SEMINARSKI RAD

TEMA: INFORMACIONI SISTEMI I ODLUČIVANJE

MENTOR: STUDENT:

Prof. Rade Tanjga Nikola Jelić M033/10

BANJA LUKA, FEBRUAR 2013.

SADRŽAJ

UVOD..............................................................................................................................................3

1. UPRAVLJAČKI INFORMACIONI SISTEM............................................................................4

2. ODLUČIVANJE I UPOTREBA INFORMACIONIH SISTEMA.............................................7

3. INFORMACIONI SISTEMI KAO PODRŠKA ODLUČIVANJU.............................................8

3.1. MIS - Management Information Systems.............................................................................8

3.2. DSS - Decision Support Systems..........................................................................................9

3.3. EIS - Executive Support Systems.........................................................................................9

3.1.1. DW - Data Warehouse.................................................................................................10

3.1.2. KBS - Knowledge Based Systems.................................................................................11

ZAKLJUČAK................................................................................................................................14

LITERATURA..............................................................................................................................15

Strana 2

UVOD

Upravljanje bilo kojom organizacijom uključuje donošenje odluka i rješavanje problema,

a u tu svrhu su neophodne informacije i znanja. Informacioni sistemi obezbjeđuju informacije

neophodne za svrhe donošenja odluka i rješavanja problema. Informacije potiču iz izvora unutar

organizacije i izvora izvan organizacije. I jedne i druge mogu da budu obrađivane kako

formalnim informacionim sistemom date organizacije, tako i njenim neformalnim sistemom.

Prvobitno su računari bili upotrebljavani za "elektronsku obradu podataka“, a kada je shvaćeno

da mogućnosti računara daleko prevazilaze puku obradu podataka, iskrsle su nove svrhe i novi

vidovi informacionih sistema. Tako se, istorijski posmatrano, prvo javljaju upravljački

informacioni sistemi (Management Information Systems - MIS), a potom sistemi za podršku

odlučivanju (Decision Support Systems - DSS).

Pored toga, u području vještačke inteligencije razvijani su ekspertni sistemi - ES.

Intenzivan je od nedavno i razvoj automatizovane kancelarije (Office Automation - OA). Prema

nekim shvatanjima svih pet navedenih osnovnih oblasti primjene predstavljaju jedan cjelovit

sistem - informacioni sistem zasnovan na računaru (Computer-Based Information System -

CBIS). Koristeći se analogijom sa živim organizmima, smatra se da ovakvi informacioni sistemi

zasnovani na računaru nastaju, rastu, sazrijevaju i nestaju, pa se taj proces označava izrazom

"životni ciklus sistema" koji u pojedinim slučajevima može trajati samo nekoliko mjeseci, a u

drugim nekoliko godina. Jednostavnije rečeno, životni ciklus informacionog sistema zasnovanog

na računaru uključuje nekoliko faza: planiranje sistema, analizu i oblikovanje sistema, testiranje i

održavanje sistema, implementaciju, kontrolu i ocjenjivanje sistema. Svaki informacioni sistem

je sistemska cjelina i sklad između njegovih ključnih komponenti koje izvršavaju određene

aktivnosti.

Sistem skuplja, sređuje, obuhvata i unosi podatke u proces obrade, organizuje, skladišti i

održava podatke u bazi podataka i, iz organizovanih i uskladištenih podataka, derivira

informacije za krajnje korisnike sistema. U poslovnom sistemu najvažniju ulogu imaju kadrovi, i

oni se mogu izdvojiti u dvije osnovne grupe: kadrovi koji su angažovani u procesu koncipiranja i

inplementacije poslovnog informacionog sistema, i kadrovi korisnici usluga poslovnog

infarmacionog sistema. Prvu grupu kadova čine dizajneri, projektanti, analitičari, organizatori

programiranja itd. Radi se o kadrovima koji svojim znanjem i profesionalnom aktivnošću

uspostavljaju organizaciju i obavljanje informacione djelatnosti. Druga grupa kadrova odnosi se

na korisnike poslovnog informacionog sistema.

Strana 3

1. UPRAVLJAČKI INFORMACIONI SISTEM

Informacioni sistem je sistem koji prikuplja, skladišti, čuva, obrađuje i isporučuje

informacije važne za organizaciju i društvo tako da budu dostupne i upotrebljive za svakog ko

želi da ih koristi, uključujući vođenje poslova, klijente i ostale. Informacioni sistem je aktivni

društveni sistem koji može, a i ne mora, da se koristi informacionom tehnologijom. Informacioni

sistemi mogu se klasifikovati na različite načine. Prema stepenu automatizacije razlikuju se

neutomatizovani informacioni sistemi, upravljački informacioni sistemi, koji podržavaju

donošenje rutinskih odluka, uglavnom na nivou operativnog upravljanja, sistemi za podršku

odlučivanju, koji podržavaju donošenje složenih i teških odluka, ekspertni sistemi, koji rješavaju

probleme vrhunskih eksperata, hibridni sistemi, skladište podataka i vještačka inteligencija.

