SENIOR PRIMARY PHASE SILOZI FRIST LANGUAGE SYLLABUS GRADE ... · SILOZI FRIST LANGUAGE SYLLABUS GRADE 4 -7 GRADES 4 ... kakuli yenwi ni yenwi yalitaba ina ni likozi ka ... (lipuo,litino,lic)

REPUBLIC OF NAMIBIA

MINISTRY OF EDUCATION

SENIOR PRIMARY PHASE

To be implemented in 2016

SILOZI FRIST LANGUAGE SYLLABUS

GRADE 4 -7

GRADES 4 - 7

Ministry of Education National Institute for Educational Development (NIED) Private Bag 2034 Okahandja Namibia © Copyright NIED, Ministry of Education, 2013 Generic First Language Syllabus Grades 4 - 7 ISBN: 978-99916-66-22-8 Printed by NIED Website: http://www.nied.edu.na Publication date: August 2013

MUKOLOKO WAZEMWAHALI

1 Makalelo …………………………………………………………………………… 1

2 Muhupulo wabutokwa ……………………………………………………………… 1

3 Milelo ………………………………………………………………………………. 1

4 Tuto yengelela baituti kaufela……………………………………………………… 1

5 Tomahanyo kwalituto zeṅwi ni litaba zezwa mwalituto zeṅwi……………………… 2

6 Mukwa wakuluta ni kuituta ……………………………………………………….. 5

7 Mutomo wazeswanela kuzibiwa kwamafelelezo alitopa………………………………………... 5

8 Kusufazo yamukoloko wa zeitutwa………………………………………………… 5

9 Mukoloko wazeitutwa ……………………………………………………………… 7

9.1 Kuteeleza ni kubulela ……………………………………………………………… 7

9.2 Kubala ni kuṅola …………………………………………………………………… 23

9.3 Puo ni zibo yamanzwi ..............…………………………………………………… 24

10 Tatubo ……………………………………………………………………………… 26

10.1 Tatubo yezwelezipili..... ………………………………………………................... 26

10.2 Tatubo yebupa nikufa liṅusa .. ……………………………………......................... 26

10.3 Milutelo yesikalukisiwa hande ni yelukisizwe hande ……………………………… 26

10.4 Kutatuba........................................................…………………………………… 27

10.5 Kutatuba kamukwa wakuitekula mosiezezwa sika.....................……………… 27

10.6 Toloko yamayemo alinepo......…………………………………………………… 27

10.7 Kuzamaisa ni kuṅola linepo zalitatubo …………………………………………....... 28

10.8 Milibo yalitatubo.................................................................................................. 28

10.9 Tatubo yezwelela pili: likuka zeshashuluzwi hande.................................................. 29

10.10 Litatubo zamafelelzo asilimo: likuka zeshashuluzwi hande...................................... 31

10.11 Linepo zakupasa kuyamwasitopa sesinca.............................................................. 35

10.12 Litoloko zamayemo alinepo ………………………………………………………… 35

10.13 Litaelo zakutatuba …………………………………………………………………... 36

Ṅambeko A: Mukoloko wamanzwi atata ………………………... 37

Ṅambeko B: Mikwa yakuluta kubala kakutwisiso ………………..... 39

Ṅambeko C: Pampili yalinepo zalitatubo: Puo yapili litopa za 4 – 7………..

40

1 Grade 4 – 7 Silozi First Language Syllabus, NIED 2016

1. Makalelo

Silabasi ye italusa zelelilwe kuitutiwa ni kutatubiwa mwalipuo zapili kaufela mwakalulo yalitopa zapili zepahami. Sina haili puo, yapili mwalikalulo zakuituta puo ni kuba ni zibo yakubala ni kuṅola mwakalulo yalituto zena nikulutiwa, kono ina nitoho yezamaelela nilituto zeṅwi zeitutiwa kaufela.

2. Muhupulo wabutokwa

Zibo mwapuo yapili (puo yasipepo) ki yabutokwa kwakuhula kwazibo yamuituti yapuo ni kuhula kwamuhupulo wahae ni zwelopili mwatuto. Ki yabutokwa kwapupo yamuhupulo, ni kubapanya kasesiitutilwe mwapuo yeṅwi kazibo ni sizo sahae. Haiba kuli puo yapili hailutiwi mwalikolo ibonisa kufokola kwapuo yabubeli ni lipuo lisili. Kuituta ni kuzwisezapili puo yapili kubonisa mayemo amande, kakutiiseza sizo samutu ni kutwisiso yazalifasi. Zibo yakubala, kuṅola ni kubulela mwapuo yapili lingiwa kuba zeinelezi mwakuliso yamutu mi iba mutomo wazeitutwa mwabupilo. Kacwalo, iswanela kuba tuto yelutiwa kuisa mwasitopa sa 12, kanzila yakumbweshafaza kuituta, ni kutiiseza zibahazo ni kuhulisa lipuo zapili mwaNamibia.

3. Milelo

Mulelo tuna wakuluta puo yapili ki kuzwiseza pili kuituta puo mwanako yetelele yakuituta, ni kuhulisa lizibo ka kukona kuambolisana hande mwalipuo ni lizo zeshutanashutana mwasicaba. Milelo yemwatasi itoloka litukiso zakuituta zelelezwi zwelopili yabaituti ni kakubabakanyeza zabupilo.

Milelo yakuituta puo yapili ki:

Kunanula buiswalo bobunde ni kuzwisezapili kutabela butokwa bwapuo;

Kutusa baituti kufumana zibo mwasibupeho ni musebezi wapuo, kuli bakone kusebelisa hande puo kakubulela ni kuṅola kusina mafosisa amatuna;

Kuhulisa kutwisiso ni buitumelo bwakusebelisa puo kabuikupuleli ni kamabaka akuituta, ni kuzwelelapili kuhulisa lizibo zabaituti kamabaka aa;

Kutusa kuzwiseza pili kuisepa kwabaituti ni kuutwisisa hande lifasi lebapila kulona.

4. Tuto yengelela baituti kaufela

Tuto yengelela baituti kaufela ifa tukelo yamuituti ni muituti ni kuhulisa kuitenga mwamukoloko wa mapulogilamu ni lisebeliso zefiwa kimukwa watuto mwalikolo kaufela. Itingile famutomo wamulao wakutusa ni kutabela mayemo ashutana alika zefumaneha mwahalaa baituti nikuzwisa zesistatalisa kaufela zakuituta. Ticele wapuo yapili mwalikalulo zalitopa zepahami zamakalelo kacwalo uswanela kulika kuamuhela muituti yana ni buanga kakucinca silabasi ye kakuya kazatokwa muituti, ni Lituto kaufela kakusebelisa mikwa yecincana yakuluta ni lisebeliso mokuswanehela ka Tuto ya( 2013). Ku zamayelela ni kutatuba kwa baitutin baba tokwa tuso kukaeziwa ka kulatelela Buka yamazoho ye zwa kwa Sibaka seo sa (2102) kwaliluko la LItatubo (DNEA). Libuka zelukisizwe za mazoho ha kiza litatubo feela, kono lisebeliswa ni baituti ba sitopa za 1kuisa 12.

Baituti babana ni bwaanga bobufitelezi kuli habakoni kufumana tuso mwatuto yamwalikolo kaufela bakayifi wa kakuya kazebatokwa mwalikalulo zakuituta, likalulo zalimbule kapa lisebeliso zamwalikolo kufitela nako yeo habakona mwalituto zalikolo kaufela hakukonahala.

Zeitutiwa mwasilabasi hape likona kukonisa bashimani ni basizana kuitenga kamayemo alikana. Zeitutiwa mwasilabasi yalitopa zepahami zamakalelo liipeya mwamayemo akuambolisana litaba zeamani ni baana ni basali falitaba zezeṅwi zabutokwa zeta zibahaza maikuto asayahile mwamihupulo yabashimani ni basizana, molibeezwi lisitataliso zakulikanelela kwabashimani ni basizana, ni komobakona kuhuliseza kulikanelela kwabashimani ni basizana mwalikalulo kaufela zabupilo. Maticele hape bakona kusebelisa lipapali kubonisa maikuto asayahile mwamihupulo yabashimani ni basizana, ni kuluta kutaluhanya litaba kuziba kapa balukuluhile mwamaikuto


asayahile mwamihupulo yabona.

5.Tomahanyo kwalituto zeñwi ni litaba zezwa mwalituto zeñwi

Puo yapili ifa tiisezo kwamukoloko wa lituto zena ni kulutiwa: Makande ao babala ni kuteeleza kuona , litoho z

alitaba ze ba kaikambota ka zona, ni liapapali ze ba eza ze tomahanya kwalitaba zecwale kasilalanda, makete, l

itukelo zabuntu ni litukelo zabanana, buiswalo, kusaba ni sobozi mwahala sicaba, puso yatato yasicaba ni silele

zo yafamukwakwa. Litaba ze litahisizwe mwamukoloko walituto zena ni kulutiwa zelukisizwe kamulao kakunga

mihato yelukisizwe mwatuto ni tuto ni kungelela likalulo kaufela, kakuli yenwi ni yenwi yalitaba ina ni likozi ka

pa kutalimana ni butata bwayona mwasicaba saluna sa Namibia. Baituti ba luna kaufela ba swanela ku:

Kuutwisisa maemo alikozi ni butata bwazona

Kuziba sesi katiswa ki kezahalomwasicaba saluna ni maemo sakata abupilo bwa sicaba saluna mwanak

o ye ni mwanako yesataha

Kuutwisisa kamo likozi ze ni butata likona kutatululelwa mwanaha yaluna ni maemo alifasi kaufela, ni

Kuutwisisa ka mob aka bela ni kalulo mwakutatululela likozize, ni butata bobufumaneha mwalikolo za

bona mane ni mwalilalanda zebapila kuzona.

Likozi luli zelemuhilwe kizecwale ka:

Butata ni likozi zelu talimana nizona haiba lusina tokomelo ni pabalelo yalimbule zaluna zanaheñi

Butata ni likozi zetisizwe ki HIV ni AIDs

Butata ni likozi ze tisizwe ki kusilafazwa kwambyumbyulu/ kusinya mezi ni zeñwi cwalo, kutokwa lituki

so zeswanela zasilelezo yamakete asicaba sihulu masila amezi, limbuzi ni malabishi

Butata ni likozi kwapuso yatato yasicaba ni buiketo zetisa bumaswe ni puso yesayi kalitukelo ni buikala

belo bwayona

Butata ni likozi zelukona kutalimana ni zona halu keshebisa milao ya famukwakwa

Butata ni likozi zelutalimana ni zona bakenisa kulekisa ni manaha kaufela alifasi/ kupila kakukopana ko

pana kwabatu balifasi

Maikuto alatelela afilwe famukoloko omwatasi aezelizwe kuetelela maticele kuamana kuluta kakuzwakanya ze

itutwa zefumaneha mwalituto kaufela habanze baluta puo kazazi ni zazi. Maticele ba kona kuekeza litoh

zalitaba kapa misebezi ya kueza kapa kulifetula kuli lizamaelele ni maemo ni litakazo zabaituti.


MUKOLOKO WA ZEITUTWA ZEFUMANEHA MWALITUTO ZEŇWI LITABA ZEITU TWA ZEFUMA NEHA MWALTUTO KAUFELA

TOHO

MISEBEZI YA ZIBO NI ZIBO

KUTEELEZA KUBULELA KUBALA KUŇOLA

Tuto yasilalanda

Se sibupa silalanda saluna ki sikamani?

