviçre; enfazla ihracat yaptõğõ 10 ülke ise; Almanya (yüzde 16,16), İngiltere, İtalya, İspanya,Belçika, ABD, Hollanda, İsviçre, Japonya ve İsveç şeklinde sõralanmaktadõr (Tablo 2).

Tablo 2. Fransa�nõn en çok dõş ticaret yaptõğõ ülkeler, 1998 İthalat İhracat Sõra Ülke 000 $ % Ülke 000 $ %

1 Almanya 49.891.200 17,30 Almanya 48.591.600 16,16 2 İtalya 28.861.200 10,01 İngiltere 30.306.000 10,08 3 ABD 25.044.000 8,69 İtalya 27.675.600 9,20 4 İngiltere 24.043.200 8,34 İspanya 26.464.800 8,80 5 Belçika 22.362.000 7,76 Belçika 23.607.600 7,85 6 İspanya 20.566.800 7,13 ABD 22.431.600 7,46 7 Hollanda 14.658.000 5,08 Hollanda 13.958.400 4,64 8 Japonya 9.603.600 3,33 İsviçre 10.366.800 3,45 9 Çin 7.273.200 2,52 Japonya 4.659.600 1,55 10 İsviçre 7.125.600 2,47 İsveç 4.420.800 1,47 10 ülke toplamõ 209.428.800 72,64 212.482.800 70,66

Kaynak : Monthly Statistics of Foreign Trade, OECD Fransa�nõn dõş ticaretinde Türkiye�nin yeri (1998): Toplam ihracatõ içinde payõmõz : % 0,95 Toplam ithalatõ içinde payõmõz : % 0,56

Başlõca ihraç maddeleri: Otomobil ve kara taşõtlarõ, elektrikli ve elektronik aletler,gõda ürünleri, mekanik yapõ, kimyasal ürünler, gemi, uçak ve silahlar. Başlõca ithal maddeleri ve Türkiye�nin ihracat imkanlarõ açõsõndandeğerlendirilmesi: Fransa'nõn 1997 verilerine göre ithalatõnda en yüksek değere sahip



mal gruplarõ; motorlu kara taşõtlarõ, elektrik makineleri, petrol ve petrol ürünleri, bürove bilgi işlem makineleri, başka yerde belirtilmeyen çeşitli mamul eşyalar, genelendüstri makineleri, giyim eşyalarõ, demir çelik şeklinde sõralanmaktadõr (Tablo 3). Bulistede yer alan ürünler içerisinde Türkiye'nin en yüksek paya sahip olduğu mallaryüzde 3,7 ile giyim eşyalarõ, yüzde 2,8 ile tekstil iplik ve kumaşlarõdõr. Tablo 3. Fransa'nõn en çok ithal ettiği mal gruplarõ ve bu mal gruplarõnda Türkiye'nin Fransa'ya

ihracatõ, 1997 (000 $) SITC Mal grubu Fransa (ithalat) Türkiye (ihracat) (�) 78 Kara taşõtlarõ 23.812.232 41.072 1,72 77 Elektrik mak., cihaz. ve aletleri, vb. aksam, parçalarõ 18.237.527 68.569 3,76 33 Petrol, petrolden elde edilen ürün 16.991.244 16.673 0,98 75 Büro makineleri ve otomatik veri işleme makineleri 13.849.201 955 0,07 89 Başka yerde belirtilmeyen çeşitli mamul eşyalar 11.589.009 11.336 0,98 74 Diğer genel endüstri makine/cihazlarõn aksamlarõ 11.002.190 4.625 0,42 84 Giyim eşyasõ ve bunlarõn aksesuarlarõ 10.911.564 401.514 36,80 67 Demir ve çelik 7.782.294 2.555 0,33 51 Organik kimyasal ürünler 7.641.745 1.332 0,17 76 Haber.,ses kayd. ve sesi tekrar verm. yarayan cihazlar 7.482.657 40.925 5,47 72 Belirli sanayiler için özel makineler 7.397.228 1.984 0,27 71 Güç üreten makineler ve araçlar 7.329.019 6.180 0,84 65 Diğer tekstil iplik,kumaş,şekil ver. mens 7.069.084 196.735 27,83 79 Diğer taşõt araçlarõ 6.645.382 28.129 4,23 64 Kağõt,karton ve kağõt hamurundan eşya 6.508.794 1.748 0,27 69 Başka yerde belirtilmeyen madenden mamul eşya 6.429.691 20.160 3,14 68 Demir ihtiva etmeyen madenler 6.198.119 9.303 1,50 54 Tõp ve eczacõlõk ürünleri 5.960.128 3.181 0,53 Kaynak : UN International Trade Statistics Yearbook 1996, DİE

3-TÜRKİYE İLE DIŞ TİCARET Genel durum: Fransa'nõn Türkiye'nin dõş ticaretinde önemli bir yeri bulunmaktadõr.1990 yõlõnda 736,8 milyon dolar ihracat, 1.340,4 milyon dolar ithalat yaptõğõmõz Fransaile dõş ticaretimiz, 603,6 milyon dolar açõk vermiştir. 1998 yõlõna gelindiğinde iseihracatõmõz 1.304,7 milyon dolara, ithalatõmõz 3.034 milyon dolara, dõş ticaret açõğõmõzise 1.729,3 milyon dolara çõkmõştõr (Tablo 4). Tablo 4. Türkiye'nin Fransa ile dõş ticareti (000 $) Türkiye dõş tic. payõ(%)

Yõl İhracat İthalat İthalat İhracat Denge İhr/İth (%) 1990 736.799 1.340.354 5,69 6,01 -603.555 54,97 1991 688.657 1.226.566 5,07 5,83 -537.909 56,15 1992 808.880 1.350.861 5,50 5,91 -541.981 59,88 1993 771.205 1.952.364 5,03 6,63 -1.181.159 39,50 1994 851.187 1.458.206 4,70 6,27 -607.019 58,37 1995 1.033.072 1.995.845 4,77 5,59 -962.773 51,76 1996 1.053.176 2.771.466 4,53 6,35 -1.718.290 38,00 1997 1.162.803 2.967.222 4,43 6,11 -1.804.419 39,19 1998 1.304.738 3.034.051 4,84 6,61 -1.729.313 43,00

1998 Oc.-Ek. 1.079.536 2.503.297 4,80 6,50 -1.423.761 43,12 1999 Oc.-Ek. 1.258.744 2.479.371 5,94 7,70 -1.220.627 50,77

Kaynak:DİE



İhracat: 1998 yõlõnda Fransa'ya en fazla ihraç ettiğimiz mal gruplarõ sõrasõyla; örülmüşolsun olmasõn diğer giyim eşyalarõ, kadõn ve kõz çocuklar için örme giyim eşyasõ, tazeve kurutulmuş meyveler ve sert kabuklular, dokumaya elverişli maddelerden hazõr eşya,sentetik ve suni flamentler, televizyon alõcõlarõ, kadõn ve kõz çocuklar için örülmemişgiyim eşyasõ ve konservelerdir (Tablo 5). Tablo 5. Türkiye'den Fransa'ya en çok ihraç edilen ürünler (000 $) SITC kodu Mal grubu 1996 1997 1998

845 Örülmüş olsun olmasõn diğer giyim eşyasõ 111.778 139.466 166.968 844 Kadõn/kõz çocuklar için örme giyim eşyasõ 97.067 100.039 102.221 057 Taze/ kuru meyve ve kabuklu yemişler 70.345 83.467 96.528 658 Dokumaya elv. madd. diğer hazõr eşya ve takõmlar 54.648 73.007 87.694 653 Sentetik veya suni flamentler 61.453 57.554 65.058 761 Televizyon alõcõlarõ (kombine olsun olmasõn) 16.440 38.786 61.863 842 Kadõn/kõz çocuklar için örülmemiş giyim eşyasõ ve aks. 56.436 60.134 57.532 058 Sebze ve meyveden hazõrlanmõş konserveler 26.822 34.520 37.623 841 Erkek/erkek çocuklar için örülmemiş giyim eşyasõ ve aks. 28.202 32.515 35.680 775 Evlerde kullanõlan makineler 35.518 30.783 35.156 848 Tekstil dõşõnda kalan giyim eşyasõ, şapka vs. 60.177 31.915 30.402 784 Motorlu taşõtlarõn aksam ve parçalarõ 20.410 26.544 28.202 651 Tekstil iplikleri 12.982 18.483 27.170 773 Elektrik dağõtõm donanõmõ 11.324 14.762 26.170 846 İç giysi ve giyim eşyasõ teferruatõ (örülmüş olsun olmasõn) 12.803 16.359 23.052 778 Elektrikli makinelerin aksam ve parçalarõ 9.128 16.553 20.703 843 Erkek/erkek çocuklar için örme giyim eşyasõ 20.000 21.087 20.414 625 Kauçuktan iç ve dõş lastikler (yeni/ eski) 7.133 12.084 15.432 654 Dokumaya elverişli madd. dokunmuş mensucat 9.399 9.424 14.770 056 Sebzeler, kökler, hazõrlanmõş veya konserve edilmiş 22.542 16.799 14.065 665 Camdan imal edilmiş eşya 10.950 12.049 13.717

Toplam ihracat 1.053.175 1.162.802 1.304.738 Kaynak: DİE

İthalat: Fransa'dan en çok ithal edilen ürünlerin başõnda ise binek otomobillerigelmektedir. Bu mal grubunu; motorlu taşõtlarõn aksam ve parçalarõ, diğer makine vecihazlar, petrol ürünleri, elektrikli makineler, eşya taşõmaya mahsus motorlu araçlar veelektrik devreleri izlemektedir (Tablo 6).



Tablo 6. Fransa'dan Türkiye'ye en çok ithal edilen ürünler (000 $) SITC kodu Mal grubu 1996 1997 1998

781 Binek otomobilleri 60.476 155.874 173.932 784 Motorlu taşõtlarõn aksam ve parçalarõ 66.304 102.312 123.967 728 Diğer makineler ve cihazlar 36.550 34.085 90.269 334 Petrol yağ. ve bitüm. miner. elde edilen yağlar 43.530 49.506 79.581 778 Elektrikli makinelerin aksam ve parçalarõ 48.533 67.943 73.996 782 Eşya taşõmaya mahsus motorlu taşõtlar 14.383 60.017 71.134 772 Elektrik devreleri, rezistanslar 43.467 52.431 70.890 679 Demir veya çelik. ince ve kalõn boru ve içi boş prof. 72.471 128.854 63.303 541 Eczacõlõk ve eczacõlõk ürünleri 32.239 43.012 60.710 713 Motorlar ve aksamõ 33.685 63.949 57.888 792 Hava taşõtlarõ, uzay araçlarõ 297.185 160.564 57.095 724 Tekstil, çamaşõr yõk. ve kur., ütül. mak.ve aks. ve parç. 79.577 73.165 49.169 741 Isõtõcõ ve soğutucu ekipmanlar 39.830 45.473 48.030 893 Plastik maddelerden mamul eşya 33.082 44.318 46.638 752 Otomatik bilgi işlem makineleri 28.523 24.751 45.987 575 Propilen ve diğer olefinlerin polimerleri (İlk şekillerde) 39.912 46.351 44.975 764 Telefon ve telgraf cihazlarõ 30.444 30.223 44.447 775 Evlerde kullanõlan makineler 16.169 19.133 44.395 542 İlaçlar 21.962 30.397 41.860 793 Gemiler ve suda yüzen taşõtlar 16.632 4.244 40.696

Toplam ithalat 2.771.465 2.967.221 3.034.050 Kaynak: DİE

İkili İlişkiler: Anlaşma ve Protokoller − Ticaret ver Ödeme Anlaşmasõ : 31 Ağustos 1946− KEK Kurulmasõna İlişkin Protokol : 18 Şubat 1987− ÇVÖ Anlaşmasõ : 05 Ocak 1989− Bilimsel ve Teknik İşbirliği Anlaşmasõ : 11 Şubat 1992− Turizm İşbirliği Anlaşmasõ : 13 Nisan 1992− KEK III. Dönem Toplantõsõ Mutabakat Zaptõ : 15 Ocak 1993− Standartlar Alanõnda İşbirliği Anlaşmasõ : 04 Şubat 1993− Denizcilik Anlaşmasõ : 05 Eylül 1996− Çevre Alanõnda İşbirliği Anlaşmasõ : 05 Mart 1997− Türkiye-Fransa 2000 Anlaşmasõ : 20 Şubat 1998 3.2.4.4 İNGİLTERE


BAŞKENTİ : Londra YÜZÖLÇÜMÜ : 242.500 Km2 NÜFUSU (1998) : 58,3 milyon KONUŞULAN DİL : İngilizce GSYİH (1998) : 1.362,3 milyon dolar KİŞİ BAŞINA GSYİH (1998) : 23.006 Dolar ENFLASYON ORANI (1998) : % 2,6 PARA BİRİMİ : İngiliz Sterlini (Pound)



2- DIŞ TİCARET İngiltere�nin dõş ticareti: İngiltere, Dünyanõn önde gelen ekonomilerinden birisidir.1990 yõlõnda 225,5 milyar dolar olan ithalatõ, 1998 yõlõnda 314,0 milyar dolara, 185,3milyar dolar olan ihracatõ ise 271,8 milyar dolara çõkmõştõr. Dõş ticareti sürekli açõkveren bir ülkedir (Tablo1). Tablo 1. İngiltere'nin dõş ticareti Değer (Milyon $) Değişim(%) Dõş ticaret Yõl İthalat İhracat İthalat İhracat Dengesi

1990 224.550 185.326 -39.224 1991 209.864 185.306 -6,54 -0,01 -24.558 1992 221.638 190.542 5,61 2,83 -31.096 1993 206.321 181.559 -6,91 -4,71 -24.762 1994 226.172 204.009 9,62 12,37 -22.163 1995 265.321 242.036 17,31 18,64 -23.285 1996 287.537 262.004 8,37 8,25 -25.533 1997 306.591 281.082 6,63 7,28 -25.509 1998 314.033 271.849 2,43 -3,28 -42.184

Kaynak: U.S.Census Bureau web sitesi Başlõca ticari ortaklar: 1998 yõlõnda İngiltere�nin ihracat ve ithalatõnda en yüksek payasahip olan 3 ülke sõrasõyla ABD, Almanya ve Fransa�dõr. İngiltere dõş ticaretininyaklaşõk 1/3�ü bu 3 ülke ile yapõlmaktadõr. Bu ülkeleri sõrasõyla ithalatta Hollanda,İtalya, Belçika, Japonya, İrlanda, İspanya ve İsviçre, ihracatta ise Hollanda, İrlanda,İtalya, Belçika, İspanya, İsveç ve Japonya izlemektedir (Tablo 2). İngiltere�nin dõş ticaretinde Türkiye�nin yeri (1998): Toplam ihracatõ içinde payõmõz : % 0,97 Toplam ithalatõ içinde payõmõz : % 0,61 Başlõca ihraç maddeleri: Makineler ve ulaştõrma ekipmanlarõ, sanayi mamulleri,kimyasal ürünler, akaryakõt, gõda ve canlõ hayvanlar, içki ve tütün. Tablo 2. İngiltere�nin en çok dõş ticaret yaptõğõ ülkeler, 1998 İthalat İhracat

Sõra Ülke 000 $ % Ülke 000 $ % 1 ABD 42.694.800 13,47 ABD 35.997.600 13,17 2 Almanya 42.274.800 13,34 Almanya 34.113.600 12,48 3 Fransa 29.682.000 9,37 Fransa 27.265.200 9,98 4 Hollanda 22.592.400 7,13 Hollanda 21.528.000 7,88 5 İtalya 16.417.200 5,18 İrlanda 15.907.200 5,82 6 Belçika 15.860.400 5,00 İtalya 14.294.400 5,23 7 Japonya 15.819.600 4,99 Belçika 13.941.600 5,10 8 İrlanda 13.128.000 4,14 İspanya 11.886.000 4,35 9 İspanya 9.662.400 3,05 İsveç 7.280.400 2,66 10 İsviçre 8.360.400 2,64 Japonya 5.317.200 1,95 10 ülke toplamõ 216.492.000 68,31 187.531.200 68,63 Kaynak : Monthly Statistics of Foreign Trade, OECD



Başlõca ithal maddeleri ve Türkiye�nin ihracat imkanlarõ açõsõndandeğerlendirilmesi: İngiltere�nin en çok ithal ettiği ürünler 1997 yõlõ verilerine göremotorlu kara taşõtlarõ, elektrikli makineler, büro ve bilgi işlem makineleri, çeşitli mamuleşyalar, haberleşme cihazlarõ, genel endüstri makineleri ve giyim eşyalarõ şeklindesõralanmaktadõr. İngiltere�nin en çok ithal ettiği ürünler listesinde Türkiye�nin bu ülkeye yaptõğõ ihracatõnpayõ oldukça düşük düzeydedir. Payõ en yüksek ürünler yüzde 4,1 ile giyim eşyalarõ,yüzde 4,2 ile tekstil iplik, kumaş ve mensucatõ, yüzde 1,8 ile demir çelik ürünleridir(Tablo 3). Tablo 3. İngiltere'nin en çok ithal ettiği mal gruplarõ ve bu mal gruplarõnda Türkiye'nin

İngiltere'ye ihracatõ, 1997 (000 $) İngiltere'nin Türkiye'nin SITC Mal grubu ithalatõ ihracatõ (�) 78 Kara taşõtlarõ 34.370.949 34.449 1,00 77 Elektrik mak., cihaz. ve aletleri, vb. aksam, parçalarõ 22.182.400 72.431 3,27 75 Büro makineleri ve otomatik veri işleme makineleri 21.499.011 586 0,03 89 Başka yerde belirtilmeyen çeşitli mamul eşyalar 14.441.425 11.609 0,80 76 Haber.,ses kayd. Ve sesi tekrar verm. yarayan cihazlar 12.027.253 83.038 6,90 74 Diğer genel endüstri makine/cihazlarõn aksamlarõ 10.344.737 14.031 1,36 84 Giyim eşyasõ ve bunlarõn aksesuarlarõ 10.268.160 424.957 41,39 79 Diğer taşõt araçlarõ 8.948.616 8.584 0,96 71 Güç üreten makineler ve araçlar 8.503.711 10.985 1,29 33 Petrol, petrolden elde edilen ürün 8.398.646 4 0,00 66 Diğer metal olmayan maddeden yapõlan eşyalar 7.839.300 37.427 4,77 65 Diğer tekstil iplik,kumaş,şekil ver. mens 7.782.185 331.112 42,55 51 Organik kimyasal ürünler 7.350.838 347 0,05 64 Kağõt,karton ve kağõt hamurundan eşya 7.284.914 2.845 0,39 72 Belirli sanayiler için özel makineler 6.720.820 23.481 3,49 05 Meyve ve sebzeler 6.111.882 18.602 3,04 87 Başka yerde belirtilm. mesleki,ilmi,kontrol alet ve cih. 6.104.093 1.035 0,17 68 Demir ihtiva etmeyen madenler 5.772.007 11.467 1,99 69 Başka yerde belirtilmeyen madenden mamul eşya 5.562.409 17.831 3,21 67 Demir ve çelik 5.037.685 90.304 17,93 54 Tõp ve eczacõlõk ürünleri 4.820.512 12.977 2,69 57 İlk şekildeki plastikler 4.396.501 783 0,18 Kaynak : DİE, Birleşmiş Milletler

3- TÜRKİYE İLE DIŞ TİCARET Genel durum: İngiltere, Türkiye�nin en çok dõş ticaret yaptõğõ ülkeler sõralamasõnda ilksõralarda yer almaktadõr. 1990 yõlõnda Türkiye�nin İngiltere�ye ihracatõ 744,8 milyondolar, ithalatõ ise 1.014 milyon dolar iken, 1998 yõlõnda ihracat 1.740, ithalat ise 2.683milyon dolara çõkmõştõr. Görüldüğü gibi dõş ticaretin gelişmesine paralel olarak İngiltereile ticaretimizde dõş açõğõmõz sürekli büyümektedir (Tablo 4).



Tablo 4. Türkiye'nin İngiltere ile dõş ticareti (000 $) Türkiye dõş tic. payõ (%)

Yõl İhracat İthalat İhracat İthalat Denge İhr/İth(%)

1990 744.786 1.013.686 5,75 4,55 -268.900 73,47 1991 676.045 1.165.598 4,97 5,54 -489.553 58,00 1992 796.311 1.187.332 5,41 5,19 -391.021 67,07 1993 835.075 1.545.951 5,44 5,25 -710.876 54,02 1994 888.885 1.169.767 4,91 5,03 -280.882 75,99 1995 1.135.657 1.829.761 5,25 5,12 -694.104 62,07 1996 1.260.724 2.510.395 5,43 5,75 -1.249.671 50,22 1997 1.511.299 2.763.149 5,75 5,69 -1.251.850 54,69 1998 1.739.619 2.683.336 6,45 5,84 -943.717 64,83

1998 Oc.-Ek. 1.430.496 2.230.482 6,36 5,79 -799.986 64,13 1999 Oc.-Ek. 1.462.949 1.706.148 6,90 5,30 -243.199 85,75

Kaynak:DİE İhracat: İngiltere�ye Türkiye�nin en çok ihraç ettiği ürünler giyim eşyalarõ, televizyonalõcõlarõ, sentetik ve suni flamentler, tekstil ürünleri, evlerde kullanõlan dayanõklõtüketim mallarõ, taze ve kuru meyveler ve konservelerdir (Tablo 5). Tablo 5. Türkiye'den İngiltere'ye en çok İhraç edilen ürünler (000 $) SITCkodu

Mal grubu 1996 1997 1998

845 Örülmüş olsun olmasõn diğer giyim eşyasõ 98.786 132.747 152.473 761 Televizyon alõcõlarõ (kombine olsun olmasõn) 29.927 80.505 133.492 842 Kadõn/kõz çocuklar için örülmemiş giyim eşyasõ ve aks. 94.423 100.955 125.650 057 Taze/ kuru meyve ve kabuklu yemişler 104.931 100.363 104.177 653 Sentetik veya suni flamentler 81.942 87.110 99.556 658 Dokumaya elv. madd. diğer hazõr eşya ve takõmlar 46.175 70.430 84.309 775 Evlerde kullanõlan makin. (Buzdolabõ, çam. mak., bul. mak. vb) 33.259 50.678 73.942 844 Kadõn/kõz çocuklar için örme giyim eşyasõ 55.634 61.463 66.737 841 Erkek/erkek çocuklar için örülmemiş giyim eşyasõ ve aks. 43.865 51.439 66.729 651 Tekstil iplikleri 59.236 63.660 54.354 846 İç giysi ve giyim eşyasõ teferruatõ (örülmüş olsun olmasõn) 38.258 46.541 52.195 058 Sebze ve meyveden hazõrlanmõş konserveler 32.504 49.830 51.631 652 Pamuklu mensucat 67.990 64.337 50.904 679 Demir veya çelikten ince ve kalõn boru ve içi boş prof. 35.577 47.840 37.981 784 Motorlu taşõtlarõn aksam ve parçalarõ 25.752 30.817 37.397 792 Hava taşõtlarõ, uzay araçlarõ 4.138 2.371 26.786 843 Erkek/erkek çocuklar için örme giyim eşyasõ 20.570 26.006 22.970 773 Elektrik dağõtõm donanõmõ 17.586 14.824 22.028 625 Kauçuktan iç ve dõş lastikler (yeni/ eski) 21.649 19.365 20.680 812 Demir, çelik ve seramikten radyatörler (elektriksiz) 13.879 18.231 20.537 Toplam ihracat 1.260.723 1.511.298 1.739.618 Kaynak:DİE İthalat: Türkiye İngiltere�den daha çok başta telefon cihazlarõ olmak üzere, motorlutaşõtlarõn aksam ve parçalarõ, motorlar, bilgi işlem makineleri, ilaçlar, motorlu yolcutaşõtlarõ, ham deriler gibi ürünleri ithal etmektedir (Tablo 6).



Tablo 6. İngiltere'den Türkiye'ye en çok ithal edilen ürünler (000 $) SITCkodu

Mal grubu 1996 1997 1998

764 Telefon ve telgraf cihazlarõ 64.457 100.028 168.459 784 Motorlu taşõtlarõn aksam ve parçalarõ 130.326 175.703 154.333 713 Motorlar ve aksamõ 150.968 162.616 129.223 752 Otomatik bilgi işlem makineleri 70.949 84.967 121.949 542 İlaçlar 64.689 83.986 116.082 781 Binek otomobilleri 89.854 137.852 104.541 211 Ham deriler (post ve kürk dõşõnda) 111.877 115.572 88.291 891 Ateşli harp silahlarõ ve malzemeleri 7.454 18.904 68.328 742 Sõvõlar için pompalar, sõvõ elevatörleri 42.549 70.733 53.027 723 İnşaat mühen. ve müteahhitliğine ait alet ve teçhizat 34.373 54.936 51.354 282 Demir-çelik döküntü ve hurdalarõ, bunlarõn külçeleri 108.525 57.282 45.394 778 Elektrikli makinelerin aksam ve parçalarõ 35.694 40.680 37.251 772 Elektrik devreleri, rezistanslar 18.937 38.742 36.844 513 Karboksilik asitler 26.284 25.775 36.806 874 Ölçü, kontrol, analiz alet ve cihazlarõ 63.246 53.642 36.148 267 Diğer suni lifler ve artõklarõ 21.361 25.427 33.576 792 Hava taşõtlarõ, uzay araçlarõ 114.013 15.692 33.116 751 Büro makineleri 14.869 22.331 32.793 743 Diğer pompalar, fanlar, santrifüjler 31.875 45.524 32.242 Toplam ithalat 2.510.394 2.763.148 2.683.335 Kaynak:DİE İkili İlişkiler: Anlaşma ve Protokoller Ticaret ve Seyrisefain Anlaşmasõ : 01 Mart 1930 ÇVÖ Anlaşmasõ : 19 Şubat 1986 YKTK Anlaşmasõ : 15 Mart 1991 Kara Ulaştõrmasõ Karma Komisyonu Protokolü : 26 Mart 1992 Türkiye ile Büyük Britanya ve Kuzey İrlanda Arasõndakiİkili İşbirliğine İlişkin Mutabakat Zaptõ

: 13 Mayõs 1999

3.2.4.5 İTALYA

1- BAŞLICA GÖSTERGELER

BAŞKENTI : Roma YÜZÖLÇÜMÜ : 301.309 Km2 NÜFUSU(1998) : 57,6 Milyon KONUŞULAN DİL : İtalyanca GSYİH (1998) : 1.200 Milyar Dolar KIŞI BAŞINA GSYİH (1998) : 20.200 Dolar ENFLASYON ORANI (1998) : % 1,8 PARA BİRİMİ : Liret



2- DIŞ TİCARET

İtalya�nõn dõş ticareti: AB üyesi olan İtalya, Dünyanõn önde gelen ihracatçõ ve ithalatçõülkelerinden birisidir. 1990 yõlõnda 170,4 milyar dolar olan ihracatõ 1998 yõlõnda 242,1milyar dolara, 182 milyar dolar olan ithalatõ ise 215,7 milyar dolara çõkmõştõr. Özellikle1994 ve 1995 yõllarõnda çoğu ülkede olduğu gibi İtalya dõş ticareti de sõçramagöstermiştir. İtalya dõş ticareti 1993 yõlõndan itibaren fazla vermektedir (Tablo 1). Tablo 1. İtalya'nõn dõş ticareti Değer (Milyon $) Değişim(%) Dõş ticaret

Yõl İthalat İhracat İthalat İhracat Dengesi 1990 181.983 170.383 -11.600 1991 182.750 169.536 0,42 -0,50 -13.214 1992 188.456 178.164 3,12 5,09 -10.292 1993 148.308 167.746 -21,30 -5,85 19.438 1994 169.179 191.431 14,07 14,12 22.252 1995 206.025 233.980 21,78 22,23 27.955 1996 206.969 250.355 0,46 7,00 43.386 1997 208.308 238.137 0,65 -4,88 29.829 1998 215.721 242.147 3,56 1,68 26.426

Kaynak: U.S. Census Bureau web sitesi Başlõca ticari ortaklar: 1998 yõlõ verilerine göre İtalya'nõn ihracat ve ithalatõnda ilk 2sõrayõ Almanya ve Fransa almaktadõr. İhracatta bu ülkeleri ABD, İngiltere, İspanya,İsviçre, Hollanda, Belçika, Avusturya, ve Japonya, ithalatta ise İngiltere, Hollanda,ABD, Belçika, İsviçre, İspanya, Avusturya ve Çin izlemektedir (Tablo 2). İtalya�nõn dõş ticaretinde Türkiye�nin yeri (1998): Toplam ihracatõ içinde payõmõz : % 1,69 Toplam ithalatõ içinde payõmõz : % 0,79 Başlõca ihraç maddeleri: Sõnai ve tarõmsal makineler, tekstil ve giyim eşyasõ, metaller,elektrik teçhizatõ, kimyasallar. Tablo 2. İtalya'nõn en çok dõş ticaret yaptõğõ ülkeler,1998 İthalat İhracat

Sõra Ülke 000 $ % Ülke 000 $ % 1 Almanya 39.769.200 18,82 Almanya 39.210.000 16,49 2 Fransa 27.832.800 13,17 Fransa 30.314.400 12,75 3 İngiltere 13.597.200 6,43 ABD 20.457.600 8,61 4 Hollanda 13.054.800 6,18 İngiltere 17.119.200 7,20 5 ABD 10.666.800 5,05 İspanya 13.794.000 5,80 6 Belçika 10.180.800 4,82 İsviçre 8.346.000 3,51 7 İspanya 9.595.200 4,54 Hollanda 6.826.800 2,87 8 İsviçre 8.636.400 4,09 Belçika 6.476.400 2,72 9 Avusturya 5.071.200 2,40 Avusturya 5.436.000 2,29 10 Çin 4.744.800 2,24 Japonya 3.966.000 1,67 10 ülke toplamõ 143.149.200 67,73 151.946.400 63,92 Kaynak : Monthly Statistics of Foreign Trade, OECD



Başlõca ithal maddeleri ve Türkiye�nin ihracat imkanlarõ açõsõndandeğerlendirilmesi: İtalya'nõn ithalatõnda en büyük değere sahip başlõca mal gruplarõnõnbaşõnda motorlu kara taşõtlarõ gelmektedir. 1997 yõlõnda İtalya'nõn bu mal grubundanithalatõ 22,7 milyar dolardõr. Motorlu kara taşõtlarõnõ 14,8 milyar dolar ile petrol vepetrol ürünleri, 10,7 milyar dolar ile elektrikli makine ve cihazlar, 8,1 milyar dolar iledemir çelik izlemektedir. İtalya ithalatõnda en yüksek paya sahip olduğunuz mal gruplarõtekstil ürünleri ve demir çeliktir (Tablo 3). Tablo 3. İtalya'nõn en çok ithal ettiği mal gruplarõ ve bu mal gruplarõnda Türkiye'nin İtalya'ya

ihracatõ, 1997 (000 $) İtalya'nõn Türkiye'nin SITC Mal grubu ithalatõ ihracatõ (�) 78 Kara taşõtlarõ 22.722.991 62.187 2,74 33 Petrol, petrolden elde edilen ürün 14.836.873 71.419 4,81 77 Elektrik mak., cihaz. ve aletleri, vb. aksam, parçalarõ 10.674.449 41.356 3,87 67 Demir ve çelik 8.063.344 142.373 17,66 74 Diğer genel endüstri makine/cihazlarõn aksamlarõ 7.100.921 30.049 4,23 75 Büro makineleri ve otomatik veri işleme makineleri 7.082.749 288 0,04 51 Organik kimyasal ürünler 6.761.768 19.390 2,87 65 Diğer tekstil iplik,kumaş,şekil ver. Mens 6.412.767 317.398 49,49 57 İlk şekildeki plastikler 5.728.359 11.641 2,03 76 Haber.,ses kayd. ve sesi tekrar verm. Yarayan cihazlar 5.661.547 8.925 1,58 68 Demir ihtiva etmeyen madenler 5.493.029 28.233 5,14 89 Başka yerde belirtilmeyen çeşitli mamul eşyalar 5.451.553 9.579 1,76 84 Giyim eşyasõ ve bunlarõn aksesuarlarõ 5.305.284 106.310 20,04 54 Tõp ve eczacõlõk ürünleri 4.758.196 2.436 0,51 72 Belirli sanayiler için özel makineler 4.378.927 16.377 3,74 87 Başka yerde belirtilm. mesleki,ilmi,kontrol alet ve cih. 3.674.474 1.118 0,30 01 Et ve et ürünleri 3.443.030 451 0,13 64 Kağõt,karton ve kağõt hamurundan eşya 3.315.245 224 0,07 69 Başka yerde belirtilmeyen madenden mamul eşya 3.213.472 43.553 13,55 71 Güç üreten makineler ve araçlar 3.212.328 11.155 3,47 Kaynak : DİE, Birleşmiş Milletler

3- TÜRKİYE İLE DIŞ TİCARET Genel durum: İtalya, Almanya'dan sonra Türkiye'nin en çok ticaret yaptõğõ 2. ülkekonumundadõr. Bu ülkeye 1998 yõlõnda 4.222 milyon dolar ithalatõmõza karşõlõk 1.557milyon Dolar ihracat gerçekleştirilmiştir. İtalya aynõ zamanda dõş ticaretimizin en çokaçõk verdiği ülkelerden biridir (Tablo 3).



Tablo 4 . Türkiye'nin İtalya ile dõş ticareti (000 $) Türkiye dõş tic. payõ (%)


1990 1.106.319 1.727.064 8,54 7,74 -620.745 64,06 1991 971.581 1.845.372 7,15 8,77 -873.791 52,65 1992 942.713 1.918.569 6,41 8,39 -975.856 49,14 1993 750.298 2.557.823 4,89 8,69 -1.807.525 29,33 1994 1.033.619 2.008.524 5,71 8,63 -974.905 51,46 1995 1.457.002 3.193.129 6,73 8,94 -1.736.127 45,63 1996 1.446.662 4.285.793 6,23 9,82 -2.839.131 33,75 1997 1.387.225 4.463.083 5,28 9,19 -3.075.858 31,08 1998 1.557.137 4.221.740 5,77 9,19 -2.664.603 36,88

1998 Oc.-Ek. 1.294.339 3.542.022 5,76 9,19 -2.247.683 36,54 1999 Oc.-Ek. 1.311.066 2.521.421 6,18 7,83 -1.210.355 52,00

Kaynak:DİE İhracat: 1998 yõlõnda İtalya'ya sattõğõmõz ürünler değer sõralamasõna göre tekstiliplikleri, taze ve kuru meyveler ve kabuklu yemişler, demir ve çelikten yassõ haddeürünleri, pamuklu mensucat, petrol ürünleri giyim eşyalarõ ve ham minerallerdir(Tablo5). Tablo 5. Türkiye'den İtalya'ya en çok İhraç edilen ürünler (000 $) SITCkodu

Mal grubu 1996 1997 1998

651 Tekstil iplikleri 77.707 132.448 134.471 057 Taze/ kuru meyve ve kabuklu yemişler 98.255 124.754 119.537 673 Demir çelik yassõ hadde ürünleri 64.513 94.812 74.729 652 Pamuklu mensucat 68.478 57.870 60.928 334 Petrol ve bitümenli miner. üretilen (ham hariç) yağlar 139.673 70.836 58.321 845 Örülmüş olsun olmasõn diğer giyim eşyasõ 28.961 32.122 49.784 655 Örme mensucat 28.378 50.675 47.475 278 Ham mineraller 38.392 37.825 44.348 625 Kauçuktan iç ve dõş lastikler (yeni/ eski) 26.076 30.679 38.708 841 Erkek/erkek çocuklar için örülmemiş giyim eşyasõ ve aks. 19.158 26.216 35.349 784 Motorlu taşõtlarõn aksam ve parçalarõ 13.748 21.791 33.041 658 Dokumaya elv. madd. diğer hazõr eşya ve takõmlar 11.664 27.645 32.636 672 Demir veya çelikten külce ve diğer yarõ mam. 4.252 1.425 30.633 773 Elektrik dağõtõm donanõmõ 17.258 21.713 29.433 761 Televizyon alõcõlarõ (kombine olsun olmasõn) 3.068 8.400 28.133 676 Demir veya çelik.filmaşin, çubuk ve profiller 1.311 9.740 27.706 684 Alüminyum 20.090 7.437 27.468 523 Diğer inorganik kimyasal maddeler 214 17.927 26.694 693 Teller ,halatlar ve demir çelikten mensucat 13.948 17.613 22.981 041 Buğday ve mahlut 22.143 699 Diğer adi metallerden eşya 21.205 16.496 21.845 Toplam ihracat 1.446.661 1.387.224 1.557.136 Kaynak:DİE İthalat: İtalya'dan en çok ithal edilen ürünler ise; diğer makine ve cihazlar, tekstilmakineleri, motorlu kara taşõtlarõnõn aksam ve parçalarõ, elektrik devreleri, dayanõklõtüketim mallarõ, õsõtõcõ ve soğutucu ekipmanlar, tekstil iplikleri, işlenmiş deri veköselelerdir (Tablo 6).



Tablo 6. İtalya'dan Türkiye'ye en çok ithal edilen ürünler (000 $) SITCkodu

Mal grubu 1996 1997 1998

728 Diğer makineler ve cihazlar 277.003 279.942 272.252 724 Tekstil, çamaşõr yõk. ve kur., ütül. mak. ve aks. ve parç. 450.347 336.689 238.391 784 Motorlu taşõtlarõn aksam ve parçalarõ 155.273 194.901 167.318 776 Katot õşõnlõ tüpler, yarõ iletken tertibat; elektrik dev. 53.757 99.165 151.973 775 Evlerde kullanõlan makineler 92.074 124.444 110.712 741 Isõtõcõ ve soğutucu ekipmanlar 118.562 98.227 108.354 745 Elektrikli olmayan diğer makine, el alet. 76.298 96.846 96.237 651 Tekstil iplikleri 82.434 88.470 82.306 749 Döküm plakalarõ ve modelleri 37.206 57.878 82.087 611 İşlenmiş deri ve köseleler 96.841 96.618 73.930 821 Mobilya, aksam ve parçalarõ 57.316 64.585 71.923 654 Dokumaya elverişli madd. Dokunmuş mens. 49.117 70.663 65.856 699 Diğer adi metallerden eşya 58.407 56.455 62.841 575 Propilen ve diğer olefinlerin polimerleri (İlk şekillerde) 55.558 65.018 60.476 851 Ayakkabõlar ve aksamõ 42.264 55.299 55.747 334 Petrol yağ. ve bitüm. miner. elde edilen yağlar 81.856 75.890 55.259 533 Pigmentler, vernikler, boyalar 49.286 51.608 55.119 778 Elektrikli makinelerin aksam ve parçalarõ 71.679 62.958 54.127 743 Diğer pompalar, fanlar, santrifüjler 59.804 59.469 53.101 541 Eczacõlõk ve eczacõlõk ürünleri 45.225 55.050 52.826 598 Muhtelif kimya sanayi ürünleri ve model patlarõ 45.694 47.114 52.019 713 Motorlar ve aksamõ 58.216 43.846 52.001 Toplam ithalat 4.285.792 4.463.082 4.221.739 Kaynak:DİE İkili İlişkiler: Anlaşma ve Protokoller Ekonomik, Endüstriyel ve Teknolojik İşbirliği Anlaşmasõ : 16 Aralõk 1976 ÇVÖ Anlaşmasõ : 27 Temmuz 1990 YKTK Anlaşmasõ : 22 Mart 1995 Geçici Denizcilik Anlaşmasõ : 26 Haziran 1996 Türkiye - İtalya 6. Dönem KEK Toplantõsõ : 14 Aralõk 1989

3.2.4.6 HOLLANDA

1- BAŞLICA GÖSTERGELER BAŞKENTİ : Amsterdam, Lahey (Hükümet Merkezi) YÜZÖLÇÜMÜ : 41.548 km2

NÜFUSU (1998) : 15,52 milyon KONUŞULAN DİL : Flamanca GSYİH (1998) : 378,3 Milyar $ KİŞİ BAŞINA GSYİH (1998) : 24.107 $ ENFLASYON ORANI (1998) : %2 PARA BİRİMİ : Hollanda Florini (HFL)



2- DIŞ TİCARET Hollanda�nõn dõş ticareti: 1990�lõ yõllarda Hollanda, dõş ticareti fazla veren ülkelerdenbirisidir. 1990�da 126,5 milyar dolar olan ithalatõ 1998 yõlõnda 187,7 milyar dolara,131,8 milyar dolar olan ihracatõ ise 201,4 milyar dolara çõkmõştõr. Hollanda dõş ticaretiistikrarlõ bir artõş göstermiş, özellikle 1994 ve 1995 yõllarõnda önemli ölçüde artmõştõr(Tablo 1). Tablo 1. Hollanda�nõn dõş ticareti Değer (Milyon $) Değ.(%) Dõş ticaret

Yõl İthalat İhracat İthalat İhracat Dengesi 1990 126.485 131.787 5.302 1991 127.251 133.672 0,61 1,43 6.421 1992 134.670 140.356 5,83 5,00 5.686 1993 124.742 139.127 -7,37 -0,88 14.385 1994 141.317 155.554 13,29 11,81 14.237 1995 176.873 196.276 25,16 26,18 19.403 1996 180.642 197.420 2,13 0,58 16.778 1997 178.132 194.909 -1,39 -1,27 16.777 1998 187.733 201.363 5,39 3,31 13.630

Kaynak: U.S. Census Bureau web sitesi Başlõca ticari ortaklar: Tüm gelişmiş ülkelerde olduğu gibi, Hollanda�nõn en çokticaret yaptõğõ ülkeler sõralamasõnda kendisi gibi gelişmiş ülkeler ilk sõralarda yeralmaktadõr. 1998 yõlõnda ihracatõnõn yüzde 78,83�ünü gerçekleştirdiği 10 ülke sõrasõyla;Almanya, Belçika, Fransa, İngiltere, İtalya, ABD, İspanya, İsveç, Danimarka veAvusturya olmuştur. Hollanda ihracatõnõn yaklaşõk yüzde 25�lik bölümü Almanya�yayapõlmaktadõr. Hollanda�nõn ithalatõnda da benzer bir yapõ görülmektedir. İthalatta ilk10 ülke; Almanya, Belçika, İngiltere, ABD, Fransa, Japonya, İtalya, İsveç, İspanya veÇin şeklinde sõralanmaktadõr (Tablo 2). Hollanda�nõn dõş ticaretinde Türkiye�nin yeri (1998): Toplam ihracatõ içinde payõmõz : % 0,80 Toplam ithalatõ içinde payõmõz : % 0,55 Tablo 2. Hollanda�nõn en çok dõş ticaret yaptõğõ ülkeler, 1998 İthalat İhracat

Sõra Ülke 000 $ % Ülke 000 $ % 1 Almanya 36.958.800 20,14 Almanya 52.482.000 26,49 2 Belçika 19.489.200 10,62 Belçika 24.943.200 12,59 3 İngiltere 18.103.200 9,86 Fransa 21.283.200 10,74 4 ABD 16.507.200 8,99 İngiltere 20.052.000 10,12 5 Fransa 12.643.200 6,89 İtalya 11.646.000 5,88 6 Japonya 7.556.400 4,12 ABD 7.902.000 3,99 7 İtalya 6.256.800 3,41 İspanya 6.519.600 3,29 8 İsveç 4.916.400 2,68 İsveç 4.842.000 2,44 9 İspanya 4.438.800 2,42 Danimarka 3.361.200 1,70 10 Çin 3.730.800 2,03 Avusturya 3.171.600 1,60 10 ülke toplamõ 130.600.800 71,16 156.202.800 78,83 Kaynak : Monthly Statistics of Foreign Trade, OECD



Başlõca ihraç maddeleri: Doğal gaz, gõda ürünleri, makine aksamõ, kimyasal maddeler,bilgisayar aksamõ. Başlõca ithal maddeleri ve Türkiye�nin ihracat imkanlarõ açõsõndandeğerlendirilmesi: Hollanda�nõn en çok ithal ettiği ürünlerin başõnda büro ve bilgiişlem makineleri, elektrikli makineler, motorlu kara taşõtlarõ, petrol ve petrol ürünlerigelmektedir. Ayrõca Hollanda; Türkiye�nin rekabet gücünün yüksek olduğu tekstil vekonfeksiyon ürünleri, meyve ve sebzelerde de önemli ölçüde ithalat yapmaktadõr. Tablo 3. Hollanda'nõn en çok ithal ettiği mal gruplarõ ve bu mal gruplarõnda Türkiye'nin

Hollanda'ya ihracatõ, 1997 (000 $) Hollanda'nõn Türkiye'nin SITC Mal grubu ithalatõ ihracatõ (�) 75 Büro makineleri ve otomatik veri işleme makineleri 19.553.533 7.376 0,38 77 Elektrik mak., cihaz. ve aletleri, vb. aksam, parçalarõ 13.407.480 15.731 1,17 78 Kara taşõtlarõ 12.365.677 2.963 0,24 33 Petrol, petrolden elde edilen ürün 11.848.212 2.489 0,21 84 Giyim eşyasõ ve bunlarõn aksesuarlarõ 7.628.730 327.017 42,87 89 Başka yerde belirtilmeyen çeşitli mamul eşyalar 6.349.560 5.310 0,84 51 Organik kimyasal ürünler 5.393.557 1.327 0,25 76 Haber.,ses kayd. ve sesi tekrar verm. Yarayan cihazlar 4.614.752 17.357 3,76 74 Diğer genel endüstri makine/cihazlarõn aksamlarõ 4.377.431 1.524 0,35 67 Demir ve çelik 3.802.680 43.313 11,39 65 Diğer tekstil iplik,kumaş,şekil ver. mens 3.800.541 73.863 19,43 64 Kağõt,karton ve kağõt hamurundan eşya 3.689.707 507 0,14 05 Meyve ve sebzeler 3.673.344 141.577 38,54 54 Tõp ve eczacõlõk ürünleri 3.478.269 752 0,22 69 Başka yerde belirtilmeyen madenden mamul eşya 3.478.112 12.556 3,61 87 Başka yerde belirtilm. mesleki,ilmi,kontrol alet ve cih. 2.826.446 508 0,18 71 Güç üreten makineler ve araçlar 2.674.380 1.762 0,66 68 Demir ihtiva etmeyen madenler 2.628.586 8.857 3,37 57 İlk şekildeki plastikler 2.620.199 3.808 1,45 Kaynak : DİE, Birleşmiş Milletler

3-TÜRKİYE İLE DIŞ TİCARET Genel durum: Dõş ticaretimizde Hollanda önemli yer tutmaktadõr. Bu ülke ticaretindeTürkiye�nin payõ 1990�lõ yõllarda önemli ölçüde artõş göstermiştir. Buna karşõlõkHollanda ile dõş ticaretimizde dõş açõğõmõz giderek büyümektedir. 1990 yõlõnda 435,4milyon dolar olan ihracatõmõz istikrarlõ bir artõş göstererek 1998 yõlõnda 888,6 milyondolara, ithalatõmõz ise 573 milyon dolardan 1.446 milyon dolara çõkmõştõr. (Tablo4)



Tablo 4 . Türkiye'nin Hollanda ile dõş ticareti (000 $) Türkiye dõş tic. payõ (%)


1990 435.355 572.939 3,36 2,57 -137.584 75,99 1991 474.866 641.650 3,49 3,05 -166.784 74,01 1992 499.785 698.094 3,40 3,05 -198.309 71,59 1993 517.022 869.799 3,37 2,96 -352.777 59,44 1994 621.025 740.002 3,43 3,18 -118.977 83,92 1995 736.770 1.084.328 3,41 3,04 -347.558 67,95 1996 769.734 1.448.604 3,31 3,32 -678.870 53,14 1997 779.169 1.484.889 2,97 3,06 -705.720 52,47 1998 888.601 1.446.440 3,29 3,15 -557.839 61,43

1998 Oc.-Ek. 733.660 1.192.428 3,26 3,09 -458.768 61,53 1999 Oc.-Ek. 747.206 1.043.822 3,52 3,24 -296.616 71,58

Kaynak:DİE İhracat: 1998 yõlõnda Hollanda�ya en çok ihraç ettiğimiz ürünler listesinde tekstilürünleri, meyveler, konserveler, sebzeler, tütün ve televizyon alõcõlarõ ilk sõralarda yeralmaktadõr (Tablo 5). Tablo 5. Türkiye'den Hollanda'ya en çok ihraç edilen ürünler (000 $) SITCkodu

Mal grubu 1996 1997 1998

845 Örülmüş olsun olmasõn diğer giyim eşyasõ 128.968 121.680 139.243 842 Kadõn/kõz çocuklar için örülmemiş giyim eşyasõ ve aks. 86.366 75.387 89.657 057 Taze/ kuru meyve ve kabuklu yemişler 79.643 72.192 68.185 841 Erkek/erkek çocuklar için örülmemiş giyim eşyasõ ve aks. 53.268 56.785 60.904 658 Dokumaya elv. madd. Diğer hazõr eşya ve takõmlar 32.488 40.482 45.874 844 Kadõn/kõz çocuklar için örme giyim eşyasõ 36.482 46.386 45.065 058 Sebze ve meyveden hazõrlanmõş konserveler 19.935 29.093 35.083 056 Sebzeler, kökler, hazõrlanmõş veya konserve edilmiş 32.077 27.892 29.787 121 Yaprak tütün ve tütün döküntüleri 33.405 23.988 23.183 761 Televizyon alõcõlarõ (kombine olsun olmasõn) 15.893 17.116 22.432 898 Müzik aletleri 255 222 18.036 Toplam ihracat 769.733 779.168 888.600 Kaynak:DİE İthalat: Hollanda�dan en çok ithal edilen ürünler listesinin İlk sõralarõnda bilgi işlemmakineleri, 10+ kişi taşõyan motorlu taşõtlar, demir çelik döküntü ve hurdalarõ, elektrikmalzemeleri, parfümeri ürünleri, tekstil iplikleri ve çeşitli kimyasal ürünler yeralmaktadõr (Tablo 6).