Svi informacioni sistemi izvršavaju osnovne funkcije vezane za:

Prikupljanje,

Čuvanje,

Obradu i

Distribuciju podataka.

Upravljački informacioni sistemi je opšte prihvaćen izraz za računarske sisteme koje

možemo naći u preduzećima, pomoću ovih informacionih sistema preduzeća prikupljaju

informacije o svim svojim poslovnim aktivnostima i operacijama, vrše njihovu pretragu i

sumiraju sve poslovne učinke. Upravljački informacioni sistemi takođe pomažu preduzećima da

lakše, brže i efikasnije obavljaju svoje poslovne djelatnosti i mogu se koristiti da upute na ljude

koji upravljaju ovim sistemima. U velikim preduzećima Upravljački informacioni sistem može

ukazivati na centralni sistem računara, operatora i menadžera, vrlo često i na velike procesorske

sisteme (main frame) pa čak i na računarski sistem cijelog preduzeća.

U samom početku razvoja računarske tehnike, svi računari koji su upotrebljavani u

preduzećima isključivo su korišćeni za vođenje stanja na računima, prikupljanje podataka o

zaposlenim i izračunavanje plata. U kasnijem periodu razvoja aplikacija one su obezbjeđivale

menadžerima informacije o prodaji, informacije o proizvodnji, inventaru, sirovinama i drugim

podacima koji su vezani za upravljanje preduzećima. Izraz Upravljački informacioni sistemi bio

Strana 4

je veoma pogodan za opisivanje svih ovih akcija koje je vršilo jedno preduzeće, dok se danas

ovaj termin koristi u različitim kontekstima.

Upravljački informacioni sistem obuhvata:

sistem za podršku odlučivanju (Decision support system),

aplikacije za upravljanje ljudstvom i sredstvima (Resource and people menagement

applications),

upravljanje projektima (Project menagement) i

aplikacije za preuzimanje iz baze podataka (Database retrival applications).

Osobine Upravljačkog informacionog sistema su one osobine kod kojih sistem podržava

struktuirane i polustruktuirane poslovne odluke koje donose na srednjim i nižim menadžerskim

nivoima, osigurava fiksni oblik primanja informacija u poznatom, unaprijed definisanom

formatu, pruža detaljne izvještaje, koji zahtjevaju da svaki pojedini korisnik sam pretražuje onaj

dio informacija koje su mu potrebne i značajne za izvršavanje njegovih radnih zaduženja.

Da bi mogli koristiti Upravljačke informacione sisteme moraju se zadovoljiti formalne

procedure upita i pretraga. U njima se skladište i interpretiraju interni poslovni podaci

organizacije za koju je sistem napravljen, a nešto manje podaci iz okruženja. Upravljački

informacioni sistemi najviše koriste podatke iz prošlosti a manje one podatke koji su vezani za

budućnost. Ovi sistemi su zasnovani na informacijama i njihovom korišćenju za donošenje

poslovnih odluka a pomažu rukovodiocima i menadžerima preduzeća da donose bolje odluke pri

rješavanju raznih zadataka i pospješuju brže donošenje odluka, što dolazi do izražaja kada

imamo slučajeve gdje se poznaju činjenice od kojih odluke najviše zavise i koje direktno utiču na

donošenje dobre ili loše odluke.

Postoje i procesi koji mogu mijenjati stanje sistema i formiraju izlaze sistema na osnovu

poznatih ulaza u sistem. Ovi procesi su međusobno povezani tokovima ulaznih podataka koji

predstavljaju ulazne pojedine podsisteme i module, iz kojih možemo dobiti odgovarajuće izlazne

podatke iz podsistema i modula u okviru jednog informacionog sistema. Pri izvršavanju procesa

obrade podataka vrši se transformacija ulaznih podataka tj. prikupljenih podataka nad kojima se

vrši obrada u izlazne podatke tj. podatke koje dobijamo poslije svih detaljnih obrada koji postaju

rezultat izvršne obrade. Ovakvi procesi se opisuju modelima procesa kojom dolazimo do opisa

samog funkcionisanja realnog sistema. Cilj ovog opisivanja je da se uoče i opišu pokretačke

funkcije realnog sistema, jer svaka ova finkcija obuhvata jedan ili više povezanih procesa.