Libaka zesileleliz we ni zamaikatulu

sezo

Libaka zalimbule za Nyambe

Lizazi

Lizazi la kucala likota

teeleza kwatimana yekuswani mi u lukise liñusa leli filwe fatuembaemba twa pampili

Teeleza kwatimana yekuswani mi u lukise liñusa leli filwe fatuemba emba twa pampili

buza caziba wamishitu ni lifolofolo kapa mubabaleli walimbule zaNyambe

Lukisa ngambolo, linusa lasibuabui kapa ngambolo yakangisano kmt: kamo ku

sebelise zwa mezi kapa maboni:

kuhanisa kuyumbaka matakala/ kusilafaza

bala timana yekuswani kmt, kucala

licalano fasibaka sasiko lo

Bapanya manzwi ni litaluso kuzwele afatimananyana hamunze mubala

liñolo lakuitu mela leliya ku yomuhulu watolopo yamina yabile ni kalulo yakucala likota fa sikolo Kalizazi la kucala Likota

Tuto yapalo yabatu

Palo yabatu ba Namibia/likwata zasizo

Litaba zakale za Namibia zasimuluho

Mayemo amipilelo mwanaha yaluna/ ni minzi

teeleza kwatimana nyana kamaemo a mipilelo, laitela likalabo zenepahezi

teeleza kwalinusa lakuhula kwapalo yabatu ni kakalezo butelele bwakupila bwabatu baNamibia mi mualabe lipuzo

kuikambota: litaba zakale za simuluho ya Namibia -batu ba batisize licinceho mwalitaba za kale za Namibia

ngambolo yakukangisana: kana lukona kutalimana ni kuhula kwapalo yabatu ba Namibia kacenu?

shimbululela liñusa kuzwela fapatisiso yalikwata zasizo mwazanamibia ni kulibea fa mukoloko (tafule)

bala mapa/ cati kuamana ni kakalezo yabutelele bwakupila kwabatu ba Namibia (talima mwalibuka zamipilelo yabatu)

panga posita: likwata zeshutana ze panga palo yabatu ba Namibia

shimbulule la liñusa leli famapa kuliñola famukoloko watafule


LITABA ZEITUTWA ZE FUMANEHA MWALTUTO KAUFELA

TOHO



Liswanelo zabuntu ni puso yatatato yasicaba

kuhulisa sizo sakuba ni kozo

kuutwisisa sizo ni mipilelo ya batu ye shelenashelana

liswanelo ni buikalabelo bwabatu

-lizazi la mwanaa Afrika

teeleza kwatimana nyana ni buikalabelo bwabatu ni kufeleleza misebezi yecincanacincana (kmt kiniti /hakiniti, bapanya likalabo zamisebezi, ncc.)

bulela kuamana ni lizo zeshelana (lipuo,litino,lico, ni ncc)

bulela kuamana ni liswanelo ni buikalabelo( mushaa / mulao)

kuikambota zamulao watuto(Act)2001, kalulo ya ix

-kukena sikolo kakapelezo

bala mifutafuta yalifiha zebonisa mitala ya bubangoki

bala litimana kuamana ni buizibahazo bwabona mi bafeleleze misebezi yashelana (kmt kiniti/hakiniti, bapanya, likalabo zamisebezi yemikuswani ni yemitelele, ni ncc)

ñola kamo kabela mutu wakozo

ñola liñolo

kuamana ni mikiti fasikolo samina

ñola

kuamana ni bupilo bwahao

ñola

kuamana ni kukutekana ni babanwi (lizo/ litumelo)

HIV/AIDS

Kupila inge ulukuluhile ni hauna ni HIV ni AIDS

Kusileleza kuyambukela kwamatuku

Litukelo zababa kula ni baba fenywa kiHIV ni AIDS

Teeleza kwatimananyana mi u alabe lipuzo za kiniti/hakiniti

teeleza kwaliñusa leli zwelela famaswaniso akubuha/ likande kuamana ni batu baba nani kakokwani ka HIV mi ulukise litaba zelyanganisizwe

buzaka lipuzo, kmt, mubeleki wa zamakete kuamana ni butuku bwa HIV ni AIDS, kamulelo waku kubukanya litaba kamulelo waku kubukanya litaba (misebezi yakilasi)

ngambolo yakangisano: kana ki kokunde kuziba maemo ahao aHIV?

bala katokomelo timananyana yalikalulo zasilelezo

Shimbululo yaliñusa: mapa

yebonisa palo yabatu-kakalezo butelele bwabupilo bwabatu mwalikiliti zaNamibia

ñola litaba

zekubukanyizwe mwakalulo yakubulela ni kulibea famukoloko/cati

posita yena ni mañusa asilelezo

alaba lipuzo zezwelela fangambolo yafawayalesi/ CD mi uñole likande latitaba zaniti


LITABA ZEITUTWA ZE FUMANEHA MWALTUTO KAUFELA

TOHO



Silelezo ya famukwakwa

Buiketelo bwa Liswanelo (bucwala,, zekola, milyani)

Kuba mukwaezi yomunde

Zetisa likozi zafamukwakwa

Road safety campaigns

Zibahazo ya silelezo yafamukwakwa

teeleza kwalitekisano/ makande azibahazo yasilelezo ya famukwakwa

kuteeleza kwamakande abatu, a limota ni lika zetisa likozi za famukwakwa

kuteeleza kwa lipiho zafamukwakwa ni zekandekwa

bulela lika zemaswe zetiswa ki bucwala, zekola ni milyani yeo mutu ha isebelisa famukwakwa

kandeka lika zenyanganisa mutu ha matisa mota zecwale ka foni/luwaile lwakuambolisa

bulela zasilelezo ya famukwakwa ha uzamaya, ha ucoba kapa ha ukwezi mwamota

bala litemuso zalipiho zalikozi etisizwe ki mafosisa abatu bala makandenyana amizamayo ni mikwa yeminde ya mukwaezi ni bazamayi bafamukwakwa

ñola liñolo le liya kumuhatisi kaza butata bwafa mikwakwa mwasilalanda sahenu

bata faintaneti litaba zatisa likozi zafamikwakwa mi kasamulaho u ñole temuso yasilelezo ya famukwakwa mwasilalanda sahenu muñole papali mwasikwata ni kuibapala, mubapalele baituti babañwi

6. Mukwa wa kuluta ni kuituta

Mukwa wa kuluta ni kuituta utomile famutala watuto yeitingile kumuituti( TIM) “LCE”, yetolokilwe mwa

pampili yabutokwa yamulao walikolo ni mwamulelo wasesilelilwe watuto yeitingile kumuituti( LCE Co

nceptual Framework). Mukwa wo ukolwisa kuli maemo apahami akuituta akakonahala milao ye haika

sebeliswa.

Mulelo ki wakuhulisa tuto yetisa kutwisiso, kufa ngana, zibo yakueza ni maikuto a tisa zwelopili kwasi

caba. Makalelo apili akuluta ni kuituta ki kulemuha kuli muituti u taha ni sifumu sa zibo yakale ya fum

ani kwalubasi, sicaba, ni kakuikopanya ni silalanda sahae. Kuituta mwasikolo kuswanela kuba kalulo,

kuyaha fa, kuekeza ni kushemaeta zibo yahae yapili ni zibo yakale yana ni yona.

Baituti baituta hande ha baitenga mwamungendenge wa kuituta kamayemo apahami akueza musebe

zi, kakufa ni kutahisa.

Kanako yeswana, muituti ni muituti una nibutokwa bwahae bobuikemeze, nako yanga mwakuituta, zi

bo yakale yana ni yona ni lika zakona kueza. Ticele uswanela kukona kulemuha butokwi bwabaituti n

i kuituta ko kusa swanela kuba teni, ni kuziba yakuituata kaswanelo. Kacwalo mikwa yakuluta ina ni k

ushelanashelana ni kunolofala kakuya kalituto zebupilwe hande ni kakulatelelana.


Ticele uswanela kuitekula kuamana ni milibo yabutokwa kuli ifumanwe

7. Mutomo wazeswanela kuzibiwa kwamafelelezo

alitopa

Kutoloka zibo yakonile kufita kuyona muituti, ni kukona kukena kalulo yasitopa se sipahami sakwatasi muituti uswanezi kufita fazibo yamafelelezo asitopa se sinyinyani sakwatasi.Mwakalulo yasitopa sesipahami sa kwatasi muituti uka kona kueza ni kubonisa zibo yahae yafumani mwalitopa zenyinyani, ni kukona kuituta zibo yenca ni ngana mo inezi puo.

Mwalitopa ze Pahami zenyinyani baituti baswanela kutiiseza ni kuekeza zibo yene itutilwe kale mwa litopa zenyinyani, kono hape baswanela kufumana zibo zenca kuamana ni moisebeleza puo. Ki kwabutokwa kuli mwasilabasi yalitopa zepahami zenyinyani maticele basebeze fazwelopili ni petahalo ya zamayemo abaswanela kufita kuona baituti. Mwalitopa zelatelela baituti baswanela kuzwisezapili mayemo azeswanelwa kufita kuzona ili famayemo afahalimu kapa atata. Palo yenyinyani yabaituti bakona kupalelwa kufita famayemo akalwisisa aswanelwa kufitiwa kuona, mi bana ni kufumana tuso ya milutelo mane ni lisebeliso zecincana, ni kufumana tuso kwabalikani. Palo yenyinyani yabaituti banani butokwa bwatuto bobuikemezi bobuli famayemo atokwa kuli muituti ni muituti afiwe tokomelo yetuna, zetokwahala kapa nyakisiso (tatubo). Babañwi bakona kuba bufokoli bwakolofalo zesakutisezi muhupulelo wamuituti ni kuituta kokuna ni susuezo ni zwelopili, kmt libofu, bosusu ni babana ni buanga. Baituti hase bafelize sitopa sesipahami sesinyinyani mwapuo ya pili, bao baswanela kuba ni zibo yazeswanela kuitutwa kuzona zetalusizwe mwataasi. Kuamani ni kuteeleza, kubona ni kubutela, baituti bata kona kueza: Kuteeleza katokomelo ni kubona mifutafuta yalitimana zakubulela, ni kubonisa mukwa wamaikuto aswanela kuamana ni sika ni buiswalo habateeleza ni kubona. Basebelisa lizibo zenata ni mikwa yamisebelezo kufumana taluso kuyona ni kutatuba litimana zakubulela, ni kualaba kaswanelo kakubonisa kutwisiso ni kamuhelo. Kuli mayemo a muituti yakena litopa zepahami zenyinyani (Senior Primary Phase) azibahale, muituti u swanela kuba ni zibo yeswanelwa kufitwa kuyona ya litopa zenyinyani (Junior Primary)

Taluso ya zibo yamayemo aswanela kufita kuona, muituti, kikuli uswanela kuba ni zibo ha yo kena mwalitopa zepahani zenyinyani Mayemo aswanelwa kufitwa kuona mwasilabasi yalitopa zenyinyani aswanela kutalimiwa.

Kuamana ni kubala ni kuñola, baituti bata kona kueza:

Kubala timana ye yelela ni sitopa ka kukuza ni kakutumusa ka kusaba ni mafosisa, kusa kakanya mi kakutwisiso.

Kubala litimana ze yelela ni sitopa zeshelanashelana kakutwisiso, zeswanela ni zefa liñusa zehatisizwe, ni zesikahatiswa ni zezwa mwamakompyuta.

Kuambola kabuisepo ni kaswanelo, kuncinca mibulelelelo yabona mwamaemo amañata / mosiezahalela sika ni milelo Ya kubulela. Bana ni kubiza manzwi kaswanelo ni mubulelelo wabona una ni kubonisa zibo yetuna yapuo.

Keta ni kulukisa Hande, maikuto ni kukona kubulela hande puo kusina kukakanyana habatahisa musebezi. Bana ni kusebelisa mutomo wakubulela ni kemelo yalizibo ili yeswanela kwa kulikiswa kuli puo ikone kusebeliswa hande ni kubupa pulelo


yena ni taluso yeswanela kwabatelezi babazibala ba bacincanacincana.

Kuitenga mwalingambolo kaswanelo litoho zezamaelela ni lilimo zabona, kubonisa lizibo zeswanela zakuambola ni babanwi ni mikwa yeswanela ni kuziba mikwa yamipilelo yasizo ni kuambolisana kamukwa o amuhelena mwasicaba.

Kunyakisisa mañusa ni litimana zefa taluso tota zefa bukupuleli, kufumana mutomo wasibupeho satimana ni mifuta futa yalitimana zefataluso, talusa zeñwi zabukwala / zibo yamañoli mi utaluse zefataluso ni kufumana buniti bwa sa utwile mutu ni mo manzwi asebeliselizwe kufataluso.

Kukona kuñola puo hande kusina mafosisa, kapusebelisa puo mwamaemo abuikupuleli ni kukona kutahisa litimana zakukandeka ni kutalusa zelikana likepe.

Muñolelo wabona una ni kubonisa zibo yapuo ni milao yapeletelo.

Kukona kufetula tuto puo ni musebelisezo wapuo hakuñolwa kapa hakubulela.

Kusebelisa tutopuo yelukile ya-manzwi alutwa mwasitopa se.

