UVOD

Teorijsko-metodoloki pristup

1.Predmet istraivanja

Predmet istraivanja su institucije Evropske Unije i njihov meusobni odnos, osnivaki ugovori koji su bili od znaaaja za nastanak Evropske Unije i njenih institucija i koji su djelovali na sve vei razvoj tih institucija odsnosno na poveanje njihovih nadlenosti zatim poseban osvrt e biti na sudskoj praksi i presudama Evropskog suda pravde i pravu koje primjenjuje pri odluivanju. Institucije Evropske Unije su jako dobro usklaene a drave lanice su dune da se prilagode radu ovih institucija. Naravno postoje naela Evropskog prava koja ureuju meusobni odnos institucija drava lanica i komunitarnih organa. Odnos komunitarnog prava prema nacionalnim pravima drava lanica odreen je naelom superiornosti i autonomije komunitarnog prava. Jedan od osnovnih principa Evropske Unije je princip direktne primene iprincip supsidijarnosti gdje je naglaen primat na nacionalnom nivou. Toprvenstveno podrazumijeva nadlenost institucija drava lanica pa tek onda, kada se cilj koji je predvien Ugovorom ne moe ostvariti na nacionalnom nivou, predvia djelovanje komunitarnih organa. Nadlenost nacionalnih sudova ne iskljuuje primjenu pravnih normi komunitarnog prava jer princip direktne primjene podrazumijeva unoenje odredbi pravnih normi komunitarnog prava u unutranje pravne sisteme drava lanica bez intervencije nacionalnih zakonodavnih ili upravnih vlasti.

2. Cilj istraivanja

Iz navedenog predmeta istraivanja proizilazi glavni cilj istraivanja a to je:

Definisanje EU u njenom dananjem ureenju sa historijskim-ugovornim razvojem ( gdje se jasno vide institucionalne izmjene koje se karakteriu kao institucionalna adaptacija koja je morala da uslijedi usljed proirenja Unije) i

Uloga suda i karakter njegovih presuda ( koji je najvie proklamovao superiornost komunitarnog prava u odnosu na pravo drava lanica).

3. Metod istraivanja

Kao osnovni metod istraivanja pojavljuje se interno (koritenje sekundarnih izvora podataka kao to su knjige,lanci).U okvirima odreenih teorijskih i metodolokih razmatranja koriten je:

historijski metod,

normativni metod,

deskripcija i

komparacija.

Kroz historijski metod emo se upoznati sa nastankom Evropske Unije, razvojem te promjenama koje su se desile kao posljedica razvoja Unije.Normativni metod e jasnije ukazati na ugovore koji su doveli do nastanka Unije i nain njihovog ureivanja meusobnog odnosa izmeu institucija te ugovora koji su doveli do institucionalne izmjene u pogledu broja lanova, nadlenosti organa Zajednice.Deskripcijom e te se upoznati sa sastavom, nadlenou komunitarnih organa te metodom komparacije e se uoiti razlike izmeu prvobitnog i sadanjeg ureenja Evropske Unije samim tim i njezinih institucija.

1. Nastanak Evropske Unije

U periodu od 1945. do 1954. godine poela je ekonomska saradnja zemalja Evrope zahvaljujui incijativi i pomoi Sjedinjenih Amerikih Drava. Nove promijene koje je nosio zavretak Drugog svjetskog rata je poetak novog razdoblja meunarodne politike, koju je obiljeio bipolarni sistem unutar kojeg su zemlje izgubile svoju stvarnu autonomiju.[footnoteRef:1] U Aprilu 1948. godine dolazi do osnivanja Evropske organizacije za ekonomsku saradnju a 1949. godine i osnivanje Vijea Evrope koje je pokazalo interesovanje za evropske integracije. Ideja evropskog udruivanja je zapravo bila zasnovana na ekonomskoj podlozi.Korijen historijskog razvoja udruivanja se nalazi u Parikom ugovoru (stupio na snagu 1952. godine) kojime je osnovana Evropska zajednica za ugalj i elik. Glavni cilj ove zajednice bilo je uspostavljanje zajednikog trita za ugalj i elik. Parikim ugovorom dolazi do osnivanja Visoke Vlasti, Savjeta (sa ovlatenjima odluivanja), Parlamentarne skuptine i Suda (sa ovlatenjima nadzora). [1: Grupa autora, Povijest-poslije ratno doba, Europapress holding, Zagreb, 2008.,str.181.]

Zemlje koje su potpisale Pariki ugovor[footnoteRef:2] su godinu dana poslije pokuali uspostaviti zajednicu u oblasti odbrane i to zakljuivanjem Ugovora o osnivanju Evropske odbrambene zajednice i evropske politike zajednice. Pokuaji su propali prvenstveno zbog nespremnosti Francuske da se suoi makar sa dijelom Njemakog naoruanja, odsustvo Velike Britanije koja je u to vrijeme predstavljala najsnaniju evropsku dravu te nepostojanje zajednike vanjske politike kojoj bi savez trebao da slui. [2: To su : Belgija, Francuska, Holandija, Italija, Luksemburg i Njemaka.]