Prilikom razvoja bilo kog informacionog sistema neke organizacije, informacioni sistem se

Strana 5

vezuje za finkcije a ne za organizaciju. Ovo se dešava zato što je sama funkcija postojana a

organizacija je podložna češćim promjenama.

Uz pomoć ovakvog povezivanja informacionog sistema postiže se da se realizovani

sistem što manje mijenja u toku promjena organizacije. U samom projektovanju informacionog

sistema za svaku funkciju projektuje se nezavisna aplikacija, a za svaku aplikaciju odgovarajuća

organizacija podataka (jedna ili više datoteka) koja ne odgovara drugim aplikacijama. Zbog toga

oni nisu fleksibilni, svaki novi zahtjev za informacijama zahtjeva prestruktuisanje podataka, što

zahtjeva dosta vremena i rada i vremenom dovodi do velikog nagomilavanja nepotrebnih

podataka.

Kod savremenog projektovanja informacionih sistema obraća se dosta pažnje na

pronalaženju jedinstvenog modela podataka. Na osnovu ovog modela podataka realizuje se i

zajednička baza podataka koju koriste svi oni programi koji mogu opisivati funkcionisanje

realnog sistema. Funkcionisanje realnog sistema opisuje se modelom procesa, zato je od velikog

značaja da se dobro isporojektuje model podataka i model procesa koji zajedno predstavljaju

model realnog sistema. Uz pomoć modela podataka i modela procesa postiže se da se u

informacioni sistem ugradi što više znanja i realnog sistema tj. da se što bolje opiše. Bolje

opisivanje dovodi do lakšeg realizovanja realnog sistema i to bez ozbiljnijeg zadiranja u

realizovani informacioni sistem.

Osnovni zadatak svih informacionih sistema jeste da daju izvještaje sa kvalitetnim i

blagovremenim informacijama za donošenje odluka, oni takođe mogu pomoći pri rješavanju

strukturnih problema odlučivanja. To su problemi za koje se može unaprijed utvrditi tačno

rješenje, koji su podaci potrebni da se to rješenje dobije, kao i algoritam njegovog rješavanja.

Upravljački informacioni sistemi su tako napravljeni da mogu zadovoljiti potrebe rukovodilaca

na srednjim nivoima odlučivanja, koji se pretežno bave operativnim upravljanjem pri izvršavanju

pojedinih funkcija. Upravljački informacioni sistemi se sastoje od:

Sistema podrške grupnom odlučivanju;

Sistema podrške izvršnim rukovodiocima;

Ekspertnih sistema i

Inteligentnih sistema za podršku odlučivanju.

Informacioni sistem organizacije treba da je integralan, da integriše sve funkcije, procese

i sve vrste informacionih sistema. Integracija se postiže, prije svega, kroz kompozitni ili

cross/function sistem, koji daje podršku svim poslovnim funkcijama, procesima, aktivnostima,

Strana 6

operacijama i podržava odlučivanje svih nivoa menadžmenta i koji ima integrisane informacione

resurse koje koriste sve aplikacije i korisnici.

2. ODLUČIVANJE I UPOTREBA INFORMACIONIH SISTEMA

Teorija odlučivanja je naučnana disciplina koja se bavi odlučivanjem. Teoretičari koji se

bave teorijom odlučivanja su tokom XX-og i početkom XXI-og vijeka razvili čitav niz metoda i

postupaka koji bi trebali olakšati odlučivanje te dovesti subjekte odlučivanja (osobe koje odluku

donose) u situaciju da što jednostavnije donesu za situaciju najkvalitetniju odluku.

Integralni proces odlučivanja jedna je od takvih metoda. Prolaženjem kroz faze

integralnog procesa odlučivanja, donosioc odluke koristi izvjesne metode i postupke koji mu

pojednostavljuju donošenje konačne odluke, kao i nadzor i kontrolu izvođenja odluke. Faza

pripreme odluke vjerovatno je najbitnija faza procesa odlučivanja. U njoj se donosioc odluke

informiše o problemu i ciljevima u odlučivanju, generišu se moguće varijante rješenja problema

te se vrši njihova evaluacija. U fazi donošenja odluke bira se jedna od prethodno generisanih

varijanti rješenja. Faza sprovođenja odluke je faza u kojoj se donešena odluka realizuje u

stvarnosti. U fazi kontrole provođenja odluke provjerava se i prati provođenje odluke u djelo.

