1

ÀÇƏÐÁÀJ†ÀÍ ÌÈËËÈ ÅËÌËƏÐ ÀÊÀÄÅÌÈJÀÑÛ ÔÎËÊËÎÐ İNSTİTUTU

ŞAİR NƏBİ BORÇALI

SIĞINDIM MÖVLAYA

(kitab Şair Nəbi Borçalının anadan olmasının 140 illiyi

münasibətilə təkmilləşdirilərək yenidən nəşr olunur)

BAKI – 2013

2

Àçəðáàj‡àí Ðåñïóáëèêàñû ÌÅÀ Ôîëêëîð İnstitutunun Åëìè Øóðàñûíûí 29 yanvar 2013-cü il

tarixli 1 saylı qəðàðû èëə nəşr îëóíóð

Kitab Azər Kamal oğlu Xəlilovun sponsorluğu ilə nəşr olunur.

ÒÎÏËÀÉÀÍÛ:

ÒßÐÒÈÁ ÅÄßÍÈ VƏ ÇAPA HAZIRLAYANI: Åëõàí ÌßÌÌßÄËÈ

filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, Əməkdar mədəniyyət işçisi

REDAKTOR: Fəxrəddin SALİM (Baxşəliyev) filologiya üzrə fəlsəfə doktoru

RƏYÇİLƏR: Seyfəddin QƏNİYEV

filologiya üzrə elmlər doktoru

Arzu BAYRAMLI Folklor İnstitutunun dissertantı

Øàèð Íÿáè Áîð÷àëû. Sığındım Mövlaya. Áakı, “Çıraq” nəş-

riyyatı, 2013. 248 səh.

N 2013067

4702060200

© “Çıraq” nəşriyyatı, 2013.

Ùöñåéíãóëó ÌßÌÌßÄËÈ

3

Redaktordan

HAQQ ŞAİRİ

Azərbaycan xalq yaradıclığı elə incilərlə, elə gizli qal-mış mətləblərlə zəngindir ki, onları aça bilmək, oxuculara müəyyən qədər çatdıra bilmək artıq zamanı çatmış, çox ümdə məsələlərdən biridir. Onlardan biri də xalq dilindən gələn, xalq yaradıcılığından süzülən ürfani mətləblərdir. Xüsusilə də son zamanlar elmi və publisistik dairələrdə, belə demək mümkünsə dəb halını almış təsəvvüf “soz-söhbətləri” bizi məcbur etdi ki, imkanımız çatan qədər bu anlayışa və onun xüsusilə də həm klassik, həm də xalq ədəbiyyatındakı yerinə qismən də olsa aydınlıq gətirək.

Bu nöqteyi-nəzərdən haqqında söz açılan sənətkar məşhur Şair Nəbi Borçalıdır. Bu mahir söz sərrafı haqqında hələ keçən əsrin ortalarından müəyyən qədər deyilib, yazılıb. Lakin, bir az əvvəl də qeyd etdiyimiz kimi, ürfani mətləblər baxımından Şair Nəbi çox az araşdılıb və tədqiqatlardan kifayət qədər kənarda qalıb. Çünki, açıq-aydın görünür ki, Şair Nəbinin bədii yaradıcılığı təsəvvüf motivləri ilə çox zəngindir. Adətən əksər hallarda sufi dünyagörüşü dini-sxolastik ehkam-larla qarışdırılır. Bu, doğru deyil və özlüyündə incə mətləblərin üstündən keçilən, eyni zamanda çaşdırıcı bir yanaşmadır. Elə Şair Nəbinin öz şeirlərindən də görünür ki, ürfani mətləblər dini mətləblərdən ayrılır. Biz bunu ayrıca qeyd etməyi vacib bildik, ona görə ki, yuxarıda da vurğuladığımız kimi, hər kəsin dilində dırnaqarası əzbər olmuş sufizm yanlış anlaşılır və diletant tədqiqatçılar tərəfindən xalqın şüuruna yönəldilir.

Əlbəttə ki, Şair Nəbi Borçalıdakı təsəvvüfi fikirlər ənə-nədən gəlir. Lakin bu ənənəvilik o qədər güclü və konkretdir ki, insan istər-istəməz şübhəyə düşür ki, bəlkə elə Borçalı çu-xurunda o zamanlar sırf sufi təkyələri, ürfani zaviyələr mövcud

4

olmuşdur? Heç şübhəsiz ki, bu bir iddia deyil. Biz əvvəlki təd-qiqatlarımızda da açıq şəkildə vurğulamışdıq ki, məsələn, aşıq yaradıcılığında ürfani dünyagörüşün demək olar ki, son nüma-yəndəsi olan göyçəli Aşıq Ələsgərin yaradıcılığındakı sufi trayektoriyası nə qədər geniş və heyrətamiz olsa da ustad Aşıq Ələsgər özlüyündə bir mütəsəvvüf deyil. Yəni, o və ondan sonra gələn məlum mövzu və mətləblərin carçıları konkret təkyə və sektaya mənsub olmamış, hər hansı bir sufi ordeninin daşıyıcıları deyildilər. Fəqət onlarda bu dünyagörüş o qədər xüsusi və dəqiq koordinatlara malik olmuşdur ki, insan qeyri-iradi düşünməli olur ki, bəlkə də biz yaxın tariximizi dəqiq öytənməmişik, bəlkə də ən müxtəlif regionlarımızda açıq-aydın təriqətçilik, təkyəçilik yaşamışdır.

Bu baxımdan Şair Nəbinin yaradıcılığında ürfani mət-ləblər kifayət qədər zəngindir.

Bu gün bir şəhərə vardım, Dükanı var, bazar yoxdu, Gedən görməz dərdi-qəmi, Dahi qeyri azar yoxdu. Mən görmüşəm neçəsində, Gül çürüməz baxçasında. Min il gəzsən küçəsində Orda ki, bədnəzər yoxdu. Nəbinin qəni Mövlası, Artırıb zövqü səfasın. Heç bilinməz xarabası Nə ölüm, nə məzar yoxdu.

Elə kitabın nəşrə hazırlanan ilk səhifələrində bulduq bu ürfani gəraylını – yəni heç uzağa getməyə, axtarıb vərəqləməyə ehtiyac qalmadı. Şair Nəbi Borçalıda ürfani dünyagörüş, təsəvvüf ənənəsi şifahi şəkildə o qədər güclü və barizdir ki, biz

5

onun istənilən şeirində, hətta dünyəvi məhəbbət və konkret hadisələrlə bağlı şeirlərində belə hansısa ürfani detala rast gələ bilərik. Əslində burada təəccüblü bir şey də yoxdur. Şair Nəbi kimi söz ustaları, könül insanları gecə-gündüz ruhani və mə-nəvi duyğularla yaşamış, ömürlərinin mənasını, özü demişkən “qəni Mövlaya” həsr etməkdə, ondan, yəni Haqq Sübhanü Təaladan murad almaqda görüblər. Məsələn, elə yuxarıdakı gəraylıda könül şəhrindən, hürufilər demişkən, insanda bulunan kainatdan söhbət gedir. Təsəvvüf bucaqlarını yaxşı tanıyanlar bilirlər ki, Şair Nəbinin bu misraları elə-belə təsadüfi söz yığını deyil. Çox təəssüflər olsun ki, indi bizlər bu təməl bilgilərdən uzaq düşmüşük. Bir zamanlar gündəlik, sıradan bir dünyabaxışı olan müqəddəs mətləblər indi bizə qərib görünür. Elə bu baxımdan da Şair Nəbi kimi söz sərraflarına yanaşma tərzi hər zamankından bir qədər fərqli olmalıdır.

Oxuyuban gecə-gündüz tamam etdim qaramı, Əlim yetmədi loğmana, kim bağlasın yaramı? Bu misralarda bəzi gizli məqamlar yatır. Birinci misra-

dakı “qara” ifadəsi çoxmənalıdır. Belə ki, zahiri baxımdan iki mətləb var burada. Birincisi, “qaranı tamam etmək”, yəni Qurani-Kərimin yazılarını, mətnini oxuyub başa çıxmaqdır. “Qara” yəni yazı, qara mürəkkəb deməkdir. Bu sözün ikinci zahiri mənası ərəb dilindəki “qare” sözüdür. “Qare” oxuyan deməkdir. Zatən “Quran” sözü elə ərəbcədəki “qərəə” – “oxunan” felindəndir. Fəqət bu misranın bir də batini mənası vardır. Məşhur Əhli-Həqq təriqətindəki nəzəri əsaslara söy-kənən “qara və ağ yazılar” fikri dediyimiz mətləblərə işıq tutur. Həmin fəlsəfə bundan ibarətdir: deyirlər ki, Qurani-Kərimin iki yazısı, iki xətti vardır. Bunlardan birincisi qara yazılardır ki, bunu xalq, yəni hər kəs oxuya bilir. İkinci mətləb isə batinidir. Xalqın oxuya bilmədiyi ağ yazıları ariflər, eşq əhli oxuyur. Bu yazılar müqəddəs kitabın qara yazıları, görünən xətti arasın-dadır. Onları oxuya bilənlər Nəsimi demişkən, Xaliqin sirrin-dən agah olanlardır.

6

Bu kimi mətləblər Şair Nəbi Borçalının mənzum yara-dıcılığında kifayət qədərdir. Kitabı oxuyarkən hər kəs bunun şahidi olacaqdır. Allah böyük ustada rəhmət eləsin. Ümidvarıq ki, yaxın gələcəkdə ürfani mətləblərlə, təsəvvüf dünyagörüşü ilə bağlı tədqiqatlar genişlənəcək və daha düzgün məcrada inkişaf edəcəkdir.

7

ŞAİR NƏBİ BORÇALININ HƏYATI, ŞEİRLƏRİNİN TOPLANILMA TƏŞƏBBÜSÜ VƏ ÖYRƏNİLMƏSİ

Məhsuldar və zəngin təbiətə malik olan Borçalı mahalı

Göyçə, Gənəcəbasar, Tovuz-Qazax mahallarında olduğu kimi, kamil saz-söz sənətkarlarının beşiyi sayılıb. Burada anadan olduğu və öldüyü məlum olmayan, Xəstə Həsənlə bir dövrdə yaşamış Qarani (XVIII əsrin sonu, XIX əsrin əvvəli – E.M.), XIX yüzilliyin axırlarında yaşamış və istedadlı aşıqlar yetiş-dirmiş Dollu Abuzər, Dost Pirməmməd, Aşıq Oruc Faxralı, Şair Nəbi Misgin, Quşçu İbrahim, Şair Ağacan, Aşıq Həsən Faxralı, Sarvan Bayram, Qaraçöplü Aşıq Musa, Aşıq Alxan Qarayazılı, Xındı Məmməd, Aşıq Sadıq, Aşıq Məsim Bəya-zidli, Aşıq Əmrah Gülməmmədov, Hüseyn Saraclı, Aşıq Kamandar Əfəndi, Aşıq Mərdanə Hüseyn, Aşıq Aslan Kosalı, Aşıq Əhməd Sadaxlı və s. kimi el şairləri, yaradıcı və peşəkar aşıqlar yetişmişdir.

Kifayət qədər tədqiq olunmamış bu sənətkarlar sırasında Şair Nəbi Oruc oğlu “Misgin” poetik irsinin zənginliyinə və rəngarəngliyinə görə daha tez nəzərə çarpır.

Şair Nəbi Oruc oğlu “Misgin” 1873-cü ildə Borçalı maha-lının Faxralı kəndində yoxsul kəndli ailəsində anadan olmuş-dur. Körpə Nəbinin anadan olduğu gündə yoxsul ailəyə unu-dulmaz bir kədər üz verir: Nəbinin böyük qardaşı Həsən yerli bəylərdən birinin yaxın adamını öldürdüyünə görə ömürlük sürgünə məhkum edilir.

Éåíè äîüóëìóø óøàüûí ýÿòèðäèéè ñåâèíú àèëÿäÿ àéðûëûã, ýþç éàøëàðû âÿ êÿäÿðÿ ãîâóøóð. Áþéöê îüëó Ùÿñÿíè ÿáÿäè îëàðàã èòèðäèéèíè ùèññ åäÿí Îðóú êèøè, ýÿëÿúÿê öìèäèíè Íÿáèéÿ áàüëàñà äà, îíó þç èñòÿäèéè êèìè áþéöäÿ áèëìèð. Ãàðà ýöíäÿ äöíéàéà ýÿëÿí Íÿáè, åùòèéàú è÷èíäÿ áþéöéöð.

11-12 éàøà ÷àòàíäàí ñîíðà Íÿáè àèëÿäÿ èëëÿðäÿí áÿðè ùþêì ñöðÿí åùòèéàúûí áöòöí ìöñèáÿòëÿðèíÿ øÿðèê îëóð. Àüûð zÿùìÿòÿ ãàòëàøûð, àèëÿ, àòà-àíà ãàéüûñû ÷ÿêìÿéÿ áàøëàéûð.

8

Íÿáè îí áåø éàøà ÷àòàíäà Èìèð êÿíäèíäÿ Ìÿøÿäè Ùöñåéí àäëû áèð íÿôÿð âàðëû øÿõñÿ íþêÿð âåðèëèð. Áèð íå÷ÿ èë ùÿìèí êÿíääÿ íþêÿð÷èëèê åòìÿêëÿ éàíàøû, ùÿì äÿ èëê ãîøìà-òÿúíèñ âÿ ìöõÿììÿñëÿðèíè éàðàäûð.

Nökərlər arasında öz hazırcavablığı və təvazökarlığı ilə hamıdan fərqlənən yeniyetmə Nəbi, axşamlar İmir kəndində olan toylara gedib, aşıqların söhbətlərini həvəslə dinləyirmiş. Belə toyların birində gənc Nəbi o vaxtlar çalıb-oxumaqda şöhrət qazanmış Aşıq İsmayılla deyişmiş və onu bağlamışdır. Bu deyişməni sonralar Borçalı aşıqları toy və şənliklərdə böyük şövqlə danışardılar. Həmin deyişməni təfsilatı ilə kitaba daxil etdiyimizdən bu barədə mətləbi uzatmırıq.

Keçən əsrin 50-60-cı illərində Şair Nəbi haqqında gözəl xatirələr söyləyən qocalar hər şeydən əvvəl, şairin son dərəcə mehriban, alicənab və qayğıkeş bir insan olmasını qeyd edir-dilər. Deyilənə görə Şair Nəbi deyişmə zamanı bir dəfə də məğlub olmamış, qalib gəldiyi rəqibinin heç vaxt sazını əlindən almamışdır. Əksinə, ona məğlub olanlara ürək-dirək vermiş, onları pərt olmağa qoymamışdır.

Şair Nəbi şeirlərinin yazılma tarixinin çoxu şairin öz şəxsi həyatı ilə bağlı olduğundan onun haqqında maraqlı rəvayətlər bu gün də yaşamaqdadır. Həmin rəvayətlər onun həyatını öyrənməyə geniş imkan verməklə yanaşı, şairin kimlərlə, hara-da, nə münasibətlə deyişməsi və söz qoşmasını aydınlaşdırır ki, bu da ustadın haqqında söz deməyə kifayət qədər imkan verir.

Belə rəvayətlərdən biri də şairin “Qoruqçu” şeiri ilə bağlıdır. Vaxtı ilə rəhmətlik babam Məmməd Hüseynqulu oğlu “Qoruqçu” şeirinin neydana gəlməsi ilə bağlı belə deyərdi:

– Yay fəsli idi, aranda istilər düşmüşdü. Faxralı camaatının çoxusu Qaraxaç yaylağına (Ermənistanla həmsərhəd yerləşir) köçmüşdülər. Bir gün yaylağın sərin bulaqları yadına düşən Şair Nəbi, başqasının atı ilə dağa gedərkən yolda bir balaca yorulur, dincəlmək istəyir, atı isə biçənəyə ötürür ki, yazıqdır, bir qədər otlasın. Bir qədər keçdikdən sonra biçənəyin qoruq-

9

çusu qışqıra-qışqıra gəlib atın yügənindən yapışıb aparmaq istəyir. Şair Nəbi isə heç bir müqavimət göstərmədən “Qoruqçu” şeiri ilə canını qurtarır:

Ay qoruqçu, at özgənin atıdır, Yiyəsi istər, əldə qoyma sən məni. Görən deyər qurtulubmuş sözləri, Çox qınallar, dildə qoyma sən məni. Bu doğrudu, hər kəs olsa darılar, Çiçəklərdən şəhd aparır arılar. Meşə başı biyabandı bu yollar, Duman gəlir, seldə qoyma sən məni. Yönüm düşüb, bu tərəfdə var işim, İncidirsən, həddən aşıb təfdişim. Bu sinnimdə qovğa görməyib başım, Şərə salıb çöldə qoyma sən məni. Ağ buludlar ərş üzünə çəkili, Çox qaralıb, məlum olur şəkili. Göy guruldar, abi-lehsan tökülü, Boz-bulanlıq seldə qoyma sən məni. Həm ustadam, həm ustada tabıyam, Sərraf olunsa, cəvahirin qabıyam. Faxralı elində Şair Nəbiyəm, Ver atımı, yolda qoyma sən məni.

Söz tamama çatdıqdan sonra Şair Nəbi adını eşidən qoruqçu ondan dönə-dönə üzr istəyib, atını qaytarır və şairi evinə dəvət edir ki, onun qonağı olsun1.

Şair Nəbinin “Neynədin”, “Zöhrə”, “Leyli”, “Addım-addım”, “Qış gəldi”, “Dəyirman”, “Birə”, “Kərim”, “İstərəm”, “Yetişdi” və s. onlarca bu kimi şeirləri haqqında maraqlı rəva-yətlər və xatirələr çoxdur. ________________

10

1 Rəvayəti bir qədər də geniş şəkildə mərhum aşıq Əhməd Sadaxlının dilindən yazıya alıb kitaba daxil etmişik.

Øàèð Íÿáè 1890-úû èëäÿí 1910-úó èëÿ êèìè ìöõòÿëèô éåðëÿðäÿ íþêÿð, ÷îáàí, ìöëêÿäàð ìàëèêàíÿñèãíäÿ ýþçÿò÷è, Òèôëèñäÿ, Àëëàùâåðäè ìèñ ìÿäÿíëÿðèíäÿ ôÿùëÿ èøëÿìèø, deyilənə görə, biz buna inanmasaq da ñàâàä àëìàüà, éàçû-ïîçó þéðÿíìÿéÿ ùå÷ áèð èìêàíû îëìàìûøäûð. Àíúàã ùàôèçÿñèíèí èòèëèéè ñàéÿñèíäÿ ýöðúö äèëèíè ìöêÿììÿë þéðÿíìèøäèð.

1910-úó èëäÿí åòèáàðÿí ïåøÿêàð áèð ñÿíÿòêàð êèìè òîé âÿ éûüûíúàãëàðäà õàëãà ìÿíÿâè õèäìÿò ýþñòÿðèá, þìðöíöí àõûðûíà êèìè àíàäàí îëäóüó Ôàõðàëû êÿíäèíäÿ éàøàìûøäûð. İkinci Dünya möùàðèáÿsinÿ äþðä îüóë éîëà ñàëàí âÿ èêè îüëóíóí þëöì êàüû-çûíû àëàí, åë-îáà èëÿ áèðëèêäÿ àüûð ýöíëÿð éàøàéàí øàèð, ãÿëÿáÿ-äÿí ñîíðà 1945-úè èëèí îêòéàáð àéûíäà 72 éàøûíäà Ôàõðàëû êÿí-äèíäÿ âÿôàò åòìèøäèð.

Áîð÷àëû ìàùàëûíäà éàøàéàí áàøãà àøûãëàð êèìè, øàèð Íÿáè éàðàäûúûëûüû äà óçóí çàìàí òÿäãèãàò÷ûëàðûìûçûí íÿçÿðèíäÿí éà-éûíìûøäûð. Õîøáÿõòëèêäÿí Səməd Âóðüóí 1955-úè èëèí îêòéàáð àéûíäà èêè ýöí Ôàõðàëû êÿíäèäÿ ãîíàã ãàëìûø, îðàäà øàèð Íÿáè-íèí øåiðëÿðèíè àøûãëàðäàí åøèäèá, îíóí øÿõñèééÿòè âÿ éàðàäûúûëûüû èëÿ ìàðàãëàíìûøäûð. Ñ.Âóðüóí Øàèð Íÿáèíèí øåiðëÿðèíè òîïëàìàã èøèíè î âàõòëàð Ôàõðàëû êÿíä îðòà ìÿêòÿáèíäÿ äèðåêòîð âÿ äèë-ÿäÿáèééàò ìöÿëëèìè èøëÿéÿí àòàì Ùöñåéíãóëó Ìÿììÿäîâà ìÿñëÿùÿò ýþðìöøäö. Åëÿ î èëëÿðäÿí äÿ Ùöñåéíãóëó ìöÿëëèì øàèð Íÿáèíèí øåiðëÿðèíè òîïëàìàüà áàøëàìûøäûð.

Şair Nəbi irsinin müəyyən qismi hələ S.Vurğun vəfat etmə-mişdən bir qədər əvvəl toplanmışdır. S.Vurğunun vəfatından sonra Hüseynqulu Məmmədov tərəfindən toplanılan bu şeirlər bir qədər Azərb. SSR EA Ədəbiyyat İnstitutunun folklor şöbə-sində, bir neçə il Yazıçılar İttifaqının seyflərində, on ildən artıq “Yazıçı” nəşriyyatında qaldıqdan sonra nəhayət, 1991-ci ildə nəşr olunmuşdur. Kitabın nəşrinə qədər və ondan sonrakı illər-də dövrü mətbuatda Hüseynqulu müəllimin bir sıra məqalələri “Ədəbiyyat və incəsənət” və “Sovet Gürcüstanı” qəzetlərində dərc olunmuşdur. Daha sonra Şair Nəbinin “Bilmədi”, “Gözəl”

11

rədifli şeirləri 1964-cü ildə Azərbaycan Dövlət nəşriyyatı tərə-findən Əhliman Axundovun tərtib etdiyi “Telli saz ustadları” kitabına daxil edilmişdir.

Şair Nəbinin həyat və yaradıcılığı ilk dəfə olaraq 1971-ci ildə bu sətirlərin müəllifi tərəfindən ADU-nun filologiya fakül-təsini bitirərkən yazmış olduğu “Diplom işi”ndə tədqiqata cəlb edilmişdir. Sonrakı illərdə zaman-zaman tədqiqatçı-alimlərdən mərhum akademik Valeh Hacılar, dosent Pənah Mahmudov, filologiya elmləri doktoru, professor Şurəddin Məmmədli, Arif Əmrahoğlu, Osman Əhmədoğlu, professor Mahmud Kamal-oğlu və Şair Nəbi haqqında tədqiqat işi yazan dissertantımız Arzu xanım Bayramlının bir sıra məqalələrində, ayrı-ayrı kitab və jurnallarda Ustadın yaradıcılığından bəhs edilmişdir (Hər bir qələm sahibinin zəhməti unudulmasın deyə kitabın sonunda ədəbiyyat siyahısını da əlavə etmişik – E.M.).

Şair Nəbinin şeirləri yenə də tərəfimizdən onun anadan ol-masının 130 illiyi ilə bağlı olaraq 2003-cü ildə AMEA Folklor Mərkəzinin Elmi Şurasının qərarı ilə iş adamı Nazim Aslan oğlu Qasımovun sponsorluğu ilə “Ağrıdağ” nəşriyyatında çap olunmuşdu. Təəssüflər olsun ki, əvvəlki nəşrdən daha əhatəli şəkildə nəşr olunmağına baxmayaraq, bu nəşrdə də bir sıra diq-qətsizlik ucbatından orfoqrafik, bəzən məna, bəzən məntiqi, bəzən də mexaniki qüsurlara yol verilmişdir. Hər iki kitabda mövcud olan qüsurlar yuxarıda adı çəkilən nəşriyyatların kor-rektura işinə laqeyd yanaşmanın nəticəsi olsa da burada özü-müzün də (şəxsən mənim – E.M.) günahı az deyildi.

Geniş oxucu kütləsinə təqdim etdiyimiz və kitabın redaktoru Fəxrəddin Salimlə birlikdə “Sığındım Mövlaya” adlandırdığı-mız bugünkü nəşr təbii ki, əvvəlki qüsurlardan təmizlənmiş, ciddi redaktə və korrektə olunmuş və Şairin bu il anadan ol-masının 140 illiyinə layiqli bir hədiyyə ola bilər.

*** Øàèð Íÿáè àøûã ïîåçèéàñûíûí äèâàíè, òÿúíèñ, ýÿðàéëû, ãîøìà,

ìöõÿììÿñ âÿ ñ. ôîðìàëàðûíäàí áàúàðûãëà èñòèôàäÿ åòìèøäèð.

12

Øàèðèí ÿëäÿ îëàí 200-äÿí ÷îõ ìöõòÿëèô øåiðëÿðè è÷ÿðèñèíäÿ ãîøìàëàð âÿ äèâàíèëÿð õöñóñè éåð òóòóð. Ãîøìàëàðûí áèð ãèñìè ìÿùÿááÿò ìþâçóñóíà ùÿñð îëóíìóøäóð. Îíóí ãîøìàëàðûíäà íÿúèá, òÿìèç, ìöãÿääÿñ äóéüóëàðûí òÿðÿííöìöíÿ ýåíèø éåð âåðèëèð. Øàèð áåëÿ ãîøìàëàðûíäà ëèðèê ãÿùðÿìàíûí çàùèðè âÿ äàõèëè ýþçÿëëèéèíèí âÿùäÿòäÿ îëìàñûíû âàúèá ñàéûð. Ìÿùÿááÿòäÿ õÿéà-íÿòè, âÿôàñûçëûüû, õàèíëèéè ïèñëÿéÿí ñÿíÿòêàð ýþçÿëÿ ìöðàúèÿòëÿ äåéèð:

...Úàìàëäàí ýþé÷ÿêñÿí, ãÿëáèíäÿí õàéûí, Íàøû äöøäöì, ýÿë åéëÿìÿ íàç, ýþçÿë.

Áàøãà áèð ãîøìàñûíäà:

Íÿáèì äåéÿð íÿäÿí îëäó éàð àñû1, Éàìàí îëóð éàðûí ãÿëáè ãàðàñû. Êþíëöìöí ñåâäèéè, þìðöì ÷àðàñû, Ñÿðèn2 ýèçëÿð ýþçöì ãàëäû áó äÿðäə3.

âÿ éàõóä: ...Íàç ñàòûðñàí þçýÿëÿðÿ, áèçÿ íÿ, Ìÿíè ñàëäû ìèí õÿéàëà çöëôëÿðèí.

Øàèð Íÿáè øåiðëÿðèíèí ÿñàñ õöñóñèééÿòëÿðèíäÿí áèðè äÿ áó

øåiðëÿðäÿ èíñàíûí ìÿíÿâè àëÿìèíèí, îíóí íÿúèá ùèñëÿðèíèí òÿìèç âÿ õåéèðõàù àðçóëàðûíûí ñÿíÿòêàðëûãëà òÿðÿííöì îëóíìàñûäûð. Áåëÿ øåðëÿðäÿ ñåâèíú äÿ âàð, êÿäÿð äÿ. Áó øåiðëÿðäÿêè êÿäÿð îõóúóíó ñàðñûäûð, ñåâèíú èñÿ îíó éàøàìàüà, sevib-ñåâèlìÿéÿ ðóùëàíäûðûð:

Ñÿùÿðèí ýöíÿøè òÿðëàí ùàâàëû, Åëÿ ïÿðâàç åéëÿð ãàøäà äàéàíìàç. Éàíäûðäû úèñìèìè, äþíäÿðäè êþçÿ, Ïöíùàíû àüëàðàì, éàø äà äàéàíãìàç.

__________________

13

1Asi – dönük, düşmən 2Ñÿðèí - áàøûí. 3Äÿð - ãàïû Íÿáè éàðàäûúûëûüûíäà òÿáèÿòèí áöòöí ýþçÿëëèêëÿðè èíñàíûí ìÿ-

íÿâè àëÿìè èëÿ ìöãàéèñÿäÿ úàíëàíäûðûëûð. Øàèð ëèðèê ãÿùðÿìàíûí äàõèëè äöíéàñûíû, îíóí ÿùâàëûíû òÿáèÿòëÿ ãàðøûëàøäûðìàüû áàúà-ðûð:

Àë-éàøûë áÿçÿíèá, ùÿíàëû äÿñòè, Ùàâàëû òåëëÿðè éåë âóðäó, ÿñäè. Ãàáàãäàí áîðàíû ñÿáðèìè êÿñäè, Äóìàíëû, ÷èñêèíëè ãàð ýÿëäè, êå÷äè!

Øàèð Íÿáèíèí ìÿùÿááÿòè òÿáèÿòëÿ, òîðïàãëà ãûðûëìàç òåëëÿðëÿ

áàüëûäûð. Îíóí ñåâäèéè ðåàë ýþçÿëëÿðäèð. Áóëàã áàøûíäà, áàüëàð-äà, òàðëàëàðäà, òîé-íèøàí ìÿúëèñëÿðèíäÿ, áèð ñþçëÿ åë ýþçÿëëÿðè øàèð Íÿáè ëèðèêàñûíûí ÿñàñ ãÿùðÿìàíëàðûäûð. Áó øåiðëÿðäÿ Çþùðÿ, Ýöëëö, Ëåéëè, Ñÿíÿì âÿ ñ. êèìè ãûçëàð ñàäÿ êÿíä ãûçëàðûäûð. "Ýöëëö" ðÿäèôëè ãîøìàéà äèããÿò éåòèðÿê:

Ìÿí Íÿáèéÿì, åøèäÿñÿí öíöìö, Ùèññ åäÿñÿí, ñÿí áèëÿñÿí ýöíöìö. Ìöõòÿñÿð, íÿ äåéèì, øèðèí úàíûìû, Úÿëëàäñûç, ôÿðìàíñûç àëûáäû Ýöëëö.

Øàèð ýþçÿëäÿí ñÿäàãÿò, ìÿðùÿìÿò, åøãäÿ âÿôàëûëûã òÿëÿá

åòäèéè êèìè, þçö äÿ èëãàðûíà äöç îëìàüà ñþç âåðèð:

ßýÿð äþíñÿì èëãàðûìäàì, åë ìÿíè ãûíàð, ýþçÿë, Ñÿí êÿú îëìà õÿéàëûíäà, õàòèðèì ñûíàð ýþçÿë!

Éàðàäûúûëûüûíäà ìÿùÿááÿò ìþâçóñó öñòöíëöê òÿøêèë åäÿí

øàèð, òÿráèéÿâè-äèäàêòèê ìþâçóëàðà äà áèýàíÿ ãàëìàìûøäûð. Î, "Ãèéìÿòè îëìàç", "Ôàéäàñû íÿ?", "Êþíöë", "Îëìàìûø", "Åëÿñè

14

âàð", "Äöíéà" ðÿäèôëè óñòàäíàìÿëÿðèíäÿ èíñàíëàðäà àüûë, êàìàë, äöíéà ìàëûíà òàìàùñûçëûã, äîüðóúóëóã âÿ ñ. êèìè êåéôèééÿòëÿðè öêñÿê ãèéìÿòëÿíäèðèð. "Ôàéäàñû íÿ?" ðÿäèôëè íÿñèùÿòíàìÿñèíäÿ àøàüûäàêû êåéôèééÿòëÿðè èíñàí îüëóíà èðàä òóòóð:

Ìÿíàñûç, ìöíàñèáñèç ñþçö áèëìÿíèí ôàéäàñû íÿ? Èçèíñèç, òÿêëèôñèç éåðÿ ýÿëìÿíèí ôàéäàñû íÿ? Óçàã äîëàí ùÿðúàéèäÿí, äöøìÿ ãÿì ýèðäàáûíà, ßãë óúóíäàí ñîíðà ïåøìàí îëìàíûí ôàéäàñû íÿ?

Óñòàä øåiðëÿðèíèí áèð ãèñìèíäÿ ìÿðäëèê, èýèäëèê âÿ äîñòëóã

øÿðÿôèíè òÿðÿííöì åòìèøäèð. Áó øåiðëÿðäÿ ýÿíúëèéèìèçÿ áàáà-ëàðäàí éàäèýàð ãàëàí ýþçÿë ñèôÿòëÿðè ãîðóéóá ñàõëàìàã òþâñèééÿ îëóíóð.

Øàèð Íÿáè çÿìàíÿìèçèí à÷ûã ýþçëö ñÿíÿòêàðû èäè. Ùÿéàòûí áèð ñûðà çèääèééÿòëÿðè, èúòèìàè òîããóøìàëàðû èëÿ øÿõñÿí öç-öçÿ ýÿë-ìèø øàèð, èúòèìàè-ñèéàñè ìÿñÿëÿëÿðè áu âÿ éà áàøãà äÿðÿúÿäÿ þç øåiðëÿðèíäÿ ÿêñ åòäèðìèøäèð.

Þç ìÿíàëû þìðöíöí àüðûëû-àúûëû ýöíëÿðèíè àüûð ýöçÿðàí è÷ÿðè-ñèíäÿ éàøàéàí øàèð äþâðöí, çàìàíûí åéáÿúÿðëèêëÿðèíÿ ýþç éóìà áèëìèð, ùàãñûçëûã âÿ ÿäàëÿòñèçëèêäÿí, õàëãà åäèëÿí àüûð çöëìäÿí øèêàéÿòëÿíèá, êèìäÿíñÿ, íÿäÿíñÿ èìäàä èñòÿéèð, áÿçÿí "ôÿëÿêäÿí", "ïÿðâÿðäèýàðäàí" ðÿùì ýþçëÿéèð. Áÿçÿí:

Ôÿëÿê, ýÿëäèê áèç ÿëèíäÿí àìàíà, Äèë âåðèðñÿí àðàëûãäà éàìàíà.

– äåéÿðÿê éàøàäûüû ìöùèòÿ þç ìöíàñèáÿòèíè áèëäèðèð.

Şair Nəbinin “Əlif-lamlar”ı da yüksək sənətkarlığın nüma-yişinə xidmət edən kamil sənət nümunələri kimi çox dəyərlidir. Bununla bağlı kitabın redaktoru Fəxrəddin Salimin fikirləri daha maraqlıdır. O deyir: “Şair Nəbinin yaradıcılığındakı ən maraqlı cəhətlərdən biri də məhz ürfani nöqteyi-nəzərdən təhlil oluna bilən “Əlif-Lam”ları və qıfılbəndləridir. Xüsusilə də “Əlif-Lam” mövzusu Azərbaycan aşıq şeirində özünəməxsus

15

yer tutan klassik bir şeir növüdür. Adından da göründüyü kimi, burada söhbət hürufatdan, yəni baş hərfləri “Əlif”dən “Zey”ə qədər sıralanan sözlərin misralara çevrilməsindən gedir. Bu, əlbəttə ki, çox çətin və dərin savad tələb edən bir şeydir. Yeri gəlmişkən qeyd etməyi vacib bilirik ki, Şair Nəbi kimi el şairləri və sənətkarları haqqında “savadsız olub”, “oxuma-yazma bilməyib” kimi söyləntilər öz təsdiqini tapmır. Belə ki, savadsız insan ərəb əlifbasının düzülüşünü, özü də çox sərrast və dəqiq şəkildə tərtibini necə edə bilərdi? Üstəlik nəzərə alsaq ki, tələffüz baxımından ərəb dilindəki hərflər bizim dilimizdən xeyli fərqlənir – məsələn, 3 növ “s” hərfi var, 4 növ “z” hərfi var – o zaman bu mətləb daha da dərinləşir. Əlbəttə ki, biz şərti olaraq o hərfləri “s”, ya da “z” adlandırırıq. Əslində isə bu hərflər ayrı-ayrılıqda müstəqil və fərqli özəlliklərə malikdir. Şair Nəbinin bu hərfləri ayırd etməsi şifahi ənənənin nəticəsi ola bilməzdi. Nəzərə almaq lazımdır ki, Şair Nəbi “Əlif-Lam”larında öz sələflərinin ifadələrini təkrar etmir. Məsələn Aşıq Ələsgərin “s” və “z” hərfləri ilə adlandırdığı ifadələr Şair Nəbidə yoxdur. O, tamam başqa sözlərdən istifadə etmişdir. Bu fikirlər onu göstərir ki, Şair Nəbi Borçalı ərəb əlifbasını yazı üslubu ilə dəqiq bilmişdir. Əks təqdirdə eyni cür tələffüz olunan bir neçə müxtəlif hərfi dəqiqliklə həmin sözlərə şamil edə bilməzdi. Məsələn:

Əlif – Əvvəl yarı tərif eylərəm, Bey – Bağı behiştdə gülşənə bənzər. Tey – Təbərrik vəfadarın bayanı, Sey – Sirri bilinməz mədənə bənzər. Göründüyü kimi, bu “Əlif-Lam”ın elə girişi çox şeydən

xəbər verir. Bu bərədə əlbəttə ki, daha geniş şəkildə yazmaq və araşdırma aparmaq lazımdır.”

Øàèð Íÿáè ùÿì äÿ ýþçÿë äàñòàíëàð éàðàäàí ñÿíÿòêàðëàðûìûç-äàí áèðè èäè. Áó ýöíöí þçöíäÿ äÿ îíóí äåéèøìÿëÿðè Áîð÷àëû ìÿúëèñëÿðèíäÿ äàñòàíëàøìûø ðÿâàéÿòëÿðÿ ÷åâðèëÿðÿê ùÿìèøÿ éà-

16

øàðëûã âÿñèãÿñè àëûá. "Øàèð Íÿáèíèí Àüñòàôà ñÿôÿðè", "Àøûã Èñìàéûëëà äåéèøìÿ", "Ìîëëà Àááàñëà äåéèøìÿ", "Àøûã Øåíëèêëÿ äåéèøìÿ", "Äîñò Ïèðìÿììÿä"ëÿ, "Àøûã Ùåéëè èëÿ äåéèøìÿ"ëÿð, “Şair Şabanla deyişmə”ləri áó ýöí äàñòàíëàøìûø ñÿíÿò èíúè-ëÿðèìèç ñûðàñûíäàäûð.

Bu məqamda yeri gəlmişkən rÿùìÿòëèê Ùöñåéí Ñàðàúëû èëÿ áèð ñþùáÿòèìèçè õàòûðëàìàëû îëóðàì. 1975-úè èëèí ôåâðàë àéûíäà Øÿìêèð ðàéîíóíóí Ãàðàúàÿìèðëè êÿíäèíäÿ ãîíàã èäèê. Ìÿí äîñòóì Xanlar Aslanovun qardaşı Úàâèä Éîë÷ó îüëóíóí ãîíà-üûéäûì. Hər iki qardaşa Allah rəhmət eləsin. Ùöñåéí ÿìè äÿ ìÿíèì äÿâÿòèìëÿ îðàéà òÿøðèô ýÿòèðìèøäè. Cavid kişi mənimlə Hüseyn Saraclının şərəfinə böyük bir məclis qurmuşdu. Ìÿú-ëèñäÿí ñîíðà áèð îòàãäà éàòìàëû îëäóã. Éóõóéà ýåòìÿçäÿí þíúÿ õåéëè “ãàáûðüà ñþùáÿòè” åëÿäèê. Àøûãëàð ìÿúëèsäÿí ñîíðà òîé åâèíäÿ éàòìàçäàí ãàáàã ìöòÿêêÿéÿ ñþéêÿíèá åéëÿäèéè ñþùáÿò-ëÿðÿ èíäè äÿ "ãàáûðüà ñþùáÿòè" äåèéðëÿð. Øàèð Íÿáè èëÿ áàüëû áåëÿ áèð ñþùáÿò åëÿäè Ùöñåéí Ñàðàúëû:

– 30-úó èëëÿðäÿ ìÿí Øàèð Íÿáèéÿ ñàç òóòóðäóì. 3-4 èë îíà ñàç òóòìóøàì, øÿéèðòäèê åëÿìèøÿì. Ýöíëÿðèí áèð ýöíö Áîð÷à-ëûíûí àøàüû êÿíäëÿðèíèí áèðèíäÿ ö÷ ýöíëöê òîé àïàðûðäûã. Áèðèíúè àõøàìû ýåúÿäÿí õåéëè êå÷ìèø ìÿúëèñäÿí áèð íÿôÿð øÿõñ àéàüà ãàëõûá õåéëàõ íÿìÿð âåðäè. Äåäè:

– Øàèð, õàùèø åëÿéèðÿì "Ìåùäè áÿéèí äàñòàíû"íû äàíûø. Øàèð Íÿáè ÷îõ òÿìêèíëÿ îíà úàâàá âåðäè:

– Åëîüëó, áó ýåúÿ áóíó äàíûøà áèëìÿðÿì, âàõòûìûç áóíà èìêàí âåðìèð. ßýÿð èíúèìÿñÿí ñàáàù àðçóíó éåðèíÿ éåòèðÿðÿì.

Ùÿìèí øÿõñ øàèð Íÿáèíèí ñþçöíÿ ðàçû îëäó. Ìÿúëèñ äàüûëäû. Áèç éàòàã îòàüûíà ýÿëäèê. Íÿáè ÿìè äåäè:

– Àéÿ, àé Ñþéöí, à áàëà, ñÿí "Ìåùäè áÿéèí" äàñòàíûíû åøè-äèôñÿíìè?

Äåäèì: – Íÿáè ÿìè, þìðöìäÿ åøèòìÿìèøÿì. Øàèð Íÿáè äåäè: – Ìÿí äÿ åøèòìÿìèøÿì, à áàëà!

17

Áåëÿúÿ "ãàáûðüà ñþùáÿòè" åëèéÿ-åëèéÿ ìÿí éóõóéà ýåòäèì. Àðà áèð ãóëàüûìà Şàèð Íÿáèíèí çöìçöìÿ ñÿñè ýÿëèðäè. Ìÿí èñÿ åëÿ áèëèðäèì áó éóõóäó.

Ñÿùÿð à÷ûëäû, ýöí äîëàíäû, àõøàì ìÿúëèñ áàøäàäû. Ñàçû êþê-ëÿäèì Íÿáè ÿìè ìÿúëèñè ãàéäà-ãàíóííàí à÷äû. Ñîíðà äåäè:

– Äöíÿí êèì èäè "Ìåùäè áÿéèí" äàñòàíûíû ìÿííÿí èñòÿéÿí? Äöíÿíêè êèøè äåäè: – Øàèð, ìÿí èäèì. Øàèð Íÿáè äåäè: – Ãóëàã àñ, ãàðäàø, èíäè êå÷ÿê Ìåùäè áÿéèí äàñòàíûíà. Øàèð Íÿáè áóíó äåéèá, ìÿúëèñÿ àéàã âåðäè, ùå÷ âàõò åøèòìÿ-

äèéèì áèð äàñòàí áàøëàäû. Ìÿúëèñ õîðóç áàíû äàüûëäû. Ìÿí ñîíðà àíëàäûì êè, ýåúÿ åøèòäèéèì çöìçöìÿëÿð éóõó äåéèëìèø, Şàèð Íÿáè äàñòàí äöçöá ãîøóðìóø.

Ýåíèø îõóúó êöòëÿñèíÿ, õöñóñèëÿ äÿ øàèð Íÿáè Áîð÷àëûíûí ïÿ-ðÿñòèøêàðëàðûíà, áó êèòàáûí éîëóíó ýþçëÿéÿí Áîð÷àëûäà éàøàéàí ìèíëÿðúÿ ñàç-ñþç ùÿâÿñêàðëàðûíà, áàúû-ãàðäàøëàðûìûçà îíó äà ÷àòäûðìàã èñòÿðäèì êè, áèç øàèðèí áöòöí øåiðëÿðèíè òîïëàéûá – áàøà ÷àòäûðäûüûìûçû èääèà åòìÿêäÿí ÷îõ óçàüûã. Ùå÷ øöáùÿñèç áóí-äàí ñîíðà äà øàèð Íÿáèíèí áàøãà øåiðëÿðè öçÿ ÷ûõàúàã âÿ áèç êèòàáûí ýÿëÿúÿê íÿøðëÿðèíäÿ ùÿìèí øåiðëÿðè äÿ íÿçÿðÿ àëàúàüûã. Biz bu vədimizi kitabın ikinci nəşrində də demişdik. Onu da nəzərə çatdırırıq ki, bu nəşrə də şairin on dörd şeirini mərhum toplayıcı Hüseynqulu Məmmədovun dəftərlərindən seçib əlavə etmişik. Onu da nəzərə çatdırmaq istərdik ki, AMEA Folklor İnstitutu Şair Nəbi yaradıcılığına böyük önəm verərək tədqi-qatçı Arzu xanım Bayramlıya “Şair Nəbinin həyatı, mühiti və sənəti” adlı dissertasiya mövzusu vermişdir. Arzu Bayramlı mövzu ilə bağlı dəfələrlə Borçalıda, o cümlədən Faxralıda ol-muş, ağsaqqallarla, ağbirçəklərlə, ziyalılarla və aşıqlarla görüş-müşdür. Artıq tədqiqat başa çatmışdır. Arzu xanımın yaxın vaxtlarda dissertasiyanı uğurla müdafiə edəcəyinə inanırıq.

Îõóúóëàðà òÿãäèì åäèëÿí áó øåiðëÿðèí áèð ãèñìèíè âàõòèëÿ øàèð Íÿáèíèí ñàüëûüûíäà þç äÿôòÿðëÿðèíÿ êþ÷öðìöø Ôàõðàëû êÿíäèíèí ìààðèôïÿðâÿð ñàêèíè ìÿðùóì Ìîëëà Ãóðáàí Ùÿñÿí îüëóíóí,

18

øàèðèí Áþéöê Âÿòÿí ìöùàðèáÿñèíäÿ ùÿëàê îëìóø îüëó Íàäèðèí, âàõòèëÿ Ôàõðàëû êÿíä îðòà ìÿêòÿáèíäÿ ìöÿëëèm èøëÿìèø Ãàçàõ ðàéîíóíóí Êÿìÿðëè êÿíä ñàêèíè ìÿðùóì Âÿëè Ëÿçýèéåâèí Şair Nəbinin şeirlərini köçürüb-saxladıqları üçün ðóùëàðû ãàðøûñûíäà áàø ÿéèð, îíëàðà "ðÿùìÿò îëñóí" äåéèðèê.

Øàèð Íÿáè øåiðëÿðèíè èëëÿðúÿ ùàôèçÿëÿðèíäÿ éàøàäàí ðÿùìÿòëèê áàáàì Ìÿììÿä Ùöñåéíãóëó îüëóíóí, êÿíäèìèçèí àøûãëàðû Ñàðâàí Áàéðàì, Àøûã Ìöñÿëëèì, Àøûã Íÿñèá, Áîð÷àëû àøûã ìÿêòÿáèíèí àçìàí óñòàëàðûíäàí ñàéûëàí Ùöñåéí Ñàðàúëû êèìè èíäè àðàìûçäà îëìàéàí áó õåéèðõàùëàðûí àäëàðûíû áþéöê ìèí-íÿòäàðëûãëà ÷ÿêìÿéè ëàçûì áèëèðèê. Øàèð Íÿáèíèí áó çÿíýèí èðñèíèí àðàéà-ÿðñÿéÿ gəlməsində Ôàõðàëû êÿíäèíèí åë øàèðè ìÿð-ùóì Èñìàéûë Ýöëëÿðèí (Èñìàéûëîâ) və şairin oğlu el şairi Rəhim Nəbi oğlunun əvəzsiz õèäìÿòèíè íÿçÿðÿ ÷àòäûðûr âÿ îíların ðóùları qarşısında baş əyirik.

Êèòàá ùàããûíäà èðàä, òÿêëèô âÿ òþâñèéÿëÿðèíè âÿ øàèðèí áèçÿ ìÿëóì îëìàéàí øåiðëÿðèíè öíâàíûìûçà âÿ íÿøðèééàòà ýþíäÿðÿí îõóúóëàðûìûçà äà áÿðè áàøäàí ìèííÿòäàð îëäóüóìóçó áèëäèðèðèê.

Kitabın III nəşrinin işıq üzü görməsində təmənnasız maddi yardım göstərdiyinə görə Şair Nəbinin nəsil şəcərəsinin da-vamçılarından biri, əzizimiz Azər Kamal oğlu Xəlilova bu xe-yirxah əməlinə görə dərin minnətdarlığımızı bildirirəm.

Åëõàí ÌßÌÌßÄËÈ

AMEA Ôîëêëîð İnstitutunun Àøûã éàðàäûúûëûüû øþáÿñèíèí ìöäèðè,

filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, Əməkdar Mədəniyyət işçisi

19

ÝßÐÀÉËÛËÀÐ

ÝßËÄÈÌ

Óçàã éåðäÿí ərz eləyib, Éàð, ñÿíè ýþðìÿéÿ ýÿëäèì. Ýèçëè ñèððèì ñàíà äåéèá, Ãîíàüûí îëìàüà ýÿëäèì. Ãîé áàõûì ìöøòÿðè ýþçëÿ, ×ûõ ãàðøûìà ýöëÿð öçëÿ. ×àë-÷àüûðëà, øèðèí ñþçëÿ Äàíûøûá-ýöëìÿéÿ ýÿëäèì. Íÿáèì äèëÿäè áó âàõòû, Ãàøëàðûí ãóðóëìóø îõäó. Èëãàðûíäàí äþíÿí ÷îõäó, Ôèêðèíè áèëìÿéÿ ýÿëäèì.

ÉÎÕÄÓ

Áó ýöí áèð øÿùÿðÿ âàðäûì, Äöêàíû âàð, áàçàð éîõäó. Ýåäÿí ýþðìÿç äÿðäè-ãÿìè, Äàùû ãåéðè àçàð éîõäó. Ìÿí ýþðìöøÿì íå÷ÿñèíäÿ, Ýöë ÷öðöìÿç áàõ÷àñûíäà, Ìèí èë ýÿçñÿí êö÷ÿñèíäÿ, Îðäà êè, áÿäíÿçÿð éîõäó. Íÿáèíèí ãÿíè-Mþâëàñû, Àðòûðûá çþâãö-ñÿôàñûí. Ùå÷ áóëóíìàç õàðàáàñû Íÿ þëöì, íÿ ìÿçàð éîõäó.

20

GÖZƏL Bu işinə dözəmmərəm, Bircə gəl insafa, gözəl. Bu dünyada gəzəmmərəm, İlqara bibafa gözəl. Qurbanam o ala gözə, Yandı bağrım, döndü közə. Zəhmət çəkib gəlsən bizə, Olmaz sənə cəfa, gözəl. Nəbim sözün deyib ağlar, Uçuq könlüm hicran bağlar. Üzün görsəm sinəm çağlar, Biz də sürək səfa, gözəl.

21

ÃÎØÌÀËÀÐ

ÄÖÍÉÀ

Äîüðóäàí-éàëàíäàí äÿðñ âåðäèí áèçÿ, ×ûõìàäû èøëÿðèí áèð éàíà, äöíéà! Íÿ ìÿíçèëèí áÿëëè, íÿ äÿ ìÿêàíûí, Úàäàëàð äöøöáäö ùÿð éàíà, äöíéà! Õóäàì çèéíÿò âåðèá äàüûíàí-äàøà, Íÿ ñóëòàí òàíûäıí, íÿ õàí, íÿ ïàøà. ×îõëàðû úÿùä åòäè, ÷ûõìàäû áàøà, Ýÿëèáäè ÿëèíäÿí àìàíà, äöíéà! Ðóçèäÿ áÿëëèäè, ôÿñèëäÿ éàéëàð, Ýåäèð þìðöìöçäÿí ùÿôòÿëÿð, àéëàð. Êå÷èð õÿéàëûìäàí ÿëâàí ñàðàéëàð, Äþíöáñÿí ãûçûëà, ìÿðúàíà, äöíéà! Äàüëàðûí äàéàãäû ëÿíýÿðè äöçÿ, Êèìñÿíèí åéáèíè âóðìàäûí öçÿ. Øÿðáÿòèí øÿôàÿò ãûëìàäû áèçÿ, Àõûð ùÿñðÿò ãîéäó úàùàíà, äöíéà! ßçÿëè ýþðÿíäÿ åéëÿäèí ðÿôòàð, Ìöíàñèá îëìàäû éàpäûüûí äèâàð. Äå ýþðöì, íåúîëäó âåðäèéèí èëãàð, Îíëàðäàí ìÿíÿ áèð íèøàíÿ, äöíéà?! Ýÿëÿíëÿð ýÿëèíúÿ áèð ñÿíè áèëäè, ×îõóíäà àüëàäû, àçûíäà ýöëäö. Íÿ ýåäÿíëÿð ýÿëäè, íÿ ýÿëÿí ãàëäû, Áóìu åòèáàðûí èíñàíà, äöíéà?! Áèð ýöí îëàð, ÿñÿð, ìÿùøÿð éåëëÿðè, Ýþéÿðäèðñÿí, ÷öðöäöðñÿí ýöëëÿðè.

22

Ïöíùàí îëóá ìóðüóëàðûí äèëëÿðè, Ñóëòàí Ñöëåéìàíäàí áó éàíà, äöíéà! Ìóðàçû-ìÿòëÿáäÿ òÿðòèáè àòäû1, Àõûðäà êþðïöëÿð ãûëäàí ñiðàòäû2. Ãûëûíúûí ãûíñûçäû, ãîëóí ãöââàòäû, Áàõìàäûí ãîúàéà, úàâàíà, äöíéà! Àüûð ñÿëòÿíÿòëè òàõòû-äèâàíëàð, Þâëóéà, ÿíáèéà, äèíè èìàíëàð, Òóðàáà ãàðûøäû íå÷ÿ ìèí úàíëàð, Õàêÿ áöëÿíä îëäó, éåêñàíà, äöíéà! Øàèð Íÿáè úÿùä åéëÿäè cəfana, Þìöð êå÷äè, ñûüûíìàäûì səfana. Èííÿí áåëÿ èíàíìàðàì âÿôàíà, Ñidãiíəí ñûüûííàì ñöáùàíà, äöíéà!

__________________ 1 Söhbət İmami-Zamanın at üstündə zühurundan gedir. 2 sirat

23

ÅËßÑÈ ÂÀÐ

Èíñàí îüëó éåòèøÿíäÿ ùÿääèíÿ, Úàâàíëûã áèð èøäè – ãþí÷ÿ ýöë îëó. Åëÿñè âàð, õîø íèøàíû õóäàäàí, Åëÿñè âàð, áàøû êå÷ÿë – ýèë îëó. Åëÿñè âàð, îíäàí îëóð áÿäíàçàð, Åëÿñè âàð, îõóð, äÿðñèíè éàçàð. Åëÿñè âàð, ãîùóì-ãàðäàøû áåçəð, Åëÿñè âàð, õîø èõòèëàò – äèë îëó. Åëÿñè âàð, ýöâÿíÿð þç ãîëóíà, Åëÿñè âàð, ãàëàð ãîíøó ùàëûíà. Åëÿñè âàð, ýåäÿð ùàðàì éîëóíà, Àõûð ýöíö éóðäó âèðàí, ÷þë îëó. Åëÿñè âàð, ýåòìÿç èøèí äöçöíÿ, Åëÿñè âàð, ëàéèã áèëìÿç þçöíÿ, Åëÿñè âàð, áàõìàç àíà ñþçöíÿ, Åëÿñè âàð, àòàñûíà ãóë îëó. Åëÿñè âàð, ùÿð ìÿúëèñäÿ àíûëû, Åëÿñè âàð, ñèð ñþç îíäàí äàíûëû. Åëÿñè âàð, áèëìÿç õàòûð êîíóëó, Ùþðìÿò ãàíìàç, ìÿðèôÿòäÿí êàë îëó. Åëÿñè âàð, áåø âaõòûíäà ÿçÿíè1, Åëÿñè âàð, îëìàç èøèí äöçÿíè. Åëÿñè âàð, ìàëû-ìàùóä áÿçÿíè, Âàð ëèáàñû òàìàì òèðìÿ øàë îëó.

_________________ 1əzən – azan

24

Åëÿñè âàð, ãîíøóñóíà äîëàøû, Åëÿñè âàð, ÷ÿêÿð äöíéà òÿëàøû. Åëÿñè âàð, ùÿð íÿ ýåéñÿ éàðàøû, Åëÿñè âàð, òàìàì ãóðó éàë îëó. Åëÿñè âàð, ãîíóøuğu õîø îëó, Åëÿñè âàð, äàèì úèáè áîø îëó. Åëÿñè âàð, àðàáàñû ãîøóëó, Äÿðäè-áàøû þêöç, úàìûø, êÿë îëó. Åëÿñè âàð, àò öñòöíäÿ ýÿçÿëëÿð, Åëÿñè âàð, úöò-êîòàíû äöçÿëëÿð. Åëÿñè âàð, ùÿð úÿôàéà äþçÿëëÿð, Ñÿíÿòëÿðè ãàçìà, êöëöíý, áåë îëó. Åëÿñè âàð, îíäàí îëóð áÿé, ïàøà, Åëÿñè âàð, áÿíçÿð àëûúû ãóøà. Åëÿñè âàð, ëÿççÿò âåðìÿç òàé-òóøà, Èíúèäÿð éîëäàøû, ãàëìàãàë îëó. Åëÿñè âàð, ÷ÿêÿð òîâëàäàí àòû, Åëÿñè âàð, íóðà áÿíçÿð ñóôàòû. Åëÿñè âàð, ÿçÿë áàøäàí éîõ çàòû, Âóðàð áàõòû, ãàðà äþâëÿò ñåë îëó. Åëÿñè âàð, éàëàí éåðÿ þéöíö, Åëÿñè âàð, áÿä õÿáÿðÿ ñþéöíö. Åëÿñè âàð, óúà ýþðöá áîéóíó, Ïÿùëèâàíäû, ãîë-ãîëàäà ôèë îëó. Åëÿñè âàð, èáàäÿòè, çèêèðè, Åëÿñè âàð, áèúëèêäÿdi ôèêèðè. Åëÿñè âàð, äèëäÿí ãîéìàç øöêöðö, Éàâàí ÷þðÿê äàùàíûíäà áàë îëó.

