SİNİR SİSTEMİNİN GELİŞİMİ

Prof. Dr. Mukaddes Eşrefoğlu

Bezmialem Vakıf Üniversitesi

Tıp Fakültesi Histoloji ve Embriyoloji Anabilim Dalı

1

2017

2

Yeni bir organizma hücrelerin çoğalması, farklılaşması ve yer

değiştirmesi sayesinde şekillenir

3

4

Fert. sonra 8. günde embriyoblastlar: * Hipoblast (blastokist boşluğuna yakın) * Epiblast (gelişecek amniyon boşluğuna yakın) Yassı disk şeklindeki bu alan (aslında embriyo) bilaminar disk olarak isimlendirilir

5

Gastrulasyon 2. hf.nın sonunda epiblasttan kaynaklanan hücrelerin embriyonun posterior bölümünde yoğunlaşarak oluşturduğu primitif çizginin görünmesi ile başlar. Bundan sonra embriyonun kraniokaudal ve sağ-sol eksenleri anlaşılabilir.

6

Primitif çizgi boyunca epiblast hücreleri aşağı doğru kayarlar. *Hipoblast hücrelerinin yerini alarak endodermi (15. gün) *Epiblast ile yeni oluşan endoderm arasına yayılarak mezodermi (16. gün) oluştururlar *Epiblast tabakasında kalanlar ise ektodermi yaparlar (16. gün).

7

8

EKTODERMİN İLERİ GELİŞİMİ 3.haftanın başında ektoderm sefalik bölümü geniş bir disk şeklindedir. Ektoderm kalınlaşarak nöral plağı oluşturur. Embriyonun dorsal yüzeyinde nöral plak görülebilir.

9

Plağın uzun, pirizmatik şekilli hücrelerden oluşan epiteli nöroepitel olarak adlandırlır. Hücrelerde başlayan değişim nörulasyon olayının başlamasını temsil eder.

10

Nöroektoderm başlangıçta tek katlı pirizmatik epitelken; nöral tüpün kapanma döneminde YÇKP epitel halini almıştır.

Plağın lateral bölümleri 3. hf. da nöral kıvrımları (NK) oluşturur. NK’ın içbükey orta bölümü nöral oluk olarak isimlendirilir. Nöral kıvrımlar orta hatta birleşir. Sonuçta nöral tüp ortaya çıkar.

11

18. gün

3. haftanın sonu

Nöral tüpün oluşması 21-22. günde kraniokaudal yönde orta hatta başlar. Tüpün sefalik ve kaudal uçları amniyon boşluğu ile kranial (25. gün) ve kaudal nöroporlar (27. gün) aracılığı ile bağlantılıdır. Kaynaşma ve kapanma ile nörulasyon tamamlanır.

12

25

2

Anensefali, meningomyelosel, ensefalosel görülüyor (nöral tüp kapanma defektleri)

13

Nöral kıvrımlar oluşup birleşirken nöroektodermin lateral köşelerinde yer alan hücreler komşu

hücrelerden ayrılır. Bu hücre grubu nöral krista’dır. Bu hücreler nöroektodermden ayrılarak mezoderme

girerler.

14

15

16

Ektodermden gelişen dokular -Yüzey ektodermi: Epidermis ve ekleri, kornea ve lens epiteli, mine, iç kulak, adenohipofiz, ağız boşluğu ve anal kanal epiteli… -Nöral tüp: SSS, ependim h. leri, epifiz, nörohipofiz, … -Nöral krista: PSS (gang, per. sinir, Schwann h), glia h (oligodendrosit, astrosit), adrenal medulla h, DNES h.leri, melanosit, odontoblast…

17

Bundan sonra santral sinir sistemi geniş sefalik bölümü (primer beyin vezikülleri) ve dar caudal bölümü (spinal kord) olan kapalı bir tübüler yapıdır.

18

19

LATERAL VENTRİKÜLLER

3. VENTRİKÜL

4. VENTRİKÜL

Monro deliği

Sylvius kanalı

20

Prosensefalon Telensefalon bölgesinde beyin vezikülleri iki lateral şişkinlik olan serebral hemisferleri ve ortada lamina terminalisi içerir. Lateral ventriküller diensefelona foramen Monro aracılığı ile bağlıdır. Hemisferlerin gelişimi 5. haftanın başında prosensefalonun iki lateral şişkinliği şeklinde başlar.