Ova faza može uključivati praćenje rezultata odluke, praćenje ispravnosti implementacije i sl.

Informacioni sistem trebao bi omogućiti podršku ovoj fazi u integralnom procesu odlučivanja.

Zadatak menadžera i menadžerskih timova je da donose odluke i sistematski razvijaju i

sprovode rješenja problema. Operativne poslovne odluke se donose kratkoročno i individualno,

tj. od strane neposredno odgovornog lica. Strateške odluke sa dugoročnim značajem za

preduzeće pripremaju odgovorni timovi i sami zaposleni, a u skladu sa postojećim stanjem i

zajednički donose.

U procesima kod kojih je u prvom planu stvaranje volje mora se naći konsenzus o

suštinskim i vrijednosnim vezama među učesnicima. Različite ocjene i argumentacije učesnika

su uslovljene njihovim različitim iskustvom, konkretnim interesima i njihovom procjenom

raspoloživih informacija. Od značaja su stavovi učesnika o suštinskim pitanjima i način na koji

oni individualno percipiraju problem koji treba riješiti. Za procese koji dovode do fundiranih

odluka o sredstvima i ciljevima potrebno je, u prvom redu, stručno znanje i iskustvo, dovoljno

informacija o relevantnom činjeničnom stanju, kao i odgovarajuća moć procjene.

Korišćenje znanja o odvijanju procesa rješavanja problema označava, prije svega, da se

analize pojedinačnih faza traganja za rješenjem, mogu neposredno primjeniti na mnoge

Strana 7

konkretne oblasti poslovanja u preduzeću. Pravovremeno i intenzivno uključivanje učesnika u

cjelokupan proces rješavanja problema olakšava zajedničku orijentaciju prilikom sprovođenja

donijetih odluka.

3. INFORMACIONI SISTEMI KAO PODRŠKA ODLUČIVANJU

Menadžerski informacioni sistemi su sistemi podrške odlučivanju u menadžmentu. Oni

mogu biti:

MIS (Management Information Systems),

DSS (Decision Support Systems),

EIS (Executive Support Systems), koji su najčešće zasnovani na informacionim

arhitekturama kao što su Data Warehouse (DW) i KBS (Knowledge Based Systems).

3.1. MIS - Management Information Systems

MIS je klasični upravljački informacioni sistem, koji pripada drugoj razvojnoj fazi

informacionih sistema. Javlja se kao odraz potrebe da se menadžmentu na adekvatan način

obezbijede neophodne informacije za odlučivanje i upravljanje, prije svega, za donošenje

operativnih i taktičkih odluka. Oni obezbjeđuju za menadžere i druge korisnike informacije, koje

su im neophodne u svakodnevnom donošenju menadžerskih odluka.

Proizvode veoma mnogo različitih izvještaja koje su menadžeri na osnovu istraživanja

njihovih informacionih potreba unapred definisali. Ovi sistemi pretražuju informacije o internim

operacijama iz baza podataka i kontinuirano ih ažuriraju OLTP sistemima. OLTP sistemi (On

Line Transaction Procesing System) su sistemi koji trenutno obrađuju podatke nastale u

poslovnim transakcijama. U toku dana se obrade milioni različitih poslovnih transakcija i

automatski izvrši ažuriranje velikih baza podataka.

Ovi sistemi su bazirani na relacionoj tehnologiji i koriste najsavremenije tehnike

računarstva. Tipični poslovni procesi su, na primjer, obrada porudžbenica, fakturisanje, kontrola

zaliha, obrada zarada, prodaja robe u trgovinskim objektima, obrada transakcija u bankarskom

poslovanju i slično. Dakle, OLTP omogućavaju automatizaciju odvijanja poslovnih procesa,

aktivnosti, poslova, radnih zadataka i operacija. Oni su, takođe, osnova i sredstvo za razvoj

sistema koji podržavaju odlučivanje u menadžmentu.

Strana 8

Teško je, zapravo, pretpostaviti i praktično je neostvariva zamisao razvoja upravljačkih

informacionih sistema, Data Warehouse-a, sistema poslovne inteligencije i drugih, a da

organizacija nije prethodno razvila i implementirala OLTP. Krajnji korisnici ovih sistema su,

prije svega, stručnjaci različitih profila, operativni menadžeri, administrativno i tehničko osoblje

organizacije.

