SİVAS İLİ Cevre durum raporu 2008

8/3/2019 SİVAS İLİ Cevre durum raporu 2008

http://slidepdf.com/reader/full/sivas-ili-cevre-durum-raporu-2008 1/547

T.C.SİVAS VALİLİĞİ

SİVAS İLİ

2008 ÇEVRE DURUM RAPORU

SİVAS, 2008



- 2 -



- 3 -

ÖNSÖZ

Veysel DALMAZ

Sivas Valisi

İnsanlık varoluşundan itibaren çevresiyle ilişki içerisinde bulunmaktadır.İnsanoğlu hayatını kolaylaştırmak amacıyla çevresini değiştirme yoluna gitmiştir.Yani çevreye ilk müdahaleler de insanoğlunun varoluşu ile başlamıştır. Hızlı nüfus

artışı ile çevre sorunlar ı giderek artmaktadır. Hava kirliliği, yetersiz toprak ve sulak

alan koruma çalışmalar ı ile bitki örtüsünün hızla tahribi, küresel ısınma ve biyolojik

çeşitliliğin giderek azalarak küresel gıda krizlerinin oluşmasında hatta kasırgalar

nedeni ile can ve mal kayı plar ının meydana gelmesine neden olmuştur. Doğanın

dengesini bozan insanoğlu elini doğanın üzerinden çektiği takdirde doğa kendini

yenileme gücüne sahiptir.

Anayasamızın 56. Maddesinde “Herkes sağlıklı ve dengeli bir çevredeyaşama hakk ına sahiptir.Çevreyi geliştirmek, çevre sağlığını korumak ve çevre

kirliliğini önlemek devletin ve vatandaşlar ın görevidir.” denilmektedir. Bu

doğrultuda çevrenin korunması ve geliştirilmesi sorumluluğu birey olarak hepimize

aittir.

Sivas, coğrafik açıdan ülkemizin ortasında bulunması, kuzeyden güneye ve

batıdan doğuya doğru uzanan ana yollar ın kavşağında yer alması, ülkemizin en

önemli su kaynaklar ından Fırat, K ızılırmak, Yeşilırmak ve Ceyhan gibi

akarsular ımızın topraklar ından doğması, yer altı ve yerüstü kaynaklar ını

bar ındırması açısından büyük bir öneme sahiptir. Sivas’ı Anadolunun akciğerlerihaline getirecek olan ağaçlandırma ve erozyon kontrolü çalışmalar ı devam etmekte

olup ilimizdeki zengin biyolojik çeşitliliğe sahip sulak alanlar ımız, akarsular ımız vb.

çevre değerlerimizi koruma ve iyileştirme çabalar ımız devam etmektedir.

İlk olarak 2002 yılında kurumlarca sağlanan bilgilerin Prof.Dr. Ali

YILMAZ, Necmettin AVCI ve Dr.M.Emrah AYAZ’dan oluşan çalışma grubu

taraf ından formata uygun olarak düzenlenmesiyle oluşturulan ve 2008 yılı için Sivas

İl Çevre ve Orman Müdürlüğü taraf ından güncelleştirilen Sivas İl Çevre Durum

Raporunda, İlin coğrafik konumu, kaynaklar ı, hava, su, toprak, flora, fauna, gürültü,

atıklar, turizm, sanayi-teknoloji, tar ım, enerji, ulaşım, nüfus, doğal afetler, sağlık,çevre eğitimi ve planlama gibi çevre açısından önemli konulara ilişkin temel bilgiler

sunulmuştur.

Sonuç olarak, Cumhuriyetimizin temellerinin atıldığı tarih, kültür, turizm

şehri Sivas’ta yaşayan herkesin çevreye duyarlı olması, gelecek nesillerimize

bırakacağımız en önemli mirasın yeşil, temiz ve yaşanabilir bir çevre olduğunun

unutulmaması temennisiyle Çevre Durum Raporunun hazırlanmasında emeği

geçenlere teşekkür ederim



- 4 -

Hamdi DİLMEN

İl Çevre ve Orman Müdürü

Hızla artan nüfus, plansız ve çarpık yapılaşma, gelişen ve yenilenen

teknoloji ile sanayi, artan aşır ı tüketim ülkemizin doğal kaynaklar ının sürdürülebilir

kullanımını tehdit etmektedir. Dünyanın ve Ülkemizin yaşanabilir olmasının yolu,

sorumluluk duygusu ile yaşadığımız çevreyi korumaktan geçmektedir. İnsanoğlu

doğayı korumanın, aynı zamanda geleceğini de korumak olduğunun fark ında değil.

Bir ilişkiler bütünü, yani büyük bir ekosistem olan çevrenin bozulmasına, çevre

sorunlar ının ortaya çıkmasına kaynaklık eden de insanoğludur.

Bir ilişkiler bütünü olan çevrenin bozulması, ekolojik dengenin zarar

görerek, çevre sorunlar ının ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Çevre sorunlar ınınortaya çıkmasına kaynaklık eden insanoğlu doğayı korumanın aynı zamanda

geleceğini korumak olduğunun ne yazık ki bilincinde değildir. Uygarlığın ölçüsü

çevreyi korumaktır. Bar ış içinde bir dünyanın varlığı ancak çevresi ile uyumlu

insanlar ın varlığına bağlıdır. Ancak çevreleri ile uyum içinde yaşayan insanlar,

k ısıtlı kaynaklar ı korumak ve en rasyonel şekilde kullanmak sureti ile yaşanabilir

mekanlar oluşturabilirler.

Sivas İli Çevre Durum Raporunun hazırlık çalışmalar ı, mülga Çevre

Bakanlığı’nın taşra teşkilatının yapılanmamış olması nedeni ile Valilik Makamının

talimatı ile 2000 yılında, Cumhuriyet Üniversitesi Çevre Mühendisliği BölümBaşkanı Prof. Dr. Ali YILMAZ, MTA Başmühendisi Necmettin AVCI ve Dr.

Emrah AYAZ başkanlığında oluşturulan çalışma grubunca ilgili kurumlardan gelen

bilgi ve belgeler ışığında başlatılmış ve 2002 yılında bask ıya hazır hale getirilerek,

tüm Türkiye genelinde dağıtımı sağlanmıştır. 2002 yılı Sivas İli Çevre Durum

Raporu değişen ve gelişen çevre şartlar ı da dikkate alınarak, Türkiye Çevre Durum

Raporu ve Türkiye Çevre Envanterine temel oluşturmak, ayr ıca İlin çevresel

koşullar ını ortaya koymak suretiyle çevrenin korunması için oluşturulacak koruma

stratejilerine kaynaklık etmesi amacıyla 2008 yılı için Müdürlüğümüzce

güncellenmiştir

Bu kapsamda, Sivas Çevre Durum Raporu’nun hazırlanmasında katk ısı

bulunan herkese teşekkür ederiz.



- 5 -

İ Ç İ N D E K İ L E R

A. COĞRAFİK KAPSAM 38

A.1 G İ R İŞ 38

A.2. İ l ve İ lçe S ınırlar ı 43

A.3. İ lin Co ğ rafik Durumu 44

A.4. İ lin Topo ğ rafyası

ve Jeomorfolojik Durumu 44 A.5. Jeolojik Yapı ve Stratigrafi 48

A.5.1. Metamorfizma ve Magmatizma

Yararlanılan Kaynaklar 59

B. DOĞAL KAYNAKLAR 62

B.1. E NERJ İ K AYNAKLARI 62

B.1.1. Güne ş 62

B.1.2. Su Gücü

B.1.3. Kömür

B.1.4. Do ğ algaz 68

B.1.5. Rüzgar

B.1.6. Biyokütle

B.1.7. Petrol

B.1.8. Jeotermal Sahalar

B.2. B İ YOLOJ İ K ÇE Şİ TL İ L İ K

B.2.1. Ormanlar 80



- 6 -

B.2.2. Çayır ve Mera 83

B.2.3. Sulak Alanlar 84

B.2.4. Flora

B.2.5. Fauna

B.2.6. Milli Parklar, Tabiat Parklar ı , Tabiat Anıt ı , Tabiat ı Koruma Alanlar ı ve

Di ğ er Hassas Yöreler

99

B.3. T OPRAK 99

B.4. S U K AYNAKLARI 103

B.4.1. İ çme Suyu Kaynaklar ı ve Barajlar 103

B.4.2. Yeralt ı Su Kaynaklar ı 105

B.4.3. Akarsular

B.4.4. Göller ve Göletler

B.5. M İ NERAL K AYNAKLAR 113

B.5.1. Sanayi Madenleri

B.5.2. Metalik Madenler

B.5.3. Enerji Madenleri

Y ARARLANILAN K AYNAKLAR 124

C. HAVA (ATMOSFER VE İKLİM) 126

C.1. İ KL İ M VE H AVA 126

C.1.1. Do ğ al De ğ i şkenler 126

C.1.1.1. Rüzgar 126

C.1.1.2. Basınç 127

C.1.1.3. Nem 127

C.1.1.4. S ıcakl ık 127

C.1.1.5. Buharla şma 130

C.1.1.6. Ya ğ ı şlar 130



- 7 -

C.1.1.7. Seller 133

C.1.1.8. Kurakl ık 133

C.1.1.9. Mikroklima 133

C.1.2. Yapay Etmenler 133

C.1.2.1. Plansı z Kentle şme 133

C.1.2.2. Ye şil Alanlar 133

C.1.2.3. Isınmada Kullanılan Yak ıtlar 134

C.1.2.4. Endüstriyel Emisyonlar 134

C.1.2.5. Trafikten Kaynaklanan Emisyonlar 134

C.2. H AVAYI K İ RLET İ C İ G AZLAR VE K AYNAKLARI 134 C.2.1. Kükürtdioksit Konsantrasyonu ve Duman 134

C.2.2. Partikül Madde (PM) Emisyonlar ı 137

C.2.3. Karbonmonoksit Emisyonlar ı 138

C.2.4. Azot Oksit (NOx) Emisyonlar ı 138

C.2.5. Hidrokarbon ve Kur şun Emisyonlar ı 138

C.3. ATMOSFER İ K K İ RL İ L İ K 139

C.3.1. Ozon Tabakasının İ ncelmesinin Etkileri 139

C.3.2. Asit Ya ğ murlar ının Etkileri 139

C.4. H AVA K İ RLET İ C İ LER İ N Ç EVREYE O LAN E TK İ LER İ 142

C.4.1. Do ğ al Çevreye Etkileri 142

C.4.1.1. Su Üzerindeki Etkileri 142

C.4.1.2. Toprak Üzerine Etkileri 142

C.4.1.3. Flora ve Fauna Üzerindeki Etkileri 143

C.4.1.4. İ nsan Sa ğ l ı ğ ı Üzerindeki Etkisi 143

C.4.2. Yapay Çevreye (Görüntü Kirlili ğ i Üzerine) Etkileri 145




- 8 -

D. SU

D.1. S U K AYNAKLARININ K ULLANIMI 146

D.1.1. Yeralt ı Sular ı 146

D.1.2. Jeotermal Kaynaklar

D.1.3. Akarsular

D.1.4. Göller, Göletler ve Rezervuarlar 15

D.2. DOĞ AL D RENAJ S İ STEMLER İ 153

D.3. S U K AYNAKLARININ K İ RL İ L İĞİ VE Ç EVREYE E TK İ LER İ 154

D.3.1. Yeralt ı

Sular ı

ve Kirlilik 154 D.3.2. Akarsularda Kirlilik

D.3.3. Göller, Göletler ve Rezervuarlarda Kirlilik 161

D.3.4. Denizlerde Kirlilik

D.4. S U VE K IYI Y ÖNET İ M İ , S TRATEJ İ VE P OL İ T İ KALARI 161

D.5. S U K AYNAKLARINDA K İ RL İ L İ K E TKENLER İ 164

D.5.1. Tuzluluk

D.5.2. Zehirli Gazlar

D.5.3. Azot ve Fosforun Yol Açt ı ğ ı Kirlilik 167

D.5.4. A ğ ır Metaller ve İ z Elementler

D.5.5. Zehirli Organik Bile şikler 169

D.5.5.1. Siyanürler 169

D.5.5.2. Petrol ve Türevleri

D.5.5.3. Polikloro Naftalin ve Bifeniller 17

D.5.5.4. Pestisitler ve Su Kirlili ğ i 171

D.5.5.5. Gübreler ve Su Kirlili ğ i 172

D.5.5.6. Deterjanlar ve Su Kirlili ğ i 172

D.5.6. Çözünmü ş Organik Maddeler 173



- 9 -

D.5.7. Patojenler

D.5.8. Ask ıda Kat ı Maddeler 175

D.5.9. Radyoaktif Kirleticiler ve Su Kirlili ğ i 175


E. TOPRAK VE ARAZİ KULLANIMI 179

E.1. G ENEL T OPRAK Y APISI 179

E.2. T OPRAK K İ RL İ L İĞİ 181

E.2.1. Kimyasal Kirlenme E.2.1.1. Atmosferik Kirlenme

E.2.1.2. At ıklardan Kirlenme 182

E.3. A RAZ İ 184

E.3.1. Arazi Varl ı ğ ı - Halihazır Arazi Kullanımı 184

E.3.1.1. Arazi S ını flar ı 184

E.3.1.2. Kullanma Durumu

E.3.2. Arazi Problemleri


F. FLORA - FAUNA VE HASSAS YÖRELER 189

F.1. E KOS İ STEM T İ PLER İ 189

F.1.1. Ormanlar

F.1.1.1. Ormanlar ın Ekolojik Yapı sı 189

F.1.1.2. İ lin Orman Envanteri 191

F.1.1.3. Orman Varl ı ğ ının Yararlar ı 194

F.1.1.4. Orman Kadastro ve Mülkiyet Konular ı 195



- 10 -

F.1.2. Çayır ve Meralar 195

F.1.3. Sulak Alanlar

F.1.4. Di ğ er Alanlar (Stepler vb.) 212

F.2. F LORA 212

F.2.1. Habitat ve Topluluklar ı 212

F.2.2. Türler ve Populasyonlar ı 212

F.3. F AUNA 239

F.3.1. Habitat ve Topluluklar ı 239

F.3.2. Türler ve Populasyonlar ı 239

F.3.3. Hayvan ve Ya şama Haklar ı

239 F.3.3.1. Evcil Hayvanlar

F.3.3.1.1. Sahipli Hayvanlar

F.3.3.1.2. Sahipsiz Hayvanlar

F.3.3.2. Nesli Tehlike Alt ında Olan ve Olması Muhtemel Evcil ve Yaban Hayvanlar 240

F.3.3.3. Hayvan Haklar ı İ hlalleri 241

F.3.3.4. Valilikler, Belediyeler ve Gönüllü Kurulu şlarla İşbirli ğ i 241

F.4. H ASSAS Y ÖRELER 242

F.4.1. Ülkemiz Mevzuat ı Uyar ınca Korunması Gerekli Alanlar 242

F.4.1.1. 2873 Sayıl ı Milli Parklar Kanunu’nun 2. Maddesinde Tanımlanan ve Bu

Kanunun 3. Maddesi Uyar ınca Belirlenen “Milli Parklar”, “Tabiat

Parklar ı”, “Tabiat Anıtlar ı” ve “Tabiat Koruma Alanlar ı”

242

F.4.1.2. 4915 Sayıl ı Kara Avcıl ı ğ ı Kanunu Uyar ınca Çevre ve Orman Bakanl ı ğ ı’nca

Belirlenen “Yaban Hayat ı Koruma Sahalar ı ve Yaban Hayvanı Yerle ştirme

Alanlar ı”

245

F.4.1.3. 2863 Sayıl ı Kültür ve Tabiat Varl ıklar ını Koruma Kanunu’nun 2. Maddesinin

“a - Tanımlar” Bendinin 1.,2.,3. ve 5. Alt Bentlerinde “Kültür Varl ıklar ı”,

“Tabiat Varl ıklar ı”, “Sit” ve “Koruma Alanı” Olarak Tanımlanan ve Aynı

Kanun ile 3386 Sayıl ı Kanunun (2863 Sayıl ı Kültür ve Tabiat Varl ıklar ını

Koruma Kanunu’nun Bazı Maddelerinin De ğ i ştirilmesi ve Bu Kanuna Bazı

Maddelerin Eklenmesi Hakk ında Kanun) İ lgili Maddeleri Uyar ınca Tespiti ve

Tescili Yapılan Alanlar

245



- 11 -

F.4.1.4. 1380 Sayıl ı Su Ürünleri Kanunu Kapsamında Olan Su Ürünleri İ stihsal ve

Üreme Sahalar ı

246

F.4.1.5. 4/9/1988 Tarihli ve 19919 Sayıl ı Resmi Gazete’de Yayımlanan Su Kirlili ğ i

Kontrol Yönetmeli ğ i’nin 17 nci ve 1/7/1999 Tarihli ve 23742 Sayıl ı Resmi

Gazete’de Yayımlanan Yönetmelikle De ğ i şik 18.,19. ve 20. Maddelerinde

Tanımlanan Alanlar

246

F.4.1.6. 2/11/1986 Tarihli ve 19269 Sayıl ı Resmi Gazete’de Yayımlanan Hava

Kalitesinin Korunması Yönetmeli ğ i’nin 49. Maddesinde Tanımlanan “Hassas

Kirlenme Bölgeleri”

246

F.4.1.7. 2872 Sayıl ı Çevre Kanunu’nun 9. Maddesi Uyar ınca Bakanlar Kurulu

Taraf ından “Özel Çevre Koruma Bölgeleri” Olarak Tespit ve İ lan Edilen

Alanlar

246

F.4.1.8. 2960 Sayıl ı Bo ğ aziçi Kanunu’na Göre Koruma Alt ına Al ınan Alanlar 246

F.4.1.9. 6831 Sayıl ı Orman Kanunu Gere ğ ince Orman Alanı Sayılan Yerler 246

F.4.1.10. 3621 Sayıl ı K ı yı Kanunu Gere ğ ince Yapı Yasa ğ ı Getirilen Alanlar 247

F.4.1.11. 3573 Sayıl ı Zeytincili ğ in Islahı ve Yabanilerinin A şılatt ır ılması Hakk ında

Kanunda Belirtilen Alanlar

247

F.4.1.12. 4342 Sayıl ı Mera Kanununda Belirtilen Alanlar 247

F.4.1.13. 17.05.2005 tarih ve 25818 sayıl ı Resmi Gazetede yayımlanan Sulak Alanlar ın

Korunması Yönetmeli ğ i’ ne Belirtilen Alanlar

247

F.4.2. Ülkemizin Taraf Oldu ğ u Uluslararası Sözle şmeler Uyar ınca Korunması

Gerekli Alanlar

247

F.4.2.1. 20/2/1984 Tarih ve 18318 Sayıl ı Resmi Gazete’de Yayımlanarak Yürürlü ğ e

Giren “Avrupa’nın Yaban Hayat ı ve Ya şama Ortamlar ını Koruma

Sözle şmesi” (BERN Sözle şmesi) Uyar ınca Koruma Alt ına Al ınmı ş Alanlardan

“Önemli Deniz Kaplumba ğ ası Üreme Alanlar ı”nda Belirtilen I. ve II.

Koruma Bölgeleri, “Akdeniz Foku Ya şama ve Üreme Alanlar ı”

247


Giren “Akdeniz’in Kirlenmeye Kar şı Korunması Sözle şmesi” (Barcelona

Sözle şmesi) Uyar ınca Korumaya Al ınan Alanlar

248



- 12 -

F.4.2.2.1. 23/10/1988 Tarihli ve 19968 Sayıl ı Resmi Gazete’de Yayımlanan “Akdeniz’de

Özel Koruma Alanlar ının Korunmasına Ait Protokol” Gere ğ i Ülkemizde

“Özel Koruma Alanı” Olarak Belirlenmi ş Alanlar

248

F.4.2.2.2. 13/9/1985 Tarihli Cenova Bildirgesi Gere ğ i Seçilmi ş Birle şmi ş Milletler

Çevre Programı Taraf ından Yayımlanmı ş Olan “Akdeniz’de Ortak Öneme

Sahip 100 K ı yı sal Tarihi Sit” Listesinde Yer Alan Alanlar

248

F.4.2.2.3. Cenova Deklerasyonu’nun 17. Maddesinde Yer Alan “Akdeniz’e Has Nesli

Tehlikede Olan Deniz Türlerinin” Ya şama ve Beslenme Ortamı Olan K ı yı sal

Alanlar

248


Giren “Dünya Kültür ve Tabiat Mirasının Korunması Sözle şmesi” nin 1. ve

2. Maddeleri Gere ğ ince Kültür ve Turizm Bakanl ı ğ ı Taraf ından Koruma

Alt ına Al ınan “Kültürel Miras” ve “Do ğ al Miras” Statüsü Verilen Kültürel,

Tarihi ve Do ğ al Alanlar

248


Giren “Özellikle Su Ku şlar ı Ya şama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme

Sahip Sulak Alanlar ın Korunması Sözle şmesi” (RAMSAR Sözle şmesi)

Uyar ınca Koruma Alt ına Al ınmı ş Alanlar

249

F.4.3. Korunması Gereken Alanlar 249

F.4.3.1. Onayl ı Çevre Düzeni Planlar ında, Mevcut Özellikleri Korunacak AlanOlarak Tesbit Edilen ve Yapıla şma Yasa ğ ı Getirilen Alanlar (Tabii Karakteri

Korunacak Alan, Biogenetik Rezerv Alanlar ı , Jeotermal Alanlar vb.)

249

F.4.3.2. Tar ım Alanlar ı: Tar ımsal Kalk ınma Alanlar ı , Sulanan, Sulanması Mümkün ve

Arazi Kullanma Kabiliyet S ını flar ı I, II, III ve IV Olan Alanlar, Ya ğ ı şa Ba ğ l ı

Tar ımda Kullanılan I. ve II. S ını f ile, Özel Mahsul Plantasyon Alanlar ının

Tamamı

249

F.4.3.3. Sulak Alanlar: Do ğ al veya Yapay, Devaml ı veya Geçici, Sular ın Durgun veya

Ak ınt ıl ı , Tatl ı , Acı veya Tuzlu, Denizlerin Gel-Git Hareketinin Çekilme

Devresinde 6 Metreyi Geçmeyen Derinlikleri Kapsayan, Ba şta Su Ku şlar ı

Olmak Üzere Canl ılar ın Ya şama Ortamı Olarak Önem Ta şı yan Bütün Sular,

Batakl ık Sazl ık ve Turbiyeler ile Bu Alanlar ın K ı yı Kenar Çizgisinden

İ tibaren Kara Taraf ına Do ğ ru Ekolojik Açıdan Sulak Alan Kalan Yerler

249

F.4.3.4. Göller, Akarsular, Yeralt ı suyu İşletme Sahalar ı 249



- 13 -

F.4.3.5. Bilimsel Ara şt ırmalar İ çin Önem Arzeden ve/veya Nesli Tehlikeye Dü şmü ş

veya Dü şebilir Türler ve Ülkemiz İ çin Endemik Olan Türlerin Ya şama Ortamı

Olan Alanlar, Biyosfer Rezervi, Biyotoplar, Biyogenetik Rezerv Alanlar ı ,

Benzersiz Özelliklerdeki Jeolojik ve Jeomorfolojik Olu şumlar ın Bulundu ğ u

Alanlar

250

F.4.3.6. Mesire Yerleri; 6831 Sayıl ı Orman Kanununa Tabi Alanlarda Halk ın

Rekrasyonel Kullanımını Düzenleyip, Kullanımının Do ğ al Yapının Tahribine

Neden Olmadan Yönlendirilmesini Sa ğ lamak Üzere Ayr ılan Alanlar

250

F.5 Hassas Yöreler

F.5.1. Milli Parklar

F..5.2. Tabiat Parklar ı 251

F.5.3 Tabiat Anıt ı 253

F.5.4. Tabiat ı Koruma Alanlar ı 254

F.5.5. Orman İ çi Dinlenme Yerleri 255


F.5.7. Biyogenetik Rezerv Alanlar 267

F.5.8. Biyosfer Rezerv Alanlar ı 268

F.5.9. Özel Çevre Koruma Bölgeleri 26

F.4.10. Av Hayvanlar ını üretme ve Koruma Sahalar ı 269

F.5.11 Su Ürünleri Üretim Sahalar ının Çevresindeki K ı yılar 271

F.5.12 Endemik Bitki ve Hayvanlar ın Ya şama Ortamı Olan Alanlar 271

F.5.13 Koruma Alt ına Al ınan Yabani Flora-Faunanın Ya şama Ortamı Olan

Alanlar 271

F.5.14 Akdeniz’e Has Nesli Tehlikede Olan Deniz Türlerinin Ya şama ve Beslenme

Ortamı Olan Alanlar 271

F.5.15 Kültür ve Tabiat Varl ıklar ının Bulundu ğ u Koruma Alanlar ı 272

F.5.16 Sit Alanlar ı 273

F.5.17 Kültürel ve Do ğ al Miras Statüsü Verilen Kültürel ve Tarihi Alanlar 280

F.4.5.2. Anıtlar 280



- 14 -

F.4.5.3. Yapı Topluluklar ı 281

F.4.5.4. Sitler

F.4.6. Akdenizde Ortak Öneme Sahip 100 K ı yı sal Tarihi Sit Alanlar ı 281

F.4.7. İ çme ve Kullanma Suyu Rezervuarlar ı 281

F.4.8. Hava Kalitesi Kontrol Yönetmeli ğ inde Belirlenen Hassas Kirlenme Bölgeleri 283

F.4.9. Jeolojik ve Jeomorfoloji Olu şumlar ın Bulundu ğ u Alanlar 283

F.4.10. Tar ım Alanlar ı 286

YARARLANILAN KAYNAKLAR 286

G. TUR İZM 288

G.1. Y ÖREN İ N T UR İ ST İ K D E Ğ ERLER İ 288

G.1.1. Yörenin Do ğ al De ğ erleri 288

G.1.1.1. Konum 288

G.1.1.2. Fiziki Özellikler 288

G.1.2. Kültürel De ğ erler 288

G.2. T UR İ ZM Ç E Şİ TLER İ 294

G.2.1. İ nanç Turizmi 294

G.2.2. Kültür Turizmi 295

G.2.3. Termal Turizm 308

G.2.4. K ı ş Turizmi 309

G.2.5. Eko Turizmi 309

G.2.6. Turizm Amaçl ı Sportif Faaliyetler 310

G.2.7. Kongre Turizmi 310

G.3. T UR İ ST İ K A LTYAPI 311

G.3.1. Turistik Nitelikli Konaklama Yerleri 311



- 15 -

G.3.2. Turistik Nitelikli E ğ lence Yerleri 312

G.3.3. İ kinci Konut Alanlar ının Turizme ve Çevreye Etkileri 312

G.3.4. Turistik Tesislerin Yer Seçimi Kriterleri 312

G.3.5. Yörenin Ula şt ırma, İ çme-Kullanma Suyu, Kaynak ve İ sale Sistemleri 312

G.4. T UR İ ST S AYISI 313

G.4.1. Konaklayan Ki şilerin Milliyetlerine Göre Da ğ ıl ımı 313

G.4.2. Konaklayan Ki şilerin İ lçelere Göre Da ğ ıl ımı 313

G.4.3. Turizm Mevsimindeki Nüfus Art ı şı 315

G.5. T UR İ ZM E KONOM İ S İ 315

G.6. T UR İ ZM -Ç EVRE İ L İŞ K İ S İ 316 Y ARARLANILAN K AYNAKLAR 319

H. TARIM VE HAYVANCILIK 319

H.1. G ENEL T ARIMSAL Y API 319

H.2. T ARIMSAL Ü RET İ M 321

H.2.1. Bitkisel Üretim

H.2.1.1. Tarla Bitkileri

H.2.1.1.1. Bu ğ daygiller 323

H.2.1.1.2. Baklagiller

H.2.1.1.3. Yem Bitkileri

H.2.1.1.4. Endüstriyel Bitkiler

H.2.1.2. Bahçe Bitkileri

H.2.1.2.1. Meyve Üretimi

H.2.1.2.2. Sebze Üretimi

H.2.1.2.3. Süs Bitkileri



- 16 -

H.2.2. Hayvansal Üretim

H.2.2.1. Büyükba ş Hayvancıl ık 329

H.2.2.2. Küçükba ş Hayvancıl ık 336

H.2.2.3. Kümes Hayvancıl ı ğ ı (Kanatl ı Üretimi) 336

H.2.2.4. Su Ürünleri

H.2.2.5. Kürk Hayvancıl ı ğ ı 337

H.2.2.6. Ar ıcıl ık ve İ pekböcekçili ğ i 337

H.3. O RGAN İ K T ARIM 337

H.4. T ARIMSAL İ Ş LETMELER 337

H.4.1. Kamu İşletmeleri 337 H.4.2. Özel İşletmeler 337

H.5. T ARIMSAL F AAL İ YETLER 337

H.5.1. Pestisit Kullanımı 337

H.5.2 Gübre Kullanımı 339

H.5.3. Toprak Kullanımı 342


I. MADENCİLİK

I.1. Maden Kanununa Tabi Olan Madenler ve Ta ş Ocaklar ı Nizamnamesine

Tabi Olan Do ğ al Malzemeler

342

I.1.1. Sanayi Madenleri

I.1.2. Metalik Madenler

I.1.3. Enerji Madenleri

I.1.4. Ta ş Ocaklar ı Nizamnamesine Tabi Olan Do ğ al Malzemeler 343

I.2. Madencilik Faaliyetlerinin Yapıld ı ğ ı Yerlerin Özellikleri 343

I.3. Cevher Zenginle ştirme 343



- 17 -

I.4. Madencilik Faaliyetlerinin Çevre Üzerine Etkileri 344

I.5. Madencilik Faaliyetleri Sonucunda Arazi Kazanım Amacı yla Yapılan Rehabilitasyon Çal ı şmalar ı

344

Yararlanılan Kaynaklar 344

J. ENERJİ

J.1. B İ R İ NC İ L E NERJ İ K AYNAKLARI 344

J.1.1. Ta ş Kömürü 344

J.1.2. Linyit

J.1.3. Asfaltit

J.1.4. BitümlüŞ ist 345

J.1.5. Hampetrol

J.1.6. Do ğ algaz 345

J.1.7. Nükleer Kaynaklar (Uranyum ve Toryum) 345

J.1.8. Orman

J.1.9. Hidrolik

J.1.10. Jeotermal

J.1.11. Güne ş 351

J.1.12. Rüzgar

J.1.13. Biyokütle

J.2. İ K İ NC İ L E NERJ İ K AYNAKLARI 352

J.2.1. Termik Enerji

J.2.2. Hidrolik Enerji

J.2.3. Nükleer Enerji

J.2.4. Yenilenebilir Elektrik Enerjisi Üretimi 354

J.3. E NERJ İ T ÜKET İ M İ N İ N S EKTÖRLERE G ÖRE D AĞ ILIMI 354



- 18 -

J.4. E NERJ İ T ASARRUFU İ LE İ LG İ L İ Y APILAN Ç ALI Ş MALAR 354


K. SANAYİ VE TEKNOLOJİ

K.1. İ L S ANAY İİ N İ N G EL İŞİ M İ , Y ERSEÇ İ M İ S ÜREÇLER İ VE BUNU E TK İ LEYEN

E TKENLER 355

K.2. G ENEL ANLAMDA S ANAY İİ N İ N G RUPLANDIRILMASI 356

K.3. S ANAY İİ N İ N İ LÇELERE G ÖRE D AĞ ILIMI 362

K.4. S ANAY İ G RUPLARINA G ÖRE İ Ş YER İ S AYILARI VE İ ST İ HDAM DURUMU 362

K.4.1. Sanayi Gruplar ına Göre İş yeri Sayılar ı 362

K.4.2. İ stihdam

K.5. S ANAY İ G RUPLARINA G ÖRE Ü RET İ M T EKNOLOJ İ S İ VE E NERJ İ K ULLANIMI 367

K.6. S ANAY İ DEN K AYNAKLANAN Ç EVRE S ORUNLARI VE A LINAN Ö NLEMLER 367

K.6.1. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Hava Kirlili ğ i 367

K.6.2. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Su Kirlili ğ i 367

K.6.3. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Toprak Kirlili ğ i 368

K.6.4. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Gürültü Kirlili ğ i 368

K.6.5. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan At ıklar 368

K.7. Sanayi Tesislerinin Acil Durum Planı 368




- 19 -

L. ALTYAPI, ULAŞIM VE HABERLEŞME

L.1. A LTYAPI 368

L.1.1. Su Sistemi

L.1.2. At ık Su Sistemi-Kanalizasyon-Ar ıtna Sistemi 369

L.1.3. Ye şil Alanlar 370

L.1.4. Elektrik İ letim Hatlar ı

370 L.1.5. Do ğ algaz Boru Hatlar ı 370

L.2. U LA Ş IM 371

L.2.1. Karayollar ı 371

L.2.1.1. Karayollar ı (Genel Durum) 371

L.2.1.2. Ula şım Planlaması 371

L.2.1.3. Toplu Ta şıma Sistemleri 371

L.2.1.4. Kent İ çi Yollar 372

L.2.1.5. Araç Sayılar ı 372

L.2.2. Demiryollar ı 373

L.2.2.1. Kullanılan Rayl ı Sistemler 373

L.2.2.2. Ta şımacıl ıkta Demiryollar ı 373

L.2.3. Deniz-Göl ve Nehir Ta şımacıl ı ğ ı 373

L.2.4. Havayollar ı 373

L.3. H ABERLE Ş ME 376

L.4. İ L İ N P LAN DURUMU 376

L.5. İ LDEK İ B AZ İ STASYONLARI S AYISI 376




- 20 -

M. YERLEŞİM ALANLARI VE NÜFUS

M.1. K ENTSEL VE K IRSAL P LANLAMA 377

M.1.1. Kentsel Alanlar 377

M.1.1.1. Do ğ al Özelliklerin Kent Formuna Etkileri 377

M.1.1.2. Kentsel Büyüme Deseni 377

M.1.1.3. Planl ı Kentsel Geli şme Alanlar ı 380

M.1.1.4. Kentsel Alanlarda Yo ğ unluk 384

M.1.1.5. Kentsel Yenileme Alanlar ı

384M.1.1.6. Endüstri Alanlar ı Yer Seçimi 384

M.1.1.7. Tarihi, Kültürel, Arkeolojik ve Turistik Özellikli Alanlar 385

M.1.2. K ırsal Alanlar 385

M.1.2.1. K ırsal Yerle şme Deseni 385

M.1.2.2. Arazi Mülkiyeti 387

M.2. A LTYAPI 387

M.3. B İ NALAR VE Y API Ç E Şİ TLER İ 392

M.3.1. Kamu Binalar ı 392

M.3.2. Okullar 392

M.3.3. Hastaneler ve Sa ğ l ık Tesisleri 392

M.3.4. Sosyal ve Kültürel Tesisler 395

M.3.5. Endüstriyel Yapılar 395

M.3.6. Göçer ve Hareketli Bar ınaklar 395

M.3.7. Otel-Motel ve Turizm Amaçl ı Di ğ er Binalar 395

M.3.8. Bürolar ve Dükkanlar 395

M.3.9. K ırsal Alanda Yapıla şma 395

M.3.10. Yerel Mimari Özellikler 395



- 21 -

M.3.11. Bina Yapımında Kullanılan Yerel Materyaller 395

M.4. S OSYO -E KONOM İ K Y API 396

M.4.1. İş Alanlar ı ve İş sizlik

M.4.2. Göçler 397

M.4.3. Göçebe İşçiler (Mevsimlik) 397

M.4.4. Kent Topra ğ ının Mülkiyet Da ğ ıl ımı 398

M.4.5. Konut Yapım Süreçleri 399

M.4.6. Gecekondu Islah ve Önleme Bölgeleri 399

M.5. Y ERLE Şİ M Y ERLER İ N İ N Ç EVRESEL E TK İ LER İ 400

M.5.1. Görüntü Kirlili ğ i 400M.5.2. Binalarda Ses İ zolasyonu

M.5.3. Havaalanlar ı ve Çevresinde Olu şturulan Gürültü Zonlar ı 400

M.5.4. Ticari ve Endüstriyel Gürültü 400

M.5.5. Kentsel At ıklar 400

M.5.6. Binalarda Isı Yal ıt ımı 401

M.6. N ÜFUS 401

M.6.1. Nüfusun Y ıllara Göre Geli şimi 401

M.6.2. Nüfusun Ya ş , Cinsiyet ve E ğ itim Gruplar ına Göre Da ğ ıl ımı 405

M.6.3. İ l ve İ lçelerin Nüfus Yo ğ unluklar ı 412

M.6.4. Nüfus De ğ i şim Oranı 416


N. ATIKLAR

N.1. E VSEL K ATI ATIKLAR 419

N.2. T EHL İ KEL İ ATIKLAR 419

N.3. Ö ZEL ATIKLAR 419



- 22 -

N.3.1. T ıbbi At ıklar 420

N.3.2. At ık Ya ğ lar 422

N.3.3. Bitkisel ve Hayvansal At ık Ya ğ lar 422

N.3.4. Pil ve Aküler

N.3.5. Cips ve Di ğ er Yakma F ır ınlar ından Kaynaklanan Küller 423

N.3.6. Tarama Çamurlar ı 423

N.3.7. Elektrik ve Elektronik At ıklar 423

N.3.8. Kullanım Ömrü Bitmi ş Araçlar 423

N.4. D İĞ ER ATIKLAR 423

N.4.1. Ambalaj At ı

klar 423 N.4.2. Hayvan Kadavralar ı 424

N.4.3. Mezbaha At ıklar ı 424

N.5. ATIK Y ÖNET İ M İ 424

N.6. K ATI ATIKLARIN M İ KTAR VE K OMPOZ İ SYONU 424

N.7. K ATI ATIKLARIN B İ R İ KT İ R İ LMES İ , T OPLANMASI , T A Ş INMASI VE A KTARMA

M ERKEZLER İ 424

N.8. ATIKLARIN B ERTARAF Y ÖNTEMLER İ 425

N.8.1. Kat ı At ıklar ın Depolanması 425

N.8.2. At ıklar ın Yak ılması 425

N.8.3. Kompost

N.9. ATIKLARIN G ER İ K AZANIMI VE D E Ğ ERLEND İ RMES İ 425

N.10. ATIKLARIN Ç EVRE Ü ZER İ NDEK İ ETK İ LER İ 425


O. GÜRÜLTÜ VE T İ TRE Şİ M

O.1. Gürültü 428

O.1.1. Gürültü Kaynaklar ı 428



- 23 -

O.1.1.1. Trafik Gürültüsü 430

O.1.1.2. Endüstri Gürültüsü 434

O.1.1.3. İ n şaat Gürültüsü 435

O.1.1.4. Yerle şim Alanlar ında Olu şan Gürültüler 435

O.1.1.5. Hava Alanlar ında Olu şan Gürültü 436

O.1.2. Gürültü İ le Mücadele 437

O.1.3. Gürültünün Çevreye Olan Etkileri 437

O.1.3.1. Gürültünün Fiziksel Çevreye Olan Etkileri 437

O.1.3.2. Gürültünün Sosyal Çevreye Olan Etkileri 438

O.1.4. Gürültünün İ nsanlar Üzerine Olan Etkileri 438O.1.4.1. Fiziksel Etkileri

O.1.4.2. Fizyolojik Etkileri

O.1.4.3. Psikolojik Etkileri

O.1.4.4. Performans Üzerine Etkileri

O.2. Titre şim 440

YARARLANILAN KAYNAKLAR 441

P. AFETLER

P.1. DOĞ AL AFET 443

P.1.1. Depremler

P.1.2. Heyelan ve Ç ı ğ lar 452

P.1.3. Seller

P.1.4. Orman, Otlak ve Sazl ık Yang ınlar ı 454

P.1.5. Ormanlar Üzerinde Biyotik veya Abiyotik Faktörlerin Etkileri 455

P.1.6. F ırt ınalar 455



- 24 -

P.2. D İĞ ER AFETLER 455

P.2.1. Radyoaktif Maddeler

P.2.2. Denize Dökülen Petrol ve Di ğ er Tehlikeli At ıklar 455

P.2.3. Tehlikeli Maddeler 455

P.3. AFETLER İ N E TK İ LER İ VE Y ARDIM T EDB İ RLER İ 455

P.3.1. Sivil Savunma Birimleri

P.3.2. Yang ın Kontrol ve Önleme Tedbirleri 464

P.3.3. İ lkyard ım Servisleri 465

P.3.4. Afetzedeler ve Mültecilerin Yeniden İ skanı

465

P.3.5.Tehlikeli ve Zehirli Maddelerin Yurtiçi ve S ınırlar Arası Ta şınımı İ çin Al ınan