21

22

23

Corpus callosum Fornix Commisura Anterior commissura Optik kiazma

LAMINA TERMINALIS

FORAMEN MONRO

LATERAL VENTR. 3. VENTR

Stria medullaris ve tela choroidea

2. ayın ortalarında telensefalonun bazal bölümü genişleyip corpus striatum’u yapar.

8.hff 10.hff

24

CORPUS STRIATUM İLERDE *Nc. Caudatus *Nc. Lentiformis *Putamen *Globus pallidus’u oluşturacaktır.

Hemisferlerin diensefalonun çatısına bitişik duvarında nöroblast olmadığından ince kalır, tek sıra ependim h. leri ile döşeli vasküler bir mezenşim içerir= koroid pleksus. Koroid pleksusun üzerindeki hemisfer bölümü kalınlaşarak hipokampusu yapar.

25

Hemisferler ventral, dorsal ve inf yönde daha da genişleyince frontal, temporal ve oksipital loblar oluşur. C. striatum üzerinde kalan bölümün gelişimi yavaşlayınca frontal ve temporal lobların arası çöker = insula. Bu bölümü daha sonra komşu loblar örter. Fetal yaşamın sonlarında hemisferlerdeki aşırı büyüme girusların oluşumu ile sonuçlanır.

26

Korteks gelişimi Korteks palliumdan gelişir. Pallium, ventrikülleri sınırlayan tabakadır. *Palaeopallium: C. Striatuma komşu *Neopallium: Palaeopallium ve hipokampus arasında kalan bölüm Neopalliumda nöroblastlar piamater altına göç ederek olgunlaşırlar. Her bir yeni gelen hücre grubu diğerinin üzerine dizilir. Böylece en son gelenler piamatere en yakın olanlardır.

27

Göç sırasında en dikkat çeken olay genç nöronların (bipolar) radial glial hücreler çevresine dolanarak onları perifere göçlerinde rehber olarak kullanmalarıdır. Bu hücrelerin ventriküler yüzeyden piyamatere uzanan uzantıları vardır.

28

Nöronal prekürsör hücreler ventriküler zonda çoğalarak nöron ve gliya h. lerini yapar. İlk gliya h. leri (radiyal gliyal h) tabandan subpial alana uzanarak rehberlik yapar. Ventriküler zonda bölünme asimetrik hal alınca bir progenitör hücre üst zona çıkarken, diğeri kalır ve bölünmeye devam eder. Yeni oluşan nöronlar piya altına, kortikal tabakaya çıkıp yerleşir.

29

Medulla spinalis gelişimi Yeni kapanmış nöral tüpün yalancı çok katlı pirizmatik epiteli nöroepitel olarak isimlendirilir.

30

Nöral tüpün kapanması ile birlikte bu hücreler primitif sinir hücrelerine yani nöroblastlara ve daha sonra gliyoblastlara dönüşmeye başlarlar.

31

Nöroblastlar nöroepitel tabakasının çevresinde mantle (kabuk) zonu oluşturur. Bu tabaka gri cevheri oluşturur. Daha dıştaki tabaka ise marginal tabakadır. Burası mantle tabakanın hücrelerinin liflerini içerir, beyaz cevheri oluşturur.

32

Mantle tabakaya sürekli hücre eklenmesi dorsal ve ventral kalınlaşmaya yol açar. Ventral kalınlaşma, (bazal plak) motor boynuzu, dorsal kalınlaşma, (alar plak) ise duyusal alanları oluşturur. İki alan arasında sulcus limitans bulunur. Bir grup nöron ventral ve dorsal alanlar arasında birikerek ara boynuzu yapar (Sempatik SS; T1-12, L2,3)

33

Nöral tüpün dorsal ve ventral orta hattı (roof plate, floor plate) nöroblast içermez. Burası sinir liflerinin bir taraftan diğer tarafa geçiş bölgeleridir.

