.X III. Y"zyıl Anadolu tarihine oid araş/ırmalar

ŞEMSÜDDiN MEHMED BEY DEVRINDEKARAMANLıLAR

M. C. Ş elınb eddln Te h l n daf1

Mehm ed Bey'e Kada r Karamanlılar

Orta Anadolu 'nun güneyinde Avşar Ulusunun bir kolu ola rakXI II. asrın ilk yarısından i ' t ibarerı faal hareketlerde bulunan Ka­ıraman lu Boyu i hakkındaki bilgimiz nisbe ten azdır. Zira bu husus­-daki ça lışmala r henüz gü n ışı ğına çıkmamı ştı r. S elçuk oğul­

l a rı taratından Ereğli (~HerakHye), Ermenek (- German ikopoHs)•.Mennan (=Maniaum, magnan) , Mut, Gülnar, Mer' a ve Silifke gi bi-Uç kaleleri civarına yer leşt i rilip üç ok ların ekseriye ti teşkil ett i­. ği türk menler ' arasında temayüz eden Karamanh lan rı, " bir biibii'l

1 Xii( . Altın ille: yarısı ndan be r! devam ed en Mo,ko l i IHl i... 1 !urasu:ıda mera­'Ieketlerirı i te rk ederek A ze r beyca n, Ş i naıı taraflarına ge lip bir h ilm lnl burada" b ırakhktu l onra bü yük kumı Anadolu'ya il!l~eD Ka ra ma nlu B oyu, Avı.r Ulu.Jununbir kolu o lara k (hk. Yaı: ıc l..Zide Ali, T~f"i"ih-i d[-! S elçu k. Revae Ktp. Dr . 1800:

iE rmeni nkayin.iimeııi , bk, Ci. Ceb en, Qa~lqu~$ t~x/e$ n i gll gh concer na nt /e$ Tour co­man. de R üm au moment d~ I'ln fJ oBion /..{ongole, Bgza nlion. XLV. 1939. 8 . l S3;P. Al iıhaD , Siuouan. Veniae, 1885, S. 377. Kr~ . M. C. Şehabeddte Teldndat tKaramanlılar, J, ldm A n$.• vı , 316·817) J. Ali üddin Keyku bad t ara r ı nd a n 1228 deJ(llrner üddio-i1i ad ı da ver ile n Erraeeek vilaye ti cıe yerlc:~t i l" ilm i ~ti r .

2 Bk. Beşvekd l e t Arşivi , Tapu Deft , ur , 32,:!II . 93 v.d . , Maliıı l!! D~ft.

nr. 125, s . 9 v , d.8 Bk. M. Fuad Köprülü d ,de, Ol az etnolojiıirı, dair t"'riltı notlar . TM,

.:I. 193, ı:ıı ot I. A . Neei-H, Nihai. A nacloluaa türkltr t ait gcr tstmlert, T lrf, II,-353 v, d .

82 M. C. ŞEHABEDDIN TEKINOACŞEMSODDIN MEHMED BEY DEVRINDE KARAMANlıLAR 83

şeyhi ola ra k bilinen ced ler i Niire Sofu ' ile b,,?un ojl".l u Kerimücf­din Karaman ' idar esind e T ürkmen da ğı tesm ı y e ed ılen bu mın-­

tıka o kalelerin e hücü m ettikler i bil inmektedi r ô. Bu da ğlık mınt ıka

ormanıarından elde ettikleri k ôrnürleri en yakın şehir ve kasaba­la rd a satmak sur etiyle ge çinen T ürkmenler ile Bulgar , Varsak veKosun o ğulları gibi yüksek dajl" tepelerinde yaşam_a~ı tercih eden· ·ler •obaları nı kurup sü rü lerini otlattıkla rı ka leler on unde toplana- ­rak ani bas k ınlar ilc bu kaleler i ellerine ge çiriy ar, resmi ~evı~ t:d e menşiirlar (=menciıir) gönde rmek sur etiyle bunların fet ihlerini

4 Kamerüdd in-i1i ol_ra lı:ta t_nif ed ilee Tü,Iı;mu-datl.rından Uruıde C "' ~

K.raman ) ye kömur t _, ımak su ret iy le ailuini geçindiren ~ ü re Soru 'nun (bk .ı~~ .

Bibi ~l..Ecdmi ,ü·{· Ald ;g!ir , Tıpl rbo"m , D,r. A.S . Erai, AD~.ra. l P.56 • . 6S 1. :Dır: Houbıma, Muhta..-, le yden , l GOO LV, 321. Kr ,. S eyyid IIY" Kir mi ni .Kdramann4 11l~ . Konga Mecmu~~ı, S e)' ı~ 64..65 , i. :)9) Kueman emiretini n kurul....mas lOde mühim ro lu ola n bib. 'j t.r ihtı 'u {kurcevıu: bibi İl,.....ı H o risi ni)inli..p ed ip Kı rıehir' in Mal iye o~.. ı nd. Selçuk ordwu ile dôtü1tÖt"Ü0Ü ve ~ab~'i ·

şeybi olarale müridieri ile I'ui,. çıktlRıul biliyoruz, Mua hhu Oıma'lh OlurUıf..•lee ie dee Cen i b i [bk, ~1..A!lI~mü ·rZ6hir. Arap. Yazm. Nuruoımaniyc Kt p, ur, 3101,.1:!i7). Ali (bk. Fu.ü!"ı H all ii okd, Mill et Kt p.-:\ li I::miri or . 24S, 71) , Hezarf.cnlo{bk , T Mkihü!t· Tnadh, Tü rk Yu-m. Hek im oRlU Ktp.·~mıet Kt p . nr. 7BI , 53) ı le ·

Karami oi ( Ahb4rü·d· Düv . l . Bıı A' d. d. 1288, i . 298) nin .oora da n Hıı y r ulla h Efen· 'd i'y e de iı:ı tikal eden r iva yet lefine ııöre, Nüre Sc fu , Ermenid en dönm ..dir. Aeeek ..on Inın b u r iv i )'etl cr i Ebu·l·fid.i'da ki . Nu re Soff min CibJU'I· $rm en · kayd ır~I .N:ın '

S ol' mtne' l-ermen » ıeklinde yııolı, o1cu h'ılıl lırı ndan eeş 'et f.tmi, olup, bu y~nl~,ltR ın i

bi r i.tin...h ha t••ımı, yokta hir t .hritmi oldu rc u mün.ka, . mnzuuduı . Umum~yetle.bi r bibi'i ı eyhi olarak tıın ı nan Nüre Sofu·nu n menrı Mut Ku ..ıoa 1: lıt lı Sı n.n l ukaryesinin DeA'ir mcnli k Yayl..ın dedı r ( Bk. Ttlpu D~/t. nr ' I. il . :>,7; M. C. Şehe­bedd in Tck ind . ". Son O.mc.nlr·Ka,.oman münQs .:bJt ~e ,.{ hakkında araı~,,.mola,.• .Tarih D~rz.• sııyı : 17..18. ii. 70, nOt. 129). ,

Li A r,iv ve.i1clıl.rınd.ıın laL:abı nın Kerimiidd in olduA'u anl.,ılan Karama n ın

(bL:. Topa Delt. nr . 31: -699/ 1299 t .rihli Mabtn "..1d Be1' in ilcinci \81c(i Je~i .) ~h... ııribi .yni ta r ikata int isap edip Karamaahlıın maiyet inde toplad ıkı iddı. ed ı lmek· ~

t cd ir (bk. P. AIi . ha n, agn . nu', • . 191: Ci . Cah"'o, oyn. uer .• a. 133 v. d . Kr , .Ne,r i , Cihannüıni. n,r. Fr. Tua:hner . te i pıig. l P51, a. 16) . ..

cı Bk. Ebu 'l~Fidi, Tokv;m li. 'I..Bulddn, n ır . Ch. S ehier. Drud~n, 18 18, 8' 8i .ı Ka ramıı nlıl_nD Erm~nek, S ilil ke ve Mennan kale lerine hü~üml.r ı h.Uında .

bk. Neşri, e. 16: A Ii, bao , • . 29:1; Kit ip Çelebi, Cihann ürnG. 4tanbul , 1lt;), a. •

e:s v. d .8 B'.c. Ayn i, IIdü 'I- Cü nıdn , Arıı;:. . '.'_ zm. Cirul:.b EL. Ktp.·MiIld Kt p.•

nr. 1S91. LV, 793. M. C. Şahab edd i n Tekind aıt. Kar omo"lılar, 1.1. A n•• , Vı. aı7: .

Ay a . mü ell ., Son O.man'I· K'Jroman münaub~tl.,{ hakk , nda oro,l"malo,., T arih cD U8i,i, "yı: 17· 13. 5. [>S, not . 67.

tasd ik ed ip unvanlar, balışetmek zorunda kalıyordu '. Nitekim,1243 de II. Gı yiisüdd in Keyhüsrev'in Kö seda ğ'da Cerrnagon No­yan 'a ma ğlup olması ilc başlay ıp 1249 ve 1261 hadiseleri ile hadbir s eviyeye u laşan Moğol tahakkümün ün sebep o ldu ğ u s iyas ibuhran sırasında, Ker imüddin Karaman, bu mınlıkada bir takım

hareketlere t eşebbüs etmiş ve büyük Selçuklu devlet adamların ­

dan Muinüd din Süleyman Pervan e saye s inde, LV. Rükn eddin Kılıç

Arslan ilc sıh riyet peyda ede re k I., Ermenek ile Larende (- Kara­man) ye sahip olmuş idi LI. Kaynaklardarıanlaş r ld ı ğma göre, Kara­manlıların uçlarda sahip oldukları ônemli'dururnu nazar-i iti ba re aland evlet " , Kerimüdd in Karama n'a bir takım unvanla r bahşetmiş ,

kardeşlerinden Bonsu z'a da Selçuklu sarayında önemli vazifelervermi ştir 13.