Kusebelisa linguli zesibahala ni zesasibahali ni kusebelisa makabisapuo alukile hakuñolwa kapa kubulela.

Kusebelisa manzwi alukile ni abunolo kukalela azibahala, atuto ni.Litabanyana zelikana kubaliwa, kuñolwa, kubulelwa ni kuteeleza famayemo akuitukiseza mwalitopa zakwatasi zepahami.

Kupeletela ni kutumusa manzwi abutokwa amifutafuta aza tuto, ni zakalulo yamanzwi aitutwa kaswanelo.

8. Kusufazo yamukoloko wazeitutiwa

Kuteelelza ni kubulela

Libaka haluteeleza kwalitaba zebulelwa kikuzwiseza pili lizibo zakuituta milumo mwapuo yeketilwe (k

mt. Kuziba linzwi), kuekeza zibo yamanzwi (kungelela likalulo zapuo ni kukopanya manzwi kanako ni

nako) kufumana pupo yapulelo yelukile, ni kufumana ngana mwalifasi, lizo ni kusebelisa puo mwalita

ba zecincana. Kacwalo kuteeleza kusesibulelwa kufa muituti sibaka sakuziba libuwabuwi zecincana,

zibo yakuziba manzwi amanca ni pupo yapulelo, kukopanya manzwi kanako ni nako, likalu

lo zapulelo ni mikwa yeshutanashutana. Mokukonahala, litaba zemukona kubona ni kuutwiwa zecwa

le kalipapazo zafa wayalesi yamaswaniso ni lika zabutokwa ni zona liswanela kusebeliswa.

Milibo yeketahani kuamana ni kubulela iama zetatama: Kubulela mihupulo ni milelo, lizibo mwakulela

ni kubulela maṅusa, ni kuba ni lingambolo zeutwahala.

Kubala ni kuñola

Zebaituta mwakubala halingeleli feela lizibo zakubala kakukuza ni zibo yakubala kakutiisa kamukwa

olukisizwe, kono hape nikuituta zemwalibuka ni maṅusa alitimana. (Taluso kabutungi zamaṅusa aliti

mana akonwa kufumanwa mwamukoloko mwamanzwi atata).

Baituti baswanela kuikola kubala litimana zecincana ni maṅusa kukona kufumana zibo ni maṅusa ni

kutwisiso yalifasi ni yalizo zecincana, kuekeza kuziba hande kubala ni kutwisisa kuekeza kwazibo ya

manzwi kufumana pupo yapulelo yelukile. Kakuziba zeṅata kufita kwamifuta yapuo yesebeliswa, bait

uti hape bakaekeza kuziba


hahulu kubulela puo yelukile ni yeutwahala ni kusebelisa hande libupeho zapuo. Litimana zamakand

e akuikupulela ni makande alitaba zeliteni alikela kuba amayemo apahami, kmt. atabisa ni ahapa mai

kuto ni mokufumaneha likazeṅata kufa baituti sikuka sakubatisisa ni kutaluhanya puo, sibupeho, litoh

o zataba ni mihupulo. Maticele aswanela kuli litimana zeshutana zabaliwa mwakalulo ye, kuketa ni m

wamakande a Namibia, mwaAfrica ni lifasi, mikanga ni lipapali amwalinako zacwale ni alinako zakale

kap litaba zasizo.

Litaba zakuṅola lifa baituti sibaka sakuziba kuli puo kisibelekiso sesikonwa kusebeliswa hande kwak

ufitisa mihupulo yabona ni maikuto mi kacwalo uswanela kuba musebezi obaikola baituti. Misebezi y

akuṅola iswanela kuzamaelela ni lilimo zeswanela, ni kuzibahaza buikupuleli bobutezi bwalitukiso za

kuṅola buswanela kususuwezwa, mwahala zeṅwi, kakusebelisa kutatubana ni kuitatuba. Hanyinyani

hanyinyani baituti balukela kuutwisisa kuli libaka ni babalelezwi zeṅozwi halitalusi feela zemwatuto, k

ono hape ni sibupeho ni mayemo apuo yesebeliswa simubuso. Hape kikwabutokwa kuli baituti bautw

isise shutano mwahala puo yebulelwa ni kuṅolwa. Kuama kwamakande akuṅola, foalibile maikuto alit

opa zamakalelo zepahami itaba kuluta baituti kuṅola makande atabisa ni alelilwe hande, kakusebelis

a litoho zamakande zecincana zeswanela, kmt. matangu ni makande azwa mwalitaba zakale, lika za

butokwa zeezahalile mwabupilo bwabona ni babaṅwi, zabupilo bwabatu, makande asabisa ni amaka

ndauko.

Puo ni zibo yamanzwi

Libaka lakuituta kalulo puo ni zibo yamanzwi kubona kuli luyala mutomo otiile mwamilalo kaufela yak

uitusisa puo mi ikona kusebeliswa kakuṅola ni kubulela ni kubona kuli baituti baekeza kwazibo ni toh

o yamanzwi afilwe mwasitopa ni sitopa. Ze kaufela kilitaelo kuli baituti bakone kuitukiseza zebatahala

mwamasilabasi mwakalulo yalitopa zepahami. Baituti hape baswanela kuziba ni kusebelisa manzwi a

puo (kmt. libizo, liezi, liyemeli, kekezo yatoho ni kekezo yamuhata) yapuo yelutilwa mwasitpa sabona

. Nihaike zeitutwa likauhanyizwe mwalikalulo kamabaka aswanela ni autwahala, lizibo zecincana hali

swaneli kulutiwa kakuikauhanya, kono iswanelwa kulutiwa kamukwa wakulikopanya ni ku libeya ham

oho.


9 Mukoloko wa zeitutwa Nihaibakuli butungi bwa milibo yemiñwi yalikalulo ze ikaswana mwalitopa, zibo ni zibo yeñwi ya kutwisiso ika ikemela inosi ni kulutiwa kabutungi ni kutatafala kakuya kamayemo asitopa. Makande ni misebezi ika ketiwa kamayemo abuñwi 1+, kmt. Kufitelela hanyinyani zibo yamuituti, kuli akone kufita fatikoyalipuzo ni misebezi zetata, ni kuekeza kwabutata ni butelele bwalipuzo ni misebezi yamututi hanza zwelapili mwasitopa ni sitopa. 9.1 Kuteeleza ni kubulela

MILIBO YAZEITUTWA MILIBO KABUTUNGI

Baituti baka:

Sitopa 4 Sitopa 5 Sitopa 6 Sitopa 7

Kwamafelelezo asitopa baituti bata kona kueza:




1. Teeleza katokomelo kwa lika zeñata zakuikupulela ni kufa liñusa ka kulibulela / kapa makande abonwi ni kuutwiwa ni kualaba kaswanelo ni kuabupa

Mwamikanga ni mifutafuta yamakandenyana amakuswani akubulela kapa akuikupulela akubona ni kuutwa (kueza lipapali, makande,

matangu, lipina):

kukandeka likande

kuhupula manzwi abutokwa kapa tutabanyana

kuhupula lika moneliezahalela kakuitatelela

kutalusa liñusa

kutaluhanya babapali

kutaluhanya sika kamo siezahalela

kutaluhanya mutomo wamaikuto

kufana maikuto ni kualaba kaciseho

Mwamikanga ni mifutafuta yamakandenyana amakuswani akubulela kapa akuikupulela akubona ni kuutwa:

kuziba milelo yemituna mwalikande kapa sika

kutalusa liñusa, toho ni libaka

kutaluhanya butata ni kufumana tatululo

kutaluhanya kalulo yamutomo wasika sabutokwa mwalikande, ni mo sisi ezahalela

kutaluhanya ni kukandeka maikuto

kufana maikuto anani ciseho yakualaba

Mwamikanga ni makandenyana amakuswani akubulela kapa akuikupulela akubona ni kuutwa:

kuziba bateelezi ni mutomo wasesi ezahala

kutaluhanya ni kukandeka likalulo zebupa liñusa ni mutomo wa sesiezahala

kutalusa ni kukandeka maikuto ni mo kuezahalela

kutaluhanya manzwi, puo ni mualabelo walinzwi,sesi lelilwe kufitiswa ki ya bulela mwapapali ni mwalikande

kufitisa kalabo yeutwahala ni kufa mabaka autwahala akemelo

Mwamikanga ni makandenyana amakuswani akubulela kapa akuikupulela akubona ni kuutwa:

kuziba bateelezi, mutomo watoho ni liñusa

kutalusa ni kutoloka litaluso zamakande

kutaluhanya ni kukandeka likalulo zamutomo ni mukwa wa zeezahala mwalikande

kutaluhanya ni kufa maikuto kuama manzwi, puo ni mualabelo wa linzwi leli fitisa maikuto, sesilelilwe ni kubulelwa mwalipapali kapa mwamakande


9.1 Kuteeleza ni kubulela


Baituti baka: Sitopa 4 Sitopa 5 Sitopa 6 Sitopa 7




: Kwamafelelezo asitopa baituti bata kona kueza:

1. Teeleza katokomelo kwa lika zeñata zakuikupulela ni kufa liñusa ka kulibulela / kapa makande bonwi ni kuutwiwa ni kualaba kaswanelo ni kuabupa

mikanga ni mifutafuta yamakandenyana amakuswani akubulela

kapa akuikupulela akubona ni kuutwa

(kueza lipapali, makande, matangu, lipina)

kutaluhanya ni kutoloka zebautwa ni kuboana, kuziba lisupo ni kubonisa kutwisiso kapa kutabela makande ebabuha ni kuutwa ni abapalilwe

mikanga ni mifutafuta yamakandenyana amakuswani akubulela kapa akuikupulela akubona ni kuutwa:

kutaluhanya ni kutoloka milumo yebautwa ni lisupo ni kubonisa kutwisiso kapa kutabela makande ebabuha ni kuutwa ni abapalilwe

kutaluhanya ni kukandeka bunde bwa kuopela ni zakupeta, kubapala makande akuutwa ni akubuha

mikanga ni makandenyana amakuswani akubulela kapa akuikupulela akubona ni kuutwa:


kutaluhanya ni kukandeka bunde bwa kuopela ni zakupeta, kubapala ni makande akuutwa ni kubona kapa makande akulikanyisa feela.

mikanga ni makandenyana amakuswani akubulela kapa akuikupulela akubona ni kuutwa:

kualabela kwalikezahalo zeñwi mo kusebelisezwa puo, ni fa maikuto ni kufa libaka leliyemela niti yefilwe kapa kemelo


kutaluhanya ni kunyakisisa mikwa ya bunde bwa kuopela ni zakupeta, kubapala makande akuutwa ni akubona ni kufumana bunde bwa ona










Kuketa makandenyana: amakuswani akubulela, kuteeleza ni kubona ni kualuhanya Makande afa mañusa:

kuhupula ni kufitisa lika zabutokwa mwamakande akubulela

kumamela litaba feela ni zabutokwa mwamakande

kutaluhanya mabaka

kutaluhanya sika sesi tisize cwalo

kufitisa maikuto akususuweza liñusa, kutaluhanya mikwa yemiñwi yesebelisizwe yasusuwezo

kulatelela litaelo zebunolo ni kuliutwa

kuñola pizezo yalitaba zebunolo ni zetata mwamibamba yemine kuisa supa

Kuketa makandenyana: amakuswani akubulela, kuteeleza ni kubona ni kualuhanya Makande afa mañusa


kumamela litaba feela ni zeñwi zabutokwa mwamakande

kualuhanya litaba zamifutafuta zesupeza mutomo kapa kukusufaza mutomo walitaba zabutokwa, mitala yemiñwi

kutaluhanya mabaka ashutashutana

kutaluhanya butata ni kufumana tatululo

kufamaikuto abuikupuleli asusuweza liñusa mwazibahazo yazebulelwa ni zeñozwi zamitende

kuziba bunde bwaliñusa / ni likalulo zabutokwa za bapazo yefitiswa kwabanana

Kuketa makandenyana: amakuswani akubulela, kuteeleza ni kubona ni kualuhanya Makande afa mañusa



kualuhanya mifutafuta yamaikuto ni mabaka butokwa mwakangisano

kualuhanya litaba zamifutafuta zesupeza mutomo kapa kukusufaza mutomo walitaba zabutokwa, mitala yemiñwi yezwa mwamakande zakubulela ni zakukandeka kakuutwahala ni moliinezi

kutaluhanya maikuto ni buniti ni kuziba buniti ni kufamabaka kuzebulelwa kapa zeñozwi

kuziba bunde bwaliñusa / ni likalulo zabutokwa za bapazo yefitiswa kwabanana hakubulelwa