25

Åëÿñè âàð, ìåéèë âåðÿð ñöáùàíà, Åëÿñè âàð, öç ÷åâèðìÿç äèâàíà. Åëÿñè âàð, êþíëö ÷àëõàíàð ãàíà, Ãàôàñûíäà ôèòíÿ-ôÿñàä ôåë îëó. Åëÿñè âàð, åë è÷èíäÿ ñåâèëÿð Åëÿñè âàð, þçíö åëäÿí éàä åëÿð. Åëÿñè âàð, áàëòàñûíû áöëþâëÿð, Ýåúÿäÿí äÿ ôÿðéàä ÷ÿêÿí êîë îëó. Åëÿñè âàð, éåðñèç, éóðäñóç, âÿòÿíñèç, Åëÿñè âàð, ìèñëè-Şöìöð – èíñàôñûç. Åëÿñè âàð, ýîðà ýåäÿð èìàíñûç Ìÿùøÿð ýöíö ÿëèô ãÿääè äàë îëó. Åëÿñè âàð, ýəçÿð òàúèëÿ òàõòû, Åëÿñè âàð, cəhdnən éåðèìÿç áàõòû. Åëÿñè âàð, əxðÿò1 èøèí áóðàõäû, Ìóðàçûíäà ãîéóí, ãóçó, ìàë îëó. Åëÿñè âàð, ìàùàëûíäàí èòÿñè, Åëÿñè âàð, ÿêñèê èøè áèòÿñè. Åëÿñè âàð, ãàðüûø÷ûäû àòàñû, Àõûðûíäà ñîí ñàùèáè åë îëó. Åëÿñè âàð, èýèäëèêäÿ òàúû-ñÿð, Åëÿñè âàð, äîüóëóáäó êÿìùöíÿð. Åëÿñè âàð, ÷ÿêÿð, éûüàð äàü ãÿäÿð, Áèíà òóòìàç, áÿíäÿðýàùû ãûë îëó. Åëÿñè âàð, éàõøû-éàìàíû áèëìÿç, Åëÿñè âàð, ãîíàã öçöíÿ ýöëìÿç. Åëÿñè âàð, âàðûí éåéèá, éåäèðìÿç, Õóìñ, çÿêàò, ôèòðÿñèíäÿí ýþë îëó. ___________________

26

1 əxrət – axirət Åëÿñè âàð, éîõñóë èøèí áèòèðè, Åëÿñè âàð, áèëìÿç êþíöë, õÿòèðè. Åëÿñè âàð, ñþç, íÿñèùÿò ýþòöðö, Ñþéëÿäèéè òàìàì ýþâùÿð, ëÿë îëó. Åëÿñè âàð áàøà àëàð ìèííÿòè, Åëÿñè âàð, ïóëà ñàòìàç ãåéðÿòè. Åëÿñè âàð, þçö òàïàð ñÿíÿòè, Èðÿìi àòàð, õÿéàëûíäà ôàë îëó. Åëÿñè âàð, ñèððèí éàäëàðà äåìÿç, Åëÿñè âàð, êÿñáè-ùàðàìı bilìÿç. Åëÿñè âàð, ùÿäÿð äèíèá ñþéëÿìÿç, Ìÿãàìûíäà òàìàì Ðöñòÿì - Çàë îëó. Åëÿñè âàð, õîø ýþðöíöð ýöçàðû, Åëÿñè âàð, éàëòàãëûãäû àçàðû. Åëÿñè âàð, îëìàç áåùi, áàçàðû, Ýþçëÿéÿrñÿí, ýöí èëãàðû èë îëó. Åëÿñè âàð Ìÿêêÿäÿ ãóðáàí êÿñèá, Åëÿñè âàð, éà íèééÿòëè, éà íÿñèá. Åëÿñè âàð, íÿ äþâëÿòëè, íÿ êàñûá, Áèð áàáÿòäè, óðóçóñó áîë îëó. Åëÿñè âàð, éåð öçöíöí àñäàíû1, Åëÿñè âàð, èøÿ ýåòìÿç, ïàñäàíû. Øàèð Íÿáè òàìàì åòäè äàñòàíû, Ýþðöí èíñàíëûãäà íåúÿ éîë îëó.

_________________ 1asdanı – aslanı

27

TISBAĞA Seyrangah xubları seyr eylər dağı, Gözəllər çıxıbdır döşə, tısbağa. Gözəllər içində şair olubsan, İnşallah çıxarsan başa, tısbağa. Ağladarlar sən tökərsən yaşını, Qəflətdəsən, nə bilirsən işini, Nə olubdu bu salamat başını, Sən çatıbsan belə işə, tısbağa. Kimisi hürüdü, kimisi qılman, Hər birinin xəyalında bir ilan. Bəxti qara oldun, məclisə gələn, Qomroylu qotazlı şeşə tısbağa. “Nəbi” deyər yazıx sənin canına, Gözəllər yığılıb dört bir yanına. Axırında ustadılar qanına, Sonra da vurdular daşa, tısbağa.

28

ÃÎÚÀËÛÃ

Úàâàíëûã ÷àüûíäàí ÷ûõûáäû ÿëè, ×ÿòèíäÿí ÷ÿòèíäè èøè – ãîúàëûã! Àëäûüû, âåðäèéè éàäûíäàí ÷ûõàð, Äàüûëàð áàøûíäàí ùóøó – ãîúàëûã!

Ìÿíçèëÿ äöøÿíäÿ ìóðàçûí àëìàç, Ùÿð çàìàí ãÿëáèäÿí øàä îëóá ýöëìÿç. ßëèíè ãàëäûðñà éàõûíû ýþðìÿç, Éàâàø-éàâàø ÿñÿð áàøû – ãîúàëûã!

Òèôèë êèìè ñàõëàéàììàç þçöíö, Äîüðó äåñÿ, õîøëàìàçëàð ñþçöíö. Åíèá êèïðèêëÿðè þðòÿð ýþçöíö, Ãàáàãäàí óçàíàð ãàøû ãîúàëûã! ßéèëÿð ãàìÿòè, äþíÿð áåëèííÿí, Èëäÿ áèð éîë òàíûø îëìàç åëèííÿí. Çÿííè-ìÿðèôÿòè ÷ûõàð ÿëèííÿí, Îëàð ñÿíÿòèíÿ íàøû – ãîúàëûã! Ñàõëà ùþðìÿòèíè,äÿéìÿ ïÿðèíÿ, Øþâãÿ ýÿëèá åøãè âóðìàç ñÿðèíÿ. Êÿðÿíè ñàéàðäû àüàú éåðèíÿ, Ãàëäûðàììûð éöíýöë äàøû – ãîúàëûã. Áàü÷àëàð áÿñëÿéèá, ìåéâÿñèí äÿðìÿç, Èõòèéàðäàí äöøöá, ùÿì àëûá-âåðìÿç. Éåäèéè íåìÿòèí ëÿççÿòèí áèëìÿç, Òþêöëÿð äÿùàíäàí äèøè-ãîúàëûã. Öðÿê èñòÿð, ãöââÿò îëìàç ÷àëûøà,

29

Ñÿñ ýÿëÿíäÿ ãóëàã âåðÿð ùÿð èøÿ. Øàèð Íÿáè èñòÿìÿäè ãàðûøà, Ñöáóòà éåòèðäè éàøû – ãîúàëûã.

SAXLASIN1 Gecə-gündüz dua qıllam Xudaya, Kərəm sizi bu səfərdən saxlasın. Səbr eliyin qürbət elin zəhminə, Qəm-qüssədən ahu-zardan saxlasın. İgid odu haqdan mətləb diləsin, Gəlib görsün vətənini, ölkəsin. İrəhim-nəzərini hasar eyləsin, Bu atəşdən, belə dardan saxlasın. Bu şanlı məktubun şirin kəlamı, Mərdanə əllərin yazan qələmi, Məni şad eylədi iki qardaş salamı, Adı Əli-Şahimərdan saxlasın. Nəbinin ustası Həzrət-pir olu, Axtarsan kəlməsi inci-dür olu. Günəş doğar, fırtınadan nur olu, Dumannan, borannan, qardan saxlasın.

___________________

30

1 Qeyd: 1944-cü ildə deyilmiş bu şeir şairin Böyük Vətən müharibəsində iştirak edən oğlanlarına ithaf edilmişdir.

QƏRƏZ

Ellik adətinə, xəyal xanına, Nə gərək xətdinə yazılsın qərəz. Cəsərat canına din hasarına, Cəhd eylə rahını1 gedəsən irast2. Gəlincə gələrsə zəhərin sağı, Qarışır yellərə, geşt edir dağı, Arayar, axtarar əzəlki çağı, Cəhd eylər çiçəklər canında hər kəs. Şair Nəbi ilqarına inandı, Eşqin atəşinə yandı, qalandı. Tarixlər yetişdi, zehni talandı, Dilər ki, ehsandı açılsın dərəst.

____________________

31

1 Rah – yol 2 İrast (əslində rast) – düz

SEVDİYİM GÖZƏL Bulaq, sənin halı-əcəb suyun var, Hanı başın üstdə gördüyüm gözəl?! Həyası xaliqin xoş nəzəridi, Seyrnən qaş-gözün saydığım gözəl! Könül, müştaq oldun çək cəzasını, Şirin göftarlardan eşit səsini. Gözəllikdə mən edərəm bəsini, Tərifin aləmdə öydüyüm gözəl. Yarım pünhan yaşmaq altdan söylədi, Ciyərimə düyün basıb teylədi. Yüz işvə-naz ilə sitəm eylədi, Əmməmiş ləbindən doyduğum gözəl. Nəbim pünhan sözün, yar sənə açdı, Könül yelkənindən havaya uçdu. İlqar məkanına güzarım düşdü, Vaqeyi-aləmdə sevdiyim gözəl!

32

ÉÀÐ ÝßËÄÈ ÊÅ×ÄÈ1 Áèð ñààò ÿéëÿíäèì éîë êÿíàðûíäà, Ñàëëàíäû ãàðøûìäàí éàð ýÿëäè, êå÷äè. Ùà÷àí êè, òîïëàäûì êÿíäè ùàëûìû, Ýåí äöíéà áàøûìà äàð ýÿëäè, êå÷äè. Àë-éàøûë áÿçÿíèá, ùÿíàëû äÿñòè, Ùàâàëû òåëëÿðè éeë âóðäó, ÿñäè. Ãàáàãäàí áîðàíû ñÿáðèìè êÿñäè, Äóìàíëû, ÷èñêèíëè ãàð ýÿëäè êå÷äè. Øàèð Íÿáè àüëàð äÿðäèí êàíûäû, Øèðèíúÿ ëÿáëÿðè ÿìÿí ãàíûäû. Áöòöíúÿ áəäÿíè úàí äÿðìàíûäû, Ãûéìàäû ãîéíóíäà íàð ýÿëäè, êå÷äè.

____________________

33

1 Şeir ötən əsrin 30-cu illərində səhvən H.Əlizadə tərəfindən “Aşıq və el

şairləri” kitabında aşıq Məsimin adına verilmişdir. ÍÅÉËßÄÈÍ1

Ñåâèá-ñå÷èá ñèíÿí öñòÿ áÿñëÿäèí, Ãûðõ èëëèê ùÿìäÿìè, äîñäó íåéëÿäèí? Äöç èëãàðû, õîø öëôÿòè, ñþùáÿòè, ×àëäûìû ôÿëÿéèí ãÿñäè, íåéëÿäèí? Ãÿçà òóòäó äàøà ÷àëäûí ñàçûíû, Çèìèñòàí åéëÿäèí áàùàð-éàçûíû. Ýþçÿëëÿðèí ñþùáÿòèíè, ñþçöíö, Ñþéëÿéÿí äèëlÿðèí ñóñäó, íåéëÿäèí? Ùàã éàíûíäà íÿéäè îíóí ýöíàùû, Äÿðäè ÷îõäó, òàïûëìàäû ïÿíàùû. Äèëëÿíäèêúÿ ýàù íàëÿñè, ýàù àùû, Ýàù þëöì éåëëÿðè ÿñäè, íåéëÿäèí? Ôÿëÿê, ýÿëäèê áèç ÿëèíäÿí àìàíà, Äèë âåðèðñÿí àðàëûãäà éàìàíà. Ñàçñûç-ñþçñöç íÿéÿ ýÿðÿê çàìàíà, Íÿ ìàòÿìäè, áó íÿ éàñäû, íåéëÿäèí? Àøûã, êþíöëëÿðèí ãèáëÿýàùûíû, ßðøèí-êöðøöí ùèëàëûíû, ìàùûíû, Ìèñêèí Íÿáè, ýþçÿëëÿðèí øàùûíû, Îéíàã áàðìàãëàðû, äÿñäè2 íåéëÿäèí?

________________________

34

1 Øåið 1921-úè èëäÿ ðóùàíèëÿðèí òÿêèäèéëÿ àøûãëûã ïåøÿñèíäÿí ÿë ÷ÿêÿí âÿ ñàçûíû ñûíäûðäûãäàí èêè ýöí ñîíðà âÿôàò åäÿí àøûã Ùÿñÿí Faxralıya ùÿñð îëóíìóøäóð.

2 “Dəst” fars dilində “əl” deməkdir. ÁÓ ÑÞÇËßÐÈ ÄÖÇßÍËßÐ

ßééàìëàð äîëàíäû, êþ÷äö äöíéàäàí, Äàñòàí åäèá áó ñþçëÿðè éàçàíëàð. Ýÿøä åòäè äÿðéàäà, äöøäö ýèðäàáà, Åøã óúóíäàí áÿùð-óììàíäà öçÿíëÿð. Çàëîüëó Óðóñòàì èýèäëÿð ñàíû, Ñÿñ ñàëäû äöíéàéà, ýþðöíìöð, ùàíû? Ñàâàøëàðäà ñîíà éåòäè äþâðàíû, Êîðîüëó òÿê ìÿðä ìåéäàíäà ýÿçÿíëÿð. Øÿðòè-ÿðêàíûíû îõóéóá ãàíàí, Ìÿêàíû-áåùèøtäè, áàüû-èðèçâàí1. Øàèð Íÿáè äåéÿð, Sàùèá ÿç-çàìàí, Áèçÿ éàçñûí áó éàçûíû éàçàíëàð.

35

____________________

1 İrizvan – cənnət bağı

ÁÈÐ ÇÀÌÀÍ ßáúÿdè-åøãèíäÿí êàìàëà éåòäèì, Òàëèá îëäóì, äÿðñ îõóäóì áèð çàìàí. Àòûëäûì øÿúÿðäÿí ìåéâəñèí äÿðÿì, Öçÿðèíäÿ ÷àðÿ áóëäóì áèð çàìàí. Êÿðÿì êèìè ãÿì åâèíäÿ ãàëàíäûì, Ýàùäàí ôÿðÿùëÿíäèì, ýàùäàí òàëàíäûì. Òÿðëàí èäèì, úÿáÿëëÿðè äîëàíäûì, Ñÿééàä îëäóì, øèêàð àëäûì áèð çàìàí. Øàèð Íÿáè, ñåâäàí áàðàòûí îëäó, Ãàéíàäû ñèíÿíäÿ òÿëàòöì îëäó. Òÿáèm òÿðèãÿòäÿ ßôëàòóí îëäó, Ãÿââàñ îëäóì, bəhrə äàëäûì áèð çàìàí.

36

ÉÀÒÌÛØÄÛÌ ÃßÔËßÒÄß

(müləmmə)

Éàòìûøäûì, ãÿôëÿòäÿ ìÿí áåëÿ ýþðäöì, ßðÿá-ðþéà, ôàðñû-õàáû, òöðêö-òóø1. Ó÷óð õÿéàëûìäàí ýöíäÿ ìèí äÿôÿ, ßðÿá-təyyar, ôàðñû-ìóðüó, òöðêö-ãóø. Øöêöð îëñóí áåëÿ ýþçÿë âàðûìûø, Ùÿñðÿòèíäÿí øèðèí úàíûì ÷öðöìöø. Äÿñòÿ-äÿñòÿ äàë ýÿðäàíû áöðöìöø, ßðÿá-çöëôö, ôàðñû-ìóéó, òöðêö-ñàø. Áèðúÿ ñàëëàí, áó ãàðøûìäà ýÿç, ýþçÿë, Ãÿùð åëÿéèá, ãàðà áàüðûì ÿç, ýþçÿë. Ìÿí þëÿíäÿ ãÿáðèì öñòÿ äöç, ýþçÿë, ßðÿá-ùÿúÿð, ôàðñû-ñÿígè, òöðêö-äàø. Çöëôöí-ìóéóí äàë ýÿðäÿíäÿ ñàéìûøàì, ßììÿìèø ëÿáèíäÿí íåúÿ ãàíìûøàì?! Ñÿí èñòÿñÿí ìÿí éîëóíäà ãîéìóøàì, ßðÿá-ðÿñòè, ôàðñû-ñÿðè, òöðêö-áàø. Øàèð Íÿáè äåéÿð, ãàëìàäû àðûì, Âÿäÿ õèëàô îëäó, áèìöðâÿò éàðûì. Ìÿí ñÿíè ñåâÿëè ôÿñëè-áàùàðûì, ßðÿá-øèòà, ôàðñ-çèìèñòàí, òöðêö-ãûø.

37

____________________

1 “Duş” – yuxu

ÂÀÐ ÌßÍÈÌ Èíúèìÿñÿí áàüáàí åäèì áàüûìà, Àëÿì áèëèð äöðëö ýöëöì âàð ìÿíèì. ßýÿð ñîðñàí ùÿð áèðèíèí àäûíû, Úàâàáûíäà èìðàí äèëèì âàð ìÿíèì. Ñþéëÿ ñèôòÿ êèì òàíûäû èìàíû, Àëÿìè éàðàäàí ñèððè-ñöáùàíû? Íåúÿ àðèô àýàù åäèá ÿðêàíû? Î ÿùâàëäà õóá êàìàëûì âàð ìÿíèì. Êÿðÿì êèìè ãàéíàéàðàì, äàøàðàì, Àëûøàðàì, åøã îäóíà äöøÿðÿì. Çîðóí âàðñà èmòàùàíà ãîøàðàì, Áó ãÿëáèìäÿ ãàðà êàëûì âàð ìÿíèì. Íÿáèéÿì, äÿðñèìè îõóäóì êàìèë, Êÿíäèí óñòàä îëñà ìÿí îëëàì ãàéûë. Éîëóí äöøñÿ òÿøáåùèäè Èñòàíáóë, Ôàõðàëû òÿê àüûð åëèì âàð ìÿíèì.

38

ÁÀÕ Ñÿùÿð ýöíÿø äîüäó, àé àéäûí îëäó, ßúÿá øþëÿ ñàëûð áó äàüà, áèð áàõ. Ñåéðàãóá òÿíÿñè ñÿðèì èíúèäèð, ×ÿêäèéè ñèíÿìÿ áó äàüà áèð áàõ. Ýþéäÿí Òþâðàò åíäè, Ìóñàéà ýÿëäè, Äÿðéàëàð éîë âåðäè, Ìóñàéà, ýÿëäè. Ùàãã âÿäÿ âåðìèøäè, Ìóñàéà ýÿëäè, Íóðà áöëÿíä îëäó, áó äàüà1 áèð áàõ. Íÿáèéÿì, äÿðäèìÿ íà÷àðàì ýÿðÿê, Ñîðñàëàð ùÿðôèíè à÷àðàì ýÿðÿê. Ãûôûëñûç õÿçíÿäè à÷àðàì ýÿðÿê, Íÿ ýþçÿë ÿëâàíäû, îòàüà áèð áàõ.

39

______________________

1 Tur dağında Hz.Musaya görünən İlahi nur.

ÄÓÀÄÀÍ ÑßÍÈ Ãÿáóë åò ñàëàìûì ÿçèçèì ßëè, ßñêèê îëìàéàñàí îáàäàí ñÿíè. Åòäèéèí åéëèêëÿð ÷ûõìàç éàäûìäàí, Ùÿðýèç óíóòìàðàì äóàäàí ñÿíè. Òÿðëàí íèøàíûíû ýþðäöì ëà÷ûíäà, Áöëáöëëÿð ýÿøä åäÿð ýöëøÿí êþ÷öíäÿ. Èýèä ÷ÿðýÿñèíäÿ, ñÿððàô è÷èíäÿ, Ãîéìàðàì ãàëàñàí ñûðàäàí ñÿíè. Øàèð Íÿáè ýÿëèá îëäó ãîíàüûí, Ùÿð ôÿñèëäÿ áàð ýÿòèðñèí áóäàüûí. Øÿùÿð òÿðòèáèíäÿ ÿëâàí îòàüûí, Àðòûðñûí, óúàëòñûí éàðàäàí ñÿíè. 1943

40

ÃÓÐÁÀÍÛÍ À÷ûëäû ñèíÿìäÿ åøãèí-ðöçýàðû, ×öíêè ýþðäöì áåëÿ ÷àüûí Ãóðáàíûí1. Úèñìè ëÿòèô, éàíàð ôÿíàð, ôÿðìàíû, Èøûã âåðèð àü îòàüû Ãóðáàíûí. Èéèò íèøàíëûäû, ìÿëóìäó ùàëû, Ìÿúëèñäÿ ñþéëÿíÿð úàùè-úÿëàëû. Äîëñóí õÿçíÿñèíÿ êÿñáè-ùàëàëû, ßòèðëè áàð âåðñèí áàüû Ãóðáàíûí. Äîüðó äèëÿk åòñÿ ìÿòëÿáií áóëàð, Éàðàäàí éàð îëñà äóðóëàð ñóëàð. Éàíäûðñûí ÷ûðàüûí êþðïÿ áàëàëàð, Àðòûã îëñóí ùÿð íîâðàüû Ãóðáàíûí. Íÿáèì ìåéèë ñàëûá äîñòëàðà ÷îõäàí, Éàðàäàí ÿôâ åòñèí áÿäíÿçÿð àùäàí. Ñèäã äèëÿéèíÿí äèëÿðÿì Hàõäàí, Ãîé ìèí îëñóí áèð áóäàüû Ãóðáàíûí.

41

______________________

1 Ãóðáàí - Àøûã Ùöñåéí Ñàðàúëûíûí repressiya illərində kəndin ortasında güllələnən atasıdır.

ÑÀÐAÚËÛ ÅËÈÍß

Êþíöë õîøíóä îëäó, äîñò áàçàðûíäà, Ñàðàúëû åëèíèí úàìàÿòèíäÿí. Ãóëëóã÷ó, ôèðãÿ÷è, ìÿúëèñ öëêÿðè, Äåéÿíäÿ áèëèðëÿð èøàðÿòèíäÿí. Ùÿð äÿôÿ ýþðÿíäÿ áèð íå÷ÿ øÿõñè, Úóø âåðèð ñèíÿìäÿ åøãèí ùàâàñû. Ãèéìÿòëè ñþçöìöí ýþâùÿð äÿíÿñè, Äåéÿíäÿ áÿëëèäè ãiðàÿòèíäÿí. Ìÿùÿììÿä áèð ýöëäö ìÿúëèñ è÷èíäÿ, Òàìàìÿí ëà÷ûíäû áîéäà, áè÷èìäÿ. Ìÿðäàíÿ ùàòÿìäè, ÿëè úèáèíäÿ, Ñÿõàâÿò ýþñòÿðèð, ìÿðèôÿòèíäÿí. Íÿáèéÿì, èñòÿðÿì ñèäã öðÿêäÿí, Çèêðèìè åéëÿðÿì òÿêúÿ äèëÿêäÿí. Ýþðäöì êè, êå÷ìÿäè êè÷èê áþéöêäÿí, Ìÿí íåúÿ êå÷ÿðÿì áó ùþðìÿòèíäÿí. 1929

42

ÌßÍÈÌ ÎËÀÉÄÛ ×öíêè úóäà äöøäöì þç âÿòÿíèìäÿí, Ýÿçìÿê ö÷öí åëëÿð ìÿíèì îëàéäû. Ãîøìàëàð, ãÿçÿëëÿð ýöë úàìàëûíà, Äöçìÿê ö÷öí äèëëÿð ìÿíèì îëàéäû. Qul lazımdı, sənin kimi xana, tək, Şirin canım atəşinə yana, tək. Bad əsəndə zülf pərişan şana tək, Düzmək üçün tellər mənim olaydı.

Ìÿí àüëàðàì, éàøûì ñåëëÿð ýþðöíöð, ×öí ýþçöìÿ íàçèê áåëëÿð ýþðöíöð. Áàü÷àñûíäà ãàçëû ýþëëÿð ýþðöíöð, Öçìÿê ö÷öí ýþëëÿð ìÿíèì îëàéäû. Áàøûíäà úûüàñû, éàíàüûíäà õàë, Øÿêÿðäÿí øèðèíäè, äàùàíûíäà äèë. Íÿáèéÿì, îëàéäûì áó áàüà áöëáöë, Ýÿçìÿê ö÷öí äàëëàð1 ìÿíèì îëàéäû.

43

__________________

1 dallar - budaqlar ÀËÒÛ ÍÈØÀÍ

Áèð ýþçÿëäÿ àëòû íèøàí ýþðìöøÿì, Áèðè ãàøäû, áèðè ýþçäö, áèðè õàë. Ñÿôàñû âàð, ëÿççÿò âåðèð äàìàüà Áèðè éàíàã, áèðè äîäàã, áèðè äèë. Ïöíùàí äóðóá, ñþâýè-éàðà ÿë åéëÿð, Éàõà à÷àð, ëÿáëÿðèíè áàë åéëÿð. Âÿäÿ éåòÿð, êþíöëëÿðÿ éîë åéëÿð, Áèðè òóòó, áèð áöëáöë, áèðè ýöë. Òîâóç êèìè ñàëëàíûáàí ýÿçìÿéè, Íÿçàêÿòè, àëà ýþçöí ñöçìÿéè, Íÿ õÿéàëäû éàõàñûíà äöçìÿéè, Áèðè èíúi, áèðè ìÿðúàí, áèðè ëÿë. Ñèíÿñèíäÿ ãþí÷ÿ íàðû áèòèðè, ßë äÿéÿíäÿ ÿçèëäèêúÿ éåòèðè. Ýþçÿë îëóð ýþçÿëëÿðèí ÿòèðè, Áèðè ìèõÿê, áèðè ýöëàá, áèðè ùèë. Øàèð Íÿáè éàðà âåðäè áèð èëãàð, Äþíñÿì èëãàðûìäàí åë ìÿíè ãûíàð. Ñûüàë âåðèá úèëâÿëÿíÿð ùÿð ñÿùÿð, Áèðè çöëôö, áèðè øàíÿ, áèðè òåë.

44

ÂÀÐ ÁÓÍÓÍ Ìÿí ãÿðèáÿ äþíöá ãèéà áàõàíäà, Ùå÷ áèëìèðÿì íÿ äàâàñû âàð áóíóí?! Àëòóí êÿìÿð ãóúóá èíúÿ áåëèíè, Áÿçÿíèáäè – çÿð ëèáàñû âàð áóíóí. Úàí àëàíäû, úàí àëìàãäû ãÿñäèíäÿ, Ïÿðâàç åäèá ãàø-ãàáàüûí öñòöíäÿ. Áÿéàí åäèá ýþçÿëëèéèí äÿñòèíäÿ, Ýþòöðöáäö ÿë ùÿíàñû âàð áóíóí. Ìÿí ÷ÿêèðÿì î íàçëûíûí ãÿùðèíè, Ãÿñèd1 éûõäû õÿéàëûìûí øÿùðèíè. ßúÿá ñåâèð î ýöëøÿíèí ñåùðèíè, Ãàòàðûíäà íÿð ìàéàñû âàð áóíóí. Ýþçëÿðè úÿëëàääû, êèïðèéè éàğû, Ñåâìÿäèì êèìñÿíè îíäàí ñàâàéû. Ìàù úàìàëû áÿíäÿ ñàëûáäû àéû, Ùå÷ áèëìèðÿì íÿ ùàâàñû âàð áóíóí?! Íÿáèéÿì, ýÿçèðÿì ãöðáÿò åëèíäÿ, Àë-éàøûë áÿçÿíèá òèðìÿ áåëèíäÿ. Ëàéèãäèð êè, úàí âåðÿñÿí éîëóíäà, ßììÿê ö÷öí òÿð ìÿìÿñè âàð áóíóí.

45

________________

1 qÿñèä - ãÿñdÿí

ÉÀØ ÄÀ ÄÀÉÀÍÌÀÇ

Ñÿùÿðèí ýöíÿøè òÿðëàí ùàâàëû, Åëÿ ïÿðâàç åéëÿð ãàø äà äàéàíìàç. Éàíäûðäûí úèñìèìè, äþíäÿðäèí êþçÿ, Ïöíùàíû àüëàðàì, éàø äà äàéàíìàç. Ýþçöí áèð úÿëëàòäû, éîõäó àìàíû, Ëÿáèí íåéëÿð, àé ãûç, ÿõðÿò-èìàíû?! Àü ñèíÿíäÿ áÿñëÿéèðñÿí ìÿìÿíè, Îíà ãóë îëìàüà äþø äÿ äàéàíìàç. Î ãÿääè-ãàìÿòèí ýöëäÿí ÿëàäû, Êèïðèéèí ìöæýàíû áàøà áÿëàäû. Íÿáèì äåéÿð, ÿðçè-ùàëûì áåëÿäè, Îä ñàëûá äàüëàðà, äàø äà äàéàíìàç.

46

ÝÞÇßË Êèïðèéèí úÿëlàdäû, ýþçëÿðèí éàüû, Ãàøëàðûn êèì ÷ÿêèá ãàðàéà, ýþçÿë? ßéëÿøèá ñÿíèíëÿ öëôÿò åéëÿðÿì, Ñþçëÿðèì ìåéëèíÿ éàðàéà, ýþçÿë. Äÿðäè-ãÿì ÿëèíäÿí áåçìèøÿì úàíäàí, Öçöëäö áəäÿíèì, îëìóøàì ãàíäàí. Íÿ ìÿí äþíöì ñÿíäÿí, íÿ ñÿí äþí ìÿíäÿí, Áèð áåëÿ ñþç ãîéàã àðàéà, ýþçÿë. Ãûçûë áàçóáÿíäè ýþðäöì ãîëóíäà, Áó úàíû ãîéìóøàì ñÿíèí éîëóíäà. Ëàéèãäè ìÿøøàòÿ1 ñàüû-ñîëóíäà, Ñÿùÿðäÿí çöëôëÿðèí äàðàéà, ýþçÿë. Øàèð Íÿáè äåéÿð, ñöðìÿäèì ñÿôàí, ×îõ ÷ÿêäèì óúóíäàí úÿáðëÿ úÿôàí. Îäóíà éàíàëû îëìàäû âÿôàí, Äÿðäèìè ñþéëÿéèì ùàðàéà, ýþçÿë?

47

_______________________

1 Məşşatə – gəlin və qızları bəzəyən qadın

ÒÓØ ÎËÄÓÌ Íàýàùàí äîëàíäûì îâ áÿðÿñèíäÿ, Ñÿôÿðèìäÿ áèð áàçàðà òóø îëäóì. Íåúÿ êè, ýþðìöøäöì õàáè-ãÿôëÿòäÿ, Ñåâdèúèéèì ìÿí î éàðà òóø îëäóì. Áó åøãèí àòÿøè ñèíÿìÿ äîëäó, Ñàðàëûá èðÿíýèì ýöë êèìè ñîëäó. ßââÿëêè ñþçëÿðè éàäèýàð îëäó, Âÿäÿ êå÷äè, áèèëãàðà òóø îëäóì. Øåéäà áöëáöë äàë áóäàüû äîëàíäû, Ôÿñèë ýÿëèá øÿùðè, áàðû òàëàíäû. Øàì öñòöíÿ ïÿðâàíÿëÿð ãàëàíäû, Äàùà ñþíìÿç àòÿø, íàðà òóø îëäóì. Òÿáèá ýÿëñÿ éàðàëàðûì à÷àðàì, Ãàíàäëàíñàì áèð äèéàðà ó÷àðàì. Ñÿí äåäèí êè, áó äÿíèçäÿí êå÷ÿðÿì Ýÿìèì ñûíäû, äÿðéàëàðà òóø îëäóì. Êÿðÿì êèìè ãÿì è÷èíäÿ ãàëàíäûì, Ýàùäàí ôÿðÿùëÿíäèì, ýàùäàí òàëàíäûì. Áèð òÿðëàíàì úÿáÿëëÿðè äîëàíäûì, Úÿôà ÷ÿêäèì, àùó-çàðà òóø îëäóì.

48

Øàèð Íÿáè áó äèëäàðû éàçàðêÿí, Ùàâàëàíûá øåèð-ãÿçÿë äöçÿðêÿí, Ãÿì è÷èíäÿ êÿñáè-êàðûm ýÿçÿðêÿí, Íàãàôèëäÿí úàôàêàðà òóø îëäóì.

ÃÀÐÄÀØ1 Ýþçöì éîëäà ãàëäû, úàí èíòèçàðäà, Ýþçëÿðÿì éîëëàðû, ýÿëìÿäè ãàðäàø. Àù ÷ÿêìÿäÿí ðóùóì ýåòäè áÿäÿíäÿí, Àðàéûá áèçëÿðè áóëìàäû ãàðäàø. Ýåúÿ-ýöíäöç ãàëäûì ìÿí éàíà-éàíà, Äÿðäèíäÿí îëìóøàì äÿëè-äèâàíà. Öçöíÿ ìþùòàúäû áàúûéíàí-àíà, Íÿ áèëÿê ñàðàëûá-ñîëìàäû ãàðäàø?! Ìÿí Íÿáèéÿì, êþíëöì èñòÿð ãàðäàøû, Áèçè ãîâóøäóðñóí éàðàäàí êèøè. Éàäûìà äöøÿíäÿ ÷åøìèìèí éàøû, Àáû-ëåéñàí îëäó, ãàëìàäû, ãàðäàø.

49

__________________ 1 Bu şeir şairin Sibirə sürgün edilmiş qardaşı Həsənə həsr olunub.

ÝÖË ÎÍÄÀÍ ÀÜËÀ Áàøûíà äþíäöéöì õóáëàðûí øàùû, Ìÿëóë åòìÿ êþíëö, ýöë, îíäàí àüëà. Éàíäûðäûí úèñìèìè äþíäÿðäèí kþçÿ, Äÿðäè-ÿùâàëûìû áèë, îíäàí àüëà. Ùèëàë ãàøûí îõ êàìàíû ãóðàëû, Ñÿíè ýþðÿí ýöíäÿí ýöíÿ ñàðàëû. Ùÿñðÿòèíäÿí úöìëÿ ÿçàì éàðàëû, Áàüëàéûá ñèíÿìäÿ õàë, îíäàí àüëà. Ñÿùÿð øèêàðûíäà úûüàëû òÿðëàí, Áèð êÿëìÿ äàíûøñàí, ëöüÿòè-èìðàí. Øàèð Íÿáè îëóá ùöñíöíÿ ùåéðàí, Ìÿí äàëàí ñåâäàéà äàë, îíäàí àüëà.

50

ÁÈÐÈ ÁÈËÌßÄÈ Áó ýöí áèð úöò ýþçÿë êå÷äè ãàðøûìäàí, Áèðè äÿðäèì áèëäè, áèðè áèëìÿäè. ßðÿíëèê åéëÿäèì baxdım öçöíə, Áèðè äåéèá ýöëäö, áèðè ýöëìÿäè. Äåäèì: ãîíàã åéëÿ ýåäÿê áàüûíà, Äåäè: ñîëóíà áàõ, áèð äÿ ñàüûíà. Äåäèì: öçöê âåðèì, òàõ áàðìàüûíà, Áèðè àëëàì äåäè, áèðè àëìàäû. Äåäèì: àé ãûç, áèð ãÿäÿì áàñ áÿðèäÿí, Äåäè: ùå÷ ãÿäÿìèì öçìÿðÿì éåðäÿí. Äåäèì: ùÿìäÿì îëàã, éàðûéàã éàðäàí, Áèðè îëëàì äåäè, áèðè îëìàäû. Äåäèì: àé ãûç, íÿäÿí îëäóí áèâÿôà? Äåäè: ùå÷ úàíûíà âåðìèðñÿí úÿôà. Äåäèì ìÿí Íÿáèéÿì, ñÿí ýÿë èíñàôà, Áèðè ýÿëëÿì äåäè, áèðè ýÿëìÿäè.

51

ßËÀ ÇÖËÔËßÐÈÍ Ñàëûáñàí úèñìèìÿ éàð, ÿëàìàíû, Ýþðöíäö øàùìàðäàí ÿëà çöëôëÿðèí. Ñèéàù áóëóä êèìè êÿñèá ãÿðàðûì, Òþêöëöá ýÿðäàíà – äàëà çöëôëÿðèí. Äÿðäèí áó úàíûìäà èíòèçàð îëäó, Äàèìà ÷ÿêäèéèì àùû-çàð îëäó. Åøãèí äóñòàüûéàì, áèãÿðàð îëäó, À÷ûëìûð çèíäàíû ãàëà çöëôëÿðèí. Íÿáèì äåéÿð, éàð ëèáàñûí áÿçÿíÿ, Ãóðáàí îëóì ëþâùö ãÿëÿì éàçàíà. Íàç ñàòûðñàí, þçýÿëÿðÿ, áèçÿ íÿ, Ìÿíè ñàëäû ìèí õÿéàëà çöëôëÿðèí.

52

ÝÞÇßË Ñÿùÿðäÿí áÿêëÿäèì ìÿí éîëëàðûíû, Áèð ýÿëèá ãàðøûìäàí þòÿñÿí, ýþçÿë! Ñÿí þçöí áèëèðñÿí þç ìóðàäûíû, Ìÿí éàõøû áèëèðÿì áóòàñàí, ýþçÿë! Éåòìèøÿ éåòñÿí äÿ ìÿí ñÿíè àëëàì, Äÿðýàù-èëàùèéÿ ìèí äóà ãûëëàì. Àéëàðûíàí õÿñòÿ äöøñÿì, ñàüàëëàì, Ñÿí ýÿëèá ãîëóìäàí òóòàñàí, ýþçÿë! Ìÿí Íÿáèéÿì, àøûãëàðûí çÿðèéÿì, Éàíûðàì îäóíà, åøã ÿñÿðèéÿì. Ýÿëìèøÿì ãàïûíà, áèë ìöøòÿðèéÿì, Ëÿáèéèí áàëûíäàí ñàòàñàí, ýþçÿë!

53

ÝßÇ, ÝÞÇßË Ýÿë ðÿùì åéëÿ, áóäóð äÿðäèí ÷àðàñû, Áèðúÿ ñàëëàí, áó ãàðøûìäà ýÿç, ýþçÿë. Ýþç éàøûìäû ìöðÿêêÿbèí ãàðàñû, Àë ãÿëÿìè àü ñèíÿíÿ éàç, ýþçÿë. Èíúè äèøëÿð äÿùàíûíäà äöð îëäó, Ýèçëèíúÿ ñåâìèøäèì, íåúÿ ñèðð îëäó? Úÿâàùèð äöéìÿëÿð êÿì-êÿñèð îëäó, ßòÿéèíäÿí ñûðüàëàðû äöç, ýþçÿë. Bədnəzər gələndə yolundan yayın, Göstərmə kipriyin hesabın sayın. Camaldan göyçəksən, qəlbindən xain, Naşı düşdüm, gəl eyləmə naz gözəl. Qadir Allah qələm çalsa bu baxta, Hüsnün şölə verər əlvan otaxda. Fəslində qızarmış alma budaxda, Mən görmüşəm sənin kimi az gözəl. Øàèð Íÿáè äèëÿð èëäÿ áèð ýöíö, Äöøöáäö àëÿìÿ ñÿäàñû, öíö; Óíóòìàðàì áåëÿ àùó ýþçëöíö, ßýÿð îëñà îíäàí ãåéðè éöç ýþçÿë.

54

ÉÎËËÀÐ

Áèð ñîíàíûí ýöçàðûíà òóø îëäóì, Áàñàíäà ãÿäÿìèí äöç îëäó éîëëàð. ßáðèøèì ëèáàñëû, éàñÿìÿí òåëëè, ×àëõàíäû ùÿð éàíà, òîç îëäó éîëëàð. Þòöøÿð áöëáöëëÿð ôàðàüàò îëìàç, Ñÿíè ýþðÿí äÿðäëè ñàëàìàò îëìàç. Î úÿëëàä ýþçöíëÿ çàðàôàò îëìàç, Òþêöëäö ãàø-ãàáàã, íàç îëäó éîëëàð. Íÿáèì ñÿíè ýþðäö, ñåâäàéà äöøäö, Ãÿëáèíäÿí íå÷ÿ ìèí õÿéàëëàð êåøäè. Ùöñíöí øîõó1 àëîâëàíäû, àëûøäû, Éàíäûðäû äàøëàðû, kþç îëäó éîëëàð.

55

_________________ 1 “Şox” – alov, atəş

ÈÑÒßÐßÌ Õèëãÿòè-àëÿìäÿ õÿëã îëàí ýöíäÿí, Øèðÿ1 ãóëàì, ìÿí àíàíû èñòÿðÿì. Òàíûìàì ùå÷ êÿñè, ãîùóì-ãàðäàøû, ×îõ àüëàðàì, ÷åøìèì ãàíû èñòÿðÿì. Ýþðöíäö ýþçöìÿ äöíéàíûí ìàëû, Öðöñõÿò ìÿëÿéè2 äèíäèðäè ëàëû. Òàëûá îëóá ìÿí òàïàíäà êàìàëû, Òÿêëèô îëäó, ùÿì àòàíû èñòÿðÿì. Âàúèá àòà éîë ýþñòÿðäè àëÿìÿ, Òàëûá îëäóì, ùÿì éåòèøäèì åëèìÿ. Ùþêì òàâàðèõäÿí ýÿëäè ÿëèìÿ, ßôñÿë îëàí îë ôüðãàíû3 èñòÿðÿì. Ìÿí Íəáèéÿì, úèñìèì îäà ãàëàíäû, Ãàí àüëàäûì, àùûì ÿðøÿ äàéàíäû. Þìöð êöòàù îëäó, çåùíèì òàëàíäû, Íÿ íåìÿòè, íÿ äöíéàíû èñòÿðÿì.

56

____________________

1 Şir – süd 2 Rüsxət mələyi – Hz.İsrafilə işarədir. 3 Fürqan – Qurani-Kərimdə surə adı

ÁƏËÀÍÛÍ È×ÈÍÄß

(qıfılbənd)

Áèð úÿáÿëäÿí1 åíäèì äàü äàìàíûíà, Ö÷ øåé ýþðäöì î òàëàíûí è÷èíäÿ. Áèðèíèí ãÿçÿáè áèðèí éàíäûðû, Éàòìàã îëìàç î áÿëàíûí è÷èíäÿ. ×ÿòèí îëóð áó ñþçëÿðèí à÷àðû, À÷àðûí áóëàíëàð ÷îõ åäÿð êàðû. Èñìèëÿðè áèðäè, äîíëàðû àéðû, Ùàíñû úÿëòäè î áÿëàíûí è÷èíäÿ? Øàèð Íÿáè ýþðöá ñþéëÿð áó ùàëû, Çàùèðäÿ øåøïÿðè, à÷àðäû ìèëè. Íÿ ãaïûñû âàð, íÿ áàúàñû, íÿ éîëó, ßæäàùà âàð î ãàëàíûí è÷èíäÿ.

57

__________________

1 Cəbəl – dağ VAR SÖZÜMÜN ƏSİLİ (qıfılbənd-üçləmə) Bir əcaib cisim deyim, o qələmsiz yazılı, Bir dənə nişanı var, köylü güldən üzülü. Neçə murğu mayıl oluf, hey baxallar seyrinə, Hikmətdə vazehdi, İşvəli, nazlı. O nədi ki, cəhd eliyə bildiyini biləmməz, O nədi ki yağar olsa, dağa, daşa çilənməz. O nədi ki, xarabatək veran olub talanmaz, Karvana düzülü, Qatardan üzülü. Şair Nəbi, əzəlindən mən görmüşəm bir yükdü, Gedişi pərvanə kimi, gəlişinnən çevikdi. Arayıban bulammadım, safdı, yoxsa çürükdü. Bu dünyanın misili, Var sözümün əsili.

58

ÁÓ ÄßÐÄß

Åøãÿ äöøÿí åøã ÿëèíäÿí äàíûøàð, Ãÿòðÿ äöøñÿ äàâàì åòìÿç áó äÿðäÿ. Øàèð îëäóì ùÿãèãÿòäÿí ñþç äåéÿì, Ñÿùèù äèëèì ëÿêÿ òóòìàç êÿäÿðäÿ. Àá îëìàäûì éåð öçöíäÿí àõàì ìÿí, Ñåéðàãûáäàí ãóðòàðìàäûì éàõàì ìÿí. Èñòÿäèì êè, íàìÿùðÿìÿ áàõàì ìÿí, Ãəáàùÿòäÿí ãàðøûì àëäû áó ïÿðäÿ. Ãàòàðûíäàí àéðû ýÿçìÿç ýþçÿëëÿð, Îõ-êàìàíû ñèíÿì öñòÿ äöçÿëëÿð. Åééóá êèìè éàðàëàðûì ñûçûëäàð, Äÿðìàí éîõäó, øÿôà áóëàì áó äÿðäÿ. Íÿáèì äåéÿð, íəäÿí îëäó éàðàñû, Éàìàí îëóð éàðûí ãÿëáè ãàðàñû. Êþíëöìöí ñåâýèñè, þìðöì ÷àðàñû, Ñÿðèí ýèçëÿð, ýþçöì ãàëäû áó äÿðäÿ1.

59

___________________

1 Buradakı “dər” farsca “qapı” anlamındadır. ÝÞÇßËÈÍ

Ýèçëènúÿ äÿðäèíÿ òàúèð îëìóøàì, Åòìÿðÿì ñèððèíè áÿéàí ýþçÿëèí. Úàíûìû îõëàðà ãîéäóì íèøàíà, Ýþçö úÿëëàä, ãàøû êàìàí ýþçÿëèí. Ãîøà õàë éàðàøûð àü ñèíÿñèíÿ, Äóðíàëàð ñÿñ âåðèð îíóí ñÿñèíÿ. Äöøöáñÿí, õÿéàëûì, éàð ñåâäàñûíà, Óçàãäàí úÿáðèíÿ äàéàí ýþçÿëèí. Ãàñèäèì äÿðäèíè òàìàì ñþéëÿìÿç, Õÿñòÿëÿð äÿðäèíÿ áÿñ íàð äèëÿìÿç? Áèð òóòóá ãîëóìäàí ìåùìàí åéëÿìÿç, Éàíäûì àòÿøèíÿ áöðéàí ýþçÿëèí. Ñóñàäûì ëÿáèíÿ, áèë, àú àðûéàì, Ìÿí äÿ àüëàìàüûí áàõòàâàðûéàì. Øàèð Íÿáèì äåéÿð, ãÿì õèðèäàðûéàì, Ùÿñðÿò áàüû, èñìè-ïöíùàí ýþçÿëèí.

60

ÝÞÇßË ÝÞÇßËß Ñÿùÿð ýÿøò åéëÿäèì áèð ñÿôÿðÿ ìÿí, ßúÿá ãàðøû ýÿëäè, ýþçÿë ýþçÿëÿ. Ãàõäû êèïðèêëÿðèí èøàð åéëÿäè, Áèëìÿì íÿ ñþéëÿäè ýþçÿë ýþçÿëÿ. Áóëóääàí áàéàçäû àü áóõàãëàðû, Éàíûð ùÿñðÿòèíäÿí ýèçëè ÷îõëàðû. Ïåéêàí ìöæêàíëàðû, êàìàí îõëàðû, Áÿíçèìè äþíäÿðäè, ýþçÿë, õÿçÿëÿ. Òÿãàéèð1 îëìóøàì íàëåéè àùëà, Ñàõëà íÿçÿðèíäÿ, ñÿí ìÿíè éîõëà. Ëöòô åéëÿ áèð ýåúÿ ãîéíóíäà ñàõëà Áó ñûíûõ êþíëöìö, ýþçÿë, òÿçÿëÿ. Áåëÿ úÿáèðëÿðÿ ìÿí ÷îõ äþçìöøÿì, Ýöë úàìàëûí áó äÿôòÿðÿ éàçìûøàì. Ìèñêèí Íÿáè äåéÿð, äöíéà ýÿçìèøÿì, Ýþðìÿäèì ñÿíèí òÿê ýþçÿë, ýþç àëà.

61

__________________ 1 Təqayir olmaq – dəyişilmək, başqalaşmaq.

ÁÓ ÉÅÐËßÐ Éàõøû îëäó, áèç äÿ ýþðäöê âÿòÿíè, Úàíàí ñÿôà ñöðÿí éåðäè áó éåðëÿð. Ñÿùÿð âàõòû ñûüàë âåðèá òåëèíÿ, Ñèéàù çöëôöí áóðàí éåðäè, áó éåðëÿð. Íàäàí ñåâäèì, ìÿòëÿáèíè áèëìÿäèì, Ìÿëóë êþíëöì, øàä îëóáàí ýöëìÿäèì. Ýþçö éîëäà éàð íèøàíûí ýþðìÿäèì, Éàð áÿíþâøÿ äÿðÿí éåðäè áó éåðëÿð. Áöëáöë îëàí àøíà îëàð ýöëëÿðÿ, Éàøûëáàøëàð ìÿñêÿí ñàëàð ýþëëÿðÿ. Øàèð Íÿáèì äÿðäèí äåéÿð ÷þëëÿðÿ, Øóõ òÿðëàíûì äóðàí éåðäè áó éåðëÿð.

62

ÃÀÐ ÝßËÈÐ Ïàéûçûí ôÿñëèíäÿ, ãûø ìþùíÿòèíäÿ, Áöröyöá äàüëàðû ÿúÿá ãàð ýÿëèð. Ñåâÿí ñåâýèñèíÿ ñèòÿì åéëÿìÿç, Ùå÷ äåìèðñÿí íàìóñ, ãåéðÿò, àð ýÿëèð. Úÿôà ÷ÿêäèì, ìÿí éàð ñåâäèì úàí èëÿ, Áàüðûì áàøû áóëàíûáäû ãàí èëÿ. ßúÿë ãóøó ùÿìäÿì îëóá ìÿí èëÿ, Äÿðäèì ãàòàðëàíûá éöç ìèí íÿð ýÿëèð. Íÿáèíèí öëôÿòè äöðëö ùàë îëäó, Äèë áöëáöëÿ äþíäö, àõûð ëàë îëäó. Úàí ÷ûõäû, úÿñÿääÿ ãàëìàüàë îëäó, ßáðöëÿðäÿí éàø éåðèíÿ ìàð ýÿëèð.

63

ÄÀÜËÀÐ Äóìàí-÷èñêèí ÿòðàôûíû áöðöìöø, Ýàùäàí áèð à÷ûëàð òàëàëû äàüëàð. ßëâàí ÷è÷ÿêëÿðèí çÿíáór1 ìöøÿñè, Ãîíäàðû ïÿòÿùäÿí áàë àëû äàüëàð. Ñÿùÿð-ñÿùÿð äàí éålëÿðè ÿñÿíäÿ, Øÿðáÿò áóëàõëàðûn òÿí åäÿð ãÿíäÿ. Éûüûëàð ýþçÿëëÿð äþâð åäÿð ñÿíäÿ, ×è÷ÿêëè, ÷ÿìÿíëè ýöë îëó äàüëàð. À÷ûëûá íÿáàòÿò ùÿð ðÿíýè ýöëäö, Þòöøö áöëáöëëÿð íÿ øèðèí äèëäè. Àéàãäàí áàøûíà ö÷ ìÿíçèë éîëäó, Êþùëÿí àéàüûíäàí íàë àëû äàüëàð. Êþ÷öá åëëÿð éóðääàí-éóðäà ãîíóáäó, Ñöðöá ñàôàñûíû ùåéðàí ãàëûáäû. Ïÿùëÿâàíëàð ñÿíäÿ ìÿñêÿí ñàëûáäû, Áÿëëèäè ùàñàðûí, ãàëàëû äàüëàð. Øàèð Íÿáè ñÿíäÿ ýÿçäè áèð çàìàí, ×ÿêèëìÿç ñÿðèíäÿí ÷èñêèíëè äóìàí. ×óõóð, ýöíàâàðäà áÿíþâøÿ, ðåéùàí, “Ñöñÿíëè, ñöíáöëëö ëàëàëû äàüëàð”2.

64

___________________

1 Çÿíáóð - àðû 2 Bu misra Aşıq Ələsgərin “Dağlar” şeirinə iqtibasdır.

ÄÀÜËÀÐ Ýåòäèì ýþðäöì áèð ñÿôàëû éóðä îëóá, ßìÿëè, àüáÿòè äöç îëàí äàüëàð. Ùÿð øåéÿ áÿðàáÿð ýöëàá ñóëàðû, Ãàéíàð áóëàãëàðû ýþç îëàí äàüëàð. Ñàíàñàí áàü÷àäà ñàéðûøûð ýöëëÿð, Áèð àéíà ãàáàãëû ñÿááèêàð ñþéëÿð. Òÿëÿñìÿ íàçÿíèí, òåç îëàð ðóçýàð, Ýöí ÷ûõàð áóëóòäàí, éàç îëàí äàüëàð. Éàõøû áèëäèì íîâðàüûíû, èøiíè, Âàõò îëàíäà éóðòäàí-éóðäà äàøûíû. Äóìàí-÷èñêèí áöðöyöbäö áàøûíû, À÷ûëìàç ãàáàüû, íàç îëàí äàüëàð. Ìÿí Íÿáèéÿì, ýÿëèá áóðäà éàéëàðàì, Ñÿééàä îëñàì áèíà ñàëûá îéëàðàì. Áó úÿù-úÿëàëûíû òÿðèô åéëÿðÿì, Äöøÿðñÿí äèëëÿðÿ ñþç îëàí äàüëàð.

65

ÈÑÒßÐßÌ Õàëèãè-õàòÿìñÿí êÿðəìèí êàíû, Èëàùè, ùþêìöíäÿí ôÿðìàí èñòÿðÿì. Äèëÿðÿì ìóøòàãûí Xàëèãè-ÿçəì, Úàíàíûí úàíûíû úàâàí èñòÿðÿì. Ýÿðäèøè-çàìàíûì äöøäö çöëöìÿ, Áöëáöë êèìè ùÿñðÿò ãàëäûì ýöëöìÿ. Äèäàðû, äàìàíû êå÷ñÿ ÿëèìÿ, Äåìèøÿì áó úàíû ãóðáàí èñòÿðÿì. Íÿáèéÿì, ÷ÿêèðÿì áó àùû-çàðû, Ñåâäàíûí ÿñÿðè éàíäûðûð íàðû. Ùèúðàí îâëàüûéàì, ãÿì òàðûìàðû, Äàâàñûç äÿðäèìÿ äÿðìàí èñòÿðÿì.

66

ÉÀ ÁÈÐ ÎËÀ, ÉÀ ÈÊÈ Ãÿðàð òóòìàç, ÷ÿðõè-ýÿðäèø äîëàíû, Ëåéëö íàùàð éà áèð îëàð, éà èêè, Áèòÿð, ÷öðöð, þìðöìöçöí ýöëëÿðè, Ôÿñëè-áàùàð éà áèð îëàð, éà èêè. Áàùàð îëàð, áàüäà áèòÿð éàñÿìÿí, Òàðèõ éåòäè, íåúÿ áàòûì éàñà ìÿí? “Êöí”1 êÿëàìíàí õÿëã îëóíäó àñèìàí, Éåääè çÿìèí éà áèð îëàð, éà èêè. Øàèð Íÿáè, ñþçö éåòèð äèâàíà, Çèêð åéëÿñÿì ñèäãèì ýÿëÿð ýöìàíà. Ìàùû-òÿáàí øþëÿ ñàëûð àëÿìÿ, Øÿìñö ãÿìÿð éà áèð îëàð, éà èêè.

67

____________________

1 “Kün” – “Ol” deməkdir. Bu kəlmə ilə Allah-təala kainatı yaradıb. ÝÖËß ÄÞÍÖÁÄÖ

Ñåâýèëèì, úàìàëûí áÿäèðëè àé òÿê, Éàíàãëàð øþâãöíäÿí ýöëÿ äþíöáäö. Êèøâÿð äöéìÿëÿðèí ñÿððàô ÿëèíäÿ, Äöøÿíäÿ ãèéìÿòè ëÿëÿ äþíöáäö. Ãàðëû Ãàô äàüûíäàí ÷îõäó çàðàëûì, Äÿðäèíäÿí äóíéàäà ñîëóá, ñàðàëûì. Ýåúÿëÿð éóõóì éîõ, ýöíäöç ãàðàëûì, Òöêÿíìÿç àéëàðûì èëÿ äþíöáäö. Þðäÿê êèìè ìÿí öçÿéäèì ýþëöíäÿ, Øàíà êèìè àñûëàéäûì òåëèíäÿ. Ìÿí Íÿáèéÿì, éàðûí ùÿñðÿò éîëóíäà, Àõûá ÷åøìèì éàøû ñåëÿ äþíöáäö.

68

ÈÍÄÈ Áÿñäè áó ñèòÿìè, ôÿëÿéèí ãÿùðè, Äÿðäèíäÿí îëìóøàì äèâàíà èíäè. Ýþçëÿðèí úÿëëàäà ìöíàñèá îëäó, Ãóðóëóá ãàøëàðûí êàìàíà èíäè. Ñåâýè áàðàòûíà ÷àëûíäû ãÿëÿì, Éîõäó áèð ãàñèäèì, ÿùâàëàò áèëÿì. Äÿðäèíÿ ãàëûáàí ôàø îëäó àëÿì, Äàä ÷ÿêèá, ýÿëìèøÿì àìàíà èíäè. Êàìàí ãàøëàð ãÿðàðûìû êÿñÿíäÿ, Úàäàëàíûá òåë áèð éàíà ÿñÿíäÿ, Íÿáèéÿì, âóðóáñàí áèð éàðà ñÿí äÿ, Òÿáèáñèç äöøìöøÿì úàùàíà èíäè.

69

ÌÅÙÌÀÍ ÎËÌÀÄÛÌ

Ýåúÿ-ýöíäöç ùÿñðÿòèíè ÷ÿêäèéèì, Áèð ýåúÿ ãîéíóíäà ìåùìàí îëìàäûì. Àéðûëûã àòÿøè éàíäûðäû úàíûì, Íÿ áèëèðñÿí ñàðàëûáàí ñîëìàäûì? Èòèðäèì òÿðëàíû åäèðÿì òÿøâèø, Âÿäÿ õèëàô îëäó, éàçû áåëÿéìèø. Àü ñèíÿäÿ, äàð ãîéíóíäà áÿñëÿíìèø, Ñÿíäÿ ãàëäû ÿìàíÿòèì, àëìàäûì. Ñàëëàíûá ýåäèøèí îä ñàëûð úàíà, Úÿëëàòäû ýþçëÿðí ñóñàéûá ãàíà. Ãàéíàüû ëà÷ûíäû éàøûëáàø ñîíà, Ìÿí Íÿáèéÿì, øèêàðûìû áóëìàäûì.

70

ÃÛÍÀËËÀÐ ÉÅÍß Ýþçÿë ãàðûéàíäà ÷åøèääÿí äöøÿð, Yàðàøàð ãÿääèíÿ áó àlëàð éåíÿ. Åøãèíäÿí îâñàíûá òÿãàéûð îëñàì, Äåìÿçëÿð "ëàéèãäè" - ãûíàëëàð éåíÿ. Ùå÷ éàäûìíàí ÷ûõìàç î òÿøâèøëÿðèí, Ãóðóìàç ýþçöìíÿí ãàíëû éàøëàðûì. Úàí àëàí ýþçëÿðèí, ÷àòûõ ãàøëàðûí, Éàðàëû úèñìèìè áóäàëëàð éåíÿ. Øàèð Íÿáè äÿðäèí ñþéëÿð ñþçöíÿí, Áèð äå ýþðöì, íÿ äàâàí âàð áèçèíÿí. Ñàëëàíûá ýÿëèðñÿí éöç ìèí íàçûíàí, Äîëàíûð ãÿëáèíäÿ õÿéàëëàð éåíÿ.

71

ßË ×ßÊßÌ Ýåäÿí ýþçÿë, àéàã ñàõëà áèð ñààò, Àðçóì áóäóð àü öçöíÿ õàë ÷ÿêÿì. Àëòóí êÿìÿð èíúÿ áåëèí ëèáàñû, Çÿðýÿð îëàì, ñûðüàëàðà ëÿë ÷ÿêÿì. Áöëáöë îëàì, ãîíìàã ö÷öí äàë ýÿçÿì, Ìÿñò åäÿñÿí, äàíûøìàéàì, ëàë ýÿçÿì. Ëÿáëÿðèìëÿ ëÿáëÿðèíäÿí ýöë öçÿì, Àú àðû òÿê ãînàì, ñîðàì, áàë ÷ÿêÿì. Ñèíÿí öñòÿ åøã îäóíó ãàëàéàì, Ýþç éàøûíû øÿðáÿò äåéÿ éàëàéàì. Ùÿñðÿòèìè ùÿñðÿòèíÿ úàëàéàì, Òà ñöáùÿòÿê çöëôëÿðèíÿ ÿë ÷ÿêÿì. Èñòÿñÿéäèí ìÿí îëàðäûì ãîíàüûí, Ìÿúëèñèìäÿ äîëàíàéäûí ñÿí ñàüè1. Ãàðà ñà÷ëàð éàðû þðòöá éàíàüû, ßë óçàäàì çöëôëÿðèíäÿí òåë ÷ÿêÿì. Ñåâÿí ÷ÿêÿð ñåâýèñèíèí àùûíû, Ìöæýàíëàðûí áó ñèíÿìÿ òîõóíó. Ìÿí Íÿáèéÿì, ýþðäöì ùöñíöí øîõóíó, Àç ãàëäûì êè, áó äöíéàäàí ÿë ÷ÿêÿì.

