SĠNĠR SĠSTEMĠ CERRAHĠSĠ i (NÖROġĠRURJĠ) VE … · Nedeni: Sak,anevrizma rüptürü, vazospazm (iskemi), hidrosefali HemĢirelik giriĢimleri Amaç Beklenen Sonuçlar -Arteriyel

i

HAFTA

23

SĠNĠR SĠSTEMĠ CERRAHĠSĠ

(NÖROġĠRURJĠ)

VE

HEMġĠRELĠK BAKIMI

HEDEFLER

Bu üniteyi çalıştıktan sonra;

Sinir sisteminin cerrahi girişim gerektiren hastalıklarını

tanımlayabilecek

Subaraknoid kanamalarda hemşirelik bakımını verebilecek

Kafa travmalarında hemşirelik bakımını yönetebilecek

Kafa travmalarının komplikasyonlarını söyleyebilecek

Spinal travmalarının komplikasyonlarını söyleyebilecek

Spinal travmalarda hemşirelik bakımını verebilecek

İntervertebral disk hernili hastalarda hemşirelik bakımını

yürütebileceksiniz.

HEMġĠRELĠK

BAKIM

YÖNETĠMĠ

SİNİR SİSTEMİ CERRAHİSİ (NÖROŞİRURJİ) VE HEMŞIRELIK BAKIMI

Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

2

1.GİRİŞ

Sinir sistemi

Sinir Sisteminin Görevleri

Nöroşirurji

2. SUBARAKNOİD KANAMA (SAK)

Etiyoloji Belirti ve Bulgular Tanı Tedavi

Anevrizmaya Yönelik Önlemler Kafa İçi Basınç Artışını Önlemeye Yönelik Önlemler

3. İNTRAKRANİAL ANEVRİZMASI OLAN HASTANIN HEMŞİRELİK BAKIM PLANI ÖRNEĞİ

4. TRAVMATİK BEYİN YARALANMALARI / KAFA TRAVMALARI (KT) Etiyoloji Glaskow Koma Skorlaması (GKS) Patofizyoloji Kafa Travmalarının Sınıflandırılması Oluş Mekanizmasına Göre

-Künt travmalar -Penetren travmalar

Travmanın Meydana Geldiği Bölgeye Göre -Kafa derisi travması -Kafatası-kraniyum travması -Beyin travması

Kafa Travması Komplikasyonları

Travmatik Hematomlar Kafa İçi Enfeksiyon Beyin Şişmesi ve Ödem

Stres (Cushing) Ülserleri İntrakraniyal Bos Fistülleri Diyabetes Insipidus Akut Hidrosefali

5. KAFA TRAVMASI GEÇİREN HASTADA HEMŞİRELİK BAKIMI

Kafa Travması Geçiren Hastada Hemşirelik Bakımının Temel Amaçları Kafa Travmalı Hastada Hemşirelik Girişimleri Kafa Travması Olan Hastanın Hemşirelik Bakım Planı Örneği 6. SPİNAL YARALANMALAR

Etiyoloji Spinal şok Spinal Yaralanma Mekanizmaları

Spinal Yaralanması Olan Hastalarda Görülebilecek Başlıca Sorunlar Spinal Yaralanmalı Hastanın Değerlendirilmesi

7. SPİNAL KORD YARALANMASI OLAN HASTANIN HEMŞİRELİK BAKIM PLANI ÖRNEĞİ 8. İNTERVERTEBRAL DİSK HERNİSİ

9. SERVİKAL VE LOMBER DİSK HERNİSİ OLAN HASTANIN HEMŞİRELİK BAKIM PLANI ÖRNEĞİ

10.SONUÇ

11.KAYNAKLAR



3

1.GĠRĠġ

Sinir sistemi: Vücudun en karmaşık sistemidir, ve vücut ağırlığına göre oranı %2’ dir

Canlıların içsel ve dışsal çevresini algılamasına yol açan, bilgi elde eden ve elde edilen bilgiyi

işleyen, vücut içerisindeki hücreler ağı sayesinde sinyallerin farklı bölgelere iletimini

sağlayan, organların, kasların aktivitelerini düzenleyen sistemdir.

Sinir Sisteminin Görevleri:

Duyuları Algılama

• İçten gelen uyarıları algılar,

• Dıştan gelen uyarıları algılar,

BirleĢtirme, Bütünleme; algılanan duyuların işlenmesi sürecidir

• Bilgiyi çözümler(analiz eder)

• Bazı bilgileri depolar

• Uygun yanıt/tepki için karar verir

• Varsayımda bulunabilir.

Hareketi Sağlama; kasların kasılıp-gevşemesi ve salgı bezlerinin salgı yapmasını

sağlar.

NöroĢirurji: sinir sistemi cerrahisidir. Beyin, spinal kord ve periferik sinirlere ilişkin

cerrahi girişimleri kapsar. Günümüzde nörolojik travmalar ( kafa ve spinal kord travmaları )

hızlı bir artış göstermektedir. Nörolojik travmalardaki artışa paralel olarak sinir sistemine

ilişkin cerrahi girişimler de artmaktadır. Sinir sistemine ilişkin cerrahi girişimlerin başarılı ya

da başarısız olmasında hemşirelik bakımı önemli rol oynar.

Bu içerikte sinir sisteminin cerrahi girişim gerektiren hastalıklarından; subaraknoid

kanama, kafa travmaları, spinal yaralanmalar ve inter vertebral disk hernisi ve hemşirelik

bakımları yer almaktadır.



4

2. SUBARAKNOĠD KANAMA (SAK)

Subaraknoid kanama (SAK), bir hastalıktan çok birçok patolojinin sonucunda gelişen

bir klinik tablodur. SAK sonrasında gelişen klinik tablo primer beyin hasarına ve subaraknoid

kanama sonrası gelişen kimyasal sorunlara bağlanmaktadır.

Serebrovasküler hastalıklar arasında aterotromboz, embolizm ve primer intraserebral

kanamayı takiben dördüncü sırada yer alan subaraknoid kanama, hemorajik inme olgularının

% 6-8’ini oluşturur.

Subaraknoid kanamanın en sık nedeni

travmalardır; spontan subaraknoid kanamaların en

sık nedeni ise % 75-80 sıklıkla anevrizmalardır.

Anevrizmaların yalnızca % 2’si çocukluk

çağında görülür ve genelde bunlar dev (> 2,5 cm)

anevrizmalardır.

Şekil: 1

Kaynak:cinarhastanesi.com.tr

Etiyoloji

Subaraknoid kanamalara ait mortalite ve morbiditenin en iyi tedavi şekli etiyolojik

sebebin erken dönemde tanınması ve tedavi edilmesidir. İleri yaş grubu kişilerin SAK'larının

etiyolojisinde; travma, anevrizma, arteriyovenöz malformasyon, tümör, kan hastalıkları

(kanama diatezleri, lösemi), venöz tromboflebit ve iatrojenik koagülopatiler yer almaktadır.

Belirti ve Bulgular

SAK sonrasında damar dışına çıkan kanın miktarına göre yapmış olduğu meningeal

irritasyon ile belirtiler gelişmektedir. Bu belirtiler yaş grupları arasında farklılıklar

göstermemektedir



5

Şekil: 2

Kaynak.osmantanik.com

Bunlar, ani başlangıçlı şiddetli baş ağrısı, şuurun değişik derecelerde etkilenmesi

(konfüzyondan komaya kadar), bulantı ve kusma, ense sertliği, ateş, değişik derecede

nörolojik defisitler (kranial sinir parazileri veya hemipleji) ve epilepsidir.

Subaraknoid kanamalardan sonra en sık görülen ve tedaviyi etkileyen iki

komplikasyon; vazospazm ve hidrosefalidir.

Tanı:

Tanı yöntemlerinden en değerlisi beyin tomografisi (BT)'dir. SAK sonrası ilk üç gün

içerisinde çekilen BT ile kanama %90 oranında saptanabilir. Yardımcı tanı yöntemi olarak

lomber ponksiyon, SAK şüphesi olan olgularda BT'den sonra denenebilir. Özellikle kanama

sonrası erken saatlerde bulgu vermemesine karşın kanın BOS dolaşımına girmesi ile 6. saatten

sonra BOS'da mm3'de 100 ve üstünde eritrosit görülmesi tanı koydurmaktadır. SAK tanısı

konulduktan sonra hastalara mutlak dört damar serebral anjiografi yapılmalıdır.

Tedavi

Anevrizmalar için en iyi tedavi yöntemi (medikal, cerrahi ya da endovasküler tedavi)

hastanın durumuna, yaşına, anevrizmanın yerine ve arterlerin anatomik yapısına, cerrahın

yeteneğine ve tecrübesine bağlıdır ve tedaviye olayın seyride göz önünde bulundurularak karar

verilmelidir.



6

Literatürde tam bir fikir birliği olmamasına

rağmen, evresi iyi olan kanamış anevrizmalar

için erken (1.-3.gün) ve geç erken (4.-7.gün)

cerrahi klipleme en iyi zamanlama olarak

değerlendirilmektedir. Evresi kotu olanlarda ise

( anevrizmanın kanamasından 7 gün geçmişse)

cerrahi girişim önerilmektedir. Evresi iyi olan

hastalarda erken ve geç erken cerrahi girişim

arasında mortalite ve morbitide yönünden

farklılık görülmezken, geç ameliyat edilenlere

göre her iki grupta da prognozun daha iyi

olduğu bildirilmiştir

Şekil: 3

Kaynak: trt.net.tr

Subaraknoid kanamanın akut safhasında hastanın uyması gereken, anevrizmaya yönelik bazı

önlemler vardır. Bu önlemler, arteriovenöz malformasyon nedeniyle, subaraknoid kanama gelişen has-

talar için de geçerlidir. Anevrizmaya yönelik önlemler, 3-4 hafta ya da ameliyata kadar uygulanır.

Subaraknoid Kanamalarda HemĢirelik Bakımı

Anevrizmaya Yönelik Önlemler

Hasta, loş bir odada mutlak yatak istirahatine alınır. Çevre, sakin olmalıdır. Hastanın

anksiyetisini azaltmak için radyo ve televizyon izlemesine izin verilebilir.

Hastanın yatak başı, 15-30 derece yükseltilir .

Hastaya, ıkınmaması söylenir.

Valsalva manevrası, yapılma sıklığı ve süresi azaltılmalıdır, valsalva manevrası

yapılmasına yol açan durumlar; idrar yapma, dışkılama, eğilme öksürme, hapşırma ve sakşın

uygulanmasıdır.



7

Hastanın yeterli besin ve sıvı alması sağlanmalıdır. Sıvılar, kafa içi basınç artışını önlemek

için sınırlı verilebilir.

Uyarıcı yiyecek ve içecek verilmemelidir. Baharatlı yiyeceklerin hapşırmaya neden

olacağı unutulmamalıdır.

Analjezik ve sedatifler gibi, istemde yer alan ilaçlar hastayı rahatlatmak için verilir.

Subaraknoid kanamadan sonra arteriyel kan basıncının izlenmesi çok önemlidir. Kan basıncı

yükselirse rüptüre olmuş anevrizmadan , daha fazla kanama olur. Aynı zamanda beynin kanlanmasını

sağlamak için, özellikle vazospazm olduğunda , kan basıncının yeterince yüksek olması da gerekir.

Anevrizma rüptüründen sonra, kanama yerinde pıhtı oluşur. Bu pıhtı birkaç gün için de

anevrizmanın tekrar kanamasını önler. Pıhtının çözünmeye başlamasıyla tekrar kanama riski

artar. Kanama riski 7. Günde en yüksektir. Bazı doktorlar pıhtı çözünmesini önlemek için

”antifibrinolitik”ilaçlar önerirler.