Kuketa makandenyana: amakuswani amifutafuta akubulela, kuteeleza ni kubona ni aluhanya Makande afa mañusa


kukusufaza, kubapanya kapa kuketa litaba ni kulifitisa kamukoloko wazona , kakuutwahala ni kamukwa wasibupeho moliinezi.

talusa sibuabui mwakananela, kutaluhanya mabaka ni maikuto kutalusa litaba kabutungi zamifutafuta zesupeza mutomo kapa kukusufaza mutomo walitaba zabutokwa, mitala yemiñwi yezwa mwamakande akubulela ni kukandeka litaba kakuutwahala ni moliinezi

talusa mikwa yamakande akubulela (kmt. Mayemo alihalimu ni makande









kutalusa mukwa wamakande akubulela

afamoya)

kuziba kusebelisa mifutafuta yapuo










Kuketa zakubulela, kuteeleza ni kubona ni kualuhanya

Makande afa mañusa

kuziba mukwa wapuo wosebeliswa kwabateelezi kapa libaka

kualuhanya ni kuziba puo yakubulela ni yakuñola

kulatelela litaelo kaswanelo

kuñola pizezo yapulelonolo ni lipulelotata zesupile kuisa lishumi


Makande afa mañusa



kulatelela litaelo kaswanelo

kuñola pizezo yalipulelonolo ni lipulelotata zelishumi kuisa lishumi ni zeketalizoho


Makande afa mañusa



kubeya hande lika ni kufa maikuto kwalitaba ni mañusa asiyo hande abulezwi mwamitende/ lipatalazo

kunyakisisa ni kubapanya litaba zebulezwi, zeswana ni zesaswani ni kufa maikuto

kulatelela litaelo zetata kaswanelo

kuñola pizezo yalipulelonolo ni lipulelotata zelishumi ni zeketalizoho.





Kwamafelelezo asitopa baituti bata kona kueza::




Bulela 2. kubulela hande kabuisepo ha kuitukisizwe ni hakusika itukiswa, kubonisa mukwa wakubulela hande puo

kukona kubulela hande lika kamo moliinezi, kakuitatelela ni kakusebelisa linzwi leli utwahala

kukona kubulela hande lika kamo moliinezi, kakuitatelela, zeitukisizwe ni ze sika itukisezwa kakusebelisa linzwi leli utwahala

kukona kubulela ni kutalusa hande lika kakuutwahala kamoliinezi, kakuitatelela ni kusebelisa linzwi leli utwahala

kukona kubulela ni kutalusa hande lika zetata kamo moliinezi, kusebelisa linzwi leli utwahala

yelukile hakuitabiswa, hakubaliwa, kutalusa, kufitisa maiswalelo, kuitumela, kupo ni kufita kwamafelelezo asika

kusebelisa puo yeswanela/ lukile hakuitabiswa, hakubuziwa, kutalusa, kufataelo ni kubapanya lika

kusebelisa puo yeswanela/ lukile hakutaluswa, hakuakalezwa, kutoloka, kukusufaza ni hakubapanywa sika

kusebelisa puo yeswanela/ lukile hakutaluswa, kukanana ni kufa piho

kusebelisa zibo yamanzwi, kubupa litaba ni kukona kusebelisa moho lika kufitisa muhupulo, maikuto ni zibo yaswali mutu hakubulelwa

kusebelisa zibo yamanzwi, kubupa litaba ni kukona kusebelisa moho lika kufitisa muhupulo, maikuto ni zibo yaswali mutu hakubulelwa

kusebelisa zibo yamanzwi, kubupa litaba ni kukona kusebelisa hamoho lika kufitisa muhupulo, maikuto ni zibo yasweli mutu hakubulelwa

kusebelisa zibo yamanzwi, kubupa litaba ni kukona kusebelisa moho lika kufitisa muhupulo, maikuto ni zibo yasweli mutu hakubulelwa

kusebelisa puo ya linguli ni puo feela yakamita

kusebelisa puo ya linguli ni puo feela yakamita

kusebelisa makabisa puo ni linguli ni puo feela yakamita

ukusebelisa makabisa puo ni linguli ni puo feela yakamitama kaswanelo

kubuza ni kufa litaba/ likalabo

kubuza ni kufa litaba/ likalabo ni kusupeza

kubuza ni kufa litaba/ likalabo ni kusupeza ni kufa litaelo

kubuza ni kufa litaba/ likalabo,kusupeza ni kufalitaelo ni kusupeza









3. Fitisa litaba, maikuto ni mihupulo hande, mokuswanelela katatelelano, ka mulelo wo utwahala kwabateelezi

kuitukiseza kutahisa/kukandeka makande amifutafuta ebaziba

kuitukiseza kutahisa/kukandeka makande amifutafuta ebaziba

kuitukiseza kutahisa/kukandeka makande amifutafuta ebaziba ni abasazibi

kuitukiseza kutahisa/kukandeka makande amifutafuta ebaziba ni abasazibi kwabateelezi.

kuketa likalulo zebutokwa zeswanela bateelezi ni mulelo wakulitahisa

kuketa puo, likalulo zebutokwa zeswanela,kuboniswa bateelezi ni mulelo wakulitahisa



kulukisa butungi bwamutomo, ni kubeya mukoloko walika hande, makalelo ni mafelelezo

kulukisa butungi bwamutomo, ni kubeya mukoloko walika hande, makalelo ni mafelelezo

kulukisa butungi bwamutomo, ni kubeya mukoloko walika hande, makaleloatabisa ni mafelelezo, lika zebeilwe kabutungi, ni kuzamaelela ni mutomo wa toho

kulukisa butungi bwamutomo, ni kubeya mukoloko walika hande, makalelo atabisa, mabaka autwahala, mitala ni mafelelezo autwahala

kuitukiseza ni kufitisa liñusa ka kubulela ni ka lisupo zakusupaka feela kuhapa bateelezi












4. Eza kalulo yeswanela yakukandeka hamoho ni babañwi, litoho zalika zeñwi zeswanela kalilimo

kusupeza hande mukwa mo kukopanyezwa zibo ni zibo ka

- kuambola ni kukandeka ni

babañwi

- kuikabela maikuto ni litaba ni babañwi

- kuteeleza maikuto ababañwi ni kubatisisa zeñwi

- kufa mabaka akukanana

- kusupeza hande mukwa mo kukopanyezwa zibo ni zibo ka

- kuambola ni kukandeka ni

babañwi - kutalusa zeutwahala - kuteeleza maikuto

ababañwi ni kubatisisa zeñwi

- kutahisa maikuto ni kufa mabaka aniti

- kulumela lika zetata


- kuambola, kukandeka ni

kufana maikuto ni babañwi

- kutalusa zeutwahala

- kuhupula ni kubatisisa ni kutundamena ni kuikolwisisa kamukwa ona ni zibo

- kulumela lika zetata


- kuhupula ni kubatisisa ni

kutundamena ni kukolwisisa kamukwa ona ni zibo

- kutalusa zeutwahala - kuitumelela kunyaziwa ni

kuitumelela lika zeñwi zetata

kuikopanya moho, ka mukwa womunde ni kuteeleza kubabañwi, kuziba liswanelo ni maikuto abona

kuikopanya moho, ka mukwa womunde ni kuteeleza kubabañwi, kuziba liswanelo ni maikuto abona

kuikopanya moho, ka mukwa womunde ni kuteeleza kubabañwi, kulumela milao ni kuitabela kuziba liswanelo ni maikuto abona

kuikopanya moho, ka mukwa womunde ni kuteeleza kubabañwi, kulumela milao, ni ikutabela kuziba liswanelo ni maikuto abona


9.2 Kubala ni kuñola







1. Bala hande likande ni mukanga kakutiisa wolukisizwe, ni kutahisa maikuto

kubani mubulelelo olukile, wakutahisa maikuto ni kufitisa liñusa lalikande leliutwahala




kubiza manzwi hande

kubiza manzwi hande

kubiza manzwi hande

kubiza manzwi hande

kusebelisa hande maswayo akubala mwalitimana

kubala kalinzwi leliutwahala ni kuakufa, kuyema hanyinyani fokuswanela

kutiisa linzwi, kuisa mulumo fafasi ni kwahalimu, kuyema hanyinyani hakubaliwa

kutiisa linzwi, kuisa mulumo fafasi ni kwahalimu, kuyema hanyinyani hakubaliwa

2. Bala hande kakukuza, kaswanelo ni katwisiso

kubala manzwi afitelela kapa amwahalaa 130 kuisa 150 kamuzuzu




manzwi ebabonanga amayemo asitopa seo

kuziba ni kuutwisisa manzwi akubala asitopa seo kabunolo

kubani wamukwa wakubala kakutwisiso ( talima ñambeko B)

kuhupula kapili manzwi ebabonanga amayemo asitopa seo

kuziba ni kuutwisisa manzwi akubala asitopa seo kabunolo

kubani wamukwa wakubala kakutwisiso ( talima ñambeko B)

kusupeza zibo yamukoloko wakubala ni mubizezo wamilumo wamanzwi, kuziba manzwi ni mikwa yakuhulisa zibo yamanzwi

Kusebelisa mikwa yakubala kakutwisiso ( talima ñambeko B)

kusupeza zibo yamukoloko wakubala ni mubizezo wamilumo wamanzwi, kuziba manzwi ni mikwa yakuhulisa zibo yamanzwi

Kusebelisa mikwa yakubala kakutwisiso ( talima ñambeko B)









Mifutafuta ya Makande akuñola afa liñusa

3.kubupa mwakande ashutanashutana afa liñusa aswanela sitopa seo, litoho zeshutana, butungi, milelo, ni kusupeza kutwisiso yalikande, sibupeho salikande ni muñoli mwasebeliseza manzwi, likalulo zapuo ni zelelilwe

Mifuta yamakande: - Makande afa mañusa - Makande atalusa - Makande akukandeka - Makande ataelo - Kakandeka - Makane akukanana - Makande a ama

litekisano - Makande a ama lipapali - Makande a ama mipilelo

kmt, temuso, ni kubapanya mipilelo yamwa bukuwa ni matakanyani

- Makande afa likelezo

kukona kutoloka mifutafuta yamakande akuñola, za kubulela kmt, maswaniso/ lipina, makande ni manzwi mwasebeliselizwe

kukona kutoloka mifutafuta yamakande, litaba ni manzwi ni litoho zeñozwi ni kubupa makande abutokwa kwasikolo ashutanashutana

kukona kutoloka mifutafuta yamakande, litaba ni litoho ni mihupulo yakuikupulela kabutungi, maswaniso ni lipina ni kubupa makande alitoho zeshutanashutana

kukona kutoloka mifutafuta makande, litaba ni litoho ni mihupulo yakuikupulela kabutungi, maswaniso ni lipina zetata ni kubupa makande akuñola ashutanashutana

kusebelisa mikwa yeminde yakubala makande ni kufa taluso


kusebelisa mikwa yeminde yakubala makande ni kufa taluso,kmt. Litoho, ni litohonyana ni kufalitaluso


kutaluhanya mulelo ni kuziba mifutafuta yamakande atabelwa kibateelezi

kutaluhanya mulelo ni kuziba mifutafuta yamakande atabelwa kibateelezi

kutaluhanya mulelo ni kuziba mifutafuta yamakande atabelwa ki bateelezi

kukandeka mulelo ni kuziba mifutafuta yamakande atabelwa ki bateelezi

kukandeka mifutafuta ya mikwa ya kusebelisa manzwi/ ni makande

kutaluhanya mikwa yebatahala ya kusebelisa manzwi/ ni mwamakande ebabona

kutaluhanya mikwa yebatahala ya kusebelisa manzwi/ ni mwamakande ebabona

kutaluhanya mikwa ya kusebelisa manzwi/ ni mwamakande ebabona

kutaluhanya nikufa maikuto moisebeliselizwe puo, mikwa yebatahala ya kusebelisa manzwi/ ni mwamakande ebabona