72

__________________ 1 Sağı – sağı, badə süzən

ÞÇ ÁÈÍßÑÈÄÈ Áèð ýþçÿë ýþðìöøÿì óúà åéâàíäà, Òàìàì ñûðüàëàðû äöð äÿíÿñèäè. ßòðàôû áàü÷àäû, çþâãö ñÿôàëû, Þçöíöí ìöëêöäö, þç áèíÿñèäè. Úÿðýÿ-úÿðýÿ ãûçëàð ýÿçèð áàøûíäà, Ôèòíÿëÿð îéíàéûð ýþçö-ãàøûíäà. Áèð ïàð÷à ãàð ýþðäöì äàüûí äþøöíäÿ, Äåäèëÿð ãàð äåéèë, þç ñèíÿñèäè. Øàèð Íÿáè òÿðèô åäèð ö÷öíö, Éàéëàüà âàðàíäà àðàí êþ÷öíö, Ýàùäàí ó÷àð ýåäÿð Àëâûç ëà÷ûíû, Ýàù äà äöøÿð ýþëÿ, ñó ñîíàñûäû.

73

ÉÅÒÈØÄÈ Ìöääÿòäè ýþçëÿðèì éàð éîëóíäàäû, Ýÿëäè íÿçÿðèìÿ ÷îõëàð éåòèøäè. Äåäèì êè, ýþðÿíäÿ øàä îëàð êþíöë, Äàüûëäû õÿéàëûì, àùëàð éåòèøäè. Áåëÿ ýþçÿë îëìàç úöìëÿ úàùàíäà, Ìöæýàí îõóí ñèíÿì öñòÿ ÷àõàíäà, Ýþòöðöá íèãàáûí ãèéà áàõàíäà, Áöðöäö øþëÿñè, øîõëàð éåòèøäè. Íÿáèéÿì, ñÿðèìäÿ åøãèí ùàâàñû, Ñàü èêÿí çàð åòäè àéðûëûã éàñû. Àòûëäû ãàøëàðäàí úÿëëàä úèäàñû, Ñàüàëìàç éàðàìà îõëàð éåòèøäè.

74

ÇÞÙÐß

Âàãåéè àëÿìäÿ ñåâäèéèì ñÿíñÿí, Òóò ýåäÿê âÿòÿíÿ ÿëèìäÿí, Çþùðÿ. Ñåâýè ñåâýèñèíè àòìàç ÷þëëÿðÿ, Äèäÿðýèí åëÿìÿ åëèìäÿí, Çþùðÿ. Ýþéëÿðèí íàõøûäû øÿìñèíÿí àéû, Ãàøëàðûí êàìàíäû, êèïðèéèí éàéû. Ýÿë éåíÿ ñåéð åëÿ áèçèì áàü÷àéû, Áöëáöë àéðû ýÿçìÿç ýöëöíäÿí, Çþùðÿ. Ýåéèíèáñÿí éàøûëûíû, àëûíû, Ùÿìäÿí îëàã ìÿí äÿ áèëèì ùàëûíû. Ùåéðàí îëäóì, ýþðäöì ýöë úàìàëûíû, Àðòûðäûí þìðöìö þëöìäÿí Çþùðÿ. Åøãèí àòÿøèíäÿí îëìóøàì Êÿðÿì, Ìÿí ÷ÿêÿ áèëìÿðÿì áåëÿ ãöññÿ, ãÿì. Øàèð Íÿáè íàìÿ éàçàð äÿìàäÿì, Áèç ãóðòóëàã áåëÿ çöëöìäÿí, Çþùðÿ.

75

ÃÀÐ ÊÈÌÈ Áàøûíà äþíäöéöì ýþçÿëëÿð øàùû, Íÿ äóðóáñàí ãàðøûìûçäà íÿð êèìè. Áàä ÿñäè, íèãàáûí ãàëõäû öçöíäÿí, Ýþðöíäö éàíàãëàð òÿçÿ ãàð êèìè. Ýöíö ýöíäÿí áó ýþçÿëëèê êÿìÿëÿð, Áàø âåðèá ãîéíóíäà áèð úöò ìÿìÿëÿð. Ëàçûì áóäó òàìàðçûëàð ÿìÿëÿð, Ïàéûçäà ãûçàðìûø ãþí÷ÿ íàð êèìè. Øàèð Íÿáè äåùèí ãîéäó áîéíóíà, Êÿêëèêëÿð ìàò ãàëûá ñÿíèí îéíóíà. Öðöñõÿò âåð, ýÿëèì ýèðèì ãîéíóíà, Îòóç èëäÿí àéðû äöøìöø éàð êèìè.

76

ÝÞÇËßÐÈ ÄÖØßÐ Ýþç éàøûì ýþë îëäó, áàüëàð áàðûíúû, Ùöðêöøÿð úàíàíûí ãàçëàðû äöøÿð. Ìÿí ýåäÿíäÿí ñîíðà ãûðõ èíúÿ ãûçëà, Äàíûøàð ùÿð éàíäàí ñþçëÿðè äöøÿð. Þëöì êè, âàð àä àéûðìàì àäûííàí, Ëÿáèí øèðèí, äîéìàã îëìàç äàäûííàí. Éöç ìèí ãîðõó âåðñÿ ÷ûõìàç éàäûìíàí, Áàõàð íèãàá àëòäàí, ýþçëÿðè äöøÿð. Øàèð Íÿáè, úèñìèí îäà ãàëàäû, Äîñò – ìåùðèáàí áàõäû, áàõäû àüëàäû. Ñåéðàãóáëàð áèçÿ áèð éîë ñàëüàäû, Äèëÿäèì Àëëàùäàí þçëÿðè äöøÿð.

77

ÁÓ ÉÀÍÄÀÄÛ Áàüëàð þéöíìÿñèí ùåéâà, íàðûì âàð, ßñëè-ÿðìàüàíëûã íàð áó éàíäàäû. Çÿíáóðëàð1 ñóñàìûø ýöëöí øÿùäèíÿ, Òàìûííàí õóá – ëÿçèç áàð áó éàíäàäû. Ñèíÿìÿ âóðìóñàí äàüûíàí äöéön, Ùÿñðÿòèíäÿí ñàëäûì äöíéàéà áèð öí. Êþíëöì ãóøó ó÷äó, îëäó äèäÿðýèí, Äîëàíäû äàüëàðû éàð, áó éàíäàäû. Íÿáè ìàéûë îëäó ãàøû êàìàíà, Íÿô åäÿí ëÿáèíäÿí ýÿëÿð èìàíà. Ýþð íåúÿ äöøìöøÿì ÷þë-áèéàáàíà, Ýþñòÿðèð êþêñöíö ãàð, áó éàíäàäû.

78

_________________ 1 Zənbur – arı

ÕÎØ ÝßËÄÈÍ Áàøûíà äþíäöéöì õóáëàðûí øàùû, Ãÿäÿì áàñûá áèçèì êþéÿ õîø ýÿëäèí. Ýþçëÿðèí úÿëëàòäû, êèïðèéèí éàüû, Ãàøëàðûí ãóðóëìóø éàéà, õîø ýÿëäèí. Áó íåúÿ êèïðèêäè, áó íåúÿ ãàøäû? Åéíèíè1 ýþðÿíäÿ õÿéaëûì ÷àøäû. Ãàìÿòèí ñóðàùè, õàëûí ùÿáÿøäè, Úàìàëûí áÿíçÿéèð, àéà, õîø ýÿëäèí. Îâ÷ó îëàí òàïàð îâëàð ìàðàëû, Ùåéèô îëñóí äöøäöì ñÿíäÿí àðàëû. Íÿáèì äåéÿð äöíéàì ñÿíñèç äàð îëó, Ãàòàðäàí àéðûëìûø ìàéà, õîø ýÿëäèí.

79

__________________

1 Eyn – göz ÝÞÐÄÖÌ

Îâ÷óéàì ìàðàëû áó äàüäà ýþðäöì, Ýÿçìèøÿì, êÿñìèøÿì îâ áÿðÿñèíè. Áèòÿí íÿáàòÿòëÿð äÿðìàíûì îëà, Ãóðòàðà ñèíÿìäÿí éàð éàðàñûíû. Ñåâýè-ìÿùÿábÿòèí èzhàð åéëÿñÿ, Ìöääÿòäè òàëèáÿì ìÿí äÿ î äÿðñÿ. Ãàøëàðûí åéíèíè íàìÿ ýþíäÿðÿ, Ýþðýÿúèí îõóðàì ìÿí ãàðàñûíû. Íÿáèéÿì, äþâðàíûì äöøäö éàäûìà, Àøêàð åòñÿì úèñìèì éàíàð îäóíà. Ìöøýöëäÿéÿì, þçöí éåòèø äàäûìà, Íàçÿíèí, áèëèðñÿí ñÿí ÷àðàñûíû.

80

ÄÈËÈÌÄßÍ ÌßÍÈÌ Éàðûí áàü÷àñûíäàí ýöëöí äÿðìÿäèì, ßðçi-ùàë åéëÿéèá ÿëèìäÿí ìÿíèì. Áàõìàäû öçöìÿ, ÷åâèðäè éàíà, Íÿ äåéèá ñåéðàãûá äèëèìäÿí ìÿíèì. Ñåéðàíýàù åéâàíëû ÿëâàí îòàüû, Òàìàì ýöë áÿçÿíèá ñîëóíàí ñàüû. Äåäèì òóò ÿëèìäÿí, ýÿë ýÿçÿê áàüû, Äåäè êÿíàð äîëàí éîëóìäàí ìÿíèì. Íÿáèéÿì, ÿëèíäÿí ýÿëäèì àìàíà, Òÿáèá éîõäó, êèìÿ ýåäèì äÿðìàí? Äöøäöì ÷þëäÿí-÷þëÿ, äþíäöì Ìÿúíóíà, Äèäÿðýèí åéëÿéèá åëèìäÿí ìÿíè.

81

ÚÓÄÀ ÄÖØÌß ÅËÈÍÄßÍ Ñÿíäÿí àéðû ìÿí îëìàðàì øàäûìàí, Ñåâýèëèì, ýÿë úóäà äöøìÿ åëèíäÿí. Ýåúÿ-ýöíäöç ñÿííÿí öëôÿò åëÿðÿì, Ùå÷ äîéìàðàì äÿùàíûíäàí, äèëèíäÿí. Ñàëëàíûá ýåäèøèí îä ñàëûá úàíà, Çöëôöí ùàâàëàíûá äöøöð ùÿð éàíà. Ëàéèãäè äÿñòèíäÿ îëàéäûì øàíà, Éàïûøàéäûì ÿòèð-ÿíáÿð òåëèíäÿí. Àðàìûçäàí êÿñèëèáäè õîø öëôÿò, Ãîðõóðàì êè, áåëÿ ãàëà áó ìþùíÿò. Ìÿí Íÿáèéÿì, äÿðäëè äèëíÿí øèêàéÿò, Êèìÿ äåéèì, à áåéìöðâÿò ÿëèíäÿí.

82

YAZI YAZANI

Ñÿùÿð îëäó, øÿôÿã äöøäö úàùàíà, ×àüûðìûøàì ñÿíè – éàçû éàçàíû. Çÿðè-çÿðáàôäàëûã ñÿíÿ éàðàøûð, Àëòóí êÿìÿð öñòÿí èíúi äöçÿíè. Ýþçÿëäè ýþçëÿðèí, ñöðìÿ ÷ÿê ãàøà, Áèëìèðÿì íÿ äåéèì áó áàüðû äàøà!? Äîëàíäûì äöíéàíû òà áàøäàí-áàøà, Ýþðìÿìèøÿì ñÿíèí êèìè íàçÿíè. Ñþç îäóð êè, äèëÿê ùàãäàí òóòóëà, Éàð óúóíäàí ãîëóì äàëäàí ÷àòûëà. Þëäöðìÿäèí èíòèçàðäàí ãóðòóëà, Íÿáè êèìè øèðèí úàíäàí áåçÿíè.

83

ÝÖËËÖ Îõó áó íàìÿíè, ñÿí äÿ áèë, äàäàø, Íÿäÿíäè öçöìÿ ýöëöôäö Ýöëëö? Ýèçëèíúÿ éàíûðäûì áó úàí è÷èíäÿ, Àøêàðúà äÿðäèìè áèëèôäè Ýöëëö. Ñàëëàíà-ñàëëàíà ýÿëèð áàüûíàí, Ñèíÿìè äàüëàéûá ÷àðïàç äàüûíàí. Àù-çàðûí ÷ÿêèðÿì ãÿì-ôÿðàüûíàí, Ìÿí äöøÿí ñåâäàéà äàëûôäû Ýöëëö. Ìÿí ñåâìèøÿì ýþçÿëëÿðèí øàùûíû, Õöäàì ÿôâ åéëÿñèí ýþç ýöíàùûíû. Òóøëàéûá ñèíÿìÿ ìöæýàí îõóíó, Ãÿùðèíÿí, ãÿçÿáíÿí ÷àëûôäû Ýöëëö. Ìÿí Íÿáèéÿì, åøèäÿñÿí öíöìö, Özün görüb ñÿí áèëÿñÿí ýöíöìö. Ìöõòÿñÿð, íÿ äåéèì, øèðèí úàíûìû, Úÿëëàäñûç, ôÿðìàíñûç àëûôäû Ýöëëö.

84

ÏßÐÈ Äàëäàëàíìà ìÿíäÿí, äóðàí íàçÿíèí, Åéëÿ ùÿðúàéèäÿí ÿäÿáè, Ïÿðè. Åëÿ ýöëäöí, ìÿíè ñàëäûí àòÿøÿ, Ýþðäöì äàùàíûíäà ñÿäÿôè, Ïÿðè. Ýþçÿëëÿð è÷èíäÿ ÷ûõûáñàí áàøà, Íÿçàêÿò ÿùëèñÿí, ýþðöì éöç éàøà. Ýöìöø ÿãðÿáÿòè ÷ÿêèáñÿí ãîøà, Ýöëÿâàòûí ãûéû, ãàéòàüû, Ïÿðè. Íÿáèéÿì, áèëýèíÿí àéðûëìàì ñÿíäÿí, Äÿíÿáèð êèïðèéèí êå÷èðäèì ñàíäàí. Áèëìèðÿì íÿ äåäèì, èíúèäèí ìÿíäÿí, Áÿëëèäè ãàøëàðûí ãÿçÿáè, Ïÿðè.

85

ÝÞÇßË ÝÞÇËßÐÈÍ

Ãèéà áàõäûí, õÿéàë ýåòäè òÿøâèøÿ, Øèìøÿê êèìè ÷àõäû ýþçÿë, ýþçëÿðèí . Ùóøóì òÿùÿðëÿíäè, ÷àøûðäûì éîëóì, Ñàíäûì êè, ÷ûðàãäû, ýþçÿë, ýþçëÿðèí. Èðàí, Äàüûñòàíû, èñëàìèééÿòè, Ìÿüðèáäÿì-ìÿøðèãÿ ýəëèð ìèííÿòè. Ñÿíÿ áàõàí íåéëÿð ãåéðè úÿííÿòè, Ìÿíè îäà éàõäû ýþçÿë, ýþçëðèí. Íÿáèíè ñàëûáñàí åøã àòàøûíà, Ðÿùì åéëÿ ýþçöíöí ãàíëû éàøûíà. Íÿ äîüðó äöøìÿíñÿí, íÿ äÿ àøûíà, Ïåéêàíëû áèð îõäó ýþçÿë, ýþçëÿðèí.

86

ÒÀÏ Àùóëàð úÿáÿëäÿ ñàêèí ýəçÿëëÿð, Îâ÷óñàíñà, îâàëûüûíıí èçèí òàï. Ñÿùÿðäÿí ñÿùðàäà ñåéðàí åäÿðëÿð, Ìÿñêÿíèíäÿ ÷óõóð îëìàç, äöçöí òàï. Äóðíàlar è÷èíäÿ òàíûäûì ñÿñèí, Úàìàëûí øþâãöíäÿ ìåùìàí îë, èñèí. Èëòèìàñ åéëÿñÿí äåìÿðÿì èñìèí, Èðÿì÷èñÿí1, èðÿìèíÿí ýÿçèí, òàï. Øàèð Íÿáè ýþçÿë ñåâäè éàøûíäà, Åéáè éîõäó êèðïèéèíäÿ, ãàøûíäà. Áàüëàð àðàñûíäà, áóëàã áàøûíäà, Áèðèí òàïàììûðñàí àðà, éöçöí òàï.

87

___________________

1 Burada “rəml atmaq” mənasındadır. ÑßÍ ÅÉËß ÄÈÂÀÍ

Ãàøëàðûí úÿëëàòäı, êèïðèéèí íåøòÿð, Oduna yanıram gizlincə – pünhan. Âàðñà ÿäàëÿòèí ùþêìöíö ýþñòÿð, Ñàëìà éàä ÿëèíÿ, ñÿí åéëÿ äèâàí. Ìÿí ñÿíè ñåâìèøÿì úàùàí è÷èíäÿ, Éàíäûðäûì úèñìèìè ÿôãàí è÷èíäÿ. Ñåâèáäè ýþçëÿðèì àë ãàí è÷èíäÿ, Ãàðûøñà ñåë îëó äÿðéàéö óììàí. Íÿáèì äåéÿð ñèíÿì åøãèí áóëàüû, Áåùèøò òèìñàëûäû ÿëâàí îòàüû. Ñÿùÿðëÿð ñîíàëàð êÿøä åäÿð áàüû, Áàüáàí îëàì áó áàüëàðà áèð çàìàí.

88

ÒÀËÈÁ ÎËÄÓÌ Òàëèá îëäóì, ìÿí ïèðèìäÿí äÿðñ àëäûì, Úÿì åòäèì ñÿðèìäÿ ÷ÿêìÿðÿì áèð “àõ”. Óñòàä ÷ÿêèñèíäÿ, äîüðó ìÿñíÿòäÿ, Êèì éåòÿð ñèððèìÿ, äóðìàñûí èðàõ. Ñûüûíìûøàì áó òÿáèìè âåðÿíÿ, Òàëèáÿì ñèòãûíàí çèêðè-Ãóðàíà. Úàâàá âåððÿì, úàâàáûíû ñîðàíà, Îõóðàì äÿðñèìè åéëÿðÿì áèð “àõ”. Ãóë îäóð êè, ãóëëóã åòñèí Ñöáùàíà, Ãóëëóã éîõñà, ÿõðÿò ýåäÿð òóôàíà. Ìÿí Íÿáèéÿì, ìÿðä ÷ûõàðàì ìåéäàíà, Ñûüûííàì Ìþâëàéà1 ùàçûð-ÿë éàðàõ.

89

__________________ 1 Söhbət silahlanıb Mövlanın (İmami-Zəmanın) zühuruna hazırlıqdan

gedir. ÃÀÐØÛÌÀ ÝßËÑÈÍ1

Ñûüûíäûì Mþâëàìûí ìèí áèð àäûíà, Õåéèð ÿìÿlëÿðèì ãàðøûìà ýÿëñèí. Õàêè-õàñèééÿòèì, äöðöñò úàâàáûì, Î ýþçÿë ùàëlàðûì ãàðøûìà ýÿëñèí. Ìÿí äÿ ÷îõ ÷àëûøäûì ìóðàäà éåòèì, ßúÿë äÿô åéëÿäè, íÿ ÷àðÿ åäèì? Ùàëàëäàí ãàçàíäûì, ùàëàëäàí éåäèì, Øöêöðëö äèëëÿðèì ãàðøûìà ýÿëñèí. Õÿëèëÿì, ÷ÿêäèéèì äöíéà äàðûíû, Áèíÿ ãîéäóì, àáàä åòäèì éåðèìè. Êèìñÿäÿí òóòìàäûì áàü÷à-áàðûìû, Î åùñàí ÿëëÿðèì ãàðøûìà ýÿëñèí.

90

__________________

1 Áó øåiðè Øàèð Íÿáè ÿìèñè îüëó Õÿëèëèí âÿôàòû ìöíàñèáÿòè èëÿ îíóí äèëèíäÿí äåìèø âÿ ãÿáèð äàøûíà ùÿêê åäèëìèøäèð.

ÊßÐÈÌ1

×àüûð éàðàäàíû, ãîéìà äèëèíäÿí, Îíäà âàð èøëÿðèí ÷àðàñû, Êÿðèì. Òÿðëàíûìñàí, ó÷óðìóøàì éóâàäàí, Ñåâýèëè ýþçöìöí íóðàñû, Êÿðèì. ×îõ îëóð äöíéàäà ìóðàäà éåòÿí, À÷ûëûð éîëëàðû, àðçóëàð âÿòÿí. Áàü÷àìûí ýöëöñÿí, áàüûìäà áèòÿí, Èøûãëû åâèìèí ÷ûðàñû, Êÿðèì. Íÿáèéÿì, äÿðäèíäÿí äÿðéàéà äàëäûì, Èêè èë ìöääÿòè èíòèçàð ãàëäûì. ×îõ øöêöð ìÿêòóáóí ýÿëäè, øàä îëäóì, Ñàüàëäû ãÿëáèìèí éàðàñû, Êÿðèì.

91

____________________

1 Øåið 1945-úè èëäÿ äåéèëìèøäèð. Êÿðèì Øàèð Íÿáèíèí 1941-45-úè èëäÿ Áþéöê Âÿòÿí ìöùàðèáÿñèíäÿ èøòèðàê åòìèø îüëóäóð. Bir neçə il öncə Fax-ralıda vəfat etmişdir.

ÉÎËËÀÐÛ ÝÞÇËßÐ1 Ìÿðäàíÿ îüóëëàð, ýåíèø êþíöëëÿð, Çàìàíûí çÿùìèíäÿí ùàëëàðû ýþçëÿð. Áàùàðäà áöëáöëëÿð äîëàíàð áàüû, Âÿäÿñè éåòèíúÿ ýöëëÿðè ýþçëÿð. ßââÿëäÿí áåëÿäèð äöíéànın èøè, Ãöðáÿòè ñàéàðìû ãåéðÿòëè êèøè?! Àòà-àíàñû îëàí ÷ÿêìÿç òàëàøû, Ìöôòÿ áèð ãàçàíúäû, äèëëÿðè ýþçëÿð. Êþíëöì úÿíýÿ äöøöá, íÿ äÿ áàú àëàð, Óíóòìàì áèð ñààò, ýöíäöç-ýåúÿëÿð. Ýåäèáäèð úàâàíëàð, ãàëûá ãîúàëàð, Ùèfç åäÿð âÿòÿíè, åëëÿðè ýþçëÿð. Íÿáèéÿì, ìÿíèì äÿ çèêðèìäèð Ñöáùàí, Öìèäÿì äÿðäèìÿ åéëÿñèí äÿðìàí. Ó÷óáäóð áàøûìäàí áèð íå÷ÿ òÿðëàí, Ùÿð çàìàí ýþçëÿðèì éîëëàðû ýþçëÿð.

92

__________________ 1 Áó øåið äÿ Áþéöê Âÿòÿí ìöùàðèáÿñèíÿ ýåäÿí ãîùóìëàðà-úàâàíëàðà

äåéèëìèøäèð. ÍÀÌßÐÄ ÀÐÑÛÇ ÎËÀÐ

Íàìÿðä àðñûç îëàð, ñûíäûðìàç – ñûíû, ßââÿëè èíñàíäà ýÿðÿêäèð áèð ñîâ. Ìÿðäÿ òþùìÿò äåñÿí ìóé1 òÿê èíúÿëè, Ùèðñëÿíè ìèñëèíäÿí ÷àõìàã àëar ãîâ. Ñÿééàä ñèëàùûíû ñàõëàìàç, àòàð, Áÿäíÿçÿð êÿìÿíäè âàð îíäàí áåòÿð. Òÿçÿäÿí äàüëàðû ïèð äåéèá òóòàð, Éàéûíûá ãóðòàðñà îâ÷óäàí áèð îâ. Øàèð Íÿáè áó ôÿíàéà èíàíäû, ßòðàôäà äþâð åäÿr ÿúÿëèí ôÿíäè. Êÿðÿì ßñëè ñåâäè, àëûøäû, éàíäû, Àéàãäàí áàøûíà òóòäó áèð àëîâ.

93

_________________ 1 Muy – tük, saç

ÑÀÉÐÛØÛÐ Íÿ òÿùÿðäè ñèçèí éåðèí ùàâàñû, Áèçèì éåðäÿ ãþí÷ÿ ýöëëÿð ñàéðûøûð. Øèðèí-øèðèí îõóð ñîíà êÿêëèêëÿð, Îíäàí áåòÿð øóõ áöëáöëëÿð ñàéðûøûð. Ñÿùÿð-ñÿùÿð äàí óëäóçó äîüàíäà, Øåù äöøöáÿí àáû-ëåéñàí éàüàíäà. Áóëóä àðàñûíäàí ýöíÿø ÷ıõàíäà, Úöìëÿ ãóøëàð, øèðèí äèëëÿð ñàéðûøûð. Bir qardaş sənsən, bir qardaş Qara, Gələndə görüşərik, onda var çara, Açılar könüllər dönər lilpara, Xatrımızda çox xəyallar sayrışır. Àëéàøûë ýåéèíèá àëëû ëèëïàð äà, Äóðóñóíäàí ãóì ñå÷èëèð ñóëàðäà. Äàø éàðàí ÷åøìÿëÿð, ýþé áóëóäëàðäà, Áÿéàç áèëÿê, øóìøàä ÿëëÿð ñàéðûøûð. Ùÿð áèòêèëÿð ùàñèë îëóð àðàíäà Íÿáèì ýöëÿð, ýöë öçöíö ýþðÿíäÿ. Àïðåë þòöøÿíäÿ, ìàéûñ ýÿëÿíäÿ, Þëêÿìèçäÿ àğûð åëëÿð ñàéðûøûð.

94

ÄÖÍÉÀÍÛÍ ÈØÈ1 Äîëàíàð âÿäÿëÿð, ýÿëÿð ìöääÿòè, Áåëÿ ãàëìàç, ãûøû éàçà éåòèøè. Ãöðáÿòäÿ îëìàéàí ùåñàáûí áèëìÿç, ßçÿëäÿí áåëÿäè äöíéàíûí èøè. Þçýÿ áèð höñíö âàð éàçûí, éàéûí äà, Ãàéüûëàð àç îëìóð ïàéûç àéûíäà. Ãèñìÿò îëñóí Ìóñòàôàíûí òîéóíäà, Åøèäÿð äèëÿéìè éàðàäàí êèøè. Ìÿí Íÿáèéÿì, ùàããà ýÿëèð ýöìàíûì, Ìöøýöëëÿð äöçÿëäÿí ñèððè-ñöáùàíûì. Àëîâëàð è÷èíäÿ áèð úöò òÿðëàíûì, Ó÷óá ýÿëÿð áèçèì èëÿ ýþðöøö.

95

________________ 1 Øåið øàèðèí ìöùàðèáÿäÿ èøòèðàê åäÿí (1941-1945) îüëanlarıíà ùÿñð åäèë-

ìèøäèð. ÊÞÍÖË

Ýàù îëóð öç âåðèð èíòèçàð ìÿíäÿ, Ãàðûøûð ôèêèðèì òóø îëóð êþíöë. Ýàù äà îëóð áó úàùàíûí áöëáöëö, Ýàùäàí äà ïÿðèøàí ùóø îëóð êþíöë. Ýàù îëóð êÿñàëÿò, ãÿìëè àùö-çàð, Ýàù îëóð ýöíÿø tək à÷ûëûð ëèëïàð. Ýàù îëóð áÿðÿäÿ îâëàéûð øèêàð, Ýàù îëóð áóëàíëûã úîø îëóð êþíöë. Ýàù îëóð ýÿøä åäèð áÿùðö öììàíäà, Ýàù îëóð õóðàìàí ñàôàëû äÿìäÿ. Ýàù îëóð óüðàøûð õàêè-çÿìèíäÿ, Ýàù îëóð ùàâàäà ãóø îëóð êþíöë. Ýàù îëóð äàüëàð äà öøöð ãàðûíäàí, Ýàù îëóð Íÿáèíèí ãàéíàð ñÿðèíäÿí, Ýàù îëóð áàùàðûí ôÿñëè áàðûíäàí, Ýàù îëóð áîðàíëû ãûø îëóð êþíöë.

96

ØÅÍËÈÊ

(Àøûã Øåíëèéèí þëöìö ìöíàñèáÿòèëÿ)

Áèð ÷ûðàã éàíàðäûí ×ûëäûð åëèíäÿ, Ãàðàíëûã åéëÿäèí úàùàíû, Øåíëèê. Èñêÿíäÿð áàú àëäû äÿðèí äÿðéàäàí, Áàøàúàí âàðìàäû áó ôàíı, Øåíëèê.

Î ãöðáÿò åëëÿðäÿ åíäè ÿçàáûí, Äèíèí Èñëàì äèíè, Ãóðàí - êèòàáûí. Äåäèëÿð çÿùÿðäè ÿúÿë øÿðàáûí, Àòəøÿ éàíäûðäûí âàòàíû, Øåíëèê?!

...Ýÿëìÿdim îâëàüûíà, áèíÿíÿ, Éåòèøìÿäèì äþâðàíûíà, ñÿíÿíÿ. Ìöãÿððÿáèí êàíi-ýþâùÿð ñèíÿíÿ, Íåúÿ ãûéäû ñàëäû òóôàíû, Øåíëèê?!

Ñÿðô îëäó úèñìèíÿ Êÿðÿì ñþâäàñû, Øàèðëèê åëìèíäÿ ÷ÿêèðäèí áÿùñè. Åëìèí òÿëàòöìö, ìöùèò äÿðéàñû, Çåùíèí áÿíä åéëÿðäè öììàíû, Øåíëèê. Ñÿíè ýþðäöê Ìöùÿììÿäèí äèíèíäÿ, Òÿðèô äåäèí ÿrÿííÿðèí şÿíèíäÿ. Íÿêðàèë ñóâàëû ãÿáèr åâèíäÿ, ßðÿácÿ äàíûøäûí ëèñàíè, Øåíëèê?!

97

Ðÿùìÿò îëñóí óñòàäûíà, ïèðèíÿ, Úèñìèíè áöêñöíëÿð òàíðû íóðóíà. Ñÿééàä êèìè ñàëäûí òèëñèì òîðóíà, ßëèíäÿí àüëàäû Èçàíı1, Øåíëèê.

Øàèð Íÿáè íàìÿ éàçäû ñÿðèííÿí, Òÿáèì éîõäó ñþç äåìÿéÿ äÿðèííÿí. Ãÿíè Mþâëàì áàüûøëàñûí ãÿùðèííÿí, Ñÿíÿ ãèñìÿò åòñèí úèíàíı2, Øåíëèê.

___________________ 1 Èçàíè - Óñòàä àøûã, Øåíëèéèí óñòàäû. 2 Cinan – cənnət

ÒÓØ Áèðèì äîüàð, áèðèì áàòàð, ãàçûëàð, Îíáèðèíäÿ ýÿëÿð áèð-áèðèíÿ òóø. Ýþéäÿí éåðÿ ýÿëÿð ìóðüóíóí ñÿñè, Éåðäÿêè ìóðüóëàð îíà âåðÿð ýóø1. Ùÿãèãÿò øÿùðèíäÿ ñàòûëäû ìàëûì, Ñÿððàôëàð äÿñòèíäÿ ùÿëë îëäó ëÿëèì. Íÿ éåðäÿ äþâð åäÿð ôèêèð-õÿéàëûì, Íÿ ýþçÿ ýþðöíÿð, íÿ äîëàíàð ãóø. Øàèð Íÿáè, ñÿäàí äöøäö êàíàðà, Åøãèéèí øþëÿñè áÿíçÿð ôÿíàðà. Ýàùäàí áàð ýÿòèðÿð, äþíÿð áàùàðà, Ýàùäàí äóìàí òóòàð, áèð áîðàíëû ãûø.

98

________________

1 Ona verər guş – Ona qulaq asar. Guş – qulaq deməkdir. ÁßÍÇßÒÌß ÍÀÍßÚÈÁ ÝßÄÀÉß ÌßÍÈ

Kèðâÿ, àíä âåðèðÿì õóäàéà ñÿíè, Áÿíçÿòìÿ íàíÿúèá ýÿäàéà ìÿíè. Äóìàí-÷èñêèí äþðä éàíûìû áöðöìöø, Ãàðøû âåðìÿ éöç ìèí ãàäàéà ìÿíè. ×ÿòèí îëàð áó äàüëàðû àøàì ìÿí, Ãîðõóì áóäóð äöç éîëëàðû ÷àøàì ìÿí. Èíøàëëàù êè, áèð äÿðéàéà äöøÿì ìÿí, ×àëõàéûá ÷ûõàðàð àäàéà ìÿíè. Ùå÷ áèëìèðÿì ñÿí äÿ íèéÿ áåëÿñÿí, Ýöìàí áóäóð áèð èíñàôà ýÿëÿñÿí. Ìÿí Íÿáèéÿì, òàíûéàñàí, áèëÿñÿí, Ôÿðø åéëÿ - ýþòöðöá îäàéà, ìÿíè.

99

ÃÛØ ÝßËÄÈ Áàáà, áèçèì éåðäÿ áàùàð ôÿñëèäè, Ñèçèí éåðäÿ äóìàí, ÷èñêèí, ãûø ýÿëäè. ßëèì éåòìÿç, àéðû äöøäöì âÿòÿíäÿí, Ñÿí äÿ ýþð áàøûìà íåúÿ èø ýÿëäè. Ýåäÿíÿ ñþéëÿäèì ìÿí ÿðçè-ùàëûì, Äàäûìà éåòìÿäè áèìóðâÿò, çàëûì. Èñòÿäèì ãàéûäàì, ÷àøûðäûì éîëóì, Ñàíàñàí ýþëëÿðÿ ãÿðèá ãóø ýÿëäè. Ñàðô ãàéàëàð øàèð Íÿáè îäàñû, Êþâñÿð áóëàãëàðû åøãèí áàäàñû. ßðçóðóìäà Xàí Kÿðÿìèí ñþâäàñû, Îíäàí äà áåø-áåòÿð ìÿíÿ òóø ýÿëäè.

100

ÀÄÄÛÌ-ÀÄÄÛÌ Ìÿí èëãàð åéëÿäèì éàðà, ýöëøàíà, Ëàëÿëÿð ñåéðèíÿ âàð, àääûì-àääûì. Êþíöë ñàêèí îëäó ýöë ÷þùðÿñèíäÿ, Áèð éåòèð äÿñòèíè, äÿð, àääûì-àääûì. Ùÿð íÿ äåñÿí ñþçëÿðèíÿ ãàéûëàì, Èøàð åòñÿí, äîñò áàüûíäà ñàéûëàì. Íÿ ìöääÿòäè úàìàëûíà ìàéûëàì, Ñàõëà ãÿäÿìèíè, äóð, àääûì-àääûì. Göstərdi camalın, niqabın açdı, Ağıl heyran oldu, xəyalım çaşdı. Yüz min işveyi-nazınan keçdi, Sallandı qarşımdan yar, addım-addım. Øàèð Íÿáè, áó êÿëàìûn íÿ ãÿñäÿí, Ñÿí äåäèí ñèíÿìèí åâèíäÿ áÿñäÿí. Êå÷èðäèí áàùàðû, ýÿëäè çèìèñòàí, Áöðöéöá äàüëàðû ãàð àääûì-àääûì.

101

ÑÞÉËßÉßÊ Çöëöìäÿí ñÿôàéà éåòäè ùàëûìûç, Áó ãÿëÿìè òóòàíëàðäàí ñþéëÿéÿê. Ìóðàäà éåòìÿäè ãåéðè äöøìàíëàð, Ãÿì è÷èíäÿ éàòàíëàðäàí ñþéëÿéÿê. Ýåòäè "àïàðùà-àïàð, ýÿòèðùà-ýÿòè", Äàüûëäû äöíéàíûí çöëìö, çèëëÿòè. Àü ýöíÿ ÷ûõàðòäû áöòöí ìèëëÿòè, Áó ìÿòëÿáÿ éåòÿíëÿðäÿí ñþéëÿéÿê. Ýöíäÿí-ýöíÿ àðòûð åëëÿðèí âàðû, Òèðìÿ-øàë áÿçÿíèð ýÿëèí-ãûçëàðû. Äöç ñþçö-ñþùáÿòè, ÿùäè-èëãàðû, Ìóðàçûíà ÷àòàíëàðäàí ñþéëÿéÿê.

102

ÁÎØ Áèð ýöí îëàr ÿñÿð ìÿùøÿð éåëëÿðè, Ãàëàð áó äöíéàíûí îòàãëàðû áîø. Íåúÿ êè, ìÿùñóëóí ýÿëèð âÿäÿñè, Òàëàíûð áîñòàíëàð, î òàüëàðû áîø. Ùÿð ýÿëÿí áèð çàìàí ñÿôàñûí ñöðöð, Àõûðäà ÿúÿëèí äóìàíû áöðöð. Ñîëóð áÿíþâøÿëÿð, ýöëëÿðè ÷öðöð, Ýþðöíìöð áöëáöëÿð, áóäàãëàðû áîø. Áîéëàíàñàí áèð âÿôàäàð ýþðöíìÿç, Êþíöëëÿð øàä îëóá, ãÿëáè ñèëèíìÿç. Âÿäÿëÿð éeòèøÿð, ìÿòëÿá áóëóíìàç. Ãàëàð ñèíÿìèçäÿ áó äàüëàðû áîø. Þçöíÿ aýàùäû Mþâëàìûí ñèððè, Þëÿúÿê, äöíéàäà êèì ãàëàð äèðè? ×îõëàðû àðçóëàð óçóí þìöðö, Éàçû ùàã éàçàíäû, varàãëàðû áîø. Ìÿí Íÿáèéÿì, çèêð åëÿäèì Ñöáùàíû, ×îõ ýÿçäèì, àç ýþðäöì áó ýåí äöíéàíû.

103

Àõûðäà äîüðóñó ôàíèäè, ôàíè, Ýåøä åòäèì, äîëàíäûì áó äàüëàðû áîø.

ÝÖÍÄÖ ÀÜ Àäû ìèí áèð î Ìþâëàìûí åøãèíÿ, Áó úàùàíà øþëÿ ñàëàí ýöíäö àü. ×îõ ÷àëûøûá òÿäàðöêäÿí äöøìöøÿì, Þìöð êå÷èá, ñèí äîëàíûá äþíäö àü. ßñëèì Àäÿì, Õÿëèëóëëàù ìèëëÿòèì1, Áó øÿðòèëÿ äöðöñò îëà íèéyÿòèì. ßðÿñÿòäÿ îë Ðÿñóëà ìèííÿòèì, Î äà ýþðñöí ëèáàñûìûí áÿíäè àü. Øàèð Íÿáè, áàõûðñàíìû ÿééàìà, Ãûë íàìàçûí, ãèñìÿò åéëÿ ãèéàìà. Òàðèõ ýÿëäè, âÿäÿ éåòäè òàìàìà, Îíäà ýþðäöì ýåéèíìèøÿì ìÿí äÿ àü.

104

_________________ 1 Bu misra Peyğəmbər hədisinə işarədir – “Xəlilullah” İbrahim peyğəm-

bərin künyəsidir. ÉÎËËÀÐÀ ÄÎÜÐÓ

Ùÿðýèç èíòèçàðûí ÷ûõìàç úàíûìäàí, Òÿçÿäÿí äÿâðèøÿì åëëÿðÿ äîüðó, Éîðíóã ìàðàë êèìè ýÿëèá êå÷ÿíäÿ, Éàëâàðàì-éàïûøàì éîëëàðà äîüðó. Ñåâýè-ñåâýèëèñèíèí äÿéìÿç ïÿðèíÿ, Áèð ãóëóíàì öç òóòìóøàì äÿðèíə1. Øàùìàð òÿê ñàðûíàì êÿìÿð éåðèíÿ, Ãóðáàíàì, ãóðøàíàì áåëëÿðÿ äîüðó. Íÿáèéÿì, äîéìàðàì åøãèí áÿùñèíäÿí, Áöëáöë íàëÿ ÷ÿêÿð ýöë ùÿâÿñèíäÿí. Àáû-ëåéñàí îëóá ÷åøìèì éàøûíäàí, Ñåëëÿíèá òþêöëöð ýþëëÿðÿ äîüðó.

105

__________________

1 Äÿðèíÿ - ãàïûíà.

ÒßÇß Ãûøûí ãÿçÿáèíäÿí òàëàíäû äàüëàð, Áàùàðûí ôÿñëèíäÿ àë ýåéèá-òÿçÿ. À÷ûëûð ëàëÿëÿð, áÿçÿíèð áàüëàð, Þòöøöð áöëáöëëÿð, ýÿëèð àâàçà. Äÿðäèí áó úàíûìäà áàüëàäû ìÿäÿí, Ñèòÿìêàð îëìàüûí áèëìèðÿì íÿäÿí? Îõëàäû êèïðèéèí, ñûçûëäàð áÿäÿí, Ýþç éàøûì òÿí åäÿð àõàí Àðàçà. Øàèð Íÿáè, áó ñåâäàäàí ýÿë ÿë ÷ÿê, Êèìñÿíè ãîéìàäû áó ÷ÿðxè-ôÿëÿê. Ýþðÿí áó äöíéàäà âàðìû ìÿíèì òÿê, Åøãèí çèíäàíûíäà ÿñèð ÿë-ÿçà.

106

ÄÖÐÖÑÒËßÐ ÎËÑÓÍ Ñèðëÿð ñàéÿèñíäÿ áàäÿ è÷ÿíëÿð, À÷äûüû ãàïûëàð äöðöñòëÿð îëñóí. Øàèðëÿð ìÿäù åäÿð ýÿçäèéè øÿùðè, Úÿâàáûí åøèäÿí ùöøèéàð îëñóí. Ãÿðÿçè ýəëÿíäÿ îëìàñûí bàêû1, Ñÿððàô ìèçàíûíäà ÷ÿêèëñèí éöêö. Êÿíäèñè ìöëàéèì, õàñéÿòè-õàêè, Þëêÿëÿð è÷èíäÿ íàìóäàð îëñóí. Íàøû îâ÷ó ýÿçÿð îâóíó áóëìàç, Áÿðÿñèí áÿêëÿéèá, øèêàðûí àëìàç. Äàáàí ãàëäûðìàãëà óúà äàü îëìàç, Óúà äàü áàøûíäà ýÿðÿê ãàð îëñóí. Ìÿðèôÿò êàëàìûí àëñûí ÿëèíÿ, Ùÿãèãÿòäÿí ñó áàüëàñûí ýþëöíÿ. Õÿéàëäàí êå÷ÿíëÿð ýÿëñèí äèëèíÿ, Éàéûëñûí äöíéàéà, éàäèýàð îëñóí. Øàèð Íÿáè åøãèí ìÿòàùûí à÷ñûí,

107

Àãèëëÿð àðàñûí, äóðäàíÿ ñå÷ñèí. Éà ýÿðÿê Êþâñÿðäÿí áàäÿëÿð è÷ñèí, Éà ýÿðÿê óñòàäû ïèðùöíÿð îëñóí.

_______________

1 “bak” – qorxu ÙÅ×

Òàìû áàë øÿðáÿòè òöðêö ñþéëÿñÿì, Ñåéðàãûá ÿëèíäÿí éàéûëàðìû ùå÷?! Úàùèë-íàãàáèëè òÿðèô åéëÿñÿì, ßùëè-äèë éàíûíäà ñàéûëàðìû ùå÷?! Àíàäàí îëàíäà Àäÿìè-òèôèë, Ãÿðÿçè øåéòàíäû, îíó éÿãèí áèë. ßäÿá-ÿðêàíûíà ãàéûòìàéàí ãóë, Àõûð-àãèáÿòäÿ áàé îëàðìû ùå÷?! Íÿáèéÿì, ñÿðèìäÿ åøãèí ùàâàñû, Úîøãóí áèð äÿðéàäû, éîõäó àäàñû. Ùÿçðəò ïèð ÿëèíäÿí åøãèí áàäàñû, È÷ÿíëÿð ñåâäàäàí àéûëàðìû ùå÷?!

108

ÃÀËÀÐ

(äîäàãäÿéìÿç) ßðçàãû àç èêÿí õàíÿäÿí õÿúèë, Äèëÿñÿí äèëÿéèí èççÿòäÿ ãàëàð. Éàðàäàí ãàäèðäè êÿíäè ãÿäðèíÿ, Òÿðèãÿò, çèéàðÿò ëÿççÿòäÿ ãàëàð. Øÿõñè ñÿàäÿòäÿ ÿçÿí ýÿðÿêäè, Ñÿäàñèí àõ÷àéà éàçàí ýÿðÿêäè. Ñàüûíäà sàëåùè éàçàí ýÿðÿêäè, Íÿèíêè, ÿéëÿøÿ, èñðàòäà ãàëàð. Íÿáè şÿðèéÿòèí øÿðòèíè ãàíàð, Õÿéàëûí ëÿøêÿðèí úàùàòäà ñûíàð. Úàùàíûí ÷ûðàüû ùà÷àíêè éàíàð, Úÿùä åòñÿ ÷ûðàüû ÿõðÿòäÿ ãàëàð.

109

ÁßÍÇßÐÑßN1

(âöúóäíàìÿ) Ö÷ éàøûíäàí áåø éàøûíà âàðàíäà, Éåíèúÿ à÷ûëìûø ýöëÿ áÿíçÿðñÿí. Áåø éàøûíäàí îí éàøûíà âàðàíäà, Ïÿòÿêäÿí ñàíúûëìûø áàëà áÿíçÿðñÿí. Îí äþðäöíäÿ ñåâäà åíÿð áàøûíà, Îí áåøèíäÿ éàìàí ýèðÿð òóøóíà. ×öíêè éåòäèí èéèðìè äþðò éàøûíà, Áîçáóëàííûõ àõàí ñåëÿ áÿíçÿðñÿí. Îòóçóíäà êÿêëèê êèìè ñÿêÿðñÿí, Èéèòëèê åéëÿéèá ãàíëàð òþêÿðñÿí. Ãûðõûíäà ñÿí ÿë ùàðàìäàí ÷ÿêÿðñÿí, Ñîíàñû îâëàíìûø ýþëÿ áÿíçÿðñÿí. ßëëèñèíäÿ ÿëèô ãÿääèí ÷ÿêèëè, Àëòìûøûíäà þí äèøëÿðèí òþêöëö, Éåòìèøèíäÿ ãÿä-ãàìÿòèí áöêöëö, Êàðâàíû êÿñèëìèø éîëà áÿíçÿðñÿí.

110

Səksənində ñèííèí åíÿð äèçèíÿ, Äîõñàíûíäà ãóáàð ãîíàð ýþçöíÿ. Íÿáèì äåéÿð ÷öíêè éåòäèí éöçöíÿ Óúà äàü áàøûíäà êîëà áÿíçÿðñÿí.

________________ 1 Áó øåið 30-úó èëëÿðäÿ òîïëàéûúûëàð òÿðÿôèíäÿí “Êîðîüëó” äàñòàíûíà

äàõèë åäèëèá. ÊÞËÝßÑÈÇ

(ãûôûëáÿíä)

Áèð ÿúàéèá úèñì ýþðäöì, úÿñÿòèíèí øàùèäè, Ìÿòëóáóíúà ìóðàç àëàð, íåúÿ ôàëäû êþëýÿñèç? Ùÿð ñåâäàéà ìöøòàã îëóá, ýåúÿ-ýöíäöç ñÿé åäÿð, Ìöñàôèðäè þç éîëóíäà, íåúÿ éîëäó êþëýÿñèç? Î íÿäèð êè: áèð éîë ýåäÿð, getdiyində ãàéûäàð? Ãàéûòìàçñà ôÿëÿê onun àãèáÿòèíi áóäàð. Ãåéëè-ãÿëà äþçÿ áèëìÿç, ÿçàëàðûì õàê åäəð, Ãàìÿò âåðÿð ãàìÿòèíÿ, íåúÿ éåëäè êþëýÿñèç? Èêè íÿäè bu aləmdə ùå÷ îëìàäû ãÿðàðû? O nədi ki, gþçäÿí èòÿð, ýåí éîëëàðû äàðàëû? Äîããóç áàüäû, gecə-gündüz ö÷ áàüáàíäàí áàð àëû, Î áàü÷àäà ýöë éåòèðèð, íåúÿ ýöëäö êþëýÿñèç? Øàèð Íÿáè áó äöíéàäàí fani olub áàõ ýåäÿð, Íåúÿ øàíäû, əzəlindən éàðàíûáäû éîõ ýåäÿð? Î íÿäèð êè, bu aləmdə ùÿð àëÿìäÿí ÷îõ ýåäÿð?

111

Àðà, éåòèø ìÿíàñûíà íåúÿ ùàëäû êþëýÿñèç?

ÃÈÉÌßÒÈ ÎËÌÀÇ Þçöííÿí áþéöéÿ ãóëëóã áóéóðìà, Ñþçöí éåðÿ äöøÿð, ãèéìÿòè îëìàç. Ùÿð íÿ òóòóðñàíñà þç ÿëèíëÿ òóò, Úÿôàñû ÷îõ îëñà ìèííÿòè îëìàç. Þçöíÿí áþéöéöí àëìà àùûíû, Áÿä äóâà éåòèðÿð, ñàíà òîõóíó. ×àüûð Éàðàäàíû, øàùëàð øàùûíû, Èøèí èðàñò ýåäÿð, çÿùìÿòè îëìàç. Òÿêÿááöð êÿíäèíÿ ëàéèã ãûëäûüû, Àõðû àüëàìàãäû äåéèá-ýöëäöéö. Úÿùëè-úÿùÿííÿìäÿí øèêàð àëäûüû, Àëèìè-òöëöígäö, ìÿðôÿòè îëìàç. Ðèéàzÿò åëìèíäÿ áèð ïóëà äÿéìÿç, Êÿíäè ìÿüðóð îëàí áèð ãóëà äÿéìÿç. Ùàëàëäàí ãàçàíûá, ùàëàëäàí éåìÿç, Äÿùàíû øÿùä îëñà, ëÿççÿòè îëìàç.

112

Øàèð Íÿáè ïóð êàìàëû éàõøû áèë, Çèêð åëÿ, ñÿí ýåúÿ-ýöíäöç, èëáÿèë. ßäÿá-ÿðêàíûíà ãàéûòìàéàí ãóë, Úÿùÿííÿì ùàçûðäû, úÿínÿòè îëìàç.

ÞÉÖÁÄÖ, ÞÉÖÁ Úàâàíëûã äåéèëÿí áþéöê áàëàäû, Ùÿð êÿñ þç êÿíäèíè þéöáäö, þéöá. Ùÿääèíè áèëÿíäÿ òÿðèãÿò òàïàí, Èëàùûì î ãóëóí ñþéöáäö1, ñþéöá. Éîëäàí ÷ûõûá øÿð éîëóíà âàðàíëàð, Ùàããà, ÿäàëÿòÿ ãàðøû äóðàíëàð, Åéø-èøðÿòëÿ þìðö áàøà âóðàíëàð, Àõðû ãÿì ëèáàñû ýåéèáäè, ýåéèá. Áó äöíéà ôàíèäè áàõñàí óçàüà, Íÿ ñóëòàí òàíûéûð, íÿ äÿ êè, àüà. ×îõëàðûí òàõäûíäàí ñàëûá àøàüà, Ñîíðàäàí áàøûíà äþéöáäö, äþéöá. Øàèð Íÿáè äèëÿð ÿõðÿò-èìàíû, Îíäà ýþðäöì ùàã Ìÿùÿììÿä äåéÿíè. Øÿðèÿò Ìóñòàôà, Ìÿùÿììÿä êàíû, Øÿðòèíè èñëàìà äåéèáäè, äåéèá.

113

_________________

1 Söyübdü – yerli dialektdə sevibdi deməkdi. ØÞËßÑÈ ÊÈÌÈ

Úÿêèáäè ãàøûíà ãöäðÿò ãÿëÿìè, Îõóíóð Ãóðàíûí àéÿtè êèìè. Öçöíäÿí êÿíàðà äöøöá øþëÿñè, Çöëåéõà, Éóñèôèí øþëÿñè êèìè. Åøãèíèí ñþâäàñû êÿñèá éàíûìû, Éîëóíäà ãîéìóøàì øèðèí úàíûìû. Òþêÿðÿì öñòöíÿ íàùàã ãàíûìû, Àù ÷ÿêèá àüëàðàì áàéàòû êèìè. Âóðóëóá ñèíÿìÿ ÷àë-÷àðïàç äàüû, Äîñò ìåùðèáàí îëàð, äöøìÿíëÿð éàüû. Áÿíä îëóá ñèíÿìäÿ ùèúðàíûí äàüû, Íÿáèéÿì, èíúÿëäèì õÿéàòû êèìè.

114

ÄÞÐÄ

(qıfılbənd) Ðóçè-ÿçÿëèíäÿí òÿáäèðè-òÿíùà, Éàðàòäû äöíéàíû, äþðä ïåøÿñè äþðä. 366 áàüûí ãûðõ ñÿêêèç ýöëö, Àëàéû áèëèíìÿç, äþðä ïåøəñè äþðä. 30 úöç Qóðàíûí ùÿðôèíè ñå÷ìÿ, Îíó îõóìàìûø, êèòàáà êå÷ìÿ, Úÿííÿòè-ðèçâàíäà âàð íå÷ÿ ÷åøìÿ? Ùàõ íÿñèá åéëÿñèí, äþðä ýóøÿñè äþðä. Íÿáèíèí ãÿäÿðè òÿäáèðè-Beyra1, ßìðëÿ ÷àëûíäû, ëþâùè-ìÿhfóça2. Ìÿëàéèê ìþìèíëÿð äóðàð íàìàçà, Ãûëàðëàð êàðâàíûí äþðä ýóøÿñè äþðä.

115

___________________ 1 “Tədbiri-Beyra” – Allahın tədbiri 2 Lövhü-məhfuz – Quranda adı çəkilən gizli lövhə

ÄÞÐÄ ÁÀÇÀÐÛ ÂÀÐ

(qıfılbənd) Ñåéðÿ ÷ûõäûì áèð áàçàðûí éîëóíà, Äîëàíäûì äþâðÿñèí, äþðä áàçàðû âàð. Íå÷ÿ ìèí êö÷ÿäÿ, íå÷ÿ ìèí äÿëëàë, Ùÿðÿíèí áèð éîëëà êÿñáè-êàðû âàð. Ìèëëÿòè-áÿøÿðèí îëóá áèíàñû, ßççÿëè Àäÿìäè àòà-àíàñû. Äàüûëäû úàùàíà, éàíäû ÷ûðàñı, Éöç èéèðìè äþðä ìèí õîø ýöçàðû âàð. Îíóí ñàéÿñèíäÿ ìÿí äÿ äèëÿäèì, Éåòäèì ìÿòëÿáèìÿ, øöêöð åéëÿäèì. Ãàäèð èëàùèäÿí êÿëàìû ãÿäèì, Îí ñÿêêèç ìèí àëÿìèí ùåñàáäàðû âàð. Ö÷ ãàïû à÷ûëìûø, áèðäè îòàüû, È÷èíäÿ áàð âåðèð äîããóç áóäàüû. Øàèð Íÿáè êÿøä åéëÿäè áó áàüû,

116

Îí èêè îõ òóòàí êàìàíäàðû âàð.

ÁÅØÀ-ÁÅØ

(qıfılbənd)

ßçÿëè áèíàäàí êàìàëû ãÿäèì, Íÿ öñòöíäÿ ãÿäÿì âóðäó, áåøà-áåø? Õèëãÿòè àëÿìäÿí áó éàíà ãÿäÿð, Ôàíè äöíéà áàøà âàðäû áåøà-áåø. 18 ìèí àëÿìèí ùèêìÿòè âàðäû, ßùëè äèë âÿñfèíè ùåñàáà âóðäó. "Êöí" äåäè, êàëàìûí äöíéàíû ãóðäó, Èáòèäà ÿðáàèí1 íóðóäó, áåøà-áåø. Äîëàíäû ýÿðäèøè, êå÷äè çàìàíà Ãÿùðè ãÿçÿáèíäÿí ýÿëäè àìàíà. Øàèð Íÿáè, ÿëèí éåòèð äàìàíà Ãèñìÿò îëñóí, ÿõðÿò äÿðñèí áåøà-áåø.

117

_____________________

1 “Ərbain” – qırxlar deməkdir. Söhbət sufi fəlsəfəsindəki qırxlar cəmin-dən gedir.

ÀËÒÛ

(ãûôûëáÿíä) Ãàäèð ìþâëàì "Êöí" äåéÿíäÿ êÿëàìûí, Âóðäó éåðíÿí-ýþéöí äèðÿéèí àëòû. Áèðäè ãÿðàðû âàð, àðòìàç, ÿêñèëòìÿç, Îí äþðäö ñàêèíäè, ãûðàüû àëòû. Ùàíñû äàüäû, éàüìûð éàüàð, ÿðèìÿç, Ùàíñû áàüäû, ëàëÿ áèòÿð, ÷öðöìÿç, Ùàíñû äàüäû öñòöí äöìàí áöðöìÿç, Äå êèìëÿð åéëÿäè, íîâðàüû àëòû? Íÿ ìÿíçèëäè, éîë÷óëàðû éîðàðëàð, Ùàíñû êàðâàí ÷îõ èðàâà ýþðÿðëÿð. Ùàíñû äÿðñäè, îíó áèçäÿí ñîðàðëàð, Áåøèíäÿ ìàùèðÿì, ñîðàüû àëòû? Øàèð Íÿáè, äöíéà êèìÿ ãàëàñû, Î êèìäè êè, ñîí ãıëûíúûí ÷àëàñû.

118

Î êèìëÿðäè, êöòàù îëìàç áàëàñû, Àñûëûá àñìàíäà ôÿðàüû àëòû?

ÈÑÒßÐßÌ Õàëèãèì õàòÿìäè êÿðÿìèí êàíû, Úàíûìû úàùàíäà úàâàí èñòÿðÿì. Äèëÿðÿì ìóøòàüûì õàëèãè-Éÿçäàí, Áàðû ùþêìöíäÿí ôÿðìàí èñòÿðÿì. Ýÿðäèøè-çàìàíà äöøäö çöëöìÿ, Áèð áöëáöëÿì, ùÿñðÿò ãàëäûì ýöëöìÿ. Äèäàðûì äàìàíû êå÷ñÿ ÿëèìÿ, Äåìèøÿì áó úàíû ãóðáàí èñòÿðÿì. Ìÿí Íÿáèéÿì ùåé ÷ÿêÿðÿì àù-çàðû, Ñþâäàíûí ÿñÿðè éàíäûðûð íàðû. Ùèúðàí ëîüìàíûéàì, ãÿì òàðèìàðû, Äàâàñûç äÿðäèìÿ äÿðìàí èñòÿðÿì.