Tablo 6. Hollanda'dan Türkiye'ye en çok ithal edilen ürünler (000 $)

SITCkodu

Mal grubu 1996 1997 1998

752 Otomatik bilgi işlem Makineleri 59.410 65.373 104.802 783 10+ kişi taşõyan araçlar ve çekiciler 67.066 80.006 86.561 282 Demir-çelik döküntü ve hurdalarõ, bunlarõn külçeleri 284.018 194.604 73.085 776 Katot õşõnlõ tüpler, yarõ iletken tertibat; elektrik dev. 26.758 60.969 61.166 551 Uçucu yağlar, parfümeri ve rahiya 18.153 44.817 58.151 651 Tekstil iplikleri 24.216 35.420 44.802 574 Poliaset.ve diğ.polie.rler ve epoksi reçine. (ilk şekillerde) 42.075 42.132 43.367 575 Propilen ve diğer olefinlerin polimerleri(ilk şekillerde) 42.510 42.346 38.655 533 Pigmentler, vernikler, boyalar 17.976 22.518 26.201 512 Alkoller, fenoller, fenol-alkoller 21.973 30.653 25.559 781 Binek otomobilleri 83 421 24.832 541 Eczacõlõk ve eczacõlõk ürünleri 17.248 18.853 24.576 514 Azot fonksiyonlu bileşikler 21.865 22.414 24.416 523 Diğer inorganik kimyasal maddeler 13.361 13.420 24.098 882 Fotoğrafç. kul. kimyasal müst. ve kağõt, karton vs. 18.383 19.203 21.124 598 Muhtelif kimya sanayi ürünleri ve model patlarõ 15.097 19.714 20.430 292 Bitkisel ürünler (reçine, tohum, diğer bitk.) 14.388 15.961 20.175 515 Organik-inorganik, heterosiklik bileşikler, nükleik asitler 25.204 20.235 19.762 778 Elektrikli makinelerin aksam ve parçalarõ 12.085 13.270 17.291 714 Diğer makine ve motorlar, elektrikli olmayanlar 24.561 25.876 17.081 772 Elektrik devreleri, rezistanslar 10.119 9.907 17.002 759 Büro makinelerinin aksam ve parçalarõ 13.624 13.747 16.944 592 Yapõştõrõcõlar ve tutkallar: 19.478 17.822 16.434 674 Demir veya çelikten levhalar 11.699 13.946 16.015 Toplam ithalat 1.448.603 1.484.888 1.446.439 Kaynak:DİE İkili İlişkiler: Anlaşma ve Protokoller

Ticaret ve Ödeme Anlaşmasõ : 6.9.1949 Kara Ulaştõrmasõ Anlaşmasõ: 21.5.1971 Ekonomik ve Teknolojik İşbirliği Ortak Komisyonu Kurulmasõna İlişkin Mektup Teatisi: 24.1.1985 Yatõrõmlarõn Karşõlõklõ Teşviki ve Korunmasõ Anlaşmasõ: 27.3.1986 Gelir ve Servet Üzerinden Alõnan Vergilerde Çifte Vergilendirmenin Önlenmesi Anlaşmasõ: 27.3.1986 Tarõm Çalõşma Grubu Kurulmasõna Dair Protokol: 22.4.1986 Ekonomik ve Teknolojik İşbirliği Karma Komisyonu V. Dönem Toplantõsõ Mutabakat Zaptõ:2.7.1992



3.2.4.7 JAPONYA

1- BAŞLICA GÖSTERGELER (1998) BAŞKENTİ : Tokyo YÜZÖLÇÜMÜ : 377.737 km2

NÜFUSU : 126,5 milyon KONUŞULAN DİL : Japonca GSYİH : 3.782 Milyar Dolar KIŞI BAŞINA GSYİH : 29.897 Dolar ENFLASYON ORANI : % 0,7 PARA BİRİMİ VE PARİTESI : Japon Yeni

2-DIŞ TİCARET Japonya�nõn dõş ticaret: Japonya, Dünyada dõş ticareti en çok fazla veren ülkelerinbaşõnda gelmektedir. 1990-1998 döneminde dõş ticaretini özellikle de ihracatõnõ önemliölçüde artõran bir ülkedir. Japonya'nõn 1990 yõlõnda ihracatõ 287,6 milyar dolar, ithalatõise 215,4 milyar dolar iken, 1998 yõlõnda ihracatõ 388,1 milyar dolara, ithalatõ ise 280,6milyar dolara çõkmõştõr. Bu dönem içerisinde en yüksek ihracat artõşõ 1995, en yüksekithalat artõşõ ise 1996 yõlõnda gerçekleşmiştir (Tablo 1). Tablo 1. Japonya�nõn dõş ticareti Değer (Milyon $) Değişim(%) Dõş ticaret

Yõl İthalat İhracat İthalat İhracat Dengesi 1990 235.423 287.648 52.225 1991 237.289 315.163 0,79 9,57 77.874 1992 233.265 339.911 -1,70 7,85 106.646 1993 241.652 362.286 3,60 6,58 120.634 1994 275.268 397.048 13,91 9,60 121.780 1995 335.991 443.265 22,06 11,64 107.274 1996 349.176 410.928 3,92 -7,30 61.752 1997 338.829 421.051 -2,96 2,46 82.222 1998 280.618 388.117 -17,18 -7,82 107.499

Kaynak: U.S.Census Bureau web sitesi Başlõca ticari ortaklar: 1998 yõlõ verilerine göre Japonya'nõn ihracatõnõn yüzde 30,86'sõ,ithalatõnõn ise yüzde 23,99'u ABD ile gerçekleşmektedir. Japonya dõş ticaretinde Asyaülkeleri önemli bir yer tutmaktadõr. İhracatta ABD'yi, Tayvan, Hong Kong, Çin,Almanya, Güney Kore, Singapur, İngiltere ve Hollanda izlemektedir. Öte yandan Çin,Avustralya, G. Kore, Endonezya, Almanya, Tayvan, Malezya, BAE ve TaylandJaponya'nõn ABD'den sonra en çok ithalat yaptõğõ ülkelerdir (Tablo 2). 2.3. Japonya�nõn dõş ticaretinde Türkiye�nin yeri (1998): Toplam ihracatõ içinde payõmõz : % 0,43 Toplam ithalatõ içinde payõmõz : % 0,05 2.4. Başlõca ihraç maddeleri: Kimya sanayi ürünleri, demir-çelik ürünleri, makine veteçhizat, ulaşõm araçlarõ.



Tablo 2. Japonya�nõn en çok dõş ticaret yaptõğõ ülkeler, 1998 İthalat İhracat

Sõra Ülke 000 $ % Ülke 000 $ % 1 ABD 67.293.600 23,99 ABD 119.713.200 30,86 2 Çin 37.082.400 13,22 Tayvan 25.600.800 6,60 3 Avustralya 12.999.600 4,63 Hong Kong 22.527.600 5,81 4 G. Kore 12.116.400 4,32 Çin 20.103.600 5,18 5 Endonezya 10.839.600 3,86 Almanya 19.089.600 4,92 6 Almanya 10.711.200 3,82 G. Kore 15.399.600 3,97 7 Tayvan 10.237.200 3,65 Singapur 14.780.400 3,81 8 Malezya 8.685.600 3,10 İngiltere 14.598.000 3,76 9 BAE 8.344.800 2,98 Hollanda 10.858.800 2,80 10 Tayland 8.169.600 2,91 Tayland 9.345.600 2,41 10 ülke toplamõ 186.480.000 66,48 272.017.200 70,12 Kaynak : Monthly Statistics of Foreign Trade, OECD Başlõca ithal maddeleri ve Türkiye�nin ihracat imkanlarõ açõsõndandeğerlendirilmesi: Japonya'nõn en çok ithal ettiği ürünlerin başõnda petrol ve petrolürünleri gelmektedir. Bu mal grubunu sõrasõyla elektrik makine ve cihazlarõ, büromakineleri ve bilgi işlem makineleri, giyim eşyalarõ, deniz ürünleri, doğal gaz ve mamulgaz, orman ürünleri ve kara taşõtlarõ izlemektedir (Tablo 3). Tablo 3. Japonya'nõn en çok ithal ettiği mal gruplarõ ve bu mal gruplarõnda Türkiye'nin

Japonya'ya ihracatõ, 1997 (000 $) Japonya'nõn Türkiye'nin SITC Mal grubu ithalatõ ihracatõ (�) 33 Petrol, petrolden elde edilen ürün 42.250.486 0 0,00 77 Elektrik mak.,cihaz.ve aletleri, vb.aksam,parçalarõ 23.900.643 1.162 0,05 75 Büro makineleri ve otomatik veri işleme makineleri 19.405.797 58 0,00 84 Giyim eşyasõ ve bunlarõn aksesuarlarõ 16.725.700 3.546 0,21 03 Balõklar ve diğer deniz ürünleri 15.187.095 13.018 0,86 34 Doğal gaz ve mamul gaz 13.596.021 0 0,00 89 Başka yerde belirtilmeyen çeşitli mamül eşyalar 12.218.489 4.265 0,35 24 Mantar, odun ve kereste 10.841.776 126 0,01 78 Kara taşõtlarõ 10.663.385 457 0,04 68 Demir ihtiva etmeyen madenler 9.871.149 8.460 0,86 76 Haber.,ses kayd. ve sesi tekrar verm.yarayan cihazlar 9.658.095 26 0,00 28 Metal cevheri, döküntüleri, hurdalarõ 8.649.367 14.241 1,65 01 Et ve et ürünleri 7.584.037 0 0,00 87 Başka yerde belirtilm. mesleki,ilmi,kontrol alet ve cih. 7.125.416 201 0,03 32 Taş kömürü, kok kömürü ve briket kömürü 6.980.969 0 0,00 51 Organik kimyasal ürünler 6.935.044 73 0,01 74 Diğer genel endüstri makine/cihazlarõn aksamlarõ 6.018.846 10 0,00 65 Diğer tekstil iplik,kumaş,şekil ver.mens 5.800.870 17.225 2,97 05 Meyve ve sebzeler 5.775.230 26.087 4,52 04 Hububat, hububat ürünleri 5.555.034 0 0,00 66 Diğer metal olmayan maddeden yapõlan eşyalar 5.014.016 3.244 0,65 67 Demir ve çelik 4.420.651 3.806 0,86 72 Belirli sanayiler için özel makineler 4.404.290 1.340 0,30 Kaynak : DİE, Birleşmiş Milletler



Japonya'nõn başlõca ithal mallarõnda Türkiye'nin oransal olarak en yüksek paya sahipolduğu mal grubu yüzde 4,52 ile sebze ve meyveler, yüzde 2,97 ile tekstil ürünleri veyüzde 1,65 ile metal cevherleridir

3-TÜRKİYE İLE DIŞ TİCARET Genel durum: Türkiye'nin ithalatõ açõsõndan Japonya ilk sõralarda yer alõrken,ihracatõmõz önemli bir gelişme göstermemiştir. 1998 yõlõ verilerine göre Türkiye'nin buülkeden ithalatõ 2.046 milyon dolar, ihracatõ ise sadece 112,7 milyon dolardüzeyindedir. Japonya ile ticaretimizde ihracatõn ithalatõ karşõlama oranõ 1998 yõlõndasadece yüzde 5.51 düzeyindedir (Tablo4). Tablo 4. Türkiye'nin Japonya ile dõş ticareti (000 $) Türkiye dõş tic. payõ (%)


1990 239.234 1.119.656 1,85 5,02 -880.422 21,37 1991 226.043 1.091.854 1,66 5,19 -865.811 20,70 1992 162.408 1.112.677 1,10 4,87 -950.269 14,60 1993 158.384 1.620.784 1,03 5,51 -1.462.400 9,77 1994 186.501 967.546 1,03 4,16 -781.045 19,28 1995 180.264 1.399.956 0,83 3,92 -1.219.692 12,88 1996 167.690 1.421.921 0,72 3,26 -1.254.231 11,79 1997 143.823 2.040.113 0,55 4,20 -1.896.290 7,05 1998 112.748 2.045.635 0,42 4,45 -1.932.887 5,51

1998 Oc.-Ek. 88.966 1.717.412 0,40 4,46 -1.628.446 5,18 1999 Oc.-Ek. 98.386 1.122.260 0,46 3,49 -1.023.874 8,77 Kaynak: DİE İhracat: 1998 yõlõnda Türkiye Japonya'ya en çok hazõrlanmõş ve konserve edilmişsebzeler, ham mineraller, tütün, halõlar ve diğer yer döşemeleri, kabuklu hayvanlar veyumuşakçalar, dökme ve aynalõ demir, bakõr ve meyve satmõştõr (Tablo 5). Tablo 5. Türkiye'den Japonya'ya en çok İhraç edilen ürünler (000 $) SITCkodu

Mal grubu 1996 1997 1998

056 Sebzeler, kökler, hazõrlanmõş veya konserve edilmiş 25.886 18.821 20.997 278 Ham mineraller 11.788 16.947 12.272 121 Yaprak tütün ve tütün döküntüleri 14.247 16.636 9.989 659 Halõlar ve diğer yer kaplamalarõ 16.472 11.747 7.571 036 Kabuklu hayvanlar, yumuşakçalar 7.907 8.245 6.592 671 Dökme ve aynalõ demir 2 6.390 283 Bakõr cevherleri, matlarõ ve çöktürülmüş bakõr 8.663 9.380 4.618 057 Taze/ kuru meyve ve kabuklu yemişler 3.697 3.895 4.605 523 Diğer inorganik kimyasal maddeler 3.145 3.088 034 Balõklar-canlõ, taze/soğutulmuş/dondurulmuş 1.207 3.189 2.845 287 Diğer metal cevherleri 5.508 4.861 2.831 682 Bakõr 3.250 6.871 2.625 656 Kurdelalar, etiketler, armalar, tüller 4.076 4.139 2.439 292 Bitkisel ürünler 1.342 2.340 2.247 Toplam 167.689 143.822 112.748 Kaynak: DİE İthalat: Japonya'dan ithalatõmõzda ise İlk sõralarõ; eşya taşõmaya mahsus motorluaraçlar, motorlu araçlarõn aksam ve parçalarõ, tekstil makineleri, elektrikli olmayan



makine ve teçhizat, motorlu yolcu taşõtlarõ, motorlar ve aksamõ paylaşmaktadõr (Tablo6). Tablo 6. Japonya'dan en çok ithal edilen ürünler (000 $) SITCkodu

Mal grubu

1996 1997 1998

782 Eşya taşõmaya mahsus motorlu taşõtlar 84.596 145.239 247.428 784 Motorlu taşõtlarõn aksam ve parçalarõ 81.618 167.959 183.978 724 Tekstil, çamaşõr yõk. ve kur., ütül. mak. ve aks. ve parç. 237.785 240.487 173.737 714 Diğer makine ve motorlar, elektrikli olmayanlar 51 435 116.751 781 Binek otomobilleri 72.304 231.158 107.424 713 Motorlar ve aksamõ 54.726 82.809 98.303 723 İnşaat mühen. Ve müteahhitliğine ait alet ve teçhizat 23.360 43.446 67.321 741 Isõtõcõ ve soğutucu ekipmanlar 41.822 59.690 60.480 711 Buhar kazanlarõ, kõzgõn su kazanlarõ ve aksamõ 36 12.868 53.530 731 Takõm tezgahlarõ 39.236 65.750 48.439 778 Elektrikli makinelerin aksam ve parçalarõ 24.629 38.102 46.932 728 Diğer makineler ve cihazlar 23.455 49.780 46.810 712 Buhar türbinleri ile aksam ve parçalarõ 66 37.538 34.739 625 Kauçuktan iç ve dõş lastikler (yeni/ eski) 19.115 23.329 33.134 752 Otomatik bilgi işlem makineleri 19.384 22.197 31.235 Toplam ithalat 1.421.920 2.040.112 2.045.634 Kaynak:DİE İkili İlişkiler: Anlaşma ve Protokoller − Türkiye-Japonya Ticaret ve Tediye Anlaşmalarõ: 8 Şubat 1955− Yatõrõmlarõn Karşõlõklõ Teşviki ve Korunmasõ Anlaşmasõ:12 Şubat 1992− Çifte Vergilendirmenin Önlenmesi Anlaşmasõ:8 Mart 1993

3.2.4.8 RUSYA FEDERASYONU


BAŞKENTİ : Moskova YÜZÖLÇÜMÜ : 17.075.000 km2

NÜFUSU(Nisan 1999) : 146,1 Milyon KONUŞULAN DİL : Rusça GSYİH (1998) : 609 Milyar Dolar KİŞİ BAŞINA GSYİH (1997) : 3.120 Dolar

(1998) : 4.162 Dolar (Alõm gücü paritesi) BÜYÜME ORANI (1997, %) : 0,4 (1998, %) : - 5 ENFLASYON ORANI (1997, %) : 11,1 (1998, %) : 84,4 (Ocak-Ağustos 1999, %) : 29,5 PARA BİRİMİ : Ruble



2- DIŞ TICARET

Rusya Federasyonu�nun dõş ticareti: Rusya Federasyonu�nun BDT ülkeleri dõşõndakalan ülkelerden ithalatõ 1992 yõlõnda 37 milyar dolar, 1993 yõlõnda 32,8 milyar dolar,ihracatõ ise 1992�de 42,4, 1993�de 44,3 milyar dolardõr. 1994 yõlõndan 1997 yõlõna kadarBDT ülkeleri dahil artõş gösteren Rusya Federasyonu�nun dõş ticareti, 1998 yõlõndayaşanan ekonomik kriz nedeniyle azalma göstermiştir. İhracat 1997 yõlõnda 88,3 milyardolarken, 1998�de 74,2 milyar dolara, ithalat ise 73,6 milyar dolardan 58,9 milyardolara gerilemiştir (Tablo1). Tablo 1. Rusya Federasyonu'nun dõş ticareti Değer (Milyon $) Değişim(%) Dõş ticaret

Yõl İthalat İhracat İthalat İhracat Dengesi 1992 36.984 42.376 5.392 1993 32.806 44.297 -11,30 4,53 11.491 1994 50.518 67.642 53,99 52,70 17.124 1995 60.916 81.137 20,58 19,95 20.221 1996 62.278 89.110 2,24 9,83 26.832 1997 73.613 88.326 18,20 -0,88 14.713 1998 58.935 74.157 -19,94 -16,04 15.222

Not:1992-1993 yõlõ verilerinde BDT içi dõş ticaret hariçtir. Kaynak: U.S.Census Bureau web sitesi Başlõca ticari ortaklar: 1996 yõlõ verilerine göre Rusya�nõn en çok ihracat yaptõğõülkeler Ukrayna, Almanya, ABD, Çin, İsviçre, İngiltere, Beyaz Rusya, Hollanda,Romanya ve Japonya şeklinde; en çok ithalat yaptõğõ ülkeler ise; Ukrayna, Almanya,Kazakistan, Beyaz Rusya, ABD, İtalya, Finlandiya, Fransa, Hollanda ve Çin şeklindesõralanmaktadõr (Tablo 2). Tablo 2. Rusya'nõn en çok dõş ticaret yaptõğõ ülkeler, 1996 İthalat İhracat Sõra Ülke 000 $ % Ülke 000 $ % 1 Ukrayna 6.293.700 13,71 Ukrayna 7.551.493 8,89 2 Almanya 5.192.939 11,31 Almanya 6.734.546 7,92 3 Kazakistan 3.038.641 6,62 ABD 4.843.104 5,70 4 Beyaz Rusya 2.907.600 6,33 Çin 4.722.167 5,56 5 ABD 2.902.367 6,32 İsviçre 3.975.325 4,68 6 İtalya 2.339.819 5,10 İngiltere 3.511.836 4,13 7 Finlandiya 1.674.607 3,65 Beyaz Rusya 3.356.949 3,95 8 Fransa 1.276.166 2,78 Hollanda 3.324.780 3,91 9 Hollanda 1.010.225 2,20 Romanya 2.936.386 3,46 10 Çin 1.002.721 2,18 Japonya 2.914.521 3,43 10 ülke toplamõ 27.638.785 60,19 43.871.107 51,62 Kaynak : UN International Trade Statistics Yearbook 1996 Rusya�nõn dõş ticaretinde Türkiye�nin yeri (1998): Toplam ihracatõ içinde payõmõz : % 2,93 Toplam ithalatõ içinde payõmõz : % 2,92



Başlõca ihraç maddeleri: Ham petrol, doğal gaz, petrol ürünleri, alüminyum, nikel,bakõr, kömür.

3-TÜRKİYE İLE DIŞ TİCARET Genel durum: Rusya ile Türkiye�nin dõş ticareti 1990�lõ yõllarda artõş göstermiştir.1992 yõlõnda 442 milyon dolar olan Türkiye�nin Rusya�ya ihracatõ, 1994 yõlõnda 820,1995 yõlõnda 1.238, 1996 yõlõnda 1.510, 1997 yõlõnda 2.056 milyon dolara çõkmõş, 1998yõlõnda yaşanan ekonomik kriz nedeniyle 1.348 milyon dolara gerilemiştir. Ancak,verilen rakamlar Rusya ile yapõlan kayõtlõ ticareti göstermektedir. Kayõtlõ ticaret yanõndabavul ticareti olarak adlandõrõlan yolcu beraber eşya ticareti Türkiye açõsõndan önemliboyutlara ulaşmõştõr. Bavul ticaretinin hacminin ölçümü ile ilgili çalõşmalar Merkezbankasõ ve DİE tarafõndan yapõlmaktadõr. Türkiye�nin Rusya�dan ithalatõ 1995 yõlõnda büyük bir sõçrama göstererek 1994yõlõndaki 1.045 milyon dolar seviyesinden, 1995 yõlõnda 2.082 milyon dolara çõkmõştõr.Halen 2 milyar dolar seviyelerinde seyretmektedir. Rusya ile ticaretimizde ihracatõnithalatõ karşõlama oranõ 1997�de yüzde 94,59 seviyesine çõkmõşken, 1998 yõlõnda yüzde62,55�e gerilemiştir. Tablo 3. Türkiye'nin Rusya ile dõş ticareti (000 $) Türkiye dõş tic. payõ (%)


1990 531.139 1.247.436 4,10 5,59 -716.297 42,58 1991 610.607 1.096.611 4,49 5,21 -486.004 55,68 1992 441.886 1.040.816 3,00 4,55 -598.930 42,46 1993 504.665 1.542.330 3,29 5,24 -1.037.665 32,72 1994 820.230 1.045.389 4,53 4,49 -225.159 78,46 1995 1.238.225 2.082.376 5,72 5,83 -844.151 59,46 1996 1.510.005 1.921.139 6,50 4,40 -411.134 78,60 1997 2.056.547 2.174.258 7,83 4,48 -117.711 94,59 1998 1.348.002 2.155.006 5,00 4,69 -807.004 62,55

1998 Oc.-Ek. 1.231.832 1.774.735 5,48 4,60 -542.903 69,41 1999 Oc.-Ek. 461.569 1.785.273 2,18 5,55 -1.323.704 25,85

Not: 1991-1992 yõlõ bilgileri SSCB dõş ticaret bilgileridir. Kaynak:DİE İhracat: Rusya�ya en çok sattõğõmõz ürünlerin başlõcalarõ büyüklük sõrasõna göre; kadõnve kõz çocuklarõ için örme giyim eşyasõ, diğer giyim eşyalarõ, ayakkabõ ve aksamõ,ekmekçilik ve pastacõlõk ürünleri, sabunlar ve diğer temizlik malzemeleri, erkekler içinörülmemiş giyim eşyasõ, plastik maddelerden eşyalar, şeker mamulleri, taze ve kurumeyvelerdir (Tablo 4).



Tablo 4. Türkiye'den Rusya Federasyonu'na en çok İhraç edilen ürünler (000 $) SITCkodu

Mal grubu 1996 1997 1998

844 Kadõn/kõz çocuklar için örme giyim eşyasõ 86.628 223.172 103.597 845 Örülmüş olsun olmasõn diğer giyim eşyasõ 114.307 131.729 91.002 851 Ayakkabõlar ve aksamõ 66.042 116.836 90.024 048 Ekmekçilik ve pastacõlõk ürünleri 95.051 135.570 79.363 554 Sabunlar, temizleme ürünleri 67.978 94.366 68.844 841 Erkek/erkek çocuklar için örülmemiş giyim eşyasõ ve aks. 89.571 131.588 62.593 848 Tekstil dõşõnda kalan giyim eşyasõ, şapka vs. 11.194 105.691 62.306 893 Plastik maddelerden mamul eşya 64.543 76.373 51.288 658 Dokumaya elv. madd.diğer hazõr eşya ve takõmlar 64.005 89.738 48.689 842 Kadõn/kõz çocuklar için örülmemiş giyim eşyasõ ve aks. 47.255 67.281 41.170 062 Şeker mamulleri 70.478 65.561 40.845 057 Taze/ kuru Meyve ve kabuklu yemişler 43.152 40.199 40.524 054 Buh. Veya suda kaynat., pişir., meyve ve başka sebzeler 23.605 42.746 39.439 056 Sebzeler, kökler, hazõrlanmõş veya konserve edilmiş 4.294 21.847 25.894 098 Başka yerde bulunmayan homojenize gõda müstahzarlarõ 17.027 24.243 20.140 691 Demir veya çelik ve alüminyum inşaat ve inşaat aksamõ 21.112 15.787 18.721 533 Pigmentler, vernikler, boyalar 16.259 22.734 17.188 431 İşlenmiş hayvansal ve bitkisel katõ veya sõvõ yağlar 5.203 14.635 16.029 846 İç giysi ve giyim eşyasõ teferruatõ (örülmüş olsun olmasõn) 17.555 25.355 15.938 Toplam ihracat 1.510.004 2.056.546 1.348.001 Kaynak: DİE İthalat: Buna karşõlõk Rusya�dan ithalatõmõzda ilk sõrayõ doğal gaz almaktadõr. Bumaddeyi demir çelik hurdalarõ, taş kömürü, işlenmiş demir çelik ürünleri, alüminyum,yağlõ tohumlar , kağõt ve karton ve gübreler izlemektedir. (Tablo 5) Tablo 5. Rusya Federasyonu'ndan Türkiye'ye en çok ithal edilen ürünler (000 $) SITC kodu Mal grubu 1996 1997 1998 343 Doğal gaz 521.026 637.765 503.639 282 Demir-çelik döküntü ve hurdalarõ, bunlarõn külçeleri 57.228 198.980 231.804 321 Taş kömürü 160.046 149.945 181.532 673 Demir çelik yassõ hadde ürünleri 159.200 186.344 163.096 672 Demir veya çelikten külce 69.016 125.281 134.097 684 Alüminyum 40.629 73.022 101.042 222 Yağlõ tohumlar ve meyveleri 140.270 60.921 85.254 641 Kağõt ve karton 104.675 60.580 84.807 562 Gübreler 57.273 50.673 80.495 333 Petrol yağ. ve bitüm. miner.elde edilen yağlar 94.103 72.040 60.455 247 Yuvarlak ağaçlar 41.240 37.893 46.403 686 Çinko 17.142 42.560 45.576 682 Bakõr 12.718 39.447 44.267 251 Odun veya diğer lifli selülozik maddeler, hamurlarõ 21.492 30.630 29.097 334 Petrol yağ. ve bitüm. miner.elde edilen yağlar 84.515 35.253 26.801 575 Propilen ve diğer olefinlerin polimerleri (ilk şekillerde) 24.120 20.984 26.744 671 Dökme ve aynalõ demir 32.442 24.473 23.895 41 Buğday ve mahlut 969 22.615 211 Ham deriler (post ve kürk dõşõnda) 28.400 37.126 22.506 651 Tekstil iplikleri 29.713 21.812 21.563 248 Ahşap demiryolu veya tramvay traversleri 19.332 13.380 21.008 Toplam ithalat 1.921.138 2.174.257 2.155.005 Kaynak:DİE



İkili İlişkiler: Anlaşma ve Protokoller

Anlaşmanõn Adõ İmza Tarihi ve Yeri R.G. Tarih ve NoTicaret ve Ekonomik İşbirliği Anlaşmasõ 25.2.1991 Ankara 31.5.1991 20887Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşmasõ 15.12.1997 Ankara -Yatõrõmlarõn Teşviki ve Korunmasõ Anlaş. 15.12.1997 Ankara -IV. Dönem KEK Toplantõsõ Protokolü 5.11.1999 Moskova 1.2.1998 23245Karayolu Taşõmacõlõğõ Anlaşmasõ 20.6.1988 Ankara 31.8.1988 19915

3.3 HEDEFLER

3.3.1 YAKLAŞIM VE GEREKÇELER Uluslararasõ pazarlardaki sert rekabet ortamõ ve yeni pazarlar mücadelesi ülkemizihracatçõlarõnõ daha etkin pazar arayõşlarõna ve pazarlama yöntemlerinin incelenmesiyönünde harekete geçmeye yöneltmiştir. Son yõllarda dünya siyasi coğrafyasõnda meydana gelen değişiklikler, halen dõşticaretimizde önemli bir paya sahip olan Batõ Avrupa ülkelerinin yanõ sõra, ülkemizihem coğrafi konumu ve hem kültürel bağlarõ nedeniyle eski Doğu Bloku ülkeleri ileTürk Cumhuriyetleri pazarlarõna yöneltmiştir. Ayrõca kalkõnma halindeki Afrikakõtasõnda, kuzeydeki İslam ülkeleri dõşõndaki ülkelerle ticaretimizin geliştirilmesi içinbaşlatõlan faaliyetlerin 2000�li yõllarda daha yoğun bir şekilde gözden geçirilmesi, ABDile gelişen ilişkiler çerçevesinde Kuzey ve Güney Amerika�daki diğer ülkelerinpazarlarõna girişin desteklenmesi gerekmektedir. İletişim açõsõndan gittikçe küçülen dünyamõzda teknolojinin tüm imkanlarõnõnkullanõlarak yeni pazarlara giriş için faaliyetlerin artõrõlmasõ ve desteklenmesiönümüzdeki yõllarda firmalarõmõz için önemli birer hedef olacaktõr. Bu çerçevede yenipazarlara açõlmamõz ve ürün yelpazemizi genişletmemiz kaçõnõlmazdõr. Her ne kadar ihracat üretim kaynaklõ bir olgu olsa da ülkemizin ticaret potansiyelinin deyönlendirilmesi gerekliliği ve gerçeğinden yola çõkarak hedef pazar seçiminin, mevcutihracat stratejisinin önemli bir unsuru olduğunu vurgulamakta fayda görülmektedir.Ülkemiz ihracatõnõn ülke ve madde olarak çeşitlendirilerek artõrõlmasõ mevcutpazarlarõmõza ek yeni ihraç pazarlarõna açõlmak ile mümkün olabilecektir. Hedef pazar seçimi sõrasõnda, ilgili ülke pazarõna girişin diğer ülke pazarlarõna nazarankolaylõğõnõn yanõ sõra, yüksek tüketim kalõplarõna sahip ülkeler ile birlikte tüketimeğilimleri hõzla artan ülkelerin de gözden geçirilmesi gerekmektedir. Bu çerçevede AB ile olan gümrük birliği gereğince yapõlmakta olan serbest ticaretanlaşmalarõ pazara girişte kolaylõk sağlamakta ve bu ülkeler kendiliğinden ülkemiz içinhedef pazarlar haline gelmektedir. Hedef ülke seçiminde, coğrafi yakõnlõk da ayrõca önem arz eden bir konudur. Herülkenin yoğunlukla kendi yakõn çevresi ile ticaret yaptõğõ gözlenmektedir. Dolayõsõylakomşularõmõzla olan mevcut sorunlarõn en aza indirgenmesi dõş ticarete olasõ olumlukatkõlarõ açõsõndan dikkate değer konular arasõnda yer almaktadõr.



Ayrõca hedef pazarõn ithalat kompozisyonun ülkemizin potansiyel ihraç imkanlarõaçõsõndan ayrõntõlõ bir şekilde incelenmesi iyi olacaktõr. Hedef pazarõn ithalat yapõsõnõn;belirli bir dönem zarfõnda düzenli bir şekilde ithalatõ yapõlan maddelerin saptanmasõ,ithal edilen maddelerin kullanõlõş amacõ-üretim/tüketim-, başlõca ticari ortaklar/rakipler,ortalama ithal fiyatõ ve ithalatõ artõş eğilimi gösteren mallar açõsõndan incelenmesigerekmektedir. Potansiyel ihraç ürünlerinin saptanmasõ ise bir diğer önemli konu olarak karşõmõzaçõkmaktadõr. Ülkemiz ihracatõnõn yapõsõ çerçevesinde karşõlaştõrmalõ üstünlüğe sahip,üretilmekte olan fakat henüz ihracata yönelmemiş, üretimi ithal hammaddelere bağõmlõ,re-eksporta konu olabilecek ürünler incelenmelidir. İhraç ürünlerinin dünyapiyasalarõndaki rakip ülkelerle fiyatta rekabet edebilme şansõ gibi konularõn da ihracatartõşõ açõsõndan ele alõnmasõ gerekmektedir. Ayrõca üretim ve ihracat ilişkisinin önemigöz önünde bulundurularak, üretim sürecine düzenli ve uygun fiyatlõ girdi temini deönemli bir konu olarak ortaya çõkmaktadõr. Hedef pazar ve potansiyel ihraç ürünleri tespit edildikten sonra mevcut pazara ne tür birpazarlama stratejisi ile girileceği konusu pazardaki başarõ ve kalõcõlõk açõsõndanvazgeçilmez bir unsurdur. Bu aşamada pazarda ülke ve ürün tanõtõmõ, ürünün genelkabul görmüş standart, kalite ve ambalajlama anlayõşõna uygunluğu, pazara arzdasürekliliğin temin edilmesi için gerekli finansman kolaylõklarõnõn temini, �Türk Malõ�imajõnõn iyileştirilmesi gibi topyekun bir çabaya gereksinim vardõr. Ayrõcaürünlerimizin her bir ihraç pazarõna spesifik olarak uygunluğunun değerlendirilmesi veihracat öncesinde bu pazarõn özelliklerine göre ürün üzerinde gerekli değişikliklerinyapõlmasõ ihracatõn sürekliliği ve kalitesi açõsõndan kaçõnõlmaz hale gelmiştir. Çalõşmada ele alõnan hedef pazarlar bu görüşler çerçevesinde oluşturulan kriterlerdenbir ya da bir kaç tanesi değerlendirilmek suretiyle seçilmiştir. Plan hedeflerine uygun olarak; orta ve uzun dönemde ulaşõlmak istenen amaçlara AltKomisyonun çalõşma konusunun �İkili İlişkiler� olmasõ nedeni ile ülkemizin orta veuzun dönemdeki muhtemel hedef pazarlarõ perspektifinden yaklaşõlmõştõr. Bu amaçla,bu bölümde, hedef pazarlar; Sekizinci 5 yõllõk Plan dönemini kapsayan 2001-2005yõllarõ için önerilmiştir. Bu çerçevede İsrail, Ukrayna, Birleşik Arap Emirlikleri, Cezayirve ÇHC- Hong Kong incelenmiştir. Diğer taraftan Cumhuriyetimizin 100. Kuruluş yõldönümü olan 2023�e uzanan dönemhedeflenerek saptanan �Stratejik Önem Arz Eden Hedef Pazarlar� kõsmõnda ABD, TürkCumhuriyetleri, Mõsõr, GAC ve Arjantin değerlendirilmiştir. Hedef pazarlar ele alõnõrken, anõlan ülkeler ile ülkemiz arasõndaki ticari ilişkiler, builişkilerin hukuki altyapõsõnõ oluşturan anlaşmalar, o ülkenin dünya ekonomik sistemiiçindeki yeri, dõş ticaret ve ekonomisindeki liberalizasyon durumu, kişi başõna GSYİH,satõn alma gücü, pazar büyüklüğü, nüfusu, bölgedeki stratejik konumu, siyasi istikrarõve üçüncü ülkelere açõlõm imkanlarõ göz önünde bulundurulmuştur. Bu çerçevede ÇHC ve Hong -Kong; nüfus, ucuz işgücü, geniş iç pazar, artan kişi başõnagelir ve giderek serbestleşen ekonomisi ile 21.yüzyõlõn ekonomi devi olmaya aday birülke olarak ihmal edilmemesi gereken bir pazar olarak değerlendirilmiştir.



Cezayir; Kuzey Afrika�da ekonomik ve siyasi ilişkilerimizin giderek geliştiği, tarihselbağlarõmõzõn güçlü olduğu, piyasa büyüklüğü açõsõndan başlõ başõna önemli ve ülkemiztarafõndan temin edilebilir ihtiyaçlarõ olan bir pazar olarak ele alõnmõştõr. Birleşik Arap Emirlikleri (BAE); bölgede serbest piyasa ekonomisi kurallarõnõuygulayan, tedarik ve dağõtõm açõsõndan Arap Yarõmadasõ�na açõlõm imkanlarõolan bir ülke olarak incelenmiştir. Ukrayna; Rusya Federasyonu�ndan sonra BDT ülkeleri arasõndaki en güçlü ekonomiyesahip ülke olma özelliği ile birlikte KEİ içinde önemli bir yeri bulunmaktadõr İsrail; AB ile gümrük birliği çerçevesinde İsrail ile serbest ticaret anlaşmasõ imzalamõşolan ülkemiz için bu ülke ile üçüncü ülkelere yönelik ortak projelerin hayata geçirilmesiyönünde işbirliğine gidilebilmesi açõsõnda önem arz etmektedir. Ayrõca serbest ticaretanlaşmasõnõn olumlu etkileri iki ülke arasõndaki ticarette somut bir ţekildegörülmektedir. Uzun dönemde stratejik önem arz eden pazarlara esas olarak bulunduklarõ bölgedekiüçüncü ülkelere açõlõm imkanlarõ ve stratejik konumlarõ itibarõyla yaklaşõlmõştõr. Bu çerçevede; ABD; Amerika kõtasõnda NAFTA yoluyla Kanada ve Meksika�ya açõlõm amaçlõ olarakdeğerlendirilmekle birlikte aynõ zamanda AB�ye tam üyeliğimizi destekleyen ve dünyaile ilişkilerde önemli yer tutan bir siyasi müttefik ülke olarak önem kazanmaktadõr. Arjantin; kendisi büyük bir pazar olmakla birlikte Güney Amerika kõtasõndaki üçüncüülkelere giriş imkanõ sunabileceği ve ülkemizin bölgedeki tek Ticaret Müşavirliği�ninbulunduğu ülke olarak bilgi temini açõsõndan sağlayabileceği kolaylõklarõ iledeğerlendirilmiştir. Güney Afrika Cumhuriyeti; Afrika�nõn en gelişmiş ülkesi olarak bulunduğu coğrafikonumda tüm Kara Afrika�ya açõlõm imkanõ sağlamaktadõr. Bir bütün olarak ele alõnan Türk Cumhuriyetleri�ne, önümüzdeki Plan döneminde dahafazla önem verilmesi gerektiği düşünülmektedir. Yaklaşõk altmõş milyon nüfusa sahipolan bu piyasanõn, ortak yatõrõmlar, mali ve teknik işbirliği açõsõndan uzun dönemli birstrateji çerçevesinde değerlendirilmesinde fayda görülmektedir. Ayrõca ülkemizin anõlanülkeler ile üçüncü ülkeler arasõnda bir köprü olabilme avantajõnõ ciddi bir ţekilde gözdengeçirmesi gerekmektedir.

3.3.2 TÜRKİYE�NİN İHRACATINDA ÖNEM ARZEDEN ÜLKE VE ÜRÜNLERİNGENEL GÖRÜNÜMÜ

Tablo 1�de; hazõrlanan raporda incelenen ülkelerin dõş ticaretinde Türkiye�nin payõ vebüyüklük açõsõndan sõralamadaki yeri verilmiştir. Çeşitli kaynaklardan alõnan bilgileregöre, Türkiye özellikle Türk Cumhuriyetleri�nin dõş ticaretinde gerek oransal olarak,gerekse sõralama itibariyle ilk sõralarda yer almaktadõr.



Tabloda da görülebileceği gibi Azerbaycan�õn en çok ithalat yaptõğõ ülke Türkiye�dir.Ayrõca Türkiye, Kazakistan ve Kõrgõzistan�õn en çok ithalat yaptõğõ 4. ülkekonumundadõr. 1996 yõlõ verilerine göre en çok ithalat yapõlan ülkeler sõralamasõndaTürkiye Almanya�nõn ve Rusya�nõn ithalatõnda 19., ABD�nin ithalatõnda 40. sõradabulunmaktadõr. Buna karşõlõk çoğu ülkenin ihracatõndaki sõralamada Türkiye�nin dahaön sõralarda yer aldõğõ görülmektedir. Türkiye bazõ ürünlerin ihracat ve ithalatõnda Dünya ülkeleri arasõnda ilk sõralarda yeralmaktadõr. Tablo 3�de görüleceği gibi 1996 yõlõ verilerine göre Türkiye; �buğday unu,mahlut unu, bulgur ve irmik�, �tütün ve tütün döküntüleri�, �örülmüş olsun olmasõn diğergiyim eşyasõ� gibi ürünleri en çok ihraç eden 4. ülke konumundadõr. Öte yandan Türkiye Dünyanõn en çok �demir çelik hurda ve artõklarõ, bunlarõn külçeleri�ithal eden ülkesidir. Ham deri ithalatõnda ise 2. sõrada yer almaktadõr (Tablo 2). Tablo 4�de, raporda yer alan ülkelerin ithalatõ içerisinde en yüksek paya sahip olan ihraçürünlerimiz ve bu ürünlerin ülke ithalatlarõ içerisindeki paylarõ görülmektedir. Tablo oluşturulurken Türkiye�nin o mal grubundan ülkeye yaptõğõ ihracat, ülkenin o malgrubundan ithalatõna oranlanmõş, birden fazla ülkede payõ yüzde 3�ün üzerinde olanürünler dikkate alõnmõştõr. Türkiye�nin en çok ihracat yaptõğõ, ihracatta hedef olarak seçilen ve stratejik önemi olanülkeler dikkate alõnarak oluşturulan tabloda geleneksel ihraç ürünlerimizin yer aldõğõgörülmektedir. Bu ürünler başta tekstil ve konfeksiyon olmak üzere, meyve ve sebzeler,tütün ile çeşitli madeni eşyalardan oluşmaktadõr. Söz konusu ülke ithalatlarõnda en yüksek payõmõz olan ürün/ülke kombinasyonunda ençarpõcõ oranlar; Mõsõr�õn meyve sebze ithalatõnõn yüzde 29,3�ü, ABD�nin tütünithalatõnõn yüzde 16�sõ, Almanya�nõn giyim eşyasõ ithalatõnõn yüzde 11,8�i Türkürünlerinden oluşmasõdõr. Tablo 5�de ise ülkeler esas alõnarak en çok ihraç ettiğimiz ürünler sõralanmõş ve buürünlerin ülke ithalatõndaki paylarõ gösterilmiştir. Bu tabloya bakõldõğõnda Fransa,Hollanda, Almanya, İngiltere, ABD gibi gelişmiş ülkelere satõlan ürünler içerisindegiyim eşyalarõ ilk sõrada yer alõrken, İtalya, G. Afrika Cumhuriyeti ve İsrail�e tekstilürünleri, Cezayir, BAE, Çin ve Hong-Kong�a demir çelik, Mõsõr�a motorlu kara taşõtlarõ,Japonya�ya ise meyve ve sebzeler en çok satõlan ürünler sõralamasõnda ilk sõrada yeralmaktadõr.



Tablo 1. Başlõca ülkelerin dõş ticaretinde Türkiye'nin payõ ve sõrasõ İthalat İhracat Türkiye'nin Türkiye'nin Türkiye'nin Türkiye'nin Ülkeler Yõl payõ % sõrasõ payõ % sõrasõ Azerbaycan 1997 22,67 1 5,25 5 Kazakistan 1997 3,98 4 1,60 13 Kõrgõzistan 1997 5,97 4 1,08 13 Özbekistan 1997 4,79 6 2,99 11 Cezayir 1996 5,28 7 5,54 7 Ukrayna 1997 1,38 7 5,17 3 Mõsõr 1997 1,92 15 2,48 11 İsrail 1996 0,82 16 0,96 19 Almanya 1998 1,32 19 1,43 17 Rusya 1997 1,17 19 2,27 14 İtalya 1998 0,79 21 1,69 10 BAE 1997 0,97 23 0,07 42 İngiltere 1998 0,61 29 0,97 20 Fransa 1998 0,56 29 0,95 16 Hollanda 1998 0,55 29 0,80 18 ABD 1998 0,28 40 0,52 33 Güney Afrika 1997 0,19 42 0,30 38 Japonya 1998 0,05 0,43 29 Kaynaklar: International Trade Statistics Yearbook 1996-BM, Monthly Statistics Of Foreign Trade September 1999-OECD, Direction of Trade Statistics Yearbook-IMF

Tablo 2. Türkiye'nin ithalat açõsõndan Dünya ülkeleri sõralamasõnda ilk 10 sõrada yer aldõğõ malgruplarõ (SITC,Rev.2), 1996

SITC Değer Türkiye'nin Türkiye'nin Kodu Mal grubu 000 $ Payõ % Sõrasõ 211 Ham deriler 282.917 11,4 3 263 Pamuk 302.217 2,9 9 264 Jüt ve bitki iç kabuklarõnõn lifleri 2.397 2,9 6 267 Diğer suni lifler ve artõklarõ 168.913 7,3 1 282 Demir çelik hurda ve artõklarõ,bunlarõn külçeleri 991.315 12,9 1 341 Doğal gaz ve mamul gaz 1.262.788 2,5 7 423 Bitkisel katõ ve sõvõ yağlar 181.626 1,5 10 424 Bitkisel diğer sabit katõ ve sõvõ yağlar 201.464 2,3 10 724 Tekstil makinalarõ, aksam ve parçalarõ 2.410.774 9,6 2 Kaynak:UN,International Trade Statistics Yearbook



Tablo 3. Dünya ihracatõnda Türkiye'nin ilk 10 sõrada yer aldõğõ ürünler (SITC,Rev.2) ve bu ürünlerin başlõca ihracat ve ithalatçõsõ olan ülkeler, 1996

SITC Türki. İhrc. Türk./Dünya Türkiye Başlõca ihracatçõ ülkeler Başlõca ithalatçõ ülkeler Kodu Mal grubu 000 $ % Sõra

046 Buğday, mahlut unu, bulgur 175.366 6,4 4 Fransa, İtalya, ABD, Belçika, İspanya Cezayir, Libya, Mõsõr, Hollanda, Yemen İrmik

056 Sebze, hazõrlanmõş 183.967 2,9 9 Çin, Hollanda, Fransa, İspanya, ABD Almanya, ABD, Japonya, Fransa, İngiltere, Konserve edilmiş Belçika, Almanya, Tayland Hong Kong, İtalya, Hollanda

057 Taze/kuru meyve ve 1.103.492 3,9 6 ABD, İspanya, İtalya, Fransa, Hollanda, Almanya, ABD, Fransa, İngiltere, Japonya, Kabuklu yemişler Şili Hollanda, Kanada, İtalya

062 Şeker mamulleri 194.813 4,7 7 Almanya, ABD, Hollanda, Belçika, İngiltere, ABD, Rusya, Almanya, Fransa, İspanya, Danimarka Hong-Kong, İtalya, Hollanda

091 Margarin 124.472 6,9 5 Belçika, Hollanda, Almanya, ABD, Rusya, Fransa, İran, İngiltere, Hollanda, Malezya, Fransa Belçika, Almanya, Hong-Kong

121 Yaprak tütün 538.549 8,6 4 ABD, Brezilya, Zimbabwe, Yunanistan, ABD, Almanya, Japonya, Hollanda, İngiltere, ve tütün döküntüleri Malavi, İtalya, Çin, Arjantin, Hindistan İspanya, Belçika, İsviçre, Mõsõr, Fransa

431 İşlenmiş katõ ve sõvõ 95.900 2,7 9 Malezya, Hollanda, Almanya, Singapur, Almanya, Singapur, Hollanda, Fransa, Yağlar Endonezya, ABD, Ürdün İngiltere, Belçika

658 Tekstilden hazõr eşya ve 603.071 4,5 8 Çin, Pakistan, Portekiz, Hong-Kong, ABD, Almanya, Japonya, Fransa, Hong-Kong, Takõmlar Almanya, Hindistan, ABD, Kore, Belçika İngiltere, Hollanda, İtalya

659 Halõlar ve diğer yer 307.322 3,1 10 Belçika, ABD, İran, Çin, Hindistan, Almanya, ABD, İngiltere, Japonya, Fransa, Kaplamalarõ Hollanda, Almanya, İngiltere Rusya, Hollanda, Kanada

843 Erkek ve erkek çocuklar 1.255.342 2,9 8 Çin, Hong-Kong, İtalya, Almanya, ABD, Almanya, Japonya, Hong-Kong, Fransa, için örme giyim eşyasõ Fransa, Hindistan, Tayland, Kore, İngiltere İngiltere, Hollanda, İsviçre, Belçika, İtalya

845 Örülmüş olsun olmasõn 2.014.230 5,6 4 Hong-Kong, İtalya, Çin, Kore, ABD, Almanya, Japonya, Hong-Kong, Fransa, diğer giyim eşyasõ Portekiz, Fransa, Almanya İngiltere, Hollanda, İtalya

846 İç giysi ve giyim eşyasõ 1.384.477 5,2 5 Hong-Kong, Çin, ABD, İtalya, Fransa, ABD, Almanya, Japonya, Hong-Kong, Fransa, Aksesuarlarõ Almanya, Tayland, Kore, Portekiz İngiltere, Hollanda, Belçika, İtalya, İspanya

847 Mendil, boyun bağõ, papyon 237.121 3,3 9 İtalya, Çin, Kore, Hong-Kong, Almanya, ABD, Almanya, Japonya, Fransa, Hong-Kong, vb. aksesuar Fransa, İngiltere, ABD, Hindistan İngiltere, Hollanda, Belçika, İsviçre, İspanya

848 Tekstil dõşõnda kalan 356.072 3,4 8 Çin, Hong-Kong, Kore, Malezya, İtalya, ABD, Almanya, Japonya, Hong-Kong, Fransa, giyim eşyalarõ Tayland, ABD, Almanya, Hindistan Rusya, İngiltere, İtalya, Kanada, Hollanda

Kaynak: UN, International Trade Statistics Yearbook Not: Başlõca ihracatçõ ve ithalatçõ ülkeler, ilgili madde grubunun ihracat ve ithalatõndaki büyüklük sõrasõna göre yazõlmõştõr.