Oni, takođe, obezbjeđuju mnogo korisnih podataka i informacija o relevantnom

okruženju organizacije, koji dolaze iz eksternih izvora. Na primjer, menadžer prodaje može

koristiti web brauser da bi primio neposredno i u realnom vremenu vizuelne prikaze, na svojoj

radnoj stanici, informacije o prodaji pojedinih proizvoda, različitim kupcima ili pristupiti

nedjeljnim, mjesečnim, kvartalnim ili drugim analitičkim izvještajima koji omogućavaju

ocjenjivanje rezultata prodaje, odnosno, postignuća njegovog odjeljenja u domenu prodaje

različitih proizvoda, različitim kupcima, na različitim tržišnim segmentima.

3.2. DSS - Decision Support Systems

Pod sistemima podrške odlučivanju (DSS) se podrazumjevaju interaktivni, na računarima

zasnovani, informacioni sistemi koji se koriste sofisticiranim modelima analize podataka,

modelima odlučivanja i specijalizovanim bazama podataka sa svrhom podržavanja procesa

polustrukturisanog i nestrukturisanog menadžerskog odlučivanja.

DSS se, s jedne strane, razlikuju od sistema transakcione obrade podataka, koji su

usredsređeni na obradu podataka generisanih poslovnim transakcijama i operacijama, a s druge

strane, od MIS, koji su usredsređeni na obezbjeđivanje unaprijed specifikovanih informacija –

izvještaja za menadžere, kojima bi trebalo da pomognu u procesu pretežno strukturisanog

donošenja efektivnih upravljačkih odluka, dok DSS omogućavaju menadžerima analitičko

modelovanje, simulacije, eksploracije mogućih alternativa i dr.

Sistemi podrške odlučivanju imaju veću analitičku moć od drugih sistema, jer se koriste

mnoštvom sofisticiranih modela analize i mogu sažimati ogromne količine podataka u formu

koju donosioci odluka mogu lako tumačiti i razumjeti. Ovi sistemi su tako oblikovani da se

donosioci odluka njima mogu neposredno koristiti, a softver je izrazito "user-friendly". Sistemi

podrške odlučivanju se koriste u interaktivnom načinu i na ad hoc osnovi – korisnik može

mijenjati pretpostavke, postavljati nova pitanja, uključivati nove podatake.

3.3. EIS - Executive Support Systems

Strana 9

EIS su kategorija informacionih sistema, namjenjeni za podršku odlučivanju izvršnim

menadžerima, odnosno, vrhovnom menadžmentu organizacije, mahom da bi zadovoljavali

strategijske informacione potrebe. Uzimaju podatke iz mnogih izvora, agregiraju ih,

kompariraju, analiziraju raznovrsnim analitičkim postupcima i vrše njihovu vizualizaciju prema

zahtjevima menadžera.

Obezbjeđuju selektivno, brzo i lako razumljive informacije o ključnim faktorima koji su

kritični za postizanje strategijskih ciljeva organizacije. Mnogi ih smatraju podskupom DSS.

3.1.1. DW - Data Warehouse

Data Warehouse (DW) je veliko, jedinstveno, integrisano, prilagodljivo, elastično i

bezbjedno spremište podataka koje obezbjeđuje infrastrukturalnu osnovu informacionih

softverskih aplikacija u organizaciji, i koje sadrži ka korisniku usmjerene, integrisane, vremenski

varijantne, postojane, multivarijatne skupove relevantnih, konzistentnih podataka, lako dostupnih

i podložnih analiziranju i manipulisanju, za svrhu podržavanja procesa odlučivanja u upravljanju

organizacijom i njenim procesima. Organizacije pribjegavaju gradnji data warehouse usljed toga

što raspoloživi podaci u obliku u kojem su uskladišteni ne mogu efektivno i efikasno da budu

analizirani, kako bi se iz njih iscrpile informacije potrebne za odlučivanje u upravljanju

procesima u nekoj organizaciji i upravljanju tom organizacijom.

Gradnjom data warehouse organizacija sakuplja svoje podatke i smješta ih u jedno

skladište, organizujući ih na način koji obezbjeđuje laku i brzu dostupnost podataka, kao i

njihovu podložnost odgovarajućem manipulisanju i analiziranju s ciljem sticanja potrebnih

relevantnih novih informacija, pa i takvih koje će omogućiti nove uvide u procese kojima se

upravlja. Tokom građenja data warehouse, neizbježno, nastaju dodatne promjene u organizaciji,

s jedne strane, uvode se neki sasvim novi procesi i procedure neophodni za građenje data

warehouse, dok se, s druge strane, neki procesi u organizaciji mijenjaju usljed novih mogućnosti

koje data warehouse priređuje.

