SIEĆ LEADER+ 08 0 2 5 N r e

Leader+K

WA

RT

AL

NI

K

NU

ME

R5

/2

00

8

S I E ĆL E A D E R +

Od Redakcji 2

5 / 2008 / LEADER+

Drodzy Czytelnicy,

W naszym piątym wydaniu Kwartalnika Leader+ miło nam powitać reprezentantów Lokalnych GrupDziałania z Podlasia – LGD Puszcza Białowieska, z Beskidów Zachodnich – LGD Podbabiogórze oraz ZiemiHrubieszowskiej – Stowarzyszenie Hrubieszowsko-Mireckie „Lepsze Jutro”.

Jak zawsze grupy czerpią inspiracje z bogactwa kulturowego, przyrodniczego i historycznego. LGDPuszcza Białowieska nie może narzekać na brak możliwości rozwoju swojego regionu, bogato obdarowanegoprzez naturę oraz tradycję i kulturę duchową swoich mieszkańców. Stowarzyszenie Hrubieszowsko-Mireckiei Podbabiogórze wykazały się godną do naśladowania pomysłowością.

Krainy, z których pochodzą LGD Puszcza Białowieska i Stowarzyszenie „Lepsze Jutro” mają na swoimterenie wiele ciekawych odkryć historyczno-archeologicznych. Pochodzą one nie tylko z czasów średnio-wiecznych, jak np. grodzisko w Zbuczu, ale także z II-IV w n.e., kiedy to przez Ziemie Hrubieszowskąwędrowało germańskie plemię Gotów. Po osiemnastu wiekach, dzięki inicjatywie społeczności lokalnej,Goci znowu powrócili w te regiony. Dzięki warsztatom archeologicznym, budowaniu szlaków tematycznychoraz inicjatywom promocyjnym, podejmowanym przez Lokalne Grupy Działania, wiedza o historycznymdziedzictwie regionów jest przekazywana młodszym pokoleniom oraz staje się bazą dla turystycznej markilokalnej.

Na południowym krańcu Polski, LGD Podbabiogórze również z powodzeniem buduje i promuje swojąmarkę. Skupia w niej wszystkie cechy charakterystyczne dla tej części Beskidów, w szczególności folklor,tradycyjną kuchnię regionu Babiej Góry oraz malowniczy górski krajobraz. Nie ma wątpliwości, że wyko-rzystanie nowych technologii do promocji produktu turystycznego, utworzenie aktywnej strony internetowejPodbabiogórza to strzał w „10”.

Oprócz zapoznania się z prezentacjami Lokalnych Grup Działania, zachęcamy Państwa do przeczyta-nia artykułu dotyczącego roli zaufania w Programie Leader oraz funkcji jaką pełni potencjał społecznyw rozwoju obszarów wiejskich, autorstwa p. Wojciecha Goszczyńskiego z Uniwersytetu Mikołaja Kopernikaw Toruniu.

Życzymy Państwu interesującej lektury.

Redakcja

Spis treści3

5 / 2008 / LEADER+

Zespół redakcyjny w składzie:Beata SzybińskaBarbara Kucharska

Fotografie:LGD Puszcza Białowieska, LGD Stowa-rzyszenie Hrubieszowsko-Mireckie„Lepsze Jutro”, LGD Podbabiogórze,Jacek Fuchs, Barbara Kucharska,Agencja Reklamowa „Po Godzinach“

Wydawca:Konsorcjum w składzie:FAPA, FAOW, CDR, KRIR

Publikacja przygotowana w ramach zadaniapt. „Kontynuacja Krajowej Sieci Leader+“

Projekt graficzny i DTP:Agencja Reklamowa „Po Godzinach“ul. Friedleina 6, 30-009 Krakówtel. 012 623 77 74www.pogodzinach.com.pl

Druk:Drukarnia Nowator Sp. z o.o.ul. Warszawska 1, 08-110 Siedlcetel. 025 632 40 94www.nowator.com

OD REDAKCJI ..........................................................................................................................................................................................................2

LEADER W POLSKICH REGIONACH

Leader w Krainie Żubra ........................................................................................................................................................................4

My z krainy Gotów – czyli nam się udało ..........................................................................................................................................8

Chata Gocka w Masłomęczu ......................................................................................................................10

Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania „Podbabiogórze” ...................................................................................................11

PILOTAŻOWY PROGRAM LEADER+

Informacja dotycząca wdrażania działania 2.7. „Pilotażowy Program Leader+” (Schemat II) .............................13

ROZWÓJ OBSZARÓW WIEJSKICH

Programy rozwoju obszarów wiejskich na lata 2007-2013 w wybranych państwach członkowskich

Unii Europejskiej ...................................................................................................................................................................................14

Zaufanie w programie LEADER. O społecznych czynnikach rozwoju obszarów wiejskich ...........................................15

LEADER w polskich regionach 4

Leader w Krainie ŻubraCentralna Część Krainy Żubra obejmuje teren dwóch powiatówwojewództwa podlaskiego: powiatu hajnowskiego (gminywiejskie: Białowieża, Czeremcha, Czyże, Dubicze Cerkiewne,Hajnówka, Narew, Narewka oraz gmina miejsko – wiejskaKleszczele) i powiatu bielskiego (gminy wiejskie: BielskPodlaski i Orla)1. Do najcenniejszych wartości przyrodniczychtego terenu należą naturalne lasy Puszczy Białowieskiej,a w szczególności najlepiej zachowane ich fragmenty znajdu-jące się w Obszarze Ochrony Ścisłej Białowieskiego ParkuNarodowego (4747,17ha). Obszar ten od 1979 r. jest wpisanyna Listę Obiektów Światowego Dziedzictwa Ludzkości. Zewzględu na europejski wymiar wartości przyrodniczych PuszczyBiałowieskiej oraz Doliny Górnej Narwi (północna część re-gionu) tereny te zostały włączone w system obszarów chro-nionych Natura 2000. Ponadto rejon charakteryzuje wyjątkowezróżnicowanie pod względem etnicznym (Białorusini, Polacy,Ukraińcy) i wyznaniowym (prawosławni, katolicy) oraz spójnośćhistoryczna i administracyjna.Efektem realizacji Schematu I Pilotażowego Programu Leader+było powołanie Lokalnej Grupy Działania „Puszcza Biało-wieska”. Jednocześnie z inicjatywy lokalnych środowisk doko-nano analizy możliwości rozwojowych terenów wiejskichCentralnej Części Krainy Żubra, która pozwoliła na opraco-wanie Zintegrowanej Strategii Rozwoju Obszarów WiejskichRegionu Puszczy Białowieskiej. Wybór tematu priorytetowegoZSROW tj. „Wykorzystanie zasobów naturalnych i kulturowych,w tym potencjału obszarów należących do sieci Natura 2000”wynika głównie z istnienia na obszarze LGD unikatowychwalorów przyrodniczych, z których znaczna część została objętasiecią Natura 2000, jak również z niezwykle bogatej lokalnejkultury, zarówno materialnej jak i duchowej. Jednym z naj-bardziej racjonalnych sposobów wykorzystania zasobówśrodowiska przyrodniczego i kulturowego dla dobra lokalnejspołeczności jest rozwój funkcji turystycznych regionu. Jednakby zachować trwałość i zrównoważenie takiego kierunku roz-woju, należy przede wszystkim zadbać o jego podstawy, czyliskutecznie chronić istniejące walory środowiskowe. W związkuz powyższym jako pierwszy cel ZSROW wybrano: „Utrzymaniewysokiej jakości zasobów środowiska przyrodniczego i kultu-

rowego”. Założono przy tym, iż zasoby te będą wykorzystywanegłównie w dwóch dziedzinach: rozwijającej się turystyce oraztradycyjnej dla obszarów wiejskich działalności rolniczejnakierowanej głównie na pełnienie usług środowiskowych.Stąd wynikają kolejne cele: „Rozwój turystyki wiejskiej” oraz„Rozwój rolnictwa przyjaznego środowisku”. Biorąc pod uwagępodejście typu Leader za konieczne uznano wykreowaniew regionie LGD „Puszcza Białowieska” odpowiedniego poten-cjału ludzkiego, dlatego też jako czwarty cel wybrano: „Budowękapitału społecznego”. Wszystkie cztery cele strategicznezawarte w ZSROW regionu Puszczy Białowieskiej stanowiąkompleks spójnych działań na rzecz wykorzystania istniejącychw regionie zasobów: przyrodniczych i kulturowych dla poprawydobrobytu lokalnej społeczności i są z powodzeniem reali-zowane od marca 2007 roku w ramach II schematu Pilo-tażowego Programu Leader+.Dzięki wsparciu ze środków Programu Leader+ LGD „PuszczaBiałowieska”, przy współpracy z instytucjami samorządowymii pozarządowymi regionu, zrealizowała kilka ciekawych pro-jektów szkoleniowych. Z pewnością na uwagę zasługuje cyklwarsztatów archeologicznych dla młodzieży „Odkryjmy swojąprzeszłość”. Przedsięwzięcie składało się z dwóch etapów.Pierwszy etap odbył się w czerwcu 2007 r. Jego uczestnicypoprzez prelekcje, wykłady i pokazy poznawali archeologię i jejmetody badawcze oraz obiekty archeologiczne na terenie gminwchodzących w skład LGD, w tym wczesnośredniowiecznegogrodziska we wsi Zbucz. W drugim etapie, na przełomie sier-pnia i września 2007 r., zorganizowano wykopaliska na tereniegrodziska w Zbuczu prowadzone przez specjalistów ze Sto-warzyszenia Dziedzictwo Podlasia i pracowników InstytutuArcheologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk. W pracach czyn-

nie uczestniczyła młodzież ze wszystkich gmin obszaru LGD„Puszcza Białowieska”. Warsztaty zakończyły się nadaniemnajbardziej aktywnym uczestnikom Certyfikatów MłodegoArcheologa.