Kafa Ġçi Basınç ArtıĢını Önlemeye Yönelik Önlemler

Sıvı kısıtlanır,

Steroidler (örneğin Dexamethasone) ve ozmotik ajanlar (örneğin Mannitol) verilir

Yatak başı, 15°-30° yükseltilir,

C02 artışını önlemek için solunum yolu açık tutulur.

Nöbetleri önlemek için antikonvülsan ilaçlar, baş ve boyun ağrısı için, analjezikler

verilebilir. Narkotik ilaçlar solunumu baskılayabileceği ve nörolojik bulguları gizleyebileceği için,

verilmez. Şiddetli ağrısı olan hastalara Codein verilebilir.

Subaraknoid kanamalı hastalarda, beden ısısı da yükselir. Hastanın beden ısısını normal

sınırlarda tutmak için, gerekli uygulamalar yapılmalıdır.



8

3. ĠNTRAKRANĠAL ANEVRĠZMASI OLAN HASTANIN HEMġĠRELĠK BAKIM

PLANI ÖRNEĞĠ

Erkal Ġlhan S. İntrakranial anevrizmalar. Ed: Akbayrak N. Erkal S. Ançel G. Albayrak A.Hemşirelik Bakım

Planları. Alter Yayınevi, Ankara 2007; s 915-919

Ġntrakranial anevrizması olan hastanın hemĢirelik bakım planı

Hemşirelik Tanısı:Akut Ağrı

Nedeni: Meningial irritasyon

HemĢirelik giriĢimleri Amaç Beklenen Sonuçlar

- Ağrının özelliklerini

tanımlamak

Her hastanın ağrı algısı

birbirinden farklıdır

Hasta rahat olduğunu ve

ağrısı olmadığını sözel

olarak ifade eder

-Ağrı düzeyinin ağrı tanılama

skalası kullanarak belirlemek

Bu ölçek ağrı

değerlendirmesi için objektif

bir ölçümdür

-Çevresel uyaranları

azaltmak

-Hastanın rahatlığını sağlar.

-Hastaya rahat bir pozisyon

verilmesi

-Yatak başını yükseltmek

-Boyunu yastıkla

desteklemek

-Hastanın rahatlığını sağlar.

- Hekim istemine göre

analjezikleri vermek

-Asetaminofen tek başına

etkili ve güçlü bir ilaçtır.

-Hasta orta düzeyde bir baş

ağrısı ya da ciddi bir baş

ağrısı olabilir.

- Ciddi baş ağrısında fotofobi

ve boyun ağrısı oluşur.



9

Ġntrakranial anevrizması olan hastanın hemĢirelik bakım planı(Devam)

HemĢirelik Tanısı:Bilgi eksikliği

Nedeni: Hastalığın seyri ve komplikasyonları


-Hastanın tanı, tedavi ve olası

komplikasyonları anlama

düzeyini belirlemek

-Bu belirleme gerekli

bilginin verilmesi için

önemlidir.

- Hasta kanamanın

nedenlerini, kanama

olasılığını, vazospazmı,

kafa içi basıncında artışını,

tanı testlerini ve tedaviyi

anladığını sözel olarak

ifade eder.

-İntrakranial kanama ve

anevrizma rüptürünün

nedenlerini ve olası

komplikasyonlarını açıklamak

-Hastalık süreci hakkında

hastaya doğru bilgi

verilmesi açısından

önemlidir.

-Ziyaretçi kısıtlaması ve

ziyaret sürelerinin azaltılması

konusunda bilgi vermek

-Sakin bir ortam yaşam

belirtilerinin artmamasına

neden olur.

-Valsalva manevrasından

kaçınma konusunda bilgi

vermek

-Kan basıncı ve kafa içi

basıncının artmasını önler.

-Gerektiğinde hekim istemine

uygun şekilde dışkı

yumuşatıcıların kullanımı

konusunda bilgi vermek

-Kan basıncı ve kafa içi

basıncının artmasını önler,

-Tanı testleri konusunda bilgi

vermek

-Bu testler anevrizmanın

büyüklüğü hakkında fikir

verir ve cerrahi tedavi

planının belirlenmesinde

yardımcıdır

-Mümkün olduğu takdirde

hasta ve ailesinin cerrah ile

görüştürülerek sorularının

cevaplandırılmasını sağlamak

-Cerrahi girişim öncesi

hasta ve ailesinin hekimi ile

görüşmesi anksiyeteyi

azaltır.

-Hastaya hazır olduğunda

taburcu olmadan önce

beslenme, sigara içmeme,

stresten uzak durma gibi risk

faktörleri konusunda bilgi

vermek

-Hasta taburcu olmadan

önce risk faktörleri

konusunda

bilgilendirilmelidir.

Erkal Ġlhan S. İntrakranial anevrizmalar. Ed: Akbayrak N. Erkal S. Ançel G. Albayrak A.Hemşirelik Bakım




10

Ġntrakranial anevrizması olan hastanın hemĢirelik bakım planı (Devam)

HemĢirelik Tanısı: Doku perfüzyonunda bozulma (serebral)

Nedeni: SAK,anevrizma rüptürü, vazospazm (iskemi), hidrosefali


-Hastada oluşan semptomların

başlangıcını tanımlamak

-Kanamanın başlangıç

zamanının ve daha sonraki

kanamaların zamanın

belirlenmesi önemlidir. Bu

süre cerrahi girişim

zamanını etkilemektedir.

-Hasta optimal serebral

doku perfüzyonunun

gerçekleştiğini gösteren

belirtilere sahiptir.

Glaskow koma skalası

(GKS 13)

-Subaraknoid kanama ile

ilgili muhtemel

komplikasyonlar erken

belirlenmiştir.

-Nörolojik durum ve bozukluları tam

olarak belirlemek

-Bilinç düzeyi, mental durum,

pupiller, konuşma ve motor

fonksiyonlar için GKS kullanılması

-İskemi belirtilerinin izlenerek

kaydedilmesi (mental durumda

bozulma, bilinç durumunda değişme,

fokal anormallikler, konuşma

bozuklukları, motor bozukluk, baş

ağrısı, ateş)

-Subaraknoid kanama

sonrası vazospazm

nedeniyle oluşan strok

ölümün ve yetersizliğin en

önemli nedenidir. Ciddi

kanamalar daha büyük

risk taşımaktadır.

-Nöbet geçirme durumunu

tanımlamak .

-Serebral irritasyon

nedeniyle oluşan nöbetleri

önlemek için proflaktik

olarak antikonvülsanlar

verilebilir.

-Meningial belirtilerin

tanımlanmasını (ense sertliği,

fotofobi) sağlamak

-Bu belirtiler daha ciddi

bir anevrizmayı gösterir.

-Yaşam belirtilerini izlemek: kan

basıncının dikkatli izlenmesi, sistolik

kan basıncı 100 mm-Hg'dan az ve

150 mm-Hg'dan daha yüksek,

diyastolik kan basıncı 60 mm-

Hg’dan az ve 90 mm-Hg’dan fazla,

ortalama kan basıncı 90 mm-Hg’

dan az ve 100 mm-Hg’dan fazla ise

rapor edilmesi

-Hipertansiyon damar

duvarlarını olumsuz

etkilemektedir.

Hipotansiyon serebral

perfüzyonu azaltır.

Erkal Ġlhan S. İntrakranial anevrizmalar. Ed: Akbayrak N. Erkal S. Ançel G. Albayrak A.Hemşirelik Bakım Planları.

Alter Yayınevi, Ankara 2007; s 915-919



11


HemĢirelik Tanısı: Doku perfüzyonunda bozulma (serebral)

Nedeni: Sak,anevrizma rüptürü, vazospazm (iskemi), hidrosefali


-Arteriyel kan gazı sonuçlarını

izlemek

-Hipoksi ya da hiperkapni

kan akımını ve intrakranial

basıncı artırabilir.

-Hasta optimal serebral

doku perfüzyonunun

gerçekleştiğini gösteren

belirtilere sahiptir.

Glaskow koma skalası

(GKS 13)


ilgili muhtemel

komplikasyonlar erken

belirlenmiştir.

-Dehidratasyon belirtileri

açısından serum elektrolitleri , kan

üre nitrojeni, kreatinin, serum

ozmolaritesi, idrar spesifik hacmi

aldığı çıkardığı sıvı izlemini

dikkatli yapmak

- Dehidratasyonun

vazospazma ve damarların

olumsuz etkilenmesine

neden olduğu düşünülür

-Hastanın mümkünse tek kişilik

odada yatırılması ve ziyaretçi

kısıtlaması yapılmasını sağlamak

-Sakin bir ortam kan

basıncının azalmasını sağlar

-Oda aydınlatmasında hafif bir

ışık olmasını sağlamak


ilgili fotofobi olabilir

-Hekim istemine göre

antikonvülsan ilaçları vermek:

-Nöbet oluşumunu önler.

-Fenitoin: oral ya da IV olarak

verilebilir. IV verilirken yavaş

verilmesi (50 mg/dakikadan az)

ve % 5 Dekstroz solüsyonu

içinde verilmesi durumunda

çökelti oluştuğunun bilinmesi

-İlacın yavaş verilmesi

kardiyak disritmi ve arresti

önler.


antihipertansif ilaçları vermek

-Bu ilaçlar hipertansiyona

bağlı yeni bir kanama riskini

azaltır.

-Sodyum nitroprusid

başlangıç olarak verilebilir.

Oral antihipertansiflere

geçilmesi önlem almayı

gerektirir (metildopa veya

klonidin tedavisi ile ani

hipotansiyon olasılığı vardır) Erkal Ġlhan S. İntrakranial anevrizmalar. Ed: Akbayrak N. Erkal S. Ançel G. Albayrak A.Hemşirelik Bakım




12


HemĢirelik Tanısı: Potansiyel komplikasyon:emboli,derin ven trombozu, kanama

Nedeni: Fibrinolitik tedavi

HemĢirelik giriĢimleri Amaç Beklenen Sonuçlar -Antifibrinolitik tedavinin yan etkilerini gözlemek

- Fibrinolitik tedavi pıhtı oluşumunu önlemede kullanılır ve yeni bir kanama olasılığı vardır.

-Fibrinolitik tedavinin

komplikasyon riski erken

tanımlama ve tedavi ile

azaltılır. -Hidrasyon sırasında

elektrolit, BUN, kreatinin,

serum ozmolaritesi, santral

venöz basınç (CVP) ve

pulmoner kapiller wedge

basıncı (PCWP) dikkatlice

izlemek

-Bu izlem sıvı yüklenmesi ve

elektrolit dengesizliğini önler

Bazı belirti ve bulguları

izlemek:

-Derin ven trombozu: alt

ekstremitelerde ağrı, Homan

belirtisinin pozitif olması,

ekstremite çapının artması,

ekstremitede ısının artması

-Pulmoner emboli: dispne,

taşikardi, sesli solunum,

hemoptizi, EKG'de sağ aksis

deviasyonu

-Dehidratasyon: CVP'de

azalma (< 5 cm-H20), deri

turgorunda bozulma, mukoz

membranlarda kuruluk

-Antifibrinolitik tedavinin düzeyi (dozu) erken tanılama için yol göstericidir -Homan belirtisi: tromboflebitte baldır tümüyle

avuç içinde sıkıldığında

ağrının derinde

hissedilmesidir.