U neto vie od pola godine dolazi do pripreme Ugovora o osnivanju Evropske Ekonomske zajednice i Ugovora o osnivanju Evropske zajednice za atomsku energiju koje su predstavnici navedenih est zemalja potpisali 1957. da bi stupili na snagu 1. Januara 1958 godine (Rimski ugovori). Glavni cilj evropske ekonomske zajednice je bio uspostavljanje zajednikog trita i to bez diskriminacije s obzirom na dravu porijekla.[footnoteRef:3] Ugovorom je deklarisan rok od dvanaest godina za uklanjanje svih prepreka za djelovanje zajednikog trita. U pogledu institucionalnog djelovanje Komisija je bila nezavisna od drava lanica ija je nadlenost bila predlaganje pravnih akata i kontrola njihovog provoenja. Parlamentarna skuptina je prerasla u Evropski Parlament koji je i dalje imao konsultativnu ulogu a Savjet (ministara) je i dalje zadrao zakonodavnu ulogu. Glavni problem je bio u injenici da su institucije svih zajednica egzistirale paralelno na osnovu ega dolazi do potpisivanja novog ugovora o spajanju 1965. godine kojim su ove institucije objedinjene. [3: Vidjeti lan 7 Ugovora.]

Jedan od bitnih je i Jedinstveni Evropski akt iz 1986. godine kojim je politika saradnja dobila ugovornu osnovu te je osnovan i Prvostepeni sud, uvedeno je i odluivanje kvalifikovanom veinom.

Historijski posmatrano najvaniji je Mastrihtski ugovor (Ugovor o Evropskoj Uniji) koji je stupio na snagu 1993. godine i kojim je unesena nova dimenzija u evropskim integracijama. Ovim ugovorom jasno su postavljeni ciljevi meu kojima su stavranje monetarne i ekonomske unije i uvoenje jedinstvene valute, zajednika spoljna i bezbjedosna politika, zajednika odbrambena politika. Uvodi se Unijsko graanstvo[footnoteRef:4],institucionaliziran je Evropski savjet,uveden je postupak saodluivanja Parlamenta i Savjeta koja je Evropskom Parlamentu davalo pravo veta u oblastima kao to su: Sloboda kretanja radne snage, sloboda naseljavanja, unutranje trite,ibrazovanje, javno zdravstvo i Evropska Ekonomska zajednica je preimenovana u Evropsku zajednicu. Ovim ugovorom podcrtana je uloga Evropskom Parlamenta u zakonodavnom postupku, uvedeno je jednako trajanje mandata lanova komisije i evropskog Parlamenta koji je morao odobriti sastav Komisije. Uveden je pojam evropskog dravljanstva ali je pravni poloaj dravljanina Unije povezan sa dravljanstvom drave lanice a ukoliko se nae u nekoj treoj zemlji moe zatraiti zatitu od diplomatskog predstavnitva bilo koje od drava lanica Unije.[footnoteRef:5] U pogledu Savjeta ministara nije dolo do znatnog proirenja podruja odluivanja veinom glasova u podrujima kao to su: poveanje finansijskih sredstava, makroekonomska politika, zajednika spoljna i bezbjednosna politika te saradnja u unutranjim poslovima pravosua. [4: Graanin unije je svako lice koje ima dravljanstvo neke od drava lanica, pri emu graanstvo Unije ne zamijenjuje nacionalno dravljanstvo nego ga dopunjuje. Branko A.Lubarda, Evropsko radno pravo, Podgorica 2004 godina, str.107.] [5: lan 17.stav 2. Ugovora o Evropskoj zajednici]

Dalje je uslijedio Amsterdamski ugovor (1997. godine) koji dopunjuje i mijenja osnivake ugovore u oblasti pravosua i unutranjih poslova, socijalne politike i politike zapoljavanja, proiruje oblast odluivanja kvalifikovanom veinom u Savjetu ministara. Posebna panja je posveena zabrani diskriminacije i uveden je mehanizam protiv drave. Savjet je ovlaten da konstatuje ozbiljnu i trajnu povredu osnovnih principa na kojima poiva Unija a to su: sloboda, demokratija i vladavina prava, prinsip potivanja i zatite ljudskih prava i sloboda. Svakim ugovorom sve vie se proiruju nadlenosti institucija Unije.Ugovor iz Nice je potpisan 2001. godine i predvia znatne institucionalne promijene u procesu proirenja Unije posebno u pogledu pripremanja institucija Unije za djelovanje u proirenoj Uniji. Zbog toga je dolo do izmjene sastava i naina rada Komisije Evropske Unije.Posljednji je Lisabonski ugovor koji je potpisan 2007. godine ali jo vuijek nije stupio na snagu jer nije ratificiran od strane Irske , ali je zbog svoje vanosti nastavio dalju ratifikaciju u nacionalnim parlamentima drava lanica koje to nisu uinile.