1 Wymienione gminy należą do obszaru LGD Puszcza Białowieska

5 / 2008 / LEADER+

LEADER w polskich regionach5

Kolejnym ciekawym projektem był cykl warsztatów rękodziel-niczych „Po nitce do kłębka, czyli to i owo o twórczości lu-dowej”, których celem było przygotowanie kadr do prowadzeniazajęć edukacyjnych m.in. z młodzieżą i turystami. Realizatorzyprojektu byli mile zaskoczeni ogromnym zainteresowaniemszkoleniami. W okresie od października do stycznia uczestnicywarsztatów poznawali w praktyce zagadnienia z zakresu:tkactwa, bibułkarstwa, wyplatania artystycznego ze słomy,haftu krzyżykowego, wykonywania tradycyjnych ozdób choin-kowych z bibuły, słomy, gałązek brzozowych oraz pieczenia

tradycyjnego chleba. W listopadzie w ramach warsztatówodbyły się zajęcia w terenie – „Szlakiem rękodzieła ludowego”,co pozwoliło uczestnikom poznać miejsca, gdzie kultywowanejest rękodzieło ludowe. Zrealizowany cykl warsztatów umożli-wił rozwijanie i pielęgnowanie szacunku do kultury i tradycjiprzodków.

Obszar LGD „Puszcza Białowieska” jest bardzo atrakcyjnypod względem turystycznym. Zlokalizowanych jest tu ponad100 kwater agroturystycznych i innych obiektów świadczącychusługi turystyczne o mocno zróżnicowanym charakterze. Swojąofertę usługodawcy sprzedają poprzez Internet i różnorodnewydawnictwa katalogowe i broszurowe. Informacja turystycznazamieszczana w materiałach reklamowych jest często niepełna,niewłaściwie sklasyfikowana, niespójna i niejednolita. Najlepszymrozwiązaniem tego problemu wydaje się wdrożenie systemu kate-goryzacji agrokwater i innych obiektów turystycznych, opartego najednolitym systemie oceny i klasyfikacji. System kategoryzacji opra-cowany przez Polską Federację Turystyki Wiejskiej funkcjonuje, leczjest niedostępny dla lokalnych usługodawców ze względu naniedostosowanie go do specyficznego charakteru regionu PuszczyBiałowieskiej oraz wysoką cenę. W związku z powyższym koniecznejest opracowanie i wdrożenie wewnętrznego systemu kategoryza-cji agrokwater i innych obiektów turystycznych, uwzględniającegospecyficzne zasoby materialne i wartości kulturowe regionu. Obec-nie został zrealizowany cykl szkoleń z udziałem zainteresowanychkwaterodawców, mający na celu zapoznanie ich z systememi metodami kategoryzacji obiektów, wspólne wypracowanie(ocena i korekta) metod i narzędzi kategoryzacyjnych. Koncepcjafunkcjonowania całego systemu jest jeszcze w trakcie opra-cowywania. Obiekty, spełniające wypracowane wspólnie i zawartew kwestionariuszach kategoryzacyjnych wymagania podstawowei uzupełniające (związane ze specyfiką regionu), zostaną w szcze-gólny sposób oznakowane. Wydane zostaną także materiały pro-mocyjne na temat systemu i kwater poddanych klasyfikacji.

5 / 2008 / LEADER+


5 / 2008 / LEADER+

Bardzo istotnym wyzwaniem dla mieszkańców regionu, pro-wadzących działalność turystyczną, jest ciągłe poszukiwanienowych pomysłów na przyciągnięcie i zatrzymanie turysty.Część projektów realizowanych przez LGD „Puszcza Bia-łowieska” jest więc ściśle związana z kreowaniem nowychproduktów turystycznych. Z szeregu działań wspomnieć należyprojekt „Sady na szlaku”. Ideą projektu jest zaoferowaniegościom możliwości skosztowania tradycyjnych odmianowoców i ich przetworów, podczas pobytu w kwaterach agrotu-rystycznych. W związku z tym przeprowadzono cykl szkoleń,których zadaniem było zwrócenie uwagi na koniecznośćochrony i odnowy starych sadów przydomowych. Uczestnicy

ponadto wzięli udział w wyjeździe studyjnym do Chrystkowa,gdzie Towarzystwo Przyjaciół Dolnej Wisły już od kilkunastu latwdraża z powodzeniem program restytucji starych odmiandrzew owocowych i promuje coraz to nowe, lokalne produktyżywnościowe.LGD „Puszcza Białowieska” w minionym roku organizowałabądź współorganizowała kilka interesujących przedsięwzięć,które miały na celu promocję regionu.Na pewno warto wspomnieć o imprezie plenerowej podhasłem „Na Iwana na Kupała”, nad zalewem Bachmaty w Du-biczach Cerkiewnych. Jak mówi tradycja, w noc letniego prze-silenia słonecznego młodzież zbierała się, by przy śpiewachi tańcach czcić pogańskiego boga Kupałę. Na Podlasiu tensłowiański obrzęd kultywowany od czasów pogańskich zanikłprawdopodobnie w połowie XIX wieku. Obecnie impreza orga-nizowana w Gminie Dubicze Cerkiewne, przy współudzialeZwiązku Ukraińców Podlasia ma charakter festynu ludowego,gdzie z dawnych pogańskich zwyczajów pozostały pieśni ku-palne oraz obrzęd puszczania wianków na wodę. W tym rokunad zalewem w Dubiczach Cerkiewnych dopisała świetnapogoda, a przed licznie przybyłą publicznością zaprezentowałosię wiele wspaniałych zespołów folklorystycznych z Podlasia:„Ranok“, „Rodyna“, „Skazka“, „Kuranty“ i „Strumok“, orazUkrainy: „Rodonowi Dżereła”, „Rankowa Rosa”, „Żywycia”,„Weseła Słoboda”. Około godziny 21.00 odbył się tradycyjnykupalski obrzęd puszczania przez panny wianków na wodę,które dzielnie wyławiali młodzieńcy. Impreza w Dubiczach

Cerkiewnych została zakończona zabawą folkową z udziałemzespołów z Ukrainy: „Tycha Dumka”, „Krajany” i „Flyzza”.Równie interesującym przedsięwzięciem, które już na stałewpisało się w kalendarz letnich imprez regionu Puszczy Bia-łowieskiej, był Festyn Archeologiczny zorganizowany wewrześniu 2007 roku, na terenie WczesnośredniowiecznegoGrodziska we wsi Zbucz. Przede wszystkim podczas festynuodbyło się uroczyste podsumowanie II cyklu warsztatów arche-ologicznych „Odkryjmy swoją przeszłość”. Można było zwiedzićteren wykopalisk i dowiedzieć się jakich odkryć dokonano namiejscu. Dużym zainteresowaniem wśród licznie zgromadzonejpubliczności cieszyły się walki wojów i łuczników. Zapre-zentowana została także drużyna konna oraz odbył się targniewolników z udziałem publiczności. Przeprowadzono takżewiele konkursów dla publiczności, a wśród nich m. in. OtwarteMistrzostwa w Rzucie Chomątem. Chętnych do udziału niebrakowało. Imprezę uświetniły występy lokalnych zespołówartystycznych, między innymi: Zbuczanki, Czyżowianie, Kuranty.W programie nie zabrakło również pokazów rzemiosła średnio-wiecznego. Goście poprzez wykłady i praktyczne uczestnictwo

mogli poznać pracę kowala, garncarza, zielarza, rzeźbiarza,hafciarza. Zaprezentowano dawne, może już troszkę zapom-niane, zawody: kaletnictwo, szewstwo, farbiarstwo, tkactwo.Pokazom towarzyszyło smakowanie dawnego jadła oraz średnio-wieczne obrzędy i wróżby.


W 2007 r. LGD „Puszcza Białowieska” współorganizowała takżekilka mniejszych plenerowych imprez kulturalnych, z którychwarto wspomnieć: Jarmark „Kraina Szczęśliwości” nad za-lewem Siemianówka (czerwiec 2007) oraz Festyn KulturyBiałoruskiej w Orli (wrzesień 2007).

Ciekawą imprezą promocyjną był rajd rowerowy zorganizowanyw październiku 2007 r. pod hasłem „Puszcza dla rowerów”,którego celem była popularyzacja szlaków rowerowych, histo-rycznych, przyrodniczych i religijnych naszych gmin. Mimoniesprzyjającej – chłodnej i deszczowej pogody, w przedsię-wzięciu wzięło udział około 50 osób z obszaru dziesięciu gminobjętych działaniem LGD. Poznaniu walorów przyrodniczychi dziedzictwa kulturowego regionu służył także narewkowskispływ kajakowy, który odbył się w sierpniu 2007 r. Uczestnicyimprezy zostali zapoznani z programem Leader+ i działal-nością partnerstwa.