Mart podataka se odnosi na bazu podataka za podršku odlučivanju izgrađenu da se njome

koristi neka organizaciona jedinica ili grupa ljudi u organizaciji ili neki poslovni proces. Mart

podataka je logički podskup data warehouse koji sačinjava unija svih pripadajućih martova

podataka. Data warehouse sadrži veliki skup detaljnih podataka, a martovi podataka sadrže

sumarne podatke saobražene posebnim potrebama korisnika. Izgleda da se opravdano može

postaviti pitanje da li takva unija martova obezbjeđuje cjelovitost i uključuje relacije i interakcije

Strana 10

između organizacionih jedinica ili između poslovnih procesa, kao i interakcije sa okruženjem

organizacije.

3.1.2. KBS - Knowledge Based Systems

Na pomjeranje granica informacionih sistema znatan uticaj su imala postignuća u oblasti

vještačke inteligencije (AI). Među prve istraživače i osnivače oblasti vještačke inteligencije

spadaju Džon Makarti (J. McCarthy), Marvin Minski (M. Minsky), Alen Njuel (A. Newell) i

Herbert Sajmon (H. Simon). Pod vještačkom inteligencijom se, prema rječničkim definicijama,

obično podrazumjeva multidisciplinarna oblast koja uključuje filozofiju, psihologiju, fiziologiju

centralnog nervnog sistema, lingvistiku, nauku o računarstvu, a bavi se reprodukovanjem načina

i rezultata aktivnosti mozga i ljudskog rezonovanja.

Značenje izraza vještačka inteligencija je teško odredivo, a na jezgro tog značenja

ukazuju neke iz mnoštva definicija kao što su te da je vještačka inteligencija nauka koja čini da

mašine obavljaju stvari koje bi zahtjevale inteligenciju kada bi ih obavljao čovjek ili da je

vještačka inteligencija dio nauke o računarima usmjeren na stvaranje i proučavanje račnarskih

programa koji ispoljavaju ponašajna svojstva koja mi identifikujemo kao inteligentna u ljudskom

ponašanju - znanje, rezonovanje, učenje, rješavanje problema, razumjevanje jezika i dr. ili da jr

vještačka inteligencija proučavanje mentalnih moći kroz upotrebu modela kompjuterizacije.

Pri tome je fundamentalna radna pretpostavka da ono što mozak čini može biti

zamišljeno na nekom nivou kao vrsta kompjuterizacije. Osnovne oblasti vještačke inteligencije

su razumjevanje i obrada prirodnog jezika, robotika, računarsko viđenje, automatsko

zaključivanje, automatsko programiranje, mašinsko učenje, neuronske mreže, sistemi zasnovani

na znanju – ekspertni sistemi (ES).

U osnove vještačke inteligencije utkana je i pretpostavka da se čovjekovo mišljenje može

dobro razumjeti posredstvom reprezentacionih struktura i kompjuterskih procedura kojima se

operiše nad ovim stukturama. Ta pretpostavka uključuje i konekcionističke koncepcije prema

kojima se mišljenje modeluje pomoću vještačkih neuronskih mreža. Pretpostavku da čovjekov

razum dejstvuje pomoću reprezentacije i kompjutacije neki filozofi osporavaju, dok drugi vjeruju

da se tim osporavanjima najbolje može odgovoriti ne napuštanjem, nego širenjem i

dopunjavanjem kompjutaciono-reprezentacionog pristupa. Nekadašnja preovlađujuća analogija

Strana 11

razum računar, odnosno podrazumjevanje da su razumu svojstvene mentalne reprezentacije po

analogiji sa strukturama podataka u računaru i kompjutacione procedure po analogiji s

kompjutacionim algoritmima u računaru, zamjenjuje se novom analogijom mozak-računar u

kojoj su, prema konekcionističkim koncepcijama, reprezentacija i kompjutacija shvaćeni

posredstvom neurona i "sinapsi" – konekcija, kao i posredstvom širenja aktivacije.

Među veoma praktične aplikacije vještačke inteligencije u klasi sistema zasnovanih na

znanju (KBS), spadaju ekspertni sistemi (ES). Pod ekspertnim sistemom se podrazumjeva

računarski program koji se koristi znanjima radi oponašanja ponašanja čovjeka – eksperta.

Ekspertni sistemi su karakteristični po:

raspolaganju znanjem eksperta o nekom uzanom domenu,

rješavanju zadataka simboličke prirode,

obrazlaganju svog ponašanja i svojih zaključaka,

proširivanju opsega svojih mogućnosti i moć da se usavršavaju i

rješavanju teških problema u uslovima neizvjesnosti.