2. Institucije Evropske unijeU prvobitnom osnivanju Europske Unije, Zajednice su imale svoja izvrna tijela a zajedniki su im bili samo Skuptina predstavnika koja je 1962. godine preimenovana u Evropski Parlament i Sud pravde. Od potpisivanja ugovora o spajanju 1965. godine djelovala je jedna Komisija i jedan Savjet za sve tri Zajednice. Nakon Amsterdamskih amandmana govori se iskljuivo o Savjetu kao instituciji koju Unija dijeli sa ostalim Zajednicama., da bi Mastrihtskim ugovorm Savjet bio preimenovan u Savjet Europske Unije. Vremenom usljed institucionalne revolucije razvijale su se i druge institucije, tako da su danas najvanija tijela u Europskoj Uniji: Savjet Evropske Unije, Evropski savjet, Evropski parlament, Evropska komisija, Evropski sud i sud prve instance Revizorski sud,Ostale institucije su: Ombudsman Finansijski sud, Ekonomski i socijalni komitet, Komitet regija, Evropska centralna banka i Evropska investiciona banka, Europol i Eurojust[footnoteRef:6] [6: Glava III Odredbe o institucijama, Ugovor o Evropskoj Uniji.]

Granice nadlenosti Unije ureene su naelom dodjeljivanja, dok je izvravanje nadlenosti Unije ureeno je naelima supsidijarnosti i proporcionalnosti. Na temelju naela dodjeljivanja, Unija djeluje samo u granicama nadlenosti koje su joj drave lanice dodijelile Ugovorima kako bi postigla njima odreene ciljeve. Nadlenosti koje Ugovorima nisu dodijeljene Uniji, zadravaju drave lanice. Na temelju naela supsidijarnosti, u podrujima koja nisu u njezinoj iskljuivoj nadlenosti, Unija djeluje samo ako i u mjeri u kojoj ciljeve predloenog djelovanja drave lanice ne mogu dostatno ostvariti na sredinjoj, regionalnoj ili lokalnoj razini, nego se zbog opsega ili uinka predloenog djelovanja oni na bolji nain mogu ostvariti na razini Unije. Na temelju naela proporcionalnosti, sadraj i oblik djelovanja Unije ne prelazi ono to je potrebno za ostvarivanje ciljeva Ugovora.

2.1.Savjet Evropske unije[footnoteRef:7] (Savjet ministara) [7: Ugovor o EZ i Ugovor o EU spominju samo Savjet kao jednu od institucija Zajednice dok Ugovor o EZU i Ugovor o Euroatom zajednici nazivaju ga kao Specijalni savjet ministara odnosno Savjet euroatom. Ugovorom o objedinjavanju institucija je inaugurisan Savjet Evropskih zajednica kao jedinstveno tijelo tri Zajednice.]

2.1.1. OrganizacijaHistorijski posmatrano Savjet ministara se prvobitno sastojao samo od ministara spoljnih poslova est drava lanica. Zakonodavna nadlenost pripada tradicionalno Savjetu. Zbog porasta tema koje su ulazile u spektar odluivanja Savjet je proirivao svoje oblasti na resorna ministarstva. Savjet je jedino tijelo koje direktno predstavlja vlade drava lanica i dijeli zakonodavnu mo sa Parlamentom.To je najvanija institucija Evropske Unije kada se radi o donoenju odluka o zajednikoj vanjskoj i sigurnosnoj politici. Savjet se sastoji od predstavnika svake drave lanice. Savjetom neizmjenino predsjedavaju drave u periodu od est mjeseci po redoslijedu koji je ustanovljen odgovarajuom dolukom Savjeta.Savjet svoju organizaciju i rad regulie poslovnikom o radu. Sjednice saziva predsjedavajui na sopstvenu incijativu, na zahtjev svakog od lanova ili na zahtjev Komisije, s tim da sjednicama Savjeta prisustvuje jedan ili vie lanova Komisije. Uloga predsjedavajueg je da priprema sjednice, utvruje dnevni red zasjedanja i rukovodi njegovim radom.[footnoteRef:8] Savjetu pomae i generalni sekretarijat kome predsjedava visoki predstavnik za vanjsku i bezbjednosnu politiku o ijem imenovanju Savjet donosi odluku kvalifikovanom veinom. Generalni sekretarijat je zapravo administrativna sluba Savjeta.[footnoteRef:9] Sastoji se od Ureda Glavnog sekretara, Ureda zamjenika Glavnog sekretara, Pravne slube, sektora za medije i raznih direkcija. Savjet je pored administrativnih uspostavio i veoma iroku mreu savjetodavnih tijela pod nazivom Komitet stalnih predstavnika drava lanica (Coreper). U pogledu meusobnog odnosa poto je Coreper pomono tijelo ne moe samostalno odluivati o pitanjima koja su Ugovorom stavljena u nadlenost Savjeta[footnoteRef:10] o emu se izriito izjasnio i Evropski sud. Radom Corepera rukovodi predsjedavajui koji se mijenja u skladu sa smjenom u rukovoenju Savjeta.[footnoteRef:11] Coreper djeluje posredstvom dva tipa komiteta a to su : Coreper I i Coreper II. Coreper I je sastavljen od zamjenika stalnih predstavnika i prvenstveno se bavi tehnikim aspektima odreenog predmeta dok Coreper II se sastoji od ambasadora drava lanica i odreeni predmet analizira iz ire politike perspektive. Njihov odnos nije hijerarhijski ustanovljen. [8: Prijedlg dnevnog reda utvruje predsjedavajui a dodatna pitanja mogue je uvrstiti tokom rasprave o dnevnom redu o emu jednoglasno odluuju lanovi Savjeta. Nevenko Misita, Osnovi prava Evropske Unije, Sarajevo, 2002. godine. Str.392.] [9: Vidi l.23, Poslovnik.] [10: Formalno je ustanovljen Ugovorom o objedinjavanju odreenih institucija (l.4) a sada je stituiran odredbama l.207(1),ex l.151 (1). Nevenko Misita, Osnovi prava Evropske Unije, Sarajevo, 2002. godine. Str.399.] [11: l. 19 (4), Poslovnik o radu Savjeta.]