We wrześniu 2007 roku członkowie oraz pracownicy LokalnejGrupy Działania „Puszcza Białowieska” wzięli udział w wy-jeździe studyjno – szkoleniowym do LGD FundacjaBieszczadzka. Zasadnicze cele wyjazdu to przede wszystkimpodpatrzenie działania innej lokalnej grupy, wymiana doświad-czeń w zakresie wdrażania strategii i nawiązanie stałejwspółpracy. Miejsce wyjazdu zostało wybrane nieprzypadkowo.Przygraniczne położenie i związana z tym wielokulturowość re-gionu z licznymi mniejszościami etnicznymi i religijnymi orazzrównoważone wykorzystanie walorów przyrodniczych obszaruobjętego ZSROW stawia partnerskie LGD wobec bardzo podob-nych problemów. Wymiana doświadczeń zainspirowała i wyz-woliła nowe, ciekawe pomysły, które pociągną za sobąkonkretne działania. Program wizyty studyjnej był niezwyklebogaty. Uczestnicy wyjazdu przede wszystkim zapoznali sięz działalnością LGD Fundacja Bieszczadzka oraz KarpackiegoCentrum Turystyki Aktywnej „Zielony Rower” – Przed-siębiorstwa Społecznego. W miejscowości Lutowiska odbyło sięspotkanie w Ekomuzeum „Trzy Kultury” oraz Centrum Promocjii Certyfikacji Produktu Lokalnego „Made in Bieszczady”. Pod-czas spotkania pokazano, jak można zaangażować społecznośćlokalną w działania na rzecz podniesienia atrakcyjnościturystycznej swojej okolicy – na przykładzie funkcjonowaniaEkomuzeum. Zaprezentowano także, jak realizowane jestprzedsięwzięcie – Bieszczadzki Produkt Lokalny, które przy-czynia się do promowania lokalnych artystów, producentówi rękodzielników.Zasadniczym punktem programu były spotkania z lokalnymidziałaczami i liderami, a także z przedstawicielami mniejszościRusińskiej. Wszyscy uczestnicy wyjazdu wrócili z pewnościąbogatsi o nowe doświadczenia i pomysły, które będą starali sięwdrażać na własnym obszarze.Wiele zadań, które postawiliśmy przed sobą w ZSROW, udałosię zrealizować z dużym powodzeniem. Przed nami jeszczewielkie plany i niejedno wyzwanie. Mając na uwadze misję jakąjest dążenie do zdynamizowania rozwoju społeczno – gospo-darczego obszarów wiejskich LGD „PB”, przy równoczesnymzachowaniu pełni bogactwa zasobów środowiskowych, zdajemysobie sprawę, iż wiele jest jeszcze do zrobienia. Ważne, że LGD„Puszcza Białowieska” jest lokalną inicjatywą partnerskąprzedstawicieli sektora publicznego, prywatnego oraz organi-zacji pozarządowych. Ludzie ci reprezentują bardzo różnorodneśrodowiska, ale wszystkich łączy jedno – troska o przyszłośćnaszego regionu.

Więcej: www.lgd-puszcza-bialowieska.pl

Ewa Michalczuk, Mirosław StepaniukLokalna Grupa Działania „Puszcza Białowieska”

5 / 2008 / LEADER+


5 / 2008 / LEADER+

My z krainy Gotów – czyli nam się udałoPo trzydziestu latach badań archeologicznych nad fenomenemgockiej cywilizacji, w ramach projektu „Śladami Gotów –pradzieje Ziemi Hrubieszowskiej elementem europejskiegodziedzictwa kulturowego”, realizowanego przez LGD Sto-warzyszenie Hrubieszowsko – Mireckie „Lepsze Jutro”, przywsparciu finansowym schematu II Pilotażowego ProgramuLeader+, powstała w Masłomęczu namiastka życia jegodawnych mieszkańców, czyli gocki szlak i chata wraz z jej,,mieszkańcami’’.

Masłomęcz to legendarna, słynna już na całym świecie miejs-cowość. To właśnie tutaj ponad ćwierć wieku temu odkrytocmentarzysko i osadę Gotów z II-IV w. n.e., którzy pojawili sięw Kotlinie Hrubieszowskiej około 180 lat po Chrystusie. NadHuczwą i Bugiem zbudowali potężną cywilizację, jedną z naj-większych w Europie. Około 375 r. n.e., nękani przez najazdy wo-jowniczych plemion, m.in. Hunów opuścili okolice Hrubieszowa.Powrót Gotów do Masłomęcza zawdzięczamy Wójtowi GminyHrubieszów Janowi Mołodeckiemu oraz prof. AndrzejowiKokowskiemu, kierownikowi Katedry Archeologii UniwersytetuMarii Curie – Skłodowskiej w Lublinie, którzy wskrzeszali duchyGotów w sercach i umysłach mieszkańców Ziemi Hrubies-zowskiej. Jeszcze do niedawna niesłusznie Gotów uważano zaludzi prymitywnych. Prowadzone przez ponad 25 lat pracearcheologiczne doprowadziły do sensacyjnych odkryć dotyczą-cych życia tego ludu. O wysoko rozwiniętej cywilizacji nadHuczwą i Bugiem świadczą pozostałości piętrowych domówz kanalizacją, a także znajomość jedwabiu i technik powlekaniadowolnego metalu innym metalem: srebrzenie, złocenie i cyn-kowanie przedmiotów. Przykładem wysoko rozwiniętej kulturyjest tłumaczenie Biblii na język gocki. Jedną z największychtajemnic Gotów jest dziwny rytuał pogrzebowy. Do grobówskładane były niekompletne ciała zmarłych. Zdecydowaną więk-szość pogrzebanych ciał stanowią szczątki kobiet i dzieci. Gdziezatem zniknęła męska część populacji? Jest to na razie wielkazagadka.

Głównymi celami projektu realizowanego w ramach Schematu IIPPL+ była promocja dziedzictwa kulturowego i wzrost atrakcyjnościturystycznej gmin Hrubieszów i Mircze. W ramach tego przedsię-wzięcia powstał eksponat muzealny ,,Chata Gocka’’ w Masłomęczuoraz trasa turystyczna „Szlak Gocki”, łącząca Masłomęczz Kryłowem, która nawiązuje do historycznych wędrówek Gotów,ukazując zarazem osobliwości przyrodnicze i historyczne obszaruobjętego ZSROW. Patronat naukowy nad projektem objąłprof. A. Kokowski. Mieszkańcy gmin Hrubieszów i Mircze stworzylinową legendę promującą Gocki Szlak, gdzie oprócz podziwianiawalorów turystyczno krajoznawczych możemy „dosiąść” wilka przyKapliczce św. Mikołaja w Kol. Kryłów, przemierzyć Gocki Szlak oraz„dopełnić dzieła” wędrówki w Chacie Gotów, co gwarantuje szczęśli-wość i powodzenie w pożyciu małżeńskim na długie lata.Ponadto w ramach projektu wsparto tworzenie i prowadzenie gospo-darstw agroturystycznych, poprzez doradztwo i szkolenia podnoszącekwali-fikacje osób świadczących usługi dla turystów. Wyszkolonotakże profesjonalnego przewodnika.


Dnia 11 sierpnia 2007 r., w Masłomęczu odbyła się BiesiadaArcheologiczna, podczas której zaprezentowane zostały dawnerzemiosła gockie i czynności wykonywane przez ówczesną lud-ność. Wystąpił zespół gocki przedstawiając dawne obrzędyi zwyczaje.Informacje o projekcie „Śladami Gotów – pradzieje Ziemi Hru-bieszowskiej elementem europejskiego dziedzictwa kultur-owego” i cywilizacji Gotów zawarte zostały w informatorzepodsumowującym realizację projektu pt. „Trzydzieści powodówdo dumy z mieszkania w krainie Gotów”, który jest barwną„opowieścią” naukową o: wykopaliskach, Gotach w świecie,Laurze Masłomęckim, Moroczynie, Ślipczu, Czerniczynie,Metelinie i jego potężnym władcy, Kosmowie który kusi tajem-niczością, kobietach bez głów, przystojnym wojownikuz Masłomęcza, pięknych Sarmatkach i ich perfumach o niespo-tykanym zapachu, wielkich chatach z Masłomęcza, gockich ju-bilerach i rzemieślnikach, wielkim centrum handlowymbarbarzyńskiego świata, potędze pieniądza i nieodpartej mocyamuletów. Opowieść kończy się stwierdzeniem „wszystkiedrogi prowadzą do Masłomęcza…”. Publikacja jest dlamieszkańców naszych gmin źródłem poznania dziedzictwa kul-turowego swoich miejscowości i stanowi podstawę budowaniawiosek tematycznych, jako produktu agroturystycznego, w ra-mach PROW na lata 2007-2013. Mieszkańcy obszaru objętegoZSROW planują utworzenie wioski Gotów oraz opracowanie i re-alizację projektu „Dzień z życia w krainie Gotów”, w ramachktórego można będzie odbyć wędrówkę „Gockim Szlakiem” zKryłowa do goc-kiej wioski w Masłomęczu, zająć się dawnymrzemiosłem, uprawiać poletka, a po trudach dnia, być może ibojach o urocze sarmatki, przy suto zastawionym stole, raczącsię jadłem przy pięknym masłomęckim zachodzie słońca,wsłuchiwać się w nocne opowieści z dawnych czasów naszegowielkiego współczesnego Beriga siedzącego na progu gockiejchaty…

LGD Stowarzyszenie Hrubieszowsko – Mireckie „Lepsze Jutro”podejmuje też inne inicjatywy. W partnerstwie z Urzędem GminyHrubieszów przygotowaliśmy projekt pt. „Liderzy na start” w ra-mach działania 9.5 „Oddolne inicjatywy edukacyjne na ob-szarach wiejskich” Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki.Planujemy przeszkolenie 20 lokalnych liderów zaangażowanychwe wcześniejszą realizację projektów w ramach dwóchschematów PPL+, którzy będą mieli za zadanie inicjowaćpomysły na rzecz rozwoju obszarów wiejskich wśród swoichlokalnych społeczności.Realizacja projektu „Śladami Gotów – pradzieje Ziemi Hrubie-szowskiej elementem europejskiego dziedzictwa kulturowego”zbiegła się z dyskusją władz, środowisk naukowych oraz oświa-towych województwa lubelskiego, toczącą się na łamachmediów, w wyniku której powstał ranking wydarzeń histo-rycznych, które należy poznać i które stanowiłyby wizytówkęLubelszczyzny w świecie. Intencją debaty było również przy-bliżenie młodemu pokoleniu historii „małej ojczyzny” poprzezwprowadzenie jej do programów nauczania w szkole. Okazałosię, że wydarzeniem numer jeden dla czytelników biorącychudział w dyskusji jest fakt przybycia w II w n.e. Gotów do KotlinyHrubieszowskiej, właśnie w okolice Masłomęcza. Obecnie szlaki chatę gocką odwiedzają zorganizowane grupy i indywidualnituryści z obszaru województwa lubelskiego, a szczególnie dużymzainteresowaniem cieszy się ona wśród mieszkańców ościen-nych gmin, którzy mogą zapoznać się z żywą archeologią i nachwilę przenieść się do zamierzchłych czasów. Podczas wizytyw Masłomęczu uczniowie mają okazję poznać historię swojejmałej ojczyzny.Efekty realizacji projektów w ramach dwóch schematów Pi-lotażowego Programu Leader+ zaczynają oddziaływać w sposóbistotny na świadomość i postawy mieszkańców nie tylko gminy,ale i całego powiatu. Środowiska naukowe, archeologiczne i his-toryczne potwierdzają, że jest to jeden z niewielu takichpomysłów na czynną edukację historyczną w naszym regionie.

