SINIF ÖĞRETMENLİĞİ ALAN EĞİTİMİ±nıf ÖABT Alan Eğitimi... · ÖN SÖZ Sevgili Öğretmen Adayları, Elinizdeki bu kitap, Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS) Sınıf

İLKOKUMA YAZMA EĞİTİMİ - TÜRKÇE ÖĞRETİMİFEN VE TEKNOLOJİ ÖĞRETİMİ

İLKOKULDA MATEMATİK ÖĞRETİMİHAYAT BİLGİSİ ÖĞRETİMİ - SOSYAL BİLGİLER ÖĞRETİMİ

BİRLEŞTİRİLMİŞ SINIFLARDA ÖĞRETİM

SINIF ÖĞRETMENLİĞİ

ÖĞRETMENLİK ALAN BİLGİSİ TESTİ

ÖABT2015

ÖABT

Soruları yakalayankomisyon tarafından

hazırlanmıştır.

Soruları yakalayankomisyon tarafından

hazırlanmıştır.

Konu AnlatımıÖzgün Sorular

Ayrıntılı ÇözümlerTest StratejileriÇıkmış Sorular

ALAN EĞİTİMİ

Komisyon

ÖABT Sınıf Öğretmenliği Alan Eğitimi Konu Anlatımlı

ISBN 978-605-318-013-5Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.

© Pegem AkademiBu kitabın basım, yayın ve satış hakları

Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ne aittir.Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri,kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıtya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.

Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında

yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınlarısatın almamasını diliyoruz.

1.Baskı: Ocak 2015, Ankara

Proje-Yayın Yönetmeni: Demet TamerTürkçe Redaksiyon: Şafak TangıçDizgi-Grafik Tasarım: Ahmet Kip

Kapak Tasarımı: Gürsel AvcıBaskı: Ayrıntı Basım Yayın ve Matbaacılık Ltd. Şti.

İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 770. Sokak No: 105/AYenimahalle/ANKARA

(0312 394 55 90)

Yayıncı Sertifika No: 14749Matbaa Sertifika No:13987

İletişim

Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARAYayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51

Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08

Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60

İnternet: www.pegem.net E-ileti: [email protected]

ÖN SÖZ

Sevgili Öğretmen Adayları,

Elinizdeki bu kitap, Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS) Sınıf Öğretmenliği Alan Eğitimi Testi kapsamındaki soruları çözmek için gerekli bilgi, beceri ve teknikleri edinme ve geliştirme sürecinde siz değerli öğretmen adaylarımıza kılavuz olarak hazırlanmıştır.

Kitabın hazırlanış sürecinde, sınav kapsamındaki temel alanlarda kapsamlı alanyazın taraması yapılmış, bu kitabın gerek ÖABT’de gerekse gelecekteki meslek hayatınızda ihtiyacınızı maksimum derecede karşılayacak bir başucu kitabı niteliğinde olması hedefl enmiştir.

Detaylı, güncel ve anlaşılır bir dilde yazılan konu anlatımları, çıkmış sorular ve detaylı açıklamalarıyla desteklenmiş, her ünite içeriği ÖSYM formatına uygun, çözümlü test sorularıyla pekiştirilmiştir. Ayrıca konu anlatımlarında verilen bilgi ve çözüm tekniklerine ek olarak uyarı kutucuklarıyla önemli konulara dikkat çekilmiştir.

Yoğun bir araştırma ve çalışma sürecinde hazırlanmış olan bu kitapla ilgili görüş ve önerilerinizi [email protected] adresini kullanarak bizimle paylaşabilirsiniz.

Geleceğimizi güvenle emanet ettiğimiz siz değerli öğretmenlerimizin hizmet öncesi ve hizmet içi eğitimlerine katkıda bulunabilmek ümidiyle...

Başarılar...

SINIF ÖĞRETMENLİĞİ ÖABT İLE İLGİLİ ÖNEMLİ BİLGİLER

ÖABT SINIF ÖĞRETMENLİĞİ, 50 sorudan oluşmakta ve Sınıf Öğretmeni Adaylarının Alan Bilgisi (Temel Matematik, Genel Biyoloji, Genel Fizik, Genel Kimya, Türk Dili, Cumhuruyet Dönemi Türk Edebiyatı, Çocuk Edebiyatı, Uygarlık Tarihi, Türk Tarihi ve Kültürü, Genel Coğrafya, Türkiye Coğrafyası ve Jeopolitiği) ile Alan Eğitimi alanlarındaki bilgi ve becerilerini ölçmeyi hedeflemektedir.

Öğretmenlik Alan Bilgisi Testinde çıkan sorular, Sınıf Öğretmenliği Lisans Programlarında verilen akademik disiplinlere paralel olarak hazırlanmaktadır. Sınavdaki Alan-Soru dağılımı aşağıdaki tabloda belirtilmiştir.

Genel Yüzde Yaklaşık Yüzde Soru Sayısı

Alan Bilgisi Testi % 80 1 - 40

a) Temel Matematik

b) Genel Biyoloji

c) Genel Fizik

d) Genel Kimya

e) Türk Dili

f) Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyat

g) Çocuk Edebiyatı

h) Uygarlık Tarihi

i) Türk Tarihi ve Kültürü

j) Genel Coğrafya

k) Türkiye Coğrafyası ve Jeopolitiği

% 12

% 6

% 6

% 6

% 12

% 6

% 6

% 6

% 6

% 6

% 8

Alan Eğitimi Testi % 20 41 - 50

Genel Kültür, Genel Yetenek ve Eğitim Bilimleri Sınavlarınıza ek olarak gireceğiniz Öğretmenlik Alan Bilgisi Testi ile ilgili verilen bu bilgiler 2013 - 2014 ÖABT Sınıf Öğretmenliği Sınavı çerçevesinde hazırlanmıştır. Sınav içeriğinde yapılabilecek olası değişiklikleri ÖSYM'nin web sitesinden takip edebilirsiniz.

İÇİNDEKİLER

İLK OKUMA YAZMA ÖĞRETİMİ

İLK OKUMA YAZMA ÖĞRETİMİ .....................................................................................................................................3

Birinci Sınıf Çocuklarının Gelişim Özellikleri ve İlk Okuma Yazma Öğretimi İlişkisi................................................3

Gelişim ve Gelişme ................................................................................................................................................3

Olgunlaşma............................................................................................................................................................3

Hazırbulunuşluk .....................................................................................................................................................4

Fiziksel Gelişim Özellikleri .....................................................................................................................................4

Sosyal ve Duygusal Gelişim Özellikleri..................................................................................................................5

Zihinsel/Bilişsel Gelişim Özellikleri.........................................................................................................................6

Ahlaki Gelişim Özellikleri .......................................................................................................................................6

İlk Okuma Yazmaya Hazırlık ..........................................................................................................................................7

Okuma ...................................................................................................................................................................7

Okuma İlkeleri ........................................................................................................................................................7

Okumaya Hazır Oluş ve İlgili Faktörler .........................................................................................................................8

Takvim Yaşı ............................................................................................................................................................8

Cinsiyet ..................................................................................................................................................................8

Sağlık Sorunları .....................................................................................................................................................8

Beyin Başatlığı .......................................................................................................................................................8

Genel Zekâ ............................................................................................................................................................8

Zihinsel Düşünme ..................................................................................................................................................8

Özel Bilişsel Problemler .........................................................................................................................................8

Görsel Ayrım ..........................................................................................................................................................8

İşitsel Ayrım ...........................................................................................................................................................8

İlişkilendirici Öğrenme............................................................................................................................................8

Dikkat .....................................................................................................................................................................8

Sözel Dil Gelişimi ...................................................................................................................................................8

Kitap Harf ve Satırlarının Özellikleri .......................................................................................................................8

Yazma ..............................................................................................................................................................................8

Yazmayı Etkileyen Unsurlar ...........................................................................................................................................9

Oturuş Biçimi .........................................................................................................................................................9

Kas Gelişimi ...........................................................................................................................................................9

vi

Yönler ....................................................................................................................................................................9

El Tercihi ................................................................................................................................................................9

Boşluklar ................................................................................................................................................................9

Harfler ....................................................................................................................................................................9

Yazımında Güçlük Çekilen Harfler .......................................................................................................................10

Kalem ve Kalem Tutma .......................................................................................................................................10

Yazılacak Kâğıt ve Kâğıdın Pozisyonu ................................................................................................................10

Yazma Hızı ..........................................................................................................................................................10

Çizgi Takibi...........................................................................................................................................................10

Bitişik Eğik Yazı ve Gerekçeleri...................................................................................................................................10

Cumhuriyet Döneminde İlk Okuma Yazma Öğretimi, Kullanılan Yöntem ve Teknikler ..........................................12

1924 İlkokul Programı ..........................................................................................................................................12



1948 İlkokul Program ...........................................................................................................................................12



2005 İlköğretim Okulu Programı ..........................................................................................................................12

İlk Okuma Yazma Öğretiminde Kullanılan Yöntem ve Teknikler ..............................................................................12

Bireşim/Sentez/Tümevarım Yöntemleri ...............................................................................................................13

Harf (Alfabe) Tekniği ............................................................................................................................................13

Ses Tekniği ..........................................................................................................................................................13

Hece Tekniği ........................................................................................................................................................13

Ses Temelli Cümle Tekniği ...................................................................................................................................14

Çözümleme/Analiz/Tümdengelim Yöntemleri ......................................................................................................14

Öykü (Metin) Tekniği ............................................................................................................................................14

Cümle Tekniği ......................................................................................................................................................14

Sözcük (Kelime) Tekniği ......................................................................................................................................15

Karma Yöntemler .................................................................................................................................................15

İlk Okuma Yazma Öğretimi ve Ses Temelli Cümle Yöntemi ......................................................................................16

Ses Temelli Cümle Yöntemi .................................................................................................................................16

Ses Temelli Cümle Yönteminin Özellikleri ...........................................................................................................16

Ses Temelli Cümle Yönteminin İlkeleri.................................................................................................................17

Ses Temelli Cümle Yönteminin Aşamaları .................................................................................................................17

vii

İlk Okuma Yazmaya Hazırlık ........................................................................................................................................17

a. Genel Hazırlık ..................................................................................................................................................17

b. Okumaya Hazırlık ............................................................................................................................................17

c. Yazmaya Hazırlık .............................................................................................................................................18

İlk Okuma Yazmaya Başlama ve İlerleme ...................................................................................................................18

a. Sesi Hissetme ve Tanıma ................................................................................................................................18

b. Sesi/Harfi Okuma ve Yazma ............................................................................................................................18

Ses/Harf Grupları .................................................................................................................................................19

c. Hece, Kelime ve Cümle Oluşturma ..................................................................................................................19

ç. Metin Oluşturma...............................................................................................................................................19

Okur Yazarlığa Ulaşma .................................................................................................................................................19

Çözümlü Test ................................................................................................................................................................20

Çözümler .......................................................................................................................................................................23

KAYNAKÇA ...................................................................................................................................................................25

TÜRKÇE ÖĞRETİMİTÜRKÇE ÖĞRETİMİ ......................................................................................................................................................29

Türkçe Dersi (1. - 4. sınıflar) Öğretim Programı ve Özellikleri ..................................................................................29

Öğrenme Alanları..........................................................................................................................................................30

Dinleme ...............................................................................................................................................................30

Konuşma..............................................................................................................................................................30

Okuma .................................................................................................................................................................31

Yazma ..................................................................................................................................................................32

Görsel Okuma ve Görsel Sunu ............................................................................................................................33

Türkçe Dersi (1. - 4. sınıflar) Öğretim Programı’nda Temalar ...................................................................................33

Zorunlu Temalar ve İçerik Önerileri ............................................................................................................................34

Seçmeli Temalar ve İçerik Önerileri ............................................................................................................................34

Temaların Özellikleri ve Metin Seçimi .........................................................................................................................34

Atatürkçülük ile İlgili Kazanımlar ................................................................................................................................34

Ara Disiplinlerle ile İlgili Kazanımlar ...........................................................................................................................35