34

Nöronların Histolojik Farklılaşması Nöroblastların başlangıçta tek uzantıları vardır (geçici dendrit). Ancak mantle tabakaya geçince uzantı kaybolur (apolar). Burada karşı kutuplardan iki uzantı çıkar (primitif akson, primitif dendrit; bipolar nöroblast). Dendrit sayısı artınca multipolar nöroblast oluşur, olgunlaşarak nörona dönüşür.

35

Glia hücrelerinin Histolojik Farklılaşması Nöroblastların oluşumunu takiben NE hücreler gliyablastlara dönüşür, mantle ve marginal tabakaya göç eder. Mantle tabakada öncelikle astrositlere dönüşürler. Marginal tabakada öncelikle oligodendrositlere dönüşüp aksonlar çevresinde miyelin kılıfını yapmaya başlar. Mikrogliyalar mezenşim kaynaklıdır. Ependim hücreleri direkt nöroepitelyal hücrelerden gelişir (ventriküler zon).

36

Diensefalon (Çatı plağı, iki alar plak) Çatı plağı: 3 ventrikülde koroid pleksusu yapar. Alt ucunda epitelyal proliferasyon ile epifiz oluşur. Alar plaklar: Lateral bölgeler olup hipotalamik sulkusla, talamus ve hipotalamusa ayrılır. Hipotalamus nükleuslara farklılaşarak vücudun viseral fonks. kontrol eder.

37

38

Mezensefalon *Bazal plaklar (tegmentum): İki grup motor nöron içerir (somatik eff; oculomotor ve trochlear, viseral eff. Edinger-Westpal nc, sfinkter pupilla inv). Bazal plakların marginal tabakaları crus cerebrileri (korteksden pons ve sp korda inen lifler) yapar. *Alar plaklar (tektum): Buradan gelişen ant colliculus görme impulslarının refleks ve korelasyon merkezidir. Post colliculus ise işitme duyusu için sinaptik alandır. 39

Rombonsefalon Metensefalondan cerebellum ve pons gelişir (denge ve hareket kontrolü, sinir liflerinin spinal kord ile beyin ve beyincik arasındaki yolu). * Bazal plaklar (motor): Somatik eff; abducens sinir nc’u, özel viss eff. trigeminal ve fasial sinir nc’u, genel viss eff, aksonları sbm. ve sbl bezlere giden) * Alar plaklar (duyusal): Lat som aff; trigeminal sinirin noronları, özel viss aff, genel viss aff).

40

Cerebellum Alar plakların dorsomediyal bölümleri ortaya doğru uzanarak rombik dudakları yapar. Bu yapılar sefalokaudal yönde yassılaşıp cerebellar plağı oluşturur (şekiller 6hf, 8hf, 4 ay). 12hf’da ortada vermis ve iki lateral hemisfer belirir. Daha sonra transvers bir fissürle nodul ve flokkulus oluşur. Flokkonoduler lob filogenetik olarak beyinciğin en primitif bölümüdür.

Cerebeller plak

41

Başlangıçta cerebellar plak, nöroepitel, mantle ve marginal tabakalardan oluşur. Rombik dudakların belirmesinden sonra NE’den göç eden hücreler dış granüler tabakayı yapar. 6.hf.da bu tabaka altında hücreler Purkinje hücrelerine farklılaşır. Son bir bölünmeyi takiben bu hücreler Purkinje tabakasını aşarak daha derinlere göç edip iç granüler tabakayı oluşturur.

42

Başlangıçta dışta yer alan granüler tabaka hücrelerin içe göçü ile yerini moleküler tabakaya bırakır. Burada sepet ve yıldız hücreleri farklılaşır. Korteks doğumdan sonra son boyutunu kazanır.

43

Miyelensefalon medulla oblongatayı yapar. *Bazal plak: Somatik eff; hipoglossal, abducens, trochlear, ocular nöronlar, özel vis eff; vagus ve glossofaringeal nöronlar, genel vis eff, bağırsak ve kalbin kasları) *Alar plak: Som aff; vestibulokohlear ve trigeminal sinirle gelen impulslar, özel vis aff; tat duyusu, genel aff. GIS’dan ve kalpten interoseptif bilgi alır.

44

45

46

47