2.1.2. NadlenostNadlenost Savjeta je utvrena na opti nain l.202 (ex l.145) i obuhvata: ovlatenja za koordinaciju optih ekonomskih politika drava lanica, ovlatenja da odluuje (zakonodavna), provedbena ovlatenja a moe i od Komisije da zahtjeva pripremu studija ili prijedloga.Ugovor o EZ predvia zakonodavnu nadlenost Savjeta i komisije u pogledu socijalne politike. Kada je rije o zakonodavnom postupku u drugim pitanjima ova nadlenost je podijeljena izmeu savjeta, Komisije i Parlamenta. Tako da Savjet ne raspolae pravom incijative u oblasti usvajanja akata niti pravom oblikovanja teksta tokom postupka jer je ono u rukama Komisje. Meutim bez saglasnosti savjeta nije mogue usvojiti propis. Savjet ima znaajnu ulogu u pogledu kontrole zakonitosti i ustavnosti komunitarnih akata[footnoteRef:12] te se na osnovu Ugovora pojavljuje kao jedan od tzv.privilegovanih tuilaca pred Evropskim sudom. [12: L. 230, ex l. 173.]

U pogledu ostalih institucija Savjet raspolae odreenim mehanizmima tako da Odobrava pravila (jednoglasno) i uslove pod kojima lanovi Parlamenta obavljaju svoju dunost. U odnosu na Komisiju i Evropski sud Savjet odluuje o platama komisionara i sudija i mijenja njihov brojani sastav, te imanuje lanove Finansijskog suda.2.1.3. OdluivanjeU pogledu glasanja Poslovnik obavezuje predsjedavajueg da inicira glasanje jer Savjet pristupa glasanju na prijedlog predsjedavajueg i na prijedlog jednog od lanova ili na prijedlog Komisije (ukoliko se saglasi veina lanova Savjeta). Savjet donosi odluke na tri naina: jednoglasno, kvalifikovanom veinom i prostom veinom.Jednoglasno Savjet odluuje u najosjetljivijim oblastima kao to su Unijski prostor II i III stub te kada je predvieno u komunitarnom prostoru u pitanjima koja imaju naglaenu ustavno pravni dimenziju ( izmjena broja sudija i pravobranilaca u evropskom sudu, izmjena broja lanova Komisije, postavljanje lanova Finansijskog suda, izmjena sastava i nadlenosti Suda prve instance i dr).[footnoteRef:13] Uzdravanje od glasanja prisutnog lana ne spreava usvajanje odluke. [13: Nevenko Misita, Osnovi prava Evropske Unije, Sarajevo, 2002. godine. Str.397]

Kvalifikovanom veinom gdje se podrazumijeva da svaka drava lanica ima onoliko glasova srazmjerno veliini i broju stanovnika, zatjeva se 258 glasova od ukupno 345 koliko Savjet ima sa 27 drava lanica.[footnoteRef:14] Ukoliko se odluka donosi na prijedlog Komisije za njeno usvajanje potrebna su 62 glasa u najmanje 10 zemalja.[footnoteRef:15] Ovaj sistem glasanja bez izuzetaka vrijedi u oblasti slobode kretanja, azila i imigracije, dok u oblasti ekonomske i monetarne politike se predvia glasanje pomou dvije treine glasova od ukupno vrednovanih glasova ( gdje su izuzeti glasovi predstavnika drave koja je u pitanju tj.koja je ostvarila prekomjerni deficit). Prilikom odluivanja kvalifikovanom veinom o donoenju direktiva Savjetu je potrebno miljenje parlamenta sa kojim se moe sloiti nakon ega zajedniki stav dostavlja Parlamentu nakon ijeg odobravanja Savjet moe usvojiti direktivu.U sluaju isticanja amandmana na zajedniki stav od strane Parlamenta i ne slaganje Savjeta sa tim amandmanima osniva se Odbor za usaglaavanje. [14: Sajmon Hiks str 94 ****] [15: Kada se odluka donosi ne na prijedlog Komisije potrebno je pored 62 glasa i da se izjasni najmanje 10 ministara. Branko A.Lubarda, Evropsko radno pravo, Podgorica 2004 godina, str.103.]