Tedbirler 466

P.3.6. Afetler ve Büyük Endüstriyel Kazalar 466


R. SAĞLIK VE ÇEVRE

R.1. T EMEL S AĞ LIK H İ ZMETLER İ 467

R.1.1. Sa ğ l ık Kurumlar ı Da ğ ıl ımı 467

R.1.2. Bula şıcı Hastal ıklar 472

R.1.2.1. İ çme, Kullanma ve Sulama Sular ı 472

R.1.2.2. Denizler

R.1.2.3. Zoonnoz Hastal ıklar 478

R.1.3. Gıda Hijyeni 479

R.1.4. A şılama Çal ı şmalar ı 481

R.1.5. Bebek Ölümleri

R.1.6. Ölümlerin Hastal ık, Ya ş ve Cins Gruplar ına Göre Da ğ ıl ımı 494

R.1.7. Aile Planlaması Çal ı şmalar ı 495



- 25 -

R.2. Ç EVRE K İ RL İ L İĞİ VE Z ARARLARINDAN O LU Ş AN S AĞ LIK R İ SKLER İ 504

R.2.1. Kentsel Hava Kirlili ğ inin İ nsan Sa ğ l ı ğ ı Üzerine Etkileri 504

R.2.2. Su Kirlili ğ inin İ nsan Sa ğ l ı ğ ı Üzerine Etkileri 505

R.2.3. At ıklar ın İ nsan Sa ğ l ı ğ ı Üzerine Etkileri 505

R.2.4. Gürültünün İ nsan Sa ğ l ı ğ ı Üzerine Etkileri 505

R.2.5. Pestisitlerin İ nsan Sa ğ l ı ğ ı Üzerine Etkileri 506

R.2.6. İ yonize Radyasyondan Korunma

R.2.7. Baz İ stasyonlar ından Yayılan Radyasyonun İ nsan Sa ğ l ı ğ ı Üzerine Etkileri 506


S. ÇEVRE EĞİTİMİ

S.1. K AMU K URULU Ş LARININ Ç EVRE E Ğİ T İ M İ İ LE İ LG İ L İ F AAL İ YETLER İ 507

S.2. Ç EVRE İ LE İ LG İ L İ G ÖNÜLLÜ K URULU Ş LAR VE F AAL İ YETLER İ 507

S.2.1. Çevre Vak ı flar ı 507

S.2.2. Çevre Dernekleri 513

S.2.3. Çevre İ le İ lgili Federasyonlar 513


T. ÇEVRE YÖNETİMİ VE PLANLAMA

T.1. Ç EVRE K İ RL İ L İĞİ VE Ç EVRESEL T AHR İ BATIN Ö NLENMES İ 519

T.1.1. Hava Kirlili ğ inin Önlenmesine Yönelik Tedbirler 519

T.1.2. Su Kirlili ğ inin Önlenmesi ve Giderilmesi Tedbirleri 521

T.1.3. Toprak Kirlili ğ ini Önleme ve Kontrol Önerileri 522

T.1.4. Gürültü Kirlili ğ inin Önlenmesine Yönelik Öneriler 522



- 26 -

T.2. DOĞ AL K AYNAKLARIN E KOLOJ İ K D ENGELER E SAS A LINARAK V ER İ ML İ

K ULLANIMI , K ORUNMASI VE G EL İŞ T İ R İ LMES İ 523

T.3. E KONOM İ K VE S OSYAL F AAL İ YETLER İ N Ç EVREN İ N T A Ş IMA K APAS İ TES İ N İ

A Ş MAYACAK B İ Ç İ MDE P LANLANMASI 524

T.4. Ç EVREN İ N İ NSAN - P S İ KOSOSYAL İ HT İ YAÇLARIYLA UYUMUNUN SAĞ LANMASI 524

T.5. Ç EVRE DUYARLI A RAZ İ K ULLANIMI P LANLAMASI 529

T.5.1. Genel Tar ımsal Yapı 529

T.5.2. Tarla Tar ımı 531

T.5.3. Hayvancıl ık 538

T.5.4. Tar ımsal Faaliyetler 542

T.5.4.1. Pestisitler 542

T.5.4.2. Gübre Kullanımı 543

T.5.5. Sivas İ li Çayır Mera Durumu 546

T.5.5.1. Çayır ve Mera Varl ı ğ ı 546

T.5.5.2. Tar ım Alanlar ı 548

T.5.6. Sonuç 548

T.6. Ç EVRESEL E TK İ D E Ğ ERLEND İ RMES İ 549




- 27 -

TABLOLAR

Tablo No Sayfa NoTablo B.2.2-1. Sivas İ linin ilçelere göre çayır mera varl ı ğ ı 83

Tablo B.2.4-1. “Sivas Türkiye Bitkileri K ırmı zı Kitabı” adl ı eserde verilen UCN

Red Data Book (2000) katagorilerine göre Sivas İ linde yeti şen

endemik bitkiler

86

Tablo B.4.1-1. Sivas İ l sınırlar ı içerisinde i şletmeye açılmı ş ve halen in şaat ı

devam etnekte olan barajlar ve bazı özellikleri

104

Tablo B.4.3-1. Sivas İ linde, çe şitli akarsular üzerinde bulunan açık ak ım gözlem

istasyonlar ı ve özellikleri

107

Tablo B.5.2-1. Sivas İ linde bulunan önemli metalik madenler 119

Tablo B.5.3-1. Sivas İ linde bulunan önemli enerji hammaddeleri 124

Tablo C.2.1-1. Hava kirlili ğ i ölçüm sonuçlar ı SO2 ve Duman olarak ölçüm

de ğ erleri

136

Tablo C.2.2-1. Partikül ölçüm de ğ erleri 137

Tablo C.3.2-1. Sivas’ta Ph ölçüm de ğ erleri 140

Tablo C.3.2-2. Sivas’ta ya ğ mur sular ında Ph, sülfat ve iletkenlik ölçüm de ğ erleri 141

Tablo D.1.3-1. K ı zıl ırmak Sö ğ ütlühan AG İ ’ nu 1963-1993 yıllar ı arasında

gözlenen ayl ık maximum, ortalama ve minimum ak ım de ğ erlerinin

yıll ık ortalaması (m3/sn)

149

Tablo D.1.2-2. Yukar ı K ı zıl ırmak Havzası akarsu örnekleme noktalar ına ait analiz

sonuçlar ı

152

Tablo D.3.2.-1. K ı zıl ırmak Sivas giri ş ve çık ı şına ait ölçüm ve analiz sonuçlar ı 156

Tablo D.3.2-2. Sivas Kenti at ıksu kirlilik yükleri 161

Tablo D.4-1. Sivas Kenti su ihtiyacı projeksiyonu ve önemli su havzalar ının

kapasiteleri

162

Tablo D.5.3-1. Tavra vadisindeki yer alt ı suyu ve kaynak sular ına ait analiz

sonuçlar ının bir yıll ık gözlem periyodunda maksimum, minimum ve

ortalama de ğ erleri (Çiner, 1993)

168



- 28 -

Tablo F.1.1.2-1 Sivas İ l sınırlar ı içerisinde bulunan ormanlar ın ilçelere göre

da ğ ıl ım ve çe şitli özellikleri

192

Tablo F.1.1.2-2. A ğ aç türlerine göre orman alanlar ımı z

Tablo F.1.1.2-3 Sivas İ linde bulunan ormanlar ın kesimiyle yapılan üretim şekli ve

yıll ık ortalama üretim miktar ı

194

Tablo F.2.2-1. Ülkemiz ve Sivas’ta yayıl ım gösteren e ğ reltiler ve tohumlu bitkilere

ait, toplam familya, cins, tür ve taksonlar ı

213

Tablo F.2.2-2. Türkiye ve Sivas’ta takson sayı sı bak ımından en büyük on familya 214

Tablo F.2.2-3. Türkiye ve Sivas’ta takson sayı sı bak ımından en zengin on cins 215

Tablo F.2.2-4. Türkiye ve Sivas’ta takson sayı sı bak ımından en zengin on familya

ve bunlar ın endemik takson sayılar ı ve toplam endemik takson sayılar ına oranlar ı

216

Tablo F.2.2-5. Sivas’ta endemik taksonlar açı sında en zengin ilk on familya 217

Tablo F.5.20.1 Hava Kirlili ğ i Uyar ı Kademeleri 283

Tablo F.5.22.1 Sivas İ linde Buluna Ovalar 286

Tablo G.3.1-1. Sivas İ linin turistik altyapı sının sayı sal özellikleri 311

Tablo G.4.1-1. Sivas’ta 2007 yıl ında konaklayan ki şilerin milliyetlerine göre ve

ilçelere göre da ğ ıl ımlar ı ile enformasyon bürosuna müracaat

eden turist sayılar ı

313

Tablo H.1-1. Sivas İ linin tar ımsal arazi da ğ ıl ımı 320

Tablo H.2.1.1-1. Sivas İ linin bitkisel üretim alanlar ı ve üretim miktarlar ı 322

Tablo H.2.1.1.3- Sivas İ linin yem bitkileri ekim alanlar ı ve üretim miktarlar ı 323

Tablo H.2.1.1.4- Sivas İ linde bitkisel ürünlerin yıllar itibariyle ekili ş alanlar ı 325

Tablo H.2.1.2-1. Sivas İ linde bitkisel ürünlerin yıllar itibariyle üretim miktarlar ı 326

Tablo H.2.1.2.1- Sivas İ linin meyve çe şitlerine göre üretim miktarlar ı 327

Tablo H.2.1.2.2 Sivas İ linin sebze çe şitlerine göre üretim miktarlar ı 328

Tablo H.2.2.1-1. Sivas İ linin hayvan varl ı

ğ ı

331



- 29 -

Tablo H.2.2.1-2. Hayvansal üretim miktarlar ı 332

Tablo H.2.2.1-3. Sivas İ linin 1985-2008yıllar ı itibariyle hayvan varl ı ğ ı 335

Tablo H.2.2.2-1. Sivas İ linin (küçükba ş ) hayvan varl ı ğ ı 336

Tablo H.2.2.3-1. Sivas İ linin (kümes) hayvan varl ı ğ ı 336

Tablo H.2.2.6-1. Sivas İ linin (ar ıcıl ık ve ipekböcekçili ğ i) hayvan varl ı ğ ı 337

Tablo H.5.1-1. Pestisitlerin topraktaki kal ıcıl ık durumlar ı 338

Tablo H.5.1-2. 2001-2008 yıllar ında tar ımla ilgili faaliyetlerde kullanılan

pestisitler ve kullanım miktarlar ı

339

Tablo H.5.2-1. Sivas İ linin ticari gübre ihtiyacı 339

Tablo H.5.2-2. Sivas İ linin ilin saf bitki besin maddeleri ihtiyacı 340

Tablo H.5.2-3. Sivas İ li yıll ık kimyevi gübre tüketimi 341

Tablo J.2-1. Elektrik tüketiminin sektörlere göre da ğ ıl ımı ve tüketim de ğ erleri 353

Tablo K.2-1. Sanayi kurulu şlar ının sektörel da ğ ıl ımı 356

Tablo K.2-2. Sivas-Merkez 1. Organize Sanayi Bölgesi’nin kullanım alanlar ı ve

parsel durumu

361

Tablo K.2-3. Sivas-Merkez 1.O.S.B.'ndeki parsel da ğ ıl ımı 362

Tablo K.4-1. Organize Sanayi Bölgesi’nde üretime geçen firmalar 363

Tablo K.4-2. İ n şaat ı tamamlanan küçük sanayi siteleri 366

Tablo K.4-3. İ n şaat ı devam eden küçük sanayi siteleri 366

Tablo K.4-4.. Ticari meslek kurulu şlar ı 367

Tablo K.4-5. Kooperatifler 367

Tablo L.2.1.1-1. 2007 yıl ı sonu itibariyle Sivas İ linin devlet ve il yollar ında ta şıt-

km, yolcu-km ve ton-km de ğ erleri

371

Tablo L.2.1.5-1. Sivas İ li genelinde 2008 tarihi itibariyle kayıtl ı araç sayı sı 372

Tablo M.1.2.1-1. Merkez ve k ırsal yerle şme deseni sayı sal verileri 386



- 30 -

Tablo M.1.2.1-2. Sivas İ li içme suyu yeterlilik durumu 389

Tablo M.3.2-1. Sivas İ li okul ve kurumlar ı 394

Tablo M.6.1-1. Sivas’ ın 1927-2000 yıllar ı arasındaki nüfusunda meydana gelen

de ğ i şmeler

402

Tablo M.6.1-2. Sivas İ linin 2008 yıl ı itibariyle adrese dayal ı nüfus sayımı

sonuçlar ı

404

Tablo M.6.2-1. Sivas İ lindeki do ğ urganl ık ve cinsiyet da ğ ıl ımı 406

Tablo M.6.2-2. Sivas İ li nüfusunun ya ş gruplar ına göre da ğ ıl ımı 407

Tablo M.6.2-3. Cinsiyet itibariyle iktisaden faal olan/olmayan nüfus oranı 408

Tablo M.6.2-4. Sivas İ lindeki faal olan/olmayan nüfusun cinsiyete ve yıllara göreda ğ ıl ımı

408

Tablo M.6.2-5. Sivas İ linde i ş gücünün tar ım ve tar ım d ı şı sektörlere göre % olarak

da ğ ıl ımı

411

Tablo M.6.3-1. Sivas nüfusunun ilçelere göre da ğ ıl ımı 413

Tablo M.6.3-2. Kentsel kesimi meydana getiren il ve ilçe merkezlerinin nüfus

açı sından büyüklü ğ ü

414

Tablo M.6.3-3. Y ıllar itibariyle nüfus gruplar ına göre şehir sayılar ı 415

Tablo M.6.3-4. Y ıllar itibariyle nüfus gruplar ına göre bucak ve köy sayılar ı 416

Tablo M.6.4-1.

Dönemler itibariyle iller arası göç edenlerin toplam ve göç

oranlar ı

417

Tablo M.6.4-2. K ırdan kente göç edenlerin yıllara göre da ğ ıl ımı 417

Tablo M.6.4-3. İ llerarası göçlerde Sivas’ ın durumu 418

Tablo M.6.4-4. 1980-1985 döneminde Sivas İ linin ald ı ğ ı ve verdi ğ i göçler 418

Tablo O.1.1.1-1. Sivas İ l merkezi 1997 yıl ı Ocak-Haziran aylar ı arasında leg

cinsinden gürültü ölçüm sonuçlar ı

432

Tablo.O.1.1.2-1. Sivas’ta çe şitli endüstrilerdeki gürültü düzeyleri 435

Tablo O.1.3.1-1. Patlamalar sonucu olu şan gürültünün etkileri 437



- 31 -

Tablo.O.1.4-1. Sivas'ta gürültünün insanlara vermi ş oldu ğ u rahatsı zl ıklar 439

Tablo P.1.1-1. 1901-2000 yıllar ı ile (38.68-40.84) N - (35.00-39.04) E arasındaki

Sivas ve yak ın çevresi depremleri

447

Tablo P.1.1-2. Sivas ve çevresinin deprem tehlikesi (%) 455

Tablo P.1.2-1. Sivas İ l sınırlar ı içerisinde, son yıllarda meydana gelen heyelanlar,

olu ş sebepleri ve al ınan önlemler

452

Tablo P.3-1. Afet türüne göre hasara u ğ raması muhtemel yerler 457

Tablo P.3-2. Sivil savunma servisleri ve görevli mükellef mevcutlar ı 461

Tablo R.1.1-1. Sivas ilinde 2004 yıl ı itibariyle; sa ğ l ık ocaklar ı ve sa ğ l ık evlerinin

ilçelere göre da ğ ıl ımı ve bina durumlar ı

469

Tablo R.1.2.1-1. Bildirimi zorunlu hastal ıklar ın 2004 yıl ı itibariyle aylara göre

da ğ ıl ımı

473

Tablo R.1.2.1-2. Bildirimi zorunlu hastal ıklar ın yıllara göre da ğ ıl ımı 475

Tablo R.1.2.1-3. İ çme ve kullanma sular ının kimyasal ve bakteriyolojik analizleri 477

Tablo R.1.2.1-4. İ çme ve kullanma sular ında klor kontrol çal ı şmalar ı 478

Tablo R.1.3-1. Bakteriyolojik ve kimyasal analiz çal ı

şmalar ı

479

Tablo R.1.3-2. Gıda kontrol ve çevre sa ğ l ı ğ ı çal ı şmalar ının yıllara göre da ğ ıl ımı 480

Tablo R.1.4-1. A şılanacak hedef nüfusun yıllara göre da ğ ıl ımı 481

Tablo R.1.4-2. D.B.T. a şı çal ı şmalar ının yıllara göre da ğ ıl ımı 482

Tablo R.1.4-3. Polio a şı çal ı şmalar ının yıllara göre da ğ ıl ımı 483

Tablo R.1.4-4. K ı zamık ve B.C.G. a şı çal ı şmalar ının yıllara göre da ğ ıl ımı 484

Tablo R.1.4-5. Gebe tetanos a şı çal ı şmalar ının yıllara göre da ğ ıl ımı 484

Tablo R.1.4-6. Rapel, D.B.T. ve Polio a şılar ının yıllara göre de ğ erlendirilmesi 485

Tablo R.1.4-7. Y ıllara göre a şı ya devamsı zl ık oranlar ı 485

Tablo R.1.4-8. Y ıllara göre a şı ile korunulabilir hastal ık morbiditeleri 486

Tablo R.1.4-9. Y ıllara göre a şı ile korunulabilir hastal ık morbiditeleri 487



- 32 -

Tablo R.1.5-1. Sivas İ linde 2004 yıl ı itibariyle bebek ölümleri 489

Tablo R.1.5-2. Sivas İ linde 2004 yıl ı itibariyle gözlenen çocuk ölümleri 491

Tablo R.1.5-3. Y ıllara göre hayati istatistikler (E.T.F. sonuçlar ına göre) 492

Tablo R.1.6-1. Ölümlerin ya ş ve cins gruplar ına göre da ğ ıl ımı 494

Tablo R.1.7-1. Y ıllara ve da ğ ıt ılan malzemelere göre aile planlaması hizmetleri 497

Tablo R.1.7-2.2004 yıl ı itibariyle ilçelere ve da ğ ıt ılan malzemelere göre aile

planlaması hizmetleri

500

Tablo R.1.7-3. Yatakl ı tedavi kurumlar ı 502

Tablo R.2.1-1. Hava kirlili ğ i ölçüm sonuçlar ı (SO2 ve duman olarak) 504

Tablo T.5.1-1. Sivas’taki tar ımsal arazinin da ğ ıl ımı 530

Tablo T.5.2-1. Meyve a ğ açlar ının durumu 531

Tablo T.5.2-2. Meyve çe şitlerine göre üretim miktarlar ı 532

Tablo T.5.2-3. Sebze çe şitlerine göre üretim miktarlar ı 533

Tablo T.5.2-4. Bitkisel üretim alanlar ı ve üretim miktarlar ı 535

Tablo T.5.2-5. Yem bitkileri ekim alanlar ı ve üretim miktarlar ı 536

Tablo T.5.2-6. Bitkisel ürünlerin yıllara göre ekili ş alanlar ı 537

Tablo T.5.3-1. Sivas İ linin hayvan varl ı ğ ı 539

Tablo T.5.3-2. Hayvansal üretim miktarlar ı 540

Tablo T.5.3-3. Sivas İ linin 1985-2006 yıllar ı arasındaki hayvan varl ı ğ ı 541

Tablo T.5.4.1-1 1999-2006 yıllar ında tar ımla ilgili faaliyetlerde kullanılan

pestisitler ve kullanım miktarlar ı

543

Tablo T.5.4.2-1. İ lin ticari gübre ihtiyacı 544

Tablo T. 5.4.2-2. İ lin saf bitki besin maddeleri ihtiyacı 544

Tablo T.5.4.2-3. Sivas İ li yıll ık kimyevi gübre tüketimi 545



- 33 -

Tablo T.5.5.1-1. Sivas İ linin, ilçeler itibariyle çayır ve mera varl ı ğ ı 546

Tablo T.5.5.2-1. Sivas’ta bulunan ovalar 549



- 34 -

Ş EK İ LLER L İ STES İ

Ş ekil No Sayfa No

Ş ekil A.2-1. Sivas İ linin yerel, idari ve co ğ rafik konumu 45

Ş ekil A.4-1. Sivas İ linin jeomorfolojik haritası 47

Ş ekil A.5-1. Sivas İ li jeoloji haritası 49

Ş ekil A.5-2. Sivas İ l sınırlar ı içerisinde yer alan bölgenin tektonik birlikleri ve

ili şkileri

50

Ş ekil A.5-3. Sivas İ linin genelle ştirilmi ş Maastrihtiyen-Kuvaterner ya şl ı kesiti 51

Ş ekil A.5.2.1. Sivas İ li dolayının yal ınla şt ır ılmı ş tektonik ku şaklar ı ve olası diri

faylar ı

59

Ş ekil B.2.1-1. Sivas İ linde bulunan ormanl ık alanlar ın da ğ ıl ımı 82

Ş ekil B.2.5-1. Kangal köpe ğ inden bir görünüm 99

Ş ekil B.4.3-1. Sivas İ li akarsular ı ve kollar ı 106

Ş ekil B.5.1-1. Sivas İ li metalojeni haritası 114

Ş ekil B.5.1-2. Sivas İ li metalojeni haritası açıklamalar ı 115

Ş ekil B.5.1-3. Sivas İ li önemli maden yataklar ı 117

Ş ekil C.1.1.4- Sivas İ linin son 73 yıll ık veriler itibariyle aylara göre; maximum ve

minimum sıcakl ık ortalamalar ı ve ortalama sıcakl ık e ğ rileri

129

Ş ekil C.1.1.6-1 Sivas İ linin son 73 yıll ık veriler itibariyle aylara göre toplam ya ğ ı ş miktar ı

132

Ş ekil D.1.2-1. K ı zıl ırmak Sö ğ ütlühan AG İ minimum, maksimum ve ortalama

debilerinin aylara göre de ğ i şimi

150

Ş ekil D.3.2-1. Sivas Kenti yak ın çevresindeki akarsular ve kentin genel yerle şim

planı

159

Ş ekil G.2.2-1. Sivas İ l merkezinde yer alan tarihi anıtlara ili şkin yer bulduru

haritası

299



- 35 -

Ş ekil M.1.1.2-1 Sivas Belediyesi mücavir alanı arazi kullanım potansiyel haritası 379

Ş ekil P.1.1-1. Sivas İ li deprem haritası 444

Ş ekil P.1.1-2. Türkiye deprem bölgeleri haritası 445

Ş ekil P.1.1-3. Sivas ili sınırlar ı içinde yer alan diri faylar ve bu faylar ındepremlerle ili şkileri. Diri faylar k ırmı zı renkte olup üzerindeki

oklar göreli yanal hareketin yönünü, siyah üçgenler ise bindirme

bile şeninin oldu ğ u durumlarda üstteki bloku göstermektedir

446

Ş ekil R.2.1-1. Hava kirlili ğ i ölçüm sonuçlar ının (SO2 ve duman olarak) grafik

görünümü

505



- 36 -

RES İ MLER L İ STES İ

Resim No

Sayfa

No

Resim F.1.3-1 Tödürge Gölü’nden bir görünüm 199

Resim F.1.3-2 Tödürge Gölü Yaban Kazı-Macar Örde ğ i 199

Resim F.1.3-4 Tecer Gölü’nden bir görünüm 202

Resim F.1.3-5 Çimen Yenice Gölü’nden bir görünüm 203

Resim F.1.3-6 Akgöl ve Karagöl’den görünümler 204

Resim F.1.3-7 Kurugöl’den bir görünüm 205

Resim F.1.3-8 Bingöl’den bir görünüm 206

Resim F.1.3-8 Karayün Gölü’nden genel bir görünüm 207

Resim F.1.3-9 Gö ğ dün-Ziyaret P ınar ı 208

Resim F.1.3-1 Bal ıkl ı Kaya Gölü’nden bir görünüm 208

Resim F.1.3-11 Hafik Gölü’nden bir görünüm 209

Resim F.5.2-1. Ş u ğ ul Vadisinde bir görünüm 252

Resim F.5.2-2. Ş u ğ ul Vadisinde bir ba şka görünüm 253

Resim F.5.3-1. Tabiat anıt ı niteli ğ indeki anıt ard ıç a ğ acı 254

Resim F.5.7-1. Kemis Gölü’nden bir görünüm 261

Resim F.5.7-2. Ma ğ ara Gölü’nden bir görünüm 261

Resim F.5.7-3. Kuru Göl’den bir görünüm 264

Resim F.5.7-4. Kaz Gölü’nden genel görünüm 264

Resim F.5.7-5. Kaz Gölü’nde bir çift Macar Örde ğ i görünümü 265



- 37 -

Resim F.5.7-6. Karayün Gölü’nden genel bir görünüm 265

Resim F.5.7-7. Karayün Gölü florasına bir örnek 266

Resim F.5.7-8. Ula ş Gölü’nden bir görünüm 266

Resim F. 5.7-9. Bal ıkl ı Kaya Gölü’nden bir görünüm 268

Resim F. 5.10- Bingöl Tuzlası’ndan bir görünüm 270

Resim F. 5.10- Bingöl yaban hayat ı koruma sahasından bir görünüm 270

Resim J.1.9-1. K ıl ıçkaya Barajı 347

Resim J.1.9-2.Çaml ı göze Hidroelektrik Santrali 350

Resim J.1.9-3. Koyulhisar Hidroelektrik Santrali 351

Resim S.2.1.1. Vakf ın İ limizdeki A ğ açland ırma Çal ı şmalar ından Görünüm 511

Resim S.2.1.2. Vakf ın İ limizdeki A ğ açland ırma Çal ı şmalar ından Görünüm 511

Resim S.2.1.3. TEMA Vakf ı Sivas Temsilcili ğ i Yönetimi Hayrettin Karaca ve

Nihat Gökyi ğ it’le bir ödül töreni sonrası

512



- 38 -

A. COĞRAFİK KAPSAM

A.1. Giriş

Genel Bilgiler

İlin yüzölçümü : 28.488 km2

İlin nüfusu : 794.881 (2000 yılı nüfus sayımı)

Başlıca dağları : Köse Dağlar ı, Tecer Dağlar ı, Akdağlar,

İncebel

Dağlar ı, Yama Dağı

Başlıca ovaları : Şark ışla - Gemerek Ovası, Yıldızeli

(Bedehdun)

Ovası, Suşehri Ovası

Başlıca akarsuları : K ızılırmak, Yeşilırmak, Kelkit Çayı, Tozanlı

Çayı, Çaltı Çayı, Tohma Çayı

Başlıca gölleri : Tödürge Gölü, Hafik Gölleri, Lota Gölleri,

Gürün

Gökpınar Gölü

İlçeleri : Ak ıncılar, Altınyayla, Divriği, Doğanşar,

Gemerek,

Gölova, Gürün, Hafik, İmranlı, Kangal,

Koyulhisar,

Suşehri, Şark ışla, Ulaş, Yıldızeli, Zara



- 39 -

İlin Tarihi

Sivas isminin Sebestia'dan türediği ve bu isminde Pontus ile Kapadokya'yı

birleştiren Kral Pitodoris taraf ından verildiği belirtilmektedir. Yine Sivas isminin

Hititler'in bir kolu olan Sipasip kavminin adından ya da Selçuklular'ın dilinde üç

değirmen anlamına gelen Sebast sözcüğünden geldiği de söylenmektedir (Denizli,

1997).

Yapılan sınırlı araştırmalar, Sivas İli tarihinin M.Ö. 5. ve 4. binli yıllara, Taş-Maden Çağı'na (Kalkolitik Çağı'na) indiğini ortaya koymaktadır. Sivas yöresinin

M.Ö. 3. Binli yıllar ına ait kültürleri hakk ında en iyi bilgi veren kalıntılar, bu döneme

özgü çanak çömlek parçalar ıdır. Sivas-Toprak tepe yöresinde yapılan kazılara göre

ve Sivas yerleşim biriminin en azından M.Ö. 2000 yıllar ında kurulduğu ve M.Ö.

1600'lerden sonra Hitit Devleti'nin sınırlar ı içinde yer aldığı ileri sürülmektedir

(Denizli, 1997).

Sivas, İç Anadolu Bölgesi'nin doğusunda yer alan tarihi bir il olup, Toprak

tepe yöresinde yapılan kazılarda kentin yerleşim tarihinin M.Ö. 2000 yıllar ında

Hititler döneminde başladığı ortaya konulmuştur. Daha sonra M.Ö.1200 yıllar ında

yöre Frig egemenliğine girmiştir. Lidyalılar zamanındaki meşhur Kral Yolu'nun da

Sivas'tan geçtiği söylenmektedir.

Yöre; M.Ö. 7. yüzyılda Kimmer ve İskit istilalar ına uğramış, M.Ö. 6. yy

başlar ında Medler'in, aynı yüzyılın ortalar ında da Persler'in egemenliğine girmiştir.

Daha sonra uzun bir süre Pontus Krallığı'nın ve Armenia'nın denetiminde kalmıştır.

M.S.17'de Sivas, bütün Kapadokya ile beraber Roma egemenliğine girdi.

Türkmenlerin 1059'da Anadolu'ya ak ınlar düzenlemesi ve 1071 Malazgirt Savaşı

sonrasında, yöreye Türklerin yerleşim süreci hızlanmıştır. Daha sonra Selçuklu

Sultanı Alparslan'ın komutanlar ından Emir Danişmend Gazi, Sivas'ı fethederek

Danişmend Beyliği'ni kurdu. Bir süre Danişmendliler'in yönetiminde kalan bu

yörenin güneydoğu kesimindeki Divriği ve dolayı aynı dönemde Mengüceklere bağlıydı.



- 40 -

Anadolu Selçuklu egemenliğini 1175'de tanıyan yöre halk ı, 13. yüzyıl

ortalar ında II. Keyhüsrev'in kötü yönetimine kar şı ayaklandı. Bunu Moğollar'ın

yağma hareketleri ve İlhanlı denetimi sırasındaki ayaklanmalar izledi. Daha sonra

Eretna Beyliği'nin ve Kadı Burhaneddin Devleti'nin yönetiminde kalan Sivas yöresi,

k ısa bir süre Osmanlılar'a bağlandıysa da 1400'de Timur ordular ınca yağmalandı ve

yak ılı p yık ıldı.

Yöre, 1413'de yeniden Osmanlı topraklar ına katıldı. Osmanlı yönetimi sırasında

Sivas yöresindeki en önemli ayaklanmalardan biri Yavuz Sultan Selim taraf ından

1511'de bastır ıldı.

Osmanlı Devleti'nin önemli yerleşim merkezlerinden biri olan Sivas, 1864'de

çıkar ılan ilk Vilayet Nizamnamesi ile "Sivas Vilayeti" adıyla yeniden yapılandı. Bu

vilayet; Sivas Merkez Sancağı, Amasya Sancağı ve Şebinkarahisar Sancağı'nı içine

alıyordu. Önceleri Sivas Merkez Sancağı'na bağlı bir ilçe olan Tokat'ın, 1888'de

sancak yapılmasıyla vilayetin sancak sayısı dörde çıktı. Bu durum, Cumhuriyet'in

ilanına kadar devam etmiştir.

4 Eylül 1919'da Atatürk'ün başkanlığında toplanan Sivas Kongresi'nde

önemli kararlar alınarak, Türkiye Cumhuriyeti'nin temeli burada atılmış ve Sivas

şehri Türk tarihinde önemli bir konum kazanmıştır.

Sivas'ın, İran ve Mezopotamya ile Karadeniz ve Akdeniz k ıyılar ından gelen

yollar ın kavşağındaki konumuyla, önemli bir "ticaret ve kültür merkezi" olduğu,

Kadı Burhaneddin Devleti döneminde başkent ve Osmanlı döneminde de önemli bir

eyalet merkezi olmasından anlaşılmaktadır.

Kentteki tarihsel yapılar ın büyük bir bölümü Selçuklular dönemine aittir.

Bunlar ın başlıcalar ı Sivas Ulu Camii (1196), I. İzzettin Keykavus Şifahanesi (1217),

Gökmedrese (1271), Buruciye Medresesi (1271), Çifte Minare Medresesi (1271),

Ahi Emir Ahmet Türbesi (1233), Şeyh Hasan Bey Türbesi olarak da bilinen Güdük

Minare (1347), Kadı Burhaneddin Türbesi, Eğri Köprü, Kesik Köprü, Yıldız ve

Boğaz Köprü'dür.

Selçuklular'a ait Divriği ilçe merkezinde de önemli eserler vardır. Bunlar 12.

yüzyılda Mengücekli Süleyman Şah'ın yaptırdığı Kale Camii ve Kümbeti ile

Süleyman Şah'ın oğlu Ahmet Şah'ın yaptırdığı Divriği Ulu Camii (1228) ve AhmetŞah'ın eşi Melike Turan'ın yaptırdığı Darüşşifası (1228)'dır. Ayr ıca



- 41 -

Mengücekler'den günümüze kalmış tek kale de Divriği'dedir. UNESCO'nun

yürüttüğü "Dünya Kültür Mirasını Koruma" çalışmalar ına ülkemizden Divriği Ulu

Camii ve Darüşşifası dahil edilmiştir.

Sivas'ın kent merkezinde mevcut olan Osmanlı dönemine ait önemli yapılar;

Meydan Camii (1564), Kale Camii (1580), Aliağa Camii (1589), Alibaba Camii

(1792), Behrampaşa Hanı (1573), Meydan Hamamı (16. yy) ve Kur şunlu Hamamı

(1576), Taşhan (19.yy), Hükümet Konağı (1884), Atatürk Kongre ve Etnografya

Müzesi (1892) ve Jandarma Binası (1908)'dır.

İlin Önemli Yerleri

Sivas İlinin topraklar ı deniz seviyesinden oldukça yüksek, engebeli ve

dağlıktır. Kuzey kesiminde Kuzey Anadolu Dağlar ı'na, doğu kesiminde Karasu-

Aras Dağlar ı'na ve güney kesiminde ise Toroslar'a bağlı Kulmaç ve Tecer Dağlar ı

yer alır. Platolar, il topraklar ında geniş bir yer tutar.

Karasal iklimin hüküm sürdüğü ilde, doğal bitki örtüsü genelde step

görünümü taşır. Kuzeydeki dağlar ın yüksek kesimlerinde, soğuğa dayanıklı sar ıçam

ormanlar ı mevcuttur.

İl topraklar ından kaynaklanan Melet Çayı, Kelkit Çayı, Yeşil Irmak ve

K ızılırmak Karadeniz'e, Hurman Çayı (Ceyhan'ın kolu) ve Zamantı Irmağı

(Seyhan'ın kolu) Akdeniz'e ve Tohma ile Çaltı Çaylar ı (Fırat'ın kollar ı) da Basra

Körfezi'ne akar.

Ekime elverişli alanlar ın sınırlı olduğu ilde, başlıca gelir kaynağını

hayvancılık oluşturmasına rağmen, son on yıl içinde hayvancılıkta gerilemegözlenmektedir.

Sivas İlinde yetiştirilen başlıca bitkisel ürünler sırayla buğday, şeker pancar ı,

arpa, çavdar, patates, nohut, mercimek ve yulaftır.

İlin, Kuzey Anadolu Fay Zonu'nun geçtiği kuzey kesimi (Gölova, Ak ıncılar,

Suşehri ve Koyulhisar yöreleri) deprem kuşağı üzerinde bulunmaktadır.



- 42 -

Sivas İli yeraltı kaynaklar ı açısından oldukça zengindir. MTA Orta Anadolu

I. Bölge Müdürlüğü'nün 2008 yılı verilerine göre Sivas ili yeraltı kaynaklar ının

çeşitliliği ve sayılar ı; 43 demir, 127 krom, 5 kur şun-çinko, 17 bak ır, 20 manganez, 5

altın, 12 nikel, 17 bak ır, 20 manganez, 5 altın, 12 nikel, 7 manyezit, 31 doğaltaş

(mermer), 34 sölestin, 23 tuzla, 31 asbest, 4 talk ve 22 linyit yatak ve zuhurlar ı ile

11 kaplıca suyu kaynağı, 6 maden/memba suyu kaynağı bulunmaktadır. Ayr ıca çok

sayıda çimento hammaddesi, jips (alçıtaşı), kaolen ve kireçtaşı zuhurlar ı ile az

sayıda bentonit, diyatomit, florit, zeolit, grafit, asfaltit, kükürt, vermikülit, antimuan,

arsenik, toryum, uranyum, nadir toprak elementleri gibi kaynaklardır.

Yüzölçümü açısından Konya İlinden sonra Türkiye'nin ikinci büyük İli olan

Sivas, nüfus yoğunluğu en düşük illerden biridir.