119

ÉÀÒÌÛØ ÈÄÈÌ ÕÀÁÈ ÃßÔËßÒ È×ÈÍÄß1 Éàòìûø èäèì õàáè-ãÿôëÿò è÷èíäÿ, Íóø åéëÿäèì ìÿí äÿ åøãèí úàìûíû. Ýþçöì à÷äûì ìàèë îëäóì áó ñèððÿ, Éàõøû áóëäóì ãàíëû ôÿëÿê úàíûíû. Íÿáèì äåéÿð ñåâäà áàøà âóðìàñà, Ùÿñðÿò ãàëûá ýöë áàõ÷àñû ñîëìàñà, Áèð àäàì êè, ñåâäèéèíè àëìàñà, Ìÿíäÿí îëñà áàäà âåðñèí úàíûíû.

120

__________________

1 Şeirin yalnız iki bəndi əldə edilmişdir. ÃÎÐÓÃ×U

Àé ãîðóã÷ó, àò þçýÿíèí àòûäû, Éÿñè1 èñòÿð, ÿëäÿ ãîéìà ñÿí ìÿíè. Ýþðÿí äåéÿð ãóðòóëóáìóø ñþçëÿðè, ×îõ ãèíàðëàð, äèëäÿ ãîéìà ñÿí ìÿíè. Áó äîüðóäó ùÿð êÿñ îëñà äàðûëàð, ×è÷ÿêëÿðäÿí øÿùä àïàðûð àðûëàð. Ìåøÿ áàøû áèéàáàíäû áó éåðëÿð Äóìàí ýÿëèð, ñåëäÿ ãîéìà ñÿí ìÿíè. Éþíöì äöøöá, áó òÿðÿôäÿ âàð èøèì, Èíúèäèðñÿí, ùÿääÿí àøûá òÿôòöøöì. Áó ñèííèìäÿ ãîâüà ýþðìÿéèá áàøûì, Øÿðÿ ñàëûá, ÷þëäÿ ãîéìà ñÿí ìÿíè. Àü áóëóäëàð ÿðø öçöíÿ ÷ÿêèëè, ×îõ ãàðàëûá ìÿëóì îëóð øÿêèëè. Ýþé ýóðóëäàð, àáû-ëåéñàí òþêöëö, Áîç-áóëàíëûã ñåëäÿ ãîéìà ñÿí ìÿíè.

121

Ùÿì óñòàäàì, ùÿì óñòàäà òàáûéàì, Ñÿððàô îëñà úàâàùèðèí ãàáûéàì. Ôàõðàëû åëèíäÿ øàèð Íÿáèéÿì, Âåð àòûìû, éîëäà ãîéìà ñÿí ìÿíè.

________________ 1 Yəsi – sahibi, yiyəsi

ÁÈÐÚß ÉÎË

(ãûôûëáÿíä)

ßââÿë èáòèäàäàí õÿëãè-àëÿìäÿ, Ãÿíè-Mþâëàì íÿ äåéèáäè áèðúÿ éîë? 7 ãàò éåð, 9 ãàò ýþé ãóðüóñó, Ãöäðÿòèíäÿí òÿí éàðàíäû, áèðúÿ éîë. Ùàíñû øÿðòäè, áó øÿðòëÿðÿ ãàðûøäû? Ùàðàäàí àòûëûá, ùàðàéà äöøäö? Ùàíñû ìåùìàí, ùàíñû áàüà éåòèøäè? ßë óçàäûá íÿéè äÿðäè, áèðúÿ éîë? Øàèð Íÿáè öçÿð åøãèí ýþëöíäÿ, ßçáÿðèäè ùàõ êàëàìû äèëèíäÿ. Áó äöíéàíûí àõûðÿë-ÿââÿëèíäÿ, Ùàíñû çÿìèí ýöí ýþðöôäö áèðúÿ éîë?

122

ËÀÌÈ-ÕÅÉ

(qûôûëáÿíä)

Àäÿìèí çöðéÿòè íå÷ÿ ìèëëÿòäè, Íÿäÿí èøëÿð îëäó äàë, âaâ, ëàì, håé? Ãàðıõäû ïèðèìèç, ïîçóëäó íîâðàõ, Î çàìàíäàí äöøäö àéûn, ðåé, ëàìè-håé. Øÿôàÿò êàíûìûç ol ìèìö, äàëäû1, Èñìèíè îõóñàí áèð ùåéÿ ÷àëäû. Êàô íóíà éåòèøäè, áÿðãÿðàð îëäó, Ñàùèáè-ãöäðÿòäè, håé, ëàìè-håé. Øàèð Íÿáè, êèì ýöâÿíäè ãàëàéà? Èðéàñûíäàí2 òåç äóø îëäó áÿëàéà? Íÿìðóä áèð îõ àòäû, ÿðøè-ÿëàéÿ, Ãàáàüûíà òóòäóëàð áåé, ëàìè-õåé.

123

___________________

1 Mimü dal – Məhəmməd peyğəmbərin adının əvvəl və son hərfləridir. 2 “Riya” deməkdir.

ÕßÐÀÁß

(qıfılbənd) Äîëàíäû ýöíëÿðèì, èë êå÷äè àéûì Àõðÿòÿ ãàëìàäû áèð ùàããû ñàéûì. Äóðàí áÿéëÿð, ñèçäÿí õÿáÿð àëàéûì, Áó äöíéàäà ñàðàé ÷îõäó, õÿðàáÿ? Éöç èéèðìè äþðä ìèí ÿñàáÿ ýÿëäè, Èáëèñ ðèéàñûíäàí ÿzaáÿ ýÿëäè. Êèì ùåñàá åéëÿäè, ùåñàáà ýÿëäè? Ùåñàáûíäàí àðòûã îëäó õÿðàáÿ. Î êèìäè ùàñàñûí äÿðéàéà ÷àëäû? Ôèðîí úàëàëûííàí àõðû ãÿðã îëäó. Èñýÿíäÿð äÿðéàäàí áÿä-õÿðàú àëäû, Ùÿìÿí éóðäó âåðàí îëäó õÿðàáÿ. Øàèð Íÿáè áó äöíéàäàí áàú àëäû,

124

Ýàù ïÿðèøàí ñåâäàñûíà óúàëäû. Êå÷äè úàâàíëûüû âàðäû, ãîúàëäû, Íå÷ÿ ìÿáÿäëÿðè ýþðäö õÿðàáÿ.

MƏNƏ BAXMIR

Tay-tuş arasında hörmətli canım, İndi qocalmışam el mənə baxmır. Şeyda bulbul kimi fəğan edərdim, Başını qaldırıb gül mənə baxmır. Oyanıb yuxudan aynıyan canım, Coşqun bulaq kimi qaynıyan canım. Əlləri qızılnan oynuyan canım, Var da üz döndərib, pul mənə baxmır. Şir Nəbi deyər sözün düzünü, Keçirdim əllini, gördüm yüzünü. Qocalıqda itirmişəm özümü, Nə ərli, nə rəsiz, dul mənə baxmır.

125

ßËÈÔ-ËÀÌËÀÐ

ÁßÍÇßÐ

ßëèô - ßââÿë éàðû òÿðèô åéëÿðÿì, Áåé – Áàüi-áåùèøäÿ ýöëøÿíÿ áÿíçÿð. Òåé - Òÿáÿððöê âÿôàäàðûí áÿéàíû, Ñin - Ñèððè áèëèíìÿç ìÿäÿíÿ áÿíçÿð. Úèì - Úàìàëû áÿä åéëÿìèø äöíéàíû, Ùåé - ùàëû ùÿéàòäà ìÿëÿêëÿð ñàíû. Õåé - Õÿéàëûì äàëìàäàäûð äÿðéàíû, Çàë - Çÿùìÿòäÿí ñîëìóø ýöëøàíà áÿíçÿð. Ðåé - Ðÿùì åéëÿñÿ äÿðäè-ìþùíÿòÿ, Çåé - Çèëëÿò ÷ÿêìÿðÿì ãÿìè-ôèðãÿòÿ. Òåé - Òÿðèãÿò ìÿòëÿáèäèð õèëãÿòÿ, Çàä - Çÿðíèøàí ñèíÿí ðèçâàíà áÿíçÿð.

126

Àéí - ßéàí îëóð úèñìèì äîëàíû, Ãàéí - Ãÿíèìÿòäÿí úèñìèì òàëàíû. Ôåé - Ôÿùìèíÿí àøêàð åòäèì ìÿí ñÿíè, Ãàô – Ãÿäðè-úàìàëûí úàùàíà áÿíçÿð. Êàô - Êÿðÿì åéëÿñèí ÿðç åäèá ùàëû, Ëàì - Ëöüÿò êÿñá åäèì, þéðÿíèì áàðû. Ìèì - Ìèííÿòèì éîõäó èíúèäèì ñÿðè, Íóí - Íóðóí øþëÿñè àñìàíà áÿíçÿð. Ùåé - Ùåñàáà ýÿëäè Íÿáè öëôÿòè, Âàâ – Âàõòû-ìÿùøÿðäÿ äèëëÿð èççÿòè. Ëàìÿëèô - ëà Éåéäÿí ãûë èáàäÿòè, Åëìè - ÿðêàí îëó èìàíà áÿíçÿð.

ßËÈÔ ßÂÂßË

(qıfılbənd)

ßëèô - ßââÿëäè, äàéèìè ãÿäèì, Àëÿìÿ Xàëèãñÿí ñèðëÿð ÿéàíäû. Áåé - Áèííÿò åòäèéèí ÷àðõû-úàùàíäû, Íåúÿ Ãåéäè, Ñåé-ñàùèáè-Ñóáùàíäû? Íåúÿ Úèìäè-úàâàáëàðû úàð åäÿð, Íåúÿ Ùåéäè-ãÿáàùÿòäÿ àð åäÿð, Íåúÿ-Õåéäè õàéèíëÿðè õàð åäÿð, Íåúÿ Äàëäû - Íÿêðàéèíëÿð ñîðàíäû? Íåúÿ Çàëäû-÷îõ éåòèøäè çÿôÿðè, Íåúÿ Ðåéäè-ùå÷ ñåâìÿäè êàôÿðè, Íåúÿ Çåéäè-Çèð åéëÿéèá çÿáÿðè, Íåúÿ Ñèíäè-êÿëàìëàðäà áÿéàíäû? Íåúÿ Øèíäè-Øàùà éàçäû áàðàòû, Íåúÿ Ñàòäû-ßçèç ãàëäû ñþùáÿòè, Íåúÿ Çàòäû-Çÿáò åéëÿäè ìþùíÿòè,

127

Íåúÿ Õåéäè-Çåé çÿìèíÿ äàâàäû? Íåúÿ Àéíäû-Ñèëèíìÿäè àéíàñû, Íåúÿ Ãàéíäû-Þçöíäÿäè ìÿíàñû, Íåúÿ Ôåéäè-ïàê îëìàäû ñèíÿñè, Íåúÿ Êàôäû-ùèúðè êàìà áîéàíäû? Íåúÿ Ãàôäû-Ýþéäÿí ýÿòäè Úÿáðàéûë, Íåúÿ Ëàìäû-ãóðáàí êÿñäè Èñìàéûë, Íåúÿ Ìèìäè-Ãóëëóüóíäà Ìèêàéûë, Íåúÿ Nóíäó-Çÿìèí, àñìàí äàéàíäû? Øàèð Íÿáè, ùåé-ùèäàéÿò êàëàìû, Íåúÿ Âàâäû-êàìèë åéëÿð èñëàìû, Ëàì-ßëèô-Ëà Éåéäÿí àëäûì ÿíàìû, Àðàìûøàì áó èëãàðû-èìàíäû.

ÙÅÉ ÄÓÐÓÐ

Éåé - éÿãèíäè, ëàìÿëèôëà, Xàëèãèì, Âàâ - Âàðàíäà, ãàðøûìûçäà ùåé-äóðóð. Òàëèá îëäóì èñìè øÿíè ñþéëÿäèì, Áó ñèíÿìèí äÿôòÿðèíäÿ Éåé-äóðóð. Íóí - Íóðàíû áèð øÿõñ âåðäè ïàéûìû, Ìèì - ìÿòèíèí êèìñÿ âåðìÿç ñàéûíû. Ëàì - Ëÿòèôäè, ùå÷àí ñåâìÿç õàéûíû, Êàô - Êàëàìû, ãóðóëóáäó éàé äóðóð. Ãàô - Ãÿäÿðèì äèëÿìèøÿì éàçàíà, Ôåé - Ôåëèìèí ùàëû äöøñöí äöçÿíÿ. Ãàéí-ãàëñûí, ýèçëè ñèððèì Ñóáùàíà, Àéí - ßééàí Çÿìèí-àñìàí Ôåé-äóðóð. Çåé - Çèéàíäû áó äöíéàíûí úÿôàñû, Òåé - Òÿðèãÿ ìöìêöí îëàí âÿäÿñè,

128

Çåé - Çàòà ñÿé åäÿð, ãóðòóëàð áÿùñè, Øèí - Øþéêÿòèì úàëàëëàíûá, ñàé äóðóð. Ñèí - Ñèíÿìèí äÿôäÿðèíè à÷àðàì, Çåé - Çÿùìÿòëÿ áó äöíéàäàí êþ÷ÿðÿì. Ðåé - Èñòÿsÿì ãàíàä à÷ûá ó÷àðàì, Çàä - Çàëûíäû, äàëäàñûíäà Õåé-äóðóð. Ìÿí Íÿáèéÿì, Ùåé ùåñàáñûç äÿðìÿíÿì, Úèì - Úàíûíû Ñàí - ñàâàâà âåðìÿíÿì. Òåé - Òàíðûìäû, gþðöíìÿçäè, ýþðìÿíÿì, Áåé - Áèñìèëëàù, ßëèô - Àëëàù ñàé äóðóð.

KAMİLDİ QABİLİM ßëèô - ßââÿë ÿðç åéëÿéèì, Áåé-Êàìèëäè Ãàáèëèì. Òåé - Òàìàìÿí ñåéð åëÿäèì, Ñåé - Êàìèëäè ãàáèëèì. Úèì - Áó úàíûì íèéàç åäÿð, Ùåé - Õÿéàëûì çèéàäà, Éàð äåäèìó Yàðàäàíà, Õåé - Êàìèëäè ãàáèëèì. Äàë - Äàùàíäà ÿçáÿð åòäèì, vàúèáÿòè éàçûëû. Çàë - Çàìàíà, ÷àðõû-àñìàí, hÿð ôÿíàéà äöçöëäö. Ðåé – fal açıb Ðÿìë àòäûì, Çåé - Çèëëÿòèí áÿéàíû. Ñèí - Ñàíà òàëûá îëäóì, tàáûñûíäàí öçöëö. ßìðèíäÿ êöëëö úàùàí, Éåé - Êàìèëäè ãàáèëèì. Ñàò - Ñàíäûì áó ùóðóôàòû, iíäè áóëäóì ãà÷ûíû. Ñàòû - Zàòûí êÿðàìÿòè, Äal - Äèëÿäèì ñó÷óìó. Çåé - Çÿùìÿòè ãÿáóë åòäèì, iìòàùàíà éîëóì âàð. ßýÿð âàðñà õèëàô åäÿí, Àéí - Àðà è÷èíè. Ãàéí êè, - ãàôèë îëìàì, Ôåé - Êàìèëäè ãàáèëèì.

129

ßëèô - Àéÿò, êàô-ãàäèðäè, Êàô - Êàìàíûí íèøàíû. Ëàì - ßééàìûì áåëÿ êå÷äè, Ìèì - Ìÿò åòäèì áó øàíû. Åé Ðÿááèì, ñÿí êè, ãàäèð, Íóí - Íóìóòäà, ñèíÿì äÿôòÿð, Äàèìà ñöáùàí äåéÿð, Ùåé - êàìèëäè ãàáèëèì. Õÿéàëû Ìèñêèí Íÿáèíèí, Âàâ-âàðûá ýèçëèí áÿéàíû. Ôöðãàíäà éöç ìèí ùÿðèô, vÿñô åéëÿéèì ñàíûíû. Ýåúÿ-ýöíäöç õÿéàëûìäà, làìÿëèô-ëà ñàíûëû. Èñìè òóòóá ýþéäÿí éåðè, Éåé-êàìèëäè ãàáèëèì.

ßËÈÔ-ËÀÌ Âß ÒßÐÑ ßËÈÔÁÀ

ßëèô - Äÿðñèì, áåé-áÿéàíäû, Òåé - Òàíðûéà ÿìàíÿò. Ñåé - Ñÿðèìèí, Úèì-Úÿôàñû, Ùåé-ùàëûìà, Õåé-Õÿëÿò. Òåé - Òÿðèãÿò, Çåé-Çèéàðÿò èñòÿéÿí, Àéí-àéäà, Ãàéí-Ãàôû áÿñëÿéÿí, Ôåé - Ôÿðìàíäû, Êàô-Êàëàìû ïèñëÿéÿí, Ãàô - Ãàðóíà, Ëàì-Ëàéèõäè ìÿñèéÿò1. Äàë - Äàâàäà, Çàë-Ðóñòàì ÷àëûøäû, Ðåé - Ðÿùìàí, Çåé-Çÿùìèíÿ ãàðûøäû. Ñèí - èñòÿäè, Øèí-Øþùðÿòÿ éåòèøäè, Èéèòëèêäÿ ìÿëóì îëäó Ñàòó-Çàò. Ìèì - Ìÿíèìäè, Íóí-"Êóí"óìóí ñàùèáè, Ùåé - Hàã Aëëàù, þçöí âåðäèí áó òÿáè,

130

ÂÀÂ - Âàõòûíäà, Éåé-Éåðèíäÿ ùåñàáû, Íÿáèì äåéÿð, Ëàì-ßëèô-Ëàm áèð èççÿò.

_______________

1 Məsiyət – qaranlıqdır.

ÚÛÜÀËÛ ÒßÚÍÈÑËßÐ

ÑÀÐÛ ÙÅÉ

Áó äÿðñèìè ùÿãèãÿòäÿí îõóäóì, Î íÿäèð êè, éàøûë ÷ûõàð ñàðû ùåé?

Ìÿí àøèãÿì ñàðû ùåé, Ýöë èðÿíýèí ñàðû ùåé. Äåø áàüðûìûí éàðàñûí, Ìÿëùÿì ãîéóá ñàðû ùåé.

Áàùàð îëó áàðûíúûëàð áàðûíû, Âÿäÿ éåòÿð ýöëäÿí íàðà ñàðû ùåé. Áó ñþçëÿðèì ìÿíàñûíäà èícÿëè, Éåðèø åéëÿð äàü öñòöíäÿ èíúÿëè.

Ìÿí àøèãÿì èíúÿëè, Êàìàí ãàøûí èíúÿëè, Åøãèìÿ òþùìÿò äåìÿ,

131

Éà ñûíàð, éàí èícÿëè. Íÿ ìÿíçèëäÿ ãÿðàð òóòóá äèíúÿëè, Êþíöë ó÷àð îâëàüûíà ñàðû ùåé. Øàèð Íÿáè ìöøòàã îëäó áèð ÿëÿ, Ñÿôàëàíäû ìöøòàã îëäó áèð ÿëÿ.

Ìÿí àøèãÿì áèð ÿëÿ, ßëÿíìèøÿì áèð ÿëÿ. Səééàä öz îéëàüûíäà Áÿðÿ êÿñÿ áèð ÿëÿ.

Öëôÿò ãûëûá ÿëèí éåòñÿ áèð ÿëÿ, Ùÿñðÿò èëÿ ãîé áîéíóíà ñàðû ùåé.

ÑßÌÒÈÍß

Áèíÿ ãóðñàí ñàðàéëàðûí ñÿìòèíÿ, Àðèô ýÿòèð, íÿçÿð ñàëñûí ñÿìòèíÿ.

Ìÿí àøèãÿì ñÿìòèíÿ, Îõó äÿðñèí ñÿìòèíÿ. Ñÿééàä îëäóì áÿðÿäÿ, Êàìàí ãóðäóì ñÿìòèíÿ.

Èçèí âåðèí ãîøóí ÷ÿêèì ñÿìòèíÿ, ßùäàz1 ãóðóì èðàñäûíà, ñÿìòèíÿ. Óñòàälarûí äÿðñè áèð àü ðÿíý îëó, Îõóäóì äÿðñèìè áèðàü ðÿíý îëó.

ßçèçèì àü ðÿíý îëó, Qar yağar, ağ rəng olu. Son mənzilə gedəndə Lèáàñûì àü ðÿíý îëó.

132

Äÿðéà òÿëàòóìó bir àü ðÿíý îëó, Ìÿíçèëèì óçàãäû ñÿìòè-ñÿìòèíÿ. Øàèð Íÿáè, íèãàá tóòóá öçöíÿ, Úÿðýÿñèíäÿ ÿëëèñè íÿ, éöçö íÿ,

Ìÿí àøèãÿì éöçö íÿ? Ãÿëÿì ÷ÿêèá éöçöíÿ, Ýþçëÿðí àòÿøèíäÿí, Øþëÿ äöøöá öçöíÿ,

Äþðä àéíàäû, ö÷ õàë äöøöá öçöíÿ, ßúÿá äöçöëöáäö ñÿìòè-ñÿìòèíÿ.

_________________ 1 Əhdaz – pusqu, səngər

×ßÊßÐ

Ùÿð êÿñ êè, òóø ýÿëñÿ äÿðä èðàùûíà, ßðèäÿð úàíûíûí éàüíû ÷ÿêÿð.

ßççèì éàüûíû ÷ÿêÿð, Éàüû éàüûíû ÷ÿêÿð. Éàäëàðà ñèð ñþéëÿìÿ, Ñèððèí éàüûíû ÷ÿêÿð.

Øåùèíäÿí øÿùäèíè äàäà ýÿòèðèð, Çÿíáóð ÷è÷ÿêëÿðèí éàüûíû ÷ÿêÿð. ×àüûðûí úÿððàùû éàðàñû íÿäè, Àðàñûí, àõòàðñûí éàðàñû íÿäè.

ßççèì éàðàñû íÿäè, Éàðûí éàðàñû íÿäè. Áó ùèúðàí éàðàñûíûí, Èëëàúû, ÷àðàñû íÿäè?

Íÿ òÿñÿëëè òàïûð, íÿ äÿ äèíúÿëèð,

133

Ñèíÿñè ùèúðàíûí äàüûíû ÷ÿêÿð. Øàèð Íÿáè ÷àðõû, úàùàíû äåéÿð, Úÿùäëÿ ÷àëõàíàð, úàùàíû äåéÿð.

ßçiçèì úàùàíû äåéÿð, Úàíàí úàùàíû äåéÿð. Ñèäãèíÿí äèëÿê dilər, Ãàäèð-Ñöáùàíû äåéÿð.

Ýÿëÿíäÿ çàùèðÿ èíñàíû äåéÿð, Ýåäÿíäÿ õÿëÿòèí àüûíû ÷ÿêÿð.

ÍÅÚß ÕßÉÀËÛ

(dîäàãäÿéìÿç)

Ñÿùÿð ñÿéàùÿòÿ äàëàí àøèãèí, Ýÿëÿð õÿéàëûíà íåúÿ õÿéàëû.

Íåúÿ õÿéàëû, Õåéèð íåúÿ õÿéàëû, Éàüûäûð, éàõûíäûð, Íåúÿ õÿéàëû,

Úÿùëè-úàùàò åéëÿð ÿùëè íÿçàêÿò, À÷ûëäû òÿðñèíÿ íåúÿ õÿéàëû? Àéëàðëà àù ÷ÿêÿð àðàäà ãàñèò, Àùûçàð ÿùëèäè àðàäà ãàñèò,

Àðàäà ãàñèò, Àðàëëàð ÿõðÿòè, Àðàäà ãÿñèò,

134

Ùèúðàí çèíäàíûíäà, äàðàäà ãàñèä,

Êÿøäåéè-êàíàðäà ãàëñà ãàí àğëàð, Äàëàíäà äÿðèíÿ íåúÿ õÿéàëû? Úÿùäèlə úàùàíäà éàíäû ÷ûðàüû, ßçÿë èççÿòèíÿ éàíäû ÷ûðàüû,

Éàíäû ÷ûðàüû, Allah íÿçÿð ñàëäû, Éàíäû ÷ûðàüû, Àëûøäû úàùàíäà, Éàíäû ÷ûðàüû,

Íÿáèíèí øÿíèíÿ éàíäû ÷ûðàüû, Ñÿé åäÿð ñÿðèíäÿ íåúÿ õÿéàëû.

ÉÀÐÀÌ ÑÀÜÀËÌÀÇ

Ñåâäèéèì éàüûäûð ãÿäðèìè áèëìÿç,

Åòèáàðû îëìàç, Èëãàðà ýÿëìÿç.

Ïåéêàíû ñèíÿìäÿ ãóðóá íèøàíû, Êèïðèéè àëìàç, Éàðàì ñàüàëìàç.

Ýåéèíèáäèð ùÿð ãóìàøäàí àëû âàð, Çöëôëÿðèí úÿíýèíäÿ ãàëìàüàëû âàð. Þçöì äÿ áèëìÿäèì íÿ õÿéàëû âàð

Ãûçûë ýöë äÿñòÿñèíäÿ Úàíûì ãÿñòèíäÿ. Ýöëöíäÿí ýöëýÿç Áó áàüäà áèð ýÿç.

Øàèð Íÿáè äÿðñèí áó äàëà äöøäö,

135

Áöëáöë êÿøä åéëÿäè, áó äàëà äöøäö Éàíäûðìà îäà, Éà áàði-Xóäà Åäÿðÿì èëòèìàñ, Ñÿí åéëÿ õèëàñ.

ÄÈÂÀÍÈËßÐ

×ÎÕ ØÖÊÖÐ

Éàçûëàíëàð ýÿëäè áàøà, ãÿëÿìèíÿ ÷îõ øöêöð, Úöìëÿìèçÿ ìóðàç âåðÿí, êÿðÿìèíÿ ÷îõ øöêöð. Ýþéäÿí äþðä áàø êèòàá åíäè, ÿçÿë áàøäàí Èíúèëè, Áèç ýþòöðäöê îë Ãóðàíû, êÿëàìûíà ÷îõ øöêöð. Øèâÿíè-ìÿùøÿð ýöíöäö, éàðÿá, êèì ÷ÿêèð çèëëÿò? Èñðàôèë ñóðóí ÷àëäû, ýÿëäè íÿ êè, âàð ìèëëÿò. Èáòèäà ÿôâ îëóíäó ýÿð öììÿòè-Ìÿùÿììÿä, ßë ýþòöðöá äóâà ãûëàí, ñàëàìûíà ÷îõ øöêöð. Ýÿë áè÷àðÿ Øàèð Íÿáè, ñÿðèí ñþâäàéà äöøäö, ×àòûëäû îë ãûë êþðïö, íå÷ÿ ìþìèí ãóë êå÷äè. Ãóðóëäó ìèçàí òÿðÿçè, éàðÿá, íÿ ùèêìÿò èøäè, Áèç äÿ ýəëäèê áó äèâàíà, äèâàíûíà ÷îõ øöêöð.

136

ÈÁÒÈÄÀ

ßçàëàðûì çþùdÿ ýÿëäè, ëöòôi-úàíäàí èáòèäà, Éöç èéèðìè äþðä ìèí íÿáè, êå÷äè úàíäàí èáòèäà. Éàðàäûáäû éåðíÿí ýþéö, ÷àðõû-äþâðàí ôûðëàíûð, Àçðàéûë ñÿíÿò ãûëäû, vóðäó úàídàí èáòèäà. ×öí âàðäûð êÿðàìÿòè, ìþìèíè åòìÿç ìÿëóë, Éàïûøìàéàí äàìàíûíà äàèìà îëóð çÿëèë. Îòóç cözv àéÿò òÿôñèðè áàøäàí-áàøà ìöòòÿñèë Äèëÿê åäèá, ìÿòëÿá àëëàì î Ñöáùàíäàí èáòèäà. Ìÿí Íÿáèéÿì, àòÿøèíÿ éàíìàüà éîõäóð ùàëûì, Ãûë êþðïö, íèçàì-òÿðÿçè, îðäà ýÿçèð õÿéàëûì. Öç ýþðöáÿí, ðöøâÿò àëìàç ùÿãèãÿòäè àmàëûì, Éàðàíìûøàì, õîf åäÿðÿì, î äèâàídàí èáòèäà.

137

ÀËËÀÙ Îõóäóì êÿëìåéè-òîùèäè éÿãèí áèëäèì âàð Àëëàù, Úÿìè úÿùÿò êè ñÿíäÿäè òàêè èõòèéàð, Àëëàù! Éåòèøÿðñÿ õîø íÿçÿðèí àëÿìè åäÿðñÿí øàä, Ìÿõëóãàòà ðiçãi âåðÿí - éåòèð êÿñáè-êàð, Àëëàù! Ùəêèð-ìiíêèð ýÿëÿíäÿ ñîðàúàãëàð ùåñàáûì, Þçöì çÿèô, éåðèì çèíäàí, íÿ îëàúàã úàâàáûì?! ßýÿð àòñàí úÿùÿííÿìÿ àòàøà éîõäó òàáûì, Rəhmətèí ÷îõ ýþçÿëäè, ãÿçÿáèíäè íàð, Àëëàù! Ìÿùøÿðèí ùþâëó øèääÿòè áèð ýöí ýÿëÿð áàøûìà, Bir göíàùêàð áÿíäÿíÿì ìÿí éàíäûðìà àòàøûíà. Ùÿúÿðë-ÿñvÿò dedilər Êÿáÿíèí áèð äàøûíà, Ñûüûíìûøàì úàëàëûíà ñÿí îëàñàí éàð, Àëëàù! Øàèð Íÿáè ãöññÿ ÷ÿêÿð ãÿðã îëóáäó ãÿìèíÿ,

138

Íÿêðàèëèí ñóâàëûíà, Əçðàèëèí çÿùìèíÿ. Âÿçíè-Ãàô îëñà ýöíàùûì ìþâúóääóðóð ðÿùìèíÿ, Áàüûøëàðñàí þç ôåéçèííÿí, åòäèì åòèáàð, Àëëàù!

ÖÇÖÌß Ýÿë ñÿíÿ äèâàíè äåéèì ùÿðôèíè ãàí öçöíÿ, Ùÿãèãÿòäÿí ìÿòàùûì âàð à÷àðàì ìåéäàí öçöíÿ. Öììàíû ýÿøò åäÿðÿì ÷ûõàðàì ñÿùðàéà ìÿí, Êÿíäèíÿ áÿéàí åäÿðÿì ìÿðäè-ìÿðäàí öçöíÿ. Àëèìëÿðèí äÿôòÿðèäè óñòàäëàðûí ñèíÿñè, Ãåéáäÿí òÿá ýÿòèðèð îíà ãàäèð Mþâëàñû. Èëàùèì ãÿðàð âåðìèø øÿìñö ãÿìÿð øþëÿñè, Ëåéëö íàùàð ýÿðäèø åéëÿð êöëëè úàùàí öçöíÿ. Àñè áÿíäÿ éîëà ýÿëìÿç öüáàíû Söáùàí áèëè, Áàèñ îëàð þç íÿfñèíÿ äåéÿð áóíó êèì áèëè?! Øàèð Íÿáè èíêàð åòìÿç ñàùèáè-ñóëòàí áèëè, Ýèçëèí ñèððèí aøêàð åäÿð êöëëè úàùàí öçöíÿ.

139

ÁßÍÝ Åøã ÿñÿðè úîøà ýÿëÿð, øèðèí úàíûì îëäó òÿíý, Áó ñèíÿìäÿí äÿíèç àõàð, ãÿðàð âåðèá Xuäàì áÿíý. Ãÿçÿáëÿíèá ôèòèë àòñàí èç åëÿìÿç èñìèmÿ, ßòðàôû ñÿíýè-òèëèñèì, ïîçóëàðìû áîéëÿ ñÿíý. Ìþâëàìûí ìèí áèð àäû î çàìàí äöøÿð éàäà, Ñèäã öðÿêäÿí äÿðñèì àëäûì èìàì ïåéüÿìáÿðçàäà. ßýÿð âàðñà áèð ìöøýöëöì éÿãèí éåòÿð èìäàäà, Àúèç ãàëìàì ãàðøûñûíäà âóðàí îëñà òÿáëè-úÿíý. Ìÿí Íÿáèéÿì, ÿë öçìÿðÿì ÿùëè-ìÿðèôÿò äîñòäàí, Èáòèäà õÿáÿðäàðàì õÿëâÿòè-ðóçÿëÿñäàí. Ùÿð èýèä þç ãÿëáèíäÿ êÿíäèíè áèëÿð àñëàí, Äöøöíìÿç, ýöçàðûíäà éàòûð íå÷ÿ ìèí ïÿëÿíý.

140

ÀËßÌÈ ÒÓÒÓÁ ØÎÕÓ Çàìàíûìäà äþâðàí åòäèì, ýþðäöì àçûíàí ÷îõó, Êÿëìÿñèíäÿí ìÿëóì îëóð, óñòàäëàðûí âàð-éîõó. Øÿìñö ãÿìÿð, ìàùû-òàáàí ýþé öçöíöí íàõøûäû, Äîëàíûð ëåéëö íàùàð, àëÿìè òóòóð øîõó1. ×îõëàðû ùàâàëàíûð, åøãèíäÿí ìèíèð àòû, Ìÿíçèëèíäÿ ìÿéóñ îëóð, êþùëÿí îëìàñà çàòû. Áåç ýÿòèðñÿí áàçàðëàðà óúóç îëàð ãûéìàòû, ßýÿð âàðñà äàðàãëàðûí çÿðèëÿ çÿðáàô òîõó. Øàèð Íÿáè áèð ìÿäÿíäè, éöêö éöêÿ äàéàíû, Ñÿððàô ýÿëñÿ ñàáèò îëóð, ùÿãèãÿòäÿ áÿéàíû. Ïÿíúÿ âóðñàì áÿðáàä åéëÿð òèëèñèìëè ãàéàíû, ×îõäó áàüëû áîõ÷àëàðûì, òàìàì êàìàëäû, îõó.

141

________________

1 Şoxu – nuru, işığı ÙßÊÈÌ

Äÿðäèìè äÿôòÿð åòìÿéÿ éîõäó éàçûì, éà Ùÿêèì, Ýåúÿ-ýöíäöç çèêð åäÿðÿì, âàð ìóðàçûì, éà Ùÿêèì Èëàùèìñÿí, èðÿááèìñÿí ãàéûëäû úöìëÿ ñÿíÿ, Ñûüûíìûøàì äÿðýàùûíà, âåð ìóðàçûì, éà Ùÿêèì. ßðêàíûnäàí ùÿéà áóëäóì, ÷öí áöëáöëÿì àéÿòíÿí, ßë ýþòöðöá äóà ãûëëàì, ìÿí ìþìèíè ñèôÿòíÿí. ßéðè éîëó òÿðê åéëÿéèá ÿéÿð ýåòñÿm èñðàòíàí, Íÿçÿðèìäÿ ïöíùàí äåéèì áó ãÿðÿçèì, éà Hÿêèì. Øàèð Íÿáè, ãàôèë îëìà, áó áàüû ôàíè áèë ñÿí, Ùÿãèãÿòäÿí áàéàíûí âàð, âàúèáèí ìèííÿò ãûë ñÿí. Àëÿìäÿ ëàøÿðèêñÿí, ìöøêöëöí ïÿíàùûñàí, Äÿðäÿ äÿðìàí âåðÿí ñÿíñÿí, âåð íèéàçûì, éà Hÿêèì.

142

ÔÀÉÄÀÑÛ Íß Ìÿíàñûç, ìöíàñèáñèç ñþçü áèëìÿéèí ôàéäàñû íÿ, Èçèíèç, òÿêëèôñèç éåðÿ âàðìàüûí ôàéäàñû íÿ? Óçàã äîëàí ùÿðúàéèäÿí, äöøìÿ ãÿì ýèðäàáûíà, ßãë óúóíäàí ñîíðà ïåøìàí îëìàüûí ôàéäàñû íÿ? Éàðû ýþðäöì áàü è÷èíäÿ þòöðäö áöëáöë êèìè, Áèðúÿ ñààò ýþðìÿéÿíäÿ ýöíöì êå÷èð èë êèìè. Áèð êþíöë êè, ôÿðÿùëÿíèá à÷ûëìàéà ýöë êèìè, Àðñûç-àðñûç åë öçöíÿ ýöëìÿéèí ôàéäàñû íÿ? Øàèð Íÿáè áó øÿðòèíÿí åäÿð íÿèéí ìÿòèíè, Áèð ñààò ôèêèð âåðÿñÿí ñÿí áèëÿðñÿí çàòûíû. Èñëàì ýÿðÿê éàõøû áèëÿ øÿðèÿòèí øÿðòèíè, Èáàäÿòè ðèéà ö÷öí ãûëìàüûí ôàéäàñû íÿ?

143

ÎËÌÀÌÛØ Êþíöë, äîëàí áó äàüëàðû, çèìèñòàí, ãàð îëìàìûø, Ýÿð äîëàíñàí ÿôñàíÿäè ñåâýèëè-éàð îëìàìûø. Àõòàðñàí áÿëëè îëàð, ÿñëè-çàòû áÿëëÿíè, Áèâÿôàéà áåë áàüëàìà, ÿùäè-èëãàð îëìàìûø. Çèéíÿò âåðèá çöëôëÿðèíÿ òþêöëöá ñîëäàí ñàüà, Ýþç éàøûì ãÿòðÿëÿíÿ, áóëóääàí ëåéñàí éàüà. Öç ãîéóá öçÿðèíÿ âÿäÿñèç ýèðñÿí áàüà, Àýàù îë êè, íÿô åòìÿçñÿí øÿúÿðäÿ1 áàð îëìàìûø. Øàèð Íÿáè, à÷ ìÿòàùûí, ñàë âÿñâèíè áÿéàíà, Ðÿôòàð åëÿ, ñàëàì éåòèð ùÿð ýþðäöéöí èíñàíà. Äÿôòÿð åò ñþçëÿðèíè, íàìûí äöøñöí úàùàíà, Ùà÷àí áöëáöë ñÿäà âåðÿð, ôÿñëè-áàùàð îëìàìûø?

144

_______________

1 Şəcər – ağac, budaq ÝÞÇËßÐÈÍ

Ùå÷ áèëìèðÿì íÿéÿ áÿíçÿð, Ñÿíÿì, ñÿíèí ýþçëÿðèí, Îé÷ó ýþðìöø îéà áÿíçÿð, Ñÿíÿì, ñÿíèí ýþçëÿðèí. Àòûëäû ïàð÷àñûíäàí, ïåéêàí îëäó ñèíÿìäÿ, Áèð ãóðóëìóø éàéà áÿíçÿð, Ñÿíÿì, ñÿíèí ýþçëÿðèí. Åùñàí åéëÿ î ëÿáèíäÿí òàìàðçû òàìûí äàäà, Áàä ÿñäè, ïÿðèøàí îëäó, çöëôöíäÿí ãàëõäû àäà. Ùÿð êÿñ sÿíÿ ñàùèá îëñà, ìöääàùû éîõ äöíéàäà, Áèð úÿëàëëû áÿéÿ áÿíçÿð, Ñÿíəì, ñÿíèí ýþçëÿðèí. Ýÿë áè÷àðÿ Øàèð Íÿáè, äöíéà øÿùäèí äèëÿìÿ, Áåùèøäèí áèð íåìÿòäèð, âÿñâè ýÿëìÿç ãÿëÿìÿ. Éàðàíûáäûð, øÿìñö ãÿìÿð, øþëÿ ñàëûð àëÿìÿ, ßðø öçöíäÿ Àéà áÿíçÿð, Ñÿíÿì ñÿíèí ýþçëÿðèí.

145

ÉÖÊÖÌ ßðÿáè-ôàðñû äóéìóøàì, öðéàíû-äèëäèð éöêöì, Àéëàðëà áàøà ýÿëìÿç, ÷îõ óçóí èëäèð éöêöì. ßýÿð ýÿëñÿ ùàëàëçàäÿ, ãóë îëëàì ãóëëóüóíäà, ßýÿð ýÿëñÿ ùàðàìçàäÿ, áóëàãëûã ñåëäèð éöêöì. Áèð òàãûì òÿúíèñèì âàð, òàìàì èêè ãàïûëû, Ùÿãèãÿòäÿ ìöíÿççÿùäè, äöðöñò éîëäàí ñàïûëû. Áÿççàçäàí äöêàíûì âàð, ùÿð íÿ äåñÿí òàïûëû, Íÿ ãÿäðè-ãèéìÿòè âàð, ãóìàøû-àëäûð éöêöì. Ùÿãèãÿòäÿí áîõ÷à ìàëû, ñàõëàìûøàì éöêöìäÿ, Ñþêÿìèøÿì âÿçíi-ãàôÿ, úàâàùèð-ëÿë ùþêìäÿ. Áèð äèáñèç äÿíèçÿì êè, éîõ êèìñÿäÿí ïÿêèì äÿ, ßòðàôû ñÿíýè-ãàéà, çöëìÿòëè éîëäóð éöêöì.

146

Ùÿð sÿùÿðäÿ àáäÿñò àëûá íàìàçûìû ãûëàðàì, Ùÿð íÿ êè ìÿòëóáóì âàð Yàðàäàíäàí dèëÿðÿì. Éåòèøìèøÿì áèð øÿôàìà ÿð-ÿðéÿòèí áèëÿðÿì, Èêè ìèm ùåéÿ ìöääÿñèë õàëèãè äèëäèð éöêöì. Ìÿí Íÿáèéÿì, åøã óúóíäàí àëÿìè òóòäó àùûì, Ãàäèð Mþâëàì, ñÿí áàüûøëà, ÷îõäó ìÿíèì ýöíàùûì. Áèèëãàðà áÿíä îëìóøàì, âàðäûð öìèä-ïÿíàùûì, Êèìñÿéÿ ñèð âåðìÿðÿì, à÷ûëìàç ôàëäûð éöêöì.

ÎËÌÀÑÀ Ùÿð åíèøèí éîõóøó âàð, äèáäÿêè êàë îëìàñà, Øàù îëñà íàäàí ñàéûëàð, ÿùëè-ÿéàë îëìàñà. ßôëàòóí õÿððàò ìèñàëëû, êèòàáà òèìñàë ñþçëö, Äåéÿðëÿð ñÿí äàíûøìà, äþâëÿòö ìàë îëìàñà. Êþíëöì è÷è áèð äÿíèçäè, ùåñàáû äîëàíäàäû, Íå÷ÿ ìóðüó áèð éóâàäà, êàíû-ãöäðÿò ãàëàíäàäû. Äèðèëèê âàð, äèëÿí÷èëèê, àñóäÿëèê þëÿíäÿäè, Áó éàíäàí äà äàð ãÿáèðäÿ ñîðüó-ñóàë îëìàñà. Ìèñêèí Íÿáè, ùþêì âåðèð, ùÿð äÿìè-äþâðàí þçö, Íÿ àëûøûð, íÿ äÿ ñþíöð, ñèíÿíäÿ åøãèí kþçö. Ñÿððàô îëñà ìÿúëèñèìäÿ íèçàìà ÷ÿêÿð ñþçö, ×öðöê úåâèç áàùà äöøÿð, ýþâùÿðè-ëÿë îëìàñà.

147

ÍÀÇ ÅÄßÐ Ìÿí ýþðäöéöì àëû-ãóìàø, ýÿëäè áàçàðà, íàç åäÿð, Èëãàðûíà õèëàô îëäó î ãÿëáè ãàðà, íàç åäÿð. Ïåéêàíû úÿëëàä ìèñàëëû, ñèíÿìè ãîéäó íèøàí, Çöëôëÿðèí çèíäàí åäèá, ÷ÿêèëäèì äàðà, íàç åäÿð. ßââÿëäÿí àøèã îëäóì, Çåé, Ùåé, Ðåy1 ßëèô ãÿääè õàòûíà Àéíà àëûá ñèí÷è2 ñàëûð, î ýþçÿë ñóôàòûíà. ßäàñûíäàí áàø ÿéìÿéèð ýþéöí éåääè ãàòûíà, Åøèäèáäè áÿçèðgaíàì, ýÿëèá áàçàðà íàç åäÿð. Áèð áó ãÿäÿð ñèòÿì îëìàç, áèëìèðÿì êè, íÿ íàçäû, Åééóá êèìè éàðàëûéàì, éåíÿ äåéèð áó àçäû. À÷ûëûá êþêñöí äöéìÿñè, î ãàðäàí äà áàéàçäû, Øàèð Íÿáè ìöøòàã îëóá äàüäà ãàðà íàç åäÿð.

148

_________________

1 Zöhrə 2 Sinci salmaq – öz-özünə baxmaq

ÏßÐÂßÐÄÈÝÀÐ Éàïûøìûøàì äÿðýàùûíà éàçûã ìÿí, ïÿðâÿðäèýàð, Èëàùèñÿí, èðÿááèìñÿí, êÿðÿìñÿí ñÿí, Pÿðâÿðäèýàð. Úÿëàëûíà ÿùòàúûm1 âàð, ya Xudam, íÿñèá åéëÿ, Áèçÿ õîø ýöí əta åéëÿ, àäèëñÿí ñÿí Pÿðâÿðäèýàð. Îõóéóáàí ýåúÿ-ýöíäöç òàìàì åòäèì ãàðàìû, ßëèì éåòìÿäè ëîüìàíà, êèì áàüëàñûí éàðàìû? Ùÿì ÿìðèí, ùÿì íÿùéèí, áèëìÿç ùàëàë-ùàðàìû, Éÿãèíäè êè, ñÿíäÿí ãàëûá, äèí, èìàí Pÿðâÿðäèýàð. Øàèð Íÿáè éàõøû áèëèð, ÿäÿáèíäÿ ÿéèëìÿç, Áó ãÿëáèìäÿ ãàðà íþãäÿ, ïàõûð ãÿëáèì ñèëèíìÿç. Øàèíèíäÿ àýàù îëìàç, ìÿëóë ãàëûá áèëèíìÿç, Ìÿùøÿðäÿ êèìäè ãàëàí, ìÿëóë õàí Pÿðâÿðäèýàð?

149

_________________

1 Əhtac – ehtiyac mənasında ÈÍÍßÍ ÁÅËß

(Äèâàíè-ìöõÿììÿñ)

Úÿùàëÿò áàøa âàðìàç, îëìàì íàäàí èííÿí áåëÿ, Äèëÿê åäèá, êÿñá åäÿðÿì, äóàäàí èííÿí áåëÿ. Ýÿëÿíëÿð êè, âàð, ýåäÿúÿê ñûðàäàí èííÿí áåëÿ, Àëèìëÿðäÿí òÿðèãÿò àë, ìÿðèôÿòÿ ìàùèð îë, Êå÷èáäè îë çàìàíà, ãàðàäàí èííÿí áåëÿ. Ôèðóäèí úÿëàëûíà ìöíàñèá éàïäû ãàëà, Íÿìðóä ìÿíÿì äåäè, àðòûðäû éöç ìèí áàëà. Èñôÿíäèéàð ãàë åéëÿäè, íåéëÿäè Ðöñòÿì Çàëà? Åéëÿìÿ ôèòíÿ-ôÿñàä, äöøÿðñÿí ãÿùðè éîëà, Ýÿë ýþòöðÿê áó øåéòàíû àðàäàí èííÿí áåëÿ. Àáu-àòÿø, õàêu-áàääàí ìàéàñûí áóëäó èíñàí,

150

Éàõøû-éàìàí þìöð êå÷äè, òàðèõëÿð îëäó òàìàì. Ýÿðäèø åòäè ÷ÿðõè-äþâðàí, ÷îõëàðû ýåòäè íàêàì, Äàùè áÿñäè èíñàí îüëó, ÷ÿêäèéèí çèëëÿò-ñèòàì, Êþ÷ åéëÿéÿê ùàã éåðèíÿ, áóðàäàí èííÿí áåëÿ. Ýÿë áè÷àðÿ Øàèð Íÿáè, ùàã äèíè, èñëàìû ýþð, Úÿáðàéûë íàçèë îëäó, ýÿòèðäè Ãóðàíû ýþð. ßââÿë Àäÿì, àõûð Xàòÿì, ÿäàëÿò äèâàíû ýþð, Ðóçu-øÿá çèêð åéëÿéèá, îë ãàíû-ñöáùàíû ýþð, Áÿëêÿ ÷àëà õåéèð ãÿëÿì, éàðàäàí èííÿí áåëÿ.

ÄÅÄÈËßÐ ßôâ åò êÿøfè-êÿðàìÿòäÿí èñìèíÿ Söáùàí äåäèëÿð, Òÿáèìëÿ õàáè-ãÿôëÿòäÿí, ñèððèìè ïöíùàí äåäèëÿð. Áèð äÿðèí äöðéàéà äàëàí áèëÿðìè ãåéðèñèíè, Áó äþâðöí ñèòÿìèíÿ äàéàíìûñàí ñÿí äåäèëÿð. Àéáààé, êöëëö ãÿìÿ ãÿðã îëìóøàì ýþð êè ìÿí, Ñþçöìöí êþâùÿð ìÿäÿíè, ñidqinə âåðèð ýöìàí. Óíóòìà êè, ãàðøû ÷ûõàð, òóòäóüóí éàõøû-éàìàí, ßõðÿò ýöíö àçàä îëàð, òàá åòìÿç úàí äåäèëÿð. Øàèð Íÿáè áåùèøäÿêè äþðä ýöëøÿíèí áöëáöëö, Áàäÿ åøãèí ñÿðäÿí àøûá, éîëóíäó ùàããûí éîëó. Äèâàíûí äàð àéàüûíäà ÷àüûðýèíÿí éà ßëè, Çèêð åäÿíäÿ áó êàëàìû åëìè-ÿðêàí äåäèëÿð.

151

ÝÞÇßË

(divani-müsəddəs) ßýÿð äþíñÿì èëãàðûìäàí, åë ìÿíè ãûíàð, ýþçÿë, Ñÿí ýÿú îëìà õÿéàëûíäà, õàòûðûì ñûíàð ýþçÿë. Çèéíÿò âåðèá çöëôëÿðèíÿ, òåëëÿðèí ñàíàð ýþçÿë. Ïÿðâàíÿéÿì àòÿøèíäÿ, úàìèàëûí ôÿíàð ýþçÿë. Ñóëåéìàí êÿêëèéè êèìè ñÿäàí äöøöá äàüëàðà, Áèð àç ýåí äóð, ïöíùàí åéëÿ, àðèôëÿð ãàíàð ýþçÿë. Ñÿééàä îëäóì îâëàüûíäà ãàðøû ýÿëäè ñàëàòûí, Úèñìèìÿ ëÿðçÿ äöøäö, íåúÿ äÿðéà òÿëàòóì. Ýþðìöøÿì õàb è÷èíäÿ, îõóìóøàì áàðàòûí, Ìàèë îëäó ìóðüè-òîâóç, àðòûðûáäû çèíÿòèí. Ìÿùÿááÿò ìÿòù åéëÿäè, òàìàì åòäèì ãèéìÿòèí, ×öí áèëèðÿì ùåñàáûíı, äèíàðáàäèíàð, ýþçÿë.

152

Áèð ãàñèäÿ öðúàù îëäóì ñàãèëÿð õîúàñûíà, Èñáàòäàí äÿðñ à÷ûëäû, áîéëàíäûì áàúàñûíà. Äÿðñ âåðäè òàëèá îëäóì, õóáëàðûí óúàñûíà, Áÿçÿéèá ëàëÿ-íÿðýèç êþêñöíöí êö÷ÿñèíÿ, Ãîðõóðàì àéðû äöøÿê, äîëàíàã êÿíàð ýþçÿë. Øàèð Íÿáè ìöøòàã îëóá, íÿçÿð ñàëäû èøèíÿ, Êèïðèéèíäÿí îõ àòûëäû, ìÿí áàõûðäûì ãàøûíà. Ëÿáëÿðè éàãóò-éÿìÿí, èíúè-ñÿäÿô äèøèíÿ, Úÿâàùèð, õàòÿì áèëÿðçèê, àëòóí äöçöá äþøöíÿ, Ùàâàëàíäû êþíëöì ãóøó, áàø âóðäó àòÿøèíÿ, Íÿ ñþíìÿç, íÿ àëûøìàç áèðäÿì êè, éàíàð, ýþçÿë.

À×ÀÐÄÛ ÁÓ

(divani-müsəddəs)

Úèñìö úàíäà ìóðüóëàðûì, ñÿô ÷ÿêèá ó÷àðäû, áó, Õÿéàëûì úàâàùèðäÿí äöðäàíÿ ñå÷ÿðäè áó. Êþíëöì ýÿçÿð ýöëøÿíëÿðè, õàð ýöëäÿí êþ÷ÿðäè áó. Çåùíèìèí êÿøêöëöíö àòìûøàì äÿðéàëàðà, ßúàéèá ãÿâvàñ îëóá, äÿðéàäàí êå÷ÿðäè áó. Àðàéûáàí ÿðêàíûíû ùÿð êÿñëÿ ýÿëìÿç éîëà, ßçðàéûë ùþêìëÿ ýÿëñÿ, äöøÿð úàíà âÿëâÿëÿ. Íÿêðàéûë ñóàë åäÿð, êÿëìÿ ýÿòèðìÿç äèëÿ, Ìÿãàìû ìàðó-ÿãðÿá òàìàì ãóðøàíàð áåëÿ, ×ÿêÿðëÿð áèð ìÿíçèëÿ úàäàëàð äöøÿð ñîëà, Î äÿìäÿ êè, øÿôà áóëìàç, ìÿùøÿðäÿ íà÷àðäû áó.

153

Øàèð Íÿáè ýþç òèêèáäè, ìèì-Ìÿùÿììÿä, íóí-íóðà, Øÿíèíÿ åíäè Ãóðàí, éàçûëäû êèòàáëàðà. Ñþçëÿðèíäÿí íÿô åéëÿðÿì èðÿùìÿò óñòàäëàðà, Àëòû ìèí àëòû éöç àëòìûø àéÿò, éöç îí äþðä ñóðà, Ëàèëàùà-èëëàëàù, äåäèì, øÿùàäÿòäÿ èëãàðà, Äÿñòèìäÿ íàìÿ îëóð, áåùèøäÿ à÷àðäû áó.

ÅÉËßÌßÌ

Áó äöíéàíûí òèðìÿ øàëû, àëà ìèííÿò åéëÿìÿì, Êþâñÿðäÿí ãÿòðÿ áóëñàì, áàëà ìèííÿò åéëÿìÿì. Ïÿíàùûìäû ïÿðâÿðäèýàð èëàùûì éàð îëóðñà, Ãÿëáèì éåòñÿ äàmàíûíà, ÿëÿ ìèííÿò åéëÿìÿì. Ùÿãèãÿòäÿí äÿðñ îõóéóá, ìÿðèôÿòè ñå÷ÿðÿì, Ðåé èëÿ àðàì éîõäó, çåé-çÿùìèíäÿí êþ÷ÿðÿì. Çåé-çèéàíûì Ãàôà éåòñÿ, ìÿðäÿ úàííàí êå÷ÿðÿì, Ìöõÿííÿòÿ áîéóí ÿéèá, äàëà ìèííÿò åéëÿìÿì. Øàèð Íÿáè, êàèíàòû èëàùûì ãûëäû êÿðÿì, Ñèíÿìè äÿôòÿð åäèá, õåéèð-øÿðèì éàçàðàì. Ìÿùÿììÿäèí öììÿòèéÿì, ïÿíàùûìäû øàù-àëÿì, Èáëèñ ôèòíÿ-ôÿñàäûéëà, øÿðÿ ìèííÿò åéëÿìÿì.

154

ßÇßË

(qûôûëáÿíä) Áèð ýöí áèð øÿùðÿ âàðäûì, úàùàðäû, áàøäàí ÿçÿë, Àëÿìèíäÿí õÿáÿð âåðèì ùÿð áèðè ö÷äÿí ÿçÿë. Ùÿãèãÿòäÿí áèð ñþç äåéèì èðÿì àò éåò éåðèíÿ, Êÿðÿìèíäÿí îäà éàíäû, êöë îëäó ö÷äÿí ÿçÿë. Î êèì èäè áó äöíéàäà úÿìè ãóëëàðäàí çèéàä, Ýþòöðöá îë ãÿëÿìèí õÿòòèíÿ âóðäó ñàâàä. Éåòèøìÿäè òàì åëìèíÿ, íàòàìàì ãàëäû èáàäÿò, Ðóçè-øÿáè, àçàä îëìàç, ãàëäû èëëàúäàí ÿçÿë? Î êèì èäè hèäàéÿòäÿ êÿíäè ýÿçÿð äÿñäèíÿí, Àðèôñÿíñÿ äóð ìåéäàíäà, âåð úàâàáûì øÿñäèíÿí. Øàèð Íÿáè áó êÿëàìû ñàíà äåéèð ãÿñäèíÿí,

155

Àëÿìèíè ìÿí áèëèðÿì, äå ýþðöì ãà÷äàn1 ÿçÿë?

________________ 1 Qaçdan – neçədən

ÝÞÉ ÖÇÖÍÄß ×ßÍ ÊÈÌÈ

(qıfılbənd) Áó ýöí áèð möcüzat gördüm, èñýÿëÿñè õàí êèìè, Àëòûíäàí äÿíèç ýÿëèð, ýþé öçöíäÿí ÷ÿí êèìè. Àéàüûíäà íÿôÿñè âàð, úÿñÿòèíäÿ úàíû éîõ, Áóðíóíäàí ãûçûë òþêöëöð, äàìàðûíäàí ãàí êèìè. Éåêäè ïàéû, áèðäè ñÿðè, áàðìàãëàðû ãûðõ èêè, Ùÿì éåìÿç, ùÿì éåäèðÿð, áèð øåéäÿí éîõäóð ïÿêè1. Äîëó ýåäÿð, áîø ãàéûäàð, ÷èéíèíäÿ ñàõëàð éöêö, Ùÿð éàíà ìÿòàù éåðèäÿð, õîòêàð-áÿçèðýàí êèìè. Øàèð Íÿáè ùèêìÿòèíÿ õåéëèúÿ ãûëäû íÿçÿð, ßúíàñû îíäà îëó, ãàíàäûíäà âàðäû ñÿð.

156

Ðóéè-çÿìèí ãàôäàí-ãàôà úöìëÿ îíà áàø ÿéÿð, Àüûð éàòàð, éöíýöë ãàëõàð, àúûìûø àñëàí êèìè.

_________________

1 Pəki – qorxusu Ãåéä: Áó ãûôûëáÿíääÿ äÿéèðìàí òÿñâèð åäèëèð.

Íß ÝÖËßÍÄÈ, Íß ÝÖËÄÖÐßÍ Áèð ÿúàéèá úèñì äåéèì, íÿ ãàíàíäû, íÿ ãàíäûðàí, Àëÿìè øàä åéëÿéÿð, íÿ ýöëÿíäè, íÿ ýöëäöðÿí. Øþùðÿòèíäÿí úöìëÿ-úàùàí ñÿúäÿñèíÿ éûüûøàð, Ãîâãà åäÿð áó àëÿìäÿ íÿ þëÿíäè, íÿ þëäöðÿí. Êàìàëûíà íÿçÿð ñàëûá, ìÿí éåòìèøÿì èøèíÿ, Ùþðìÿòè âàð éår öçöíäÿ, ùàìû îííàí àøûíà. Ñÿôà ñöðöð, õàíu-ñóëòàí úÿì îëóáäó áàøûíà, Ìÿúëèñëÿðäÿ ñþùáÿòè âàð, íÿ äèíÿíäè, íÿ äèíäèðÿí. Øàèð Íÿáè öç ÷åâèðèá ÷àüûðñà îâàäàí ýÿëè, Äèëÿñÿëÿð ùàã ìÿòëÿáè ìèí áèð äóâàäàí ýÿëè. Òÿøðèô åäèá ãÿäÿì áàñìàç, î êè ùàâàäàí ýÿëè,

157

Ñÿíëÿ áÿðàáÿð îòóðàð, íÿ áèëÿíäè, íÿ áèëäèðÿí. Ãåéä. Ãûôûëáÿíä òÿðçèíäÿ äåéèëìèø áó äèâàíèäÿ ÷þðÿéèí ùèê-

ìÿòè òÿðèô åäèëèð.