Kazanımların Öğrenme Alanlarına Genel Dağılımı ....................................................................................................35

Yapılandırmacı Yaklaşıma Göre Türkçe Öğretimi ......................................................................................................35

1. Öğrenme .........................................................................................................................................................35

2. Öğrenme-Öğretme Süreci ...............................................................................................................................35

viii

3. Öğretmenin Rolü..............................................................................................................................................36

Türkçe Dersi (1. - 4. Sınıflar) Öğretim Programı’nda Öğrenme-Öğretme Süreci ........................................36

1. Hazırlık ......................................................................................................................................................................36

a) Ön Hazırlık.......................................................................................................................................................36

b) Zihinsel Hazırlık ...............................................................................................................................................36

2. Anlama.......................................................................................................................................................................36

3. Zihinde Yapılandırma ...............................................................................................................................................36

4. Kendini İfade Etme ...................................................................................................................................................37

5. Ölçme ve Değerlendirme .........................................................................................................................................37

Öğrenme Türleri............................................................................................................................................................37

Sesli Okuma ........................................................................................................................................................37

Sessiz Okuma......................................................................................................................................................37

Sorgulayıcı Okuma ..............................................................................................................................................37

Sorgulayıcı Dinleme.............................................................................................................................................37

İkna Edici Konuşma .............................................................................................................................................38

Sorgulayıcı Konuşma...........................................................................................................................................38

Betimleyici Yazma ................................................................................................................................................38

Öyküleyici (Hikâye Edici) Yazma .........................................................................................................................38

İkna Edici Yazma .................................................................................................................................................38

Reklam Yazma .....................................................................................................................................................38

Şikâyet Yazısı ......................................................................................................................................................38

Karşılaştırmalı Yazma ..........................................................................................................................................38

İş Birliği Yaparak (Paylaşarak) Yazma .................................................................................................................38

Planlı Yazma ........................................................................................................................................................38

Sorgulayıcı Yazma ...............................................................................................................................................38

Not Alma ..............................................................................................................................................................38

Türkçe Öğretiminde Kullanılan Yöntem ve Teknikler ................................................................................................38

Türkçe Öğretiminde Ölçme ve Değerlendirme ..........................................................................................................39

Çözümlü Test ................................................................................................................................................................40

Çözümler .......................................................................................................................................................................42

KAYNAKÇA ...................................................................................................................................................................44

ix

FEN VE TEKNOLOJİ ÖĞRETİMİFEN EĞİTİMİ VE FEN BİLİMLERİNE İLİŞKİN TEMEL KAVRAMLAR .........................................................................47

A. Eğitime ve Öğretime İlişkin Temel Kavramlar .......................................................................................................47

Eğitim ...................................................................................................................................................................47

Öğretim ................................................................................................................................................................47

Öğrenme ..............................................................................................................................................................47

Öğretme ..............................................................................................................................................................48

Öğrenim ...............................................................................................................................................................48

Davranış ..............................................................................................................................................................49

Yaşantı .................................................................................................................................................................49

İlke .......................................................................................................................................................................49

Strateji (Yaklaşım) ................................................................................................................................................49

Teknik...................................................................................................................................................................49

Yöntem (Metot) ....................................................................................................................................................49

B. Fen Bilimlerine İlişkin Temel Kavramlar ................................................................................................................50

Olgu .....................................................................................................................................................................50

Kavram ................................................................................................................................................................50

Genellemeler .......................................................................................................................................................50

Kuram ..................................................................................................................................................................50

FEN, BİLİMSEL BİLGİ VE BİLİMSEL YÖNTEM ..........................................................................................................50

Fen.......................................................................................................................................................................50

Bilimsel Bilgi.........................................................................................................................................................50

Bilimsel Yöntem ...................................................................................................................................................51

Bilimsel İşlem Becerileri .......................................................................................................................................51

Bilimsel Çalışmanın Ürünleri................................................................................................................................53

FEN VE TEKNOLOJİ OKURYAZARLIĞI ......................................................................................................................54

FEN, TOPLUM, TEKNOLOJİ VE ÇEVRE .....................................................................................................................54

FEN'E YÖNELİK TUTUMLAR .......................................................................................................................................54

FEN ÖĞRETİMİNİN AMAÇLARI ...................................................................................................................................55

FEN ÖĞRETİMİNİN TÜRKİYE VE DÜNYADAKİ TARİHSEL GELİŞİMİ .......................................................................55

YAPILANDIRMACI YAKLAŞIM VE FEN ÖĞRENME ....................................................................................................56

Yapılandırmacı Yaklaşımın İlkeleri .......................................................................................................................57

Yapılandırmacı Öğrenme-Öğretme Sürecinde Temel Faktörler ...........................................................................57

Yapısalcı Öğrenme Ortamlarının Tasarımı ..........................................................................................................57

Yapılandırmacı Yaklaşımda Öğretmen ................................................................................................................57

x

Yapılandırmacı Yaklaşımda Öğrenme Süreci ......................................................................................................57

Yapılandırmacı Yaklaşımda Ders Tasarımı ..........................................................................................................57

BİLİŞSEL GELİŞİM VE FEN EĞİTİMİ ...........................................................................................................................58

İLKÖĞRETİM FEN PROGRAMININ ÖZELLİKLERİ .....................................................................................................59

Fen Bilimleri Dersi Öğretim Programında Öğretmenin Rolü ................................................................................59

Fen Bilimleri Dersi Öğretim Programında Öğrencinin Rolü .................................................................................59

Fen Bilimleri Dersi Öğretim Programında Benimsenen Strateji ..........................................................................59

Fen Bilimleri Dersinin Yapısı ................................................................................................................................59

Fen Bilimleri Dersi “Bilgi” Öğrenme Alanı ............................................................................................................59

Fen Bilimleri Dersi “Beceri” Öğrenme Alanı ........................................................................................................60

Fen Bilimleri Dersi “Duyuş” Öğrenme Alanı ........................................................................................................60

Fen Bilimleri Dersi “Fen-Teknoloji-Toplum-Çevre (FTTÇ)” Öğrenme Alanı .........................................................60

Programın Uygulanmasıyla İlgili Esaslar ...................................................................................................................61

BİLİMSEL SÜREÇ BECERİLERİNİ GELİŞTİRME ........................................................................................................61

Bilimsel Süreç Becerilerinin Değerlendirilmesi .........................................................................................................63

Bilimsel Süreç Becerilerinin Geliştirilmesine İlişkin Örnek Bir Etkinlik ..................................................................63

KAVRAM ÖĞRETİMİ .....................................................................................................................................................64

Kavram Geliştirme Süreçleri ...............................................................................................................................64

Kavram Öğretimi .................................................................................................................................................64

Kavram Haritaları .................................................................................................................................................65

Kavram Ağları ......................................................................................................................................................65

Zihin Haritaları .....................................................................................................................................................66

Bilgi Haritası.........................................................................................................................................................66

Anlam Çözümleme Tabloları ................................................................................................................................67

Vee Diyagramları .................................................................................................................................................67

ÖĞRETİM MODELLERİ .................................................................................................................................................68

Sorgulayıcı-Araştırma Temelli Öğretim ................................................................................................................68

Probleme Dayalı Öğretim ....................................................................................................................................70

Proje Tabanlı Öğretim ..........................................................................................................................................72

İş Birliğine Dayalı Öğrenme .................................................................................................................................73

Öğrenme Döngüsü (5E Öğrenme Modeli) ...........................................................................................................75

Çoklu Zekâ Kuramı .............................................................................................................................................75

Sözel- Dilsel Zekâ ................................................................................................................................................76

Görsel-Mekânsal Zekâ.........................................................................................................................................76

Bedensel- Kinestetik Zekâ ...................................................................................................................................76

xi

Mantıksal-Matematiksel Zekâ ..............................................................................................................................76

Kişiler arası- Sosyal Zekâ ....................................................................................................................................76

Kişisel-İçsel Zekâ .................................................................................................................................................76

Doğa Zekâsı ........................................................................................................................................................76

Müziksel-Ritmik Zekâ ...........................................................................................................................................77

FEN ÖĞRETİMİNDE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ..................................................................................................77

Geleneksel Ölçme Değerlendirme ......................................................................................................................78

Çoktan Seçmeli Sorular .......................................................................................................................................78

Eşleştirmeli Sorular ..............................................................................................................................................78

Doğru- Yanlış Tipi Sorular ....................................................................................................................................78

Kısa Cevap Soruları.............................................................................................................................................79

Açık Uçlu Sorular .................................................................................................................................................79

Alternatif Ölçme Değerlendirme ..........................................................................................................................79

Performans Değerlendirme..................................................................................................................................79

Öğrenci Ürün Dosyası Değerlendirme .................................................................................................................80

Gözlem Tekniği ....................................................................................................................................................80

Görüşme Tekniği ..................................................................................................................................................80

Öz ve Akran Değerlendirme ................................................................................................................................80

Dereceleme ve Puanlama Ölçekleri ....................................................................................................................81

Tanılayıcı Dallanmış Ağaç ....................................................................................................................................82

Yapılandırılmış Grid .............................................................................................................................................82

Kavram Haritaları .................................................................................................................................................82

Kelime İlişkilendirme Testleri................................................................................................................................82

FEN VE TEKNOLOJİ ÖĞRETİM PROGRAMINA İLİŞKİN ÖRNEK ETKİNLİK GELİŞTİRME .....................................83

Çözümlü Test ................................................................................................................................................................85

Çözümler .......................................................................................................................................................................89

KAYNAKÇA ...................................................................................................................................................................91

İLKOKULDA MATEMATİK ÖĞRETİMİ

MATEMATİK NEDİR? ....................................................................................................................................................95

MATEMATİĞİN TEMEL ELEMANLARI .........................................................................................................................95

Teorik-Uygulamalı Matematik ..............................................................................................................................95

Klasik-Modern Matematik ....................................................................................................................................95

Akademik Matematik-Okul Matematiği ................................................................................................................95

xii

MATEMATİĞİ ÖĞRENME VE ÖĞRETME .....................................................................................................................96

Davranışçı Yaklaşım ............................................................................................................................................96

Bütünlükçü (Gestaltçı) Yaklaşım ..........................................................................................................................96

Fonksiyonalist Yaklaşım ......................................................................................................................................97

Bilişsel Gelişmeci Yaklaşım .................................................................................................................................97

Yapılandırmacı Yaklaşım .....................................................................................................................................97

Buluş Yoluyla Öğrenme .......................................................................................................................................97

Okulda Öğrenme (Tam Öğrenme) .......................................................................................................................98

Bilgi-İşlem Yaklaşımı ............................................................................................................................................98

Anlamlı Öğrenme (Sunuş Yoluyla Öğretim) .........................................................................................................99

GERÇEKÇİ MATEMATİK EĞİTİMİ ................................................................................................................................99

Çoklu Zekâ Kuramı ..............................................................................................................................................99

Öğrenme Stilleri ...................................................................................................................................................99

Matematik Öğretimi Yöntemleri...................................................................................................................................99

Düz Anlatım Yöntemi ...........................................................................................................................................99

Tanımlar Yardımıyla Öğretim .............................................................................................................................100

Buluş Yoluyla Öğretim .......................................................................................................................................100

Analizle Öğretim ................................................................................................................................................100

Senaryo ile Öğretim ...........................................................................................................................................100

Gösterip Yaptırma Yöntemiyle Öğretim .............................................................................................................100

Kurallar Yardımıyla Öğretim ...............................................................................................................................100

Deneysel Etkinliklerle Öğretim ...........................................................................................................................100

Oyunlarla Öğretim..............................................................................................................................................100

İlkokul Matematik Dersi Öğretim Programı ..............................................................................................................100

Yeni Programın Özellikleri .................................................................................................................................101

MATEMATİK EĞİTİMİNİN GENEL AMAÇLARI ..........................................................................................................102

Temel Beceriler ..................................................................................................................................................102

Problem Çözme .................................................................................................................................................102

Matematiksel Süreç Becerileri ...........................................................................................................................102