Cumhuriyetin ilk elli yılı içinde demiryollar ının ulaşıma açılması ve kamu

yatır ımlar ından ilin önemli bir pay almasına bağlı olarak Sivas ilinde gelişme

gözlenmiştir. 1950'de 52.000 olan nüfus, 1980'de 172.000'e

ulaşmıştır. Son 20 yıl içinde ise bu büyümeye paralel sanayi yatır ımlar ı aynı oranda

gelişmediği için il dışına göçler yoğunlaşmış ve sonuçta nüfus artış hızı azalmıştır.

2000 yılı nüfus sayımlar ına göre il merkezinin nüfusu 250.000 dolayındadır.

Sivas'ın Merkez İlçe dışındaki diğer İlçeleri Ulaş, Kangal, Divriği,

Altınyayla, Şark ışla, Gemerek, Gürün, Hafik, Zara, Doğanşar, Suşehri, Koyulhisar,

Ak ıncılar, Gölova, İmranlı ve Yıldızeli'dir.

Kentin içinden geçen demiryolu ile Doğu Anadolu'ya, Akdeniz'e,

Güneydoğu Anadolu'ya, Karadeniz'e ve Batı Anadolu’ya ulaşmak mümkündür.

Erzincan, Malatya, Kayseri'den gelen karayollar ı, batıya giden E-23 karayolu ile

kentte kesişir. Buradan Yozgat üzerinden Ankara'ya, Tokat üzerinden Samsun'a

ulaşılır. Sivas kenti E-23 Karayolu ile Ankara'ya 440 km uzaklıktadır. Yani, Sivas

günümüzde de kuzeyden güneye ve doğudan batıya giden önemli yollar ın

kavşağındadır.

Kentin 20 km batısındaki Merekümtepe yöresinde, uçak seferlerinin

yapıldığı bir havaalanı vardır.

İlin en büyük sanayi kuruluşu Ulaştırma Bakanlığı'na bağlı Türkiye

Demiryolu Makineleri Sanayi A.Ş. (TÜDEMSAŞ)'ye ait tesislerdir. Ayr ıca T.C.



- 43 -

Devlet Demiryollar ı Genel Müdürlüğü'ne bağlı 4 İşletme Müdürlüğü ve Beton

Travers Fabrikası da vardır.

Kent merkezindeki bu kuruluşlar ın dışında kamu kuruluşlar ına ait bölge

müdürlükleri (TCK, DSİ, Karayollar ı, MTA ve diğ.) ve 35.636 öğrenci kapasiteli

Cumhuriyet Üniversitesi de mevcuttur.

Ayr ıca, Merkez - Hasbey Köyü yöresindeki Sivas Demir Çelik Fabrikası

1998 yılında özelleştirme kapsamına alınmış ve Sivaslı iş adamlar ına satılmıştır.

Fabrika TMSF taraf ından işletilmektedir.

Enerji sektörü ile ilgili Kangal ilçesinde TEAŞ'a ait Kangal Termik Santralı

ve Suşehri ilçesinde K ılıçkaya Hidro Elektrik Santralı bulunmaktadır.

Madencilik sektöründe ise Sivas Demir Çelik Fabrikasının yanı sıra,

Divriği’de ise Devlet Bakanlığı'na bağlı DİV-HAN Mad. San. A.Ş. Genel

Müdürlüğü, 2004 yılında ERDEMİR’e satılmış olup, demir işletme sahalar ı ve

peletleme (zenginleştirme) tesisleri faaliyetlerine devam etmektedir.

Özel sektörün ildeki en önemli fabrikalar ı sırayla merkezdeki CIMPOR-

YIBITAŞ'a ait çimento fabrikası, ESTAŞ'a ait otomotiv yedek parça sanayi

eksantirik mili fabrikası, NIMSAN'a ait kireç fabrikası, Merkez Akkaya Köyüyöresinde Barit Maden Türk A.Ş.'ye ait sölestin öğütme tesisleri ile alçı fabrikası,

Koyulhisar ilçesi Ortakent

- Kur şunlu Köyü yöresinde Turminko Mad. San. ve Tic. A.Ş. Menka Maden

İşletmesine ait kur şun-çinko-bak ır flotasyon (zenginleştirme) tesisleri ile yine

merkezde mermer, un, süt, et ürünleri, dokuma fabrikalar ı ve tekstil fabrikalar ı

mevcut olup, son yıllarda küçük sanayi de oldukça canlıdır.,

A.2. İl ve İlçe Sınırları

Sivas’ın Merkez İlçe ile birlikte 17 İlçesi, 46 Belediyesi ve 1237 Köyü

vardır. Şekil A.2-1'de İl merkezi ile İlin yayıldığı alanın enlem ve boylamlar ı

verilmiştir. Ayr ıca Sivas İlinin merkez İlçe dışındaki İlçeleri olan Ulaş,



- 44 -

Kangal, Divriği, Altınyayla, Şark ışla, Gemerek, Gürün, Hafik, Zara,

Doğanşar, Suşehri, Koyulhisar, Ak ıncılar, Gölova, İmranlı ve Yıldızeli de

izlenebilir.

A.3. İlin Coğrafik Durumu

Sivas İli Anadolu yar ımadasının ortasında, İç Anadolu Bölgesi’nin

Yukar ık ızılırmak bölümünde yer alır. 36° ve 39° doğu boylamlar ı ile 38° ve 41°

kuzey enlemleri arasında kalan İl, 28.488 km2'lik yüzölçümü ile Türkiye'nin toprak

bak ımından Konya’dan sonra ikinci büyük ilidir. Sivas'ın doğusunda Erzincan,

güneyinde Malatya ve Kahramanmaraş, güneybatısında Kayseri, batısında Yozgat,

kuzeyinde Tokat ve Ordu, kuzeydoğusunda ise Giresun İlleri yer alır.

A.4. İlin Topoğrafyası ve Jeomorfolojik Durumu

İlin topoğrafik ve jeomorfolojik yapılar ı; dağlar, tepeler, yaylalar ve düz

ovalar gibi yer şekilleri yalınlaştır ılmış olarak Şekil A.4-1'de sunulmuştur.

Yerleşim birimleri, genellikle akarsular ın aktığı vadilerde sıralanmışlardır.

Konut ve sanayi alanlar ının uygun yerlerde kurulup kurulmadığı konusunda il ve

ilçeler bazında yapılmış derli toplu bir çalışma yoktur. Sivas ilinin Şekil A.5.2'deki

haritada belirtilen paleotektonik ve neotektonik yönden aktif olan bölgelerde yer

alan yerleşim birimlerinin konumu gözden geçirilmelidir.

Sivas İl merkezi hava kirliliği yönünden hassas bir alandır. Ancak diğer ilçe

merkezleri ve köyler, genel olarak yüksek ve hava ak ımlar ına açık alanlar olduklar ı

için tehdit altında değildirler. Sivas İline ait topraklar ın büyük bir bölümü İç

Anadolu Bölgesi'nin doğusunda, daha küçük bölümleri de Karadeniz ve Doğu

Anadolu Bölgesi'nde yer alır.



- 45 -

Şekil A.2-1: Sivas İlinin yerel, idari ve coğrafik konumu



- 46 -

Sivas İlinin topoğrafik yapısı genelde engebeli ve deniz seviyesinden ortalama

1000-1500 m yükseklikte olup, kuzey kesiminde Kuzey Anadolu Dağlar ı'na, doğu

kesiminde Karasu-Aras Dağlar ı'na, güney kesiminde de Toroslar'a bağlı Kulmaç ve Tecer

dağlar ı yer almaktadır.

İlin kuzey kesiminde Giresun Dağlar ı'nın güneybatı uzantılar ı yer alır. Bu dağlık

alandan Çoruh-Kelkit Vadisi ile ayr ılan iç sıradağlar doğudan batıya doğru sıra ile K ızıldağ

(3025 m), Kösedağı (2800 m), Tekeli Dağı (2600 m), Asmalı Dağı (2400 m) ve Yıldızdağı

(2550 m) şeklinde izlenir.

İlin güneydoğu kesimini Çengelli Dağı (2600 m) ile Karasu-Aras Dağlar ı'nın batı

bölümünü oluşturan Yama Dağı (2735 m) oluşturur. Bu kesimdeki dağlar, Divriği Dağlar ı

olarak da adlandır ılır.

İlin orta kesiminde Tecer Dağlar ı, Gürlevik Dağı (2650 m) ve Beydağı (2700 m),

daha batı da İncebel Dağlar ı, en batıda ise Karababa Dağı'nda 2235m' ye ulaşan Akdağlar

yer alır.

İlin güney kesimindeki başlıca yükseltiler ise Hezanlı Dağı (2280 m) ile Göltepe'de

2700 m'ye ulaşan Gövdeli Dağı'dır. Toroslar'ın devamı olan bu dağlar, ilin güney

kesiminde doğal sınır oluştururlar.

İlin en yüksek tepesi, kuzeydoğu'daki K ızıldağ'da 3025 m'ye ulaşan Peynirli

Tepe'dir.

Platolar İl topraklar ında geniş bir yer tutar. Uzunyayla'nın İl sınırlar ı içinde kalan

doğu kesimi, farklı havzalara su taşıyan akarsular arasında su bölümü çizgisini oluşturur.

Bir başka önemli plato Sivas kentinin kuzeyinde yer alan Mereküm Yaylası'dır.

K ızılırmak'ın doğduğu yer K ızıldağ olup, İmranlı'nın kuzeydoğusunda bulunur.

Sivas yöresinde Yukar ı K ızılırmak akaçlama alanı, kuzeydeki Kuzey Anadolu Dağlar ı'nın

bir parçası olan Dumanlı Dağlar ı ile güneydeki Toros Dağlar ı'nın devamı niteliğinde olan

Tecer Dağlar ı'nı birbirinden ayır ır. Fırat'ı oluşturan Karasu'nun kollar ından olan Çaltı Çayı

ve Kuruçay ile Fırat'a katılan Tohma Çayı da İl topraklar ından doğar.



- 47 -



- 48 -

Yine Sivas'a ait topraklardan doğan ve Kösedağı'nın batı yamaçlar ından kaynaklanan Tozanlı

Çayı, Şerefiye'yi geçtikten sonra Doğanşar İlçesinin kuzeybatısında Asmalı ve Tekeli

Dağlar ından akan derelerle birleşerek Yeşilırmak'ı oluşturur.

İlin doğal göllerinin hemen hepsi jips karstı gölleri olup, başlıcalar ı Tödürge, Hafik,

Lota ve Karagöl'dür. Ayr ıca Gürün ilçesinin 10 km güneybatısında Gökpınar Gölü de vardır.

Sivas İlinin büyük bir kesimi karasal İç Anadolu ikliminin etkisinde kalmakta olup,

kuzeyde Karadeniz, doğuda Doğu Anadolu yüksek bölge ikliminin de etkileri gözlenmektedir.

K ışlar ı soğuk ve sert geçer, genelde k ış aylar ında bol kar yağışı görülür ve kimi zaman

3-4 ay karla örtülüdür. Yazlar ı sıcak, ilkbahar ve sonbahar aylar ı genelde yağmurlu geçer.

İl topraklar ının büyük bir bölümü K ızılırmak, bir bölümü de Yeşilırmak havzalar ına

girer. K ızılırmak havzasına giren yörelerde genellikle bozk ır bitkiler yer alır. Ayr ıca orman

ağaçlar ından oluşan küçük kümelere rastlanır. Bu topluluklar, yüz yıl kadar önce tüm bölgeyi

kaplayan zengin orman örtüsünün son kalıntılar ı görünümündedir.

Sivas İlinin Yeşilırmak havzasına giren ve Karadeniz iklimini yansıtan Gölova,

Ak ıncılar, Suşehri ve Koyulhisar yörelerinde bitki örtüsü açısından tümüyle değişik bir

görünüm vardır. Bu yörelerde genellikle karaçam, k ızılçam ve ardıç gibi iğne yapraklı

ağaçlardan oluşan zengin ormanlar vardır.

A.5. Jeolojik Yapı ve Stratigrafi

Sivas İlinin yak ınlaştır ılmış jeoloji haritası Şekil A.5-1'de verilmiştir (Bingöl ve

diğerleri, 1989). Buna göre yayılım gösteren birimler, yaşlıdan gence doğru aşağıda

açıklanmış olup Şekil A.5-2 ve A.5-3'de ilin genelleştirilmiş dikme kesitleri sunulmuştur

(Kurtman,1973; Pelin,1977; Öztürk, 1979; Yılmaz, 1984, 1985, 1989; İnan ve diğerleri,

1993). Hazırlanan dikme kesitler irdelendiğinde, Sivas İli sınırlar ı içinde üç önemli tektonik birliğin yer aldığı görülür (Şekil A.5-2). Bu tektonik birlikler kuzeyden güneye doğru sıra ile

Pontid Tektonik Kuşağı, Kuzey Anadolu Ofiyolit Kuşağı ve Toros Tektonik Kuşağı ile temsil

edilmektedir. Yöredeki metamorfik masifler ise olasılıkla Toros Tektonik Kuşağı’nda yer alan

Platfom türü karbonatlar ın metamorfizmaya uğramış eşdeğerleridir. Tektonik birliklerin

üzerinde ise Maestrihtiyen-Kuvaterner yaşlı bir kayatürü topluluğu ile temsil edilen örtü, açılı

uyumsuzlukla yer almaktadır (Şekil A.5-3). Tektonik birlikleri ve örtüyü oluşturan kayatürü

topluluklar ı yaşlıdan genç birimlere doğru sıra ile aşağıda sunulmuştur



- 49 -

SIVAS

Hafik

m

3

m3

m4m3-4

KAHRAMANMARAŞ

ORDU

Suşehri

Koyulhisar

Kangalm3-4

Q jc

m1

Divriği

m -Q4

Y3

m2

m1

pa-m1

c

c

c

2

2

2

jc

jc m3-4

jc

c2

c2

m1

P

m3-4

pa-m1

Q

m1

c2

m1

P-tr c2c2

m3 Yıldızeli

Gemerek

Şarkışlam

3-4

m2-3

Gürün

Q

Q

Y3m

mm1 1

1

m3

m

4

c -m

c -m

Q

m1

m1m1

m1

m1

m3

c2

c2

c2M

Mm2

2 1

2 1

P

P

m3-4

c2

c2

c2m1

m1

S

jc

c2

2c

P

P

m3-4

c -m2 1

pa-m1

m1

c2

m2-3

2-3m

Zara

İmranlı

YILDIZ DAĞI

IĞDIR DAĞI

HÜYÜKLÜ DAĞI

Şekil A.5-1: Sivas ili jeoloji haritası (Bingöl, 1989)

2-3m

m2-3



- 50 -



- 51 -

A

JEOLOJİ YAŞI KALINLIK (m)

KAYA TÜRÜ SİMGE A Ç I K L A M A L A R

> 100

> 150

> 250

> 150

> 3000

> 50

> 100

Kretase veöncesi

Maestrihtiyen

Paleosen

Eosen

Oligosen

Miyosen

Pliyosen

Kuvaterner Q

m4Q

m4

m3

m2-3

m2

m1

pam1

c2m1

Alüvyon ve travertenYerel Uyumsuzluk

Yerel Uyumsuzluk Volkanik lavlar ve piroklastlar Çak ıltaşı, kumtaşı, silttaşı vegölsel kireçtaşı

Akarsu k ır ıntılı kayalar ıAçılı Uyumsuzluk

Sığ denizel k ır ıntılı kireçtaşı

K ırmızı çak ıltaşı

Yerel Uyumsuzluk Olistostromal k ır ıntılı düzeyMasif jips

Çak ıltaşı, kumtaşı, kiltaşı ve şeylardalanması

Granitoyidler

Sığ denizel kireçtaşı, çak ıltaşı

Yerel Uyumsuzluk

O

Ü

Ü

O

A

Kumtaşı, kiltaşı ve şeylardalanması

Katmanlı jips düzeyleri

Volkanitler ve piroklastik kayalar

Çak ıltaşı, sığ denizel kireçtaşıAçılı Uyumsuzluk

Tektonik Birlikler

Pontid Tektonik KuşağıKuzey Anadolu Ofiyolit KuşağıMetamorfik Masifler veToros Tektonik Kuşağı

Granitoyidler

Masif yer yer katmanlı jips

Çak ıltaşı kumtaşı silttaşı ardalanması

Şekil A.5-3: Sivas ilinin genelleştirilmiş Maastrihtiyen -

Kuvaterner yaşlı kesiti (Kurtman, 1993; Pelin, 1977; Öztürk,

1979; Yılmaz, 1984, 1985, 1986; İnan ve diğerleri, 1993).



- 52 -

Mesozoyik (M)

Toros Tektonik Kuşağı'nda geniş bir yayılım sunan Munzur Dağlar ı'nın batı uzanımını

oluşturmakta ve İl sınırlar ı içinde Divriği yöresinde yüzeylemektedir.

Daha çok platform türü karbonatlardan oluşan birimin üst düzeyleri derin denizel

ortam koşullar ını yansıtmaktadır.

Özde allokton bir birim olmakla beraber, yöredeki ofiyolitik kayalara göre, göreli

otokton konumludur. Üst Triyas - Üst Kretase yaş aralığında oluşmuş bir tektono-stratigrafik

olan birim, Özgül ve diğerleri (1981) taraf ından Munzur Kireştaşı olarak tanımlanmıştır.

Jura-Kretase (Jc)

Tüm tektonik kuşaklarda izlenen bu düzey, Kangal İlçesi Höyüklü Dağı dolayında,

Gürün İlçesi batı bölümlerinde, Hafik kuzeyi, Doğanşar'ın batısı ve Gölova'nın

kuzeydoğusunda olmak üzere tüm tektonik kuşaklar boyunca yüzeylenir.

Örneğin, Gölova yöresinde bu düzey, piroklastik kayalar, kireçtaşı, epiklastik kayalar,çak ıltaşı-kumtaşı ve kireçtaşı düzeylerinden oluşur (Yılmaz, 1985). Kangal ve Gürün

dolaylar ında neritik kireçtaşı, killi kireçtaşı, çörtlü kireçtaşı, kalkarenit, breşik kireçtaşı gibi

genellikle kireçtaşı düzeylerinden oluşmaktadır. Bu yörenin kireçtaşlar ı, bazı araştırmacılar

taraf ından Munzur Dağlar ı'nı oluşturan kireçtaşlar ının batıdaki devamı olarak düşünülmüştür

(Özgül ve diğerleri, 1991; Yılmaz, 1998). Hafik kuzeyi ve Doğanşar'ın batısında görülen

kireçtaşlar ı ise, pelajik ve neritik fasiyeslerde oluşmuş tortul kayatürü bloklar ı şeklinde

görülür. Bu bloklar ın, Tokat yöresi metamorfitleri üzerine uyumsuzlukla gelen kayalardan

kaynaklandığı kabul edilmektedir.

Toros Tektonik Kuşağında, yer yer dolomitik olan kireçtaşlar ı da İl sınırlar ı içinde

Jura-Kretase yaşlı olup göreli otokton konumlu olarak kabul edilmekte ve diğer birimlerle

beraber temeli oluşturmaktadır.

Kuzey Anadolu Ofiyolit Kuşağı'nda yer alan ofiyolitlerin ise Paleozoik' te oluştuğu

(Tator, 1987) ya da Jura-Kretase sırasında okyanus ortası sırtlar boyunca oluştuğu kabul

edilmektedir (Yılmaz, 1980, 1985).



- 53 -

Üst Kretase (c2)

Üst Kretase sırasında, kuzeyde yer alan Pontid Tektonik Birliği bir yay topluluğu,

güneyde yer alan Toros Tektonik Birliği ise pasif k ıta kenar ı karbonatlar ı ile temsil

edilmektedir. Arada yer alan Kuzey Anadolu Ofiyolit Kuşağı boyunca, çeşitli yaşlarda

oluşmuş ofiyolitler ile yitim zonu boyunca oluşmuş ofiyolitli kar ışık yüzeylenir (Zakariadze,

1983; Yılmaz, 1984, 1985, 1989).

Daha çok ofiyolitik kar ışıktan oluşan birim, Yıldızeli–Sivas-Hafik yerleşim yerlerinin

kuzeyinde, Gürün – Kangal - Divriği yörelerinde, İmranlı – Suşehri - Koyulhisar İlçeleri ve

Ulaş'ın doğu kesiminde yaygın bir şekilde yüzeylenmektedir.

Peridotit, serpantinleşmiş peridotit, gabro, diyabaz, aglomera, radyolarit, kireçtaşı,

mermer ve fillit gibi kayalar ı temsil eder. Genellikle serpantinit, yer yer tüf, aglomera,

spilitleşmiş volkanitler ve volkano - tortul kayalardan oluşur. Bu kaya topluluğunun

oluşturduğu hamur içinde yüzer konumda değişik yaş ve kayatürü özellikli bloklar bulunur.

Bu bloklar, Paleozoyik yaşlı metamorfitler ve daha çok Üst Jura - Alt Kretase yaşlı

kireçtaşlar ından oluşmaktadır. Ayr ıca Senomaniyen yaşlı pelajik kireçtaşlar ı, ofiyolitli

kayatürü topluluğu içerisinde hem ara düzey hem de bloklar şeklinde yer alır.

Tüm tektonik birliklerin Maastrihtiyen öncesinde yerleştiği kabul edilmektedir.

Üst Kretase (Maestrihtiyen)-Eosen (c2-m1)

Yukar ıda sunulan tektonik birliklerin üzerinde ise Maestrihtiyen'den itibaren oluşan bir

örtü, açılı uyumsuzlukla gelir. Bu örtü genel olarak transgresif ve regresif istiflerin birbirini

izlediği, kimi yerlerde yerel uymsuzluklarla birbirinden ayr ılabilen karasal, sığ denizel ve

hemipelajik ortam koşullar ını yansıtan ve yanal ya da dikey yönde fasiyes özellikleri sıkça

değişen bir topluluktan oluşur. Örneğin, Doğu Karadeniz Bölgesi'nde yaygın bir şekilde

görülen sığ denizel karbonatlar ve tortul arakatk ılı k ır ıntılı kayalara Koyulhisar-Suşehri

dolayında da rastlanır. Diğer taraftan, İl sınırlar ı içinde Divriği ve Suşehri yörelerindeki

granitoyidik kayalar da Üst Kretase - Eosen aralığında oluşmuştur.



- 54 -

Paleosen-Eosen (pa-m1)

Bu düzey, özellikle Ulaş, ilçesi Tecer Dağlar ı ve Şark ışla - Altınyayla yörelerinde

yüzeylenir.

Tecer Dağlar ı yöresinde gri, siyahımsı renkli, orta-kalın tabakalı kireçtaşı ile temsil

edilir. Kalınlığı değişken olup, yanal devamlılığı olmayan bir düzey görünümündedir.

Ofiyolitli kar ışık üzerine diskordan olarak çökelen bu kireçtaşı, ofiyolitlerin Eosen'de ikinci

kez aktar ılması sonucu, bugünkü konumunu kazanmıştır. Yaşı, Üst Maestrihtiyen-Paleosen

olarak belirtilmiştir (İnan, 1993).

Şark ışla-Altınyayla yörelerinde ise Paleosen yaşlı andezit - bazalt ve piroklastik

kayalar; Paleosen - Eosen yaşlı türbiditik kireçtaşlar ı, volkano - tortul dizi, türbiditik kireçtaşı,

denizel kumtaşı – kiltaşı - şeyl ardışımı ve tekrar türbiditik kireçtaşı gibi volkano - tortullardan

oluşmaktadır (Yılmaz, 1989). Bu birimlerin, temel konumundaki birimlerle ilişkisi sahada

görülmemektedir.

Eosen (m1)

Bu düzey, Hafik, Zara ve İmranlı İlçelerinin kuzeyinde, Suşehri - Koyulhisar arasında,

Yıldız Dağı'nın güneyinde, Yıldızeli ilçesinin batısında, Gürlevik Dağı - Gedikbaşı arasındaki

koridor boyunca ve Gürün İlçesi civar ında yüzeylenmektedir.

Denizel k ır ıntılı kayalar; yer yer volkanit, serpantinit olistolitleri ve aktar ılmış

serpantinit breşleri, çeşitli olistolitli düzeyler ve kireçtaşı bloklar ı içermektedir.

Özellikle Orta Eosen yaşlı düzey, daha yaşlı temel birimler üzerine açısal uyumsu dereceli bir geçiş sunar bazı yerlerde uyumsuz olup, üstte yeralan Alt Miyosen yaşlı düzeylere

ise, dereceli bir geçiş sunar

Oligosen (m2)

Birim, ağırlıklı olarak Ulaş, Hafik, Zara ve İmranlı dolaylar ında yüzeylenir.



- 55 -

Altta jips arakatk ılı kireçtaşı, kiltaşı, çamurtaşı ardalanması ve üstte ise çak ıltaşı,

kumtaşı, çamurtaşı düzeylerinden oluşur. Birim ayr ıca iri boyutlu ofiyolitik kaya ve

kristalleşmiş kireçtaşı bloklar ı da içerir. Sığ deniz, lagün ve karasal ortamlarda çökelmiş olan

birim, ince-orta kalın tabakalı, eklemli ve yer yer devrik k ıvr ımlıdır. K ır ıntılı üst düzeylerde

çapraz katmanlanma gelişmiştir.

Oligosen yaşlı birim, daha yaşlı birimler üzerinde bazı yerlerde uyumsuz olup, üstte

yeralan Alt Miyosen yaşlı düzeylere ise, dereceli bir geçiş sunar .

Oligo-Miyosen (m2-3)

Ayırtlanamamış Oligo-Miyosen yaşlı birimler, Sivas İl merkezinin güneybatısından

Şark ışla ve Gemerek'e kadar uzanan bir alanda yüzeylenir.

Üstte sunulan Oligosen yaşlı birimle olasılıkla yanal ve dikey geçişlidir. Çak ıltaşı,

kumtaşı ve silttaşı arakatk ılı masif jips düzeyleri ve jips üzerine uyumlu olarak gelen çak ıltaşı,

kumtaşı, silttaşı ve çamurtaşı ardalanmalı birimlerden oluşmaktadır. Kalın, orta ve orta - ince

katmanlanma gösterir. Yanal olarak k ısa aralıklarda merceklenen katmanlarda, derecelenmeve çapraz katmanlanma olağandır. Birim, denizle ilişkili sabkha, delta ve taşk ın ovası

çökelleriyle temsil edilmekte olup, Oligosen - Alt Miyosen yaş aralığında çökelmiştir.

Miyosen (m3)

Bu düzey, İlin Merkez İlçesi ile Hafik – Zara - İmranlı ilçeleri güney kesimlerinde ve

Kangal - Divriği arasındaki bölgede yaygın bir şekilde yüzeylenir.

Alttaki çak ıltaşı, kumtaşı, kiltaşı ve çamurtaşından oluşan düzeyleri jips mercekleri ve

bazaltik volkanit arakatk ılar ı içerir. Üstte uyumlu olarak gelen masif, yer yer yumrulu ve orta-

ince katmanlı jipsler, daha üstte çak ıltaşı, kumtaşı, kiltaşı, silttaşı ve çamurtaşı ardışımına

uyumlu olarak geçer. Bütün bu birimlerin üzerinde de masif jips, çamurtaşı, silttaşı,

kireçtaşının yanısıra çak ıltaşı, kumtaşı, kiltaşı, silttaşı ardalanması uyumlu olarak yer alır.

Miyosen'in alt düzeyleri sığ denizel, delta ve akarsu ortamı ürünü olup, üste doğru

gölsel ortam gelişmeye başlamış ve en üstteki birimleri göl-akarsu ortamında çökelmiştir.



- 56 -

Yukar ıda sunulan kaya türlerinin yaşı Alt - Orta Miyosen olarak belirtilmiştir (Yılmaz

ve diğerleri, 1997).

Neojen (m3-4)

Neojen yaşlı karasal düzeyler, Sivas İl Merkezinden Şark ışla ve Gemerek'e doğru

uzanan K ızılırmak Vadisinde, Kangal ve Gürün dolayında yüzeylenir.

Altta k ırmızı-bordo renkli çak ıltaşı, kumtaşı, silttaşı ve çamurtaşı ardalanmasından

oluşan düzeylerde derecelenme ve çapraz katmanlanma izlenir. Bu düzey, daha yaşlı oluşuklar ın üzerine açılı uyumsuzlukla gelmekte olup, göl-akarsu ortamında çökelmiştir. Alt-

Orta Miyosen yaşlı jipslerin üzerinde uyumlu olması nedeniyle aynı yaşta kabul edilmiştir. Bu

birimin üzerinde yer alan polijenik çak ıltaşı, kumtaşı, silttaşı ve çamurtaşı ardalanmalı

seviyeler, akarsu ortamında çökelmiş ve Üst Miyosen-Pliyosen yaşlı olarak kabul edilmiştir.

Üstte ise orta-kalın katmanlı, bitki k ır ıntılı, Gastropod ve Ostracod fosilli kireçtaşı düzeyleri

ise olasılı Pliyosen yaştadır. En üstte ise karasal volkanitler yer alır (Yılmaz ve diğerleri,

1989).

Yukar ıda tanımlanan birimler, Bingöl ve diğerleri (1989)'nin haritasında Neojen yaşlı

bir düzey olarak sunulmuştur.

Pliyosen (m4)

Sivas İl Merkezinin kuzeyinde ve İmranlı dolayında Pliyosen yaşlı karasal birimler

yüzeylenir. Bunlar, ağırlıklı olarak akarsu ve gölsel oluşuklardır. Birimin alt düzeylerini, genelolarak turuncumsu çak ıltaşı ve kumtaşından oluşan akarsu çökelleri temsil eder. Üstte ise

geçişli olarak gölsel ortamda oluşmuş kireçtaşı düzeyleri yer alır. Başlangıçta akarsu, daha

sonra gölsel ortamda oluşumunu sürdüren birimin alt kesimlerinin Üst Miyosen, üst

kesimlerinin ise Pliyosen yaşta olduğu belirlenmiştir (Yılmaz ve diğerleri,1997).



- 57 -

Pliyo-Kuvaterner (m4-Q)

Birim, Kangal - Divriği arasında Yamadağ bölgesinde yüzeylenir.

Bazaltın yanısıra yer yer piroklastik düzeyler de kapsayan topluluk geniş bir yayılım

sunar. Volkanitler, Üst Miyosen - Pliyosen yaşlı birimleri keserek çıkmış ve üzerine akmıştır.

Buna göre volkanitler, Pliyosen ya da daha genç yaşta olmalıdır.

Kuvaterner (Q)

Bu birim, akarsu vadilerinde ve yamaçlarda yer alan çak ıl, kum ve çamur depolar ı ile

sıcak su kaynaklar ı boyunca gelişen traverten oluşuklar ından oluşur.

Prekambriyen (Pε)

Sivas İli sınırlar ı içinde Prekambriyen yaşlı bir düzey saptanmamış olmakla beraber,

Toros Tektonik Birliği'nin yüzeylendiği başka alanlarda bu yaşta çeşitli düzeylerin var olduğu

bilinmektedir.

A.5.1. Metamorfizma ve Magmatizma

Sivas yöresi, bir eski okyanusun açıldığı ve bu okyanusun tüketilerek yok olduğu bir alandır.

Gerek okyanusun açılması, gerek kapanması ve gerekse kapanmayı izleyen çarpışma

sürecinde meydana gelen sıcaklık ve basınç koşullar ında kayalar ın büyük ölçüde değişime

uğradığı bilinmektedir. Bu süreçlere bağlı olarak Sivas İl sınırlar ı içindeki temel kayalar ının

metamorfizmaya uğradığı, okyanusun açılması sırasında bazik ve ultrabazik kayalar,

okyanusun kapanması sırasında asidik, çarpışma ve sonrasında ise hem asidik hem de bazik

magmatitlerin oluştuğu söylenebilir. Karaçayır, Köse Dağı, Yıldız Dağı ve Divriği yöresinde

yer alan magmatik kayalar çarpışma sonrası bir dönemin ürünleridir (Boztuğ, 1997).

Yörede Neotetiz olarak adlandır ılmış olan okyanusun (Adamia ve diğerleri, 1977; 1981) Üst

Kretase'de tüketilip yok olması (Şengör ve Yılmaz, 1981) sırasında meydana gelen tektonik

yapılar Paleotektonik evreyi, okyanusun yok olmasından sonra ağırlıklı olarak sık ışmanın



- 58 -

güdümünde meydana gelen tektonik yapılar geçiş tektonik evreyi ve doğrultu atımın egemen

olduğu diri faylar ise Neotektonik evreyi karakterize eder (Şekil A.5.2-1).

Sivas yöresinin Üst Kretase öncesinde yaklaşık doğu-batı uzanımlı bir okyanusun

gelişmesine sahne olduğu, bu okyanusun kuzey ve güney kenarlar ının bugunkü Atlantik türü

pasif k ıta kenarlar ını temsil ettiği, kuzey kenar ın Üst Kretase sırasında yitime uğradığı (Şengör

ve Yılmaz, 1981), yitime bağlı olarak kuzeyde ve güneyde yer alan k ıtalar ın Maastrihtiyen

öncesinde çarpıştığı kabul edilmektedir (Yılmaz, 1994 ve 1998). Bu evre Paleotektonik evreyi

temsil eder. Çarpışmadan sonra iki k ıtanın yak ınsaması devam ederek, bu da yörede kabuk

kalınlaşmasına yol açmıştır. Geçiş evresini temsil temsil eden bu evreyi, Üst Miyosen-Pliyo-

Kuvaterner döneminde Doğrultu Atımlı Faylar ın gelişimine sahne olmuş Neotektonik evre

izler.

Sivas yöresinin önemli Neotektonik yapılar ı Suşehri-Koyulhisar yöresinden geçen

Kuzey Anadolu Fayı (KAF), Gemerek-Şark ışla-Sivas hattında K ızılırmak vadisi boyunca

uzanan Yukar ı K ızılırmak Fayı (YKF), Gemerek güneyinden geçen Deliler Fayı (DF),

İmranlı'dan geçen İmranlı Fayı (İF) ve Tecer Bindirmesi (TB) ile Kuzey Anadolu Bindirmesi

(KAB) şeklinde tanımlanabilir. Bu yapılar ın yak ınında yer alan yerleşim birimlerinin

durumunu ortaya koymak için yeterli ayr ıntıda çalışmalar yapılmış değildir. Bu konuda

sağlıklı bir karar vermek için, Sivas il ölçeğinde bizzat araziye giderek gözlemlerde bulunmak

yararlı olacaktır.

Kuzey Anadolu Fayı gibi aktif bir zon, Sivas'a bağlı Koyulhisar, Suşehri ve Ak ıncılar

boyunca izlenmektedir. Ayr ıca Yukar ı K ızılırmak ve Tecer Dağlar ı boyunca sınırlı da olsa yer

sarsıntılar ından etkilenebilen tektonik denetimli faylar ve heyelanlar da bulunur. Ancak her

yerleşim biriminin özelinde arazi çalışmalar ının yapılması yararlı olacaktır.



- 59 -

Yararlanılan Kaynaklar

Adamia, Sh., Chkhotua, T., Kekelia, M., Lordkipanidze, M., Shavishvili, I. and Zakariadze,

G., 1981, Tectonics of the Caucasus and adjoinin regions: Implications for the evolution of the

Tethys ocean: Journal of Structural Geology. 3/4, 437-447.

Adamia, Sh., Lordkipanidze, M.,B. and Zakariadze, G.S., 1977, Evolution of active

continental margin as examplified by the Alpine History of the Caucasus. Tectonophysics, 40,

183-199.

Bingöl, E., Bal, İ. ve Can, N., 1989, 1/2 000 000 Ölçekli Türkiye Jeoloji Haritası, MTA,

Ankara.

Boztuğ, D., 1997, Post-Collisional Central Anatolian Alkaline Plutonism, Turkey.

Preceedings Tubitak-Baug/Nato-D Program on Alkaline Magmatism, Sivas-Turkey, 105-146.



- 60 -

Denizli, H., 1997, Sivas tarihi ve anıtlar ı: Simtaş Matbaacılık A.Ş., Atatürk Cad. Basın

Sitesi no 11, Sivas, 416 s.

Erol, O., Can, N., Erdoğan, C., Tunçk ılıç, G. ve Keyf, S.,1991,1/1 000 000 Ölçekli Türkiye

Jeomorfoloji Haritası, MTA, Ankara.

İnan, S., Öztürk, A. ve Gürsoy, H., 1993, Ulaş-Sincan (Sivas) Yöresinin Stratigrafisi:

Doğa- Türk Yerbilimleri Derg./Tr. J. of Earth Sciences, 2, 1-15.

Kurtman, F., 1973, Sivas-Hafik-Zara ve İmranlı Arasındaki Bölgenin Jeolojik ve Tektonik

Yapısı: MTA Derg. 80, 1-33.

Oduncu, M., Kaya, İ.E., Ekmekçioğlu, Z., Bulut, S. ve Sümbüloğlu A.V.(Ed:Ekmekçioğlu,

Z.), 1998, Cumhuriyetimizin 75. Yılında Sivas, 368 s.

Özcan, A., Erkan, A., Keskin, E., Oral, A., Özer, S., Sümengen, M. ve Tekeli, O., 1980,

Kuzey Anadolu Fayı-K ır şehir Masifi Arasının Temel Jeolojisi, MTA Enst. Derleme Rapor

No:6722, yayınlanmamış, 139 s.

Özgül, N., Tur şucu, A., Özyardımcı, N., Şenol, M., Bingöl, İ. ve Uysal, Ş., 1981, Munzur

Dağlar ının Jeolojisi: MTA Rapor No:6995, Ankara.

Özsayar, T., Pelin, S. ve Gedikoğlu A., 1981, Doğu Pontidler'de Kretase. KTÜ Yerbilimleri

Bülteni, 1/2, 65-114.

Öztürk, A., 1979, Ladik ve Destek Arasındaki Bölgenin Stratigrafisi.Türkiye Jeol. Kur.

Bült., 22/1, 27-34.

Pelin, S., 1977; Alucra (Giresun) GD'sundaki Bölgenin Jeolojik İncelemesi ve Petrol

Olanaklar ı. KTÜ yayını, istanbul, 103 s.

Tatar, Y., 1978, Kuzey Anadolu Fay Zonu'nun Erzincan Refahiye arasındaki bölümü

üzerinde tektonik incelemeler: Yer Bilimleri, H.Ü. Yerbilimleri Enst. Yayın organı, cilt 4, n.1,

2, 201-236.

Şengör, A.M.C. ve Yılmaz, Y., 1981, Tethyan evolution of Turkey: A plate tectonic

approach. Tectonophysics, 75, 181-241.