Prostom veinom Savjet odluuje ukoliko Ugovorom nije drugaije predvieno. To podrzumijeva uee svake drave lanice sa po jednim glasom pa je za pozitivan ishod potrebno osam glasova. Ovaj nain glasanja je prisutan prilikom: usvajanja poslovnika o radu, porduenja vremena usvajanja akta u okviru zakonodavnog postupka saradnje i postupka saodluivanja, obraanja Komisiji sa zahtjevom da istrai odreeno pitanje i podnese prijedlog, sazivanja meuvladine konferencije u cilju izmjene Osnivakog ugovora.Iako je Mastrihtskim ugovorom dolo da irenja i jaanja uloge Evropskog parlamenta Savjet je ostao centralno zakonodavno tijelo Evropske unije.2.2. Evropski SavjetEvropski savjet je vaninstitucionalni organ politike saradnje u oblasti spolje politike. ine ga efovi drava ili vlada i ministri vanjskih poslova. Glavni cilj je podsticanje i usmjeravanje ukupnog ekonomskog, socijalnog i politikog razvoja i Unije i njenih drava lanica.Politika uloga dolazi do izraaja prilikom odreivanja opih politikih smjernica i podsticaja za razvoj Unije i rjeavanja najvanijih pitanja koja se odnose na evropske integracije.[footnoteRef:16] Predstavnik Evropskog savjeta je predsjednik one drave lanice koja predsjedava Unijom. Savjet se priznaje kao jedno od tijela Unije ali bez zakonodavne nadlenosti. Moe da usvaja samo one dokumente kojiam se poziva, insistira ili na bilo koji drugi nain signalizira nadlenim institucijama zbog ega i kakve pravnoobavezujue akte bi trebali usvojiti. Od nastanka do danas desile su promijene u pogledu trajanja mandata i zamjene predsjednika na osnovu roatcionog sistema. [16: Dr. Zenaid elmo, Upravno pravo i Evropsko upravno pravo, Sarajevo 2007, str 328.]

2.3. Evropski parlament2.3.1. OrganizacijaU Osnivakim ugovorima je predviemo postojanje Zajednike skuptine. Za razliku od prvobitnog sastava kojeg su inili delegirani lanovi nacionalnih parlamenata danas je sastavljen od direktno izabranih predstavnika naroda u pojedinim dravama lanicama[footnoteRef:17]. Broj lanova ne smije biti vei od 700 i lanovi se biraju na period od 5 godina. Rad Evropskog parlamenta utvruje se poslovnikom gdje parlament sam odluuje o svom unutranjem sastavu tako da postoje i stalne i istrane komisije. Formirajui istranu komisiju Parlament vri kontrolnu funkciju putem koje ispituje tvrdnje o povredi komunitarnog prava (pod uslovom da se ne vodi spor pred sudom). [17: Gordana Ili-Gasmi str 96 *****]

2.3.2 NadlenostDo donoenja Jedinstvenog Evropskog akta uloga parlamenta je bila isto konsultativnog karaktera gdje je mogao davati miljenja povodom prijedloga akta koje je formulisala Komisija. Stavovi parlamenta su ili pred komisiju ime se de facto izvravala njegova uloga u zakonodavnom postupku.U pogledu prvobitne nadlenosti prvo poveanje ovlatenja ogleda se u dobijanju odreenih prava odluivanja oko prorauna Zajednice koja su se ogledala u mogunosti da predloi promjene u planiranim obaveznim izdacima, mogunost da apsolutnom veinom dobije proraun te mogunost da sprijei Evropsku komisiju da povea obavezne izdatke bez njegovog odobrenja. Nadlenost Parlamenta se svodi na uee u postupku: konsultovanja, saradnje, saodluivanja i postupak davanja saglasnosti.Parlament je prije donoenja amandmana imao pravo samo na prvo itanje da bi nakon donoenja amandmana dobio pravo i na drugo itanje.[footnoteRef:18] [18: Vidi str. 9.]

U kontekstu saodluivanja uloga Parlamenta je proirena Mastrihtskim novelama u pogledu oblikovanja pravnih akata zajednice.[footnoteRef:19] [19: Ukoliko u postupku saodluivanja Parlament odbije prijedlog akta ili Savjet ne prihvati njegove amandmane nakon drugog itanja rjeenje se nalazi formiranjem ad hoc komiteta u iji sastav ulaze predstavnici Parlamenta i Savjeta. Na taj nain se eli postii kompromis za obje strane. Nevenko Misita, Osnovi prava Evropske Unije, Sarajevo, 2002. godine. Str.376]

Ugovor predvia obavezu Parlamenta na davanje saglasnosti za pitanja kja su od ustavnog karaktera kao to su: prijem novih drava lanica i zakljuivanje ugovora o udruivanju.Evropski Parlament se ukljuuje i u postupku usvajanja budeta gdje ga moe odbiti u cijelosti.