Ö×

(ãûôûëáÿíä) Áó ýöí áèð øÿùÿðÿ âàðäûì, äàùàíäà äèëëÿðè ö÷, Îí èêè úÿñÿòè âàð, ãàíàäû-ãîëëàðû ö÷. Ö÷ éöç àëòìûø altı ÷àé ýÿëèð îíóí úÿñÿòèíäÿí, Áèíÿñè áèð éàçûëûá, ÷åøìÿñè-ýþëëÿðè ö÷. Ùÿì èêèäè, ùÿì äþðòäö, îí éåääèäè ãÿäÿðè, ßçáÿð åòäèì áàøäàí-áàøà, ïÿíúÿ òÿðÿô áàçàðû. Ñÿêêèç ìèí éåääè éöç ãûðõ ñÿêêèç äÿðè, Î ãàïûéà éàçûëìûøäû öçöíäÿ õàëàðû ö÷. Áåø óñòàäàí äÿðñ àëìûøàì ÿñêèê îëìàç áèðúÿñè,

158

Îðàñûíû ìÿí äåìèðÿì, çàðûíúû ÷ûõàð ñÿñè. Ýÿë áè÷àðÿ Øàèð Íÿáè áó êþíëöìöí þëêÿñè, Áèð ìÿçùÿáÿ ãóëëóã åéëÿð ñÿðèíäÿ éîëëàðû ö÷.

ÙÅ× Èñëàìû ãÿáóë åäÿí âàúèáèn áèëìÿçìè ùå÷? ßñëè Àäÿì ÿìáèéàíû éàäûíà ñàëìàçìû ùå÷? Õîô åäèá äàì1 îäóíäàí ñÿúäåéè-õàêà äöøÿð, Àüëàð úèñìèí çÿèô åäÿð ôəíəäa ýöëìÿçñìè ùå÷? Ñèäãèíÿí èìòàùàí îëñà çåùíèì öììàíà ÷àòàð, Äÿðñ àëûá êèòàá îõóéàí åëìè-ôöðãàíà ÷àòàð. Óñòàñû ïèð òàëèá îëñà ýþâùÿðè-êàíà çàòàð, Áåø ñóëèäèí ÿìðè êàìèë ñÿðèíÿ äîëmàçìû ùå÷? Ùþâëö vàr úÿùÿííÿìäÿ àòàøû âàð, àáû éîõ, Øèðèí úàíûì íÿãàáèëäè, ÿúÿë ýÿëñÿ òàáû éîõ. Øàèð Íÿáè åëìè áèëìÿç, ëöüÿòèí ùåñàáû éîõ,

159

Äÿðäèìè hàlbàùàë åëÿð ìÿòëóáóì áóëìàçìû ùå÷?

_________________

1 Dam – cəhənnəm ÎÔ-ÎÔ

(Àü ùåúà)

ßùëè ùÿãèãÿòäÿí äÿðñ àëàí êþíöë, Êÿñáè-åëèìèíäÿí åéëÿìÿçìè Î-Ô? Çàòû äöðöñò îëàí òàíðû õàëûãûí, Õîô àëûá ãÿëáèíäÿ åéëÿìÿçìè Î-Ô? Ùÿðäÿì õÿéàëûíäà õåéðÿ ÷àëûøû, Ýÿëÿíäÿ çèéàíû àé åéëÿð ÎÔ-ÎÔ? Ñÿééàäàì, òîð ãóðäóì äàü äàìàíûíäà1, Àùó ìÿñêÿíèíäÿ, äàü äàìàíûíäà, Îâ÷ó áÿðÿñèíäÿ, äàü äàìàíûíäà, Äóéàíäà çÿùìÿòèí åéëÿìÿçìè Î-Ô?

160

×ÿêìÿñÿ ãèñìÿòè ÷ûõìàç áÿðÿäÿí, Éåòèíúÿ ßêáÿðÿ2 àé åéëÿð ÎÔ-ÎÔ. Øàèð Íÿáè, åøãèí õàêÿ éåòèøè, Òóðàáà ãàðûøû, õàêà éåòèøè. Äþíöð äþâðàíûìûç õàêà éåòèøè, Ýþðÿíäÿ ãÿáðèìè åéëÿìÿçìè Î-Ô? Ìiíêèð, nÿêðàéûëëàð ñóàë åäÿíäÿ, Ðóùóí éåòèøèíúÿ, àé åéëÿð ÎÔ-ÎÔ.

_____________

1 Daman – ətək 2 “Əkbər” – Allahın adlarından biridir. Mənası “böyük” deməkdir.

ÌÖÕßÌÌßÑ VƏ MÜSƏDDƏSLƏR

CÜYÜR (müxəmməs)

Qoşun çəkib ovlağına, almışam meydanı cüyür, Hər yandan hasar eyləyib quraram divanı cüyür. Sarf qayalar, sıx meşələr, gəzər biyabanı cüyür. Səhər-səhər göy talalar, məsgəni, məkanı cüyür, Səni sakin eyləyib, dağların gərdanı cüyür. Mən istədim səni görəm, qayalar kəsdi aramı,

161

Baxarsan bir şey görünməz, meşələr olub haramı. Bir gözəl saldı çöllərə, biçarə yazıq Kərəmi. İtirməyin sözlərimi, dəftərə yazın qaramı. Yaradan töhfə yaradıb, ovçulara səni, cüyür. Ahular dalda gəzər, görünməzlər bir insana, Elə ki gördü halını, qaçarlar mərdi-mərdana. Kamandar1 çağırır Allahı, tüfəngin alır nişana. Dəyəndə acal gülləsi, boyanırsan sən al qana. Şair Nəbi böylə görüb, maralı, ceyranı, cüyür.

__________________

1 Kamandar – ox atan, kaman tutan, ovçu mənasında ÑAÌÀÂÀÐ

(müsəddəs)

Ìÿúëèñè øàä åéëÿéÿð, ýÿëÿíäÿ ùàéûí ñaìàâàð, Äöçöëöá èñòÿêàíûí, âåðèëèð ÷àéûí, ñaìàâàð. Ãàéíàðà äöøÿí âàõòû, ÷àëûíûð òîéóí, ñaìàâàð, Äîüðóñó éîõ äöíéàäà, ìèñëèí, òàéûí ñaìàâàð. Äåñÿëÿð ùàëûí íåúÿäè, øàíûí, øþùðÿòèí óúàäû. Ñòîëà õóá éàðàøûð, ãûñàäû áîéóí ñaìàâàð. ßââÿëèíäÿí àäÿò áóäó, òîé áàáàñû ñöôðÿ ñÿðÿ, Ýÿòèðÿ øèðèí ÷àéû, éàíûíäà áàëûíàí kÿðÿ. Çÿð èñòÿêàí, ýöìöø ãàøûã, íàõûø âåðÿ áþëìÿëÿðÿ1, Øÿùäèíè çÿí åëÿñÿí, ñåâäàñû âóðóð ñÿðÿ2.

162

Èíñàíû åøãÿ ñàëàð, íå÷ÿ íþâ ãàéäà ÷àëàð, Ýþðäöì êè, ÷îõäó áèçÿ, áó ùàããû ñàéûí, ñaìàâàð. Úÿì åäèá ìÿõëóãàòû, áàõûí áóíóí äèâàíûíà, Êèìñÿäÿí ãîðõóñó éîõ, ÿýÿð ýÿëñÿ õàí éàíûíà, Ýöíáÿýöí øþëÿ âåðèð äÿñìàëû ÷ÿêèí úàíûíà, Éàãóòäàí ÷îõ ðÿíýëèäè, áÿíçÿéèð õîðóç ãàíûíà. Éàøàñûí ãàéðàí óñòàëàð, äèðèëÿð è÷ÿí õÿñòÿëÿð, Äÿðäëèéÿ äÿðìàí îëóð, èëëàúäû, ÷àéûí, ñaìàâàð. Øàèð Íÿáè ñÿíè ýþðöá, ýþð íåúÿ ýÿëäè ùÿâÿñÿ, Àôÿðèí îëñóí ñàãèéÿ, äèããÿò éåòèðèð ùÿð êÿñÿ. Ýöíîðòàíûí áîçàðòìàñû, ïîëâíàí äöøÿíäÿ áÿñÿ, Éóìóðòàéíàí èíÿê ñöäö, áèð þçýÿ ìÿëùÿìäè ñÿñÿ. Øþâãÿ ýÿòèðÿð àøûüû, åâëÿðèí éàðàøûüû, ßñëèíäè ìèñ ìÿäÿíè, õÿëèñäè ñîéóí ñaìàâàð.

________________

1 Borçalıda nəlbəkiyə bölmə deyirlər. 2 Sər - baş

ÝßËßÍÄß

(müsəddəs)

Õÿñòÿ êþíëöì øÿôà òàïäû, ñåâäèúèéèì, ñÿí ýÿëÿíäÿ. Òþêöëöá áóëóä çöëôöí, ãàìÿòèíëÿ òÿí ýÿëÿíäÿ. Ýþçëÿðèì äöøäö ýþçöíÿ, ìÿí îëäóì ùåéðàí ýÿëÿíäÿ. Ùàâàëàíäû, êþíëöì ãóøó, ùóðèéíÿí ãûëìàí ýÿëÿíäÿ. Áàùàðûí òÿð áÿíþâøÿñè, åé áàüû ýöëøÿí, ýÿëÿíäÿ. Øèêÿñò êþíëöì øÿôà áóëäó, áèð áåëÿ úàíàí ýÿëÿíäÿ. ×îõëàðû çèéíÿò âåðèá, äöøöá ýþçÿëëèê áÿùñèíÿ, Éàãóòäàí èðÿíý àëûá, î úÿâàùèð äöéìÿñèíÿ. Éàõàñûíà çÿð èøëÿíèá, ãûôûëëàíûá ñèíÿñèíÿ.

163

Õÿáÿð àëäûì ÿùâàëûíû, éåòèê îëäóì áèíÿñèíÿ. Êÿêëèê êèìè ãàãqûëäàéûð, îâ÷ó ùåéðàíäû ñÿñèíÿ. Êèïðèêëÿðè ìöæêàí îõó, ãàøëàðû êàìàí ýÿëÿíäÿ. Íÿáèíèí àäÿòèäèð, ýÿøä åliyÿð ìàùàëëàðà. Õóáëàðäà ãàéäà áóäóð, íàç èëÿ ÷ûõàð éîëëàðà. Ùÿâÿñëÿ ñûüàë ÷ÿêÿð, ÿáðöøöì, ñèéàù òåëëÿðÿ. Ìÿí äåéèì, ñèç åøèäèí, òÿðèôè äöøñöí äèëëÿðÿ. Øàèðëÿðèí ãàéäàñûäû, ãèéìÿò ãîéàð ýþçÿëëÿðÿ. Öí äöøÿð ÷þë-áèéàáàíà, îâëàüà úåéðàí ýÿëÿíäÿ.

ÌÀÐÀËÛÌ

(müsəddəs)

Àü öçöíäÿí áèð áóñÿ âåð, ýÿë åéëÿ ñàâàá ìàðàëûì. Ñàüðû áàøìàã, øöìøàä àéàã, ùÿìñÿ úîðàá ìàðàëûì. Äàüûëûá òÿáèì ïîçóëóá, ÷ÿêèðÿì ÿçàá ìàðàëûì. Òþêöëöá ÷åøìèì éàøû, îëóáäó ñåëàá, ìàðàëûì. Éàíäûðäûí úèéÿðèìè, åëÿäèí êàáàá, ìàðàëûì. Áèð áó ãÿäÿð ñèòÿì îëìàç, ùàðäàäû èíñàô, ìàðàëûì. Ñöñò åäèá ìÿùÿááÿòèí, ÿñÿðèíäÿí ÿðèéəðÿì. Ýþçëÿéèðÿì éîë-áÿðÿíè, éåëèí äÿéñÿ ñÿðèíÿðÿì. Èòèðìÿðÿì ùàããû-ñàéû, äîñò áàüûíäà ýþðöíÿðÿì.

164

ßë óçàäûá ìåéâÿñèíäÿí, áàðûí äÿðèá áàðûíàðàì. Éîõäó úàíûìûí òàüÿòè, äèçèì öñòÿ ñöðöíÿðÿì, Ðÿùìÿ ýÿë, òóò ÿëèìäÿí, åéëÿìÿ ãÿçÿá ìàðàëûì. Äàéàíìûøàì ùöçóðóídà, éåíèéåòìÿ íþâúàâàíàì. Èñìèíè ÿçáÿð åòìèşÿì, ýåúÿ-ýöíäöç ìÿí àíàíàì. Ìàéûëàì ãàø-ýþçöíÿ, éàéû ÷ÿêèëìèø êàìàíàì. Äîëàíûðàì ÿòðàôûíäà, éàíäûðàí ñÿí, ìÿí éàíàíàì. Ñÿí áàùàðûí áÿíþâøÿñè, ãèéìÿòèíè ìÿí ãàíàíàì. Øàèð Íÿáè íàìÿ éàçûð, iñòÿéèð úàâàá, ìàðàëûì.

BİRƏ (müsəddəs)

Ay ariflər, var sinəmdə, bir qoşa dağı birənin, Bülbülə tən eyləyən, gəzəndə bağı birənin. Bunun üçün çətindirmi, ayaqdan çıxa dalına, Ciyərinə yol eyləyə, daraşa əliynən-qoluna, Yorulub yolda qalan, budu axsağı birənin. Bir belə qydası var, yamandı dağı birənin. Arığı canavardı, kökünün yalına baxma, Qaçma, gəlsə qurtarmazsan, alçağa, hündürə çıxma. Hər tərəf məskənidi, hündür eyvan, alçax daxma.

165

Gah dişlər, gah da didər, gah dişini çalar çaxma, Körpüsüz, piləkansız, dolanan dağı birənin, Yolunu qırağ eylə, olma qınağı birənin. Səf-səf düzülüb hər yana, böyük-kişik qoşundadı, Ağzından ağı tökülür, zəhmi, zoru dişindədi. Qarası çox yamandı, cərgənin başındadı. Qoşunun sərkərdəsi sarısı onun peşindədi. Dava edər, qana batar, əli-ayağı birənin, Yaz vaxtı nizam oynar, yay vaxtı çağı birənin. Qırmızısı ləjəngidi, adamı işdən eyləyir, Yatana yuxu vermir, yaxadan, döşdən eyləyir. Dolanır bədənini, kiprikdən, qaşdan eyləyir, Qalmayır ağıl, kamal, aparır huşdan eyləyir, Ay ağalar, var sinəmdə bir belə dağı birənin, Dünyanı bərbad eylər, tanınsa ağı birənin. O ki ala birədi, insafını əldən qoymaz, Adamı candan eyləsə, dərsini təmiz soymaz. Əgərki yaxandan tutsa, yalvarsan da əldən qoymaz, Gecə-gündüz qanın sorar, nə dayanıb, nə də doymaz, Top-topxana, nizam-düzən, canlara yağı birənin, Nəbim deyər, var sinəmdə bir qoşa dağı birənin.

166

ÎËÀ

(Çÿíúèðëÿìÿ ìöõÿììÿñ)

Êþíöë ó÷à äîñò áàüûíà, yåòêèí áàü÷àñû áàð îëà. ßòiðÿíáÿð òÿð, áÿíþâøÿ, hÿð éàíı ëàëÿçàð îëà. À÷ûëà êþéñöíöí áàüû, tÿçÿúÿ éàüìûø ãàð îëà. Áàø âåðÿ ñèíÿñèíäÿí, bèð úöò ãþí÷ÿ íàð îëà.

Íàð éåòèðèá äÿðìÿëèäèð, qàøû-ýþçö ñöðìÿëèäèð. À÷ûá öçöí ýþðìÿëèäèð, üçö ëàëÿ, ëÿáè ãàéìàã, Ìÿí ýÿçìèøÿì íå÷ÿ îéìàã, Hå÷ îëóðìó îíäàí äîéìàã?! Êàø êè äöøÿ ãèñìÿòèìÿ, bó ìèñèëäÿ áèð éàð îëà.

167

Î éàð ìÿíäÿí àðàëûäû, göë iðÿíýèì ñàðàëûäû. Áàüðûì áàøû éàðàëûäû, Ãàðàõà÷ûí ìàðàëûäû. Áÿçÿíÿ àòëàñ, èïÿê, kÿòàí êþéíÿéè äàðàëà. Ãûçûë áèëÿðçèê ãîëóíà, Ùÿíà éàðàøır ÿëèíÿ. ßëèíäÿí òóòìàëûäûð, qîëáîéóí éàòìàëûäû. Íàçu qÿìçÿ ñàòìàëûäû, aðàäà-áåù-áàçàð îëà. Ãóëëóüóíäà äóðàð íþêÿð, bàçàðûíäà ãÿíäè-øÿêÿð, Äàíûøûüû øèðèí-øÿêÿð, çîõëàðû ùÿñðÿò ÷ÿêÿð, Ýåúÿ-ýöíäöç ãàí-éàø òþêÿð, såâÿíëÿðè ãîéäó áåêàð,

Ñöðìÿñèíè ãàøà ÷ÿêÿð, çàëìàñûíû áàøà ÷ÿêÿð, Äþøöíün nöáàðûíû, hÿð êÿñ êè, äÿðñÿ áàðûíû, Øàèð Íÿáèíèí àõûð ñþçö, bóäóð êè, åòèáàð îëà.

ÐßÂÀÉßÒ Âß ÄÅÉÈØÌßËßÐ

ØÀÈÐ ÍßÁÈ Âß ÃÎÐÓÃ×Ó Éàéëàüûí ýþçÿë âàõòû îëóð. Øàèð Íÿâèíèí äÿ îääó-àëîâëó âàõ-

òûéäû. Ãàðàõàú éàéàëàüû äåéèëÿí éàéëàõäà Ôàõðàëû åëèíèí þç äÿäÿ-áàáà éåðëÿðè âàðûéäû. Øàèð Íÿâè ãîíøóäàí àò àëûô öç ãîéóð Áàøêå÷èäÿ òÿðÿô. Ôàõðàëûëàðûí éàéëàüû Éûðüàí÷àé êÿíäèííÿí Ñîéóõáóëàõ êÿíäèíèí öñòöíäÿ éåðëÿøèðäè. Ùÿìÿí àäíàí ùÿìÿí éóðäëàð, ùìÿí éåðëÿð ýÿíÿ äÿ Ôàõðàëû úàìààòûíûí èõòèéàðûíäàäû. Ôàõðàëûëàð ýÿíÿ äÿ äÿäÿ-áàáà éóðäëàðûíäà éàéëàüà ÷ûõûðëàð.

Øàèð Íÿâèíèí úàâàí âàõòû îëóð. Íîëàúàõ, éàéëàõäàí àðàíà èñìàðûú ýÿëèð êè, àé Íÿâè, èíÿéèí áèðè èòèôäè, þçö äÿ ýþé ènÿê. Äåyəëëÿð ìÿãàì î éåðÿ ýÿëäè êè, øàèð Íÿâè ãîíøóíóí àòûíû àëûô,

168

éÿùÿðëèéèô, äàí ãàðàíëûüû Ôàõðàëûäàí éîëà äöøäö. Àììà Ôàõðà-ëûíûí éîëó êÿñÿäÿí ÷ÿòèí éîëëàðäû. Áó ÷ÿòèííèéÿ áàõìûéûô øàèð Íÿâè óçóí-ðàùàò éîëó ãîéóô, ÷ÿòèí-êəñÿ éîëíàí êÿíäèí öñò òÿðÿôè ìåøÿ éîëóííàí ýåäÿñè îëäó. Ãûçûë ãàéàäàí, Áåúàíàçàðàí-íàí, ×àòàõäàí, äàü Úàíäàðäàí êå÷ÿ-êå÷ÿ öç ãîéäó Ãàðàõà÷à. Àëòóíäàêû êùÿð àò úèëîé âóðà-âóðà ìåøÿëÿðíÿí, äàüëàðíàí, äÿ-ðÿëÿðíÿí øàèð Íÿâèéè éàéëàüà éàõûíëàøäûðûðäû. Àò öç ãîéäó Ëþêöí1 áàøûíà, îðäàí Äàðäàø äåéèëÿí ÷þêÿéÿ åíäè. Îðäàí åðìÿíè êÿíäëÿðèíè êå÷äè, Éûðüàí÷àéäàí, Úöúÿêÿíäèííÿí êå÷èô àòûí öçöíö ÷þéöðäö Ãàðàííûõ äÿðèéÿ. Ãàðàííûõ äÿðÿ äåéèëÿí éåð Ôàõðàëû úàìàùàòûíûí éàéëàõ éåðèíèí áàøëàíüûúèéäû. Ìÿõëÿñ, Øàèð Íÿâè ýÿëèô þç äÿéÿëÿðèíÿ ÷àòäû. Áó äà î âàõòûéäû êè, ìàëëàð ñàüíà ýÿëèðäè. Ýöí áèð ÷àòû áîéó ãàëõìûøäû. Ìàë àðõàúà òþêöëÿí âàõòû, áèð äÿ ýþðäöëÿð êè, ö÷ ýöí ãàáàõ èòÿí ènÿê áóäó ìàëëàð-nan áàðàâàð àðõàúà ýÿëäè. Ùàìû áóíó Şàèð Íÿâèíèí àéàüûíûí ñàéàëû îëìàñûíà éîçäó.

Øàèð Íÿâè äåäè: ________________ 1 Lök – dağ adıdır. -Àéÿ, áÿ äåðñèíèç ýþé ènÿê èòèô. Bÿ áó ýþé ènÿê äþéëöìó?

Äåäèëÿð, Şàèð, áó áèð ýþðÿíÿúÿêäè. Ñÿíèí ýÿëìÿéèííÿí èíÿéèí äÿ ýÿëìÿéè áèð îëäó.

Øàèð Íÿâè àòû éàí÷ûäàð åëèéèô äÿéÿëÿðèí àðàñûíà áóðàõäû. ßë-öçöíö éóäó, áèð ãəäÿð Aëëàù âåðÿííÿí éèäè, áèð àç äèíúÿëÿííÿí ñîíðà äàëà ãàéûòìàõ ôèêðèíÿ äöøäö. Ýön ýöíîðòàäàí äþíÿíäÿ àòûí ÷èäàðûíû à÷äû, éÿùÿðè áåëèíÿ ãîéóô òÿíýèéèíè ÷ÿêäè. Àòûí ãàíòàðüàñûíû ÿëèíÿ àëûô äÿéÿëÿðäÿí óçàõëàøäû. Öç ãîéäó àðàíà òÿðÿô. Ãàðàííûõ äÿðÿäÿí êå÷ÿííÿí ñîíðà Øàèð Íÿâè àéàüûíû öçÿíýèéÿ ãîéóô àòû ìèíäè ýÿíÿ äÿ ýÿëäèéè úûíãûëëû-êÿñÿêëè ÷ÿòèí éîëëàðíàí öçö àøàüû ýåòìÿéÿ äàâàì åëÿäè. Áèð âàõò ýÿëäè Ëþê Úàíäàðà ÷àòäû. Ýöíöí äàüëàðäàí åíÿí âàõòûéäû. Øàèð Íÿâè ýþðäö êè, éóõó îíà àìàí âåðìèð. Àòäàí éåðÿ åíèô àòûí ìûõ÷à-ñûíû òîðïàüà ñàíúäû, àéàõëàðûíû äà ÷ûäàðëàäû êè, ìûõ÷àíû ÷ûõàðòñà

169

äà óçàüà ýåäÿ áèëìÿñèí. Äîüóðäàí äà Øàèð Íÿâè áÿðê éîðóë-ìóøäó óçóí éîë ýÿëìèøäè àòûí áåëèíäÿ, þçö äÿ áèð ÷èìèð àëìà-ìûøäû. Îéäó êè, áóðäà Øàèð Íÿâèéè ìþùêÿì éóõó òóòóð. Þçö ñþéëöéöðìöø êè, áèëìèðÿì àç éàòäûì, ÷îõ éàòäûì, áèð äÿ îíäà îéàíäûì êè, êèìñÿ àøàüûäàí àéüûííàí àéàüûìà âóðäó. Äåð ýþðäöì êè, áèð ñàðû ùåéêÿëëè êèøèäè, àòûí ìûõ÷àñûíû ÷ûõàðäûô, èïèíè äÿñòÿëÿéèô áàøûmûí öñòöíö êÿñäèðäè.

-Àéÿ, îüëàí, áóðà ùàðàäû êè, áåëÿ ðàùàò éàòûôñàí. Òåç éåðèìíÿí ãàëõäûì, - äåäèì:

-ßìè, éîë àäàìûéàì, éóõó òóòäó éàòäûì, éàõøû êè, ìÿíè âàõòûíäà îéàòäûí.

Êèøè äåäè: -Àéà, áóðà ùàðàäû êè, ñÿí áåëÿ ÿìèí-àðõàéûí àòû äà ãîðóüà

áóðàõûô éàòûðñàí, áèëìèðñÿíìè áóðà ãîðóõäó. Äåäèì, ÿìè, áàøûíà äþíöì, ãÿðèô ãîíàüàì, éîë àäàìûéàì,

õàòà îëìàäû êè, àòûì áèð àç ãîðóüóíóçó îòäóéóô. Ãîðóõ÷ó äåäè: -Ùÿð ýəëÿí éîë àäàìû ýÿëèô àòûíû ãîðóüà þòöðñÿ áóðàëàðûí ùàëû

íÿ îëàð? Áó éåðëÿð ãîëõîçóíäó áàëà, ùÿð ýëÿí áóðàëàðû îòàðñà ãîëõîç ñÿäðèíÿ íÿ úàâàô âåðÿæÿì?

Øàèð Íÿâè ãîðóõ÷óéó ÷îõ äèëÿ òóòóð, ãîðóõ÷ó ÿë ÷ÿêìèð êè, ÿë ÷ÿêìèð. Äåð, åëÿ øåé éîõäó, àòûíû äà éåäÿéèíÿ àë, äöø ãàáàüûìà ýåäÿê ãîëõîç ñÿäðèíèí éàíûíà. Øàèð Íÿâè ýþðöð êè, ãîðóõ÷ó ÿë ÷ÿêìèð, åëÿ ùåé äåéið êè, äöø ãàáàüûìa ýåäÿê ãîëõîç ñÿäðèíèí éàíûíà. Þç-þçöíÿ äåð, ÿéÿ, áåëèíäÿ õàí÷àëûí, ÷èéíèíäÿ áåøà÷û-ëàíûí, íÿ áó ãîðõóúóíóí íàçûííàí îéíóéóðñàí, áó õÿëâÿò éåðäÿ áóíóí êÿëëÿñèíÿ áèð ýöëëÿ âóð, ÷ûõ âàð éîëónnan ýåò. Ñîðà äåð, Àëëàù øåéòàíà íÿùëÿò åëÿñèí. Áåëÿ øåéèí àõûðû éàõøû îëìàç, áó äà èø àäàìûäû, áóðàëàðû äà áóíà òàôøûðûôëàð. Êèøè àìàíàòà õàéàíàò åëÿìèð. Áèð äÿ êè, Àëëàù-òàëà ìàíà ýþçÿë òÿá âåðèô, øàèðëèê âåðèô, ñþçöì äóðà-äóðà ìÿí ñèëàùà íèéÿ ÿë àòûðàì, áÿëêÿ áóíóí áèð ÷ÿòÿí êöëôÿòè âàð, ìÿí áåëÿ ýöíàùû íåæÿ áîéíóìà ýþòöðÿ áèëÿðÿì?! ßâÿëúÿí áèð ñþçíÿí ãàíäûðûì, ãàíàð ãàíàð, ãàíìàç êè, àëà õàíúàëíàí, áåøà÷ûëàííàí áèð òÿùÿð ãîðõóäàðàì.

170

Îéäó êè, Øàèð Íÿâè ãîðóõ÷óéà äåð êè, ÿìè, ñÿí áàëàëàðûéûí úàíû, ÿéëÿí ñàíà áèð íå÷ÿ êÿëìÿ ñþçöì âàð, ÿéÿð ñÿíè ðàçû ñàëìàñàì, íÿ äåðñÿí î äà îëñóí. Ãîðóõ÷ó äåäè, ìÿí áóðäà ñÿíèí ñþçëÿðèíÿ ãóëàã àñàñû äåéèëÿì.

Øàèð Íÿâè ñàç ÷àëà áèëìÿñÿ äÿ ÿëèíè ñàç ÿâÿçè õàíúàëûí äÿñ-òÿñèíÿ àïàðäû (ùÿìÿøÿ îëäóüó êèìè) ýþðÿê ãîðóõ÷óéà íÿ äåäè, ñèç íÿ åøèäÿúÿêñèíèç. Ýþòöðäö “Ñóëòàíû” ùàâàñûíà, äåäè, ÿìè, ãóëàã àñ:

ÃÎÐÓÃ×Ó

Àé ãîðóã÷ó, àò þçýÿíèí àòûäû, Éÿñè èñòÿð, ÿëäÿ ãîéìà ñÿí ìÿíè. Ýþðÿí äåéÿð ãóðòóëóáìóø ñþçëÿðè, ×îõ ãûíàðëàð, äèëäÿ ãîéìà ñÿí ìÿíè. Áó äîüðóäó ùÿð êÿñ îëñà äàðûëàð, ×è÷ÿêëèêäÿí øÿùä àïàðûð àðûëàð. Ìåøÿ áàøû áèéàáàíäû áó éåðëÿð Äóìàí ýÿëèð, ñåëäÿ ãîéìà ñÿí ìÿíè. Éþíöì äöøöá, áó òÿðÿôäÿ âàð èøèì, Èíúèäèðñÿí, ùÿääÿí àøûá òÿôòöøöì. Áó ñèííèìäÿ ãîâüà ýþðìÿéèá áàøûì, Øÿðÿ ñàëûá, ÷þëäÿ ãîéìà ñÿí ìÿíè. Àü áóëóäëàð ÿðø öçöíÿ ÷ÿêèëè, ×îõ ãàðàëûá ìÿëóì îëóð øÿêèëè. Ýþé ýóðóëäàð, àáû-ëåéñàí òþêëö, Áîç-áóëàíëûã ñåëäÿ ãîéìà ñÿí ìÿíè. Ùÿì óñòàäàì, ùÿì óñòàäà òàáûéàì, Ñÿððàô îëñà úàâàùèðèí ãàáûéàì. Ôàõðàëû åëèíäÿ øàèð Íÿvèéÿì, Âåð àòûìû, éîëäà ãîéìà ñÿí ìÿíè.

171

"Ôàõðàëû åëèíäÿ Øàèð Íÿâèéÿì, Âåð àáûìû äèëäÿ ãîéìà ñÿí ìÿíè" -

äåéÿíäÿ ãîðóõ÷ó, ïåøìàí, ïåøìàí äåäè, àéÿ, à áàëà, ñÿí Øàèð Íÿâèñÿíìè, áÿ íèéÿ áàéàõäàí áóíó äåìèðäèí?

Òÿçäÿí íÿ îëàæàõ, ãîðóõ÷ó Øàèð Íÿâèäÿí öçöðõàùëûã åëÿäè, àòûíû äà, þçöíö äÿ àçàä åëèéèô àéðûëäû. Øàèð Íÿâè öç ãîéäó àðàíà ñàðû.

Ñþéëÿéÿíè: Àøûã ßùìÿä Ñàäàõëû

ÀØÛà ßËßÑÝßÐÈÍ ÃÛÔÛËÁßÍÄÈÍß ÚÀÂÀÁ

ßëÿñýÿð: Äöíéà àëòû ýöíäÿ íå÷ÿ äîí ýåéäè, Íÿ öñòÿ ÿéëÿøäè, áÿðãÿðàð îëäó? ßçÿëè êèìèéäè ÿðøèí áÿííàñû, Óëäóçëàð íÿ òÿùÿð éåðáÿéåð îëäó?

Íÿáè: Äöíéà àëòû ýöíäÿ äþðä äîí ýåéèíäè, Àá öñòÿ ÿéëÿøäè áÿðãÿðàð îëäó. Õåé-õàëûãûì, ùàõäû ÿðøèí áÿííàñû, Óëäóçóí éåääèñè ñÿéàùÿòêàð îëäó.

ßëÿñýÿð:

172

Íÿ ãÿäÿðäè ìöğÿððÿáèí ìÿëÿéè? Îíëàðûí è÷èíäÿ êèì èäè áÿéè? Úàíëûäû, úàíñûçäû ÿðøèí äèðÿéè, Íÿ èëÿ ÷àëûíäû, ìþòÿáÿð îëäó?

Íÿáè:

Ïÿíú-éåê àéÿäè ìöãÿððÿáèí ìÿëÿéè, Îíëàðûí è÷èíäÿ Úÿáðàéûë bəyi. Èñìè-ÿçÿì úàíñûçäû, ÿðøèí äèðÿéè, ×àëäû ëþâùö-ãÿëÿì ìþòÿáÿð îëäó.

ßëÿñýÿð:

ßëÿñýÿð ÿë öçìÿç åòèãàäûíäàí, Éåð äÿ õÿáÿð âåðèð ýþé áöñàòûínàí. Ùàããûíàí ïåéüÿìáÿð ÿùâàëàòûínàí, Èñëàìàì äåéÿíÿ íÿ õÿáÿð îëäó?

Íÿáè: Íÿáè äÿ ÿë öçìÿç åòèãàäûínàí, Õèëãÿòè ùàôèçäè ýþé áóñàòûínàí. Ùàããûíàí, ïåéüÿìáÿð ÿùâàëàòûínàí, Ìÿðèôÿò èñëàìà î õÿáÿð îëäó.

ÀÜÛËËÀ ÅØÃÈÍ ÄÅÉÈØÌßÑÈ Àüûë:

Àüûë äåéÿð: Äîüðóëóüóí êþêö âàð, Øÿúÿðèíäÿ íå÷ÿ áóäàã éàõøûäû? Ñÿððàôû ÷àüûðàã, äöðäàíÿ ñå÷ÿê, Éàìàíû è÷èíäÿn àòàã, éàõøûäû.

Åøã:

Åøã äåéÿð: Áÿéÿíìÿäèì ñþçöíö, Ðÿéàñÿò åëìèíè òàïàã, éàõøûäı. Éàíûìäà ýÿðÿêäè íå÷ÿ íþâúàâàí, Úÿùä åäèá äöíéàíû ÷àïàã, éàõøûäû.

173

Àüûë: Àüûë äåéÿð: Åøã, ýÿë ùəääèíè òàíû, Ìÿùøÿð ýöíö éàìàí öçëÿð óòàíû. Êîðîüëó, Ðöñòÿì Çàë, äå ýþðöì ùàíû, Íÿ ö÷öí ýöíàùà áàòàã, éàõøûäû!?

Åøã:

Åøã äåéÿð: Íÿôñèìèçäəí ñþéëÿéÿê, Ïöíùàí-ïöíùàí éàðà ãàø-ýþç åéëÿéÿê. Éîë âåðìÿéÿê, ýþçÿëëÿðè ÿéëÿéÿê, Ö÷-äîããóç öçöíäÿí þïÿê, éàõøûäû.

Àüûë:

Àõû, éîõäó øÿð èøëÿðèí áèíàñû, Éàõûí îëäó þìöðëÿðèí ñÿíÿñè. Ùÿãèãÿòäÿí ëÿëè-ýþâùÿð äÿíəñè, Qədir bilənlərə sàòàã, éàõøûäû.

Åøã:

Àëòûìäà ýÿðÿêäè, íàðûíú, áÿäîy àò, Ùàðàìäàí ãàçàíàì, àëÿì ãàëà ìàò. Ùÿð éàíäà éåëëəíÿ ìàëûíàí äþâëÿò. Ãîéóí-ãóçó, ÷ÿìáÿð êþïÿê éàõøûäû.

Àüûë: Àüûë äåéÿð: Íåé÷öí îäà äöøÿëèì, Èðéà1 ö÷öí úÿáÿëëÿðè àøàëûì. Éàç îëàíäà ÿéðè êîòàí ãîøàëûì, Ãûø îëàíäà ÿëâàí îòàx éàõøûäû.

Åøã:

Ìÿí èñòÿðÿì áó äóíéàäàí áàú àëàì, Áó äîüðóäóð, ãîðõóðàì, êè ãîúàëàì. Ùå÷ êèìñÿ áèëìÿéÿ ãàðíû àú îëàì, ßëâàí ñèëàù, ãûðûì ïàïàõ éàõøûäû.

174

Àüûë: Íÿáèì äåéÿð: Àüëàð éàçûã úàíûìûç, ßçðàéûë ýÿëÿíäÿ ýåäÿð ãàíûìûç. Éåíÿ ðÿùì åéëÿñèí îë ñöáùàíûìûç, Ìþìèí êàðâàíûíà ÷àòàã, éàõøûäû.

________________ 1 İrya – riyakarlıq

ØÀÈÐ ÍßÁÈ ÈËß ÙÖÑÅÉÍ ÌÀÙÌÓÄÎÜËÓÍÓÍ

ÄÅÉÈØÌßÑÈ Şair Íÿáè:

Âàõòû-çàìàíanûí òóúúàðû ñÿíñÿí, Éàõøû áàøûí ÷ûõûð ñåâäàäàí,Ñþéöí. Áèëìÿäèì íÿ îëäó õåéèð-çÿðÿðèí, Ñþéëÿ ãàçàíúûíû ôàéäàäàí, Ñþéöí.

Ùöñåéèí Mahmudoğlu:

Âàõò-çàìàíàíûí øàèðè ñÿíñÿí, Äþøöíÿ äþéìÿñèí ùÿð àäàì, Íÿáè. ×ûõäûì àëèìëÿðèí úÿùë-áÿùñèíäÿí,

175

Áèð ÿäÿá ýþòöðäöì ãàëàäàí, Íÿáè. Şair Íÿáè:

Êÿíäè êàìèë îëàí áó ñþçö àíëàð, Îíäàí óçàã îëìàç éàõøû èíñàíëàð. ßùëè-äàíÿnäÿëÿð, åëìè-öðôàíëàð, Îíëàð äà êþ÷äóëÿð äöíéàäàí, Ñþéöí.

Ùöñåéèí Mahmudoğlu: -Àääà ÷þðÿéè ñþéëÿ, ìÿðôÿòäÿ ÿëè, Àøûüûí éóðäó îëìàç, éîõäó ÿââÿëè. Òóòàðàì ìÿíçèëäÿ, äåéÿðñÿí áÿëè, Ýþòöð áó èøëÿðè àðàäàí, Íÿáè.

Şair Íÿáè:

Áÿä îëäó ÿçÿëäÿí éîëäàøûí ö÷ö, Éöêëÿíäè áàðõàíà, ñöðöëäö êþ÷ö. Ñèçè áÿíäÿ ñàëäû, Ñþéíàëûíûí ñó÷ó, Ãåéðè äàâà ÷ÿêìÿ ìþâëàäàí Ñþéöí.

Ùöñåéèí Mahmudoğlu:

×ÿêäèì áó àüðûíû éîëäàø óúóíäàí, Ãàíóí çÿðáÿñèíäÿí, äèâàí ýö÷öíäÿí. ßýÿð äþíìÿñÿéäèì áþéöê ñþçöíäÿí, Áó õàòà ÷ûõìàçäû àðàäàí, Íÿáè.

Şair Íÿáè:

Íàùàãäàí ÷ÿêèðñÿí áó àùû-çàðû, Áèð éàõøû ñÿíÿòè ìóðàç åò áàðû. Äîüðóäó áèëèðÿì, éåéèáñÿí éàðû, Íÿ âåðäèí óðóñà ìàéàäàí, Ñþéöí?

Ùöñåéèí Mahmudoğlu:

Õîøäó ñþéëÿäèéèí áó áèð íå÷ÿ áÿíä,

176

Çàìàíàäàí ÿêñèê îëìàç ìöõÿííÿò. Âåðìÿêäÿí ãàëìàäû ìÿíäÿ áÿðÿêÿò, Ùåñàá äà èòèáäè ãàðàäàí Íÿáè.

Şair Íÿáè:

Êÿùëèê ãàéäàñûäû ãàéàäà þòìÿê, Îâ÷ó àäÿòèäè òîð ãóðóá òóòìàã. Öðÿêäÿí èñòÿðÿì ýþðöøÿ ýåòìÿê, Ùåéèô êè, óçàõäû áóðàäàí, Ñþéöí.

Ùöñåéèí Mahmudoğlu: Ãàíóíóí ùþêìöäö ãà÷àíû âóðìàã, Èéèòäÿ ãàéäàäû ãàëàäà äóðìàã. Äîñòóí àäÿòèäè äîñòóíó ýþðìÿê, Êþíöë êè, èñòÿñÿ ùàðàäàí, Íÿáè.

Şair Íÿáè:

Ñàõëàðàì õÿòðèíè àðõà äàüûñàí, Ôÿìèë1 áþéöéöñÿí, öçöì òàüûñàí.

______________ 1 Qohum-əqrəba

Ãàíäàëûí êè, éîõäó ýþç òóñäàüûñàí, Äåäèëÿð ãàëìûñàí ñûðàäàí, Ñþéöí.

Ùöñåéèí Mahmudoğlu:

Ýÿë ñàõëà þçöíö, äöøìÿ äÿðèíÿ, Àõûð äþçÿììÿçñÿí àùû-çàðûìà. Ìÿíäÿí ñàëàì îëñóí äîñò äèéàðûíà, Ùÿìèøÿ îëñóíëàð àáàäàí, Íÿáè.

Şair Íÿáè:

×îõ îëàð éàíûíäà ÿùëè-âÿôàäàð, Òÿáÿððöê äåìèøÿì, ãàëñûí éàäèýàð. Íÿáèì äåéÿð: Øöêöð, èøèíäÿ íÿ âàð,

177

Èáðÿò ýþòöðÿðñÿí ãàëàäàí, Ñþéöí. Ùöñåéèí Mahmudoğlu:

Ùöñåéíÿì, ùå÷ âÿäÿ éåìÿäèì ùàðàì, Äèëèìäÿ çèêðèìëÿ áåø âàõòû âàðàì. ×îõ éàòäûì ãàëàäà, îëìàäû ñîðàí, Àõûðäà éàð îëó éàðàäàí, Íÿáè.

II ÄÅÉÈØÌß

(divani üstündə)

Ùöñåéèí Mahmudoğlu: Ãåéçèíÿí ýèðäèì ìåéäàíà, ìåéäàí ìÿíèìäè Íÿáè, Ùþêìíÿí ãóðäóì äèâàíû, ïÿðèøàí ùàëûíäû, Íÿáè. Ùàñàð òóòóá ùÿð éàíûíà, àëìûøàì îâýàùíû, À÷ûëìàç çèíäàíûì âàð, áàüëàðàì ãîëóíäó, Íÿáè.

Şair Íÿáè: Áó ñÿðèìäÿ åøã ÿñÿðè ýÿëìèøÿì ìåéäàíà Ñþéöí, Úÿððàù îëñà ÿôëàòóíàì, ìÿðäè-ìÿðäàíà, Ñþéöí. ×îõ äîëàíäûì áó äöíéàäà êÿíäèmÿ õàñûì òàïàì,

178

Áÿíä îëóá ãîøóëìàðàì, êàìàëû íàäàíà, Ñþéöí.

Ùöñåéèí Mahmudoğlu: Èíäèéÿäÿê èñòÿìÿäèì, ôàíèäÿ ñÿííÿí äöøÿì, Àçóãÿíè áîë åéëÿ êè, éÿãèí áèë óçóí ãûøàì. ×ûõìûñàí îâýàùûìà, øèêàð ö÷öí òàïìûøàì, Âóðàðàì ãàíûí òþêöëö, àëàðàì úàíûíäû, Íÿáè.

Şair Íÿáè: Î íàìÿðäèí ãàéäàñûäû, ÿçÿë áàøäàí éåëëÿíÿð, Àüëàäàðàì ÷åøìèí éàøû ëåéñàí îëàð, ñåëëÿíÿð. Äöøìÿí ýÿëñÿ ìèí òÿðÿôäÿí ÿçàëàðûì äèëëÿíÿð, Ýþâùÿðÿì äÿðéà ìèñàëëû, áÿíçÿðÿì ìÿäÿíÿ Ñþéöí.

Ùöñåéèí Mahmudoğlu: Ñþéöíÿì ìÿðä ìåéäàíäà úÿíýè-çîðà ýèðìèøÿì, Çàëîüëó Ðöñòÿì çÿùìèíäÿ, ïÿùëÿâàíàì äóðìóøàì. 1315 ñÿíÿäÿ ùÿâÿñ ñÿíè êå÷èðìèøÿì, Èíäè êè, êå÷èðìÿðÿì, ýþð ùàíñû èëèíäè, Íÿáè.

Şair Íÿáè: Ìèñêèí Íÿáè ýþð êè, ÷ÿêèð èíäè åøãèí îäóíó, 1328-äè áèë òàðèõèí àäûíû. Ãþâëöì äÿ èñëàì äèíè, ýþð äåéèì øàùèäèíè, Äàð ýöíäÿ äàäà éåòÿð, ÿäàëÿò äèâàíäû, Ñþéöí

III ÄÅÉÈØÌß Ùöñåéèí Mahmudoğlu:

Ýþéÿðñèí êþêöíäÿí ìèí áóäàã îëñóí, Èáàäÿò åëìèíäÿí óúàëñûí Íÿáè. Êÿñáè-êàìàëûíû çèéaäà ýþðäöì, Ýöúëö ïÿùëèâàíäàí ýöú àëñûí Íÿáè.

Şair Íÿáè:

Ãÿðÿçëè ñþéëÿäèí áèð íå÷ÿ àéÿ, Åéëÿäèí ìÿúëèñäÿ èõòèëàò, Ñþéöí. Ôÿðÿùëÿíäè êþíëöì çèêðè-ñÿíàéÿ,

179

ßëáÿòäÿ ýþçÿëäè, èáàäÿò, Ñþéöí. Ùöñåéèí Mahmudoğlu:

Ãûëûíúûí êÿñêèí îëñóí äöøìÿñèí äàðà, Äèëÿéèí éåòèøñèí, Øàùû-Håéäàðà. Ùå÷ éåðäÿ âåðìÿñèí äèíè äèíàðà, Úÿùë ìåéäàíûíäà áàú àëñûí Íÿáè.

Şair Íÿáè:

Ùÿëÿ ýþðìÿìèøÿì áåëÿ äàâàëàð, Àøûðäûí éîëóìà àüûð ãàéàëàð. Àõûðäà ñþéëÿäèí õåéèð äóàëàð, Ýþðöíäö åëìèíäÿ ñÿõàâÿò, Ñþéöí.

Ùöñåéèí Mahmudoğlu:

Äîüðóñó ùåéðàíàì èìðàí äèëèíÿ, Áÿñëÿéÿí ãûéàðìû ùå÷ þç ýöëöíÿ. ßëèí éåòñèí, Xóäàì êÿðÿì ÿëèíÿ, Çèéàðÿò ÿõz åòñèí, ùàú àëñûí Íÿáè.

Şair Íÿáè:

Ñàíìà ÿôñàíÿäè îðóú-íàìàçûí, Éåòèøñèí àñìàíà, õîøíóä àâàçûí. Áó úîøãóí êþíëöìö òþùâÿëè ñþçöí, Äèíäèðèá åéëÿäè ôÿðàüÿò, Ñþéöí.

Ùöñåéèí Mahmudoğlu:

Ìÿðèôÿò ÿùëèñÿí áó åòèãàòäà, Ùàéûô êè, äîëàíìûð äÿñäèí ñàâàòäà. Ñþéöíÿì, äèëÿðÿì ùàëû-ùÿéàòäà, Áåùèøäÿ ìÿãàìûí óúàëñûí, Íÿáè.

Şair Íÿáè:

Àëÿìèí õàëèãè ñèððè-Ñöáùàíû, Øÿðèÿò, Ìóñòàôà, Ìÿùÿìÿä êàíû.

180

Íÿáèéÿì, ÷àüûðäûì ãàäèð Ñöáùàíû, Åäÿñÿí úÿííÿòäÿ ñÿéàùÿò, Ñþéöí.

Ãåéä: ßëèìèçäÿ Şair Íÿáèíèí ÿìèñè îüëó Ùöñåéí Mahmudoğlu

iëÿ äîããóç äåéèøìÿñè âàðäûð. Ùöñåéí, Íÿáèäÿí áèð íåúÿ éàø áþéöê îëñà äà, áóíëàðûí àðàñûíäà ùÿì ãîùóì êèìè áþéöê-êè÷èê íÿçàêÿòè ýþçëÿíìèø, ùÿì äÿ ñÿíÿòäÿí äîüàí ãûðûëìàç áèð äîñòëóã îëìóøäóð. Äåéèøìÿëÿðèí êîíêðåò òàðèõëÿð (1315, 1328-1897, 1910) âÿ èëê ãàðøû-ëàøìà çìàíû øàèðèí èéèðìè áåø éàøûíûí òàìàì îëìàäûüû ýþñòÿðèëèð êè, áóíóíëà äà Ø.Íÿáèíèí 1873-úö èëäÿ àíàäàí îëäóüóíó ãåéä åòìÿéÿ èìêàí éàðàíûð.

Íöìóíÿ ö÷öí êèòàáà ö÷ äåéèøìÿ äàõèë åòäèê.

ØÀÈÐ ÍßÁÈNİN ÈÁÐÀÙÈÌ AĞAKİŞİOĞLU İLƏ ÄÅÉÈØÌßÑÈ

Şair Íÿáè:

Ìÿí óüðàäûì åøã îäóíà, áèð áeëə úàíäàí þòÿðè, Ìöæýàíëàðû ñèíÿì öñòÿ, äîëàøûð ãàíäàí þòÿðè. Åé àãèëëÿð, ÿôñàíÿäè, óéìàéûí äöíéà ìàëûíà, Éàíàðëàð åøãin îäóíà, øþâêÿòè-øàíäàí þòÿðè.

Èáðàùèì Ağakişioğlu: Åé êþíöë ÷îõ ùàâàëàíìà, îë ýöëö-õàðäàí þòÿðè, Ñåéðàãûá éîëëàðà ÷ûõàð, áÿä íàçàðäàí þòÿðè.

181

Äöøìÿ õàì õÿéàëëàðà, áèð ýöí äöøÿðñÿí çèëëÿòÿ, Áÿñëÿìÿ êÿíäèíè ñÿí, ìàðû-øàùìàðäàí þòÿðè.

Şair Íÿáè: ßââÿëèíäÿí ìÿí áèëèðÿì, äöíéà Nóù òóôàíûäû, Ãóðàí ýÿëäè Ìÿùÿììÿäÿ, ùàãäàí äèí èñëàìûäû. Áóòïÿðÿñòëèê ñîíà éåòäè, îë ùþêìi-Qóðàíûäû, Ýþéäÿí åíäè Ñåéôóëëàùû, Şàùiìÿðäàäàí þòÿðè.

Èáðàùèì Ağakişioğlu: Ãàçàíäûüûí ìàëû-ìöëêön àõðû ôàíèäè, ôàíè, ßõðÿò ö÷öí àáàä åéëÿ, ÿìÿëèíëÿ äöíéàíû. ßáðöøèì, ìàëû-ìàùóò, áÿçÿíñèí äþðò áèð éàíû, Ãóðáàí åéëÿ øèðèí úàíû, áèð äöç èëãàðäàí þòÿðè.

Şair Íÿáè: Ýÿë áè÷àðÿ Øàèð Íÿáè, òþê ìÿòàùûn áàçàðà, Þçöí ùàãñàí, ñþçöí ùàãäû, ýÿëìÿéÿñÿí íÿçÿðÿ. Ñþç àíëàìàç, ÿõðÿò ãàíìàç, ÷ûõàí çàìàí ýöçàðà, Ùàã éîëóíäà äèâàí ãóðäóí, ÿõðÿò-èìàíäàí þòÿðè.

Èáðàùèì Ağakişioğlu: Èáðàùèì, ýÿë óéìà áåëÿ, áó åøãèí ñåâäàñûíà, Áåë áàüëàìàã ùÿâÿñ èøäè, ýþçÿëëÿð õöëéàñûíà. Ãàò ñÿñèíè áó äöíéàäà, ÿùëè-äèëëÿð ñÿñèíÿ, ×îõ úàíûíà úÿôà âåðìÿ éàðû-øèêàðäàí-þòÿðè.

II ÄÅÉÈØÌß

Şair Íÿáè: Ýÿë ñàíà äèâàíè äåéèì, ùÿðôèíè ãàí öçöíÿ, Ùÿãèãÿòäÿí ìÿòàùûì âàð, à÷àðàì ìåéäàí öçöíÿ. Öììàíû ýÿøä åéëÿðÿì ÷ûõàðàì ñÿùðàéà ìÿí, Êÿíäèìè áÿéàí åäèì, ìÿðäè-ìåéäàí öçöíÿ.

Èáðàùèì Ağakişioğlu: Ìÿí åøãäÿí ãàí àüëàðàì, òþêÿðÿì ëåéñàí öçöíÿ, Éàñèíè ÿçáÿð åéëÿðÿì, êàëàìû-ôöðãàí öçöíÿ. Úÿáðàéûë âÿùy ýÿòèðäè, îë ùàããûí ðÿñóëóíà,

182

Ðÿñóë áèð ýöë åéëÿäè, äÿðéàéè-óììàí öçöíÿ.

Şair Íÿáè: Áèë àëèìëÿð äÿôòÿðèäè, óñòàäëàðûí ñèíÿñè, Ãåéèáèíäÿí òÿá ýÿòèðèð, îíà ãÿäèð ìþâëàñû. Èëàùè ãÿðàð âåðìèø, øÿìñö ãÿìÿð øþëÿñè, Ëåéëè-íàùàð ýÿðäèø åéëÿð, êöëëö úàùàí öçöíÿ.

Èáðàùèì Ağakişioğlu: ßðøäÿ áèð ìÿëàêÿ âàð, ãÿëÿì àëûá ÿëèíÿ, Ýÿë áàõìà øåéòàí ñþçöíÿ, óéìà ôèòíÿ-ôåëèíÿ. Ìÿùÿììÿä ýåòäè ìåðàúà, kÿëìÿ ýÿòèðäè äèëèíÿ, Ýåúÿ-ýöíäöç çèêð åäÿðÿì, äåéÿðÿì ïöíùàí öçöíÿ.

Şair Íÿáè: Ùàíñû áÿíäÿ îëà ýåòìÿç, óãáàíó ñöáùàí áèëè, Áàéèñ îëàí îë íÿôèñíÿ, äåéÿð áóíó êèì áèëè. Øàèð Íÿáè èíêàð åòìÿç ñàùèáè-ñöáùàí áèëè, Ýèçëè ñèððèí àøêàð åéëÿð, ÿäàëÿò äèâàí öçöíÿ.

Èáðàùèì Ağakişioğlu: Èáðàùèìÿì îõóìóøàì, çÿáÿðèì âàð, çèðèì âàð, Ùÿãèãÿòäÿí ýþòöðìöøÿì, ýþâùÿðèì âàð, äöðöì âàð. Êèì äåéèð êè, áó äöíéàäà ìÿíèì ýèçëè ñèððèm âàð, Ãèéàìÿòäÿ àøêàð åéëÿð, Şàùûìÿðäàí öçöíÿ.

ÀØÛÃ ØÅÍÍÈÊËß ÄÅÉÈØÌß

Aşıq Øåííèê: Àøûüà ðÿùìèí ýÿëñèí, áèð äàíûøûá ýöëñÿí éàð, Åøèäèá âÿñâè-ùàëûì, úàâàáûíû áèëñÿí, éàð. Ãÿôëÿòÿí ýþðäöì ñÿíè, ìÿñä îëäó äèäÿì íóðó, Áó çèéàäà ãÿìÿð îëìàç åëÿ áèëäèì ýöíñÿí, éàð.

Şair Íÿáè: Øàèðÿ ðÿùìèí ýÿëèá áèð äàíûøûá ýöëñÿí éàð, ×îõ ÷ÿêèðÿì ùÿñðÿòèíè, õÿéàëûìû áèëñÿí, éàð. Áîéóí áÿíçÿð ñöðàùèéÿ, ëàëÿëÿð øÿáíÿìñÿí,

183

Ñåéð åäÿê îë ãàìÿòÿ, ãàðøûìûçäà ãàëñàí, éàð.

Aşıq Øåííèê: Øîõ1 òóòóá ãèéüàú áàõûøûí àç ãàëûð ÿãëèì àëà, Ñûçûëäàøûð ÿçàëàðûì, âöúóäóì ýÿëèð äèëÿ. Éàíàð-éàíàð àòÿøèíÿ, ñîíðà äà äþíÿð êöëÿ, Ýåúÿ-ýöíäöç ëåéëö íàùàð èíòèçàðûì ñÿíñÿí, éàð.

Şair Íÿáè: Áó áàü÷àíûí áöëáöëöéÿì, ýþç äèêìèøÿì áèð ýöëÿ, Äîëàíäû ÷ÿðõè-ýÿðäèø, çÿìàíàì êå÷äè áåëÿ. Éàíûðàì àòÿøèíÿ, íåúÿ êè, Êÿðÿì, Ëÿëÿ, Ùÿñðÿòÿì äèäàðûíà, õÿéàëûìû áèëñÿí, éàð.

Aşıq Øåííèê: Ñåôèë Øåííèê åøãÿ äöøöá, éàíûíäà øÿðìÿíäÿäè, Êþíöë õÿñòÿ, äèë øèêÿñäÿ, åøã àòÿøè úàíäàäû. Úàìàëûíà áÿíä îëìóøàì, èõòèéàðûì ñÿíäÿäè, Ýåúÿ-ýöíäöç, ëåéëè-íàùàð èíòèçàðûì ñÿíñÿí éàð.

Şair Íÿáè: Øàèð Íÿáè åøã óúóíäàí ñàíêè äþíöá óììàíà, Õèëàô åéëÿð õàì õÿéàëûì, áàx ñÿðèìäÿ äóìàíà. À÷ûëûá ùöñíöí øîõó áÿíçÿð ùöðö ãûëìàíà, Ýþçöì ýþðöá, êþíëöì ñåâèá, ùàã éàðàäàí ãóëñàí, éàð.

_________________ 1 Şox – şüa, nur

II DEYİŞMƏ

Aşıq Øåííèê: Òà ÿçÿëäÿí ãÿòðÿ èêÿí áÿùðè öììàí îëìóøàì, Ùå÷ òöêÿíìÿç õÿçèíÿäÿí ëÿëè-ìÿðúàí îëìóøàì. Ñþéëÿíÿð úöìëÿ úàùàíäà øàíû-øþùðÿòèì ìÿíèì, Àøèãëÿðèí àðàñûíäà íàòèã-ëèñàí îëìóøàì.