Tablo 4. Türkiye'nin en çok ihracat yaptõğõ ülkeler ile ihracatta hedef ve stratejik önemi olan Ülkelerin ithalatõ içinde Türkiye'nin ihracataçõsõndan en yüksek paya sahip olduğu mal gruplarõ

Değer:1000 $ Toplam Türkiye'nin Ülke ithalatõ

SITC ithalat ülkeye içinde Türkiye Kodu Mal grubu adõ Ülkeler Ülke ithalatõ içinde (%) ihracatõ İhracatõ (%)

Mõsõr 169.402 1,301 49.604 29,282 İsrail 217.745 0,727 18.726 8,600

05 Meyve ve sebzeler İtalya 2.700.254 1,298 160.800 5,955 Almanya 11.307.388 2,539 652.174 5,768 Cezayir 192.816 1,961 10.631 5,513 Hollanda 3 673 344 2,262 141.577 3,854 G. Afrika 112.564 0,406 3.485 3,096 İngiltere 6.111.882 2,128 186.020 3,044 12 Tütün ve tütün mamulleri ABD 1.625.974 0,187 260.353 16,012 Almanya 1.313.384 0,295 66.979 5,100 62 Kauçuktan eţya İngiltere 257.471 0,090 21.612 8,394 Mõsõr 161.097 1,237 12.193 7,569

Mõsõr 289.639 2,225 23.210 8,013 İsrail 767.368 2,562 47.524 6,193 65 Diğer tekstil iplik, kumaş, şekil ver. mensucat İtalya 6.412.767 3,082 317.398 4,949 Cezayir 160.334 1,631 7.455 4,650 Almanya 10.769.608 2,418 484.755 4,501 İngiltere 7.782.185 2,710 331.112 4,255 66 Diğer metal olmayan maddeden yapõlan eşyalar Mõsõr 234.215 1,799 16.277 6,950 Cezayir 226.357 2,303 7.722 3,411

Cezayir 820.226 8,344 80.764 9,847 BAE 395.671 2,875 29.396 7,429 67 Demir ve çelik Mõsõr 1.009.063 7,750 61.798 6,124 İsrail 751.089 2,508 42.124 5,608 Hong Kong 4.081.738 2,028 167.252 4,098 78 Kara taşõtlarõ Mõsõr 598.530 4,597 62.223 10,396 Cezayir 408.839 4,159 39.316 9,616

Almanya 22.844.024 5,130 2.694.835 11,797 G. Afrika 140.462 0,506 12.425 8,846 84 Giyim eşyasõ ve bunlarõn aksesuarlarõ Hollanda 7 628 730 4,698 327.017 4,287 İngiltere 10.268.160 3,575 424.957 4,139 Fransa 10.911.564 4,033 401.514 3,680 Not: Almanya, Fransa, Hollanda, İtalya, Japonya, İngiltere ve ABD bilgileri 1997, BAE bilgileri 1993, Cezayir



Tablo 5. En çok ihracat yapõlan ülkeler ile ihracatta hedef ve stratejik önemi olan ülkelere en çok ihraç edilen ürünlerin, ülkelerin ithalatõ içindeki payõ (000 $)

Toplam Türkiye'nin Ülke ithalatõ SITC ithalat Ülkeye içinde Türkiye

Ülkeler Kodu Mal grubu adõ Ülke ithalatõ içinde (%) İhracatõ ihracatõ (%)

Fransa 84 Giyim eşyasõ ve bunlarõn aksesuarlarõ 10.911.564 4,033 401.514 3,680 65 Diğer tekstil iplik,kumaş şekil ver.mens 7.069.084 2,613 196.735 2,783 05 Meyve ve sebzeler 5.680.634 2,100 149.399 2,630 77 Elektrik makineleri,cihazlarõ ver aletleri, vb.aksam,parçalarõ 18.237.527 6,741 68.569 0,376 78 Kara taşõtlarõ 23.812.232 8,802 41.072 0,172 76 Haber.,ses kaydetme ve sesi tekrar ver. yarayan cihaz ve ar. 7.482.657 2,766 40.925 0,547 66 Diğer metal olmayan maddeden yapõlan eşyalar 4.467.832 1,651 36.595 0,819

Hollanda 84 Giyim eşyasõ ve bunlarõn aksesuarlarõ 7 628 730 4,698 327.017 4,287 05 Meyve ve sebzeler 3 673 344 2,262 141.577 3,854 65 Diğer tekstil iplik,kumaş,şekil ver.mens 3 800 541 2,341 73.863 1,943 67 Demir ve çelik 3 802 680 2,342 43.313 1,139 12 Tütün ve tütün mamülleri 997 502 0,614 23.988 2,405 76 Haber.,ses kaydetme ve sesi tekrar ver. yarayan cihaz ve ar. 4 614 752 2,842 17.357 0,376 77 Elektrik Makineleri,cihazlarõ ver aletleri, vb.aksam,parçalarõ 13 407 480 8,258 15.731 0,117

Almanya 84 Giyim eşyasõ ve bunlarõn aksesuarlarõ 22.844.024 5,130 2.694.835 11,797 05 Meyve ve sebzeler 11.307.388 2,539 652.174 5,768 65 Diğer tekstil iplik,kumaţ,ţekil ver.mens 10.769.608 2,418 484.755 4,501 77 Elektrik makineleri,cihazlarõ ve aletleri, vb.aksam,parçalarõ 30.703.589 6,895 267.706 0,872 76 Haber.,ses kaydetme ve sesi tekrar ver. yarayan cihaz ve ar. 11.113.288 2,496 117.326 1,056 66 Diğer metal olmayan maddeden yapõlan eşyalar 6.763.937 1,519 96.183 1,422 71 Güç üreten makineler ve araçlar 11.731.774 2,634 92.308 0,787 78 Kara taşõtlarõ 43.679.619 9,809 88.836 0,203 89 Baţka yerde belirtilmeyen çeţitli mamül eţyalar 14.905.997 3,347 86.577 0,581 69 Baţka yerde belirtilmeyen madenden mamul eţya 10.352.483 2,325 67.272 0,650 12 Tütün ve tütün mamülleri 1.313.384 0,295 66.979 5,100 62 Kauçuktan eţya 4.251.964 0,955 51.370 1,208 74 Diğer genel endüstri makine/cihazlarõn aksamlarõ 14.535.555 3,264 51.103 0,352



İtalya 65 Diğer tekstil iplik,kumaş,şekil ver.mens 6.412.767 3,082 317.398 4,949 05 Meyve ve sebzeler 2.700.254 1,298 160.800 5,955 67 Demir ve çelik 8.063.344 3,875 142.373 1,766 84 Giyim eşyasõ ve bunlarõn aksesuarlarõ 5.305.284 2,550 106.310 2,004 33 Petrol, petrolden elde edilen ürün 14.836.873 7,130 71.419 0,481 78 Kara taşõtlarõ 22.722.991 10,920 62.187 0,274 27 Ham gübre ve madenler (kömür,petrol ve değerli taşlar hariç) 1.156.122 0,556 44.291 3,831 69 Baţka yerde belirtilmeyen madenden mamul eţya 3.213.472 1,544 43.553 1,355 77 Elektrik makineleri,cihazlarõ ve aletleri, vb.aksam,parçalarõ 10.674.449 5,130 41.356 0,387 26 Dokuma elyafõ ve bunlarõn artõklarõ 2.894.056 1,391 38.009 1,313

İngiltere 84 Giyim eşyasõ ve bunlarõn aksesuarlarõ 10.268.160 3,575 424.957 4,139 65 Diğer tekstil iplik,kumaş,şekil ver.mens 7.782.185 2,710 331.112 4,255 05 Meyve ve sebzeler 6.111.882 2,128 186.020 3,044 67 Demir ve çelik 5.037.685 1,754 90.304 1,793 76 Haber.,ses kaydetme ve sesi tekrar ver. yarayan cihaz ve ar. 12.027.253 4,188 83.038 0,690 77 Elektrik Makineleri,cihazlarõ ve aletleri, vb.aksam,parçalarõ 22.182.400 7,724 72.431 0,327 66 Diğer metal olmayan maddeden yapõlan eşyalar 7.839.300 2,730 37.427 0,477 78 Kara taşõtlarõ 34.370.949 11,968 34.449 0,100

Cezayir 67 Demir ve çelik 820.226 8,344 80.764 9,847 78 Kara taşõtlarõ 408.839 4,159 39.316 9,616 77 Elektrik Makineleri,cihazlarõ ve aletleri, vb.aksam,parçalarõ 481.449 4,897 24.202 5,027 04 Hububat, hububat ürünleri 1.142.234 11,619 19.475 1,705 68 Demir ihtiva etmeyen madenler 123.431 1,256 18.559 15,036 05 Meyve ve sebzeler 192.816 1,961 10.631 5,513 42 Hazõrlanmõş bitkisel sõvõ ve katõ yağ 268.800 2,734 0,000 541 Eczacõlõk ve eczacõlõk ürünleri 517.558 5,265 0,000

Mõsõr 78 Kara taşõtlarõ 598.530 4,597 62.223 10,396 67 Demir ve çelik 1.009.063 7,750 61.798 6,124 05 Meyve ve sebzeler 169.402 1,301 49.604 29,282 65 Diğer tekstil iplik,kumaş,şekil ver.mens 289.639 2,225 23.210 8,013 66 Diğer metal olmayan maddeden yapõlan eşyalar 234.215 1,799 16.277 6,950 62 Kauçuktan eţya 161.097 1,237 12.193 7,569 77 Elektrik Makineleri,cihazlarõ ve aletleri, vb.aksam,parçalarõ 532.480 4,090 12.026 2,258



G. Afrika Cum. 65 Diğer tekstil iplik,kumaş,şekil ver.mens 744.966 2,686 17.935 2,407 84 Giyim eşyasõ ve bunlarõn aksesuarlarõ 140.462 0,506 12.425 8,846 77 Elektrik makineleri,cihazlarõ ve aletleri, vb.aksam,parçalarõ 1.780.063 6,418 11.911 0,669 66 Diğer metal olmayan maddeden yapõlan eşyalar 649.471 2,342 3.773 0,581 05 Meyve ve sebzeler 112.564 0,406 3.485 3,096 78 Kara taşõtlarõ 2.876.779 10,372 1.963 0,068

ABD 84 Giyim eşyasõ ve bunlarõn aksesuarlarõ 48.407.008 5,567 643.942 1,330 12 Tütün ve tütün mamülleri 1.625.974 0,187 260.353 16,012 67 Demir ve çelik 16.082.145 1,849 228.095 1,418 65 Diğer tekstil iplik,kumat,şekil ver.mens 11.949.251 1,374 226.403 1,895 89 Baţka yerde belirtilmeyen çeţitli mamül eţyalar 43.533.318 5,006 119.645 0,275 05 Meyve ve sebzeler 7.743.511 0,890 77.398 1,000 66 Diğer metal olmayan maddeden yapõlan eşyalar 17.827.097 2,050 64.862 0,364 79 Diğer taşõt araçlarõ 11.856.459 1,363 49.684 0,419 71 Güç üreten makineler ve araçlar 24.504.304 2,818 48.303 0,197 27 Ham gübre ve madenler (kömür,petrol ve değerli taşlar hariç) 1.339.936 0,154 38.815 2,897 78 Kara taşõtlarõ 112.766.886 12,968 36.101 0,032 42 Hazõrlanmõş bitkisel sõvõ ve katõ yağ 1.374.939 0,158 28.366 2,063

Arjantin 66 Diğer metal olmayan maddeden yapõlan eşyalar 269.043 1,132 1.205 0,448 77 Elektrik Makineleri,cihazlarõ ve aletleri, vb.aksam,parçalarõ 1.064.211 4,479 293 0,028 65 Diğer tekstil iplik,kumaş,şekil ver.mens 609.698 2,566 245 0,040 59 Baţka yerlerde belirtilmeyen kimyasal maddeler ve ürnler 562.102 2,366 188 0,033 29 Baţka yerde belirtilmeyen iţlenmemiţ hayvani, bitkisel ürünler 133.637 0,562 177 0,133 69 Baţka yerde belirtilmeyen madenden mamul eţya 647.308 2,724 159 0,025

İsrail 65 Diğer tekstil iplik,kumaş,şekil ver.mens 767.368 2,562 47.524 6,193 67 Demir ve çelik 751.089 2,508 42.124 5,608 66 Diğer metal olmayan maddeden yapõlan eşyalar 5.696.471 19,021 37.959 0,666 05 Meyve ve sebzeler 217.745 0,727 18.726 8,600 68 Demir ihtiva etmeyen madenler 459.832 1,535 11.645 2,533 69 Baţka yerde belirtilmeyen madenden mamul eţya 696.475 2,326 7.353 1,056 04 Hububat, hububat ürünleri 607.911 2,030 7.222 1,188 33 Petrol, petrolden elde edilen ürün 1.836.646 6,133 7.059 0,384 76 Haber.,ses kaydetme ve sesi tekrar ver. yarayan cihaz ve ar. 1.203.555 4,019 5.933 0,493



BAE 67 Demir ve çelik 395.671 2,875 29.396 7,429 65 Diğer tekstil iplik,kumaş,şekil ver.mens 1.764.119 12,816 7.311 0,414 66 Diğer metal olmayan maddeden yapõlan eşyalar 319.763 2,323 5.626 1,759 68 Demir ihtiva etmeyen madenler 416.964 3,029 5.606 1,345 62 Kauçuktan eţya 193.724 1,407 4.297 2,218 84 Giyim eşyasõ ve bunlarõn aksesuarlarõ 783.051 5,689 4.112 0,525 05 Meyve ve sebzeler 313.914 2,281 2.148 0,684 74 Diğer genel endüstri makine/cihazlarõn aksamlarõ 827.824 6,014 1.612 0,195 69 Baţka yerde belirtilmeyen madenden mamul eţya 476.106 3,459 1.394 0,293 02 Süt, süt ürünleri ve yumurtalar 121.405 0,882 1.042 0,859

Çin 67 Demir ve çelik 7.309.822 5,265 20.308 0,278 28 Metal cevheri, döküntüleri, hurdalarõ 3.069.738 2,211 15.419 0,502 26 Dokuma elyafõ ve bunlarõn artõklarõ 3.528.055 2,541 15.213 0,431 77 Elektrik makineleri,cihazlarõ ve aletleri, vb.aksam,parçalarõ 11.274.172 8,121 2.464 0,022 78 Kara taşõtlarõ 2.190.244 1,578 1.749 0,080 72 Belirli sanayiler için özel makineler 14.218.858 10,242 1.367 0,010 65 Diğer tekstil iplik,kumaş,şekil ver.mens 12.206.940 8,793 1.150 0,009

Japonya 05 Meyve ve sebzeler 5.775.230 1,705 26.087 0,452 65 Diğer tekstil iplik,kumaş,şekil ver.mens 5.800.870 1,712 17.225 0,297 27 Ham gübre ve madenler (kömür,petrol ve değerli taşlar hariç) 1.866.607 0,551 17.042 0,913 12 Tütün ve tütün mamulleri 2.498.715 0,737 16.636 0,666 28 Metal cevheri, döküntüleri, hurdalarõ 8.649.367 2,553 14.241 0,165 03 Balõklar ve diğer deniz ürünleri 15.187.095 4,482 13.018 0,086 68 Demir ihtiva etmeyen madenler 9.871.149 2,913 8.460 0,086

Hong Kong 67 Demir ve çelik 4.081.738 2,028 167.252 4,098 68 Demir ihtiva etmeyen madenler 3.297.784 1,638 13.837 0,420 26 Dokuma elyafõ ve bunlarõn artõklarõ 1.112.170 0,553 6.876 0,618 65 Diğer tekstil iplik,kumaş,şekil ver.mens 16.597.079 8,246 5.486 0,033 05 Meyve ve sebzeler 1.649.977 0,820 3.443 0,209 66 Diğer metal olmayan maddeden yapõlan eşyalar 5.632.795 2,798 2.344 0,042 84 Giyim eşyasõ ve bunlarõn aksesuarlarõ 13.657.703 6,785 1.946 0,014

Not: Almanya, Fransa, Hollanda, İtalya, Japonya, İngiltere ve ABD bilgileri 1997, BAE bilgileri 1993, Cezayir bilgileri 1995, diğer ülke bilgileri 1996 yõlõna aittir. Kaynak: DİE, UN



3.3.3 HEDEF PAZARLAR

3.3.3.1 ÇİN VE HONG-KONG

ÇİN

1-BAŞLICA GÖSTERGELER BAŞKENTİ : Pekin YÜZÖLÇÜMÜ : 9.561.000 km2

NÜFUSU(1998) : 1,24 Milyar KONUŞULAN DİL : Çince GSYİH (1998) : 967,5 Milyar Dolar KİŞİ BAŞINA GSYİH (1998) : 779 Dolar ENFLASYON ORANI (%) (1998) : -0,8 PARA BİRİMİ VE PARİTESI : Yuan

2- DIŞ TİCARET Çin�in dõş ticareti: 1998 yõlõ hariç tutulursa 1990'lõ yõllarda Çin de dõş ticaretini önemliölçüde artõran ülkelerden birisidir. 1990 yõlõnda 62,1 milyar dolar olan ülke ihracatõ,1998 yõlõnda 183,6 milyar dolar seviyesine çõkmõştõr. Benzer gelişme Çin�in ithalatõndada görülmüş, aynõ dönemde ithalat 53,3 milyar dolardan 140,3 milyar dolara çõkmõştõr.Çin�in dõş ticareti son 2 yõlda yaklaşõk 40 milyar dolar fazla vermektedir (Tablo 1). Tablo 1. Çin'in dõş ticareti Değer (Milyon $) Değişim(%) Dõş ticaret

Yõl İthalat ihracat ithalat ihracat Dengesi 1990 53.345 62.091 8.746 1991 63.791 71.910 19,58 15,81 8.119 1992 80.585 84.940 26,33 18,12 4.355 1993 103.088 90.970 27,92 7,10 -12.118 1994 115.681 121.047 12,22 33,06 5.366 1995 129.113 148.797 11,61 22,92 19.684 1996 138.944 151.197 7,61 1,61 12.253 1997 142.189 182.877 2,34 20,95 40.688 1998 140.305 183.589 -1,32 0,39 43.284

Kaynak: U.S.Census Bureau web sitesi Başlõca ticari ortaklar: Çin'in ihracatõnda ilk 10 ülke Hong Kong, Japonya, ABD, G.Kore, Almanya, Singapur, Hollanda, İngiltere, Fransa ve İtalya�dõr. İthalatõnda ise ilk 10ülke Japonya, ABD, G. Kore, Hong Kong, Almanya, Rusya, Singapur, Avustralya,İtalya ve Kanada şeklinde sõralanmaktadõr (Tablo 2). Çin�in Dõş Ticaretinde Türkiye�nin Yeri: Toplam ihracatõ içinde payõmõz : % 0,46 Toplam ithalatõ içinde payõmõz : % 0,03



Başlõca ihraç maddeleri: Makine ve ulaşõm teçhizatõ, tekstil ve giyim eşyasõ, ayakkabõ,başlõk ve şemsiye, kimyasal ürünler, mineral yakõtlar ve elektrik, gõda, içecek ve tütün. Tablo 2. Çin'in en çok dõş ticaret yaptõğõ ülkeler, 1996 İthalat İhracat Sõra Ülke 000 $ % Ülke 000 $ % 1 Japonya 29.180.841 21,02 Hong Kong 32.906.258 21,79 2 ABD 16.155.168 11,64 Japonya 30.886.224 20,45 3 G. Kore 12.481.622 8,99 ABD 26.705.643 17,68 4 Hong Kong 7.826.688 5,64 G. Kore 7.499.856 4,97 5 Almanya 7.324.132 5,28 Almanya 5.842.688 3,87 6 Rusya 5.151.769 3,71 Singapur 3.748.787 2,48 7 Singapur 3.600.890 2,59 Hollanda 3.536.863 2,34 8 Avustralya 3.433.801 2,47 İngiltere 3.200.910 2,12 9 İtalya 3.245.949 2,34 Fransa 1.912.753 1,27 10 Kanada 2.572.591 1,85 İtalya 1.836.583 1,22 10 ülke toplamõ 90.973.451 65,53 118.076.565 78,17 Kaynak : UN International Trade Statistics Yearbook 1996

Başlõca ithal maddeleri ve Türkiye�nin ihracat imkanlarõ açõsõndandeğerlendirilmesi: 1996 yõlõnda Çin'in en çok ithal ettiği ürünler büyüklük sõrasõnagöre; Belirli sanayiler için özel makineler, tekstil iplik, kumaş ve mensucatlarõ,elektrikli makine ve cihazlar, işlenmiş plastik mamulleri, genel endüstri makineleri,demir ve çelik, petrol ve petrol ürünleridir (Tablo 3). Tablo 3. Çin'in en çok ithal ettiği mal gruplarõ ve bu mal gruplarõnda Türkiye'nin Çin'e ihracatõ,

1996 (000 $) SITC Mal grubu Çin (İthalat) Türkiye(İhracatõ) (�) 72 Belirli sanayiler için özel makineler 14.218.858 1.367 0,10 65 Diğer tekstil iplik,kumaş,şekil ver.mens 12.206.940 1.150 0,09 77 Elektrik mak.,cihaz.ve aletleri, vb.aksam,parçalarõ 11.274.172 2.464 0,22 58 İlk şekilde olmayan plastikler 7.918.177 86 0,01 74 Diğer genel endüstri makine/cihazlarõn aksamlarõ 7.781.016 253 0,03 67 Demir ve çelik 7.309.822 20.308 2,78 33 Petrol, petrolden elde edilen ürün 5.973.993 0 0,00 76 Haber.,ses kayd. ve sesi tekrar verm.yarayan cihazlar 5.833.304 1 0,00 73 Metal işleme makineleri 3.637.639 253 0,07 26 Dokuma elyafõ ve bunlarõn artõklarõ 3.528.055 15.213 4,31 75 Büro makineleri ve otomatik veri işleme makineleri 3.420.946 3 0,00 71 Güç üreten makineler ver araçlar 3.211.507 471 0,15 79 Diğer taşõt araçlarõ 3.137.452 0 0,00 28 Metal cevheri, döküntüleri, hurdalarõ 3.069.738 15.419 5,02 51 Organik kimyasal ürünler 3.057.842 193 0,06 68 Demir ihtiva etmeyen madenler 3.001.585 0 0,00 89 Başka yerde belirtilmeyen çeşitli mamul eşyalar 2.873.538 176 0,06 64 Kağõt,karton ve kağõt hamurundan eşya 2.846.043 2 0,00 04 Hububat, hububat ürünleri 2.601.294 396 0,15 61 Başka yerde belirtilmeyen İşlenmiş deri ve kürkler 2.483.032 126 0,05 87 Başka yerde belirtilm. mesleki,ilmi,kontrol alet ve cih. 2.278.224 9 0,00 78 Kara taşõtlarõ 2.190.244 1.749 0,80 69 Başka yerde belirtilmeyen madenden mamul eşya 1.766.469 10 0,01 88 Fotoğraf malzemesi, optik eşya,saatler 1.721.137 0 0,00 Kaynak : DİE, Birleşmiş Milletler



3-TÜRKİYE İLE DIŞ TİCARETİ

Genel duru: Türkiye'nin Çin'e olan ihracatõ 1993 yõlõnda 512 milyon dolar, 1994yõlõnda 355 milyon dolar olarak gerçekleşmişken, 1995 yõlõndan itibaren gerilemeyebaşlamõş ve 1998 yõlõnda 38,4 milyon dolar seviyesine inmiştir. 1992 yõlõnda başlayõp1994 yõlõnda sona eren Çin�e ihracat artõşõ büyük ölçüde demir-çelik ürünlerindenoluşmaktadõr. 1995 yõlõndan sonra Çin�e demir çelik ürünleri satõlamamasõ 1993 yõlõndayarõm milyar dolarõ geçen ihracatõn 1998�deki seviyesine inmesine yol açmõştõr. Bunakarşõlõk ithalatõmõz istikrarlõ bir çõkõş içerisinde görünmektedir. 1990 yõlõnda 246,3milyon dolar olan ithalatõmõz 1998 yõlõnda 846,1 milyon dolara kadar çõkmõştõr (Tablo4). Tablo 4. Türkiye'nin Çin ile dõş ticareti (000 $) Türkiye dõş tic. payõ (%)


1990 37.185 246.314 0,29 1,10 -209.129 15,10 1991 20.431 171.818 0,15 0,82 -151.387 11,89 1992 146.717 172.366 1,00 0,75 -25.649 85,12 1993 511.919 255.228 3,34 0,87 256.691 200,57 1994 354.841 257.870 1,96 1,11 96.971 137,60 1995 66.961 539.019 0,31 1,51 -472.058 12,42 1996 65.115 556.492 0,28 1,28 -491.377 11,70 1997 44.375 787.457 0,17 1,62 -743.082 5,64 1998 38.447 846.134 0,14 1,84 -807.687 4,54

1998 Oc.-Ek. 33.094 701.115 0,15 1,82 -668.021 4,72 1999 Oc.-Ek. 29.786 716.755 0,14 2,23 -686.969 4,16

Kaynak:DİE İhracat: 1998 yõlõ verilerimize göre Çin'e en çok sattõğõmõz ürünler; haberleşmecihazlarõ, sentetik lifler, taze ve dondurulmuş et, diğer metal cevherleri ve camdanmamul eşyalardõr (Tablo 5). Tablo 5. Türkiye'den Çin'e en çok İhraç edilen ürünler (000 $) SITCkodu

Mal grubu 1996 1997 1998

764 Haberleşme cihazlarõ 1 2.795 10.661 266 İplik eğirmeye elverişli sentetik lifler 15.068 8.398 9.416 012 Hayvanlarõn (sõğõr hariç) eti-taze/soğutulmuş/dondurulmuş 2.255 2.501 2.047 012 Hayvanlarõn (sõğõr hariç) eti-taze/soğutulmuş/dondurulmuş 2.255 2.501 2.047 287 Diğer metal cevherleri 8.811 3.213 1.900 665 Camdan imal edilmiş eşya 599 996 1.258 283 Bakõr cevherleri, matlarõ ve çöktürülmüş bakõr 6.608 15.220 1.128 Toplam ihracat 65.114 44.375 38.446 Kaynak:DİE İthalat: Çin'den en çok ithal edilen ürünler ise; sentetik ve suni flamentler, elektrikmalzemeleri, telsiz telefon ve radyo yayõnlarõ için alõcõ cihazlar, çocukarabalarõ,oyuncaklar,spor malzemeleri, kok ve somikok, haberleşme cihazlarõ, pamuklumensucat şeklinde sõralanmaktadõr (Tablo 6).



Tablo 6. Çin'den en çok ithal edilen ürünler (000 $) SITC kodu Mal grubu 1996 1997 1998

653 Sentetik veya suni flamentler 96.501 81.692 86.650 776 Katod õşõnlõ tüpler, yarõ iletken tertibat; elektrik dev. 32.832 41.833 59.010 762 Radyo yayõnlarõ için alõcõ cihazlar 40.062 59.573 43.745 894 Çocuk arabalarõ, oyuncaklar, spor malz. 20.165 34.195 42.947 325 Kok ve sömikok (taşköm., linyit ve turb.), karni köm. 14.069 39.066 41.820 764 Telefon ve telgraf cihazlarõ 20.615 39.238 32.641 652 Pamuklu mensucat 23.935 42.145 32.467 891 Ateşli harp silahlarõ ve malzemeleri 20 6.109 27.982 899 Başka yerde belirtilmeyen maddelerden işl. eşya 15.407 23.432 24.173 673 Demir çelik yassõ hadde ürünleri 20.630 778 Elektrikli makinelerin aksam ve parçalarõ 10.892 18.259 18.856 752 Otomatik bilgi işlem makineleri 8.998 14.803 18.206 651 Tekstil iplikleri 12.838 16.999 16.145 741 Isõtõcõ ve soğutucu ekipmanlar 4.921 5.755 15.266 831 Sandõklar, bavullar, çantalar ve kõlõflar 5.542 4.686 11.010

Toplam ithalat 556.491 787.456 846.133 Kaynak: DİE


Anlaşmanõn Adõ Tarihi Yeri− Ticaret Anlaşmasõ 16.07.1974 Pekin− Ekonomik, Sõnai ve Teknik İşbirliği Anlaşmasõ 19.12.1981 Pekin− Yatõrõmlarõn Karşõlõklõ Teşviki ve Korunmasõ Anlaşmasõ 13.11.1990 Pekin− Çifte Vergilendirmenin Önlenmesi Anlaşmasõ 23.05.1995 Pekin− Türkiye-ÇHC 12. Dönem KEK Toplantõsõ Protokolü 23.04.1998 Pekin HONG-KONG

1- BAŞLICA GÖSTERGELER BAŞKENTİ : Victoria YÜZÖLÇÜMÜ : 1.040 km2 NÜFUSU (1998) : 6,7 Milyon KONUŞULAN DİL : Çince, İngilizce GSYİH (1998) : 166,8 milyar dolar KİŞİ BAŞINA GSYİH (1998) : 24.895 dolar ENFLASYON ORANI (1998) : %2,6 PARA BİRİMİ VE PARİTESI : Hong Kong Dolarõ

2- DIŞ TİCARET Hong-Kong�un dõş ticareti. Hong Kong Uzakdoğu�nun ekonomik açõdan önemlimerkezlerinden birisidir. 1990'lõ yõllarda dõş ticareti özellikle 1991-1995 döneminde çokbüyük bir gelişme göstermiştir. 1996-1997 yõllarõnda yavaşlayan dõş ticaretindekibüyüme 1998 yõlõnda durmuş ve bir önceki yõla göre Hong-Kong'un dõş ticaretigerilemiştir. 1990 yõlõnda 82,2 milyar dolar ihracat 1997 yõlõnda 188,1 milyar dolara,



82,5 milyar dolar olan ithalat ise 208,6 milyar dolara çõkmõş, 1998 yõlõnda ihracat 174,ithalat ise 184,5 milyar dolara gerilemiştir (Tablo 1). Tablo 1. Hong-Kong'un dõş ticareti Değer (Milyon $) Değişim(%) Dõş ticaret

Yõl ithalat İhracat ithalat ihracat Dengesi 1990 82.490 82.160 -330 1991 100.240 98.577 21,52 19,98 -1.663 1992 123.407 119.487 23,11 21,21 -3.920 1993 138.650 135.244 12,35 13,19 -3.406 1994 161.841 151.399 16,73 11,95 -10.442 1995 192.751 173.750 19,10 14,76 -19.001 1996 198.550 180.750 3,01 4,03 -17.800 1997 208.614 188.059 5,07 4,04 -20.555 1998 184.503 173.990 -11,56 -7,48 -10.513

Kaynak: U.S. Census Bureau web sitesi Başlõca ticari ortaklar: Hong-Kong'un dõş ticaretinde Çin ilk sõrada yer almaktadõr.Hong-Kong'un dõş ticaretinin yaklaşõk 1/3'ü bu ülke ile yapõlmaktadõr. Bu ülkeyiihracatta; ABD, Japonya, Almanya, İngiltere, Singapur, G. Kore, Hollanda, Fransa veKanada, ithalatta ise; Japonya, ABD, G. Kore, Singapur, İngiltere, Malezya, Almanya,İtalya ve Fransa izlemektedir (Tablo 2). Hong-Kong�un dõş ticaretinde Türkiye�nin yeri (1998):

Toplam ihracatõ içinde payõmõz : %0,08 Toplam ithalatõ içinde payõmõz : %0,07 Tablo 2. Hong-Kong'un en çok dõş ticaret yaptõğõ ülkeler, 1996 İthalat İhracat Sõra Ülke 000 $ % Ülke 000 $ % 1 Çin 73.776.020 36,65 Çin 61.999.439 34,27 2 Japonya 26.982.508 13,41 ABD 38.368.268 21,21 3 ABD 15.785.669 7,84 Japonya 11.838.575 6,54 4 G. Kore 10.844.338 5,39 Almanya 7.587.558 4,19 5 Singapur 10.574.219 5,25 İngiltere 6.029.624 3,33 6 İngiltere 4.699.646 2,33 Singapur 4.965.952 2,74 7 Malezya 4.398.935 2,19 G. Kore 2.980.346 1,65 8 Almanya 4.391.654 2,18 Hollanda 2.965.408 1,64 9 İtalya 4.117.945 2,05 Fransa 2.814.802 1,56 10 Fransa 3.220.149 1,60 Kanada 2.491.739 1,38 10 ülke toplamõ 158.791.083 78,89 142.041.711 78,51 Kaynak : UN International Trade Statistics Yearbook 1996 Başlõca İhraç Maddeleri: Giyim eşyalarõ, elektrikli makine ve aksamlarõ, tekstilürünleri, saatler ve fotoğraf malzemeleri, büro makineleri. Başlõca ithal maddeleri ve Türkiye�nin ihracat imkanlarõ açõsõndandeğerlendirilmesi: 1996 yõlõ değerlendirmelerine göre Hong Kong'un en çok ithalatyaptõğõ mal gruplarõ sõralamasõnda ilk sõrayõ 25,9 milyar dolar ile elektrikmakineleri,cihazlarõ ve bunlarõn aksam ve parçalarõ almaktadõr. Bu mal grubunuhaberleşme aletleri, tekstil iplik, kumaş ve mensucatõ, başka yerde belirtilmeyen çeşitli



mamul eşyalar, giyim eşyasõ ve bunlarõn aksesuarlarõ, büro ve bilgi işlem makineleriizlemektedir (Tablo 3).

3- TÜRKİYE İLE DIŞ TİCARETİ Genel durum: Türkiye Hong-Kong dõş ticareti son yõllarda artmakla birlikte, dõş ticarethacmi çok büyük olan Hong-Kong dõş ticareti içerisinde çok küçük kalmaktadõr. 1990yõlõnda Hong-Kong'a ihracatõmõz 35,2 milyon dolar ithalatõmõz ise 77,4 milyon dolariken, 1997 yõlõnda ihracatõmõz 243, ithalatõmõz ise 162,9 milyon dolara çõkmõş, ancak,1998 yõlõnda yeniden gerileyerek ihracat 144,3, ithalat ise 140,6 milyon dolara inmiştir(Tablo 4). Tablo 3. Hong-Kong'un en çok ithal ettiği mal gruplarõ ve bu mal gruplarõnda Türkiye'nin Hong-

Kong'a ihracatõ, 1996 (000 $) Hong Kong'un Türkiye'nin SITC Mal grubu ithalatõ ihracatõ (�) 77 Elektrik mak.,cihaz.ve aletleri, vb.aksam,parçalarõ 25.897.846 1.785 0,07 76 Haber.,ses kayd. ve sesi tekrar verm.yarayan cihazlar 18.234.845 73 0,00 65 Diğer tekstil iplik,kumaş,şekil ver.mens 16.597.079 5.486 0,33 89 Başka yerde belirtilmeyen çeşitli mamul eşyalar 14.243.896 0 0,00 84 Giyim eşyasõ ve bunlarõn aksesuarlarõ 13.657.703 28 0,00 75 Büro makineleri ve otomatik veri işleme makineleri 10.522.267 234 0,02 88 Fotoğraf malzemesi, optik eşya,saatler 7.808.393 327 0,04 58 İlk şekilde olmayan plastikler 6.287.588 36 0,01 66 Diğer metal olmayan maddeden yapõlan eşyalar 5.632.795 2.344 0,42 78 Kara taşõtlarõ 5.169.619 592 0,11 74 Diğer genel endüstri makine/cihazlarõn aksamlarõ 5.154.803 179 0,03 67 Demir ve çelik 4.081.738 167.252 40,98 33 Petrol, petrolden elde edilen ürün 3.569.975 0 0,00 64 Kağõt,karton ve kağõt hamurundan eşya 3.325.471 1.207 0,36 68 Demir ihtiva etmeyen madenler 3.297.784 13.837 4,20 69 Başka yerde belirtilmeyen madenden mamul eşya 3.074.660 533 0,17 72 Belirli sanayiler için özel makineler 3.064.295 137 0,04 61 Başka yerde belirtilmeyen işlenmiş deri ve kürkler 3.049.776 1.045 0,34 71 Güç üreten makineler ve araçlar 2.796.515 108 0,04 87 Başka yerde belirtilm. Mesleki,ilmi,kontrol alet ve cih. 2.042.040 310 0,15 79 Diğer taşõt araçlarõ 1.965.705 1.946 0,99 03 Balõklar ve diğer deniz ürünleri 1.914.462 38 0,02 51 Organik kimyasal ürünler 1.741.422 1.105 0,63 05 Meyve ve sebzeler 1.649.977 3.443 2,09 01 Et ve et ürünleri 1.507.377 237 0,16 12 Tütün ve tütün mamulleri 1.439.998 102 0,07 53 Debagat ve boyacõlõkta kull. Ürün 1.237.051 1.759 1,42 54 Tõp ve eczacõlõk ürünleri 1.216.409 152 0,12 55 Uçucu yağ., parfüm, kozmetik, tuvalet müstah. 1.195.099 27 0,02 59 Başka yerlerde belirtilmeyen kimyasal maddeler 1.165.893 22 0,02 26 Dokuma elyafõ ve bunlarõn artõklarõ 1.112.170 6.876 6,18 11 İçkiler 996.381 190 0,19 Kaynak : DİE, Birleşmiş Milletler



Tablo 4. Türkiye'nin Hong-Kong ile dõş ticareti (000 $) Türkiye dõş tic. payõ (%)


1990 35.219 77.371 0,27 0,35 -42.152 45,52 1991 29.523 76.537 0,22 0,36 -47.014 38,57 1992 47.903 78.096 0,33 0,34 -30.193 61,34 1993 117.648 86.362 0,77 0,29 31.286 136,23 1994 236.483 73.899 1,31 0,32 162.584 320,01 1995 216.569 138.574 1,00 0,39 77.995 156,28 1996 219.349 202.069 0,94 0,46 17.280 108,55 1997 243.007 162.891 0,93 0,34 80.116 149,18 1998 144.344 140.574 0,54 0,31 3.770 102,68

1998 Oc.-Ek. 129.789 119.300 0,58 0,31 10.489 108,79 1999 Oc.-Ek. 83.630 97.658 0,39 0,30 -14.028 85,64

Kaynak: DİE İhracat: Hong Kong'a olan ihracatõmõzõn çok büyük bir bölümünü demir çelik ürünlerioluşturmaktadõr. 1998 yõlõnda demir çelikten sonra en çok ihraç edilen ürünlersõralamasõnda işlenmiş deri ve köseleler, telefon cihazlarõ, şeker mamulleri, sentetik vesuni flamentler yer almaktadõr. Ancak bu ürünlerin ihracatõ birkaç milyon dolarõgeçmemektedir (Tablo 5). Tablo 5. Türkiye'den Hong-Kong'a en çok İhraç edilen ürünler (000 $) SITCkodu

Mal grubu 1996 1997 1998

676 Demir veya çelik.filmaşin,çubuk ve profiller 153.624 181.528 91.431 672 Demir veya çelikten külce ve diğer yarõ mam. 13.628 12.610 611 İşlenmiş deri ve köseleler 1.016 1.853 3.933 764 Haberleşme cihazlarõ 47 791 3.689 062 Teker mamulleri 5.106 5.875 3.280 653 Sentetik veya suni flamentler 863 2.923 3.258 654 Dokumaya elverişli madd. Dokunmuş mensucat 3.655 3.702 2.930 661 Çimento, kireç ve yont., inşa. ve heykel. elverişli taşlar 1.748 4.234 2.663 Toplam ihracat 219.348 243.006 144.344 Kaynak:DİE İthalat ; 1998 yõlõ verilerine göre Hong-Kong'dan en çok ithal edilen ürünler ise; saatlerve aksamõ, çeşitli elektrik malzemeleri, haberleşme cihazlarõ, büro makinelerinin aksamve parçalarõ, elektrikli makinelerin aksam ve parçalarõ ve pamuklu mensucat şeklindesõralanmaktadõr (Tablo 6).



Tablo 6. Hong-Kong'dan en çok ithal edilen ürünler (000 $) SITCkodu

Mal grubu 1996 1997 1998

885 Saatler, aksam ve parçalarõ 20.665 23.618 19.857 776 Katot õşõnlõ tüpler, yarõ iletken tertibat; elektrik dev. 37.852 19.961 12.600 764 Telefon ve telgraf cihazlarõ 18.163 14.137 12.248 759 Büro makinelerinin aksam ve parçalarõ 11.202 14.259 9.937 778 Elektrikli makinelerin aksam ve parçalarõ 10.793 10.131 7.686 652 Pamuklu mensucat 4.513 4.081 6.820 894 Çocuk arabalarõ, oyuncaklar, spor malz. 5.061 5.003 5.096 772 Elektrik devreleri, rezistanslar 4.858 5.598 4.892 751 Büro makineleri 5.822 3.597 4.417 762 Radyo yayõnlarõ için alõcõ cihazlar 6.641 4.442 4.304 752 Otomatik bilgi işlem makineleri 6.231 3.372 3.715 653 Sentetik veya suni flamentler 7.414 2.764 3.262 Toplam ithalat 202.068 162.891 140.573 Kaynak: DİE İkili İlişkiler: Anlaşma ve Protokoller İki ülke arasõnda herhangi bir anlaşma bulunmamaktadõr. Değerlendirme- Çin ve Hong-Kong: Çin pazarõnõn, 1,2 milyar nüfus ve neredeyse 20yõldõr sürdürülen yõllõk yüzde 10 dolayõnda büyüme hõzõ ile yabancõlar açõsõndansunduğu fõrsatlar herkesçe bilinmektedir. Çin pazarõnda başarõnõn geç geldiği, yabancõ işadamlarõnca sõklõkla belirtilen bir husustur. Bu pazarda karşõlaşõlabilecek fõrsat vesorunlarõn genel bir değerlendirmesi yapõldõğõnda, Çin�in geçirdiği reformlarõn daha ileribir ekonomik gelişme için sağlam bir teknik ve malzemeye dayalõ altyapõ oluşturmayolunda olduğu görülmektedir. Pazar etkinliği artmaktadõr ve kazancõn tüm toplumayöneltilmesi konusunda ciddi çalõşmalar vardõr. Çok geniş iç pazar, olağanüstü birpotansiyel sunmaktadõr. Çin�in özellikle komşu ülkelere yönelik izlediği dõş politikadolayõsõyla bölgede ticari bağlar gelişmekte ve bu da potansiyeli yükseltmektedir. 1996 yõlõnda Çin, Dokuzuncu Beş Yõllõk Planõ uygulamaya sokmuştur. Buna göre, 2000yõlõnda ülkenin ulusal hasõlasõ 1980 yõlõndakinin 4 katõ olacaktõr. sanayi alt yapõsõnõnkurulmasõ, ekonomik verimliliğin artõrõlmasõ, bilim ve teknolojinin yenilenmesi venihayetinde sağlam bir ekonomik yapõnõn kurulmasõ temel amaçlar arasõnda sayõlmõştõr. Öncelik verilecek sektörler arasõnda tarõm başta gelmektedir. Tarõmõn modernleşmesiiçin yatõrõmlar öngörülmüştür. Bundan başka, Çin�in modernleşme çabalarõnõn ekipmanve teknoloji ithalatõ gerektirdiği ve on yõl içinde önemli ölçüde altyapõ harcamasõyapõlacağõ belirtilmektedir. Enerji sektörü bir diğer öncelikli sektör durumundadõr. Çin, şimdiye dek girişilmiş enbüyük enerji planlarõnõ uygulamaya koymaktadõr. Akaryakõt, doğal gaz, kömür venükleer enerji kaynaklarõnõn etkin bir biçimde kullanõlmasõ gerekmektedir. Bunun yanõsõra elektrik enerjisi sağlama çalõşmalarõ için önemli ölçüde fon ayrõlmõştõr. Taşõmacõlõk ve ulaştõrma, yüksek potansiyel sahibi diğer sektörlerdir. Çin yöneticileriözellikle bu alanlarda yabancõ teknoloji transferine önem vermekte ve yabancõlarõn bu



sektörde yer almasõnõ teşvik etmektedir. Motorlu araçlar ve bunlarõn parçalarõ, ülkedeihtiyaç hissedilen bir diğer sektörü oluşturmuşlardõr. Çin�in toplam motorlu araç pazarõnõn yõllõk yüzde 10 dolayõnda büyümesiöngörülmektedir. Yedek parça üretimi ülkede teşvik edilmekte ve yabancõlara kolaylõksağlanmaktadõr. Önümüzdeki yõllarda motorlu araç yedek parçasõ üretiminde kaydadeğer büyüklükte bir pazarõn oluşmasõ beklenmektedir. Çin, bilgi teknolojileri veiletişim ekipmanlarõ alanlarõnda önemli ölçüde yabancõ sermayeye ve ithalatagereksinim duymaktadõr. Yukarõda anõlanlarõn yanõ sõra öncelik taşõyan sektörler arasõnda Makine endüstrisigelmektedir. Büyük Makine ekipmanlarõnõn imal edilmesi önemli bir ihtiyaçtõr.Elektronik sanayiinde dikkatler entegre devreler, bilgisayar ve iletişim ekipmanlarõ vebilgi teknolojisi üzerine yönelmiştir. İnşaat sektöründe ise öncelikle kent ve kõrsalalanda konut yapõmõ ve yeni inşaat malzemelerinin geliştirilmesi üzerindedurulmaktadõr.

Bununla birlikte pazarda bazõ sorunlar göze çarpmaktadõr. Yapõsal ve ekonomikproblemlerin yanõ sõra, devlet teşekküllerindeki çalõşanlarõn sayõsõnõn azaltõlmakistenmesi ekonomik gelişmeyi yavaşlatmaktadõr. Artan işsizlik ve bölgeler arasõ gelirdağõlõmõ bozukluklarõ ciddi boyutlara gelmiştir. Halen sürdürülmeye çalõşõlan fiyatkontrol politikasõ, pazar ekonomisinin verimli çalõşmasõnõ olumsuz yöndeetkilemektedir. Yapõlan yatõrõmlarõn uzun vadede kar getirecek olmasõ, ülkenin yasal yapõsõ hakkõndakikaygõlar, sözleşmelerin geçerliliğine ilişkin engeller, dövize ulaşmanõn zorluğu, uzunsüren onay verme işlemleri dile getirilen diğer sorunlardõr. Çin�in komünist geçmişinden kaynaklanan ve dõş ticareti engelleyen uygulamalar henüzaşõlamamõştõr. Halen yöneticiler ekonomide kendi adlarõna rol sahibi olmakistemektedir. Belli sektörler kayrõlmakta ve bunlar yasal ve gümrük uygulamalarõylakorunmaya çalõşõlmaktadõr. Devlet mülkiyetli kuruluşlarõn ekonomideki ağõrlõklõ rollerinin sürmesi istenmektedir.Bunlara bağlõ olarak, yabancõ yatõrõmcõlarõn en fazla başõnõ ağrõtan konularõn başõndayazõlõ olmayan ilave vergi yükleri gelmektedir. Yatõrõm aşamasõnda dile getirilmeyen,ancak işletme döneminde talep edilen vergiler, ek vergi talepleri olarak ortayaçõkabilmektedir. İşletme özelinde ortaya çõkan önemli bir problem de mallarõn yatõrõmõn yapõlmõş olduğubölge dõşõnda bir bölgeye dağõtõmõnõn yapõlmak istenmesi durumunda ortayaçõkmaktadõr. Ülkede altyapõ yetersizlikleri de mevcuttur. Pekin dõşõnda pek çok şehirdeelektrik ve su kesintileri söz konusudur. Bu durum, sanayi yatõrõmlarõnõ ciddi sõkõntõyasokmaktadõr. Ayrõca mal perakende vitrinine koyulabildiği taktirde bazõ kayõt dõşõkomisyonlar ödenmesi gerekebilmektedir. Özetle dev bir iç pazar imkanõ sunan Çin ekonomisinin yatõrõmcõ ve tüccarlar açõsõndanortaya çõkardõğõ sorunlar ve sunduğu fõrsatlar birlikte değerlendirildiğinde, tüm dünyaülkelerinin yarõştõklarõ bu pazardan, Türk yatõrõmcõ ve iş adamlarõnõn pay elde



edebilmeleri; çaba gerektiren, pahalõ fakat getirisi zaman içinde büyük olabilecek birsüreç olarak değerlendirilmektedir. Diğer taraftan Çin�in;

- 1 milyar 200 milyonluk nüfus ile dünyanõn en büyük pazarõnõ oluşturmasõ,

- Artan gelir ve tüketim talebi ile hõzla büyüyen bir pazar olmasõ, - 21. Yüzyõlõn en büyük ekonomilerinden biri olmaya aday olmasõ,

- Çin Halk Cumhuriyeti�nin dünya sistemine entegrasyonu ve dõş ticaret sistemindeliberalizasyon beklentisi,

- Çin, Hong-Kong ve Tayvan�õn oluşturduğu Çin Ekonomik Alanõ (ÇEA)�nõn, ABD

ve Almanya�dan sonra ithalat imkanõ açõsõndan dünyanõn en büyükekonomilerinden birini oluşturmasõ,

- Kalkõnma planlarõ çerçevesinde başta enerji, ulaştõrma, haberleşme ve hammadde(petrol, demir, çelik, kömür, inşaat malzemeleri) konularõnda olmak üzere dev altyapõ yatõrõmlarõnõn öngörülmesi, ve

- Tekstil sektörü, gõda maddeleri, inşaat malzemeleri, çeşitli kimyasal ürünler,elektrikli ev eşyalarõ, gazete kağõdõ, kağõt hamuru, fiber optik kablolarõn İhraçpotansiyeli arz etmesi ve deri, gõda, cam eşya, tekstil, telekomünikasyon, otomotivyan sanayi, Makine aksam ve parçalarõ, inşaat malzemeleri, işlenmiş tarõm veorman ürünleri, el halõsõ, oyuncak sektörlerinde ise ortak yatõrõm yapmaimkanlarõnõn mevcut olmasõ

ülkemiz açõsõndan önümüzdeki yõllarda önemli bir hedef pazar olabileceğini ortayakoymaktadõr. Ayrõca, 21. yüzyõlõn en büyük ekonomilerinden biri olacağõna kesin gözle bakõlan Çinile 1 Temmuz 1997 tarihinde yaklaşõk 150 yõl süren İngiliz hakimiyetinden çõkarakÇin�e devredilen Hong-Kong, bu tarihten sonra �Çin Halk Cumhuriyeti Özel İdaribölgesi� sõfatõ ile anõlmaktadõr. 1984 yõlõnda yapõlan anlaşma gereği 50 yõl süre ile mevcut ekonomik ve ticari sisteminisürdürecek olan Hong Kong, Uzakdoğu bölgesinde yakõn ticari ilişkiler sürdürdüğümüzülkelerden biridir. Asya ve Avrupa arasõnda bir ticaret köprüsü ve Uzakdoğu�nun ticaretve finansman merkezi olan Hong Kong el değiştirdikten sonra mevcut ekonomik veticaret sistemi ile birlikte bir serbest liman olarak konumunu korumaktadõr. Hong Kong�un kõta Çin�ine dahil olmasõ önemini bir kat daha artõrmõştõr. 1987 yõlõnda Hong Kong Ticareti Geliştirme Konseyi tarafõndan İstanbul�da açõlmõşolan irtibat bürosu ve 1991 yõlõnda ülkemizin Hong-Kong�da açtõğõ Ticaret Ataşeliğifaaliyetlerini sürdürmektedir.



3.3.3.2 CEZAYİR


BAŞKENTİ : Cezayir YÜZÖLÇÜMÜ : 2.381.740 km2

NÜFUSU : 29,8 milyon KONUŞULAN DİL : Arapça, Fransõzca GSMH : 47,9 Milyar $ KIŞI BAŞINA GSYİH : 1.615 $ ENFLASYON ORANI : % 7 İŞSİZLİK ORANI : % 27 BÜYÜME HIZI : % 4,2 PARA BİRİMİ : Cezayir Dinarõ

2- DIŞ TİCARET Cezayir�in dõş ticareti: Cezayir 1990 yõlõndaki 12,7 milyar dolar ihracat, 9,6 milyardolar ithalat seviyesini ancak korumuş ve 1996 yõlõ ihracatõ 12,6, ithalatõ ise 8,7 milyardolar olarak gerçekletmiştir (Tablo1). Tablo 1.Cezayir'in dõş ticareti Değer (Milyon $) Değişim(%) Dõş ticaret

Yõl İthalat İhracat İthalat İhracat Dengesi 1990 9.574 12.675 3.101 1991 7.438 12.657 -22,31 -0,14 5.219 1992 8.648 11.137 16,27 -12,01 2.489 1993 7.770 10.230 -10,15 -8,14 2.460 1994 9.370 8.880 20,59 -13,20 -490 1995 10.250 10.240 9,39 15,32 -10 1996 8.690 12.621 -15,22 23,25 3.931

Kaynak: U.S.Census Bureau web sitesi Başlõca ticari ortaklar: Cezayir'in 1996 yõlõ verilerine göre en çok ihracat yaptõğõ 10ülke; İtalya, ABD, Fransa, İspanya, Hollanda, Brezilya, Türkiye, Almanya, Belçika veKanada, en çok ithalat yaptõğõ 10 ülke ise; Fransa, İtalya, İspanya, ABD, Brezilya,Almanya, Türkiye, Kanada, Belçika, Japonya şeklinde sõralanmaktadõr (Tablo 2).