- 61 -

Yılmaz, A., 1980, Tokat ile Sivas arasındaki bölgede Ofiyolitlerin kökeni, iç yapısı ve

diğer birimlerle ilişkisi: Doktora tezi (yayımlanmamış). A.Ü. Fen Fakültesi, Jeoloji Kürsüsü,

Ankara, 136 s.

Yılmaz, A., 1984, Tokat (Dumanlıdağı) İle Sivas (Çeltekdağı) Dolaylar ının Temel Jeoloji

Özellikleri ve Ofiyolitli Kar ışığın Konumu, MTA Enst. Dergisi, No:99/100 (Ayr ı bask ı), 18 s.,

Ankara.

Yılmaz, A., 1985, Yukar ı Kelkit Çayı İle Munzur Dağlar ı Arasının Temel Jeoloji Özellikleri

ve Yapısal Evrimi:TJK Bült., 28/2, 79-92.

Yılmaz, A., 1989, Kafkasya'nın tektonik Kuşaklar ı ve Bu Kuşaklar ın Türkiye'nin Kuzey-Doğusundaki Uzantılar ı: Bir korrelasyon: MTA Bülteni, 109, 89-106.

Yılmaz, A., Sümengen, M., Terlemez, İ. ve Bilgiç, T., 1989, 1/100 000 Ölçekli Açınsama

Nitelikli Türkiye Jeoloji Haritalar ı Serisi, Sivas-G 23 Paftası, MTA, Ankara.

Yılmaz, A., 1994, Çarpışma sonrası bir çanak örneği: Sivas havzası, Türkiye: Türkiye 10.

Petrol Kongresi, Bildiriler (Jeoloji), Ankara, 21-33.

Yılmaz,A.,Uysal, Ş.,Ağan, A., Göç, D. ve Aydın, N., 1997,1/100 000 Ölçekli Açınsama

Nitelikli Türkiye Jeoloji Haritalar ı Serisi, Sivas-F 23 Paftası, No:47, MTA, Ankara.

Yılmaz, A., 1998, Sivas Havzasının Jeodinamik Evrimi: Ofiyolit-Granitoyid İlişkisiyle

Gelişen Demir Yataklar ı Sempozyumu D. Boztuğ, T. Özer ve N. Otlu (Ed), Bildiriler Kitabı,

10-13 Eylül 1998, Sivas, 66-82. Zakariadze, G.S., Knipper, A.L., Sobolev, A.V. Tsamerian,

O.P., Dimitriev, L.V., Vishnevskaya, V.S. ve Kolesov, G. M., 1983, The ophiolite volcanic

series of the Lesser Caucasus. Ofioliti, 8(3), 439-466.



- 62 -

B. DOĞAL KAYNAKLAR

B.1. Enerji Kaynakları

B.1.1. Güneş

Bu konu, Kurumumuzun çalışma alanına girmemektedir.

B.1.2. Su Gücü


B.1.3. Kömür

Sivas İl sınırlar ında, linyit cinsinde bulunan kömürlerin toplam görünür+muhtemel+mümkün

rezervi 114.876.945 ton (Bkz. Tablo B.5.1.3-1) olup, bunlar ın ısıl değerleri 1200-5000

(çoğunlukla 1200 - 1500) kcal/kg arasında, kükürt içerikleri ise %1.5-3.5 arasında

değişmektedir.

İlde tüketilen kömürler linyit cinsinde olup, ithal (Ukrayna) ve yerli (çoğunlukla

Tunçbilek ve Soma) kömürlerdir. İlde tüketilen kömürlerin ısıl değeri 4.000-7.000 kcal/kg

arasında değişmektedir.

Divriği-Selimoğlu-Uluçayır Kömür Yatağı

Saha J40-c1, J39-c2 paftalar ında yeralmaktadır. Sahada kömürün minimum

kalınlığı 0.50 m, maksimum kalınlığı 2.3 m olup ortalama kalınlığı 1.5 m’dir.

Orijinal kömürdeki kimyasal özellikler:

Su : % 20.94



- 63 -

Kül : % 15.35

Kükürt : % 2-3.5

AID kcal/kg : 4 000-5 000 (Selimoğlu sahası)

3 500-4 500 (Uluçayır sahası)

Yoğunluk : 1.3 ton/m3

Uluçayır sahası için 650.000 ton muhtemel rezerv, Selimoğlu sahası için ise

650.000 ton görünür+muhtemel+mümkün rezerv tespit edilmiştir.

Gemerek-Yeniçubuk Linyit Sahası

Yeniçubuk Beldesi’nin 900 m kuzeyinde, Ocaklar Deresi'nde J36 - d1 paftasında

yer almaktadır. Sahadaki linyit tabakasının kalınlığı 0.8 - 1.10 m arasındadır. Kalori

değeri 3 000-4 000 kcal/kg ve kükürt oranı % 2-3 olan sahanın görünür+muhtemel rezervi

1 497 224 tondur. Ayr ıca Yeniçubuk çevresinde Karagöl, Kamışlı Dere, Sabuncupınar,

Lisanlı ve Saraç Köy ile Aşağıyozgat mevkiilerinde benzer linyit zuhurlar ı saptanmıştır.

Bu sahadaki mümkün rezervin 1.497.224 ton kadar olabileceği tahmin edilmektedir.

Gürün-Yelken Köyü-Kuzuluk Mevkii Linyit Zuhuru

Zuhur, Elbistan K38-c1 paftasında yer almaktadır. Tabaka kalınlığı 0.1-0.9 m

arasında değişen zuhurun ekonomik bir önemi yoktur.

Hafik-Düzyayla Köyü Kömür Zuhuru

Saha J38-b3 paftasında yer almaktadır. Sahada mevcut kömürler, k ır ıntılı çökeller

içerisinde küçük mercekler şeklinde bulunmaktadır. Rezervin büyük çoğunluğu

üretilmiştir. Sahanın mümkün rezervi 250.000 ton, kalori değeri 3000-3500 kcal/kg,

kükürt içeriği % 2-3’tür.



- 64 -

Kangal-Kalburçayırı Linyit Yatağı

Yatak, Sivas J38-c2 paftasında, Pliyosen yaşlı çökeller içerisinde yer almaktadır.

Linyitlerin tabaka kalınlıklar ı ortalama 9-10 m arasındadır.

Orjinal kömürdeki kimyasal özellikler;

Su : % 50.00

Kül : % 21.00

Kükürt : % 2.02

AID kcal/kg : 1300


Kalburçayır ı sahasında, Demir Export A.Ş. taraf ından 2004 yılında 3.410.617 ton

üretim yapılmış olup, kalan rezerv 70 259 571 tondur (Demir Export A.Ş.verileri, 2005).

Bu linyitler, Kangal Termik Santrali’nde tüketilmektedir.

Kangal-Etyemez Kömür Yatağı

Yatak, Kalburçayır ı'nın güneybatısında Sivas J38-c1, c2 paftalar ında yer

almaktadır. Pliyosen yaşlı çökeller içerisinde bulunmaktadır. Linyitlerin tabaka

kalınlıklar ı ortalama 8-12 m arasındadır.

Orjinal kömürdeki kimyasal özellikler:

Su : % 49.83

Kül : % 19.04

Kükürt : % 3.57

AID kcal/kg : 1500




- 65 -

Saha, Demir Export A.Ş. taraf ından işletilmekte olup, 2004 yılında üretim

yapılmamıştır. Sahada kalan rezerv 27.574.425 tondur (Demir Export A.Ş.verileri, 2005).

Kangal-Hamal Kömür Yatağı

Yatak, Kalburçayır ı'nın kuzeybatısında Sivas J38-c1, c4 paftalar ında yer

almaktadır. Pliyosen yaşlı çökeller içerisinde bulunmaktadır. Linyitlerin tabaka

kalınlıklar ı ortalama 2-15 m arasındadır.

Orjinal kömürdeki kimyasal özellikler:

Su : % 52.06

Kül : % 20.40

Kükürt : % 2.69

AID kcal/kg : 1207


Saha, Demir Export A.Ş. taraf ından işletilmekte olup, 2004 yılında üretim

yapılmamıştır. Sahada kalan rezerv 13.935.725 tondur (Demir Export A.Ş. verileri, 2005).

Kangal-Alacahan-Dışlık Köyü Linyit Zuhuru

Zuhur, Divriği J39-d3 paftasında yer almaktadır. Tabaka kalınlığı 0.75 m civar ında

olan zuhur kalitesiz olup, ekonomik bir önemi yoktur.

Kangal-Alacahan-Bektaş Köyü Linyit Zuhuru

Zuhur, Divriği J39-d2 paftasında yer almaktadır. Tabaka kalınlığı 0.3 m civar ında




- 66 -

Kangal-Oğlaklı Köyü Linyit Zuhuru

Zuhur, Divriği J39-a4 paftasında yer almaktadır. Tabaka kalınlığı 0.75 m civar ında


Suşehri-Göllü Linyit Zuhuru

Zuhur, Giresun H40-d1 paftasında yer almaktadır. Tabaka kalınlığı 0.3 - 0.4 m

arasında değişen zuhurun ekonomik bir önemi yoktur.

Zara-Korkut Köyü Linyit Zuhuru

Zuhur, Divriği İ39-b4 paftasında yer almaktadır. Tabaka kalınlığı 0.8 m civar ında

olan zuhurun ekonomik bir önemi yoktur.

Zara-Girit Köyü Linyit Zuhuru

Zuhur, Divriği İ39-b4 paftasında yer almaktadır. Tabaka kalınlığı 0.8 m civar ındaolan zuhurun ekonomik bir önemi yoktur.

Zara-Yanık Köyü Linyit Zuhuhru

Zuhur, Divriği İ39-c1 paftasında yer almaktadır. Tabaka kalınlığı 0.75 m civar ında

olan zuhur, kumlu ve killi özellikte olup ekonomik bir önemi yoktur.

Zara-Bolucan Köyü Linyit Zuhuru

Zuhur, Divriği İ39-c1 paftasında yer almaktadır. Tabaka kalınlığı 0.6 m civar ında

olan zuhur kaliteli olmakla birlikte, rezervinin yetersiz olmasından dolayı ekonomik

değildir.



- 67 -

Zara-Arık Köyü Linyit Zuhuru

Zuhur, Divriği İ40-d1 paftasında yer almaktadır. Tabaka kalınlığı 0.5 m civar ında

olan zuhur kaliteli olmakla birlikte, rezervinin yetersiz olmasından dolayı ekonomik

değildir.

Koyulhisar-Taşpınar Köyü Linyit Zuhuru

Zuhur, Giresun H39-b4 paftasında yer almaktadır. Kömürün kalori değeri 3000-

3500 kcal/kg arasında olup, mümkün rezervi 50 000 ton civar ındadır.

Yıldızeli-Çırçır Linyit Zuhuru

Zuhur, Tokat H37-c4 paftasında yer almaktadır. Kömürün kalori değeri 3500-4000

kcal/kg arasında olup, mümkün rezervi 10 000 ton civar ındadır.

B.1.4. Doğalgaz

Sivas yöresinde doğal CO2 çık ışlar ı bulunmakta olup, bunlar; Akkaya, Karayün

ve Hacıali yörelerinde bulunmaktadır. Saflık derecesi % 98 civar ında belirlenen bu gaz

çık ışlar ı magmatik kökenli olarak tespit edilmiştir (Ayaz ve K ızılsu, 1997).

B.1.5. Rüzgar


B.1.6. Biyokütle




- 68 -

B.1.7. Petrol

Sivas-Hafik-Celalli yöresinde petrol aranmasına yönelik olarak yapılan etüt ve

sondaj çalışmalar ı sonucunda, bölgede herhangi bir ekonomik petrol bulgusuna

rastlanılmamıştır.

B.1.8. Jeotermal Sahalar

Sivas bölgesinde, Sıcak Çermik (Yıldızeli), Soğuk Çermik (Merkez), Balıklı

Çermik (Kangal), Ortaköy (Şark ışla), Akçaağıl (Suşehri), Kalk ım Çermiği (Kangal), Ilıca

Çermiği (Yıldızeli), Gündoğan (Yıldızeli), Uyuz Çermik (Yıldızeli) ve Hamzaşeyh

(Yıldızeli) yörelerinde kaplıca suyu kaynaklar ı bulunmaktadır. Bu kaynaklar ın sıcaklık ve

debileri; Sıcak Çermik’te 46-49 °C ve ~200 lt/sn, Soğuk Çermik’te 26-30 °C ve 15-20

lt/sn, Balıklı Çermik’te 35-36 °C ve 215 lt/sn, Ortaköy’de 36 °C ve 24 lt/sn, Akçaağıl’da

37 °C ve 1 lt/sn, Ilıca Çermiği’nde 35 oC ve 3 lt/sn, Hamzaşeyh’de 25 °C ve 0.5 lt/sn,

Uyuz Çermik’te 36.5 oC ve 0.8 lt/sn, Kalk ım Çermiği’nde 28oC ve 24 lt/sn.dir. İlimiz

sınırlar ı içerisindeki jeotermal alanlar ın özellikleri aşağıda verilmiştir.

Sıcak Çermik Jeotermal Sahası

Sivas-Ankara karayolunun yaklaşık 28. km’sinin 1 km batısında bulunmaktadır.

Yörede yüzeyleyen en yaşlı birimler Paleozoyik yaşlı Akdağ Metamorfitleri’dir. Bunlar ın

üzerine açısal uyumsuzlukla Paleosen yaşlı Pazarcık volkanitleri gelir. Pazarcık

volkanitleri, Eosen yaşlı Boğazköy formasyonu taraf ından uyumlu olarak üzerlenirler.

Alt-Orta Miyosen yaşlı Hafik formasyonu, Boğazköy formasyonu üzerine açısal

uyumsuzlukla gelirken, Üst Miyosen - Pliyosen yaşlı İncesu formasyonu taraf ından da

yine açısal uyumsuzlukla üzerlenirler. Bunlar ın da üzerine Üst Pliyosen yaşlı Bayat

volkanitleri gelir. Bütün bu birimler Kuvaterner yaşlı travertenler ve alüvyonlarla

üzerlenirler.

Sıcak Çermik jeotermal enerji sahasında; Bayat volkanitleri birinci derecede,

Pazarcık volkanitleri ise ikinci derecede ısıtıcı kayalar, Akdağ Metamorfitleri’ne ait

mermerler hazne kayalar, Boğazköy ve İncesu formasyonlar ı ise ısı kaybını önleyen örtü

kayalar durumundadırlar. Isınan sular ise hemen hemen tamamen meteorik kökenlidir

(Ayaz ve Gökçe, 1998).



- 69 -

Yörede MTA taraf ından yapılan 5 adet, DSİ taraf ından yapılan 2 adet ve özel

villalar taraf ından yaptır ılan 1 adet olmak üzere toplam 8 adet kuyu mevcuttur.

Bunlardan MTA-3 kuyusu iptal edilmiştir. MTA-5 kuyusundan sıcak su elde

edilememiştir. DSİ-1 kuyusunda üretim yoktur. DSİ-2 kuyusu kontrolsüz ak ış nedeniyle

kapatılmıştır. MTA-1, 2 ve 4 nolu kuyulardan üretim yap ılmaktadır. Bu kuyulardan elde

edilen değerlere göre ortalama sıcaklık 46-49 oC, toplam debi ise yaklaşık 200 lt/sn’dir.

Ca++ içeriği 208.39 mg/lt, HCO3 içeriği 1473.76 mg/lt ve serbest CO2 içeriği ise 178.64

mg/lt’dir (Ayaz,1998).

Kaplıca kaynağı yak ınında Belediye'ye ait otel, motel ve havuz tesisleri ve özel

şahıslara ait yazlık evler mevcuttur. Yaz aylar ında ise Sivas halk ı çadır kullanarak

kaplıcadan faydalanmaktadır.

Merkez-Soğuk Çermik Kaplıca Kaynağı

Soğuk Çermik jeotermal alanı, Sivas'ın 17 km kuzeydoğusunda bulunmakta olup,

Sivas İ38-a3 paftasında yer almaktadır.

Kaplıca alanında; temelde, Paleozoyik yaşlı, gnays, şist, mermer, kuvarsit ve yer

yer amfibolitlerden oluşan Akdağ Metamorfitleri bulunmaktadır. Bunlar ın üzerine

uyumsuz olarak çak ıltaşı kumtaşı, kiltaşı ve kireçtaşından oluşan Eosen yaşlı Tokuş

Formasyonu gelmektedir. Tokuş Formasyonu'nun üzerinde, açısal uyumsuzlukla, Pliyosen

yaşlı, akarsu ve gölsel çökeller (çak ıltaşı, kumtaşı, kiltaşı, kireçtaşı) yer almaktadır.

Alüvyon ve travertenler ise en genç çökelleri oluşturmaktadır.

Paleozoyik yaşlı mermerler hazne kaya, Pliyosen yaşlı birimler ise örtü kaya

niteliğindedir.

Kaplıca kaynağı suyunun sıcaklığı 26-30°C, debisi ise 15-20 lt/sn arasındadır.

Kaplıca suyu, sıcaklığı düşük olan bir sudur. Toplam mineralizasyonu 2 gramdır.

Kaynak, "kalsiyum bikarbonatlı sular" sınıf ına girmektedir. İçildiği takdirde mide,

bağırsak, karaciğer ve safra kesesi fonksiyonlar ı üzerinde tedavi edici bir etki

sağlamaktadır.



- 70 -

Kaplıca kaynağı yak ınında havuz ve banyolar bulunmaktadır. Şehir halk ı, yaz

aylar ında çadır kurarak tedavi ve turistik amaçla kaplıcadan faydalanmaktadır.


Karamanderesi, İ., K ılıçdağı, R., 1992, Soğuk Çermik Jeotermal Alanını Potansiyeli.

Sivas Valiliği, 2004, Sivas İli Çevre Durum Raporu.

Kangal-Balıklı Çermik Sıcaksu/Kaplıca Kaynağı

Balıklı kaplıca, Sivas İli Kangal’ın 14 km kuzeydoğusundaki Kavak Bucağı’nın 3

km kuzeybatısındaki Çermikdere (hamamdere) vadisi içerisinde bulunmakta olup, Sivas

J38-b3 paftasında yer almaktadır.

Kaplıca çevresi, yani Çermikdere vadisi, yamaçlar ı Neojen yaşlı, kiltaşı, marn,

killi kireçtaşı seviyelerinden oluşan ve üst seviyelerinde jips içeren kayaçlarla örtülüdür.

Tabakalar genellikle yatay veya çok az eğimli olup, kaplıca sahasındaki yamaçlardahafifçe yamaç içine doğru, kaplıcanın vadi yukar ı sonunda ise dere yukar ı yönde

dalmaktadır.

Kaplıca sahasında Çermikdere vadisinin tabanı en çok 60-70 m kadar olan

alüvyonlarla kaplıdır.

Çermikdere vadisinin genel gidişindeki çizgisellik ve sıcaksu kaynaklar ının vadiyi

izleyen diziliş tarzı, vadi boyunca fay ve k ır ıklar ının mevcut olabileceğini

düşündürmektedir. Sıcaksular, olasılı olarak, vadi tabanındaki alüvyonlar altında örtülü

Neojen çökellerini kesen bu k ır ık ve faylardan yükselerek alüvyonun soğuk yeraltısular ı

ile kar ışmakta ve böylece daha soğumuş olarak yüzeye çıkmaktadırlar.

Bizzat kaplıca kaynaklar ının bulunduğu alanda, vadi yamaçlar ındaki Neojen

serisinin çevreye oranla, daha çok kireçtaşlar ından oluştuğu dikkati çekmektedir.

Kireçtaşı istifi, yer yer çok iri çak ıllı ve çok kalın konglomeratik kireçtaşı tabakalar ı

içermektedir.



- 71 -

Kireçtaşlar ının genel görünümü ve dokusu travertene benzemektedir. Özellikle

sıcaksu kaynaklar ı çevresinde fazla gelişmiş olmalar ı, oluşumlar ında sıcaksuyun da etkisi

olduğuna işaret etmektedir.

Kaplıca suyunun sıcaklığı 35-36°C, toplam debisi 215 lt/sn’dir. Berrak, renksiz ve

kokusuzdur. Aktığı yerde hiç bir çökelti bırakmamaktadır. Kaynağın suyu toplam 389

mg/lt mineralizasyona sahip olduğundan dolayı “mineralce fakir sular“ sınıf ına

girmektedir.

Kangal Balıklı Kaplıca’yı Türkiye'deki diğer benzerlerinden ayıran en önemli özellik,

kaynak suyunda boylar ı 3 ile 10 cm arasında değişen balıklar ın bulunması ve özellikle Sedef (psoriasis) hastalığının tedavisinde kullanılıyor olmasıdır. Meteorik kökenli (vadoz) olan

kaplıca kaynaklar ı, yüksek oranda mineral içermemekte, toplam çözünmüş madde miktar ı 220

mg/lt dolayındadır. Ortalama değerler olarak EC: 530 µS/cm, CO2: 8.70 mg/lt, pH: 7.30, O2:

4.0 mg/lt düzeyinde olan kaynak suyu “İzotermal, Hipotenik ve Oligometalik“ bir maden

suyudur.

Kaplıca suyu banyo için elverişlidir. Romatizma ve cilt yaralar ına iyi gelmektedir.

Su aynı zamanda içilmektedir.

Kaplıca alanında otel, motel ve prefabrik yapılar ve 6 adet havuz mevcuttur.


Büyük, M., 1982, Sivas-Kangal Balıklı Kaplıcası Ön Etüt Raporu MTA Derleme No:


Kangal-Kalk ım Sıcaksu/Kaplıca Kaynağı

Kaynak, Kangal ilçesi Çetinkaya kasabasının yaklaşık 6 km güneyinde, Kalk ım Köyü

doğusundan geçen Kalk ım deresi içerisinde bulunmakta olup, Divriği J39-d2 paftasında yer

almaktadır.



- 72 -

Kaynak alanında yaşlıdan gence doğru; Kangal Formasyonu (Orta Devoniyen-Alt Karbonifer),

K ıratgediği rekristalize kireçtaşı (Üst Jura-Alt Kretase), Çetinkaya ofiyolitleri (Alt Kretase), Alacahan

formasyonu (Miyosen), Yamadağ Volkanitleri (Pliyosen), alüvyon ve yamaç molozu yer almaktadır.

Kaynak, Kalk ım Deresi’nde yüzeyleyen alüvyon çökellerden boşalmaktadır.

Kaynaklar ın toplam debisi 24 lt/sn, sıcaklığı ise 28oC’dir. Yapılan kimyasal analizlerde

kaynağın suyu “mineralce fakir termal su (akroterm)“ sınıf ına girmektedir.

Kalk ım Çermiği’nin bulunduğu alanda herhangi bir tesis bulunmamaktadır.

Kalk ım Çermiği’nde kaynak çık ış noktalar ında 2 adet doğal havuz oluşmuştur. Yaz

aylar ında, sedef hastalığı olanlar ın Kalk ım Çermiği alanına çadır kurarak sudan yararlandıklar ı

bilinmektedir.

Sivas-Kangal-Çetinkaya-Kalk ım alanında bulunan suyun özelliği Kangal-Balıklı

Kaplıca ile aynıdır. Burada da şifalı olduğu bilinen aynı türden balıklar yaşamaktadır.


Çağlar, K.Ö., 1961, Türkiye Maden Sular ı ve Kaplıcalar ı, MTA Yayını No:107, f:4, s.639-

791.

Erişen, B., Akkuş, İ., Uygur, M.,Koçak, A.,1996, Türkiye Jeotermal Envanteri, MTA Yayını,

Ankara.

Suşehri-Akçaağıl Sıcaksu/Kaplıca Kaynağı Kaplıca Suşehri’nin 7 km kuzeyinde, Kelkit çayı vadisinin güney kenar ında

bulunmakta olup, Giresun H40-d1 paftas ında yer almaktadır.

Kaplıca kaynağının çıktığı yerde Üst Kretase yaşlı flişler mevcuttur. Tabakalı bir

yapıya sahip olan bu seri, kalker-marn-kiltaşı-kumtaşı ardalanması şeklindedir. Tabaka

doğrultular ı genellikle GD-KB olup, KD’ya eğimlidirler. Bu seri üzerine uyumsuz olarak

k ırmızı, turuncu, yeşil, gri renkli kil, şeyl, kumtaşı, çak ıltaşı ve konglomeralardan oluşan

ve yer yer jipsli oluşuklar içeren Oligo-Miyosen yaşlı birimler gelir. Ayr ıca Kelkit Çayı





- 74 -

İnceleme alanında sıcaksu kaynaklar ı, üç ayr ı yerde yüzeye çıkmaktadır. Kaplıca

tesislerinin bulunduğu yerde ölçülen kaynak sıcaklığı 36°C, kaplıcanın batısında bataklık

oluşturan Kovalı kaynağında ölçülen sıcaklık 31°C, kaplıcanın kuzeydoğusundaki birincikaynağın kaynak sıcaklığı 28°C ve ikinci kaynağın kaynak sıcaklığı 25°C olarak ölçülmüştür.

MTA taraf ından 2002 yılında Ortaköy kaplıcasında 290 m derinliğinde bir sondaj

kuyusu açılmıştır. Kuyudan 36°C sıcaklıkta ve 24 lt/sn debili ak ışkan elde edilmiştir. Kuyu başı

kapama basıncı ise 1.3 atmosferdir. Kaplıca ve çevresinde yapılan kimyasal analiz sonuçlar ına

göre, kaynaklar ın içerdiği karbonat miktar ının yüksek olduğu tespit edilmiştir. Kaplıca alanında

tesisler mevcut olup, yöre halk ı kaplıcadan turistik ve tedavi amaçlı olarak yararlanmaktadır.


Ak ıllı, Y., 2003, Sivas-Şark ışla-Ortaköy Sondaj Bitirme Raporu, Bölge Ar şiv No: 349.

Özgür. R., Özçelik. Ç., (1985), Sivas-Şark ışla-Ortaköy Kaplıcasının Ön Etüt Raporu.

Yıldızeli-Sıcak Çermik Sıcaksu/Kaplıca Kaynağı

Sıcak Çermik jeotermal alanı, Sivas’ın 25 km batısında bulunmakta olup, Sivas

İ37-a3 paftasında yer almaktadır.

Yörede, temelde Paleozoyik yaşlı Akdağ Metomorfitleri yer almaktadır. Bunlar

başlıca gnays, şist, mermer, kuvarsit ve yer yer amfibolitlerden oluşmaktadır. Bunlar ın

üzerinde açısal uyumsuzlukla Pliyosen yaşlı akarsu ve göl çökelleri bulunmaktadır.

Bunlar çak ıltaşı, kumtaşı, kiltaşı, kireçtaşından oluşmaktadır. Alüvyon ve travertenler ise

en genç çökellerdir.

Paleozoyik yaşlı mermerler hazne kaya, Pliyosen yaşlı birimler ise örtü kaya

niteliğindedir.

Sıcak Çermik yöresinde 3 kuyudaki toplam debi yaklaşık 200 lt/sn, sıcaklıklar ı ise 46-

49 ºC arasındadır. Halen Sivas Belediyesi taraf ından, havuz, banyo ve otel şeklindeki

işletmeciliğin yanı sıra, Cumhuriyet Üniversitesi taraf ından “Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon

Merkezi“ kurulmuştur. Toplam çözünmüş iyon miktar ı Kangal Balıklı kaplıcasına göre altı kat



- 75 -

kadar daha fazla (EC: 2990-3250 µS/cm arası) olan kaplıca suyunun borularda kabuk

bağlayıcı özellikte olduğu bilinmektedir. Kangal Balıklı Kaplıcası ile benzer şekilde, meteorik

kökenli olan kaplıca suyunun yaşı, izotop analizleri sonucuna göre 50 yıl civar ındadır.

Kimyasal analizlerde, bikarbonat %74.21 milival, Na %48.67 milival, Ca % 31.99

miliva), Mg %18.69 milival, bromür 1.4 mg/lt olarak tespit edilmiştir.

Kaplıca kaynağı yak ınında Belediye’ye ait otel, motel ve havuz tesisleri ve özel

şahıslara ait yazlık evler mevcuttur. Yaz aylar ında ise Sivas halk ı çadır kullanarak

kaplıcadan faydalanmaktadır.


Değirmenci, M., 1995, Balıklı Kaplıca’nın (Sivas-Kangal) Hidrojeolojik Özellikleri:

Hacettepe Üniversitesi Yerbilimleri Uygulama ve Araştırma Merkezi Bülteni,

Yerbilimleri, Sayı 17, 69-85.

Erişen, B., 1991, Sıcak Çermik (Sivas) Havzasının Jeotermal Enerji Potansiyeli ve Yararlanma

Olanaklar ına İlişkin Ön değerlendirme Raporu.

Gözübol, A., 1994, Sivas Sıcak Çermik Alanının Jeotermal Potansiyeli.

Kaçaroğlu, F., Nacitarhan, V., Değirmenci, M., Hizmetli, S., Elden, H., Göker, L, 1994, Sivas

Sıcak Çermik Termal Suyunun Hidrojeolojisi ve Gonartozlu Olgularda Terapotik

Olarak Fizik Tedavi Yöntemleri ile Kar şılaştır ılması: Jeotermal Uygulamalar

Sempozyumu’94, 27-30 Eylül 1994, Denizli, Bildiri Metinleri, 28:1-295.

Karamanderesi, İ. ve K ılıçdağı, R., 1992, Soğuk Çermik Alanının Jeotermal Potansiyeli.


Yıldızeli -Ilıca Sıcaksu/Kaplıca Kaynağı

Ilıca kaynak suyu, Sivas İ37-a1 paftasında bulunmakta olup, Yıldızeli İlçesi’nin 10 km

kuzeyinde, Sivas-Tokat karayolunun 1.5 km kuzeybatısında yer almaktadır.



- 76 -

Kaynak alanı içerisinde bulunan en yaşlı birimler, Akdağ Metamorfitleri’ne ait

Paleozoyik yaşlı gnays, amfibolit, şist, mermer ve kuvarsit gibi metamorfik kayalarla bu

kayalar ı kesen gabro, granit, siyenit, monzonit ve tonalit gibi intrüzif kayalardır. Bunlar ın

üzerine uyumsuz olarak Üst Kretase yaşlı Tekelidağı Ofiyolitik Kar ışığı’na ait kayaçlar ile

Kretase-Paleosen yaşlı Davulalan granitoyidi gelmektedir. Bunlar ın üzerinde ise Eosen yaşlı

Pazarcık Volkanitleri (aglomera ve masif volkanitler), üzerinde uyumsuz olarak Yıldızeli

formasyonu ve İncesu Formasyonu’na ait birimler yer alır. En üstte ise Kuvaterner yaşlı

traverten ve alüvyon bulunmaktadır.

1996 yılında sahada yapılan sondaj çalışması sonucunda suyun sıcaklığının 35oC,

debisinin ise 3 lt/sn olduğu tespit edilmiştir. Yapılan kimyasal analizlerde ise kaynağın suyu

“mineral oranı düşük termal su (akroterm)“ sınıf ına girmektedir.

Kaynak alanında, 1996 yılında özel sektör taraf ından yapılan 80 m’lik sondajla

çıkar ılan suyun çıktığı yere küçük havuz yapılmıştır. Yöre halk ı taraf ından daha çok içmece ve

kaplıca amaçlı kullanılmaktadır.


Çağlar, K.Ö., 1961, Türkiye Maden Sular ı ve Kaplıcalar ı, MTA Yayını No:107, f:4, s.639-791.


Ankara.

Yıldızeli-Uyuz Çermik Sıcaksu / Kaplıca Kaynağı

Uyuz Çermik sahası, Sıcak Çermik kaplıca alanının kuzeyinde, Sivas-Ankara asfaltına

12 km mesafedeki Delikkaya Köyü civar ında olup, Sivas İ37-b4 paftasında yer almaktadır.

Uyuz Çermik jeotermal alanı ve civar ında, jeolojik yaşlar ı Paleozoyik ile Kuvaterner

arasında değişen metamorfik, volkanik ve sedimanter türde kayaçlar yer almaktadır. Bu kayaç

birimleri alttan üste (yaşlıdan gence) doğru; Akdağ Metamorfitleri (şist, gnays, mermer),

Pazarcık volkanitleri (andezit, bazalt, aglomera), İncesu formasyonu (konglomera, kumtaşı,

kiltaşı ardalanması), Bayat volkanitleri (andezit,bazalt), traverten ve alüvyonlardan

oluşmaktadır.



- 77 -

Bu sahada birbirine yak ın dört yerden su çık ışı vardır. Sular ın sıcaklığı 36.5oC, toplam

debileri ise 0.8 lt/sn olarak ölçülmüştür.

Sahada yaklaşık 10 km2’lik bir alanda travertenler gözlenmektedir. Sıcaksu kaynaklar ı

içerisinde güncel traverten oluşumu devam etmektedir. Bu travertenler, Denizli-Karahayıt

jeotermal alanındaki gibi kahverengi, k ırmızı ve sar ı renklerin kar ışımı şeklinde gözükmekte

ve göze hoş gelen bir görüntü sunmaktadırlar.

Kaynak civar ında herhangi bir tesis bulunmamaktadır.




Ankara.

Yıldızeli-Gündoğan Çermiği Sıcaksu / Kaplıca Kaynağı

Sıcaksu kaynağı, Sivas-Ankara karayolu üzerinde, Yıldızeli İlçesi Yavu Nahiyesikavşağından 21 km uzaklıktaki Gündoğan Köyü’nde bulunmakta olup, Sivas İ36-a2

paftasında yer almaktadır.

Gündoğan Çermiği sahası ve yak ın çevresinde gözlenen kayaçlar, yaşlıdan gence

doğru; Kretase yaşlı serpantin, Üst Kretase yaşlı pelajik kireçtaşı, k ır ıntılı ara katk ılar ve

olistostromal düzeylerden oluşan Yeniköy formasyonu ile Eosen yaşlı piroklastik, yer yer

epiklastik volkanitler ve lavlardan oluşan Darmik volkanitleridir.

Yapılan sondaj çalışmalar ı sonucunda 29oC sıcaklık ve 7.5 lt/sn pompaj debili sıcak

ak ışkan elde edilmiştir.

Yapılan kimyasal analizlere göre kaynağın suyu “mineral oranı düşük termal su

(akroterm)“ sınıf ına girmektedir.

Suyun sıcaklığının ve debisinin düşük olmasına rağmen suyun içerdiği flor minerali

nedeniyle derma, uyuz gibi deri hastalıklar ı ile çeşitli yaralar ı tedavi ettiği yöre halk ı

taraf ından söylenmektedir.



- 78 -

Kaplıca alanında herhangi bir tesis mevcut değildir.



Erişen, B., Akkuş, İ., Uygur, M., Koçak, A.,1996, Türkiye Jeotermal Envanteri, MTA Yayını,

Ankara.

Yıldızeli-Hamzaşeyh Sıcaksu / Kaplıca Kaynağı

Kaynak, Yıldızeli’ne bağlı Hamzaşeyh Köyü’nün 300 m kuzeybatısında bulunmaktaolup, Sivas İ37-b1 paftsında yer almaktadır.

Yörede 1343 m rak ımlı tepe çevresinde mostra veren travertenlerde 3 ayr ı yerde ılık su

çık ışlar ı bulunur. Tepedeki su çık ışı sızıntı şeklinde gözlenmektedir. Diğer ikisi de küçük

göller oluşturacak şekilde akmaktadır. Bu su çık ışlar ı güncel traverten oluşturmaktadır.

Kaynağın sıcaklığı yaklaşık 25°C, debisi ortalama 0.5 lt/sn’dir.


Avcı, N., 1997, Sivas Kentinin Çevre Jeolojisi ve Doğal Kaynaklar ı, MTA Derleme No:

10042.

Zara-İkideğirmen Köyü Sıcaksu / Kaplıca Kaynağı

Kaynak, Zara ilçesine bağlı İkideğirmen Köyü yanından geçen Karabel Çayı

kenar ında, Zara'ya 68 km uzaklıkta ve Zara-Divriği karayolu üzerinde bulunmakta olup,

Divriği J39-a2 paftasında yer almaktadır.

Kaynak alanı çevresinde bulunan en yaşlı birimler, Üst Kretase yaşlı serpantinleşmiş

kayaçlardır. Bunlar ın üzerinde sahada geniş yayılım gösteren serpantin çak ıllı breş ve

konglomeralar bulunmaktadır. Bunlar ın üzerine ise Neojen yaşlı kireçtaşlar ı ve alüvyonlar

gelmektedir.



- 79 -

Koordinatlar ı Y(sağa): 87.607, X(yukar ı): 69.218 Z(kot): 1320 m olan lokasyonda, 10

m çapında ve yaklaşık 4-5 m derinliğinde, gölet şeklinde bir sıcaksu kaynağının olduğu

görülmüştür. Köy muhtar ı ile yapılan görüşmede, daha önce böyle bir kaynağın olmadığı,

buraya yak ın Beypınar köyünde, 2007 yılı Kasım ayı içerisinde yaklaşık 3-4 büyüklüğünde

meydana gelen depremden sonra bu kaynağın farkedildiği belirtilmiştir. Kaynağın sıcaklığı

38oC olarak ölçülmüştür. Suyun çıktığı yer, derenin hemen kenar ında, biraz yüksek kotlarda

bulunmakta, tek bir kaynak şeklinde akmamaktadır. Göletin alt seviyelerinden kumlar ın

içerisinden geçerek ırmağa boşalım yaptığı tahmin edilmektedir. Bu yüzden debi miktar ı

ölçülememiştir. Ancak göletin su seviyesi hiç düşmemektedir.

Bu saha, çevrede meydana gelen genç tektonik hareketler sonucu ortaya çıkmış yeni

bir jeotermal sahadır. Kaynak alanında yapılan ilk incelemelere göre arazinin konumu ve

suyun sıcaklığı kaplıca için uygundur. Bu kaynağın dere yatağı içerisinden çıktığı ve

etkilendiği düşünülürse, suyun sıcaklığının daha yüksek olma ihtimali vardır. Bu kaynaktan

alınan su numunesinin kimyasal analiz sonuçlar ına göre, suyun pH’ı 6.68 olup, asidik

karakterdedir. Klor ve sülfat miktar ının çok yüksek olması, çevredeki tuz içeren sedimanter

kayaçlardan kaynaklansa da bu sular ın derinlerden geldiğine de işaret edebilir.

Yapılan ilk inceleme ve analiz sonuçlar ına göre; bu saha Sivas’ta yeni, bakir bir

jeotermal saha durumundadır. Jeotermal araştırmalarda uygulanması gereken yöntemlerin

(prospeksiyon, jeoloji, jeokimya, hidrojeokimya, alterasyon, jeofizik, sondaj) kullanılması

ve sahanın jeotermal potansiyelinin ortaya çıkar ılması önerilmektedir.