Şair Íÿáè: Ìåé íóø åòäèì ïèð ÿëèíäÿí, ìåéè-ìÿñäàí îëìóøàì,

184

Ýåúÿ-ýöíäöç íàð è÷ðÿéÿì, ìèñëè ïÿðâàí îëìóøàì. Áàõ ÿçàçèë ìÿíëèê åäèð, èíäè ãàëàð ëàë təki, Î ñÿáÿáäÿí àëÿì è÷ðÿ õàêè-éåêñàí îëìóøàì.

Aşıq Øåííèê: Åøã è÷ðÿ ãÿââàñ îëóá, éà áÿùðÿ, äàëñàì ýÿðÿê, ×àðÿ áóäóð àãèáÿòèí, ñàçûíû àëñàì ýÿðÿê, ×åâèðèá ùÿð òÿðÿôÿ, ãàíàäûí éîëñàì ýÿðÿê, Ñÿí êèìè ñÿð÷ÿ þíöíäÿ ìiñëè-òÿðëàí îëìóøàì.

Şair Íÿáè: ßýÿð êè, àøèã èñÿí ùÿðô îõó, èìëàíû ýþð, Ñÿí áèð àõàð ÷åøìÿ èêÿí, ìöùèti-äÿðéàíû ýþð. Þç-þçöíö øàùèí ñàíìà, çöìðöäö-ÿíãàíû ýþð, Çÿðÿúÿ âåðìÿì àìàí, ìÿðäè-ìåéäàí îëìóøàì.

Øåííèê: Øåííèéÿì, áåëÿ ëàôäàí ÷ÿêÿðÿì ãîâüàëàðû, Íÿ éåðäÿ àøûã ýþðñÿì, åäÿðÿì ñóàëlàðû, ×îõëàðûíû ìÿòÿë åòäèì, ñÿí êèìè óñòàäëàðû, Äöøìÿíäÿí ýåðè äþíìÿç, ìÿí áèð àñëàí îëìóøàì.

Şair Íÿáè:

Àäûìäû Øàèð Íÿáè, ñÿíÿòèí áèíàñûéàì, Ñÿððàô îëñà, áó ìÿêàíäà àøûãëàðûí õàñûéàì. Àøûã îëóá, åë ýÿçìèøÿì, ìÿí åëèí àíàñûéàì, Òóòìóøàì ìåéäàíûíû, äþíìÿç ïÿùëèâàí îëìóøàì.

ØÀÈÐ ÍßÁÈ Âß ÝÞÉ×ßËÈ ÄÎÑÒ ÏÈÐÌßÌÌßÄ

Dost Ïèðìÿììÿä: Ñÿùÿð ýöë áàüûíäà éàðû ýþðìöøÿì, Ýþòöðäöì öñòöìÿ éàðàüû ÷èí-÷èí. Ñåâýè-ñåâýèñèíÿ ñèòÿì åéëÿìÿç, ×ÿêèáñÿí ñèíÿìÿ áó äàüû ÷èí-÷èí.

Şair Íÿáè: Ñÿééàä îëäóì áèð òÿðëàíûí éîëóíäà,

185

Ýþòöðäöì öñòöìÿ äàðàüû ÷èí-÷èí. Ýþçëÿäèì ñåâýèëèì ÷ûõà ãàðøûìà, Ëèáàñû ÿáðèøèì, ãûðàüû ÷èí-÷èí.

Dost Ïèðìÿììÿä: Óñòàä îäó ñþçö äåéÿ äÿðèííÿí, Úàì è÷ìèøÿì ÿðÿíëÿðèí pirèíäÿí. Êèì ýþòöðäö Cÿáðàéûëû éåðèíäÿí, Òþêöëäö öñòöíÿ øåøïÿðè ÷èí-÷èí.

Şair Íÿáè: Ìöøýöë èäèì ñûüûíìûøàì ìþâëàéà, Î þçö ãàäèðäè, áó ùàããû-ñàéà. Ìàù úàìaëû øölə ñàëûá äöíéàéà, Ýþçëÿðè ïèéàëà, ÷ûðàüı ÷èí-÷èí.

Dost Ïèðìÿììÿä: Ïèðìÿììÿä äÿ ñå÷ÿð àüû ãàðàäàí, Ùàã ñèçè ñàõëàñûí ìèíáèð áàëàäàí, Ñÿí áèëèðñÿí éåðè-ýþéö éàðàäàí, Îõóäóì êèòàáû, âàðàüû ÷èí-÷èí.

Şair Íÿáè:

Øàèð Íÿáè éåòèê îëäó ùÿðôèíÿ, Àüûë-ìÿðôÿò, ñþç ýþòöðìÿç ùÿð ñèíÿ. Éàðû ýþðäöì çèíÿò âåðèð çöëôöíÿ, Òóòóáäó äÿñäèíäÿ äàðàüû ÷èí-÷èí.

ØÀÈÐ ÍßÁÈÍÈÍ “QƏRƏZ” RƏDİFLİ QOŞMASINA

ÒßÙËßLİ ÍÎÂÐÓÇUN CAVABI

Şair Íÿáè: Ùÿãèãÿò íÿùðèíäÿ ýÿðäèø åéëÿéÿí, Àéûëàð éåíèäÿí ùà äàëà, ãÿðÿç. Èçèí èëàùèäÿí éåòèøñÿ õàêà, Oyanar éåriíäÿí ùà äàëa, ãÿðÿç.

Təhləli Íîâðóç:

186

Ùÿãèãÿò øÿùðèíäÿ ùÿðÿêÿò åäÿí, Ñèëêèíèá äÿðèíÿ, ùà äàëà ãÿðÿç. Éàçûí çèéàñûíäàí ÷ÿêÿð çÿëçÿëÿ, Øåéäàÿíýèç1 åéëÿð, ùà äàëà ãÿðÿç.

Şair Íÿáè: Ùàëàë íÿùyè ýÿëäè àéə éàõûíäû, Ýöíÿø øþëÿñèíäÿ àéà éàõûíäû... Ñèí è÷èíäÿ ñÿíÿ àéə, éàõûíäû, Íÿêðàéûë ñèíÿíÿ ùà äàëà ãÿðÿç.

Təhləli Íîâðóç: Íÿäÿí èøûã ÷ÿêÿð àé-àéà øÿðòíÿí, Ùàëàë íÿùy2 éàçûëäû àé-àéà øÿðòíÿí. Ñèí è÷èíäÿ éåòÿð àé-àéà øÿðòíÿí, Íÿêðàéûë ãÿääèíÿ ùà äàëà ãÿðÿç.

Şair Íÿáè: Íÿáèì, øþëÿñèíäÿí àé èøûãëàíäû, Õèëãÿòè àéíàäàí àé èøûãëàíäû. Àé äà àéíàëàíäû, àé èøûãëàíäû, ßëè äÿ ùàããûíäà ùà äàëà ãÿðÿç.

Təhləli Íîâðóç: Íîâðóç Øàùè-ìÿðäàí àéûí åøãèíÿ, Úàùàí çèéàëàíäû àéií åøãèíÿ. Àé äà ãÿðàð åòäè àéûí åøãèíÿ, Àéèíäÿ ÿë àòäû ùà äàëà ãÿðÿç.

________________ 1 Şeyda kimi 2 İnkar etmək

ØÀÈÐ ÍßÁÈ ÈËß ÎÜËÓ ÍÀÄÈÐÈÍ ÄÅÉÈØÌßÑÈ

Şair Íÿáè:

Íèêîëàé äþâðöíäÿ, ìóçäóð âàõòûíäà, Çÿùìÿòëè úàíûìû, úÿôàëû ýþðäöì. Çàëûì àüàëàðûí òàúû-òàõòûíäà, Î êå÷ìèø äþâðàíû, o halı ýþðäöì.

187

Íàäèð: Éåòèê îëäóì, àòà, äÿðäè-ùàëûíà, Ìÿí þçýÿ äþâðàíû úÿëàëû ýþðäöì. Ýþçöì à÷äûì áó äöíéàíûí åøãèíÿ, Ìèí äàñòàí éàðàäàí êàìàëû ýþðäöì.

Şair Íÿáè: Ãàðûøäû ÷àéëàðà èíñàíûí ãàíû, Éóìðóãëàð àëòûíäà ÿçèëäè úàíû. Éóí kå÷ÿ öñòöíäÿ ÷öðöäö éàíû, Òÿáèáñèç, äÿðìàíñûç áó ùàëû ýþðäöì.

Íàäèð: Àõìàéûð íàùàãäàí èíñàíûí ãàíû, Þçö ãóðóð áó õîø ýöíö, äþâðàíû, Ãûçûëýöë è÷èíäÿ óúà åéâàíû, Òÿáèáëè äÿðìàíëû, äàâàëû ýþðäöì.

Şair Íÿáè: Áÿéëÿð èíñàíëàðû ìàëà ãàòàðäû, Êèìè àëàí èäè, êèìè ñàòàðäû. Ãûëûíú îéíàäàðäû, òöôÿíý àòàðäû, Òàëàí åéëÿéÿðäè ìàùàëû ýþðäöì.

Íàäèð: Ãàëìàéûá þëêÿäÿ íÿ áÿé, íÿ ïàøà, Áåùèøäè-ðèçâàíäû òà áàøäàí-áàøà. Ãëûíúëà, òöôÿíýëÿ äöøìöð òàëàøà, Îáàìûí ãîúàñû, úàâàíû ýþðäöì.

Şair Íÿáè: Ùÿñðÿòèí ÷ÿêèðäèê òîðïàüûí, ñóéóí, Ýÿëèðäè áàøûìûçà îëìàçûí îéóí. Éàñà äþíäÿðÿðäè, áàéðàìûí, òîéóí, Êÿíäõóäà ùþêìöíäÿí çàâàëû, ýþðäöì.

Íàäèð: Äöøäö ñÿùðàëàðà ñÿìòè ñóéóí äà,

188

×ÿìÿíëÿð ýöë à÷äû ýöíÿø áîéóíäà. Åëèí áàéðàìûíäà,åëèí òîéóíäà, "Øóð" ñàëàí çóðíàíû, qàâàëû ýþðäöì.

Şair Íÿáè:

Ñóñóç ñÿùðàëàðäà ùåé éàíà-éàíà, ßêèá áè÷ÿí ùÿñðÿò ãàëàðäû íàíà1. Þâðÿò-óøàã ýÿëìèø èäè àìàíà, Êå÷ÿí äþâðàíëàðû äàâàëû ýþðäöì.

Íàäèð: Äÿéèøèáäè áó äöíéàíûí ùàâàñû, Äàùà éîõäó áèçäÿ ÷þðÿê äàâàñû. Ãàðäàøûìûí øàíà, äûðìûã, éàâàñû, Íÿ êàñûá õûðìàíû, íÿ âÿëè ýþðäöì..

Şair Íÿáè: Àéëàðıíàí éåð øóìëàäûã òàðëàäà. Ýÿëäè áàøûìûçà ìèí ãÿçà-ãàäà. Áèð éåòÿí îëìàäû àùu ôÿðéàäà. Íÿ äþâëÿò ãàçàíäûã, íÿ âàðû ýþðäöì.

Íàäèð: ×îõäàí êå÷èá þêöç-êîòàí âÿäÿñè, Áèð íÿüìÿäè òðàêòîðóí ñÿäàñû. Úàâàíëàðäà ßñëè, Êÿðÿì ñåâäàñû, Ýþéëÿðÿ áàø àëàí õÿéàëû ýþðäöì.

________________ 1 Nan – çörək Şair Íÿáè:

Ãàðà ÷ûðàã ãàðàíëûüûí çöëìÿòè, ßñðëÿðëÿ êîð åëÿäè ìèëëÿòè. Ãàðàíëûã äöíéàíûí çöëìö-çèëëÿòè, Àðòûðäû èíñàíà çàâàëû ýþðäöì.

Íàäèð: Åëåêòðèê øþëÿ ñàëûð ùÿð éàíà,

189

Éåð øóìëàéûð, ýöú äÿ âåðèð êîòàíà. ßùñàí áó ãóðëóøà, áåëÿ äþâðàíà, Íÿ ìþùíÿòè, íÿ äÿ ìÿëàëû ýþðäöì.

Şair Íÿáè:

Îüóë, ñþçëÿðèíÿ ìÿí äÿ ãàéûëàì, Áó õîø ýöíÿ, áó äþâðàíà ìàéûëàì. Ñÿí ìåéâÿìñÿí, ìÿí áàüáàíûí ñàéûëàì, Ýöëøÿíëè áàüëàðû ñàôàëû ýþðäöì.

Íàäèð:

Ñÿùÿð-àõøàì äöçöëÿíäÿ éîëëàðà, Ãûç-ýÿëèíëÿð çèéíÿò âåðèð ÷þëëÿðÿ. Òàðëàëàðäà î ïÿðèøàí òåëëÿðÿ, Õóá éàðàøàí ãîøà î õàëû ýþðäöì.

Şair Íÿáè:

Ãûç-ýÿëèíëÿð ýåéèíèá èøäÿí ÷ûõàíäà, Àüûë ùåéðàí îëób áàøäàí ÷ûõàíäà. Ñàðû áóüäà ÿðèéèá äàøäàí ÷ûõàíäà, Õîø àðçó , õîø äèëÿê, õîø ùàëû ýþðäöì.

Íàäèð:

Áèð àñëàíäûð ùÿð áèðèñè èøèíäÿ, Óúà áîéëóì çÿðíèøàíû äþøöíäÿ. Äöç èëãàðëû ýþçÿëëÿðèí è÷èíäÿ, Àëà ýþçëöì î ïóð êàìàëû ýþðäöì.

Şair Íÿáè:

Èíäè àü ñöðöëÿð, àëìàç éàòàãëàð, ×è÷ÿêëè áàü÷àëàð, ÿëâàí îòàãëàð, Ìåéâÿíèí çîðóíäàí ñûíûð áóäàãëàð, Ùÿð éàíäà áó äþâëÿò, áó ìàëû ýþðäöì.

Íàäèð:

190

Ýþðöì àáàä îëñóí áåëÿ äþâëÿòè, Àðòûð ýöíäÿí-ýöíÿ ìàëû, ñÿðâÿòè. Ñîðñàí þëêÿìèçèí ýöúö, ãöäðÿòè, Òöêÿíìÿç äÿðéàëàð ìèñàëû ýþðäöì.

Şair Íÿáè:

Íÿáèì ùåéðàí îëóá áåëÿ äþâðàíà, Ùàããûí àäû èøûã ñàëûð ùÿð éàíà. Åë éîëóíäà ìÿðä îüóëëàð ïÿðâàíà, Ùÿð çàìàí õàëãûíà âÿôàëû ýþðäöì.

Íàäèð: Íàäèðÿì, ýèðìÿðÿì ñÿíèí áÿùñèíÿ, Éóâàäàí ñÿñ âåððÿì ötən ñÿñèíÿ. Ãîúàìàí áöëáöëñÿí ýöë ùÿâÿñèíÿ, Äåäèéèí ñþçëÿðè ìÿíàëû ýþðäöì.

ØÀÈÐ ÍßÁÈ Âß ØÀÝÈÐÄÈ ØÀÁÀÍ

Şair Øàáàí: ßðÿíëÿð ÿëèíäÿí áàäÿ è÷ìèñÿí, Àëèìëÿð þçöíÿ òàé ÷ÿêÿð, ÿìè. Ùÿð êÿñ êè, ñÿíèíëÿ úəùëö áÿùñ åòñÿ Öñòöíäÿí àòÿøëè éàé ÷ÿêÿð, ÿìè.

191

Şair Íÿáè: Åëèí àäÿòèäè ÿâvÿë áèíàäàí, Áÿçÿéÿð ìÿúëèñè òÿçÿ øàèðëÿð. Ñöçöëÿð ÷åøìÿäÿí äÿðèí ýþë îëó, Ýöíäÿí-ýöíÿ äöøÿð öçÿ øàèðëÿð.

Şair Øàáàí: Äÿðéà áîéóí ÿéìÿç àõàð ÷àéëàðà, Ùàããûí ãöäðÿòèíäÿí äöøìÿçñÿí äàðà. Êèì ýèðñÿ ìåéäàíà ñÿíëÿ àøêàðà, Ãóðòàðìàç ÿëèíäÿí, âàé ÷ÿêÿð ÿìè.

Şair Íÿáè: Ìÿðèôÿò éîëóíäà ýþñòÿðñÿí èíàä, Ýþðöíìÿç ýþçöíÿ íÿ ãîùóì, íÿ éàä. Ìàéàñû îëàíëàð à÷àð ãîë, ãàíàä, Ìèíáèð áÿçÿê âåðÿð ñþçÿ øàèðëÿð.

Şair Øàáàí: Ñÿððàôñàí, ñå÷ÿðñÿí éàõøû-éàìàíû, Óñòàäëàð-óñòàäû, ýþâùÿðèí-êàíû. Òàõñûðûì âàðñà äà áàüûøëà ìÿíè, Ñÿí þéöä âåðñÿí äÿ ñîé ÷ÿêÿð ÿìè.

Şair Íÿáè:

Êÿíäèíäÿí ñþç ãîøóð áèð íå÷ÿ úàâàí, Ñÿðèíäÿ úÿì îëóð òÿðèôè-äàñòàí. Ñÿõàâÿò ÿùëèäè Àëûéíàí, Øàáàí, Èíøàëëàù ÷àòàðëàð áèçÿ øàèðëÿð.

Şair Øàáàí: Ãàéíàã ÷åøìÿ êèìè äîëóäó ñÿðèí, Øàáàíà ýöú âåðèð áó õîø ñþçëÿðèí. Ñÿí áèð ÷è÷ÿêëè áàü, áèçèê àú àðûí, Äèëÿéèìèç ñÿíäÿí ïàé ÷ÿêÿð, ÿìè.

Şair Íÿáè:

192

Íÿáèéÿì äîéìàðàì åøãèí áÿùñèíäÿí, Áöëáöë íàëÿ ÷ÿêÿð ýöë ùÿâÿñäèíäÿí. Ùÿð áèðè ýþâùÿðèí äöð äàíÿñèíäÿí, Äèëÿðÿì àðòñûíëàð éöçÿ øàèðëÿð.

ØÀÈÐ ÍßÁÈ ÈËß ŞAİR ÀÁÄÓËËÀÍÛÍ ÄÅÉÈØÌßÑÈ Ýöíëÿðèí áèð ýöíü Øàèð Íÿáè áèð íå÷ÿ ùÿìéåðëèñè èëÿ áÿðàáÿð

ìàë àëìàã ìÿãñÿäèëÿ Ãàçàüà, îðäàí äà Àñòàôàéà ýåòìÿëè îëóð. Áàçàðû äîëàíûá ýåðè ãàéûòäûãëàðû çàìàí î, éîëäàøëàðûíà ñóñà-äûüûíû áèëäèðèð. Ñó ñîðàüû èëÿ áàçàðûí ýèðÿúÿéèíÿ ýÿëèðëÿð. Áóðàäà äèâàðûí äèáèíäÿ ãàáàüûíà õåéëè íàð éûüìûø, ÿëëè áåø, àëòìûø

193

éàøûíäà øÿõñÿ òÿñàäöô åäèðëÿð. Øàèð Íÿáè íàð ñàòàíà éàõûíëàøûá ãèéìÿò ñîðóøìàäàí, èçèíèç, òÿêëèôñèç áèð íàð ýþòöðöð, ÿâÿçèíäÿ èñÿ íàð ñàòàíûí ãàáàüûíà áèð àááàñû ïóë àòûá ýåòìÿê èñòÿéèð. Íÿáèíèí áåëÿ ñîðüó-ñóàëñûç ùÿðÿêÿòè íàð ñàòàíà õîø ýÿëìèð. Îíó ýåðè ÷àüûðûá, “Ñÿí íÿ ö÷öí ãèéìÿò ñîðóøìàäàí íàðû ýþòöðäöí âÿ ÿâÿçèíäÿ èñÿ áèðÿ-áåø ãèéìÿòèíè âåðäèí, ìÿýÿð ìÿí Àëëàù éîëóíà ãàëìûøàì?! Ýþðöíöð ñÿí ìÿíè éàõøû òàíûìûðñàí, ãóëàã àñ ýþð ìÿí êèìÿì - äåéÿ þçöíö øåiðëÿ òÿãäèì åäèð âÿ áåëÿëèêëÿ äÿ äåéèøìÿ áàøëàéûð:

Şair Àáäóëëà:

Ñÿððàôûéàì, ìÿí èíñàíû òàíûðàì, ßéëÿøèáÿí áèð úàâàáûí àë èíäè. Ìóøòàã îëäóì áó øàíûíà ñþç äåéèì Áàüûøëàäûì, ïåøêÿøèíäè íàð èíäè.

Şair Íÿáè:

Ìÿäÿíèéÿì, òóúúàð áàüëàð éöêöìö, Ùÿð èðÿíýäÿí âàð áàü÷àìäà íàð èíäè. Ìÿí áèëèðÿì ãà÷ ãÿïèêäè ãèéìÿòè, Ñèôòÿ âåðdiì áèð àááàñû, àë èíäè.

Şair Àáäóëëà:

Àäàì âàð êè, ãîíóøìàñû áèð àâàë, Àäàì âàð êè, áåéíè äîëó ïöð-êàìàë. Áèð øÿõñè-ñàëåùñÿí, éåòèøìÿç çàâàë, Äèëÿìèøÿì, ìþâëàì îëñóí éàð èíäè.

Şair Íÿáè:

Äóø îëäó ýöçàðûì ñÿíèíëÿ áåëÿ, Äå ýþðöì, təáèíè äÿðèíäÿí ñþéëÿ. Éåòèð úàâàáûíû ìöõòÿñÿð åéëÿ, Íàáÿëÿäÿì, ãîðõóëóäó éîë èíäè.

Şair Àáäóëëà:

194

Àáäóëëàéàì, áèð ñþçöíäÿí ãàíàðàì, Àëûøûáàí åøã îäóíà éàíàðàì. Ùÿð ýþðÿíè ñþéëÿäèáÿí ñûíàðàì, Áóúóüàçäû ãàçàíäûüûì êàð èíäè.

Şair Íÿáè: Ìÿí Íÿáèéÿì, áó úàùàíûí áöëáöëö, Îòóç ìèí øàèðÿ éåòèððÿì äèëè. Áîð÷àëû ìàùàëû, Ôàõðàëû åëè, Èíàä îëñà åøãèì äàøàð ñåë èíäè.

Ñþç òàìàìà éåòèð, Àáäóëëà Íÿáèíèí øàèðëèê òÿáèíäÿí õîøó ýÿëäèéèíè áèëäèðèð. Éåíèäÿí áàøëàéûðëàð äåéèøìÿéÿ:

Şair Àáäóëëà:

Ñÿíäÿí õÿáÿð àëûì, àé Øàèð Íÿáè, Ñèôäÿ äöíéàéà êèì Ñöëåéìàí îëäó? Êèì èäè ãàñèäè, êèìäè ùÿðÿìè, Þâëàäû þçöíÿ òà äöøìàí îëäó?

Şair Íÿáè:

×öíêè ñóàë âåðäèí, àë úàâàáûíû, Ïèðèìèç äöíéàéà Söëåéìàí îëäó. Ãàñèäè Úÿáðàéèë, ùÿðÿìè Ùàââà, Þâëàäû þçöíÿ òà äöøìàí îëäó.

Şair Àáäóëëà: Î êèìäè àòëàðà áəíçÿìÿç àòû, Î êèìäè ãöäðÿòäÿí ýÿëèð áàðàòû? Äå êèìëÿð òþðÿòäè ôèòíÿ-ôÿñàäû, Äöøäö áó äöíéàäà íàùàã ãàí îëäó?

Şair Íÿáè:

ßëèíèí àòëàðà áÿíçÿìÿç àòû, Ãöäðÿòäÿí õàëèãèí ýÿëäè áàðàòû. Ãàáèë ñàëäû îðòàëûüà ôÿñàäû,

195

Þëäöðäö Ùàáèëè, íàùàã ãàí îëäó. Şair Àáäóëëà:

Àáäóëëàíûí ñþçöíÿ êèì îëäó ìàèë, Î íÿäè òöêÿíìÿç äÿðéàéà ãàèë? Î êèìäè äîëàíäû äöíéàäà ñàèë? Àõûðû íÿ éåðäÿ õîø ìÿêàí îëäó?

Şair Íÿáè:

Øàèð Íÿáè ñþçöíÿ îëìàäû ìàèë, Åëìäèð òökÿíìÿç äÿðéàéà ãàèë. Õûçûð áó äöíéàäà äîëàíäû ñàèë, Ìÿêàíû áåùèøäè-èðèçâàí îëäó.

Øàèð Íÿáè ñþçöíö áèòèðèá ýåüìÿê èñòÿðêÿí, Àáäóëëà îíó äà-

éàíäûðäû, “Îüóë, áèð àç éåíÿ ñÿáð åëÿ, ìÿí ñÿíèí êèì îëäóüóíó, ùàðàëû îëäóüóíó âÿ ãàáèëèééÿòèíè áèëäèì, àíúàã ñóàëëàðûìà úà-âàá âåð ýþðöì, íÿ ìÿãñÿäëÿ ýÿëìèñÿí?”

Şair Àáäóëëà:

Èñòÿäèì êè, ñîðàì âÿñâè ùàëûíû, Ñþéëÿ ýþðöì íÿ ìóðàçà ýÿëìèñÿí? Âàãÿ ýþðäöì øèð êÿñèáäè éîëóíó, Áó äÿðdèíè éàçà-éàçà ýÿëìèñÿí.

Şair Íÿáè: ×öíêè õÿáÿð àëäûí âÿñâè-ùàëûìû, Áó ìåéäàíäàí áàú àëìàüà ýÿëìèøÿì. Ùèääÿòèíäÿí øèð êəñÿðñÿ éîëóìó, Çÿðá-çîðóíäàí þú àëìàüà ýÿëìèñÿí.

Şair Abdulla: Əvvəlindən yetik oldum halına, Namın çoxdu, fil qoşaram kalına. Qüssə verrəm o böyük mahalına,

196

Bu əlimnən ehtizaza gəlmisən.

Şair Íÿáè: Áó äîüðóäó öðúàù îëäóì éàìàíà, ×îõëàðû ÿëèìäÿí ýÿëèá àmàíà. Áîðàíûì âàð, ñÿíè ñàëëàì äóìàíà, Ãöâÿòëèñÿí, ýöú àëìàüà ýÿëìèøÿì.

Şair Àáäóëëà:

Àáäóëëàéàì, ýÿë åéëèéÿ ÷àëûøàã, ßñÿðèíäÿí åøã îäóíà àëûøàã. ßñíàôûìñàí, ãàðäàø îëàã, áàðûøàã, Ùÿì ãÿðèáñÿí, ùÿì äÿ òÿçÿ ýÿëèáñÿí.

Şair Íÿáè:

Ìÿí Íÿáèéÿì, ïÿíàùûìäû îë Ñóáùàí, Ðóáÿðó úàâàáûí âåððÿì ùÿð çàìàí. Äîñòóìà äîñò îëëàì, äöøìàíà äöøìàí, Øþùðÿòèì âàð, óúàëìàüà ýÿëìèøÿì.

Söz tamam oldu, Şair Nəbi ilə Şair Abdulla halal-hüm-

mət eliyib ayrıldılar.

ØÀÈÐ ÍßÁÈ Âß ÀØÛà ÈÑÌÀÉÛË Áó ýþðöø áàðÿäÿ øàèð Íÿáè þçö ñîíðàëàð ìÿúëèñëÿðäÿ áåëÿ áèð

ìàðàãëû ÿùâàëàò äàíûøàðäû: Î, îí äþðä, îí áåø éàøëàðûíäà îëàíäà Áîð÷àëû ìàùàëûíûí Ãóø÷ó êÿíäèíäÿ âàðëû áèð êÿíäëèéÿ íþêÿð èìèø. Óøàã îëìàñûíà áàõìàéàðàã, öçö éîëàëûüû, õàñèééÿòèíèí ìöëàéèìëèéè èëÿ éàíàøû, ùÿì äÿ ùàçûðúàâàáëûüû âÿ áÿäàùÿòÿí

197

øåiðëÿð ãîøìàñûíà ýþðÿ íþêÿðëÿð âÿ åâ ñàùèáëÿðè îíóí õÿòðèíè ñàõëàéûðìûø. Îíà ýþðÿ äÿ ôöðñÿò äöøÿíäÿ îíóí òîé ìÿúëèñ-ëÿðèíÿ, ìàüàðà ýåòìÿñèíÿ ìàíå îëìàçìûøëàð.

Áîð÷àëû êÿíäëÿðèíäÿ êå÷ìèøäÿ òîéëàð ïàéûçûí ñîí àéûíäàí áàøëàìûø, ö÷ àé ãûøû äàâàì åäÿðäè.

Ãóø÷ó êÿíäèíäÿ áåëÿ òîéëàðûí áèðèíäÿ ìàùàëûí ñàéûëàí àøûã-ëàðûíäàí ùåñàá åäèëÿí Àøûã Èñìàéûë ìÿúëèñÿ äÿâÿò îëóíóáìóø.

Ìÿúëèñàðàñû òàõòà èëÿ èêèéÿ áþëöíìöø óçóí áèð òþâëÿäÿ êå÷è-ðèëèð. Èø åëÿ ýÿòèðèð êè, áó ìÿúëèñäÿ éåíèéåòìÿ úàâàíëàðûí âÿ íþ-êÿðëÿðèí äÿ èøòèðàê åòìÿñèíÿ èìêàí éàðàíûð. Àøûüûí ñþùáÿòèíèí øèðèí éåðèíäÿ êÿíäèí äÿëèãàíëûëàðûíäàí áèð íÿôÿð àøûüà èøàðÿ âåðèð êè, “àøûã Èñìàéûë, åùòèéàòëû îë, ìÿúëèñäÿ øàèð âàð”. Àøûã Èñìàéûë ÿòðàôäà îòóðàíëàðû ýþçäÿí êå÷èðèð, úÿðýÿ èëÿ éåðäÿí îòóðàíëàðûí àðàñûíäà îíà òàíûø îëìàéàí àäàì ýþçöíÿ äÿéìèð. Êèìñÿ îíóíëà çàðàôàò åtäèéèíè ýöìàí åäèð, ñþùáÿòèíè äàâàì åòäèðìÿê èñòÿéèð. Ùÿìèí øÿõñ éåíÿ äÿ àøûüûí ñþçöíö êÿñèð, "ñèç ìÿíÿ èíàíìûðñûíûç" - äåéÿ, ìÿúëèñèí àéàã òÿðÿôèíäÿ, àøûüà ìà-ðàãëà ãóëàã àñàí éåíèéåòìÿíè ýþñòÿðèð: "áó Fàõðàëû áàëàñûíäàí éÿãèí ağlın áèð øåé êÿñìèð" ñþçëÿðèíè ÿëàâÿ åäèð.

Áó ñþçëÿð àøûüà áÿðê òîõóíóð. Êèíàéÿëè áèð òÿðçäÿ óòàí-äûðìàã ö÷öí ÿäà èëÿ ãÿùãÿùÿ ÷ÿêèá ýöëöð. Áó ùàë ùÿëÿ îí äþðä éàøû éåíèúÿ òàìàì îëìóø "ðÿãèáèíÿ" – Íÿáèéÿ òÿñèð åäèð. Áèð òÿðÿôäÿí àøûüûí ðèøõÿíäëè áàõûøûíà, äèýÿð òÿðÿôäÿí éîëäàøëàðûíûí úèääè òÿêèäèíÿ äþçìÿéèá ìåéäàíà ÷ûõûð. Áåëÿëèêëÿ ýÿðýèí øÿ-ðàèòäÿ äåéèøìÿ áàøëàéûð:

Aşıq Èñìàéûë: Ýÿë óñòàä éîëóíäàí óçàã äîëàí ñÿí, Éàçûãñàí, ÿëèìäÿí ãà÷à áèëìÿçñÿí. Îëìàñà ãèñìÿòèí ÷ÿðõè-ýÿðäèøäÿí, Ìÿí è÷ÿí áàäÿäÿí è÷ÿ áèëìÿçñÿí.

Şair Íÿáè:

Ùÿð÷ÿíäè êÿíäèíè óñòàä ñàíûðñàí, Áèð îâóú äàðûíû ñå÷ÿ áèëìÿçñÿí.

198

Ýÿìèñèç äöøöáñÿí äÿðèí äÿðéàéà, Ãàëàðñàí òÿðêèíäÿ, êå÷ÿ áèëìÿçñÿí.

Aşıq Èñìàéûë:

Àëèì îëàí òàðèõ éàçàð éàøûíà, Ñÿí éåòèê äåéèëñÿí äöíéà èøèíÿ. Àðèô ýÿðÿê ñþçëÿðèìè äöøöíÿ, ×ÿòèíäè ìÿíàñû, à÷à áèëìÿçñÿí.

Şair Íÿáè:

Ñþùáÿò ö÷öí ìÿí äÿ ýÿëäèì éàíûíà, Éåòèê îëäóì, ùåñàáûnà, ñàíûíà. Ãÿñä åéëÿéèá áèð îõ âóððàì úàíûíà, Ãàíàäûí ãûðûëàð, ó÷à áèëìÿçñÿí.

Aşıq Èñìàéûë:

Èñìàéûëàì, áåëÿ äöøäö ýözàðûì, Ñþçëÿðèíè äÿôòÿðèìÿ éàçàðàì. Ùÿð ìÿòàùäàí èøëÿäÿðÿì áàçàðûì, Ñÿðùÿäñèç çÿìèéÿì, áèúÿ áèëìÿçñÿí.

Şair Íÿáè:

Áÿñ áóäóðìó ñþçëÿðèéèí îëàíû, Ãîðõóì éîõäó, ýÿë ñþéëÿìÿ éàëàíû. ×îõ àøûãëàð þçýÿñèíäÿí äîëàíû, Èëìÿêñèç äöéöíÿì, à÷à áèëìÿçñÿí.

Ùÿð èêèñè ùÿðáÿ-çîðáà èëÿ ñþçëÿðèíè òàìàìà éåòèðèðëÿð. Ùàìû

Íÿáèíè àëãûøëàéûð, áàúàðûüûíà ùåéðàí ãàëûð. Áó ÿñíàäà ìÿúëèñ öçâëÿðèíÿ âÿ àøûüà ÷àé ýÿòèðèëèð. Öñòö ãûðìûçû ýöëëö-áÿçÿêëè ÷àé-íèê âÿ ñàìàâàð Íÿáèíèí äèãÿòèíè ÷ÿêèð. Äåéèøìÿ éåíèäÿí áàø-ëàéûð, áó äÿôÿ Íÿáè ãàáàüà äöøöð:

Áèçäÿí ñàëàì îëñóí, óñòàä îëàíà, Î íåúÿ øåéäèð êè, éàíû ãûðìûçû.

199

Ñàùèá êàìàë ýþðñÿ îíäàí äÿðñ àëàð, Úàíñûç úÿñÿä ýþðäöì, ãàíû ãûðìûçû.

Íþâáÿ Àøûã Èñìàéûëà ýÿëèð, î úàâàá âåðìÿê ÿâÿçèíÿ öçöíö

úàìààòà òóòóá: “Úàìààò, ýþðöí áó áîéäà äà éàëàí îëàðìû?”; “Úàíñûç úÿñÿò ýþðäöì, ãàíû ãûðìûçû” - íåúÿ îëà áèëÿð êè, ùÿì úàíñûç îëà, ùÿì äÿ ãûðìûç ãàíû îëà? Áó óøàã áèçè ìÿñüÿðÿéÿ ãîéóá, ýþðöíöð ñèç äÿ èíàíûðñûíûç. Áåëÿëèêëÿ Àøûã Èñìàéûë úàâá âåðÿ áèëìèð, Øàèð Íÿáè ñþçöíÿ äàâàì åäèð:

Î äà áèð õàíäû êè, éîõäó áàðàòû, Éàíàð àòÿø èëÿ ÷îõäó ìþùíÿòè. Àëè ìÿúëèñëÿðèí øàíû, øþùðÿòè, Íåéëÿ øèêàð åéëÿð éàíû ãûðìûçû. Ìÿí Íÿáèéÿì, ñþç äåéÿðÿì ãàíàíà, Áàø ãîøìàðàì ùÿð äåéèëÿí ùÿäéàíà. Òèëñèìäÿí äîíó âàð, ýÿëÿð ìåéäàíà, Ýþðÿí îlìàç îíóí äÿíè ãûðìûçû.

Ñþç òàìàìà éåòèð. Àøûã Èñìàéûë èíúèê ùàëäà úàìààòà äåéèð, áó óøàã éåíÿ éàëàí äàíûøûð. Òÿêëèô îëóíóð êè, ñþçëÿðèí ìÿíàñûíû Øàèð Íÿáè þçö à÷ñûí, úàâàá èíàíäûðûúû îëñà úàìààòûí ãàðøûñûíäà àøûã ìÿüëóá åäèëìèø ñàéûëñûí âÿ åë ãàéäàñû öçðÿ ñàçûíû Íÿáèéÿ âåðñèí. Øÿðò ãÿáóë åäèëèð, Íÿáè éåíÿ äÿ áàøëàéûð:

Ñàòàðàì ìÿòàùûì þç øÿùÿðèìäÿ, À÷àí îëìàç áó ãÿíäàíû ãûðìûçû. Þçö êàìàíäàðäû áó ñþçö äåéÿí, Öñòöíöí éàðàüû, éàíû ãûðìûçû. Ìÿí åøãÿ äöøìöøÿì ñàç îëìàã ö÷öí, Àøêàðà ñþéëÿéèì ñþç àëìàã ö÷öí. Äåéèì ìöõòÿñÿðèí àç îëìàã ö÷öí, Íəéíÿí øèêàð åäÿð ïàéû ãûðìûçû.

200

Íÿáèì, ñþçëÿðíÿ àéíà ÷ÿêÿðäè, Þçö ñÿððàôûäû, ìÿíà ÷ÿêÿðäè. Áèðè ñàìàâàðäû, áèðè øÿêÿðäè, ßúÿá ñàôàëûäû ÷àéû ãûðìûçû.

Àøûã Èñìàéûë ñàçû ÷èéíèíäÿí ÷ûõàðûá Íÿáèéÿ âåðèð. Íÿáè ñàçû

ñàùèáèíÿ ãàéòàðûð âÿ áèëäèðèð êè, àøûã áóíäàí ñîíðà áèð äàùà òàíûìàäûüû âÿ ìÿðèôÿòèíÿ áÿëÿä îëìàäûüû àäàìëàðëà íÿçàêÿòëè îëñóí, îíëàðà ýöëìÿñèí.

ØÀÈÐ ÍßÁÈÍÈÍ ÚßÍÓÁÈ ÀÇßÐÁÀÉÚÀÍ ÀØÛÜÛ ÙÅÉËÈ ÈËß ÒÈÔËÈÑÄß ÄÅÉÈØÌßÑÈ

Øàèð Íÿáè ìöõòÿëèô ñÿâèééÿëè àøûãëàðëà ãàðøûëàøäûüû êèìè,

Òèôëèñ øÿùÿðèíäÿ Ùåéëè àäëû áèð àøûãëà äà äåéèømişäè. Øàèð þçö áó ÿùâàëàòû áåëÿ íÿãë åäÿðäè: “Íîâðóç áàéðàìû ãàáàüû èäè. Áèð

201

íå÷ÿ íÿôÿðëÿ Òèôëèñÿ áàéðàì ÿðìàüàíû àëìàüà ýåòìèøäèê. Ãûøûí ñîí ýöíëÿðè îëäóüóíà ýþðÿ ùàâàëàð ñÿðò êå÷èðäè. Ñîéóã áèçè ÿëäÿí ñàëìûøäû. Øÿùÿðÿ ÷àòàí êèìè þçöìöçö Øåéòàíáàçàðäàêû ÷àéõàíàéà ñàëäûã. ×àéõàíà àüçûíà ãÿäÿð äîëó èäè. Îðòàäà ýåíèø ìåéäàí à÷ûëìûøäû... Óúà áîéëó, åíëè êöðÿêëè, ýöìðàù áèð àäàì, ùÿðäÿí ÿëèíè óçóí áûüëàðûíà ÷ÿêÿðÿê Êîðîüëóñàéàüû ìåéäàíäà âàð-ýÿë åäèð âÿ ýóð ñÿñëÿ îõóéóðäó. Åëÿ îõóäóüó äà Êîðîü-ëóäàí èäè. Ýþðöíöð îíà ýþðÿ äÿ þçöíö Êîðîüëóñàéàüû àïàðûðäû.

Áóíäàí ÿëàâÿ ÷àéõàíàíûí áèð äèâàðûíäà èêè ñàç àñûëìûøäû. Áèðòÿùÿð îòóðìàã ö÷öí þçöìöçÿ éåð åëÿäèê. ßëöñòö ÷àé ñèôàðèø åòäèê. Ýþðöíöð, ÷àé÷û âÿçèééÿòèìèçè àíëàäû, äÿðùàë áèð ÷àéíèê ÷àé ýÿòèðäè. Éåíèúÿ ùÿðÿìèç áèð ñòÿêàí ÷àé è÷ìèøäèê êè, àøûã äà ñþçöíö òàìàìëàéûá ÷àé è÷ìÿéÿ ÿéëÿøäè. Áó âàõò áèçèì ýþçëÿ-ìÿäèéèìèç áèð ùàäèñÿ áàø âåðäè. Áèçäÿí áèð íå÷ÿ ñòîë àðàëû, ìÿúëèñèí áàøûíà ÿéëÿøìèø, áàøû ãûðûì ïàïàãëû, áåëèíäÿ ýöìöø êÿìÿðÿ éàðàøûã âåðÿí ìèíàëû õÿíúÿðëè áèð êèøè öçöíö ìÿíÿ òóòóá, à áàëà, ñÿí ìÿíÿ òàíûø ýÿëèðñÿí, Ôàõðàëû Øàèð Íÿáè äåéèë-ñÿíìè? - äåéÿ ñîðóøäó. Äÿðùàë àéàüà ãàëõäûì, áÿëè - äåéÿ êàìàëû-ÿäÿáëÿ úàâá âåðäèì. Ìÿí äÿ îíó òàíûäûì. Ãûçûëùàúûëûäà òîéäà ýþðìöøäöì. Áîr÷àëûíûí àäëû-ñàíëû áÿéëÿðèíäÿí èäè - Îüóë, ìÿí ñÿíèí ãàáèëèééÿòèíÿ áÿëÿäÿì, ýÿëñÿíÿ áó Àøûã Ùåéëèéÿ áèð þçöíö ýþñòÿðÿñÿí. Àøûã Ùåéëè áèçèì èêè àøûüûìûçûí äèëèíè-àüçûíû áàüëàéûá, ñàçëàðûíû äà ÿëëÿðèíäÿí àëûá, ýþç äàüû êèìè äèâàðäàí àñûá, áèç áîð÷àëûëàð ãåéðÿòèìèçÿ íåúÿ ñûüûøäûðàã?

Äîüðóñó, áÿéèí áó ñþçö ìÿíè äÿ òóòäó, íåúÿ éÿíè àøûã Ùåéëè ýåäèá Èðàíäà, Òóðàíäà ìÿúëèñëÿðäÿ úàð ÷ÿêñèí êè, - “ýåòäèì àøûã Ãÿðèáèí âÿòÿíèíÿ, àíúàã áèð íÿôÿð äÿ îëñóí ñèíÿäÿôòÿð, äiëè ñþç òóòàí àøûüà, øàèðÿ ðàñò ýÿëìÿäèì. Èêè íÿôÿðèí äÿ ñàçûíû àëäûì, ýÿòèðäèì”. Îíó äà äåéèì êè, áöòöí îòóðàíëàðûí íÿçÿðè ìÿíÿ òèêèëìèøäè. Ùèññ åòäèì êè, ìÿíäÿí öìèä ýþçëÿéèðëÿð. Ðàçûëûüûìû áèëäèðèá, äÿðùàë äà àéàüà ãàëõäûì. Áó âàõò àøûã Ùåéëè êèíàéÿëè áàõûøëàðëà ìÿíè òÿïÿäÿí äûðíàüà ñöçöá äåäè: “Úàâàí îüëàí, ñÿíäÿí ÿâÿëêè àøûãëàðû áàüëàäûì, ñàçëàðûíû àëäûì, ñþçëÿðèìÿ úàâàá âåðÿ áèëìÿñÿí ñÿíèí íÿéèíè àëàúàüàì, ñàçûí äà éîõäóð”, - “Óñòà, ìÿí êÿíä÷è áàáàéàì, áàçàðëûüà ýÿëìèøÿì, ãîðõìà,

202

Àëëàùûí êÿðàìÿòèíäÿí áèð ñàçûí ïóëóíó âåðÿ áèëÿðÿì”, - äåéÿ úàâá âåðäèì.

Ìÿíèì áó úàâàáûìäàí ñîíðà Àøûã Ùåéëè éåíÿ ñàéìàçéàíà, ñÿíìè ãàáàüà äöøöðñÿí, ìÿíìè - äåäè. Éîë óñòàäûíäû - äåäèì. Î ùèìÿ áÿäèìèø êèìè ñàçû ñèíÿñèíÿ àëûá, “Äèâàíè” ùàâàñû öñòÿ ùÿðáÿ-çîðáàéà áàøëàäû:

Aşıq Ùåéëè:

Éÿãèí ýÿëäèí áó ìåéäàíà, óñòàäûíû áèëÿñÿí, Ýåúÿ-ýöíäöç ãÿì è÷èíäÿ, áèëìÿì ùà÷àí göëÿñÿí. Äàùà éîõäó áèð ìöìêöíöí, äöøìöñÿí àñëàí ÿëèíÿ, Ñÿíèí ö÷öí ÿúÿá îëàð, áèð òàãñûðûí äèëÿñÿí.

Şair Íÿáè:

Áàùàðà áÿíçÿòìÿ ìÿíè, áèð áîðàíëû ãàðäàñàí, Øàù éàíûíäà øàäëûã îëìàç, àüëà àùû-çàðäàñàí. Éîëñóç, èçñèç úÿáÿëëÿðèí êÿñìèøÿì äàìàíûíû, Ùàñàðûmäàí êå÷ìÿê îëìàç, ñàíêè àòÿø íàðäàñàí.

Aşıq Ùåéëè: Ùÿì óøàãñàí, ùÿì úàâàíñàí ìÿí óñtàäàì, ãûéìàðàì, Ùÿãèãÿòäÿí äÿðñ àëìûøàì, áèð ñààòà ãîéìàðàì. Ùÿðçÿ-ùÿäéàí ñþçëÿðèí âàð, ñÿíè èíñàí ñàéìàðàì, Êÿñìèøÿì ÿòðàôûíû, úÿñÿòè-çèíäàíäàñàí.

Şair Íÿáè: Ñÿíè êèìè ÷àðïàíëàð ÷óõóðëàðà àòìûøàì, Ùÿðôèí áèëìÿç, ñþç àíëàìàç, ãóë åëÿéèá ñàòìûøàì. Íå÷ÿ ãàòàð êàðâàíûì âàð, îâñàðûíäàí òóòìóøì, ßëèí éåòìÿç, öíöí ÷àòìàç, éÿãèí áèë êè, ýèðäÿñÿí.

Aşıq Ùåéëè: Þç-þçöíÿ øàèð îëóá, òÿðèô, äàñòàí äöçöáñÿí, Ñÿðò éîëëàðûí ÷èëÿêÿíäè, äöç úûüûðäàí àçûáñàí. Óñòàäûíäàí íàêàìilñəí, áèéàáàíäà ýÿçèáñÿí, Èñòÿñÿì ãÿðã åäÿðÿì, åë ýþðÿð íÿ ùàëäàñàí.

203

Şair Íÿáè: Òàðèõëÿðè úÿì åéëÿéèá, áó ñèíÿìäÿ ýÿçìèøÿì, Áàüëàéûá áÿíäÿðýàù åäèá, ÿùäè-ùàëû äöçìöøÿì. ßáúÿòäÿí à÷àðûì âàð, ÷îõ õàñûìëàð ïîçìóøàì, Úimi âåðñÿí ñÿíÿ ñàðû, ðåéi-âåðñÿí äàðäàñàí.

Aşıq Ùåéëè:

Øàùìàðà éàõûí ýåòìÿ, çÿùÿðèíäÿí äàäàðñàí, Ùèúðèíäÿí ìÿøã åéëÿéèá, øÿðáÿò áèëèá óäàðñàí. Áó ñþâäàäà êàðûí éîõäó, ÷îõ çàðàëíàí ýåäÿðñÿí, Èíàíìûðàì áèð äÿ äàùà ñÿí Òèôëèñÿ ýÿëÿñÿí.

Şair Íÿáè:

Áèð çàìàíëàð ãûëûíú ÷àëäûí, ãàðà áàõäûí äþíöáäö, Èäðàêûíäàí èøûã ýÿëmið, åøã ÿñÿðèí ñþíöáäö. ßúÿë ãöøö ïÿðâàç åäèá, ýöëàùûíà ãîíóáäó, Íÿ þëöñÿí, íÿ äèðèñÿí, áèð çöëìÿò éåðäÿñÿí.

Aşıq Ùåéëè:

Çÿííèí-çåùíèí ÿôëàòóíäó, ùÿãèãÿòäÿ éîëóí âàð, Íÿ ãÿäÿð úÿùä åéëÿñÿì, úàâàá âåðÿí äèëèí âàð. Íåéëÿñèí êè, àøûã Ùåéëè, êþìÿéèíäÿ åëèí âàð, Ìÿí ÷ûõıðàì áó ìåéäàíäàí, ñÿí ìåéäàíäà ãàëàñàí.

Şair Íÿáè:

Ìÿí Íÿáèéÿì ýàùäàí-ýàùà äÿðéàëàðà áàòàðàì, Úÿñÿòèìäÿ úÿíýÿëèì âàð, ÷îõ õàñûìëàð òóòàðàì. Íå÷ÿ ãÿäÿì ãÿì è÷èíäÿ áóðulüàíà àòàðàì, Ñÿñèí ÷ûõìàç, ñÿäÿí ýÿëìÿç, áèëÿí îëìàç ùàðäàñàí.

Ñþç òàìàìà éåòÿí êèìè, àøûã Ùåéëè ñàçû ÷èéíèíäÿí åíäèðèá, òÿñëèì îëäóüóíó áèëäèðèð. Ñàçûíû Øàèð Íÿáèéÿ âåðìÿê èñòÿéèð, Íÿáè èñÿ ñàçû ýþòöðìöð. Ùåéëèíèí àëäûüû ñàçëàðû ñàùèáëÿðèíÿ ãàé-òàðûð. Î äà ìÿúëèñ ÿùëèíäÿí ùàëàë-ùöìáÿò åäèá àéðûëûð.

204

ÓÇÓÍÁÀØÎÜËÓÍÓÍ ÒÎÉÓÍÓÍ ÒßÐÈÔÈ

(Ñþùáÿò ìÿðùóì Àøûã Ùöñåéí Ñàðàúëûíûí äèëèíäÿí 1983-cü ildə éàçûëûá)

205

- Ùÿð çàìàíûí þçöíöí àääû-ñàííû ãÿùðÿìàíëàðû, âóðóô-òóòàí, ùàããû-íàùàããà âåðìÿéÿí èéèòëÿðè îëóô. Áåëÿ èéèò êèøèëÿðäÿí áèðè äÿ ùÿìèøÿ ñóôðàñû äîñò öçöíÿ à÷ûõ îëàí, öðÿéèíÿí ÿìÿëè äöç ýÿëÿí Óçóíáàøîüëó Ìÿììÿäèéäè. Óçóíáàøîüëó þçö áèçèì áó àøàüû Àðûõëû êÿíäèííÿíèéäè. Ùÿìèí êÿíä Áîëíèñè ðàéîíóí ÿðàçèñèíäÿ éåðëÿøèð, åéíè àäëû êÿíä Äóìàíèñè ðàéîíóíóí (êå÷ìèø Áàøêå÷èä ðàéîíó) ÿðàçèñèíäÿ äÿ âàð (Å.Ì.). Àììà îíó äåéèì êè, àä-ñàíû, ùþðìÿòè, èççÿòtè áèð éàíû Ýÿíúÿáàñàð, Òîâóç, Ãàçàõ, áèðéàíû Ýþé÷ÿ, Àüáàáà, Úàëàëîüëóíà (èíäèêè Ñòåïàíàâàí øÿùÿðè) êèìè éàéûëìûøäû. Ýöíëÿðèí áèð ýöíö áó Óçóíáàøîüëó Ìÿùÿììÿä þç ãàðäàøû Íÿñèáÿ òîé åëÿéèð. Áó òîéóí ñÿñ-ñîðàüû, øàí-øþùðÿòèííÿí áó ýöí äÿ ùÿëÿ äàíûøûëûð; êþùíÿ êèøèëÿðèí ùå÷ äèëèíäÿí òöøìöð áó òîé. Ìÿúëèñè èäàðÿ åëèéÿí øàèð Íÿâèéíÿí, Ôàõðàëû àøûõ Ùàñàí îëóð. Áó òîé ùàããûíäà ÷îõ åøèòìèøÿì, èðÿùìÿòäèê Øàèð Íÿâè äÿ äàíûøûô ìàíà. ×öíêè ìÿí îíà 3-4 èë ñàç òóòìóøàì; ùÿìèøÿ ùÿð ìÿúëèñäÿí ñîíðà îííàí áèð äÿéÿððè øåé þéðÿíìÿìèø àéðûëìàçäûì. Óçóíáàøîü-ëóíóí òîé ÿùâàëàòûíû äà ìÿúëèñëÿðäÿ ñþéëöéÿíäÿ éàäûìäà ñàõëàìûøàì. Èíäè ùÿìÿí òîé íåæÿ êå÷èô, áó òîéäà êèìëÿð èøòèàê åëèéèô, Øàèð Íÿâè òîéà íåúÿ òÿðèô ãîøóô - ìÿí íàüûë åëèéèì ñèç äÿ ùàëû îëóí:

- Íèãîëàé âàõäûéìûø, ùÿëÿ áó òÿçÿ ùþêìÿò ãóðóëìóéóôìóø. Óçóíáàøîüëó êè÷èê ãàðäàøû Íÿñèâÿ òîé åëèéèð: ìàüàððàð ãóðóëóð, åðêÿêëÿð, òóíúóëàð êÿñèëèð, àøâàç ãàçàíëàðû èøÿ òöøöð. Äåéÿëëÿð áó ùÿíäÿâÿðäÿ áåëÿ áèð òîé ùå÷ äàñòàííàðäà äà ýþðöíìöéöô.

Ìÿúëèñ éåääè ýöí, éåääè ýåæÿ ÷ÿêèð. Ìÿúëèñèí éåääèíúè ýöíö àøûõ Ùàñàí Øàèð Íÿâèäÿí ñîðóøóð êó:

- Àéà, à Íÿâè, ñÿí-ñÿíèí Aëëàùûí þìðöíäÿ áåëÿ úàëàëëû òîé ýþðìöøäóíìö?

Øàèð Íÿâè úàâàá âåðèð êè: - Àøûõ Ùàñàí, äöçö ýþðìÿìèøÿì. Àøûõ Ùàñàí äåð: - Áÿ àëëàù ýþòöðÿðìè, áåëÿ áèð òîéà ùå÷ îëìàñà áèð òÿðèô

ãîøìóéàñàí?! Øàèð Íÿâi ãàéûäûð êè:

206

- Äöçö, áó òîéóí úàù-úÿëàëû åëÿ áèë ìÿíè îéñóííóéóô, ùà ôèêðèìè úÿìëÿéèðÿì êè, áèð éàõøû òÿðèô ãîøóì, áèð øåé ùàñûë îë-ìóð êè, îëìóð. Íåæÿ ÷ÿòèíëèéÿ òóøñÿì äÿ ýÿðÿê àëëàùûí êþìÿ-éèíÿí áó ìÿúëèñÿ éàðàøàí áèð äóàããàïìà ÿðñèéÿ ýÿòèðÿì.

Àøûõ Ùàñàí äåð: - Ìÿí áèëìèðÿì, ñÿí êè, áó ìÿúëèñÿ áèð ëàéûõëû òÿðèô

ãîøìàñàí ìÿííÿí ñÿíèíêè òóòìóéàæàõ. Þçöí áèë, éà ìÿí äåéÿ-íè éàðàäàæàñàí, éà äà áó ýöííÿí ñÿíèí øàèððèéèíÿ äÿ èíàìûì èòÿæÿê. Áóííàí ñîíðà ýåò þçöíÿ àéðû ñàç òóòàí òàï.

Àøûõ Hàñàíûí ñþçö Øàèð Íÿâèéÿ éàìàí éåð åëèéèð. Ðÿùìÿòòèê áó ùàõäà áåëÿ äàíûøàðäû:

- Ùÿìÿí ýåæÿ ùàìû éàòäû, ìÿí éàòàììàäûì. Ùà ÿëëÿøäèì, ùà âóðóøäóì ùåø éåðÿ áèð øåé ÷ûõàðà áèëìÿäèì. Ôèêèðëÿøäèì êè, áÿ íÿ ãàéûðûì? Ýþðäöì ñöáùöí à÷ûëìàüûíà àç ãàëûð, úàìàùàò éóõóäàí äóðìàìûø òåç éåðèìíÿí ãàëõäûì, èêè ðöêÿò àéàò íà-ìàçû ãûëäûì. Ýÿíÿ ýåéèíúÿêëè éåðèìÿ óçàíäûì. Öç-þçöìÿ ôèêèððÿøäèì: "àéà, îðòóéà áèð øåé ÷ûõìàäû, áÿ àøûõ Ùàñàíà íÿ úàâàô âåðÿúÿì?"

Áåëÿæÿ ôèêèððÿøÿ-ôèêèððÿøÿ ýþçöìÿ éóõó ýåòäè... Òÿçÿæÿ ýþçöìÿ éóõó ýåòìèøäè êè, áèð äÿ ýþðäöì, þçöäö, óøàõëûõäà éóõóìà ýÿëèô ìàíà ö÷ áÿíä ñþç þéðÿäÿí äÿðâèøäè, ýÿíÿ äÿ ýÿëäè, äóðäó áàøûìûí öñòöíäÿ.

Ñþçöí áèðèí ãîéóá î áèðèíÿ êå÷èì: Øàèð Íÿâèéÿ óøàõ âàõòû âåðýè âåðèëìèøäè. Áèð äÿôÿ þçö äàíûøûðäû, äåðäè êè:

- Ìàíà âåðýè âåðèëìÿéè áåëÿ îëóô, îüóë; áèð äÿôÿ ïàéûç âàõòû úöò óëàüûíû àëàôëûéûðäûì. Þçöì äÿ ÷îõ óøàüûéäûì. Ýåæÿ õîðóç áàíûíà àç ãàëìûøäû. Ìàë äàìûíäà áèð âÿëèìèç âàðûéäû. Âÿëèí öñòöíÿ éûõûëûô óçàíäûì, ýþçöìÿ éóõó ýåòäè. Éóõóäà ýþðäöì êö áèð äÿðâèø ãàðøûìäà äóðäó, ìÿíè éåðèìíÿí ãàëäûðäû, ñà÷ûìà ñûüàë ÷ÿêäè. Äåäè: “Ñàíà ö÷ áÿíä ñþç þéðÿäÿæÿì” - þéðÿòäè. Ùÿìÿí î ö÷ áÿíä ñþçöí èíäè äÿ íÿ ÿââÿëè òöêÿíèð íÿ äÿ ñîíó.