Ancak, Mo ğ ol tahakkününün sebep olduğu s iya si buhran yüzün'den IV. Rükneddin Kılıç Aralan'ın Antalya (=Dcirü'l'şagr), Denizli(=Lidik, Tonguzlu) ve Ala iyye (~Alanya) havallsinde bulunupKaramanhlarla iş birli jl"i yapan Türkmenleri, Mehmed Bey veSalur Bey gibi T ürkmen ümerasını bazı yolsuz hareketlerinden d ola­yı Mo ğ ol-Sel çuk ordusuna ezd ir tmesi", Anadolunun bu mıntıkasm-

" ı bn Blhl, Tıpkı basım• •• 688: ŞO,.rt. Karam an o/ alla" To rtbi, D~r.

M. Keman, Kceye, 19'16. ii. 15. Ke ş. M. C. Şehebeddle T ak iada... K trr .manhlar ,M . An'., Vi, 317.

JO Muinüdd io Suleym_o Pervine'oi ıı ııidıA'ı t ed b irleri Konyah lar memean i­yetle kar,llaml,lar id i. Bilbana. Mu inüdd in ile s ı k ı d ostiuA'u bifieee Mev li Di Ce·ıaleddin ..i Ru mi (1207..1279), i.yiD ha reketine muhilif olıırıık, Kıır ıımanlı larıı kıır,ı

.lınan t ed bi rl erd en dolııyı d uyd at a memDuni yet i her zamıın h har etmi,ti r (BudoaUukhak. bk, Si~b:!al ar (ölm. 1321). A'~ndlc1h, t re, M. S ch oiri. Istanbul . 13-'1, 8. 117. 121,v. d.• Mevli.na, M~ıCtüba.t . c,r. f . N. UdUK, • . 21, 3'2, an. 66, 87. 101, ıo~. 111,119, 142. Bu ... . b.k. bk. Ş... C. dd;n V. ll kay' , TM, VI (1939), 323 ••d: f u. dKöprülü, B~llf!tf!1I 7 (1948) ii . -4 16). Es.hen. Mev la na, bu d o_tl ulc üzerine Fihi md lih·ini Pervaae'ye ithif etmi,ti r .

11 Bk . Anonim. T f'vdrih -i al· , S~/çuıC, Bibl. Nat., fon d:! Supp1. Pcra.n, Dr.15."i3, 8 . 61: P. A H. han. 290; Ceni b i, ~l·Agl~m, 157b •

1:! .:-1.,.:..;.. J ( Tlpkıb•• ı m• ..ı..:. OJ) .:.') ,j ~~ )~ ~.jlJ) JUJ-~

u•.• -.:;:' I, .J4)1 -=-.'JJ )o , 1:. ~'I ~-! 1.1 -"ı.... ..ol' u? ; J ",,1,-1) .)~ i $'blı: . ı bn Bibi, Muhta. ar, IV 3Z2; Tıpıeı b:ınm , s . 688 (d.b. ha:a )ii Nitekim, Kııramıın 'ın kardeşi 8 00su z. Rü kneddiD'in Emir Cindir'ı ola.

rak ıırarda vazifeli idi. blc. ıbn Bibi, IV , S22: Tıpkıba.ım• • • 688 .if SiC. A bari J i, AfiJ.a,"~r('tü·l..Ahl,.b·. n,r. O . Turan, A nka ra, 1241. s . 71:

Bııybar. el ·M.DlIu ri, Zübl, tü· ,..Fikr, . A rap. Yn m., Br it i. h Muse um, Add. 23325,~b; Ka lk.,ıındi, Subhu'I-A',d ,Mı a:ır . l:l34/19 15. V, ~6"; A )'ni.lkdü·' ..Cümolı.I V, t.i:i~

M. C. ŞEHABEDDIN TEKIN DAC

da devle tin be kesmı teh likeye d üş ü ren büyü k karışıklıkların zu­huruna sebep olmuştu r. Bununla beraber, Konya'nı n Reisier i( ...: ,ı .._;.; ) baş da olmak iizere, Ahi teşkila t tmn, Mıs ı r Memlük luSuİtan lıtl ile arılaşan Türk menler in , J\.fog-ol ı ı ahakküm ü altında~iS elçuklu idaresinin kurd u ğu içtima I nizama tarafdar kimsele rinmevcud iyetine ra ğ men , g izlide n gizliye teşvik ettikleri a nlaşı lmak­

tad ı r . N i ıekim, Mıs ır Memlüklu Sulta nı el·Meliku·I-Muzaf(er Sey ­feddin Kut uz'un muşrik Mo~oııarı Ayn CUüt'da maklup el mesiüzerine " , moğol tah akkümüne tahammül edemiyen devlet büyükle­r inden (- dJ J J.\( !) Necibüddin MUstavfl ve Kıvamüddin Eşher

b. el-Ha mid-i Erzincani ve Kadı-ı l eşker (- Kadı 'l -asak i r), Tü rk ­menlerin başmda bulunan Karam anlıl ara, korku sus türk emirler ine(-'; ~1; j lJ1 .1.....1) mektuplar yazıp onları OMü'l-mülk Kenya ' yakarşı y ür ü y ü şe teşvik etmiş lerdir 11.

Bunun üzerine, Konya'nın runıid (_k abaday ı l a r) ve e vbaş

(- ayak lakım ı ) gibi halk taba kas ının da destekine mazha r olupII. I:ızedd in Keykavus tarafd an old ukunu itAn eden Ker imüddinKaraman, 660 (1261) senes i ba şl a rında , yanında Zeynülhac veBonsuz nldu ğu halde, 20,000 kişi lik zırhh süvari ile (-J'~ )i~ ~.~

) ' .:ı-:~ ) mo ğollarm yay lakla bulundukla rı bir s ı rada payitaht(Darü.' /-mü lk) Konya üzerine yürümüş ıs ve kendis ine mani ol-

11 M. ml iUıl arın Tii.l< ",eıı l e. hıkkındı , iin iikln i si), .uti ı> ına h.atlar. h.ı. .

hk. el-Kıdı Mubiddin b. Abdi'ı-Zihi .. .r-R_djj·.-Zd"i~ fı Si~t;'I.M.lI1ı:I'.-Zd­

JoJI" , nı•. D•• S)'.dıh Fıl i ...ı 5, deque, Pıki.tn. 19:.>6 i . ıili. 208.~; krı · M' C.Ş..hıbedd iıı Tü.lndıt, B.~1ı:u1ı: dfN~/n ". Memlrı1ı: S ..ltıın/ılı. I. tanb.. ı . 1961, i . B:'l

Y . d.ıcı e l-M.likii·I-M"ı.aU.r S .yfed diıı K" ı " . (1- 1260) " n. 1250'd. , Tür k Ye I. ·

lim diiııy.sııı ' ft'&1ı..et m. k ün.. bır..hı. ır. çip H. çlı !• • ı. i , bi.l;ti yapan lIlq ­, ik Mııt o ll• •• A)' ıı cı ı,;.ı ·ı . müdbif bi , m• • tabiy.t. utra.tm.u, yık ı ııdot" tı.i h;

b.k ıın ,..d".. b ii)'iik bi. on. ", i h a l ıd i • • B" 1 bep Y......I iceı ..ri h.k . bk.M. C. Ş.hab.dd i n Teki"d. t, Ku/ u', (.ldm A n Vi, ıosr-ıcss.

n j \ .J•.i~ .s::ı ı .;. :>,. ~\c.f'_, "';"-./-' J .:..~ :> :.:...1)'. ..:JIJ I · f;.J?

s r~J" oı » .;..; ~~. -r: U)~ C ı) J,,:-.- r.%..J~' JJ~ ~~ .j~l

J . r j -s...ılI r1 ,; , .jl..j ~~ .~, ).1. 1 J J .:.ı ı:- J ~LS" Jt'"'", ..i, "r

..;1."..:1 .t.ı:... ) J.r- .!iL- ..i \r- ~, ) ~ J »r: J~ J.\( l ..lAr J"-! C ı) ~I

...•sr, ~ rP J , :. p C l) }8 -s"' ·ı , J l..j ; J~ ,Bk. AkI. ,ayl. i. 72• • ı•. 1.5-20.

II Bk. Ak... . s t . •. 71

ŞEMSODDIS MEHMED BEY DEVRINDF. KARAMANU LAR 85

mak isteyen Muinüddin Süleyman Perv ane ile Gevele kalesi i ' Ö~

nünde çarp ışm ış tı r. Anca k, çok şiddetle eereyan eden bir savaş

sonu nda mağlup olup çekil rn e ğe mecbur olmuş , kardeş le r inden

Zeynülhac ile Bonsue, bir çok Türk men ümerası ile birlikte esir düş­

müş lerd i r . Mol?ol tahak küm üne kafa tu ta n Karamanlı lara karş ı

büyük bir kin besleyen kimseler, Konya paza rlarında dolaş tı r ı lı p

Konya 'nı n Iç-kales i burcunda (= -:',; ı:)e ~ :JJ) asılarak ida m edi­len esir lere karşı uygunsuz hareketl erde bu lunmuşlardır . Nitekim.Karaman lıl ara ta ra fta r oldu klar ı tesb it ed ilen devlet büyük lerinind e hak arell e idamlan ndan bah seden Aksa rayı, bu husıı sda duy­du ğu uzüntüy ü be lirl mekt en çe kinmcz:lO.