-Hekim istemi olursa alt

ekstremitelere antiembolik

çorap giydirmek

-Venöz dönüşü artırarak

derin ven trombozu oluşum

riskini azaltır.

-Hekim istemine göre IV

sıvıları vermek (saatlik

verilme hızı 125 ml'yı

geçmemelidir)

-Dehidratasyonu önler

-İlaçların muhtemel yan

etkilerini hastaya anlatmak

(bulantı, kramplar, diyare,

baş dönmesi, baş ağrısı,

kızarıklık, derin ven

trombozu, pulmoner emboli)

-İlaç tedavisi cerrahi işlem

gerçekleştirilinceye kadar

devam eder

Erkal Ġlhan S. İntrakranial anevrizmalar. Ed: Akbayrak N. Erkal S. Ançel G. Albayrak A.Hemşirelik Bakım Planları.

Alter Yayınevi, Ankara 2007; s 915-919



13

4. TRAVMATĠK BEYĠN YARALANMALARI / KAFA TRAVMALARI (KT)

Travma sonrası saçlı deri, kafatası ve beyinde meydana gelen yaralanmalara kafa

travması denir. Travmalar 18 yaşından küçüklerde ölümlerin en büyük nedenini ve

erişkinlerde de ölüm sebeplerinin 5. sini teşkil ederler. Üretim çağındaki insanlarda önemli

ölüm ve sakatlık nedeni olduğundan ağır sosyal ve ekonomik kayıplara yol açmaktadır.

Ülkemizde de trafik kazaları

KT’ye ölümler içerisinde en yüksek orana

sahiptir. 1990-1999 yılları arasındaki

Devlet İstatistik Enstitüsü (DİE)

verilerine göre her yıl 6320- 4600 arasında

değişen sayıda ölüm ve 88.000-110.000

arasında kayıtlı yaralanma olmaktadır.

Şekil 4

Kaynak : besttbicaregiver.com

Son 10 yılda travma patofizyolojisinin anlaşılmasında ilerlemeler olmuştur. Deneysel

ve klinik bulgular, beyin hasarının ilk darbe sonrası oluşan birincil hasar ile bitmediğini,

aksine izleyen saatler ve günler içerisinde ilerlediğini ve ikincil hasarın prognozda daha

önemli olduğunu göstermektedir

İkincil hasar nedenleri intrakranial ve ekstrakranial olarak 2’ye ayrılabilir.

İntrakranial nedenler arasında; KİBAS, yer işgal eden lezyonlar, ödem, hidrosefali,

enfeksiyonlar, nöbet, beyin kan akımındaki değişiklikler, serbest radikal ve eksitotoksik

ajanlara bağlı hasar sayılabilir.

Ekstrakranial olanlar; arteriyel hipotansiyon, hipoksi, anemi, hipertermi, hiper veya

hipokapni, elektrolit dengesizliği, hiper veya hipoglisemi, asit-baz dengesi bozuklukları olarak

sıralanabilir.



14

Etiyoloji

Doğumdan itibaren insanlar her yaş ve cinste kafa travmalarına maruz kalabilirler.

Doğum esnasında forseps tatbiki, beşikten veya kucaktan düşmeler, yaşın ilerlemesiyle trafik,

iş, ev ve spor kazaları kafa travmalarını nedenlerini oluştururlar. Trafik kazaları, kafa

travmalarının %70'inden sorumludurlar ve kazalarda ölenlerin %60' nda esas ölüm nedenini

teşkil ederler. Savaşlarda da ölümlerin büyük bir yüzdesini kafa travmaları oluştururlar.

KT’ler Glaskow Koma Skorlaması (GKS)’ndaki toplam puanlamaya göre 3 gruba

ayrılmaktadır

1. Hafif KT GKS 14-15

2. Orta KT GKS 9-13

3. Ağır KT GKS ≤ 8

Glaskow Koma Skorlaması (GKS)

Cevap Yeni doğan Çocuk ve yetiĢkin Puan

Göz açma

Yok

Ağrılı uyarana

Sesli uyarana

spontan

Yok

Ağrılı uyarana

Sesli uyarana

spontan

1

2

3

4

Sözel cevap

Yok

Ağrı ile inleme

Ağrı ile ağlama

Irratabl ağlıyor

Anlamsız sözler

Yok

Anlamsız cevap

Yetersiz kelimeler

Uygunsuz konuşma

Oryante ve yeterli

1

2

3

4

5

Motor cevap

Yok

Desebre postür

Dekortike postür

Dokunma ile çekme

Normal spontan hareket

yok

Desebre postür

Dekortike postür

Dokunma ile çekme

Istekleri yapma

1

2

3

4

5

6



15

Patofizyoloji

Kafa travmalarının çoğunda iki esas mekanizma vardır.

a. Hızlanma/hareketlenme (akselerasyon)

b. Yavaşlama/durma (deselerasyon) kafa travmasında yaygın mekanizmalardır.

Hızlanma/hareketlenme yaralanmalarında,

hareketli obje, hareketsiz başa çarpar. Beynin

kafatası içinde bir miktar hareket etme yeteneği

vardır ve beyin hareketleri arasında kısa bir zaman

farkı vardır. Bu hareket nedeniyle beyin yüzeyinde ve

subdural venlerde bir gerilme meydana gelir ve

çoğunlukla subdural hematomlar bu mekanizma

ile oluşurlar ve Akselerasyon-deserelasyon

yaralanması olarak da adlandırılır.

ġekil:5

Kaynak: braininjury.blogs.com

YavaĢlama/durma yaralanmalarında, baş bir objeye çarpar. Bu yaralanmalar daha çok araç

kazalarında meydana gelir. Bu tip yaralanmalar genellikle çarpma sırasındaki kuvvet nedeniyle

oluşur. Başın hareketiyle ilgisi yoktur. Çarpmaların çoğunda baş hareketlendiği için, klinikte bu

tip travma daha az görülür. Çoğunlukla çarpma yaralanmalarında akselerasyon yaralanmasıda

vardır.



16

Kafa Travmalarının Sınıflandırılması

OluĢ Mekanizmasına Göre

Kafa travmaları, künt ya da

penetre yaralanmalar ya da kup

(darbenin geldiği noktanın hemen

altında yer alan yaralanma) ya da

kontr-kup (darbenin ulaştığı

noktanın karşı tarafında yaralanma)

yaralanmaları olmak üzere iki grupta

incelenir.

Künt travmalar: Sıklıkla akserelerasyon - deselerasyon (hızlanma-yavaşlama) yaralanmaları

şeklinde olur. Yaralanma kafadaki beyin dokusu, kan damarları ve çeşitli yapıları etkiler.

Çarpmanın etkisiyle beyin dokusunda ezik ve yırtıklar oluşabilir, damarların zedelenmesine

bağlı kanamalar olabilir.

Delici/Penetran travmalar: Yabancı cisim (bıçak, kurşun, vb.) ya da kafatasının kırılması ve

kemiğin parçalanması sonucu oluşan yaralanmalardır. Penetran travmalar, kafa içinin, dış

çevreye açılmasına yol açtığından ciddi bir komplikasyon olan enfeksiyon gelişebilir.

Travmanın Meydana Geldiği Bölgeye

Göre

Kafa derisi travması

Kafatası-kraniyum travması

Beyin travması

Şekil:7

Kaynak:nlm.nih.gov



17

Kafa derisi travması:

Erişkinde yaklaşık 1 cm kadar kalınlığı olan

kafa derisi, travma enerjisinin bir kısmını

emebilecek elastik bir yapıya sahiptir.

Travmayı yapan cismin vurma kuvvetine ve

vuruş açısına göre kafa derisinde değişik

şekillerde ve derecelerde yüzeyel bir

sıyrıktan, ağır laserasyonlara kadar

yaralanmalar meydana gelir.

Tedavi ve bakım:

Kafa derisi yaralanmalarında yara dudaklarını karşı karşıya getirmek ve böylece hem

kanamayı kontrol etmek hem de yara iyileşmesini kolaylaştırmak için dikiş konulması

gerekir.

Deri altındaki dokular da yaralanmış ve beyin dokusu dış ortama açılmışsa deri hemen

steril bir pansumanla kapatılmalıdır

Cerrahi girişim ile anatomik bütünlük sağlanmalı ve antibiyotik tedavisine

başlanmalıdır

Kafatası-kraniyum Travması:

Linear kırıklar: Bütün kırıkların %80'ini teşkil

ederler. %50 pariyetal bölgede ve orta fossanın

tabanına doğru yayılırlar. %50'si ise frontal ve

oksipital bölgelerde görülürler. Menengeal arterleri

ve dural sinüsleri veya kemik sinüslerini çaprazlayan

kırıklar kanamalara, enfeksiyonlara veya dura

fistüllerine neden olabilirler.

Şekil:8 Kaynak: islambilik.com

Şekil:9 Kaynak: pain-help.blogspot.com



18

Çökme kırıkları : Artan veya azalan hızdaki

darbelerden, kompresyonlardan veya delici cisimlerle

oluşan travmalardan meydana gelirler. Çökmenin

altındaki dura ve beyin dokusu zedelenebilir. Kanama

ve enfeksiyonlara neden olabilirler.

Beyin Travması: Serebral ya da intrakraniyal yaralanmalar terimleri, beyin dokusu

yaralanmalarını ifade eder.

-Minör Kafa Travması - Konküzyon (beyin sarsıntısı):

Kafa travması sonucu meydana gelen hafif ve geçici fizyolojik serebral

fonksiyon bozukluğudur.

Acil serviste görülen kafa travmalarının çoğu bu gruptadır.

Yaralıda, yaklaşık 5 dk veya daha az süren bilinçsizlik ve geçmişe yönelik bilinç

kaybı (retrograd amnezi) vardır.

Baş dönmesi ve bulantı sık görülen yakınmalar arasındadır.

Kafatası veya durada yırtık yoktur ve hasar BT veya MRG de görülmez.

- Major Kafa Travması

a. Kontüzyon (ezilme)

Kontüzyon servikal fraktür gibi diğer ciddi yaralanmalarla birlikte görülebilir.

Travma beyin dokusunun devamlılığını bozmadan hücresel yapı bozukluğuna

neden olur.

Ağır kontüzyonlarda beyin sapında kanamalar meydana gelebilir.

Kontüzyon bilinç kaybı ve ciddi hasarlara neden olur.

KİBAS ve herniasyon sendromu gelişebilir.

b. Diffüz Aksonal Yaralanma

Rotasyonal (dönme) ve angular (açılanma) hızlanma kuvvetiyle olan travmalarda görülür.

Bu tip yaralanmalara, motorsiklet kazalarında, çok sık rastlanır.

Şekil:10 Kaynak: healthcentral.com



19

Diffüz aksonal yaralanma; ani, uzun süreli bilinç kaybı ile karakterizedir.

Diffüz aksonal yaralanmalı hastalarda, ekstremitelerin iki taraflı ekstansiyon rijiditesiyle

birlikte, derin koma görülür.

Yaralanmanın şiddeti ve düzelme durumu, aksonal yaralanmanın yerine ve genişliğine

bağlıdır.

Ciddi yaralanmalarda uzun bir koma dönemini, bitkisel hayat izleyebilir.

Kafa Travması Komplikasyonları

1. Travmatik Hematomlar:

a. Epidural Hematom (Ekstradural Hematom):

Epidural hematom, kafatasının periostu ile duramater arasında oluşur.

Kafa travmalarının % 1-3' ünde görülür.

Bu vakaların % 85' inde kanama, arteriyel kaynaklıdır.

Tedavisi cerrahi girişimle hematomun boşaltılması ve yırtılan arterdeki kanamanın

durdurulmasıdır.