2.3.3. OdluivanjeParlament odluuje apsolutnom veinom osim u onim Situacijama gdje Ugovor previa kvalifikovanu veinu.

2.4. Evropska Komisija2.4.1 OrganizacijaEvropska komisja je izvrno-administrativno i politiko tijelo Unije koji se koja se prema posljednim izmjenama (Ugovorom iz Nice) sastoji od 27 lanova koje predlau vlade drava lanica. Broj lanova se moe mijenjati jednoglasnom odlukom Savjeta a njihovo imenovanje odobrava Evropski parlament. Mandat mu je pet godina a ine ga predsjednik, pet potpredsjednika i 21 komesar.[footnoteRef:20] lanovi komisije se imenuju na osnovu kompetentnosti i nezavisnosti. [20: lanovi komisije za vrijeme obavljanja mandata ne smiju obavljati bilo kakav plaeni ili neplaeni rad, niti se nai u situaciji koja podrazumijeva sukob interesa. Dr. Zenaid elmo, Upravno pravo i Evropsko upravno pravo, Sarajevo 2007, str 331]

Unutranja organizacija je sasatavljena od vie organizacionih oblika koji su uspostavljeni kao resorni odjeli a oni su dalje podijeljeni na pododjele a ovi na ue organizacione jedinice. Svaki lan komisije ima kabinet.2.4.2. NadlenostNadlenost Komisije ukljuuje: incijativu, izvrna ovlatenja, nadzor i predstavljanje. Jedno od najjaih sredstava Komsije je pravo da podnese tubu sudu ukoliko drava lanica ne izvrava obaveze preuzete Ugovorom. Da bi mogla utvrditi da je dolo do povrede Ugovora Komsija vri i istrana ovlatenja koja ukljuuju pravo da od svake draa lanice zahtjeva dostavljanje informacija odnosno da poduzme neophodne radnje tim povodom toga. Komisija predlae Savjetu i Evropskom parlamentu usvajanje direktiva kvalifikovanom veinom. Predlae ideje javnih politika za srednjoistoni razvoj Unije, predlae zakone Parlamentu i Savjetu, vodi politiku budeta Unije, sporovodi Evropski zakon zajedno sa sudom pravde i predstavlja Uniju u pravnim odnosima sa dravama lanicama te sa treim dravama.Komsija ima odreenu ulogu i u zakonodavnom postupku i to u formulisanju politike razvoja Zajednice.[footnoteRef:21] Odnos Komisije i Savjeta u zakonodavnom procesu je takava da Komsija Predlae ali ne usvaja a Savjet usvaja ali ne predlae. Ugovor obavezuje Komisiju i Savjet na meusobnu saradnju i konsultovanje (Usvajanje akcionog plana). [21: Osnovni akt te vrste je Bijela knjiga o uspostavljanju zajednikog trita. Nevenko Misita, Osnovi prava Evropske Unije, Sarajevo, 2002. godine. Str.414]

2.4.3. OdluivanjeKomisija je kolektivno odgovorna[footnoteRef:22] tako da i kolektivno odluuje.Jedno od ogranienja ovog odluivanja je tzv.pismeni postupak u kome prijedlog akta stie od resornog komisionara. Odobrava ga pravna sluba i direktor i proslijeuje se kabinetima ostalih komisionara. Ovakav prijedlog cirkulie meu kabinetima pet dana i ukoliko ostali komsionari nemaju primjedbi samtra se da je prijedlog usvojila Komisija. [22: Stav Suda, sluaj AKZO i sluaj BASF.]

2.5. Evropski sud i sud prve instance2.5.1 Evropski sud2.5.1.1. OrganizacijaEvropski sud se sastoji od petnaest sudija koji se imenuju sporazumom vlada drava lanica na period od est godina[footnoteRef:23]. U pogledu broja lanova Savjet moe poveati broj lanova jednoglasnom odlukom a to na prijedlog suda. U radu suda uestvuje i osam generalnih pravobranilaca.Predsjednika suda na period od tri godine biraju sudije iz svojih redova a generalni pravobranioci na period od godinu dana biraju prvog generalnog pravobranioca. Glavni zadatak generalnog pravobranioca je podnoenje sudu potpuno nezavisno i obrazloeno miljenjei na taj nain mu prui pomo u izvravanju Ugovorm utvrenih zadataka. Svaki sudac i generalni pravobranilac imaju svoj kabinet, koji sainjavaju po tri pravna savjetnika. Sud postavlja tajnika (Registrar) i propisuje pravila koja ureuju njegovu slubu. Tajnika imenuju suci i generalni pravobranilac tajnim glasanjem na razdoblje od est godina, s mogunou reizbora.[footnoteRef:24] [23: Svake tri godine se obnavlja polovina broja sudija i generalnih pravobranilaca. Nevenko Misita, Osnovi prava Evropske Unije, Sarajevo, 2002. godine. str.494.] [24: lanak 224 Ugovora o EZ (tj. lanak 223/5 Ugovora o EZ nakon stupanja na snagu Ugovora iz Nice). Nain izbora i nadlenosti tajnika ureene su lancima 9, 10 i 13 Statuta Suda i lancima 12 19 Pravila postupka, te Instrukcijama tajniku, koje Sud na prijedlog Predsjednika Suda usvaja temeljem lanka 15 Pravila postupka. Instructions to the Registrar objavljene su kao dodatak Pravilima postupka Suda.]