Cezayir�in dõş ticaretinde Türkiye�nin yeri (1996): Toplam ihracatõnda Türkiye�nin payõ : % 5,37 Toplam ithalatõnda Türkiye�nin payõ : % 3,94



Başlõca ihraç maddeleri: Hidrokarbonlar , ham petrol, petrol ürünleri, doğal gaz,sõvõlaştõrõlmõş petrol gazõ Tablo 2. Cezayir'in en çok dõş ticaret yaptõğõ ülkeler, 1996 İthalat İhracat

Sõra Ülke Milyon $ % Ülke Milyon $ % 1 Fransa 2.713 30,69 İtalya 2.714 19,49 2 İtalya 808 9,14 ABD 2.405 17,27 3 İspanya 775 8,77 Fransa 1.975 14,19 4 ABD 695 7,86 İspanya 1.414 10,16 5 Brezilya 467 5,28 Hollanda 783 5,62 6 Almanya 451 5,10 Brezilya 771 5,54 7 Türkiye 348 3,94 Türkiye 747 5,37 8 Kanada 318 3,60 Almanya 694 4,98 9 Belçika 293 3,31 Belçika 552 3,96 10 Japonya 130 1,47 Kanada 441 3,17 10 ülke toplamõ 6.998 79,16 12.496 89,75 Kaynak : IMF, Direction of Trade Statistics Yearbook, 1998 Başlõca ithal mallarõ ve Türkiye�nin ihracat imkanlarõ açõsõndan değerlendirilmesi:Cezayir'in ithalatõ içerisinde en yüksek paya sahip ürünler; hububat ve hububat unlarõ,genel endüstri makineleri, demir ve çelik, elektrik makineleri, süt ve süt ürünleri,motorlu kara taşõtlarõ, başka yerde belirtilmeyen madenden mamul eşyalar, şeker veşeker ürünleridir (Tablo3). Tablo 3. Cezayir'in en çok ithal ettiği mal gruplarõ ve bu mal gruplarõnda Türkiye'nin Cezayir'e

ihracatõ, 1996 (000 $) Cezayir'in Türkiye'nin SITC Mal grubu ithalatõ ihracatõ (�) 04 Hububat, hububat ürünleri 1.142.234 19.475 17,05 74 Diğer genel endüstri makine/cihazlarõn aksamlarõ 981.074 6.789 6,92 67 Demir ve çelik 820.226 195 0,24 77 Elektrik mak.,cihaz.ve aletleri, vb.aksam,parçalarõ 481.449 28 0,06 02 Süt, süt ürünleri ve yumurtalar 434.792 0 0,00 78 Kara taşõtlarõ 408.839 2.988 7,31 69 Başka yerde belirtilmeyen madenden mamul eşya 343.044 7.455 21,73 06 Şeker, şeker ürünleri ve bal 295.844 1.116 3,77 76 Haber.,ses kayd. ve sesi tekrar verm.yarayan cihazlar 295.117 3.578 12,13 71 Güç üreten makineler ve araçlar 273.086 7.722 28,28 42 Hazõrlanmõş bitkisel sõvõ ve katõ yağlar 268.800 0,00 72 Belirli sanayiler için özel makineler 239.402 80.764 337,36 66 Diğer metal olmayan maddeden yapõlan eşyalar 226.357 2.420 10,69 75 Büro makineleri ve otomatik veri işleme makineleri 200.318 321 1,60 24 Mantar, odun ve kereste 199.413 0,00 05 Meyve ve sebzeler 192.816 10.631 55,13 07 Kahve, çay, kakao, baharat ve ürünleri 185.304 498 2,69 58 İlk şekilde olmayan plastikler 172.693 514 2,98 62 Kauçuktan eşya 164.783 1.024 6,22 65 Diğer tekstil iplik,kumaş,şekil ver.mens 160.334 1 0,00 64 Kağõt,karton ve kağõt hamurundan eşya 150.397 569 3,78 87 Başka yerde belirtilm. mesleki,ilmi,kontrol alet ve cih. 136.738 68 0,50 59 Başka yerlerde belirtilmeyen kimyasal maddeler 126.979 3.610 28,43 68 Demir ihtiva etmeyen madenler 123.431 5.156 41,77 89 Başka yerde belirtilmeyen çeşitli mamül eşyalar 116.302 2.612 22,45 Kaynak : DİE, Birleşmiş Milletler



3- TÜRKİYE İLE DIŞ TİCARET

Genel durum: Türkiye'nin Cezayir'e 1998 yõlõ ihracatõ 482,3 milyon dolar, ithalatõ ise647,3 milyon dolar düzeyindedir. Özellikle 1995 yõlõndan sonra Cezayir ile dõşticaretimiz önemli miktarda açõk vermektedir (Tablo 4). Tablo 4. Türkiye'nin Cezayir ile dõş ticareti (000 $) Türkiye dõş tic.payõ ( %)


1990 201.097 287.043 1,55 1,29 -85.946 70,06 1991 205.865 52.089 1,51 0,25 153.776 395,22 1992 107.565 10.162 0,73 0,04 97.403 1058,50 1993 82.190 23.025 0,54 0,08 59.165 356,96 1994 237.556 94.677 1,31 0,41 142.879 250,91 1995 269.187 447.970 1,24 1,25 -178.783 60,09 1996 278.373 736.914 1,20 1,69 -458.541 37,78 1997 317.127 768.021 1,21 1,58 -450.894 41,29 1998 482.293 647.285 1,79 1,41 -164.992 74,51

1998 Oc.-Ek. 375.765 547.749 1,67 1,42 -171.984 68,60 1999 Oc.-Ek. 342.572 490.333 1,62 1,52 -147.761 69,87

Kaynak:DİE İhracat: Cezayir'e ihracatõmõzda; demir çelik ürünleri, motorlu kara taşõtlarõ, giyimeşyalarõ, sentetik ve suni flamentler, sebzeler, pamuklu mensucat gibi ürünler ilksõralarda yer almaktadõr (Tablo 5). Tablo 5. Türkiye'den Cezayir'e en çok ihraç edilen ürünler (000 $)

SITCkodu

Mal grubu 1996 1997 1998

676 Demir veya çelik.filmaşin,çubuk ve profiller 94.783 72.140 119.455 783 Diğer motorlu karayolu taşõtlarõ 4.081 12.868 34.851 845 Örülmüş olsun olmasõn diğer giyim eşyasõ 3.292 8.765 19.777 653 Sentetik veya suni flamentler 3.994 9.514 19.034 679 Demir veya çelikten ince ve kalõn boru ve içi boş prof. 10.245 15.077 18.747 841 Erkek/erkek çocuklar için örülmemiş giyim eşyasõ ve aks. 3.654 12.433 18.332 054 Buh. veya suda kaynat., pişir., meyve ve başka sebzeler 26.948 19.089 16.754 652 Pamuklu mensucat 857 2.938 16.264 773 Elektrik dağõtõm donanõmõ 7.190 8.161 13.520 098 Başka yerde bulunmayan homojenize gõda müstahzarlarõ 13.707 12.049 12.726 682 Bakõr 4.844 5.649 11.388 655 Örme mensucat 2.440 5.394 10.464 844 Kadõn/kõz çocuklar için örme giyim eşyasõ 617 1.911 10.299 Toplam ihracat 278.372 317.126 482.293 Kaynak:DİE İthalat: Cezayir'den ithalatõmõzda doğal gaz İlk sõrayõ almaktadõr. Diğer ithalürünlerimiz; LPG, ham petrol, gübreler ve diğer petrol ürünleridir (Tablo 6).



Tablo 6. Cezayir'den Türkiye'ye en çok ithal edilen ürünler (000 $) SITCkodu

Mal grubu 1996 1997 1998

343 Doğal gaz 298.022 432.301 323.428 344 Sõvõlaştõrõlmõş etilen, propilen, butilen, petrol gazõ 153.324 144.682 172.266 333 Petrol yağ. ve bitüm. Miner.elde edilen yağlar 275.728 176.836 115.652 272 Hayv. ve bitk. Gübre. tabi kals.fosfat ve diğ. tabi pot.tuz. 6.386 7.922 14.682 334 Petrol yağ. ve bitüm. Miner.elde edilen yağlar 13.095 Toplam ithalat 736.914 768.021 647.285 Kaynak: DİE İkili İlişkiler: Anlaşma Ve Protokoller− Ticaret Anlaşmasõ (09.05.1979)− Turizm İşbirliği Anlaşmasõ (12.01.1980)− Ekonomik, Bilimsel ve Teknik İşbirliği Anlaşmasõ (20.10.1983)− Sivil Havacõlõk Anlaşmasõ (18.04.1986)− Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşmasõ (02.08.1994)− Gümrükler Arasõ İdari Yardõmlaşma Anlaşmasõ (06.11.1997)− ( Anlaşma parafe edilmiştir.)− Deniz Taşõmacõlõğõ ve Seyrüseferine İlişkin Anlaşma (25.02.1998)− Meteoroloji Alanõnda Teknik İşbirliği Protokolü (25.02.1998)− Yatõrõmlarõn Karşõlõklõ Teşviki ve Korunmasõ Anlaşmasõ (03.06.1998)− KEK 6. Dönem Protokolü (03.06.1998) Değerlendirme-Cezayir: Cezayir; yüzölçümü olarak Afrika�nõn en büyük ikinciülkesidir. Petrol, doğal gaz ve çeşitli madenler gibi çok zengin doğal kaynaklara sahipbir ülkedir. Yaklaşõk 30 milyonluk nüfusunun yüzde 70�inin 30 yaş altõ gençlerdenoluşmasõ vesilesiyle tüketime elverişli bir nüfus yapõsõna sahip olduğu anlaşõlmaktadõr. Bunlarõn yanõ sõra Cezayir�in nüfusunun yaklaşõk yüzde 20 sinin Türk kökenli olduğutahmin edilmektedir. Bu sebeple ülkede Türklere ve Türkiye�ye sempatiylebakõlmaktadõr. Yukarõda belirtilen veriler ve tespitler õşõğõ altõnda Cezayir ülkemiz için vazgeçilmez birpazardõr. Söz konusu hususlar dikkate alõnarak Cezayir�le mevcut olumlu ilişkilerimizingeliştirilmesi, ihracatõmõzõn tahmin edilemeyecek boyutlarda artmasõna ve dolayõsõylahalen aleyhimize olan ülkelerimiz arasõ dõş ticaret dengesinin süratle dengelenmesineimkan verecektir. Bu amaçla;

- Petrol aranmasõnda ikili işbirliğine gidilmesi ve gerekirse ortak şirket kurulmasõ,

- Bugün Cezayir de işsizlikten sonra en önemli sorun olan ve 1,2 milyonayaklaşmõş bulunan konut ihtiyacõnõn giderilmesi için, Türk müteahhit firmalarõnõndünyadaki deneyimli hizmetlerinin, Cezayir�de de verilmesi için teşvik edicigerekli tedbirlerin süratle alõnmasõ,



- Ulaşõm alanõnda işbirliğinin süratle gerçekleştirilmesi,

- Cezayir�de başta altõn olmak üzere diğer madenlerin araştõrõlmasõnda ortak

işbirliğine gidilmesi,

- Cezayir'in çimento ve özellikle demir-çelik mamullerine olan ve sadece inşaatdemirinde 2 milyon tona ulaştõğõ söylenen ihtiyacõnõn, en azõndan yarõsõnõnülkemizden temininin sağlanmasõ ,

- Cezayir tarafõnõn ihtiyaç duyduğu insan ve hayvan sağlõğõ i1e haşerelere karşõ

kullanõlacak her tür ilaç ve malzemenin üretim ve dağõtõmõ için gerekliçalõşmalara hemen başlanmasõ,

- Başta sağlõk ve gõda maddeleri olmak üzere, diğer mallarõn satõldõğõ süper market

türü mağazalar zincirinin oluşturulmasõ,

- Cezayir petrol üreticisi ülke olmasõna rağmen, basta motor yağõ olmak üzerediğer bir çok petrol türevi maddeyi ithal etmektedir. Bu itibarla söz konusuürünlerin üretimi ve pazarlanmasõnda ilgili kuruluşlar arasõnda işbirliğinegidilmesi,

- Fosfat üreticisi Cezayir�in ayni zamanda kimyasal gübre ithalatçõsõ olmasõ

nedeniyle, ülkelerimizin bu alanda sahip olduğu potansiyelden faydalanõlabilmesiiçin gerekli tedbirlerin alõnmasõ,

- Ülkede düzenlenecek uluslararasõ fuarlara karşõlõklõ olarak ve yõlda en az bir defa

katõlmalarõ,

- Ülkemiz ile Cezayir arasõndaki deniz taşõmacõlõğõ seferlerinin arttõrõlmasõ vesoğutucusu olan gemi ve konteynerlerin daha fazla vakit kaybetmeden derhalhizmete konmasõ,

- Telekomünikasyon, kimya ve elektronik basta olmak üzere diğer sanayi

alanlarõnda süratle yeni işbirliğine girilmesi,

- Turizm alanõnda daha yakõn işbirliğinin gerçekleştirilmesi,

- Ülkelerimizin tanõtõmõna yönelik olarak görsel ve yazõlõ medya arasõnda özellikleticari, ekonomik ve turizm ağõrlõklõ konularda işbirliğine gidilmesinin teşvikedilmesi, ve

- Afrika kõtasõnda en fazla Türk kökenli ailelerin yaşadõğõ Cezayir de, ekonomik,

ticari ve siyasi ilişkileri doğrudan etkileyen, kültürel ilişkilerin süratlegeliştirilmesine yönelik çalõşmalarõn etkin olarak girilmesi

hususlarõnõn ticaretin artõrõlmasõna çok büyük katkõda bulunacağõ düşünülmektedir.



3.3.3.3 BİRLEŞİK ARAP EMİRLİKLERİ

1- BAŞLICA GÖSTERGELER BAŞKENTİ : Abu Dabi YÜZÖLÇÜMÜ : 83.600 km² NÜFUSU (1998) : 2,57 Milyon KONUŞULAN DİL : Arapça (ve İngilizce) GSYİH (1998) : 39,7 Milyar Dolar KİŞİ BAŞINA GSYİH (1998) : 15.447 Dolar ENFLASYON ORANI (%) (1998) : 1,3 PARA BİRİMİ VE PARİTESİ (1997) : Dirhem (= 100 Fils)

2- DIŞ TİCARET BAE�nin dõş ticareti: Bir petrol ihracatçõsõ olan BAE�nin dõş ticareti 1990-1998döneminde büyük gelişme göstermiş, ihracatõ aynõ dönemde 23,5 milyar dolardan 42,7milyar dolara, ithalatõ ise 11,2 milyar dolardan 32,3 milyar dolara çõkmõştõr. Görüldüğügibi BAE dõş ticareti fazla vermektedir (Tablo 1). Tablo 1. BAE'nin dõş ticareti Değer (Milyon $) Değişim(%) Dõş ticaret

Yõl İthalat İhracat İthalat İhracat Dengesi 1990 11.199 23.544 12.345 1991 13.746 24.436 22,74 3,79 10.690 1992 17.414 24.756 26,68 1,31 7.342 1993 19.520 17.746 12,09 -28,32 -1.774 1994 21.024 26.922 7,70 51,71 5.898 1995 20.984 27.753 -0,19 3,09 6.769 1996 22.638 28.085 7,88 1,20 5.447 1997 29.952 39.613 32,31 41,05 9.661 1998 32.250 42.666 7,67 7,71 10.416

Kaynak: Birleşmiş Milletler Başlõca ticari ortaklarõ: 1997 yõlõ verilerine göre BAE�nin en çok ihracat yaptõğõ İlk 10ülke sõrasõyla; Japonya,G. Kore, Hindistan, Singapur, Umman, Pakistan, Tayland,İngiltere, Tayvan ve İran, en çok ithalat yaptõğõ ilk 10 ülke ise; ABD, İngiltere, Japonya,Almanya, Hindistan, İtalya, G. Kore, Çin, Fransa ve Singapur�dur (Tablo 2). B.A.E.�nin dõş ticaretinde Türkiye�nin yeri (1998):

Toplam ihracatõ içinde payõmõz : % 0,09 Toplam ithalatõ içinde payõmõz : % 0,81 Başlõca ihraç maddeleri: Ham petrol, doğal gaz, (ayrõca re-exporttan önemli ölçüdedöviz girdisi sağlanmaktadõr)



Tablo 2. BAE'nin en çok dõş ticaret yaptõğõ ülkeler, 1997 İthalat İhracat

Sõra Ülke Milyon $ % Ülke Milyon $ % 1 ABD 2.866 12,66 Japonya 11.190 36,43 2 İngiltere 2.788 12,32 Kore 2.799 9,11 3 Japonya 2.787 12,31 Hindistan 1.529 4,98 4 Almanya 1.869 8,26 Singapur 1.485 4,83 5 Hindistan 1.591 7,03 Umman 1.014 3,30 6 İtalya 1.590 7,02 Pakistan 938 3,05 7 Kore 1.569 6,93 Tayland 769 2,50 8 Çin 1.431 6,32 İngiltere 769 2,50 9 Fransa 1.141 5,04 Tayvan 498 1,62 10 Singapur 1.031 4,55 Iran 456 1,48 10 ülke toplamõ 18.663 82,44 21.447 69,82 Kaynak : IMF ,Direction of Trade Statistics Yearbook,1998 Başlõca ithal maddeleri ve Türkiye�nin İhraç imkanlarõ açõsõndandeğerlendirilmesi: 1993 yõlõnda BAE ithalatõnda 1.764 milyon dolar ile tekstil iplik,kumaş ve mensucatlarõ ilk sõrada yer almaktadõr. Bu mal grubunu motorlu kara taşõtlarõ,çeşitli mamul eşyalar, haberleşme cihazlarõ, genel endüstri makineleri, giyim eşyalarõizlemektedir. Belirtilen yõlda BAE ithalatõnda Türkiye�nin en yüksek paya sahip olduğu mal gruplarõlistesinde yüzde 15,4 ile demir çelik, yüzde 1,9 ile metal olmayan maddelerden eşyalar,yüzde 1,6 ile meyve ve sebzeler, yüzde 1,2 ile hububat ve hububat ürünleri yeralmaktadõr (Tablo 3). Tablo 3. BAE'nin en çok ithal ettiği mal gruplarõ ve bu mal gruplarõnda Türkiye'nin BAE'ne

ihracatõ, 1993 (000 $) BAE'nin Türkiye'nin SITC Mal grubu ithalatõ ihracatõ (�) 65 Diğer tekstil iplik,kumaş,şekil ver.mens 1.764.119 10.306 5,84 78 Kara taşõtlarõ 1.187.326 1.952 1,64 89 Başka yerde belirtilmeyen çeşitli mamül eşyalar 1.130.025 1.072 0,95 76 Haber.,ses kayd. ve sesi tekrar verm.yarayan cihazlar 846.334 0 0,00 74 Diğer genel endüstri makine/cihazlarõn aksamlarõ 827.824 1.689 2,04 84 Giyim eşyasõ ve bunlarõn aksesuarlarõ 783.051 5.144 6,57 77 Elektrik mak.,cihaz.ve aletleri, vb.aksam,parçalarõ 579.821 889 1,53 69 Başka yerde belirtilmeyen madenden mamul eşya 476.106 1.646 3,46 68 Demir ihtiva etmeyen madenler 416.964 5.928 14,22 67 Demir ve çelik 395.671 61.125 154,48 88 Fotoğraf malzemesi, optik eşya,saatler 329.436 2 0,01 66 Diğer metal olmayan maddeden yapõlan eşyalar 319.763 5.973 18,68 05 Meyve ve sebzeler 313.914 5.012 15,97 72 Belirli sanayiler için özel makineler 274.079 387 1,41 04 Hububat, hububat ürünleri 251.915 3.118 12,38 71 Güç üreten makineler ve araçlar 248.180 718 2,89 55 Uçucu yağ., parfüm, kozmetik, tuvalet müstah. 232.255 632 2,72 79 Diğer taşõt araçlarõ 228.480 0 0,00 33 Petrol, petrolden elde edilen ürün 224.998 0,00 75 Büro makineleri ve otomatik veri işleme makineleri 209.710 52 0,25 Kaynak : DİE, Birleşmiş Milletler



3-TÜRKIYE İLE DIŞ TİCARET Genel durum: Türkiye-BAE dõş ticareti 1990�lõ yõllarda özellikle Türkiye�nin ihracatõaçõsõndan önemli ölçüde gelişme göstermekle birlikte istenen düzeye ulaşamamõştõr.1990 yõlõnda 75,4 milyon dolar olan BAE�ne ihracatõmõz, 1998 yõlõnda 240 milyondolara ulaşmõştõr. 1994 yõlõna kadar açõk veren dõş ticaretimiz 1995 yõlõndan itibarenönemli ölçüde fazla vermektedir (Tablo 4). Tablo 4 . Türkiye'nin BAE ile dõş ticareti (000 $) Türkiye dõş tic.payõ ( %)


1990 75.425 192.510 0,58 0,86 -117.085 39,18 1991 75.565 365.650 0,56 1,74 -290.085 20,67 1992 96.791 354.188 0,66 1,55 -257.397 27,33 1993 129.413 314.467 0,84 1,07 -185.054 41,15 1994 184.643 338.755 1,02 1,46 -154.112 54,51 1995 188.825 41.987 0,87 0,12 146.838 449,72 1996 211.475 23.438 0,91 0,05 188.037 902,27 1997 264.736 25.470 1,01 0,05 239.266 1.039,40 1998 239.886 31.695 0,89 0,07 208.191 756,86

1998 Oc.-Ek. 197.150 29.394 0,88 0,08 167.756 670,72 1999 Oc.-Ek. 320.597 21.134 1,51 0,07 299.463 1.516,97

Kaynak: DİE İhracat: 1998 yõlõnda Türkiye�nin BAE�ne gerçekleştirdiği 240 milyon dolar ihracatõnyaklaşõk yarõsõ demir çelikten filmaşin, çubuk ve profiller ile işlenmiş tütündenoluşmaktadõr. Bu mallarõ kuyumcu eşyasõ, halõlar ve diğer yer döşemeleri izlemektedir(Tablo 5). Tablo 5. Türkiye'den BAE'ne en çok İhraç edilen ürünler (000 $) SITCkodu

Mal grubu 1996 1997 1998

676 Demir veya çelik.filmaşin,çubuk ve profiller 109.632 89.720 96.282 122 İşlenmiş tütün 4.057 13.313 27.602 897 Kõymetli metallerle kaplama kuyumcu eşyasõ 8.291 6.850 9.476 659 Halõlar ve diğer yer kaplamalarõ 6.480 7.213 7.097 043 Arpa 6.676 773 Elektrik dağõtõm donanõmõ 564 4.992 4.492 653 Sentetik veya suni flamentler 3.515 3.430 4.401 073 Çikolata ve kakao içeren diğer maddeler 2.750 2.876 4.091 846 İç giysi ve giyim eşyasõ teferruatõ (örülmüş olsun olmasõn) 2.285 2.191 4.006 842 Kadõn/kõz çocuklar için örülmemiş giyim eşyasõ ve aks. 3.143 4.878 3.877 682 Bakõr 7.061 8.086 3.296 625 Kauçuktan iç ve dõş lastikler (yeni/ eski) 3.267 5.246 3.002 684 Alüminyum 1.988 2.446 2.982 771 Elektrikli güç makineleri (716 hariç) 1.266 3.790 2.956 048 Ekmekçilik ve pastacõlõk ürünleri 2.513 2.594 2.637 775 Evlerde kullanõlan makin. (Buzdolabõ,çam.mak.,bul.mak.vb) 1.189 2.127 2.333 057 Taze/ kuru meyve ve kabuklu yemişler 1.191 1.536 2.116 Toplam ihracat 211.475 264.735 239.885 Kaynak: DİE



İthalat: 1998 yõlõnda bu ülkeden alüminyum, ham deriler ve deniz taşõtlarõ ithaledilmiştir. 1994 yõlõndan sonra bu ülkeden ham petrol ithal edilmemesi ithalatõmõzõn300 milyon dolar seviyesinden 30 milyon dolar seviyesine gerilemesine neden olmuştur(Tablo 6). Tablo 6. BAE'nden Türkiye'ye en çok ithal edilen ürünler (000 $) SITCkodu

Mal grubu 1996 1997 1998

684 Alüminyum 2.311 1.047 11.370 793 Gemiler ve suda yüzen taşõtlar 2.104 5.994 211 Ham deriler (post ve kürk dõşõnda) 6.742 4.267 2.179 752 Otomatik bilgi işlem makineleri 1.266 3.198 1.879 571 Etilen polimerleri (ilk şekillerde) 563 612 989 699 Diğer adi metallerden eşya 125 28 989 881 Sinema ve fotoğrafçõlõkla ilgili aletler 62 2 753 897 Kõymetli metallerle kaplama kuyumcu eşyasõ 799 1.519 710 Toplam ithalat 23.438 25.469 31.695 Kaynak: DİE İkili İlişkiler:Anlaşma ve protokollerEkonomik ve Teknik İşbirliği Anlaşmasõ : (09.08.1984)Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşmasõ : (29.01.1993)Son KEK Protokolü : 5. Dönem (14.05.1998) Değerlendirme-BAE: Açõk bir ekonomi anlayõşõna sahip olan BAE, dünyadaki enyüksek kişi başõ gelire ve oldukça büyük bir yõllõk dõş ticaret fazlasõna sahipbulunmaktadõr. Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) ekonomisinin temelini oluşturan petrolve doğal gaz, halen bütçe gelirlerinin yaklaşõk yüzde 70-80�ini sağlamaktadõr. Hükümet,petrol dõşõ ekonomiyi geliştirmek özelleştirme girişimlerini büyük ölçüdedesteklemektedir. BAE�de özellikle sanayi ve hizmet sektörlerindeki iş gücününtamamõ, ülke vatandaşõ olmayan yabancõlardan oluşmaktadõr. BAE�de; 6 uluslararasõhavaalanõ, 5 konteyner limanõ ve 2 de ulusal havaalanõ bulunmakta, banka sektöründe,19 yerli, 27 yabancõ banka hizmet vermektedir.

Liberal bir ticari sisteme sahip olan BAE�nin başlõca İhraç maddesi olan ham petrol vedoğal gaz dõşõnda, ihracatõnda ikinci önemli yeri re-eksport almaktadõr.

BAE hemen hemen her türlü ürün ithalatõ yapmaktadõr. İthal edilen ürünlerin büyük birbölümü tüketim maddeleri olup, bunlarõn önemli bir kõsmõ aynõ zamanda İhraç daedilmektedir. Ülke ihtiyacõ olan tarõmsal ve hayvansal gõdalarõn büyük bir bölümü deithalat yoluyla karşõlanmaktadõr. İthalatõn ülkelere göre dağõlõmõna bakõldõğõnda ABD,Japonya, İngiltere, Almanya, Güney Kore ve İtalya�nõn önemli bir pay aldõğõgörülmektedir.

İthalat, uygun bir ticaret lisansõna sahip bütün ithalatçõlar tarafõndan yapõlabilmektedir.Sağlõk, güvenlik ve din ile ilgili nedenlerden dolayõ bazõ mallarõn ithalatõna izinverilmemektedir. BAE�de uygulanan gümrük vergisi, çoğu mallar için yüzde 4oranõndadõr. İşlenmiş gõda ile ilaç ürünlerini de kapsayan birçok temel mal gruplarõ,gümrük vergisinden muaf tutulmaktadõr.



Başta Amerikalõ ve Avrupalõ firmalar olmak üzere çok sayõda ülkeye ait firmalar,özellikle büyük bir ticaret merkezi olan Dubai�de temsilcilik açmak suretiyle, BAEpazarõ ile birlikte Suudi Arabistan ve diğer Körfez ülkeleri ile yakõn Afrika ülkelerineait piyasalarõ buradan takip etmektedir. Civardaki ülkelerden de önemli bir kesim ticariamaçlarla gelmektedir.

BAE piyasasõnda faaliyet gösteren firmalar arasõnda, ithalat yapõp perakendecileretoptan mal verenler olduğu gibi, doğrudan ithal ettiği mallarõ perakende satanlara darastlanmaktadõr. Diğer yandan çok sayõda yabancõ firma, bizzat kendisi ülkedetemsilcilik açmak suretiyle ürünlerini toptan veya perakende olarak pazarlamaktadõr.

Ülkemiz ihracatõ bakõmõndan potansiyel arz eden sektörler-Gõda maddeleri: Yerliüretim için gerekli olan hammadde niteliğindeki gõda maddelerinin büyük bir bölümü,içme suyu dahil ithalat yolu ile karşõlanmakta, ithal ettiği gõda maddelerinin bir kõsmõnõda İhraç etmektedir. Piyasadaki gõda maddelerinin önemli bir bölümü işlenmiş gõdalar, şekerlemeler,bisküviler, meyve, dondurulmuş sebzeler ve kahvaltõ ürünlerinden oluşmaktadõr. Ülkedegiderek kollestrol oranõ düşük, yağõ azaltõlmõş ve tuzu az diyet gõdalar ile şekerlemelerve çikolatalara yönelik talep artmaktadõr. Tekstil ve Giyim Eşyalarõ:Tekstil ürünleri ithalatõnda Japonya büyük bir payla İlksõrada yer almakta, onu sõrasõyla ABD ve İngiltere takip etmektedir. Bu ülkelerin hazõrgiyim eşyalarõnda ön sõralarda yer almasõnõn başlõca nedeni, ülkede marka imajõnõn çokönemli olmasõ ve bu ülkeler menşeli giyim eşyalarõna ait markalara çok güvenilmesidir.Türk giyim eşyalarõna ait markalar piyasada pek tanõnmamaktadõr. İmaj konusunundüzeltilmesi ve özellikle Türk markalarõnõn pazarda tanõnmasõnõn sağlanmasõ ile birlikte,tekstil ürünlerimiz piyasada çok rahatlõkla yer bulabilecektir. Tekstil ürünlerinde, özellikle tekstil hammaddesinde Hindistan, Iran ve Mõsõr�õn daönemli payõ bulunmaktadõr. Türkiye�den yapõlan ithalat da önemli boyutlardadõr vebüyük bir bölümü re-eksport edilmektedir. Elektrikli Aletleri ve Makineler: Piyasada yoğun talep bulan elektronik ürünler; videokameralar, müzik setleri, televizyonlar, CD ve kasetçalarlar, hesap makineleri vebilgisayar gibi ürünlerdir. .Özellikle elektrikli ev aletleri açõsõndan pazarda BAE�deelektrikli alet kullanõmõ çok yaygõndõr. Ülke çok sõcak bir iklime sahip olduğundan çokyaygõn olarak soğutucu cihazlar kullanõlmaktadõr. Arõzalanan aletler tamir edilmekyerine genellikle yenisi ile değiştirilmekte ve bu durum da yeni ürünlere olan talebiartõrmaktadõr.

Türk markalarõ pek tanõnmamakla birlikte, Türk mallarõ için önemli bir potansiyelgörülmektedir. Avrupa�da başarõlõ bir şekilde pazar bulan Türk ürünleri bu piyasada dakesinlikle kendine yer bulabilecek güçtedir.

İnşaat Malzemeleri: Devlet, bina, otel, yol genişletme, köprü, otopark, havaalanõgenişletme inşaatlarõnõ teşvik etmektedir.



Türkiye�nin ihracat şansõ yüksek olan inşaat malzemelerinden biri mermerdir.Türkiye�nin, iyi bir tanõtõm yapmak suretiyle, kaliteli sõhhi malzeme İhraç etme şansõbulunmaktadõr. Taşõt Araçlarõ (Otomobil) ve Yedek Parça: Ülkede otomobil kullanõmõ çok yaygõndõr.Otomobil ve yedek parça piyasasõnda re-eksport da büyük rol oynamaktadõr. Otomotivsektörü ithalatõnõn yaklaşõk yüzde 40�õ re-eksport edilmektedir. BAE�de en dinamikpiyasalardan birisi olan, otomobil yedek parçasõ ve aksesuar malzemesi de ithaledilmektedir. Ülkemiz ihracatõ açõsõndan yedek parça ihracatõ şansõ bulunmaktadõr.

Kozmetik Ürünler: Ülkede en çok talebi olan kozmetik ürünler, parfüm ve cilt bakõmõürünleridir. Özellikle cilt bakõmõ ve erkek kozmetik ve tõraş ürünlerinde fiyat avantajõnõda kullanarak piyasaya girmek mümkün görülmektedir.

3.3.3.4 UKRAYNA

1- BAŞLICA GÖSTERGELER BAŞKENTİ : Kiev YÜZÖLÇÜMÜ : 603.700 Km2 NÜFUSU(1998) : 50,1 Milyon KONUŞULAN DİL : Ukraynaca, Rusça GSYİH (1998) : 101,9 Milyar Hrivna (Yaklaşõk 37,4 milyar $) KİŞİ BAŞINA GSYİH (1998) : 750 Dolar ENFLASYON ORANI (%) (1998) : 35 PARA BİRİMİ : Hrivna,

2- DIŞ TİCARET Ukrayna�nõn dõş ticareti: Ukrayna BDT ülkeleri içerisinde Rusya�dan sonra ekonomikaçõdan en önemli ülkelerin başõnda gelmektedir. 1998 yõlõ verilerine göre ihracatõ veithalatõ 17 milyar dolar olup, dõş ticareti dengededir.

İHRACAT : 17,1 milyar dolar İTHALAT : 17,3 milyar dolar DENGE : - 0,2 milyar dolar HACİM : 34,4 milyar dolar

Başlõca ticari ortaklar: Ukrayna�nõn ticari ortaklarõnõn başõnda Rusya gelmektedir.1997 yõlõ verilerine göre Ukrayna�nõn ihracatõnõn yüzde 22.47�si, ithalatõnõn ise yüzde33.52�si Rusya ile yapõlmaktadõr. İhracatõnda Rusya�yõ Beyaz Rusya, Türkiye, Suriye,Almanya, İtalya, ABD, Polonya, Çin ve Özbekistan, ithalatõnda ise Almanya, Polonya,Türkmenistan, İtalya, Beyaz Rusya, ABD, Türkiye, Fransa ve Kazakistan izlemektedir(Tablo 1).



Tablo 1. Ukrayna�nõn en çok dõş ticaret yaptõğõ ülkeler, 1997 İthalat İhracat

Sõra Ülke 000 $ % Ülke 000 $ % 1 Rusya 7.963 33,52 Rusya 3.619 22,47 2 Almanya 1.688 7,11 Beyaz Rusya 880 5,46 3 Polonya 1.327 5,59 Türkiye 833 5,17 4 Türkmenistan 506 2,13 Suriye 747 4,64 5 İtalya 489 2,06 Almanya 589 3,66 6 Beyaz Rusya 468 1,97 İtalya 547 3,40 7 ABD 445 1,87 ABD 427 2,65 8 Türkiye 371 1,56 Polonya 378 2,35 9 Fransa 346 1,46 Çin 301 1,87 10 Kazakistan 334 1,41 Özbekistan 276 1,71 10 ülke toplamõ 13.937 58,67 8.597 53,38 Kaynak : IMF ,Direction of Trade Statistics Yearbook,1998 Ukrayna�nõn dõş ticaretinde Türkiye�nin yeri (1998): Toplam ihracatõ içinde payõmõz : % 5,78 Toplam ithalatõ içinde payõmõz : % 1,58 Başlõca İhraç Maddeleri: Demir ve demir dõşõ metaller, kimyasal ürünler, makinesanayi ürünleri, maden cevherleri Başlõca ithal Maddeleri: Petrol ürünleri, doğal gaz, plastik ve kauçuk sanayi ürünleri,makine ve cihazlar, gõda sanayi ürünleridir.

3- TÜRKİYE İLE DIŞ TİCARET Genel Durum: 1990�lõ yõllarda Ukrayna ile ticaretimiz çok büyük artõş göstermiştir.1990 yõlõnda ihracatõmõz 35,8 milyon dolar, ithalatõmõz ise 90 milyon dolar iken, 1998yõlõnda ihracatõmõz 274 milyon dolara, ithalatõmõz ise 989 milyon dolara ulaşmõştõr.Ukrayna ile ticaretimizde dõş ticaret açõğõmõz giderek artmaktadõr (Tablo 2). Tablo 2. Türkiye'nin Ukrayna ile dõş ticareti (000 $) Türkiye dõş tic.payõ ( %)


1992 35.848 90.003 0,24 0,39 -54.155 39,83 1993 39.449 472.706 0,26 1,61 -433.257 8,35 1994 76.285 535.071 0,42 2,30 -458.786 14,26 1995 198.534 856.340 0,92 2,40 -657.806 23,18 1996 267.538 761.658 1,15 1,75 -494.120 35,13 1997 337.045 917.760 1,28 1,89 -580.715 36,72 1998 274.317 988.781 1,02 2,15 -714.464 27,74

1998 Oc.-Ek. 236.081 1.774.735 1,05 4,60 1.538.654 13,30 1999 Oc.-Ek. 216.895 1.785.273 1,02 5,55 1.568.378 12,14

Kaynak: DİE İhracat: Ukrayna�ya en çok satõlan ürünlerin başõnda sabun ve temizleme maddeleri,taze ve kuru meyveler, plastik maddelerden eşya, iplik ve mensucat, tütün, sebzeler,



dokumaya elverişli maddelerden hazõr eşya ve ekmekçilik ve pastacõlõk ürünleri ilksõralarõ paylaşmaktadõr (Tablo 3). Tablo 3. Türkiye'den Ukrayna'ya en çok İhraç edilen ürünler (000 $) SITCkodu

Mal grubu 1996 1997 1998

554 Sabunlar, temizleme ürünleri 40.289 55.525 51.461 057 Taze/ kuru meyve ve kabuklu yemişler 13.802 16.578 20.761 893 Plastik maddelerden mamul eşya 5.307 16.720 17.038 657 Özel iplikler ve dokunmamõş mensucat 7.849 23.353 15.917 121 Yaprak tütün ve tütün döküntüleri 4.184 7.982 12.211 056 Sebzeler, kökler, hazõrlanmõş veya konserve edilmiş 2.086 12.058 12.182 658 Dokumaya elv. madd.diğer hazõr eşya ve takõmlar 2.943 7.764 11.657 048 Ekmekçilik ve pastacõlõk ürünleri 33.777 27.286 8.944 553 Parfüm ve kozmetik veya tuvalet müstahzarlarõ 2.639 8.014 8.611 098 Başka yerde bulunmayan homojenize gõda müstahzarlarõ 3.879 9.653 8.062 655 Örme mensucat 5.035 7.850 7.988 Toplam ihracat 267.538 337.044 274.316 Kaynak:DİE İthalat: Ukrayna�dan ithalatõmõzda demir çelik ve işlenmiş demir çelik ürünleri ilksõrlarda yer almaktadõr. Diğer önemli ithal ürünleri; gübreler, kimyasal elementler, yağlõtohumlar, iplik, bitkisel sõvõ yağlardõr (Tablo 4). Tablo 4. Ukrayna'dan Türkiye'ye en çok ithal edilen ürünler (000 $) SITC Mal grubu 1996 1997 1998 673 Demir çelik yassõ hadde ürünleri 174.537 293.079 291.619 282 Demir-çelik döküntü ve hurdalarõ, bunlarõn külçeleri 54.410 119.049 144.849 562 Gübreler 60.190 71.741 99.410 672 Demir veya çelikten külce 62.479 96.640 90.083 522 Kimyasal elementler 70.550 54.974 71.985 671 Dökme ve aynalõ demir 85.706 79.034 62.782 222 Yağlõ tohumlar ver meyveleri 21.103 39.719 40.058 651 Tekstil iplikleri 17.337 27.272 27.814 421 Bitkisel sõvõ yağlar 32.114 17.592 23.957 321 Taş kömürü 9.998 11.647 11.028 247 Yuvarlak ağaçlar 1.803 4.101 10.599 Toplam ithalat 761.658 917.760 988.781 Kaynak: DİE İkili İlişkiler: Anlaşma ve Protokoller - Ticaret ve Ekonomik İşbirliği Anlaşmasõ: 4.5.1992/Ankara- Çifte Vergilendirmenin Önlenmesi Anlaşmasõ: 27.11.1996/Ankara- Yatõrõmlarõn Teşviki ve Korunmasõ Anlaşmasõ: 27.11.1996/Ankara- Uluslararasõ Karayolu Taşõmacõlõğõ Anlaşmasõ: 30.5.1994/Kiev- Gümrük İşbirliği Anlaşmasõ: 27.11.1996/Ankara- Karma Ekonomik Komisyon I. Dönem Protokolü : 27.11.1996/Ankara



Değerlendirme-Ukrayna: Ukrayna bağõmsõz Devletler Topluluğu (BDT) Ülkeleri içerisinde RusyaFederasyonu'ndan sonra ikinci büyük ekonomiye sahip bulunmaktadõr. Bu ülkeninekonomik potansiyelini geniş ve verimli topraklarõ, zengin maden ve kömür yataklarõ,güçlü sanayi altyapõsõ, yetişmiş akademik ve araştõrma kadrolarõ oluşturmaktadõr.

− Ukrayna'da son yõllarda oldukça yüksek seyretmekte olan enflasyonun kontrol altõnaalõnabilmesi için 1998 yõlõnda ülke para değerinin korunmasõ, dõş ticaret ve bütçeaçõklarõnõn azaltõlmasõ yönünde bir dizi önlemler alõnmaktadõr. 1996 yõlõndanitibaren özelleştirme ve özellikle Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerin kurulmasõuygulamalarõna büyük hõz verilmiş bulunmaktadõr. Doğrudan yabancõ sermayeliyatõrõmlarõ ülkeye çekmek öncelikli politika olarak gözetilmektedir. Bu ülkeyeyatõrõm yapan ülkeler arasõnda A.B.D. İlk sõrayõ almakta olup, diğer Avrupaülkelerinden Hollanda, Almanya ve İngiltere de bu ülkeye yönelik yatõrõmlarõ iledikkati çekmektedir. 1998 yõlõ sonu itibarõ ile Ukrayna'da 211 Türk firmasõ 20Milyon A.B.D. dolarõ tutarõnda yatõrõm yapmõş bulunmaktadõr.

− Bu ülke ile son zamanda hükümetler arasõ ilişkilerde büyük gelişme mevcut olup

iki ülke arasõnda gerçekleştirilecek projeler arasõnda Orta Doğu petrolünün Ceyhan-Samsun arasõnda kurulacak boru hattõ ile Türkiye üzerinden Ukrayna'nõn Odesalimanõna oradan da merkezi ve Doğu Avrupa ülkelerine taşõnmasõ yer almaktadõr.

− 1995 yõlõ başõnda Ukrayna'nõn dõş ticaret rejimi dõş rekabete açõk olarak yenidendüzenlenmiş bulunmaktadõr. Bu ülke ile son yõllarda turizm ile bağlantõlõ biçimdeticari ilişkilerimizde bir artõş olmakla birlikte kayõt dõşõ bavul ticareti şeklindeki bugelişmenin yasal olarak düzenli ve sürekli bir yapõya kavuşturulmasõ önemtaşõmaktadõr. Halen gõda,tekstil ve temizlik maddeleri gibi klasik mal gruplarõ ilesõnõrlõ olan dõş ticaretimizin çeşitlendirilmesi gerekmektedir.

− Ukrayna, ülkemizin kuruculuğunda önderlik yapmõş olduğu ve yürütülmesindeetkin biçimde faal olduğu Karadeniz Ekonomik İşbirliği ( KEI ) Deklarasyonunadahil ülkeler arasõnda yer almakta olup, bu anlaşmanõn dõş ticaretin geliştirilmesiiçin; ödemeler ve sevkiyat açõsõndan sağlayacağõ avantajlarõn göz önünde tutulmasõyararlõ olacaktõr.

− Bu çerçevede, inşaat malzemeleri, elektrikli ve elektronik ev eşyalarõ, haberleşmesistemleri, oto yan sanayi ürünleri konularõnda üretim yapan firmalarõmõzõnönümüzdeki dönemde bu ülkeye yönelik ihracat ve ortak yatõrõmlara ağõrlõk vermesiönem taşõmaktadõr.

− Yukarõdaki bölümde belirtilen ve iki ülke arasõnda ticaretin alt yapõsõnõ oluşturananlaşmalarõn da 8. Beş Yõllõk Kalkõnma Planõ döneminde ikili ekonomikilişkilerimizin geliştirilmesi bakõmõndan büyük potansiyel ve kolaylõksağlayacağõna inanõlmaktadõr.