Epidural hematom vakalarının % 50'den fazlası ölümle sonuçlanır.

Şekil:11

Kaynak: medterms.com



20

b. Subdural hematom:

Duramater ve araknoidmater arasına olan

kanamalara subdural hematom denir. Sıklıkla

subdural alandaki venlerin yırtılması nedeniyle

oluştuğundan venöz kaynaklıdır.

Büyük hematomlar, kafa içi basıncı artırarak,

herniyasyona neden olabilir ve ölümle

sonuçlanabilir.

Kafa İçi Enfeksiyon:

Özellikle açık kafa travmasından sonra menenjit ve beyin apsesi gibi enfeksiyonlar

gelişebilir.

2. Beyin Şişmesi ve Ödem:

Serebral ödem ve beyin şişmesi daima, ciddi kafa travmaları ile birlikte görülür.

Şişlik kafatasının küçük alanlarına bile yerleşmiştir.

Kitlenin etkisi ve KİBA nedeniyle bütün alanlar dolar.

Ödem, yaygın ölüm nedenidir

3. Stres (Cushing) Ülserleri:

Stres ülserine bağlı hasarı önlemek için histamin antagonistleri (cimetidine, ranitidine,

vb.) verilmelidir.

KİBAS'ı önlemek için osmotik diüretikler ve önerilen antibiyotikler verilmelidir.

Başlangıçta barsak peristaltizmi başlayasıya kadar (yaklaşık 5 gün) hasta ağız yoluyla

beslenmemelidir.

Kafa travmasından sonra metabolik gereksinimler artacağı için hasta enteral yol ile

beslenmelidir.

4. İntrakraniyal Bos Fistülleri:

Burundan ya da kulaktan BOS gelmesi, fistül oluştuğunu gösterir. Bu fistüller, travma

nedeniyle gelişebileceği gibi travma olmaksızın da gelişebilir. Kafa yaralanması olan kişide oluşan

fistüller, travma nedeniyledir, genellikle kafatası kırığı da vardır ve travmadan hemen sonra görülür

Şekil:12

Kaynak: aamedya.com



21

Burundan BOS gelmesine "rinore", kulaktan BOS gelmesine "otore" denir.

Burundan gelen sıvıda glikoz pozitifse, bu sıvı BOS'dır, çünkü mukusta glikoz yoktur.

Kulaktan ya da burundan gelen BOS'nın akışı, tamponla engellenmemelidir. BOS'nın akışının

engellenmesi, mikroorganizmaların üremesi için ortam oluşturur. Drenajın rengi, görünümü ve

tahmini miktarı kayıt edilmelidir. BOS'nın serbest drene olmasını sağlamak için hastanın yatak başı,

30° yükseltilir. Belli bir pozisyonda uzun süre kalmak, BOS stazına neden olacağından,

5. Diyabetes Insipidus:

Kapalı kafa travmalı hastada yaygın görülen nörojenik komplikasyonlardandır. Posterior

pituiter, antidüiretik hormon, hipotalamusun etkilenmesi sonucu diyabetes insipidus görülür.

6. Akut Hidrosefali

"Akut hidrosefali", ventriküllerde BOS miktarı

artınca görülür. Kafa yaralanmalarında, travma

ya da en feksiyon nedeniyle, BOS akışı

engellenebilir.

Tedavi cerrahi girişimle şant uygulanması ve

ventirikülostomidir

5. KAFA TRAVMASI GEÇİREN HASTADA HEMġĠRELİK BAKIMI

Günümüzde, travma nedeni ile hasara ugrayan beyin dokusuna yönelik özel bir tedavi

yöntemi olmadığından hemşirelik bakımındaki amaç, ikincil beyin doku hasarını önlemeye

yöneliktir. Hemşirenin kafa travması geçiren hastanın bakımı doğrultusunda üstlendiği roller,

kafa travmalarından korunma ve akut girişimlere odaklanmaktadır.

Kafa Travması Geçiren Hastada Hemşirelik Bakımının Temel Amaçları:

Kafa içi basıncı artışını önleme,

Yeterli serebral perfüzyonu sürdürme,

Sekonder serebral iskemiyi önleme,

Beden ısısının normal değerlerde olmasını sağlama,

Ağrı ve rahatsızlığın olmaması,

Şekil:13

Kaynak: saglikdanisma.net



22

Enfeksiyonun olmaması,

En iyi bilişsel, motor ve duyu fonksiyonu kazandırma,

Komplikasyon gelişimini önleme, olarak sıralanabilir.

Kafa Travmalı Hastada HemĢirelik GiriĢimleri:

Yaşam bulguları, bilinç düzeyi, oksijen satürasyonu, kardiyak ritm, Glaskow Koma

Skoru, pupillerin eşitliği, boyu ve ışığa reaksiyonu izlenir.

Hastanın solunum sesleri, hızı ve ritmi değerlendirilir.

Hastanın normal beden sıcaklığı sürdürülür.

Başın yana, öne, arkaya hareketleri ya da fleksiyonu, ekstansiyonu, sağa ve sola

rotasyonu kafa içi basıncını arttıracağı için engellenmelidir.

Yatak başının yükseltilmesi, kafa içine olan venöz dönüsü kolaylaştırır ve beyinden

BOS akısını arttırarak kafa içi basıncını azaltır. Bu nedenle hastaya yarı oturur

pozisyon verilmesi gerekir.

Kafa içi basıncı artısını önlemek için sıvı tedavisi dikkatli uygulanır.

Kafa travması sonrası kafa içi basıncının kontrolünde kullanılan mannitol, diüretik

etkisi nedeni ile sodyum ve serum osmolaritesinde artışa neden olabileceğinden belirli

aralıklarla bu değerler izlenmelidir.

Sıvı-elektrolit dengesini sürdürmek için aldığı-çıkardığı izlemi yapılmalıdır.

Sedatif ve narkotik ajanlar nörolojik durumun değerlendirilmesini engelleyeceği için

verilmemelidir.

Açık kafa travması sonrası enfeksiyon riski fazla olduğundan, ilk birkaç gün menenjit

gelişebilir. Enfeksiyon belirtileri yönünden hasta izlenmelidir.



23

Kafa Travması Olan Hastanın HemĢirelik Bakım Planı

Hemşirelik Tanısı: Doku perfüzyonunda değişme (serebral)

Nedeni: Hematom ya da serebral ödem, intrakranial basınçta artma

HemĢirelik giriĢimleri Amaç Beklenen Sonuçlar -Nörolojik durumun değişik göstergelerini izlemek: - Bilinç düzeyi: Kişi yer ve zamana oryantasyon -Motor belirtiler (azalan hareketler, anormal ya da hareket yokluğu, reflekslerde artma)

-Pupil büyüklüğü, simetrisi ve ışığa reaksiyonu - Eksraoküler hareketler ve kayma -Konuşma düşünce ve hafıza bozuklukları -Kusma ve inkontinans -Sensorimotor fonksiyon ( kas tonüsü, derin tendon refleksi, postür)

-Glasgow koma puanının

13'den daha az olması

nörolojik sistem fonksiyon

bozukluğunu ve muhtemel

hasarı gösterir.

-Serebral perfüzyon

basıncı > 60 mm-Hg

(ideali 80-90 mm-Hg)

-İntrakranial basınç<15

mm-Hg

-Glasgow koma skoru

13 puan üzerindedir.

-Nörolojik defisit yok

( serabral iskemi,

herniasyon, hipoksemi)

-Bilinç seviyesi

değişmemiştir.

.

-Nörojik durumdaki ani

değişiklikleri kaydetmek

-Cerrahi girişim gerekebilir.

-Burun ve kulaktan serebro spinal

sıvı sızması, mastoid çıkıntı ve

göz çevresinde ekimoz olup

olmadığını izlemek

-Bu belirtiler frontal, orbital

ve bazal kırıklann

göstergesi olabilir.

-Yaşam belirtilerini monitorize

etmek

-Bradikardi ile birlikte kan basıncının yükselmesi medullar iskemi /kompresyonu gösteren intrakaranial basınç artışının geç belirtisidir.

-Koruyucu reflekslerin olup

olmadığını izlemek (kornea,

yutma, öksürme, yakalama)

-İntrakranial basınç artışı göstergesidir.

-İntrakranial katater ile kafa içi

basıncı izleniyorsa basıncın 5

dakikadan daha fazla süre 15 mm-

Hg üzerinde olmasını izlemek.

- İntrakranial basınç

dinlenme durumunda 15

mm-Hg altında olmalıdır.

Erkal Ġlhan S. Kafa travması Ed: Akbayrak N. Erkal S. Ançel G. Albayrak A.Hemşirelik Bakım

Planları. Alter Yayın Evi, Ankara 2007; s 937-945



24

Kafa Travması Olan Hastanın HemĢirelik Bakım Planı (Devam)

HemĢirelik Tanısı: Doku perfüzyonunda değişme (serebral)


- İntrakranial basınç 15 mm-

Hg'dan yüksek ise rutin bakım ve

invazif işlemler ile ilgili

uygulamaları bir süre için

ertelemek

-Daha fazla intrakranial

basınç artışını engellemek.





mm-Hg

-Glasgow koma skalası


-Nörolojik defisit yok (

serabral iskemi,

herniasyon,hipoksemi)

-Bilinç seviyesi

değişmemiştir.

-İntrakranial basınçta artma

belirtilerinin izlenmesi

-Kalp ve solunum hızında

düşme, sistolik kan

basıncında artma, pupil

eşitsizliği kafa içi basıncında

değişme belirtileridir.

-İntrakranial basıncı ölçmek ve

kaydetmek, basınç dalga şeklini

izlemek, monitorize edilmişse

sistemin devamını sağlamak

-Daha fazla intrakranial basınç artışını engelleyici girişimlerin yapılmasına olanak sağlar.

-Hastada spinal kord yaralanması

ya da şok tablosu yoksa (ortalama

arter basıncı < 80 mm-Hg) yatağın

başucu 30° yükseltilir ve hastaya

supine pozisyon verilir

-Başın yukarıda olması venöz dönüşü kolaylaştırarak serebral ödemin azaltılmasına yardımcı olur.

-Aldığı-çıkardığı sıvıların

takibi, idrar dansitesi ve

glikozunu izlemek

-Hipertonik solüsyonların kullanımı hidrasyonu ve elektrolit dengesini değiştirebilir.

-Serum elektrolit, kan üre

nitrojeni, kreatinin, osmolarite,

glikoz,hemoglobin ve

hemotokritin izlenmesi

-Hemokonsantrasyonun

değerlendirilmesini sağlar.





25


HemĢirelik Tanısı: Doku perfüzyonunda değişme (serebral) -Devam

HemĢirelik giriĢimleri

Amaç Beklenen Sonuçlar

-Başın pozisyonunu anatomik

duruş şeklinde tutmak

-Bu pozisyonda venöz

dönüş daha kolay olur





mm-Hg

-Glasgow koma skalası


-Nörolojik defisit yok (

serabral iskemi,

herniasyon,hipoksemi)

-Bilinç seviyesi

değişmemiştir.

-Ağrı, ateş ve titremenin

değerlendirilmesini yapmak

-Bu semptomlar serebral

kan akımı ve intrakranial

basınç artışını gösterir.

-Hasta entübe edilmişse

endotrekeal tüpün çok sıkı bir

şekilde tespit edilmemesine dikkat

etmek

-Endotrakeal tüpün

boyuna sıkı bir şekilde

tespit edilmesi jugular venöz

akımı engeller.