Duyuşsal Beceriler .............................................................................................................................................103

Psikomotor Beceriler..........................................................................................................................................103

Bilgi ve İletişim Teknolojileri (BİT) ......................................................................................................................103

Programın Öğrenme-Öğretme Yaklaşımı ..........................................................................................................103

Programın Ölçme ve Değerlendirme Yaklaşımı .................................................................................................103

xiii

4+4+4 Eğitim Sistemi..................................................................................................................................................104

Problem Çözme .................................................................................................................................................104

Problemi Anlama ...............................................................................................................................................105

Plan Yapma .......................................................................................................................................................105

Planı uygulama ..................................................................................................................................................105

Çözümün Doğruluğunu ve Geçerliğini Kontrol Etme .........................................................................................106

Çözümü Genelleme ve Yeni/Özgün Problem Kurma .........................................................................................106

Problem Çözme Öğretimi ..................................................................................................................................106

Sistematik liste yapma .......................................................................................................................................107

Tahmin ve kontrol...............................................................................................................................................107

Diyagram çizme .................................................................................................................................................107

Bağıntı bulma.....................................................................................................................................................107

Değişken kullanma ............................................................................................................................................107

Benzer problemlerin çözümünden yararlanma (Basitleştirme) ..........................................................................107

Geriye doğru çalışma.........................................................................................................................................107

Eleme.................................................................................................................................................................107

Tablo yapma ......................................................................................................................................................107

Muhakeme etme ................................................................................................................................................108

Problem Kurma ..................................................................................................................................................108

Matematiksel ifadeye uygun problem kurma .....................................................................................................108

Şekil veya tabloya uygun problem kurma ..........................................................................................................108

Cevabı zihinde tutarak problem kurma ..............................................................................................................108

MATEMATİK EĞİTİMİNDE PROBLEM ÇÖZME .........................................................................................................109

1. Problem çözme için öğretim ..........................................................................................................................109

2. Problem çözmeye ilişkin öğretim ...................................................................................................................109

3. Problem çözme ile öğretim ............................................................................................................................109

DOĞAL SAYILAR VE DÖRT İŞLEM ÖĞRETİMİ ........................................................................................................109

Sayma Sistemleri ...............................................................................................................................................109

Doğal Sayılar .....................................................................................................................................................109

Onluk Sayma Sistemi ........................................................................................................................................109

DOĞAL SAYILARIN ÖĞRETİMİ .................................................................................................................................. 110

xiv

İlkokul Matematik Dersi Öğretim ProgramındaDoğal Sayılar Alt Öğrenme Alanı Kazanımları ......................................................................................................... 110

Hazırlık Çalışmaları ............................................................................................................................................111

BİR BASAMAKLI DOĞAL SAYILARIN ÖĞRETİMİ .................................................................................................... 111

İKİ VE DAHA ÇOK BASAMAKLI DOĞAL SAYILARIN ÖĞRETİMİ ........................................................................... 111

DOĞAL SAYILAR ARASINDAKİ İLİŞKİLERİN ÖĞRETİMİ ........................................................................................ 112

Doğal Sayıların Yuvarlanması ........................................................................................................................... 112

Sıralama ve Örüntüler........................................................................................................................................ 112

Düzen ................................................................................................................................................................ 113

DOĞAL SAYILARDA DÖRT İŞLEM ÖĞRETİMİ ......................................................................................................... 113

İşlem Öğretimi.................................................................................................................................................... 113

Toplama İşleminin Öğretimi ....................................................................................................................................... 113

İlkokul Matematik Dersi Öğretim ProgramındaDoğal Sayılarla Toplama İşlemi Alt Öğrenme Alanı Kazanımları ........................................................................... 113

1. Sınıf ............................................................................................................................................................... 113

2. Sınıf ............................................................................................................................................................... 113

3. Sınıf ............................................................................................................................................................... 114

4. Sınıf ............................................................................................................................................................... 114

Hazırlık Çalışmaları ........................................................................................................................................... 114

İşlem tekniğinin öğretimi .................................................................................................................................... 114

İşlem özelliklerinin öğretimi ................................................................................................................................ 115

İşlem sağlamasının öğretimi .............................................................................................................................. 115

Zihinden Toplama İşlemi Öğretimi ..................................................................................................................... 115

Toplama işlemini gerektiren problemler ............................................................................................................. 115

Çıkarma İşleminin Öğretimi ....................................................................................................................................... 116

1. Sınıf ............................................................................................................................................................... 116

2. Sınıf ............................................................................................................................................................... 116

3. Sınıf ............................................................................................................................................................... 116

4. Sınıf ............................................................................................................................................................... 116



İşlem sağlamasının öğretimi .............................................................................................................................. 117

Zihinden Çıkarma İşlemi Öğretimi ..................................................................................................................... 117

Çıkarma işlemini gerektiren problemler ............................................................................................................. 117

Çarpma İşleminin Öğretimi ........................................................................................................................................ 117

xv

İlkokul Matematik Dersi Öğretim ProgramındaDoğal Sayılarla Çarpma İşlemi Alt Öğrenme Alanı Kazanımları............................................................................. 118

2. Sınıf ............................................................................................................................................................... 118

3. Sınıf ............................................................................................................................................................... 118

4. Sınıf ............................................................................................................................................................... 118


İşlem özelliklerinin öğretimi ................................................................................................................................ 119


İşlem Sağlamasının Öğretimi............................................................................................................................. 119

Çarpma işlemini gerektiren problemler .............................................................................................................. 119

Bölme İşleminin Öğretimi ..........................................................................................................................................120

İlkokul Matematik Dersi Öğretim ProgramındaDoğal Sayılarla Bölme İşlemi Alt Öğrenme Alanı Kazanımları ...............................................................................120

2. Sınıf ...............................................................................................................................................................120

3. Sınıf ...............................................................................................................................................................120

4. Sınıf ...............................................................................................................................................................120

Hazırlık Çalışmaları ...........................................................................................................................................120

İşlem özelliklerinin öğretimi ................................................................................................................................121

İşlem tekniğinin öğretimi ....................................................................................................................................121

Kalanlı bölme işleminin öğretimi ........................................................................................................................122

İşlem sağlamasının öğretimi ..............................................................................................................................122

KESİR SAYILARI VE DÖRT İŞLEM ÖĞRETİMİ .........................................................................................................122

Kesir Sayılarının Öğretimi..........................................................................................................................................123

İlkokul Matematik Dersi Öğretim ProgramındaKesirler Alt Öğrenme Alanı Kazanımları...................................................................................................................123

1. Sınıf ...............................................................................................................................................................123

2. Sınıf ...............................................................................................................................................................123

3. Sınıf ...............................................................................................................................................................123

4. Sınıf ...............................................................................................................................................................123

İlkokul Matematik Dersi Öğretim ProgramındaKesirlerde Toplama İşlemi Alt Öğrenme Alanı Kazanımları ....................................................................................123

4. Sınıf ...............................................................................................................................................................123

İlkokul Matematik Dersi Öğretim ProgramındaKesirlerde Çıkarma İşlemi Alt Öğrenme Alanı Kazanımları ....................................................................................123

4. Sınıf ...............................................................................................................................................................123

xvi

Hazırlık Çalışmaları ......................................................................................................................................... 123

Kesir Sayılarıyla Problem Çözme .................................................................................................................... 125

Toplama ve Çıkarma İşlemi Öğretimi ............................................................................................................... 125

İşlem Özelliklerinin Öğretimi ............................................................................................................................ 126

ONDALIK KESİRLERİN ÖĞRETİMİ .......................................................................................................................... 126

Ondalık Kesirlerin Öğretimi .............................................................................................................................. 126

İlkokul Matematik Dersi Öğretim ProgramındaOndalık Kesirler Alt Öğrenme Alanı Kazanımları .................................................................................................. 126

4. Sınıf ............................................................................................................................................................. 126

Ondalık Kesirlerin Çözümlenmesi.................................................................................................................... 127

Ondalık Kesirlerin Karşılaştırılması.................................................................................................................. 127

GEOMETRİ ÖĞRETİMİ .............................................................................................................................................. 128

Çocuklarda Geometrik Düşünmenin Gelişimi .................................................................................................. 128

Geometri Öğretimi ........................................................................................................................................... 130

İlkokul Matematik Dersi Öğretim ProgramındaGeometri Öğrenme Alanı Kazanımları .................................................................................................................... 130

1. Sınıf ........................................................................................................................................................................ 130

Uzamsal İlişkiler ............................................................................................................................................... 130

Geometrik Cisimler .......................................................................................................................................... 130

Eşlik ................................................................................................................................................................. 130

Örüntü ve Süslemeler ...................................................................................................................................... 130

2. Sınıf ........................................................................................................................................................................ 130

Geometrik Şekiller ve Cisimler......................................................................................................................... 130

Simetri.............................................................................................................................................................. 130


3. Sınıf ........................................................................................................................................................................ 130

Düzlem............................................................................................................................................................. 130

Doğru ............................................................................................................................................................... 130

Nokta ............................................................................................................................................................... 130

Açı.................................................................................................................................................................... 130

Üçgen, Kare, Dikdörtgen ve Çember ............................................................................................................... 130

Simetri.............................................................................................................................................................. 131


4. Sınıf ........................................................................................................................................................................ 131

Açı ve Açı Ölçüsü ............................................................................................................................................ 131

Üçgen, Kare ve Dikdörtgen.............................................................................................................................. 131

xvii

Geometrik Cisimler ............................................................................................................................................131

Simetri................................................................................................................................................................131

Örüntü ve Süslemeler ........................................................................................................................................131

ÖLÇME VE ÖLÇÜLER ÖĞRETİMİ ..............................................................................................................................133

Ölçme ve Ölçüler Öğretimi.................................................................................................................................133

İlkokul Matematik Dersi Öğretim ProgramındaÖlçme Öğrenme Alanı Kazanımları ...........................................................................................................................134

1. Sınıf ..........................................................................................................................................................................134

Uzunlukları Ölçme .............................................................................................................................................134

Paralarımız ........................................................................................................................................................134

Zamanı Ölçme ...................................................................................................................................................134

Tartma ................................................................................................................................................................134

2. Sınıf ..........................................................................................................................................................................134


Paralarımız ........................................................................................................................................................134

Zamanı Ölçme ...................................................................................................................................................134

Tartma ................................................................................................................................................................134

Sıvıları Ölçme ....................................................................................................................................................134

3. Sınıf ..........................................................................................................................................................................134


Paralarımız ........................................................................................................................................................134

Zamanı Ölçme ...................................................................................................................................................134

Tartma ................................................................................................................................................................134

Sıvıları Ölçme ....................................................................................................................................................134

Çevre .................................................................................................................................................................134

Alan....................................................................................................................................................................134

4. Sınıf ..........................................................................................................................................................................135


Zamanı Ölçme ...................................................................................................................................................135

Tartma ................................................................................................................................................................135

Sıvıları Ölçme ....................................................................................................................................................135

Çevre .................................................................................................................................................................135

Alan ...................................................................................................................................................................135

Uzunluk Ölçüleri Öğretimi ..................................................................................................................................135

Alan Ölçüleri Öğretimi ........................................................................................................................................136

Sıvı Ölçüleri Öğretimi .........................................................................................................................................137

xviii

Tartma Öğretimi .................................................................................................................................................137

Zaman Ölçüleri Öğretimi ....................................................................................................................................138

VERİ ÖĞRETİMİ ..........................................................................................................................................................138

Veri Öğretimi ......................................................................................................................................................138

İlkokul Matematik Dersi Öğretim ProgramındaVeri Öğrenme Alanı Kazanımları ...............................................................................................................................138

1. Sınıf ..........................................................................................................................................................................138

Tablo ..................................................................................................................................................................138

2. Sınıf ..........................................................................................................................................................................139

Nesne Grafiği .....................................................................................................................................................139

Tablo ..................................................................................................................................................................139

3. Sınıf ..........................................................................................................................................................................139

Şekil Grafiği .......................................................................................................................................................139

Tablo ..................................................................................................................................................................139