Büyük bir ihtimalIe bu hadiseleri müteak ip vefa t cden Keri­müddin Karaman'm u otulla n ndan Mehmed, Mahmud, Kasım veHal il Beyleri ya kalayıp Gevele kal esine hapseden iV. RükneddinKı lıç Arslan, Sahip Fahreddin Ali'nin oğulları Ta cüdd in Hüseyinve Nusrelüddin Hasan', uç vil üyetler! emüret ine, g aye t şec i birTürk emiri olan Hati r.oklu Şereleddin Mes'ud'u Beylerbeyi ola­rak Ni2"de' ye, emir Beha üddin Mehmed 'i Melik ü's-sevahil 'li~e, Ka­ra manl :ların düşmanı olarak tavsil edilen Eminlidd in Miki'j('i Ni ­I bü's-saltane hğa , nihayet Bedredd in· i Hu tent'yl de büyük bir se­Iahiyene Karaman-ili' ne tayin e tmiş t i r. Bununla berabe r, g izlide ngiz liyc Memlıik Sultanı Bay bars' la mek tup l aşan Muinüddin Süley­man Per vane'nin telkinleri ile hareket ell iki a nlaş ılan RükneddinKılıç Arslan, çok geçmeden, Karaman Beyler ini se rbes i bırakmışlı r n .

lı Kon,.. '", .. b.ıı ••"d.ki T.Io, cli-d. t ·,lI "t ..t iadc ..,. Bn -d. t'd. bul un­dut " bilin." Gov"l. (-C"v.I e, uki biııu. ka ı..i Kıh.1t.= C .b.ıı u ~o,",) kaı.. iı.. ı. kıııd. "'ur.... ı h i ı,i içiıı bk. M. C. Ş.b. b.dd i ıı T.k i ııd.!. Son O.mon/ı-Kq­

,.,i m Qll mü..oac1>t-ıl"I"1 1oo1ı:kı ..Jo o"ı,t''''"ulol", • • IH, DOI. 49.LO Bk. Ak.., . , ; . i . 72.73. Dit • • bi • •; ..a,d h. k. bk. EI"",. ..i _1ı:uyind",..i

(CL. Ceh'n. 8gıonl/on, XLV, 184)'t L Miicllif leti .. çolo h U d ii. k". ,.tıı bi• • mir o ı•••k ıuyi••Hikl• •;

Ker imiidd i" K' ••m n (bk. Şiki.i . s, 33. e n i M, 17!l; Ki. ma..i , K.., .."""n ·...m.,K'm .vıı MKm., '.'1 64-5S• • . 83). Erme".k ku • • ı.. . b.tlı B.lk••up h . , u i..d.. b" I.... .Ull tarbe.inda medfundu. (bk. H. lil Ed....rn, rOEM. XI, • • 699- 700; k , ı . T..pıı& {I. n' . sı : K"'g. ·t K.,lm ü,Jdl .

:lt Bk. lb e Bibi. Tıpk ,b, m• • . 6S.~ : Muht" . ,,~. iV , 322; Anonim. T•.,d ~I"·i

41-1 S.lçu lı. • . !l l .

J( Bk. B.JgbaT~ ıarthi, rre-eşr , M. Şere fedd ie V. lllca)". , Istaebu l 194J , .lo00;

Re, idüddi a. Cdm;'ü ·J·Tr~d ,.ilı. Dır. K. Jahn. I. 83 . Kr, . J. ~on Hammer. G~.r;w

hihı. Jr ,. JlchQn ~. Darmstadt. 18-12. I. 2DS.

23 S k. Ab . ri yi , • . tO t ·ıO'ı : Anonim • • . 53; ı bo Şikiri ' I .Kütübi, Ugünlı 'l­

T~1Jd,IIr. Arap. Yum. Köprülü Kt p. LLT. 1121. XXi, 49: Yu ı uH. Hdmü, ndme. ra n.Yum. Köprüiii Klp. DJ'. 1597. ıoı a:

ii

Şemsü ddin Mehmed Bey

Bu t eşebbüsler üzer ine Mut ovasına yayı lan Ka ra ma n Boy u­nun başına geçen Ulu~ Bey Şemsüddin Mehmed, Karaman tarihi­nin en şayan'l d ikkat emirlerinden b iri olup hatırası uzun müd ­det Türkmenler arasında yaşamışt ır. Mehmed Bey, er-Razi, ed­Deylemi, Islahani künyes ini taşıyıp farsça konuşan kimselerin,Mo ğolların desteğini te'min etmek suret iyle devletin bütün res­mi muamelatma e l koymalarını d ikkatle takip etmiş , Mısır Mem­lüklu Sultanlı ğı dahil türkçe konuşan muhit in müzaharetile bazı ­

t eşebbüslerde bu lunmuştur. Nitekim, Baybars t araldarı olduğu

bilinen Muinüddin S üleyman Pervane'n in LV. Rükn eddin Kılıç

Arslanı Moğollara öldürtüp henüz altı (veya 2,5) yaşında bulunano ğlu 1/1. Gıyasüdd in Keyhusrev'j S elçuk t ahtına çıkarması üzerine,Karamanlıları tarassud etmekle vazileli Bedreddin Huteni ile mu­hasarnata başlıyan Mehmed Bey, Muin üddin ile sahip Ata Fa h­reddin'i n ılhan'ın yanına gilliklcri b ir sırada, isyan eden Halir­oğullan ile anlaşıp " Türkmenlerini Darü'I-pehlevan iyy e Ni ğ de'ye

gönder mek suretiyle Selçukla ra karşı cephe almaktan çekinme­miştir ". Esasen, III. Gıy ü sedd in Keyhüsrev'i zorla Ni ğ de 'ye gölü­ren Hattr-o ğlu .Şe reledd in Mes'ud, kardeşi Ziyaüd din'i yard ım

isternek üzere el-Mel ikü'z-Zahir Bay bars (1223-1277) a göndermiş ,

kendisi ile birleşen Şemsüdd in Mchmed Bey'e d e «Ermenistan ser­leşkeriı unvanın ı tevcih etmiş idi.

Ancak, sur'at le hareket cdemiyen Baybar s yüzünden rrı a ğ l up

olan Hattr-oğlunun yasa ya çarptırılması Karamanlı ları t eş ebb ü s l e -

M. C. ŞEHABEDDIN TEKINOAC87ŞEMSÜDDIN MEHMED BEY DEVRINDE KARAMANLıLAR

rr inden a lı koymuş, kendi mıntıkasındaki Mo ğ ollara hüc üm eden'Mehrned Bey, Mo ğ ol-Tacik ordusu ile üze rine gönderilen Bed red­din-i Huteni'ye müracaat etmek zorunda ka lmı ştır. Bununla bera­

'ber Mehmed Bey , her türlü anlaşma tekliflerini red ede n Hutenl-i Ğôksu Derbend i'nd e ( -,_ı,> -,,;;.) mağlup edip maiyetinde

bulunan Mo ğol-Tac ik ordusunun bütün pa ra, ma l, merkep ve silahla­rını ya~ma etmiş ve onu Ermenek kal elerinden biri~de muha~~r~7'a

-baş lamış tı r fS. Bu arada Karamanlı l a rın amansız d~ş ~anı Naı~u s­saltana Eminüddin Mika'i1'in T uko ve Tud avun gı b ı mo ğol urne­ıras ı nın arzusu ile Larend e (-Karama n)ye gelip Mehmed Bey 'l esavaşmak isted i~ine da ir kaynakl arda kayıdlar vard ı r. A ncak,uç Türkmenle rinin Iren k kervanl arını (=~.) ;~'ı) basıp mallarını

-ya~malama la rı yüzünde n Konya 'ya u laşan ticaret yolu üzer indeki~an ve Kervansarayları kontrolları a lt ına a l ına ğa muvaffak ola n.Karaman lı l a r " , ge rek Na ib' i ve ge rekse kendilerine ma ni olmakisteyen sahiller emiri ( = Emirü' s-seudhil} Hoca Yunus'u ma ğ lup

-e t mişler ve her iki emirin hayvan la rı ile silah ve mallarını, bay­....a k la rı ile rne kar elerini zapt etmek suretiy le d e nufuzlarını a rt ­-t ı rm ış l a rd ı r ".