Tomasz ZającStowarzyszenie Hrubieszowsko – Mireckie„Lepsze Jutro” Lokalna Grupa Działaniawww.lgdhrubieszow.pl

5 / 2008 / LEADER+


5 / 2008 / LEADER+

Chata Gocka w MasłomęczuChata została odtworzona na podstawie wielkiego domu goc-kiego odkrytego w Hrubieszowie Podgórzu, z zachowaniemwymiarów rzutu w skali 1:2 i ma wymiary 10m x 5m. Chata zbu-dowana z drewnianych bali i pokryta strzechą, składa sięz dwóch części. Pierwsza, gospodarcza, posiada klepisko, naktórym ustawiono zagrodę dla zwierząt wykonaną z drewnianychżerdzi. Góruje nad nią ”poddasze”, gdzie magazynowano np.siano dla zwierząt, to z kolei mogło służyć za miejsce do spania.Druga część to izba mieszkalna z podłożem wyłożonymdrewnem, w której odtworzono piec kopułkowy ogrzewający całepomieszczenie.

Szlak Gockiznaki: niebieskie, długość: 23,2 km(przebiega przez teren gminy Hrubieszów i Mircze)Masłomęcz – Mieniany – Cichobórz – Kosmów – Cichobórz –Kol. Kryłów – Kryłów

Co można na Szlaku Gockim:

• zwiedzić zrekonstruowaną Chatę Gotów z IV w. n.e.w Masłomęczu;

To właśnie w Masłomęczu ponad ćwierć wieku temu, odkrytocmentarzysko i osadę Gotów z II-IV w. n.e. Skandynawscy Gocipojawili się w Kotlinie Hrubieszowskiej około 180 lat po Chrys-tusie. Nad Huczwą i Bugiem rozwinęli jedną z najbardziej fas-cynujących cywilizacji ówczesnej Europy. Starożytną „stolicą”regionu stała się wówczas wielka osada na terenie dzisiejszegoMasłomęcza.

• przejść przez teren dawnej osady Gotów w Masłomęczu,obok ich starożytnych cmentarzysk, na których odbywałysię rytuały pogrzebowe mrożące krew w żyłach;

• zobaczyć pozostałości zespołu dworsko-parkowegopołożonego nad Bukową w Kosmowie;

• poobserwować czaple siwe w Cichobórzu, największejkoloni tych ptaków na Zamojszczyźnie;

• sprawdzić, czy rzeczywiście kamienny wilk przyśw. Mikołaju w Kol. Kryłów pomaga bezpłodnym kobietom;

• przejść aleją kasztanową dawnego zespołu pałacowegow Kryłowie do neogotyckiej bramy z domkiem odźwiernego;

• zobaczyć XVIII-wieczny obraz Matki Boskiej Loretańskiejw kryłowskiej świątyni, słynący niegdyś cudami,

• zwiedzić ruiny zamku w Kryłowie, gdzie w 1687 roku wrę-czono kapelusz kardynalski Michałowi Radziejowskiemu,ówczesnemu prymasowi Polski i właścicielowi kryłowskich włości.

• zatrzymać się nad Bugiem (Kosmów, Kryłów), jedną z nielicznych,większych rzek w Europie o nieuregulowanym korycie;

Rzeka Bug, będąca tutaj granicą między Polską i Ukrainą,stanowi także wschodnią granicę Nadbużańskiego ObszaruChronionego Krajobrazu. Rzeka obfituje w wiele gatunków ryb. Jejwody zamieszkują bobry. Na obrzeżach doliny licznie żerują bo-ciany i czaple siwe. Nad Bugiem żyje blisko 200 gatunkówptaków. Podczas wiosenno-jesiennych wędrówek można tutajzobaczyć m.in. łabędzie i żurawie. W dolinie rzeki odkryto wielerzadkich gatunków owadów, wśród nich przepiękne motyle dzi-enne. Wszystko to powoduje, że dolina Bugu jest malownicza.

Opracowanie mapki: Jacek FuchsAutor zdjęć: Jacek Fuchs


Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania „Podbabiogórze”Melodie ocalone od zapomnieniaStowarzyszenie Lokalna Grupa Działania „Podbabiogórze” obej-muje obszarem swojego działania 7 gmin powiatu suskiego,leżących u podnóża Babiej Góry: Budzów, Bystra – Sidzina, Jor-danów, Maków Podhalański, Stryszawa, Zawoja, Zembrzyce. Re-alizowany w ramach Schematu II Pilotażowego ProgramuLeader+ projekt pt. „Turystyka, kultura i produkt lokalny – naj-większą wartością Podbabiogórza” sprzyja zachowaniu dziedzi-ctwa kulturowego na obszarach wiejskich. Dzieje się to dziękirealizacji kompleksowych zadań, uwzględniających w szcze-gólności rozwój turystyki, ochronę oraz promocję środowiskanaturalnego i krajobrazu oraz poprzez wykorzystanie zasobówhistoryczno – kulturowych.W zadaniach szkoleniowych realizowanych w ramach projektuskupiliśmy się na popularyzacji muzyki regionalnej. Od sierpniaubiegłego roku organizujemy dla młodzieży bezpłatne warsztatygry na skrzypcach z elementami rodzimego folkloru. Warsztatybędą prowadzone do końca lutego br. Instruktorem jest artysta– muzyk, miłośnik folkloru – Marcin Pokusa, który tak mówio swojej pracy: „Staram się pielęgnować kulturę i tradycjęterenów, na których mieszkam, tych które są mi najbliższe.Staram się uczyć muzyki Karpat. W ciągu 6 miesięcy możnanauczyć młodych ludzi nawet 30 melodii, ale my stawiamy najakość. Lepiej żeby to było 20 melodii, ale zagranych precyzyjnie,bo muzyka ludowa nie znaczy byle jaka. Ona różni się charak-terem, inna jest jej żywiołowość niż muzyki klasycznej. W muzyceklasycznej aparat ręki musi być bardzo precyzyjnie ustawiony,tutaj jeżeli dźwięki wykonywane są czysto, można pozwolić sobiena większą dowolność.”

W trakcie nauki młodzież poznaje tajniki gry na skrzypcach, jakrównież folklor, który na Podbabiogórzu stale towarzyszył lud-ności wiejskiej. Repertuar wykorzystywany podczas kursu tworząmelodie z naszych stron, szczególnie z rejonu wokół Babiej Góry,melodie orawskie, podhalańskie i słowackie. Uwieńczeniemwarsztatów będzie powstanie młodzieżowego muzycznegozespołu regionalnego, który zostanie wyposażony przez LGDw ludowe instrumenty. Działania te to sposób na zachowaniei promowanie folkloru Podbabiogórza. Jest to również formaaktywizacji młodzieży, zainteresowania jej bogatym dziedzi-ctwem kulturowym małej ojczyzny. Wierzymy, że uczestnicywarsztatów zasilą kadry działających lub tworzących sięzespołów regionalnych.

Promocja marki lokalnej „Podbabiogórze”Ważnym zadaniem, jakie sobie postawiliśmy w ramach reali-zowanego projektu, jest stworzenie i wypromowanie marki „Pod-babiogórze”, kojarzonej z obszarem objętym ZSROW. Takiepodejście pozwala na lepszą identyfikację obszaru, na którymdziałamy. Dążymy do tego, by nasza marka stała się równieznana i popularna jak np. „Podhale”.

W tym celu przeprowadziliśmy certyfikację produktów lokalnychz terenu Podbabiogórza w trzech kategoriach: produkt artysty-czno-rzemieślniczy, produkt usługowy i produkt spożywczy.Łącznie LGD przyznało 50 znaków promocyjnych „Łączy nasBabia Góra”. Ważną inicjatywą było utworzenie wirtualnego„Sklepiku Babiogórskiego” jako sieci promocji i dystrybucji, którypoza oczywistym podniesieniem wartości produktu lokalnegoprzyczyni się do poprawy jakości życia i umożliwi mieszkańcomkorzystanie z nowych rozwiązań technologii informatycznych.

W „Sklepiku Babiogórskim” promowane są produkty sygnowaneznakiem „Łączy nas Babia Góra”, w tym np.: Kosze z Łuby,Pasieka na Zagrodzie Dolnej, Ser Ziołowy - Wędzony, Ser Pod-puszczkowy Wędzony, Nitki Serowe, Haft Pełny z Koronką i Bal-sam Karmelitański w Miodzie.

Dzięki wspólnym działaniom założony portal ułatwi małymwytwórcom dostęp do rynków zbytu. Produkty lokalne Pod-babiogórza to nasz skarb o nieocenionej wartości, drzemiącyw nich potencjał może posłużyć do większego pobudzenialokalnej przedsiębiorczości, przy równoczesnym zachowaniumiejscowego dziedzictwa.

Kolejnym elementem promocji marki był udział StowarzyszeniaLGD „Podbabiogórze” w targach turystycznych. Uczestniczyliśmyw IX Małopolskiej Giełdzie Agroturystycznej, XV Targach Turysty-cznych TT Warsaw oraz w XVI Targach Turystycznych Market Tour,odbywających się podczas Pikniku Nad Odrą w Szczecinie. Targibyły znakomitą okazją do zaprezentowania oferty turystyczneji agroturystycznej, a także produktu lokalnego z terenu „Pod-babiogórza”. Frekwencja na naszym stoisku w czasie targów TT

5 / 2008 / LEADER+


5 / 2008 / LEADER+

Warsaw potwierdziła słuszność naszego podejścia do promocjiobszaru wokół Babiej Góry pod nazwą Podbabiogórze.