Informacioni sistem organizacije treba da je integralan, da integriše sve funkcije, procese

i sve vrste informacionih sistema. Integracija se postiže, prije svega, kroz kompozitni ili

cross/function sistem, koji daje podršku svim poslovnim funkcijama, procesima, aktivnostima,

operacijama i podržava odlučivanje svih nivoa menadžmenta i koji ima integrisane informacione

resurse koje koriste sve aplikacije i korisnici.

Mnogi autori smatraju da akronim MIS uključuje sve navedene vrste informacionih

sistema. Međutim, prema nekim shvatanjima sve navedene osnovne vrste IS i oblasti primjene IT

predstavljaju jedan cjeloviti sistem - informacioni sistem zasnovan na računaru (Computer-

Based Information System - CBIS). CBIS se u tom kontekstu koristi kao "kišobran" za sve vrste

informacionih sistema podržavanih informatičkim tehnologijama.

Informacioni sistemi koji su namjenjeni za obradu podataka nastalih u poslovnim i

tehnološkim procesima i koji obezbjeđuju podatke i informacije za poslovne operacije, nazivaju

se operativnim informacionim sistemima. Uloga ovih sistema je podrška unapređenju i

efikasnom izvršavanju poslovnih transakcija, kontrola tehnoloških procesa, automatizacija

poslova u kancelarijama, podrška u kreiranju, distribuciji i korišćenju znanja, podrška

komunikaciji i saradnji u organizaciji, formiranje i održavanje integralne baze podataka

organizacije.

Memorisanje podataka je ključna komponenta i aktivnost informacionog sistema. Podaci

i informacije stalno ostaju organizovani na određeni način, poželjnog kvaliteta i zapisani na

Strana 12

elektromagnetnim medijima za kasnije korišćenje. Podaci i informacije su u savremenim

informacionim sistemima organizovani kao baze podataka. Kontrola performansi sistema je,

takođe, veoma važna aktivnost informacionih sistema. Kontrola ulaza, obrade, izlaza i

memorisanja podataka, odnosno informacija, se obezbjeđuje odgovarajućom povratnom spregom

o stanju, procesima i kvalitetu ovih aktivnosti.

Odlučivanje je u samoj suštini menadžerske funkcije. U okviru raznovrsnih uloga, u tom

segmentu, menadžeri iniciraju i oblikuju promjene, rješavaju nerutinske probleme, upravljaju

konfliktima i poremećajima, alociraju materijalne i nematerijalne resurse, ali i često moraju

pregovarati sa vanjskim faktorima o problemima koji se tiču poslovnog subjekta. Dakle,

odlučivanje je stalan proces.

Za menadžment je najvažniji sistematičan pristup procesu poslovnog odlučivanja. Pri

donošenju „idealnih“ poslovnih odluka, neophodno je da menadžeri budu spremni koristiti:

modele poslovnog odlučivanja zasnovane na bazama podataka. Stoga, teoretičari menadžmenta

pokušavaju pronaći načine kako da subjektivnu racionalnost (intuiciju) menadžera pretvore u

objektivnu (racionalnu) tehnologiju.

Informacijski sistemi služe za prikupljanje, pohranu i obradu podataka, te isporučuju

potrebne informacije neophodne za poslovno odlučivanje. U novije doba, informacijski sistemi

ne daju samo podatke o realnom stanju određenog poslovnog sistema, nego se primjenom

određenih tehnika iz oblasti umjetne inteligencije nastoji iz podataka dobiti informacija koju

menadžeri koriste za donošenje odluka, odnosno moderni informacioni sistemi služe prvenstveno

za podršku poslovnom odlučivanju.

U primjeni kvantitativnih metoda u menadžmentu javljaju se specifični problemi koji

proizlaze iz kvalitativnih karakteristika i složenih struktura sistema, te međuzavisnosti više

sistema koje se često ne mogu predstaviti matematičkim formulacijama. Stoga, najvažniji korak

predstavlja definisanje problema tj. modela poslovnog odlučivanja. Cilj modeliranja je

specificirati što jednostavniju podršku poslovnom odlučivanju. Iako se može raditi o modeliranju

vrlo složenog poslovno-informacijskog sistema, to se jednostavnost modela može postići

definisanjem ograničenja sistema, kako bi bile uključene samo važne karakteristike tog sistema.

Poslovna inteligencija (eng. Business Intelligence – BI) je skup metodologija i

softverskih alata koji omogućavaju:

korištenje podataka - najčešće iz skladišta podataka (eng. Data Warehouse) i

njihovo pretvaranje u informaciju potrebnu za donošenje poslovnih odluka.