Sud zasjeda u Plenumu pod uslovima utvrenim Poslovnikom koji donosi sam Sud.Sud obrazuje vee vijee (3-5 sudija) i veliko vijee (11 sudija). U sluaju plenuma kvorum je devet sudija. Mastrihtskim amandmanima proiruju se ovlatenja vijea koja se ogladaju u mogunosti ustupanja vijeu i onih predmeta u kojima je drava lanicatuitelj ili tuena strana.

2.5.1.2. NadlenostGlavne nadlenosti Evropskog suda su:[footnoteRef:25] [25: Nevenko Misita, Osnovi prava Evropske Unije, Sarajevo, 2002. godine. str.490.]

Utvrivanje izvravanja obaveza ustanovljenih Ugovorom od strane drava lanica, Ocjena zakonitosti komunitarnih pravnih akata, Utvrivanje propusta komunitarnih institucija da postupe u skladu sa komunitarnim pravom, Odluuje o sankcijama izreenim na oasnovu akta Parlamenta i/ili Suda u kojima je predviena nadlenost Suda, Odluuje o albama na presude Suda prve instance, Donosi presude kojima tumai komunitarno pravo i cijeni valjanost akata komunitarnih institucija, Odluuje o sporovima izmeu komunitarnmih institucija i zaposlenih, Odluuje o sporu na osnovu odgovarajue arbitrane klauzule, Odluuje o sporovima izmeu drava lanica, Donosi preivremene mjere i Daje miljenja o saglasnosti odreenog sporazuma koji zakljui Zajednica sa Ugovorom, na zahtjev Savjeta, Komisije ili drave lanice.

Postupak pred Sudom se pokree na osnovu tube koja nema suspenzivno dejstvo. Aktivnu procesnu legitimaciju imaju drave lanice, Komisija i Savjet.[footnoteRef:26] Nadlenost suda moe se ustanovit i sporazumom drava lanica o pitanju vezanom za Ugovor ( kao to je uinjeno Sporazumom o Evropskom ekonomskom prostoru). [26: Branko A.Lubarda, Evropsko radno pravo, Podgorica 2004 godina, str.122.]

2.5.1.3. Odluivanje

Evropski sud odluke donosi u formi presude ili rjeenja. Presudom odluuje kada se okonava postupak pokrenut direktnom tubom i zahtjevom nacionalnog suda da se da tumaenje Ugovora ili sekundarnog komunitarnog propisa. Rjeenje se donosi ili u toku postupka (prilikom odobravanja neke privremene mjere) ili uz presudu povodom njenog izvrenja. Odluka koja je donosena se ne moe dijeliti jer se smatra odlukom svih sudija bez obzira da li je donesena u plenumu ili u vijeu.

2.5.2. Sud prve instance

Formiran je 1988. godine jednoglasnom odlukom Saveta (nakon konsultovanja Parlamenta i Komisije), a na osnovu odredaba Jedinstvenog evropskog akta. Razlog za njegovo osnivanje je rastereenje Suda pravde. Sud ima slinu strukturu kao i Sud pravde. Razlika je u tome to Sud prve instance nema opte pravobranioce. Sluajevi koji se vode pred ovim sudom mogu biti predmet albe viem sudu Sudu pravde. Glavna je svrha uspostave novog Suda bila rasteretiti rad Suda EZ, te je stoga zamiljeno da se na novi Sud prenesu ovlasti da u prvom stupnju odluuje u onim predmetima koji se temelje na kompleksnoj injeninoj situaciji.

2.5.2.1. Organizacija

Sud prve instance sainjava petnaest sudija sa mandatom od est godina. U Nici je dogovoreno da taj sud moe imati i vie sudaca, pa novi lanak 224/1 Ugovora o EZ predvia da se taj Sud sastoji od barem po jednog suca iz svake drave lanice. Poto ovaj sud nema opte pravobranioce njihovu ulogu moe vriti jedan od sudija.