W ramach Pikniku nad Odrą zorganizowano:• XVI Targi Turystyczne Market Tour• Euroregionalne Prezentacje Turystyczne POMERANIA TOUR• Festiwal Kuchni Regionalnych• II Festiwal Książki

Wszystko było utrzymane w konwencji rodzinnego festynui zabawy. Dzięki takiej formie, imprezie nie brakowało pub-liczności. Stoisko nasze prezentowało ofertę turystyczną Pod-babiogórza i charakterystyczny dla naszego regionu produktlokalny oraz foldery i katalogi wydane przez LGD Podbabiogórze.Szczególnie dużym zainteresowaniem cieszył się Katalog Pro-duktów Lokalnych Podbabiogórza. Targi odwiedziło ok. 40 tysięcyosób, a wiele spośród nich trafiło na nasze podbabiogórskiestoisko. Nie byli to zwykli „zbieracze ulotek”, ale ludzie zain-teresowani konkretnymi ofertami Podbabiogórza – wycieczkami,szlakami turystycznymi, agroturystyką, miejscami noclegowymi,trasami rowerowymi, produktem lokalnym. Bardziej dociekliwymodpowiadaliśmy na wiele szczegółowych pytań. Nasza organi-zacja była jedyną reprezentacją z południa Polski.

Kolejnym sposobem na spójną promocję naszego regionu jestnasza strona internetowa. W realizowanym projekcie: „Turystyka,kultura i produkt lokalny – największą wartością Podbabiogórza”

jednym z wiodących tematów było zastosowanie nowych infor-macji know-how i nowych technologii, które miały na celu pod-niesienie konkurencyjności usług sektora turystycznego.Stowarzyszenie LGD „Podbabiogórze” w trakcie realizacji pro-jektu, przeprowadziło szereg szkoleń z zakresu zarządzaniai zastosowania nowych technologii w sektorze turystycznym. Naj-ważniejszym elementem, w tym zakresie, było powołanie dożycia strony internetowej, poświęconej Podbabiogórskim Punk-tom Informacji Turystycznej. Portal internetowy to łatwodostępna informacja o atrakcjach turystycznych oraz usługachi wydarzeniach na terenie naszego regionu. Będzie ona stale ak-tualizowaną gazetą z interesującymi wiadomościami, tablicąogłoszeń i książką telefoniczną. Zainteresowani będą mogli siędowiedzieć, gdzie kupić babiogórską pamiątkę, gdzie spotkać sięwieczorem ze znajomymi, jak znaleźć nocleg. To sposób wy-miany informacji pomiędzy internautami żyjącymi w powieciesuskim a osobami zainteresowanymi tym regionem. Każdyz użytkowników może na portalu samodzielnie zamieszczać i ak-tualizować informacje, które od razu stają się dostępne dla in-nych zainteresowanych.

Stanisław TempkaBiuro LGDPodbabiogórze34-200 Sucha Beskidzkaul. Kościelna 5b/033/8744172www.lgdpodbabiogorze.pl

Pilotażowy Program Leader+13

Informacja dotycząca wdrażania działania 2.7Pilotażowy Program Leader+ Schemat IIRealizacja projektów w ramach Schematu II Pilotażowego Pro-gramu Leader+ zbliża się do końca. Do 31 stycznia 2008 r. doFundacji Programów Pomocy dla Rolnictwa FAPA wpłynęło 5końcowych wniosków o płatność od Lokalnych Grup Działania.Koniec wdrażania dla zdecydowanej większości projektów przy-pada na marzec i kwiecień br. W celu sprawnego zakończeniaPPL+, FAPA przesłała do wszystkich beneficjentów pismo in-formujące o trybie pracy i wymaganiach związanych z za-mykaniem Programu oraz umieściła odpowiednie dokumentywdrożeniowe na stronie www.fapa.org.pl. Niezwykle istotne jest,aby projekty były kończone terminowo a wnioski o płatność koń-cową składane w wyznaczonych umową terminach. Z punktuwidzenia płynności procesu weryfikacji wniosków oraz zamyka-nia projektów, podpisywanie aneksów do umów, a także prze-suwanie terminów składania wniosków o płatność (co miałomiejsce w poprzednich okresach) nie powinno już występować.Należy wziąć pod uwagę, iż na obecnym etapie proces ten jestbardziej pracochłonny, zarówno dla LGD, jak i dla FAPA, zewzględu na konieczność rozliczenia całego projektu, w tym pier-wszej płatności i dokonywanie ewentualnych korekt, zwrotówśrodków oraz przygotowania i weryfikacji sprawozdań koń-cowych.

Do stycznia br. do FAPA wpłynęło 317 wniosków o płatność nałączną kwotę 37 mln złotych. W wyniku pozytywnej weryfikacjiwniosków, wystawionych zostało 161 zleceń płatności na kwotęponad 17 mln złotych. W porównaniu do poprzedniego okresuzauważalne jest szybsze tempo realizacji projektów, jednakw porównaniu do wartości wszystkich podpisanych umów (98,5mln złotych) widać, że zrealizowanych zostało zaledwie ok. 40%zadań (w oparciu o złożone wnioski o płatność). W związkuz tym, iż w bieżącym roku musi zostać zakończona i zamkniętarealizacja działania 2.7 PPL+ w ramach Sektorowego ProgramuOperacyjnego „Restrukturyzacja i modernizacja sektora ży-wnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich 2004 – 2006”,projekty muszą zostać zrealizowane zgodnie z terminamiokreślonymi w umowach, gdyż w przeciwnym razie mogą wys-tąpić problemy z możliwością dokonania płatności.

Krzysztof JaniakFAPA ZRW

5 / 2008 / LEADER+

Rozwój Obszarów Wiejskich 14

5 / 2008 / LEADER+

Programy rozwoju obszarów wiejskich na lata 2007-2013w wybranych państwach członkowskich Unii EuropejskiejPo pozytywnej weryfikacji polskiego Programu Rozwoju Ob-szarów Wiejskich na lata 2007-2013, który został zaakcep-towany stosunkowo wcześnie - w lipcu ubiegłego roku, zieloneświatło od władz unijnych otrzymało również kilkanaście innychprogramów z państw członkowskich. W ciągu najbliższychmiesięcy pozostałe państwa i regiony Unii Europejskiej powinnyuzyskać akceptację dla swoich programów rozwoju obszarówwiejskich. Na przyjęcie oczekuje m.in. program przygotowanyprzez Rumunię oraz kilka programów regionalnych. W sumiew latach 2007-2013 w Unii Europejskiej wdrażane będą na ob-szarach wiejskich ok. 94 różne programy, służące wspieraniuszeroko rozumianego rozwoju tych obszarów.

Z przeglądu przyjętych dokumentów wynika, że programy różniąsię pod względem doboru zadań oraz priorytetów prowadzonejpolityki obszarów wiejskich w latach 2007-2013, co znalazłoodzwierciedlenie w udziale poszczególnych osi działań w cał-kowitym budżecie programów. Jest to konsekwencja generalnegozałożenia, że państwa opracowują i przyjmują własne programy,które jedynie muszą mieścić się w ogólnych ramach wyzna-czonych na poziomie unijnym. Bazę stanowią dla nich m.in.:rozporządzenie Rady nr 1698/05 z dnia 20 września 2005 r.w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich przez Euro-pejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich(EFRROW) oraz strategiczne wytyczne UE dla rozwoju obszarówwiejskich. Komisarz ds. Rolnictwa i Rozwoju Obszarów Wiej-skich Mariann Fischer Boel wielokrotnie podkreślała, że nieistnieje jedno rozwiązanie, które tak samo dobrze pasowałobydo wszystkich obszarów wiejskich w Unii Europejskiej. Programysą częścią strategii na najbliższe lata. Ponadto należy równieżuwzględnić oczekiwane w związku z przeglądem w ramachHealth Check zmiany w polityce rolnej, które prawdopodobniebędą zakładały działania w kierunku zwiększenia środkówfinansowych na rozwój obszarów wiejskich we Wspólnocie.Według Komisji Europejskiej, coraz ważniejsze staje siępobudzanie gospodarki na obszarach wiejskich poza ścisłymsektorem rolnym. Zwrócenie uwagi na ten obszar działańi dywersyfikację w kierunku nierolniczych rodzajów aktywnościzakłada oś 3, przewidując środki finansowe na realizacjętych celów. Rozdysponowanie funduszy na rozwój obszarówwiejskich w państwach członkowskich dowodzi jednak, żew większości przypadków niechętnie podchodzą one do in-westycji poza rolnictwem, obierając jako główny nurt działańOś 1 lub 2.

Poniżej przedstawiamy rozwiązania przyjęte na lata 2007-2013w programach krajowych dwóch państw członkowskich: Austriioraz Portugalii. W pierwszym z nich priorytetowo potraktowanazostała Oś 2 (Poprawa środowiska naturalnego i terenówwiejskich), natomiast w drugim szczególny nacisk położonyzostał na Oś 1 (Poprawa konkurencyjności sektora rolnego

i leśnego). W obu państwach relatywnie najmniej środków,co stanowi również standard dla większości innych krajów i re-gionów Wspólnoty, przekazano na Oś 3 (Jakość życia na ob-szarach wiejskich i różnicowanie gospodarki wiejskiej).

AustriaCharakterystyczną cechą Austrii jest znaczący udział ziem, którepołożone są na obszarach górskich (ponad 60% terytorium).Ponadto niemal 80% terytorium jest sklasyfikowana jakoobszary o niekorzystnych warunkach gospodarowania. Wśród ok.8 mln mieszkańców tego państwa 78% mieszka na obszaracho charakterze wiejskim. W przeważającej części dominującymiwalorami są wysoka wartość przyrodnicza obszarów, czysteśrodowisko naturalne oraz bogate dziedzictwo kulturowe.