-Hastanın uygulanacak tanı testlerine hazırlanmasını sağlamak (röntgen, BT, MRG)

-Test işlemleri sırasında başın pozisyonunu korumak, monitorizasyonu devam ettirmek ve intrakranial basıncın stabil olmasını sağlamak gerekir.

-Hastayı tespit etmek gerekirse

sıkı bir tespitten kaçınmak

-Hastanın tespit edilmesi

ajitasyon ve anksiyeteyi ve

dolayısıyla intrakranial

basıncı arttıracağından tespit

mümkün olduğunca sınırlı

olmamalıdır.

-Boyun ve kalçanın

fleksiyonundan kaçınmak

-Bu önlemler venöz

dolaşımı rahatlatır ve

intrakranial basıncın

azaltılmasına katkıda

bulunur.

-Hiperosmolar sıvıları mannitol

filtreli set ile vermek ve idrar

atılımını foley katater ile izlemek

-Üriner kateterizasyon doğru

idrar atımının ölçülmesini

sağlar.

-Antiemetikleri uygulamak -Bulantı ve kusmanın

kontrol edilmesi için

kullanılır bu belirtiler

serebral iritasyon sonucu

oluşur.





26


HemĢirelik Tanısı:Enfeksiyon riski

Nedeni: İnvaziv girişimler, operasyon, açık yaralar


-Yara, kateter ve drenlerde enfeksiyon

belirtilerini izlemek

-Enfeksiyon için önlemlerin

alınmasını sağlar.

Enfeksiyon belirtisi

yoktur.

-Menenjit ve ensefalit belirtilerine

karşı dikkatli olmak

-Menenjit ve ensefalit

belirtilerinin (ateş, titreme,

ense sertliği ve ağrı, fotofobi,

ataksi, duyu-motor bozukluk)

erken tespit edilmesini

sağlar.

-Saçlı deride laserasyonu araştırmak,

yara içindeki yabancı cisimleri

temizlemek

-Enfeksiyon olasılığını

azaltır.

-Drenaj varsa rengi, miktarı ve

özelliğini izlemek

Kulak, burun, boğazdan bir

drenaj varsa serebrospinal

sıvı açısından izlenmelidir.

Tuzlu bir tat ve sık yutkunma

varsa serebrospinal sıvı

olarak değerlendirilmelidir.

-Burun ve kulakta drenaj varsa alt

kısma bir steril pansuman

yerleştirmek, hastanın pozisyonunun

drenajı sağlayacak şekilde olmasına

dikkat etmek, pansumanın steril

şekilde değiştirilmesini sağlamak

-Bakteri üremesini önler

-Hastanın aşın fiziksel aktiveteden

kaçınmasını sağlamak

-Serebral konjesyonun

azalmasına yardım eder.

-Pansuman ve halo tespit edici varsa

enfeksiyon belirtileni izlemek

-Enfeksiyon olasılığını azaltır

ve önlem alınmasını sağlar.

-Hekim istemine göre antibiyotikleri

vermek

-Enfeksiyonu önler.





27

6. SPĠNAL YARALANMALAR

Spinal yaralanma, yaşamda bir dönüm noktası oluşturan, biyo-fiziksel, psikolojik,

sosyal ve ekonomik bağımlılık sonucu yaşam biçiminde değişimi gündeme getiren bireysel

olduğu kadar toplumsal öneme de sahip bir sağlık sorunudur. Yapılan çalışmalarda, omurilik

yaralanmalı bireylerin %80’inin 40 yaşın altında olduğu ve bunun %50’sinin 15-25 yaş

grubunda yoğunlaştığı belirtilmektedir.

Etiyoloji

İlk sırada motorlu araç kazaları yer alırken, bunu iş kazaları, spor yaralanmaları,

düşmeler ve motor kazaları izlemektedir.

Spinal travması olan hastalar genelde birçok sistemde hasarları olan hastalardır. Bu

nedenle öncelikle yaşamsal bulgular, hava yolu açıklığı, solunumu, dolaşımı kontrol edilmeli

ve uygun tedavi yapılmalıdır. Spinal travmalı hastanın taşınması en az hastalığın tedavisi kadar

önemlidir. Spinal travmalı hastada omurilik yaralanması şüpheside olabileceği için, hastalar

vertebral kolonunun hareketini önleyecek şekilde tespit edilmeli ve özel sedye ile taşınmalıdır.

Spinal Ģok

T4-T5 seviyesinin üzerinde spinal kordun tam hasarı spinal şok (sempatik otonomik

refleks aktivitesi kaybı) oluşumunu hazırlayıcı faktördür. Venöz dönüş azalır ve hipotansiyon

gelişir. Vazokonstrüksiyon nedeniyle hipotalamus beden ısısını kontrol edemez ve

metobalizma artar. Spinal şok 1-6 hafta sürebilir.

Spinal Yaralanma Mekanizmaları

Spinal yaralanmaların belirti ve bulguları, yaralanma

seviyesine, büyüklüğüne ve oluş mekanizmasına göre değişir.

Spinal kord harabiyeti; yaralanma seviyesinin altındaki

kısımdan çıkan spinal sinirlerin, inerve ettiği beden

alanlarında, fonksiyon kaybına neden olabilir.

Spinal yaralanmalar içinde en sık görüleni, servikal

yaralanmalardır. Bu yaralanmalar, yaşamı tehdit edebileceği

gibi yaşamı alt üst edecek fonksiyonel kayıplara da yol

açabilir. Servikal kordun tam kesişi, “ kuadripleji” ye neden olur .

Kuadripleji ekstremiteler, gövde ve üst ekstremitelerin paralizisidir.

Şekil:14

Kaynak: dana.org



28

Yaralanma düzeyi

Spinal kord yaralanmaları tam veya tam olmayan yaralanmalar şeklinde olabilir. Amerikan

Spinal Yaralanma Derneği,

American Spinal Injury

Association (ASIA) tarafından bir

sınıflandırma sistemi

geliştirilmiştir.

Tam yaralanma: S4-S5 sakral

segmentleri dahil yaralanma

seviyesinin altında duyu ve motor

fonksiyon yoktur.

Tam olmayan yaralanma:

Yaralanma seviyesinin altında, S4-

5 segmentlerine kadar olan alanda

bazı duyular vardır, ancak motor

fonksiyona ait bulgular yoktur.

Tam olmayan yaralanma:

Yaralanma seviyesinin altındaki bazı

kaslarda motor fonksiyon

korunmuştur fakat kas kuvveti 3/5'in

altındadır.

Tam olmayan yaralanma: Yaralanma seviyesi altındaki kasların çoğunda motor fonksiyon

korunmuştur. Kas kuvveti 3/5 veya daha iyi seviyededir.

Normal: Yaralanma seviyesinin altında motor ve duyusal fonksiyonlar tamamen normaldir.

Spinal Yaralanması Olan Hastalarda Görülebilecek BaĢlıca Sorunlar

Otonomik Disrefleksi (Hiper refleksi): Bu patolojik refleks, uyarana karşı aşırı derecede

abartılmış otonomik tepkilerle, ortaya çıkar. Otonomik disrefleksi geliştiğinde yapılması

gerekenler şunlardır:

• Kan basıncı sık aralarla izlenir

• Hastanın yatak başı yükseltilir, hasta oturur pozisyona getirilir

Şekil:15

Kaynak: biofiz.com.tr



29

• Doktora haber verilir.

• Disrefleksiyi başlatabilecek durumlar örneğin, mesane distansiyonuna neden

olabilecek, tıkanmış ya da bükülmüş üretral kateter var mı, bağırsak distansiyonu var mı

araştırılır.

Spinal Otomatizm: Spinal kord kesilerinden sonra beyin, spinal kord refleks hareketlerini kontrol

altında tutamaz, refleks hareketler spinal kord düzeyinde oluşur.

• Refleks spinal otomatizme yol açacak uyarılardan, kaçınılmalıdır.

• Spinal otomatizm reaksiyonları oluştuğunda bunları normal karşılamak, hastanın

endişe duymasını ve utanmasını önler.

• Spinal otomatizmin nedeni açıklanmadıkça, hasta anlaşılması güç davranışlar

gösterebileceğinden, hasta ve yakınlarına gerekli açıklama yapılmalıdır.

Spastisite ve Adale Spazmları: Spastisite, hareketlerin sınırlanmasına yol açan adale tonüsünün

artması ya da kontraksiyonudur.

• Şiddetli kas spazmları hastanın yataktan düşmesine neden olabilir. Bu nedenle hasta

yataklıklarının kıyılıkları olmalıdır.

• Adale spazmları ,sıklıkla soğuk havada uzun sure oturur pozisyonda kalmayla

emosyonel durumlarda artar.

Cinsel Fonksiyon Bozukluğu: Cinsellik önemli bir kavramdır ve spinal yaralanması olan

hastaların bakımında önemli bir yer tutar. Bakımın bu yönü, inkar edilmemelidir.

• Spinal yaralanmalar, fertilizasyonu önemli derecede etkiler, bu nedenle baba olma

şansı yoktur.

• Spinal yaralanmadan sonraki ilk 6-12 aylık sürede kadınlar da amonere görülür. Daha

sonra normal menstrual siklusu devam eder, kadın gebe kalabilir.

Spinal Yaralanmalı Hastanın Değerlendirilmesi

Hava yolu açıklığının ve solunum değerlendirilmesi: Hastanın öncelikle hava yolu

açıklığı, solunum ve nörolojik durumu değerlendirilmelidir. Yüksek seviyeli spinal

travmalarda fonksiyonların bozulması daha fazladır. Spinal travmalı hastalarda çoğunlukla



30

solunum sorunları görülür. Göğüs travması nedeniyle diyafragma ve interkostal kasların

paralizisi etkisiz solunuma neden olur. Bu nedenle oskültasyonla akciğerin bütün alanları

dikkatli dinlenmeli, solunumun hızı, ritmi, derinliği değerlendirilmelidir.

Nörolojik değerlendirme: Havayolu ve nörolojik değerlendirme tam olarak

yapılmalıdır. Hastada kafa travması da varsa, bütün bölümlerin, motor, refleks, duyusal

nörolojik muayenesi yapılmalıdır.

Motor ve refleks değerlendirme: Spinal sinirleri inerve eden majör kas gruplarının

kitlesi, gücü ve tonüs değerlendirilmesinin yapılması motor fonksiyonların hasarının

belirlenmesinde önemlidir.

Duyusal değerlendirmede: Duyusal değerlendirmede yüzeyel yanıt keskin, künt,

hiperestezi, yok olarak değerlendirilir. Bir spinal segment tarafından sağlanan deri üzerinde

duyu aranır. Ön kolun yan kısmı, başparmak ve işaret parmağı ile dermatomla test edilir. Test

sırasında hastanın gözleri kapalı olmalıdır.

Hemodinamik değerlendirme: Yaralanmayı izleyen akut dönemde hastanın

hemodinamik monitorizasyon yapılmalı ve hastanın gereksinimleri sürdürülmelidir

Gastrointestinal sistem değerlendirilmesi: Spinal travmalı hastalarda GİS

değerlendirilmelidir. Otonomik tonüs kaybına bağlı abdominal distansiyon ve paralitik ileus

vardır. Barsak hareketleri geri dönünceye kadar nazogastrik tüp takılır.

Barsak ve mesanenin değerlendirilmesi: Spinal yaralanmalarda barsak ve mesanede

atoni meydana gelir. Detrusor kasların paralizisi nedeniyle mesane kasılamaz. Üriner retansiyon

en yaygın sorundur. Hastaya foley kateter uygulanmalıdır. Barsaklarda peristaltik hareketler

yoktur ve paralitik ileus oluşması riski vardır.