3.3.3.5 İSRAİL

1- BAŞLICA GÖSTERGELER BAŞKENTİ : Tel-Aviv YÜZÖLÇÜMÜ : 20.325 km² NÜFUSU(1998) : 6,1 Milyon KONUŞULAN DİL : İbranice, Arapça ve İngilizce GSYİH (1998) : 97,9 milyar dolar KİŞİ BAŞINA GSYİH (1998) : 16.000 dolar ENFLASYON ORANI (%) : 6.1 PARA BİRİMİ : Şikel

2- DIŞ TİCARET İsrail�in dõş ticareti: 1990 yõlõnda 11,6 milyar dolar olan ihracatõnõ istikrarlõ bir şekildeartõran İsrail 1998 yõlõnda 21,2 milyar dolar ihracat gerçekleştirmiştir. İthalatõ ise aynõdönemde 15,1 milyar dolardan 29,3 milyar dolara çõkmõştõr. İsrail dõş ticareti açõkvermektedir (Tablo 1). Tablo 1. İsrail'in dõş ticareti Değer (Milyon $) Değişim(%) Dõş ticaret

Yõl İthalat İhracat İthalat İhracat Dengesi 1990 15.107 11.603 -3.504 1991 16.674 11.219 10,37 -3,31 -5.455 1992 18.537 12.479 11,17 11,23 -6.058 1993 20.209 14.083 9,02 12,85 -6.126 1994 23.369 16.051 15,64 13,97 -7.318 1995 27.982 17.897 19,74 11,50 -10.085 1996 29.584 19.249 5,73 7,55 -10.335 1997 28.625 20.781 -3,24 7,96 -7.844 1998 29.342 21.202 2,50 2,03 -8.140

Kaynak: U.S.Census Bureau web sitesi Başlõca ticari ortaklarõ: İsrail�in dõş ticaretinde ABD�nin ayrõ bir yeri vardõr. 1996 yõlõverilerine göre 21,2 milyar dolar toplam ihracatõn 6,3 milyar dolarõ ABD�ye, 29,3milyar dolar toplam ithalatõn ise 6,0 milyar dolarõ ABD�den yapõlmaktadõr. İsrail�inABD�den sonra en çok ihracat yaptõğõ ülkeler; İngiltere, Japonya, Belçika, Hong-Kong,Almanya, Hollanda, Fransa, İtalya ve Güney Kore, en çok ithalat yaptõğõ ülkeler iseBelçika, Almanya, İngiltere, İtalya, İsviçre, Fransa, Japonya, Hollanda ve İspanya�dõr(Tablo 2). İsrail�in dõş ticaretinde Türkiye�nin yeri (1998): Toplam ihracatõ içinde payõmõz : % 1 Toplam ithalatõ içinde payõmõz : % 1,74



Tablo 2. İsrail�in en çok dõş ticaret yaptõğõ ülkeler, 1996 İthalat İhracat Sõra Ülke 000 $ % Ülke 000 $ % 1 ABD 5.965.658 19,92 ABD 6.281.245 30,62 2 Belçika 3.637.900 12,15 İngiltere 1.364.813 6,65 3 Almanya 2.801.194 9,35 Japonya 1.216.312 5,93 4 İngiltere 2.632.926 8,79 Belçika 1.122.896 5,47 5 İtalya 2.258.074 7,54 Hong Kong 1.066.143 5,20 6 İsviçre 1.648.562 5,50 Almanya 1.037.070 5,06 7 Fransa 1.165.426 3,89 Hollanda 890.366 4,34 8 Japonya 1.097.080 3,66 Fransa 670.596 3,27 9 Hollanda 943.907 3,15 İtalya 553.096 2,70 10 İspanya 619.981 2,07 G. Kore 364.362 1,78 10 ülke toplamõ 22.770.708 76,03 14.566.899 71,02 Kaynak : UN International Trade Statistics Yearbook 1996 Başlõca ihraç maddeleri (1998): Metaller, makineler ve elektronik eşya, işlenmişelmas, tekstil ve deri mamulleri, narenciye, kauçuk ve plastik maddeler. Başlõca ithal maddeleri ve Türkiye�nin ihracat imkanlarõ açõsõndandeğerlendirilmesi: İsrail�in ithalatõnda en yüksek değere sahip ürünler SITCsõnõflamasõna göre; metal olmayan maddelerden eşyalar, elektrik makine ve cihazlarõ,kara taşõtlarõ, petrol ve petrol ürünleri, genel endüstri makineleri, haberleşme cihazlarõ,büro ve veri işleme makineleridir. 1996 yõlõnda önemli ithal ürünlerinden tekstil iplik vekumaşlarõnõn yüzde 6,2�si, demir ve çelik ürünlerinin yüzde 5,6�sõ, hububat ürünleriithalatõnõn ise yüzde 1,1�i Türkiye�den ihraç edilmiştir (Tablo 3). Tablo 3. İsrail'in en çok ithal ettiği mal gruplarõ ve bu mal gruplarõnda Türkiye'nin İsrail'e

ihracatõ, 1996 (000 $) İsrail'in Türkiye'nin SITC Mal grubu ithalatõ ihracatõ (�) 66 Diğer metal olmayan maddeden yapõlan eşyalar 5.696.471 37.959 6,66 77 Elektrik mak.,cihaz.ve aletleri, vb.aksam,parçalarõ 2.428.572 4.562 1,88 78 Kara taşõtlarõ 2.332.098 1.701 0,73 33 Petrol, petrolden elde edilen ürün 1.836.646 7.059 3,84 74 Diğer genel endüstri mkine/cihazlarõn aksamlarõ 1.374.397 3.857 2,81 76 Haber.,ses kayd. ve sesi tekrar verm.yarayan cihazlar 1.203.555 5.933 4,93 75 Büro makineleri ve otomatik veri işleme makineleri 1.129.447 184 0,16 89 Başka yerde belirtilmeyen çeşitli mamül eşyalar 951.690 3.412 3,59 72 Belirli sanayiler için özel makineler 823.796 2.609 3,17 65 Diğer tekstil iplik,kumaş,şekil ver.mens. 767.368 47.524 61,93 67 Demir ve çelik 751.089 42.124 56,08 69 Başka yerde belirtilmeyen madenden mamul eşya 696.475 7.353 10,56 51 Organik kimyasal ürünler 636.344 1.023 1,61 87 Başka yerde belirtilm. mesleki,ilmi,kontrol alet ve cih. 629.237 197 0,31 04 Hububat, hububat ürünleri 607.911 7.222 11,88 58 İlk şekilde olmayan plastikler 574.279 214 0,37 79 Diğer taşõt araçlarõ 569.058 201 0,35 64 Kağõt,karton ve kağõt hamurundan eşya 521.504 1.782 3,42 Kaynak : DİE, Birleşmiş Milletler



3-TÜRKİYE İLE DIŞ TİCARET Genel durum: Son yõllarda her yönüyle gelişen Türkiye-İsrail ilişkileri iki ülkearasõndaki ticarete de yansõmaktadõr. 1990 yõlõnda 46,5 milyon dolar olan İsrail'eihracatõmõz 1994 yõlõnda 178, 1997 yõlõnda 391,5 ve 1998 yõlõnda 474,5 milyon dolaraçõkmõştõr. Benzer şekilde ithalatõmõz da büyük artõş göstermiş, 1990 yõlõnda 62,5 milyondolardan 1998 yõlõnda 282,8 milyon dolara çõkmõştõr (Tablo 4). Tablo 4. Türkiye'nin İsrail ile dõş ticareti (000 $) Türkiye dõş tic.payõ ( %)

Yõl İhracat İthalat İhracat İthalat Denge İhr/İth (%) 1990 46.504 62.516 0,36 0,28 -16.012 74,39 1991 78.670 78.046 0,58 0,37 624 100,80 1992 89.851 97.076 0,61 0,42 -7.225 92,56 1993 80.232 121.793 0,52 0,41 -41.561 65,88 1994 178.078 125.891 0,98 0,54 52.187 141,45 1995 239.767 166.635 1,11 0,47 73.132 143,89 1996 254.781 192.627 1,10 0,44 62.154 132,27 1997 391.514 233.681 1,49 0,48 157.833 167,54 1998 479.507 282.827 1,78 0,62 196.680 169,54

1998 Oc.-Ek. 404.623 241.679 1,80 0,63 162.944 167,42 1999 Oc.-Ek. 473.262 229.365 2,23 0,71 243.897 206,34 Kaynak: DİE İhracat: 1998 yõlõnda İsrail'e en çok sattõğõmõz ürünlerin sõralamasõ; demir ve çelikürünleri, örme mensucat, bakõr, tekstil iplikleri, sentetik ve suni flamentler, ahşapdemiryolu ve travers malzemeleri, taze ve kuru meyveler, dayanõklõ tüketim mallarõşeklinde gerçekletmiştir (Tablo 5). Tablo 5. Türkiye'den İsrail�e en çok İhraç edilen ürünler (000 $) SITC kodu Mal grubu 1996 1997 1998

676 Demir veya çelik.filmaşin,çubuk ve profiller 26.329 70.826 106.084 661 Çimento, kireç ve yont., inşa. ve heykel. Elverişli taşlar 29.492 35.561 27.180 655 Örme mensucat 14.386 16.774 21.505 682 Bakõr 7.175 20.809 19.989 651 Tekstil iplikleri 16.648 14.758 18.080 653 Sentetik veya suni flamentler 7.857 13.319 15.157 248 Ahşap demiryolu veya tramvay traversleri 4.091 5.712 11.852 057 Taze/ kuru meyve ve kabuklu yemişler 7.956 10.921 11.729 775 Evlerde kullanõlan makin. (Buzdolabõ,çam.mak.,bul.mak.vb) 2.970 6.308 10.915 672 Demir veya çelikten külce ve diğer yarõ mam. 3.559 27.997 8.865 662 Silisli fosil unlarõ 4.390 5.335 8.489 658 Dokumaya elv. madd.diğer hazõr eşya ve takõmlar 3.004 4.956 8.249 761 Televizyon alõcõlarõ (kombine olsun olmasõn) 5.552 4.443 7.705 431 İşlenmiş hayvansal ve bitkisel katõ veya sõvõ yağlar 3.784 5.275 7.605 684 Alüminyum 4.454 4.902 6.802 652 Pamuklu mensucat 3.492 6.090 6.166 673 Demir çelik yassõ hadde ürünleri 6.977 12.742 6.083 679 Demir veya çelikten ince ve kalõn boru ve içi boş prof. 1.394 4.839 5.885 334 Petrol ve bitümenli miner. üretilen (ham harõç)yağlar 6.795 2.828 5.409 574 Poliaset. ve diğer polieterler ve epoksi reçine. (ilk şekill.) 3.494 5.491 5.359

Toplam ihracat 254.780 391.513 479.506 Kaynak:DİE



İthalat: İsrail�den ithalatõmõzda ise; pamuk, propilen ve diğer olefinlerin polimerleri,kimyasal elementler, hidrokarbonlar, gübreler, inorganik kimyasallar ilk sõralarda yeralmaktadõr (Tablo 6). Tablo 6. İsrail'den Türkiye'ye en çok ithal edilen ürünler (000 $) SITCkodu

Mal grubu 1996 1997 1998

263 Pamuk 17.880 38.339 29.144 575 Propilen ve diğer olefinlerin polimerleri(İlk şekillerde) 8.170 26.521 28.992 522 Kimyasal elementler 24.638 9.509 28.476 511 Hidrokarbonlar 18.017 22.655 26.184 272 Hayv. ve bitk. Gübre. tabi kals.fosfat ve diğ. tabi pot.tuz. 1.818 2.901 14.037 292 Bitkisel ürünler (Reçine, tohum, diğer bitk.) 8.738 9.220 11.444 523 Diğer inorganik kimyasal maddeler 9.162 10.652 8.824 573 Vinil klorür veya haloj. diğer olefin polimerleri(ilk şekilde) 2.118 6.217 8.369 571 Etilen polimerleri (ilk şekillerde) 1.281 876 6.816 562 Gübreler 7.714 4.285 6.715 582 Plastiklerden levhalar, plakalar, 3.701 5.303 6.182 764 Telefon ve telgraf cihazlarõ 4.399 5.583 5.790 591 Haşarat öldürücüler ve zararlõ bitkileri yok ediciler 3.787 3.305 4.380 891 Ateşli harp silahlarõ ve malzemeleri 6.107 3.349 3.914 741 Isõtõcõ ve soğutucu ekipmanlar 7.936 6.422 3.579 Toplam ithalat 192.627 233.680 282.827 Kaynak: DİE İkili İlişkiler: Anlaşma ve Protokoller− Serbest Ticaret Alanõ Anlaşmasõ: 14 Mart 1996− Ticari, Ekonomik, Sõnai, Teknik ve Bilimsel İşbirliği Anlaşmasõ: 24 Ocak 1996− Çifte Vergilendirmenin Önlenmesi Anlaşmasõ: 24 Ocak 1996− Yatõrõmlarõn Karşõlõklõ Teşviki ve Korunmasõ Anlaşmasõ: 24 Ocak 1996 Değerlendirme- İsrail: Türkiye ile İsrail arasõndaki ikili ekonomik ilişkiler son yõllarda artan ikili münasebetlersonucu hõzla gelişmektedir. Ayrõca, Türkiye ve İsrail uluslararasõ platformlarda her ikiülke yararõna işbirliği imkanlarõ kurulmasõ için büyük çaba göstermektedir.

Bu gelişmelerin somut bir sonucu olarak son yõllarda iki ülkenin turist sayõsõnda büyükartõş görülmektedir. Böylece iki ülke vatandaşlarõ diğer ülke zenginlik ve imkanlarõnõyakõndan tanõmak ve pazar imkanlarõ ile tüketim kalõplarõ konusunda fikir sahibiolabilmektedirler. Ticari ilişkilerin gelişmesinde turizmdeki artõş ile sosyo-kültürelyakõnlaşmanõn sağladõğõ avantajõn büyük önemi olduğu tartõşõlmaz bir gerçektir.

Her iki ülke, içinde bulunduklarõ bölgede coğrafi ve politik bakõmdan büyük önemtaşõmakta ve bunun doğal bir sonucu olarak ticari işbirliği ile başlamak üzere teknik-teknolojik ve ileri aşamada ortak yatõrõm olanaklarõnõn artõrõlmasõ büyük potansiyel vaatetmektedir.

İsrail genel olarak sanayileşmiş ve ileri teknoloji ağõrlõklõ bir ekonomiye sahiptir.İsrail�in kõt doğal ve hammadde kaynaklarõna karşõn Amerika Birleşik Devletleri veAvrupa Birliği üye ülkeleri ile olan iyi ve kesintisiz ilişkileri sonucunda bölge ülkeleriiçerisinde en gelişmiş teknoloji ile ve düşük maliyetle üretim yapmakta olduğubilinmektedir.



İsrail, dõşarõdan ve özellikle gelişmekte olan ülkelerden ithal temin ettiği hammaddegirdileri ile ileri teknolojili üretim sistem ve tesisleri ile katma değeri yüksek veuluslararasõ pazarlarda rekabet gücü taşõyan ürünler imal edebilmekte ve bunlarõkolaylõkla gelişmiş ülke pazarlarõna İhraç edebilmektedir. İsrail, re-export uygulamasõ açõsõndan dünyanõn en önde gelen ülkeleri arasõnda yeralmakta olup özellikle Amerika Birleşik Devletleri ve Avrupa Birliğinden İngiltere,Almanya ve İtalya ile bu yöndeki ticari ilişkileri önem taşõmaktadõr. Türkiye için önümüzdeki 5 yõllõk dönemde Güneydoğu Anadolu Bölgesinde yoğunbiçimde sulu ve mekanize tarõma geçilmesi ile birlikte bu bölgede sõnai üretimingelişeceği ve bununla bağlantõlõ olmak üzere ileri teknoloji bazlõ ve ihraç yönelimlikatma değeri yüksek ürünler için yatõrõm, tevsi ve modernizasyon çalõşmalarõnõnhõzlanacağõ tahmin edilmektedir. Bu çerçevede İsrail ile işbirliği imkanlarõaraştõrõlabilir. Türkiye ile İsrail arasõnda 1996 yõlõnda Serbest Ticaret Anlaşmasõnõn imzalanmasõndansonra ticari ilişkilerdeki olumlu gelişme daha da hõzlanmõş bulunmaktadõr. İkili ticaretin hukuki altyapõsõnõ oluşturan diğer anlaşmalar ile birlikte, 8. Beş YõllõkKalkõnma Planõ döneminde İsrail ile gerek ikili ekonomik ilişkilerimizingeliştirilmesinin gerekse ABD gibi, üçüncü ülkelere ortak projeler ile açõlmanõn ülkemizaçõsõndan büyük potansiyel ve kolaylõk sağlayacağõna inanõlmaktadõr.

3.3.4 BÖLGESEL BAZDA STRATEJİK ÖNEM ARZEDEN PAZARLAR

3.3.4.1 ABD3 - DEĞERLENDİRME Bir önceki bölümde başlõca ticaret ortaklarõmõz arasõnda yer alan ABD, gerek dünyada,gerekse Amerika kõtasõ üzerindeki stratejik önem ve etkisi nedeni ile ülkemiz açõsõndanuzun dönemde stratejik önem arz eden bir pazar olarak yeniden değerlendirilmiştir. G-8 olarak adlandõrõlan gelişmiş ülkeler grubunda yer alan ABD, 1998 yõlõnda 270,3milyonluk nüfusu ve 8,511 milyar dolarlõk GSYİH�sõ ile dünyanõn en büyük ve önemlipiyasalarõndan biridir. Dünya ticaretinde ihracat ve ithalat açõsõndan lider konumunasahip olan ABD, 1991 yõlõndan bu yana istikrarlõ bir büyüme süreci yaşamaktadõr.ABD�nin ihracat ve ithalattaki başlõca partnerleri; Kanada, Japonya ve Meksika�dõr. Dõş ticaretimizde önemli bir paya sahip ve başlõca ihraç pazarlarõmõzdan biri olan ABDile son yõllardaki ticaretimizin gelişimine baktõğõmõzda sürekli bir dõş ticaret açõğõverdiğimiz, ancak ihracatõmõzõn bu tabloya rağmen düzenli olarak arttõğõ görülmektedir.1999 yõlõ Ocak-Ekim döneminde ABD�ye olan ihracatõmõz bir önceki yõla göre artõşgöstererek, 1.932,9 milyon dolardan 2.013 milyon dolara yükselmiştir. 1999 yõlõnõn ilkon ayõ itibarõyla ABD, en çok ihracat yaptõğõmõz ülkeler arasõnda 2. sõrada, ithalatõmõzdaise 3.480 milyon dolar ile 3. sõrada yer almaktadõr.

3 ABD ile ticari ilişkilerimize ilişkin bilgiler �3.2.4.2 AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ� Alt-başlõğõaltõnda verilmiş olduğundan, tekrardan kaçõnmak için burada ayrõca değinilmemiştir.



NAFTA çerçevesinde Kanada�nõn da stratejik önemi göz ardõ edilmemeli, ABD-Kanada-Meksika�ya yönelik tanõtõm faaliyetleri bu açõdan bir bütün olarakdeğerlendirilmelidir. Bunun yanõ sõra, Türkiye-İsrail ticari ilişkileri, ABD ile yapõlanAnlaşmanõn bir uzantõsõ olarak gelişmeye açõktõr. 29 Eylül 1999 tarihinde Türkiye-ABD arasõnda imzalanan �Ticaret ve Yatõrõmİlişkilerinin Geliştirilmesine� ilişkin Anlaşma çerçevesinde yakõn dönemde iki ülkearasõndaki mevcut ilişkileri geliştirmeye yönelik faaliyetlerin daha da önemkazanacağõna inanõlmaktadõr. AGIT zirvesi sonrasõ ülkemize ilişkin oluşan olumlu hava,ABD�nin Avrupa Birliği�ne üyeliğimiz konusunda verdiği tam destek, iki ülke arasõndaekonomik ve ticari ilişkilerin gelişmesinde son derece olumlu bir atmosfer yaratmõştõr. Ülkemizin mevcut ihraç potansiyelinin çeşitliliği göz önünde bulundurulduğunda, sözkonusu çeşitliliğin iki ülke ticaretine yeterli ölçüde yansõmadõğõ görülmektedir. Buçerçevede gerek kamu, gerekse özel sektör bazõnda oluşturulan muhtelif danõşmamekanizmalarõnõn (Ticaret ve Yatõrõm Konseyi, Ortak Ekonomik Komisyon, İşGeliştirme Konseyi) öneminin büyük olduğuna inanõlmaktadõr. Ayrõca ülkemiz ABDGenel Preferanslar Sistemi�nden (GSP) yararlanmaktadõr. Son yõllarda ABD piyasasõna yönelik faaliyetler arasõnda büyük önem arz eden birkonu; anõlan piyasada Türk marka ve imajõnõn geliştirilmesi olarakdeğerlendirilmektedir. Bununla birlikte iki ülke kurumlarõ arasõnda teknik, ekonomik,ticari ve yatõrõm bilgilerinin karşõlõklõ değişimi, ABDli ithalatçõlar ile Türkihracatçõlarõnõ bir araya getirecek alõm heyeti benzeri ticari heyetler düzenlenmesi,ekonomik ve ticari konularda bilgi akõşõnõn ve iletişimin sağlanmasõ için ortakseminerler düzenlenmesi, özellikle Food and Drug Administration (FDA) ve gümrükkonularõnda uzmanlarõn katõldõğõ seminerlerin ilgili çevrelere büyük faydasõ olacağõdüşünülmektedir. Cam ve seramik, oto yan sanayi, deri giyim ve ayakkabõ, gõda gibipotansiyel arz eden sektörlerde yapõlacak pazar araştõrmalarõ için karşõlõklõ uzmandeğişimi, fuar ve spesifik amaçlõ sergilere katõlõm ticareti geliştirilmesi için önem arzeden diğer konular arasõnda yer almaktadõr. Diğer taraftan, ülkemizin ABD�ne yönelik tekstil ve konfeksiyon ihracatõnda ABDtarafõndan miktar kõsõtlamasõ uygulanmaktadõr. Türkiye-ABD Ortak EkonomikKomitesinin 8-9 Aralõk 1997 tarihlerinde yapõlan IV. Dönem Toplantõsõnda Türk heyetitarafõndan ihracatõmõzda sõkõşõklõk yaşanacağõ tahmin edilen �bornoz�, �pijama vegecelik�, �çarşaf�, �tişört� ve �yünlü kumaş� kategorilerinde istisnai esnekliksağlanmasõ yönünde talepte bulunulmuş olup, talep edilen söz konusu esneklikler 24Nisan 1998 tarihinde Cenevre�de gerçekleştirilen müzakereler sonucunda kabulgörmüştür. Ülkemiz çõkõşlõ bazõ demir-çelik tüp ve boru ürünlerinin ABD tarafõndan ithalatõnda 1988yõlõndan itibaren anti-damping (ADV) ve telafi edici (TEV) vergiler uygulanmayabaşlamõştõr. Söz konusu ürünlerimize uygulanmakta olan ADV yüzde 2,6-7,7 arasõnda,TEV ise yüzde 0,8-7,3 arasõnda değişmektedir. Türkiye çõkõşlõ inşaat demirlerinin ABD tarafõndan ithalatõnda 1997 yõlõ Nisan ayõndanitibaren yüzde 9,9-41,8 arasõnda değişen oranlarda anti-damping vergileri uygulanmayabaşlamõştõr.



Türkiye�nin ABD�ne yönelik sade makarna ihracatõ 1996 yõlõ Temmuz ayõndan itibarenyüzde 3,9-15,9 arasõnda değişen oranlarda telafi edici vergi ve yüzde 48,3-63,3 arasõndadeğişen oranlarda da anti damping vergisine tabi bulunmaktadõr. İhracatçõ bazõfirmalarõmõz tarafõndan ABD�ye sevk edilen gõda maddelerinin ABD Sağlõk Bakanlõğõşemsiyesi altõnda faaliyette bulunan Gõda ve İlaç İdaresi�nin (Food and DrugAdministration/FDA) kurallarõna uymamasõ nedeniyle, yapõlan kontrollerde ABD�yegirişlerine izin verilmemekte ve firma ve mal belirtilmek üzere hazõrlanan ithalatõengellenen mallar listesinde (detention list) ülkemiz menşeli ürünler de yer almaktadõr. Bu çerçevede, ülkemiz menşeli çekirdeksiz kuru üzüm partilerinde yüksek oranda pestisidve kurşun kalõntõsõnõn tespit edilmesi nedeniyle ABD�ye yönelik çekirdeksiz kuru üzümihracatõmõz olumsuz etkilenmektedir. 1988 tarihli ABD Ticaret Yasasõ, ABD�nin ihracatõnõ olumsuz yönde etkileyen ülkelereyönelik karşõ tedbirler uygulanmasõ için ABD Başkanõna yetki vermektedir. Sondönemde, ABD tarafõ ülkemizde fikri ve sõnai mülkiyet haklarõ konusundaki gelişmeleridikkate almakla birlikte, özellikle Kültür Bakanlõğõ�nõn sorumluluğunda olan fikri haklarailişkin mevzuata yönelik eleştiriler getirmektedirler. Anõlan Bakanlõk, fikri haklara ilişkinmevzuatõmõzõn uluslararasõ yükümlülüklerimize tam uyumlu hale getirilmesi yönündeçalõşmalarõ sürdürmektedir. Diğer taraftan, Türk Patent Enstitüsünce yapõlan çalõşmalar sonucunda sõnai haklarailişkin mevzuatõmõz uluslararasõ yükümlülüklerimize uyumlu hale getirilmiş ve ülkemizdesõnai haklarda etkin korunma sağlanmõştõr.

3.3.4.2 ARJANTİN

1-BAŞLICA GÖSTERGELER BAŞKENTİ : Buenos Aires YÜZÖLÇÜMÜ : 2.766.889 km2

NÜFUSU (1998) : 36,1 milyon KONUŞULAN DİL : İspanyolca, İtalyanca GSYİH (1998) : 342,1 milyar dolar KİŞİ BAŞINA GSYİH (1998) : 9.475 dolar ENFLASYON ORANI (1998) : %0,9 PARA BİRİMİ : Peso

2-DIŞ TİCARET Arjantin�in dõş ticareti: Arjantin'in ihracatõ özellikle 1995 yõlõndan itibaren sõçramagöstermiş, 1994 yõlõnda 15,7 milyar dolar iken 1995 yõlõnda 21 milyar dolara, 1998yõlõnda ise 25,2 milyar dolara ulaşmõştõr. İthalatõnda da benzer gelişmeler görülmüş,1990 yõlõnda 4,1 milyar dolar olan Arjantin'in ithalatõ 1998 yõlõnda 31,4 milyar dolaraçõkmõştõr (Tablo 1).



Tablo 1.Arjantin'in dõş ticareti Değer (Milyon $) Değişim(%) Dõş ticaret

Yõl İthalat İhracat İthalat İhracat Dengesi 1990 4.076 12.353 8.277 1991 8.275 11.978 103,02 -3,04 3.703 1992 14.872 12.235 79,72 2,15 -2.637 1993 16.784 13.118 12,86 7,22 -3.666 1994 21.527 15.659 28,26 19,37 -5.868 1995 20.122 20.967 -6,53 33,90 845 1996 23.762 23.811 18,09 13,56 49 1997 30.450 26.370 28,15 10,75 -4.080 1998 31.402 25.227 3,13 -4,33 -6.175

Kaynak: U.S.Census Bureau web sitesi

Başlõca ticari ortaklr: Arjantin'in en çok ihracat yaptõğõ 10 ülke; Brezilya, ABD, Şili,Hollanda, İspanya, Uruguay, İtalya, Iran, Çin ve Paraguay, en çok ithalat yaptõğõ 10 ülkeise; ABD, Brezilya, İtalya, Almanya, Fransa, İspanya, Japonya, Çin, İngiltere ve Şili'dir(Tablo 2). Arjantin�in dõş ticaretinde Türkiye�nin yeri: Toplam ihracatõ içinde payõmõz : % 0,6 Toplam ithalatõ içinde payõmõz : % 0,05 Başlõca İhraç Maddeleri (1998): Bitkisel ürünler, gõda ürünleri, mineraller, ulaştõrmateçhizatõ, petrol ve yağlar, canlõ hayvanlar, metaller Tablo 2. Arjantin'in en çok dõş ticaret yaptõğõ ülkeler, 1996 İthalat ihracat Sõra Ülke 000 $ % Ülke 000 $ % 1 ABD 4.749.168 19,99 Brezilya 6.614.832 27,78 2 Brezilya 5.327.116 22,42 ABD 1.974.387 8,29 3 İtalya 1.503.540 6,33 Şili 1.765.848 7,42 4 Almanya 1.427.343 6,01 Hollanda 1.225.394 5,15 5 Fransa 1.181.320 4,97 İspanya 736.716 3,09 6 İspanya 1.063.575 4,48 Uruguay 725.191 3,05 7 Japonya 725.304 3,05 İtalya 721.601 3,03 8 Çin 697.888 2,94 Iran 637.297 2,68 9 İngiltere 563.036 2,37 Çin 607.446 2,55 10 Şili 559.380 2,35 Paraguay 584.224 2,45 10 ülke toplamõ 17.797.670 74,90 15.592.936 65,49 Kaynak : UN International Trade Statistics Yearbook 1996 Başlõca ithal maddeleri ve Türkiye�nin ihracat imkanlarõ açõsõndandeğerlendirilmesi: Arjantin'in en çok ithal ettiği ürünlerin başõnda motorlu karataşõtlarõ, genel endüstri makineleri ve cihazlarõ, organik kimyasal ürünler, belirlisanayiler için özel makineler, haberleşme cihazlarõ, elektrik makineleri gelmektedir(Tablo 3).



Tablo 3 . Arjantin'in en çok ithal ettiği mal gruplarõ ve bu mal gruplarõnda Türkiye'nin Arjantin'eihracatõ, 1996 (000 $)

Arjantin'in Türkiye'nin SITC Mal grubu ithalatõ ihracatõ (�) 78 Kara taşõtlarõ 2.983.694 10 0,00 74 Diğer genel endüstri makine/cihazlarõn aksamlarõ 1.866.929 18 0,01 51 Organik kimyasal ürünler 1.226.892 56 0,05 72 Belirli sanayiler için özel makineler 1.090.943 57 0,05 76 Haber.,ses kayd. ve sesi tekrar verm.yarayan cihazlar 1.083.050 21 0,02 77 Elektrik mak.,cihaz.ve aletleri, vb.aksam,parçalarõ 1.064.211 293 0,28 89 Başka yerde belirtilmeyen çeşitli mamül eşyalar 994.454 86 0,09 71 Güç üreten makineler ve araçlar 887.448 51 0,06 75 Büro makineleri ve otomatik veri işleme makineleri 815.211 45 0,05 58 İlk şekilde olmayan plastikler 770.889 7 0,01 64 Kağõt,karton ve kağõt hamurundan eşya 721.732 0 0,00 69 Başka yerde belirtilmeyen madenden mamul eşya 647.308 159 0,25 33 Petrol, petrolden elde edilen ürün 616.694 0 0,00 65 Diğer tekstil iplik,kumaş,şekil ver.mens 609.698 245 0,40 59 Başka yerlerde belirtilmeyen kimyasal maddeler 562.102 188 0,33 67 Demir ve çelik 524.908 107 0,20 87 Başka yerde belirtilm. mesleki,ilmi,kontrol alet ve cih. 439.092 56 0,13 79 Diğer taşõt araçlarõ 338.941 0 0,00 62 Kauçuktan eşya 307.692 40 0,13 68 Demir ihtiva etmeyen madenler 285.183 31 0,11 28 Metal cevheri, döküntüleri, hurdalarõ 277.069 0,00 66 Diğer metal olmayan maddeden yapõlan eşyalar 269.043 1.205 4,48 Kaynak : DİE, Birleşmiş Milletler

3. TÜRKIYE İLE DIŞ TİCARET

Genel durum: Arjantin ile dõş ticaretimize bakõldõğõnda ihracatõmõzõn çok düşükdüzeylerde olduğu ve iki ülke ticari ilişkilerinin fazla bir gelişme göstermediğigörülmektedir. 1998 yõlõnda bu ülkeye ihracatõmõz 17,9 milyon dolar, ithalatõmõz ise158,3 milyon dolar seviyesindedir ( Tablo 4). Tablo 4. Türkiye'nin Arjantin dõş ticareti (000 $) Türkiye dõş tic.payõ ( %)

Yõl İhracat İthalat İhracat İthalat Denge İhr/İth (%) 1990 699 193.177 0,01 0,87 -192.478 0,36 1991 2.495 108.709 0,02 0,52 -106.214 2,30 1992 3.077 116.148 0,02 0,51 -113.071 2,65 1993 5.067 146.165 0,03 0,50 -141.098 3,47 1994 24.393 49.757 0,13 0,21 -25.364 49,02 1995 5.258 208.617 0,02 0,58 -203.359 2,52 1996 5.129 152.600 0,02 0,35 -147.471 3,36 1997 21.410 247.971 0,08 0,51 -226.561 8,63 1998 17.879 158.272 0,07 0,34 -140.393 11,30

1998 Oc.-Ek. 15.245 146.838 0,07 0,38 -131.593 10,38 1999 Oc.-Ek. 24.966 90.074 0,12 0,28 -65.108 27,72

Kaynak: DİE İhracat: 1998 yõlõnda yapõlan 18,9 milyon dolar ihracatõn önemli bir bölümü camdanimal edilmiş eşyalar, elektrikli güç makineleri, taze ve kuru meyveler ve televizyonalõcõlarõndan oluşmaktadõr (Tablo 5).



Tablo 5. Türkiye'den Arjantin'e en çok İhraç edilen ürünler (000 $) SITCkodu

Mal grubu 1996 1997 1998

665 Camdan imal edilmiş eşya 961 2.368 3.073 771 Elektrikli güç makineleri (716 hariç) 0 3.052 057 Taze/ kuru meyve ve kabuklu yemişler 1.194 1.368 2.590 761 Televizyon alõcõlarõ (kombine olsun olmasõn) 264 1.088 874 Ölçü, kontrol, analiz alet ve cihazlarõ 6 576 727 773 Elektrik dağõtõm donanõmõ 0 619 651 Tekstil iplikleri 105 580 075 Biber ve diğer baharatlar 460 418 544 821 Mobilya, aksam ve parçalarõ 1 65 538 121 Yaprak tütün ve tütün döküntüleri 272 955 435 663 Mineral maddelerden mamul eşya ve cihazlar 177 478 379 784 Motorlu taşõtlarõn aksam ve parçalarõ 10 131 343 062 Şeker mamülleri 1 209 292 512 Alkoller, fenoller, fenol-alkoller 56 20 291 625 Kauçuktan iç ve dõş lastikler (yeni/ eski) 40 2.478 263 713 Motorlar ve aksamõ 51 883 254 Toplam 5.129 21.410 17.879 Kaynak: DİE İthalat:1998 yõlõnda Arjantin'den alõnan ürünlerin başõnda ise; bitkisel sõvõ yağlar,buğday, yağlõ tohumlar, sebzeler ve mõsõr gelmektedir (Tablo 6). Tablo 6. Arjantin'den Türkiye'ye en çok ithal edilen ürünler (000 $) SITC kodu Mal grubu 1996 1997 1998

421 Bitkisel sõvõ yağlar 59.819 42.564 63.030 41 Buğday ve mahlut 132.505 25.983 222 Yağlõ tohumlar ve meyveleri 1.912 632 16.359 54 Buhar. veya suda kaynat., pişir., meyve ve sebzeler 5.662 10.438 784 Motorlu taşõtlarõn aksam ve parçalarõ 202 9.583 44 Mõsõr 27.827 29.104 7.400 81 Hayvan gõdasõ olarak kullanõlan maddeler 24.068 12.797 5.266 575 Propilen ve diğer olefinlerin polimerleri(ilk şekillerde) 27 94 2.022

Toplam ithalat 152.600 247.970 158.271 Kaynak:DİE

İkili İlişkiler: Anlaşma ve Protokoller Ticari ve Ekonomik İşbirliği Anlaşmasõ: 09.05.1992- Ankara Yatõrõmlarõn Karşõlõklõ Teşviki ve Korunmasõ Anlaşmasõ: 09.05.1992- Ankara I. Dönem KEK Protokolü: 28.07.1999-Buenos Aires

Değerlendirme- Arjantin:

Güney Amerika kõtasõnõn ekonomik açõdan gelişmiş ve istikrarlõ sayõlabilecek bir ülkesiolan Arjantin, gerek coğrafi konumu, gerekse ekonomik gelişimi dikkate alõndõğõndaGüney Amerika kõtasõna açõlõm için diğer bölge ülkelerine kõyasla daha uygunbulunmaktadõr.



1980�li yõllarda İngiltere ile Falkland Adalarõ nedeniyle giriştiği savaştan sonra, 1990�lõyõllarda ekonomisini toparlayan Arjantin, ne yazõk ki geçtiğimiz yõl diğer bölge ülkelerigibi global krizden etkilenmiştir. Ancak 2000 yõlõ içerisinde ekonomik dengelerindüzeleceği tahmin edilmektedir.

Arjantin ile ilişkilerimiz incelendiğinde, Arjantin�le ülkemiz arasõndaki mesafeninticari ilişkilerimizi olumsuz etkilemediği görülmektedir. Arjantin�in toplamihracatõmõz içerisindeki payõ yüzde 0,07, toplam ithalatõmõz içerisindeki payõ iseyüzde 0,34 dür. Buna karşõlõk Arjantin�in toplam ihracatõ içindeki payõmõzõnyüzde 0,6, toplam ithalatõ içindeki payõmõz ise sadece yüzde 0,05 seviyesindedir.

Görüleceği üzere Arjantin ile dõş ticaretimizde denge aleyhimizedir. Her ikiülkede var olan bilgi eksikliği giderilmeli, iki ülke imkanlarõ tanõtõlmalõ ve bölgepazarlarõna giriş bakõmõndan Arjantin pazarõ değerlendirilmelidir. Bu çerçevede;Arjantin ile yapõlacak ikili temaslarda özel sektör heyetlerinin değişimi, fuarlaraiştirak ve karşõlõklõ bilgi akõşõ gibi hususlarõn teşvik edilmesi öngörülmektedir. Buyönde gelişme sağlayabilmek için Dõş Ticaret Müsteşarlõğõmõzõn bu ülke ilegörüşmelerde bulunup ihracatçõlarõmõz lehine gerekli hususlarda tedbirler almasõ,gerekirse iki ülke işadamlarõnõn heyetler halinde görüşmeler yapmalarõnõsağlamasõ fuarlar düzenlenmesi yararlõ olacaktõr.

3.3.4.3 GÜNEY AFRİKA CUMHURIYETİ

1- BAŞLICA GÖSTERGELER BAŞKENTİ : Pretoria YÜZÖLÇÜMÜ : 1.221.038 km2

NÜFUSU : 42,5 Milyon KONUŞULAN DİL : İngilizce ve Afrikaans GSMH : 106 Milyar $ KİŞİ BAŞINA GSYİH : 2.900 $ ENFLASYON ORANI : % 8,6 PARA BİRİMİ : Rand

2- DIŞ TİCARET G. Afrika Cumhuriyeti�nin dõş ticareti: G. Afrika Cumhuriyetinin ihracatõ 1990-1998döneminde önemli bir değişiklik göstermemiştir. 1990 yõlõnda 22,8 milyar dolar olanihracat 1997�de 30 milyar dolara ulaşmõş, ancak 1998 yõlõnda 25,4 milyar dolaragerilemiştir. Buna karşõlõk ithalat daha hõzlõ artõş göstererek aynõ dönemde 17,7 milyardolardan 28,3 milyar dolara çõkmõştõr. 1995 yõlõndan itibaren G. Afrika Cumhuriyeti dõşticareti açõk vermektedir (Tablo 1).



Tablo 1. G. Afrika Cumhuriyeti'nin dõş ticareti Değer (Milyon $) Değişim(%) Dõş ticaret

Yõl İthalat İhracat İthalat İhracat Dengesi 1990 17.665 22.834 5.169 1991 17.837 22.288 0,97 -2,39 4.451 1992 18.714 22.416 4,92 0,57 3.702 1993 19.090 23.339 2,01 4,12 4.249 1994 22.470 24.415 17,71 4,61 1.945 1995 29.608 26.918 31,77 10,25 -2.690 1996 29.105 28.145 -1,70 4,56 -960 1997 31.939 29.964 9,74 6,46 -1.975 1998 28.277 25.396 -11,47 -15,24 -2.881

Kaynak: U.S.Census Bureau web sitesi Başlõca ticari ortaklar: Güney Afrika�nõn en çok ihracat yaptõğõ ülkeler sõrasõylaİngiltere, Japonya, ABD, Zimbabwe, Almanya, Çin, Belçika, Hollanda, İsviçre ve G.Kore, en çok ithalat yaptõğõ ülkeler ise; Almanya, ABD, İngiltere, Japonya, Çin, Iran,İtalya, Fransa, Hollanda ve Avustralya�dõr (Tablo 2). G.A.C.�nin dõş ticaretinde Türkiye�nin yeri (1997): Toplam ihracatõndaki payõmõz : % 0,30 Toplam ithalatõndaki payõmõz : % 0,19 2.4. Başlõca İhraç maddeler: Altõn, metal ve metal ürünleri, elmas, gõda maddeleri,makine ve ulaşõm araçlarõ.

Tablo 2. G. Afrika Cumhuriyeti'nin en çok dõş ticaret yaptõğõ ülkeler, 1996 İthalat İhracat Ülke 000 $ % Ülke 000 $ % 1 Almanya 4.073.349 15,13 İngiltere 3.036.654 10,39 2 ABD 3.452.710 12,82 Japonya 1.616.475 5,53 3 İngiltere 3.103.205 11,52 ABD 1.579.534 5,41 4 Japonya 2.201.735 8,18 Zimbabwe 1.248.869 4,27 5 Çin 1.419.000 5,27 Almanya 1.158.596 3,97 6 Iran 1.229.375 4,57 Çin 924.387 3,16 7 İtalya 1.182.198 4,39 Belçika 839.077 2,87 8 Fransa 916.251 3,40 Hollanda 784.282 2,68 9 Hollanda 678.836 2,52 İsviçre 689.196 2,36 10 Avustralya 672.545 2,50 G. Kore 667.304 2,28 10 ülke toplamõ 18.929.204 70,30 12.544.374 42,94 Kaynak : UN International Trade Statistics Yearbook 1996 Başlõca ithal maddeleri ve Türkiye�nin ihracat imkanlarõ açõsõndandeğerlendirilmesi: G. Afrika�nõn en çok ithal ettiği ürünlerin başõnda motorlu karataşõtlarõ gelmektedir. Bu mal grubunu petrol ve petrol ürünleri, belirli sanayiler için özelmakineler, diğer genel endüstri makineleri, elektrik makineleri, bilgi işlem makineleriizlemektedir (Tablo 3).



Tablo 3. G. Afrika Cumhuriyeti'nin en çok ithal ettiği mal gruplarõ ve bu mal gruplarõndaTürkiye'nin Güney Afrika Cumhuriyeti�ne ihracatõ, 1995 (000 $)

G. Afrika�nõn Türkiye'ninSITC Mal grubu İthalatõ İhracatõ (�)78 Kara taşõtlarõ 2.876.779 2.111 0,7333 Petrol, petrolden elde edilen ürün 2.788.54572 Belirli sanayiler için özel makineler 1.864.489 1.226 0,6674 Diğer genel endüstri makine/cihazlarõn aksamlarõ 1.860.229 1.366 0,7377 Elektrik makineleri,cihazlarõ ve aletleri, vb.aksam,parç. 1.780.063 9.024 5,0775 Büro makineleri ve otomatik veri işleme makineleri 1.345.71476 Haber.,ses kaydetme ve sesi tekrar verm. yar. cihaz ve ar. 1.038.766 125 0,1289 Başka yerde belirtilmeyen çeşitli mamül eşyalar 937.854 540 0,5851 Organik kimyasal ürünler 904.92165 Diğer tekstil iplik,kumaş,şekil ver.mens 744.966 17.383 23,3358 İlk şekilde olmayan plastikler 674.12666 Diğer metal olmayan maddeden yapõlan eşyalar 649.471 3.939 6,0787 Başka yerde belirtilmeyen mesleki,ilmi,kontrol alet ve cih. 625.159 135 0,2271 Güç üreten makineler ve araçlar 598.705 1.059 1,7769 Başka yerde belirtilmeyen madenden mamul eşya 579.061 2.779 4,8064 Kağõt,karton ve kağõt hamurundan eşya 537.354 1.692 3,15541 Eczacõlõk ve eczacõlõk ürünleri 537.001 23 0,0459 Başka yerlerde belirtilmeyen kimyasal maddeler 507.704 43 0,0879 Diğer taşõt araçlarõ 491.0564 Hububat, hububat ürünleri 468.307 46 0,10

Kaynak : DİE, Birleşmiş Milletler

3-TÜRKIYE ILE DIŞ TICARETI

Genel durum: G. Afrika ile dõş ticaretimiz 1990�lõ yõllarda yeteri kadar artmamõştõr.1990 yõlõnda 50,8 milyon dolar olan ihracatõmõz 1998 yõlõnda 72,9 milyon dolaraçõkabilmiş, buna karşõlõk altõn hariç ithalatõmõz 1990 yõlõna göre gerileme göstermiştir.Ancak, G. Afrika Cumhuriyetinden yapõlan altõn ithalatõ dõş ticaret istatistiklerine dahiledilmemektedir. Bu ülkeden 1996 yõlõnda 255 milyon dolar, 1997 yõlõnda 558 milyondolar ve 1998 yõlõnda 340 milyon dolar değerinde altõn ithalatõ yapõlmõştõr (Tablo 4).

Tablo 4. Türkiye'nin G. Afrika Cum. ile dõş ticareti (000 $)Türkiye dõş tic.payõ ( %)


1990 50.788 303.703 0,39 1,36 -252.915 16,721991 58.409 211.647 0,43 1,01 -153.238 27,601992 50.817 170.079 0,35 0,74 -119.262 29,881993 55.512 208.371 0,36 0,71 -152.859 26,641994 43.835 160.609 0,24 0,69 -116.774 27,291995 66.576 131.792 0,31 0,37 -65.216 50,521996 65.516 210.211 0,28 0,48 -144.695 31,171997 71.204 183.259 0,27 0,38 -112.055 38,851998 72.912 152.480 0,27 0,33 -79.568 47,82

1998 Oc.-Ek. 63.011 127.747 0,28 0,33 -64.736 49,321999 Oc.-Ek. 48.264 96.412 0,23 0,30 -48.148 50,06

Kaynak: DİE



İhracat: 1998 yõlõnda Türkiye�den G. Afrika Cumhuriyetine en çok ihraç edilenürünlerin başõnda dokumaya elverişli maddelerden hazõr eşya, sentetik ve suniflamentler, dayanõklõ tüketim mallarõ, iç giyim eşyasõ, çeşitli tekstil ürünleri, taze vekurutulmuş meyveler ile motorlu taşõtlarõn aksam ve parçalarõ yer almaktadõr (Tablo 5).

Tablo 5. Türkiye'den Güney Afrika Cumhuriyeti'ne en çok ihraç edilen ürünler (000 $)SITCkodu

Mal grubu 1996 1997 1998

658 Dokumaya elv. madd.diğer hazõr eşya ve takõmlar 12.148 11.271 9.953653 Sentetik veya suni flamentler 1.008 1.863 7.817775 Evlerde kullanõlan makin. (Buzdolabõ,çam.mak.,bul.mak.vb) 11.839 11.260 7.365846 İç giysi ve giyim eşyasõ teferruatõ (örülmüş olsun olmasõn) 9.547 6.052 5.374656 Kurdelalar, etiketler, armalar, tüller 2.219 4.749 3.784749 Döküm plakalarõ ve modelleri 121 611 3.699848 Tekstil dõşõnda kalan giyim eşyasõ, şapka vs. 2.346 3.220 3.200057 Taze/ kuru meyve ve kabuklu yemişler 3.063 4.406 3.005655 Örme mensucat 835 1.298 2.903784 Motorlu taşõtlarõn aksam ve parçalarõ 1.859 3.701 2.392665 Camdan imal edilmiş eşya 2.113 2.279 2.355

Toplam ihracat 65.516 71.204 72.911Kaynak: DİE

İthalat: G. Afrika�dan altõn dõşõnda yapõlan ithalatõn yüzde 60�dan fazlasõnõ taş kömürüoluşturmaktadõr. Bu ürün dõşõnda dökme ve aynalõ demir, ham deriler, metal cevherleriile çeşitli demir ve çelik ürünleri ithal edilmektedir (Tablo 6).

Tablo 6. G. Afrika Cum.'nden Türkiye'ye en çok ithal edilen ürünler (000 $)SITCkodu

Mal grubu 1996 1997 1998

321 Taş kömürü 127.142 115.352 86.059671 Dökme ve aynalõ demir 14.817 9.348 9.879211 Ham deriler (post ve kürk dõşõnda) 16.262 12.274 9.672287 Diğer metal cevherleri 1.090 1.670 5.453673 Demir çelik yassõ hadde ürünleri 770 137 4.820281 Demir cevherleri 4.138 5.187 3.734675 Çelikden haddelenmiş yassõ ürünler 3.517 3.703 2.942676 Demir veya çelik filmaşin,çubuk ve profiller 141 675 2.784711 Buhar kazanlarõ, kõzgõn su kazanlarõ ve aksamõ 2.543273 Taş, tuz ve kum 1.807 2.412 2.141651 Tekstil iplikleri 1.488 1.399 2.045278 Ham mineraller 545 1.237 2.001

Toplam ithalat 210.210 183.259 152.480

Kaynak: DİE

İkili İlişkiler: Anlaşma ve ProtokollerG.A.C.�a Ticaret, Ekonomik ve Teknik İşbirliği Anlaşmasõ tevdi edilmiştir.

Güney Afrika Cumhuriyeti �Değerlendirme:

Dünya nüfusunun yüzde 13�ü Afrika kõtasõnda yaşamakta, buna karşõlõk dünya mal vehizmet üretiminin ancak yüzde 1,7�si Afrika tarafõndan gerçekleştirilmektedir. Bunedenle Afrika, dünyanõn en fakir kõtasõ olma özelliğini taşõmaktadõr. Nüfus artõş hõzõgenellikle kalkõnma hõzõnõn üstünde seyretmektedir. Bununla beraber, son yõllardaAfrika ülkelerinde de dõşa açõlma politikalarõyla birlikte kõtanõn genel gelişmişlik düzeyi



ile kõyaslandõğõnda önemli sayõlabilecek bir kalkõnma hamlesi ve bu sürece paralel birşekilde, kõtada yaygõn bir demokratikleşme süreci yaşandõğõ gözlenmektedir. 1990�danitibaren 25 Afrika ülkesinde demokratik ve özgür sayõlabilecek seçimler yapõlmõştõr.

Son üç yõlda, Afrika kõtasõ yüzde 4 büyüme hõzõ yakalamõştõr ve 1998 yõlõnda büyümehõzõnõn yüzde 4,7�ye çõkacağõ tahmin edilmektedir. Son yõllarda 30�dan fazla Afrikaülkesinde Dünya Bankasõ ve IMF ile işbirliği içinde, kambiyo rejimi serbestleştirilmiş,özelleştirme girişimleri başlamõş, bütçeye aşõrõ yük getiren sübvansiyon politikalarõ terkedilmiş, kamu harcamalarõ kõsõtlanmõş, dõş ticaret ve yatõrõm mevzuatõndaki kõsõtlayõcõhükümler kaldõrõlmõştõr.

Afrika�da zenginlik belli bölgelerde yoğunlaşmaktadõr. Kõtanõn en zengin ülkesi olanGüney Afrika Cumhuriyeti, toplam mal ve hizmet üretiminin yaklaşõk yüzde 28�ini veKuzey Afrika ülkeleri (Mõsõr, Libya, Cezayir, Tunus ve Fas) ise, yüzde 36�sõnõgerçekleştirmektedir. Batõ Afrika da son yõllarda önemli ölçüde gelişme kaydetmektedir.

Afrika ülkelerinin ihracatõnõn yüzde 69�unu sõrasõyla Güney Afrika Cumhuriyeti,Nijerya, Cezayir, Libya, Tunus, Angola ve Fas gerçekleştirmektedir.

Afrika�nõn toplam ithalatõnõn yüzde 67�sini sõrasõyla Güney Afrika Cumhuriyeti, Mõsõr, Cezayir,Nijerya, Fas, Tunus ve Libya gerçekleştirmektir.

Yukarõda kõsaca özetlenmeye çalõşõlan Afrika kõtasõ ile ilgili bilgilerin õşõğõnda GüneyAfrika Cumhuriyeti�nin ağõrlõğõ kõsmen ortaya çõkmaktadõr. Esasen batõlõ ülkelerinbirçoğu bu ülkeyi Güney Afrika�daki diğer ülkelere sõçrama açõsõndan bir üs olarakseçmişlerdir. Ülkemiz de bu ülkede bir Ticaret Müşavirliği açarak ticaretimizin hem buülke ve hem komşu ülkelerle geliştirilmesi için çalõşmalara başlamõştõr.

3.3.4.4 MISIR


BAŞKENTİ : KahireYÜZÖLÇÜMÜ : 997.739 km²NÜFUSU : 60 MilyonKONUŞULAN DİL : ArapçaGSYIH : 78,0 Milyar Dolar (1998)KİŞİ BAŞINA GSYİH : 1.300Dolar (1998)ENFLASYON ORANI (%) : 3,7 (1998)PARA BİRİMİ : Mõsõr Paundu

2-DIŞ TİCARET

Mõsõr�õn dõş ticareti: Mõsõr, ihracatõnõ artõramayan ülkelerden birisidir. 1990'lõ yõllardaMõsõr'õn ihracatõ yõllõk 3 milyar dolar seviyelerinde seyretmiş, 1998 yõlõna gelindiğinde1990 yõlõnõn da altõnda 3,1 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Buna karşõlõk Mõsõr'õnithalatõ 1998 yõlõnda 16,2 milyar dolar olmuştur (Tablo 1).



Tablo 1. Mõsõr'õn dõş ticaretiDeğer (Milyon $) Değişim(%) Dõş ticaret

Yõl İthalat İhracat İthalat İhracat Dengesi1990 16.783 4.957 -11.8261991 8.310 3.790 -50,49 -23,54 -4.5201992 8.325 3.063 0,18 -19,18 -5.2621993 8.214 2.252 -1,33 -26,48 -5.9621994 10.218 3.475 24,40 54,31 -6.7431995 11.760 3.450 15,09 -0,72 -8.3101996 13.038 3.539 10,87 2,58 -9.4991997 13.211 3.921 1,33 10,79 -9.2901998 16.166 3.130 22,37 -20,17 -13.036


Başlõca ticari ortaklar: Mõsõr'õn en çok ihracat yaptõğõ ilk 10 ülke; İtalya, ABD,Hollanda, İsrail, İngiltere, Almanya, Fransa, Yunanistan, S. Arabistan ve Türkiye, enfazla ithalat yaptõğõ 10 ülke ise; ABD, Almanya, İtalya, Fransa, İngiltere,Avustralya,Rusya, Hollanda, Japonya ve İsviçre'dir (Tablo 2).

Mõsõr�õn dõş ticaretinde Türkiye�nin yeri (1997):

Toplam ihracatõ içinde payõmõz : % 2,48Toplam ithalatõ içinde payõmõz : % 1,92

Başlõca İhraç Maddeleri (1998): Petrol ve türevleri, işlenmemiş pamuk, tekstil sanayive diğer tarõm ürünleri.

Tablo 2. Mõsõr'õn en çok dõş ticaret yaptõğõ ülkeler, 1996İthalat İhracat

Sõra Ülke 000 $ % Ülke 000 $ %1 ABD 2.608.752 20,04 İtalya 438.386 12,402 Almanya 1.089.182 8,37 ABD 459.936 13,013 İtalya 870.867 6,69 Hollanda 364.771 10,324 Fransa 577.060 4,43 İsrail 343.568 9,725 İngiltere 441.385 3,39 İngiltere 165.721 4,696 Avustralya 386.171 2,97 Almanya 162.923 4,617 Rusya 370.755 2,85 Fransa 144.676 4,098 Hollanda 363.489 2,79 Yunanistan 142.375 4,039 Japonya 344.913 2,65 Suudi Arabistan 122.725 3,4710 İsviçre 334.112 2,57 Türkiye 115.263 3,26

10 ülke toplamõ 7.386.686 56,74 2.460.344 69,61Kaynak : UN International Trade Statistics Yearbook 1996

Başlõca ithal maddeleri ve Türkiye�nin ihracatõ açõsõndan değerlendirilmesi:Mõsõr'õn ithal ettiği ürünlerin başlõcalarõ değer sõrasõna göre ; demir çelik, genel endüstrimakineleri, belirli sanayiler için özel makineler, motorlu kara taşõtlarõ, işlenmişplastikler, elektrik makineleri ve orman ürünleridir. Mõsõrõn önemli ithal mallarõiçerisinde Türkiye'nin payõnõn en yüksek olduğu ürün gruplarõ motorlu kara taşõtlarõ(yüzde 10,4), tekstil iplikleri ve mensucat (yüzde 8,0) ile diğer metal olmayanmaddelerden yapõlan eşyalardõr (yüzde 7) (Tablo 3).