W odpowiedzi na szczególną sytuację wynikającą z położeniageograficznego (kraj alpejski) oraz specyficznych potrzebspołeczeństwa zamieszkującego tego typu obszary, duże znacze-nie zostało przypisane wspieraniu ochrony środowiska i utrzy-maniu krajobrazu. W programie rozwoju obszarów wiejskich nalata 2007-2013 z całego budżetu 7,82 mld euro zdecydowanawiększość środków została przekazana na działania Osi 2(ponad 5,66 mld euro, z czego połowa to środki unijne). Budżettej osi obejmie działania rolnośrodowiskowe, stanowiące zde-cydowany priorytet, z szeroką gamą zadań mieszczących sięw tym zakresie. Działania rolnośrodowiskowe wraz z płatno-ściami wyrównującymi koszty gospodarowania na obszaracho niekorzystnych warunkach (ONW) będą w sumie stanowić90% środków przeznaczonych na Oś 2. Wszystkie płatnościwypłacone za pośrednictwem tej grupy działań będą przyczyniaćsię do ochrony wrażliwych ekosystemów na obszarach górskichoraz będą służyć wynagradzaniu rolników, którzy decydują sięna podwyższoną ochronę środowiska naturalnego. W ramachOsi 1 (ponad 540 mln euro ze środków Europejskiego FunduszuRolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich, w całości finan-sowana na poziomie 1,07 mld euro) najważniejszym elementembędzie modernizacja gospodarstw rolnych, wsparcie dlazagospodarowania się młodych rolników, pomoc na inwestycjew infrastrukturę związaną z rozwojem sektora rolnego i leśnego,a także wartość dodana w sektorze produktów rolnych w postaciwsparcia przetwórstwa i sprzedaży. Najsłabiej dofinansowanapozostaje Oś 3, w której blisko 2/3 budżetu (506 mln euro,w tym 254 mln euro z nowego funduszu Unii Europejskiej)zostanie przeznaczona na dwa główne nurty działań: podsta-wowe usługi dla gospodarki i ludności na obszarach wiejskichoraz ochronę naturalnego dziedzictwa na obszarach wiejskich.Na Oś 4 – obejmującą wdrażanie działań w oparciu o podejścieLeader przeznaczona zostanie z publicznych środków suma423 mln euro (213 mln euro z unijnego budżetu).

PortugaliaObszary wiejskie stanowią ok. 85% terytorium państwa i odzna-czają się niską gęstością zaludnienia. Z całego terytorium 81%obszarów jest sklasyfikowanych jako ONW, a 21% przynależy do

Rozwój Obszarów Wiejskich15

sieci Natura 2000. W bieżącym okresie programowania Portu-galia dążyć będzie do poprawy konkurencyjności sektorów: rol-nictwa i leśnictwa, a także wspierania zrównoważonegokrajobrazu i zasobów naturalnych oraz rewitalizacji ekono-micznej i społecznej obszarów wiejskich. Silny akcent zostałpołożony na konkurencyjność – jest to główny priorytet w zakre-sie programu rozwoju obszarów wiejskich, a poprawa konkuren-cyjności sektora rolnego i leśnego stanowi podstawowy filar, naktórym oparto strategię rozwoju tych obszarów. W związku z tymOś 1 jest najważniejsza również ze względu na kryterium finan-sowe (niemal połowa środków z całego budżetu programuopiewającego na ponad 4,44 mld euro). Innymi celamiwyróżnionymi w krajowym programie są: zrównoważonezarządzanie krajobrazem i wprowadzenie większej dynamiki naobszary wiejskie. W obrębie działań Osi 1 (2,08 mld euro środ-ków publicznych, w tym 1,56 mld euro z unijnego funduszu),oprócz generalnego wspierania konkurencyjności, uwagęskierowano również na strategiczne sektory (owoce i warzywa,kwiaty, oliwa z oliwek, wino, produkty wysokiej jakości), jakrównież zajęto się poprawą skuteczności systemów nawadnia-nia oraz promowaniem wiedzy i budową kapitału.

Zakres Osi 2 (z funduszami w wysokości 1,77 mld euro, z czegowkład ze środków unijnych to 1,44 mld euro) obejmuje takiepriorytety jak:• wsparcie utrzymania aktywności na obszarach o mniej

korzystnych warunkach gospodarowania i w regionacho charakterze górskim,

• organiczne i zintegrowane rolnictwo,• działania rolnośrodowiskowe.Na działania Osi 3, które będą realizowane przy wykorzystaniupodejścia Leader, wyodrębniono kwotę ponad 6,68 mln euro(5,06 mln euro z budżetu UE). Głównym priorytetem w ramachOsi 3 będzie ochrona dziedzictwa przyrodniczego i kulturowegona obszarach wiejskich. Na wsparcie wybranych zintegrowanychstrategii zgodnych z zasadami Leader przeznaczono sumę 452,9mln euro (odpowiednio 360,6 mln euro środków unijnych).

Opracowała:Marta LeoniakFAPAna podstawie materiałów źródłowych z Komisji Europejskiej

5 / 2008 / LEADER+

Zaufanie w programie LEADERO społecznych czynnikach rozwoju obszarów wiejskich

Wprowadzenie:

Zaufanie jest często ignorowanym czynnikiem wpływającymna jakość życia i możliwość współdziałania na obszarachwiejskich. Tymczasem poczynając od najprostszych sytuacji, ta-kich jak pomoc sąsiedzka, aż do aktywności całych wspólnot,to właśnie zaufanie do najbliższych, mieszkańców, członkówspołeczności, władzy, aktywistów organizacji pozarządowychzdaje się być elementem decydującym o powodzeniu lub porażcedanego działania. Co więcej, przykłady państw bazującychna silnie scementowanych społecznościach lokalnych, takichjak np. Irlandia, Hiszpania, kraje skandynawskie, pokazują żechęć i zdolność do współdziałania oraz współtworzenia wizji i kon-kretnych działań mogą w znacznym stopniu niwelować brakśrodków finansowych, niekorzystną sytuację polityczną czy de-mograficzną. W okresie zmian podstawą działań na wsi stajesię umiejętność współpracy, zaufania i wzajemnej pomocy. Przy-padek polskich obszarów wiejskich jest w tym kontekścieszczególny. Jednym z istotniejszych problemów, przed którymstoją mieszkańcy polskiej wsi, jest stosunkowo niewielka zdol-ność do współpracy i współdziałania. Abstrahując od skom-plikowanych, często związanych z dziedzictwem historycznym,przyczyn takiego stanu rzeczy, należy wstępnie zauważyć,że zjawisko to wpływa na szereg aspektów wiejskiego życia,kształtując także dość niski poziom aktywności obywatelskiejw kraju. W tym kontekście należy szczególną uwagę zwrócićna programy i mechanizmy kształtujące pozytywny wpływ napoziom zaufania, jako te, które wzmacniając zdolność wspólnotdo działania, wpływają w sposób istotny na potencjał i przyszłeszanse polskiej wsi. Jednym z najważniejszych i z pewnościąnajbardziej kompleksowych narzędzi budowania sieci zaufaniajest aktualnie Program LEADER+. W artykule tym spróbujęprześledzić z jednej strony, jak mechanizm ten może kształtowaćzaufanie na obszarach nim objętych, a z drugiej postaram sięprzynajmniej częściowo odpowiedzieć, na ile zdolność do współ-pracy i współdziałania jest warunkiem koniecznym poprawnegofunkcjonowania partnerstw i na jakie elementy członkowieLokalnych Grup Działania powinni zwrócić szczególną uwagę, byzbudować opartą na zaufaniu podstawę do dalszego rozwojuobszarów wiejskich.

Poziom zaufania na obszarach wiejskich w Polsce

By uświadomić sobie, jakie jest społeczne tło funkcjonowaniapartnerstw w Polsce oraz ile w kwestii budowy zdolności dowspółdziałania jest jeszcze do zrobienia, należy wziąć poduwagę podstawowe dane opisujące poziom zaufania, chęcii umiejętności współpracy czy zaangażowania na obszarachwiejskich.


5 / 2008 / LEADER+

Danych bezpośrednio obrazujących poziom zaufania na polskiejwsi dostarczają nam cykliczne raporty Fundacji na Rzecz Roz-woju Polskiego Rolnictwa. Istotne są dwie tabele pokazującespecyfikę społecznej charakterystyki obszarów wiejskich.

Tabela 1. Poziom uogólnionego zaufania na obszarachwiejskich. Dane w % (FDPA 2006: 102)

Tabela 2. Poziom zaufania do sąsiadów i władz samorzą-dowych. Dane w % (FDPA 2006: 102)

Powyższe dane pokazują ciekawą cechę społeczności wiejskich.Ufamy osobom, z którymi mamy bezpośredni kontakt. Jak wynikaz danych, poziom zaufania zaczyna gwałtownie spadać kiedybierzemy pod uwagę osoby i instytucje, które nie są w bez-pośrednim kontakcie z badaną osobą. Możemy wysnuć wniosek,że aby skutecznie aktywizować mieszkańców należy zejść z dzia-łaniami aż na poziom lokalny i dotrzeć bezpośrednio do spo-łeczności.

Próbując podsumować wyniki badań trzeba podkreślić, że ob-szary wiejskie funkcjonują w swoistym klimacie nieufności.Łatwo przewidzieć, jak niski poziom zaufania odbija się nega-tywnie na zdolności do współpracy, do współdziałania i aktyw-ności mieszkańców obszarów wiejskich. Badania przeprowa-dzone przez zespół profesora Andrzeja Kalety, w jednej z gminpółnocnej Polski pokazują, że ponad 65% osób ją zamieszkują-cych nie angażowało się i nie ma zamiaru angażować sięw rozwój społeczności lokalnej i swojej najbliższej okolicy. Ciężarpodejmowania działań jest w przypadku większości respon-dentów przerzucany na instytucje publiczne, jako zobligowaneprawem do działania.

W tym miejscu po raz kolejny pojawiają się dwa pytania: (1) jaktak niski poziom zaufania, zdolności czy chęci do działaniaodbija się na tworzeniu i funkcjonowaniu lokalnych grup oraz (2)czy Program LEADER jest w stanie wzmocnić i pozytywniewpłynąć na poziom zaufania.

Czy zaufanie jest polskiej wsi potrzebne?