İlk 72 saatten sonra nazogastrik tüp yerleştirilmeli ve dekompresyon sağlanmalıdır.

Hastanın barsak sesleri, gaz, gastrik sekreyonun azalması değerlendirilmelidir



31

7.SPĠNAL KORD YARALANMASI OLAN HASTANIN HEMġĠRELĠK BAKIM PLANI

ÖRNEĞĠ

Spinal Kord Yaralanması Olan Hastanın HemĢirelik Bakım Planı Örneği

HemĢirelik tanısı; Spinal kord hasarının tedavisine (halo, traksiyon) ilişkin hareket sınırlılığı

Hedef; Vertebral parçayla ilgili nörolojik fonksiyonların başlangıç düzeyine getirilmesini sağlamak

HemĢirelik giriĢimleri Amaç Beklenen sonuçlar

1. Hastaya immobilizasyonun nedeni ve

halo traksiyonla ilgili açıklama yapılır.

2. Nörolojik değerlendirmede motor,

duyusal, refleks fonksiyonlar

değerlendirilir. Yetmezlik devam ediyorsa

rapor edilir.

3 . Baş nötral pozisyonda tutulur.

Hastanın döndürülme ve transfer işlemi 5 kişi

ile yapılmalı bir kişi başı, boynu ve traksiyonu

tutmalıdır.

4. Tedavi yatağı kullanılıyorsa, hastanın

güvenliği sağlanır.

1-2.Hastanın konuyla

ilgili bilgilenmesini ve

durumunun izlenmesini

sağlar.

3.Tedavinin etkin bir

şekilde sürdürülmesini

sağlar.

4.Kaza ve yaralanmaların

önlenmesini sağlar.

* Tedavi etkili bir

şekilde sürdürülmeli

* Tedavi yatağının

kullanılması

sırasında

yaralanma

bulguları olmamalı

HemĢirelik tanısı; Diyafragma ve interkostal kaslardaki zayıflığa bağlı etkisiz solunum ve öksürük

Hedef; Etkili havayolu açıklığını sağlama sürdürme


1.Solunumun sayısı, derinliği, hızı,

ritmi değerlendirilir.

2. Hava yolu açlığının yetersizliğine

bağlı huzursuzluk, anksiyete gözlenir,

3. Solunum egzersizleri ve spirometre ile

derin solunum sağlanır,

4. Sekresyonlar aspire edilir.

5. Göğüs fizyoterapisi uygulanır,

antibiyotik verilir, 02 satürasyonu izlenir,

6.Yetmezlik devam ediyorsa endotrakeal tüp

yerleştirilir, trakeostomi açılır, gerekiyorsa

hasta vantilatöre bağlanır.

1. Etkili havayolunun

sürdürülmesini sağlar.

2. Solunum yetmezliğinin

erken evrede saptanmasını

sağlar.

3. Atelektazi, pnömoniyi

önler.

4. Hava yolunun açıklığını

sağlar.

5. Enfeksiyonu önler,

oksijenlenmede olası sorun

saptanır.

6. Solunum yetmezliğine

bağlı komplikasyonları

önler.

*Etkili hava yolu

sürdürülmeli

*Yaşam kapasite 60-

65ml/kg olmalı

*Atelektazi,

pnomoni olmamalı

*Akciğerlerin

bilateral solunum

sesleri olmalı

"Huzursuzluk,

anksiyete, dispne,

taşipne olmamalı,

*Beden ısısı normal

olmalı

Özbayır T. Nörolojik Travmalar. Ed:Eti Aslan F. Karadakovan A. Dahili ve Cerrahi Hastalıklarda Bakım.

Nobel Kitapevi, 2010; 1245-1274



32

Spinal Kord Yaralanması Olan Hastanın Bakım Planı Örneği (DEVAM)

HemĢirelik Tanısı: Sempatik innervasyona bağlı beden ısısında değişme

Hedef: Beden sıcaklığını 37 derecede sürdürmeli


1. Çevre ısısı ile vücut ısısı arasında

uygunluk sağlanır.

2. Hipertermi için blanket uygulanıp

antipiretik verilir.

1-2. Hastanın vücut ısısının

korunmasını sağlar.

1.2. Hastanın vücut ısısı

korunur

HemĢirelik tanısı; hipermetabolik durum, paralitik ileus, stres ülserine bağlı beslenmede değişme

Hedef; Hastanın gereksinimlerine uygun olarak beslenmesi sürdürülmeli, stres önlenmeli,

eliminasyon sağlanmalı


1. Günlük kilo takibi yapılır.

2. Nazogastrik tüp takılır.

3. Abdominal bölge, bağırsaksak

sesleri ilk 72saatte saat başı, daha

sonra 8 saat ara ile değerlendirilir

4.Gastrik pH<3 ise, antiasit, H2

reseptör blokerleri verilir,

5. Hb, Ht izlenir

6. Beslenme değerlendirilir.

Gerekiyorsa parenteral yolla beslenir.

Serum albumin ve proteinleri 3 gün

arayla değerlendirilir.

1. Karın distansiyonu önlenir

2. Bağırsakların çalışıp

çalışmadığının izlenmesini

sağlar.

3. Stres ülserinin önlenmesini

sağlar.

4. Gastrik sekresyon ve gaitada

gizli kanın saptanmasını sağlar.

5. Hastanın vücut

gereksiniminden az beslenmesi

önlenir.

*Abdominal

distansiyon önlenmiş

olmalı.

*Bağırsak sesleri

alınabiliyor olmalı.

*Stres ülseri önlenir.

*Hastanın normal

beslenme gereksinimi

karşılanmış olur.





33


HemĢirelik tanısı; Hareket yetersizliğine bağlı öz bakım eksikliği

Hedef; Öz bakımını sürdürmesini sağlamalı


1. Hastanın yapabileceği öz

bakım aktiviteleri

saptanır

2. Hastanın öz bakım ve

aktivitelere katılmasına izin

verilir ve cesaretlendirilir

3. Ailenin bakıma katılması

sağlanır.

1-2-3. Hastanın öz bakımını

sürdürmesini sağlar.

Hasta ve yakınlarının bakım

aktivitelerine katılmasını

sağlar.

*Hasta ve yakınları öz-

bakımını aktivitelere katılım

gösteriyor olmalı.

Hemşirelik Tanısı: üst motor lezyonları ve atonik mesaneyle ilişkili üriner eliminasyonda

değişme

Hedef; Üriner eliminasyonun sağlanması


I. Spinal şoklu hastaya hemen

mesane kateteri uygulanır,

geniş çaplı foley kateter

kullanılmaz.

2.Spinal şoktan sonra,

aralıklı kateter uygulanabilir

3. İdrar çıkışı saatlik olarak

izlenir.

4. İdrar torbası karın

seviyesinin altında,döşemenin

üstünde tutulur .

5. İdrar pH<5.8 olması sağlanır,

Vitamin C, elma suyu vb. idrar

asitleştirilir .

6.İdrar analizi, günlük, 72 saatlik

ve haftalık yapılır. Monitorize

edilir anormallikler kaydedilir.

1-2-3.Hastanın idrar

çıkışının kontrolünü sağlar.

Rezidü idrarın önlenmesini

sağlar.

4.idrarın mesaneye geri

dönüşü ve enfeksiyon

önlenir.

5-6. idrar yolu ve

mesane enfeksiyonlarının

önlenmesi ve mesane

spazmının önlenmesi

sağlanır.

-Hastanın normal

idrar çıkışı sağlanmalı,

-Rezidü olmamalı .

Enfeksiyon ve mesane

spazmı olmamalı.





34


Hemşirelik Tanısı: ( Spinal Şok)kardiyovasküler instabilite/dengesizliğe ilişkin doku

perfüzyonunda değişim

Hedef; Normal sinüs ritmini, idrar çıkışını, pulmoner arter basıncını devam ettirebilmesini

sağlamak


1 .Yaşam bulguları 1 -4 saat ara ile

değerlendirilir .

2. Öneriler doğrultusunda ilaç

tedavisi sürdürülür .

3. İntra alveoler basınç (PA)

değerlendirilir. Emboliyi önlemek

için çorap giydirilir .

4. İdrar çıkışının 30 ml/saat ve

üzerinde olması.

1.2. Normal sinüs ritmi

sağlar.

3. Pulmoner basınçta

artmasının

önlenmesini sağlar .

4. Normal idrar çıkışı ve

kan elemanları ile ilgili

eksikliklerin

saptanmasını sağlar.

Kardiyovasküler

sistemle ilgili sorun

olmamalı.

HemĢirelik tanısı; Spinal hasarın neden olduğu fiziksel hareketlerde değişime bağlı deri

bütünlüğünde bozulma riski

Hedefler; Bası yaralarının ve emboli gelişmesini önlemek


1. Hastaya sık pozisyon

değiştirme ve deri bakımının

önemi anlatılır.

2. Özel havalı yatak kullanılır.

Hasta 2 saat ara ile döndürülür.

Deri, nem, idrar ve gaitadan

korunur.

3. Ekstremitelerin rengi,

ısısı, ölçüsü değerlendirilir.

4. ROM egzersizleri yaptırılır.

5. Emboliyi önlemek için çorap

giydirilir. Hekim istemi

doğrultusunda Heparin 5000U SC

12 saat ara ile yapılır.

6.Halo ya da diğer traksiyon araçları

varsa deri gözlenir, bakımı yapılır.

1-2.Bası yaralarının

oluşmasını önler

3-4.Ekstremitelerde ödem,

dolaşım bozukluğu ve

kont raktür gelişiminin

önlenmesini sağlar.

4. Kontraktür önlenir.

5. Pulmoner ödem önlenir.

*deri bütünlüğü

sürdürülüyor olmalı

*Alt ekstremitelerde

ödem olmamalı

*Kontraktür olmamalı





35

7. ĠNTERVERTEBRAL DĠSK HERNĠSĠ

Omurga hastalıkları içinde

intervertebral disk

bozuklukları sık görülen

patolojilerdir Bu bozukluklar

içinde intervertebral disk

dejenerasyonu ve herniasyonu

nöroşirurji uygulamalarında

en sık karşılaşılan durumdur.

Toplumun yaklaşık %80’i yaşamlarının herhangi bir döneminde bel ağrısı ile karşılaşmaktadır.

Bel ağrısına yol açan en önemli nedenlerden biri olan lomber disk hernileri, özellikle çalışan,

üreten, genç ve orta yaştaki insanların problemidir. Lomber disk hernilerinin tedavisi öncelikle

konservatif tedavidir. Amaç ağrı ve inflamasyonu gidermek, fonksiyonu arttırmak, erken

aktivite sağlamak, nüksleri önlemek, hastayı bilgilendirmek ve normal yaşama dönmesini

sağlamaktır. Birçok farklı görüş ve uygulama olmakla beraber, son zamanlarda kabul edilen

görüş, lomber disk hernilerinde kesin cerrahi endikasyonların kauda ekina sendromu ve

ilerleyici nörolojik defisit olduğudur.

Şekil 16:

Kaynak: rehaortopedi.com

Şekil :17

Kaynak:health.stateuniversity.com



36

İntervertebral disk hernisi, sıklıkla L4- L5 vertebraları arasında görülür. Servikal bölgede daha

az görülür. Özellikle L4 ve L5; L5 ve sakral 1 vertebraları arasındaki diskler, üzerine aşın yük

biner ve bu disklerde dejenaratif değişiklikler olur.