Tablo 3. Mõsõr'õn en çok ithal ettiği mal gruplarõ ve bu mal gruplarõnda Türkiye'nin Mõsõr'aihracatõ, 1996 (000 $)

Mõsõr'õn Türkiye'ninSITC Mal grubu ithalatõ ihracatõ (�)67 Demir ve çelik 1.009.063 61.798 61,2474 Diğer genel endüstri makine/cihazlarõn aksamlarõ 845.403 5.782 6,8472 Belirli sanayiler için özel makineler 608.607 2.406 3,9578 Kara taşõtlarõ 598.530 62.223 103,9658 İlk şekilde olmayan plastikler 549.309 697 1,2777 Elektrik mak.,cihaz.ve aletleri, vb.aksam,parçalarõ 532.480 12.026 22,5824 Mantar, odun ve kereste 502.165 16 0,0342 Hazõrlanmõş bitkisel sõvõ ve katõ yağlar 481.967 361 0,7564 Kağõt,karton ve kağõt hamurundan eşya 413.671 605 1,4665 Diğer tekstil iplik,kumaş,şekil ver.mens 289.639 23.210 80,1351 Organik kimyasal ürünler 277.352 2.436 8,7869 Başka yerde belirtilmeyen madenden mamul eşya 249.551 9.651 38,6776 Haber.,ses kayd. ve sesi tekrar verm.yarayan cihazlar 237.963 2.172 9,1371 Güç üreten makineler ve araçlar 234.924 1.834 7,8166 Diğer metal olmayan maddeden yapõlan eşyalar 234.215 16.277 69,50

Kaynak : DİE, Birleşmiş Milletler


Genel durum: Mõsõr Türkiye dõş ticareti 1990'lõ yõllarda önemli ölçüde arõşgöstermiştir. 1990 yõlõnda 160,1 milyon dolar olan ihracatõmõz 1998 yõlõnda 474,2milyon dolara çõkarken, aynõ dönemde Mõsõr'dan ithalatõmõz 36,8 milyon dolardan 393milyon dolara ulaşmõştõr (Tablo 4).

Tablo 4. Türkiye'nin Mõsõr ile dõş ticareti (000 $)Türkiye dõş tic.payõ ( %)


1990 160.104 36.827 1,24 0,17 123.277 434,751991 168.528 48.409 1,24 0,23 120.119 348,131992 173.499 58.844 1,18 0,26 114.655 294,851993 191.416 105.067 1,25 0,36 86.349 182,181994 194.520 124.210 1,07 0,53 70.310 156,611995 246.114 210.648 1,14 0,59 35.466 116,841996 316.263 272.394 1,36 0,62 43.869 116,101997 304.460 398.897 1,16 0,82 -94.437 76,331998 474.229 392.959 1,76 0,86 81.270 120,68

1998 Oc.-Ek. 363.817 343.134 1,62 0,89 20.683 106,031999 Oc.-Ek. 388.287 93.879 1,83 0,29 294.408 413,60Kaynak: DİE

İhracat: Mõsõr'a en çok ihraç ettiğimiz ürünler; demir çelik filmaşin, çubuk ve profilleri,binek otomobilleri, sebzeler, örülmemiş giyim eşyalarõ, meyveler ve tekstil iplikleridir(Tablo5).



Tablo 5. Türkiye'den Mõsõr'a en çok İhraç edilen ürünler (000 $)SITC kodu Mal grubu 1996 1997 1998

676 Demir veya çelik.filmaşin,çubuk ve profiller 49.780 6.322 46.481781 Motorlu yolcu taşõtlarõ 40.382 37.732 44.941054 Buh. veya suda kaynat., pişir., meyve ve başka sebzeler 41.809 23.277 42.910841 Erkek/erkek çocuklar için örülmemiş giyim eşyasõ ve aks. 2.164 15.981 35.377842 Kadõn/kõz çocuklar için örülmemiş giyim eşyasõ ve aks. 3.221 10.945 24.044057 Taze/ kuru meyve ve kabuklu yemişler 7.470 13.727 18.480651 Tekstil iplikleri 18.436 12.458 14.626661 Çimento, kireç ve yont., inşa. ve heykel. elverişli taşlar 1.246 3.266 12.490421 Bitkisel sõvõ yağlar 361 6.882 12.342664 Cam 10.273 9.651 9.256554 Sabunlar, temizleme ürünleri 4.030 2.997 8.928625 Kauçuktan iç ve dõş lastikler (yeni/ eski) 11.100 11.355 8.846574 Poliaset. ve diğer polieterler ve epoksi reçine. (ilk şekil.) 714 1.854 3.083

Toplam ihracat 316.262 304.459 474.228Kaynak:DİE

İthalat: Mõsõr'dan daha çok ham petrol, pirinç, pamuk, alüminyum, iplik, kömür vekimyasal elementler ithal edilmektedir (Tablo 6).

Tablo 6. Mõsõr'dan Türkiye'ye en çok ithal edilen ürünler (000 $)SITC Mal grubu 1996 1997 1998333 Petrol yağ. Ve bitüm. mner.elde edilen yağlar 190.305 307.990 274.04742 Pirinç 16.129 10.478 30.652263 Pamuk 10.528 16.205 30.498684 Alüminyum 6.663 10.163 10.073651 Tekstil iplikleri 11.839 13.607 9.643325 Kok ve sömikok (taşköm., linyit ve turb.), karni köm. 7.269 8.618 9.025522 Kimyasal elementler 2.033 2.625 5.555743 Diğer pompalar, fanlar, santrifujler 36 1.105 2.289222 Yağlõ tohumlar ve meyveleri 14 249 2.209

Toplam ithalat 272.394 398.897 392.959Kaynak: DİE

İkili İlişkiler: Anlaşma ve ProtokollerDenizcilik Anlaşmasõ: 14.02.1988Hava Taşõmacõlõğõ Anlaşmasõ: 12.01.1993Kara Ulaştõrmasõ Anlaşmasõ: 07.11.1994Çifte Vergilendirmenin Önlenmesi Anlaşmasõ: 26.12.1993Ekonomik ve Teknik İşbirliği Anlaşmasõ: 18.07.1994Ortak Yüksek Komisyon Kurulmasõna İlişkin Anlaşma: 18.07.1994Ticaret Anlaşmasõ: 04.10.1996Yatõrõmlarõn Karşõlõklõ Teşviki ve Korunmasõ Anlaşmasõ: 04.10.1996Mahkeme Kararlarõnõn Tanõnmasõ ve Tenfizi Hakkõnda Sözleşme: 04.10 1996KEK VI. Dönem Protokolü: 04.10.1996V. Dönem Turizm Karma Komisyon Toplantõsõ Protokolü:: 25.07.1997

Değerlendirme-Mõsõr

Mõsõr köklü tarihi geçmişi ve Akdeniz ile bağlantõlõ olarak Nil nehri ve Süveyş kanalõgibi ekonomik ve politik açõdan önemli su yollarõnõn üzerinde bulunmasõ nedeni ilebölgede önemli bir ülke özelliği taşõmaktadõr. Arap ülkeleri içerisinde Suudi



Arabistan�dan sonra gelen ekonomisi ve yüksek nüfusu ile Kuzey Afrika ülkeleriiçerisinde önemli bir yere sahip bulunmaktadõr.

Mõsõr son yõllarda uygulamaya konan gelişme modelleri ile tarõm, sanayi, inşaat veturizm konularõnda büyük projeleri başlatmõş ve bunlar ile ilgili olarak yabancõ sermayeve teknolojiyi ülkeye çekmek için yeni düzenlemeler yapmõş bulunmaktadõr.

Mõsõr diğer bölge ülkelerine göre sanayileşme çabalarõnõ daha önce başlatmõş olmasõnedeni ile son yõllarda oldukça yüksek üretim artõşõ sağlayabilmiştir. Bu ülkenin dõşticaret hacmi de her geçen yõl artõş göstermekte olup yõllõk nüfus artõş hõzõnõn yüzde2�nin üzerinde gerçekleşiyor olmasõ nedeni ile iç pazarda dinamik bir genişleme mevcutbulunmaktadõr.

Mõsõr Ortadoğu ülkeleri arasõnda İsrail ile arasõndaki sorunlarõ azaltma ve ilişkileridüzeltme yolunda önemli mesafe alarak A.B.D. başta olmak üzere Avrupa ülkelerininmali yardõm programlarõndan yararlanabilen bir duruma gelmiştir. Ayrõca, Mõsõr 1998yõlõnda Doğu ve Güney Afrika Ülkeleri Ortak Pazarõ ( COMESA )�na üye olarak bölgeülkeleri ile siyasi ve ekonomik ilişkilerini geliştirme yönünde girişim başlatmõştõr.

Türkiye ile Mõsõr arasõndaki ikili ekonomik ilişkiler son yõllarda artan ikili münasebetlersonucu hõzla gelişmektedir. Her iki ülke için bulunduklarõ bölge coğrafi ve politikbakõmdan büyük önem taşõmakta ve bunun doğal bir sonucu olarak ticari işbirliği ilebaşlamak üzere teknik-teknolojik ve ileri aşamada ortak yatõrõm olanaklarõnõn artõrõlmasõbüyük potansiyel vaat etmektedir.

Türkiye ile Mõsõr arasõnda Serbest Ticaret Anlaşmasõ imzalanmasõ için çalõşmalarsürdürülmekte olup iki ülke Bakanlõklarõ ve çeşitli kuruluşlarõ arasõnda Doğal Gaz,Gümrük İdarelerinin Modernizasyonu, Sağlõk, Müteahhitlik Hizmetleri, AdliDüzenlemeler gibi değişik konularda imzalanmõş birçok anlaşma yürürlüktebulunmaktadõr. Serbest Ticaret Anlaşmasõ ile birlikte yukarõda anõlan ticaretinaltyapõsõnõ oluşturan diğer anlaşmalarõn, 8. Beş Yõllõk Kalkõnma Planõ döneminde ikiliekonomik ilişkilerimizin geliştirilmesi bakõmõndan büyük potansiyel ve kolaylõksağlayacağõna inanõlmaktadõr.

3.3.4.5 TÜRK CUMHURİYETLERİ

Genel Görünüm:

Türkiye�nin Türk Cumhuriyetleri ile dõş ticareti 1992 yõlõndan 1997 yõlõna deksürekli artõş eğilimi göstermiştir. 1998 yõlõnda Türkiye�nin söz konusu ülkelereihracatõ yüzde 7,67 oranõnda azalmõş, bu ülkelerden ithalatõ ise yüzde 13,41oranõnda artõş göstermiştir. 1999 yõlõ Ocak-Ekim döneminde ise ihracatõmõz birönceki yõlõn aynõ dönemine göre yüzde 40,41 oranõnda azalmõş olup ithalatõmõzdada yüzde 13,46 oranõnda düşüş gerçekleşmiştir. Türkiye�nin Türk Cumhuriyetleridõş ticareti 1998 yõlõndan itibaren düşüş eğilimine girmiştir (Tablo 1).



Tablo 1. Türkiye'nin Türk Cumhuriyetleri ile toplam dõş ticaretiDeğer (Bin $) Türkiye Tic.payõ(%) Değişim (%) Dõş ticaret

Yõl İhracat İthalat İhracat İthalat İhracat İthalat dengesi1992 186,150 97,012 1.27 0.42 89,1371993 455,250 196,771 2.97 0.67 144.56 102.83 258,4791994 444,163 192,593 2.45 0.83 -2.44 -2.12 251,5701995 551,187 293,618 2.55 0.82 24.10 52.46 257,5681996 751,734 306,793 3.24 0.70 36.38 4.49 444,9411997 915,034 402,812 3.48 0.83 21.72 31.30 512,2221998 844,821 456,840 3.13 0.99 -7.67 13.41 387,981

1998 Oc.-Ek. 743,202 415,241 3.31 1.08 -12.03 -9.11 327,9611999 Oc.-Ek. 442,905 359,339 2.09 1.12 -40.41 -13.46 83,566Kaynak: DİENot. Bilgiler Azerbaycan, Türkmenistan, Kazakistan, Kõrgõzistan, Özbekistan ve Tacikistan�a aittir.

AZERBAYCAN


BAŞKENTİ : BaküYÜZÖLÇÜMÜ : 86.600 km2

NÜFUSU : 7,6 MilyonKONUŞULAN DİL : Azerbaycan TürkçesiGSYİH (1998) : 4,12 Milyar $KİŞİ BAŞINA GSYİH (1998) : 537 $ENFLASYON ORANI (%) (1997) : 3,7PARA BİRİMİ : Manat

2- DIŞ TİCARET

SSCB�nin dağõlmasõyla bağõmsõzlõğõnõ kazanan Azerbaycan�õn dõş ticareti 1993 yõlõndaKarabağ sorunu nedeniyle dramatik olarak düşmüştür. Bu dönemde bir önceki yõla göreithalat yüzde 75,85, ihracat yüzde 53,45 oranõnda daralmõştõr. 1994 yõlõnda dõş ticaretönemli ölçüde libere edilmiş ve buna bağlõ olarak dõş ticaret hacminde önemli iyileşmesağlanmõştõr. 1994 yõlõnda önceki yõla göre ithalat artõşõ yüzde 222,82, ihracat artõşõ iseyüzde 81,77 olmuştur. Ancak 1995 yõlõnda ithalat yüzde 14, ihracat yaklaşõk yüzde 15oranõnda azalmõştõr. Dõş ticaret 1994 yõlõndan beri sürekli açõk vermektedir.

Tablo 1. Azerbaycan�õn dõş ticaretiDeğer (Milyon $) Değişim(%) Dõş ticaret

Yõl İthalat İhracat İthalat İhracat Dengesi1992 998 754 -2441993 241 351 -75,85 -53,45 1101994 778 638 222,82 81,77 -1401995 666 544 -14,40 -14,73 -1221996 961 631 44,29 15,99 -3301997 794 781 -17,38 23,77 -13Kaynak:U.S.Census Bureau web sitesi



Başlõca İhraç Maddeleri: Petrol ve petrol ürünleri, pamuk, pamuk ipliği, hamalüminyum, metal hurdalarõ, tütün,meyve konserveleri.

Başlõca ithal Maddeleri: Un, küp ve toz şeker, yemeklik yağ, telekomünikasyonteçhizatõ, elektrik enerjisi, tõbbi ilaçlar, alkollü içecekler, otomobil.

Dõş ticaretinde başlõca ülkeler- İhracatõnda başlõca ülkeler: İran, RusyaFederasyonu, Gürcistan, Hong-Kong, Türkiye, Türkmenistan, Ukrayna, Kazakistan,İsveç.

İthalatõnda başlõca ülkeler: Türkiye, Rusya Federasyonu, Iran, BAE, Ukrayna,Almanya, Gürcistan, Kazakistan, Türkmenistan, ABD.

Azerbaycan�õn dõş ticaretinde Türkiye�nin yeri (1998):


3-TÜRKİYE İLE DIŞ TİCARET

Genel Durum : Türkiye�nin Azerbaycan�a ihracatõ 1993 yõlõ dõşõnda sürekli artõşgöstermiş ve 1992 yõlõndaki 102,2 milyon dolar seviyesinden 1998 yõlõnda 327,2 milyondolar seviyesine çõkmõştõr. Azerbaycan�dan ithalatõmõz ise 1992 yõlõnda 35,1, 1995yõlõnda 21,8 ve 1998 yõlõnda 50,3 milyon dolardõr. Azerbaycan Türkiye dõş ticaretinin ençok geliştiği yõllar 1995-1997 dönemi olmuştur.

Tablo 2. Türkiye'nin Azerbaycan'la dõş ticaretiDeğer (Bin $) Türkiye Tic.payõ(%) Değişim (%) Dõş ticaret

Yõl İhracat İthalat İhracat İthalat İhracat İthalat dengesi1992 102.246 35.097 0,69 0,15 67.1491993 68.206 33.938 0,44 0,12 -33,29 -3,30 34.2681994 132.124 8.883 0,73 0,04 93,71 -73,83 123.2411995 161.345 21.777 0,75 0,06 22,12 145,15 139.5681996 239.907 39.165 1,03 0,09 48,69 79,85 200.7421997 319.702 58.269 1,22 0,12 33,26 48,78 261.4331998 327.166 50.344 1,21 0,11 2,33 -13,60 276.822

1998 Oc.-Ek. 284.269 44.421 1,26 0,12 -13,11 -11,76 239.8481999 Oc.-Ek. 185.431 39.154 0,87 0,12 -34,77 -11,86 146.277

Kaynak: DİE

İhracat : Türkiye�nin Azerbaycan�a en çok ihraç ettiği başlõca ürünler; elektriklimakine ve cihazlar, hayvansal ve bitkisel katõ ve sõvõ yağlar, değirmencilik ürünleri,şeker ve mamulleri, kazanlar, Makineler, mekanik cihazlar ve kara taşõtlarõdõr.



Tablo 3. Azerbaycan'a en çok ihraç edilen ürünler, 1998Fasõl Mal grubu Dolar85 Elektrikli makine ve cihazlar 39.920.59715 Hayvansal ve bitkisel katõ ve sõvõ 29.567.93911 Değirmencilik ürünleri 26.754.23317 Şeker ve mamulleri 25.493.79184 Kazanlar,makineler, mekanik cihazlar 18.086.36187 Kara taşõtlarõ 17.365.60227 Mineral yakõtlar ve yağlar 16.779.0174 Süt ürünleri;yumurtalar, bal 14.799.20473 Demir veya çelikten eşya 11.423.03139 Plastikler ve mamulleri 9.427.17334 Sabunlar 8.766.31394 Mobilyalar 7.584.69432 Debagatte ve boyacõlõkta kullanõlan Ür. 7.283.52918 Kakao ve kakao müstahzarlarõ 6.789.06922 Meşrubat,alkollü içkiler ve sirke 6.743.26370 Cam ve cam eşya 6.699.05948 Kağõt ve karton; 6.680.40076 Alüminyum,alüminyumdan eşya 5.557.3842 Etler 5.465.11461 Örme giyim eşyasõ ve aksesuarlarõ 5.209.512

Kaynak: DİE

İthalat: Pamuk, pamuk ipliği ve pamuklu mensucat, ham postlar, deriler ve köseleler,demir ve çelik, plastikler ve mamulleri, mineral yakõtlar ve yağlar ise Türkiye�ninAzerbaycan�dan ithalatõnda önem taşõyan belli başlõ ürünlerdir.

Tablo 4. Azerbaycan'dan en çok ithal edilen ürünler, 1998Fasõl Mal grubu Dolar52 Pamuk, pamuk ipliği ve pamuklu 26.517.90041 Ham postlar,deriler ve köseleler 8.030.79572 Demir ve çelik 4.074.37739 Plastikler ve mamulleri 4.043.54027 Mineral yakõtlar ve yağlar 2.192.55976 Alüminyum, alüminyumdan eşya 1.585.06522 Meşrubat,alkollü içkiler ve sirke 1.131.018Kaynak: DİE

İkili İlişkiler: Anlaşma Ve Protokoller

Anlaşma İmza Tarihi ve YeriTicaret ve Ekonomik İşbirliği Anlaşmasõ 1 Kasõm 1992-AnkaraYatõrõmlarõn Karşõlõklõ Teşviki ve Korunmasõ Anlaşmasõ 9 Şubat 1994-AnkaraÇifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşmasõ 9 Şubat 1994-AnkaraKEK I. Dönem Protokolü 26 Şubat 1997-Ankara



KAZAKİSTAN


BAŞKENTİ : AstanaYÜZÖLÇÜMÜ : 2.717.300 Km2NÜFUSU : 16,6 MilyonKONUŞULAN DİL : Kazak DiliGSYİH (1998) : 22,5 Milyar DolarKİŞİ BAŞINA GSYİH (1998) : 1.355 DolarENFLASYON ORANI (%) (1998) : 2,3PARA BİRİMİ : Tenge

2-DIŞ TİCARETİ

1992 ve 1993 yõllarõnda fazla veren Kazakistan dõş ticareti, 1994 yõlõnda 330 milyondolar açõk vermiştir. 1993 yõlõnda ülkenin ithalatõ yüzde 5,33, ihracat ise yüzde 7,37oranõnda artmõştõr. 1994 yõlõnda ise ülkenin dõş ticaret hacminde büyük bir artõşgözlenmiştir. Bu dönemde bir önceki yõla göre ithalat yüzde 620,85, ihracat ise yüzde115,26 oranõnda artõş göstermiştir. 1995 yõlõnda ithalat yalnõzca yüzde 6,91 oranõndaartarken, ihracat artõşõ önceki yõla göre yüzde 62,49 olmuştur. 1995 yõlõnda ülke dõşticareti yeniden fazla vermeye başlamõştõr. Kazakistan�õn 1998 yõlõ ihracatõ 5,3 milyardolar, ithalatõ ise 4,2 milyar dolardõr.

Tablo 1. Kazakistan'õn dõş ticaretiDeğer (Milyon $) Değişim (%) Dõş Tic.

Yõl İthalat İhracat İthalat İhracat dengesi1992 469 1.398 9291993 494 1.501 5,33 7,37 1.0071994 3.561 3.231 620,85 115,26 -3301995 3.807 5.250 6,91 62,49 1.4431996 4.241 5.911 11,40 12,59 1.6701997 4.301 6.497 1,41 9,91 2.1961998 4.242 5.339 -1,37 -17,82 1.097Kaynak: U.S.Census Bureau web sitesi

Başlõca ihraç maddeleri: Maden ve metaller, petrol ürünleri, gõda maddeleri, kimyasalürünler.

Başlõca ithal maddeleri: Makineler, elektrik enerjisi, gõda maddeleri, kimyasal ürünler.

Dõş ticaretinde başlõca ülkeler- İhracatõnda başlõca ülkeler: Rusya, İngiltere, İtalya,Çin, İsviçre, Almanya.

İthalatõnda başlõca ülkeler: Rusya, İngiltere, ABD, Almanya, Türkiye.



2.4. Kazakistan�õn dõş ticaretinde Türkiye�nin yeri (1998):


3-TÜRKİYE İLE DIŞ TİCARET

Genel Durum: Türkiye�nin Kazakistan�la dõş ticareti 1998 yõlõna dek sürekli artõşgöstermiştir. Türkiye, Kazakistan ile dõş ticarette İlk defa 1998 yõlõnda yaklaşõk 39,4milyon dolar tutarõnda açõk vermiş, daha sonraki yõllarda dõş ticaret açõğõmõz artarakdevam etmiştir. Türkiye Kazakistan�a 1998 yõlõnda 214,3 milyon dolar tutarõnda ihracatgerçekleştirmiştir. 1998 yõlõnda bu ülkeden yaptõğõ ithalat ise 253,7 milyon dolartutarõndadõr. 1998 yõlõnda ihracatõmõz bir önceki yõla göre yüzde 0,79 oranõnda,ithalatõmõz ise yüzde 0,55 oranõnda artõş göstermiştir.

Tablo 2. Türkiye'nin Kazakistan'la dõş ticaretiDeğer (Bin dolar) Türkiye Tic.payõ(%) Değişim (%) Dõş ticaret

Yõl İhracat İthalat İhracat İthalat İhracat İthalat Dengesi1992 19.379 10.511 0,13 0,05 8.8681993 67.838 43.741 0,44 0,15 250,06 316,16 24.0981994 131.803 32.305 0,73 0,14 94,29 -26,14 99.4981995 150.775 86.631 0,70 0,24 14,39 168,17 64.1431996 164.068 100.595 0,71 0,23 8,82 16,12 63.4731997 210.578 165.285 0,80 0,34 28,35 64,31 45.2931998 214.307 253.668 0,79 0,55 1,77 53,47 -39.361

1998 Oc.-Ek. 187.683 224.856 0,83 0,58 -12,42 -11,36 -37.1731999 Oc.-Ek. 77.997 217.879 0,37 0,68 -58,44 -3,10 -139.882Kaynak: DİE

İhracat: Kazanlar, Makineler, mekanik cihazlar , elektrikli Makine ve cihazlar,sabunlar, halõ ve diğer yer kaplamalarõ, demir veya çelikten eşya Türkiye�ninKazakistan�a ihracatõnda en önemli ürün gruplarõdõr.

Tablo 3. Kazakistan'a en çok İhraç edilen ürünler, 1998Fasõl Mal grubu Dolar84 Kazanlar,makineler, mekanik cihazlar 26.221.18285 Elektrikli makine ve cihazlar 21.412.31234 Sabunlar 20.027.41057 Halõ ve diğer yer kaplamalarõ 18.155.86973 Demir veya çelikten eşya 14.033.37215 Hayvansal ve bitkisel katõ ve sõvõ 13.981.07894 Mobilyalar 9.990.50439 Plastikler ve mamulleri 9.010.97248 Kağõt ve karton; 7.396.70264 Ayakkabõlar vb eşya 6.588.04968 Taş,alçõ vb eşyalar 6.146.322

Kaynak: DİE

İthalat: İthalatta ise demir ve çelik, bakõr ve bakõrdan eşya, mineral yakõtlar ve yağlar,hububat, ham postlar, deriler ve köseleler önem taşõyan ürün gruplarõdõr.



Tablo 4. Kazakistan'dan en çok ithal edilen ürünler, 1998Fasõl Mal grubu Dolar72 Demir ve çelik 86.821.01274 Bakõr ve bakõrdan eşya 77.752.07327 Mineral yakõtlar ve yağlar 63.584.24210 Hububat 13.258.58641 Ham postlar,deriler ve köseleler 2.659.65476 Alüminyum,Alüminyumdan eşya 2.386.48028 İnorganik kimyasal maddeler 1.941.08951 Yapağõ ve yün 1.124.16284 Kazanlar,Makineler, mekanik cihazlar 1.004.05052 Pamuk, pamuk ipliği ve pamuklu 990.818Kaynak: DİE


Ticaret ve Ekonomik ve Teknik İşbirliği Anlaşmasõ 10.09.1997 AlmatõKarma Ekonomik Komisyon Kurulmasõna Dair Protokol 02.09.1993 AnkaraYatõrõmlarõn Karşõlõklõ Teşviki ve Korunmasõ Anlaşmasõ 01.05.1992 AlmatõÇifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşmasõ 15.08.1995 AlmatõTürk-Kazak KEK I. Dönem Toplantõsõ Protokolü 10.09.1999 Ankara

KIRGIZİSTAN


BAŞKENTİ : BişkekYÜZÖLÇÜMÜ : 198.500 km2

NÜFUSU : 4,5 MilyonKONUŞULAN DİL : KõrgõzcaGSMH (1997) : 2 Milyar DolarKİŞİ BAŞINA MİLLİ GELİR (1997) : 450 DolarENFLASYON ORANI (1997) : % 14PARA BİRİMİ : Som

2-DIŞ TİCARETİ

Kõrgõzistan 1992 yõlõnda 70 milyon dolar tutarõnda ithalat, 76 milyon dolar tutarõndaihracat gerçekleştirmiştir. 1993 yõlõnda ihracat 1992 yõlõna göre yüzde 60, ithalat iseaynõ döneme göre yüzde 47,37 oranõnda artõş göstermiştir. Bu dönemde dõş ticaretdengesi sağlanmõş, takip eden yõlda da 24 milyon dolar tutarõnda dõş ticaret fazlasõ eldeedilmiştir. 1995 yõlõndan itibaren dõş ticaret açõk vermeye başlamõştõr.

1995 yõlõnda ithalat yüzde 64,67; ihracat yüzde 19,94 oranõnda artõş gösterirken 1996yõlõnda ithalatta yüzde 60,54; ihracatta ise, yüzde 29,83 oranlarõnda artõş gözlenmiştir.1997 yõlõnda ise ithalat yüzde 15,39 oranõnda daralmõş, dõş ticaret açõğõ 307 milyondolardan 105 milyon dolara düşmüştür. Aynõ dönemde ihracat yüzde 13,75 oranõndaartmõş olup 604 milyon dolara yükselmiştir. 1998 yõlõnda ithalat bir önceki yõla göreyüzde 18,76 oranõnda artarak 842 milyon dolar olmuştur. 1998 yõlõ ihracatõ ise 1997



yõlõna göre yüzde 14,90 oranõnda daralmõştõr. Bu dönemde ihracat 514 milyon dolartutarõnda gerçekleşmiştir.

Tablo 1. Kõrgõzistan'õn dõş ticaretiDeğer (Milyon $) Değişim(%) Dõş ticaret

Yõl İthalat İhracat İthalat İhracat Dengesi1992 70 76 61993 112 112 60,00 47,37 01994 317 341 183,04 204,46 241995 522 409 64,67 19,94 -1131996 838 531 60,54 29,83 -3071997 709 604 -15,39 13,75 -1051998 842 514 18,76 -14,90 -328Kaynak: U.S.Census Bureau web sitesi

Başlõca ihraç maddeleri: Pamuk, yün, ham deri ve post, demir dõşõ metaller.

Başlõca ithal maddeleri: Hafif sanayi mamulleri, makineler, kimyasal ürünler, petrolve doğal gaz, gõda sanayi ürünleri.

Dõş ticaretinde başlõca ülkeler- İhracat : Kazakistan, Rusya Federasyonu, Çin,Özbekistan, İngiltere, Ukrayna.

İthalat: Rusya Federasyonu, Özbekistan, Kazakistan, ABD, Türkiye.

Kõrgõzistan�õn dõş ticaretinde Türkiye�nin yeri (1997):

Toplam ihracatõ içindeki payõmõz : % 1,20Toplam ithalatõ içindeki payõmõz : % 7,20

3-TÜRKIYE ILE DIŞ TICARET

Genel Durum : Türkiye-Kõrgõzistan dõş ticareti 1998 yõlõna kadar artõş eğilimigöstermiştir. Bu yõllar içinde yalnõzca 1994 yõlõnda ihracatta yüzde 0,42 oranõnda birdaralma gözlenmiştir. 1998 yõlõnda Türkiye�nin Kõrgõzistan�a ihracatõ bir önceki yõlagöre yüzde 16,02 oranõnda azalarak yaklaşõk 42 milyon dolar olmuştur.

Aynõ dönemde ithalatta yüzde 10,36 oranõnda artõş gözlenmiştir. 1998 yõlõ ithalatõyaklaşõk 7 milyon dolardõr. 1999 yõlõ Ocak-Ekim döneminde ihracat bir önceki yõlõnaynõ dönemine göre yüzde 55,82 oranõnda azalarak 17 milyon dolar düzeyinedüşmüştür. Aynõ dönemde Türkiye�nin söz konusu ülkeden ithalatõnda da yüzde 59,62oranõnda daralma gözlenmiş olup ithalat 2,6 milyon dolara düşmüştür.



Tablo 2. Türkiye'nin Kõrgõzistan'la dõş ticaretiDeğer (Bin $) Türkiye Tic.payõ(%) Değişim (%) Dõş ticaret

Yõl İhracat İthalat İhracat İthalat İhracat İthalat Dengesi1992 1.831 1.442 0,01 0,01 3891993 17.044 3.470 0,11 0,01 830,74 140,65 13.5741994 16.972 4.295 0,09 0,02 -0,42 23,76 12.6781995 38.156 5.513 0,18 0,02 124,81 28,36 32.6441996 47.100 5.879 0,20 0,01 23,44 6,64 41.2221997 49.433 7.556 0,19 0,02 4,95 28,53 41.8771998 41.516 6.773 0,15 0,01 -16,02 -10,36 34.743

1998 Oc.-Ek. 38.910 6.427 0,17 0,02 -6,28 -5,11 32.4831999 Oc.-Ek. 17.191 2.595 0,08 0,01 -55,82 -59,62 14.596Kaynak: DİE

İhracat : Halõ ve diğer yer kaplamalarõ, şeker ve mamulleri, hububat, un, nişasta veyasüt, kakao ve kakao müstahzarlarõ, sabunlar, elektrikli makine ve cihazlar, kazanlar,makineler ve mekanik cihazlar, demir veya çelikten eşya, ayakkabõlar vb. eşya, kağõt vekarton, plastikler ve mamulleri Türkiye�nin Kõrgõzistan�a ihracatõnda en önemli ürüngruplarõdõr.

Tablo 3. Kõrgõzistan'a en çok İhraç edilen ürünler, 1998Fasõl Mal grubu Dolar57 Halõ ve diğer yer kaplamalarõ 4.305.40317 Şeker ve mamulleri 4.265.68219 Hububat,un,nişasta veya süt 3.427.29818 Kakao ve kakao müstahzarlarõ 3.248.99234 Sabunlar 2.950.09285 Elektrikli makine ve cihazlar 2.860.04084 Kazanlar,makineler, mekanik cihazlar 2.832.76873 Demir veya çelikten eşya 2.437.21464 Ayakkabõlar vb eşya 2.075.27548 Kağõt ve karton; 1.530.30739 Plastikler ve mamulleri 1.440.68394 Mobilyalar 1.122.07233 Uçucu yağlar ve rezinoitler 959.270

Kaynak: DİE

İthalat: Pamuk, pamuk ipliği ve pamuklu mensucat, demir ve çelik, ham postlar, derilerve köseleler, hububat, yapağõ ve yün ürün gruplarõ ise söz konusu ülkeden ithalatõmõzdaönemli yer tutmaktadõr.

Tablo 4. Kõrgõzistan'dan en çok ithal edilen ürünler 1998Fasõl Mal grubu Dolar52 Pamuk, pamuk ipliği ve pamuklu 4.017.28972 Demir ve çelik 528.23541 Ham postlar,deriler ve köseleler 451.93610 Hububat 410.09551 Yapağõ ve yün 373.23244 Ağaç ve ahşap eşya 280.6955 Diğer hayvansal menşeli ürünler 178.45750 İpek 144.209Kaynak: DİE




Ticaret ve Ekonomik İşbirliği Anlaşmasõ 24.10.1997 AnkaraKarma Ekonomik Komisyon Kurulmasõna DairAnlaşma

16.08.1995 Bişkek

Yatõrõmlarõn Karşõlõklõ Teşviki ve Korunmasõ Anlaşmasõ 28.04.1992 BişkekTürk-Kõrgõz I. Dönem KEK Protokolü 14.10.1997 BişkekÇifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşmasõ 02.07.1999 Ankara

ÖZBEKİSTAN


BAŞKENTİ : TaşkentYÜZÖLÇÜMÜ : 447.400 km2

NÜFUSU(1998) : 24,1 MilyonKONUŞULAN DİL : ÖzbekçeGSYİH (1998) : 1354 Milyar Sum (16,3 MilyarDolar)KİŞİ BAŞINA GSYİH (1998) : 41.838,9 Sum (522,9 Dolar)ENFLASYON ORANI (%) (1998) : 4,4PARA BİRİMİ : Sum

2- DIŞ TİCARET

Özbekistan�õn ihracat ve ithalatõnda 1994 yõlõndan 1997 yõlõna dek sürekli bir artõşgözlenmektedir. ülkenin ithalatõ 1997 yõlõnda 1996�ya göre yüzde 4,19; ihracatõ aynõdönemde yüzde 4,40 oranõnda azalmõştõr. Dõş ticaretteki daralma eğilimi 1998�deartmõş, ihracat bir önceki yõla göre yüzde 19,60; ithalat ise yüzde 27,28 azalmõştõr.Özbekistan 1998 yõlõnda 3 milyon 289 bin dolar tutarõnda ithalat, 3 milyon 528 bin dolartutarõnda ihracat gerçekleştirmiştir.

Tablo 1. Özbekistan'õn dõş ticaretiDeğişim (%) Dõş ticaret

Yõl İthalat İhracat İthalat İhracat dengesi1992 929 869 -601993 958 721 3,12 -17,03 -2371994 2.479 3.044 158,77 322,19 5651995 2.900 3.100 16,98 1,84 2001996 4.721 4.590 62,79 48,06 -1311997 4.523 4.388 -4,19 -4,40 -1351998 3.289 3.528 -27,28 -19,60 239Kaynak: U.S.Census Bureau web sitesi

Başlõca ihraç ürünleri : Pamuk elyaf, mineral ve kimyevi mamuller, demir ve çelikmamulleri, doğal gaz, makine-teçhizat-ulaşõm araçlarõ.



Başlõca ithal ürünleri : Mineral ve kimyevi mamuller, gõda sanayi mamulleri, makineve ekipman.

Dõş ticaretinde başlõca ülkeler (1998)- İhracat: Rusya, İsviçre, G. Kore, İngiltere,Ukrayna, İtalya.

İthalat: G. Kore, Rusya, Almanya, ABD, Türkiye, Kazakistan

Özbekistan�õn dõş ticaretinde Türkiye�nin yeri (1998):


3- TÜRKİYE İLE DIŞ TİCARET

Genel Durum: Türkiye�nin Özbekistan�a ihracatõ 1993 yõlõnda 1992 yõlõna göre yüzde291,81; ithalatõ ise yüzde 51,92 oranõnda artmõştõr. 1994 yõlõnda ise ihracat yüzde 69,78oranõnda düşerken ithalatta yüzde 146,21 oranõnda bir artõş gerçekleşmiştir. Türkiye�ninsöz konusu ülkeye 1993 yõlõ ihracatõ 214 milyon dolar iken, 1994 yõlõnda ihracat 65milyon dolar olarak gerçekleşmiştir.

Özbekistan�dan ithalat ise 1993�de 32 milyon dolar, 1994�de 79 milyon dolardõr. 1995yõlõnda ihracatõmõz yüzde 114,69 oranõnda artõş göstererek 139 milyon dolarayükselmiştir. Aynõ dönemde ithalat ise yüzde 21,74 oranõnda azalmõş ve 62 milyondolar olarak gerçekleşmiştir. Türkiye�nin söz konusu ülkeye ihracatõ 1997�den itibarenyeniden düşüş eğilimine girmiş, 1997 yõlõ ihracatõ 210,6, 1998 yõlõ ihracatõ ise 156,2milyon dolar olarak gerçekleşmiştir.

Tablo 2. Türkiye'nin Özbekistan'la dõş ticaretiDeğer (Bin $) Türkiye Tic.payõ(%) Değişim (%) Dõş ticaret

Yõl İhracat İthalat İhracat İthalat İhracat İthalat Dengesi1992 54.492 21.019 0,37 0,09 33.4731993 213.508 31.934 1,39 0,11 291,81 51,92 181.5751994 64.531 78.625 0,36 0,34 -69,78 146,21 -14.0941995 138.542 61.529 0,64 0,17 114,69 -21,74 77.0131996 230.555 58.054 0,99 0,13 66,42 -5,65 172.5011997 210.588 94.773 0,80 0,20 -8,66 63,25 115.8151998 156.181 96.207 0,58 0,21 -25,84 1,51 59.974

1998 Oc.-Ek. 140.519 93.201 0,63 0,24 -10,03 -3,12 47.3181999 Oc.-Ek. 75.101 41.126 0,35 0,13 -46,55 -55,87 33.975

Kaynak: DİE

İhracat: Kazanlar, Makineler, mekanik cihazlar, elektrikli Makine ve cihazlar, halõ vediğer yer kaplamalarõ, kara taşõtlarõ, plastikler ve mamulleri, mobilyalar,Alüminyum,Alüminyumdan eşya, kağõt ve karton, demir veya çelikten eşya,ayakkabõlar vb eşya, sabunlar ihracatõmõzdaki başlõca ürün gruplarõdõr.



Tablo 3. Özbekistan'a en çok ihraç edilen ürünler, 1998Fasõl Mal grubu Dolar84 Kazanlar,makineler, mekanik cihazlar 38.291.07985 Elektrikli makine ve cihazlar 14.578.33357 Halõ ve diğer yer kaplamalarõ 13.092.81387 Kara taşõtlarõ 11.637.76739 Plastikler ve mamulleri 7.084.98394 Mobilyalar 6.488.25076 Alüminyum,alüminyumdan eşya 5.897.60048 Kağõt ve karton; 5.888.87673 Demir veya çelikten eşya 5.597.28364 Ayakkabõlar vb eşya 3.778.47134 Sabunlar 3.476.12715 Hayvansal ve bitkisel katõ ve sõvõ 3.128.94070 Cam ve cam eşya 2.682.81663 Dokumaya elverişli madde diğer hazõr 2.452.39421 Yenilen çeşitli gõda müstahzarlarõ 2.403.16530 Eczacõlõk ürünleri 2.081.004Kaynak: DİE

İthalat: Pamuk, pamuk ipliği ve pamuklu, bakõr ve bakõrdan eşya, sentetik ve sunidevamsõz lifler, diğer hayvansal menşeli ürünler, alüminyum,alüminyumdan eşya, karataşõtlarõ, kazanlar,makineler, mekanik cihazlar, inorganik kimyasal maddeler ise buülkeden ithalatõmõzda önem taşõyan ürün gruplarõdõr.

Tablo 4. Özbekistan'dan en çok ithal edilen ürünler, 1998Fasõl Mal grubu Dolar52 Pamuk, pamuk ipliği ve pamuklu 78.028.00074 Bakõr ve bakõrdan eşya 14.263.51655 Sentetik ve suni devamsõz lifler 1.146.7455 Diğer hayvansal menşeli ürünler 666.25576 Alüminyum,Alüminyumdan eşya 456.11387 Kara taşõtlarõ 287.13584 Kazanlar,Makineler, mekanik cihazlar 286.01428 İnorganik kimyasal maddeler 284.52760 Örme eşya 237.50085 Elektrikli Makine ve cihazlar 171.520Kaynak: DİE

İkili İlişkiler: Anlaşma Ve Protokoller:

Ticaret ve Ekonomik İşbirliği Anlaşmasõ 13.04.1998 TaşkentYatõrõmlarõn Karşõlõklõ Teşviki ve Korunmasõ Anlaşmasõ 28.04.1992 TaşkentÇifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşmasõ 08.05.1996 TaşkentKarma Ekonomik Komisyon Kurulmasõna Dair Anlaşma 09.07.1995 Taşkent



TÜRKMENİSTAN


BAŞKENTİ : AşkabatYÜZÖLÇÜMÜ : 488.100 km2

NÜFUSU(1995) : 4,3 MilyonKONUŞULAN DİL : TürkmenceGSYİH (1996) : 7,0 Milyar DolarKİŞİ BAŞINA GSYİH (1996) : 1.586 DolarENFLASYON ORANI (%) (1997) : 21PARA BİRİMİ : Manat

2-DIŞ TİCARET

Türkmenistan 1992 yõlõnda 30 milyon dolar tutarõnda ithalat, 908 milyon dolar tutarõndaise ihracat gerçekleştirmiştir. 1993 yõlõnda ithalat yüzde 1570 oranõnda büyük bir artõşgöstererek 501 milyon dolara ulaşmõştõr. Aynõ yõl ihracatta yüzde 15,53 oranõnda artõşmeydana gelmiş ve 1milyar 49 bin dolar tutarõnda ihracat yapõlmõştõr. 1994 yõlõndaihracat ve ithalattaki artõş devam etmiştir. 1994 yõlõ ihracatõ bir önceki yõla göre yüzde91,61 oranõnda artarak 2 milyar 10 bin dolar olarak gerçekleşmiştir. Aynõ yõl ithalatyüzde 78,44 artarak 894 milyon dolar olmuştur. 1995 yõlõnda ihracat ve ithalattasõrasõyla yüzde 3,53 ve yüzde 13,09 oranlarõnda düşüş meydana gelmiştir. 1995 yõlõihracatõ yaklaşõk 2 milyar dolar, ithalatõ ise 777 milyon dolardõr.

Tablo 1. Türkmenistan'õn dõş ticaretiDeğer (Milyon $) Değişim (%) Dõş ticaret

Yõl İthalat İhracat İthalat İhracat dengesi1992 30 908 8781993 501 1.049 1570,00 15,53 5481994 894 2.010 78,44 91,61 1.1161995 777 1.939 -13,09 -3,53 1.162


Başlõca ihraç ürünleri :Petrol, doğal gaz ve diğer yeraltõ kaynaklarõ,tekstil ve tekstilmamulleri, değersiz maden ve mamulleri, ham deri ve kürkler.

Başlõca ithal ürünleri : Makine ve makine donanõmõ, bitkisel ürünler, değersiz maden vemamulleri, kimyasal mamuller, kara, hava ve deniz araçlarõ.

2.3. Dõş Ticaretinde Başlõca Ülkeler (1998)-İhracat : Ukrayna, Rusya , Türkiye, Iran,Kazakistan.İthalat : Ukrayna, Rusya, Türkiye, ABD, Özbekistan, Kazakistan, Almanya.

2.4. Türkmenistan�õn dõş ticaretinde Türkiye�nin yeri (1998):

Toplam ihracatõ içinde payõmõz : % 9Toplam ithalatõ içinde payõmõz : % 10




Genel Durum

Türkiye�nin Türkmenistan�a 1993 yõlõ ihracatõ ve ithalatõ sõrasõyla yüzde 1018,67 veyüzde 263,02 oranlarõnda artarak 84 milyon dolar ve 77 milyon dolar olarakgerçekleşmiştir. 1994 yõlõnda ihracat yalnõzca yüzde 0,36 oranõnda artarken, ithalatyüzde 14,74 oranõnda daralmõştõr. 1995 yõlõnda ise ihracat yüzde 33,12 oranõnda azalõş,ithalat yüzde 70,57 oranõnda artõş göstererek sõrasõyla 56 milyon dolar ve 112 milyondolar olarak gerçekleşmiştir.

Türkiye�nin söz konusu ülkeden 1996 yõlõ ihracatõ yüzde 16,66 oranõnda artõşla 66milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. Aynõ yõl ithalat ise yüzde 10,29 oranõnda azalmõşve 100 milyon dolar tutarõnda gerçekleşmiştir. 1997 yõlõnda Türkiye�nin söz konusuülkeye ihracatõndaki artõş eğilimi devam ederek yüzde 79 oranõnda artarak 118 milyondolar düzeyine ulaşmõştõr.

Aynõ yõl ithalatõmõz yüzde 26,68 oranõnda daralmõş olup 74 milyon dolar düzeyindegerçekleşmiştir. 1998 yõlõnda Türkiye�nin Türkmenistan�la olan dõş ticareti önemliölçüde daralmõştõr. Söz konusu yõlda ihracat yüzde 18,48; ithalat yüzde 42,90oranlarõnda daralmõştõr. 1999 yõlõ Ocak-Ekim döneminde ihracat bir önceki yõlõn aynõdönemine göre yüzde 0,33; ithalat ise yüzde 42,20 oranlarõnda artõş göstererek sõrasõyla83 milyon dolar ve 55 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir.

Tablo 2. Türkiye'nin Türkmenistan'la dõş ticaretiDeğer (Bin $) Türkiye Tic.payõ(%) Değişim (%) Dõş ticaret

Yõl İhracat İthalat İhracat İthalat İhracat İthalat dengesi1992 7.495 21.181 0,05 0,09 -13.6861993 83.848 76.893 0,55 0,26 1.018,67 263,02 6.9551994 84.153 65.560 0,46 0,28 0,36 -14,74 18.5941995 56.283 111.826 0,26 0,31 -33,12 70,57 -55.5431996 65.659 100.314 0,28 0,23 16,66 -10,29 -34.6551997 117.534 73.547 0,45 0,15 79,01 -26,68 43.9861998 95.813 41.995 0,36 0,09 -18,48 -42,90 53.818

1998 Oc.-Ek. 82.894 38.695 0,37 0,10 -13,48 -7,86 44.1991999 Oc.-Ek. 83.170 55.024 0,39 0,17 0,33 42,20 28.146

Kaynak: DİE

İhracat:

Kazanlar,Makineler, mekanik cihazlar, demir veya çelikten eşya, halõ ve diğer yerkaplamalarõ, elektrikli Makine ve cihazlar, sabunlar, kakao ve kakao müstahzarlarõ,mobilyalar, hububat,un, nişasta veya süt, meşrubat, alkollü içkiler ve sirke ürün gruplarõTürkiye�nin Türkmenistan�a ihracatõnda önem taşõyan ürün gruplarõdõr.



Tablo 3. Türkmenistan'a en çok İhraç edilen ürünler, 1998Fasõl Mal grubu Dolar84 Kazanlar,makineler, mekanik cihazlar 9.348.61473 Demir veya çelikten eşya 8.287.88857 Halõ ve diğer yer kaplamalarõ 7.284.53985 Elektrikli makine ve cihazlar 5.648.59934 Sabunlar 5.389.80618 Kakao ve kakao müstahzarlarõ 4.602.36294 Mobilyalar 4.231.55719 Hububat,un,nişasta veya süt 3.741.00422 Meşrubat,alkollü içkiler ve sirke 3.657.31832 Debagatte ve boyacõlõkta kullanõlan ür. 3.383.54487 Kara taşõtlarõ 3.125.10417 Şeker ve mamulleri 2.887.57739 Plastikler ve mamulleri 2.842.38555 Sentetik ve suni devamsõz lifler 2.335.297

Kaynak: DİE

İthalat: Pamuk, pamuk ipliği ve pamuklu, örme eşya, ham postlar,deriler ve köseleler,kazanlar, makineler, mekanik cihazlar, demir ve çelik, yapağõ ve yün, diğer hayvansalmenşeli ürünler, ipek, elektrikli makine ve cihazlar, örme giyim eşyasõ ve aksesuarlarõ,canlõ hayvanlar Türkiye�nin söz konusu ülkeden ithalatõnda en önemli ürün gruplarõdõr.

Tablo 4. Türkmenistan'dan en çok ithal edilen ürünler, 1998Fasõl Mal grubu Dolar52 Pamuk, pamuk ipliği ve pamuklu 34.079.44260 Örme eşya 2.764.28141 Ham postlar,deriler ve köseleler 2.590.65184 Kazanlar, makineler, mekanik cihazlar 660.35472 Demir ve çelik 497.82651 Yapağõ ve yün 300.5855 Diğer hayvansal menşeli ürünler 215.46150 İpek 212.84085 Elektrikli makine ve cihazlar 162.06161 Örme giyim eşyasõ ve aksesuarlarõ 133.6911 Canlõ hayvanlar 80.052Kaynak: DİE

İkili İlişkilerimiz: Anlaşma ve Protokoller

Ekonomik ve Ticari İşbirliğine Dair Anlaşma 03.12.1991 AnkaraKarma Ekonomik Komisyon Kurulmasõna dair Anlaşma 17.08.1995 AşkabatYatõrõmlarõn Karşõlõklõ Teşviki ve Korunmasõ Anlaşmasõ 02.05.1992 AşkabatÇifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşmasõ 17.08.1995 AşkabatT.C. ile Türkmenistan Arasõnda Uzun Vadeli İşbirliğininEsas Gelişme Yönleri Hakkõnda Memorandum

13.02.1996 Ankara



DEĞERLENDİRME � TÜRK CUMHURİYETLERİ

Türk Cumhuriyetleri olarak anõlan Azerbaycan, Kazakistan, Kõrgõzistan, Özbekistan,Türkmenistan ve Tacikistan�õn Türkiye ile olan ticari ve ekonomik ilişkileri SSCB�nindağõlmasõnõn ve Bağõmsõz Devletler Topluluğu�nun kurulmasõnõn ardõndan sürekli birartõş eğilimi göstermiştir. Türkiye�nin adõ geçen ülkelerle dõş ticaret hacmi 1992 yõlõnda283,1 milyon dolar iken 1998 yõlõnda 1.302 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. 1998yõlõnda Türkiye�nin söz konusu ülkelere olan ihracatõ, bu ülkelerden gerçekleştirdiğiithalatõnõn yaklaşõk iki katõdõr. Türk Cumhuriyetleri�nin Türkiye�nin toplam ihracatõiçindeki payõ 1992 yõlõnda yüzde 1,27 iken 1998 yõlõna gelindiğinde bu ülkelere olanihracatõmõzõn payõ yüzde 3,13 olmuştur. Türkiye�nin söz konusu ülkelerden ithalatõnõntoplam ithalattaki payõ ise, 1992 yõlõnda yüzde 0,42�dir. Bu oran 1998 yõlõnda yüzde0,99 olarak gerçekleşmiştir.