Áó äÿôÿ äÿ êþìÿéèìÿ ýÿëìèøäè ùÿìÿí äÿðâèø. ßëèíè ÷èéíèìÿ ãîäó. Äåäè: "îüóë, èøèí íÿ éàìàí ÷ÿòèíÿ òöøöô, íèéÿ áåëÿ äàðûëûðñàí, áàëà? Òîéóí òÿðèôèíè áó ñþçäÿðíÿí áàøäà, ãîðõ-ìà äàëû ýÿëÿæÿê". Äÿðâèø áó ñþçö äåäè äÿ ýþçäÿí èòäè.

207

Áèðäÿí àéûëäûì, áó éóõó äa äþéöë, ýåð÷ÿê äÿ äþéöë, áÿ áó ùàíúàðû øåéäè? Áàøäàäûì î äåéÿí ñþçëÿðè þç-þçöìÿ çöìùöìÿ åëÿìÿéÿ. Áèð äÿ îíäà ýþðäöì, äöç éåääè áÿíä ìöõÿììÿñ éàðàíäû Àììà áó ìöõÿììÿñ ãàâàõëàð ãîøäóõëàðûìà îõøà-ìûðäû. Áó ìöõÿììÿñèí áèðèíúè áÿíäè îí àëòû, î áèðèëÿðè ýàù îí ñÿêêèç, èéèðìè, ýàù äà èéèðìè äþðä àëûíìûøäû. Ôèêèðëÿøäèì êè, ùÿëâÿò áó äà äÿðâèøèí ùþêìöíÿí áåëÿ îëóô.

Áÿëè, ñàâàõ òàìàì à÷ûëäû. Àøûõ Hàñàí äà, î áèðèëÿð äÿ ãàëõ-äûëàð. Àøûõ Ùàñàí ìÿíè áèð ãûðàüà ÷ÿêèô äåäè:

- Äàäàø, äå ýþðöì áèð øåé ùàñèë åëÿäèíìè, éîõñà öçöìöçö ãàðàìû åëèéÿæÿêñÿí?

Äåäèì: - Äàäàø, áàøûìà áåëÿ áèð èø ýÿëäè:.. Íåæÿ îëìóøäó îíà äà

åëÿæÿ äàíûøäûì. Áèð àçäàí ñàìàâàððàð ãàéíàðà òöøäö, áå÷ÿëÿð ãûðûëäû; áàëíàí

êÿðÿ áèð éàíäà, ÿìëèê êàâàâû áèð éàíäà, áèð ñþçíÿí, åëÿ áèë úÿííÿò ýóøÿñèíäÿñÿí. Ãîíàõëàð ùÿðÿ áèð òÿðÿôäÿ îòóðäóëàð, "áèñìèëàù" åëèéèô ñóôðóéà ÿë óçàòäûëàð. Áó âàõò àøûõ Ùàñàí öçöíö Óçóíáàøîüëóíà òóòóô äåäè:

- Áÿéèì, Øàèð Íÿâè Ñèçèí áó úàëàëëû òîéóíóçà ëàéûõ áèð òÿðèô ãîøóô, èçèí âåðèí, îõóñóí.

Óçóíáàøîüëó ÿëèíè ãîëòóõ úèâèíÿ àïàðäû, úèâèííÿí Íèãîëàéûí áèð ãûçûë éöçäöéöíö ÷ûõàðòäû. Øàèð Íÿâèíèí ÷óõàñûíûí âÿçíÿñèíÿ ñàíúäû. Äåäè:

- Èíäè ñþç ñÿíèíäè, Øàèð. Áÿëè, àøûã Ùañaí ñàçû “Ìöõÿììÿñ”ÿ kþùëÿäè, Øàèð Íÿâè

ýþòöðäö ýþðÿê Óçóíáàøîüëóíóí òîéóíó íåæÿ òÿðèô åëÿäè, îííàðà èðÿùìÿò, ñèçäÿðÿ úàíñàüëûüû, èíøàëëàù.

Ìÿùÿììÿä áèð îäà éàïäûðûá, Ñÿäàñû ùÿð éàíà äöøÿð. Ñÿëòÿíÿòè áàøäàí-áàøà, Òÿðèôè äàñòàíà äöøÿð. Ýåúÿ-ýöíäöç à÷ûã ñöôðÿ, Òàìàìÿí åùñàíà äöøÿð.

208

Ýöíäÿ ýÿëñÿ éöç ãîíàüû, ×ÿêèíìÿç, ìÿðäàíà äöøÿð. Çèëlèëÿð çèíéÿò âåðèð, Íàõøû Áÿäÿõøàíà äöøÿð. Äèëëÿðäÿ äàñòàí îëóá, Ðÿñìè "Áóñòàí"à1 äöøÿð. Äåéèëÿí ñþç éåðäÿ ãàëìàç, Köëëö Äàüûñòàíà äöøÿð. Äàüûñòàíû äþâð åëèéèá Áÿëêÿ Ùèíäèñòàíà äöøÿð.

Ñèäãèíè ùàããà áàüëàéûá. Ãûøäà áàð âåðèð áóäàüû Ýåúÿ-ýöíäöç ÿéñèé îëìóð Ùÿð éàíäàí ýÿëèð ãîíàüû. Ùÿð ÷åøèääÿí íèçàì ýÿëèð, Äþøÿíèð ãóìàø éàòàüû. Íþêÿðëÿð áÿùñÿ äöøöð, Ïèøâàç åäÿíäÿ ãîíàüû. Ìåùòÿðëÿð äÿñòÿ òóòóð, Íèçàìäû ýöìöø éàðàüû, Äöéöñöíö áèëÿììÿäèì, Þçöíäÿí èøëÿíäè éàüû. Áèð ùÿôòÿ åðêÿê ãûðûëäû, Ñþíìÿäè àøáàç îúàüû. Ãûðìûçû ÷àé àõàð êèìè, Ìÿúëèñäÿ ýÿçèðäè ñàüû,

_______________ 1 “Bustan” – Sədinin məşhur əsəri

Ñÿùðàäà ýþðìÿìèøÿì Øÿùðè-Èñâàùàíà äöøÿð. Ñþçöíÿ éàõøû áàõûð, Ñàü îëñóí ãàðäàøëàðû. Áÿíçÿéèðëÿð áÿéçàäÿéÿ,

209

Ùÿð áàáàòäàí ùöíÿðëÿðè. Áàõ÷àíûí ãûçûë ýöëö, Ìóñòàôàäû äèë ÿçáÿðè. Äÿñòÿíè òàìàì åäèá, Öñòöíäÿ âàð ùàã íÿçÿðè. Õÿðúèíäÿí ãîðõóñó éîõ, Àøûá-äàøûð õÿçíÿëÿðè. Ùÿðÿñè áèð òÿðÿôäÿí Àðòûðûðëàð äþâëÿò-âàðû. Ùàëàë îëñóí áó äîëàíìàã, Ãèñìÿò îëñóí ìöëêö-ìàëû. Ñÿõàâÿòäÿ Ùàòÿì òàéäû, ßñèðýÿìèð êÿñáè-êàðû. Áåø ìèí ìàíàò ïóë éûüûëäû, Õîø ùàë åòäè ñÿíÿòêàðû. Ìÿí áèð äåñÿì, ñèç áåø äåéèí, Áåëÿ àä úàùàíà äöøÿð. Áó òîéà éûüûëäûëàð Àðûõëûíûí úöìëÿòàíû. Äóç-÷þðÿêäÿ øþùðÿòè âàð, Áÿëëÿäèì éîõäó äöøìàíû. Äèëèúàíûí1 ñàíû éîõäó, Îí ýöí äîëàíäû îáàíû. Èêè ôèðãîí2 úåùèç ýÿëäè, Éöêëÿäèëÿð çÿð-çèáàíû.

_______________ 1 Dilican – fayton 2 Firqon – araba

Ãûç åâèíäÿí îüëàí åâèíÿ Êÿñäèëÿð éåääè ãóðáàíû. Ñàíäûì êè, áåø éöç ìàíàò, ßëäÿ äàüûòäû åùñàíû. Ïÿùëèâàíëàð ýöëÿø òóòäó,

210

Ýåí à÷äûëàð î ìåéäàíû. Éîë÷ó êèøèéÿ ìÿí áÿëÿäÿì, Èéèòëèêäÿ òàéû ùàíû? Ïàøà àüàéíàí, Ìîëëà Ãàðà, Îíëàð êÿñèðäè äèâàíû. Ñþçöíÿ éàõøû áàõûð, Àðûõëûíûí úÿùÿë-úàâàíû. Ìÿììÿäÿëè áÿé, Ãóðáàí àüà, Îíëàðäà âàð õàí íèøàíû. Ùÿð òÿðÿôÿ ÿìèð âåðèð, Òöôÿíýè íèøàíà äöøÿð. Ùÿð øåíëèêåäÿí àäàì ýÿëäè, Êÿïÿíÿê÷èéíÿí, Ôàõðàëû. Ìîëëà Ùàúû ÿâvÿëèíäÿí, Äîëàíûáäû ãåéðÿò éîëó. Äÿëè Íÿñèá, Ìîëëà Èñÿ, Ðÿéèñ èäè Òÿùìÿçãóëó. Ùàòÿìè äþâðàí âåðäèëÿð, Õÿçÿëÿ ñàéäûëàð ïóëó. Ùàãâåðäèéíÿí, Ñàðàúëû Ãóðáàí, Àéâàçûíàí, İñìàéûëû. Ìàùìóäíàí, Mîëëà Íàìàç, Ìöíàñèáäè Èìèðçàëû. Èñÿ êèøèéíÿí, Ðóñòàì àüà. Àñòàííàí, Áàéðàìàëû, Ùàíñû ìÿúëèñÿ ýèðÿíäÿ, Úèáëÿðèíÿ äöøìÿíäè ÿëè. Ùÿð øàèð áèð ñþç äåéÿð, Òÿðèôè äàñòàíà äöøÿð. Ãûçûëùàcûëû Àëìàç àüà, Éàíûíäà Úþéöðîüëó Ãàðà. Ùàãã þçö kÿðÿìèíäÿí, Õîø íÿçÿð ñàëûá îíëàðà.

211

Àñëàí àüà ñÿððàôûäû, Ãèéìÿò ãîéóð ëÿë-ýþâùÿðÿ. Èñðàôûë àüàíûí ìóðàçû, Ãûëûíú àüàñû Ùåéäaða. Ñöëåéìàí àüàíû ñåâìèøÿì, Òÿùëÿäÿí Ìÿøÿäè ßñýÿð, Íèøàí ñàëäû áó äèéàðà. Äèëÿìèøÿì î êèìñÿäÿí, Ìÿùøÿðäÿ éàíìàñûí íàðà. Î âåðýèäÿ èíñàí îëìàç, Ãóëàã âåðèð ìàùàëëàðà. Ñÿõàâÿòäÿ ãÿùðÿìàíäû, Úÿííÿòè-Ðèçâàíà äöøÿð. Óçóíáàøîüëó áèð òîé åëÿäè, Ñèç áèëèí õóáëàð ÿëàñû. Ýþðÿíëÿð ìÿòÿë ãàëäûëàð, Âåðèëäè õåéèð-äóâàñû. Äîüðóëóãäà áåëÿ õÿðúÿ, Äàéàíìàç Ãàðñûí ãàëàñû. Éàüûëúàäà éàòàüû âàð, Ñöðöäàøäà ìàë áèíÿñè. Éàõûíëàðà âÿñâ åëÿäèì, Óçàõëàðà ÷àòñûí ñÿñè. Èñòàìáóëà õÿáÿð ýåòñèí, Åøèòñèí Èðàí þëêÿñè. Ìÿúëèñèí ìÿòàíÿòè, Ìîéðîé Ãóëóäó éåçíÿñè, Áÿéëÿðäÿ Ñÿìÿä àüà, Îíóí âàð à÷ûã ñöôðÿñè, Ñÿäðÿääèí ëàéèã îëóá, Áèð ìàùàëûí ãëàâàñû. ×ÿêèñèíäÿ àüûð ýÿëäè, Ìóüàíëû Ùöñåéí êèðâÿñè. Øàèð Íÿáè, éàõøû äåéèð,

212

Àøûã Ùàñàí ìöõÿììÿñè. Ñûüàëäà íàõûøêàðäû, Î ýþâùÿðè-êàíà äöøÿð.

Ñþç òàìàìà éåòäè, ùÿðÿ áèð òÿðÿôäÿí “ÿùñÿí”, “ÿôÿðèì”

äåäèëÿð. Óçóíáàøîüëó óøàõëàðà ÿìð åëÿäè, äåäè: - Ýåäèí òþéëÿäÿí àòäàðûìûí éàõøûñûííàí äþðäöíö ñå÷èí ýÿòè-

ðèí. Íþêÿððÿð ýåäèô òþéëÿäÿí äþðä éàõøû àò ýÿòèðäèëÿð. Óçóí-áàøîüëó äåäè:

- Øàèð, òÿê áèð àò ÷ûõàðñàéäûì, ôèêèðëÿøÿðäèí êè, áÿëêÿ ïèñèíè ÷ûõàðòìûøàì. Èíäè áó äþðä àòäàí öðÿéèíÿ éàòàíûí áèðèí ñå÷, ñÿíèí õÿëÿòèíäè.

- Àòûí öðÿéèìÿ éàòàíûíû, áèð úåéðàí êèìè êÿùÿðè ñå÷äèì. Óçóíáàøîüëó éåíÿ äÿ ýþñäÿðèø âåðäè, áèð ãàôãàé éÿùÿð, áèð äÿ áèð ãàôãàé éöéÿí ýÿòèðèô àòû éÿùÿðëÿéèô-éöéÿííèéèô áèð ñÿìòÿ áàüëàäûëàð. Äàëûííàí äà èêè äÿíÿ òóíúó úþíýÿëÿð ýÿòèðèô îííàðû äà áèð ñÿìòÿ ãûñíûéûô áîéóííàðûííàí áàüëàäûëàð. Óçóíáàøîüëó äåäè:

- Øàèð, áó úþíýÿëÿðèí äÿ ùÿðÿíèçÿ áèðèäè, àïàðûí, ùàëàë õîøó-íóç îëñóí, êÿñèí, éèéèí.

Äåäèì: - Àé Ìÿùÿììÿä, ñÿí áèçÿ ÷îõ áþéöê õÿæÿëÿòäèê âåðäèí.

Ìÿí äÿ úþíýÿíèí î áèðèíè äÿ àøûõ Ùàñàíà âåðèðÿì. Áó òîéóí òÿðèôèíè ìÿííÿí íå÷ÿ ýöíäö î òÿëÿá åëÿìèøäè.

Áÿëè, Óçóíáàøîüëóíóí òîéó áåëÿ áèð úàù-úàëàëíàí áàøà ÷àòäû. Óçóíáàøîüëóíàí, Àðûõëû úàìààòûíàí, ùàìûéíàí ùàëàëëàøûô àéðûëäûõ.

Òîéäàí áåø-îí ýöí êå÷ìèøäè. Óçóíáàøîüëó Øàèð Íÿâèíèí ãàïûñûíà ùÿìÿí áó òÿðèôÿ ýþðÿ òÿçÿäÿí ÿëëè áàø ãîéóí, íÿ ãÿäÿð äÿ ïóë ýþíäÿðèð.

ÄÀÑÒÀÍ

ÌÅÙÄÈ ÁßÉÈÍ ÄÀÑÒÀÍÛ

(Aşıq Hüseyn Saraclının dilindən yazılıb)

213

Áÿëè, êå÷ìèø óñòàääàðà ðÿùìÿò. Óñòàädàð ñþùáÿòäÿí ãàâàõ áèð íå÷ÿ íÿñèùÿòëÿð äåéèð, îííàí ñîíðà äàñòàíû áàøëàéûð. Áèçèì õåéðèìèç-áÿùðÿìèç äÿ óñòàääàðà ðÿùìÿò äåäèðòìÿùäè. Áÿëè, ýþðÿù óñòàä áóðàäà íÿ äåéèô:

Äîüðuäàí, éàëàííàí äÿðñ âåðäèí áèçÿ, Èøäÿðèí ÷ûõìàäû áèð éàíà, äöíéà. Íÿ ìÿíçèëèí áÿëëè, íÿ äÿ ìÿêàíûí, Úàäàëàð òöøöôäö ùÿð éàíà, äöíéà. Ýÿëÿííÿð ýÿëiíúÿ áèð ñÿíè áèëäè, ×îõóíäà àüëàäû, àçûíäà ýöëäö; Íÿ ýåäÿííÿð ýÿëäè, íÿ ýÿëÿí ãàëäû, Áóäó åòèâàðûí èíñàíà, äöíéà. Áèð ýöí îëàð ÿñÿð ìÿùøÿð éåëëÿðè, Ýþéÿðäèðñÿí, ÷öðöäöðñÿí ýöëëÿðè. Ïöíùàí îëóð ìóðüóëàðûí äèëëÿðè, Ñóëòàí Ñöëåéìàííàí áó éàíà, äöíéà. ßçÿëè ýþðÿíäÿ åéëÿäèí ðÿôòàð, Áèíÿñèf1 îëìàäû éàïäûüûí òóôàð, Äå ýþðöì íåæîëäó âåðäèéèí èëãàð, Îííàðäàí áèçÿ áèð íèøàíà, äöíéà. Àüûð ñÿëòÿíÿòäè, òÿõäè-äèâàííàð, Þâëèéà2, ÿìáèéà3, äèíè-èìàííàð,

_________________ 1 Áèíÿñèô - ìöíàñèá 2 Þâëèéà - ìöãÿääÿñ ïèðëÿð. 3 ßìáèéà - ãàðà úàìààò, õàëã êöòëÿñè.

Òóðàáa1 ãàðûøäû íå÷ÿ ìèí úàííàð, Õàêÿ áöëÿíä îëäó éåêñàíà, äöíéà.

Ðöçãóäà áÿëëèäè ôÿñèëäÿ éàéëàð. Þìðöìöçäÿí êå÷èð ýöííÿðíÿí àéëàð,

214

Ýÿëèð õÿéàëûìà ÿëâàí ñàðàéëàð, Äþíöôñÿí ãûçûëà, ìÿðúàíà, äöíéà. Ìóðàçû ìÿòëÿáäÿ òÿðòèáè-àòäû, Àõûð êþðïöëÿðèí ãûëäàí ñèðàòäû, Ãûëûíúûí ãûíñûçäû, ãîëóí ãöââÿòäè, Áàõìàäûí ãîæóéà, úàâàíà, äöíéà. Øàèð Íÿâè úÿùä åéëÿäè úàôàíà, Þìöð êå÷äè ñàðûíìàäû ñàôàíà, Èííÿí áåëÿ èíàíìàðàì áàôàíà, Ñûäûãûíàí ñûüûííàì ñöáùàíà, äöíéà.

Áÿëè, óñòàääàð áèð äåìèð, èêè äåéèð. Áèç äÿ äÿÿê2 èêè îëñóí,

íàìÿðäèí äÿ þìðö ýöë òÿêè ñîëñóí.

Èíñàí îüëó éåòèøÿíäÿ ùÿääèíÿ, Úàâàííûõ áèð èøäè ãþí÷ÿ-ýöë îëäó. Åëÿñè âàð õîø íèøàíû Xóäàäàí, Åëÿñè âàð áàøû êå÷ÿë-ýèë îëó.

Åëÿñè âàð èáàäÿòäè çèêèðè, Åëÿñè âàð áèæäèùäÿäè ôèêèðè. Åëÿñè âàð äèëäÿí ãîéìàç øöêöðö, Éàâàí ÷þðÿù äÿùàíûíäà áàë îëó.

Åëÿñè âàð îííàí îëóð áÿäíÿçÿð, Åëÿñè âàð îõóéóô äÿðñèí éàçàð.

______________ 1 Òóðàá - òîðïàã. 2 dəək – deyək

Åëÿñè âàð ÷ÿùè-÷þöðÿ äþçÿð, Èøè-ýöæö ãàçìà, êöëöíý, áåë îëó. Åëÿñè âàð åë è÷èíäÿ þéöíö,

215

Åëÿñè âàð áÿä õàâàðà ñþéöíö, Åëÿñè âàð óúà ýþðöô áîéóíó, Ïÿùëèâàíòÿê ãîë-ãîëàäà ôèë îëäó. Åëÿñè âàð el è÷èíäÿ ñþéöëÿð1, Åëÿñè âàð þç-þçöíÿ þéöëÿð, Åëÿñè âàð áàëòàñûíû áöëþéëÿð, Ôÿðéàä ÷ÿêÿí îðìàííàðäà êîë îëó. Åëÿñè âàð òþéëÿäÿí ÷ÿêÿð àòû, Åëÿñè âàð íóðà áÿíçÿð ñóôàòû. Åëÿñè âàð úÿùä åäÿð ýåòìÿç áàõòû, Âóðàð áàõòû ãàðà äþâëÿò ñåë îëó. ...Åëÿñè âàð éåð öçöíöí àñòàíû, Åëÿñè âàð èøÿ ýåòìÿç, ïàñòàíû. Øàèð Íÿâè òàìàì åòäè äàñòàíû, Ýþðöí àäàìëûõäà íåúÿ éîë îëó.

Áÿëè, óñòàääàð ö÷ÿòÿí äåéèô. Áèðèíè äÿ äåéèì îëñóí ö÷, íà-

ìÿðäèí äÿ þìðö ãîé îëñóí ïó÷. Àüûëíàí åøã ùÿð àäàìäà âàð, ÷öíêè àüûë èíñàíû äöç éîëà ÷ÿ-

êèð, åøã ùÿìèøÿ ó÷óðóìà àïàðûð. Áèð ýöí åøã àüûëà äåäè: - Àüûë, äàùà ìÿí ñÿíèí ñþçöíÿ áàõìûðàì, ÷öíêè ìàíà çàðàë

åëëèéèð. Àüûë äåäè: - Áÿ, íåéëèéÿù? Åøã äåäè:

____________ 1 Söyülər – sevilər - Äåéèøÿðèê - ÿéÿð ñÿí áàüëàñàí, ìÿí ñàíà òàáå îëàðàì, ìÿí

áàüëàñàì, ñÿí ìàíà. Àüûëíàí åøã ìåéäàíà ýèðäèëÿð. Àüûë äåäè: - Áÿ áèçèì ñþçöìöçö êèì òÿñäèã åäÿæÿê?

216

Åøã äåäè êè, ýÿ áèð øàèð ÷àüûðàõ, î òÿñäèã åëëÿñèí. Àüûë äåäè: - Éàõøû, Eøã, äå ýþðöì ôûðñàíò ñÿíèíäèìè, ìÿíèìäèìè? Åøã äåäè: - Áèç ôûðñàíòû òöøìÿíÿ âåððèê. Àëäû Àüûë:

Àüûë äåäè, äîüðó ñþçöí êþêö âàð, Şÿúàðûíäə1 íåúÿ ïóäàõ éàõøûäû? Ñÿððàôû ÷àüûðàõ, äöðäàíà ñå÷ÿk, Éàìàíû è÷èííÿí àòàõ, éàõøûäû.

Àëäû Åøã: Åøã äåäè êè, áÿéÿíìÿäèì ñþçöíö, Ðÿéàñÿò åëìèíè òàïàõ, éàõøûäû. Éàíûìäà ýÿðÿkäè íå÷ÿ íþâúàâàí, Úÿùä åäèô äöíéÿíè ÷àïàõ, éàõøûäû.

Àëäû Àüûë:

Àüûë äåäè, åøã, ýÿë ùÿääèíè òàíû, Ìÿùøÿð ýöíö éàìàí öçäÿð óòàíû. Êîðîüëó, Ðöñòÿì-Çàë ãÿùðÿìàí ùàíû? Íÿ ö÷öí ýöíàùà áàòàõ éàõøûäû?!

Àëäû Åøã:

Åøã äåäè, íÿôñèìèçäÿí ñþéëöéÿk, Ïöíùàí-ïöíùàí éàðà ãàø-ýþç åéëèéÿk. Éîë âåðìèéÿê, ýþçÿëëÿðè ÿéëèéÿk, Ö÷-äîããóç öçöííÿí þïÿk éàõøûäû.

_____________ 1 Səcər – ağac

Àëäû Àüûë: Àõû, éîõäö, áó èøäÿðèí áèíÿñè, Éàõøû îëäó þìöððÿðèí ñÿíÿñè. Ùÿãèãÿòäÿí ëÿëè-ýþâùÿð äÿíÿñè,

217

Ãÿäèð áèëÿíëÿðÿ ñàòàõ éàõøûäû. Àëäû Åøã:

Àëòûìäà ýÿðÿkäè íàðûíú, áÿäþé àò, Ùàðàìíàí ãàçàíàì, àëÿì ãàëà ìàò; Éåëëÿíÿ ãàïûìäà ìàëûíàí äþéëÿò, Ãîéóí, ãóçó, ÷ÿíáÿð êþïÿk éàõøûäû.

Àëäû Àüûë:

Àüûë äåäè, íèéÿ îäà äöøÿëèì? Ðèéà ö÷öí cÿáÿëëÿði1 àøàëûì. Éàç îëàíäà ÿéðè êîòàí ãîøàëûì, Ãûø îëàíäà ÿëâàí îòàõ éàõøûäû.

Àëäû Åøã: Ìÿí èñòÿðÿì áó äöíéÿäÿí áàú àëàì, Áó äîüðóäó, ãîðõóì áóäó ãîæàëàì. Ùå÷ êÿñ äÿ áèëìèéÿ ãàðíû àc îëàì, ßëâàí ñèëàù, ãûðûì ïàïàõ éàõøûäû.

Àëäû Àüûë:

Àüûë äåäè, àüëàð éàçûõ úàíûìûç, Àçðåèë ýÿëÿíäÿ ýåäÿð ãàíûìûç. Ðÿùì åëëèéÿð ýÿíÿ îë ñöáùàíûìûç, Ìþâëàì êàðâàíûíà ÷àòàõ éàõøûäû!

Şair Nəbi: Øàèð Íÿâè, âàð áó ñþçöí bir ÿñiëè; Òàðèõ éåòÿð, ðóù áÿäÿííÿí êÿñèëè.

______________

1 Cÿáÿë - äàü Ñàõëà òÿùàðÿòè1 óíóòìà ãöñëö, Îðóú òóòàõ, íàìàç ãûëàõ éàõøûäû!

Õîøáàõò îëóí, óñòàääàðà äà ìèí ðÿùìÿò.

218

Èíäè ñèçÿ "Ìåùäè áÿéèí äàñòàíû”íû ÷àòäûðàúàì. Áÿëè, ñèçÿ ùàðäàí õàâàð âåðèì - Ãàëà÷à øÿùÿðèííÿí. Ãàëà÷à

øÿùÿðèíäÿ Íåæäè Ìÿììÿä àäëû áèð õàí âàðûéäû. Ùÿìÿí õàíûí áàø òàúèðè Ñþéöí àäëû áèð êèøèéäè. Ñþéöíöí þéëàä ñàðûäàí âàðû-éîõó Ìåùäè áÿé àääû îüëóéäó. Òàúèð þëÿíÿ éàõûí îüëóíó éàíûíà ÷àüûðòäûðûô äåäè:

- Îüóë, äöíéàäà íÿ ãÿäÿð èñòÿñÿí äþéëÿòèì âàð. Þçöíÿ äÿ áÿñäè, íÿòèúÿíÿ äÿ. Þçöí äÿ ìÿäðÿñÿéè ãóðòàðûôñàí. Áèðúÿ ìó-ðàçûì ãàëûð êè, ñÿíè þéëÿíäèðìÿìèøÿì. Èíäè âÿñèééÿòèì áóäó êè, ñÿí äÿ õàíûí éàíûíäà ìÿíèì êèìè åòèáàððû áàø òàúèð îëàñàí. Îüóë, îíñóç äà þéëÿíÿññÿí, àììà ñèôòÿ éîõëóéóðñàí, ÿñëè-íÿúàáÿòäè éåðäÿí ãûç àëàðñàí êè, àäûìûçà-ñàíûìûçà éàðàøàñûí. Áèð äÿ úöìÿäÿí úöìÿéÿ ãàâûðûìûí öñòöíäÿ ãóðàí îõóéàðñàí. Éàäûíäà ñàõëà êè, áèð àëâåðÿ, áèð də îé÷óëóüà ãîøóëàí àäàì ýåæ ãîæàëàð. Îüóë, ìÿí äöíéàäàí êþ÷öðÿì, àõûðûíúû áèð âÿñèééÿòèì äÿ áóäó êè, àíûéûí ñþçöíÿ ãóëàã àñ, ÷öíêè ñÿíèí ÿçèééÿòèíè ìÿííÿí ÷îõ î ÷ÿêèô.

Áÿëè, òàúèð þìðöíö ñèçÿ áàüûøëàäû. Îíó óðâàòòû ýþòöðäöëÿð, äÿôí åëëÿäèëÿð. Îüëó äà ùÿð úöìÿ àõøàìû îíóí ãàâûðû öñòöíäÿ Ãóðàí îõóäó. Àðàäàí áèð èë êå÷äè. Îüëàí èéèðìè èêè-èéèðìè ö÷ éàøà ÷àòäû. Áèð ýöí àíàñûíà äåäè:

- Àíà, àòàìûí âÿñèééÿòèäè, áàø òàúèð îëà áèëìÿñÿì äÿ, ùå÷ îëìàñà áàëàúà òàúèð îëóì. Èíäè ìÿí ñÿôÿðÿ ÷ûõìàëûéàì. Àíàñû äåäè:

- Îüóë, î êè, áåëÿäè, îíäà äå ýþðöì ùàñû âèëàéÿòÿ ýåòìÿê èñòèéèðñÿí?

Ìåùäè áÿé äåäè:

_______________ 1 Òÿùàðÿò - òÿìèçëèê

- Àíà, áó ýöí êàðâàíñàðûéà ýåòìèøäèì, dðxàõòûíäà1 Ýöð-úöñòàí òàúèðëÿðè âàðûéäû. Îðàëàðû åëÿ ýþçÿë ñþéëÿäèëÿð. Ýöðúöñ-òàíà ñÿôÿð åëëèéÿðäèì.

219

- Àé áàëà, äîüðóäó, Ýöðúöñòàíû åëÿ òÿðèôëèéèëëÿð, àììà îðà-íûí áèð àéðû èøè äÿ âàð.

- Íÿ îëàæàõ, àíà? - Îüóë, åøèòäèéèìÿ ýþðÿ îðàëàð ýþçÿëëÿð ìÿñêÿíèäè. Íÿ êè,

áóðäàí ýåäÿí îëóô ùàìû îðäà ÿéëÿíèô ãàëûô. Ýþçöìöí àüû-ãàðàñû áèð îüëóìñàí, ñÿíè íåæÿ áóðàõûì îðéà?!

- Àíà, àíä è÷èðÿì, Ãóðàíà êè, áèð èëÿ ýåäèô ãàéûäàæàì. Îüëó ÷îõ äåäè, àíúàã àíàñû ðàçûëûã âåðìÿäè. Àõûðû îüëóíóí

õÿòðèíè ãûðìàã èñòÿìÿäè. Äåäè: - Îüóë, àíä è÷ êè, áèð èëÿ ýåäèô ýÿëÿæÿùñÿí. Áÿëè, îüëàí áèð èëÿ ãàéûäàæàüûíà àíä è÷èô, ãÿôëÿ-ãàòûð ùàçûððàò-

äûðäû. Òèðìÿéè øàëäàí, àëäàí-éàøûëäàí, ãÿâëè-ãîðòäàí, Ùèíäèñòàí éàãóòóíäàí éåääè äÿâÿ éöùëÿòäè. Àíàñûííàí ùàëàë-ùöììÿò åëëèéèô, ãÿôëÿ-ãàòûðíàí éîëà òöøäö. Î çàìàí àéíàí, èëíÿí, èíäè ìöõòÿñÿð äèëíÿí òöøÿðýÿëÿð êå÷äèëÿð, ýÿëèô Ýÿíúÿ øÿùÿðèíÿ éàõûííàøäûëàð. Áàõäûëàð êè, áàüëû-áàüàòäû áèð ýþçÿë øÿùÿðäè. Áèð ñÿðèí áóëàüûí öñòöíäÿ ñàðâàííàðà ÿìð åëëÿäè êè, äàéàíûí, ãÿôëÿ-ãàòûð áèð àç äèíúÿëñèí. Éåìÿù ùàçûððûéûí, ñàâàõ áóðäà íàùàð åëëèéÿê. Èíäè äèíúÿëèí, ìÿí àòäàíûô ýåäèì, ýþðöì, áó íåæÿ øÿùÿðäè. Áÿëêÿ áèð àç ìàë-ìÿòàù ñàòàõ. Ìåùäè áÿé àòäàíûô, ýÿëäè øÿÿðÿ. Áàõäû êè, áèð îüëàí áàü áåæÿðèð. Äþíöô ñàëàì âåðäè:

- Ãàðäàø, àëëàù ãóàò âåðñèí! Ñàëàìûíû ÿëéåê àëäû. - Áó ùàñû øÿùÿðäè áåëÿ, ãàðäàø? - Ãàðäàø, áóðà Ýÿíúÿäè, äÿÿñÿí ãàðûâ àäàìñàí, þçöí äÿ

òàúèðÿ îõøóéóðñàí? - Áÿëè, òàúèðÿì, ìàë-ìÿòàùûì âàð. Áóðäà åëÿ äàì-äàø îëàðìû

ìàë-ìÿòàùûìû éåððÿøäèðÿì. Íåæÿ áèëèðñÿí - áóðäà ñàòà áèëÿðÿì-ìè? Áó øÿùÿð éàìàí õîøóìà ýÿëäè.

- Ùÿ, åëÿìè ñàòàðñàí, ëàï éàõøû. - Áÿ, äàì-äàø ìÿñÿëÿñè íåæÿ îëàð?

_________________ 1 drxaxdın – çayxana - ×îõäóìó, ãàðäàø, ìàëûí-ìÿòàùûí? - Éåääè äÿâÿ éöêöäö.

220

- Äöçö, ìÿíèì äàì-äàøûì âàð, àììà áèð þçýÿñèíÿ âåðìè-øÿì. Åëÿ éöç ìàíàò ïåøìàí ïóëó âåðÿðñÿí, ñàíà âåððÿì.

- Áàø öñòÿ, àäûíû áàüûøäà? - Àäûì Ìÿùÿììÿäÿëèäèð. Ñèçèí àäûíûç íÿäèð? - Ìàíà äà òàúèð Ìåùäè áÿé äåéèëëÿð. - Äè, áóéóðóí ýåäÿù. Ýåäèô äàìà-äàøà áàõäûëàð. Øÿùÿðèí è÷è Ìåùäè áÿéèí äàùà

÷îõ õîøóíà ýÿëäè. ×ûõàðäûô éöç ìàíàò ïåøìàí ïóëó âåðäè. Àòûíû ñöðöô, ãàéûòäû ýåðè. Ñàðâàííàðà ÿìð åäèô äåäè êè, ãÿôëÿ-ãàòûðû ÷ÿêèí ýåäÿù, éåð-éóðä òàïìûøàì. Ýÿòèðèô ìàëû-ìÿòàùû áîøàëò-äûëàð ñàòìàüà. Ïàð÷àíûí àðøûíû î øÿùÿðäÿ áèð àááàñûéà ñàòûëûð-äûñà, áóííàð èêè øàéà ñàòûðäûëàð. Ìÿùÿììÿäÿëè òàúèðèí ÷îõ xîøóíà ýÿëäè âÿ îínàí ñîðóøäó:

- Ãàðäàø, ñÿíèí ãàðäàøûí-çàäûí âàðìû? - Õåéð, òÿêÿì. - Åëÿ, ìÿí äÿ òÿêÿì, ýÿëñÿí ãàðäàø îëàõ? - Éàõøû îëàõ. - Àììà ýÿðÿù áèð ìîëëà ÷àüûðàñàí êè, ñèüÿ ãàðäàøû îëàõ. - Áàø öñòÿ, áó ñààò ìîëëà Úàááàðû ÷àüûððàì. Áÿëè, ìîëëà

Úàááàð ýÿëèô, ñèüÿ îõóäó. Áóííàð äà øÿùàäÿò áàðìàüûíû ãàíà-äûô, áèð-áèðèíèí ãàíûíû ñîðäóëàð. Áåëÿæÿ ñèüÿ ãàðäàøû îëäóëàð. Áàøäàäû òöêÿííÿðè ÷àüáàúàü èøäÿìÿéÿ. Øÿùÿðäÿ áöòöí òöêÿí-íÿð äàéàíìûøäû, áèðúÿ áóííàðûíêû èøäèéèðäè.

Ìåùäè áÿé áóðäà àëâåðèíäÿéäè. Ìÿùÿììÿäÿëè áàçàðà ÷ûõ-ìûøäû. Áàõäû êè, áÿéëÿðäÿí áèð íå÷ÿñè äàíûøûð êè, ÿéÿ, Èðàíûí áèð òàòû ýÿëñèí áèçèì òöêÿííÿðè áàüëàòñûí? Îíà áèð òÿëÿ ãóðìàõ ëàçûìäû.

Ìÿùÿììÿäÿëè áóíó åøèäÿí êèìè þçöíö Ìåùäè áÿéèí éàíûíà ñàëäû:

- ßéÿ, ãàðäàø, èø éàìàí àéðû úöðäö. - ßéÿ, íÿ òÿùÿð, ãàðäàø, íÿ îëóô? - ß, àüàëàðûí, áÿéëÿðèí òöêÿííÿðè áàüëàíûô, õàâàðûí âàðìû?

Ñàíà òÿëÿ ãóðìàõ èñäèéèëëÿð. - Áÿ, íàüàéðàõ, íÿ òÿùÿð åëèéÿù?

221

- Ãàðäàø, ÷þðÿù êÿñìèéÿíè, ãûëûíú êÿñìÿç. Ýÿë áåëÿ åëèéÿù. Ýöíäÿ áåø áÿé, ö÷ àüà ÷àüûðàõ, ãîíàõëûéàõ, áóííàðíàí äîñòäóõ åëëèéÿù, áÿëêÿ èøèìèç éàõøû îëà, éîõñà ñÿíè õàðàô åëèéÿëëÿð.

- Áàø öñòÿ, ãàðäàø, õàðú ìÿííÿí, ÷àüûðìàõ ñÿííÿí. Åëÿ äÿ áàøëàäûëàð, ýöíäÿ áÿéëÿðäÿí, àüàëàðäàí áåø-áèð, ö÷-

áèð ÷àüûðûô, éåäèðäèô-è÷èðäèô äîñòäóõ åëëÿìÿéÿ. Áèð ýöí Ìÿùÿì-ìÿäÿëè ýÿëèô äåäè êè, ñàâàüà îí äþðä àüà, áÿé ãîíàõ ÷àüûðìû-øàì.

- ×îõ éàõøû, òåçäÿí ÿìð âåð, õþðÿù-ìþðÿù ùàçûððàíñûí. Ìÿí äÿ ùàìàìà ýåäèô ýÿëÿæÿì. ×öíêè ñàâàõ úöìÿ ýöíöäö.

Ñàâàõ òåçäÿí Ìåùäè áÿé ùàìàìà ýåòäè. Ýåäÿíäÿ íÿ ýþðñÿ éàõøûäû - ùàìàìíàí áèð äöíéà ýþçÿëè ÷ûõûô, ôàéòîíà äîüðó ýÿ-ëèðäè, éàíûídà äà êÿíèçè. Àììà ãûç äåéèðÿì, ãûçäûðìà äåìè-ðÿì, àüûç ïöñòÿ, áóðóí ôûíäûõ, ýþç ïèéàëÿ êèìè éàíûð. Ãÿäÿìèí-íÿí éåð õîô ÷ÿêèð. Åëÿ áèë êè, ãÿôèë ãûçûí èêè ãàøûíûí àðàñûííàí áèð îõ ÷àòûëäû, Ìåùäè áÿéèí ñèíÿñèíäÿí äÿéäè, öðÿéèíèí áàøûíäà äöéöí áàüëàäû. Éåðè äÿ áàøëàäû äîëàìà êèìè çîããóëäàìàüà. Åëÿ áó âàõò îüëàíûí äà ãàøûííàí áèð îõ ÷ûõäû äöç ãûçûí èêè ìÿ-ìÿñèíèí àðàñûíà äÿéäè. Ñèçÿ ìÿìÿ äåéèðÿì - Ýÿíúÿíèí íàðû, áàõ÷àíûí áàðû, úàâàííàðûí èëãàðû. Éàëàí äåéÿíèí äÿ þéö éûõûë-ñûí, èíàíìàéàíûí äà. Áàùàðûí ÷è÷ÿê-÷ÿìÿí áèð-áèðèíè ÷àüûðàí âàõòûéäû, áöëáöë þç ýöëöíö òÿðèô åäÿí âàõòûéäû. Ãûç äà Ìåùäè áÿéÿ áèð êþíóëäàí ìèí êîíóëà àøèã îëìóøäó. ßëèíäÿ áèð äÿñòÿ ýöë âàðûéäû. Áàðìàüûíäàí öçöéöíö ÷ûõàðûäûf ùÿìÿí ýöëöí áèðèíÿ ñàíúäû, ôàéòîíà ìèíÿíäÿ îüëàíà òóëëàäû. Ôàéòîí ýåòäè. Åëÿ áèë êè, îüëàíûí öðÿéè äÿ îííàí áàðàâàð ýåòäè. Àüûë áàøäàí ÷ûõäû. Õåéëè äîíóô ãàëäû. Áèðäÿí ÿëèíäÿêè ýöëÿ áàõäû, öçöéöí ãàøûíû îõóäó êè, "Íàçäû õàíûì" éàçûëûô. Äàà ùàìàìà äà ýåò-ìÿéèô, ãàéûòäû ýåðè.

Ùÿð øåé ùàçûðûéäû, áÿéëÿð äÿ ýÿëìèøäè. Àììà Ìÿùÿì-ìÿäÿëè áàõäû êè, Ìåùäèíèí ðÿíýè äÿéèøèô.

- ß, ãàðäàø, ðÿíýèí íèéÿ áåëÿ îëóô, þçöí äÿ òåç ýÿëäèí ùà-ìàìíàí, áó íÿòÿÿð èøäè, õåéèð îëà?

- Ãàðäàø, äÿÿæÿì, àììà ùÿëÿ ôàëûìû à÷ìà. Ãîé áÿéëÿðíÿí ýþðöøöì, ýÿëèðÿì. È÷ÿðè ýèðèô áÿéëÿðíÿí òÿìàííàøûô ÷ûõäû.

222

- Àéà, áèð äå ýþðöì íÿ îëóô, ãàðäàø, öðÿéèì éåðèíÿ ýÿëñèí. - Ãàðäàø, ìÿíè éàìàí âóðäóëàð. - ßéÿ, íåæÿ? ×ûõàðòäû öçöéö ýþñòÿðäè. Äåìÿçñÿíìè áèð ãûç ôàéòîíà ìèíäè,

áó ýöëö äÿ ìàíà àòäû, öñòöíäÿ äÿ öçöù, àäû äà éàçûëûô, àììà áèëìèðÿì êèìèí ãûçûäû.

- Ãàðäàø, ãîðõìà, ãàðäàøûí þëìöéöô. È÷ÿðè ýèðÿæÿì, áÿéëÿðèí è÷èíäÿ äÿÿæÿì. ßéÿð ãûçûí àòàñû áóííàðûí è÷èíäÿäèñÿ, åëÿ áóðäà åë÷èëèéÿù. Éîõäóñà, áó îí äþðä àüàäàí, áÿéäÿí õàèø åëëèéÿæÿì, þçöì äÿ áàøäà, êèìèí ãûçû îëäóüóí áèëÿù, åë÷è äöøÿù.

Ìÿùÿììÿäÿëè è÷ÿðè ýèðèô áàøäàäû ñþéëÿìÿéÿ. - ßçèç áÿéëÿð, Ìåùäè áÿéèí áàøûíà áèð èø ýÿëèô. Áó ãûç êèìèí

ãûçû îëàð, àäû äà “Íàçëû õàíûì”. Áèðè äåäè Àëûíûí ãûçûäû, áèðè äåäè Âÿëèíèí ãûçûäû, áèðè äåäè

Ïèðãóëóíóí ãûçûäû, òàïà áèëìÿäèëÿð. Àììà ÿéàõëıxäa áèð ãîæà ïèðàíè îòóðìóøäó, àüà-çàä äà äþéöëäö, ãîíóøäàí ýÿëìèøäè. Äåäè: - Òàïà áèëìÿäèíèç, î Ãàðà õàíûí ãûçûäû, Ýÿíúÿ õàíûíûí.

- ßéÿ, äîüðóìó äåéèðñÿí? Äåäè: - Áÿëè. Àüàëàðäàí, áÿéëÿðäÿí õàèø åëÿäè êè, äóðóí åë÷è ýåäÿù.

Ùàìûñû áèð éåðäÿ åë÷è ýåòäèëÿð. Ãàðà õàí ãîíàõëàðû õîø-áåøíÿí ãàâûë åëëÿäè. Íÿ éàõøû áÿéëÿð

ýÿëèô, áóéóðóí äåéèô õîø öç ýþðêÿçäè. Îòóðäóëàð, ÷àé-÷þðÿù òþêäöëÿð.

Ãàðà õàí äåäè: - Äè áóéóðóí. - Õåéèð, éåìèéÿæèéèù. - Íèéÿ? - Áèç ìÿòëÿâÿ ýÿëìèøèê, äöçÿëäÿðñÿí, ÷þðÿéèíè êÿñÿðèù. - Õîø ýÿëèôñèíèç, ìÿíäÿ òàïûëàí øåéäèìè? - Áÿëè, ñÿèçäÿ òàïûëàí øåéäè. - Îíäà åëÿ áèëèí êè, úèâèíèçäÿäè. Î ñààò áÿéëÿð äåäè: - ßéÿ, àëäûõ, áóéóðóí. Áàøäàäûëàð éå-

ìÿéÿ. Àììà áó ñþç Ãàðà õàíûí öðÿéèíè äÿëèðäè. Þç-þçöíÿ äåäè:

223

- Áóíëàð íÿéÿ ýÿëìèø îëàð. Ùàìûñû âàðëû àäàìëàðäû. Âàðà ýÿëìÿç, ïóëà ýÿëìÿç, íÿéÿ ýÿëìèø îëàëëàð? Ãûçûìà ýÿëèôëÿðñÿ, áóííàðûí éåääèñèíèí də þéëÿíÿñè îüëó éîõäó, ãàëàí éåääèñè-íèíêè äÿ þéëÿíèô. Ãàðà õàí öçöíö îííàðà òóòóô äåäè:

- ßéÿ, áÿéàõ ñþç ñèçèí ãàðíûíûçû äÿëèðäè, èíäè äÿ ìÿíèì ãàðûíûìû äÿëèð, äåéèí ýþðöì íÿ èøÿ ýÿëèôñèíèç, òÿìÿííàíûç íÿäè?

- Àëëàùûí ÿìðèííÿí, ïåéüÿìáÿðèí øÿðèÿòèííÿí ãûçûí Íàçäû õàíûìû, òàúèð Ìåùäè áÿéÿ äèëÿéèðèù.

- ßéÿ, î Èðàííû Ìåùäè áÿéÿìè? - Áÿëè, áÿëè î Ìåùäè áÿéÿ. Ôèêèððÿøäè êè, èíäè ãûçûìû áóðàäàí Èðàínı òàúèðÿìè âåðèì. Ýÿë

åëÿ áèð øåé èñòÿ êè, îíó áàøàðìàñûí. - Íîîëàð - äåäè: - ×îõ ýþçÿë, ìÿíèì ãûçûìûí áèð êÿëìÿ ñþçö

éöç òöìÿí ãûçûë ïóëäó. ßéÿð úöðäÿéè ÷ûõàðäûðñà, éàõûí ýÿëñèí. Äåéÿíäÿ, áÿéëÿð áàøûíû àøàüû ñàëäû êè, áó ãÿäÿð ùàãã-

ùåñàâûí ãàâàüûíäà äóðìàõ îëìàç. Àììà Ìÿùÿììÿäÿëè èøèí è÷èíäÿí ùàëûéûäû, áèëèðäè êè, áóíó Ìåùäè áÿé áàøàðàð. Îéäó êè, äåäè:

- Õàí ñàü îëñóí, ìàíà éàðûì ñààò ìþùëÿò âåðÿðñÿíìè, úàâàô ýÿòèðèì?

Äåäè: - Èêè ñààò ìþùëÿò âåððÿì. Ìÿùÿììÿäÿëè þçöíö éåòèðäè Ìåùäè áÿéÿ êè, ÿéÿ, ãàðäàø,

ÿùâàëàò áåëÿäè. Àììà Ìåùäè áÿéèí áèð êàë÷à äÿðèñè ëÿëè-úàâàùèðàòû âàðûéäû. Áèð ùàìáàë ÷àüûðûô áåëèíÿ éûõäû, äåäè, àïàð. Éîõ îëñóí éîõñóëëóüó - âàð îëñóí êÿðÿì ÿëè, éîõ îëñóí âÿðÿì ÿëè. Ìÿùÿììÿäÿëè ùàìáàëû ãàâàõëûéûô ýÿòèðäè êàë÷à äÿðèñè äîëó úàâàùèðàòû Ãàðà õàíûí þéöíÿ. Ñàéà áèëÿðñÿí, - äåäè. Õàí ýþðÿí êèìè ýþçö òÿïÿñèíÿ ÷ûõäû. Ýþòöðäö àéðû îòàüà àïàðòäûðäû. À÷äûðäû, áàõäû êè, ùàìûñû ëÿëè-úàâàùèðàòäû. Òåç àüçûíû áàüëûéûô, áÿéëÿðèí éàíûíà ýÿëäè. Àììà Ìÿùÿììÿäÿëè áÿéëÿðÿ ýþç åëëÿäè êè, ýÿòèðìèøÿì. Áÿéëÿðèí èðÿíýè à÷ûëäû. Ãàðà õàí è÷ÿðè ýèðäè, äåäè:

- ßéÿ, ìÿí çàðàôàòíàí áèð ñþç äåäèì, ñèç äÿ èíàíûô î ãÿäÿð ùàãã-ùåñàô ýÿòèðèôñèíèç.

224

- Õàí ñàü îëñóí, ñÿíèí áèð ñþçöí èêè îëìàç êè, ýÿòèðìÿëèéäèù. - Îíäà, íèøàíû äà îíóí è÷èíäÿäè, òîéó äà. Áóííàí ãóðòàðäûõ. Íèøàí åëëÿäèëÿð, òîéà äà âàõò ãîéäóëàð. Àììà ýÿë ýþð êè,

Ìåùäè áÿé ôèêðÿ äöøöô íàýöìàí îëìóøäó: “Àéÿ, îëìóéà áó èøè ïîçàëàð, õÿçèíÿ äÿ ýåäÿ, ãûç äà. Áóðäà äà åëÿ áèð àðõàì éîõ-äó”. Ùÿð ñàâàõ ãàëõàíäà Ãàðà õàíûí áàüûíà òÿðÿô áàõûð. Ùÿð-äÿí ãûçû îðàäà ýþðöðäö. Áèð ñàâàõ Ìåùäè áÿé ýþðäö êè, Íàçäû õàíûì éåääè ãÿëÿìíÿí þçöíÿ ñûüàë âåðèô ñà÷ûíû äàðûéûð. Ñàâàõ éåëè äÿ éàâàø-éàâàø ãîüàëûéûð. Ìÿùÿììÿäÿëèéè ÷àüûðäû:

- ßéÿ, Ìÿùÿììÿäÿëè, áóðéà ýÿë. Àììà éåääè òåëëè áèð òàâàð ñàçû äà âàðûéäû. Ùÿðäÿí îòàüûíäà ÷àëûðäû.

- ßéÿ, ãàðäàø, áèð ãÿëÿì, êàüûç ýþòöð. Ìÿí äÿÿæÿì, ñÿí éàç. - ßéÿ, äå ýþðöì íÿ ýþðöôÿñÿí? - Ãóëàã àñ äåéèì. Àëäû Ìåùäè ýþðÿù íÿ äåäè:

Áàü òÿðÿôäÿí ãÿôëÿì èñòÿð íèýàðûí, Ýþçäÿðÿì éîëëàðûí àìàíäû, àìàí. Áàäè-ñÿáà ìÿíèì ö÷öí éàüûäû, Äàüûäàð òåëëÿðèí, àìàíäû, àìàí. Î áîé êè, ñÿíäÿäè, ñÿëìèì1, àìàíäû, Òÿðê åéëÿ éåðèøè, þëäöì, àìàíäû; Çöëôöíö òåç äàðà, áàøà äîëàíäûð, Èíúèäÿð áåëëÿðèí àìàíäû, àìàí. Ñþéäà Ìåùäè ñÿííÿí ãàëäû áåýöìàí, Êÿòàí êþéíÿk áåëèí ãóúàð ùÿð çàìàí. Èííàáû éàíàüûí, ìèðâàðè ìÿìÿí, ßìÿëëÿð ëÿáëÿðèí, àìàíäû, àìàí.

_______________ 1 Sərvim – sərv boylu mənasındadır. Êàüûçû éàçûô, Íàçäû õàíûìà ýþíäÿðäè. Íàçäû õàíûì îõóéóô

÷îõ ãÿìýèí îëäó. Äåäè êè, äÿÿñÿí áó èøèí ïîçóëìàñûííàí

225

ãîðõóð. Ýþòöðöô îí äþðä ñèéàù òåëäÿí áèðèíè ÷ÿêäè, íàð ìÿìÿ-íèí öñòöíÿ. Ñîíðà êÿíèçèíÿ äåäè:

- Àüûç, ãÿëÿì ùàçûðëà, ìÿí äÿÿæÿì, ñÿí éàç. - Ýþtöðöô íÿ äåäè:

Áàøûíà äþíäöéöì, âÿôàëû éàðûì, Àù ÷ÿêìÿ, àé îüëàí, ñÿíèíÿì, ñÿíèí. Ñåéðÿãèôëÿð ïîçìàç, âàðäû èëãàðûì, Àù ÷ÿêìÿ, àé îüëàí, ñÿíèíÿì, ñÿíèí! Èíàíìà êè, íàìóñóìó àòàðàì, Áåèëãàð òÿê þçýÿñèíè òóòàðàì; Èíøàëëàù êè, ìÿòëÿáèìÿ ÷àòàðàì, Àù ÷ÿêìÿ, àé îüëàí, ñÿíèíÿì ñÿíèí! Íàçäû õàíûì äåéÿð, èëàùè ùàãäû, Àòàì ùþêìäàðäû, âàðû äà ÷îõäó. Äåìÿ ìöùàúèðÿì, êèìñÿì äÿ éîõäó, Àù ÷ÿêìÿ, àé îüëàí ñÿíèíÿì, ñÿíèí.

Áÿëè, áó íàìèéè àëàííàí ñîíðà Ìåùäè áÿéèí öðÿéè äèíúÿëäè.

Òîé ùàçûððûüû ýþðöëäö. Òÿìòÿðàõíàí òîé åëèéèô ýÿëèíè ýÿòèðäèëÿð. Íîëàæàõ, îüëàí úàâàí, ãûç úàâàí, âàð-ùàë äà êè, ÷îõ; áåëÿæÿ àíàñû éàääàí ÷ûõäû.

Äåéèëëÿð ö÷ èë òàìàì îëìàüà áèð îí-îí áèð ýöí ãàëìûøäû. Áèð ýåæÿ éóõóñóíäà àíàñûíû ýþðäö. Áàõäû êè, àíàñû äåéèð: “Îüóë, Ãóðàíà àíä è÷äèí, àíäû ïîçäóí, Ãóðàíû ÿéÿõëÿäûí, àäàì èëãàðà õèëàô ÷ûõàðìû? Áÿ î äóíéÿäÿ ìàíà íÿ úàâàô âåðÿññÿí?”

- Àíà, àüëàìà, àíà, àüëàìà, - äÿÿ-äÿÿ Ìåùäè áÿé ùþéëÿêè éóõóäàí îéàíäû. Íàçäû õàíûì þçöíö éåòèðèô ñîðóøäó:

- Ìåùäè áÿé, Ìåùäè áÿé, ñàíà íÿ îëäó? - Íàçäû õàíûì, ìÿí áóðàéà ýÿëÿëè íå÷ÿ âàõòäû? - Íÿ áèëèì, òîéóìóçó åëëèéÿíäÿ äåäèí éåääè àéäû Èðàííàí

ýÿëìèøÿì. Òîéäàí áÿðèéè äÿ ùåñàôëàäûëàð. Áàõäûëàð êè, ö÷ èë òàìàì îëìàüà îí áèð ýöí âàð. Äåäè:

- Õàíûì, þéöìö éûõìûøàì.

226

- Íÿ òÿÿð? - Ãóëàã àñ äåéèì. Ìåùäè áÿé ùþéêöðöô àüëàäû, äåäè:

Íÿ ìöääÿòäè áó ãöðáÿòÿ äöøìöøÿì, ßçèç àíàì éàäà äöøöô, àüëàðàì. Áèð èëÿ àíä è÷èô éîëà äöøìöøÿì, ßçèç àíàì éàäà äöøöô, àüëàðàì. Âàðûéäû àòàìûí úàùû-úàëàëû, Äàüûëìàç ãàëàñû, äþéëÿòè, ìàëû. Íå÷ÿ èëäè áó äèéàðäà ãàëàëû, ßçèç àíàì éàäà äöøöô, àüëàðàì. Ìåùäè áÿéÿì, áó ãöðáÿòäÿ ãàëìûøàì, Ãîùóìíàí, ãàðäàøäàí, åëäÿí îëìóøàì. Ñàðàëûáàì, éàðïàã êèìè ñîëìóøàì, ßçèç àíàì éàäà äöøöô àüëàðàì.

Íàçäû õàíûì äåäè: - Ìåùäè áÿé, îëìóéà åëÿ ôèêèðëÿøèðñÿí êè, õàí ãûçûäû, ìÿííÿí

ýåòìÿç. Àðâàä äåäèéèí êèøèíèí äÿâÿñèäè, îéñàðûníàí òóòóô ùàðéà äåñÿí, àïàðàð.

- Íàçäû õàíûì, áÿ èíäè íåéíèéÿê? - Ýåäÿù, àòàìíàí èúàçÿ àëàõ. Èúàçÿ âåðñÿ äÿ ýåäÿæÿì,

âåðìÿñÿ äÿ. Àììà äåìÿù éàõøûäû. Îéäó êè, Ìåùäè áÿé ôàéòîí ÷àüûðäû. Ëàéûõëû òþùôÿéíÿí Ãàðà

õàíà ãîíàõ ýåòäèëÿð. Ãûç ÿùâàëàòû áåëÿ äàíûøäû: - Àòåéè-ìåùðèáàí, Ìåùäè áÿéèí áèðúÿ àíàñû âàð, èúàçÿ âåð

ýåäÿù îíó éîõëóéàõ. Ãàðà õàí ýþðäö êè, äàùà Ìåùäè áÿé ãàëàñû äþé. Îííàðû

ëàéûõëû éîëà ñàëäû, õåéèð-äóà äèëÿäè. Íàçäû õàíûìíàí Ìåùäè áÿé Èðàíà éîëà äöøäöëÿð. Ýÿëèô

Ãàëà÷à øÿùÿðèíÿ éàõûííàøäûëàð. Ãÿôëÿ-ãàòûð ýÿëìÿùäÿ îëñóí, Ìåùäè áÿé àòäàíûô Íàçäû õàíûìíàí èðÿëèëÿäè. Àíàñûíà ìöæäÿ ýåòäè êè, îüëóí ýÿëèð. Àíàñû éåääè úþíýÿ êÿñäèðèô, îüëóéíàí ýÿëèíèíè îíëàðûí àðàñûíäàí êå÷èðäè. Úÿìè - ùÿñðÿòäÿð áèð-áèðèíÿ

227

éåòèøñèí. Îüóë-àíà áèð-áèðèíÿ ãîéóøäó âÿ éåääè ýöí, éåääè ýåæÿ òîé âóðóëäó. Ìåùäè áÿé àíàñûíà öçöðõàùëûõ åëëÿäè, àíàñû äà ýöíàùûííàí êå÷äè. Àíúàã äàà Ìåùäè áÿéè ãûðàõ åëäÿ òàúèðëèê åëëÿìÿéÿ áóðàõìàäû... Î äà ÷îõ ýÿçìèø, ýþðìöø àäàì îëäóüóíäàí þéäÿ äàðûõûðäû. Àõûðû àíàñûíà äåäè:

- Àíà, ìÿíè ãûðàüà, òàúèððèéÿ ýåòìÿéÿ ãîéìóðñàí, áÿ ìÿí íåéíèéèì êè, äàðûõìûéûì.