O te ya ndan, 6 Nisan i 277 d e Tuko, Tudavun " e Muinüddin:S üleyman Pervarıe emrindek i Mo~ol·Selçuk ordusunu Elbista n-ovasırıda büyük bir hezimet e u ğ ratan e l-Melikü 'z-Zahir RükneddinBay bars, 2 Mayıs 1277de, Mo ğ o l lan takiben Darü'l·Ieth Kay se:i­ye gelm iş ve kend isini kurtarı cı olarak karşılayan halkın tebrık­

iler ini ka bul ed ip Selçuklu tah tı na o turmuş id i. Memlük Sultanlı ·

~ın a karş ı Mo~olla rla birleşen Kilik y a (-Küçük Ermenistan) nın

-er meni pre nsieri istisna edi lece k o lursa , hemen bü tü n Anadolut ürk ünün des te ğ ine mazha r olan Bay ba rs, hu tbe de ismini okutup

~ Bk, Aklıaray i . s' 111 ~ıı2 : ıbn Blbl, TıpIc ıb~,.lm• • . 6Sp. Bedreddie-I Hu·etu i 'oi n öHimü hak, bk. K.d ı Ahmed Nikid i. • ı.Vrı.clü ·, -ŞefiJc . FlIr8. Yazm. fitibJ<tp.•Süteymaoiye. 4519. 298b _

:0 BIc. Aks ari yi . , 112. Tiearet y oll arı üzer inde takriben 80· 40 kım . m e­

Iede Sdçulc-otu lları ve büyük devl et adamları tarafından y aptı rılan Kervan..·.... yl.r hak. bk. Q. Tu ra n, S r'lrulc Jcer oon.a,.oglc,ı. Bellet en. 39 (19.6). i. ·nı -5.

Sö ~ J' :Jt.i:: ~ J .....:...ot J v-L' , ı..1~ J .:...i '~ .:.-G. ."ı:' J ' :.

<C8 k. Akuriy i . i . 112. ~ .;..:..J~.:ı~j -=.J? ": l.ı.. J l:-·\...l) .:.r:..: L)(:; i !!lj l .:.-..ı.

ı'ttr . 18-19.

ı:t.J :J; j l ..~ .,'1J I J

J.,"". J ) )J.:' .(J\: ..t,)~~. "'" ,)~jl "IJ~'~

~,.r i j l ...\;',t,: d~ .Jı:~

.J,.',)'. ('~ 1; 4."IJJ. -..J'

,~ ..J.:J.:.J" . . .\ i...ı . ) J. .r: ..) ...~

86

nam ma para ba s tırmasmı müt eakip 2 , şehirde rehi ne olarak bulu­nan Şemsüdd in Mehmed Bey 'in kardeşi Ali Bey 'i tahliye e tmi ş.,

Moğolların tabii düşmanı Karaman hlara bu Beyle birlikte kenditevk]', fe tih lermanları ve sancaklar gö ndererek LO onları Kayse­ri'ye dave t etm iştir " , Bununla beraber, Kayseri 'de aşağı-yukan

10 gün kalan Baybars, başda Muinüddin ve Eminüddin Mika'i! ol­mak üze re, mektup gönderme k suretiy le kendisini Anadol u yü­rüyüşüne dav et ed en Selçuklu rical in, va ldlerl hilMına hareke t:etmeleri yüzünden, av dete kara r vermiştir .

Hal buki, Muinüddin Süleyman'ın devlet rica] ] ile birlikte Da··ru'n-nusre To kat ka lesine, La rende'yi kontrol eden Sahip At",oğullarının ise Develi Karah isar'a sı ğ mrnış oldu kları bir sırada;

davet e icabet eden Şemsüddin Mehmed Bey, Harim 'e gelen Bay­bars'a müracaat edip onu yen ide n Kayseri 'ye dönmeğe teşvik.

e tmiş idi. Ancak, Selçuklu rica lin tutumundan haklı olarak mün­feil olaıı Baybars, Karam anlu elçile re Ievkalade hürmet ed ip 011­

lara hil' a tlar gi ydi rmesi ne rağmen , av de te karar verdi ğinden;

Mehmed Bey, yanında Menteşe ve Eşref oğulla rı Türkmenleri ile­Bulga r, Varsak, Kosu n, Durgut ve Göğüz oğlanlarından sı mü­rek kep 20,000 at lı ve 30,000 piyade olduğu halde . ' , Naibü's-sa l­tana Eminüd d in Mika ' i! ile sa hiller emiri ( =Melikü's'sevôhil) Be-

=.s: Bk, el· K.d . Mubidd jft b. A bdi ·z· Zi hir. R[dl~ (K.lka, . ndi . Sublıu·I·A ',I ..XLV, ıM); Bagba,. tariM. LO SS; ıb n Şi ld r i' I ·Kölii b i , XXi. M .

n Bk, Akur.yi. Lo 114: Bag/)(JI· . tar ihi, .088: ıbo Şi lc: i r i ' I .Kütüb i , XXi . 65_ao S iC. Sagba, . tariM, 5 . SS; IbD Şiki ri 'l ·Ki t übi , XXi. 55: M. lc ri zi . ~.­

Su/dk. A rap. Yum. fatih Ktp. nr. 4371, ı , 184 (burada Karamoohlara wönderi­lee mekt uplar buhınmaktadır ).

sı Bo boylar hakkında DIe:. M. C. Şababcdd :n Teleindat, Son Osmanlı-Kara­

man müna.eb.tleri laakkıncla araJfırmalar. s. 55, Dot M: s. 58. not. 66. 67, 68..69: • . 60: Dot. SO.

sı Bk. Bayb ar. tarih i, s. 88-9: M_kri zi , ..-Sulük. i, 184 . Bu .ayı cl·Umer i­nin 1348 eeaes iee ai l ver dit i rakamlara uyar , bk. Mı.6;J1cü ....·Eb. dr . Nt:. XIII ..Cbı p. V, S~2, 878 . Şikir i 'de , Mehmed Bey'in KODya mub...ruına 60,000 askeri r;.r eldit i zikredili rlci b . 43), bu huıus . Sa r ımüdd in II. ıbrahim Bey (U27- J46H z....man t içi n ve rilctl rAk.mlar. (bk. Murat , /tuehriliın IMI., XXii. !l62) uy ar. A,ı o-

nlm 'Jt!' takri ben 10,000 kiş i ( ,) ...... .: L~ ", .ı ":"',) dea bahsed itmektedir.83 Yontma t_ telı o yap ı ı mı, Konya Icılesini en iyi ta'rif ve tn.if edea Ham­

duHah Ma.tav(i..i Kazviıı i , kalenin 20 ın derinlitinde bir bctldek ve 80 ın yü lc­ıelditinde duvarlula çevr ilmek te olup duyularıo çcv ru iDin 10.000 ki mdan fazi llaoldUkunu . öyl eyerek 12 kapııı bulundu}undan bahsctmektcdir. elc . NüzJı ~fü·I·Klı =",lrib, Fa,.. Y. zm. f at ih Ktp. or. 4518, 2.57. 238.

89'88 M. C. ŞEHABEDDIN TEKINDAC ŞEMSODD!N MEHMED BEY DEVRINDE KARAMANlıLAR

haüdd in Mehmed tarafından gönüllü ola ra k müdMaa edilen Da­r ü'l -mülk Konya 'ya karş ı yürümüş ve müstahk em Konya surları­

nın " önüne gelip Baybars 'm gönderdi~i bayrakları açarak Kon­yalı ları kend is i ile i ş b irl i ğ i ne davet etmiştir " . Bu hususda Ko n­yalıları ikna elm ek çarelerini arayan Mehmed Bey, ~ncc Il. I.z~e.~din Keykavus'un Istanbul'da kalmış olan şehzadelerınden bırını .getirtmesi için Na ibe ulakla r gönderm!ş . tek lifini n reddi üz~~!.nede C imri l ükab ı ve rilen Gıyfisiiddin S iy ü vu ş (pa ra larmda: A lau d· ·düny a ,-e"d-din Ebu·I·Fe/h) adında birini " , Il. Izzeddin Keyka~u~ '"un o ğ lu olarak Selçuk tahtına geçirmek üzere harekete geçmıştır.

Kaynaklard a aslı nesli olmayan (= d üzme ) bir şahıs ola ra ktavsif edilip hakkında türl ü rivayetler serd edilen C imr i'n in vak· ·lini iba detle geçiren b ir derviş veya kendini herkese karşı o şe­

kilde gösteren meezub biri o lduğ u kabu l ed ilmektedi r " . Bunun-

" Sic. Bagba l'. tarihi. 8. 90.~6 Bk. ı bn Bi bi , Tıpla btutm, 1'1 . 6{10: },fuJıta. or, LV, 824. Ihtimal, Anonim "

S elçakndme'$I. inti kal eden Melik Mee'ud (Melik Koıtant i n , bk. rac:bymers , tre . .Ceee!e, Hi .toire de Condanti noplr, Vi, 192, 971) olacak. . . . .

at Yu_ufi. cimri isminiDı IODırad ı n veri lmi, bir li kap oldutunu b~ldırırktora . ulta n Cimri nam hrJenJ nlM-aultan · , umtın f ldm hrJtnrl (bk . Hdma,ndm, .ı03 b). Anonim Selrukn6me de mulelir hyda le labı.ıic etmekted ir t ~.,} l..:, 4;-''; jA\• . 59 . ~'.,} L,: ~j~ '': fw:--'~' sr, ıı .ıf.:~ lç\....;. ..r~_ j1' j' ~.,}f"

Kirmi ni ise Karamann lim: '.I nde : cbuJtZ iL. ,.Iı,. kogaı bır ki, i a d.llCimri anla a~ n bu iıi, (Kon ga Mecm. . 6-1.·65, i . 64 ) .,n ı , ey i l e'yid etmek tedir'.(A yr. bk. M. Fued Köprülüd d r , TM. ii (1928), 20' 22) . .