Zanim przejdziemy do części dotyczącej bezpośrednio ProgramuLEADER należy jeszcze zastanowić się, dlaczego właściwe zau-fanie jest czynnikiem tak istotnym, mogącym wpłynąć na kształti perspektywy społeczności lokalnych. Jest rzeczą oczywistą, żelepsze efekty przynoszą działania zbiorowe, uczestnictwo w or-ganizacjach pozarządowych, zdolność do współpracy i współ-działania w celu osiągnięcia wspólnego, a nie indywidualnegocelu. Należy jednak stwierdzić, że znaczenie zaufania w dużymstopniu wykracza poza przyspieszenie animacji wspólnot.Poziom zaufania wyznacza perspektywy rozwoju osób, jak i ca-łych grup. Ufając instytucjom, organizacjom, osobom z zewnątrz,otwieramy się na nową wiedzę, doświadczenia i wzorce. Wpływato na obniżenie kosztów związanych z działaniami na rzecz roz-woju, usprawnia przepływ informacji oraz ułatwia wprowa-dzanie innowacji, zwiększa także zdolność do podejmowaniaryzyka oraz do budowania zaufania względem instytucjipublicznych. W efekcie, wszystkie te elementy ułatwiają rozwójekonomiczny1. Biorąc aktywny udział w życiu społecznościwspółpracujemy z osobami i instytucjami o niekiedy większympotencjale wiedzy, doświadczeniu i władzy. Prawidłowe dzia-łanie, wymaga w tym wypadku pewnej delegacji uprawnień,mówiąc inaczej, zaufania partnerowi i przekazania mu częścikompetencji. Zaburzenie tego procesu może doprowadzić donieprawidłowości, takich jak: obarczanie pojedynczych osób czyinstytucji nadmierną odpowiedzialnością, czy też zaburzeniamifunkcjonowania całego partnerstwa. Przykłady mikropożyczeki inicjatyw takich jak: Grameen Bank czy Rotating Savings andCredit Associations pokazują, że bazując na zaufaniu możnaosiągnąć spektakularne efekty, wyprowadzając z biedy nawetnajuboższe społeczności globu. Co więcej, w przypadku wyżejwymienionych programów rozwój ekonomiczny był wynikiemzbudowania solidnych podstaw, bazujących na rosnącej zdol-ności do współdziałania ze sobą poszczególnych osób, organi-zacji i instytucji.

Ostatnim elementem związanym z zaufaniem, najtrudniejuchwytnym, aczkolwiek równie istotnym, jest komfort życia. Jestto kategoria często podnoszona przez socjologów i politologówbadających poziom zaufania i jego wpływ na funkcjonowaniewspólnot lokalnych2. Najogólniej rzecz biorąc, twierdzą oni,że społeczność budowana na wzajemnym zaufaniu mieszkań-ców, władz na różnych szczeblach oraz stowarzyszeń oferujewiększe możliwości stabilnego rozwoju, tak zbiorowego, jak i in-dywidualnego.

Program LEADER jako mechanizm wzmacniania zaufaniana obszarach wiejskich

Niewątpliwym problemem związanym z oceną rzeczywistej efek-tywności programu jest brak badań ewaluacyjnych zakrojonychna szeroką skalę. Na tym etapie wszelkie dane pochodzą

Ogólniewiększości ludzi

można ufać

W stosunkachz innymi trzebabyć ostrożnym

Trudno powiedzieć

Polska 19 79 2

Wieś 15 82 3

Rolnicy 5 94 1

Zaufaniedo sąsiadów

Zaufanie do władzgminy

Polska 75 56

Wieś 81 61

Rolnicy 87 66

1 (Aldridge, Halpern, Fitzpatrick, 2002)2 (Putnam 1995)


z niewielkich projektów realizowanych w poszczególnychpartnerstwach i ich wyniki powinny raczej służyć jako pewientrop, próba zarysowania problemu, a nie jako ostatecznaodpowiedź.

Przechodząc do sedna, w naukach społecznych swego czasuistotnym tematem stała się zdolność wspólnot wiejskich dosamodzielnego rozwoju. W dyskusji dominowały dwa skrajnepoglądy: pierwszy mówiący o naturalnej zdolności społecznościwiejskiej do samoorganizacji, drugi o kulturowym obciążeniui niedostosowaniu mieszkańców wsi do demokratycznej rzeczy-wistości. Analizując problem zdolności do współpracy i zaufaniana obszarach wiejskich można stwierdzić, że mechanizmywpisane w program LEADER - takie jak konstruowanie trójsek-torowych partnerstw, sieci na poziomie lokalnym i regionalnym,uspołecznione tworzenie strategii rozwoju - w założeniu zdająsię wykorzystywać społeczną energię mieszkańców regionów,organizując je w nowoczesną formę instytucjonalną, przełamu-jąc dwubiegunową wizję rozwoju obszarów wiejskich. Co więcej,jak zauważają badacze obszarów wiejskich, najefektywniejszymsposobem wzmacniania zdolności społeczności do współpracyjest wykorzystanie ich potencjału, przy jednoczesnym transferzewiedzy i moderowaniu procesów z zewnątrz3. LEADER w swojejpraktyce, zdaje się właśnie odchodzić od podziału: rozwój od-dolny - rozwój ekspercki, łącząc najważniejsze elementy tychdwóch pojęć.

Analizując wyniki badań dotyczących programu LEADER należyjednak podkreślić pewne rozbieżności między zakładanymicelami a praktyką realizacji. Przede wszystkim, żeby możnabyło potraktować inicjatywę LEADER jako ważne narzędziebudowania zaufania i zdolności do współpracy na wsi,niezbędne jest zakorzenienie jej działań w społecznościachlokalnych. Tymczasem praktyka realizacji pokazuje raczej, żelokalne grupy działania funkcjonują na obszarze zdecydowaniewiększym niż lokalny. W tym wypadku problematyczna może byćrzeczywista siła oddziaływania partnerstw na całe społeczności.Na tym etapie realizacji, Program LEADER zdaje się działaćraczej punktowo, budując zaufanie w obrębie poszczególnychsieci (np. instytucji publicznych, organizacji pozarządowych włą-czonych do działania LGD). Nie umniejszając wagi tego typuaktywności, tworzącej dobry klimat do współpracy jednostek jakdotąd nie współdziałających ze sobą, można się zastanawiać,czy nie istnieje szansa pełniejszej aktywizacji całych spo-łeczności. Wydaje się, że odpowiedzią na tak postawiony pro-blem byłoby zachęcenie lokalnych grup działania do pełnieniafunkcji „parasola”. Polegałaby ona na wspieraniu, np. systememmałych grantów, inicjatyw i pomysłów wypływających bez-pośrednio z poziomu społeczności lokalnej. Pomoc może przy-brać także postać transferu wiedzy i umiejętności, zamieniającLGD w swoisty inkubator działań obywatelskich na danym ob-szarze. Pozwoliłoby to lokalnym grupom pośrednio, ale realnie,wpływać na społeczny rozwój całych regionów, nie ograniczając

się tylko do kluczowych, ale punktowych inicjatyw. Co więcej,partnerstwa mogłyby się w ten sposób stać swego rodzajuplatformami porozumienia, miejscem, w którym prezentowanesą pomysły, wizje i inicjatywy mieszkańców oraz instytucji.Kolejnym elementem wartym wzmocnienia, jest partnerstwo.Jeżeli prawdą jest, że na obszarach wiejskich funkcjonujeswoisty klimat nieufności do osób i instytucji niezwiązanychbezpośrednio z miejscem życia danej zbiorowości, to lokalnagrupa działania, poprzez inkubację inicjatyw lokalnych orazpołączenie działań różnych sektorów, może stać się pierwszymtworem pozytywnie kształtującym podejście mieszkańców wsido sektora publicznego czy pozarządowego. Lokalne grupydziałania, dążąc do wzmacniania społecznego potencjałuswoich regionów, powinny dotrzeć do pomysłów i inicjatywrodzących się w obrębie poszczególnych społeczności.

Oczywiście został tu przedstawiony tylko pewien zarys problemu.Ważne jest, aby nie zmarnować szansy, którą dają mechanizmywpisane w Program LEADER. W tym celu potrzebne jest wyjściepoza ideologię, pewną hasłowość programu. Partnerstwa two-rzone na potrzeby LEADER obejmują swoim zasięgiem obszarytak rozległe geograficznie, jak i społecznie. Gęstość zaludnieniana wsi, waha się średnio w Polsce w granicach 50 osób na km2

(FDPA 2006), jedna lokalna grupa działania, obejmująca swojąaktywnością społeczności wiejskie do 100.000 mieszkańców,ma stosunkowo niewielkie możliwości oddziaływania na całymobszarze. Właśnie z tego powodu w tym artykule tak duży naciskpołożony jest na tworzenie sieci poprzez wspieranie mniejszychinicjatyw. Istotnym jest, że tak funkcjonujące LGD mająmożliwość „narzucenia definicji sytuacji”, czyli partnerstwowspierając lokalny potencjał i aktywność może kształtować gow odpowiedni sposób (np. narzucając wysokie standardy orga-nizacyjne, wymagając przejrzystości i uspołecznienia mniejszychdziałań). Pozwoliłoby to racjonalnie wypełnić społeczną próżnię,podnosząc powoli poziom zaufania do sąsiadów, instytucjipublicznych, władz samorządowych, organizacji pozarządowychdziałających na różnych szczeblach.