Ekici, S., 2007, Sivas-Zara-İkideğirmen Köyü Jeotermal Kaynağı İnceleme Notu, 3 s.

B.2. Biyolojik Çeşitlilik

B.2.1. Ormanlar

Ülkemizdeki orman varlığı 20,7 milyon hektar olup Ülkemizin % 27’sini, İlimizde ise

261.399,0 hektar ile % 9,18’ini oluşturmaktadır. Ormancılığın temel amacı; sürdürülebilir bir

ormancılık için mevcut ormanlar ın korunmasının yanında, ormanlık alanlar ın ağaçlandırma ve

erozyon kontrol çalışmalar ı ile artır ılmasıdır.





- 81 -

Sivas İl sınırlar ı içinde bulunan orman alanlar ı genellikle kuzey bölgelerde

(Koyulhisar-Suşehri) bulunurken, daha az oranlarda ise batı ve doğu kesimlerde gözlenir

(Şekil B.2.1-1).

Karasal iklimin egemen olduğu Zara bölgesinde Sar ıçam, Ardıç, Meşe ve Yaban

Kavağı, Yavu bölgesinde Sar ıçam, Ardıç ve Meşe, Divriği bölgesinde Meşe ve Ardıç, Kangal

ve Gürün bölgesinde Ardıç ağaç türlerinden oluşan ormanlar bulunmaktadır.

Ş e k i l B . 2 . 1 - 1 : S i v a s i l i n

d e b u l u n a n o r m a n l ı k a l a n l a r ı n d a ğ ı l ı m ı



- 82 -

B.2.1.1. Odun Üretimine Ayrılan Tarım Alanları

Bu konu hakk ında bilgi edinilememiştir.

B.2.2. Çayır ve Mera

İlimiz gerek yüzölçümü gerekse çayır mera varlığı bak ımından Türkiye’nin ilk

sıralar ında yer alan yörelerinden biridir. Sivas İlinin ilçelere göre çayır mera varlığı Tablo

B.2.2-1’de verilmiştir.

Tablo B.2.2-1: Sivas İlinin ilçelere göre çayır mera varlığı (Sivas İl Özel İdaresi Bilgi İşlem Şube

Müdürlüğü verileri, 2008)

İlçe Adı

Mera Alanı

( Ha ) Çayı

r Alanı

( Ha ) Toplam ( Ha )

Merkez 138.494 4.738 143.232

Divriği 145.633 145.633

Gemerek 47.374 385 47.759

Gürün 170.057 536 170.593

Hafik 109.000 3.410 112.410

İmranlı 66.019 66.019

Kangal 156.999 3.799 160.798

Koyulhisar 21.182 21.182

Suşehri 51.408 1.113 52.521

Şark ışla 84.445 3.930 88.375

Yıldızeli 100.595 100.595

Zara 98.035 764 98.799

Toplam 1.189.241 18.675 1.207.916





- 84 -

Kaz Gölü

Alanı : Ort. 18.8 hektar

Rak ım : 1430 metre

derinliği 2.5 metredir. Alanın koruma statüsü yoktur.

Seyfe Gölü

Alanı : Ort. 17.5 hektar

Rak ım : 1277 metre

Sivas’ın 10 km doğusunda yer almaktadır. Seyfe Gölü uluslar arası ölçütlere göre A

sınıf ında önemli bir sulak alan olup sazan, karabalık ve kefal yetişmektedir. Alanın koruma

statüsü yoktur.

B.2.4. Flora

“Türkiye Bitkileri K ırmızı Kitabı” adlı eserdeki IUCN Red Data Book (2000)

kategorilerine göre; sadece Sivas ve hem Sivas il sınırlar ı içinde, hem de Sivas sınırlar ı

dışında bulunan endemik bitkiler kategorilere ayr ılmıştır. Endemik bitkilerin latince isminden

sonra parantez içerisinde k ısaltmalar halinde bu kategoriler verilmiştir. Bu kategoriler

şunlardır: EX (Extinct): Tükenmiş, EW (Extinct in the Wild): Doğada Tükenmiş, VU

(Vulnerable): Zarar görebilir, CR (Critically Endangered): Çok Tehlikede, EN (Endangered):

Tehlikede, LR (Lower Risk): Tehdit Altında, DD (Data Deficient): Veri Yetersiz, NE (Not

Evaluated): Değerlendirilemeyen. Bu kategorilere göre Sivas’ta bulunan endemiklerin

durumu bir tablo halinde B.2.4-1’de verilmiştir.



- 85 -

Tablo B.2.4-1: “Türkiye Bitkileri K ırmızı Kitabı” adlı eserde verilen UCN Red Data Book

(2000) kategorilerine göre Sivas ilinde yetişen endemik bitkiler

Kategori Takson

sayısı

Oranı (%)

1

2

3

4

5

6

7

8

EX: Tükenmiş

EW: Doğada Tükenmiş

VU: Zarar görebilir

CR : Çok Tehlikede

EN: Tehlikede

LR : Tehdit Altında

DD: Veri Yetersiz

NE: Değerlendirilemeyen

---

---

49

9

41

314

7

---

---

---

11,67

2,14

9,76

74,76

1,67

---

TOPLAM ENDEMİK SAYISI 420

Tablo B.2.4-1’e göre; Sivas’ta bulunan endemiklerin çoğunun nesli tehlikede değil

gibi görünmektedir. Zarar görebilir kategoride (VU) 49 (% 11,67) bitki bulunmaktadır. Çok

tehlikede (CR) olan bitki sayısı 9’dur (% 2,14). Durumu tehlikede olan bitki sayısı 41 (%

9,76)’dir. Tehdit altında (LR) olan bitki sayısı ise 314 (% 74,76)’tür. LR kategorisine konan

bitkiler; beş yıl içinde ilk beş kategoriye girebilecek taksonlar, şu anda durumu iyiyken,

ileride zarar görebilecek taksonlar ve herhangi bir koruma gerektirmeyen taksonlardan

oluşmaktadır. Yani, bu gruba konan bitkiler için şu anda bir tehlike yok gibi görünmektedir.

Veri yetersizliği (DD) olan bitki sayısı 7 (%1,67)’dir.

Bu listeye göre; endemik bitkilerin çoğunluğu için şu anda bir tehlike bulunmamakta gibi

görünmektedir, fakat VU, CR, EN kategorilerindeki bitkilerin sayısı 99’dur. Bu bitkiler her an



- 86 -

yok olma tehlikesi altındaki bitkiler olarak algılanabilir. Bu üç kategoriye giren bitkilerin

oranı % 23,57’dir. Yani neredeyse, Sivas bitkilerinin ¼’ü yok olma tehlikesi altındadır.

Ayr ıca, endemik bitkiler listesinde yer alan bitkilerin bazılar ı, ya sadece tip örneğinden

bilinmekte ve hiçbir araştır ıcı taraf ından tekrar toplanmamış ya da sadece bir veya birkaçlokaliteden bilinmektedir. Bu yüzden tehlike sınıf ında veya tükenmiş durumda bazı bitkilerin

ilimizde bulunabileceği gerçeği göz ardı edilmemelidir. Bu konuda ileride yapılacak bir

araştırma gerçeği ortaya çıkaracaktır. Endemik olmayan bitkiler gibi, endemik bitkiler de

kendileri için hayati sayılabilecek bazı tehlikelerle her an kar şı kar şıyadırlar. İlimizdeki

endemik bitkileri bekleyen tehlikelerle ilgili olarak şunlar ı söyleyebiliriz: kentleşme süreciyle

birlikte gelişen aşır ı yapılaşmayla birlikte, bitkilerin yayılış alanlar ının daraltılması veya

tamamen ortadan kaldır ılması; tı bbi veya ekonomik öneme sahip bazı türlerin (özellikle bazı

soğanlı bitkilerin) aşır ı şekilde toplanması; aşır ı şekilde hayvan otlatma; tarla açma amacıyla

sökme veya yakma; yangınlar; özellikle ağaçlar ın kesilmesi; tuzlu, çorak veya sulak alanlarda

yapılan ıslah çalışmalar ı; sanayi tesisi yapımı ve bunlar ın atıklar ı; barajlar ın yapılması, altyapı

çalışmalar ı, kültür çalışmalar ı ve tar ımsal mücadelede kullanılan ilaçlar ve kimyasal atıklar

bitki hayatını olumsuz yönde etkilemekte veya tamamen ortadan kaldırmaktadır.

Bu gibi faaliyetler ortamdaki hemen her bitkiyi etkilemesine rağmen, yayılış alanı çok

sınırlı olan endemik bitkiler bu olaydan daha çok etkilenmektedirler. Bu yüzden, öncelikletehlike altındaki endemik bitkilerin ve diğerlerinin koruma altına alınması gerekmektedir. Bu

bitkilerin korunması; eğer uygun şartlar sağlanabilirse, botanik bahçeleri gibi alanlarda

ekiminin yapılarak yetiştirilmesi veya en güzeli doğal ortamlar ında korunması, endemik ve

tehlike altındaki bitkiler bak ımından zengin alanlar ın milli park alanı olarak ilan edilmesi gibi

yollar ile gerçekleştirilebilir.

İlk olarak, göre sadece Sivas’ta bulunan endemik bitkiler, daha sonra hem Sivas’ta, hem

de Sivas dışında bulunan endemik bitkilere ait listeler aşağıda verilmiştir. Bunlar ın ardından

Sivas İl Florası’nı oluşturan bitkilerin listesi ve bu listeleri oluşturmak için faydalanılan

kaynaklar verilmiştir.



- 87 -

SADECE SİVAS İLİNDE BULUNAN 57 ENDEMİK BİTK İ

BRASSICACEAE / CRUCIFERAE

Aethionema lepidioides (EN), Physoptychis haussknechtii (EN), Matthiola anchoniifolia

(LR), Anchonium elichrysifolium subsp. canescens (LR), Chrysocamela noeana (EN)

CARYOPHYLLACEAE

Arenaria sivasica (CR), Minuartia anatolica var. tetrasticha (LR), Dianthus engleri (VU),

Gypsophila heteropoda subsp. minutiflora (DD)

ILLECEBRACEAE

Paronychia amani var. minutiflora (EN)

TAMARICACEAE

Reaumuria sivasica (CR)

HYPERICACEAE / GUTTIFERAE

Hypericum sorgerae (EN), Hypericum pumilio (EN)

GERANIACEAE

Geranium chelikii (EN)

FABACEAE / LEGUMINOSAE

Astragalus kangalicus (CR), A. ulaschensis (EN), A. karasarensis (EN), A. simonii (EN),

Onobrychis stenostachya subsp. krausei (EN), O. ouadrijuga (EN), O. occulta (EN), O.sivasica (EN), O. albiflora (CR), O. halysensis (DD)





- 89 -

LAMIACEAE / LABIATAE

Ajuga davisiana (EN), Stachys inanis (VU), S. sivasica (EN), Thymus cappadocicus var.

pruinosus (VU), Thymus cappadocicus var. globifer (VU), T. spathulifolius (EN), Salvia

vermifolia (VU)

LILIACEAE

Allium sintenisii (LR)

POACEAE /GRAMINEAE

Elymus nodosus subsp. gypsicolus (EN), Alopecurus anatolicus (EN)

HEM SİVAS SINIRLARI İÇİNDE, HEM DE SİVAS SINIRLARI DIŞINDA

BULUNAN ENDEMİKLER

RANUNCULACEAE

Delphinium dasystachyum (LR), Consolida armeniaca (VU), Ranunculus dissectus subsp.

huetii (LR), R. fibrillosus (VU)

PAPAVERACEAE

Glaucium acutidentatum (LR), Papaver triniifolium (LR)


Lepidium caespitosum (VU), Isatis cappadocica subsp. alyssifolia (LR), I. sivasica (CR),

I. glauca subsp. iconia (LR), Heldreichia rotundifolia (LR), Aethionema caespitosum (LR),

Thlaspi violascens (LR), Cochleria sempervivum (LR), C. aucheri (LR), Tchihatchewia

isatidea (VU), Bornmuellera cappadocica (LR), Alyssum macropodum var macropodum

(LR), A. pseudo-mouradicum (LR), A. bornmuelleri (VU), A. caespitosum (LR), A.

tetrastemon (LR), A. lepidoto-stellatum (LR), A. paphlagonicum (LR), A. peltarioides subsp.virgatiforme (LR), A. virgatum (LR), A. stylare (LR), Matthiola anchoniifolia (LR), Hesperis



- 90 -

breviscapa (EN), Anchonium elichrysifolium subsp. canescens (LR), Erysimum lycaonicum

(LR), E. alpestre (LR), E. thyrsoideum subsp. thyrsoideum (LR), E. uncinatifolium (LR), E.

eginense (VU), Chrysocamela noena (EN), C. elliptica (EN)

CISTACEAE

Fumana trisperma (EN)

CARYOPHYLLACEAE

Arenaria acerosa (LR), A. armeniaca (LR), Minuartia dianthifolia subsp. cataonica (LR),M. rimarum var. multiflora (VU), M. umbellilifera subsp. umbellilifera var. umbellilifera

(LR), M. tchihatchewii (LR), M. anatolica var. lanuginosa (LR), M. anatolica var .

scleranthoides (LR), M. erythrosepala var. cappadocica (LR), Cerastium saccardoanum (LR),

Dianthus zederbaueri (LR), D. masmenaeus var. glabrescens (LR), Saponaria kotschyi (LR),

S. prostrata var. prostrata (LR), S. prostrata var. anatolica (LR), Gypsophila sphaerocephala

var. cappadocica (LR), G. festucifolia (VU), G. aucheri (VU), G. eriocalyx (LR), Silene

capitellata (LR), S. muradica (LR), S. ruscifolia (LR), S. caryophylloides subsp. stentoria(LR), S. caryophylloides subsp. masmenaea (LR), S. akmaniana (LR)

ILLECEBRACEAE

Herniaria argaea (VU), Paronychia arabica subsp. euphratica (VU), P. beauverdii (LR)

POLYGONACEAE

Atraphaxis grandiflora (LR)


Hypericum apricum (DD), H. thymbrifolium (LR), H. thymopsis (LR)



- 91 -

MALVACEAE

Alcea calvertii (LR)

LINACEAE

Linum unguiculatum (LR), L. flavum subsp. scabrinerve (LR), L. hirsutum subsp.

anatolicum var. anatolicum (LR)

GERANIACEAE

Geranium asphodeloides subsp sintenisii (LR), Erodium absinthoides subsp. absinthoides

(LR)

RUTACEAE

Haplophyllum telephioides (LR), H. myrtifolium (LR)

RHAMNACEAE

Rhamnus petiolaris (LR)


Genista aucheri (LR), Astragalus amasiensis (LR), A. listoniae (VU), A. melanocarpus

(LR), A. ovatus (DD), A. vexillaris (LR), A. leucothrix (LR), A. sparsipilis (LR), A.

melanophruris (LR), A. pinetorum (LR), A. noeanus (LR), A. tokatensis (LR), A. lamarckii

(LR), A. cymbibracteatus (LR), A. dipsaceus (LR), A. karamasicus (LR), A. lycius (LR), A.

xylobasis var. angustus (LR), A. karputanus (VU), A. cylindraceus (LR), A. hirsutus (LR), A.

stenosemius (LR), A. squalidus (LR), A. humillimus (LR), A. campylosema subsp.atropurpureus (LR), A. cinereus (LR), A. sigmoideus (LR), A. cadmicus (LR), Oxytropis



- 92 -

fominii (LR), Lathyrus armenus (LR), L. tukhtensis (LR), Trifolium barbulatum (LR),

Trigonella isthmocarpa (VU), Lotus gebelia var. anthylloides (LR), Hedysarum pestalozzae

(LR), H. nitidum (LR), H. pogonocarpum (LR), H. candidissimum (LR), H. pycnostachyum

(EN), Onobrychis stenostachya subsp. stenostachya (VU), O. armena (LR), O. fallax (LR), O.

argyrea subsp. argyrea (LR), O. tournefortii (LR), Ebenus haussknechtii (LR), E. depressa

(LR), E. laguroides var. laguroides (LR)

ROSACEAE

Alchemilla holocycla (LR), Potentilla cappadocica (LR), Sanguisorba armena (LR)

APIACEAE /UMBELLIFERAE

Astrantia maxima subsp. haradjanii (LR), Eryngium bithynicum (LR), Pimpinella

flabellifolia (VU), P. anisetum (LR), P. cappadocica var. cappadocica (LR), Prangos

platychlaena (EN), Bupleurum sulphureum (LR), B. papillosum (LR), B. eginense (LR),

Ferulago platycarpa (LR), F. thirkeana (LR), F. pauciradiata (LR), Peucedanum palimbioides

(LR), Malabaila pastinacifolia (LR), Heracleum platytaenium (LR)

CAPRIFOLIACEAE

Lonicera caucasica subsp orientalis (LR)

DIPSACACEAE

Cephalaria speciosa (LR), Scabiosa pseudograminifolia (LR)



- 93 -

RUBIACEAE

Asperula nitida subsp. subcapitellata (LR), A. pestalozzae (LR), A. suavis (LR), Galium

radulifolium (LR), G. angustissimum (VU), G. incanum subsp. pseudocornigerum (LR), G.

cornigerum (LR), G. cilicicum (LR), G. cappadocicum (LR), G. baytopianum (EN)

ASTERACEAE / COMPOSITAE

Helichrysum noeanum (LR), H. chionophilum (LR), H. arenarium subsp. aucheri (LR),

Doronicum bithynicum subsp. sparsipilosum (LR), Senecio cilicius (LR), Anthemis sintenisii

(LR), A. armeniaca (LR), A. fumariifolia (LR), A. melanoloma subsp. melanoloma (LR),

Achillea sipikorensis (LR), A. cucullata (LR), A. monocephala (EN), A. schischkinii (LR), A.

lycaonica (LR), A. phrygia (LR), A. teretifolia (LR), A. sintenisii (LR), A. goniocephala

(LR), Tanacetum albipannosum (LR), T. heterotomum (VU), T. nitens (LR), T. eginense

(LR), T. densum subsp. amani (LR), T. densum subsp. eginense (LR), T. densum subsp.

sivasicum (VU), T. argenteum subsp. argenteum (LR), Tripleurospermum callosum (LR), T.

monticolum (LR), Cousinia caesarea (LR), C. decolorans (CR), C. intertexta (LR), C. sivasica

(VU), C. eriocephala (LR), Cirsium ellenbergi (VU), C. lappaceum subsp. tenuilobum (LR),

Jurinea pontica (LR), Centaurea consanguinea (LR), C. cadmea (LR), C. sessilis (LR), C.

drabifolia subsp. cappadocica (LR), C. drabifolia subsp. detonsa (LR), C. kotschyi var.

floccosa (LR), C. derderiifolia (LR), C. armena (LR), C. mucronifera (LR), C. pyrrhoblephara

(LR), C. bornmuelleri (LR), Scorzonera hieraciifolia (LR), S. semicana (LR), S. eriophora

(LR), S. tomentosa (LR), S. acantholimon (LR), S. aucherana (VU), Tragopogon aureus (LR),

Leontodon oxylepis var. divaricatus (LR), Hieracium artabirense (LR), H. lasiochaetum (LR),

H. bornmuelleri (LR), Taraxacum pseudonigricans (LR), Crepis armena (LR)

CAMPANULACEAE

Campanula betulifolia (LR), C. pinnatifida var. germanicopolitana (VU), C. strigillosa

(LR), C. scoparia (LR), C. saxonorum (LR), Asyneuma limonifolium subsp. pestalozzae (LR)



- 94 -

PRIMULACEAE

Androsace armeniaca var. macrantha (LR)

ASCLEPIADACEAE

Vincetoxicum fuscatum subsp. boissieri (LR), V. parviflorum (LR)

CONVOLVULACEAE

Convolvulus assyricus (LR), C. galaticus (LR), C. pseudoscammonia (LR)

BORAGINACEAE

Paracaryum racemosum var. racemosum (LR), P. longipes (LR), P. calycinum (LR), P.

ancyritanum (LR), P. cappadocicum (LR), P. stenolophum (LR), P. cristatum subsp. cristatum

(LR ), Rindera caespitosa (LR), Echium orientale (LR), Onosma polyanthum (LR), O.

isauricum (LR), O. intertextum (LR), O. bracteosum (LR), O. tauricum var. brevifolium

(LR), O. mirabilis (EN), Symphytum bornmuelleri (LR ), Nonea macrosperma (LR), N.

stenosolen (LR), Alkanna megacarpa (LR)

SCROPHULARIACEAE

Verbascum natolicum (LR), V. wiedemannianum (LR), V. biscutellifolium (VU), V.

armenum var. armenum (LR), V. armenum var. tempskyanum (LR), V. euphraticum (VU), V.

heterodontum (VU), V. oreodoxum (LR), V. trichostylum (EN), V. songaricum subsp.

subdecurrens (LR), V. sphenandroides (LR), V. urceolatum (LR), V. asperuloides (LR), V.

cheiranthifolium var. asperulum (LR), V. melitenense (LR), Scrophularia luridiflora (VU), S.

serratifolia (EN), S. libanotica subsp. libanotica var. australis (LR), S. libanotica subsp.

libanotica var. cappadocica (LR), S. libanotica subsp. libanotica var. sivasica (LR), S.

gypsicola (CR), S. lepidota (VU), Chaenorhinum minus subsp. anatolicum (LR), Linaria



- 95 -

corifolia (LR), Digitalis lamarckii (LR), Veronica caespitosa var. caespitosa (LR), V.

lysimachioides (LR), V. cinerea (LR), V. thymoides subsp. hasandaghensis (LR), V.

thymoides subsp. pseudocinerea (LR), V. multifida (LR)

ACANTHACEAE

Acanthus dioscoridis var. perringii (VU), A. hirsutus (LR)

LAMIACEAE / LABIATAE

Scutellaria orientalis subsp. bicolor (LR), S. orientalis subsp. pectinata (LR), S. orientalissubsp. sintenisii (VU), Phlomis oppositiflora (LR), P. armeniaca (LR), P. physocalyx (VU), P.

Capitata (LR), P. sieheana (LR), P. linearis (LR), Wiedemannia orientalis (LR), Ballota nigra

subsp. anatolica (LR), Marrubium trachyticum (LR), M. globosum subsp. globosum (LR), M.

parviflorum subsp. oligodon (LR), M. cephalanthum (LR), Sideritis galatica (LR), Stachys

cretica subsp. anatolica (LR), Nepeta congesta var. congesta (LR), Origanum acutidens (LR),

Micromeria cremnophila subsp. anatolica (LR), Cyclotrichium niveum (VU), Thymus

cappadocicus var. cappadocicus (LR), T. pectinatus var. pectinatus (LR), T. spathulifolius(EN), Salvia divaricata (LR), S. caespitosa (LR), S. blepharochlaena (LR), S. euphratica var.

euphratica (LR), S. euphratica var. leicocalycina (LR), S. cryptantha (LR), S. hypargeia (LR),

S. eriophora (VU), S. longipedicellata (LR), S. cyanescens (LR), S. dicroantha (LR), S.

yosgadensis (LR), S. modesta (VU)

PLUMBAGINACEAE

Acantholimon caesareum (LR), A. huetii (LR), A. reflexiifolium (LR)

PLANTAGINACEAE

Plantago euphratica (LR)



- 96 -

SANTALACEAE

Thesium stellerioides (VU)

EUPHORBIACEAE

Euphorbia erythrodon (LR), E. petrophila var. armena (LR)

FAGACEAE

Quercus macranthera subsp. syspirensis (LR)

ARACEAE

Arum conophalloides var. caudatum (LR)

LILIACEAE

Asphodeline tenuior subsp. tenuiflora var. puberulenta (VU), Allium sivasicum (LR), A.

tauricola (LR), A. armenum (LR), A. macrochaetum subsp. tuncelianum (LR), A. stearnianum

subsp. stearnianum (LR), A. nevsehirense (LR), A. sintenisii (LR), Ornithogalum alpigenum

(LR), Muscari microstomum (VU), Hyacinthus orientalis subsp. chionophilus (LR),

Bellevalia clusiana (LR), B. gracilis (LR), Hyacinthella lineata (LR), H. acutiloba (LR),

Fritillaria aurea (LR), F. armena (LR)

IRIDACEAE

Iris schachtii (LR), I. sari (LR), I. histrioides (VU), I. danfordiae (LR), I. galatica

(LR), Crocus ancyrensis (LR), C. biflorus subsp. pulchricolor (LR), C. danfordiae (LR), C.

kotschyanus subsp. cappadocicus (LR)



- 97 -

ORCHIDACEAE

Dactylorhiza osmanica var. osmanica (LR), D. osmanica var. anatolica (LR)

POACEAE / GRAMINEAE

Elymus lazicus subsp. divaricatus (LR), E. erosiglumis (LR), Festuca longipanicula (LR),

F. glaucispicula (LR), F. anatolica subsp.anatolica (LR), F. anatolica subsp. borealis (LR),

Puccinellia koeieana (LR)

B.2.5. Fauna

Sivas İli, hayvan varlığı açısından oldukça zengindir. Bunlardan özellikle Kangal

köpeği ve Kangal Balıklı Çermik balıklar ı dünyaca ünlüdür.

Kangal köpeklerinin küçümsenemeyecek kadar zekalar ı, çok alıngan ve hassas yapılar ı

vardır. Çok cesur, kuvvetli, çevik ve hızlı koşan bir hayvandır. Kangal köpeğinin yapısı aslanı

andır ır. Kafa iri, dudaklar sark ık, göz, kulak, ağız etraf ı ve burun üstüne kadar siyahtır. Gözler kafatasına göre oldukça küçük, yuvarlakça olup, altın ve kahverengi arasında bir renktedir.

Kulaklar orta boy, üçgen şeklinde, uçlar ı yuvarlak, kafatasına yapışık ve sark ıktır. Boyun

hafifçe eğik, güçlü ve adaleli, ayak bilekleri kuvvetli ve uzundur. Ön göğüs, arkasına göre

daha geniş ve omuzlar ı adalelidir. Gövde, baştan sonra kare şeklindedir. Vucut güçlü, adaleli

ve hiçbir zaman şişman değildir. Ayaklar ı iri yapılı, kuvvetli parmaklar bombeli ve siyahtır.

Kuyruk oldukça yüksek olup, rahat durumdayken düşük ve k ıvr ık, uyar ıldığı zaman sırt

üzerinde yüksek ve yine k ıvr ıktır. Vücut rengi bozdan çelik rengine kadar değişiklik gösterir (Şekil B.2.5-1).

Kangal Balıklı Çermik balıklar ı; 2-10 cm büyüklüğündeki Cyprinide (sazangiller)

familyasından Cyprinion Macrostamus (beni balığı) ve Garra Rufa (yağlı balık) türündedir.

Bu balıklar, özellikle sedef hastalığının (cilt rahatsızlığı) tedavisinde yararlı olmaktadırlar.



- 98 -

Şekil B.2.5-1: Kangal köpeğinden bir görünüm

B.2.6. Milli Parklar,Tabiat Parkları, Tabiat Anıtı, Tabiatı Koruma Alanları ve Diğer

Hassas Yöreler

2873 sayılı Milli Parklar Kanununda tanımlanan şekliyle Milli Park; bilimsel ve

estetik bak ımdan, milli ve milletlerarası ender bulunan tabii ve kültürel kaynak değerleri ile

koruma, dinlenme ve turizm alanlar ına sahip tabiat parçalar ını ifade etmekte olup, Sivasİlinde bu vasıflara haiz bir alan tespit edilememiştir.

Bilim ve eğitim bak ımından önem taşıyan nadir, tehlikeye maruz veya kaybolmaya

yüz tutmuş, ekosistemler, türler ve tabii olaylar ın meydana getirdiği seçkin örnekleri içeren ve

mutlak korunması gerekli olan sadece bilim ve eğitim amaçlar ıyla kullanılmak üzere ayr ılmış

tabiat parçalar ını ifade etmekte olup, Sivas İlinde bu konuda bir çaba gösterilmemiştir.



- 99 -

B.3. Toprak

Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü’nün 1994 yılında Türkiye geneli ile ilgili yaptığı

etüt çalışmalar ı sonucunda hazırladığı rapor (1994)’ a göre Sivas İlinin toprak gruplar ı

(kuşaklar ı) :

• Alüvyal Topraklar

• Kolüvyal Topraklar

• Kahverengi Topraklar

• K ırmızı Topraklar

• Kireçsiz Kahverengi Orman Topraklar ı

• Kahverengi Orman Topraklar ı

• Kireçsiz Kahverengi Topraklar

• Kestane Renkli Topraklar

• Tuzlu-Alkali Topraklar

• Yüksek Dağ Çayır Topraklar ıdır.

Alüvyal Topraklar

Bütün iklimlerde mevcut olan bu topraklar tar ım bak ımından çok önemlidir. Genellikle

genç topraklar olarak tanımlanırlar. Ayr ıca bu topraklarda genelde ABC horizonlar ı

bulunmaz. Buna kar şılık değişik mineral katmanlar ı bulunur.

Bu topraklar üzerinde bütün kültür bitkileri yetişir. Verim çok yüksekten çok düşüğe

kadar değişir. Alüvyal topraklar, İlin akarsu düzlüklerinde ve akarsular ın yelpaze yaptığı

alanlarda bulunur. İl topraklar ı içinde toplam 130.951 hektar alanı kapsayan Alüvyal

topraklar ın 33.329 hektar ı kuru tar ım, 23.284 hektar ı yetersiz sulu ve 2542 hektar ı sulu

bahçedir. İlin Toprak dağılımının % 4.6’sını Alüvyal topraklar kapsamaktadır.

Kolüvyal Topraklar

Dik eğimlerin eteklerinde yer çekimi, toprak kayması, yüzey ak ışı veya yan derelerden

k ısa mesafelerden taşınarak oluşmuş topraklardır.



- 100 -

Kolüvyal topraklar % 2’den fazla olma koşuluyla mutlak bir eğime sahiptir. Eğim

nedeniyle akaçlamalar ı (drenejlar ı) iyidir. Bunun sonucu olarak ta tuzluluk göstermezler. İl

topraklar ı içinde % 1.4 oran ile toplam 41.116 hektar alanı kapsarlar.

Kahverengi Topraklar

Üzerinde doğal bitki örtüsü k ısa ot ve çalılardan ibarettir. Oluşumlar ında kalsifikasyon

rol oynar. ABC profili topraklardır. Erozyona uğrayanlarda yalnızca A ve C horizonlar ı

görülür. Doğal akaçlamalar ı iyidir. Kahverengi topraklarda profil baştan aşağı kireçlidir. İl

topraklar ının % 38’lik oranlar ıyla 1.088.280 hektarlık bir alanı kapsarlar. Sivas’ın tüm

ilçelerinde yaygın olarak bulunurlar.

K ırmızı Kahverengi Topraklar

Doğal bitki örtüsü uzunca otlar ve çalılardır. Ana madde değişiktir. Oluşumlar ında

kalsifikasyon rol oynar. Doğal akaçlamalar ı iyidir. Doğal verimlilikleri yüksektir. İldeki

12.387 hektarlık alanlar ı ile % 5.7’lik orana sahiptirler.

Kireçsiz Kahverengi Orman Toprakları

Bu gruptaki topraklar değişik ana kayalardan oluşmuştur. Bulunduklar ı yerlerdeki

topografyanın daha çok dik, sarp veya dalgalı olması nedeniyle bu topraklar genelde sığdır.

Gelişmiş bir profilleri yoktur.

İl topraklar ının 115.349 hektarlık alanını (% 4.1) kapsamakta olup, 21.263 hektar ında

kuru tar ım yapılmaktadır.

Kahverengi Orman Toprakları

Fazla eğimli sahalarda oluşmuş sığ ve genç topraklarda oluşmuş sığ ve genç

topraklardır. 1.107.140 hektarlık alanlar ıyla il topraklar ının % 39’u gibi en büyük paya

sahiptirler. Ancak bu topraklar ın nitelikleri iyi değildir. 293.967 hektar ında kuru tar ımyapılmakta olup, geri kalan k ısmını ise mera, orman ve funda kaplamaktadır.



- 101 -

Kireçsiz Kahverengi Topraklar

Bulunduklar ı yörelerde yıllık yağış 500-700 mm’dir. Yağış genelde k ışın yağar. Bu

topraklar ın ana maddesi değişiktir. Topraklar asit ama üzerinde olduğu kadar kireçtaşı

üzerinde de oluşabilir. Doğal akaçlamalar ı iyidir. Oluşumlar ında kalsifikasyon az rol oynar.

Doğal bitki örtüsü çalı ve otlar ile ormandır. Bu topraklardan ilde 93.525 hektar (% 3.3)

bulunmaktadır.

Kestane Renkli Topraklar

Ana maddesi kireçtaşından volkanik kayaçlara kadar değişir. Bu topraklar

kalsifikasyon sonucu oluşmuştur. Profillerde kalsiyum bol miktarda bulunur.

Bu topraklar, ilin 8860 hektar (%0.3) gibi küçük bir payına sahip olup hemen tamamı

meradır.

Tuzlu, Alkali Topraklar

Bu tür topraklar bitki gelişmesine zarar verecek kadar eriyebilir tuz içerirler. Bitkilere

zarar veren çözünebilir tuzlar şunlardır; klörürler, sülfatlar, nitratlar, karbonatlar ve

bikarbonatlardır.Bu topraklar ABC horizonuna sahiptir.

Bu topraklar, ilin sadece 765 hektar ını (%0.03) kapsamakta olup, 406 hektar ı kuru

tar ım 359 hektar ı ise çayır alanıdır.

Yüksek Dağ ve Çayır Toprakları

Bu tür topraklar yüksek rak ımlarda yer alan topraklar olup orman sınır ının yukar ısında

bulunurlar. Soğuk iklimlerden dolayı verimlilikleri düşüktür. Çoğunlukla yaz aylar ında

otlatmada kullanılırlar. İlin 3543 hektarlık (%0.1) bir alanını kapsamakta olup, büyük bir

bölümü çayırdır. Sivas ilinin ayr ıca 77137 hektarlık bir alanı çı plak kaya ve molozlar

içermekte olup, bu alanlar erozyonla giderek genişlemektedir. Diğer taraftan ilin 9286hektarlık bir k ısmında kumlu, çak ıllı ve molozlu ırmak taşk ın yataklar ı vardır. İl genelinde



- 102 -

2023 hektar su yüzeyi mevcuttur. Yukar ıda açıklanan büyük toprak gruplar ına bakacak

olursak, Sivas’ta arazilerin büyük bir bölümü sorunludurlar. Bu sorunu yaratan erozyondur.

B.4. Su Kaynakları

B.4.1. İçme Suyu Kaynakları ve Barajlar

Şehrin içme ve kullanma suyu ihtiyacının yaklaşık % 49 luk k ısmı yeraltı , % 51 lik

k ısmı da yüzeysel su kaynaklar ından kar şılanmakta olup; günlük ihtiyaç mevsim şartlar ına

göre 800–1100 lt/sn arasında değişmektedir. Yeraltı suyu Tavra Vadisi’nde bulunan ve

hâlihazırda devamlı çalışma potansiyeli bulunan 11 adet kuyudan kar şılanmaktadır. Kuyular

ihtiyaca göre çalıştır ılı p, pompalama yoluyla şehre 24 saat su verilmektedir. Şehrin yüzeysel

su kaynağı ise DSİ taraf ından Mısmılırmak üzerinde içme suyu amaçlı inşa edilen 4 Eylül

Barajıdır. 4 Eylül Barajı’nın planlanan içme ve kullanma suyu kapasitesi 33 hm3/yıl

olup; depolama tesisine ilaveten yapılan içme suyu ar ıtma tesisi ile birlikte şehre ilgili

standartlara uygun içme ve kullanma suyu verilemesi hedeflenmiştir. Depolama tesisi 2004

yılında, ar ıtma tesisi de 2007 yılında tamamlanarak Sivas Belediyesi’ne devirleri yapılmıştır.

Ar ıtma tesisinden çıkan ar ıtılmış içme ve kullanma suyu şu an için sadece şehrin alt

kotlar ında bulunan bölgelere ulaşmakta olup; Sivas Belediyesi’nce yapımı planlanan terfi

merkezinin tamamlanması ile birlikte tüm şehre ar ıtılmış su verilebilecektir.

Şehrin k ısa vadede içme ve kullanma su ihtiyacınına destek olması için planlanan

sulama + içme suyu amaçlı Hafik-Özen Barajı inşa halinde, uzun vadede ise Hafik ilçesinin

20 km kuzey doğusunda Dona ve Koç dereleri üzerinde inşa edilecek 62,6 hm3/yıl kapasiteli

içme suyu amaçlı Beydilli Pojesi ise ön inceleme aşamasındadır.

Özen Barajının tamamlanması ile birlikte yaklaşık 11 hm3/yıl miktar ındaki su 4 Eylül

Barajı’na ulaştır ılacak, 1 hm3/yıl miktar ındaki su da Hafik ilçe Merkezi’nin içme ve kullanma

suyu ihtiyacının kar şılanmasında kullanılacaktır.

Şark ışla ilçesi’nin içme ve kullanma suyu ihtiyacının kar şılanmasına yönelik 4,60

hm3/yıl kapasiteli Kanak Projesi ise kesin proje aşamasındadır.

Sivas İl sınırlar ı içerisinde bulunan barajlar ve bazı özellikleri Tablo B.4.1-1’de

verilmiştir.



- 103 -

Tablo B.4.1-1: Sivas İl sınırlar ı içerisinde; işletmeye açılmış ve halen inşaatı devam etmekte

olan barajlar ve bazı özellikleri (DSİ 19. Bölge Müdürlüğü verileri, 2008)

Sıra

No

Barajın

Adı

Bulunduğ

u İlçe Amacı

Hizmete

Giriş Tarihi

Üzerine

KurulduğuAkarsu

Barajı

n Tipi

Max.Göl

Alanı (km2)

1 Maksutlu Şark ışla Sulama 1982 Maksutlu TD 0.42

2 Yapıaltın Şark ışla Sulama 1986 Çaylak TD 1.41

3 Gölova SuşehriSulama+Ener

ji1990 Çobanlı ZTD 4.85

4 K ılıçkaya Suşehri Enerji 1990 Kelkit KÇKD 64.42

5 Mursal DivriğiSulama+Ener

ji1992 Hikme ZTD 0.88

6 Gazibey Merkez Sulama 1993 Osugülüç KÇKD 8.15

7 Çamlıgöze Suşehri Enerji 2000 Kelkit KÇKD 5

8 4 Eylül Merkez İçmesuyu 2004 Mısmıl ZTD 5.6

9 İmranlı İmranlı Sulama+Ener

ji2003 K ızılırmak KÇZD 6.5

10 Karacalar Ulaş Sulama Devam Karacalar KÇZD 4.4

11 Pusat-Özen Hafik Sulama+

İçme SuyuDevam Pusat+Maden KÇKD 4.5

TD: Toprak dolgu, ZTD: Zonlu toprak dolgu, KÇKD: Kil çekirdekli kaya dolgu, KÇZD: Kil

çekirdekli zonlu dolgu

B.4.2. Yeraltı Su Kaynakları

Sivas il sınırlar ı içerisindeki yeraltı su potansiyeli toplam 342 hm³/yıl’dır. Şehir

merkezinin içme ve kullanma suyu ihtiyacı için temin edilen yeraltı su kaynaklar ı Tavra



- 104 -

Boğazı’ndan sağlanmakta olup, pompajla alınan sular ın toplam debisi mevsim şartlar ına göre

400–550 lt/sn’ dir. (konu ile ilgili ayr ıntılı bilgi için bölüm D.1-1 bak ınız).