Türk Cumhuriyetleri, ülkemiz açõsõndan geçmişten gelen kültürel ve tarihi bağlarnedeniyle önem arz etmektedir. 1991 yõlõnda kazanõlan bağõmsõzlõklarõndan bu yanaanõlan ülkelere uygulanmakta olan özel politikalar ile destek verilmektedir Anõlanülkelerde ciddi bir ödeme güçlüğü sorunu yaşanmaktadõr. Teknolojik seviye oldukçadüşük ve bürokrasi hantal bir profil çizmektedir. Sovyetler Birliği döneminden kalansanayileşme ve tarõm politikalarõnõn olumsuz etkisi değişim sürecinin hõzõnõetkilemektedir. Ayrõca BDT-Bağõmsõz Devletler Topluluğu ülkeleri arasõnda yer alan buülkelerden Kazakistan. Kõrgõzistan ve Tacikistan bu Topluluk içindeki gümrük birliğinedahil Türk Cumhuriyetleridir.

Türkiye�nin Türk Cumhuriyetleri�ne ihracatõnda özellikle İlk yõllarda ortaya çõkanartõşõn temel nedeni söz konusu ülkelere sağlanan Eximbank kredileridir. Ancak, buülkelere açõlan kredilerin geri dönüşünde yaşanan zorluklar ve Türkiye�nin finansalproblemleri söz konusu ülkelere ilave kredi kullandõrõlmasõ hususunda engel teşkiletmektedir. Bu sebeple, ülkeler arasõ ilişkilerin istenen düzeye ulaşmasõ ve işbirliğiprojeleri oluşturulmasõ hususu zorlaşmaktadõr. Söz konusu ülkelerin geçiş dönemindebulunmasõndan kaynaklanan yapõsal sorunlar bu ülkelerle ticari ve ekonomikilişkilerimizin geliştirilememesinin başlõca nedenidir. Bu ülkelerde, ekonomik yapõlarõnedeniyle düşük standartlõ üretim yapõlmakta ve bu nedenle, Türkiye�ye İhraçpotansiyelleri sõnõrlõ düzeyde kalmaktadõr. Söz konusu ülkelerde ciddi boyutlardafinansman sõkõntõsõ yaşandõğõndan ithalat sürekli baskõ altõnda tutulmakta ve sanayiüretimi için gerekli ara mallarõ ithalatõna öncelik verilmektedir.

Türkiye�nin Türk Cumhuriyetleri�ne yönelik ihracatõ transit geçiş maliyetlerinin yüksekolmasõ, gümrük kapõlarõnda yaşanan uzun süreli beklemeler gibi sorunlardan daolumsuz yönde etkilenmektedir. Türk Cumhuriyetleri�nde nakliye sektörününgelişmekte olmasõ nedeniyle söz konusu sektörde problemler yaşanmaktadõr. Bunedenle, nakliye süreci uzamakta ve maliyetler artmaktadõr.

Türkiye�nin Türk Cumhuriyetleri ile olan yatõrõm ilişkileri ticari ilişkilerine kõyasla azseviyededir. Söz konusu ülkelerle pek çok alanda işbirliği potansiyeli bulunmasõnarağmen finansman güçlükleri nedeniyle mevcut projeler devam ettirilememekte ve pekçok proje hayata geçirilememektedir.



Ayrõca; geçiş dönemi yaşamakta olan söz konusu ülkelerde bankacõlõk sektörü degelişim sürecindedir. Dolayõsõyla, ticari işlemler genellikle nakit ödeme ileyürütülmektedir. Ancak bu durum, ticari işlemlere ilişkin bedellerin mali sisteminiçinde işlem görmemesinden kaynaklanan -güvenlik gibi- sorunlara neden olmaktadõr.

Türk Cumhuriyetleri ile ticari ilişkilerimizin geliştirilebilmesi için tanõtõm faaliyetlerineağõrlõk verilmeli; fuar, sergi ve benzeri organizasyonlara Türk firmalarõnõn katõlõmõteşvik edilmelidir. Ayrõca, alõm-satõm heyetleri oluşturularak söz konusu ülkelereziyaretlerde bulunulmasõ suretiyle ülke işadamlarõnõn karşõ karşõya getirilmesi de faydalõolacaktõr.

Türk Cumhuriyetleri�nde yaşanmakta olan finansman sõkõntõsõ nedeniyle karşõlaşõlanzorluklarõn aşõlabilmesi ve ticari ilişkilerin istenilen düzeye yükseltilebilmesi için Türközel sektörünün finansman ihtiyacõna destek sağlanmasõ hususu da dikkate alõnmalõdõr.Türk Eximbank�õn bu ülkelere yönelik ülke kredisi niteliğindeki kredileri yalnõzca birdefaya mahsus kullanõlmaktadõr. Kredilerin sürekliliğinin sağlanmasõnõ teminen rotatifkredilere yönelinmesi, doğrudan düşük faizli kredilerle bölgedeki proje hedeflerinindesteklenmesi yararlõ olacaktõr.

Türk Cumhuriyetleri�ne ihracatõmõzda, İlk dönemlerde bu ülkelerden gelen taleplerdoğrultusunda düşük kaliteli mallar önemli yer teşkil etmiştir. Ancak bu durum zamanlasöz konusu ülkelere ihracatõmõzõn artmasõnõ engellemiştir. Bu nedenle; Türk malõimajõnõn iyileştirilmesi için ciddi bir kampanya başlatõlmasõ, perakende ticaretindesteklenmesi, dağõtõm ağõ kuran ve mağazalar açan firmalara yönelik mevcutdesteklerin artõrõlmasõ bölge ülkelerine ticaretimizi olumlu yönde etkileyecektir.

3.4 TÜRK EXİMBANK�IN İKİLİ EKONOMİK İLİŞKİLERE FİNANSALKATKISI VE XXI. YÜZYIL STRATEJİSİ VE HEDEFLERİ

3.4.1 İKİLİ EKONOMİK İLİŞKİLERE EXİMBANKIN FİNANSMAN KATKISI

Türkiye�de ihracatõn kurumsallaşmõş tek asli teşvik kurumu olan Türk Eximbank,ihracatçõlarõ, ihracata yönelik üretim yapan imalatçõlarõ ve yurtdõşõnda faaliyet gösterengirişimcileri kõsa, orta ve uzun vadeli nakdi kredi, sigorta ve garanti programlarõ iledesteklemektedir. Türk Eximbank, gelişmiş ülkelerdeki COFACE (Fransa), HERMES(Almanya), SACE (İtalya), NCM (Hollanda), ECGD (İngiltere) gibi ihracat destekkuruluşlarõndan yaklaşõk 50 yõl sonra teşkilatlanmõş olmasõna rağmen kõsa bir süredearadaki farkõ kapatmõş ve dünyadaki ihracat destek kurumlarõ arasõnda performansõ ile İlk20 kuruluş arasõna girmeyi başarmõştõr. Türk Eximbank bugün gelişmiş ülkelerle aynõsistemleri ihracatçõmõzõn hizmetine sunmaktadõr.

Son yõllarda Türk Eximbankõn ihracatõn finansmanõndaki rolü giderek artmõştõr. Bunun enönemli nedenleri; Türkiye�nin dünya ticaretini düzenleyen uluslararasõ kuruluşlara karşõyükümlülükleri çerçevesinde ihracatta geçmiş yõllarda uygulanan doğrudan teşviklerinkaldõrõlmasõ ve 1996 yõlõnda yürürlüğe giren GB ile beraber Türkiye�nin, AB�nin ticaret verekabet politikalarõna uyum sağlamayõ taahhüt etmesidir. Bu gelişmelerin sonucu olarakihracatõn kredi, garanti ve sigorta programlarõ aracõlõğõ ile finansmanõ, ihracatçõlarõmõzõnuluslararasõ piyasalarda rekabet güçlerinin artõrõlabilmesi açõsõndan en önemli teşvikunsuru olmaya başlamõştõr.



Kõsa Vadeli İhracat Kredi Programlarõ:

Türk Eximbank kuruluşundan bu yana, Türkiye ekonomisinin içinde bulunduğu koşullar -yüksek enflasyon, buna bağlõ olarak ticari bankacõlõk sektöründeki yüksek faiz oranlarõ,bankalarõn kaynaklarõnõ krediler yerine başka alanlara plase etmeleri, GATT ile imzalanananlaşma uyarõnca doğrudan parasal teşviklerin kaldõrõlmasõ vb.- nedeniyleihracatçõlarõmõza ağõrlõklõ olarak kõsa vadeli ihracat kredisi kullandõrmaktadõr.

Türk Eximbank ihracatçõ ve ihracat bağlantõlõ mal üreten imalatçõ firmalara, özellikleihracata hazõrlõk aşamasõnda finansman gereksinimlerinin karşõlanmasõ amacõyla, kõsavadeli ihracat kredileri tesis etmektedir. Bu krediler TL ve döviz cinsinden, bankalararacõlõğõyla veya doğrudan Türk Eximbank tarafõndan kullandõrõlmaktadõr.

a. Ticari Bankalar Aracõlõğõ ile kullandõrõlanlar: Sevk Öncesi TL İhracat Kredisi (SÖIK-TL), Sevk Öncesi TL Küçük-Orta Ölçekli Firmalar İhracat Kredisi (SÖIK-KOBI), SevkÖncesi TL Kalkõnmada Öncelikli Yöreler İhracat Kredisi (SÖIK-KÖY), Sevk ÖncesiDöviz İhracat Kredisi (SÖIK-DVZ).

b. Doğrudan Kullandõrõlanlar: Dõş Ticaret Şirketleri (DTŞ) Kõsa Vadeli İhracat Kredisi,Dõş Ticaret Şirketleri (DTŞ) Kõsa Vadeli Döviz Kredisi, Performans TL İhracat Kredisi,Performans Döviz Kredisi, Kõsa Vadeli İhracat Alacaklarõ Iskonto Programõ.

Türk Eximbankõn 1999 yõlõnda toplam kõsa vadeli kredi hacmi 1.386 trilyon TL. (3.298milyon ABD Dolarõ) olarak gerçekleşmiştir. Kõsa vadeli ihracat kredilerinin ülkeseldağõlõmõna bakõldõğõnda, Avrupa Topluluğu (yüzde 63), K. Amerika ve Japonya (yüzde19), Ortadoğu ve K. Afrika (yüzde 8), Doğu Avrupa (yüzde 5) ülkelerinin ilk sõralarda yeraldõğõ görülmektedir. Diğer yandan bu kredilere konu ihracatõn sektörel dağõlõmõnda ise ;hazõr giyim (yüzde 31), tekstil (yüzde 17), Makine ve elektrikli cihazlar (yüzde 7), demir-çelik (yüzde 6) sektörleri ilk sõralarda yer almaktadõr.

Özellikli Kredi Programlarõ:

Bu programlar, Türk Eximbankõn standart kredi ve garanti programlarõnõn dõşõnda kalan,ancak bunlarõ tamamlayõcõ nitelikteki programlardõr. Bunlar; Turizm Pazarlama Kredisi,Kõsa Vadeli ihracat Alacaklarõ Iskonto Programõ, Sevk Öncesi Reeskont Kredisi, Yurt DõşõMağazalar Yatõrõm Kredisi, Gemi İnşa ve İhracõna Yönelik Teminat Mektubu Programõ,Özellikli İhracat Kredisi Programõ, Müteahhitlik Hizmetleri Köprü Döviz KredisiProgramõ�dõr.

İslam Kalkõnma Bankasõ Kaynaklõ Krediler:

Türk Eximbank bu programlarõn yanõ sõra İslam Kalkõnma Bankasõ tarafõndan uygulananOrta Vadeli Ticaretin Finansmanõ Fonu ve İhracata Yönelik İthalat Finansman Kredisiprogramlarõna da aracõlõk yapmaktadõr.



İhracat Finansmanõ Aracõlõk Kredisi (EFIL):

Dünya Bankasõ ile Türk Eximbank arasõnda imzalanan anlaşma kapsamõnda 246 milyondolar, ihracat sektöründe faaliyet gösteren imalatçõ firmalarõn kõsa/orta vadeli işletmesermayesi ve ihracat amaçlõ yatõrõmlarõnõn desteklenerek rekabet güçlerinin artõrõlmasõ vekalõcõ ihracat artõşõnõn sağlanmasõna katkõda bulunmak amacõyla tahsis edilmiştir.

Ülke Kredi/Garanti Programlarõ:

Türk Eximbank, 1989 yõlõndan bu yana Ülke Kredi/Garanti programlarõ dauygulamaktadõr. Orta-uzun vadeli olan bu programlar ile bir yandan ihracatçõlarõn vadeliolarak mal satmasõna, bir yandan da yurt dõşõnda yatõrõm yapan firmalarõn çeşitli ülkelerdeiş üstlenebilmelerine imkan sağlamaktadõr.

Ülke kredileri uygulamasõnda Türk Eximbank, alõcõ ülkenin dõş ticaretini yönlendirenbanka ve/veya finansman kuruluşlarõna kredi açarak alõcõ ülke riskini tamamenüstlenmekte, böylece dõş ticaret sektörümüzün alõcõ (ülke) riskinden arõndõrõlmõş birortamda yeni pazarlar ve yeni ürünler bazõnda performans göstermesini sağlamaktadõr.Ancak Banka, kredi açõlan ülkelerden teminat olarak devlet garantisi talep etmektedir. Buprogramlar çerçevesinde Türk Eximbank, 1988 yõlõndan itibaren ağõrlõklõ olarak RusyaFederasyonu ve Orta Batõ Asya cumhuriyetlerine olmak üzere toplam 21 ülkeye, 2 milyardolar tutarõnda kredi kullandõrmõştõr. Kullandõrõmlarõn 1999 sonu itibarõ ile ülkelere göredağõlõmõ Tablo.1�de gösterilmektedir.

Tablo 1. Ülke Kredi/Garanti Programlarõ Kapsamõnda İhracat Kredisi ve Proje Kredisi BazõndaKredi Limitleri ve 1999 Sonu İtibarõ ile Kullandõrtma Tutarlarõ (Milyon Dolar)

ÜLKE LİMİTİ KULLANDIRIM

Arnavutluk 15,00 13,87

İhracat Kredisi 15,00 13,87

Azerbaycan 250,00 91,74


Proje Kredisi 150,00 32,11

Bosna Hersek 60,00 0,00


Bulgaristan 50,00 20,91


Cezayir 100,00 99,50


Gürcistan 50,00 41,52


Kazakistan 240,00 213,12




Tablo: 1 Devam..


Kõrgõzistan 75,00 48,13



KKTC 3,73 3,73


Libya 100,00 128,72


Macaristan 10,00 0,11


Moldova 35,00 13,51


Nahcivan 20,00 19,63


Özbekistan 375,00 347,05



Pakistan 100,00 54,54


Romanya 50,00 45,73


Rusya Federasyonu 1.150,00 730,15



Suriye 15,00 7,03


Tacikistan 50,00 19,96


Tunus 40,00 1,91


Türkmenistan 163,26 127,96



TOPLAM 2.951,99 2.028,82



İhracat Kredi Sigortasõ Programlarõ:

Batõ dünyasõnda ihracatõn finansmanõ kavramõ, genel olarak ihracat kredi sigortasõ vegaranti programlarõnõ akla getirmektedir. Özellikle kõsa vadeli ihracat finansmanõnõn ticaribankacõlõk sistemine bõrakõldõğõ ülkelerde, ihracat kredi sigortasõ, en etkin ihracat destekunsurudur. Türk Eximbank ise ihracatçõlara ve yurt dõşõnda faaliyet gösteren yatõrõmcõlaraihracat kredisi, ihracat kredi sigortasõ ve garanti programlarõnõn tümünü aynõ çatõ altõndasunmaktadõr.

İhracat kredi sigortasõnõn temel amacõ, ihracatçõnõn İhraç ettiği mal bedelini ticari vepolitik risklere karşõ belirli oranlarda teminat altõna almaktõr. Bu temel işlevin yanõ sõra,ihracatçõnõn poliçeyi teminat olarak göstererek ticari bankalardan kredi teminine de imkansağlanmaktadõr. Türk Eximbank, kõsa vadeli ihracat kredi sigortasõ kapsamõnda KõsaVadeli İhracat Kredi Sigortasõ Programõ, orta ve uzun vadeli ihracat kredi sigortasõkapsamõnda ise Spesifik İhracat Kredi Sigortasõ Program, Sevk Sonrasõ Politik RiskProgramõ ve Spesifik İhracat Kredi Sigortasõ Sevk Sonrasõ Kapsamlõ Risk PoliçesiProgramõ uygulamaktadõr.

Türk Eximbank ihracat kredi sigortasõ programlarõ ile 1999 yõlõnda yaklaşõk 3 milyar ABDDolarlõk sevkõyata sigorta desteği sağlamõştõr.

3.4.2 TÜRK EXIMBANKIN XXI. YÜZYIL STRATEJİSİ VE HEDEFLERİ Dünya XXI. yüzyõla çok önemli bir yapõsal ve ekonomik dönüşüm süreci içinden geçerekgirmektedir. Özellikle son on yõllõk dönemde gözlenen ve günümüzde ekonomilerüzerindeki etkisini giderek artan oranda hissettiren bu sürecin odağõnda küreselleşmeolgusu yer almaktadõr. Giderek daha yaygõn bir biçimde kullanõlmaya başlayanküreselleşme deyimi dünya ticaretindeki artõş ile uluslararasõ sermaye hareketlerindekihõzlanmayõ, mali piyasalardaki entegrasyonu ve yeni teknolojilerin dünya çapõnda büyükbir hõzla yayõldõğõnõ ifade etmektedir. Küreselleşen bir dünyada ülkelerin kendilerinigelişmelerden soyutlamasõna imkan bulunmamaktadõr. Bu nedenle ülkelerin XXI. yüzyõlailişkin planlarõnõ yaparken dünya çapõnda gerçekleşmesi muhtemel gelişmeleri de gözönüne almalarõ gerekmektedir. Türk Eximbank XXI. yüzyõl stratejilerini dünyada gerçekleşen gelişmelerin õşõğõndabelirlemektedir. Bu çerçevede, dikkate alõnan en önemli unsur son yõllarda yaygõn birşekilde benimsenen ekonomik entegrasyon kavramõdõr. Ekonomik entegrasyonlar, rekabetstratejisi kavramlarõnõ da beraberinde getirmektedir. Dünya piyasalarõndan payalabilmenin ön koşulu ise uluslararasõ ticarette öngörülen rekabet stratejilerine adaptasyonolarak karşõmõza çõkmaktadõr. Bu kapsamda, Türk ihracatçõsõnõn artõk geleneksel üretim,pazarlama ve rekabet yöntemlerinden daha da ileriye gitmesi, bunu yaparken deuluslararasõ ticarette haksõz rekabetin önlenmesi amacõyla AB, OECD, DTÖ gibikuruluşlarõn kural ve prensiplerine uymasõ gerekmektedir. Türk Eximbank bu gerçeği gözönünde bulundurarak programlarõnõ bu çerçevede belirlemektedir.

İhracatõn finansmanõnõn tüm bankacõlõk kesiminin görevi olmasõna rağmen, Türkiyeekonomisinin içinde bulunduğu koşullar nedeniyle ticari bankalar ihracat finansmanõnayeterince katkõda bulunamamakta, plasmanlarõnõ devlet iç borçlanma senetleri gibi daha



yüksek getirili ve riski düşük alanlara kaydõrmaktadõr. Bu nedenle, Türk Eximbank,bugüne kadar, zorunlu olarak ihracatõn kõsa vadeli finansmanõnda yoğunlaşmõştõr. Türkiyeekonomisinin son yõllarda içinde bulunduğu durum; yüksek enflasyon ve buna bağlõolarak banka kredi maliyetlerinin yüksekliği bu desteği kaçõnõlmaz kõlmaktadõr. Gelişmiş ülkelerde ihracatçõlarõn özellikle kõsa vadeli kredi talepleri tamamen ticaribankalar tarafõndan karşõlanmakta ve yine bu ülkelerde ihracat finansman kurumlarõgenellikle ihracat kredi sigortasõ ve garanti faaliyetlerinde uzmanlaşmõş bulunmaktadõr.Burada hemen belirtilmesi gerekir ki, Türk Eximbank kurulduğu günden bu yana İlkeolarak ihracatõ orta-uzun vadeli programlarla desteklemeyi amaçlamõş, orta-uzun vadelikredi ile sigorta ve garanti faaliyetlerinde etkin bir kuruluş haline gelmeyi ve kõsa vadeliihracatõn finansmanõnõ Türk bankacõlõk sistemine bõrakmayõ planlamõştõr. Bu hedef,Bankanõn uzun vadeli stratejisinin temelini oluşturmaktadõr. Yakõn zamanda ekonomikalanda gerçekleştirilen reformlar, Türk Eximbankõn XXI. yüzyõla bu hedefinigerçekleştirmeye yaklaşarak girmesine imkan tanõmaktadõr Bu temel yaklaşõm çerçevesinde, Türk Eximbank, mevcut konjonktürde dahi ticaribankalarõ ihracatõn finansmanõna yönlendirmek için büyük çaba sarf etmektedir. Bukapsamda, Banka kaynaklarõnõn bir bölümü ticari banka kredilerinden sağlanmakta,böylece, ticari bankalarõn rezervleri kõsmen dolaylõ olarak ihracat finansmanõnayönlendirilmektedir. Ayrõca, Türk Eximbankõn uyguladõğõ õskonto programlarõ da buamaca yönelik diğer bir araçtõr. Bunlara ilaveten, ticari bankalara sağladõğõ garanti imkanõile Türk Eximbank, bankacõlõk sektörü için risksiz bir ortam yaratmakta ve ticaribankalarõn ihracatõn finansmanõnda direkt rol oynamasõnõ teşvik etmektedir.

Türk Eximbank bu hedefi doğrultusunda sigorta ve garanti faaliyetlerine ayrõ bir önemvermekte bu konuda ulusal ve uluslararasõ gelişmeler yakõndan takip ederek, Türkihracatçõlarõ lehine çeşitli düzenlemeler yapmaktadõr.

Türk Eximbank bu stratejisi doğrultusunda, uluslararasõ düzeyde sigorta ve garantifaaliyetlerinin geliştirilmesine yönelik olarak sürekli bir arayõş içindedir. Banka, 1994yõlõndan beri Uluslararasõ Kredi ve Yatõrõm Sigortacõlarõ Birliği (Berne Union)�ninüyesidir. Birlik, kredi ve yatõrõm sigortasõ prensiplerini standart hale getirmek,uluslararasõ ticaret ve işbirliği için arzu edilir bir ortam yaratmak üzere kurulmuştur. Bukuruluş içinde Türk Eximbankõn ulaştõğõ saygõn yerin sonucu olarak 1999 yõlõ toplantõsõİstanbul�da gerçekleştirilmiştir.

Ayrõca, Türk Eximbank, Türk ihracatçõ firmalarõ için potansiyel pazar teşkil etmeklebirlikte, mali piyasalarõ yeterince gelişmemiş olan politik riski yüksek çeşitli ülkelerde,ihracatçõlarõn karşõlaştõğõ güçlükleri aşmak amacõyla bu ülkelerdeki muteber kabul edilenbankalarla �sigorta anlaşmalarõ� yapõlmasõna da özel bir önem vermektedir. Buuygulamanõn daha da yaygõnlaştõrõlmasõyla birlikte Türk ihracatçõ ve yatõrõmcõlarõ için yenipazarlar açõlacaktõr. Bunlara ek olarak, Türkiye�nin OECD İhracat Kredileri ve Kredi Garanti Grubu�na 1998yõlõndaki üyeliğinden sonra Türk Eximbank söz konusu Grup toplantõlarõna ülkemizitemsilen katõlmaktadõr. Ayrõca, bilindiği üzere Türkiye, İslam Kalkõnma Bankasõ�nõn biryan kuruluşu olan, İslam Ülkeleri Arasõ Yatõrõm ve İhracat Kredi Sigortasõ Kurumu(ICIEC)�na üye olmuştur. Böylece, Türk firmalarõnõn diğer üye ülkelere yapacaklarõihracat ve yatõrõmlarõnõn adõ geçen kuruluşun orta/uzun vadeli ihracat kredi sigortasõ ve



yurt dõşõ yatõrõm sigortasõ programlarõndan yararlanmasõ imkanõ doğmuştur. Bu üyeliğinbir sonucu olarak, Türk Eximbank ile söz konusu kuruluş arasõnda da işbirliğisağlanmasõna yönelik görüşmeler başlatõlmõş, uygulanacak programlar üzerindemutabakata varõlmõştõr.

Diğer yandan, özellikle Orta-Batõ Asya Cumhuriyetlerinde yatõrõm yapacakmüteşebbislerimizin politik risklerini teminat altõna alacak olan �Yurtdõşõ YatõrõmSigortasõ Programõ�nõn hazõrlõk çalõşmalarõ, Dünya Bankasõ�nõn yan kuruluşu olan ÇokTaraflõ Yatõrõm Garantisi Kurumu (MIGA) ile yürütülmektedir.

Bu faaliyetlerin yanõ sõra, Türk Eximbank çeşitli ihracat kredi ve sigorta kurumlarõ veuluslararasõ kuruluşlar ile müşterek finansman ve müşterek sigorta anlaşmalarõimzalamõştõr. Bu kuruluşlar arasõnda COFACE/Fransa, EID-MITI/Japonya,Hermes/Almanya, US Eximbank/ABD, EDC/Kanada, IFTRIC/İsrail, OND/Belçika veEBRD bulunmaktadõr. Son olarak, Türk Eximbank ile Malezya İhracat Kredi SigortasõKurumu (MECIB) arasõnda işbirliği gerçekleştirilmesine yönelik bir anlaşmaimzalanmõştõr. Mõsõr İhracat Kredi Sigortasõ Kurumu (ECGE) ile de karşõlõklõ ticaririsklerin reasüre edilmesine yönelik bir reasürans anlaşmasõnõn imzalanmasõ içinçalõşmalar sürdürülmektedir. Üçüncü ülkelerde özellikle hedef Pazar olarak seçilen ülkelerde Türk ve yabancõfirmalarõn ortaklaşa üstlendiği projelerin diğer ülkelerin ihracat destek kurumlarõ ilebirlikte değerlendirilmesi ve finansmanõnõn sağlanmasõ amacõyla işbirliği çalõşmalarõartõrõlarak sürdürülmektedir. Bankanõn yurt dõşõ piyasalardan borçlanma faaliyetleri ilebirlikte yurt dõşõna yönelik kredi faaliyetlerini geliştirmesi amacõyla uluslararasõ ilişkilerağõnõn güçlendirilmesi için sürekli çaba harcanmaktadõr.

Yukarõda sayõlan tüm bu çalõşmalar, doğrudan teşviklerin uluslararasõ anlaşmalara uyumyükümlüğü nedeniyle kalktõğõ bir ortamda Türk ihracatçõlarõnõn ve yurt dõşõnda faaliyetgösteren yatõrõmcõlarõn desteklenmesi için büyük bir önem taşõmaktadõr.

Bir ihtisas bankasõ olan Türk Eximbank İlk planda kâr etmeyi değil ihracatõn ve yurt dõşõmüteahhitlik hizmetlerinin finansmanõ ile ilgili hedeflerini gerçekleştirmeyi amaçedinmiştir. Ancak, uluslararasõ ilişkileri geniş olan bir banka olmanõn sorumluluğu ilesağlõklõ bir mali yapõyõ koruyacak politikalar izlemek durumundadõr. Yine uluslararasõilişkileri çerçevesinde uyguladõğõ programlarda uluslararasõ düzenlemelere uygun hareketetmeyi İlke olarak benimsemiştir.

İlerlemeyi ve ekonomik büyümeyi hedefleyen Türkiye�nin XXI. yüzyõlda önündeki enbüyük hedef dünya ile bütünleşme çabalarõnõ sürdürmek olacaktõr. Türkiye�nin 2000�liyõllarda sağlõklõ bir büyüme gerçekleştirebilmesi için ihracata, dünya ticaretinde yeredinebilmesi için de ihracatõnõ çeşitlendirmeye ve İhraç pazarlarõnõ genişletmeye ihtiyacõbulunmaktadõr. Bu çerçevede, Türk Eximbankõn 2000�li yõllarda da öncelikli hedefiihracatõn desteklenmesi olmaya devam edecektir. Son yõllarda Türk Eximbank, nakdi vegayrõ nakdi kredileri ve sigorta programlarõ ile Türkiye ihracatõnõn yaklaşõk yüzde 25�likbir bölümüne destek sağlamõş bulunmaktadõr. 2000�li yõllarda ise Türk Eximbankõn hedefibu oranõ daha yukarõlara çekmektir.



3.5 SORUNLAR, ÇÖZÜM ÖNERİLERİ VE DEĞERLENDİRME

3.5.1 İHRACATLA İLGİLİ BELLİ BAŞLI SORUNLAR

Türkiye�de özel sektör şirketlerinin yüzde 99�unu Küçük ve Orta Ölçekli şirketleroluşturmaktadõr. Bu işletmelerin, sermaye yapõlarõnõn zayõf ve finansal imkanlarõnõnyetersiz olmasõ nedeniyle özellikle gelişmiş ülkelerdeki rakipleri ve ticaret ortaklarõ ileilişkilerinde karşõlaştõklarõ sorunlar ile ülkemiz genel ihracat yapõsõ ve uygulamalarõbakõmõndan gözlenen genel sorunlar özetle aşağõda belirtilmektedir.

1. Türk işletmelerinin gerekli finans destekleri olmadõğõndan, hedef pazarlarda veyaihraç ürünlerinin tanõtõmõnda yetersiz kalmaktadõrlar. Etkin bir pazar araştõrmasõ vepazarlama yapõlamamaktadõr. Ürün tanõtõmõ firmalarõn kendi imkanlarõna bõrakõlmõş,ancak bu da firma bazõnda mümkün olamamaktadõr.

2. Türk firmalarõnõn sermaye yapõsõnõn zayõf olmasõ sipariş miktarlarõnõn küçükkalmasõna ve bağlantõlarõn kõsa vadeli olmasõna sebep olmaktadõr .Büyük partisiparişler için üretim yeterli olamadõğõ gibi, uzun vadeli satõşlara dagirilememektedir. Gelişmiş ülkelerdeki firmalar ise, 12 ay hatta daha uzun vadeleremal satabilmekte ve daha büyük miktarlarda sipariş alabilmektedirler.

3. Yetersiz sermaye ve kõsõtlõ imkanlar nedeniyle, uzman eleman istihdamedilememektedir.

4. Türk firmalarõ, sermaye ve yapõsal yetersizlikleri nedeniyle, büyük maliyetgerektiren Avrupa Uygunluk Belgesi (CE) , Uluslararasõ Standartlar Örgütü ( ISO)9002 gibi sistemlerini uygulayamamaktadõr.

5. Sermaye ve kalifiye insan gücü gerektiren, kalite ve üretim devamlõlõğõsağlanamamaktadõr.

6. Satõş sonrasõ garantiler ve hizmetler verilememektedir.

7. Sermaye yetersizliği ve uzman personel olmadõğõndan, dağõtõm kanallarõ dabulunmamaktadõr.

8. Ülkemizde ihracata yönelik tedbirler ve uygulamalar çok sõk değiştirilmektedir. Budurum ihracatçõlarõmõzõn ileriye dönük tahmin, çalõşma ve plan yapabilme imkanõnõkõsõtlamaktadõr. Teşviklerin şekil ve ödemelerinin sürekli karar değişiklikleri ilesürüncemede bõrakõlmasõ firmalarõ maddi sõkõntõ içine sokmaktadõr.

9. Merkez Bankasõ da dahil olmak üzere kaynak temini ve dağõtõmõnda işlemlerinkarmaşõk olmasõ ve teşvik primlerinin zamanõnda ödenmemesi nedeniyle, özellikle,ihraç ettikleri ürün niteliği nedeniyle günlük çalõşan ve mali gücü düşük ve finansaldesteği çok az olan taze meyve-sebze ihracatçõlarõ mağdur duruma düşmektedirler.

10. Diğer taraftan, pek çok sektörde atõl kapasitenin oluşmasõ ve bu kapasitenin ihracattadeğerlendirilememesi birim maliyetlerinin yükselmesine sebep olmaktadõr. Bu günTürkiye�de çoğu küçük işletmeler plansõz teşvik sistemleri neticesindesatamayacaklarõ bir kapasiteye sahip olmuşlar, üretim maliyeti yükselmiş ve hõzla



değişen teknolojiye ayak uyduramayan, hantal fabrikalar, finansal imkansõzlõklarnedeniyle yabancõ pazarlarda rekabet gücünü kaybetmiştir.

11. Bilhassa Türkiye�nin ekonomik gelişimi içinde yüksek enflasyon ve yüksek faizikilisinin esiri olan Türk işletmeleri, reel anlamda küçülmüşler, mevcut mali yapõlarõzaten zayõf iken daha da kötüleşmiştir. Avrupa ve ABD�deki rakip firmalar yüzde 1-2 enflasyon, yüzde 5-6 yõllõk faiz maliyetleri ile her zaman Türk rakiplerinin önünegeçmişlerdir.

12. Tarõma dayalõ sanayi ürünleri ihracatõnda, istikrar bulunmamaktadõr. Birçok ürüneuygulanan politik amaçlõ destekleme uygulamalarõ devlet ve özel sektör arasõnda içrekabet yaratmakta, atõl kapasiteler ihracata yönlendirilememektedir.

13. Teslim şekli genellikle ihracatta Güvertede Teslim (FOB) ve Maliyet ve Taşõma(CF), ithalatta ise Maliyet, Sigorta ve Taşõma (CIF) yapõlmakta, sigorta değerleriTürkiye dõşõnda kalmaktadõr. Ülkemizdeki sigorta şirketleri etkin olamamaktadõr.

14. Türkiye�de ithalat ve ihracat sektörleri arasõnda bir koordinasyon veya bir makroplan bulunmamaktadõr. Dolayõsõyla pek çok Türk ihracatçõsõ yerli ikamesi olduğuhalde, ithal malõnõ kullanma zorunluluğunu yaşamaktadõr. Diğer taraftan yabancõülkelerden gelen dampingli mallar üretim sektörüne zarar vermektedir.

15. Yabancõ işletmeler hangi sektörde olursa olsunlar AR-GE faaliyetlerine büyükyatõrõm yapmaktadõrlar. Bunun doğal neticesi olarak, yeni teknolojiye dayalõ ürünlerpazara sunulmakta, eski ürünler ise, gelişmekte olan ülkelere satõlmaktadõr. Esasen,Türk işletmeleri çeşitli sebeplerden bilinçsizce ve iyi bir Pazar araştõrmasõyapmadan, 1-2 yõl içinde popülaritesini yitirecek eski teknoloji ürünlerinialmaktadõrlar. Pek çok sektör bugün hurdalõk haline gelmiştir. Hantal, modasõgeçmiş maliyeti yüksek makine ve ürünler Türkiye�ye yerleşmiştir.

16. 2000�li yõllara girmekte olduğumuz şu günlerde, Avrupa ve ABD gibi gelişmiş pekçok ülke, Serbest Ticaret Anlaşmalarõ dolayõsõyla, ithalatlarõna doğrudan bir engelkoyamamaktadõrlar. Ancak Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelere karşõ standartlar,teknik şartlar ve gõda kodeksleri gibi tarife dõşõ engeller uygulamaktadõrlar. Budeğişimlerin ilgili sektörlere iletilmesinde güçlük yaşanmaktadõr.

17. İhracat işlemlerinde çeşitli kurum ve kuruluşlar görevlendirilmiş olup, bu kuruluşlararasõndaki yetki ve görev dağõlõmõnda zaman zaman uyumsuzluklar yaşanmaktaolup, ihracat politikalarõnõn oluşturulmasõnda ve uygulanmasõnda sorunlaryaşanmaktadõr.

18. Başta enflasyon olmak üzere uzun vadeli makro ekonomik politikalarõn belirsizliğive kaynak yetersizliği ihracatõn istenilen düzeyde gelişmesini engellemektedir. Buçerçevede, yabancõ sermayenin de istenilen ölçüde ülkeye çekilememesi üretim veihracatõ olumsuz yönde etkilemektedir.

19. AR-GE harcamalarõ için yeterli kaynak ayrõlamamasõ nedeniyle işletmelerin yeniteknoloji üreterek bunu ihracata yönelik ürünlere aktaramamasõ, ürün çeşitliliğininve rekabet gücünün azalmasõna neden olmaktadõr.



20. Ülkemizde girdi maliyetlerinin yüksekliği, ihracatõn finansmanõnda yaşanan kaynaksõkõntõsõ ve hammadde fiyatlarõnõn yüksekliği gibi unsurlar da ihracatõmõzõn dõşpazarlardaki rekabet gücünü azaltmaktadõr.

21. Ayrõca, Türk sanayiinin üretim kalitesi ve çeşitliliği birçok pazarda yeteri kadarbilinmemektedir. Bu itibarla ciddi bir tanõtõm eksikliği mevcuttur.

22. Yüksek navlun giderleri nedeniyle, uzak mesafedeki hedef pazarlar cazipgörülmemekte veya bu pazarlara yönelik ihracatta rekabetçi olunamamaktadõr.

23. İhracatõmõzõn yapõsõ, 80�li yõllara oranla, büyük gelişme göstermiş olmakla birlikte,tekstil, demir-çelik ve gõda ürünleri gibi belirli mal gruplarõna bağlõ kalmõş, diğermal gruplarõnda ise etkin bir ihracat artõşõ sağlanamamõştõr.

24. Son yõllarda geleneksel pazarlar dõşõnda değişik pazarlara da ihracatõmõzda bir artõşgörülmekle birlikte, ihracatõmõzõn yüzde 60�dan fazlasõnõn OECD ülkelerine,yaklaşõk yüzde 50�sinin AB ülkelerine yapõldõğõ görülmektedir. Bu da ihracatõmõzõnAB�ne bağõmlõ kaldõğõnõ ve yeni pazarlara etkin bir açõlõmõn gerekliliğini ortayakoymaktadõr.

25. Dõş ticaretimizdeki sorunlar belirli ülke gruplarõ itibariyle de değişiklikler arzetmektedir. Dõş ticaret hacmimizde yüzde 12,4 payõ olan ve Türkiye�nin, bazõ Afrikave Asya ülkelerinin de dahil olduğu İslam Konferansõ Teşkilatõ ülkeleri ve yüzde 8,8paya sahip BDT ülkeleri ile dõş ticaretimizde, bu ülkelerin dõş ticaret ve bankakambiyo rejimlerinden kaynaklanan,

− bürokratik engeller,

− bankacõlõk sorunlarõ, (muhabir banka bulunmamasõ)

− yüksek gümrük vergileri,

− ithalat kõsõtlamalarõ, gibi sorunlar ile ayrõca,

− yüksek navlun giderleri,

− vize sorunlarõ,

− haberleşme sorunlarõ ve

− İslam Kalkõnma Bankasõ imkanlarõnõn etkin kullanõlmamasõ

gibi sorunlarla karşõlaşõlmaktadõr.



3.5.2 İHRACATLA İLGİLİ SORUNLARIN ÇÖZÜLMESİ VE İHRACATINGELİŞTİRİLMESİNE YÖNELİK ÖNERİLER

1. Belirli sektörlere veya ürünlere dönemsel olarak verilecek teşvikin ödeme şekli veşartõnõn önceden belli olmasõ, yani o ürünü ihraç eden ihracatçõnõn teşvikin hangizaman diliminde verileceğini önceden bilmesi devamlõ olarak sağlanmalõ vemevzuat kolay anlaşõlõr olmalõdõr.

2. İhracat işlemlerinde bürokratik işlemlerin asgari düzeye indirilmesi gerekmektedir.

3. Türk Eximbank kredi, sigorta ve garanti programlarõnõn ihracatçõ firmalarca yaygõnkullanõmõ ve ihracatta diğer finansman kurumlarõnõn imkanlarõndan yararlanõlmasõyönünde tedbirler alõnmalõdõr.

4. Tarõm ürünlerine verilecek nakdi teşvikleri güçlendirmek üzere ihracatçõlarõn altyapõsõnõ oluşturacak makine ve teçhizat gibi tesislerinin de desteklenerek kaliteyiarttõrmaya yönelik uzun vadeli teşviklerin uygulanmasõ yerinde olacaktõr.

5. Çalõşmamõzda örneklendiği üzere, belirli ürünlerin üretimi ve ihracatõ için yenihedef pazarlar tespit edilerek, ikili anlaşmalarla ihracatõ arttõrõcõ önlemleralõnmalõdõr.

6. Hizmet ve mal üretiminde kalite standart ve verimlilik imkanlarõnõn arttõrõlmasõsuretiyle rekabet edebilir fiyat politikasõ oluşturulmalõdõr.

7. Uzman eleman yetiştirilmesi ve mesleki eğitim sitemine etkin düzenlemelergetirilmelidir.

8. İhracat, pazar araştõrmasõ ve mevzuata ilişkin sorunlarõ olan işletmelere yöneliküretim, pazarlama, mevzuat teknoloji ve benzeri konularda veri tabanõ oluşturularakulusal ve uluslararasõ iletişim ağlarõ kurulmalõdõr.

9. Türk ihraç ürünleri ve sanayii ile ülkemizdeki iş fõrsatlarõ, hedef pazarlarda etkinyöntemlerle tanõtõlmalõdõr.

10. İhracatçõlarõmõzõ uzak mesafedeki hedef pazarlara özendirmek ve bu pazarlardaihracatçõlarõmõza rekabet edebilme imkanlarõnõ sağlamak üzere bu pazarlara yönelikihracatta navlun desteği sağlanmalõdõr.

11. Uzak pazarlar ve hedef ülkeler için özel teşvik sistemleri geliştirilmelidir. Hedefülkelerde yapõlanmayõ firma edinmeyi, pazarlama ağõ kurmayõ ve ortak yatõrõmlarõteşvik eden finans ve kredi kolaylõklarõ sağlanmalõdõr.

12. Özel sektör ve devlet işbirliği ile dõş ülkelerdeki temsilciliklerimiz geliştirilmeli,hedef pazarlarda Ticaret Merkezleri açõlmasõ teşvik edilmelidir.

13. Ülkemizde muhtelif kurum ve kuruluşlarca ülke bazõnda araştõrma ve çalõşmalaryapõlmaktadõr. Ürün ve sektör bazõnda pazar araştõrmalarõna da ağõrlõk verilmelidir.Orta ve uzun vadeli sektör stratejileri yapõlmalõdõr.



14. Ülkemizde yatõrõm teşviklerinde öncelikli bölgeler olduğu gibi, yatõrõmlarõngeleneksel ihraç ürünlerimiz dõşõnda, hedef pazarlara uygun, yeni teknolojiye dayalõkatma değeri yüksek, rekabet gücüne ve stratejik öneme sahip sanayi dallarõnayönlendirilmesi gerekli görülmektedir.

15. Dõş pazarlarda Türk malõ imajõnõn yerleştirilmesi ve ihraç mallarõmõzõnmarkalaşmasõna yönelik önlemler alõnmalõdõr. Bu yöndeki teşvik etkin bir şekildeuygulanmalõdõr.

16. Uluslararasõ ticaret mevzuatõnõn kapsamõnõn genişlediği ve bağlayõcõ niteliği olduğudikkate alõnarak, özel sektörün geniş biçimde bilgilendirilmesi gerekmektedir.

17. Ülkemizde akreditasyon kurumunun süratle işlerliğe kavuşturulmasõ gerekmektedir.

18. İhracat politikalarõnõn ve mevzuatõnõn uygulanmasõnda ilgili kurum ve kuruluşlarõngörev ve yetki dağõlõmõ ihracat işlemlerini kolaylaştõrõcõ unsurlar dikkate alõnarakdüzenlenmeli, ilgili kurum ve kuruluşlar arasõnda uyum ve koordinasyonsağlanmalõdõr.

19. Ağõrlõklõ olarak tekstil, demir-çelik ve gõda ürünlerine bağlõ kalan ihracatõmõzõn,çeşitlendirilmesi, dõş pazarlarda rekabet gücü olabilecek katma değeri yüksek yeniteknoloji ürünlerinin ihracata yönelik geliştirilmesi ve teşvik edilmesigerekmektedir.

20. AB ve/veya G8 ülkelerine bağõmlõ olan ihracatõmõzõn, pazar bazõndaçeşitlendirilmesi ve ihracatçõlarõmõzõn yoğun nüfuslu alõm gücü yükselen bölgelereyönelmelerinin teşvik edilmesi gerekmektedir.

21. Ülkemizde girdi maliyetlerini azaltmasõ bakõmõndan enerji kaynaklarõnõn orta veuzun vadede zenginleştirilmesi ve üretici ihracatçõmõza dünya pazarlarõnda rekabetgücünü arttõracak uygun şartlarda enerji temini sağlanmalõdõr.

22. İhracata yönelik üretimde verimliliğin ve kalitenin arttõrõlmasõ, dünya pazarlarõna veuluslararasõ rekabete uyum sağlanabilmesi ve yeni teknolojilerin uygulanmasõbakõmõndan üniversite - sanayi işbirliği yoğunlaştõrõlmalõdõr.

23. İhracatta temel hizmetlerden biri olan sigorta sektörü teşvik edilmelidir.

24. Tarõma dayalõ sanayi ürünleri ihracatõnda, dõş pazarlardaki mevcut rakiplerimiz ilepotansiyel rakiplerimiz dikkate alõnarak, üretim planlamasõ ve ihracat politikasõyapõlmalõdõr. Bilhassa geleneksel ihraç ürünlerimizden, tütün, incir, üzüm, fõndõkgibi tarõm ürünlerinin üretimi, ihracatõ ve destekleme alõm politikalarõ yenidengözden geçirilmeli, orta ve uzun vadeli ihracat planlarõ ve genel bir �TarõmReformu� yapõlmalõdõr.

25. GAP çevresindeki yatõrõmlar bölge ülkelerine ihracat imkanlarõ dikkate alõnarakplanlanmalõ ve yönlendirilmelidir.

26. Yurt dõşõnda yerleşik Türk işadamlarõ ile koordinasyon sağlanmalõ ve ülkemizpotansiyelinin, yabancõ ülkelerdeki Türk işletmelerinin işbirliği ile değerlendirilmesiyönünde düzenlemeler yapõlmalõdõr. Gerek denizcilik gerekse sigortacõlõksektörünün desteklenmesi amacõyla ithalat bağlantõlarõnõn ve akreditif açõlõşlarõnõn



FOB, ihracatõn ise CIF esasõna göre yapõlmasõ için gerekirse Merkez Bankasõgenelgesi çõkarõlmalõdõr.

27. Demiryolu, deniz ve hava taşõmacõlõğõ geliştirilmeli, ihracatçõlara rekabetçi fiyatlarlahizmet verilebilmesi için gerekli önlemler alõnmalõdõr.

28. Türk Deniz Ticaret filomuz (150 gt üzeri), 1 Ocak 1993 itibariyle 6,8 milyon dwt iledünyada 23. sõradan, 1 Ocak 1999 itibariyle 9.8 milyon dwt�lõk toplam kapasiteyle18. sõraya yükselmiştir. Bugün itibariyle ülkeye yõlda 5 milyar dolar kazandõran,10,3 milyon dwt hacmine sahip olan filomuzun, Yedinci 5 Yõllõk KalkõnmaPlanõ�nda belirtilen hedefler uyarõnca 15 milyon dwt hacmine ulaştõrõlabilmesi içingerekli olan yeni inşa ve ikinci el gemi alõmõ, yõlda 500 milyon dolarlõk bir kaynağõnteminini gerektirmektedir. Bu finansmanõn yeni plan döneminde gerçekleşmesihalinde, filomuzun yaş ortalamasõ iyileştirilmiş olunmakla kalõnmayõp, filonun denizticaretinden aldõğõ pay da yükselecektir.

29. Navlunlardaki genel düşüş yüzünden maliyetlerdeki artõşõn navlunlara yansõtõlmasõmümkün olamamaktadõr. Bu durum karşõsõnda gerek 2581 sayõlõ �Deniz TicaretFilosu�nun, Geliştirilmesi ve Gemi İnşaat Tesislerinin Teşviki Hakkõnda Kanun�,gerekse teşvik belgeleri kapsamõnda ithal edilen gemiler veya kõsa vadeli işletmefinansmanõ için kullanõlan Türk Lirasõ veya döviz kredileri sektöre ağõr bir finansyükü getirmiştir. Deniz Ticaret Filomuzun geliştirilerek güçlendirilmesi, gemi ve yatinşa sanayiine yeni olanaklar yaratõlmasõ için denizcilik sektörü her bakõmdandesteklenmeli ve finansman sorununa köklü çözümler sağlayõcõ önlemleralõnmalõdõr. Ülkemize milyarlarca dolar döviz girdisi sağlayan denizciliksektörümüz bu alandaki bir destekle, hem navlun piyasalarõnda görülenolumsuzluklardan en az zararla kurtulacak hem de ülke için daha büyük işleryapabilecektir.

30. Ülkemizde Türk Denizcilik sektörüne finansman sağlayacak, bir ihtisas bankasõbulunmamaktadõr. Norveç, İngiltere ve Almanya�daki gibi gemi ipotek bankalarõniteliğinde bir ihtisas bankasõ bulunmasõ halinde yurtdõşõ finansman piyasalarõndanuygun şartlarla kredi temini kolaylaşacak, sektörün özellikleri nedeniyle büyüktutarlar gerektiren konsorsiyum kredilerinin yönlendirilmesi mümkün olacaktõr.

31. Türkiye�nin ihracatõ genellikle yabancõ bandõralõ gemilerle yapõlmaktadõr. 1998 yõlõrakamlarõna göre, Türkiye�nin, ihracatõnõn yüzde 29�u, ithalatõnõn yüzde 33,6�sõTürk Bayraklõ gemilerle, ihracatõnõn yüzde 71�i, ithalatõnõn yüzde 66,4�ü ise, yabancõBayraklõ gemilerle yapõlmaktadõr. Bu itibarla, deniz taşõmacõlõğõyla doğrudan ilgilive çoğu ihracata dönük üretim yapan sektörlerin (Demir-çelik, çimento vb.)hammadde/mamul ithalat ve ihracatlarõnda Türk Bayraklõ gemilerle yaptõklarõtaşõmalar için prim uygulanmasõ bugün ayrõ bir önem taşõmaktadõr. Çin�in düşükfiyatlõ rekabeti karşõsõnda uzak yol navlun primi bilhassa demir çelik sanayiine dekurtarõcõ bir etki yapacaktõr.