Sütun Grafiği ......................................................................................................................................................139

Olasılık ...............................................................................................................................................................139

Çözümlü Test ..............................................................................................................................................................140

Çözümler .....................................................................................................................................................................144

KAYNAKÇA .................................................................................................................................................................146

HAYAT BİLGİSİ ÖĞRETİMİ

HAYAT BİLGİSİ ÖĞRETİMİ .........................................................................................................................................149

Hayat Bilgisi Dersinin İçeriği .....................................................................................................................................149

Hayat Bilgisi Öğretiminin Amaçları...........................................................................................................................150

DÜNYADA HAYAT BİLGİSİ DERSİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ ....................................................................................152

TÜRKİYE’DE HAYAT BİLGİSİ DERSİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ ................................................................................153

HAYAT BİLGİSİ ÖĞRETİM PROGRAMI ....................................................................................................................154

Programın Vizyonu ..........................................................................................................................................154

Programın Temel Yaklaşımı ve Yapısı ...............................................................................................................154

Hayat Bilgisi Dersi Öğretim Programında Yer Alan Beceriler ................................................................................155

1.Eleştirel Düşünme...........................................................................................................................................155

2.Yaratıcı Düşünme ...........................................................................................................................................155

xix

3. Araştırma .......................................................................................................................................................155

4. İletişim............................................................................................................................................................156

5. Problem Çözme .............................................................................................................................................156

6. Bilgi Teknolojilerini Kullanma .........................................................................................................................156

7. Girişimcilik ......................................................................................................................................................156

8. Türkçeyi Doğru, Etkili ve Güzel Kullanma......................................................................................................156

9. Karar Verme...................................................................................................................................................157

10. Kaynakları Etkili Kullanma ...........................................................................................................................157

11. Güvenlik ve Korunmayı Sağlama .................................................................................................................158

12. Öz Yönetim ..................................................................................................................................................158

13. Bilimin Temel Kavramlarını Tanıma .............................................................................................................160

14. Temalarla İlgili Temel Kavramları Tanıma ....................................................................................................161

Kişisel Nitelikler ..........................................................................................................................................................161

1. Öz Saygı .......................................................................................................................................................161

2. Öz Güven.......................................................................................................................................................162

3. Toplumsallık ...................................................................................................................................................162

4. Sabır ..............................................................................................................................................................162

5. Hoşgörü .........................................................................................................................................................162

6. Sevgi ..............................................................................................................................................................162

7. Saygı..............................................................................................................................................................162

8. Barış ..............................................................................................................................................................163

9. Yardımseverlik ...............................................................................................................................................163

10. Doğruluk ......................................................................................................................................................163

11. Dürüstlük ......................................................................................................................................................163

12. Adalet...........................................................................................................................................................163

13. Yeniliğe Açıklık ............................................................................................................................................163

14. Vatanseverlik ...............................................................................................................................................163

15. Kültürel Değerleri Koruma ve Geliştirme ....................................................................................................164

Temalar ........................................................................................................................................................................164

Hayat Bilgisi Dersi Öğretim Programında Atatürkçülük Konuları .........................................................................165

Belirli Gün ve Haftalar ................................................................................................................................................168

Okul ve Aile İlişkisi .....................................................................................................................................................170

İlişkilendirmeler ..........................................................................................................................................................170

xx

ÖĞRENME ÖĞRETME SÜRECİ .................................................................................................................................186

Kavramlar ....................................................................................................................................................................187

KAVRAM ÖĞRETİMİ ...................................................................................................................................................189

1. Kavram Öğrenme (Geliştirme)...............................................................................................................................189

a. Kavram Öğretiminde Geleneksel Yöntem (Kuraldan Örneğe).......................................................................190

b. Modern Yöntem (Örnekten Kurala)................................................................................................................190

c. Öğrenme Döngüsü Yaklaşımı ........................................................................................................................190

2. Kavramsal Değişim Yaklaşımı ..............................................................................................................................190

a. Tanılayıcı Dallanmış Ağaç ..............................................................................................................................190

b. Kelime Çağrışım Testi ....................................................................................................................................191

c. Yapılandırılmış Grid .......................................................................................................................................191

d. Kavram Haritası .............................................................................................................................................191

Kavram Yanılgılarının Giderilmesi ............................................................................................................................191

HAYAT BİLGİSİ DERSİNDE ÖĞRETMENİN ROLÜ ....................................................................................................192

HAYAT BİLGİSİ ÖĞRETİM PROGRAMINDA ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .........................................................192

Çözümlü Test ..............................................................................................................................................................194

Çözümler .....................................................................................................................................................................197

KAYNAKÇA .................................................................................................................................................................199

SOSYAL BİLGİLER ÖĞRETİMİ

SOSYAL BİLGİLER ÖĞRETİMİ ..................................................................................................................................203

Sosyal Bilgilerin Tanımı .............................................................................................................................................203

SOSYAL BİLGİLER ÖĞRETİMİNE FARKLI YAKLAŞIMLAR .....................................................................................203

Vatandaşlık Aktarımı Olarak Sosyal Bilgiler Öğretimi ........................................................................................203

Sosyal Bilim Olarak Sosyal Bilgiler Öğretimi .....................................................................................................204

Yansıtıcı Araştırma Olarak Sosyal Bilgiler Öğretimi ...........................................................................................204

DÜNYADA SOSYAL BİLGİLER GELENEĞİ ...............................................................................................................204

TÜRKİYE’DE SOSYAL BİLGİLER GELENEĞİ ...........................................................................................................206

SOSYAL BİLGİLER VE SOSYAL BİLİMLER ..............................................................................................................207

SOSYAL BİLGİLER ÖĞRETİMİNİN AMAÇLARI ........................................................................................................207

xxi

Evrensel Amaçlar .......................................................................................................................................................208

1. Bilgiye İlişkin Amaçlar ....................................................................................................................................208

2. Beceriye İlişkin Amaçlar.................................................................................................................................208

3. Tutum ve Değerlere İlişkin Amaçlar ...............................................................................................................208

4. Sosyal Katılıma İlişkin Amaçlar......................................................................................................................209

Ulusal Amaçlar............................................................................................................................................................209

Sosyal Bilgilerde İçerik: Kapsam ve Yapı.................................................................................................................210

İçeriğin Sıralanması ...........................................................................................................................................210

Programın Temel Yaklaşımı ....................................................................................................................................... 211

PROGRAMIN YAPISI ...................................................................................................................................................212

BECERİLER .................................................................................................................................................................212

Tarihsel Empati ...........................................................................................................................................................214

Kanıtı Tanıma ve Kullanma Becerisi .........................................................................................................................215

Bilgiyi Kullanılabilir Biçimlerde Plânlama ve Yazma Becerisi ................................................................................215

Mekânı Algılama Becerisi ..........................................................................................................................................215

Tablo, Diyagram ve Grafik Okuma Becerisi .............................................................................................................215

Karşılaştırma Yapma Becerisi ...................................................................................................................................215

Sebep-Sonuç İlişkisini Belirleme Becerisi ...............................................................................................................215

Karar Verme Becerisi .................................................................................................................................................216

Kütüphane ve Referans Kaynaklarını Kullanma Becerisi .......................................................................................216

BECERİ ÖĞRETİMİ .....................................................................................................................................................216

KAVRAMLAR ...............................................................................................................................................................217

KAVRAM ÖĞRETİMİ ...................................................................................................................................................218

DEĞERLER ..................................................................................................................................................................219

DEĞER ÖĞRETİMİ ......................................................................................................................................................220

1. Değer Açıklamak ....................................................................................................................................................220

2. Ahlakî Muhakeme ..................................................................................................................................................220

xxii

3. Değer Analizi ..........................................................................................................................................................221

4. Gözlem Yoluyla Değer Öğretimi ............................................................................................................................221

BİREY VE TOPLUM .....................................................................................................................................................223

KÜLTÜR VE MİRAS .....................................................................................................................................................223

İNSANLAR, YERLER VE ÇEVRELER ........................................................................................................................224

ÜRETİM, DAĞITIM VE TÜKETİM ................................................................................................................................224

BİLİM, TEKNOLOJİ VE TOPLUM ...............................................................................................................................225

GÜÇ, YÖNETİM VE TOPLUM .....................................................................................................................................225

KÜRESEL BAĞLANTILAR .........................................................................................................................................225

GRUPLAR, KURUMLAR VE SOSYAL ÖRGÜTLER ..................................................................................................226

ZAMAN, SÜREKLİLİK VE DEĞİŞİM ...........................................................................................................................226

Çözümlü Test ..............................................................................................................................................................227

Çözümler .....................................................................................................................................................................230

KAYNAKÇA .................................................................................................................................................................232

BİRLEŞTİRİLMİŞ SINIFLARDA ÖĞRETİMBİRLEŞTİRİLMİŞ SINIF KAVRAMI .............................................................................................................................235

Birleştirilmiş Sınıf Uygulamasını Zorunlu Kılan Nedenler ..................................................................................235

Birleştirilmiş Sınıflarda Öğretimin Esasları.........................................................................................................236

Birleştirilmiş Sınıflarda Öğretimin Yararları ........................................................................................................237

Birleştirilmiş Sınıflarda Öğretimin Sınırlılıkları....................................................................................................238

Birleştirilmiş Sınıfların Oluşturulması .................................................................................................................239

Birleştirilmiş Sınıflı Okulların Kendine Özel Durumları.......................................................................................239

Öğrencilerin Kendi Kendilerine Çalışmaları .......................................................................................................240

Öğretmenli Dersler.............................................................................................................................................241

Ödevli Dersler ....................................................................................................................................................242

Sınıf Çalışması ..................................................................................................................................................242

Küme Çalışması ................................................................................................................................................243

İlgi Kümeleri .......................................................................................................................................................243

Seviye Grupları ..................................................................................................................................................243

Bireysel Çalışma ................................................................................................................................................244

Sesli Çalışmalar .................................................................................................................................................245

Sessiz Çalışmalar ..............................................................................................................................................245

xxiii

Yardımcı Öğrenciler ...........................................................................................................................................245

Planlı Çalışma....................................................................................................................................................246

Çalışma Ortamı..................................................................................................................................................246

ÖLÇME - DEĞERLENDİRME ARAÇ VE YÖNTEMLERİ ............................................................................................247

Dereceleme Ölçekleri Kullanma Nedenleri ........................................................................................................248

Çözümlü Test ..............................................................................................................................................................249

Çözümler .....................................................................................................................................................................252

KAYNAKÇA .................................................................................................................................................................254


3


İlk okuma yazma öğretiminin gerçekleştirilmesi bir amaç değil, bireyin sonraki öğrenmelerine kaynaklık edecek bir araçtır. Bu nedenle ilk okuma yazmanın öğrenilmesi bireyin sonraki öğrenmeleri için bir anahtar gibidir. Bireyin bu anah-tara sahip olması, onu nasıl, nerede, ne zaman ve ne kadar kullanacağını bilmesi etkili okuryazarlık olarak da görülebilir.

İlk okuma yazma öğretiminde etkili bir öğretmen olmak için de okuma yazma sürecinin, bu süreçte yapılması gerekenlerin ve öğretim özelliklerinin bilinmesi gereklidir. Okuma ve yazma karmaşık bir süreçtir, geçmişte edini-len bilgiler ve deneyimler, bireysel farklılıklar, sözcük ta-nıma stratejileri, neden-sonuç çıkarma becerileri, okuma amaçları, güdülenme ve okunan metnin zorluk düzeyi gibi birçok farklı özellikten etkilenebilir. Okuma ve yazmanın genel özellikleri şöyle ifade edilebilir: ü Okuma ve yazma, anlam oluşturma işlemidir. ü Okuma ve yazma dille ilgili bir süreçtir. ü Okuma ve yazma bir süreç sonunda öğrenilir ve sü-

reklilik esastır. ü Okuma ve yazmayı öğretmede birçok farklı yöntem

ve teknik kullanılabilir.