Diskleri çevreleyen ligamentler, yaralandığında ya da

zayıfladığında, normal yapısı bozulmuş disk (nukleus

pulposus) ligamentten dışarı doğru çıkar . Nükleus

pulposus, diskin yarı jelatinimsi özellikteki orta

kısmıdır, kollajen liflerden, bağ dokusu ve kıkırdak

hücrelerinden ibarettir. Bu yapı, vertebralar üzerine

olacak zorlamaları absorbe etme özelliğine sahiptir ve

aynı zamanda diskle, kapiller arasındaki sıvı

değişiminde önemli rol oynar. Nükleus pulposusu,

"annulus fibrosus" denilen fibröz bir halka çevreler .

Annulus fibrosus, vertebra cisimleri arasında hareketi sağlar, nükleus pulposusu korur ve

zorlamaları absorbe eder. Nükleus pulposusun ligamentten dışarı çıkması, spinal kord üzerine ve/veya

spinal sinir kökleri üzerine bası oluşturabilir

Risk Faktörleri

Lomber disk hernisi oluşumunda tanımlanan risk faktörleri; yaş, cinsiyet, uzun boy,

beden ağırlığının fazlalığı, sigara kullanımı, motorlu araç kullanmak, sedanter yaşam tarzı, bel

mekaniğine uygun olmayan Şekilde hareket etmek, ağır fiziksel aktivite, travmatik kazalar,

eğitim düzeyinin düşük olması ve psikososyal faktörler olarak sıralanabilir .

Belirti ve Bulgular

Lomber disk hernilerinde en önemli şikayet ağrıdır ve hastalar genellikle belde künt bir

ağrıdan yakınırlar. Ağrı bazen hareketi engelleyecek kadar şiddetlidir ve paravertebral

adale spazmına sebep olur.. Ağrı karakteristik olarak oturmak, dolaşmak, öksürmek,

hapşırmak ve gerinmek ile artar. Ağrının şiddeti herniasyonun yeri, miktarı ve basınç

etkisine bağlıdır.

Derin tendon reflekslerinin azalması.

Şekil17:

Kaynak: health.stateuniversity.com

Şekil18:

Kaynak: bitkiseltedavisaglik.blogcu.com



37

Etkilenen sinir köklerine ilişkin alanlarda, hipoestezi.

Muayene

Bel ağrısı ile başvuran hastalarda

muayene inspeksiyonla başlar.

Lomber disk hernisi olan hastalarda

tipik postüral deformiteler olabilir.

Hasta bası altındaki sinir kökünü

rahatlatmaya yönelik pozisyonlar alır.

Belde spinoz çıkıntılara basmakla ağrı

şiddetlenir ve palpasyonla

paravertebral kaslarda spazm

hissedilir .

Lomber disk hernili hastanın

nörolojik muayenesinde kullanılan

yöntemler; sinir germe testleri, kas

gücü ölçümü, atrofi ölçümü,

reflekslerin muayenesi ve duyu

muayenesidir.

Tedavi Yöntemleri

Genel Önlemler: Lomber bölgede diskle ilişkili ağrı sendromlarına neden olan çok sayıda

patolojik olay vardır. İntervertebral disk aralığında mekanik bir faktör bu süreci başlatır. Bunu

sinir kökü irritasyonu, refleks kas spazmı, eklem kapsülünde gerilme, dolaşımda bozulma,

postüral deformite, ağrı gibi anormal psikolojik reaksiyonlar takip eder. Bu olaylar sonuçta

kısır bir döngü oluşturur. Tedavi, bu zincirin herhangi bir kısmına yönelip başarılı olabilir.

Değişik etyoloji ve patogeneze rağmen lomber ağrı sendromlarında tedavi ilkeleri çok

benzerdir. Bu genel ilke ve önlemler;

yatak istirahatı,

fiziksel ajanlar,

masaj, traksiyon,

Şekil 19:

Kaynak: drtolgaucar.com



38

manipülasyon, ortezler,

egzersiz, bel okulu ve spor aktiviteleridir .

Şekil 20:

Kaynak:ergowork.com



39

Şekil 21:

Kaynak:biofiz.com.tr



40

ġekil 22:

Kaynak: umithazar.com



41

Medikal Tedavi:

Hafif bel ağrısında sadece hasta eğitimi, aktivite şeklini değiştirmek ve fizik tedavi

uygulamak yeterlidir. Ancak akut başlangıçlı şiddetli bel ağrısında analjezikler (asetaminofen,

aspirin ve kodein) ve nonsteroid antienflamatuar ilaçlar (NSAİİ) kullanılmalıdır. Ayrıca

opioidler, kortizon, miyorelaksanlar, trisiklik antidepresanlar, minör trankilizanlar, psikotrop

ilaçlar ile hipnotik ve sedatif ilaçlar hastalığın çeşitli dönemlerinde kullanılabilir

Cerrahi Tedavi:

Lomber disk hernisine bağlı şiddetli klinik bulguları olan çoğu hasta bir ay içerisinde

belirgin düzelme gösterir. Cerrahinin amacı hastaların iyileşme sürecini hızlandırmaktır.

Lomber disk hernisinde iyi seçilmiş hastalarda cerrahi tedavi yüksek başarı ve düşük

komplikasyon oranlarına sahiptir

Cerrahi tedavinin amacı başlıca ağrıyı gidermektir. Cerrahi tedavi ile hastaların %10-

20’sinde motor ve duyusal kayıpların iyileştirilmesi hedeflenir. Bel ağrısı ameliyattan daha az

etkilenir ancak birçok hastada siyatalji iyi bir şekilde geçer.

Endikasyonlar:Lomber disk cerrahisi endikasyonları kesin ve göreceli olarak ikiye

ayrılır.

1-Kesin cerrahi endikasyonlar:

• Cauda equina sendromu: % 0.2-2

• Ciddi kas güçsüzlüğü (düşük ayak): %5-20

• İlerleyici motor defisit

2-Rölatif cerrahi endikasyonlar:

• Konservatif tedaviye yanıt alınamayan şiddetli siyatalji

• Bacak germe testlerinde pozitiflik ile birlikte yerleşmiş motor defisit

• Dar kanal zemininde disk herniasyonu

• Tekrarlayan nörolojik defisit

• Sosyal endikasyon



42

Herniye olmuş disk için uygulanacak cerrahi girişimler şunlardır:

"Laminektomi ya da hemilaminektomi"; laminanın tümünün çıkarılması ya da laminanın

diskin herniye olduğu kısımdaki parçasının çıkarılmasıdır.

"Diskektomi", nüklear disk materyelinin çıkarılmasıdır.

Disk Hernilerinde HemĢirelik Yönetimi

Ameliyat Öncesi

Omurilik yaralanmalı bireyin hemşirelik bakımında, bir hemşirelik model/kuramının

rehberliği ve bilimsel sorun çözümleme yöntemi olan hemşirelik süreci doğrultusunda

veriler toplanarak "hemşirelik tanısı" belirlenir, bireye özgü girişimler planlanarak

uygulanır ve değerlendirilir.

Ameliyat öncesi ve sonrası hastanın nörolojik (motor ve duyusal) değerlendirilmesi

yapılmalıdır.

Ameliyat öncesi hasta ve yakınlarının konu ile ilgili bilgileri tartışılmalıdır.

Hasta ve ailesine; cerrahi girişim, ameliyat öncesi hazırlıklar ve ameliyat sonrası

uygulamalar güvenli mobilizasyon ve yatağa transfer konusunda bilgi verilmelidir.

Şekil 23:

Kaynak:heathguide.howstuffworks.com



43

Ameliyat sonrası ayılma döneminde hastanın sırtı korunmalı ve düz tutulmalıdır.

Hasta bir yandan-diğer yana dönerken (fleksiyon, ekstansiyon, bükme) hareketlerini

sınırlamasının ve zorlamamasının cerrahi alanın korunmasındaki önemi vurgulan-

malıdır.

Hastanın dışkılamada zorlanmasını önlemek için yumuşak içerikli gaita yapması

sağlanmalı ve diyeti ayarlanmalıdır.

Hasta sigara içiyorsa, (sigaranın yara iyileşmesini geciktireceği ve kardiyovasküler

komplikasyonlara neden olacağı için) sigarayı bırakması önerilir.

Füzyon ameliyatı uygulanacaksa; hastaya kan transfüzyonu uygulanacağını ve 2-3

ünite kana gereksinim duyulacağı ve hastanın bu konuda hazırlıklı olması söylenmelidir.

Hastanın evi ve çevresinde düzenleme yapmak gerekebilir.

Ambulasyon, tuvalet ve banyo için yardımcı cihazlara gereksinim duyulabilir.

Ameliyat Sonrası

Spinal ameliyatları sonrası bakım diğer cerrahi hastalarının bakımına benzer.

Hasta baştan ayak ucuna kadar değerlendirilir, pansuman ve drenler kontrol edilir.

Hastanın ağrısı ve analjeziklere yanıtı değerlendirilir.

Bacak hareketi ve nörolojik değerlendirmesi yapılır.

Ağrı ve duyu değişiklikleri saptanır.

Sıklıkla ödeme bağlı parestezi gelişebilir.

Alt ekstremitelerde kas güçsüzlüğü, anal sfinkter kaybı veya üriner retansiyon (kauda

ekina sendromu) varsa hemen hekime haber verilmelidir. Bu durum acil cerrahi

dekompresyonu gerektirebilir.

Füzyon ameliyatı uygulanan hastalar daha uzun süreli yatak istirahatine gereksinim

duyabilirler.

Hasta derin ven trombozu (DVT) riski yönünden izlenmelidir.

Venöz dönüşü sağlamak için hastaya antiembolik çorap giydirilmelidir.

Hasta DVT bulguları; Homan's bulgusu, bacakta şişme, solukluk yönünden

izlenmelidir. Yara yeri akıntı ve serebrospinal sıvı sızması yönünden

değerlendirilmelidir.



44

Ameliyat olan hastalarda ağrı, tedaviye yönelik, seksüel aktivite ve yaşam kalitesinde

değişmeye bağlı olarak sorunlar gelişebilir. Hasta ve ailesine psikososyal destek

sağlanmalıdır.

Disk ameliyatı sonrası üriner ve bağırsak elimanisyonu sorunları sık yaşanır.

Hasta ameliyat sonrası erken ayağa kaldırılmalı, hekim istemine göre beslenmede lifli

gıdalara yer verilmeli sonuç alınamıyorsa dışkı yumuşatıcılar kullanılmalıdır.



45

9. SERVĠKAL VE LOMBER DĠSK HERNĠSĠ OLAN HASTANIN HEMġĠRELĠK

BAKIM PLANI ÖRNEĞĠ

Ġntervertebral Disk Hernileri (servikal ve lomber)Olan Hastanın HemĢirelik Bakım

Planı Örneği

HemĢirelik tanısı; Akut Ağrı

Nedeni : Travma, kas spazmı,sinir kök basısı


-Duyusal ve motor

fonksiyonlardaki

değişiklikleri izlemek

Lomber (lumbal lordozun

kaybolması, lumbal skolyoz,

hareket ve fleksiyon

kısıtlılığı, motor güçsüzlük,

diz ve bilek reflekslerinde

azalma, parastezi ve his

kaybı) Servikal (kol ve

parmaklarda parestezi ve his

kaybı, bisepste güçsüzlük,

biseps ve trisepste refleks

azalması, boyun

hareketlerinde azalma)

-Motor fonksiyonlarda

azalma ağrının daha az

hissedilmesi için koruyucu

bir davranıştır.