31 Yusu fi . kendini derv i ş gibi göste ren Ci mri'n in vektlni ibi detle geçiren.bi r zibid oldu kunu, fa kat bir müddet ıonrı zihni kar ı ,ank k~ od i. iD i rom aulta ­aı uondti t ia i a lkeeder (bk. Hôm ü,n6m e, 103 b) :

~ ;ı: ...,:..ı.. J; J t:1 .:ı ı) ,) ...;..t" .:ı :,. s;. .tr' ~ ~Y ı.:.. ı .:~

...;. ..'1. ~/- J ı.S)~ ) J c..~ ";~ir ı; .:ı,. ...,;;~b ~... ' . ;'.~ .Jr':J;) ı3 ...,':',ı l1 :.d J J..ı....a ı .ı; ,)~. ,)J :':';' -- J) ..... ;ı-

..; .ı......... .J,;l:.J ':: J;~ ';1 J Jf ";..ı. j ~ ~~ ..4ı...ı..) ~" i ' . i " ·v.. . : ". C- ...,J la.A .::. ~ ~ .;.,) ~.) J,';) .ı.) ..r ..-- ...,,,.., .

...., ,i i] ıs ı,:.;.- iJ ;; 4] ...., y ,:, ..1'(" l:.. LJ .;.< ,j \.: ::.1 )..- ı.:•.\ "":....:~ .:.1:1.. j . ;t~ J J': .;;..J .j~.J".Jta.L ..ı.:-'\.; ~. ....-! Jo) \ / .,:1",,:V"" ..s ı { J; .,j\1aL .;" . s"..I,: ~~. ",' ...'-, J\ •.;'U:aL~ •.l.;~1..:.f" ~. '.: #~ j .l J-J f'

..ı: .:ıf t~t ",:1L.; J lJ;ı~ ')" J.? r~' ..sf!" .,:.UJ.- ı; :

:90 M. C. ŞEHABEODI N TEKINOAC

91'l a bera ber, C imr]'nin t ıpk ı Ba ba ı sha k vey a "bunun mü rid i o lupKara ma al u emaret ini rı kuru lmasınd a rol ü olduğunu gördültümü~

.N ôre Sofu gi bi kendisi ne kuds ilik is na d edilen ' bir derv iş, b irbaba ' i şeyh i oldu ğu anlaş ı lmaktad ı r. Vekayie ç a ğ daş m üell iüerdenı b n Bibi, Mehmed Bey ' in teşeb büsün den haberdar o lanla rdan bi ­

-r inin bu derviş! o r.un yanına g ötürerek bc nun lzzedd in' in o ğ lu

o ldu ğunu ve vaktiyle Su ğdak lara flarında bulunmuş olup on­-da n yazı d ers i alm ış olan Si vas lı T aki adında birini işhad ettilti­n i zikreder M . Ça ğdaş k aynaklaıdan olup hadiS Eyi başk a l ürlüizah eden Saybars iarihinde is e, şehri Tü rmenlerine ya ğma elli­

.ren Mehmed Bey 'in Konyalıları yola getirmek ma ksadiyle tertipelliki bi r hil ed en bahs edi lmekted ir. Bu hileye g öre, bir ad a m,halkın kalabalık oldu ğu bir yerde, önceden tesbit edilen bir gen­

-c in ayaltına kapanarak ôprnr ğ e başla mış , bu gerı ç ı -e sen beni ne­reden t a nıyorsun> dedi ği zamanda: ·.nasıl tanımayay ım, sen Izzed­d in Keykavus 'u n o ğlu A la üddin Key ku bad de ğ ilrnis in , benim se ni

-omuzurnd a t aş ı dıkımı unut tunmu s d emek suretiyle Onu MehmedBey ' in yanına götürmüş ve onun tarafından kucaklana rak başınasancak çekilmiştir 'D. Ça ğ daş müel liflerden Aksaray], esaseri nesebimeçhulolup Sultan Izze ddin K eykavus'un o ğ lu oldu ğunu iddiaeden C imri 'n in fasid d el iller ile orta lı ltı ka rrştırdı ğmt, dinia ğ ındar um sultan lı ğı sevdası olup ctrakin defs iz raksında bu lunarak.

. ş a rabsız serhoş o l duk la rın ı , bu yü zd en ha sis ve kısa nazarlı ki m­seler in onun e tra fında top landıklarını belirtmek suret iyle mezkıirkaynağı teyid eder LO. Öte yanda n Yarcan t (Şikeiri iercamesi), birha ra rni o larak tavsif ellig-i Cimri 'nin Aliiüdd in tara fı ndan ha bse­d ilm i ş old uk unu id d ia ederek, Ka ramanlıların onu habisden çıka­rıp Konya 'n ın ha kimi yaptıklarını bildirir Ol.

Bu H.de Aku riyi'deki kayda aym.ktad ır {bk, s . 123) . Bu .rad. , Cimri"nin.11 . lueddia Keykivüs'uQ h.kiki ot1u oldatu b hmin ed itleeede (M.ı. bk. O. T urBa.Tü,.kig e S,lçulc/u/arı hakkı n cia ' e, m( v !&llca/n1', Arık_r., 1938• • 0 ıo) . bieee, dotru

.det ildir. O. tipik bir bibi 'i ıc yh i di r. no t. 4. Cimri halc .b". ı bn Bibi, Tıpkı ba.,m.

..s. 690 v.d. , M ulaltu a,.. LV, 82': Akuri yi . • o 123 : Anonim. 59 : Kirmin i . • .·6' . Ay,. H . M. Köp,ü ı ü•• d•. TM. Il, 20-22.

se Tıpkı &:Ulm , • . 600: Muhtewı,. , IV, S2 ~3l .0 90so .0123- l2-1U Ble:. Koroman olulları t arihi . nı" M. Kc mae , .0H

ol! B~. A nonim . tl. :)7: ı bo Bibi, Trpkı basım , i . 691

ŞEMS ODDlN MEH~IED BEY DEVRINDE KARAMA lILAR

Bütün bu teş ebb ü sler sonund a Ci mri 'ni n sultan-za de o ldu ğ unun

tah a kkuk etti lt in; saltana t Na ib i Emin üddin Mika 'i l'e ulaklar gön·d errnek sureliyle bild iren Mehm ed Bey, onu cl öpmek üzere d ii­" et e tm i ş t i r " . A ncak, Konya'y a gir en ul altın Kony a Reisi erinin( . , ') A hilerin ve i 't i barlı kimse le rin (= ',Ir=-) i kazlarına:::::::ıı ..... -" ....._~ ), \,.,;.

ra ltm-en Naib tara fından öldürülmesi üzerine, kırmızı k ülah lı , ça­ru klu " e siy ah kilim elbise ll Tür kmen ler (-'-~.f.J;~ . )t'tr ,jW:-,. ~

~.L.. ı bn Bibi, Tıpkı basım, s . 690, s tr . 19·20), her tarafdan

Kony~ surlarına karşı hücüma geçmişle r ve muk avemet eden kuv­vetleri boza ra k ric'at eden Na ib 'in ardından hendek kenarına ka­d ar i l erlemiş lerdir. Runüd ve evbaş ı n deste kle lini le 'min elli~ l~ri

kaynak lar t ara fı ndan bel irtilen Karamanlı la rııı su rlara karşı gırış­

tikleri hücümla r çok şidde tli olmuş, Niiibin bütün karşı koymala­rma ra ğmen, Konya'n ı n At-pazarı (= ;1) .,.._1) ve Çaşnikir kapı ­

ları yakı larak şehir is tila edilmişt ir . Mukavemetin imkansıah ğını

görüp sarı ğ; çe nesinin allına sarı lmış old ug-u halde öteye' beriye ko­şan Na ib'in ardından şehre gire n Kararnanlılar, her lara fa yayıla rak

ya ğmaya başlam ışlardır. Kıymetl i tüccar mallarının toplu haldebul unduğ u Kerva nsarayla r ile kapıları tokm a k ve baltala rla kırılan

kon ak ve saray l arın yairmaya maruz kaldıkl arı na dai r kaynaklar­d a kayıdlar vardır n . Bu arada, Tokat ka lesinde to pl an an devl eterkanının yanına ka çm ak üzere Kaym a z Hanı (-Kervansaray ı) nagelen Na ib ile arkadaş ı Beh aü ddin Mehmed , Karama~lılar. taraf~~­

d an ö ld ü r ü l müş le r H , Cimri'n in sal tanat ını kabul ett ikleri ne ~a ,-r

yemi n etme k zo runda kal an konyalı lar (-.ı: ,;~ ,j' .c.(- ) ı se ,

Sult anl ar Türbes ind e bulunan Aliiüddin Keykubad'ın Çetri il e san-ca ğ ını Mehm ed Bey'e tes lim etmişlerd i r: _ • _

Bunun üzeri ma iyetind e pek çok Çukand ar (= Cevga nda r), Ca?"dar silahd a r ve Carnedar oldu ğ u halde büyıik bir i htişamla şehrin

etr;hnı dolaşan C imr i, Meh med Bey' in toplad ı ğı d tva na iştiraketm işt ir, Türk dil i ve larihi bakımından büyük bir önem taş ıyan

bu divdrıd a ' bugünden sonra diveinda, dergeilıda, beirgeilıda, meclis-

43 S k. ı b n Btbt, Tıp/u beıım, s. 69 1 ; Muhtau r . LV, H25: Ak uray i, ii. 2-1 .U Bk. ı bn Btbi. tıpkrb:uım. s . 69;j: Muht a,or , IV, d2:ii : A~..ri!i. i. 1~.j;

A i 52. Şikiri'dil' Emieü' d-Devle ve Beb_ü'd~De~l~ ol_rak ~ı kre dı lme kted ar ,non m, .. , K • R · '1 " '11"

ii . -LS. A rr . bk. Eb ubek r b. ez-Ze1d el-Mut_ t abbıbı i - eae v ı , (l,, =atu ~ I'Iı. U Q~ t>~

Jlatf;katii ·t·Etb6~. f ar• . yum. Ayasofy a Ktp. nr , ro15, .a s - .

nı ı bn Bib i, .Tıpkıh fl.ım , • . 698: ı\fchta.a,. . IV. 326 .~S , ı bn Bihl, tıpkı btuım , I. 697 ; muhtasar. LV, 326; BaglHı,. tarihi, i . 90 .