Okuma ve yazma öğretimini etkili şekilde gerçekleştiri-lebilmek için bu çağ çocuklarının özelliklerini tanımak, bilmek ve buna uygun öğrenme-öğretme süreçleri tasar-lamak gereklidir.

Birinci Sınıf Çocuklarının Gelişim Özellikleri ve İlk Okuma Yazma Öğretimi İlişkisi

Bireyin gelişim özellikleri ile ilk okuma yazma öğretimi sü-reçleri arasında çok sıkı ve doğrusal bir ilişki vardır. Bu nedenle bireylerin gelişim özelliklerinin bilinmesi, ona göre davranılması ve öğrenme-öğretme süreçlerinin de buna göre düzenlenmesi ilk okuma yazma öğretiminde elde edilecek başarıyı doğrudan etkileyecektir. Bu bağlamda aşağıda ilk okuma ve yazma öğretimiyle ilgili bazı kavram-lara ayrıntılı olarak yer verilmiştir.

Her çocuğun fiziksel yapısı ve gelişim hızı birbirinden farklı-dır. Bu da büyüme, olgunlaşma, öğrenme ve hazırbulunuş-luk durumlarını doğrudan etkilemektedir. Ancak bu kavram-ların sıklıkla birbiriyle karıştırıldığı görülmektedir. Bu nedenle aşağıda bu kavramlara yönelik açıklamalara yer verilmiştir.

Gelişim ve Gelişme

Gelişim; kişinin döllenmeden başlayarak bedensel, zihin-sel, dil, duygusal ve sosyal yönden (büyüme, olgunlaşma ve öğrenmenin etkileşimiyle) son aşamasına ulaşıncaya kadar sürekli ilerleme kaydeden değişimidir.

GELİŞİM (Süreç) GELİŞME (Sonuç)

DEĞİŞİM (Farklılaşma) DEĞİŞME (Ürün)

Gelişim, bir süreç (örneğin; bilişsel gelişim); gelişme ise bu sürecin sonunda oluşan bir ürün (örneğin; okuma yazma davranışını kazanma) olarak değerlendirilebilir. Gelişmede önce büyüme ve olgunlaşma, sonra öğrenme gerçekleşir.

1. Gelişim biyolojik faktörlerden ve çevreden etkilenir.

2. Gelişimde bireysel farklılıklar söz konusudur. Her birey benzer süreçleri farklı dönemlerde yaşayabilir.

3. Gelişimde bir sıra vardır: Gelişim baştan ayağa doğrudur. Çocuk önce başını tutmayı, sonra otur-mayı, ardından yürümeyi öğrenir. Gelişim içten dışa doğrudur. Çocuk önce nesneye uzanır, onu elleriyle kavrar, daha sonra parmaklarını kullanmaya baş-lar. Gelişim genelden özele doğrudur. Çocuk önce büyük kas kontrolünü, sonra da küçük kas kontro-lünü kazanır (önce ellerini kullanmayı daha sonra kalem tutmayı öğrenir).

4. Gelişimin hızı her yaşta aynı değildir. Gelişim belli yaşlarda hızlı, belli yaşlarda yavaştır.

5. Gelişim tüm alanlarıyla bir bütündür. Herhangi bir gelişim alanının aksaması diğer alanları da olumsuz etkileyebilir.

6. Gelişim devamlılık gösterir, yaşam boyu devam eder.

Olgunlaşma

Olgunlaşma, vücut organlarının kendinden beklenen görevi yerine getirebilecek seviyeye, bir başka deyişle organizmanın belli bir davranışı yapabilecek düzeydeki biyolojik kapasiteye ulaşmasıdır. Olgunlaşmada fiziksel ve zihinsel gelişim olmak üzere iki boyut vardır. Birey bir görevi yerine getirebilmek için fiziksel ve zihinsel açıdan yeterli olmalıdır. Bunun sonucunda birey kendisinden bek-lenen belirli davranışları yerine getirebilir.

Olgunlaşma, büyük oranda öğrenme yaşantıları ve çev-resel faktörlerden bağımsız olarak organizmanın belli bir yetkinliğe ulaşmasıdır. Olgunlaşma, öğrenmenin ön ko-şuludur. Olgunlaşma olmadan öğrenme gerçekleşmez. Olgunlaşma, öğrenmenin temelidir. Birey, olgunlaşma ile daha önce yapamadığı ve öğrenemediği birçok şeyi öğ-renebilir ve yapabilir. Ancak, davranışları öğrenebilmek ve yapabilmek için yaşantılar geçirmesi gerekir. Olgunlaşma kalıtımsal (genetiksel) özellikler taşır. Olgunlaşma kişinin doğuştan getirmiş olduğu potansiyelin zaman içerisinde ortaya çıkmasını ifade eder. Kişinin herhangi bir çaba gös-termesine gerek yoktur. Kendiliğinden meydana gelen bir süreçtir.

4

Büyüme, bedensel gelişim ile ilgilidir. Fiziksel olarak bir artışı içerir. Olgunlaşma ise, büyüme kavramı ile birlikte muktedir olmayı da içerir. Örneğin bir çocuğun bacakla-rının uzaması büyümedir, ancak bacaklarının yürümeye yaraması ise olgunlaşmadır.

Hazırbulunuşluk

Hazırbulunuşluk; olgunlaşma, ön bilgi, ilgi, istek ve tutum gibi değişkenlerin etkileşiminin bir sonucudur. Hazırbulu-nuşluk, bir şeyi öğrenebilmek için gerekli olan ön koşul davranışların kazanılmış olması anlamına gelir. Diğer bir deyişle bireyin yeni bir öğrenme durumunda sahip oldu-ğu özelliklerin tümüdür. Bireyin olgunlaşmasının yanında önceki öğrenmelerinin, ilgilerinin, tutumlarının, güdülen-mişlik düzeyinin bir sonucudur.

Hazır olma, organizmanın bir konuyu tam olarak öğre-nebilmesi için gerekli gelişme düzeyine, ön bilgilere ve güdülenme düzeyine erişmesidir. Organizmanın bir dav-ranışı yapabilecek gelişim düzeyine gelmesi, ön bilgilere sahip olması ve olumlu tutum (güdülenme) sahibi olması hazırbulunuşluk düzeyinin temel göstergesidir.

Hazır olma, bireyin belli bir gelişim görevini olgunlaşma ve ön öğrenmeler yoluyla yapabilecek düzeye gelmesi-dir. Örneğin; öğrencinin okuyabilmesi için öncelikle ge-rekli gelişim düzeyine (olgunlaşma) ulaşma ve sesleri ta-nıma, ayırt etme ve ses farkındalığı gibi ön bilgilere sahip olması gerekir. Hazırbulunuşluk, olgunlaşma ve öğren-menin etkileşimi sonucu daha önce gerçekleştirilmeyen bir davranış ve becerinin başarılması için gerekli şartların oluşmasıdır. Bir çocuğun konuşabilmesi için belli bir dil yapısına ve esnekliğine, harf ve heceleri söylemesine ve en önemlisi de yeteri kadar kelime hazinesine ulaşması gerekir. Yaş, olgunluk seviyesi, o duruma karşı gelişti-rilen motivasyon ve duygu durumları hazırbulunuşlukta önemlidir. Okuma yazmayı öğrenmek için çocuğun bir kısım organlarının olgunlaşması yanında, çocuğu buna heveslendirmek ve okuma yazma alıştırmaları yaptırmak gibi hazırlık çalışmaları da gereklidir. Hazırbulunuşluk, olgunlaşmaya göre daha geniş bir kavramdır. Hazırbulu-nuşluk olgunlaşma ve öğrenme (ön bilgiler-ilgi ve tutum) sonucu belli davranışları yapmaya hazır olma durumudur.

Yapılan araştırmalar ve gözlemler çocukların belli başlı gelişim dönemleri olduğunu ortaya koymaktadır. Bu dö-

nemlerde çocukların belirli davranış kalıpları ve ortak eği-limlerinin olduğu görülmektedir. Öğretmenlerin bu eğilim ve ortak özellikleri bilmeleri, uygulamakla yükümlü olduk-ları eğitim-öğretim programını çocukların bu özelliklerine göre uygulamalarına olanak sağlar. Gelişim dönemleri kesin çizgilerle birbirinden ayrılamamakla birlikte genel hatlarıyla birinci sınıf öğrencilerinin gelişim özellikleri ve birinci sınıf öğretmenlerinin görevleri şöyle açıklanabilir:

Fiziksel Gelişim Özellikleri

Fiziksel gelişim; bedenin ağırlıkça artması ve boyca uza-ması yanında, bedeni oluşturan tüm alt sistemlerin de büyümesi ve olgunlaşmasını içeren bir gelişim alanıdır. Alt sistemler kapsamında; kemiklerin büyümesi (iskelet oluşumu), kasların büyümesi (kemiklerin hareket kazan-ması), beynin büyümesi ve gelişimi, dişlerin, duyu organ-larının ve iç salgı bezlerinin ve tüm iç organların ağırlık ve hacim yönünden gelişimi yer almaktadır. Gelişim, ka-lıtım ve çevre etkileşiminin bir ürünüdür.

Çocuğun fiziksel gelişiminin sağlıklı olabilmesi için,

ü Yeterli ve dengeli beslenmeye,

ü Düzenli uyku ve dinlenmeye,

ü Temizlik ve hastalıklardan korunmaya,

ü Açık hava ve bedensel aktivitelere ihtiyacı vardır.

Fiziksel gelişim çocukların sosyal ve zihinsel gelişimlerini de etkilediği için çok önemlidir. Birçok fiziksel yetersizlik ve hastalık erken yaşlarda tespit edilirse tedavisi müm-kün olabilmektedir. Özellikle görme, işitme ve konuşma gibi sorunlar okuma yazma öğretimi açısından önem-lidir ve öğretmenin bu konuda yeterli bilgi ve beceriye sahip olması gerekmektedir. Bu bakımdan birinci sınıfa başlama çağına gelmiş çocukların sahip olması gereken fiziksel gelişim seviyelerinin belirlenmesi önemlidir. Buna göre birinci sınıf öğrencileri;

ü Fiziksel gelişimleri bakımından önceki dönemlere göre daha yavaş fakat sürekli bir gelişme izlemek-tedirler.

ü Büyük kaslarını kontrol edebilmektedirler.

ü Fiziksel güçlerini ve becerilerini test etmekten hoş-landıklarından atlamayı, koşmayı, yuvarlanmayı vb. severler.

5

ü Çoğunlukla dengelerini sağlayabilecek düzeydedir-ler. Tek ayakları üzerinde durabilir, dar bir duvar üze-rinde yürüyebilir, bisiklete binebilirler.

ü Kendi ayakkabılarını bağlayabilir; düğme ve fermuar-larını açıp kapatabilirler.

ü Kendilerine fırlatılan bir topu yakalayabilir, bir topu 4-5 kez sektirebilirler.

ü Fiziksel beceri gerektiren oyunlar oynamaktan hoş-lanırlar.

ü Harfleri, şekilleri, rakamları ve desenleri kopyalaya-bilirler.

ü Sağ ve sol ellerini daha etkin kullanmaya başlaya-bilirler.

Yukarıda sıralanan fiziksel özelliklerden okuma yazmayı en fazla etkileyen özelliklerin başında, bu dönem çocuk-larının büyük kaslarında önemli bir gelişme gözlenirken küçük kaslarındaki gelişmelerin henüz devam etmesi ve çocukta 6 yaş civarında sağ ya da sol (solak) elden bi-risinin baskınlığının belirginleşmesi gelmektedir. Bu ne-denle çocukların ince ve küçük hareketleri iyi yapmasını beklemek gerekecektir. Genellikle kız öğrencilerin ince kaslarla ilgili becerilerde daha etili oldukları gözlenirken erkeklerin ise daha büyük kasların kullanımını gerektiren becerilerde daha etkili oldukları görülmektedir. Öğretme-nin bu durumun bilincinde olması ve etkinlikleri ona göre planlaması ve uygulaması gerekmektedir. Küçük kas ge-lişimi zayıf olan öğrenciler için hamur ve çamur oyunları, kesme yapıştırma çalışmaları, parmak oyunları gibi et-kinlikler düzenlemelidir. Sol elini kullanan bir öğrencinin sağ elle yazı yazan öğretmeni izleyerek sol eli ile yazı yazması oldukça güçtür. Sol eliyle yazı yazmaya alışan bir öğrencinin sağ elle yazı yazmaya zorlanmaması ge-rekir. Çünkü bir eli tercih etme beynin fiziksel gelişim ve olgunlaşmasıyla ilgilidir. Eğer beynin sağ yarım küresi fazla gelişmiş ise çocuk sol elli, sol yarım küresi fazla gelişmiş ise de sağ olmaktadır.