- Îüóë, àòàéûí ìÿñëÿùÿòè éàäûíäàäûìû? - Àíà, âàëëàù, äÿÿñÿí éàäûìàäí ÷ûõûô. - Àòàí äåéÿðäè êè, îé÷óëóõ àäàìû ãîæàëòìàç. - Äîüðó äåéèðñÿí, àíà, ðÿùìÿòäèê àòàì îíó ìàíà äåìèøäè.

Îéäó êè, Ìåùäè áÿé áèð òàðëàí ãóø, áèð éàé-îõó, èêè äÿíÿ äÿ òàçû àëäû, éàðàõëàíûô-éàñàõëàíûô îéà ÷ûõäû. Ýöíäöçëÿð ýåäèô îé-ëóéûô, ãóøäóéóð, àõøàìëàð þéÿ ãàéûäûðäû. Ùÿìèøÿ äÿ Íàçäû õàíûì êöëÿíôèðÿêäÿ äóðóô îíóí éîëóíó ýþçäöéöðäö. Ìåùäè áÿé äàðâàçàéà éàõûíëàøàíäà, íþêÿð-íàèôäÿí ãàâàõ þçö äöøöô îíó ãàðøûëûéûð, ãîë-áîéóí èìàðÿòÿ ýèðèðäèëÿð. Áèð íå÷ÿ âàõò áó ÿäÿáíÿí, áó øèðèííèùíÿí äîëàíìàõäà îëñóíëàð, ñèçÿ êèìäÿí õàâàð âåðèì, øÿùÿðèí õàíû - Íåæäè Ìÿììÿääÿí. Î äà þç âÿ-çèðèííÿí ñÿéàùÿòäÿí ýÿëèðäè. Áåëÿ áàõàíäà Ìåùäè áÿéèí èìà-ðÿòinäÿ áèð äöíéà ýþçÿëè ýþðäö, åëÿ áèë êè, îí äþðä ýåæÿëèù àéäû, áóëóääàí ÷ûõìûøäû. Õóäàâÿíäè-àëÿìèí áîø âàõòûíà äöøöô, áèðúÿ áóíóí ãÿääè-ãàìÿòèíÿ ãÿëÿì ÷ÿêèô.

- Âÿçèð, þéöí éûõûëñûí, áó êèìäè áåëÿ, ìÿíè éàé-îõóéíàí âóðäó?

- Õàí ñàü îëñóí, òàúèð Ñþéöí áÿéèí îüëó Ìåùäè áÿéèí Ýÿíÿúÿäÿí ýÿòèðäèéè äöíéà ýþçÿëèäè.

Êèðèìèø ýÿëäèäÿð äèâàíõàíûéà. Õàí äåäè: - Âÿçèð! - Áÿëè. - Àíàñûíû ñàòäûüûì, áó èøÿ áèð äàâà åëÿäèí - åëÿäèí, åëÿìÿäèí

- äÿðèíè äàâàíûíäàí ÷ûõàðäàæàì. Âÿçèð äöøäö àçàðà. Ôèêèððÿøäè: - Íàüàéðûì? Þçöíö ãàçû­íûí

éàíûíà éåòèðäè.

228

- Ãàçû, àìàí ýöíöäö, áàøûì úÿëëàääàäû, áó èøÿ áèð ÷àðà ãûë, õàííàí äà áþéöê ÿíàìûí âàð.

- Ãàçû ÷îõ éàøàìûø, äöíéà ýþðìöø áèð ãàðû òàôäû, äåäè: - Íÿíÿ, áèð áåëÿ ÿùâàëàò âàð, ÿëèííÿí íÿ ýÿëèð? - Çèéàíêàðëûõäàí ñàâàéû ÿëèìíÿí ùå÷ íÿ ýÿëìÿç. Ýöíäÿ

éåääè þé éûõûðàì, ùå÷ áèðèíè äÿ òèêÿììÿðÿì. Àììà ñÿíèí áàõòûííàí ö÷ ýöíäö òîâà äåìèøÿì. Âÿçèð ãàçûéà ëàçûìè ãÿäÿð ãûçûë âåðìèøäè. Îéäó êè, ýåíÿ áèð îâóú ãûçûëû ãàðûíûí îéúóíà áàñäû. Ãàðûíûí ýþçö ãûðõèëëèê ãÿññàô ïèøèéèíèí ýþçöíÿ äþíäö. Äåäè:

- Ö÷ ýöíäö òîâà äåìèøäèì, îííàí êå÷ìÿé îëàð, àììà ùàæà ýåäÿæÿì, áÿ îíó íåéëèéÿù?

Ãàçû áèð îéóú äà ãûçûë âåðäè. - Áó äà ùàæ ïóëóí. Ãàðû äåäè: - ßøøè, ìÿí þëìöðÿì, ùàæ êþ÷ìöð; áó èë îëìàç, éåíèäÿ

ýåäÿðÿì. Èíäè äå ýþðöì - î êèìäè? - Ýÿðÿù òàúèð Ñþéöí áÿéèí îüëó Ìåùäè áÿéèí àðâàäû Íàçäû

õàíûìû Íåæäè Ìÿììÿä õàíà äöçÿëäÿñÿí. - Ùÿ, åëÿ èøäÿð, - äåäè, - ìÿíèì îéúóìóí è÷èíäÿ. Ìàíà

Òöëôÿíñÿ ãàðû äÿÿëëÿð, áèð ãàçàíà ÷àëàñû òþêñÿì, ãûðõû óéó­øàð, îéóñííàíûô áèð êöïöéÿ ýèðñÿì, ãûðõû îíóí äàëûííàí ýþéÿ ÷ûõàð. Àðõåéèí îë - äåéèô èøÿ áàøäàäû. Ãàðû ãóëàí÷àð ãîìàñû êèìè - éöç äÿíÿ ÷óâóõ êÿñäè. Áèð ñèíè ýÿòèðèô, ñÿáçÿâàä äîëäóðäó. Áèð ãîìà ÷óâóüó äà îíóí è÷èíÿ ãîéäó. Áèð êöïÿ îéñóííàäû, þçö äÿ ñèíèíèí è÷èíÿ ìèíäè, Ìåùäè áÿéèí ãàïûñûíà ýèðäè. Îðäà äöøöô, ñèíèíè àëäû áàøûíà. Íàçäû õàíûì åéâàíäàéäû, Ìåùäè áÿéè éåíèæÿ éîëà ñàëìûøäû. Áàõäû áèð ãàðû "Íàçäû õàíûì" - äåéÿ áàøûídà äà áèð ñèíè òþùôÿ ãûøãûðûð. Êÿíèçëÿðäÿí ñîðóøäó:

- Î êèìäè ìÿíè ÷àüûðàí? Êÿíèçëÿð áàõäû êè, áèð ãàðûäû. - Íÿ áóéóðóðñàí, àé íÿíÿ? - Êîð îëñóí íÿíÿéèí ýþçö, Íàçäû õàíûì ùàðäàäû, à áàëà, îíó

èñòèéèðÿì. Êÿíèç ãàéûòäû êè, Íàçäû õàíûì, áèð ãàðûäû, ñÿíè ñîðóøóð.

Äåäè:

229

- Áóðàõûí, ýÿëñèí. Ãàðû þçöíö éåòèðäè. Íàçäû õàíûìûí éàíûíà, òþùvöéö âåðäè êÿíèçäÿðÿ êè, éóõàðû ÷ûõàðòñûííàð. Ãàðû Íàçäû õàíûìû ãóúàõëàäû:

- Íÿíÿí þëñöí, àé áàëà, ýÿëäèéèíè éåíèæÿ åøèòìèøÿì. Íàçäû õàíûì ãàðûéû þç îòàüûíà ÷ûõàðòäû. Ãàðû íÿíÿ áàø­äàäû

àüëàìàüà êè, àé áàëà, áèëèðñÿíìè ìÿí êèìÿì? Ãàðà õàíûí ìàìàñûéàì1. Î âàõòäàí áóðéà äöøìöøÿì. Ìàíà äåäèëÿð êè, ýÿëÿí Ãàðà õàíûí ãûçûäû. Ãàðà õàí äà þëìöø ãàðäàøûìûí îüëóäó. Î, åòèâàðñûç ùå÷ ýÿëèá ìÿíè éîõëàìûð. Õàííûõ äà áåëÿäè äàíà, àé áàëà, áàø ãàðûøûð, éàääàí ÷ûõûðûõ.

Êÿíèçäÿð íàùàð ýÿòèðäè. Ãàðû äèëèíèí àëòûíäà áèð ñóðÿ îõóäó. Ôûðñàò òàïûô Íàçäû õàíûìûí ÷àéíûà öôöðäö. Ãàðû ÷àéû è÷ÿí êèìè áàøäàäû àüëàìàüà.

- Íÿíÿ, íèéÿ àüëûéûðñàí? - Ñÿíè àüëûéûðàì. - Ìÿíè íèéÿ àüëûéûðñàí, àé íÿíÿ? - Êîð îëàéäû ýþçëÿðèì, ñÿíè ýþðìöéÿéäèì. - Íèéÿ? - Íåæÿ àüëàìûéûì, Ãàðà õàí êèìè áèð õàíûí ãûçû áèð ãóø

ãîéëóéàíà ÿðÿ ýÿëèô. Ñÿí ïàäøàùà, õàíà ëàéûõñàí, ýþçÿëñÿí. Äåéÿñÿí, îéñóínó ñó þç èøèíè ýþðìöøäö. Ãûç äåäè:

- Íàüàéðûì, àé íÿíÿ, ìÿíè îíà éàçàíûí ãÿëÿìè ãûðûëàéäû. Ãûç äà áàøäàäû àüëàìàüà.

- Àüëàìà, ãûçûì, àüëàìà. Íÿíÿí þëìöéöô. - Íÿíÿ, áÿ ìÿí íåéíèéèì, áó èøÿ íÿ ÷àðà ãûëûðñàí? - Íÿ ÷àðà îëàæàõ, ýÿíÿ äåéèðÿì, íÿíÿí þëìöéöô, ñÿíè

øÿùÿðèí õàíûíà âåðÿæÿì. - Áÿ íàüàéðûì, áóðäàí íåæÿ ÷ûõûì? ________________ 1 mama – bibi - Éîëóíó þéðÿäÿæÿì, áóðäà éöç ÷óâóõ âàð. Bóíóí áèðèíè

÷ûõàðäûô ãîéàæàì áó ñèíèíèí öñòöíÿ. Ìåùäè áÿé ýÿëÿíäÿ ãàð-øûñûíà ÷ûõìàçñàí, ãàðà áóëóä êèìè îòóðàðñàí. ×óâóüó àëûô ñÿíè ãóðäàëûéàæàõ êè, äóð, î ñààò äèíìÿç-ñþéëÿìÿç äöç ìÿñúèäèí

230

ãàâàüûíà ýÿë, ñÿíè îðäà ýþçäöéÿæÿì. Ìåùäè áÿé î ýöíö íÿéñÿ àõøàìöñòö ýÿëèô ÷ûõäû. Åéâàíà áàõäû êè, Íàçäû õàíûì ýþ-ðöíìöð. Þç-þçöíÿ äåäè: Ýþðÿñÿí íÿ èøäè, áöéöí åéâàíà ÷ûõ-ìûéûô. Òåç àòäàí òöøöô éóõàðû ÷ûõäû. Íàçäû õàíûì ôèêèððÿøäè êè, àé àëëàù, êîð îëóéäó ýþçëÿðèì, Ìåùäè áÿéè ýþðìöéöéäö. Ìåùäè áÿé è÷ÿðè ýèðäè, áàõäû êè, Íàçäû õíûì áàùàð áóëóäó êèìè åëÿ äîëóô êè, äåéèðñÿí áó ñààò éàüàæàõ.

- Ãàäàí àëûì, Íàçäû õàíûì, ñàíà íîîëóô, îëìóéà íàõîø-äóéóôñàí. Èñòÿäè öçöííÿí áèð áóñÿ àëñûí, Íàçäû õàíûì îíó èòÿëÿéèô, öçöíö î òÿðÿôÿ ÷þþðäö. Ìåùäè áÿé áåëÿ áàõäû êè, áèð ñèíè, è÷èíäÿ áèð áàüëàìà ÷óâóõ âàð; ×óâóõíàí Íàçäû õàíûìû ãóðäàëàäû êè. – “ßøè, ñàíà íîîëóô, íèéÿ äÿðäèíè ìàíà äåìèð-ñÿí?” Íàçäû õàíûì ôûðàë ãàëõûô ãàïûäàí ÷ûõäû. Äöç ýÿëäè ãàðû äåäèéè éåðÿ. Ìåùäè áÿé ôèêèððÿøäè êè, éàüûí ìÿííÿí êöñöô. Åëÿ áèëäè î áèðè îòàüà êå÷äè. Ãàðû äà ãûçû ýþòöðöô ãàçûíûí éàííà àïàðäû.

- Ãàçû ÿôÿíäè, - äåäè, - áó ìÿíèì ãîùóìóìóí ãûçûäû. ßðè àüçûíà ñþéöô, éöç äÿíÿ äÿ ÷óâóõ âóðóô. Áó øÿðÿèòäÿ âàðìû?

Äåäè: - Éîõ, êèì åëëèô îíó? - Òàúèð Ñþéöí áÿéèí îüëó Ìåùäè áÿé. Ãàçû î ñààò èøè áàøà òöøäö, èêè ôÿððàø ÷àüûðûô ýþíäÿðäè êè,

ýåäèí Ìåùäè áÿéè ýÿòèðèí. Ìåùäè áÿéè ýÿòèðäèëÿð ãàçûíûí éàííà. Ãûçíàí ãàðû äà ïÿðäÿíèí äàëûíà ýèðäè. Ìåùäè áÿé ýÿëèô ñàëàì âåðäè: Ãàçû ÿôÿíäè, - äåäè, - áóéóðóí, ìÿíè ãóëëóüóíóçà íèéÿ ÷àüûðûôñûíûç?

- Îüóë, åøèòäèéèìÿ ýþðÿ ãóðàíû îõóìóø îüëàíñàí. - Áÿëè, îõóìóøàì. - Øÿðèÿòäÿí ùàëûñàíìû? - Áÿëè, ãàçû ÿôÿíäè, ùàëûéàì. - ×îõ ýþçÿë, îüëóì, àðâàäû áèð äþíöøÿ éöç ÷óâóõíàí äþéöô,

àüçûíà ñþéñÿí, îíóí êÿáèíè áîøäó, éà äîëó? - ßëáÿòòÿ, ãàçû ÿôÿíäè, áîøäó. - Îíäà, îüóë, þç ÿëèííÿí áóðéà éàç êè, àðâàäû éöç ÷óâóõíàí

äþéöô, àüçûíà ñþéñÿí, îíóí êÿáèíè áîøäó.

231

Ìåùäè áÿé áóííàðû éàçûô, ãîë ÷ÿêäè. - Ãàçû ÿôÿíäè, êèì îëàð î àäàì? - Ìÿí? - Áÿëè, ñÿí. - Ìÿí åëÿ èø åëëÿìÿìèøÿì, áó íÿ ñþçäö? - Àç, à áàëà, áóðéà gÿë. Íàçäû õàíûì ïÿðäÿíèí äàëûííàí ÷ûõäû. - Áàëà, ÿùâàëàò íåæÿ îëóô? Ãûç áàøëàäû ñþéëÿìéÿ. - Ãàçû ÿôÿíäè, áó ìÿíè éöç ÷óâóõíàí äþéäö, àüçûìà äà

ñþéäö. Èíàíìûðñàíñà, ÷óâóõëàð þéäÿäè, ôÿððàøû ýþíäÿð, ýÿòèðñèí. Ãàçû ôÿððàøû ýþíäÿðèô ÷óvóõëàðû ýÿòèðòäèðäè. Ìåùäè áÿé ãàëäû

ìàò-ìÿòÿë. Ãàçû îíóí êÿáèíèíè ýåðè îõóéóô äåäè: - Ýåäÿ áèëÿðñÿí. Ìåùäè áÿé êîð-ïåøìàí äöç àíàñûíûí éàíûíà ãàéûòäû. Àíàñû

ýþðäö êè, ùå÷ þçöíäÿ äþéëö. Ñîðóøäó: - Îüóë, íîîëóô? - Àíà, þéöí éûõûëñûí, ùàíû ýÿëèíèí? - Îüóë, îòàüûíäà, íÿäè êè? - Ýÿëèíèí, îäó, ãàçûíûí éàíınäà. Áóðàëàðà ýÿëÿí-ýåäÿí

îëóôìó? - Ìÿíèì õàâàðûì éîõäó. Êÿíèçäÿðäÿí ñîðóøäóëàð. Êÿíèçäÿð

äåäè êè, áèð ãàðû ýÿëìèøäè. Ìåùäè áÿé áèëäè êè, åëÿ î ãàðû éûõûô áóííàðûí þéöíö. Äÿðèííÿí áèð àù ÷ÿêèô, àëäû ýþðÿù íÿ äåäè:

Àù ÷ÿêìÿäÿí àùûì äàëà éåòèøäè, Íåæÿ òàâ ýÿòèðèì áó àù-âàéà ìÿí? Ùþâñÿëèéíÿí ùÿðúàéèíèí éîëóíäà, Þìðöìö âåðìèøÿì õóá ôÿíàéà ìÿí.

Áó ýöí îëäó ùàëûì éàìàí ïÿðèøàí, Éàðÿáá, þçöí åéëÿ, äÿðäèìÿ äÿðìàí. Ìÿí äþíÿðÿì, êþíöë äþíìÿç úàíàííàí, Ìàò ãàëìûøàì èíäè áó ñþéäàéà ìÿí.

232

Áÿä ýÿëäè áó ýöíöì, ÷ÿêèðÿì ôÿðèéàä, Ãÿìëè êîíëóì îëìàç ùèúðàííàí àçàä. Ìÿí Ìåùäèéÿì, êèìñəäÿí éîõäó bir èìäàä, Öç òóòóá éàëâàðäûì ol Xóäàéà ìÿí.

Ñàâàõ à÷ûëäû, âÿçèð ýÿëèô, ãûçû àïàðäû Íåæäè Ìÿììÿäõàíûí ùöçóðóíà. Ãàçû äà, ãàðû äà þç ÿíàìûíû àëìûøäû. Õàí áàøäàäû úàù-úÿëàëíàí òîé åëëÿìÿéÿ. Ùÿð éåðÿ ñÿñ éàéûëäû êè, õàí òÿçÿ àðâàäíàí òîé åëëèéèð. Áó õàâàðû Ìåùäè áÿé äÿ åøèòäè. Äåäè:

- Àíà, áó èøÿ áèð ÷àðà? Äèâàíõàíàëàðäà ùå÷ ãîùóì-ÿãðÿáàì âàðìû? Áÿ áóðäà ãîùóìëàðûì êèìäè?

- Îüóë, áóðäà áèð ÿìèí âàðûéäû, î äà þëäö. Ö÷ íÿôÿð éåòèì ÿìèí îüëàííàðû âàð. Îííàð äà ùÿëÿ óøàõäûëàð. Îííàðäàí ñàíà íÿ êþìÿù?

- Áÿ ùàñû äèâàíõàíûéà ýåäèì,êèìíÿí èìäàä èñòèéèì? - Îüóë, áèð ãîùóìóí äà âàð, àììà óçàõäàäû. ßøè, íåéíèðñÿí

áó èøèí äàëûíà òöøöô, ñàíà îííàí äà éàõøû ãûç àëàæàì. - Éîõ, àíà. Ùàñû äèâàíõàíàäà ãîùóìóì âàðñà äå. - Îüóë, Òåùðàíäà Ìóñòàôà âÿçèð ìÿíèì àíà ãàðäàøûìäû. Íÿ

áèëèì î êþìÿé åëëèéÿ-åëëÿìèéÿ. - Àíà, íÿ ãÿäÿð éîë oëàð áóðäàí Òåùðàíà? - Îüóë, éÿÿx1 áèð àéëûõ éîëäó, àòíàí îí-îí áåø ýöííöù. - Àíà, ìÿí ýåòìÿëèéÿì Òåùðàíà. Ìåùäè áÿéèí Òåùðàíà ýåòìÿê õàâàðû ÿìèóøàõëàðûíà äà ÷àòäû.

Îííàð äà àüëàøûô éàëâàðäûëàð êè, ýåòìÿ óçàõ éîëäó, - íîîëàð, íîîëìàç. Ìåùäè áÿé äåäè:

- ßìèóøàõëàðû, ýåòìÿëèéÿì, àììà Íàçäû õàíûìà áèð ãàðüûø âåðÿæÿì. Ñèç “àìèí” äåéèí, ñàëàâàò ÷þþðöí. ×öíêè ñèç éåòèì- ________________

1 Yəəx – piyadə ñèíèç, éåòèìèí äóàñû òåç ãàâûë îëóð. Ýþòöðöô Ìåùäè áÿé áóðäà íÿ äåäè:

Áèùÿéà àðâàäû áó ýöííÿí áåëÿ, Êîíëóìäàêû ãÿìÿôõàðà òàôøûðäûì. Øÿäèäè-úÿäèäÿ ãûëäûì ùàëûìû,

233

Øàùëàð øàùû ùþêìäàðà òàôøûðäûì. Òàâàëû áÿëàäàí ùÿñðÿò ýÿòèðÿí, Ùÿúÿðè âÿñôèíÿ íàìÿ éåòèðÿí, Úÿáðàéûë øàíûíà âÿùy ýÿòèðÿí, Ö÷ éöç îí äþðä ïåéüÿìáÿðÿ òàôøûðäûì. Ãÿðã îëäóì äÿðéàéà, ãÿðã îläóì ñåëÿ, Áöëáöëöéäöì, ùÿñðÿò ãàëäûì ìÿí ýöëÿ. Ùÿçðÿòè Åééóáà éåòèðÿí áàëà, Ìÿíñóðó çàð åäÿí äàðà òàôøûðäûì. Ìåùäè áÿé, øàíûíà äöøÿðìè çóëöì, Õóäàì âåðñèí îíà ñÿðâÿñÿð þëöì. Éàðÿááè, éàíûíäà ýöíàùêàð ãóëàì, Àøèãëÿðÿ éåòÿí ïèðÿ òàôøûðäûì.

Éåòèìëÿð “àìèí” äåéèô, ñàëàâàò ÷þþðäöëÿð. Ìåùäè áÿé áóí-íàðíàí ùàëàë-ùöìáÿò åëëèéèô, éîëà òöøäö. Î çàìàí àéíàí, èëíÿí èíäè àøûõëàðûí ìöõòÿñÿðè äèëÿííÿí ýåäèô ÷àòäû Òåùðàíà, äàéû-ñûíûí ùöçóðóíà. Àììà äàéûñû îíó òàíûìàäû. ×öíêè äàéûñû îíó èêè éàøûíäà ãîéóô ýåòìèøäè. Ùÿì äÿ ýåäÿíÿ êèìè äÿðääÿí Ìåùäè áÿéèí èðÿíýè ñàðàëìûøäû, áàøûíûí òöêö àüàðìûøäû. Äàéûñû ñîðóøäó:

- Îüóë, ñÿí êèìñÿí? - Äàéû ìåùðèáàí, áÿ ìÿíè òàíûìûðñàíìû? Òàúèð Ñþéöí áÿéèí

îüëó äþéëÿììè? - ßéÿ, îëìàéà Ïöðçÿ õàíûìûí îüëóñàí? - Áÿëè, äàéû. - ßéÿ, áÿ íèéÿ áåëÿ îëóôñàí, à áàëà, þçöí úàâàí îğëàíñàí,

àììà èðÿíýèí ñîëüóí, áàøûéûí òöêö äÿ äöìàü? - Äàéû ìåùðèáàí, ãóëàã àñ äåéèì:

Öçö ãàðà, èêè äèëëè ùÿðúàéû, Êå÷ÿí ýöíö ùå÷ éàäûíà ñàëìàçìû?

234

Ôÿðçÿíäÿ àéðûëûõ îëñà äà ìöãÿð, Àäàì þç éàðûíû õàâàð àëìàçìû?

- Àéÿ, íîîëóô, áèð à÷ûõ äå ýþðöì? Äåäè, ãóëàã àñ äåéèì:

Ýöíö-ýöíäÿí ìÿíè äÿðäÿ ñàëàðñàí, Ýöíäÿ áèð äÿðäèìè àðòûõ ãûëàðñàí. ßáÿñ ÿùâàëûìû õàâàð àëàðñàí, Ùèúðàí ÷ÿêÿí ñàðàëûban-ñîëìàçìû? Ìåùäè áÿéÿì, óëóñóìíàí àâàðà, Áàø ýþòöðöá ýÿëäèì ãöðâÿò äèéàðà. Þç ÿëèìíÿí éàðû âåðäèì ÿüéàðà, Áÿ ãîúàëûô áàøà êöëëÿð îëìàçìû?

Ìåùäè áÿé ÿùâàëàòû äàíûøäû. Äàéûñû áöòöí ñþùáÿòè äèíëÿéÿí-

íÿí ñîíðà äåäè: - Îüóë, äàà áóðäàí áèð éàíà òÿðïÿíìÿ. Ìÿí øàùûí éàíûíà

ýåäèô, ÿìð ýþòöðöô ãàéûäàæàì. Ýÿðÿù îíóí áàøûíà áèð îä ÿëè-éÿì êè, ãûéàìàòà ãÿäÿð éàäûííàí ÷ûõìûéà.

Äàéûñû áèðáàøà ýåòäè øàùûí éàííà. Àììà Ìåùäè áÿé äþçÿ áèëìÿäè. Áàø ýþòöðöô ýåðè, Ãàëà÷ûéà ãàéûòäû. Ýÿíÿ äÿ Íàçäû õàíûìíàí öðÿèé äþíìöðäö. Î, ýÿëìÿùäÿ îëñóí, ñèçÿ õàâàð âåðèì Íàçäû õàíûìíàí. Íåæäè Ìÿììÿäõàí òÿëÿñèê òîé åëëÿäè. Ýÿëèíè ýÿðäÿé îòàüûíà àïàðäûëàð. Åëÿ áó âàõò ýÿëèíèí ýþéäÿ-ñèíäÿ éàðà ÿìÿëÿ ýÿëäè, ãóðò òöøäö. Ýåæÿ îëäó, Íåæäè Ìÿììÿä ýÿðäÿé îòàüûíà ãÿäÿì áàñäû. È÷ÿðè ýèðÿíäÿ íÿ ýþðñÿ éàõøûäû. Áàõäû êè, ãûçûí ùàëû ùàë äþéëö. Ýþéäÿñèíè éàðà áöðöéöô, èé âåðèð. ßìð åëÿäè êè, ùÿêèì, ëîüìàí, úÿððàù ýÿëñèí. Àììà áóííàðûí õåéðè îëìàäû, ýöíö-ýöííÿí éàðà ÷îõàëäû. Ýÿëèíèí éåääè ãÿäÿì ùÿíäÿâÿðèíÿ ùÿððÿíìÿù îëìóðäó. Àõûðû ÿìð âåðäè êè, ýþòöðöí àòûí êö÷öéÿ. Ìåùäè áÿéèí ÿìèñè óøàõëàðû, ÿùâàëàòû îíóí àíàñûíà õàâàð âåðäèëÿð. Ìåùäè áÿéèí àíàñû Ïöðçÿ õàíûì íàìûñûíà ñûüûøäûðìàéûô, ãóë-ãàðàâàøà òàôøûðäû êè, Íàçäû õàíûìû þéÿ ýÿòè-ðèí, Íàçäû õàíûìû ýÿòèðèô áèð áàü÷ûéà ãîéäóðäó. Èêè êÿíèçÿ ÿìð âåðäè êè, îíà éàõøû áàõñûí. Àììà Íàçäû õàíûì ýåæÿ-ýöíäöç

235

àüëûéà-àüûéà Ìåùäè áÿéè äèëèéèðäè. Íàçäû õàíûì áåëÿæÿ áóðäà ãàëìàõäà îëñóí, ñèçÿ õàâàð âåðèì Ìåùäè áÿéäÿí. Ìåùäè áÿé Ãàëà÷à áàüëàðûíûí àðàñûííàí ýÿëÿíäÿ Íàçäû õàíûì éàäûíà äöø-äö: Àù ÷ÿêäè, ýþòöðöô äÿðäëè-äÿðäëè íÿ äåäè:

Áèð ãàñèä éîõ, éàð éàíûíà ýþíäÿðÿì, ßëèì éàð ÿëèííÿí öçöëäö, ùàðàé. Íÿ ÿë ÷ÿêÿ áèëëÿì, íÿ öç äþíäÿðÿ, Áàüðûì ãÿì ÿëèííÿí ÿçèëäè, ùàðàé. Äàí éåëëÿðè ñèíÿì öñòÿ ÿñÿíäÿ, Äàë ãûëûíúëàð áàøûì öñòön êÿñÿíäÿ, Íàçäû äèëáÿð áèçÿ ãÿäÿì áàñàíäà, ×óüóëëàð àðûéà äöçöëäö, ùàðàé. Ìåùäè áÿéÿì, áåçàð îëäóì úàíûìíàí, Úÿñÿäèì áîéàíûô ÿëâàí ãàíûìíàí. Î çàìàí êè, Íàçäû ýåòäè éàíûìíàí, Ýþð íåæÿ íþâðàüûì ïîçóëäó, ùàðàé.

Ìåùäè áÿéèí áó íàëàñû Íàçäû õàíûìà àéàí îëäó. Êÿíèçäÿðè

÷àüûðäû êè, Ìåùäè áÿéèí ñÿñèíè åøèòäèì. Îííàð èíàíìàäû êè, áåëÿ øåé îëìàç. Íàçäû õàíûì áèðòÿùÿð äèðñÿùëÿíèô àëäû ýþðÿù íÿ äåäè:

Áèð ñÿäà éåòèøäè ìÿíèì ýóøóìà, Ýåäèí, áàõûí, Ìåùäèäèìè áó ýÿëÿí?! Þç ÿëèìíÿí çÿùÿð ãàòäûì àøûìà, Ýåäèí, áàõûí, Ìåùäèäèìè áó ýÿëÿí?! ßçÿëèííÿí ãàðû ýÿëäè éàíûìà, Áèð ñþç äåäè, òóôàí äöøäö úàíûìà, Íåæÿ ÷ûõûì ìÿí éàðûìûí þíöíÿ, Ýåäèí, áàõûí, Ìåùäèäèìè áó ýÿëÿí?! Ìÿí Íàçäûéàì àçäûðìûøàì éîëóìó,

236

Ôÿëÿk ãûðäû ãàíàäûìû, ãîëóìó. Éàð éàíûíäà ýþäÿk åòäè äèëèìè, Ýåäèí, áàõûí, Ìåùäèäèìè áó ýÿëÿí?!

Óøàõëàð, éàíû, ùÿìÿí éåòèìëÿð éöéöðöô, Òåùðàí éîëóíà ÷ûõ-

äûëàð. Áàõäûëàð êè, äîüóðäàí äà Ìåùäè áÿé àòíàí ýÿëèð. Ìåùäèé-íÿí ãóúàãëàøûô þïöøäöëÿð âÿ äåäèëÿð: ýþçöí àéäûí îëñóí, äóà-ìûç ãàâûë îëóô. Íàçäû õàíûì áèð ùàëäàäû êè, éåääè ãÿäəì ùÿí-äÿâÿðèíÿ ùÿððÿíìÿð îëìóð. ßùâàëàòû îëäóüó êèìè Ìåùäè áÿéÿ äàíûøäûëàð. Ìåùäè áÿé ñþéöíöô äåäè:

- Óøàõëàð, Aëëàùà øöêöð îëñóí, ùå÷ îëìàñà, íÿôÿñè âàðìû? - Íÿôÿñè îëìàõíàí ùå÷ éàííà éàõûí ýåòìÿé îëìóð. Þéÿ

÷àòìàìûø ÿââÿë äðàõäûíà ýåòäèëÿð. Úàìààò òþêöëöô, ýÿëäè. Áàõ-äûëàð êè, Ìåùäè áÿéèí èðÿíýè ñàðàëûô, ñà÷äàðû äà äöìàü. Ìåùäè áÿé àù ÷ÿêèô äèëëÿíäè:

- Íèéÿ ìÿíè ãûíûéûðñûíûç, ãóëàã àñûí, äåéèì:

Åé àðèôëÿð, íèéÿ ìÿíè ãûíàðñûç, Íÿ çàìàíäû ìÿí î éàðû ýþðìÿðÿì. Åøãÿ äöøÿííÿðè ìÿí äÿ ãûíàðäûì, Åøã ÿùëèíäÿ èíäè êàðû ýþðìÿðÿì. Àë-éàøûë ýåéèíèô ñåéðÿ ÷ûõàñàí, Áàõàííàðû éàíäûðûáàí éàõàñàí. Êîð îë ýþçöì, þçýÿñèíÿ áàõàñàí, Òàðëàí äóðàí éåðäÿ ñàðû ýþðìÿðÿì. Ìåùäèéÿì, öðÿkäÿ ãàëäû áó çÿäÿ, Ùàã áèëèð êè, ýþçöì éîõäó êèìñÿäÿ. Äèëè ìÿíäÿ îëäó, ãÿëáè þçýÿäÿ, Î ñÿáÿáäÿí áèèëãàðû ýþðìÿðÿì.

×öíêè îíà äà àéàí îëìóøäó êè, Íàçäû õàíûì ýåæÿ-ýöíäöç Ìåùäè äåéèô, Ìåùäè åøèäèð.

Áÿëè, îéäó êè, éåòèìëÿðèí áèðè þéÿ ìóøòóëóõ àïàðäû êè, Ìåùäè áÿé ýÿëäè. Íàçäû õàíûì àäàì ýþíäÿðèô äåäè êè, Aëëàùû èñòèéèðñÿ

237

éàíûìà ýÿëñèí, áèðúÿ éàíûìà ýÿëñèí, áèðúÿ äÿôÿ öçöíö ýþðöì, äàà ùå÷ íÿ èñòÿìèðÿì.

Ìåùäè áÿéè ýÿòèðäèëÿð Íàçäû õàíûìûí ãàðøûñûíà. Íàçäû õàíûì êÿíèçäÿðÿ äåäè êè, ñèçè àíä âåððÿì àëëàùà, ìÿíè áèð àç ãàëäûðûí. Àüëàéà-àüëàéà ýþòöðöô Ìåùäè áÿéÿ íÿ äåäè, Ìåùäè áÿé îíà úàâàá âåðäè. Þçö äÿ "Êÿðÿìè" öñòÿ. Òÿðÿôèíäÿí ÿðç åëiéèì, õîøáàõt îëóí:

Åé àðèôëÿð, áó ýöí ìÿùøÿð ýöíöäö, Íÿ ìöääÿòäè ÿëèì éàðäàí öçýöíäö. Ýöíäÿ áåø éîë äèíäèðäèéèì úàíàíû, Ýþðəììèðÿì õåéëè âàõòäû – éöç ýöíäö.

Íàçäû õàíûìûí àüëàìàüûíà Ìåùäèíèí öðÿéè éàíäû. Íàçäû õàíûì äà ôèêèðëÿøäè êè, àé àëëàù, ýþðÿí öðÿéè ìÿííÿí òÿìèç äþíöôìö? Ýþòöðöô áóðäà Ìåùäè áÿé íÿ äåäè:

Ãàí àüëàðàì ãàðà áàõòûí ÿëèííÿí, Ìÿí áöëáöëÿì ýöëøàíûìíàí îëìóøàì. Áèð ýöëöéäö, òöøäö íàäàí ÿëèíÿ, Àéðûëûõ ìÿäÿíè êàííàí îëìóøàì.

Íàçäû õàíûì: Äöç äåéèëëÿð, ùå÷ ÿéðè ãÿëá äöç îëìàç, Èáëèñ òîâà ãûëñà ýÿëèô äöç îëìàç, Ñþçö ãàâûë îëìàç, ìÿòëÿâ äöç îëìàç, Íàìÿðä ãàïûñûíäà ãàëûô éöç ýöíäö.

Ìåùäè áÿé: Âàðìû ìÿíèì êèìè ãÿìëÿð ïàøàëû, ßëè äÿñòÿ ýöëëö, òÿð áÿíþâøÿëè, Íàçäû äèëáÿð, ñÿíäÿí àéðû äöøÿëè, Âàëëàù, òàìàì äèí-èìàííàí îëìóøàì.

Íàçäû õàíûì: Åù, Íàçäûéàì, ñóñàìûøàì äÿðäÿ ìÿí, Ýþð êè, øÿôà áóëìàìûøàì äÿðäÿ ìÿí.

238

Åééóá êèìè òóø îëìóøàì äÿðäÿ ìÿí, Ùå÷ äåéÿí éîõ, Ìåùäè ýÿëèô, öçýöíäö.

Ìåùäè áÿé:

Ìåùäèéÿì, ðàñò ýÿëäèì ìöøêöë áèð èøÿ, Ôÿëÿk éàìàí ÷àëäû, ãàéûéà, äàøà. Ãîðõóðàì áó ñþéäà ýÿëìÿñèí áàøà, Ùåéâà êèìè ñàðàëûáàí ñîëìóøàì.

Ñþç òàìàìà éåòäè, äåéèëëÿð, Íàçäû õàíûìû ùàìàìà àïàð-äûëàð. Èñòè ñóéíàí ÷èìèçäèðäèëÿð, éàõøû êèñÿ ÷ÿêäèëÿð. Áèð ùÿôòÿ-íèí è÷èíäÿ àíàäàíýÿëìÿ îëäó. Ýþçÿëëèéè éåääèéäèñÿ, èíäè äîã-ãóç îëäó. Õàâàð ÷ûõäû êè, Ìåùäè áÿéèí äàéûñû Ìóñòàôà âÿçèð äîããóç éöç ñàðâàçíàí Ãàëà÷àíûí äþðä éàíıíû êÿñèô. Íåæäè Ìÿììÿäõàí, âÿçèð-âÿêèëè ãà÷à áèëìèð. Ìóñòàôà âÿçèð ùþêì-ðàíëûüû ÿäÿ àëûô, ÷àðìûõ ãóðóäóðäó. Ìåùäè áÿéè ÷àüûðòäûðäû. Íåæäè Ìÿììÿäõàíû, âÿçèðèíè, ãàçû ÿôÿíäèéè, Òöðôÿíñÿ ãàðûéû äÿ ýÿòèçäèðäè.

Íåæäè Ìÿììÿäõàíû ÷àðìûõà ÷ÿêäèðèô òàôøûðäû êè, ýöíäÿ áóí-íàí áèð òèêÿ ÿò êÿñèí. Âÿçèðíÿí, ãàçû ÿôÿíäèéè äÿ ýÿðýèéÿ âåðäè. Äåäè, áóííàðûí ÿéÿõëÿðèííÿí ñîéóí. Ýöíäÿ Íåæäè Ìÿììÿä-õàíían êÿñäèéèíèç ÿò áîéäà ñîéóí. Ãàëäû ãàðû, éåääè èëëèê áèð õàì qatır ýÿòèçäèðäè. Ãàðûéû äà ãàòûðûí ãóéðóüóíà áàüëàòäû êè, áóíóí ùàâàñûíû äà ãàòûð ÷ÿêñèí.

Ìóñòàôà âÿçèð áàæûñûííàí ýþðöøäö, Ìåùäè áÿéÿ òÿçÿäÿí ãûðõ ýöí, ãûðõ ýåæÿ òîé ÷àëäûðäû. Õàíûí, âÿçèðèí ÿòè, ýþíö ãóðòàðàí âàõò Ìåùäè áÿéèí òîéó äà ãóðòàðäû.

Ìóñòàôà âÿçèð úàìààòû éûüûô, Ìåùäè áÿéè õàí ãîéäó. Àììà î âàõòûéäû êè, áó òÿðÿôäÿí Ãàðà õàí àðâàäûéíàí, î òÿðÿôäÿí ãàðäàøû äà Ìÿùÿììÿäÿëè Ýÿíúÿäÿí ýÿëèðäèëÿð. Ìåùäè áÿé ãàðäàøû Ìÿùÿììÿäÿëèéè þçöíÿ âÿçèð ãîéäó. ßìèñè óøàõëàðûíû äà êÿìÿðáÿñòÿ. Ìÿùÿììÿäÿëè Ýÿíúÿäÿí áóðéà êþ÷äö. Áèð àøûõ òàôäûëàð, áèð äÿ ìÿúëèñ ãóðäóëàð. Àøûõ áóí­íàðûí òîéóíó áåëÿ òóòäó:

Õÿñòÿ êîíëóì ñÿùÿò áóëäó,

239

Ñåâäèæèéèì, ñÿí ýÿëÿíäÿ. À÷ûëûô áóëóò çöëôëÿðèí, Ãàìÿòèíÿ òÿí ýÿëÿíäÿ. Ýþçäÿðèì döøäö ýþçöíÿ, Ìÿí îëäóì ùåéðàí ýÿëÿíäÿ. Ùàâàëàíäû êîíëóì ãóøó, Ùöðöéíÿí-ãûëìàí ýÿëÿíäÿ. Áàùàðûí òÿð áÿíþéøÿñè, Åé áàüû ýöëøÿí ýÿëÿíäÿ. Øèêÿñò êîíëóì şàôà áóëäó, Áèð áåëÿ úàâàí ýÿëÿíäÿ. ×îõëàðû çèéíÿò âåðèô, Òöøöô ýþçÿëëèê áÿùñèíÿ. Éàãóòäàí èðÿíý àëûô, Î úÿâàùèð äöéìÿñèíÿ. Éàõàñûííàí çÿð èøäÿíèô, Ãûôûëëàíûô ñèíÿñèíÿ. Õàâàð àëäûì ÿùâàëûíû, Éeòèê îëäóì áèíÿñèíÿ. Äèë-äèë þòÿí êÿùëèéèäèí, Îé÷óëàð äóðóô ñÿñèíÿ. Êèðïèêëÿðè ìöæýàí îõó, Ãàøäàðû êàìàí ýÿëÿíäÿ. Íÿâèíèí îéëàüûäû, ßçì åäÿð ìàùàëëàðà. Õóáëàðûí ãàéäàñûäû, Êàðâàíû ÷ûõàð éîëëàðà. Ñÿðèíäÿ ñûüàë âåðÿð, ßáðèøèì-ñèéàù òåëëÿðÿ. Äóðíà êèìè ãàòàððàíûô, Ñîíàëàð öçöð ýþëëÿðÿ. Òÿðèôèíÿ äàñòàí äåäèì, Òöøñöí äèëëÿðäÿí-äèëëÿðÿ.

240

Øàèðëÿðèí ãàéäàñûäû, Òÿðèô äåéÿð ýþçÿëëÿðÿ. Öí òöøÿð áèéàâàíà, Úöòöííÿí úåéðàí ýÿëÿíäÿ.

ŞAİR NƏBİ İLƏ BAĞLI MƏNBƏLƏR

1. Məmmədov Hüseynqulu. Şair Nəbi (Misgin), “Sovet Gürcüstanı” qəzeti, № 116 (4222), 1 oktyabr 1963

241

2. Məmmədov Hüseynqulu. Şair Nəbi (Misgin), “Ədəbiyyat və incəsənət” qəzeti, № 42 (1243), 19 oktyabr 1963.

3. A.Bayramov. “Ədəbi irsimizdən”. Şair Nəbi. “Sovet Gürcüstanı”, 25 iyun 1971-ci il, № 80.

4. Z.Borçalı. “Zabit” təxəllüslü bir şair haqqında. Bakı: Çaşıoğlu, 1999.

5. Borçalı: dünən, bu gün və sabah. Bakı: Adiloğlu, 2009, s.22.

6. Borçalı xəritəsi. “Bakı-Təbriz” jurnalı, 2008, № 24. 7. Ə.Əliyev. Gürcüstan azərbaycanlılarının mənəvi

mədəniyyəti. Bakı: Elm, 1995, s.12. 8. A.Əmrahoğlu. Epik sözün bədii gücü. Bakı: Elm, 200, s.

105. 9. Faxralı tək ağır elim var mənim. Bakı: Nurlan, 2000, s.

29-31. 10. V.Hacılar. Folklorumuzun üfüqləri. Bakı: Azərnəşr,

1991, s.29. 11. V.Hacılar. Qarşılıqlı təsniflər. Aşıq Şenlik. “Sovet

Gürcüstanı”, № 26, may 1989. 12. T.İsabalı qızı. Borçalı aşıq mühiti. Bakı: Elm, 1999, s.

45-46. 13. A.Kirəçli. Borçalı şairləri haqqında. “Borçalı” jurnalı,

1993, № 1, s. 38-41. 14. M.Qasımlı. Aşıq sənəti. Bakı: Ozan, 1986, s. 166. 15. Ş.Məmmədli. Borçalı ədəbi mühiti qaynaqları,

təkamüllü inkişafı. (1920-ci ilə qədər). Bakı: Elm, 2000, s. 24. 16. B.Mehdi. Şair Nəbi Miskin. “Sovet Gürcüstanı”, № 37,

26 mart 1977. 17. Ş.Məmmədli. Kəlamına min şükür. “Əhli-beyt”, № 1.

2004, s.26. 18. P.Mahmudov. Şair Nəbi haqqında xatirələrim. Əhli-

beyt”, 2005, № 5, s. 40-41. 19. İ.Öməroğlu, M.Çobanlı. Borçalı aşıqları. Bakı: Təhsil,

1997, s.8.

242

20. Ə.Saraçlı. Yazılanlar gəldi başa. “Ədəbiyyat” qəzeti. 14 fevral 1992, № 7.

21. Ə.Saraçlı. Borçalı ədəbi mühiti. “Ədəbiyyat” qəzeti. 14 fevral 1992, № 7.

22. Telli saz ustaları. Bakı, Azərnəşr, 1964, s.13. 23. Y.Yusifli. Miskin Nəbi. “Meydan” jurnalı. 2006, № 1,

s.33. 24. Z.Yaqublu. Biz bir eşqin butasıyıq. Bakı: Yazıçı, 1989,

s. 5. 25. Z.Yaqublu. Səsimə səs vermədilər… “Sətirlər” qəzeti.

2004, № 16. 26. www.Borcali.net saytı. N.Məmmədli. Şair Nəbinin

ziyarətində. s.3 27. Aşıq Pəri məclisi. Aşıqlar, el şairləri toplusu. Tərtib etdi:

Z.Yaqub. Bakı: Elm, 1991, s. 151-154. 28. “Dan ulduzu”, 1976, № 4. 29. E.Məmmədli. Borçalı şair Nəbi. Yazılanlar gəldi başa.

Bakı: Yazıçı, 1991. 30. E.Məmmədli. Borçalı şair Nəbi. Eləsi var. Bakı:

Ağrıdağ, 2003. 31. E.Məmmədli. Şair Nəbinin həyat və yaradıcılığı. Diplom

işi. 1971. 32. Ə.Məmmədov. Faxralıda görüş. Sovet Gürcüstanı. 6

may 1976, № 26. 33. Arzu Bayramlı. “Borçalı poeziyasının ustadı. Elmi

axtarışlar. № 2, 2008 34. Arzu Bayramlı. Borçalı el şairi Nəbi Faxralı və folklor

yaddaşı. Dədə Qorqud, № 4, 2009. 35. Arzu Bayramlı. Borçalı şair Nəbi yaradıcılığının yeni

tapılmış örnəkləri. Azərbaycan şifahi xalq ədıbiyyatına dair tədqiqlər. № 28, 2009.

36. Arzu Bayramlı. Şair Nəbi Borçalının yaradıcılığında ənənə və novatorluq. Azərbaycan şifahi xalq ədıbiyyatına dair tədqiqlər, № 33, 2010.

243

37. Arzu Bayramlı. Borçalı el şair Nəbi Faxralının şeiriyyat dünyası. Dədə Qorqud. №3, 2010.

38. Arzu Bayramlı. El sənətkarları: Şair Nəbi. Azərbaycan ədəbi bədii jurnal. № 11, 2011.

39. Arzu Bayramlı. Şair Nəbi və Borçalı folklor mühiti. Kültür evreni. № 6, 2010.

40. Arzu Bayramlı. Azərbaycanın qüdrətli el şairi Nəbi Faxralının həyat və yaradıcılığına baxış. YOM Türk dünyası kültür dergisi № 22 2011.

41. Arzu Bayramlı. Azərbaycanın el şairi Nəbi Faxralının dastan yaradıcılığı. Qarapapaqlar Elmi kütləvi dərgi №2 2011

244

ÊÈÒÀÁÛÍ È×ÈÍÄßÊÈËßÐ Ðåäàêòîðäàí (Fəxrəddin Salim)...................................................3 Şair Nəbi Borçalının həyatı, şeirlərinin toplanılma təşəbbüsü

və öyrənilməsi (Elxan Məmmədli)...........................................7 ÝßÐÀÉËÛËÀÐ Ýÿëäèì ........................................................................................19 Éîõäó ..........................................................................................19 Gözəl............................................................................................20 ÃÎØÌÀËÀÐ Äöíéà...........................................................................................21 Åëÿñè âàð.......................................................................................23 Tısbağa.........................................................................................27 Ãîúàëûã ........................................................................................28 Saxlasın........................................................................................29 Qərəz............................................................................................30 Sevdiyim gözəl.............................................................................31 Éàð ýÿëäè êå÷äè.............................................................................32 Íåéëÿäèí.......................................................................................33 Áó ñþçëÿðè äöçÿíëÿð .....................................................................34 Áèð çàìàí ...................................................................................35 Éàòìûøäûì ãÿôëÿòäÿ.....................................................................36 Âàð ìÿíèì...................................................................................37 Áàõ...............................................................................................38 Äóàäàí ñÿíè .................................................................................39 Ãóðáàíûí.......................................................................................40 Ñàðûúëû åëèíÿ..................................................................................41 Ìÿíèì îëàéäû ..............................................................................42 Àëòû íèøàí .....................................................................................43 Âàð áóíóí ....................................................................................44 Éàø äà äaéàíìàç ........................................................................45 Ýþçÿë ..........................................................................................46 Òóø îëäóì ...................................................................................47 Ãàðäàø .........................................................................................48 Ýöë îíäàí àüëà ............................................................................49 Áèðè áèëìÿäè .................................................................................50 ßëà çöëôëÿðèí ................................................................................51 Ýþçÿë ...........................................................................................52

245

Ýÿç, ýþçÿë ...................................................................................53 Éîëëàð ..........................................................................................54 Èñòÿðÿì ........................................................................................55 Áàëàíûí è÷èíäÿ .............................................................................56 Var sözümün əsili........................................................................57 Áó äÿðäÿ ......................................................................................58 Ýþçÿëèí ........................................................................................59 Ýþçÿë ýþçÿëÿ ...............................................................................60 Áó éåðëÿð .....................................................................................61 Ãàð ýÿëèð ......................................................................................62 Äàüëàð ..........................................................................................63 Äàüëàð ..........................................................................................64 Èñòÿðÿì ........................................................................................65 Éà áèð îëàã, éà èêè ........................................................................66 Ýöëÿ äþíöáäö ..............................................................................67 Èíäè ..............................................................................................68 Ìåùìàí îëìàäûì........................................................................69 Ãûíàëlàð éåíÿ ...............................................................................70 ßë ÷ÿêÿì .....................................................................................71 Þç áèíÿñèdi ..................................................................................72 Éåòèøäè .........................................................................................73 Çþùðÿ ...........................................................................................74 Ãàð êèìè ......................................................................................75 Ýþçëÿðè äöøÿr ..............................................................................76 Áó éàíäàäû ..................................................................................77 Õîø ýÿëäèí ...................................................................................78 Ýþðäöì .......................................................................................79 Äèëèìäÿí ìÿíèì .........................................................................80 Úóäà äöøìÿ åëèíäÿí ....................................................................81 Yazı yazanı...................................................................................82 Ýöëëö ............................................................................................83 Ïÿðè ..............................................................................................84 Ýþçÿë ýþçëÿðèí .............................................................................85 Òàï ..............................................................................................86 Ñÿí åéëÿ äèâàí .............................................................................87 Òàëèá îëäóì .................................................................................88 Ãàðøûìà ýÿëñèí ............................................................................89 Êÿðèì ..........................................................................................90

246

Éîëëàðû ýþçëÿð ..............................................................................91 Íàìÿðä àðñûç îëàð ........................................................................92 Ñàéðûøûð ........................................................................................93 Äöíéàíûí èøè ................................................................................94 Êþíöë ...........................................................................................95 Øåíëèê ..........................................................................................96 Òóø ...............................................................................................97 Áÿíçÿòìÿ íàíÿúèá ýÿäàéà ìÿíè .................................................98 Ãûø ýÿëäè ......................................................................................99 Àääûì-àääûì ............................................................................100 Ñþéëÿéÿê ...................................................................................101 Áîø ............................................................................................102 Ýöíäö àü ...................................................................................103 Éîëëàðà äîüðó ............................................................................104 Òÿçÿ ..........................................................................................105 Äöðöñòëÿð îëñóí ..........................................................................106 Ùå÷ ............................................................................................107 Qalar ..........................................................................................108 Bənzərsən...................................................................................109 Kölgəsiz.....................................................................................110 Ãèéìÿòè îëìàç ...........................................................................111 Þéöáäö, þéöá ............................................................................112 Øþëÿñè êèìè ................................................................................113 Äþðä ..........................................................................................114 Äþðä áàçàðû âàð .........................................................................115 Áåøà-áåø ....................................................................................116 Àëòû ............................................................................................117 Èñòÿðÿì ......................................................................................118 Éàòìûø èäèì õàáè ãÿôëÿò è÷èíäÿ .................................................119 Qoruqçu .....................................................................................120 Áèðúÿ éîë ....................................................................................121 Làìè-õåé ...................................................................................122 Õÿðàbÿ .......................................................................................123 Mənə baxmır..............................................................................124 ßËÈÔ-ËÀÌËÀÐ Áÿíçÿð .......................................................................................125 ßëèô ÿââÿë ..................................................................................126 Ùåé äóðóð ..................................................................................127

247

Kamildi qabilim.........................................................................128 ßëèô-ëàì âÿ òÿrñ ÿëèôáà ..............................................................129 ÚÛÜÀËÛ ÒßÚÍÈÑËßÐ Ñàðû ùåé .....................................................................................130 Ñÿìòèíÿ .....................................................................................131 ×ÿêÿð .........................................................................................132 Íåúÿ õÿéàëû ...............................................................................133 Éàðàì ñàüàëìàç ........................................................................134 ÄÈÂÀÍÈËßÐ ×îõ øöêöð ..................................................................................135 Èáòèäà .........................................................................................136 Àëëàù ..........................................................................................137 Öçöìÿ .......................................................................................138 Áÿíý ..........................................................................................139 Àëÿìè òóòóá øîõó .......................................................................140 Ùÿêèì ........................................................................................141 Ôàéäàñû íÿ .................................................................................142 Îëìàìûø ....................................................................................143 Ýþçëÿðèí ....................................................................................144 Éöêöì .......................................................................................145 Îëìàñà ......................................................................................146 Íàç åäÿð ....................................................................................147 Ïÿðâÿðäèýàð ................................................................................148 Èííÿí áåëÿ .................................................................................149 Äåäèëÿð ......................................................................................150 Ýþçÿë .........................................................................................151 À÷àðäû áó ...................................................................................152 Åéëÿìÿì ...................................................................................153 ßçÿë ...........................................................................................154 Ýþé öçöíäÿ ÷ÿí êèìè ................................................................155 Íÿ ýöëÿíäè, íÿ ýöëäöðÿí ...........................................................156 Ö÷ ..............................................................................................157 Ùå÷ ............................................................................................158 Îô-îô ..........................................................................................159 ÌÖÕßÌÌßÑËßÐ VƏ MÜSƏDDƏSLƏR Cüyür…………………………………………………………..160 Ñaìàâàð .....................................................................................161 Ýÿëÿíäÿ .....................................................................................162

248

Ìàðàëûì .....................................................................................163 Birə……………………………………………………………164 Îëà .............................................................................................166 ÐßÂÀÉßÒ Âß ÄÅÉÈØÌßËßÐ Øàèð Íÿáè âÿ Ãîðóã÷ó ...............................................................167 Àøûã ßëÿñýÿðèí ãûôûëáÿíäèíÿ úàâàá ...........................................171 Àüûëëà Eøãèí äeéèøìÿñè .............................................................172 Øàèð Íÿáè èëÿ Ùöñåéí Ìàùìóäîüëóíóí äåéèøìÿñè ...................174 II äåéèøìÿ .................................................................................177 III äåéèøìÿ ................................................................................178 Øàèð Íÿáènin âÿ Èáðàùèì Ağakişioğlu ilə äåéèøìÿñè .................180 II äåéèøìÿ .................................................................................181 Àøûõ Øåííèêëÿ äåéèøìÿ .............................................................182 II deyişmə……………………………………………………...183 Øàèð Íÿáè âÿ Ýþé÷ÿëè Dîñò Ïèðìÿììÿä ...................................184 Øàèð Íÿáèíèí “Qərəz” rədifli qoşmasına Òÿùëÿli Íîâðóçun

cavabı..............................................................................................185 Øàèð Íÿáè èëÿ îüëó Íàäèðèí äåéèøìÿñè .......................................186 Øàèð Íÿáè âÿ øàýèðäè Øàáàí .......................................................190 Øàèð Íÿáè èëÿ Şair Àáäóëëàíûí äåéèøìÿñè ..................................192 Øàèð Íÿáè âÿ Àøûq Èñìàéûë ........................................................196 Øàèð Íÿáèíèí Úÿíóáè Àçÿðáàéúàí àøûüû Ùåéëè èëÿ Òèôëèñäÿ äåéèø-

ìÿñè.......................................................................................200 Óçóíáàøîüëóíóí òîéóíóí òÿðèôè ................................................204 ÄÀÑÒÀÍ. Ìåùäè áÿéèí äàñòàíû ...........................................212 Şair Nəbi ilə bağlı mənbələr………………………………..240 Kitabın içindəkilər………………………………………….243

249

Øàèð Íÿáè Áîð÷àëû. SIĞINDIM MÖVLAYA

Áakı, “Çıraq” íÿøðèééàòû, 2013.

Íəøðèjjàòûí äèðåêòîðó: Əliağa Cəfərov Êîìïƒòåðäə jû‹anı və korrektoru: Vüsal Abiyev

Êà‹ûç ôîðìàòû: 60x84 1/32 f.ç.v. Ìəòáəə êà‹ûçû: Ofset kağızı. Hə‡ìè: 15,5 ç.v. Òèðàæû: 300

Êèòàá “UniPrint” mətbəəsində hàçûð äèàïîçèòèâëəðäəí îôñåò ƒñóëó èëə ÷àï olunub.