3.5.3 KOBİ�LERİN SORUNLARI İÇİN ÇÖZÜM ÖNERİLERİ

Türkiye�de Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler (KOBİ) özel sektör kuruluşlarõnõn yüzde99�unu teşkil etmektedir. Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerin toplam imalat sanayi



içinde, işyeri sayõsõ açõsõndan yüzde 99,5, istihdam potansiyeli açõsõndan yüzde 61, sabityatõrõmlar açõsõndan yüzde 40, katma değer açõsõndan yüzde 27, doğrudan ihracataçõsõndan yüzde 10, kredi kullanõm açõsõndan yüzde 5 paylarõ bulunmaktadõr.

KOBİ�lerin yüzde 27 gibi düşük bir katma değer yarattõğõ dikkate alõndõğõnda, buişletmelerin önemli ölçüde, finansman, işletme, pazarlama, teknoloji geliştirme, eğitimve organizasyon sorunlarõ olduğu anlaşõlmaktadõr. Bu sorunlarõn çözümüne yöneliköneriler aşağõda belirtilmektedir.

I. Finansman Sorunlarõnõn Çözümü :1. KOBİ�lerin sermaye piyasalarõna açõlabilmesi için OTC ya da NASDAQ türü bir

piyasanõn oluşturulmasõ için gerekli düzenlemeler yapõlmalõdõr.

2. Risk Sermayesi ve KOBİ yatõrõm ortaklõklarõ türü finansman modellerininuygulamaya konulmasõ ve gelişiminin sağlanmasõ için gerekli destekler verilmelidir.Bu doğrultuda mevzuat değişikliği yapõlmalõdõr.

3. KOBİ�lerin teminat sorunlarõnõ çözmek için Kredi Garanti Fonu (KGF) uygulamasõdesteklenmeli ve yaygõnlaştõrõlmalõdõr.

4. KOBİ�lerin tüm finans işlemlerinde �Kredi Sigorta Sistemi� kurulmalõdõr. KGF�deihracat için destek vermelidir.

5. Teşvik ve Destek Politikalarõ çerçevesinde en azõndan sektörel bazda KOBİtanõmõnõn kapsamõ belirlenmeli ve özellikle KOBİ�lerin bağõmsõz birimler olduğukonusu tanõmda yer almalõdõr. Teşvik kanunu, tüm KOBİ�leri kapsayacak şekildedüzenlenmelidir. Yatõrõmlarda �Yatõrõm İndirimi Limiti� kaldõrõlmalõdõr.

6. Bölgesel ekonomik ve sosyal konseyler kurulmalõ, yöresel ve bölgesel kalkõnmamodelleri geliştirilmeli, Türkiye Kalkõnma Bankasõ ve diğer ilgili kuruluşlarcaKOBİ�lere yönelik öncü proje geliştirme ve destek programlarõ yapõlmalõdõr.

7. Teminat sorununun çözümü için �Sanayi İşletme Rehni Kanunu� mutlaka KOBİ�leraçõsõndan yeniden düzenlenmelidir.

8. KOBİ�lere insan kaynağõ ve ara eleman yetiştirilmesi için eğitim sistemidüzenlenmelidir.

9. Halk Bankasõ ve Eximbank Kredilerinin KOBİ�lere yönelik desteklerinin artõrõlmasõiçin bu bankalarõn kaynaklarõ güçlendirilmelidir. Eximbank kredilerinin özelbankalara gitmeden verilmesinin yolu bulunmalõ ve bununla ilgili düzenlemeyapõlmalõdõr.

10. Bankalar da değerlendirecek uzmanlaşmaya önem ve öncelik vermeli ve bu amacadönük yönlendirilmelidir. İhracatõ artõrmak için ara mallar üreten yan sanayiciKOBİ�lere İhracat Kredisi imkanõ sağlanmalõdõr.

II. Pazarlama, Eğitim, Teknoloji Geliştirme ve Bilgi Akõşõ Konularõnda EleAlõnmasõ Gereken Tedbirler :

1. KOBİ�ler girişimci olup imalat sanayi ve hizmetler sektöründeki girişimcilerin tümüKOBI kökenlidir. Bu nedenle Girişimcilik Kültürü yaratõlmasõ için uygun ortamhazõrlanmalõdõr. Bu yönde girişimcilere, İşletme çevresini iyi analiz edebilmeyeteneğini geliştirebilecek eğitim programlarõ düzenlenmesi temin edilmelidir.



2. �Ne üretirsek satarõz� felsefesinden uzaklaşarak Hedef kitlenin beklentilerinden vegereksinimlerinden hareketle KOBİ�lerin mal ve hizmet üretmeleri sağlanmalõdõr.(Pazar odaklõ üretim, Pazar yönlülük) Bu noktadan pazarlama araştõrmalarõdesteklenmelidir.

3. Aynõ üretim dalõnda faaliyet gösteren Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi İşletmelerininve Girişimcilerinin (KOSI) dünya pazarlarõna açõlmalarõnõn sağlanmasõnda sektöreldõş ticaret şirketlerine yönelerek güçlerini ve tecrübelerini birlettirmeleridesteklenmelidir.

4. Organize Sanayi Bölgeleri Yasasõ�nõn çõkarõlmasõ ve buradaki yatõrõmlarõndesteklenmesi sağlanmalõdõr.

5. Belge düzeninin sağlanmasõ ve enflasyon muhasebesi sistemi için çalõşmalaryapõlmalõdõr.

6. OHAL Yasasõ�nõn yarattõğõ ciddi sorunlar değerlendirilmeli ve tüm teşviksisteminde denge ve eşitlik sağlanmalõdõr. Yöresel ve bölgesel kalkõnmaçalõşmalarõnõn geliştirilmesi ve koordinasyonu sağlanmalõdõr.

7. Üniversite � Sanayi işbirliği için gerekli yasal düzenlemeler yapõlmalõdõr. TürkiyeBilimsel ve Teknik Araştõrma Kurumu (TÜBITAK)- Türkiye Teknoloji GeliştirmeVakfõ (TTGV) ile işbirliği geliştirilerek, teknoloji ve bilgi geliştirmeye yönelikmerkezlerin kurulmasõ yaygõnlaştõrõlmalõdõr.

8. KOBİ�lerin gereksinimleri doğrultusunda eğitim faaliyetleri ve programlarõoluşturulmalõdõr. Çõrak- Kalfa-Usta zinciri kopmuştur. Bu sorunun ve ara elemaneksikliğinin giderilmesi için gerekli çalõşmalar yapõlmalõ, Meslek Yüksek Okullarõgeliştirilmelidir.

9. KOBİ�lerin hizmet içi eğitimini karşõlamak üzere, uzaktan ve yerinde karşõlõklõetkileşimli eğitimi sağlayacak, İnternet gibi bilgi ve iletişim kolaylõklarõndanyararlanõlarak, eğitim faaliyetleri etkin hale getirilmelidir.

10. KOBİ�lere yönelik güncel verilerin oluşturulmasõ, Pazar araştõrmasõ, eğitimfaaliyetlerinin düzenlenmesi, yeni tekniklerin ve yaklaşõmlarõn girişimcilereaktarõlmasõ aşamasõnda sanayi-üniversite iş birliği sağlanmalõdõr.

11. Güncel gelişmeler (mevzuat, özellikle AB uyum yasalarõ, yeni pazarlar, yeniürünler) modern iletişim ağlarõyla KOBİ�lere ulaştõrõlmalõdõr.

12. Özellikle ihracat, dõş pazarlarõ tanõma ve mevzuata ilişkin sorunlarõ olanKOBİ�lere yönelik üretim, pazarlama, mevzuat, teknoloji ve benzeri konularda veritabanõ oluşturularak hem ulusal hem de uluslararasõ iletişim ağlarõ kurulmalõdõr.

13. KOBİ�lerle büyük sanayi arasõnda sağlõklõ ve etkin işbirliği kurulmalõ, ana sanayi-yan sanayi bütünleşmesi desteklenmelidir.

14. KOBİ�lerin kendilerinin çözebilecekleri sorunlarda, karşõsõndakine güvensizliktenkaynaklanan bireysel başarõ güdüsünün yerine ortak başarõ güdüsü almalõdõr.Birlikte iş yapma ve birlikte başarma kültürü oluşturulmalõdõr. Girişim ve işbirliğiortamõ ve imkanlarõ desteklenmelidir.



3.5.4 DEĞERLENDİRME

Dünyada gelişen en önemli 8-10 pazar arasõnda yer alan, coğrafi konumu, stratejikönemi, kalifiye iş gücü, alt yapõ imkanlarõ ile önemli bir ticaret ve ulaşõm bağlantõkoridoru olarak yükselen Türkiye çok büyük ve dinamik bir iç Pazar, serbest ticaret veyatõrõm ortamõ yaratmakta, başta Türk Cumhuriyetleri olmak üzere, tarihi ve kültürelilişkileriyle çevre pazarlarõ bakõmõndan da önemli bir cazibe merkezi oluşturmaktadõr.

Türkiye; Avrupa Birliği (AB), Karadeniz, Orta Doğu ülkeleri ile Kafkas ve Orta AsyaCumhuriyetlerine sadece stratejik konumundan ötürü değil, bu ülkeler ile mevcut güçlüilişkileri ve anlaşmalarõ bakõmõndan da bölge pazarlarõ için avantajlõ bir merkezdir.Türkiye�nin AB ile Gümrük Birliği (GB) ve tam üyeliğe adaylõğõnõn kabulü ileKaradeniz Ekonomik İşbirliği�nde (KEİ) liderliği, Ekonomik İşbirliği Teşkilatõ (ECO)ve İslam Konferansõ Teşkilatõndaki (İKT) üyeliği ile bu bölgede somut ve verimli işimkanlarõ sağlamaktadõr.

Bu çerçevede, bölge ülkeleri ile yakõn kültürel ve tarihi ilişkileri olan ve merkezikonumunun avantajõndan yararlanan Türkiye, nüfusu 1 milyarõ aşan çok büyük birpazara hitap etme potansiyeline sahiptir.

Çok taraflõ kuruluşlara üyeliğinin yanõ sõra, 140�õn üzerinde ülke ile de ikili ticaretilişkisi bulunan Türkiye�nin, 89 ülke ile de Karma Ekonomik Komisyon (K.E.K.)Toplantõlarõ yürüttüğü ve bugüne kadar yaklaşõk 250 K.E.K. Protokolü imzaladõğõnõbelirtmekte yarar vardõr. Ayrõca G.B. çerçevesinde oluşturulan serbest ticaretanlaşmalarõ yeni pazarlara giriş imkanõ sağlamaktadõr.

Son yõllarda AB ve DTÖ�ne yükümlülükleri çerçevesinde mevzuatõnda uyumçalõşmalarõnõ yapan ve yeniden düzenlenen Gümrük ve Bankalar Yasalarõnõn yanõnda,Tahkim ve Akreditasyon Yasalarõnõ da uygulamaya koymuş olan ülkemiz, aynõzamanda liberal bir yabancõ sermaye mevzuatõna da sahiptir.

Diğer taraftan, özelleştirme programõ, serbest bölgeleri ve büyük bir ihracat potansiyeliarz eden GAP Bölgesi ile Türkiye cazip bir ticaret ortamõ yaratmaktadõr.

Türkiye, ekonomisinde hõzla artan bir paya sahip olan, kalifiye insan gücü ile imalat vehizmet sektörlerinde çağdaş kalite anlayõşõnõ benimseyerek, Avrupa Kalite Ödüllerialmõş, uluslararasõ düzeyde rekabetçi ürünler ve hizmetler üreten dinamik ve girişimciözel sektörü ile AB ve OECD gibi rekabetçi pazarlara dahi girmekte önemli birperformans göstermiştir.

Uluslararasõ düzeyde bir itibara sahip olan Türk müteahhitleri, hizmet sektöründe, kõsazamanda ve uygun fiyatlarla gerçekleştirilen kaliteli üretimleri ile dünya çapõnda, 4kõtada, 41 ülkede 40 milyar dolarlõk iş hacmi ile büyük bir performansgöstermektedirler.



Tüm bu özellikler, Türkiye�yi önemli ve güvenilir bir ticaret ortağõ haline getirmeklebirlikte, Türkiye tüm bu olumlu gelişmelere ve niteliklere rağmen halen dõş ticaretindeaçõk veren bir ülke konumundadõr.

1990 yõlõndan itibaren dõş ticaretimizin gelişimi incelendiğinde, 1990 yõlõnda 35.261milyon dolar olan dõş ticaret hacmimiz, yüzde 106 artarak 1998 yõlõnda 72.895 milyondolar olmuştur. 1990 yõlõnda 22.302 milyon dolar olan ithalatõmõz, yüzde 105 artarak1998 yõlõnda 45.921 milyon dolara ulaşmõş, aynõ dönemde ihracatõmõz 12.959 milyondolardan yüzde 108 artõşla 26.974 milyon dolara çõkmõştõr (Kaynak: DİE istatistikleri).Bu verilerden de anlaşõlacağõ üzere, ithalata göre, ihracat artõşõnda yüzde 3�lük bir farkgörülmekle birlikte, bu artõş yeterli bulunmamaktadõr.

Aynõ dönemde 9.342 milyon dolar olan dõş ticaret açõğõ yüzde 102 artarak 18.947milyon dolara ulaşmõştõr. Dõş ticaret açõğõmõz, ihracat ve ithalat artõşõna paralel olarakbüyümüştür.

Raporda ihracatõmõzõn artõrõlmasõ ve dõş ticaretimizin dengelenmesi hedefleridoğrultusunda, dõş ticaretimiz; mevcut durum, hedefler, sorunlar ve öneriler olmaküzere 4 temel açõdan incelenmiştir. Ayrõca, ikili ekonomik ilişkilerde Türk Eximbankõnfinansman katkõsõ ele alõnmõştõr.

Dõş ticaretimizin mevcut durumu; ihracatõmõzõn ve ithalatõmõzõn yapõsõ, dõş ticaretimizinülke gruplarõ itibarõyla dağõlõmõ ve başlõca ülkelerle ticaretimiz bakõmõndandeğerlendirilmiştir.

Bu çerçevede, Türkiye�nin dõş ticaretinde önem arz eden ülkeler, ihracatta hedef pazarolan ve stratejik önemi olan ülkelerin ithalatõ içinde Türkiye�nin ihracat açõsõndan enyüksek paya sahip olduğu mal gruplarõ ile bu ülkelere en çok ihraç edilen ürünlerin, buülkelerin ithalatõ içindeki payõ incelenmiştir.

Dõş ticaretimizde önem arz eden ülkeler olan Almanya, ABD, Fransa, İngiltere, İtalya,Hollanda, Japonya ve Rusya�nõn dõş ticareti ve Türkiye ile ticareti incelenmiş, anõlanülkelerin ithalatõ ile ülkemiz ihracatõ karşõlaştõrõlmõş, bu ülkelerin ithalatõnda ürüngruplarõ bazõnda aldõğõmõz pay değerlendirilmiştir. Bu çalõşmada, sözü geçen ülkelereihracat potansiyeli olan ürünlerin tespiti amaçlanmõştõr. Bu ülkelerle aleyhimize olan dõşticaretimizin dengelenmesi bakõmõndan vurgulanmasõnda yarar görülen 2 temel unsur,Türkiye�nin geleneksel pazarlarõnõn ve ürünlerinin çeşitlendirilmesidir.

Mevcut durum tespiti amacõyla ele alõnan en çok ticaret yaptõğõmõz ülkeler ile olanticaretimizin genel görünüm itibarõyla; ithalat açõsõndan ara malõ ve sermaye malõ,ihracat açõsõndan ise tüketim malõ ağõrlõklõ olmasõ durumu genel dõş ticaret yapõmõzlauyumlu bir tablo çizmektedir. Anõlan sekiz ülke G-8 ve/veya AB ülkeleri olup gelişmişülkelerdir. Söz konusu ülkelerin 1998 yõlõnda ihracatõmõzdaki payõ yüzde 56,8,ithalatõmõzdaki payõ ise yüzde 58,7�dir. Ancak, bu ülkelerin dõş ticaretinde ülkemizküçük bir yüzde işgal etmektedir.



Ayrõca, AB ve BDT gibi pazarlara endekslenmiş olan ihracat pazarlarõmõzõnçeşitlendirilmesi amacõyla 8.Beş Yõllõk Plan döneminde hedef pazarlar olarak öngörülenÇin-Hong Kong, Cezayir, Birleşik Arap Emirlikleri, Ukrayna ve İsrail�in dõş ticareti ileülkemiz ticareti incelenmiş ve Türkiye�nin ihracat imkanlarõ değerlendirilmiştir. Buülkeler arasõnda Türkiye sadece Cezayir�in ihracat ve ithalatõnda 7.sõrada, Ukrayna�nõnihracatõnda 3. ithalatõnda 7. sõrada yer almaktadõr(Bölüm 3.2. Tablo 1).

Diğer taraftan Cumhuriyetimizin 100. Kuruluş yõldönümü olan 2023�e uzanan dönemhedeflenerek saptanan �Stratejik Önem Arz Eden Hedef Pazarlar� kõsmõnda ABD, TürkCumhuriyetleri, Mõsõr, GAC ve Arjantin incelenmiştir. Hedef alõnan pazarlarõntespitinde, ülkenin ekonomik yapõsõ, potansiyeli, alõm gücü ve çevre pazarlarla ilişkilerive bölge imkanlarõ esas alõnmõştõr. Çalõşmada, bu pazarlarõn özel sektöre tanõtõlmasõ,öncelikli ve avantajlõ olduğumuz ürünlerle bu pazarlara girişin teşvik edilmesiöngörülmektedir Anõlan ülkeler arasõnda Ülkemiz Mõsõr�õn ihracatõnda 10. sõrada yeralmaktadõr. Çalõşmada bir bütün olarak ele alõnan Türk Cumhuriyetleri, ülkemizin özelönem verdiği ülke grubunu temsil etmektedir. Daha önce incelenen ülkelerin aksine dõşticaretimizde büyük bir paya sahip olmayan bu ülkelerin dõş ticaretinde, özellikleithalatõnda ülkemiz önemli yer tutmaktadõr: Ülkemiz Azerbaycan�õn ithalatõnda 1.ihracatõnda 5.sõrada, Kazakistan�õn ithalatõnda 4., Kõrgõzistan�õn ithalatõnda 4.,Özbekistan�õn ithalatõnda 6., ihracatõnda 11. ve Türkmenistan�õn ithalatõnda veihracatõnda 3. sõrada yer almaktadõr (Bölüm 3.2. Tablo 1).

Çalõşmada ele alõnan ve incelenen hedef pazarlar bir öneri niteliğinde bulunmaktadõr.

Raporun ikili ilişkilere ilişkin değerlendirme bölümünde ise, ihracatõmõzõn artõşõnõengelleyen sorunlar incelenmiş, öneriler sunulmuş ve ülkemizde imalat sektörününişyeri sayõsõ açõsõndan yüzde 99�unu oluşturan KOBİ�lere ilişkin olarak, Kasõm 1999�dadüzenlenen KOBİ Zirvesinde gündeme getirilen hususlar çerçevesinde önerilersunulmuştur.

Çalõşmada ayrõca hedef pazarlara ve dõş ticaret yaptõğõmõz diğer ülkeler ile olan ticariilişkilerimizin geliştirilmesi amacõ ile öncelikle mevcut sorunlarõn saptanmasõ ve busorunlara çözüm önerileri üretilmesi hedeflenmiştir. Bu çerçevede dõş ticaretin sorunlarõve çözüm önerileri; tanõtõm ve pazarlama AR-GE imkanlarõnõn yetersizliği, ihracattavadeli satõş imkanõ olmamasõ, Makro ekonomik istikrara olan ihtiyaç ve özellikleenflasyonun düşürülmesi, buna bağlõ olarak ortaya çõkan yüksek girdi maliyetleri verekabet gücünün olumsuz etkilenmesi, ihracatta demir-çelik,tekstil,gõda ürünlerinebağõmlõ kalõnmasõ ve ürün çeşitlendirmesine gidilmesi gerekliliği, uzak pazarlardakinavlun sorunu, Türk Eximbank kredilerinin daha etkin bir şekilde kullanõlmasõ, kalifiyedõş ticaret elemanõ yetiştirilmesi, dõş temsilciliklerin daha aktif hale getirilmesi veTicaret Merkezleri kurulmasõ, hizmet ve mal üretiminde, kalite, standart ve verimlilikyönünden iyileştirme ve rekabet gücü kazandõrõcõ önlemlerin alõnmasõ, Katma değeriyüksek, teknoloji yoğun, rekabet gücüne sahip ve stratejik öneme haiz ürünlerin teşvikedilmesi, marka ve Türk ürünü �Made in Turkey� imajõnõn yaygõnlaştõrõlmasõ ve mevcutteşviklerin bu yönde geliştirilmesi konularõ üzerinde yoğunlaşmõştõr.



Ayrõca, imalat sanayii işletmelerimizin ileri teknoloji ve çağdaş üretim sistemlerikullanõlmasõ yoluyla verimliliklerinin artõrõlmasõ ile birim maliyetlerini düşürmelerigerekli bulunmaktadõr. Bu kapsamda, imalat sanayiinde faaliyet gösteren KOBİ�lerin deihraç yönelimli, katma değeri yüksek ürünlere yönlenmeleri ile üretimde ölçek, kalite vefiyat optimizasyonuna önem vermeleri büyük önem taşõmaktadõr.

Diğer taraftan, KOBİ�ler açõsõndan ana sanayi- yan sanayi ilişkilerinin geliştirilmesi ileesnek üretim özelliklerinin etkin kullanõmõ ve modernizasyon yatõrõmlarõ ve AR-GEçalõşmalarõnõn desteklenmesi gerekli görülmektedir.

Önümüzdeki dönemde aşağõda belirtilen;

1- İleri malzeme üretimi,2- Otomotiv ve otomotiv yan sanayii,3- Elektrik ve elektronik sanayii,4- Haberleşme ve bilgisayar sistemleri,5- Enerji ve çevre koruma sistemleri,6- Savunma ve uzay sanayii,7- Genetik ve bio-mühendislikgibi ileri teknoloji alanlarõnda endüstriyel üretimin gelişerek artõrõlmasõ içinkolaylaştõrõcõ ve yönlendirici mekanizmalarõn oluşturulmasõ ile Türk ürünü imajõ vebelirli ürünlerde Dünya merkezi olma konularõndaki araştõrma ve tanõtõm faaliyetleridesteklenmelidir.

Sonuç olarak, Türkiye, ihracatõn gelişmesini engelleyen sorunlarõnõ kõsa, orta veuzun vadeli stratejiler ve programlarla çözmeli, seçilmiş sektörlerde, haberleşme,bilgisayar sistemleri ve çevre korumaya yönelik yatõrõm mallarõ gibi katma değeriyüksek teknoloji ürünleri üretimine ve ihracatõna ağõrlõk vererek, ticaretinidengelemeli ve konumu itibariyle yukarõda belirtilen avantajlardan azami düzeydeyararlanarak, 2000�li yõllarda, dünyanõn önemli pazarlarõ arasõnda üst sõralarda yeralmalõdõr.



İSTATİSTİKİ VERİLERE İLİŞKİN GENEL NOTLAR

1- Ülkelere ait toplam dõş ticaret, ülkelere göre dõş ticaret ve SITC sõnõflamasõna göreithalat verileri ülkenin Birleşmiş Milletlere bildirdiği BM yayõnlarõnda ya da internetsayfalarõnda yer alan verilerdir. Türkiye�ye ait veriler DİE tarafõndan yayõnlananverilerdir.

2- İkili ilişkilerde her ülkenin kendi verisi kullanõldõğõndan gerek Türkiye dõşõndakiülkelerin karşõlõklõ ihracat değerleri, gerek ise Türkiye ile dõş ticaretleri farklõlõklargöstermektedir. Bu farklõlõklarõn nedenleri şöyle sõralanabilir;

a- Her ülkenin dõş ticarete dahil ettiği işlemler farklõlõklar göstermektedir.b- İthalatta menşei ülke esas alõnmakta, bir ülke menşeli mal 3. bir ülkeden satõnalõnabilmektedir.c- Malõn ihracatõndaki kayõt zamanõ ile ithalatõndaki kayõt zamanõ arasõnda süregeçmektedir.d- İhracat FOB, ithalat CIF olarak değerlendirilmektedir.

KAYNAKLAR

*DİE İstatistikleri*UN International Trade Statistics Year Book,1996*U.S. Census Bureau web sitesi*DTM Anlaşmalar Genel Müdürlüğü ülke profilleri*İTO, BEA Ülke Etüdü*İGEME, ÇHC-Hong Kong Ülke Araştõrmasõ*DEİK Bültenleri*TOBB, Yõllõk Ekonomik Raporlarõ* OECD Monthly Statistics of Foreign Trade, September 1999*İhracat Stratejisi 1998-2005 (DTM)*İstanbul, Marmara, Ege, Akdeniz, Karadeniz Bölgeleri Deniz Ticaret Odasõ görüşleri*IMF, Direction of Trade Statistics Yearbook,1998



4 GENEL SONUÇ VE ÖNERİLER

Türkiye, Sekizinci Beş Yõllõk Plan Kalkõnma Dönemine (2001-2004) girerken dünyadaköklü gelişmeler olmakta ve dünyanõn yeniden biçimlenişi sürmektedir. 1990�lardabaşlayan süreç, süratli bir şekilde giderek kararlõlõk kazanmakta ve yeni yapõlanmalarõberaberinde getirmektedir. Bu çerçevede, uluslararasõ ekonomi alanõnda �küreselleşmeve bölgeselleşme� iki önemli hakim kavram olarak kendisini göstermektedir.Genişleyen ve çoğalan piyasalar, ortaya çõkan yeni imkanlar, çok yönlü bir teknoloji veyönetim imkanõ ülkeleri gelişimci bir yaklaşõma ve dünya ekonomilerininentegrasyonuna doğru yöneltmektedir. Ancak bu çerçevede karşõlaşõlan istenmeyendeğişimler, istikrarsõzlõk, yerel ekonomik faktörlerin zayõflamasõ gibi sorunlara çözümolarak da bölgeselleşme yani bölgesel kişiliğin kurulmasõ olgusu gündeme gelmiştir.Bölgeselleşme ile gerek ülkelerin, gerek bölgelerin katõlõmõnõ arttõrõcõ, insanlara kendiyaşamlarõnõ biçimlendirebilmek için imkan veren bir adem-i merkeziyetçilikhedeflenmektedir. Uluslararasõ ekonomik bütünleşme hareketlerinin 21. Yüzyõlda ortakpazarlar ile ekonomik ve parasal birlikler teşkili yoluyla yoğunluk kazanacağõgörülmektedir.

Dünyada gelişen önemli pazarlar arasõnda yer alan, jeo-stratejik önemi, nitelikli işgücü,altyapõ olanaklarõ ile önemli bir ticaret ve ulaşõm bağlantõ koridoru olarak yükselenTürkiye, dinamik bir iç pazar, serbest ticaret ve yatõrõm ortamõ yaratmakta, AB ileilişkilerinin yanõ sõra başta Türk Cumhuriyetleri olmak üzere tarihi ve kültürel ilişkileriile çevre pazarlarõ bakõmõndan da önemli bir çekim merkezi oluşturmaktadõr. Buitibarla, değişen dünyanõn en çok değişmekte olan bölgesinde yer alan ve bölgesel birgüç iddiasõnda olan Türkiye�nin konumunu iyi belirlemesi ve buna göre tutumsergilemesi gerekmektedir.

Nitekim Türkiye; başta Avrupa Birliği (AB) ile kurmuş olduğu Gümrük Birliği ileAB�ye üyelik adaylõğõnõn kabulü ve Dünya Ticaret Örgütüne (DTÖ) üyeliğinin yanõsõra, Karadeniz Ekonomik İşbirliği (KEİ), Ekonomik İşbirliği Teşkilatõ (EKİT- ECO),EFTA ve İKT Ekonomik ve Ticari İşbirliği Daimi Komitesi (İSEDAK) üyelikleri,Merkezi ve Doğu Avrupa Ülkeleri (MDAÜ) ve İsrail ile imzalamõş ve yürürlüğekoymuş olduğu Serbest Ticaret Anlaşmalarõ (STA�lar) ile bir taraftan dõş ticaret rejiminikademeli olarak liberalleştirme yükümlülükleri altõna girmiş, diğer taraftan buyükümlülükleri yerine getirirken dünya ekonomisi ile bütünleşme hareketine hõzvermiştir. Ayrõca Türkiye�nin G-20�ler ve D-8�ler hareketi içinde yer almasõ TürkEkonomisinin dünya ekonomisi ile bütünleşmesindeki prestijini ve potansiyeliniartõrmaktadõr.

Türkiye�nin yukarõdaki ekonomik entegrasyon ve işbirliği hareketleri ile DTÖ gibiuluslararasõ kuruluşlara üyeliğinden dolayõ ortaya çõkan yükümlülüklerini ve buyükümlüklerden doğan hak ve menfaatlerini iyi değerlendirmelidir.

Sekizinci Beş Yõllõk Plan döneminde ulusal ekonomiyi etkileyecek, politikalara vestratejilere yön verecek, ekonomimizle ilgili tüm projeksiyonlarõ yönlendirecekekonomik ilişkileri üç ana uluslararasõ kuruluş ve bütünleşme hareketi içinde kapsamakmümkündür:



i. AB�ne tam üyeliği getirecek adaylõk statümüzün kesinleşmesi ve bunungetireceği yükümlülükler,

ii. DTÖ� nün diğer üye ülkeler gibi Türkiye�yi de etkileyecek kural ve politikalarõ,ve

iii. IMF ile yapõlan 3 yõllõk Stand-by düzenlemesinin getirdiği yükümlülükler.

AB ile başlatõlan Gümrük Birliği (GB) süreci bir yandan Türkiye�nin önüne önemliimkanlar koyarken, diğer yandan esasen uluslararasõ ticaret kurallarõnda Uruguay Turusonrasõ artan disiplin ortamõnõ daha da güçlendirecektir.

Türkiye�nin Gümrük Birliği doğrultusunda gerçekleştirdiği hukuki ve kurumsaldüzenlemeler, DTÖ�nün kurucu üyelerinden biri olmak, yerine getirmekte olduğuyükümlülüklerle paralellik arz ettiğinden dünya ticaretinin liberalleşme süreci ve busüreçte ülkemizin konumunu güçlendirmesine de hizmet etmektedir.

Uruguay Turu Sonuç Belgesi�nde belirlenen uluslararasõ ticaretin işleyişine ilişkin genelkurallar, doğal olarak, 1988�de dünya ticaret hacminin yüzde 35�ini gerçekleştiren AB�nin ilgili mevzuatõ ve uygulamalarõndan çok farklõ değildir. Çünkü, bu kurallarõnbelirlenmesinde AB'�in çok önemli etkisi bulunmaktadõr. Bu bağlamda, GB�in kapsadõğõalanlarda AB�nin ilgili mevzuatõnõ ve uygulamalarõnõ yakõndan izleyen ve bu konudakiuyum çalõşmalarõnõ yürüten Türkiye, Uruguay Turu sonuçlarõnõ daha kolaylõklauygulayabilmektedir.

Bu çerçevede, Gümrük Birliği, taraflar için geniş bir pazar oluşturmanõn yanõ sõra,gerekli ekonomik dinamizm gösterilebildiği takdirde, Türkiye�nin AB ile bölge ülkeleriarasõnda sõnai, ticari ve mali ilişkiler bakõmõndan üstleneceği köprü işlevinigüçlendirecektir. Gümrük Birliği, ilişkilerimizin bu günkü statüsü çerçevesinde,ekonomik yakõnlaşmanõn en ileri aşamalarõndan birini teşkil etmektedir. Ayrõca GB�nintamamlanmasõnõn Türk ürünlerinin yeni ve iyileştirilmiş pazarlara giriş imkanõyaratmasõ açõsõndan da önemi büyüktür.

GB�nin gereği olarak, AB�nin rekabet ve teşvik mevzuatõ ile fikri ve sõnai mülkiyethaklarõnõn korunmasõna ilişkin mevzuatõna uyum, Avrupa�da Türkye�nin malõ imajõnõnyerleşmesine ve güçlenmesine olanak tanõmõştõr. Böylece, sanayi ürünleri ihracatõmõzõngerçek potansiyeline ulaşmasõnõ engelleyen kota vb. önlemler aşõlacaktõr.

GB sürecinin başõnda ödemeler dengemizle ilgili duyulan kaygõlarõ giderici gelişmelerkaydedilmiş, GB ile Türkiye, AB�nin en önemli ticari partnerleri arasõndaki yerinigüçlendirmiştir. Türkiye 1988 yõlõ itibariyle AB'�in ihracat yaptõğõ ülkeler arasõnda 7inci sõraya yükselerek AB�in toplam ihracatõ içerisinde yüzde 1.1�lik bir paya sahipolmuştur. Aynõ dönemde AB�in ithalatõnda ise Türkiye 12 inci sõrada yer almõş veAB�in toplam ithalatõnda yüzde 0.7�lik bir paya sahip olmuştur.

Sonuç itibariyle GB, her ne kadar ticari bir entegrasyon olarak değerlendirilse bile, yalõnanlamda gümrük duvarlarõnõn kaldõrõlmasõnõn çok ötesine geçerek, yapõsal değişimleride beraberinde getirmektedir. 1/95 sayõlõ Türkiye-AB Ortaklõk Konseyi Kararõ ilebirlikte, ülkemizde iç pazarõ korumaya yönelik bir çok düzenleme yapõlmõştõr. Bununyanõ sõra, teknik mevzuat ve standartlar alanõnda da dünya ve AB ölçütlerine uyum



sağlanmasõ amacõ ile çalõşmalar başlatõlmõş, Dõş Ticarette Standardizasyonu Rejimikanalõ ile pazarõmõz niteliksiz ve standart dõşõ ürünlerden korunmuş ve bu yolla nitelikliüretim özendirilmiştir. Bu çalõşmalar ile yalnõzca gümrük duvarlarõndan arõnmõşpiyasamõza düzen getirilmemiş, aynõ zamanda, gerek kamu ve gerekse özel sektöreyönelik işbirliğini de geliştiren yeni bir disiplin kazandõrõlmõştõr.

Ayrõca eklemek gerekir ki GB, Türkiye�yi 21 inci yüzyõla taşõyan ve ekonomitarihimizde görülmemiş bir bütünleşmedir. Günümüzdeki dünya ticaret sistemininserbestleştirilmesi yönündeki eğilim göz önüne alõndõğõnda Türkiye�nin GB ileuluslararasõ ticaret sisteminin yeni kurallarõna daha hõzlõ bir uyum sağlamakta olduğunusöylemek mümkündür. Bundan sonrasõ için, daha çok ekonomik ağõrlõklõ değerlendirmeyapõldõğõnda şu şu hususlarõn öne çõktõğõ görülmektedir.

Genişleme sürecinin başlangõcõnda AB; 1993 Kopenhag Zirve Toplantõsõnda ölçütleriniortaya koymuş ve tam üyeliğin, üyelik için gerekli ekonomik ve siyasi koşullarõ, buçerçevede işleyen bir piyasa ekonomisinin varlõğõ ve AB içindeki piyasa güçleri verekabet baskõsõ ile başa çõkabilme ve yeteneğini yerine getiren ortak üye ülkelerbakõmõndan mümkün olan en kõsa sürede gerçekleşeceğini vurgulamõştõr.

Aralõk 1999 Helsinki Zirve Toplantõsõ sonrasõnda AB�ye tam üyelik yolunda izlenecekstrateji ve karşõmõza çõkmasõ olasõ kõsõtlar, Maastricht ve Kopenhag ölçütleridir. Buaçõdan bakõldõğõnda önümüzdeki dönemde, AB�nin ekonomik ve parasal birlik içinöngördüğü koşullarõn yerine getirilmesinin çok önemli bir kõsõt olduğudüşünülmektedir. Bu ölçütlere yaklaşmak için, önemli bir ekonomik kararlõlõk çabasõiçine girilmesi gerekmektedir. Türkiye�nin hedefi AB üyeliği olduğundan, önümüzdekiyõllarda bankacõlõk, tarõm ve sosyal güvenlik gibi alanlarda alõnacak önlemler ve makroekonomik konularda gösterilecek her çaba ve gayret, ekonomi politikalarõnõn hareketalanõnõ ve yönünü belirleyecektir.

Tüm bu açõlardan bakõldõğõnda başta IMF olmak üzere DTÖ, OECD, Dünya Bankasõgibi uluslararasõ ekonomik kuruluşlar ile olan ilişkilerimizin aldõğõ yön ve seyir,Türkiye�yi bu alana yöneltmektedir.

Genel bir değerlendirme yapõldõğõnda, IMF ile imzalanan 22 Aralõk 1999 tarihli ve 3 yõlõkapsayan Stand-By Düzenlemesi�nin hedeflerine ulaşõlmasõ, AB üyeliği koşullarõ içinuygun iklimi yaratacaktõr. Bu bağlamda, enflasyonun tek rakama indirilmesi, büyümeoranõna kararlõlõk kazandõrõlmasõ, birey başõna düşen gelirin artmasõ ve dengeli birdağõlõma konu olmasõ, borç rasyolarõnõn düzelmesi, kamu maliyesinin AB ilekarşõlaştõrõlabilir düzeylere ulaşmasõ, Türkiye�yi AB ekonomik göstergelerine vestandartlarõna yaklaştõracak unsurlardõr.

IMF ile imzalanan ve yürürlük kazanan Stand-By Düzenlemesi�nin kur politikasõnagetirdiği çerçeve, ihracatõn kur politikasõ ile desteklenmeyeceği, dõşalõmõn da yine kurpolitikalarõ ile kõsõtlanmayacağõ savõnõ akla getirmektedir. Özellikle, Türk Parasõnayabancõ paralar karşõsõnda kazandõrõlacak kararlõlõk, dõşalõm girdilerinin, ihracatayönelik sanayilerde üretim maliyetini olumlu yönde etkileyerek, satõşa sunulan malfiyatlarõnõ rekabetçi kõlmasõdõr.

Stand-By Düzenlemesi�nin bir başka olumlu etkisi, ülkeye girecek fonlarõn nitelik veniceliğinin olumlu yönde etkilenmesi, yabancõ sermaye akõmõnõn güçlenen kredibilite ve



güven ortamõ nedeni ile artmasõ, özetle ödemeler dengesi sermaye hesabõnõn olumluyönde etkilenmesidir.

Güçlü bir ekonomi ve güçlü döviz rezervi çok yanlõ ve ikili ekonomik ilişkilerde yeniolanaklar ve yeni hareket alanlarõ yaratacaktõr. Bu yolla, uluslararasõ kuruluşlarda donörpozisyonunda etkinliğimiz artarken, ikili ekonomik ilişkilerde mali avantajlarkullanõlabilecektir.

Yapõsal uyum alanõnda gerçekleştirilecekler ise Türkiye�yi, AB ve OECD standartlarõnayaklaştõracak, uzun süreli ve kalõcõ bir takõm kurumsal düzenlemeler ile, genç vedinamik nüfusun istihdam olanaklarõ artacak, ekonominin gizilgücü daha iyi ve tamkapasite ile kullanõlabilecektir.

Türkiye; AB, Karadeniz, Ortadoğu ülkeleri ve Türk Cumhuriyetlerine yalnõzca coğrafiyakõnlõğõ bakõmõndan değil, bu ülkeler ile varolan ekonomik, ticari, tarihsel ve kültürelilişkileri bakõmõndan da bölge pazarlarõ için avantajlõ bir merkezdir. Türkiye�nin AB�yeüyelik adaylõğõnõn yanõ sõra KEİ, EİT ve İSEDAK�daki önderlik konumu ile bölgesindesomut ve verimli iş olanaklarõ yaratmaktadõr. Bu çerçevede, bölge ülkeleri ile yakõnkültürel ve tarihsel ilişkileri olan ve merkezi konumunun avantajõndan yararlanabilecekTürkiye, nüfusu 1 milyarõ aşan çok büyük bir pazar olanağõna sahiptir.

Coğrafi kaynaklar açõsõndan bakõldõğõnda Türkiye, petrol ve doğal gaz kaynaklarõ ileyeraltõ zenginlikleri olan, geniş ve stratejik bir alanõ kapsayan bu bölgelerin en elverişligeçiş yolunda, kavşağõndadõr. Türkiye bu avantajlõ coğrafi konumu, tarihi ve kültürelmirasõ sebebiyle Türk Cumhuriyetleri, İslam Ülkeleri ve bölge coğrafyasõndakiülkelerde oluşan iktisadi entegrasyonlara da yakõn ilgi göstermek zorunda ve buçerçevedeki mevcut teşkilatlarda da etkin rol oynamak durumundadõr. Avrupa ve Asyakõtalarõnõn kesişme noktasõndaki bu coğrafyaya hakim olan gücün tek yönlü, tek boyutlupolitikalar takip etmesi Türkiye�ye optimum yararõ sağlamayacaktõr. Bu siyasi olduğukadar iktisadi olarak da geçerlidir.

Türkiye, bütün ekonomik entegrasyonlarla ve yakõn komşularõ ile dengeli iktisadiilişkiler kurmaya devam etmeli ve bu süreci geliştirmelidir. Nitekim, Türkiye�nin G-7ülkeleri tarafõndan, içinde bulunduğu coğrafyanõn en önemli ekonomisi olarakgörüldüğü bir kez daha vurgulanmõştõr. Eski Sovyetler Birliği�ndeki petrol ve doğal gazkaynaklarõna ve Ortadoğu bölgesindeki önemli bir sorun olan su tedariki ile ilgili sukaynaklarõna yakõnlõk bu coğrafyanõn önemini 21. Yüzyõla girdiğimiz bir dönemdeartõrmaktadõr. Bu bağlamda, ülkemizin bölge ülkeleri ile ikili ilişkilerini geliştirmesi vebölge sorunlarõnõ G�20 platformuna taşõyarak dünya ekonomisinin yönlendirilmesineolumlu katkõlarda bulunmasõ söz konusudur. Bu yolla içinde bulunduğumuzcoğrafyadaki mevcut ekonomik işbirliğinin gelişerek gelecekte çok daha olumlusonuçlar yaratacak gelişmeler doğurmasõ muhtemeldir. Türkiye, bu imkanlardanoptimum yarar sağlama yollarõnõ aramalõdõr.

Türkiye�nin dõş ekonomik ilişkilerini geliştirmesi ve potansiyelini hareketegeçirebilmesi için, öncelikle, makro ekonomik dengelerinin sağlanmasõ gerekmektedir.

Nitekim Türkiye, kendisini enflasyondan kurtaracak, büyüme ve toplumun bütünkesimleri için daha iyi yaşam beklentilerini artõrmayõ amaçlayan bir ekonomik programüzerine odaklanmõş bulunmaktadõr.



IMF�e verilen �Niyet Mektubu� ile ortaya konulan bu program, Türkiye�nin önündekiüç yõlõ ve ondan sonrasõnõ düzenlemeyi amaçlamaktadõr. Özellikle enflasyonundüşürülmesi ve bu hedef ile tutarlõ gelirler ve döviz kuru politikasõ, dõş ekonomikilişkilerimiz açõsõndan da önem taşõmaktadõr. Türkiye, ekonomik programõndakihedeflere ulaştõğõ ölçüde, gerek uluslararasõ pazarlarda ve gerekse ulusal pazarõndayabancõ mal ve hizmetlerle rekabet olanağõnõ güçlendirmiş olacaktõr.

Anõlan Niyet Mektubu kapsamõnda Türkiye gümrük düzenlemelerini, AB GümrükYasasõ ile uyumlaştõran yasayõ çõkarmõştõr. Kurulmakta olan Türk Ulusal AkreditasyonKonseyi ile ticarete ile ilgili olarak teknik engellerin kaldõrõlmasõna ilişkin AByasalarõnõn uygulanmasõnda hayati bir adõm atõlmõş olacaktõr. Üçüncü ülkelereuygulanan tarife oranlarõnda ise, Türkiye�nin hassas maddeler (12 basamak düzeyindeki290 madde) listesi kapsamõnda uyguladõğõ yüksek oranlar, 1 Ocak 2001�e kadar AB� nindõş tarife oranlarõ ile aynõ düzeye indirilecektir.

Yine Niyet Mektubu kapsamõnda IMF Kuruluş Sözleşmesinin VIII. Maddesi, kambiyosistemimizi ilgilendiren önemli yükümlülükler getirmektedir. Buna göre Türkiye,Stand-by düzenlemesi dönemi sõrasõnda (2000-2002) cari işlemlere ilişkin ödeme vetransferlere bir sõnõrlama getirmeyecek ya da ödemeler dengesi amaçlõ olarak ithalatailişkin yeni kõsõtlamalar getirmeyecek ya da var olanlarõ artõrmayacak, katlõ kur sistemiuygulamaya başlamayacak ya da değiştirmeyecek, Madde VIII�e aykõrõ ikili ödemeanlaşmalarõna girmeyecek ya da dõş borçlarõnõ zamanõnda ödemezlik etmeyecektir.

Güçlü bir ekonomi ve güçlü döviz rezervi çok yanlõ ve ikili ekonomik ilişkilerde yeniolanaklar ve yeni hareket alanlarõ yaratacaktõr. Bu yolla, uluslararasõ kuruluşlarda donörpozisyonunda etkinliğimiz artarken, ikili ekonomik ilişkilerde mali avantajlarkullanõlabilecektir.

Yapõsal uyum alanõnda gerçekleştirilecekler ise Türkiye�yi, AB ve OECD standartlarõnayaklaştõracak, uzun süreli ve kalõcõ bir takõm kurumsal düzenlemeler ile, genç vedinamik nüfusun istihdam olanaklarõ artacak, ekonomik potansiyelimiz daha iyikullanõlabilecektir.

Dõş ekonomik ilişkilerimize yön veren hususlarõn dõşarõda AB ile olan ilişkileri, içerideise dõş dengeyi etkileyen makroekonomik ve yapõsal gelişmeler Türkiye�nin coğrafi vetarihi perspektiflerinden birçok dünya ülkesine göre ayrõ özellikler gösteren konumu,ilişkilerimizi belirleyici bir hususiyettir. Bu genel hususiyetleri etkileyen faktör isetabiatiyle dünyadaki değişen koşullar ve küreselleşme olgusudur. Bütün bu faktörler2000�li yõllara girildiğinde Türkiye�nin aktif ve dinamik politikalar üretmesi 1980�li ve90�lõ yõllardaki oluşumlarõn ileri götürülmesi gerektiğini vurgulamaktadõr.

Nihai hedefin AB ile entegrasyon olduğu fikrinden hareket edilecek olunursa, bumerkezli bir stratejide çoktaraflõ ekonomik ilişkilerimizi her yönde geliştirmek icapetmektedir. Özet olarak ifade edilecek olursa; Türkiye�nin AB ve diğer Avrupa Ülkeleriile ilişkileri bir ekonomik entegrasyon hareketi olup KEİ, İKT (İSEDAK) ve EİTilişkileri ise bir ekonomik iş birliği hareketi olduğu için, bu ilişkileri Türkiye � ABekonomik entegrasyonuna bir alternatif değil, bir tamamlayõcõ olarak görmek gerekir.

Her halükarda, uluslararasõ mali ve ekonomik kuruluş ve örgütlere üyeliğimiz bugünekadar yapõlan girişimler çerçevesinde salt bir ekonomik ve maddi getiri sağlama



amacõna yönelik olarak değil, ancak siyasi platformda ikili ilişkilerde de bu çerçevedekitemaslardan yararlanarak Türkiye�nin dõş etkinliğini artõrma ve katalizör rolünüvurgulama anlamõnda dikkate alõnmalõdõr. Bu suretle Türkiye�nin bölgesel ve hattaküresel bir güç olarak uluslararasõ camiadaki yeni rolü daha şekillenmiş ve somutlaşmõşolacaktõr.

Bu çerçevede, Türkiye�nin dõş ekonomik ilişkilerine ilişkin politik amaç ve hedeflerinbelirlenmesinin sağlõklõ bir yaklaşõmla ele alõnmasõna temel oluşturmak üzere, değişenuluslararasõ ekonomik sistem ve küreselleşme sürecinin kavramsal ve kurumsalkarakteri ve değişen uluslararasõ sistemde yükselen değerler ve uluslararasõ karar almasüreçleri ve bunlarõn ulusal politikalara etkilerinin irdelenmesinin süreklilik göstermesigerekmektedir.

Dõş ekonomik ilişkilerimizin geliştirilmesi ve çeşitlendirilmesinde, çoktaraflõ ilişkilerinyanõ sõra, ikili ekonomik ilişkilerin de önemi büyüktür. Bu noktadan yola çõkarakTürkiye, ikili ekonomik ilişkiler temelinde çok sayõda ülke ile düzenli olarak KarmaEkonomik Komisyonlarõ (KEK) düzenlemekte ve bu ülkelerin çoğu ile ekonomik veteknik işbirliği alanlarõnda ikili anlaşmalar yapmaktadõr.

Türkiye�nin ihracatõnõ geliştirmek konusunda kullanabileceği destek araçlarõ giderekortadan çekilmektedir. Doğrudan destekler, daha çok teknoloji yaratmaya ve yeni pazarbulmaya yönelik olmak durumundadõr. Bu bakõmdan Türkiye, ihracatõnõ hem miktarolarak artõrmalõ, hem de artan ihracatõnõ ülke ve mal gruplarõ açõsõndanzenginleştirmelidir.

Bu çerçevede Türkiye, potansiyelini rasyonel kullanmalõ, bir yandan mevcutpazarlarõnda mal çeşitlenmesine ve teknoloji düzeyi yüksek mal ve hizmet satõmõnõönem verirken, aynõ zamanda da pazar çeşitlemesinden de geride kalmamalõdõr.

Tüm bunlara koşut olarak, ülkemizin izlemekte olduğu dünya ile birleşme ve dõşaaçõlma politikalarõna paralel olarak gelişen ve bir hayli yoğunluk kazanmõş bulunan çokyönlü ve çok boyutlu dõş ekonomik ilişkilerinin ilgili kurumlar arasõnda koordineli veetkin bir şekilde yürütülmesi her bakõmdan önem arz etmektedir. Ayrõca, her alandaolduğu gibi, dõş ekonomik ilişkilerimizde de yetişmiş insan gücü önemlidir. Buçerçevede, yeni şartlarõn gerektirdiği teknik kadrolarõn yetiştirilmesi ve bu alandakipersonel açõğõnõn giderilmesi için kamu ile öğretim ve eğitim kurumlarõ arasõndaişbirliğinin sağlanmasõ gerekmektedir.

Documents

SEKİZİNCİ BEŞ YILLIK KALKINMA PLANI · 2018-11-12 · 15. İNCESULU İpek Şube Müdürü Hazine Müsteşarlığı 16. KARACASOY Füsun DEİ Müdürü TOBB 17. ÖNBİLGİN Gürkan