Ayr ıca, Sivas il sınırlar ı içerisinde, yerüstü su potansiyeli toplam 5 410 hm3/yıl’dır.

İlinin toplam sulanabilir alanı 310.000 hektardır. Bu sulanabilir arazilerden 26 593 hektar ındahalen DSİ tesisleri ile sulama yapılmaktadır. KHGM Sulamalar ı ve halk sulamalar ı da dikkate

alındığında, Sivas’da sulamaya açılan toplam alan ise 145 400 hektardır.

B.4.3. Akarsular

Sivas İl sınırlar ı içerisinde bulunan akarsular; K ızılırmak, Yıldız Irmağı, Kalın Irmağı,

Mısmıl Irmak, Fadlım Irmağı, Tecer Irmağı, Acı Irmak, Acısu Irmağı, Kelkit Çayı, Tozanlı Irmağı, Çaltı Çayı, Yılanlı Çayı, Balıklıtohma Çayı, Tohma Çayı ve Hurman Çayı’dır (Şekil

B.4.3-1). Bu akarsu ve yan kollar ı üzerinde bulunan Ak ım Gözlem İstasyonlar ı ve bu

istasyonlara ait bilgiler Tablo B.4.3-1'de topluca sunulmuştur. Sivas il sınırlar ı içerisindeki

bazı akarsular ın Yıllık Ortalama Ak ımlar ı; K ızılırmak 39.42 m3/sn, Yıldız Irmağı 11.30

m3/sn, Kalın Irmağı 1.77 m3/sn, Tecer Irmağı 2.90 m3/sn, Kelkit Çayı 50.335 m3/sn, Tohma

Çayı 3.780 m3/sn, Mısmıl ırmak 1.21 m3/sn ve Fadlım ırmağı 3.0 m3/sn'dir.



- 105 -

Şekil B.4.3-1 Sivas İli Akarsular ı ve Kollar ı (MTA Genel Müdürlüğü, 2005)



- 106 -

Tablo B.4.3-1: Sivas İli,çeşitli akarsular üzerinde bulunan açık ak ım gözlem istasyonlar ı ve

özellikleri

(DSİ 19. Bölge Müdürlüğü envanter verileri, 2008).

SıraNo

İst.NoSuyun ve İstasyonun

Adı

İst.Açılış Tarihi

Rak ım(m.)

Yağış Alanı (km2)

Ort.Ak ım106 m3

Hizmet EttiğiProje

114-137

Acı pınar D-

DOĞANŞAR 1996 1350 35.0 16.76 Doğanşar Reg.

2 14-161 İshak Dere-CİZÖZÜ 2004 1332 13.0 Cizözü Glt.

3 14-162 Yeşilırmak-KOZLU 2004 1027 712615 Potansiyel

4 14-163 Tahtalı D.-EŞMEBAŞI 2005 1288 34.5 Eşmebaşı Glt.

5 14-164 Çobanlı D-GÜNALAN 2005 1245 792.0 Potansiyel

615-117

K ızılırmak-

AHMETHACI1966 1361 692.2 234.70

ZaraEnji.

Kademe.

715-180

K ızılırmak-

OĞLAKPINAR 1978 1188 11073.6 1692.71 Oğlakpınar Brj

8 15-185 Yıldız Irm.ZENGİ 1979 1308 1035.5 356.67 İçme Suyu

9 15-236 Akcak ışla D-BOZKURT 1987 1210 414.2 39.14 Bozkurt Brj.

10 15-260 Kutanözü D-ŞARKIŞLA 1993 1280 68.0 35186,00 Kutanözü Reg

11 15-261 Dumanlı Ç-OLUKMAN 1993 1374 254.9 75.48 Olukman Brj.

12 15-262 Gökdere-KURTLAPA 1993 1419.5 47.9 17.24 Kurtlapa Brj

1315-265

Geçmiş D-

YUSUFOĞLAN1996 1400 35.5 15,06 Yusufoğlan Glt.

1415-268

Yusufoğlan D-

YUSUFOĞLAN1996 1380 39217 10,66 Yusufoğlan Glt.

15 15-272 Kuzucağın D-MESTAN 1996 1410 111.0 54,73 Mestan Glt.

1615-273

Köklüyurt D-

BALTALAR 1996 1365 30.0 3,20 Baltalar Brj.

17 15-275 Pınarbaşı D-ÇEPNİ 1996 1345 39102 8,30 Çepni Reg.



- 107 -

1815-276

Karaboğaz D-

ŞENYURT1997 1643 39336 2,65 Şenyurt Glt.

19 15-277 Karanlık D-ÖRENLİCE 1997 1570 38.0 16,23 Örenlice Glt.

20 15-278

Sokuözü D-

ÇAĞLAYAN 1997 1525 39153 2,63 Çağlayan Glt.

21 15-283 İslim D-HACIALİ 1998 1455 32.1 3,49 Karayün Glt.

22 15-284 Kanaközü D-CEMEL 1998 1322 173 11,32 Kanak Brj.

23 15-289 Göksu K-EĞERCİ 1999 1150 67.5 124.52 Göksu Sulaması

2415-290

K ızılırmak-

DİKMENCİK 1999 1315 4262.0 588.13 Taşk ın

25 15-299 Kuru D-ARMUTLU 2003 1390 31107 Armutlu Glt.

2615-300

Tatlı Dere-

KARACAÖREN2003 1405 18933 Armutlu Glt.

2715-301

Göynük Deresi-

HAYRANLI2004 1439 39266 Hayranlı Glt

2815-302

Alkaya Deresi-

HAYRANLI2004 1431 34394 Hayranlı Glt

29 15-303 K ışla Dere-KUŞÇU 2004 1407 34.5 Akören Glt.

3015-304

Geven Deresi-

KARATAŞ 2004 1438 1438 Karataş Glt.

31 15-306 Yıldız Irm -ALİAĞILI 2005 1325. 660.0 Potansiyel

3215-307

Yıldız Irm

YUKARIYILDIZLI2005 1252 1408.0 Potansiyel

33 21-243 Bektaş D-AKCAKALE 1987 1610 101.0 36.45 Akcakale Brj.

3421-271

Şekerpınar D-

ÇAMURLU1995 1594 51.0 3,68 Mahmudiye Glt

35 21-277 Yılanlı Ç-İK İZDERE 1996 1280 282.5 İkizdere Reg.

3621-279

Karanlık D-

DAVULBAZ1997 1488 81.0 29.27 Davulbaz Glt.

37 21-281 Genşuğul D-YENİKÖY 1997 1420 47.4 7,68 Yeniköy Glt.



- 108 -

38 21-282 Kazıklı S-SARAÇ 1998 1497 147.1 18.41 Kocakurt Glt.

3921-305

Mahmudiye D-

ÇAMURLU2003 1579 116.0 Mahmudiye Glt

40 21-3 Tohma S-GÜRÜN 2005 1330 680.0 Potansiyel

B.4.4. Göller ve Göletler

Sivas İl sınırlar ı içerisindeki en önemli göller; Lota-1 Gölü, Lota-2 Gölü, Hafik Gölü,

Tödürge Gölü, Çetme Gölü, Kemis Gölü, Mağara Gölü, Kuru Göl, Kaz Gölü, Karayün Gölü,

Ulaş Gölü ve Balıkkaya Gölü’dür.

Bu göllerin yüzey alanlar ı; Tödürge Gölü’nün 350 ha, Hafik Gölü’nün 80 ha, Lota-1

Gölü’nün 3 ha, Lota-2 Gölü’nün 4 ha, Çetme Gölü’nün 12 ha, Kemis Gölü’nün 40 ha.,

Mağara Gölü’nün 21 ha, Kuru Göl’ün 125 ha, Kaz Gölü’nün 12 ha, Karayün Gölü’nün 22 ha,

Ulaş Gölü’nün 220 ha, Seyfe Gölü’nün 17 ha ve Balıkkaya Gölü’nün 150 ha’dır. En büyük

göl olan Tödürge Gölü’nün ortalama derinliği 4 m, Kaz Gölü’nün ortalama derinliği ise 2.5 m

civar ındadır.

DSİ taraf ından yapılan ve yerüstü sulamalar ı şeklinde kullanılan göletler; Üçtepe

(Merkez), Harmancık (Merkez), Deliilyas (Altınyayla), Kurucagöl (Altınyayla), Güzeloğlan

(Altınyayla), Karagöl-Sahli (Gemerek), Kömeviran (Gemerek), Delice (İmranlı), Avcı pınar

(Yıldızeli), Küçükhöyük (Yıldızeli), Sar ıçal (Yıldızeli), K ıldır (Yıldızeli), Boğazdere (Ulaş),

Kemeriz (Zara), Bozarmut (Kangal) ve Şerefiye (Zara) Göletleridir. Ayr ıca, Hamal

Regülatörü (Kangal) ile Kalın Regülatörü (Yıldızeli) de aynı amaçlı olarak hizmet

görmektedir. DSİ taraf ından yapılan ve yerüstü sulamalar ı şeklinde kullanılması planlanan

göletlerden Yıldız (Yıldızeli) Göleti depolama tesisi ve sağ sahil sulaması tamamlanmış, sol

sahil sulaması devam etmekte, Üçöz (Kangal) Göleti depolama tesisi tamamlanmış sulama

şebekesi inşaatına henüz başlanılmamış, K ızılcak ışla (Şark ışla) Göleti inşaatına ise 2007 yılı

sonu itibari ile başlanılmış olup inşaatı devam etmektedir.



- 109 -

Aşağıdaki şekilde DSİ taraf ından planlanan veya işletmeye alınan projeler

gözükmektedir.

Köy Hizmetleri taraf ından yapılan ve yerüstü sulamasında kullanılan göletler ise

Serpincik (Merkez), Abana (Ak ıncılar), D.Pınar (Altınyayla), Mekez (Şark ışla), Merkez

(Altınyayla), Deligazili (Kangal), K. Ka. Ören (Kangal), Fahret (Suşehri), Demirboğa

(Şark ışla), Döllük (Şark ışla), Kümbet (Şark ışla), Lisanlı (Şark ışla), Baharözü (Ulaş), Tad

(Yıldızeli), Çağlar (Yıldızeli), Ilıca (Yıldızeli), Yusufoğlan (Yıldızeli), Aşağı Çakmak

(Yıldızeli), Kaman (Yıldızeli), Kerimmümin (Yıldızeli), Altınoluk (Yıldızeli), Demirözü

(Yıldızeli), Aşağı Doğmuş (Yıldızeli), Karacaören (Yıldızeli) ve Karacahisar (Zara)’dır.



- 110 -

Ayr ıca, gerek okyanuslaşma gerekse dağ oluşumunun tüm evrelerini temsil eden, yani

bölgenin jeolojik evrimini yansıtan magmatik, sedimenter ve metamorfik fasiyesler yaygındır.

Metalojeni sahalar ı ve bölgeleri de jeolojik evrime ve bu evrimin denetiminde gelişmiş

süreçlere bağlı olarak meydana gelmektedir. Dolayısıyla, Sivas yöresinde farklı yaşlarda ve

değişik kökenlerde meydana gelen fasiyeslerin zenginliği, bu bölgedeki doğal kaynaklar ın da

zenginliğine yol açmıştır. Bu açıdan Şekil B.5.1-1.'e bak ıldığında Sivas yöresinin maden

yataklar ı açısından ne kadar zengin olduğu kolaylıkla izlenebilir. Ayr ıca Şekil B.5.1-2 Sivas

İli önemli maden yataklar ının dağılımını göstermektedir. Sivas başta demir olmak üzere,

birçok maden yatağına ve/veya maden zuhuruna sahip olup, bu özelliğiyle madencilik

sektöründe önemli bir yer tutmaktadır. Sivas yöresinde bulunan krom, kur şun-çinko-bak ır,

sölestin, talk, bloktaş (mermer), tuz, asbest, manyezit, jips, linyit ve kaplıca sular ı en önemli

yeraltı kaynaklar ındandır.

MTA Orta Anadolu I. Bölge Müdürlüğü, Sivas yöresindeki yeraltı kaynaklar ının

belirlenmesine yönelik olarak geniş kapsamlı bir envanter çalışması hazırlamış olup, buna

göre Sivas il sınırlar ı içerisinde; 43 demir, 127 krom, 5 kur şun-çinko, 17 bak ır, 20 manganez,

5 altın, 12 nikel, 7 manyezit, 31 doğaltaş (mermer), 34 sölestin, 23 tuzla, 31 asbest, 4 talk ve

22 linyit yatak ve zuhurlar ı ile 10 kaplıca suyu kaynağı, 6 maden/memba suyu kaynağı

bulunmaktadır. Ayr ıca çok sayıda çimento hammaddesi, jips (alçıtaşı), kaolen ve kireçtaşı

zuhurlar ı ile az sayıda bentonit, diyatomit, florit, zeolit, grafit, asfaltit, kükürt, vermikülit,

antimuan, arsenik, toryum, uranyum, nadir toprak elementleri ve karbondioksit zuhurlar ı

bulunmaktadır.

İçme Suyu Havzası Koruma Alanları

Önemli İçme Suyu Havzaları

Sivas’ın en önemli içme suyu havzalar ı Tavra Vadisi, 4 Eylül Barajı ve Çayboyu

(Pirkinik) Vadisi’dir. Avcı, Cadoğlu ve Ayaz (1997), bu havzalardaki sular ın kirlenmesinin

önlenmesi amacıyla belirli mesafelerde koruma alanlar ı öngörmüş ve önem derecesine göre

kademelendirmişlerdir.

Tavra Vadisi Su Havzası

Tavra Vadisi su havzasında; sondaj kuyu sular ı ve drenaj sistemiyle toplanan sular,ortalama 400 – 550 lt/sn’lik debiyle, günümüzde kentin yaklaşık %49 luk k ısmının içme ve



- 111 -

kullanma suyu kaynağını oluşturmaktadırlar. Havzada açılan kuyular genellikle 10 m

kalınlığındaki bol killi-kumlu alüvyonlar ı kesmekte, daha sonra rezervuar durumundaki

konglomera, kumtaşı ve bol k ır ıklı kireçtaşlar ından oluşan birimlere geçmektedir.

Alüvyonlardaki killi kesimlerin yoğunlaştığı düzeyler havzayı k ısmen örterken geçirimliliği

azaltmaktadır. Killi-kumlu kesimlerin yoğun olduğu kesimler ise yer altına süzülen sular ın

k ısmen temizlenmesine neden olmaktadır. Bu nedenle Tavra Vadisi su havzası, korunması

için “orta özellikteki saha” (Demirel, 1996) olarak değerlendirilebilir. Buna göre; I. kademe

koruma alanı için alüvyon yayılım alanı ile kuyular ın 100 m uzağı, II. kademe koruma alanı

için I. kademeden itibaren ortalama 500 m’lik bir şerit ve III. kademe koruma alanı için ise

beslenme alanı seçilmiştir.

Tavra Vadisi su havzası koruma alanlar ı için alınması gereken çeşitli önlemler

bulunmaktadır. I. kademe koruma alanı; tel örgü ile çevrilerek tamamen çim alanı olarak

değerlendirilmelidir. K ısmen yapılmakta olan gübreli tar ım faaliyetlerine, hayvan

otlatılmasına ve gübre biriktirilmesine son verilmelidir. II. kademe koruma alanı; Tavra Evleri

yerleşim yerinden ar ındır ılmalıdır. Eğer bu mümkün olmazsa, evsel sıvı atıklar ın iyi yalıtılmış

kapalı borularla koruma alanlar ı dışına aktar ılması ve bu alanda hayvancılık faaliyetlerine son

verilmesi sağlanmalıdır. II. kademe koruma alanında, gübre depolaması yapılmadan tar ımsal

faaliyetlerin yapılması mümkündür. III. kademe koruma alanında; atıklar ı koruma alanlar ı

dışına sevk edilemeyen hiçbir yapılaşmaya izin verilmemelidir. Tar ımsal faaliyetlerin her

türlüsü yapılabilir. Havzada ziraat yapılamayan alanlar ın ağaçlandır ılması önerilir.

4 Eylül Barajı Su Havzası

4 Eylül Barajı su havzası için; “içme ve kullanma suyu temin edilen k ıta içi ve

yüzeysel sularla ilgili kirletme yasaklar ı” çerçevesinde; mutlak, k ısa, orta ve uzun mesafeli

koruma alanlar ı belirlenmiştir. Buna göre; barajın maksimum su seviyesinden itibaren 100 m

genişliğindeki şerit, “mutlak koruma alanı” olarak sınırlandır ılmıştır. Mutlak koruma alanı

sınır ından itibaren 900 m genişliğindeki ikinci şerit “k ısa mesafeli koruma alanı”, k ısa

mesafeli koruma alanı sınır ından itibaren 1 km. genişliğindeki üçüncü şerit “orta mesafeli

koruma alanı” ve bunlar ın dışındaki su toplama havzasının tümü ise “uzun mesafeli koruma

alanı” olarak belirlenmiştir. ( Su Kirlili ğ i Kontrol Yönetmeli ğ i Madde 17’de mutlak koruma

alanı sınır ı ile ilgili k ı smın yürütmesi Danı ştay 6. Dairesi taraf ından durdurulmu ş olup,

yapılacak olan yeni düzenlemeye göre hareket edilmelidir .)



- 112 -

Açıklanan alanlar için, öngörülen koruma tedbirleri burada da uygulanmalıdır. Buna

ek olarak, özellikle Soğuk Çermik mesire yerinin korunması ve barajın kirlenmemesi

amacıyla, bazı ek tedbirlere ihtiyaç vardır. K ısa mesafeli koruma alanı içerisine düşen Soğuk

Çermik dinlenme alanında , mevcut kurulu bulunan cami, büfe, lojman gibi tek katlı yapılar,

geçici portatif yapılar olmamakla birlikte, çevre düzeni ve uygulama planlar ında yerini

alabilirler. Ancak bu alanda yeni yapılaşmaya izin verilmemelidir. Mevsimlik olarak kurulan

çadırlar ise izin kapsamına girmektedir. Soğuk Çermik Kaplıcasının ve orta mesafeli koruma

alanı içinde kalan K ızılca Köyü atık sular ının barajın mansabına deşarjı için yapımı

sürdürülen kanalizasyon kollektör hattı tamamlanmıştır.

B.5. Mineral Kaynaklar (Yeraltı Kaynaklar)

B.5.1. Sanayi Madenleri

Sivas İli yeraltı kaynaklar ı açısından oldukça zengindir. Çünkü Sivas yöresinde

Paleozoyik'ten Günümüz'e değin tüm jeolojik zamanlar ı temsil eden kayatürleri yüzeylenir.

Ayr ıca, gerek okyanuslaşma gerekse dağ oluşumunun tüm evrelerini temsil eden, yani

bölgenin jeolojik evrimini yansıtan magmatik, sedimenter ve metamorfik fasiyesler yaygındır.

Metalojeni sahalar ı ve bölgeleri de jeolojik evrime ve bu evrimin denetiminde gelişmiş

süreçlere bağlı olarak meydana gelmektedir. Dolayısıyla, Sivas yöresinde farklı yaşlarda ve

değişik kökenlerde meydana gelen fasiyeslerin zenginliği, bu bölgedeki doğal kaynaklar ın da

zenginliğine yol açmıştır. Bu açıdan Şekil B.5.1-1.'e bak ıldığında Sivas yöresinin maden

yataklar ı açısından ne kadar zengin olduğu kolaylıkla izlenebilir. Ayr ıca Şekil B.5.1-2 Sivas

İli önemli maden yataklar ının dağılımını göstermektedir.Sivas başta demir olmak üzere,

birçok maden yatağına ve/veya maden zuhuruna sahip olup, bu özelliğiyle madencilik

sektöründe önemli bir yer tutmaktadır. Sivas yöresinde bulunan krom, kur şun-çinko-bak ır,sölestin, talk, bloktaş (mermer), tuz, asbest, manyezit, jips, linyit ve kaplıca sular ı en önemli

yeraltı kaynaklar ındandır.



- 113 -

Şekil B.5.1-1: Sivas İli Metalojeni Haritası (Engin ve diğerleri, 2005, Türkiye Metalojeni Haritası'ndan)



- 114 -

Şekil B.5.1-2: Sivas İli Metalojeni Haritası Açıklamalar ı (Engin ve diğerleri, 2005, Türkiye Metalojeni Haritası'ndan).



- 115 -

Şekil B.5.1-2: Sivas İli Metalojeni Haritası Açıklamalar ı (Engin ve diğerleri, 2005, Türkiye Metalojeni Haritası'ndan)



- 116 -

Şekil B.5.1-3: Sivas İli yeraltı kaynaklar ı dağılım haritası (MTA Genel Müdürlüğü, 2007).

MTA Orta Anadolu I. Bölge Müdürlüğü, Sivas yöresindeki yeraltı kaynaklar ının

belirlenmesine yönelik olarak geniş kapsamlı bir envanter çalışması hazırlamış olup, buna

göre Sivas İl sınırlar ı içerisinde; 43 demir, 127 krom, 5 kur şun-çinko, 17 bak ır, 20 manganez,

5 altın, 12 nikel, 7 manyezit, 31 doğaltaş (mermer), 34 sölestin, 23 tuzla, 31 asbest, 4 talk ve

22 linyit yatak ve zuhurlar ı ile 10 kaplıca suyu kaynağı, 6 maden/memba suyu kaynağı

bulunmaktadır. Ayr ıca çok sayıda çimento hammaddesi, jips (alçıtaşı), kaolen ve kireçtaşı

zuhurlar ı ile az sayıda bentonit, diyatomit, florit, zeolit, grafit, asfaltit, kükürt, vermikülit,



- 117 -

antimuan, arsenik, toryum, uranyum, nadir toprak elementleri ve karbondioksit

zuhurlar ı bulunmaktadır.

Sivas İli ve İlçelerinde bugüne kadar yapılan etüt ve sondajlı arama çalışmalar ı

sonucunda tespit edilen madenlerin cinsleri, tenör ve rezervleri aşağıda açıklanmıştır.

B.5.2. Metalik Madenler

Sivas İlinde bulunan önemli metalik madenler Tablo B.5.2-l'de verilmiştir.

Altın

Sivas İlinde altın oluşumlar ı; (1) Kangal-Çetinkaya-Bak ırtepe, (2) Koyulhisar-

Güzelyurt-Evliyatepe, (3) İmranlı-Kösedağı-Madentepe, (4) İmranlı-Kösedağı-Tüylüdere

ve (5) Suşehri-Gökçekaş yörelerinde bulunmaktadır.

Bak ırtepe (Kangal-Çetinkaya) ve Evliya Tepe (Koyulhisar-Ortakent) altın sahalar ı,

Sivas il sınırlar ı içerisindeki en önemli altın sahalar ıdır.

Demir

Sivas İli, Türkiye genelinde halen işletilmekte olan demir cevherlerinin büyük bir

k ısmının çıkar ıldığı il olup, gerek demir cevheri rezervlerinin mevcudiyeti ve gerekse ileride

işletilmesi mümkün olabilecek düşük tenörlü rezervlere sahip olması nedeniyle de önemli bir

potansiyel saha durumundadır.

Türkiye demir - çelik sanayisinin cevher ihtiyacının büyük bir bölümü Divriğiilçesindeki demir madenlerinden sağlanmaktadır. Yöredeki demir madeni sahalar ının büyük

bir bölümünün rezervleri görünür hale getirilmiştir. Sivas, Türkiye demir madenlerinin

%36'sına yak ın rezervine sahip bir İldir.

Yöredeki demir cevheri, Divriği ilçesindeki zenginleştirme tesislerinde, pelet-

konsantre edildikten sonra Demir-Çelik Fabrikalar ına gönderilmektedir.





- 119 -

Kangal-Çetinkaya,

Pınargözü+Davutoğlu

% 50 2.811.000

Kangal-Yellice % 5-45 2.8 milyon

Ulaş-Eskiköy % 22 1 milyon

Ulaş-Başçayır % 24 115.000

Ulaş-Karagöl % 25 105.000

Kangal-Pınargözü(Davutoğlu)

% 22-46 13.500

10.000 Müm.

Sivas-Kangal % 30 29.500

Hafik-K ızıldağ % 36-42 235.000

Zara-Beypınar ı % 40-48 68.000

İmranlı-K ızıldağ % 30-45 100.000 Müm.

Krom

Suşehri-Doğantepe % 40-44 5.000

% 5-48

Cr 2O3

4.481.000ton

Koyulhisar-Ortakent-

Kur şunlu+Aksu

% 2-3,5 Pb

% 4-6 Zn

150.000 Gör.

250.000 Muh.

1.160.100 MümKur şun +

Çinkoİmranlı-Aktepe % 27.7 Pb

% 3.46 Zn

500.000 Müm.

% 2-27.7 Pb

% 3.46-6 Zn

2.060.100ton

Sivas İlinde; Divriği A-B Kafa, C Plaseri, Dumluca, Akdağ, Purunsur, Diş budak,K ızıldağ, Çaltı, Tüllüce, Ekinbaşı, Kürtlerli, Karakeban, Ağı pınar, Demirlidağ sektörleri,

Gürün-Otlukilise, Taşlıhöyük, Kale Tepe, İlyasağılı, Tepecik ve Hafik-Çaykürt sektörleri,

Kangal-Yellice, Avşarören, Pınargözü, Çetinkaya-Kalk ım, Elkondu ve Alacahan demir

sektörleri, Koyulhisar, Suşehri, Şark ışla ve Yıldızeli demir sektörlerinde 42 adet demir yatak

ve zuhurlar ı tespit edilmiştir. Sivas İlinde işletilen demir yataklar ı Divriği, Kangal ve Gürün'de



- 120 -

bulunmaktadır. Bu yataklar ın tenörleri genellikle % 50'nin üzerindedir. Sahalar Erdemir Mad.

San. Tic. A.Ş. (Div-Han) taraf ından açık işletme yöntemiyle işletilmektedir.

Erdemir Mad. San. Tic. A.Ş. (Div-Han)’ne ait Divriği yöresinde bulunan A-Kafa demir

yatağında kalan rezerv ise 25.700.000 tondur, B-Kafa demir yatağında ise rezerv 9.650.000

tondur. C Plaserinde tenörü % 40-45 Fe olanlar ın rezervi 1.291.103 ton, tenörü % 60 Fe

olanlar ın rezervi ise 6.700.000 tondur.

B-Kafa demir yatağında ise 2001, 2002, 2003 ve 2004 yıllar ında üretim yapılmamış

olup, yatağın rezervi 9.650.000 tondur. C Plaserinde tenörü % 40-45 Fe olanlar ın rezervi

1.291.103 ton, tenörü % 60 Fe olanlar ın rezervi ise 6.700.000 tondur.

Dumluca demir sahasında 667.700 ton, Purunsur demir sahasında ise 2.454.000 ton

rezerv bulunmakla birlikte bu sahalarda işletilebilir rezerv kalmadığından üretim çalışmalar ı

yapılmamaktadır.

Gürün-Tepecik demir sahasında 2004 yılında üretim yapılmamış olup, mevcut verilere

göre görünür+muhtemel rezervi 30.000 tondur.

A-B Kafa demir yatağında derin kazı konumuna gelmiş olup, ileriki yıllarda kapalı işletmeye geçilmesi düşünülmektedir. Ayr ıca bazı yataklarda su ve heyelan problemi vardır.

Harfiyatın yüksek oluşu, su ve heyelan problemleri gibi üretim maliyetinin yükseldiği bazı

sahalarda üretime zaman zaman ara verilmektedir .

Gürün-Otlukilise'deki demir sahasında mevcut verilere göre kalan rezerv, 1.508.000

tondur.

Çetinkaya demir sahasındaki rezerv ise 2.811.000 tondur.

Bak ır

Sivas İlinde; Merkez Yıldız Köyü-Göktepe, Divriği-Kürtbeyaz Köyü, Divriği-Efendi

Deresi-Karageban arası, Hafik-Çömlekci Köyü-Çürükarmut Tepe, Hafik-Koçali Mahallesi-

Gökgedik Tepe, Hafik-Bahçecik Köyü-Maden Tepe ve Peynir Tepe, Hafik Örencik Köyü,



- 121 -

Koyulhisar-Karabayır, Koyulhisar-Gölcükyayla, Suşehri-Elmaseki Köyü-Gökdere yöresi,

Suşehri-Aydınlar, Suşehri-Kelkit Çayı, Yıldızeli-Çırçır-Demirözü Köyü, Yıldızeli-Avcı pınar

Köyü, Zara-Eskikeşlik Köyü, Zara-Kablan Köyü ve Zara-Burhaniye Köyü'nde olmak üzere 17

adet bak ır zuhurlar ı tespit edilmiştir.

Bunlar zuhur bazında olup, tenör ve rezerv bak ımından ekonomik değildir.

Krom

Sivas ilinde; Kangal-Divriği yöresi, Suşehri-Refahiye yöresi, Artova-Hafik yöresi,

Gürün-Hekimhan yöresi krom sektörlerinde 127 adet krom yatak ve zuhurlar ı tespit edilmiştir.

Bu sahalar, genellikle küçük boyutlu ve düşük tenörlüdür.

Sivas yöresindeki krom cevherlerinin ortalama tenorü % 5-48 Cr 2O3 arasında

değişmekte olup, toplam rezervi 4.481.000 tondur .

Kurşun-Çinko

Sivas ilinde; İmranlı-Aktepe, Koyulhisar-Ortakent-Kur şunlu, Suşehri Gemin Deresi ve

Tüylüdere-Maden Tepe, Yıldızeli-İğnebey Köyü, Zara-Bolucan-Beydağı-K ır ıkkilise'de olmak

üzere 5 adet kur şun-çinko yatak ve zuhurlar ı tespit edilmiştir. Koyulhisar yöresindeki kur şun-

çinko yataklar ında toplam rezerv 1.560.100 ton (gör+muh+müm)’dur. İmranlı-Aktepe’de ise

500.000 ton mümkün rezerv tespit edilmiştir.

Manganez

Sivas İlinde; Merkez-Yakupoğlan, Alahacı Köyü, Gümüşdere, Hafik-Esenli, Çınarlı,

Madenköy, Beydili Köyü, İmranlı-Borular Köyü ve Karataş Mevkii, Yıldızeli-Karaoluk, Ilıca,

Bahçebaşı, Menteşe Köyleri, İslimköy, Esençay, Topulyurdu Mevkileri, Zara-Şerefiye-



- 122 -

Keçeyurdu ve Becekli Köyleri, Zara-Ütük Köyü'nde olmak üzere 20 adet manganez zuhurlar ı

tespit edilmiştir. Bunlar zuhur bazında olup, tenör ve rezerv bak ımından ekonomik değildir

Nikel

Sivas İlinde; Divriği-Güneş, Soğucak, Handeresi, Çüksüzer Köyleri, İmranlı-Çalıyurt

Köyü, Suşehri - Gökçekaş Köyü'nde olmak üzere 12 adet nikel zuhurlar ı tespit edilmiştir.

Bunlar zuhur bazında olup, tenör ve rezerv bak ımından ekonomik değildir.

B.5.3. Enerji Madenleri

Sivas İlinde bulunan önemli enerji hammaddeleri Tablo B.5.3-1’de verilmiştir. 3213

sayılı Maden Yasası'na göre alınmış ruhsatlardan enerji hammaddelerinin tamamı ÇED

raporlar ının hazırlanmasına tabidir.

Linyit

Sivas İlinde; Divriği-Selimoğlu-Uluçayır, Gemerek-Yeniçubuk, Gürün-Yelken Köyü-

Kuzuluk Mevkii, Hafik-Özen Köyü, Kangal-Kalburçayır ı, Kangal-Etyemez, Kangal-Hamal,

Kangal Sivas İlinde; Divriği-Selimoğlu-Uluçayır, Gemerek-Yeniçubuk, Gürün-Yelken Köyü-Kuzuluk Mevkii, Hafik-Özen Köyü, Düzyayla Köyü, Kangal-Kalburçayır ı, Kangal-Etyemez,

Kangal-Hamal, Kangal-Alacahan-Dışlık Köyü, Kangal-Alacahan-Bektaş Köyü, Kangal-

Oğlaklı Köyü, İmranlı-Çalıyurt Köyü, İmranlı - Görünmezkale Köyü, İmranlı-K ızılmezra,

Suşehri-Göllü, Zara-Korkut Köyü, Zara-Girit Köyü, Zara-Yanık Köyü, Zara-Bolucan Köyü,

Zara-Ar ık Köyü, Koyulhisar Taş pınar Köyü’nde olmak üzere 22 adet linyit (kömür) yatak ve

zuhurlar ı tespit edilmiştir. Bunlardan Demir Export A.Ş.’ye ait Kangal-Kalburçayır ı, Etyemez,

Hamal sahalar ındaki düşük kalorili (1000-1500 Kkal/kg) linyitler Kangal Termik Santralı'nda

değerlendirilmektedir. Diğer sahalar ın kalorisi ise 3000-5000 Kkal/kg arasında değişmektedir.

Sivas yöresindeki toplam linyit rezervi 114.876.945 tondur.

Isınma amaçlı kullanıma uygun bu sahalar ın linyitleri, çevre kirliliği yönünden

büyük şehirlerde kullanılmamakla birlikte, küçük yerleşim yerlerinde tüketilebilmektedir.

Kangal Termik Santralı'nda değerlendirilen Kalburçayır ı sahasında kalan rezerv

70.259.571 tondur. Demir Export A.Ş.'ye ait her üç sahadaki (Kalburçayır ı, Etyemez, Hamal)



- 123 -

toplam rezerv mevcut verilere göre 111.769.721 tondur. Linyitlerin kükürt oranı yüksek

ve düşük kalorili olanlar ının büyük yerleşim birimlerinde kullanılmamalar ı

gerekmektedir. Bu tür linyitler hava kirliliğini yaratan kaynaklardır.

Tablo B.5.3.1: Sivas İlinde bulunan önemli enerji hammaddeleri (MTA Orta Anadolu I. Bölge

Müdürlüğü verileri, 2005).

MadeninCinsi

Bulunduğu Yer

KaloriDeğeri

(Kkal)

Gör+Muh Rezerv

(ton)

Ortalama Tenör veToplam Rezerv

(Gör+Muh+Müm)

Kangal -Kalburçayır ı

1300 70.259.571

Kangal - Hamal 1207 13.935.725

Kangal - Etyemez 1500 27.574.425

Divriği - Uluçayır 3500-4500 650.000

Divriği - Selimoğlu 4000-5000650.000

( gör. + muh. + müm. )

Gemerek ( Merkez

+ Yeniçubuk )3000-4000 1.497.224

Hafik - Düzyayla 3000-3500 250.000 Müm.

Koyulhisar –

Taş pınar 3000-3500 50.000 Müm.

Linyit

Yıldızeli - Çırçır 3500-4000 10.000 Müm.

1.200-5.000 kcal/kg

114.876.945 ton

*Tabloda 2008 yılı için bir değişiklik olmadığı için MTA taraf ından aynı veriler kullanılmış.

Yararlanılan KaynaklarAyaz, M. E., 1998, Sıcak Çermik (Yıldızeli-Sivas) yöresindeki traverten sahalar ının

jeolojisi ve travertenlerin endüstriyel özellikleri, CÜ Fen Bil. Enst., Doktora Tezi 157 s.



- 124 -

Davıs, P. H. (Ed.), 1965-1985, Flora Of Turkey And The East Aegean Islands, Volume: 1

(1965); 2 (1967); 3, (1970); 4 (1972); 5 (1975); 6 (1978); 7 (T982); 8 (1984); 9 (1985);

Edinburgh Univ. Press, Edinburgh.

Davıs, Ph, Mıll, Rr, Tan K, 1988, Flora Of Turkey And The East Aegean Islands, Volume:

10, Supplem., Edinburgh Univ. Press, Edinburgh.

Değirmenci, M.,1995, Balıklı Kaplıca'nın (Sivas-Kangal) Hidrojeolojik Özellikleri:

Hacettepe Üniversitesi Yerbilimleri Uygulama ve Araştırma Merkezi Bülteni, Yerbilimleri,

Sayı 17, 69-85.

Dönmez, E., 1999, Türkiye Florası Ve B6 Karesi Bitkilerine Genel Bir Bak ış, C. Ü. Fen

Bil. Ens., Doktora Semineri, Sivas.

DSİ 19. Bölge Müdürlüğü, 2000, DSİ’nin 2000 yılına ait envanter verileri, Sivas.

Ekim, T. Ve Ark. (2000) Türkiye Bitkileri K ırmızı Kitabı, Türkiye Tabiatını Koruma

Derneği Yayınlar ı, Ankara.

Engin, T., Özkan, Y. Z., Şener, F. ve Toprak, B., 2000, Türkiye Metalojeni Haritası, MTA

Genel Müdürlüğü, Ankara

Kaçaroğlu, F., Nacitarhan, V., Değirmenci, M., Hizmetli, S., Elden, H., Göker, I.,1994,

Sivas-Sıcakçermik Termal Suyunun Hidrojeolojisi ve Gonartozlu Olgularda Terapotik Olarak

Fizik Tedavi Yöntemleri ile Kar şılaştır ılması: Jeotermal Uygulamalar Sempozyumu'94, 27-30

Eylül 1994, Denizli, Bildiri Metinleri, 281-295.

Köy Hizmetleri 5. Bölge Müdürlüğü, 2000, Köy Hizmetleri 5. Bölge Müdürlüğü 2000 yılı

envanter verileri, Sivas.

Meteoroloji Sivas-İstasyon Müdürlüğü, 2001, Meteoroloji Sivas-İstasyon Müdürlüğü


MTA Orta Anadolu 1. Bölge Müdürlüğü, 2006, MTA’nın 2006 yılına ait envanter

verileri, Sivas

Özhatay, N., Kültür, Ş. Ve Aksoy, N., 1994, Check-List Of Additional Taxa To The



- 125 -

Supplement

Flora Of Turkey, Tr. J. Of Botany, Cilt: 18, Sayı: 16, Sayfa: 497-514.