Pravila postupka donosi Sud prvog stupnja u dogovoru sa Sudom EZ, a da bi ona stupila na snagu mora ih jednoglasno potvrditi Vijee ministara. Nakon stupanja na snagu Ugovora iz Nice, Vijee e Pravila postupka potvrivati kvalificiranom veinom.[footnoteRef:27] Za razliku od sudaca Suda EZ, suci Suda prvog stupnja ne moraju imati kvalifikacije za izbor na "najvie sudake funkcije" u svojoj zemlji. Suci izmeu sebe biraju predsjednika Suda na razdoblje od tri godine. Njegova je funkcija da upravlja sudakim i administrativnim poslovima suda, te predsjedava plenarnim zasjedanjima i donoenju odluka u plenumu.[footnoteRef:28] Svaki sudac ima svoj kabinet kojeg sainjavaju po dva savjetnika, U svom sastavu kao i Sud pravde ima i tajnika.[footnoteRef:29] Funkcija i ovlasti tajnika ureeni su lancima 20-27 Pravila postupka Suda prvog stupnja te Instrukcijama tajniku, dodanim Pravilima postupka. [27: lan 225/4 Ugovora o EZ.] [28: lan 8 , Pravila postupka Suda prvog stepena.] [29: lan 45 Statuta Suda.]

2.5.2.2. Nadlenost U Ugovoru se izriito navodi da je sud prve instance nadlean samo povodom odreenih vrsta tubii u idreenim postupcima.[footnoteRef:30] Nadlenost Suda odreuje Savjet jednoglasnom odlukom i to na zahjtev Evropskog suda pravde nakon konsultacije sa Parlamentom i Komisijom. U nadlenosti suda spadaju: [30: Sud nije nadlean u postupku povodom pitanja nacionalnih sudova o tumaenju komunitarnog prava lan.225 (1), Nevenko Misita, Osnovi prava Evropske Unije, Sarajevo, 2002. godine. str.503.]

Radnopravni sporovi[footnoteRef:31], [31: To su sporovi Zajednice i njezinih slubenika, lan.152 EA.]

Ocjena zakonitosti komunitarnih pravnih akata, kada postupak pokree pravno lice[footnoteRef:32], [32: lan 33 i 35 U i lan 146 i 148 EA.]

Naknada tete po zahtjevu privatno pravnih lica[footnoteRef:33], [33: lan 40 U i lan 151 EA.]

Sporovi dodijeljeni na osnovu arbitrane klauzule u privatn opravnom ili javno pravnom ugovoru[footnoteRef:34] i [34: lan 42 U i lan 153 EA.]

albe na odluke apelacionih tijela donijete u internom postupku u okviru odreenih komunitarnih ustanova.

Na odluke Suda prve instance mogue je uloiti albu Evropskom sudu, obino se ulae u sluaju: nedostatka nadlenosti, bitne povrede postupka i pogrene primjene komunitarnog prava.[footnoteRef:35] Roka za podnoenje albe je dva mjeseca koja nema suspenzivno dejstvo kao ni odluka Evropskog suda, izuzev ako na traenje alioca Evropski sud ne dlui drugaije. [35: Nevenko Misita, Osnovi prava Evropske Unije, Sarajevo, 2002. godine. str.508.]

2.5.2.3. Odluivanje

Sud prvog stupnja moe odluivati u plenumu, sudskim vijeima, a od Maja 1999. godine Odlukom Savjeta omogueno je da odluke donosi i sudac pojedinac u sluajevima manje vrijednosti jer postupanje sudije pojedinca se ne predvia kod pitanja zakonitosti odreenog pravnog akta[footnoteRef:36] kao i u sluajevima kada se tome protivi drava lanica ili komunitarna institucija. Prva takva odluka donsesena je u Oktobru 1999. Godine u sluaju koji se odnosio na prava i obaveze slubenika Zajednice (sluaj Cotrim). [36: To u oblasti konkurencije odnosno monopolskog ponaanja, dravne pomoi industriji kao i u sporovima o primjeni propisa u oblasti zajednike poljoprivredne politike. Nevenko Misita, Osnovi prava Evropske Unije, Sarajevo, 2002. godine. str.508]

Sudska se vijea mogu sastojati od tri ili pet sudaca, a kvorum za valjano odluivanje u vijeu je tri suca.[footnoteRef:37] Sud takoer moe odluivati i u plenumu. Za razliku od Suda EZ u kojem je, barem teoretski, odluivanje u plenumu pravilo, a u vijeima iznimka, u Sudu prvog stupnja situacija je obrnuta. Opa je odredba da e Sud odluivati u plenumu samo ako postoje pravne tekoe u predmetu ili ako predmet ima veliku vanost.[footnoteRef:38] Kvorum za odluivanje u plenumu je devet sudija. Presude Suda prvog stupnja donose se jednako kao u Sudu EZ kao kolegijalne presude tajnim glasanjem. [37: Vidi lan 10 i 11 Pravila postupka Suda prvog stupnja.] [38: lan 14 Pravila postupka Suda prvog stupnja.]

2.6. Praksa i presude Evropskog suda pravde