Zaufanie w praktyce funkcjonowania Lokalnej GrupyDziałania:

Ostatnim elementem, który należy poruszyć omawiając problemzaufania, jest jego wpływ na tworzenie i codzienną pracępartnerstw. Wydaje się, że w dużym stopniu może on wpływaćna realny kształt programu LEADER w Polsce. Otóż, to nie jesttak, że wskaźniki niskiego poziomu zaufania i zdolności dowspółpracy wpływa wyłącznie na poziom projektów reali-zowanych przez daną grupę. Kształtuje on także wzajemnerelacje wewnątrz partnerstwa, wpływa negatywnie naefektywność jego działań i perspektywy rozwoju danej LGD.W tym kontekście nie mogą dziwić pojawiające się wśródbadaczy głosy o pewnym wynaturzeniu procesów tworzeniai funkcjonowania lokalnych grup działania. Silna dominacjajednego z sektorów prowadzi do tworzenia się partnerstwklientelistycznych i skolonizowanych. Z drugiej strony istnieje

5 / 2008 / LEADER+

3 (Fox 1996)


5 / 2008 / LEADER+

szereg grup, którym udało się uniknąć pułapki, władza w nichjest dystrybuowana stosunkowo sprawiedliwie, a partnerstwafunkcjonują nadzwyczaj efektywnie. Rodzi to pytanie o możli-wość nakierowania problematycznych lokalnych grup działaniana właściwe tory, stworzenia od nowa wzorów współpracypomiędzy różnymi partnerami o różnym potencjale władzy, czyteż inaczej, wytworzenie klimatu zaufania wewnątrz grupy. Oczy-wiście nie roszczę sobie prawa do wskazywania gotowychrozwiązań, co więcej, proces ten jest najprawdopodobniejnadzwyczaj skomplikowany i rozciągnięty w czasie. Takie jed-nak narzędzia, jak szkolenia moderatorów, osób aktywizującychpracę LGD, mogą przynieść pozytywne efekty. Ich zadaniemmogłoby być współuczestniczenie w sytuacjach konfliktowych,rozbrajanie struktur i sytuacji potencjalnie groźnych dlafunkcjonowania danej grupy. Taka osoba miałaby możliwość dozachęcania czy wręcz silnego ukierunkowania partnerów nawspółdziałanie. W efekcie pozwoliłoby to wytworzyć nowestandardy współpracy, wzmacniając wzajemne zaufanie współ-działających partnerów.

Na zakończenie chciałbym przedstawić dwa wykresy. Narysunku nr 1 zaprezentowany został wzorcowy przykładfunkcjonowania LGD, który może spowodować wzrost zaufaniai zdolności współdziałania. Rysunek nr 2 stanowi wynik badańprzeprowadzonych w jednej z polskich grup działania, zaobser-wowany w trakcie realizacji projektu w Pilotażowym ProgramieLEADER+. Analiza wykresów może wskazywać na potrzebępewnej korekty działań funkcjonujących partnerstw.

W pierwszym, wzorcowym przykładzie lokalna grupa działaniaspina działalność instytucji i struktur różnego typu. Przy tymtypie układu partnerstwo stanowi swego rodzaju pomostpomiędzy mieszkańcami a organizacjami. W sytuacji ograni-czonego kapitału zaufania do instytucji wykraczających pozapoziom lokalny, pozwala to przypuszczać, że taka grupa pełnićbędzie funkcje pośredniczące, powoli oswajając mieszkańcówz działaniami organizacji pozarządowych oraz publicznychi prywatnych przedsiębiorców. W pierwszym przykładzie LGD mamożliwość na wykroczenie poza przestrzeń lokalną, przekazującwiedzę i doświadczenie poza region, na poziom całego krajui Europy. Przekładając to na język sieci, tak skonstruowanepartnerstwo pozwala członkom społeczności lokalnych na swegorodzaju „podłączenie się”, zwiększenie potencjalnych możliwościdziałania. W efekcie może to pozytywnie wpływać na wzrost za-ufania do osób, instytucji i inicjatyw skupionych na rozwoju ob-szarów wiejskich, a działających na różnych poziomach. Jeżelichodzi o funkcjonowanie partnerstwa, to pierwszy modelpozwala na zachowanie niezależności osobom działającymw LGD. Wpływy podmiotów publicznych, organizacji pozarzą-dowych i instytucji ministerialnych są równoważne. Utrzymy-wanie bezpośredniego kontaktu ze społecznością danegoobszaru oraz z organizacjami pozarządowymi działającymilokalnie, pozwala zakorzenić pracę LGD tworząc stabilnąspołeczną bazę jej funkcjonowania.

Ryc 1. Modelowy przykład funkcjonowania LGD ( z perspektywymechanizmów budowania potencjału społecznego obszaru)

Drugi z wykresów pochodzi z badań prowadzonych w jednejz LGD i wskazuje na pewną asymetrię tworzenia partnerstwa.W drugim modelu kluczową, centralną rolę pełni lokalnysamorząd, a partnerstwo stanowi tylko element wsparcia jegodziałań. Potencjał grupy jest w ten sposób nie w pełni wyko-rzystany, a profity płynące z transferu przykładów i wiedzy mogąnie wpłynąć na życie społeczne poszczególnych wsi. Przykładten pokazuje, że LGD stać się może jeszcze jedną instytucjąpozarządową działającą na szczeblu regionalnym. OczywiścieLGD pełni istotną rolę, natomiast zdominowanie jej przez jedensektor, nieliczne połączenia z organizacjami działającymi napoziomie lokalnym oraz z samymi społecznościami powodują,że z punktu widzenia budowy zaufania, zdolności współdziała-nia na poziomie całego regionu jej znaczenie jest raczej margi-nalne. Zła organizacja działań takiej grupy nie pozwala w tejsytuacji wyjść poza hasłowość programu, rozmywając innowa-cyjność mechanizmu. Innymi słowy, drugi z przykładów poka-zuje, jak LGD zaplątana w specyfikę i uwarunkowania lokalnetraci część możliwości oddziaływania na rozwój i przyszłośćobszarów wiejskich.

Znaczącym, a chyba nie dostrzeganym problemem, jest takżezróżnicowanie społeczności lokalnych, do których kierowana jestinicjatywa. Rozdrobnienie mające na celu zaspokojenie potrzebwszystkich obszarów objętych programem, w połączeniuz brakiem działań wspierających współdziałanie, w tym kon-kretnym przypadku prowadzi do marginalizacji znaczenia pro-gramu w skali regionu. Analizując wewnętrzną strukturę takiegopartnerstwa należy zwrócić uwagę na jego pozorność. Naj-istotniejszym dyspozytorem środków pozostaje sektor publiczny,a wewnątrz grupy można mówić o swego rodzaju uzależnieniuczłonków LGD od silniejszego aktora. Znacznie utrudnia to mo-bilizację i moderację społecznej aktywności mieszkańcówdanego obszaru.

Społeczność lokalna

Indywidualneinicjatywy III sektor III sektor

Samorządlokalny

Regionalnesieci partnerstw

Krajowesieci partnerstw

Europejskasieć LEADER

LOKALNAGRUPA

DZIAŁANIA

Państwo,instytucje

wdrażające


Ryc 2. Zaobserwowany model funkcjonowania LGD (z per-spektywy mechanizmów budowania społecznego potencjałuobszaru)

Podsumowując niniejszy artykuł należy podkreślić, że problembudowy zaufania, tworzenia wzorów współdziałania i współpracyzdaje się być jednym z ważniejszych elementów kształtującychprzyszłość obszarów wiejskich. Z całą pewnością jest to problemnadzwyczaj skomplikowany, a lokalnym grupom działania niedość, że przychodzi borykać się z brakiem zaufania na obszarzeobjętym aktywnością, to jeszcze jego niedobór odczuwalny jestwśród partnerów. Jestem przekonany, że Program LEADER po-siada potencjał i mechanizmy pozwalające zwiększać poziomzaufania i zdolności do współpracy w społecznościach lokalnych.Stawia to przed partnerstwami duże wymagania. Efektywzmacniania potencjału społecznego nie będą widocznenatychmiast. Dodatkowo są to działania trudne, kosztowne, niedo końca współgrające z potrzebą gwałtownego dofinansowa-nia inwestycji, inicjatyw kluczowych. Z drugiej jednak strony,LEADER jest pewnym laboratorium, narzędziem, dzięki któremumożemy zmierzyć się z nietypowymi problemami. Wymaga tojednak przeformułowania sposobów działania, uwrażliwienia naspołeczne czynniki rozwoju obszarów wiejskich. Wymienione wewstępie do artykułu przykłady państw o silnych więziach spo-łecznych pokazały, że współdziałająca społeczność lokalna możestać się bazą rozwoju ekonomicznego.

Bibliografia:

1. Bartkowski, Jerzy, 2003, Social Capital in Poland, w: GabrielBadescu (red), Social capital in transiton to democracy, Londyn,Routledge

2. Goszczyński, Wojciech, 2008, Kształtowanie synergicznychform kapitału społecznego, jako warunek prawidłowej akty-wizacji społeczności lokalnych, w: Hanna Podedworna (red)

Społeczne aspekty zrównoważonego rozwoju wsi w Polsce.Partycypacja lokalna i kapitał społeczny, Warszawa, Scholar

3. Knieć, Wojciech, 2002, Socjologia Wsi w Irlandii, Toruń, UMK

4. Wilkin, Jerzy (red.), 2004, Rural Poland after with theEuropean Union, Warszawa, Fundacja na Rzecz RozwojuPolskiego Rolnictwa

5. Reiser Martin, Heapfer Christian, Nowotny Thomas, WallaceClaire, 2001, Social capital in transition: a first look at theevidence, Working Paper, European Bank of Reconstruction andDevelopment

6. Putnam, D. Robert, 1995, Demokracja w działaniu, Kraków,Znak

7. Wieruszewska, Maria, 2005, Self-organisation and buildingsocial capital in Polish villages, w: Zawalińska, Katarzyna (red.),Rural Development in the Enlarged European Union, Warszawa,Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa

Wojciech GoszczyńskiInstytut SocjologiiZakład Socjologii Obszarów RustykalnychUniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu

5 / 2008 / LEADER+

Społecznośćlokalna

Indywidualneinicjatywy III sektor

Samorządlokalny

Regionalnesieci partnerstw

Krajowesieci partnerstw

Europejskasieć LEADER

LGD

Państwo,instytucje

wdrażające




III sektor

www.leaderplus.pl

Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsiwww.minrol.gov.pl

Fundacja Programów Pomocy dla Rolnictwa FAPAwww.fapa.org.pl

Krajowa Rada Izb Rolniczychwww.krir.pl

Centrum Doradztwa Rolniczegowww.cdr.gov.pl

Forum Aktywizacji Obszarów Wiejskichwww.faow.org.pl

Unia Europejska

Documents

SIEĆ LEADER+ 08 0 2 5 N r e