Öğretmen bu dönemde öğrencilerin genel vücut temiz-liğine (yıkanma, tırnak, saç, el, yüz ve burun temizliği vb.), ağız ve diş sağlığına (diş fırçalama vb.), beslenme alışkanlıklarına (düzenli öğün, yemek seçmeme, zararlı gıdalardan uzak durma, obezite vb.) ve uyku düzenine dikkat etmeli, öğrencileri ve ailelerini bu konularda bilinç-lendirerek onları yönlendirmelidir.

Sosyal ve Duygusal Gelişim Özellikleri

Sosyo-duygusal gelişim, çocuğun duygularının farkında olması, kendini tanıması, yeterliliklerini ve yetersizlikle-rini bilmesi, hangi durumda nasıl davranacağını bilerek duyguları üzerinde denetim kurması, böylelikle iç dün-yasında yaşadıkları ile çevrenin beklentileri arasında denge kurabilmesi, yaşadığı topluma uyum sağlaması olarak ifade edilebilir. Çocuk, duygusal gelişim sürecin-

de olumlu ve olumsuz duyguları doğal bir şekilde yaşar. Olumlu duygulara uygun tepkiler vermek önemliyken çocuğun olumsuz duygular yaşama sıklığı ve yoğunluğu çok önemlidir. İleriye yönelik olumsuz duyguların oluş-masını engellemek için çocukta “temel güven duygusu-nu” oluşturmak son derece önemlidir. Araştırmalar, temel güven duygusu geliştirmemiş çocukların ileride aşırı korku, kıskançlık, sabırsızlık, saldırganlık gibi anti-sos-yal davranışlar gösterme olasılıklarının fazla olduğunu ortaya koymaktadır. Buna göre birinci sınıf öğrencilerinin sosyal ve duygusal gelişim özellikleri bakımından şunlar söylenebilir;

ü Bu çağdaki çocukların büyük çoğunluğunun en iyi ar-kadaşı ve düşmanı vardır.

ü Yalnız oyun oynamak yerine grupla oyun oynamak isterler.

ü Eleştiri ve başarısızlıktan hoşlanmazlar.

ü Sık sık birbirleriyle konuşmak ihtiyacı hissederler.

ü Daha çok kendilerini düşünürler, benmerkezcidirler.

ü Küçük işlerde yardımseverdirler.

ü Daha küçük yaştaki çocuklara bakmaktan veya on-larla oynamaktan hoşlanırlar.

ü Ailelerinden daha fazla sevgi ve ilgi beklentisindedirler.

ü Mizah yönleri gelişmeye başlamıştır.

Yukarıdaki gelişim özellikleri incelendiğinde genel olarak bu dönem çocuklarının en önemli özelliklerinin, kendile-rini tanımlamalarında serbest bırakılma ihtiyacı içinde ol-dukları görülmektedir. Bu dönemde özellikle yetişkinlerin müdahalesi olmadan oyun ortamlarına girebilecekleri fır-satların sunulması önemlidir. Benlik sayısının gelişmesi bakımından da yetişkinlerle iletişim içinde olmaları ge-reklidir. Okul çağı çocuğunun duygusal ve sosyal gelişim özelliklerinin temelinde benmerkezcilikten uzaklaşma ve sosyalleşme girişimleri vardır. Paylaşma, sevme, sevil-me, bir gruba üye olma, aidiyet duygusu vb. nitelikler bu dönemde kazanılmaya başlanmaktadır. Değer veril-mekten hoşlandıkları için gerek sınıf içi gerekse sınıf dışı görevlerde daha etkin olabilmektedirler. Öğretmenlerin öğrencilerin olumlu benlik saygısı edinmeleri bir başka deyişle aşağılık duygusuna kapılmamaları için gerekli önlemleri almaları, olumlu benlik saygısı kazandırıcı or-tam ve fırsatlar yaratmaları gerekmektedir.

6

Zihinsel/Bilişsel Gelişim Özellikleri

Birinci sınıf çocukları Piaget’in sınıflamasına göre işlem öncesi (2-6 yaş) dönemden somut işlemler dönemine (6-11) geçiş aşamasındadırlar. Okula başlama yaşının erke-ne çekilmemesi durumunda üstteki ifade geçerli olurken yaşın öne çekilmesi durumunda da öğrenciler genel ola-rak işlem öncesi dönemdedirler denilebilir. Bu dönemin en önemli özelliği dil gelişimiyle birlikte algı, öğrenme, akıl yü-rütme, problem çözme gibi yeteneklerdeki hızlı gelişmedir. Somut işlemler dönemindeki çocukların zaman kavramı oluşmuştur. Bu dönem çocukları dünü bugünü ve yarını birbirinden ayırabilirler. Ancak mevsim ve uzun yıllara iliş-kin zaman kavramları henüz bu dönemde çok net değildir. Çocuklar ancak dokuz yaşına doğru, bir yıllık süreyi kafa-larında canlandırmaya başlayabilirler. Bu dönem itibarıyla çocukların düşünme süreçleri mantıklı olmaya başlamak-tadır. Bu dönemin en belirgin özelliği korunum ilkesinin kavranmış olmasıdır. Buna göre birinci sınıf öğrencileri;

ü Konuşma ve kendini ifade etme becerileri çok hızlı gelişir. Bu da okul başarısı için önemlidir.

ü Oyun esnasında okulda öğrendikleri sözcükleri ve ifadeleri kullanma alıştırmaları yaparlar.

ü Birbirleriyle kendileri ve aileleri hakkında konuşurlar.

ü Dikkat süreleri artmaktadır.

ü Saati ve haftanın günlerini anlamaya başlarlar. “Dün-den bir gün önce, yarından bir gün sonra” kavramla-rını kullanabilirler.

ü Daha iyi yoğunlaşırlar.

ü Dramatik oyunları daha karmaşık ve zengindir.

ü Nesneleri büyüklüklerine, uzunluklarına, renklerine göre ayırabilirler. Büyüklük kavramını anlarlar (en büyük en küçük gibi).

ü “Aynı, daha fazla, daha az” kavramlarını anlarlar. “İçinde-dışında, altında-üstünde, önünde-arkasında” kavramlarını anlarlar.

ü Karmaşık neden-sonuç ilişkileri kurabilirler.

ü Bazı durumlar karşısında ne yapması gerektiğini de-ğerlendirebilir: Yağmurda dışarı çıkmak isterse ne yapması gerektiğini bilir.

Yukarıdaki belirtilen zihinsel/bilişsel özellikler incelendiğin-de öğretmen ve ailenin öncelikle, çocukların hayal güçle-rini geliştirmeye yönelik etkinlikler düzenlemeleri gerektiği söylenebilir. Bununla birlikte yukarıdaki becerilerde ulaşa-bilecekleri mükemmellik düzeyleri ise alıştırma olanağı ve bu becerileri öğrenmek için güdülenmiş olmanın yanı sıra büyük ölçüde de öğrenme sırasında çocuklara yapılacak rehberliğe bağlıdır. Ayrıca öğrencilerin soyut düşüneme-dikleri gözden kaçırılmamalı, yapılacak tüm etkinlik ve uy-gulamalarda buna dikkat edilmelidir.

Ahlaki Gelişim Özellikleri

Piaget, çocuğun bilişsel gelişimi ile ahlaki yargıları arasın-da ilişki olduğuna inanmaktadır (Kognitif görüş). Piaget’ye göre (0-6 yaş arasında), çocukların kuralları yoktur. Okul öncesi dönemde, çocuklarda kural kavramı olmadığından bu dönemde ahlak söz konusu değildir. Bu nedenle ahlak gelişimi, çocuğun işlem öncesi dönemden, somut işlemler dönemine geçtiği 6 yaşına kadar başlamaz. Ortalama 2 yaşındaki çocukların, kural olmaksızın sadece oynadıkla-rını gözlemiştir. 2-6 yaş arasındaki çocuklar ise, kuralların farkındadırlar. Ancak, kuralların ne amaçla olduğunu, uyul-duğunu ve gerekliliğini anlayamazlar. 6-10 yaş arasındaki çocuklar kuralları izlemede sık sık tutarsızlık göstermekle birlikte, kuralları kabul ettikleri belirlenmiştir. Bu yaş çocuk-ları, kuralların yüksek bir otorite tarafından konulduğunu ve değiştirilemez olduğunu düşünürler. Oyun kurallarının, grubun kararına göre değiştirilebileceğini anlayabilmeleri çok güçtür.

10-12 yaşına kadar kurallar bilinçli olarak kullanılmaz ve izlenmez. Oyunu aynı kurallarla oynayabilir; kuralların oyuna yön vermek ve oyuncular arasındaki anlaşmazlık-ları en aza indirmek için konulduğunu anlayabilirler. Aynı zamanda, kuralların herkesin üstünde anlaştığı basit şeyler olduğunu; bireylerin anlaşarak kuralları değiştire-bileceklerini kavrayabilirler.

7

İlk Okuma Yazmaya Hazırlık

Okuryazarlık, ilköğretimden önce başlayan ve yetişkinliğe kadar devam eden bilişsel, sosyal, dilsel yönleriyle karma-şık ve aktif bir süreç olarak tanımlanmaktadır. Bireysel bir beceri olan okuryazarlık, okuma yazma, konuşma, dinle-me, görsel okuma ve görsel sunu becerileriyle düşünme becerilerini içerir. Çocuklar bu becerileri okulda ve gerçek yaşam ortamlarında öğretmen, aile ve akran grupları ta-rafından desteklenerek bireysel deneyimleriyle edinirler.

Okuma ve yazma, eğitimin ve öğrenmenin en önemli ögelerindendir. Okuma ve yazma devam eden bir süreç olduğundan öğretmenlerin bu sürecin işlevlerini, okuma ve yazma gelişiminin önemli özelliklerini bilmeleri ge-reklidir. Bu nedenle çocukların iyi okuyucu olmaları için gelişimleri, ilk okuma yazma hazırlık döneminden baş-layarak öğretmenleri ve aileleri tarafından çok yakından izlenmeli ve değerlendirilmelidir.

İlk okuma yazmaya hazırlık; okuma ve yazma öğrene-bilmek için gerekli olan görsel, işitsel ayırt etme, dinle-me ve anlama gibi becerilerin geliştirilmesini içermekte-dir. Okuma ve yazmaya ilişkin ilk deneyimler çocuğun doğumundan formal okuma yazma eğitiminin başla-masına kadar devam eder. Bu deneyimlerin tamamı okuma yazmaya hazırlık olarak kabul edilmektedir. İlk okuma yazmaya hazırlık ise bu bilgilerin değerlendirilip geliştirilmesi için ilköğretim birinci sınıfın başlangıcında okuma ve yazmaya ilişkin yapılan tüm hazırlıkları içer-mektedir.

İlk okuma yazma öncesinde okumaya hazır olma önem-lidir. Okumaya hazır olma çocuğu formal okuma yazma öğretimine hazırlayan öğrenmeler ve davranışların bütü-nüdür. İlk okuma yazmaya hazırlıkta çocukların harfleri ve harfler arasındaki benzerlikleri ve farklılıkları fark et-mesi, sesleri ayırt etmesi, renkleri belirlemesi, kalem tut-ması, kitapları karıştırması, hatta ayağında top zıplatma-sı ve tek ayak üstünde durması gibi birbirinden farklı tüm davranışların onların başarılı olmalarında onlara yardım-cı olan yeterlilikler olduğu gözden kaçırılmamalıdır. Bu becerilerin bir kısmı ilk okumaya hazırlık programında kazanılabileceği gibi okul öncesi, anaokulu sürecinde de kazanılabilir. Bu nedenle okuma ve okumaya hazır oluşla ilgili sürecin incelenmesinde yarar vardır.