Cilj poslovne inteligencije je iz podataka generisati automatizovanu informaciju koja će

povećati uspješnost poslovanja, uočiti neočito, nepoznato i skriveno, a na temelju obrade velike

Strana 13

količine internih i eksternih podataka poslovnog sistema. EIS je usmjeren na sadašnjost, a tek

potom na budućnost. EIS ima sposobnost prikupljanja podataka iz eksternih, internih izvora i

ima mogućnost izvještavanja o stanju sistema i izuzutecima. Zahvaljujući logici, on korisniku

pruža mogućnost da analizira podatke detaljno koliko on to želi. Među poznatim alatima su

paketi: Command Center EIS, Commander ESS, EIS Toolkit itd.

ZAKLJUČAK

U procesu upravljanja razvojem preduzeća vrši se donošenje odluke kod definisanja i

izbora strategije razvoja preduzeća, definisanja i izbora razvojne politike preduzeća, definisanja i

usvajanja dugoročnog i srenjoročnog plana razvoja preduzeća, definisanja i usvajanja

pojedinačnih planova razvoja preduzeća, selekcije i izbora razvojnih projekata, izrade i ocjene

predinvesticionih projekata, izrade i ocjene studije tržišta, izrade i ocjene investicionih programa,

izrade i usvajanja investiciono-tehničke dokumentacije, konačnog olučivanja o realizaciji

određenog investicionog projekta. Polazeći od činjenice da efikasno odlučivanje podrazumjeva i

sporo, i brzo, i munjevito, i da je preduslov za njega spoj znanja, iskustva i treninga, menadžeri

će u budućem periodu morati u većoj mjeri da koriste sisteme za podršku odlučivanju, posebno

kod donošenja značajnih strateških odluka.

Pojava sistema za podršku odlučivanju, namjenjenih slabo struktuiranim problemima i

uključivanje "mekih" podataka u optimizacione modele, donose suštinski nov pristup ranije

poznatim konceptima informacionih sistema. Korisniku DSS konačno je omogućeno da model

putem kojeg rješava realni problem uprosti tamo gdje je to potrebno i moguće, a da u onim

aspektima koje detaljno analizira zadrži njegovu realnu složenost. Sistemi za podršku

odlučivanju podržavaju sve faze procesa odlučivanja počev od faze formulacije problema, preko

faze projektovanja, faze izbora, pa sve do implementacije.

Neki autori na osnovu proučavanja razvitka informacione tehnologije i njene primjene u

upravljanju zastupaju gledište da je elektronska obrada podataka evoluirala preko upravljačkih

informacionih sistema u sisteme za podršku odlučivanju, DSS. Odluke mogu biti od strateškog

značaja za kompaniju, ukoliko se vezuju za dugoročne planove kompanije. Odluke mogu varirati

od onih koje su od vitalnog značaja za kompaniju, pa do onih koje se donose rutinski i imaju

relativno mali značaj u poslovanju kompanije. Pošto se većina odluka donosi u uslovima

relativnog rizika i neizvjesnosti, dobro je imati ovakve tehnike koje će pomoći u predviđanju

poslovne budućnosti.

Strana 14

Menadžment je neophodan, prije svega, tamo gdje se radi o rukovođenju i upravljanju

kompleksnim i ograničeno predvidivim sistemima. On zahtjeva spremnost na permanentno

učenje i poslovni rizik i pretpostavlja brzo prepoznavanje i ocjenu promjena u preduzeću kao i

njegovom okruženju. U tom smislu menadžment je važna pretpostavka svjesnog djelovanja u

preduzeću. Izazov novine je komponenta i pogonska poluga djelovanja aktivnih samouvjerenih

menadžera.

LITERATURA

1) Radojević D., Logika i odlučivanje, Beograd, 1997;

2) Lazarević D., Organizaciono ponašanje, Čačak, 2004;

3) Petrović Z., Upravljačko računovodstvo, Beograd, 2005;

4) Njeguš A., Poslovni informacioni sistemi, Beograd, 2009;

5) Vesić Jasmina, Menadžment informacioni sistemi, Čačak, 2008;

6) Internet stranice:

- http://sr.wikipedia.org/sr/Sistemi_za_podr%C5%A1ku_odlu%C4%8Divanju

- http://savjetnik.ba

- http://www.cet.rs/cetcitaliste/CitalisteTekstovi/SPO1.pdf

- http://www.ef.uns.ac.rs/Download/razvoj_is/25-06-08%20ris16-2008.pdf

Strana 15