Supplement,

Flora Of Turkey, Tr. J. Of Botany, Cilt: 23, Sayı: 3, Sayfa: 151-167.

Sivas Orman İşletme Müdürlüğü, 2001, Sivas Orman İşletme Müdürlüğü envanter

verileri, Sivas

Türk Çevre Mevzuatı, 1999,Türkiye Çevre Vakf ı Yayın No. 134, cilt II, Ankara, 1038-

1059.

Türkiye Çevre Vakf ı, 1993, Türkiye'nin Sulak Alanlar ı, Kenedy Cad.33/3, Kavaklıdere-

Ankara, 398s.

C. HAVA (ATMOSFER VE İKLİM)

C.1. İklim ve Hava

C.1.1. Doğal Değişkenler

C.1.1.1. Rüzgar

Sivas İlinde, 1971-2002 yıllar ı arası rüzgar değerlerinin ortalaması incelendiği hakim

rüzgar yönü NNE (Kuzey kuzeydoğu) dur. Esme sayılar ı değerlendirildiğinde kuzeyli yönlerin

(N-2023, NNE- 2735, ENE- 2710, WNW – 2356, NNW- 2474) yıllık esme sayısı bak ımından

2000’in üzerinde olduğu görülür. Yıllık ortalama rüzgar hızı 1.3 m / sec olup en yüksek

ortalamaya sahip ay 1.7 m / sec ile Nisan ayıdır. Kaydedilen en yüksek rüzgar hızı mart ayında

SSE yönünden 27.5 m/sec’dir. İlin f ırtınalı günleri toplamı yıl boyunca 2.8 gün olup aylık

f ırtınalı gün sayılar ı 0.5 gün /ay’ın altındadır. 10.8 m/sec ile 17.1 m/sec arasında kalan



- 126 -

kuvvetli rüzgarlı gün sayısı Sivas ilinde 40.2 gün / yıldır. En fazla kuvvetli rüzgara sahip ay

5.9 gün ile nisan ayıdır.

C.1.1.2. Basınç

Sivas İlinde 31 yıllık ortalama değerler alındığında; yıllık ortalama yerel basınç 871.4

mbar’dır. En yüksek yerel basınç 885.5 mbar ile Kasım ayında, en düşük yerel basınç ise

851.4 mbar ile Şubat ayında kayıt edilmiştir.

C.1.1.3. Nem

Sivas İlinde Nisan ile Ekim aylar ının oluşturduğu dönemde sisli gün sayılar ı 0.0 veya

0.1 arasındadır. Yıllık ortalama nispi nem yine 73 yıllık veriler itibariyle ortalama % 64.0’ dır.

En yüksek nispi nem ortalaması %76 Aralık ve Ocak, en düşük nispi nem ortalaması %53 ile

Ağustos ayında ölçülmektedir. Nispi nem’e ait değerler sisli gün sayılar ı ile paralellik

göstermektedir. Kasım–Nisan arası dönem ortalaması %70’in üzerinde olup Nisan’dan

itibaren Ağustos’a kadar düzenli olarak azalmaktadır.

C.1.1.4. Sıcaklık

Sivas İlinde meteorolojik faktörler arasında özellikle sıcaklığı etkileyen en önemli

faktör deniz seviyesinden 1285 m yükseklikte olmasıdır. Kangal ve İmranlı ilçelerinde 1500

metrenin üstünde, Suşehri Koyulhisar’da 1000 metrenin altındadır. 73 yıllık verilere göre

yıllık ortalama sıcaklık Sivas Merkez İlçede 8.7 oC ‘dir. En yüksek sıcaklık 40.0 oC ile 2000

yılının Temmuz ayında, en düşük sıcaklık değeri ise –34.6 oC ile 1972 yılının Ocak ayında

ölçüldüğü görülmektedir. Ortalama yıllık sıcaklık verileri yüksekliğe eş görünüm

sergilemektedir. Yıllık sıcaklık ortalaması Kangal da 6.6 oC İmranlı’da 6.7 oC’ dir. Koyulhisar

ve Suşehri’nde 10.0 oC civar ındadır. Ancak Divriği ilçesi bu dağılıma uygun hareket

göstermemekte ve yükseklik – sıcaklık ilişkisine ters hareketle 11.2 oC yıllık ortalama değerine

sahiptir.



- 127 -

Sıcaklığın yıllık dağılımı incelendiğinde Sivas ilinde en yüksek sıcaklık

ortalamalar ının 19.8 oC ve 19.7 oC ile Temmuz ve Ağustos aylar ında ölçüldüğü görülmektedir.

Aralık, Ocak ve Şubat aylar ında sıcaklığın (-) değerlere düştüğü ve en düşük sıcaklık

ortalaması – 3.8 oC ile Ocak ayında ölçülmektedir. Sivas ilinin son 73 yıllık veriler itibariyle

aylara göre maksimum , minimum ve ortalama sıcaklık eğrileri şekil C.1.1.4-1’de verilmiştir.



- 128 -

Şekil C.1.1.4-1: Sivas ilinin son 73 yıllık veriler itibariyle aylara göre; maxsimum minimum sıcaklık ortalamalar ı ve ortalama sıcaklık

(Meteoroloji Sivas İstasyon Müdürlüğü verileri, 2004)

*2008 yılı için veriler değişmemiş olup aynı veriler Meteoroloji İstasyon Müdürlüğü taraf ından kullanılmıştır.

Ocak Şubat

Mart

Nisan

Mayıs

Haziran

Temmuz Ağustos

Eylül

Ocak Şubat

Mart

Nisan

Mayıs

Haziran

Temmuz Ağustos

Eylül

Ocak Şubat

Mart

Nisan

Mayıs

Haziran

Temmuz Ağustos

Eylül

-10-9-8-7-6-5-4-3-2-1012

3456789

1011121314151617181920212223

24252627282930

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1

AYLAR

S I C A K L I K L A R

Max.ort.

Ort.sıc.

Min.ort.



- 129 -

C.1.1.5. Buharlaşma

Buharlaşmaya ait veriler genellikle yaz aylar ında ölçülmektedir. Bu değerler

incelendiğinde buharlaşmanın sıcaklık artışına paralel yükseldiği 194.8 ml /ay ve 184.2 ml /ay

değerleri ile Temmuz ve Ağustos aylar ında en yüksek buharlaşmanın ölçüldüğü görülür.

C.1.1.6. Yağışlar

C.1.1.6. 1.Yağmur

Sivas İlinde yağış miktarlar ının aylık dağılımı incelendiğinde yağışın k ış ve ilkbahar aylar ında yoğunlaştığı yıllık toplam yağışın ise 424.0 kg/yıl civar ında olduğu görülür.

Özellikle 58.1 kg/ay ve 59.6 kg/ay ile Nisan ve Mayıs aylar ının en yüksek aylık yağış

değerlerine sahip olduğu görülür. Yağış miktar ı verileri ile ortalama kar yağışlı günler sayılar ı

ve orajlı günler sayılar ı kar şılaştır ıldığında k ış aylar ına ait yağışın kar yağışından, ilkbahar

aylar ına ait yağışın ise orajlardan oluştuğu görülür. En az yağış 300.2 kg / yıl ile Gürün

ilçesinde, en fazla yağış ise 535.8 kg/yıl ile Zara ilçesinde olduğu görülmektedir. Sivas İlinin

73 yıllık veriler itibariyle aylara göre toplam yağış miktarlar ı şekil C.1.1.6-1’ de verilmiştir.

C.1.1.6.2. Kar, Dolu, Sis ve K ırağı

31 yıllık veriler itibariyle Sivas İlinde ortalama karla örtülü gün sayısı 68.0 gün / yıldır.

73 yıllık değerlere göre ise en yüksek kar kalınlığı 67.0 cm ile Şubat ayına aittir. Ortalama

karla örtülü gün sayılar ı incelendiğinde kar yağışlar ının Mayıs ayına kadar sarktığı görülür.

Kangal ve İmranlı en fazla karla kaplı gün sayısına sahiptir ve bu iki ilçede kar örtüsü diğer

ilçelere göre daha uzun süre kalmaktadır.

Uzun yıllara ait verilerin ortalamalar ına göre donlu günler; 174 gün/yıl ile en fazla

Hafik İlçesinde, 88 gün/yıl ile en az Suşehri İlçesinde kaydedilmiştir. Sivas Merkezdeki donlu

gün sayısı ise ortalama 123 gün/yıl olarak belirlenmiştir.

Sivas İlinde 73 yıllık veriler incelendiğinde ortalama sisli gün sayısı 4.2 gün/ yıldır.

Sis 1.1, 1.2 ve 1.1 gün/ ay değerleri ile en çok sırasıyla Kasım, Aralık ve Ocak aylar ında



- 130 -

görülmektedir. 1.2 gün/ ay ile Aralık ayı en fazla ortalama sisli gün sayısına sahiptir. Yılın

diğer bölümünde Sisli gün sayılar ı 0.5 ve 0.4 gün / ay değerlerine sahip Şubat ve Mart aylar ı

sisin özellikle k ış mevsiminde görüldüğü ve ilkbahar aylar ına sarkabildiğini göstermektedir.



- 131 -

Şekil C.1.1.6-1: Sivas İlinin son 73 yıllık veriler itibariyle aylara göre toplam yağış miktarlar ı (Meteoroloji Sivas İstasyon Müd

*2008 yılı için Meteoroloji Sivas İstasyon Müdürlüğü taraf ından aynı veriler kullanılmıştır.

02468

10121416182022242628303234363840424446485052545658606264

O C A K

M A R T

M A Y I S

T E M M U Z

E Y L Ü

L

K A S I M

A R A L I K

(mm)



- 132 -

C.1.1.7. Seller

Sivas’ta, son yıllarda büyük bir sel olayı gözlenmemiştir. Ancak, Sivas ilinin güneyinden

geçen K ızılırmak, Sivas’ın doğusunda 1260 m. kotundan itibaren taşk ın yapabilmekte ve bu alanda

eğimin çok az olması (0.0005) nedeniyle aynı kottaki Sivas ili yerleşim alanını da etkileyebilecek

düzeydedir.

C.1.1.8. Kuraklık

Uzun yıllara ait verilere göre; 2000 yılının Aralık ayı ile 2001 yılının Ocak ayında mevsim

normallerinin altında kuraklık değerleri kaydedilmiş, 2002 ve 2003 yıllar ında ise alınan yıllık

toplam yağış miktar ı mevsim normallerinin üzerindedir.

C.1.1.9. Mikroklima

Bu konu hakk ında veri elde edilememiştir.

C.1.2. Yapay Etmenler

C.1.2.1. Plansız Kentleşme

Göç sonucunda Sivas merkezinde yoğun yapılaşmanın olması ve gecekondularda kalitesiz

yak ıt kullanımı sonucu hava kirliliği o1uşmuştur. 18. Madde uygulaması baş1amadan önce hisseli

araziler üzerinde yapılaşmalar olmuştur. Ancak, 1985 den sonra planlı bir gelişme sağlanmıştır.

C.1.2.2. Yeşil Alanlar

Ormanlar açık alanlar olduğu için yangın, otlatma, usulsüz kesim, açma ve doğal afetler gibi

çeşitli tehlikelere maruz kalarak daralabilmektedir. Bununla birlikte Sivas’ta bilimsel açıdan

ormanlar ın niteliğini yitirip de başka amaçlar için kullanılmasına ilişkin kayıtlara şu ana kadar

rastlanılamamıştır.

Son yıllarda Sivas’taki ormanlık alanlarda artış olmuştur. Çünkü Sivas’ta son 40 yıldır

özellikle k ırsal kesinde ormanla iç içe yaşayan köylü nüfusunun dışar ıya göç vermesi dolayısıyla



- 133 -

ormanlar ın tahribatı azalmış ve ormanlık alanlarda gözle görülür bir artış olmuştur. Bunun yanında

yasal olarak orman dışına çıkar ılmış alanlar da bulunmamaktadır.

İlde son 5 yılda toplam 2701 ha açıklık ve boş alanlar ağaçlandır ılarak orman alanlar ına

katılmıştır.

C.1.2.3. Isınmada Kullanılan Yak ıtlar

Sivas’ta ısınmak için genellikle kömür, odun ve kalorifer sıvı yak ıtı (mazot) gibi yak ıtlar

kullanılmaktadır. İl merkezinde ısınmak için en çok kömür kullanılmakta olup, şehire giren

kömürlerin kalitesi titizlikle denetlenmektedir.

C.1.2.4. Endüstriyel Emisyonlar

Sivas’ta endüstrilerden kaynaklanan emisyonlar üzerine yapılmış herhangi bir çalışma

bulunmamaktadır.

C.1.2.5. Trafikten Kaynaklanan Emisyonlar

Sivas’ta, motorlu taşıtlardan kaynaklanabilecek karbonmonoksit, nitrojenoksitler, azotoksit,

hidrokarbonlar ve iz elementlerin oluşturabilecekleri kirlilik düzeyleri konusunda herhangi bir

çalışma bulunmamaktadır.

Bununla birlikte Sivas Trafik Şube Müdürlüğü’nden alınan verilere göre, aralıklı olarak

araçlar ın neden olduğu atmosferdeki kur şun düzeylerinin belirlenmesine yönelik olarak Sivas' ta

çeşitli ölçümler yapılmıştır. Ölçüm sonuçlar ına göre, Türkiye için izin verilen sınır değerlere yak ın,yalnızca 16-17 Şubat ve 5-8 Nisan 1987 tarihlerinde, eşit olmak üzere; 1097 µg/m3' lük toplam 2

değer belirlenmiştir. Aynı çalışma sonuçlar ı, ölçüm süresinin %15'nde A.B.D. için izin verilen

standartlar ı aşan 7 değer belirlendiğini ifade etmiştir.



- 134 -

C.2. Havayı Kirletici Gazlar ve Kaynakları

C.2.1. Kükürtdioksit Konsantrasyonu ve Duman

Şehrimizde havayı kirletici sanayii tesisleri bulunmamaktadır. Çimento fabrikasının ise

filtresi çalışır durumdadır. Hava kirliliğine neden olan en önemli unsurlardan biri de motorlu kara

taşıtlar ından çıkan egzoz gazlar ıdır.

İç Anadolu Bölgesi’nin en soğuk illerinden biri olan Sivas' ta; karasal iklim egemendir; yaz

aylar ı sıcak ve kurak, k ış aylar ı ise uzun ve soğuk geçer. Bu iklimsel özellik, soba ve kaloriferlerde,

ekim ayından itibaren yaklaşık 6 ay yak ıt tüketimine neden olmaktadır. Kentte ısınma amaçlı

kullanılan yak ıtlar ın yaklaşık olarak % 95' ini kömür oluşturmaktadır. Her yıl yaklaşık olarak

ortalama 120 000 ton katı, 10 000 ton sıvı olmak üzere toplam 130 000 ton yak ıt tüketilmektedir.

Yak ıtlarda ortalama %3 kükürt baz alındığında yaklaşık 7410 ton SO2 her yıl atmosfere

verilmektedir. Ancak son yıllarda ithal kömür kulanımının yaygınlaştır ılması ile birlikte SO2

emisyon miktar ve konsantrasyonlar ında düşmeler gözlenebilmektedir (Beyazıt ve Bali, 1996).

Sivas kentinde hava kirliliğinin, özellikle k ış aylar ında zaman zaman tehlikeli boyutlara

ulaştığı Devlet İstatistik Enstitüsü'nün Çevre İstatistikleri verilerinin incelenmesiyle

gözlenebilmektedir. Bu verilere göre; Sivas kenti 1988-1989 k ış sezonunda 319 µg/m3 SO2, 1990-

1991 de ise 234 µg/m3 duman ortalamalar ı ile, Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliği'nde

öngörülen, SO2 ve partikül madde ortalamalar ı sınır değerlerine göre en kirli il merkezleri

sıralamasında birinci sırada yer almıştır. Aynı sıralamada, 1992-1993' de beşinci, 1993-1994' de

üçüncü, 1994-1995' de ise onaltıncı sıraya gerilemiştir (Beyazıt ve Bali, 1996).

Sivas kentinde 1992-1993 k ış sezonuna kadar Türkiye' nin hemen her bölgesinden gelen ve

kullanımı k ısıtlanmamış olan çeşitli kömürler kullanılmıştır (Beyazıt ve Bali, 1996).

Sivas' ta, hava kirliliği ölçümlerine, ilk olarak 1988 yılında İl Sağlık Müdürlüğünce kendi binalar ı ile Hükümet Konağı mevkileri olmak üzere 2 istasyonda başlanmıştır. Ölçümlere 1995-

1996 tarihinden itibaren 5 adet istasyonla devam edilmiş olup 2007 yılı itibari ile yar ı otomatik

olan bu istasyonlar Hava ölçüm istasyonlar ı iptal edilmiştir. Bakanlığımızın ilimize kurmuş olduğu

Tam otomatik Hava Kalitesi Ölçüm istasyonu faaliyete geçmiştir. İlimizde tek istasyondan veriler

alınmaktadır.





- 136 -

Tablo C.2.2-1’de görüleceği üzere, k ış sezonu partikül madde ortalamalar ında da 1999-

2007 yılı k ış sezonundan itibaren benzer oranlarda azalmalar gözlenmektedir.

Bu değişim oranlar ı incelendiğinde, Mahalli Çevre Kurul Kararlar ı doğrultusunda alınan

önlemlere bağlı olarak özellikle 2004 k ış sezonundan itibaren k ış sezonu kirletici ortalamalar ında

belirgin ölçüde azalmalar ın sağlandığı söylenebilir. Bununla birlikte Dünya Sağlık Örgütü'nün

(WHO) hava kirleticiler ile ilgili öngördüğü verilere göre atmosferde SO2 konsantrasyonu 100-250

µg/m3 ü aştığında partiküler maddeler ile birlikte insanlar üzerinde solunum yolu hastalıklar ına

neden olabileceği ifade edilmektedir. Bu durumda alınmakta olan önlemlere devam edilmesi

kaçınılmaz gibi görünmektedir (Beyazıt ve Bali, 1996).

C.2.2. Partikül Madde (PM) Emisyonları

Sivas'ta partikül ölçümleri de SO2 ölçümleri ile beraber yapılmakta olup, kent merkezindeki

hava kirliliği düzeyleri birlikte değerlendirilmektedir. Bu ölçüm sonuçlar ına göre, 1990-1991 de

ise 234 µg/m3 duman ortalamalar ı ile, Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliği'nde öngörülen

partikül madde ortalamalar ı sınır değerlerine göre en kirli il merkezleri sıralamasında birinci sırada

yer almıştır. Partikül madde ölçüm sonuçlar ı, 1989-1999 k ış sezonu aylık ortalamalar ı olarak Tablo

C.2.2-1' de verilmiştir. 1989-1999 tarihleri arası k ış sezonu partikül ortalamalar ı sırasıyla, 151,

234, 228, 207, 230, 125, 86, 110, 126, 100 µg/m3 ’dür. K ış sezonu duman ortalamalar ı yalnızca

1990-1994 yıllar ı arasında, sınır değer olan 200 µg/m3'ü, yıllık duman ortalamalar ı ise 1991, 1992,

1993'de sınır değer olan 150 µg/m3'ü aşmıştır.

Tablo C.2.2-1: Partikül ölçüm değerleri (Sivas İl Sağlık Müdürlüğü verileri, 2007).

YILLAR 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

SO2/ PM SO2 PM SO2 PM SO2 PM SO2 PM PM PM SO2 PM SO2 PM SO2 PM

OCAK 142 163 135 190 103 96 111 51 51 81 103 104 64 42 82 142

ŞUBAT 112 119 138 176 85 73 97 50 50 83 74 70 63 40 71 134

MART 89 94 75 95 84 77 79 32 32 75 57 54 44 30 48 127

NİSAN 61 63 54 56 56 56 64 27 27 54 45 42 34 23 13 93

MAYIS 39 39 42 41 32 31 25 19 19 28 25 24 23 17 4 50

HAZİRAN 23 26 18 17 16 17 15 13 13 15 15 14 13 12 3 40

TEMMUZ 21 20 12 11 22 20 14 12 12 14 14 13 12 12 2 46



- 137 -

AĞUSTOS 15 16 12 11 14 13 13 11 11 12 14 13 11 12 2 58

EYLÜL 15 16 13 26 15 14 14 12 12 14 14 13 13 12 2 54

EK İM 36 39 36 72 29 37 31 12 12 31 39 48 20 16 11 79

KASIM 106 117 100 132 110 107 79 40 40 78 50 42 70 44 55 138

ARALIK 97 130 131 119 111 97 119 39 39 113 66 48 96 59 88 128

ORTALAMA 61 74 74 85 63 70 56 27 27 50 43 40 39 27 32 90

Diğer taraftan, 1989-1995 yıllar ı arası 1989 yılından dan itibaren, yönetmeliğin partikül madde için

k ısa vadeli sınır değer olarak öngördüğü 300 µg/m3 değerleri sırasıyla 4, 39, 40, 28, 37, 2 gün

aşılmıştır. İthal ve kaliteli kömür kullanımındaki SO2’in yorumlanmasına benzer olarak;

W.H.O.'nun hava kirleticiler ile ilgili öngördüğü verilere göre atmosferde partikül madde

konsantrasyonu 100-250 µg/m3 ’ü aştığında partiküler maddeler ile birlikte insanlar üzerinde

solunum yolu hastalıklar ına neden olabileceği ifade edilmektedir (Beyazıt ve Bali, 1996).

C.2.3. Karbonmonoksit Emisyonları

Bu konuda Sivas' ta yapılmış emisyon ölçümleri bulunmamaktadır.

C.2.4. Azot Oksit (NOx) Emisyonları

Bu konuda Sivas' ta yapılmış emisyon ölçümleri bulunmamaktadır.

C.2.5. Hidrokarbon ve Kurşun Emisyonları

Sivas Trafik Şube Müdürlüğü’nden alınan verilere göre; 07.04.1996 tarihi itibariyle Sivas

kent merkezinde 26660 motorlu taşıt kayıtlı olarak bulunmaktadır. Ağırlıklı olarak bu araçlar ın

neden olduğu atmosferdeki kur şun düzeylerinin belirlenmesine yönelik olarak Sivas'ta 45 ölçüm

yapılmıştır. Ölçüm sonuçlar ına göre, Türkiye için izin verilen sınır değerlere yak ın, yalnızca 16-17

Şubat ve 5-8 Nisan 1987 tarihlerinde, eşit olmak üzere; 1097 µg/m3’lük toplam 2 değer

belirlenmiştir (Beyazıt ve Bali, 1996).

Aynı çalışma sonuçlar ı ölçüm süresinin %15'nde ABD için izin verilen standartlar ı aşan 7

değer belirlendiğini ifade etmiştir. Bu çalışmaya benzer ya da motorlu taşıtlardan



- 138 -

kaynaklanabilecek olan azotoksit, hidrokarbonlar, karbonmonoksit, partiküller ve iz elementlerin

oluşturabilecekleri kirlilik düzeyleri konusunda başka bir çalışma bulunmamaktadır.

C.3. Atmosferik Kirlilik

C.3.1. Ozon Tabakasının İncelmesinin Etkileri

Atmosferin, stratosfer tabakasında bulunan ozon gazı moleküllerinden oluşmuş birkaç mm.

kalınlığındaki (yaklaşık 3 mm) ozon tabakası, güneş ışığından yeryüzüne gelen ve radyasyon

etkilerine sahip olan morötesi ışınlar ın süzülmesinde çok önemli rol oynar. Ozon tabakasının

incelmesinin esas nedenleri arasında, günümüzde çeşitli amaçlarla kullanılan ve insan yapımı olan

klor içeren kloroflorokarbonlar (CFC'ler) ile halonlar olarak adlandır ılan bromlu kimyasal

maddelerin ozon molekülleriyle reaksiyona girmeleri ve ozon moleküllerini ayr ıştırmalar ı yer alır.

Bu kimyasal maddeler genel olarak, buzdolaplar ı ve klimalarda, soğutucu; yağ giderme ve çeşitli

kimyasal yollarla temizleme işlemlerinde, çözücü; parfüm gibi aerosol kutularda, itici gaz olarak

günümüzde kullanılabilmektedirler. Bu kapsamda değerlendirme yapıldığında Sivas' ta yukar ıda

sözü edilen ozon moleküllerini ayr ıştırabilecek kimyasal maddelerin atmosfere verildiği endüstriyel

tesisler bulunmamaktadır. Bununla birlikte özellikle büyük kapasiteleri soğutma sistemlerinde

oluşabilecek kimyasal gaz kaçaklar ının, ozon tabakası incelmesine katk ıda bulunabileceği

kaçınılmaz olacaktır.

C.3.2. Asit Yağışlarının Etkileri

Sivas' ta yağmur sular ında pH değerleri ve bazı çözünmüş elementlerin nitelik ve nicelikleri

konusunda yapılmış iki ayr ı çalışma bulunmaktadır. Bunlarda birisi Tecer (1996) taraf ından

yapılan, “Kentsel Hava Kirliliğinin Karbonat Yapıtaşlı Tarihi Yapılar Üzerindeki Etkilerinin

İncelenmesi” başlıklı yüksek lisans tez çalışmasıdır. Bu çalışmaya göre, 1994-1995 k ış sezonu

boyunca 8 istasyondan alınan yağış örneklerinde düşük pH değerleri elde edilmiştir. Aynı

çalışmada, her biri şehir merkezinde seçilen istasyonlara ait aylık ortalama pH değerlerinin

sırasıyla; 6.46, 5.94, 6.07, 5.96, 6.07, 6.50, 6.26, 6.05 olarak ölçüldüğü ifade edilmiştir. 1994-Ekim

ve 1995-Mart aylar ı ile ifade edilen k ış sezonunda 3.78, 4.10, 4.28, 4.30, 4.81, 3.86 gibi oldukça

düşük pH değerleri söz konusu olmuştur. Diğer bir çalışma Beyazıt ve Peker (1996) taraf ından

yapılmıştır. Aynı konu ile ilgili olarak; bu ikinci çalışmada pH, iletkenlik ve sülfat tayinleri

yapılmış olup, ölçüm istasyonlar ı olarak 4’ü şehir merkezinde, diğeri dışında olmak üzere toplam 5

sabit örnekleme noktası seçilmiş, 24.02.1996-06.04.1996 tarihleri arasındaki yağışlı günlerde 24



- 139 -

saatlik periyotlarla toplanan yağmur suyu örneklerinde her bir parametre için analizler yapılmıştır.

Her iki çalışmanın sonuçlar ı Tablo C.3.2-1 ve Tablo C.3.2-2 de verilmiştir.

Sivas İlinde, yeraltı suyuna sızan ve doğrudan deşarj yapılan sıvı atıklar ve bunlar ın

oluşturduğu kirlilik durumu ile ilgili herhangi bir çalışma yapılmamıştır.

Tablo C.3.2-1 ve Tablo C.3.2-2' den görüleceği üzere; genel olarak sürekli asidik karakterli

yağmur sular ı söz konusu değildir. Ancak 03.01.1994 tarihinde 4 ayr ı ölçüm istasyonunda ölçülen

sırasıyla 3.78, 3.86, 3.96 ve 4.00 pH değerleri CaCO3' lı kayaç malzemeleri için aşındır ıcı etkiler

gösterebilecek değerlerdir. Sülfat değerleri ve iletkenlik değerleri SOx kaynaklı ve asidik

yağmurlar ın bir göstergesi olarak algılanabilir. Diğer bir deyişle yağmur suyunda SO2 ve iyon

çözünürlüğünün artması oranında sülfat ve iletkenlik değerlerinde de artmalar söz konusudur. Bu

kapsamda genel olarak yalnızca Şubat ayı sülfat değerleri nisbeten yüksek olup, 3 nolu İstasyon

Caddesi’ne ait veriler olarak tespit edilmiştir.

Tablo C.3.2-1: Sivas' ta pH ölçüm değerleri (Tecer, 1996)

pH

İstasyon NoGünler

1 2 3 4 5 6 7 8

22.11.94 7.01 6.75 6.88 7.50 7.21 6.67 6.73 6.30

24.11.94 6.50 6.46 5.18 4.40 5.06 6.42 5.65 6.50

04.12.94 6.79 7.90 7.03 6.96 - 5.90 7.11 6.98

20.12.94 6.51 4.30 5.14 4.10 5.10 4.80 7.84 4.28

03.01.95 5.35 4.57 3.78 - 5.79 3.86 3.96 4.00

16.01. 95 5.93 4.65 5.8 5.76 5.96 5.13 6.23 5.46

10.02.95 6.30 4.56 4.76 6.38 6.20 6.50 6.69 7.09

13.03.95 6.45 4.60 - 5.75 6.20 6.92 5.55 6.54

Ortalama 6.46 6.12 6.07 6.08 6.21 6.04 6.26 6.06

İstasyonlar ın Bulunduklar ı Yerler: 1. İstasyon: Kümbet Mevkii, 2. İstasyon: Dört Eylül

Mahallesi Stadyum Mevkii, 3. İstasyon: Merkez Sirer Caddesi Üzeri, 4. İstasyon:

Gülyurt Mahallesi Mevkii, 5. İstasyon: Kur şunlu Hamamı Mevkii, 6. İstasyon:

Merkez İstasyon Caddesi, 7. İstasyon: K ılavuz Mahallesi Mevkii, 8. İstasyon:

Yenişehir Mevkii.



- 140 -

Tecer (1996) taraf ından yapılan çalışmada da, bu bölgede düşük pH değeri (pH=3.86)

ölçülmüştür. İletkenlik değerlerinin en yüksek ortalaması da yine İstasyon Caddesi’nde

belirlenmiştir. İstasyon Caddesi yerleşim yoğunluğu açısından nisbeten yüksek, bitişik nizam

şehirleşme şeklinde kurulmuş bulunmaktadır.

Tablo C.3.2-2: Sivas' ta yağmur sular ında pH, sülfat ve iletkenlik ölçüm değerleri (Beyazıt ve Peker, 1996).

PH Sülfat (mg/l) İletkenlik (mS)

İstasyon No İstasyon No İstasyon NoGünler

1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5

24.02.96,

01.03.96,

04.03.96,

20.03.96,

21.03.96,

24.03.96,

06.04.96

günlerinin

ortalaması

6.57 6.79 6.69 6.89 6.95 1.39 1.17 3.77 1.97 1.23 0.06 0.05 0.13 0.07 0.05

1 Nolu Ölçüm İstasyonu: Yerleşim yoğunluğunun orta düzeyde olduğu Alibaba

mevkiinde, Osman Nuri Gezmen Karakol binası önünde kurulmuştur. Şehrin kuzey bölgesinde

yer almaktadır.

2 Noluı Ölçüm İstasyonu: 1 Numaralı ölçüm istasyonunun yaklaşık 2 km güneydoğusunda

yer alan Emniyet Müdürlüğü sahasında kurulmuştur. Bölgede yerleşim yoğunluğu nisbeten

düşüktür.

3 Nolu Ölçüm İstasyonu: 1 Numaralı ölçüm istasyonunun yaklaşık 2.5 km güneybatısında

yer alan Fethi Akyüz Karakolu binası önünde kurulmuştur. Bölgede yerleşim yoğunluğu nispeten

yüksektir.

4 Noluı Ölçüm İstasyonu: 1 Numaralı ölçüm istasyonunun yaklaşık 1 km güneybatısında

yer alan Karayollar ı 161. Şube Şefliği sahasında kurulmuştur. Bölgede yerleşim yoğunluğu

nispeten yüksektir



- 141 -

5 Nolu Ölçüm İstasyonu: 1 Numaralı ölçüm istasyonunun yaklaşık 8 km güneyinde yer

alan Cumhuriyet Üniversitesi girişinde kurulmuştur. Bölge şehir merkezinin dışında olup

yerleşim yoğunluğu diğer istasyon bölgelerine oranla oldukça düşüktür.

C.4. Hava Kirleticilerin Çevreye Olan Etkileri

C.4.1. Doğal Çevreye Etkileri

C.4.1.1. Su Üzerindeki Etkileri

Hava kirleticilerin sucul ortamlar ı dolaylı olarak etkilemesi sözkonusu olmaktadır. Bu

etkiler daha çok asitleşme şeklinde NOx ve SOx kaynaklıdır. Sucul ortamlar ın asitleşmesi

atmosferik birikim ile bu asitleşmenin biyolitik etkileri hakk ındaki araştırmalar asit yağmuruna

maruz kalan, örneğin göl gibi sucul ortamlarda önemli düzeyde bozulma etkilerinin 20-30 yılda

gerçekleştiği belirtilmektedir. Asit yağmurlar ından etkilenmiş sucul sistemlerde sülfat ve/veya

nitrat konsantrasyonlar ı artmakta ve pH düzeylerinde hızlı değişimler olmakta, dolayısıyla bitki ve

diğer mikro-makro canlı türlerinde azalmalar ve ölümler gözlenebilmektedir. Yine bazı asidik göl

gibi durgun ortamlarda çeşitli türlerde yosunlar oluşmakta ve alt tabakalardaki organizmalar için

uygun olmayan şartlar ortaya çıkabilmektedir. Araştırmalara göre bu asitlenmeden etkilenme; göl

gibi sucul ortamlar ın tamponlama kapasitelerine oldukça bağlı olabilmektedir. Örneğin asitleri

nötralize edebilecek kadar alkalinite içeren bu sucul ortamlarda asitlenmenin olumsuz etkileri

büyük oranda azalmaktadır. Bu sucul ortamlardaki canlı yaşamı için uygun pH değerleri nötrale

yak ın olmalıdır. Çünkü örneğin pH 5,5-7 aralığında asitlikte alabalık, solucan, midye gibi su

canlılar ı ölmektedir. pH 4,5 civar ında ise, tatlı su levreği ile göl balıklar ının birçoğu ölmektedir.

Sivas göller bölgesi olmamakla birlikte, yukar ıda belirtilen oluşabilecek etkilerin sucul ortamlarda

söz konusu olabileceği düşünülebilir (Bayık, 2000).

C.4.1.2. Toprak Üzerine Etkileri

Toprak, karasal ekosistemin ana öğesini oluşturur. Toprağın asit depolanmasına kar şı

tepkisi; toprağın türüne bağlı olarak değişir. Gerçekte birçok toprak bitkisinde yer alan organik

asitler nedeniyle zaten bu ortamlarda düşük düzeylerde de olsa asitlik söz konusudur. Ancak hava

kirleticilerin dolayısıyla asit yağmurlar ının etkisiyle, pH’nın 4,5 gibi seviyelere inmesiyle

topraktaki bitkiler Al+3, Ca+2, Mg+2, K +, Fe+2, Mn gibi iyonlar ı topraktan bünyelerine alarak

toprağın verimliliğinin düşmesine neden olurlar. Ayr ıca bitkiler için gerekli olan fosforun asidik



- 142 -

ortamlarda bitkilere alınması engellenmektedir. Yine yüksek asitli topraklarda bakteriyel süreçler

olumsuz etkilenirler ve topraktaki organik maddelerin bozulması engellenir (Bayık, 2000).

C.4.1.3. Flora ve Fauna Üzerindeki Etkileri

Hava kirleticilerin bitkiler üzerinde etkilerinin araştır ıldığı birçok çalışma yapılmış olup, bu

kirletici gruplar ının esas olarak, kükürt ve azotoksitler, ozon ve peroksiasetilnitrat (PAN) gibi

fotokimyasal oksitleyiciler, hidrokarbonlar ve partiküler maddeler olduğu belirlenmiştir. Örneğin

kükürt ve azotoksit bileşiklerinin atmosferik reaksiyonlar ı ile oluşabilen asit yağmurlar ı/asit

depolanması, özellikle çam ve kayın ağaçlar ında yı pranma ve gelişimlerini yavaşlatma gibi

olumsuz etkiler gösterebilmektedirler. Hava kirleticileri etkilerine kar şı en duyarlı diğer bitki türleri

arasında ise; yonca, arpa, pamuk, buğday, elma sayılabilir (Bayık, 2000). Diğer taraftan toprak

ortamındaki pH değerlerinin değişmesi çeşitli etkilere neden olabilir. Örneğin 5’in altındaki pH

değerleri, yüzey toprak partiküllerinde H+ ile dönüşümün oluşması ve Ca+2, Mg+2’nın alt toprak

tabakalar ına veya zemin suyuna doğru yıkanmasına neden olur. 4 ve 3’ün altındaki pH değerleri,

bazı metallerin ayr ışmasına neden olur. pH düşmesi, Al+3 ve diğer metal iyonlar ının bitkileri

zehirlemesine neden olur. Ayr ıca asidik ortamlarda çözünür hale gelen Al+3 iyonlar ı, bitki

köklerinden Mg+2 ve Ca+2 elementlerinin bitkiye alımını önleyerek bitki gelişimine olumsuz etkiler

gösterebilirler. Sivas' ta olumsuz iklimsel koşullara bağlı olarak tar ımcılık sektörünün yavaş

gelişmiş olması, halihazırdaki durumu için bu tür bitkisel hasarlar ın sözkonusu olmadığı

belirtilebilir. Diğer taraftan, kükürt dioksit, geniş yapraklı bitilerde damarlar arası yaprak dokular

üzerinde beyaz-saman sar ısı, ot şeklindeki bitkilerde ise bitkinin orta damar ın her iki yüzeyinde

beyaz-koyu saman sar ısı renkler oluşturur. Aynı kirletici gaz, çam ağaçlar ı gibi kozalaklı iğne

yapraklılarda yapraklar ın uç k ısımlar ında kahverenkli bozulmalar ve bunlara bitişik renksiz

bölgeler meydana getirir (Seinfeld, 1975).

C.4.1.4. İnsan Sağlığı Üzerindeki Etkileri

Sivas'ta, çeşitli sabit ve hareketli kirletici kaynaklardan atmosfere verilebileceği düşünülen

bazı hava kirleticilerin insan sağlığına doğrudan ve dolaylı etkileri aşağıdaki gibi belirtilebilir.



- 143 -

Kükürtdioksit (SO2)

Kükürtdioksit gazının oluşmasında esas kaynaklar arasında yakma proseslerinin bulunduğu

tesisler yer almaktadır. Bu kirletici gaz genel olarak insanlarda üst solunum yollar ında tahriş ile

birlikte, faranjit ve laranjit gibi hastalıklar ın oluşmasına neden olur. Bu tür hastalıklar, özellikle

yaşlı ve çocuklar üzerinde daha güçlü olumsuz etkiler oluşturabilir. Kükürtdioksit gazı

atmosferdeki partiküler maddelerin yüzeyinde adsorplanarak alveollere kadar ulaşabilmekte ve

atmosferik ortamda bulunduğu konsantrasyonlardan daha etkili olabilmektedir. Diğer bir deyişle

SO2 gazının partiküler maddelerle sinerjistik etkileri sözkonusu olabilmektedir. Atmosferik

ortamlarda günlük SO2 ortalaması 140-260 µg/m3 olduğunda, insanlar üzerinde şiddetli bronşit,

260-500 µg/m3 olduğunda ise ciddi solunum bozukluklar ı söz konusu olabilmektedir.