Okuma

Okuma, ön bilgilerin kullanıldığı yazar ve okuyucu ara-sındaki etkili iletişime dayalı, uygun bir yöntem ve amaç doğrultusunda, düzenli bir ortamda gerçekleştirilen an-lam kurma işlemi olarak tanımlanmaktadır. Bu tanıma göre anlam ne sadece okunan materyalde, ne tümüyle okuyan kişinin zihninde ne de içinde bulunulan ortamda değildir. Anlam kurma, okuyucunun ön bilgilerini kullana-rak karşılaştığı kaynaklardan öğrendiklerini sentezleye-rek yeni bir düşünceye ulaşmasıdır.

Okuma zihinde gerçekleşen, anlam kurmaya dayalı kar-maşık bir düşünce ürünüdür. Bu süreçte değerlendirme, muhakeme etme, problem çözme, hayal kurma gibi ögeler yer almaktadır. Anlam kurmada yazarlar kendi düşüncelerini, sözcükleri, cümleleri, paragrafları ve fark-lı görselleri kullanarak ortaya koymaktadır. Ancak hiçbir metin tümüyle kendi kendini ifade edici değildir. Okuyucu okuma sırasında ön bilgilerini, deneyimlerini ve muha-keme becerilerini kullanarak, metinde sunulan görseller ve diğer kavramlardan da yararlanarak yeniden anlam kurmak durumundadır. Bir başka deyişle anlam kurma, okuyucunun yazılı dildeki sembolleri tanıma ve algıla-masına, dilsel bilgisine, zihinsel becerilerine ve dünya ile ilgili tecrübelerine dayanır. Okumada anlam kurma süreci yukarıda sıralanan ögelerin birbirleriyle uyumuna, bireylerin istekli olmasına, ilgisine, bireysel yargılarına, okumanın amacına ve okumanın gerçekleştirildiği orta-ma da bağlıdır.

Okuma İlkeleri

Okuma Anlam Kurma Sürecidir: Hiçbir yazılı kaynak ken-dini ifade edici değildir. Okuyucu ön bilgilerini kullanarak onu çözmeye çalışır. Okunan bir metinden anlam çıkar-ma büyük oranda bireyin ön bilgilerine bağlıdır.

Okuma Akıcı Olmalıdır: Akıcı okuma; noktalama işaret-leri, vurgu ve tonlamalara dikkat edilen, geriye dönüş ve kelime tekrarına yer verilmeyen, heceleme ve gereksiz duruşlar yapılmayan, anlam ünitelerine dikkat edilerek konuşurmuşçasına yapılan okumadır.

Okuma Stratejik Olmalıdır: Stratejik okuma, okuyucunun okuma amacına uygun okumasıdır. Okuyucunun yazılı metnin güçlük derecesine göre, konu ile ilgili ön bilgilerini okuma ortamına aktararak, uygun bir amaç ve yöntem belirleyerek okumasıdır.

Okumaya Güdülenme: Güdülenme ya da isteklendirme okumayı öğrenme ve geliştirmede çok önemlidir. Güdü-lenme çok farklı biçimlerde olabilir. Bu da bireysel fark-lılıkları ön plana çıkarmakta ve öğretmenin bu konudaki rolünü belirginleştirmektedir.

Okuma Hayat Boyu Sürmelidir: Okuma devamlı gelişen bir beceridir ve bir defada halledilebilecek bir konu de-ğildir. Bunun için hemen her gün belli bir zaman dilimi okumaya ayrılmalıdır.

8

Okumaya Hazır Oluş ve İlgili FaktörlerOkumaya hazır oluşluk, çocuğun düzenlenen öğretim programlarından yararlanmasına yardımcı olan, yete-nekler ve kazanılmış becerilere bağlı genel bir olgunluk seviyesidir. Takvim yaşı, cinsiyet, sağlık sorunları, beyin başatlığı, genel zekâ, zihinsel düşünme, özel bilişsel problemler, görsel ayrım, işitsel ayrım, ilişkilendirici öğ-renme, dikkat, sözel dil gelişimi ve kitap harf ve satır-larının özellikleri okumayı etkilediğinden okumaya hazır oluşla ilgili temel faktörler olarak sıralanabilir. Bunları kı-saca açıklayalım.

Takvim Yaşı

Takvim yaşı çocuğun doğumundan okula başlayıncaya kadar geçen süreyi ve çocuğun okula başlama yaşını ifade etmektedir.

Cinsiyet

Okumaya başlamada biyolojik cinsiyet anlamında bir fark olmamakla birlikte kültürel anlayışlar ve okulun tutumu nedeniyle herhangi bir cinsiyet lehinde ya da aleyhinde bir fark oluşabilmektedir.

Sağlık Sorunları

Okula başlayan çocuklarla ilgili öğretmenlerin dikkat et-mesi gereken ve zor fark edilen iki temel sağlık sorunu görme ve işitmeyle ilgilidir. Bu durum okuma ve yazma öğretimiyle de yakından ilgilidir. Ancak bunların yanında diğer sağlık sorunları da okumayı etkileyebilir.

Beyin Başatlığı

Beyin başatlığı, okuma ve yazma ile ilgili işlemlerde bey-nin sağ ya da sol yarım küresinin daha etkin olmasını ifa-de eder. Bu özellikle kalem tutma ve yazmayı doğrudan etkileyen bir unsurdur.

Genel Zekâ

Genel zekâ, zihinsel büyümenin birbiriyle ilgili birçok aşa-masının normal ölçüsünü ifade eder. Bir başka ifadeyle zekâ yaşı ile takvim yaşı arasındaki uyum düzeyi, genel zekâ düzeyi olarak ifade edilebilir.

Zihinsel Düşünme

Zihinsel düşünme zihinsel işlem yapabilme yeterliliğidir. Piage’ye göre birinci sınıf öğrencileri ya işlem öncesi (2-6 yaş) ya da somut işlemler dönemine (6-11 yaş) geçiş aşa-masındadırlar. Bu nedenle bu düzey öğrencilerin zihinsel işlem yapabilme yeterliklerinin sınırlı olduğu söylenebilir.

Özel Bilişsel Problemler

Hatırlamada yetersizlik, algılama zayıflığı, dikkati topla-yamama, açıklayamama, odaklanamama veya dil yeter-sizliği gibi sorunlar özel bilişsel problemlere örnek ola-rak verilebilirler ve bu tür problemler okuma ve yazmayı olumsuz etkilemektedir.

Görsel Ayrım

Bazı çocuklar görsel uyarıcıların (harf, sözcük, cümle ve resim vb.) ana karakterlerine dikkat ederken, kendileri için daha da önemli olabilecek bazı detaylara (renk, şekil, ebat ve yön vb.) dikkat etmeyebilir ya da fark etmeyebilir.

İşitsel Ayrım

İşitilen seslerin doğru anlamlandırılması, birbirine yakın seslerin ve sözcüklerin (birbirine çok yakın sesler/söz-cükler z-s, p-b ve kolay-kalay, muhabere-muharebe vb.) doğru ayrılmasıdır. İşitsel ayrımın okumayla ve konuş-mayla doğrudan ilişkisi vardır.

İlişkilendirici Öğrenme

Harflerin, sözcüklerin veya seslerin sözcük ve harflerle doğru ilişkilendirilmesi (söylenmesi) okumanın öğrenil-mesinde önemlidir.

Dikkat

Dikkat, düşünceyi belli bir şey üstünde yoğunlaştırabilme gücüdür. Dikkat, bilincin odağıdır. Okuma yazma öğren-medeki başarısızlıkların büyük oranda bununla ilişkili ol-duğu düşünülebilir.

Sözel Dil Gelişimi

Sözel dil gelişimi söz varlığı/dağarcığı ve cümle kavram-larıyla yakından ilişkilidir. Sözel dil gelişiminin iyi olması okuma yazmayı da olumlu yönde etkilemektedir.

Kitap Harf ve Satırlarının Özellikleri

Harflerin büyüklük ya da küçüklüğü, kalınlık ya da inceliği ve satırda yoğunluğu ya da azlığı gibi özellikleri kapsa-maktadır. Bu tür özellikler okumayı etkileyebilmektedir.

Yazma

Yazma, düşünceleri ifade edebilmek için gerekli sembol ve işaretleri motorsal olarak üretebilmektir. Yazmadaki en önemli unsurlar ise hız ve okunabilirliktir. Bu iki unsurun is-tenilen düzeyde kazanılabilmesi, harflerin şekil olarak ba-sit ve kolay üretilebilir nitelikte olmasıyla ilişkilidir. Çünkü harfler kolay ve hızlı bir şekilde üretilmezse çocuk, yazma sırasında fikirlerin düzenlenmesi ve yazıların sayfa üze-rinde uygun bir şekilde yerleştirilmesi gibi organizasyonel yapıyla ilgilenemez. Bu durum ilk başlarda yazmada nite-lik ve nicelik sorununu oluştururken ilerleyen dönemlerde yazmaktan nefret etmeye kadar da gidebilir.

Yazmayla ilgili mekanik zorluklar yazmayı olumsuz etkileye-bilir. Çünkü harfleri yazmak için çok fazla dikkat harcamak, yazı bütünlüğü için gerekli ve önemli olan anlamın ve geliş-tirilmiş fikirlerin unutulmasına neden olur. Dikkati bilinçli bir şekilde yazmanın mekanik yönüne ayırma, yazıdaki plan-lamayı olumsuz yönde etkileyerek üretilen yazının daha az karmaşık ve fikirsel ilişki yönünden zayıf olmasına yol açar. Ayrıca çocuk mekanik boyutla çok fazla meşgul olursa fikir-lerini etkilice ifade etmek için yeterli zaman bulamaz.

9

Yazma öğretimine hangi harflerle (dik temel ya da eğik) başlanması gerektiği konusunda ortak bir görüş yoktur. Bu konudaki araştırma sonuçları da farklılık göstermek-tedir. Hangi tür harflerle yazı öğretilirse öğretilsin önemle üzerinde durulması gereken nokta, yazmayı yeni öğre-nenlerin karşılaştıkları sorunların dikkatle, sabırla ve cid-diyetle ele alınması gerektiğidir.

Yazmayla ilgili evrensel amaçlar göz önüne alındığında yazmanın kişisel tarzın gelişmesine, okunabilirliğe, hıza, akıcılığa ve sanatsallığa yardımcı olması amaçlanmakta-dır. Ancak bu amaçlara ulaşmak o kadar da kolay değildir ve öğretmene önemli görev ve sorumluluklar düşmektedir.

Yazmayı Etkileyen Unsurlar

Oturuş Biçimi

Yazmada öncelikle dikkate alınacak husus oturma biçi-midir. Çocuklar sıraya oturduklarında ayakları yere tam basmalıdır. Oturulan sıra ve kullanılacak masa boyunun buna uygun olması gereklidir. Bir başka deyişle ne masa ne de sıra yüksek ya da alçak olmamalı, öğrencinin boyu ile orantılı olmalıdır. Oturuşta yazı yazarken serbest ka-lan el masa üzerinde bulunmalı ve defteri kontrol edecek pozisyonda olmalıdır. Yazarken masanın üzerine başını koymak, başını elini destekleyerek tutmak veya dik tutma-ya çalışmak, dizlerini masanın altında sallamak ve sürekli açıp kapamak ya da fazla açmak, yazmayı olumsuz et-kilemektedir. Öğrenci yazı yazarken kullandığı eline göre sağa ya da sola belli bir açıyla dönmek durumundadır. An-cak bu açının çok fazla olmaması gereklidir.