-Tedavi süresince ve

hastaneden taburcu olmadan

önce 24 saat hasta ağrıyı

önlemeye yönelik önlemleri

bildiğini ifade eder ve uygun

vücut mekaniğini gösterir.

-Ağrının özelliklerini

ayrıntılı olarak tanımlanmak

(ağrının başlangıcı, yeri ve

yayılımı, ağrının tekrarı ve

devamlılığı, ağrıyı uyaran

faktörler, ağrıyı gideren

faktörler)

-Ödem ve kök basısının

azalmasına bağlı olarak

herniasyon olan bölgede ağrı

azalabilir.


analjezik, kas gevşetici,

antienflamatuar ve sedatif

ilaçları uygulamak.

-Ağrının giderilmesini sağlar.

-Hastanın yaşına, boyuna ve cinsiyetine göre uygun kiloda kalmasını sağlamak, devam

ettirme ve uygun egzersiz

programını sürdürmesi için

cesaretlendirmek.

-Şişmanlık ağırlık merkezini

değiştirir ve sırt gerginliğine

neden olur.

Erkal Ġlhan S. İntervertebral Disk Herniler (Servikal ve omber) Ed: Akbayrak N. Erkal S. Ançel G. Albayrak

A.Hemşirelik bakım planları. Alter yayın evi, Ankara 2007;s 907-914



46


Planı Örneği (Devam)


Nedeni : Travma, kas spazmı,sinir kök basısı


-Vertebrayı bir bütün olarak

tutmak için önlemler:

-Araba kullanırken pedallara

ulaşmak için koltuğun

ayarlanması,

-Araba kullanırken sırt ve belin

desteklenmesi,

-Otururken ayaklan destekleme,

-Boyun gerginliğinden

kaçınmak için uyurken boynu,

kolları ve omuzu destekleme,

-Otururken ayaklan kalça

seviyesinden yukarı kaldırma,

-Bir tarafa uzanır pozisyonda

uyuma,

-Supine pozisyonda diz ve

bacakları destekleme,

-Prone pozisyonda uyumaktan

kaçınma,

-Objeleri alırken uzanmaktan ve

gerginlikten kaçınma,

-Sırtı destekleyen oturma

-Uygun pozisyon kas

gerginliğini azaltarak sırt

ağrılarını azaltarak

ameliyat sonrası tedaviyi

destekler.


hastaneden taburcu

olmadan önce 24 saat

hasta ağrıyı önlemeye

yönelik önlemleri

bildiğini ifade eder ve

uygun vücut mekaniğini

gösterir.

Sırt egzersizlerini öğretmek: - Pelvik germe - Diz-göğüs - Diz-burun - Yarı oturur duruş

-Egzersizler sırt,

abdominal ve torasik

gerginliği azaltır.

-Yürürken orta yükseklikteki

topuklu ayakkabılar giymeyi

önermek.

-Uygun bacak ve kalça

duruşunu sağlar.





47




Nedeni : Travma, kas spazmı, sinir kök basısı


-Hastaya uygun vücut

mekaniğini öğretmek

-Oturma, yüzey alanını

genişleterek ayakta durma,

-Dizilerini bükerek yere eğilme,

-Belin bütünlüğünü korumak

için geriye doğru bükülmeme,

-Taşınacak objeleri vücuda

yakın tutma

-Gövdenin bir bütün olarak

döndürülmesi,

-Yüksekteki bir objeye ulaşmak

için basamak kullanma -Ağır yük taşımaktan kaçınma, -Küçük objeleri yerden almak için sopa kullanma

-Ağrının giderilmesini

sağlar.


hastaneden taburcu

olmadan önce 24 saat

hasta ağrıyı önlemeye

yönelik önlemleri

bildiğini ifade eder ve

uygun vücut mekaniğini

gösterir

-Supine pozisyonda yatağın kenarında oturur pozisyonda aşağıdaki teknikleri öğretmek; oturur pozisyonda ayaklan yatağın kenarından sarkıtırken, eller üzerinde yataktan destek alarak gövdeyi yükseltme.

-İyi bir vücut mekaniği ile

sırt gerginliğini azaltır

Aşağıdakilere dikkat etmesi

konusunda hastayı

bilgilendirmek:

-Duyu kaybında artma

-Motor kayıpların ilerlemesi

- Barsak ve mesane

fonksiyonlarında kayıp





48



HemĢirelik tanısı; Fiziksel harekette bozulma


Hastayı yatak içinde nötral pozisyonda tutmak.

-Ameliyat sonrası pozisyonun korunması ameliyat bölgesinde yapılan cerrahi girişimin olumsuz etkilenmemesi için önemlidir.

-Hasta ameliyat sonrası dönemde maksimum hareket yeteneğini kullanır. - Hasta ameliyat sonrası bakım aktivitelerini sürdürür. - Hasta ameliyat sonrası aktivite sınırlılıklarının neler olduğunu bilir ve vücut mekaniğine uygun şekilde aktivitede bulunur.

-Hastanın yatak içinde pozisyonunu değiştirirken omurganın bir bütün halinde olmasının sağlama konusunda eğitmek.

-Omurga şeklinin

değişmemesi ameliyat

sonrası yapılan girişimin

korunması için önemlidir.

-Servikal girişimlerde hastaya

yatak içinde oturur |pozisyon

verirken omuz ve boynun

desteklenmesini sağlamak.

-Hastanın yatak içinde

rahatlığını sağlar.

-Lomber girişimlerde yatak

içinde baş ve diz altını

desteklemek

-Bu destekleme sırt

kaslarının gevşemesini ve

hastanın yatak içinde rahat

etmesini sağlar

-Lomber girişimlerde yatak

içinde yan yatış pozisyonunda

dizlerin aşın fleksiyonda

tutulmasını önlemek

-Omurga üzerine gelen

basıncın azaltılmasını

sağlar

-Hastaya yatak içinde hareket

ederken dirseklerden destek

alarak döndürülmesini öğretmek

-Omurga üzerine gelen

basıncın azaltılmasını

sağlar.

-Hastayı ilk kez ayağa

kaldırırken omurga bütünlüğünü

korunması için fizyoterapist

eşliğinde mobilize etmek

-Hastayı ayağa kaldırırken

önce yatağın kenarında

yan yatış pozisyonunda,

sonra dirsekten destek

alarak oturur pozisyona

gelmesi omurga

bütünlüğünü korur. Erkal Ġlhan S. İntervertebral Disk Herniler (Servikal ve omber) Ed: Akbayrak N. Erkal S. Ançel G. Albayrak




49

10.SONUÇ

Sinir sistemine ilişkin cerrahi girişimlerin başarılı ya da başarısız olmasında hemşirelik

bakımı önemli, rol oynar. Bilinci kapalı ve kafa travmalı hastalara uygulanan iyi bir bakım,

cerrahi girişimin etkin olmasını sağlar

Nöroşirurji hastalarına bakım verecek hemşireler; sinir sisteminin cerrahi girişim

gerektiren hastalıkları; bu hastalıkların tanısı; uygulanan cerrahi girişimler; nöroşirurji

hastalarının perioperatif hemşirelik bakımı hakkında yeterli bilgi ve deneyime sahip olmalıdır.

11. KAYNAKLAR

1. Berker M, Mut M. Kafa Travmasına Yaklaşım. Yoğun Bakım Dergisi 2002;2(1):38-47

2. Dırksen SR, Lewis SM (2007) Ġç ve Cerrahi Hastalıkların Bakımında Klinik Rehber.

Çeviri Editörleri: Akbayrak N, Hatipoğlu S, Şenel N. Damla Matbaacılık, Ankara;260-265.

3. ElbaĢ Ö. N. (2008) Cerrahi Hastalıkları Hemşireliği. Ed: Erdil F, Elbaş Ö. N. 4. Baskı,

Tasarım Ofset, Ankara; 270-293

4. Karadağ M, Aksoy G. Lomber disk herni ameliyatında hastaların evde iyileşmelerini

hızlandırmada hemşirenin eğitici rolünün etkisi.

http://onlinemakale.dusunenadamdergisi.org/pdf/dusunenadam/1682010175315-4-8.pdf

5. Kaya H, Acaroğlu R. Omurilik yaralanması olan hastalarda hemşirelik bakımı ve

eğitimin bağımlılık bağımsızlık ve özbakım gücü üzerine etkisi. Türk Nöroşirürji Dergisi,

2005, Cilt: 15, Sayı: 1, 56-68

6. Özbayır T. Nörolojik Travmalar. Ed:Eti Aslan F. Karadakovan A. Dahili ve Cerrahi

Hastalıklarda Bakım. Nobel Kitapevi, 2010; 1245-1274

7. Öztekin D, Altun UğraĢ G. Kafa Travması Geçiren Hastada Hemşirelik Girişimleri,

Ulusal Cerrahi Kongresi’nde (28-31 Mayıs 2008, Antalya) poster bildiri

8. Özyurt E, Uzan M Kafa Travmaları, Ġ. Ü. Cerrahpafla Tıp Fakültesi Sürekli Tıp

Eğitimi Etkinlikleri Acil Hekimlik Sempozyumu 16 -17 Ekim 1997, İstanbul, s. 69-79

9. Erkal Ġlhan S. İntrakranial anevrizmalar. Ed: Akbayrak N. Erkal S. Ançel G. Albayrak

A.Hemşirelik bakım planları. Alter yayın evi, Ankara 2007; s 915-919

10. Erkal Ġlhan S. Kafa travması Ed: Akbayrak N. Erkal S. Ançel G. Albayrak A.Hemşirelik

bakım planları. Alter yayın evi, Ankara 2007; s 937-945

http://onlinemakale.dusunenadamdergisi.org/pdf/dusunenadam/1682010175315-4-8.pdf



50

11.Erkal Ġlhan S. İntervertebral Disk Herniler (Servikal ve omber) Ed: Akbayrak N. Erkal S.

Ançel G. Albayrak A.Hemşirelik bakım planları. Alter yayın evi, Ankara 2007;s 907-914

DEĞERLENDĠRME SORULARI

1. AĢağıdakilerden hangisi BT de anevrizma tespit edilen bir hastaya yönelik doğru

hemĢirelik uygulamalarından değildir?

a) Hasta, aydınlık geniş bir odada mutlak yatak istirahatine alınır.

b) Hastanın anksiyetisini azaltmak için eğlenceli aktif ortamlarda bulunması sağlanır.

c) Hastanın yatak başı, 15-30 derece yükseltilir.

d) Hastaya, bol sıvı alması gerektiği söylenmelidir.

e) Valsalva manevrası, yapılma sıklığı ve süresi artırılmalıdır

2. AĢağıdakilerden hangisi kafa içi basıncının artıĢını önlemeye yönelik hemĢirelik

giriĢimlerindendir?

a) Sıvı kısıtlanır

b) Sırt üstü düz yatırılır

c) Valsalva manevrası yaptırılır

d) Analjezik ve sedatifler kısıtlanır

e) Hepsi hemşirelik girişimidir

3. AĢağıdakilerden hangisi kafa travması geçiren hastaya konabilecek hemĢirelik

tanısı değildir?

a) Kronik ağrı

b) Fiziksel mobilitede azalma

c) Hipertermi

d) Doku perfüzyonunda değişiklik

e) Enfeksiyon riski

CEVAP ANAHTARI

1. E

2. A

3. A

Documents

SĠNĠR SĠSTEMĠ CERRAHĠSĠ i (NÖROġĠRURJĠ) VE … · Nedeni: Sak,anevrizma rüptürü, vazospazm (iskemi), hidrosefali HemĢirelik giriĢimleri Amaç Beklenen Sonuçlar -Arteriyel