" ,," j J i~ .ı;:... J ..·....1) .. OS/: rı,.. .,ı.,:. J -""; C: " .:.1:'. ıbo Bibö,

Tıp/u bonm, a. 697,str.10; c _I,;.Jj ~_JT l:.. ""C J ...:....:1,,;. J i l:. u:a.;.ıtr . 18- 19. Son um.n ı ar da ele sreçen Cimri 'niD aikke sinde lilcabı: Aluari;i .!II . i24­olup, tarih i 6711 «..rJ't!' .;,. .;,1,- c:J I:'. ' .;.. ..IJ 1:-," ( i) ~ r!" )I1 ~.u.u ı

dir. bk. O. F. ııti.m, Belleıen , 85 (HU5). i . 302. Bund. n an la, lld lQ' ır:a gör~.

pa r lrı ı Cimri'Din şeh r e sr i rmeıinden bi r gü n e vve l baıılmııtı r .

tS ı bo Bibi . tıpleı basım, s. 697; "'uhta,or , LV. 826 ; Ak sariy i. i . 122.Bagbar. !tırilıina4 C•. 90) Ti cüddia Mehrrıed ilc Niıır üddin Mahmud ,eldinde o lup.biz ı müeIliller Nusntüddin H.ıan yerin e Sa'dt-ddin Hoca YDD Ua'U zikrde rlerm,:' bk. N. A~ ım-M. A rir. O.man/ı ta,ihi. I, 465: A. Tevhi d, TOE,U, iii. 56,;J. '

de ve meyda"pa türkçeden başka dil kullanmamağa» ka rar verilmiş.

ve bu husus ulaklarla her tarafa yayılmıştır ". Divandan so nraCimri'nin vezirlig-ini kabul eden Mehmed Bey, muhtelif sa ltanatmansıblarına, pervarıecilik, naibl ik, is tifa, t u ğ ra ve işrafhk g ibien mühim memuriyetlere kendi adamlarını tayin cdip Konyalılardan

barış vergisi namı altında 40,000 akçe tahsil etmesini müteakip ",676 senesi Zilhiccesinin 10 uncu Perşem be günü (-13 Mayıs 1277)Cimri ile birlikte şehre dah il olmuştur. O gün Konya Camiler indehutbe Cimri namına okunmuş ıcs-Sultanu' l- üzom Alôü'd-dunya oe'd­din Ebu'l-feıh Siyô<üş b. KCyAô,ÜS' ibar esini muhtevi paralaronun namına basılmıştır n. Yarcani (Şikci,; terc. s. 43), MehmedBey'in Keykubad Sa rayına girip Ala üddin' ln bütün ha zine vecebeharıesin i, rızk ve esvabını ald ı ğ ını, ıbn Btbl ise (Tıpkı basım,

s. 697), Cimri 'n in her gün şehrin tepesinde bulunan Yeşil K ôşk'e

gi ııi~in i zikrederl er.Bundan sonra Cimri'nin mevkiini daha da kuvvetlendirrnek

maksad iyle LV. Rük nedd in Kı lıç Arslan 'ın kızını almak üzere teş eb­

büse geçen Mehmed Bey, kızın annesi Gazaliye Hatunu tazyikedip ondan dört ay sonras ı için söz almasını müteakip, yanında

Cimri, kardeş leri ve o ğu lları ol du ğu ha lde, Sahip Ata o ğ ulların­

dan T ücüddln Hüseyin ile Nusretüdd in Hasan kumandasındak i

Germiyan Türkmenler ini karşılamak üzere Ak ş eh ir ' e hareket etmiş LS

ve bu şehrin yak ınındaki Koza ğ acı mevkiinde bulunan De ğ irmen

Çayı 'nda ka rş ıla şh ğ ı Sahip Ata o ğ ul l l a rına blz-at hücüm etmeki s temiş idi. Bununla beraber, Türkmenle rin is rarı üzerine tekbaşına hücümdan vaz geçen Mehmed Bey, maiyetindekileri nizama

92 M. C. ŞEHABEOoIN TEKINOAC

ŞEMSOooIN MEHMED BEY DEVRINDE KARAMANLıLAR 93

soku p savaş hazırh ğma başlad ı ğı bir sırada, Çayı n öte yanında Ger ­nı iyan T ürkmenler inin başında bulunan Sahib 'In büyük o ğ lu

T acüddin Hüseyin Bey'in hücüm maksadiyle Ç ayı rı ortasına kadarilerledi ği ni görünce , rnızra ğı elin de ileri atılmış, kısa bir çarpış ­

mayı müteakip bu emiri suya yuvarlarmştır. Gayet cesur bi remir olmasına ra ğmen, Karaman-o ğ lu'nun hüc ümuna dayanarnıyan

Tüc üddin Hüseyin Bey, yetişen Sarı o ğlan isminde bir T ürkme ntarafından öld ür ülm üşt ü r ' •. Bu hadise üzerine şuraya-buraya da­g-ılan Germiyan Türkmenleri , Karamanhların hücümuna maruzkaldıkları gibi " , Sahip Ata o ğulları ile müştereken hareket ettig-ibilinen Hoca Yunus, önce Seferihisar'a kaçmış, fak at. çok geçme­den, yakalanarak, kendisin den 100,000 akçe kan bedeli talep edenKaramanhlar tarafından iş kence ile öldürülmüştür " . Bunun üzerine,bir müddet Devel i Karahisar'ı muhasara eden Karamanhlar, h içbir netice elde edemiyerek Zilhiccenin 23. cü Cuma günü (= 26 Mayıs

1227) Konya'ya dönmek zorunda kalmış lar " , l lhan l ı Hükümdarı

Abaka'nın şehzades i Konkurtay' ı Sahip A ta ve 11. Gıyasüddin

Mes'ud ile birlikde A nadolu'ya gônderdi ğl haberinin iş i tilmesi

üzerine, Cimri 'nin Mog-olları karş ı lamak üzere Erzenü'r -Rum'agidece ğini etra fa yaymışlardır. Bununla bera ber, Moğol Ş ehzadesi

Konkurtay'ın Aksaray'a kadar geli p Karamanhlarla işbirli~i

yapa n Kı zıl Hamid' i yakalamak suretiyle Konya'ya do ğru

har ek ete geç mesi, Karamanhlar arasında büyük bir end işe yarat­.m ı ş t ı r, Nitekim, gün düz leri Konya içinde kalan Mehmed Beyile C imri, ge ceyi Fllobad sahrasında geç i riyol ardı .

Bunun üzerine uca avdete kara r veren Mehmed Bey, bir ihtiya-

. 9 ı b o Blbt, Tıpkı ıa.ım. i . 698 (suıottan ismi yoktur); bk. Afuhta.a ,., LV,.827 : Aksari yi. Li. 122. Sultan Veled , Taciiddin Hüseyin', : cdn tdc~ı Jln -ü devlet"'Ii!' dn d n-, mftml . ket 11 ran asm 6n b,.kar/r ee çu hu,.,rcl n4mJdr. şeklind e medhetmektedir. bk, Di van, nır. F. N . UZIDk, ADkara, 19-11 . s. 272. ııt r . 1. Bu emirhak, bk, M. Fes-id, S dhib Ata C!e" olııl1arı. Is tanbul, 1931, 5 . 127 , not. 4 (bDradai.keletiDla yanıada baıının d. me veut oldUkU z ilcredilmektedir ) .

se ıbn atsr, tıpkı 6aum , i . 699 ; ,Uuhta.ar, IV, 82 7 : Anon im. 57. Kr,. J.von He mmer , GI!!'..clt.if:ht~ der Jlchane. I, 297: C. d 'Obssce, Histoiı"1!!' d. .. Moıızol• .A"", terd .m, ıssz iii, 490.

51 ı b n Bi bi. tıpkı benım, i. 699 ; el ..Mutatabbib el -Kcu evf, RaCl:atü'I..Küttdb.. .. . (ölümüne meniye).

52 Bk. Bagbar.. tarihi, i. 91 (öldürülenl eri n Iiıteıi ) . Kr,. J. VO D H.mmer,.(]uc/ı. du Ilcltane, I, 297.

ii led bir olmak üzere, Konya ve Akşehir yağmala rında eldee tmiş olduğu g animetie ri d eve ve katn la ra yükleim iş ve Mo ğollar­

dan ha ber almak mak sadiyle d e Aksaray'a gitmiş id i. Ancak,Konkurtay'rn faaliyetl er inden va ktiyle haberdar olan Konyalı lar,

başda Kadı'l-Kudat Sı racu' l-mllle ve'd-dtn Ebu'l-bena Mahmudı'l­

Urm evi ., olmak üzere, bi r lakım kims elerin, A nado lu Türkmen­lerinin isyan hareketine muhal if Cela liye l a rika lı (-Mev levilik )mensublarının teşvikiyle karşı koymağa karar verdiklerind en, Bay­çu Noyan'ın yıkmış olduğu b ure ve sur/arı tuğla (= bc-ha# ) vetaş (- scnk) la t ümlr edip mancınık ve arradeler! e tech iz ettiklerigibi, •• yeniden yaptıkları şehrin kapılarını Aksaray'dan d önenKaramanlılara kapadı lar; el-Urrnevt, bizzat sur/ara çıkıp Karaman­hlara ok attı.