Kas Gelişimi

Yazı yazarken omuz, kol, bilek, el ve parmak kasları aktif olarak kullanılır. Söz konusu kasları gelişmemiş öğrenciler yazı yazarken zorlanırlar. Bu nedenle öğrencilerin yazma-da aktif olarak kullandıkları bu kaslarının geliştirilmesi ve güçlendirilmesi yazma performansları bakımından önemli-dir. Kas gelişiminde büyük kaslardan küçük kaslara doğru (omuz, kol, bilek, el ve parmak kasları) bir yol izlenmelidir. Havada büyük ve küçük boyutlu yazma çalışmaları yaptı-rılarak omuz hareketleri, masada, yerde, kum masasında yaptırılan yazma çalışmalarıyla da kol, bilek, el ve parmak kasları geliştirilebilir. Hamur ve çamur oyunları, direksiyon çevirme, hayali elma, armut toplama, el parmaklarıyla ko-şan at ve yağmur yağdırma hareketleri yaptırma vb. de söz konusu kasların gelişimine katkı sağlayabilir.

Yönler

Türkçede yazma yönü yukarıdan aşağıya ve soldan sağa doğrudur. Dünyada ise bazı dillerin sağdan sola ya da yu-karıdan aşağıya doğru yazıldığı görülmektedir. Öğretmen daha çizgi çalışmaları yaptırırken sonraları da yazarken ve yazdırırken buna dikkat etmelidir. Ayrıca harflerin ya-zılış yönleri ve nereden nereye gidecekleri ve nasıl bağla-nacakları konusu da harflerin yönleriyle ilgilidir. Öğretmen harfleri yazarken harflerin ve hareketlerin yönünü göste-ren okları kullanmalı, öğrencilerin dikkatini çekmelidir.

El Tercihi

Yazmada belki en önemli ayrıntılardan biri, kullanılacak elin hangisi olduğudur. Bireyler yazarken sadece sağ ya da sol ellerinden birini kullanmayı tercih edebileceği gibi her iki elini de kullanma eğiliminde olabilirler. Ço-cuklar sağ ya da sol ellerinden hangi ellerini kullanmak isterlerse istesinler tercihlerine karışılmamalı, müdahale edilmemeli, öğretmenin istediği elin kullanımına zorlanıl-mamalı ve öğrencilerin tercihleri desteklenmelidir. Ancak sol ellerini kullanan öğrencilere öğretmen özel olarak yardım etmelidir. Sol elli öğrencilerin yazdıklarını kolayca görebilmeleri için masaları sağ elli öğrencilerinkine göre daha alçak olmalıdır. Sol elli öğrenciler kalemi tutum nok-tasından daha yukarıdan tutmalıdır. Kâğıt eğimi sağ elli öğrencilerinkine göre tersine olduğundan faklı elini kulla-nan öğrenciler aynı sırada oturtulmamalıdır. Sol elli öğ-renciler yazarken kaleme daha çok baskı yaptıklarından kalemin dayanıklı olması ve çok sivri uçlu olmamasına dikkat edilmelidir.

Boşluklar

Yazıda boşluk kavramı, cümleler, kelimeler ve harf-ler arası boşlukları kapsadığı gibi sayfa kenarlarındaki (üst-alt ve sağ-sol) boşlukları da kapsar. Yazıda gerekli uygun boşlukların bırakılması hem okunabilirlik hem de estetik açıdan önemlidir. Uygun boşluk bırakma öğretimi sayfa kenar boşlukları, harfler arası boşluklar, sözcükler ve cümleler arası boşluklar biçiminde sıralı olarak veril-melidir. Öğrencilerin sözcükler ve cümleler arasında bı-rakmaları gereken boşluklar defterde ve tahtada yazma durumuna göre pratik olarak (bir küçük o harfi kadar, bir/iki kalem kalınlığı, bir/iki parmak ve bir/iki el genişliği vb.) somutlaştırılıp ölçülendirilebilir.

Harfler

Yazı öğretiminde temel amaç okunaklı ve bir o kadar da çabuk yazı yazma alışkanlığını öğrenciye kazandırmaktır. Bunun için harflerin şekillerinin öğrenciye, doğru kavra-tılması gerekir. Motorsal üretimin hızını artırmak için de çocuk, harflerin şekillerini zihninde öncelikle hızlı ve doğ-ru bir şekilde canlandırabilmelidir. Harf öğretimi, harflerin yönleriyle ve hareket sayılarıyla birlikte uygulamalı yapı-lırsa hatırlama da daha kolay ve düzenli olacaktır. Ancak harflerin birbirinden bağımsız olarak yeterli bir şekilde de olsa öğrenilmesi, etkin okuma yazmanın kazanılması açı-sından tümüyle yeterli değildir. Bunun yanında öğrencinin öğrenilen harfin temel özelliklerini, neye benzediğini, bir harfi diğerinden ayıran özellikleri bir harfin büyüğü ile kü-çüğü arasındaki benzer ve farklı yönleri söyleyebilmesi gereklidir. Okuma ve yazma öğretiminin tüm aşamaların-da olduğu gibi harflerin yazım aşamasında da öğretmene çok önemli görev ve sorumluluk düşmektedir. Bu nedenle yazma işlemlerinin tümünün öğretmen kontrolünde olması ve üzerinde durulan becerinin kazandırılmasına yetecek tekrarı ve uygulamayı içermesi gerekmektedir.

10

Yazımında Güçlük Çekilen Harfler

Alanyazına bakıldığında yazımında güçlük çekilen harf-lerin çeşitlilik gösterdiği görülmektedir. Türkçe Dersi Öğ-retim Programında yazılması zor olan harflerin "a, A, k, y, g, G, f " harfleri olduğu belirtilmektedir. Harfler yazdı-rılırken de tek bir harfi defalarca yazdırmanın bitişik eğik yazı açısından pek faydası yoktur. Bunun yerine yazıl-ması öğrenilen her harf diğer harflerle birleştirilerek hece ve sözcük oluşturulmalıdır. Büyük harflerin yazımında da bazı sorunlar yaşanabilir. Örneğin “p” harfi gibi özellikle yazımı fiziksel olarak aynı olan ve büyüğü ile küçüğü ya-zım çizgisine göre ayırt edilen harflerde böyle bir sıkıntı yaşanabilir. “b” ve “d” harfleri gibi harfleri ters yazma en-dişesi, çocukları bu harflerin büyüklerini yazmaya yön-lendirebilir. Yine “o-O ve ö-Ö” gibi bazı harflerin büyüğü ve küçüğü arasında şekilden ziyade ebat farklılığı vardır. Bu durum da öğrencilerde yanılgıya neden olabilir.

Kalem ve Kalem TutmaÇocukların kullanacağı kalemlerin belli standartlarda ol-ması gereklidir. Kalemler yuvarlak ya da altıgen-sekiz-gen formatındaki yuvarlak hatlara sahip olmalı, üçgen olmamalı ayrıca çok kısa veya çok uzun da olmamalıdır. Kalem çok kalın ve sert olmamalı, ucu uygun biçimde açılmış olmalıdır. Öte yandan yazmanın kalemden son-raki diğer malzemeleri olan kalem tıraş ve silginin de ka-liteli olmasına özen gösterilmelidir.

Yazmayı etkileyen bir önemli durum da kalem tutmadır. Kalem tutmanın pek çok şekli vardır. Ancak çoğu araştır-macının üzerinde birleştiği üç parmakla tutmadır. Bir başka deyişle işaret parmağı ve başparmağın yumuşak uç kısım-larının birbirine değecek şekilde kalem tutma noktasına yerleştirip orta parmağın uca yakın (büküm noktası ile tır-nak arasında kalan bölüm) kısmı ile desteklenmesi şeklin-dedir. Ayrıca kolun dirsekle bilek arasında kalan bölümünün avuç içi ile aynı yönde kalan kısmının masa üzerinde yak-laşık 45 derecelik bir açı oluşturacak biçimde yerleştirilmesi gerekmektedir. Kalem de kâğıt üzerinde yine yaklaşık 45 derecelik bir açı oluşturacak biçimde tutulmalıdır. Yazma esnasında kaleme gereğinden fazla baskı uygulanmamalı, kalem yazma noktasına çok yakın tutulmamalıdır.

Yazılacak Kâğıt ve Kâğıdın PozisyonuKâğıdın veya defterin tutuluş şekli yazmada önemlidir. Yazının şekli (öne veya arkaya yatıklık durumu) defterin tutuluş şeklinden etkilenecektir. Sağ elliler defteri, sol ta-rafı vücudun orta kısmını biraz geçecek şekilde sağa kay-dırmalıdırlar ve yaklaşık 45 derecelik saat yönünün aksine döndürmelidirler. Sol elliler ise bunun tersini yapmalıdır-lar. Yazı yazmada büyük kas hareketlerinden küçük kas hareketlerine doğru bir ilerleme söz konusudur. Yazmaya ilk başlangıç aşamasında omuz ve kol kasları daha etkin olacağından öğrencilerin çizimleri büyük olacaktır. Bu ne-denle başlangıçta normalden daha büyük çizgisiz kâğıtlar kullanılabilir. Küçük kaslar geliştikçe de kâğıt boyutları kü-çülmeli ve çizgili hale gelmelidir. Ayrıca öğrencilerin çizgi takibi yapabilmeleri ve yazılarını satır aralığına sığdırabil-meleri için çizgili defter kullanmaları doğrudur.

Yazma Hızı

Yazma hızı, genellikle belirlenen bir zaman dilimi içinde yazılan harf sayısına göre belirlenmektedir. Yazma hızı-nın geliştirilmesi düzenli yazma alıştırmalarına bağlıdır. Araştırmalar yazma hızının sınıf düzeyi büyüdükçe arttı-ğını ve kızların da erkeklere göre daha hızlı yazı yazdık-larını göstermektedir.

Çizgi Takibi

Yazı yazarken çizgiyi doğru takip edememek ilk başlarda sık görülen bir problemdir. Çocuklar yazarken üst çizgiye çok yakın veya alt çizginin üzerine yazabilirler. Alt çiz-ginin üzerine yazılan yazılar harflerin ortasından yatay bir çizgi çekilmiş gibi bir görüntü oluşturabilir. Bazen de çocuklar satıra normal başlayıp özellikle satırın sonuna doğru yukarı ve genellikle de aşağı doğru satıra eğim verip başka satırlara geçebilirler.

Bitişik Eğik Yazı ve Gerekçeleri

Dik temel yazı ile eğik yazı arasındaki farklar pek çok insanın düşündüğü gibi harflerin birleştirilmesi ya da bir-leştirilmemesi değildir. Farklılık harfleri oluşturmak için yapılan hareketlerdedir. Harflerin başlangıç noktaları, yönleri kısacası harflerin üretim süreci önemlidir. Dik te-mel küçük harfleri okunaklı şekilde yazmak için altı ayrı hareket yapılması gerekirken eğik küçük harfleri yazma-da üç temel hareket gerekmektedir. Hareket sayısının fazla olması hem zaman kaybına hem de işin daha kar-maşık hale gelmesine neden olmaktadır. İyi bir yazmada akıcılıkla birlikte okunaklılığa da ihtiyaç vardır. Okunak-lılık harflerin doğru yazılması, boyutların ve boşlukların iyi ayarlanması, eğri çizgi ve birleştirmelerin uygun yapıl-ması, yazı çizgisinin takip edilmesiyle ilgilidir. Bitişik eğik yazıda okunaklılık daha kolay sağlanmaktadır.

Dik temel yazıda kalem daha dik tutulurken bitişik eğik ya-zıda biraz daha yatık tutulması gerekir. Genelde çocuklar bunda zorlanırlar. Dik temel yazıdan bitişik eğik yazıya geçişte yaşanan başarısızlıkların çoğu da her iki yazı tü-ründeki kalem tutma farklılığından kaynaklanabilir. Bitişik

Documents

SINIF ÖĞRETMENLİĞİ ALAN EĞİTİMİ±nıf ÖABT Alan Eğitimi... · ÖN SÖZ Sevgili Öğretmen Adayları, Elinizdeki bu kitap, Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS) Sınıf