Baituti baka: Sitopa 4 Sitopa 5 Sitopa 6 SItopa 7



3.Bupa makande afa liñusa ni kuañola, azamayelela ni sitopa seo

kutoloka maswaniso abunolo (posita, mapa, maswaniso) ni kuañola kamukwa omuñwi

kuziba makande ebabalile ni koba afumani

kuzwisa litaba feela ni zebatahala mwalikande kamayemo aswanela

kuzwisa litaba zeñwi mwalikande, kubupa litoho zenca ni litohonyana

kutomahanya taba kuyeñwi ni kuibupa hande

kutaluhanya mwahalaa sesitisa cwalo ni sesi kaezahala

kusebelisa litaelo zekuswani zefilwe ni kulibonisa

kusebelisa litaba zezwa mwamakande ni kubupa

kutoloka maswaniso abunolo (posita, mapa, maswaniso) ni kuañola kamukwa omuñwi

kufumana litaba feela ni zabutokwa mwalikande kamayemo aswanela

kubala katokomelo ni kuziba ko balile litaba ni kufumana makande

kunyakisisa makande ni kuziba mwañolezwi katetalelano

kusebelisa bupaki bwa makande añozwi ki babañwi ni kuatalusa hande kakutala

kufumana mitomo yemibeli kapa yemiñata mwalikande ni kutaluhanya bupaki bo butusa

kutoloka maswaniso abunolo (posita, mapa, maswaniso ni macati) ni kuañola kamukwa omuñwi

kufumana litaba feela ni zabutokwa, zeutwahala mwahalaa makande

kamayemo aswanela

kubala litaba kakuakufa ni katokomelo

kunyakisisa ni kubapanya makande amabeli abata kuswana kwalitoho kapa likezahalo

kunyakisisa sibupeho, milelo ni kufumana cincano yemwahalaa mwamakande ka likezahalo zaona


kutaluhanya likalulo zapuo zesebeliswa kubupa taluso,

kutoloka ni kunyakisisa maswaniso ni makande afilwe ashutanashutana ni kuatahisa (posita, mapa, maswaniso) ni kuañola kamukwa omuñwi

kuzwisa litaba feela ni zebatahala mwalikande

kamayemo a swanela

kunyakisisa mifuta ya libupeho, ni makande kamifuta yaona


kualuhanya makande mwasebeliselizwe

kunyakisisa ni kutalusa mayemo alikande kapa kiniti kapa hakiniti, ni kutalusa mukwa wanasebelisa muñoli walikande






3.Bupa makande afa liñusa ni kuañola, azamayeleopla ni sitopa seo

misebezi yakuñola kmt. Kubupa makande kapa akuteeleza

muhupulo walikande ni kutabisa likande

makande amabeli abata kuswana kwalitoho kapa likezahalo

kutaluhanya likalulo zapuo zesebeliswa kubupa taluso, ni kutabisa likande









3. Bupa makande mifutafuta afa liñusa ni kuañola, azamayelela ni sitopa seo

Kuñola tatubanyana to tukuswani

kuñola kusufazo, kuñola litaba, kukusufaza timananyana kapa likande

kubapanya makande amabeli alike zeswana kapa litoho, kuswana ni kucincana kwazona

kusupeza kutatafala kwalitaelo nikulieza

kusebelisa litaba zezwa fa makande ni kubupa makande akuñola

kunyakisisa ni kutalusa mayemo alikande kapa ki aniti

kukopanya ni kutomahanya hande mitomo yamihupulo kuli iutwahale

kuñola zabutokwa kapa kuñola mukoloko wamaikuto makande mwaswanehela

kunyakisisa muhupulo wabutokwa womwalikande ni manzwi amañwi abutokwa

kunyakisisa maikuto amuñoli ni sanalika kusitalusa mwalikande, ni kufa mabaka

kukusufaza litimananyana, ni kukusufaza mutomo walikande

kufumana ni nyakisisa zakukanana mwalikande, kutatuba kamba kuna ni mabaka autwahala. Ni bupaki bo bu utwahala

kufumana litaba zezamaela lineku li liliñwi kapa zesina zwelopili

kusebelisa bupaki bwa makande añozwi ki babañwi ni kuatalusa hande kakutala

kusebelisa linzila zenani zibo yabucaziba kufumana litaba








3. Bupa makande mifutafuta afa liñusa ni kuañola, azamayelela ni sitopa seo

kubupa mafelelezo kapa kutalusa sesi bulelwa mwalikande ni kubonisa bupaki.

kufumana litaba zabutokwa mwalikande lililiñwi kapa amabeli, ni kulibupa kamukwa omuñwi kuli liswanele bateelezi

kunyakisisa, kutoloka ni kufumana butokwa bwa likande. kapa makande amañwi ana ni milelo yeswanela ni kuteelezwa









Zamwalibuka 4.bala, kakutwisiso ni kusupeza kakutala mifutafuta yamayemo apahami azibo yasitopa ni zezwa mwalibuka zebaliwa ni kuñola ni kutaluhanya muhupulo wamuñoli

kutaluhanya mutomo wa lika zabutokwa mwalikande ni matangu, ni mifutafuta yamakande

kutaluhanya likalulo zamutomo wamukanga, sibupeho/ kutakutelo, papiso ni mulumo

kutaluhanya lika zabutokwa mwalikande, matangu ni makande alipapali

kutaluhanya likalulo zamutomo wamukanga, sibupeho/ kutakutelo, papiso ni mulumo

kukanda lika zabutokwa mwalikande, matangu ni makande alipapali ni makande asi aniti

kutaluhanya toho yalikande muñoli kapa muhatisi wamukanga mwa nabeela yalikande buntufazoni sebeliso ya maswayo akuñola

kukandeka lika zamifutafuta zabutokwa mwalikande, matangu ni makande alipapali

kutaluhanya toho yalikande muñoli kapa muhatisi wamukanga mwa nabeela yalikande

kutaluhanya toho yalikande muñoli kapa muhatisi wamukanga mwa nabeela yalikande. kuziba yakandeka, kutalusa likande kapa papali mo libeezwi lika zabutokwa ni mutomo wakezahalo, ni kufa maikuto amanyinyani

kutaluhanya toho yalikande muñoli kapa muhatisi wamukanga mwa nabeela yalikande

kutaluhanya toho yalikande muñoli kapa muhatisi wamukanga mwa nabeela likande, papali, mutomo, ni mukwa. Kubonisa mayemo asimuluho, mipilelo, sizo ni kufa maikuto autwahala ka kunyakisisa litaba ni likalulo mo kubeezwi makande

kutaluhanya mutomo watoho yalikande , muñoli kapa muhatisi wamukanga mwa nabeela likande, papali, mutomo, ni mukwa. Kubonisa mayemo asimuluho, mipilelo, sizo ni kufa maikuto autwahala ka kunyakisisa litaba ni likalulo mo kubeezwi makande

kutaluhanya mukwa mo kuñolezwi toho yalikande , muñoli kapa muhatisi wamukanga mwa nabeela likande, papali, makandenyana amakuswani, mutomo, ni mukwa. Kubonisa mayemo asimuluho, mipilelo, sizo ni kufa maikuto autwahala alitaba ni likalulo mo libeezwi mwamakande








kutalusa kabutungi ni butokwa ni kufa litaluso, kubulela ni kutoloka litaba ni makande zeutwahala zezwelela famakande

kutalusa butungi ni butokwa ni kufa litaluso, kubulela ni kutoloka litaba ni makande zeutwahala zezwelela fa makande

kutalusa butungi ni butokwa ni kufa litaluso, kubulela ni kutoloka litaba ni makande zeutwahala zezwelela famakande

kutalusa butungi ni butokwa ni kufa litaluso, kubulela ni kutoloka litaba ni makande zeutwahala zezwelela famakande




Baituti baka:






Kuñola 5. Kuñola makande amifutafuta, akuikupulela, amikwa ni milelo yemiñata ni likezahalo

kubupa mihupulo mwalitimananyana ni kuketa puo yeswanela kuñoliwa hakueziwa musebezi

kubupa litimananyana zenani mihupulo ni kuketa puo yeswanela kuñoliwa hakueziwa musebezi

kubupa litimananyana zenani mihupulo yeutwahala ni kuitatelela hande ni kuketa puo yeswanela kuñoliwa hakueziwa musebezi

kubupa litimananyana zenani mihupulo yeutwahala kukutahisa maikuto aitatelela hande , ni kuketa puo yeswanela kuñoliwa hakueziwa musebezi

kuketa litaba zeutwahala kuzefilwe ki ticele ni kueza musebezi, ni kuñola likande lelizwa fa maswaniso,lipina ni lipiho/ mañusa isi za kukopisa kubabañwi

kuketa makande autwahala kuafilwe ki ticele ni kueza musebezi, ni kuñola likande lelizwa fa maswaniso,lipina ni lipiho/ mañusa isi za kukopisa kubabañwi

kuketa makande autwahala kuafilwe ki ticele ni kueza musebezi, ni kuñola likande lelizwa fa maswaniso,lipina ni lipiho/ mañusa isi za kukopisa kubabañwi

kuketa makande autwahala afilwe ki ticele ni kueza musebezi, ni kuñola likande lelizwa fa maswaniso,lipina ni lipiho/ mañusa isi za kukopisa kubabañwi

kueza buitukiso, misebezi, kulundulula ni kuñololola misebezi, yelukela kueziwa famayemo asitopa, puo yelukile ni peletelo yelukile makete ni muñolo omunde

kueza buitukiso, misebezi, kulundulula ni kuñololola misebezi, yelukela kueziwa famayemo asitopa, puo yelukile ni peletelo yelukile makete ni muñolo omunde

kueza buitukiso, misebezi, kulundulula ni kuñololola misebezi, yelukela kueziwa famayemo asitopa, puo yelukile ni peletelo yelukile,zibo yamanzwi, makete ni muñolo omunde

kueza buitukiso, misebezi, kulundulula ni kuñololola misebezi, yelukela kueziwa famayemo asitopa, puo yelukile ni peletelo yelukile ,zibo yamanzwi, makete ni muñolo omunde









5. Eza mifutafuta yamakande kusebelisa lipulelo zebunolo ni lipulelozwako, nako yelukile, maswayo akubala, zibo yamanzwi alukile ni sebeliso yalinguli hakuñolwa

kusebelisa lipulelo zebunolo ni lipulelozwako, nako yelukile, maswayo akubala, zibo yamanzwi alukile ni sebeliso yalinguli hakuñolwa

kusebelisa lipulelo zebunolo ni lipulelozwako, nako yelukile, maswayo akubala, zibo yamanzwi alukile ni sebeliso yalinguli kamukwa olukile

kusebelisa lipulelo zebunolo ni lipulelozwako, nako yelukile, maswayo akubala, zibo yamanzwi alukile ni sebeliso yalinguli kamukwa olukile

kubupa makande akuñola, akukandeka ni kutalusa ni makande amakuswani akamita ni kuteeleza:

- kalata - memo - pampili yakwinano

yatalelezo - posita - mukoloko

wazebatahala - mikanga yakubupa/

mikanga feela - liñolo lasilikani

labuitumelo - timananyana

yeutwahala ni zibo yamanzwi zefilwe ki ticele

- likande lakutalusa

kubupa makande akuñola, akukandeka ni kutalusa ni makande amakuswani akamita ni kuteeleza:

- makandenyana amitende - kusufazo - kupo yebunolo - zibiso - kambeko yafahalimu

yamangazini - litaelo zakamita - liñolo lasilikani labuinyazo - litimananyana zeutwahala - makande akukandeka

kubupa makande akuñola atabisa, akukandeka ni akutalusa ni makande amakuswani akamita ni kuteeleza kwasikolo ni kwamahae:

- kulundulula buka - imele - kulumela liñusa

kakompiuta - liñolo la buitumelo - makandenyana atahiso - liñolo la matomola pilu - puisano/ lipuzo zatiko

yazibo - libapazo zenyinyani - litaelo zetata - litimananyana zakutalusa

makande akukandeka

- kubupa makande akuñola atabisa, akukandeka ni kutalusa ni makande amakuswani akamita ni kuteeleza aswanela:

- musebezi

wamwapumulo - liñolo la simubuso

lapuilaelo - liñolo la simubuso

lakufitisa kupo - liñolo lasikani

lakelezo - paki yaboni ni kufa

piho/ bupaki - litaelo zetata ni kufa

butungi - litimananyana

zeutwahala - makande kukandeka


9.3 Puo ni zibo yamanzwi


Baituti baka:






Puo 1. Kusupeza zibo ya kukona kusebelisa milao yapuo hakuñolwa ni zibo yapuo ha kubulelwa, ni kusebelisa likalulo zapuo kwakuituta ni kubulela.

kukona kusebelisa zibo yapuo yefamayemo asitopa seo hakubulelwa ni kufitisa liñusa

kusebelisa likalulo zapuo zelukile zasitopa seo hakulutiwa







Zibo yamanzwi 2. Kuziba ni kusebelisa mukoloko wamanzwi, litabanyana hakubaliwa, kuñola, kubulela ni kuteeleza mwalitopa zekwatasi, kupeletela ni kubiza hande manzwi

Kusebelisa zibo yamanzwi amañata ha kuñolwa ni kubulela - zibo yamanzwi - malikanyisamilumo - likalulo zapuo - manzwi akukalima

mwalipuo zeñwi - mabizo zwako - malatulanyi - mayumbo, sebeliso

yalinguli

kuziba litaluso zamanzwi ni kusebelisa masina ni mitai yamaezi

Kusebelisa zibo yamanzwi amañata ha kuñolwa ni kubulela

- zibo yamanzwi - maswanataku - likalulo zapuo - manzwi akukalima

mwalipuo zeñwi - mabizozwako ni

kutakutelo yamanzwi - maswanataluso ni

malatulanyi - mayumbo, ndefazo,

ni sebeliso yalinguli ni mashitanguti

Kusebelisa zibo yamanzwi amañata ha kuñolwa ni kubulela - zibo yamanzwi - maswanataku - likalulo zapuo - manzwi akukalima

mwalipuo zeñwi - mabizozwako,

pulelonolo ni kutakutelo yamanzwi

- libupeho zamitai yamanzwi

- maswanataluso, - maswanataku, ni

malatulanyi

Kusebelisa zibo yamanzwi amañata ha kuñolwa ni kubulela - zibo yamanzwi - maswanataku - likalulo zapuo - manzwi akukalima

mwalipuo zeñwi - mabizozwako,

pulelonolo ni kutakutelo yamanzwi

- libupeho zamitai yamanzwi

- maswanataluso, - maswanataku, ni

malatulanyi - ndefazo,sebeliso

yalinguli



Baituti baka:






kuziba litaluso zamanzwi ni kuasebelisa masina ni mitai yamaezi

mayumbo, ndefazo, sebeliso yalinguli ni mashitanguti


ni mashitanguti


29 NIED Syllabus: Silozi First Language Senior Primary Phase 2016

10. KUTATUBA Tuto ye itingile kumuituti, kutatubiwa ko kuzwelezipili ni lipetahalo za petile muituti ni muituti nako ni nako ki kalulo ye zamaelela ni mungendenge wa kuluta ni kuituta. Musebezi wa butokwa wa kutatuba ki kufa siswaniso sa butokwa kuamana ni zwelopili ya muituti ka mukwa wa kufumana mitomo ya kuituta ye mwasilabasi ni kungelela cwalo ni zibo ya mipilelo.Mutomo wa zeitutwa wa mwasilambasi 10.1 Tatubo yezwelezipili Kukona kuziba mayemo azeitutwa, tatubo yelukisiswe ni yesika lukiswa lika eziwa ili kuziba mayemo amuituti mwaezeza/ mwapaseza mwalituto zahae. Tatubo yezwelezipili ina ni kuutwahala, ka mukwa watuto yeitingile ku muituti mwaezeza. Ticele abone kuli zetahisizwe ki muituti ki zabutokwa. Linepo zamuituti zafumani lika sebeliswa kumutaluseza mwaezize hande ni mwasika eza hande ni mwa tokwa tuso. Bashemi baka talusezwa zazwelopili yamwana bona mwalituto, mwabata kususuwezwa, ni kufiwa tuso kamwaitutela. Linepo zamuituti mwatuto lika fiwa bashemi. 10.2 Tatubo yebupa ni kufa liñusa

Mufuta wa tatubo ye ki ye bupa ni kufa liñusa kakuli temuho ye bile teñi kapa kueziwa ni litaba kamukana zefumanwi ki ze sebeliswa kamikwa ye mibeli ili kufa sikuka kumuituti ni kutusa kubupa ni kuetelela mwamungendenge wa kulutiwa ni kuituta. Tatubo i na ni kalulo ya kubupa ni kufa liñusa kumuituti kubona feela:

- i sebeliswa kubasusueza kuekeza ngana ni zibo, kubupa mikwa ye minde ni kuhulisa mikwa

ye lukile ya kuituta; - misebezi ya tatubo i tusa baituti kutatulula butata kangana kakusebelisa se ba itutile; - ticele u sebelisa liñusa/litaba kumbweshefaza mikwa ya kuluta kayona ni lisebeliso ze

itusiswa ha ku lutwa. . Tatubo yefaliñusa ki tatubo yeeziwa kwamafelelezo asilimo kakuya kalinepo zafumani muituti mwahalaa silimo mwalituto kaufela, ni kungelela linepo zatatubo yamafelelezo asilimo. Tatubo yefa liñusa ki iliñwi yeeziwa kwamafelezo asilimo ni kupasisa muituti kumuisa mwasitopa se sitatama. 10.3 Mikwa yakutatuba kokusika lukiswa ni ko kukulukisizwe hande

Ticele u na ni kutatuba kaswanelo kunyakisisa kubona kapa muituti u zibile lika za butokwa sina ka mo li shashululezwi mwasilambasi ya tuto, mi kuzona ze ticele u ta ba ni siswaniso sa zwelopili kaufela ya bile ni yona muituti. Kabutungi, taba ye i konwa kueziwa kamukwa o si ka lukiswa kakulemuha ko kulukiselizwe zwelopili ya muituti yo muñwi ni yo muñwi kuamana ni kuituta ni kukaliketa lika ha ba nze ba batisisa lika, kutalusa liponahalo ni lika ze ñozwi, kusebelisa ngana, kufana maikuto/mañusa, kufa katulo ye utwahala ni kuitenga kwa bona mwalika. Ki kwabutokwa kubea tatubo yamayemo alukisizwe hande, ticele uswanela kusebelisa nzila ya mayemo a kuituta kwa kamita ni kukaliketa mayemo a kutatuba mayemo a zibo ya muituti. Kusebeliswa kwa tutabonyana twa kamita twa kuñola ni twa kubulela tu kona kutatuba feela zibo ye likani kacwalo ha kuswaneli kunga hahulu nako ye telele. Tutatubonyana tu swanela kuba feela totunyinyani.


10.4 Kutatuba Liñusa/litaba ze simuluha fatatubo ye zwelezipili ya zelukisizwe ni kuya kamulao ni zesika lukiswa ni kusaya kamulao lisebeliswa ki ticele kuli azibe nako yaswanela kuli azibe kuli ki mukwa ufi wa kuluta oswanelwa kungiwa ni lisebeliso zeswanelwa kusebeliswa kwazwelopili ni litokwahalo za muituti yo muñwi ni yo muñwi. Kwamafelelezo akalulo yeñwi ni yeñwi yabutokwa ya kuluta, ni kwamafelelezo atemu yeñwi ni yeñwi, ticele hamohocwalo ni muituti yomuñwi ni yomuñwi baswanela kutatuba mungendenge kamukana kuamana ni misebezi yepetilwe, kuitenga kuona kwa muituti yomuñwi ni yo muñwi, seo baitutile baituti, ni kuli ki sika mañi se siswanela kuezwa nako ni nako kumbweshafaza kusebeza hamoho ni sesipetilwe ki kilasi. 10.5 Kutatuba kamukwa wakuitekula mosiezezwa sika Linepo halifiwa mwatatubo yezwelezipili, ki kwabutokwa kubonisa mayemo ao muituti ukonile kufumana kaona nepo ni kufita fa milibo yakupasa, mi habapanywi ni yomuñwi muituti mwapaselize. Muituti uka fiwa nepo ya kupasa ka taku ya A, B, C ni cwalocwalo. Kutatuba kamukwa wakuitekula mosiezezwa sika, kuswanezwi kueziwa kakusupeza mayemo atatuba kaona muituti ni mokufelwa linepo. Toloko yalinepo zakupasa iswanezwi kuñolwa mwatuto ni tuto silimo ni silimo. Ki kwabutokwa kuli maticele mwaliluko labona basebeze hamoho ni kuutwisisa mukwa wakutatuba ni kufa linepo, kuli linepo lifiwe kamukwa olukile ni kuzamaelela mwalituto kaufela. Wo kiona mukwa feela wakuli linepo libe zelukile ni kuikolwisisa kuli ki zaniti.


10. 6 Litoloko za Mayemo a Linepo: Mayemo azapetile muituti kuamana ni mutomo wa zibo yeswanela kufitwa kuyona mwasilambasi ya tuto lita supezwa kakusebelisa litaku zamayemo A-E i li mo A ikaba nepo yepahani mi E ikaba nepo ye kwatasi. Hakufiwa taku ki kubonisa nepo yeo muituti akonile kufumana. Papiso yeli mwahalaa linepo ni mutomo wa zeitutwa ki zebonisizwe sina cwalo: Taku ki yetasebeliswa kusupeza linepo zakupasa.

Mayemo

% Mayemo A shutana-shutana

(Sitopa 4-7)

Toloko yamayemo alinepo

A

80% +

U konile kuutwisisa ze swanelwa kuitutwa kamukana kamukwa o munde hahulu. Muituti uzwile mubano mwakilasi mwalikalulo kamukana za butokwa zaswanela kuituta.

B

70-79%

U konile kupeta hande hahulu ze swanelwa kuitutwa. Muituti ufahalimu a mayemo akamita mwakilasi, zeswanelwa kuitutwa mwamayemo amusebezi u supelize kukona kueza lika kabutungi.

C

60-69%

U konile kupeta ze swanela kuitutwa. Muituti u konile kuutwisisa ze swanelwa kuitutwa kanzila ye tabisa kakuziba se siezahala ni se sifilwe. Buñata bwa baituti ba swanela kufita famayemo a.

D

50-59%

U konile kufumana kalulonyana kuze swanelwa kuitutwa. Muituti ukonile kutwisisa zeswanelwa kuituta, kano fokuñwi uka tokwa tuso yazibo yeñata ya zeitutwa kuzwelapili mwasitopa se siñwi.

E

40-49%

U konile kuutwisisa zeswanelwa kuitutwa kuli a ngiwe kuba muikoneli. Muituti hasika kona kuutwisisa buñata bwa zeneswanelwa kuituta mwasitopa silimo kaufela, ni ha nafumana tuso kuticele mi utokwa kulutwa nako ye telele.

U

0-39%

Ha sika kona kuutwisisa ze swanelwa kuitutwa kuli a ngiwe

kuba muikoneli. Muituti hasika kona kuutwisisa buñata bwa

zeneswanelwa kuituta mwasitopa silimo kaufela, ni ha nafumana

tuso kuticele mi utokwa kulutwa nako ye telele.