Konya lı la rın beklerimiyerı mukavemetleri üzerine Ermenek'edönmek zorunda ka lan Karamanlı la rı müteakip, Sahip C üveynl,Moğol ordusunun başında şehre girmiştir. Kaynaklarda, bu sıra ­

d a yapılan merasi m ve d uyul an sesinci tasvi r eden kayıdlar

bulunmaktadır M . Bununla beraber , Karamanlılara karşı ha reketegeçip, Konya nahiyeleri, La rende ve Erm enek vilayetinin etrafına

akınlar yapan Moğolların , pek çok es ir ve ganimel almalarına

rağmen , kışın yaklaşması üzer ine üs leri ne avdet etmek zarundaka ldı k ları anl aşılmaktadır. Nitekim, ucd a Türk emir lerinin des te­ği ile ha rek et eden C imri 'n in el ra fa fermanl a r (= l eramin) gönder­mek ve ha kimiye t a lamet! olarak günde beş d efa nevbet(= nw bel- jpenç-gcine) çaldırmak suretiyle sal tanau na deva m ettiği A ksarayi'lara fınd an zikr edil mektedir " .

Baha r g elince ha rekat yeniden baş lamış, Konkurtay bizza tKaramanlı lara karşı yürümek isteıniş idi . İs tink ôf) üze r ine, lll ,Gıy ü s üdd in Keyhüsrev ile S ah ip Ata 'nın emrinde bulunan Mo-

9! M. C. ŞEHABEDDIN TEKIN OACŞE~ISODDIN MEHMED BEY DEVRINDE KARAMANL.ILAR 95·

ko l- Selçuk ordu su, hemen harekete g eçi p Mut ovasında ( - S ah-·ra-ı Mut} b ulunan Kurbağa-Hisarr'na s! ge l miş , 50 nefer Mo ğ ol

ve 50 nefer Müslüman 'd an mürekkep bir ka rako lu ileri çıkararak ,

Karamanlı la rı tarassuda başlamıştır.

Bu sırada C imri'yi Ermenek kalelerinden Enderun'a g önderip ·Moğolların harekatını tesbite ça lışa n Mehm cd Bey , yanında bira­d er/er inden Tanu, Zek irya , amcazadesi ve akrabalarından birkaçı olduğu hald e, bir tepe üzerine çıkmış ve aşılması güç darbi r buğazda bulunan Moğolla rı görmüş id i. Kaynaklarda çokcesur bi r emir olduğu belirlilen Mehmed Bey, derhal Mo ğollara

hüeüm etmiş , fakat , bu ğazdan aş ağ ı inen Moğolların ok darbe ­ler ine maruz kalmıştır. Nitekim, serı b ir Talar yayından fır/ayan.

bi r ok Mehmed bey 'e isabel etmiş idi . Bunun üzerine, Tanu, ağa­beyisini kaldı rmak üzere koşmuş, ancak, o d a isabel alarak yere'yuvar larimiş urr d iğer kardeşi Zekirya ile arncazades i, bir bir/erini"

. 'mütei\kip, kardeş l eri ni kaldırmak üzere ileri atılmışlar ise de .

. onlar da, ok ve kargı sağanağı altında yer/ere serilip, maiyetle­ri ndek i T ürkmenler, kesif a ğaçlarla mes tu r dağlara kaçmış­

lard ı ı ..Henüz ki mi öl dü rdü klerini bilmeyen Moltollar, elbise ve s ilah-o

l a rı nı a lmak üzere yanlarına g itt ikler i cesedierin Karaman-oğlu

Mehm rd bey' le kardeş lerine aid oldu klarını anlar-anlamaz, başla- ­

r ı nı kes ip Gıyas üddin Key hüsrev ile Sahi p Ata 'ya getirmiş ler idi.Sonrad an Gıyasüdd in'in emriyle yıkanan bu başlar, tedh iş ma k­sadiyle , Karamanlılara sadık kaleler e gönderiimişi i r. Reşld ü ddin ;

yol geç mez ormanıarda saklanan Mehmed Bey 'in bu o rman lar/abi rlikte ya kı ldığını ı" Yarc ünt (Şikciri terc.] ise, S ivas'da buluna nkard eşi Bedrüdd in Mahm ud Bey' i bek lemeyip, maiyetindeki 20,00(1'

&1 1253 dea beri Konyan ı n bdıtarınd.n olao el-U rmevl [bk. ı bo Bibi •.t'p h basım, S o 70(}-701 i KORgo M~cm.. III. LSIL). Mevlana ile sı a yet . amimi birdost idi (bk. S ipehsilir. M.ndkib•• . 120. Mnıan a. Mektübd/. ", roF. N. Ualu k, s . :'6}...

$ 1 ı bn Btbt, T'p/c';a.ım. S o 700.

&s .:.-,l:; ~i "", \.&.·1 ~.f i ~l .:ı l..ı... ~ J ':A- _. -' ..i J e ,

~i .:._1.... ~ ,:... S""J> i,;" .)l. j jJ) J / ,j>,: "OJbk. el-Mut. tabbibü·I-Koncvj , Ra ıo=afü'/-KüllQ}" ·U • .$8 .0 130.&7 Anoin m. Lo 59.

" s < --r- c.> ~ > ~;.. u~ .s"'~ JL~ ",,0 • .ı.:' I J ", ,j~J• • ;.:~ »

.l:: Jl:.ı.:. J ..ı,.·.....:r ,) »r. < 'io..ı . Tıpkıb•• ım cı:..- .J.;...~ .:ı > ~ .ı.:.. ; .:ı .

< c.s~ 1.' > .ı:-; < .ii ,)j > ....l:A.• s, I.S..:--l) d . .d - 4,'1:-- ..:ıı s> .J; ,f ,,:,J )~

} ::...:ı ; ':'1;. ,); 1.;. t j J~ ';; '-' .1. I; J1 ı- ..1.:'·1) ,) ....~. ";~ ,) l J'. ,) ·' 1 j .:ı r.SJJ . ~

«..J; ,)) , " .":j.; JL:., 1~~.. ) J J~ L ~~,~ ..ı.i ...1t ,) J l:.. ...ı j . • • J' ~ . ~ 1J, ,Bk. ib~ Bib i: r,p lıbanm . •: 70-1 ; Malala.~;. ıv. 330: A yr. b~: An;n:m, ; 9.rı') 8 k. Cdmtü 'ı-Trt,drlla, bır. K. Jaİ1 n , • . M ; J . von Hamm@r, G~.C1I . J~,.

Jtcha" ~. ı. 298 . Neş r i , MC'hmed 8 @)" in ik i kard C'l i ile tutulup. hpel@nd itini ka,d;ed er (bit. CiMıınümd. I . 16).

:96 M. C. ŞEHABEDDIN TEKINDAC

' T ürkmen ile 70,000 kişi li k Tatar kuvvetine sald ı ran MehmedBey'in, Çok şiddetl e eereyan edcn bir sava ş sonunda vefiit ett i­

:k ini eo idd ia eder .Şemsüddin Mehmcd Bey' in iini ölü mü üzerin e lll. Gıyiisüdd in

Keyhüsrev ile Sahip Ata, Develi Karah isar önü nde bü tün Uç' Türkmenlerinin deste ğini te 'mi n eden Cimri ile savaşmış lar veonu Tugrii' i Süleyman oğlu Izzeddin Mehmcd, Huterı l- o ğlu Bed­rüddin ıbrahim, Alemüddin Kayser gi bi Selçu klu ümeriis ının gay­

:r etiy le berl ara f e trne ğ e muvaffak olup . ', bu savaşlar sırasında

.yüksek da ğlara Ve rna ğ aralara ilticii eden Tü rkmenleri, h iç birşeki lde tecviz edi lerniyecek bir surette, te'd ib et mişlerd i r. Nit ekim,

.Karaman-o ğ u l la rrrıa karş ı daima Mo ğol nufuzuna da yanan Selçuk.Su l tan la rı n ı veya Iran merışeli (~Acemi) de vlet rical ini tutan.S ultan Veled ' in " Dıvan'ında Türkm enler i şiddetle tiikip eden-Gıyiisüddin Keyh üsrev' ] teşv ik eden pek çok be yil b ulunmakta­. d ı r . ' . Bu arada Burg ulu (-Uluburlu), Durgudlu (~Deni zli) taraf-

6'J •• 49. Yar~ı::ıi. Mebmed ~cii ı::ı öl \imün ~ :

..;\:.ı.' "'l'. ";!.i ..;r .:.lJ"": j\:.ı. I .. , · ~ ·Io L_ .'r. "'.; ~"l.~' ~. J ,)':..; v"" ,,\ ıÇ " L.I.,.:. ..;J;' " 1; J.- " , ' ıÇ~.... J:1- v ~,~ J.j. ~ ~.;.. ) ~ u- J ..t.i,)r

Gl ı bo Bibi , Tıpkıbo.~ım • • • 727 v , d: Muhtasar. IV. 333; Alt..rayi . s. 130·"182: Anonim, • . 69. Cimri'nin ma,tlubiyeH üzerine yu.l l. n mektuplar hak. bk, el-Mulal ahbibü'l·Kooevi. Ra vz.atü'I·Kütldb. 40 bt 56 b, :>Sb • .