10.7 Kuzamaisa Kuñola linepo zalitatubo Tatubo yezwelezipili ikalukisiwa ni kuzamaiswa isali kwamakalelo asilimo, kakuutwahala. Linepo zekafiwa zamisebezi yamwakilasi, yabuikezezo, misebezi yakwahae ni litatubonyana zekuswani lika ñolwa fa litatubo zezwelezipili. 10.8 Milibo ya Kutatuba Milibo yakutatuba mwapuo yapili: 10.8.1 Kuteeleza ni kubulela

Baituti baka kona: 1. kuteeleza ni kuutwisisa liñusa ni kualaba zefilwe


2. kufitisa liñusa, kulemuha ni kulatelela litaelo ni maneku 3. kulemuha maikuto a butokwa a sibuabui ni kunyakisisa za butokwa ze tusa ni mitala

kusebelisa zibo ya manzwi a swanela kufana mañusa kakutala

10.8.2 Kubala ni Kuñola; Baituti baka kona:

1. kubala kakutiisa kufitisa kutwisiso ya se si ñozwi 2. kubala kakukuza kuzwelela mwalitimana ze shutana kufumana mañusa a butokwa 3. kuñola mañusa, maikuto, ni kubala ni kualabela kwamifuta ya libuka za kubala

10.8. 3 Puo ni zibo yamanzwi

Baituti baka kona: 1. kubonisa nepahalo kuamana ni mupeletelelo, maswayo a kubala ni puo 2. kusebelisa kaswanelo ni buikupuleli zibo ya manzwi ni linguli 3. kusebelisa likalulo zapuo ka mo kuswanehelela ni linako 4. kusebelisa mifuta-mifuta ya libupeho zalipulelo

10.9 Tatubo yezwelezipili: likuka kakutala Nombolo yamisebezi yalitatubo zezwelapili katemu lika zibahazwa, ni kuñolwa. Litatubo zezwelapili lika lukisiwa ni kubonelwalwa kakuya ka sikuka sa kubonela misebezi, mukwa walinepo ni likalabo. Mukwa wakulaitela misebezi yabaituti bakaifiwa pili basika fiwa kale musebezi. Bupaki bwamusebezi oezizwe ki muituti omunde hahulu, omunde hanyinyani ni okwatasi ika bulukiwa mwasikolo kuisa kwamafelelezo asilimo. Maticele baka keta mwahalaa misebezi yetatubilwe yeka baliwa kuli ki yakupasa. Kwamafelelezo asilimo kupasa kukaitinga famisebezi yetatubilwe ka kulatelela silabasi. 10.9.1 Kuteeleza ni Kubulela Kutwisiso ya kuteeleza kwabaituti i swanela ku tatubwa ka nzila ye lukile hañwi katemu. Kamukwa wo ticele u ka tatuba tatubonyana ya kuteeleza ili ye ka alabiwa ka kunola. Linepo li kañolwa fa mukoloko wa pampili ya kutwisiso ya kuteeleza (CA). Mubulelelo o swanela wa baituti unani kubeelwa linepo hakukonahala hañwi katemu.( haki linepo zakubulela kono ni linepo zakutahisa zibo yakuambola ni babañwi) linepo li kañolwa fa mukoloko wapampili ye swanela yezwelapili. (CA).

10.9.2.Kubala ni kuñola Kubala ka kutiisa kaswanelo kwa baituti. Kuswanela ku tatubiwa hañwi katemu. Kuswanela kuezwa fa musebezi o baituti ba itukiselize pili. Ticele utatuba kutwisiso yakubala ka kubuza lipuzo zeo baituti ba kona kualaba kakubulela, kono mu tokomele kuli tatubo ye itukiselizwe mi izwelela fa kabala, ina ni kubonelwa mwatemu mi linepo liñolwe fapampili ya mukoloko ya Tatubo ye zwelezipili (CA). Kuituta libuka za kubala mwalikalulo zepeli, ili buka yamakande ni mukanga. Libuka za kubala ni mikanga kaufela i ka ba siyemba sa tatubo ye itukiselizwe kakubulela mi ika tatubwa ni kuñola.

Libuka zamakande (Litilica) Musebezi ulimuñwi omukuswani ukazwa mwalibuka, ni kubonelwa katemu mi linepo lika ñoliwa mwamukoloko wapampili yatatubo yezwezipili. Mifuta yemilalu yalibuka ika itutiwa yecwale ka: buka yamakande, papali ni mikanga. Kuituta libuka za kubala mwalikalulo zetalu, ili buka yamakande, papali ni mukanga. Libuka za kubala ni mikanga kaufela i kaba siyemba sa tatubo ye itukiselizwe kakubulela mi ika tatubwa ni kuñola.

i. Buka yamakande (amatelele kapa amakuswani)


Liñusa li swanelwa ku itutwa ka kutala ni sesi lukisizwe kufa mayemo kakuya ka babapali ni tatelelano, likezo ni se si tiswa ki taba ye cwalo. Lipuzo zeta buzwa ibe ze kusufalizwe. Baituti bata kona fumana likalabo kaku sebelisa litimana. Mwalitopa zepahami hanyinyani kuka itutwa makande kabutungi.

ii. Buka yapapali Buka yekuswani ya Papali ikaitutitwa. Liñusa liswanelwa ku itutwa ka kutala ni sesi lukisizwe kufa mayemo ka kuya ka babapali ni tatelelano, likezo ni se si tiswa ki taba ye cwalo. Lipuzo zeta buzwa ibe ze kusufalizwe. Baituti bata kona fumana likalabo kakusebelisa litimana.

iii. Mikanga

Mikanga yeitutwa ni ye sa itutwi kaufela ika sebeliswa kwakutatuba, mi lipuzo lika ka ba zekuswani feela. Baituti ha bana kutatubiwa kutwisiso feela ya mukanga, kono ni kukona kutaluhanya zebautwile, kukandeka ni kuhupulisisa ni puo ye sebelisizwe mwamukanga, ni zebalutilwe mwahalaa temu.

Libuka za kubala zelukiselizwe sitopa:

Sitopa 4: (3) Mikanga NI (1) buka yapapali NI (1) buka yamakande KAPA ( 3) makande amakuswani kasilimo Sitopa 5: (4) Mikanga NI (1) buka yapapali NI (1) buka yamakande KAPA (4) makande amakuswani kasilimo Sitopa 6: (5) Mikanga NI (1) buka yapapali NI (1) buka yamakande KAPA (5) makande amakuswani kasilimo Sitopa 7: (6) Mikanga NI (1) buka yapapali NI (1) buka yamakande Kapa (6) makande amakuswani kasilimo

Kubala ni Ketelelo ya Kuñola Makande akubala amifutafuta akatatuba kutwisiso ni litaluso, mwahalaa silimo kaufela. Musebezi u limuñwi mo kufumaneha timana ya kubala ili mo mifutafuta ya lipuzo lita buziwa, li bonelwe ki ticele mi li beiwe Kakuñolwa fa Pampili ya linepo za Tatubo ye Zwelezipili. Linepo ze li kona kungelela lipuzo ze buza zibo ya puo. Nihakulicwalo ki kwa butokwa kulemuha kuli zibo ya puo iswanelwa kutatubiwa kakungelela se sifa taluso. Lipuzo liswanela kutatuba kutwisiso. Mifutafuta yamakande ika ñolwa kamukwa wakubapanya ni kuswana, kapa lipiho, kusufazo ni tahiso. Makande ni mañolo

Ha ku konahala kuñolwe likande li li liñwi ni mufuta wa mañolo a kusufalizwe ni kubonelwa ki ticele katemu ni temu mi linepo li ñolwe hande fa Pampili ya ze Zwelezipili (CA). Baituti ba litopa za 4 ni 5 ha ba swaneli ku hapelezwa kufita fabutelele mwamanzwi, kono basusuwezwe kuñola ni

kubupa makande. Butelele bwamakande ki bo bulatelela: Makande akuñola: Sitopa 4: Manzwi amwahalaa 100-120 (litaba ze 15-20) Sitopa 5: Manzwi amwahalaa 120-150 Sitopa 6: Manzwi amwahalaa 150-180 Sitopa 7: Manzwi amwahalaa 180-200 Misebezi yemikuswani: Sitopa 4: Manzwi amwahalaa 60-80 (litaba ze 6-10) Sitopa 5: Manzwi amwahala 80-100 Sitopa 6: Manzwi amwahala 100-120


Sitopa 7: Manzwi amwahalaa 120-150 10.9.3 Puo ni zibo yamanzwi Puo Makalelo atiile apuo akatusa baituti kusebelisa puo hande ni kaswanelo. Milao ya puo ikatatubiwa ka kusebelisa mikwa yemiñatañata (litatubonyana, lipuzo zakuketa, lipuzo zakubapanya, ncc.) imi ki kwabutokwa kuli baituti basebelise milao ye ha batatubiwa. Muituti ukatatubiwa hañwi ka temu mwapuo mi linepo likaba kalulo ya linepo zatatubo yezwelapili ni kubeiwa fapampili yalinepo. Peletelo Litatubonyana zapeletelo zamifutafuta ni pizezo yalitabanyana kapa timananyana likabalelwa baituti, kutatuba zibo yabona yapuo. Ki kwabutokwa kuli baituti ba no ñola litatubonyana zapeletelo ni pizezo. Litatubonyana zapeletelo ni pizezo lika tatuba zibo yamanzwi alutilwe mwahalaa temu /silimo. Baituti bakona kulaitela misebezi yabona beñi. Tatubonyana yapeletelo ika laitelwa ki ticele ni kuiñola fapampili yalinepo zasilimo. 10.9.4 Kusufazo yatatubo yezwelezipili (KTZ) katemu:

Kalulo yazibo Linepo Kaufela

1.Kuteeleza ni Kubulela

Kuteeleza makande 10

Misebezi yaKubulela 10

Kaufela

20

2. Kubala ni kuñola

Kubala kakutiisa

10

Zezwamwalibuka 10

Kubala ni ketelelo yakuñola 20

Makande akuñola 10

Mañolo 10

Kaufela

60

3. Puo ni zibo yamanzwi

Puo 10

Peletelo 10

20

LINEPO 100

10.9.5 Linepo zamafelelezo atemu

Linepo zalitatubo zezwelezipili (CA) mwatemu iliñwi likaba 100. Linepo zelika sebeliswa kwamafelelezo mwatemu yapili ni yabubeli. Mukwa omunde ki wakuli likolo lituhele kuñolisa baituti makande ni mañolo lizazi lamafelelezo sikolo hasi pumula. 10.10 Linepo zamafelelezo asilimo: sikuka kakutala


Tatubo yamafelelezo asilimo ikañolwa mwalipuo kaufela zapili. Libaka lakuñola tatubo ye ki kutatuba zibo yakonile kufumana muituti mwahalalaa silimo. Kuñola Tatubo ye kueziwa mwahalaa liviki zepeli feela kwamafelelezo asilimo. Tatubo ya kwamafelelezo asilimo itaba ni mapampili amabeli

Pampili SITOPA 4 Nako Linepo

Pampili 1: Kubala likande

Pampili ya 1 ikaba ni likalulo ze peli. Mifuta ya lipuzo i ta ama za buiketelo bwa kalabo ye lukile, niti/haki niti, kubapanya, ni lipuzo zebata likalabo zetelele. Kalulo 1: Kubala likande (linepo 20) Lipuzo kaufela likazwa falikande lebasika bala baituti, musebezi ulimuñwi kapa yemibeli wakuñola siswaniso se sitalusa lika kamashekanu papazo/kufundota, maswaniso. Palo yamanzwi yalikande ikaba 150-200. Lisebeliso secwale (ka mashekano, lifundoto, litafule,ni gilafu) likonwa kusebeliswa kuekeza kwamakande.Musike mwasebelisa makande amabeli amifuta yeswana. Lipuzo ibe zamayemo ashutanashutana kwabutata. Kalulo 2: Puo (linepo 10) Lipuzo litabuziwa kuzwelela fapuo yelutilwe mwatemu/ mwahalaa silimo, kmt. Maswayo akubala, likalulo zapuo, linako, pupo yalitaba, ncc.

45

mizuzu.

30

Pampili 2: Makande ni Mañolo

Likande (linepo 20 ) Baituti bata ñola iliñwi yalitoho zene. (Mibamba ye 15-20) Lisebeliso ze susueza li na ni kutahiswa hakukonahala.

45

mizuzu.

20

KAUFELA 50


Pampili SITOPA 5 Nako Linepo


Pampili ya 1 i ka ba ni likalulo ze peli. Mifuta ya lipuzo ita ama za buiketelo bwa kalabo yelukile, niti/haki niti, kubapanya, ni lipuzo zebata likalabo zetelele. Kalulo 1: Kubala ni ketelelo yakuñola (linepo 20) Lipuzo kaufela likazwa falikande (linepo 10), ni (linepo ze 10) fa musebezi wa ketelelo kuñola ulimuñwi kapa yemibeli yakuñola ina

ni kubuziwa, ili makande feela eba sika bala, kapa akutalusa ni kuzwelela fa mukanga. Butelele bwalikande bube mwahalaa manzwi 200-250. Makande abeni siswaniso sesitalusa lika kamashekanu, papazo/kufundota, maswaniso. Musike mwasebelisa makande amabeli amifuta yeswana Lipuzo ibe zamayemo ashutanashutana kwabutata. Kalulo 2: Puo (linepo 10) Lipuzo litabuziwa kuzwelela fapuo yelutilwe mwatemu/ mwahalaa silimo, kmt. Maswayo akubala, likalulo zapuo, linako, pupo yalitaba, ncc.

1 hola

30


Pampili ya 2 itaba ni likalulo zepeli feela. Kalulo 1 Likande (linepo 10 ) Baituti bata ñola iliñwi yalitoho zene. Manzwi amwahalaa (120-150). Lisebeliso ze susueza linani kutahiswa hakukonahala. Kalulo 2 Mañolo (linepo 10) Baituti bata ñola iliñwi yalitoho zefilwe( kmt. Liñolo la silikani ni liñolo lasimubuso, piho) Baituti bata ñola iliñwi yalitoho zetalu (3 ) (manzwi 80-100) Lisebeliso ze susueza linani kutahiswa ha kutatubiwa.

1 hola 15 mizuzu.

20

KAUFELA 50


Pampili LITOPA 6 & 7 Nako Linepo


Pampili ya 1 ikaba ni likalulo zepeli. Mifuta ya lipuzo ita ama za buiketelo bwa likalabo zelukile, niti/haki niti, kubapanya, ni lipuzo zebata likalabo zetelele. Kalulo 1: Kubala ni ketelelo yakuñola (linepo 50) Lipuzo kaufela likazwa falikande ( linepo 40 ), fa musebezi wa ketelelo kuñola (linepo 10) yemibeli yakuñola kapa ye milalu

yakuñola ina ni kubuziwa, ili makande feela/ ebasika bala, kapa akutalusa. Butelele mwamakande a slitopa sa 6 manzwi akaba mwahalaa 250-300 mi mwasitopa sabu 7 ika ba manzwi amwahalaa 300- 350. Makande abeni siswaniso se sitalusa lika kamashekanu, papazo/kufundota, maswaniso. Musike mwasebelisa makande amabeli amifuta yeswana. Lipuzo ibe zamayemo ashutanashutana kwabutata. Kalulo 2: Puo (linepo 20) Lipuzo litabuziwa kuzwelela fapuo yelutilwe mwatemu/ mwahalaa silimo, kmt. Maswayo akubala, likalulo zapuo, linako, pupo yalitaba, ncc.

1 hola 30 mizuzu.

70


Pampili ya 2 itaba ni likalulo zepeli. Kalulo 1: Likande (linepo 20 ) Baituti bata ñola iliñwi yalitoho zene. (Sitopa 6: Manzwi a 150-180, Sitopa 7: Manzwi a 180-200) Kalulo 2: Mañolo (linepo 10) Baituti bata ñola iliñwi yalitoho zefilwe( kmt. Liñolo la silikani ni liñolo lasimubuso, piho) Baituti bata ñola iliñwi yalitoho zetalu (3 ) ( Sitopa 6: manzwi 100-120 ) Sitopa 7: (manzwi 120-180) Lisebeliso zesusueza lina ni kutahiswa hakukonahala.

1 hola

30 mizuzu.

30

KAUFELA

100÷ 2 = 50


10.11 Linepo zakupasa Tatubo yezwelezipili ikaba 50% mwahalaa silimo mi kwamafelelezo asilimo ikaba 50%. [50 linepo + 50 linepo = 100]. Linepo zakutatuba zakalulo ni kalulo likaba sina cwana: Sitopa 4 ni 5

KALULO TOLOKO LINEPO KUPASA

Tatubo yazwelezipili Mifutafuta yazibo yapuo

100 50%

Tatubo yakuñola Pampili 1 30 30%

Pampili 2 20 20%

KAUFELA: 100%

Sitopa 6 ni 7

KALULO TOLOKO LINEPO KUPASA

Tatubo yezwelezipili Mifutafuta yazibo yapuo

100 50%

Tatubo yakuñola Pampili1 70 35%

Pampili 2 30 15%

kaufela: 100%

10.12 Mibamba ye Pumahana ni ku Supeza Kalulo ni Kalulo

Milibo yatatubo Tatubo ye Zwelezipili Pampili

ya 1 Pampili

ya 2

Kuteeleza & kubulela1 √

Kuteeleza & kubulela 2 √

Kuteeleza & kubulela 3 √

Kubala & kuñola 1 √ √



Puo & zibo yamanzwi 1 √ √ √





10.13 Mukwa wakutatuba

Mikwa ye lukisizwe hande: Hakuli kwabutokwa kubea tatubo yamayemo lukisizwe hande, ticele uswanela kusebelisa nzila ya mayemo aswana sina kuituta kwa kamita ni kukaliketa mayemo akutatuba mayemo azibo ya muituti. Kusebeliswa kwatutabonyana twakamita twakuñola ni twakubulela tukona kutatuba feela zibo yelikani kacwalo haku swaneli kunga hahulu nako yetelele. Tutatubonyana tuswanela kuba feela tuto iliñwi kapa kalulo yayona.

Kutatuba ko kuama mukwa wa kuitekula ka mo si ezezwa sika: Nako ya kufiwa mayemo a linepo, ki kwa butokwa kuli mayemo a sa fumani muituti aswana ni Mutomo waze Swanelwa Kuitutwa mi hali swanelwi kubapanywa ni baituti ba bañwi. Kutatuba ko kuama mukwa ni kuitekula ka mo siezezwa sika ni litaelo za mwatatubo linani kusebelizwa kutatuba kutwisiso yakuituta. Mukwa wa kubonela zañozi muituti o itingile falitaelo zatatubo li konwa kuisiwa mwalinepo zebupa kapa kufa liñusa ili zeswanela kuñolwa kuba linepo ze fumanwi mwahalaa silimo zeñolwa fapampili.


Ňambeko ya A: Litaluso zamanzwi Nepo ya Tatubo ye Zwelezipili: nepo kamukana ye fumani mwalizibo ze ne ze

ezizwe mwalikoota ze talu. Mayemo a Kualuhanya: kubeya mwalikwata Taelo ya Tatelelano: tatelelano mo li ezahalela likezahalo Kuambolisana: kufana liñusa, makande, muhupulo wa

kuambolisana Ze Itutwa: zibo kapa ngana yeo baituti bataba ni yona mwa Makande ni Mañolo: likalulo ze telele ni ze kuswani za kuñola, kmt.

makande, mañolo, lipiho, lipuisano Ngambolo ya Kukangisana: kuambola kamukwa wo itukiselizwe Ketelelo ya Kuñola: likalulo ze kuswani za kuñola, kusebelisa buñata

bwa lipulelo kuamana ni lisebeliso ze hapa maikuto

Kakufitissisa: kabupala Nepo ya Mafelelezo a Silimo: Linepo ze fumanwi mwalitatubo za mwahali ni

mafelelezo a silimo Tatubo ye Lukisizwe ye Zwelesipili: i ezahala mwanako ya litatubo ze zwelezipili i li

kakamaiso ye swanela Tatubo ye si ka Lukiswa ye Zwelezipili: i ezahala mwanako ya kuluta mi i ba kalulo ya

kuluta kwa kazazi Tatubo ye Tatubelwa faSikolo: tatubo ye tatubilwe ki ticele fasikolo ni

kunyakisiswa ki Ticele ya Okamezi Tuto yeo kapa membela wa ba baetelezi sikolo

Ze Sehisa: za lishea, ze komokisa Kuikupulela: ze si za niti, za kuipangela Kilasi ye Zwakazwakani Kakuya Kazibo: kilasi ye kopanyize baituti ba ba sa ikoneli ni ba

baikonela Za Kuakaleza: kubulela, kunuha ka se si ka ezahala pili ku si ka

balwa kapa kuteeleza kwatimana Nepo ye Pasisa: linepo kamukana za Tatubo ye Zwelezipili CA ni

Nepo ya Tatubo ya Mafelelezo a Silimo

Milelo ya Kubala: mungendenge wa kubala ni kuba ni zibo ya likalulo kaufela

Kubala katokomelo: kubala se siñozwi kakuakufisa (kufumana liñusa

le litokwahala) Kubala luutuko: kubala se siñozwi kakuakufisa i li kufumana lika

za butokwa kapa kufumana liñusa le litokwahala


Tatelelano: kukolokisa mifuta ya lika kuli li itatelele kanzila ye swanela

Kukopanya Moho Litatubonyana

za mwahalaa silimo: nako yeo nepo ya mafelelezo a silimo, hamoho ni linepo za tatubo ye zwelezipili li sebeliswa kutahisa tatubo ya mafelelezo

Nepo ya temu: linepo kaufela za likalulo zetalu zazibo

Milao yapuo Mayemo amikwa yakuñola puo ni kubulela

makande afa mañusa Makande afa mañusa anani: Kutalusa (kutahisa litaba, kufa taluso ni toloko, kubapanya ni shutano. Mitala ya kutalusa makande = libuka,makande amanca Makande akukanana ni niasusuweza maikuto (ahapa maikuto amubali nikufa susuwezo,kufa tumelo kumubali. Mitala = mañusa alipolitiki ni makande, litilica– liswanelo zabuntu, liswanelo zabasali, ncc., libapazo, liñolo leliya kwa lamitende, ) procedural texts (kufa mañusa ,kmt, bukanyana, lipapali, zabumapangapanga) mikwa yakufitisa makande multimodal texts (zabumapangapanga,tubukanyana, kubapanya lipiho zalipatisiso)

Kukopisa Kukopisa muhupulo wo ñozwi ki yomuñwi mutu ni

kuusebelisa kuli ki wahao


Ňambeko B: Mikwa yakubala kakutwisiso

Kunuha Kunuha so hupula kuli ki sesi kaezahala malikande.

kusebelisa toho ni maswaniso Kuhupulisisa Kubupa lika mwamunahano, Kuhupulisisa

zekaezahala, ncc. Kubuza Kukutumana ni kuipuza lipuzo kapa zebulelwa

mwalikande zautwahala. Kubalulula likande ni kufumana zabutokwa. Mikwa yakubala ingelelezi kubalulula, kufumana litaluso zamanzwi, kubuza litaluso kubabañwi .

kubupa Kuhupula zezibiwa kale kuama likande. Kufumana

mukwa wakubapanya likande ni wena kasibili mane ni zeñwi zeezahala mwalifasi kaufela.

kukandeka Kuhupula ni kandeka likezahalo, lika, litaba, lika

zabutokwa sibupeho salikande,ncc, zezwa mwamakande ni kuliambola ni babañwi.

Kusufazo Kufumana mutomo walikande ni kulikusufaza. kutaluhanya Kufumana mulelo wamuñoli, mutomo walikande,

zabutokwa ni mukwa wamuñolelo walikande. Mosinezi sika Mosiezahalela sika, mo sifelela, taluso ni mayemo

mosibonahalela. Kuswana ni Kubapanya Kufumana kuswana ni kucincana kwamakande

mwautwahalela. Manzwi ni litaba zabutokwa ni litaba Kubata manzwi abutokwa, kapa litaba mwalikande,

toho ni maswaniso, ncc.


Ňambeko C: Pampili yaLinepo zaTatubo: Puo yaPili Litopa 4-7 SITOPA: _______ KILASI: _______________ SILIMO: _____________________________________________ SIKOLO: ___________________________________________ TICELE: -------------------------------------------------------------

LIBIZO LAMUITUTI K

AL

UL

O

kuteeleza & kubulela

Kubala & kuñola Puo & zibo yamanzwi

LIN

EP

O za

Tem

u

KA

UF

EL

A

(Lin

ep

o

za

lite

mu

ze

3)

Ne

po

ya

tem

u

(300

÷6

)

Lin

ep

o z

ata

tub

o

NE

PO

YA

KU

PA

SA

Ma

kan

de

akute

ele

za

Mu

seb

ezi

wa

kub

ule

la

KA

UF

EL

A

Ku

ba

la k

aku

tiis

a

Zem

wa

libuka

Ku

ba

la n

i ke

tele

lo

ya

kuñ

ola

Lik

and

e

Ma

ño

lo

KA

UF

EL

A

Pu

o

Pe

lete

lo

KA

UF

EL

A

10 10 20 10 10 20 10 10 60 10 10 20 100

300

50 50 100

1

2

3

1

2

3

1

2

3

1

2

3

1

2

3

The National Institute for Educational Development Private Bag 2034 Okahandja NAMIBIA Telephone: +264 62 509000 Facsimile: +264 62 509073 Website: http://www.nied.edu.na ©NIED, 2013

Documents

SENIOR PRIMARY PHASE SILOZI FRIST LANGUAGE SYLLABUS GRADE ... · SILOZI FRIST LANGUAGE SYLLABUS GRADE 4 -7 GRADES 4 ... kakuli yenwi ni yenwi yalitaba ina ni likozi ka ... (lipuo,litino,lic)