61 Mevl eviler, ber yerd e türkçen in kullanı)muıo ı arz u eden K8ramaol ıl ara

" 'lcar şı farac:an ın Anadoluda ya y.ım ı:ıı :ııı oıı se bep o r.rı Mot ol Dufuzun. clayanan S81 ~

çuk lIultao lar IB'. Selçuk beyl erini veya me(l~e itibarile Iran lı de vlet riesIini tut­-mu ılar. umumiydIc Tü rkmen lerin bunlar ta raf ında n eai lmeain i terv iç C'tm i~ lerdir

Nitekim, Sul tan V~I~ d, mo~ol büyükleri ile bunla rı n seveeleı-ine katideler yazıp

~hep~i ile iyi g e.çind igoi ıribi lionra ta rı mcvlevi liti ternail eden Ul u Arif Çoelebi 'nin deMa~oıı arı Karamanlıl ara daima tercih et ti~i maıümdur. Nitekim, O , yabancı olaoMat oll ara niç in taraldar oldu l'DDu so ran Keremeul ı la ra, kend isinin Motollara tema­

'y ülünü AHahın Karamanlıları deıil Mot ol Bıleulerini i_ted itioi .öyloeye rek , meeıle­

ke tin Selçuklul ardaa Ceng iz. Han okulların. geçme.ini arzu ettiti ~ckli nde iza h eyle ­

'm i~t i r : .;.-\ J~"" P jl~ l ~;' J..u.a. i~.;. \,j:'l ;lc-: Jl.'; J~ "jA ~UJJ

bk. Elliiki (ölm. 1360) ' -:- "ı,:~ jC:. f: "-! "I1J~ .;.;. , .il .:.c..- J

fl,(""dkibü'I...A'I/in "''' Af~r6tib ü 'I·Kd';fjn, PAtı . Yu m. Oniveu ih Ktp. Dr. 1231,' 1 ~& b;! r. tre. Ci. Huart , Lif••aint. J~.. J~rf)ich ,. toar ntour., Pari. , 1922, II, 859 ,.;.3, 1, 8 13, OLU; Bu .hu. u. h . ayr. bk. Sultan Veled, Di o(m , s , 22.5v. d., 24•.

ıı:ı Bk, D t t'dn, s, 241. Kr~ , A nonim. " 6 1.

ŞEM50DDlN MEHMED BEY DEVRINDE KARAMANllLAR 97

:la rındaki Türkmenlerin de ş i ddetle tecziye ed ildi kleri aniaşılmak­

' tadı r . ' .Karamanhlarla birl eşen Türkmenl er in te'dib hareke tlerine 680

senesi 25 Rebiü'l -ühir Perşembe günü (~14 A ğustos n 81) Kı­

.n m'd an gelerek Kony a 'da babası II. Izzedd in Keykilvsu'un yerinegeçmes i büyük sevinçle karşılanan II. Gıyiisüdd in Mes'u d zama­nında daha şiddetle devam edilmiştir. Nitek im, bütün Celiiliye(~Mevı e viIi k) tarika tı mensupları gi bi Mo ğ ollan tercih eden Sul­

'Ian Veled, bu sevinç sırasında, Gıyil südd in Mes'ud'a takdimet t i ği ilk manz umede, Sultanın cu lüsu üzerine bütün Türklerin

. (~,,\(.l' v) can korkusundan da ğlara , makaralara kaçıp gizlen­-diklerini zikrediyor ve aman vermeden hepsinin öld ürülmes ini.ta vsiye ediyor id i M •

&1 Ayni , Ik:ıü·I· Cüm&n , LV. 185 : K.l k.~.Dd i, Su6hu'(· A·, d, V. 36-1

es ,iı~~ .:.l..-! ,;Lot.. .t.. .:.lJ~

.:ı l,:.. ~ J /~; ) • .c ,,~ j "'((.l- v

~~L ~f.;\ :J~) c.~. ) :J ~ ~~ .t:"

"I,; OJ- .~ ..:r~ .;.r ~ ".,:.J i cl:.l..

ı,.....~ ~'. " i ;> ,ı,...J";, C;; " I)L. ~

.)t..Lo.- ';';J).... ır ~.c.·I, .,( jJ;"~ V

.oJ'J ".>:- ..ı,; J' "J~. .oJı; J ~.fJ' v'

.j L.J ~ı.. J~;"J.~J~f:J~ .:.ıYOJ. ~

,,~ .il l,:-, ~ jl.; , OJ " I;yf:) jJ~

.jl"" ....) <:. .i\ !ll'. s ·,f ek IS ""'J ~ '

.;J"; " t..i Lo t.. .;:. .;..>".i ~i .... .ii .;..:.;.)

..;~.; 1; .v.- jT ~ ....1) ;. fl...;ı.:..:.t,..

OJ- j l ~ .:r.' J .:.t,.. ...;ı.:. ""L.J ;-" , ~

.)1.. , ' l'. r-" ,, 1-"",,: ....T r~ ~ ""t..ı

..:r ""~ .:.) '; ,,~ ..:r ""LJ ;",,'1 .:.t,....:ıl..... 1s.. ,V J .:rJ. ....i ......ı r::::" 1S ' r.·

..c.. f l .:-~ f l . "j Jr' i; CU\r.:)ı.J .::.>.T J &-~ ",:,! .rJ ...ı' J ;' ~

98 M. C. ŞEHABEDDIN TEKINDAC

Bütün bunlar a rağmen , K aramanlı la r, çok geçmed en, önce-Güneri, so nra da Bedrüddin Mahmud ve Yahş i Bey'l er zamanında .

es ki kudret ve nü fuzla rı nı yeniden iktisap edecek, ge re k Yah ş i

Bey ve gerekse I. Bedrüddin ı brahim Bey zamanında Konya'y uelle rine geçirerek emare t!n mer kezi yapacak la rdır ••.

lriJJ. J i:...ı:- ; 1 JJ .J. ~. ....L: .:..-~f .tl)

.l l:.I r" J .ı ı,. r·'~ ~ .l~ ~j ':"") i~ .ı

Bk, Sultan Veled, Drvafl, •. 22."i -226. S tr, 21-2a . tr. 1- 7.MBk. Ki.şa ai. rı -ıs-ı Ulcag tu . ra,.. Yum . A YBsory. Ktp. ns-, 3019. 207 a;.

A ku r.yi, ii . 811 v.d . Keş. M. C. Şebebeddi n Te k i ade ğ, K arama ı ıııar, I. ldm A n• .• .Vi, 319 v.d.

ATİK .ALi PAŞA CAMiiNiN TÜRK MİMARI

TARiuINDEKİ YERİ

Se mtIVI E y lce

T ürk mimari si tarihinin bir sentezinin meydana get irilebil mesiiçin her şeyden önce Osnı an lı devri Türk a bid elerinin imkan nisbe­tinde doğru olara k tanınma ları ge rekir. Türk medeniyetinin en hdri­kulade ese rlerini verdiği saha hiç şüphesiz mimarid ir. Osmanlı

devri Türk mimaris inin bilhassa başlangıç safhasındaki bina tip 'ler ini tesb it etmek ve bu arada belli başlı sanat ve ta rih anıtla ­

rını yeniden le tk ik s üzgecind en geçi rerek değerlendirmek , niha­yet çeşitli t ip ler in tasn ifind eki yerl erini bulmak muhakkak ki, buhayret verici bir canlılığa sa hip mimarinin kudret ve b üyükl üğ ü ­

nü anlıyabilmek ve tabia tiy le anlata bilmek için elzemd ir. Hak­kında ş im diye kadar ha yl i çok yayın yapı lmış olmasına ra ğmen

İs tanbul'dak i Atik Ali Paşa camii de bu bakımdan üzerinde du rul­ması ge reken bir eserd ir ' . Kanaatimizce Tü rk mimari ta rihindekihakiki yerin i bu lmamış ola n bu ese r i, bu küçük ara ştırmam ız iledaha açık bir şekilde de ğ erlend lrece ğ im l zi umuyorum.

i

Atik Ali Paşa Manzumesi

Erken d evirl erd ek i zenginlik ve i h t i ş am ı nı ta mamen kaybetmiş

bir halde 1453 de elimize geçen ı s t anbul 'd a derhal b aş layan imar

ı C. GFJ rli U. D ie Bauleun" Konşt(J nlinop8/•• Berlin 1907..12. 63: E. Mam­boury. Constantinople, g üide toartettaoe, I. tanbul 1925. 370: 8y . miiel, [.Ianbultouri sttqn e, l. tanbul 1931, 891: H . Et em, Camiı~,.im;z ; tı tanb ul 1932, 4Q-42: ay .müel. No , m06qu~~. d~ Stamboul. İsteebul 1934, 59--61: A . G. briel. lA. mOlilqui ud~ Co"d(Jn tinopl~ , Sy ri ıı ( 1926) 36i -368: Anonim li. H . Kony alı), 1d anbul 4bldt­lerı. İ.l.obul b . 0 9 H), 7~9; C. E.at Anne D.. T ürk eanatı tarihi. İstaebu l , h .292.294 ; E. H. Ayverdi, Fatih deor i mımar/d. t.t ııııbul 19.53 , LOS vd .a Auk AliPaıa camU mad. 1f1tanbul A,..iklop~Ji.i. III (1950) 1231- 1285.