Karbondioksit (CO2)

Karbondioksit gazının oluşmasında esas kaynaklar arasında yakma işlemlerinin bulunduğu

tesisler yer almaktadır. Bu gaz insanlardaki solunum merkezleri üzerine güçlü etkiler göstererek,

solunum hızlar ının artmasına ve atmosferdeki oksijen ile insanlar ın temasını keserek

oksijensizlikten boğulma-nefes alınamama gibi sonuçlar yaratabilirler.

Karbonmonoksit (CO)

Karbonmonoksit gazının oluşmasında esas kaynaklar arasında yakma proseslerinin

bulunduğu tesisler yer almaktadır. Bu kirletici gazın, çeşitli konsantrasyon değerlerinde iken

önemli sağlık etkilerinden söz edilebilir. Örneğin 100-500 ppm arasında CO bulunan ortamlarda

birkaç saat kalındığında orta-güçlü başağr ılar ı, 2000 ppm civar ında ise baş dönmesi, baygınlık ve

akut (ani) ölüm olaylar ı görülebilir.

Azotoksitler (NOx)

Azotoksitlerin oluşmasında esas kaynaklar arasında yakma proseslerinin bulunduğu tesisler

yer almaktadır.Bu kirletici gazlar genelikle atmosferde güneş ışığı ile birlikte ozon oluşmasında

etkili olup, insanlar üzerinde dolaylı olarak, solunum yolu hastalıklar ına neden olabilirler. Örneğin25-100 ppm NO2' ye maruz kalınmasıyla bronşit, 100-150 ppm de akciğer ödemi, 500-700 ppm’de

ölümler olabilir.



- 144 -

Hidrokarbonlar (HC)

Hidrokarbon gazlar ının oluşmasında benzinli motorlu taşıtlar ana kaynak konumunda yer

almaktadır. Bu kirletici gazlar insanlar üzerinde kanser yapıcı etkilere neden olabilirler.

C.4.2. Yapay Çevreye (Görüntü Kirliliği Üzerine) Etkileri

Hava kirleticilerin yapay çevreye etkilerinde sorumlu en önemli gaz kirleticiler kükürt oksit

ve azotoksit bileşikleridir. Uzun vadeli olarak bu tür gaz ve asidik bileşiklerine maruz kalan

mermer gibi asidik ortamlarda kolayca çözünebilir malzemelerde çeşitli bozulmalar

oluşabilmektedir. Meydana gelen hasar; malzemenin yüzeyinde tutunan aerosollerin renk

değişimine neden olması ve kimyasallar ın bu yüzeyde oluşan reaksiyonlar gereği CaSO4 tortullar ı

bırakarak depolanması şeklinde oluşur. Bu yapı bozulmalar ında atmosferdeki bağıl nemin de

katk ısı bulunmaktadır. Örneğin % 80 dolayında daha düşük nem durumlar ında malzemenin dış

yüzeyinin etkilenmesi dışında asidik reaksiyon ürünlerinin alt tabakalara ulaşması söz konusu

olabilir. Asidik gazlar ın (SOx ve NOx) neden olduğu bozulmalar ile ilgili olarak Sivas'ta Tecer

(1996) taraf ından yapılan çalışmada, pH 4,4 koşullar ında Çifte Minare, Buriciye Medresesi, Ulu

Cami, Gökmedrese, Meydan Camii' nin karbonatlı yapılar ında aşınmalar ve beraberinde fiziksel

bozunma görüntüleri saptandığı ileri sürülmektedir.


Baş bakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü Hava Kirliliği Çevre İstatistikleri, 1992, Ankara

Baş bakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü Hava Kirliliği Çevre İstatistikleri, 1995, Ankara.

Bayık, M., 2000, Asit Depolanması ve Çevresel Etkileri, Cumhuriyet Üniversitesi Çevre

Mühendisliği Bölümü, Bitirme Tezi, Sivas, 28 S.

Beyazıt, N., 1993, Samsun-Tekkeköy Yöresi Havasındaki So2 ve Duman Konsantrasyonlar ının

Belirlenmesi ve Meteorolojik Parametrelerle İlişkilerinin İncelenmesi, 19 Mayıs Üniv., Yüksek

Lisans Tezi, Samsun.

Beyazıt, N., Bali, U.,1996, Sivas'ta Hava Kirliliği Ve Meteorolojik Parametrelerle İlişkisininAraştır ılması, I. Uludağ Sempozyumu, Bursa, 551-559.



- 145 -

Beyazıt, N., Peker, İ., 2000, Sivas İl Merkezindeki Yağış Sular ının Kimyasal Analizi, Ekoloji

Dergisi, Sivas.

Can, F., 1995, Ozon Deyip Geçmeyin, Çevre Ve İnsan Dergisi, Yıl: 6, S:19, Ankara.

Meteoroloji Sivas-İstasyon Müdürlüğü, 2001, Meteoroloji Sivas-İstasyon Müdürlüğü Envanter

Verileri, Sivas.

Savaşcı, Ş., 1987, Sivas Merkez İlçe Atmosferinde Kur şun Miktar ının Mevsimlere Göre

Değişimi, Cumhuriyet Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Sivas.

Seinfeld, J. L., 1975, Air Pollution, Physical And Chemical Fundamentals, Mc. Graw Hill Book

Company, New York, 523 S.

Sivas Belediye Başkanlığı, 2001, Sivas Belediye Başkanlığı Envanter Verileri, Sivas.

Sivas İl Sağlık Müdürlüğü, 2000, İl Sağlık Müdürlüğünün 2000 Yılına Kadar Olan Verileri,

Sivas

Tecer, L.,1996, Kentsel Hava Kirliliğinin Karbonat Yapıtaşlı Tarihi Yapılar Üzerindeki

Etkilerinin İncelenmesi, Cumhuriyet Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü, Yüksek Lisans

Tezi, Sivas, 89 S.

Vesilind, A.P., 1990, Environmental Pollution And Control, Third Edition, Washington.

Williamson, S.J., 1973, Fundamentals Of Air Pollution, Addision-Wesley Publishing Co., New

York.

D.1. Su Kaynaklarının Kullanımı

D.1.1. Yeraltı Suları

Sivas İl sınırlar ı içerisindeki yeraltı su potansiyeli toplam 44 hm3/yıl dır. Sivas kent olarak

su miktar ı açısından sorunu olmayan iller arasında yer almaktadır. Miktar açısından yüzey ve

yeraltı suyu olarak sorun yoktur. Ancak mevcut sular ın sertliğinin biraz yüksek olması sorunu

mevcuttur. Bu ise doğal koşullar ın, yani jeolojik yapının bir sonucudur. Sivas kentinin de içerisinde

yer aldığı çok geniş bir alanda, Miyosen yaşlı jipsli jeolojik formasyonlar mevcuttur. Bu kayaç

birimleri ile temasta olan sular, söz konusu kayaçlar ı çok kolay çözebildiği için suyun tuzluluğu ve

buna bağlı olarak da sertliği fazla olmaktadır. Bölgede geniş bir yayılıma sahip olan bu jipsli

birimler, yaygın karstlaşmalı olup, yüzeylemelerinde karst morfolojisinin tipik şekillerinden olan

çöküntü alanlar ı, dolin, düden ve mağaralar gözlenmektedir. Bölgenin en büyük debili (1 m3/sn



- 146 -

kadar) kaynaklar ı olan Göydün ve Seyfe kaynaklar ı bu birimden boşalan karst kaynaklar ıdır.

Bölgenin diğer önemli akiferleri; Sivas kentinin kuzeyinde yeralan Neojen (N) yaşlı birimler

(konglomera, kumtaşı, kireçtaşı), Paleozoyik yaşlı kireçteşı-mermerler (B), Mesozoyik yaşlı

kireçtaşlar ı (M) ve alüvyonlardır (Qa). Paleozoyik yaşlı kireçtaşı-mermerlerden oluşan akifer ve bu

akiferin boşalımı, Yıldız Irmağı’nın çıktığı noktayı oluşturan, debileri 600-750 L/sn dolayındaki

Gaziköy ve Kaynarca kaynaklar ı); Mesozoyik yaşlı kireçtaşı akiferinin tipik örnekleri ise Sivas-

Ulaş kasabasının doğusundaki Tecer Dağı kireçtaşı akiferi ve Sivas-Gürün kasabası’ndaki

Gökpınar kaynağının boşaldığı Jura-Kretase yaşlı kireçtaşı akiferidir. Toplam yaklaşık 500 L/sn

boşalımı olan Ekemen, 2001) Tecer Dağı kireçtaşı akiferinden boşalan kaynaklardan Beşgözeler

Kaynağı, Ulaş kasabası, Sivas Demir Çelik Fabrikası ve bölgedeki köy yerleşimlerinin içme

sular ının kar şılandığı, sertliği düşük (11-13 F.So) kaliteli bir sudur. Gürün-Gökpınar kaynağı ise

debisi yıl içerisinde 4.5 ile 8 m3/sn arasında değişen (Kaçaroğlu, 2001) bölgenin önemli bir su

kaynağıdır.

Sivas kenti ve yak ın çevresinde, K ızılırmak nehir yatağı alüvyon akiferi, nehirden

beslenmesi nedeniyle bol miktarda su taşımaktadır. Ancak ırmak suyunun jipsli birimlerin etkisi

sonucu tuzlu olması nedeniyle söz konusu alüvyon akiferi de sertliği yüksek-tuzlu su içermektedir

(Tablo D.1.1-1, Sk-1 kuyusu). Neojen yaşlı kireçtaşı akiferi, Sivas kentinin içme ve kullanma

suyunun kar şılandığı akiferdir. Sivas Kenti’nin içme ve kullanma suyunun yaklaşık % 49 gibimiktar ı, kireçtaşlar ından oluşan, jipsli birimlerin bulunmadığı, kentin kuzeyinde yeralan Tavra

Vadisi havzasından (Neojen yaşlı birimler), % 51‘lik k ısmı ise bu havzanın hemen doğusunda yer

alan Pirkinik havzasında, Mısmılırmak deresi üzerinde inşa edilmiş 4 Eylül Barajı’ndan

kar şılanmaktadır. Tavra vadisindeki sular ın sertliği 15–32 Fransız Sertliği arasında (şehir şebeke

suyunun sertliği 29-32 F.So arasında) değişmektedir (Kaçaroğlu ve Şahin,1994). Pirkinik

bölgesindeki sular ın sertliği bu değerlerden biraz daha fazladır. Üniversite’de kullanılan sular ise

bölgedeki jipsli birimler ve K ızılırmak suyunun etkisi altında olması nedeniyle çok daha yüksek

sertliğe sahip. Sivas halk ı sertliği düşük Tatlı Su ihtiyacını Tavra Vadisi bölgesinden çıkmakta olan

Kepenek (7-8 L/sn, sertlik 14 F.So) ve Behrampaşa (25 L/sn, sertlik 20 FS) kaynak sular ının

akmakta olduğu Sokak Çeşmeleri’nden kar şılamaktadır.

Tavra Vadisi havzasının 1000 – 1100 L/sn mertebesindeki yeraltı suyu potansiyelinin 400–

550 L/sn lik miktar ı günümüzde kullanılmaktadır. İleriki yıllarda şehrin büyümesine ve endüstrinin

gelişmesine parelel olarak artacak olan su ihtiyacını kar şılamak amacıyla iki ayr ı alternatif

düşünülmüştür. Bunlardan birisi Yıldız Irmağı havzasında yer alan, toplam debileri 600–750 L/sn,sertlikleri ise 41–58 F.So arasında değişen Gaziköy ve Kaynarca kaynaklar ı; ikincisi ise Mısmıl

Irmak üzerinde 4 Eylül Barajı ve buradan alınacak suyun ar ıtılması için İçme Suyu Ar ıtma Tesisi



- 147 -

inşaatlar ıdır. Birinci alternatifteki kaynak sular ının sertliğinin, halen kullanılmakta olan suyun

sertliğinden fazla ve ayr ıca yaklaşık 30 kilometrelik bir isale hattına gereksinim duyulması

nedeniyle ikinci alternatif olan 4 Eylül Barajı devreye sokulmuştur. 4 Eylül Barajı inşaatı

tamamlanarak hizmete alınmıştır.

4 Eylül Barajı ve İçme Suyu Ar ıtma Tesisi devreye girmiş olup; Sivas halk ı, mevcut duruma göre,

miktar olarak daha fazla ve de sertliği daha düşük içme ve kullanma suyuna kavuşabilmiştir.

Ar ıtma tesisinden çıkan ar ıtılmış içme ve kullanma suyu şu an için sadece şehrin alt kotlar ında

bulunan bölgelere ulaşmakta olup; Sivas Belediyesi’nce yapımı planlanan terfi merkezinin

tamamlanması ile birlikte tüm şehre ar ıtılmış su verilebilecektir. Barajda toplanacak olan yüzey

sular ının atmosfere açık olması nedeniyle gerek doğal ve gerekse insan aktiviteleri ile, şu anda

kullanılmakta olan yeraltı sular ına oranla çok daha kolay kirlenebilecektir. İçme suyu barajı beslenim havzasında yer alacak yerleşim birimleri ve/veya sanayi kuruluşlar ının sıvı, katı ve

benzeri, özellikle organik kökenli atıklar ının baraja gelmesi durumunda, ar ıtma tesisi girişinde ve

çık ışında yapılmakta olan klorlama sonucunda oluşabilecek klorlu organik bileşikler kansorojen

riskleri de beraberinde getirebilecektir. Bu nedenle, baraj göl alanının korunmasına yönelik

çalışmalar ın, vakit geçirilmeden yapılması gerekmektedir

D.1.2. Jeotermal Kaynaklar


D.1.3. Akarsular

Türkiye’nin en önemli akarsular ından olan Fırat Nehri, Ceyhan Nehri, Yeşilırmak ve

K ızılırmak nehirlerinin ilk çıktığı bölgeler Sivas İl sınırlar ı içerisinde kalmaktadır. Yılanlı Çay ve

Çaltı Çayı birleşip Divriği’den geçerek Erzincan İl sınırlar ı içerisinde Fırat Nehri’ne kar ışmakta,

yine benzer şekilde Balıklıtohma ve Tohma Çaylar ı Sivas İlinin güney bölgelerinden çık ı p,

Malatya İl sınırlar ı içerisinde Fırat nehri’nin bir diğer kolunu oluşturmaktadır. İlin güneyde’kiHurman çayı ise Ceyhan Irmağı’nın ilk çıktığı bölgeyi oluşturmaktadır. Sivas İlinin kuzeyinde

Kelkit Çayı ve Tozanlı Irmağı Yeşilırmak’ın ilk çık ış bölgelerini oluşturmaktadır. Yukar ıda anılan

dört büyük akarsudan, Sivas İl sınırlar ı içerisinde en uzun ak ış uzunluğuna sahip olanı K ızılırmaktır

(Bkz. Şekil B.4.3-1). Sivas İlinin doğusunda İmranlı bölgesinden doğup, Sivas kent merkezinden

geçen K ızılırmak’ın bölgedeki en önemli yan kollar ı, doğudan batıya doğru Acısu, Acıırmak, Koru

Deresi, Mısmıl Irmak, Fadlım Irmağı, Tecer Irmağı ve Yıldız Irmağıdır . Yukar ıda anılan Sivas İl

sınırlar ı içerisindeki ana akarsu ve yan kollar ı üzerinde bulunan Ak ım Gözlem İstasyonlar ı ve buistasyonlara ait bilgiler Tablo B.4.3-1’de sunulmuştur.



- 148 -

Sivas kent merkezi çık ışındaki Söğütlühan Ak ım Gözlem İstasyonu (Bkz. Şekil D.1.1-1, A-

4 noktası) verileri dikkate alındığında, K ızılırmak’ın maksimum, minimum ve ortalama debileri

arasında önemli farklar ın mevcut olduğu, kararsız bir ak ım rejimine sahiptir (Tablo D.1.3-1 ve

Şekil D.1.3-1). Söz konusu tabloda, uzun dönem (30 yıllık) aylık ve yıllık bazda minumum,

ortalama ve maksimum değerlerin ortalamalar ı verilmiştir. Buna göre ortalama yıllık ak ım 39.89

m3/sn, yıllık minumum ak ımlar ın ortalaması 4.06 m3/sn, yıllık maksimum ak ımlar ın ortalaması ise

332.89 m3/sn’dir. Aynı ak ım gözlem istasyonunda 332.89 m3/sn'nin çok üzerinde ak ımlar ın geçtiği

bilinmektedir. Örneğin 14 Mayıs 1980 tarihinde 589 m3/sn gibi çok yüksek bir ak ım miktar ı

ölçülmüştür (EİE Ak ım Yıllıklar ı). Öte yandan, ırmak özümleme kapasitesinin belirlenmesi

amacıyla kullanılmakta olan “on yılda bir defa oluşan ve yedi gün üst üste devam eden en düşük

ak ım” miktar ı 2.60 m3/sn olarak belirlenmiştir (Değirmenci, 1995).

K ızılırmak’ın ilk çıktığı noktadan Sivas kent çık ışına kadar olan kesimi, su kalitesi

açısından değişik araştırmacılar [Sönmez, 1986; Yıldız, 1995, Değirmenci,1995, (Değirmenci ve

diğ.1995), Değirmenci ve diğ. 1996, Kaçaroğlu ve diğ. 2001] taraf ından farklı zamanlarda

incelenmiştir. Aşağıdaki paragraflarda Değirmenci ve diğ.1996 çalışmasına ait bulgular

özetlenmiştir.

A-1 örnekleme noktası, K ızılırmak drenaj alanında jipslerin yer almadığı, K ızılırmak’ın

ilk çıktığı bölgeyi (İmranlı) temsil etmektedir (Bkz. Şekil D.1.1-1). Bu noktada K ızılırmak’ın EC

değeri 395-505 µS/cm, su sertliği ise 14-23 F.So arasında değişmekte olup (Tablo D.1.3-2) her

türlü kullanım amacına uygundur. K ızılırmak’a bu noktadan sonra özellikle güney kesiminden,

jipsli havzalar ı drene eden Acısu ve Acıırmak gibi yan kollar kar ışarak, su kalitesinin düşmesine

neden olmaktadır.

Tablo D.1.3-1: K ızılırmak Söğütlühan AGİ'nu 1963-1993 Yıllar ı Arasında Gözlenen Aylık Maksimum, Ortalama ve

Minimum Ak ım Değerlerinin Yıllık Ortalaması (m3/sn) (Değirmenci, 1995)

Ek. Kas. Arl. Ock. Ş bt. Mrt. Nis. May. Haz. Tem. Ağ. Ey. Yıllık

Min 5.68 8.31 10.61 11.53 15.73 33.16 85.62 53.14 17.71 6.78 4.83 4.92 4.06

Ort 8.98 14.50 18.69 18.89 26.62 84.68 152.62 95.87 39.78 12.0 6.32 6.15 39.89

Max 17.20 35.50 39.03 36.86 55.70 219.92 260.73 183.53 82.47 21.60 9.51 10.31 332.89



- 149 -

Şekil D.1.2-1: K ızılırmak Söğütlühan AGİ Minumum, Maksimum ve Ortalama Debilerinin Aylara Göre Değişimi (1963-1993

Yıllar ı, 30 Yıllık Ortalama) (Değirmenci, 1995)

İmranlı bölgesinden A-2 noktasına (Seyfe ve Göydün kaynaklar ı menbaı) gelinceye kadar

ırmak suyunun EC değeri yaklaşık beş kat, sertlik değeri ise dört kat kadar artmaktadır. Sulama

suyu açısından C2S1 sınıf ından C4S1 sınıf ına kadar kalite düşmesi gözlenmektedir (Bkz. Şekil

D.1.1-1 ve Tablo D.1.2-2).

A-2 örnekleme noktasından sonra, bölgedeki jips akiferinin boşalımı olan Göydün ve Seyfe

Kaynaklar ının ırmağa kar ışımı ile ırmak suyunun tuzluluğu bu kaynaklar öncesine göre büyük

oranda artmaktadır (Tablo D.1.2-2, A-3). Bu karst kaynaklar ının toplam debisi 1 m3/sn’nin

üzerinde olup kurak ve yağışlı dönemlerde debide önemli bir değişim gözlenmez (Değirmenci ve

diğ.1995). Özellikle K ızılırmak debisinin birkaç m3/s düzeyine düştüğü kurak dönemlerde, bu

kaynaklar ın, ırmak suyu kalitesi üzerindeki olumsuz etkisi çok daha belirgin hale gelmektedir.

K ızılırmak Sivas kent çık ışı (Şekil D.1.1-1, A-4) ile kent girişine (A-3 noktası) ait analiz

sonuçlar ı kar şılaştır ıldığında, toplam çözünmüş iyon miktar ı ve de ayr ı ayr ı iyonlar açısından bir

azalma/kalitede iyileşme gözlenir (Tablo D.1.2-2). Bu iyileşme, A-3 noktasından sonra

K ızılırmak’a boşalan Mısmıl, Tecer ve Fadlım ırmaklar ının, nisbeten daha az tuzlu sular ının

kar ışımı ile sağlanmaktadır.

A-5 örnekleme noktası, drenaj alanında jipsli formasyonlar ın yeralmadığı Yıldız Irmağı

üzerindedir (Şekil D.1.1-1). Bu su örneği A-2, A-3 ve A-4 örnekleri ile kar şılaştır ıldığında,



- 150 -

çözünmüş toplam iyon miktar ının büyük ölçüde düşük olduğu görülmektedir. Bu akarsuda EC 500-

630 S/cm, sertlik ise 28.5-33 F.So arasındadır (Tablo D.1.2-2).

Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği’nin (1988) “K ıtaiçi Su Kaynaklar ının Sınıflar ına Göre

Kalite Kriterleri” baz alınarak akarsular ın sınıflaması aşağıdaki şekilde yapılmıştır. K ızılırmak

suyu İmranlı civar ında (A-1) I. Sınıf’a girmekte iken ak ış aşağısında jipsli bölgelerden gelen

sular ın kar ışımı sonucu Göydün Kaynağı (Şekil D.1.1-1, Ky-1) menbaından (A-2) Sivas çık ışına

kadar (A-4) IV. Sınıf su durumundadır. İlgili yönetmeliğe göre I. Sınıf sular, yalnız dezenfeksiyon

ile içme suyu temin edilebilen, alabalık üretiminde, çiftlik suyu olarak kullanılabilen sulardır. IV.

Sınıf sular ise “çok kirlenmiş su” olarak adlandır ılmaktadır. Yıldız Irmağı suyu (A-5) aynı

sınıflamaya göre I. Sınıf sudur.

Türk Standartlar ı Enstitüsü’nün (TSE,1986) içme suyu standartlar ı göz önüne alındığında,

K ızılırmak suyu İmranlı civar ında (A-1 noktası) analizi yapılmış parametreler açısından içme suyu

standartlar ına uygundur. Diğer noktalarda ise (A-2, A-3, A-4) Cl, SO4, Ca ve Sertlik açısından

standartlarda verilen sınır değerleri aşmaktadır. Yıldız Irmağı suyu (A-5) ise analizi yapılmış

parametreler açısından TSE’nin içme suyu standartlar ına uygun kalitededir.





- 152 -

A-5

YILDIZ IRMAĞI

NİSAN 94 497 7.30 12.0 79.8 20.9 6.2 1.17 341.6 5.7 10.6 28.5 0.0

(Havza Ç./Zengi) EK İM 94 630 7.90 15.0 98.0 98.0 10.6 1.95 408.7 10.7 5.3 33.0 0.

Tablo D.1.2-2: Yukar ı K ızılırmak Havzası Akarsu Örnekleme Noktalar ına Ait Kimyasal Analiz Sonuçlar ı (Değirmenci ve diğ., 1996)



- 153 -

D.1.4. Göller, Göletler ve Rezervuarlar

Sivas İl sınırlar ı içerisindeki en önemli göller; Lota-1 Gölü, Lota-2 Gölü, Hafik Gölü, Tödürge Gölü,

Çetme Gölü, Kemis Gölü, Mağara Gölü, Kuru Göl, Kaz Gölü, Karayün Gölü, Ulaş Gölü ve Balıkkaya

Gölü’dür.

Bu göllerin yüzey alanlar ı; Tödürge Gölü’nün 350 ha., Hafik Gölü’nün 80 ha., Lota-1 Gölü’nün 3 ha.,

Lota-2 Gölü’nün 4 ha., Çetme Gölü’nün 12 ha., Kemis Gölü’nün 40 ha., Mağara Gölü’nün 21 ha., Kuru

Göl’ün 125 ha., Kaz Gölü’nün 12 ha., Karayün Gölü’nün 22 ha., Ulaş Gölü’nün 220 ha., Seyfe Gölü’nün 17

ha. ve Balıkkaya Gölü’nün 150 ha.’dır. En büyük göl olan Tödürge Gölü’nün ortalama derinliği 4 m. ve Kaz

Gölü’nün ortalama derinliği ise 2.5 m. civar ındadır.

Yerüstü sulamalar ı şeklinde kullanılan göletler ise Üçtepe (Merkez), Harmancık (Merkez), Deliilyas

(Altınyayla), Kurucagöl (Altınyayla), Güzeloğlan (Altınyayla), Karagöl-Sahli (Gemerek), Kömeviran

(Gemerek), Delice (İmranlı), Avcı pınar (Yıldızeli), Küçükhöyük (Yıldızeli), Sar ıçal (Yıldızeli), K ıldır

(Yıldızeli), Boğazdere (Ulaş), Kemeriz (Zara) ve Şerefiye (Zara), Bozarmut ( Kangal ) göletleridir. Ayr ıca,

Hamal Regülatörü (Kangal) ile Kalın Regülatörü (Yıldızeli) de aynı amaçlı olarak hizmet görmektedir.

DSİ taraf ından yapılan ve yerüstü sulamalar ı şeklinde kullanılması planlanan göletlerlerden Yıldız (

Yıldızeli ), Üçöz (Kangal) ve K ızılcak ışla (Şark ışla) Göletleri geövde yada sulama tesisleri inşaatlar ı devam

etmektedir.

D.1.5. Denizler

Sivas İlinin denize k ıyısı bulunmamaktadır.

D.2. Doğal Drenaj Sistemleri

Bu konu ile ilgili bilgiler D.1-1. ve D.1-2. bölümlerinde verilmiştir.



- 154 -

D.3. Su Kaynaklarının Kirliliği ve Çevreye Etkileri

D.3.1. Yeraltı

Suları

ve Kirlilik Sivas kenti içme ve kullanma suyu havzası (Tavra vadisi) ve bu havzanın beslenim alanı içerisinde,

kentin kullanmakta olduğu mevcut yeraltısular ını kirletebilecek katı (çöp deponi alanı ve benzeri) ve sıvı

(büyük ve küçük sanayi bölgeleri ve/veya sanayi kuruluşlar ının atıklar ı olarak) herhangi bir atık ve bu

atıklardan olabilecek sızıntı mevcut değildir. Tavra vadisindeki içme suyu kuyular ının olduğu bölgede vadoz

zonun kalınlığı 2.5-3 metrenin üzerindedir. Ancak aynı bölgede, dere yatağı içerisinde ve vadi yamacı ile

alüvyonun kesişme yerlerindeki doğal su boşalımlar ının drenlerle toplandığı bölgelerde, yeraltı suyu yüzeye

yak ın (vadoz zon çok ince, 1-2 metre kadar) olduğu için kolaylıkla kirlenebilme riski mevcuttur. Bu bölgede

tar ım yapılmakta, doğal ve yapay gübre kullanılmakta ve ayr ıca bu bölge otlak olarak kullanılmaktadır.

Kuyular ın ve özellikle Drenaj Sistemi’nin bulunduğu bölgelerin, Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği’ne

uygun olarak çitle çevrilip koruma altına alınması gerekmektedir. Kaçaroğlu ve Şahin (1994)’in yapmış

olduklar ı çalışmada; Tavra vadisindeki kuyu ve drenaj sular ında düşük miktarda saptanmış oldan NH3 ve

NO2’nin kaynağının, otlak alanı ve tar ımsal faaliyetler ve/veya bölgedeki iki sondaj kuyusunda, alüvyonda

kesilmiş olan Turba Seviyeleri olduğu belirtilmiştir.

Sivas kenti ve yak ın çevresinde, Tavra vadisi dışında, yeraltı suyunun kullanıldığı diğer akifer sistemi

K ızılırmak yatağını oluşturan alüvyon akiferdir. Alüvyon akifere ait sular K ızılırmak’tan beslendiği için

bölgedeki jipslerin etkisiyle tuzlu ve sertliği yüksek sulardır. Bu nedenle içme suyu amacı dışında, kullanma,

sulama ve benzeri amaçlarla kullanılmaktadır. Üniversite’nin kullanma suyunun temin edildiği alüvyon

akifere ait kuyu sular ında, doğal kirlenme (sertliğinin yüksek olması) dışında NH3, NO2 ve benzeri herhangi

bir kirlenmeye rastlanmamıştır (bkz. Şekil D.1.1-1 ve Tablo D.1.1-1, SK-1 nolu kuyu). Üniversite’de

kullanılmakta olan “kullanma sular ı”nda ağır metal olarak Stronsyum (Sr) miktar ının 9 mg/L düzeylerinde

olduğu, bunun dışındaki ağır metallerin bulunmadığı bilinmektedir (Değirmenci, 1995 a).



- 155 -

D.3.2. Akarsularda Kirlilik

Sivas İl sınırlar ı içerisinde yeralan akarsulardan su kalitesi ve kirlilik çalışması yapılan akarsu

K ızılırmak’tır. K ızılırmak’ın ilk doğduğu bölgeden Sivas kent çık ışına kadar olan yaklaşık 100 km’lik

kesiminde, su kalitesi ile ilgili olarak yapılmış olan çalışmalar ın bir özeti Bölüm D.1.2’de sunulmuştur.

Aşağıdaki paragraflarda “K ızılırmak’ın Sivas Civar ındaki Kesiminin Doğal Sular ve Atıksularla Kirlenmesi”

(Değirmenci, 1995) isimli çalışmanın k ısa bir özeti sunulmuştur.

K ızılırmak, ülkemiz sınırlar ından çık ı p yine ülke sınırlar ında denize dökülen en uzun ırmak özelliğine

sahiptir. Sivas İl sınırlar ı içerisinde İmranlı bölgesinden doğan K ızılırmak, bu bölgede içilebilir özellikte

olmasına kar şın, Sivas-İmranlı arasında yaygın olarak gözlenen jips ve tuzlu litolojik birimlerin etkisi ile

tuzlanmakta ve Sivas’ın 20 km kadar doğusundan itibaren, özellikle ırmak debisinin azaldığı dönemlerde

(bkz.Tablo D.1.2-1) sulamada dahi kullanılamayacak bir özellik kazanmaktadır (bkz.Tablo D.1.2-2).

Tuzlanmanın yanısıra, yoğun erozyon etkisi ile özellikle yağışlı dönemlerde k ızıl bir renk almakta, Tablo

D.1.2-3’ den de görüleceği üzere Ask ıda Katı Madde Miktar ı (AKM) taşk ın dönemlerinde 2000 mg/L

düzeylerine kadar çıkmaktadır. Sivas kenti yak ın çevresinde K ızılırmak’a kar ışan Tecer, Fadlım ve Mısmıl

ırmaklar ı (Şekil D.1.1-1 ve Şekil D.3.2-1), K ızılırmak ana koluna oranla daha az çözünmüş iyon taşımalar ı

nedeniyle, K ızılırmak Sivas çık ışında, toplam çözünmüş iyon miktar ı (inorganik kirlenme) açısından, Sivas

girişine göre, göreceli olarak biraz daha iyi durumdadır (Tablo D.3.2-1).



- 156 -

Tablo D.3.2-1: K ızılırmak Sivas Giriş ve Çık ışına Ait Ölçüm ve Analiz sonuçlar ı (Değerler 1993 yılına aittir) (Değirmenci, 1995)

Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim

A * B A B A B A B A B A B A B

t (oC) 9.0 10.0 11.5 12.4 20.0 20.5 22.0 22.9 23.0 23.2 20.0 20.0 13.0 13.5

PH 7.90 8.10 7.75 7.80 7.40 7.45 7.80 7.40 7.53 7.55 7.10 7.00 7.70 7.55

EC (20oC 'de

µS/cm)

1475 1375 1560 1552 2550 2540 4300 2980 5590 4640 5120 4320 5200 4300

ÇO

(mg/L) 9.26 9.16 8.76 8.52 7.10 6.80 6.95 6.30 6.90 6.14 7.00 6.22 7.75 6.80

Q,

(m3/sn)313.0 174.0 50.60 12.60 6.99 7.22 7.11

Ca

(meq/L)5.00 3.50 5.50 4.10 10.00 7.00 14.90 8.80 18.80 11.60 17.50 10.80 17.40 10.20

Mg

(meq/L)

1.80 1.00 2.10 1.90 4.00 3.10 5.10 4.20 6.80 6.40 6.20 5.20 6.10 4.90

Na

(meq/L)7.00 4.13 7.40 7.10 13.06 10.10 19.80 14.70 27.90 19.40 27.50 18.40 27.50 18.00



- 157 -

K

(meq/L)0.06 0.04 0.05 0.06 0.07 0.08 0.08 0.08 0.07 0.09 0.07 0.09 0.08 0.10

SO4

(meq/L) 9.10 4.50 9.54 7.80 17.10 12.70 26.80 18.80 38.40 24.50 36.80 22.90 37.40 22.40

HCO3

(meq/L)2.70 3.12 3.00 3.50 5.40 5.50 8.10 6.60 10.50 8.90 8.80 8.10 8.80 7.80

Cl

(meq/L)1.60 1.30 1.80 1.90 3.00 2.10 4.10 2.40 4.80 4.50 4.20 4.00 4.30 3.70

NH3

(mg/L)

0.04 0.07 0.04 0.04 0.03 0.03 0.05 0.08 0.01 0.06 0.00 0.46 0.00 0.591

NO2

(mg/L)0.006 0.01 0.0014 0.013 0.0043 0.017 0.0058 0.016 0.0072 0.01 0.007 0.015 0.0061 0.015

NO3

(mg/L)0.88 0.92 0.80 1.20 1.04 1.68 1.20 1.60 1.30 1.50 1.40 1.43 1.41 1.38

Toplam

Kjeldahl

Azotu

(mg/L)

11.32 14.90 11.11 14.48 - - 3.60 4.60 2.70 5.71 3.75 4.52 2.87 7.06



- 158 -

Sertlik

(oF)34 22.5 38 30 70 51 100 65 128 90 119 80 118 76

ToplamFosfat

(mg/L)

0.050 0.050 0.035 0.140 - - 0.035 0.257 0.030 0.205 0.034 0.186 0.011 0.155

BOI5

(mg/L)9.0 9.2 11.0 12.8 5.2 9.3 13.0 23.2 10.0 28.3 7.2 27.1 8.2 30.3

KOI

(mg/L)16.0 15.2 21.0 21.9 11.0 18.1 22.0 37.2 17.0 43.3 13.0 46.7 11.0 34.1

AKM

(mg/L)1971 600 1564 844 1152 446 39 19 43 40 21 17 32 24

* A sütunundaki de ğ erler K ı zıl ırmak Sivas giri şine, B sütunundaki de ğ erler ise K ı zıl ırmak Sivas çık ı şına aittir.



- 159 -

Şekil D.3.2-1: Sivas Kenti Yak ın Çevresindeki Akarsular ve Kentin Genel Yerleşim Planı (Değirmenci, 1995)



- 160 -

Ancak yine aynı tablodan da görüleceği üzere organik kirlenme açısından, Sivas çık ışı

girişine göre, kent atıksular ının etkisi sonucu daha kirli durumdadır.

Bölgedeki mevcut atıksular ın tek alıcı ortamı durumunda olan K ızılırmak’ın yıl

içerisindeki ak ım durumu, atıklar ın seyrelmesi ve ırmağın özümleme kapasitesi açısından

kritik bir özelliğe sahiptir. Yıllık ortalama debisi 40 m3/sn gibi yüksek bir değer iken,

özümleme kapasitesinin hesaplanmasında kullanılan minumum debi değeri 2.6 m3/sn kadardır.

Sivas kenti atıksular ı, günümüzde 950 L/sn düzeyindeyken, 2013 ve 2028 yıllar ında

sırasıyla 1500 L//sn ve 2000 L/sn düzeylerine çıkacaktır. Benzer şekilde atıksu kirlilik

konsantrasyonu da sırasıyla 198, 203 ve 212 mg BOİ5/L olarak belirlenmiştir (Tablo D.3..2-1).

Kentin mevcut atıksu miktarlar ı, ırmağın minumum debisi (2.6 m3

/sn) ve ırmaktasürekli korunması istenilen çözünmüş oksijen miktar ı (5 mg/L) baz alınarak yapılan

hesaplamalarda, mevcut kent atıksular ının %91 oranında ar ıtıldıktan sonra K ızılırmak’a

verilmesi gerektiği belirlenmiştir. Aynı hesaplamalarda, nehirde korunması gereken oksijen

miktar ının 4 mg/L alınması durumunda, kent atıksular ının % 80 oranında ar ıtılmasının yeterli

olabileceği belirlenmiştir (Değirmenci, 1995). Kentin Alt Yapı - Kanalizasyonu %95 oranında

tamamlanmış olup atıksular Ana kollektörle toplanarak Çimento Fabrikası’nın kar şısından

K ızılırmak’a, herhangi bir ar ıtma yapılmadan deşarj edilmektedir (Şekil D.3.2-1). Kent imar

planı dışında kalan Cumhuriyet Üniversitesi, atıksular ını kent atıksular ından ayr ı bir sistemle

toplayı p (Şekil D.3.2-1) ar ıtma tesisinde ar ıttıktan sonra K ızılırmak’a deşarj etmektedir.

Üniversite kampüsünün mevcut durumdaki atıksu miktar ı ortalama 30 L/sn kadardır

(Değirmenci, 1995 a). Kimyasal ve Biyolojik (Uzun Havalandırmalı Aktif Çamur Sistemi)

ar ıtmanın yapılmakta olduğu ar ıtma tesisinin toplam kapasitesi 50 L/sn’dir. Üniversite Atıksu

Ar ıtma Tesisi'nden yaklaşık 35-40 kat daha büyük kapasitede olacak Sivas Kent Atıksu

Ar ıtma Tesisi henüz proje aşamasındadır.

K ızılırmak ana kolunun anorganik olarak kirlenmesinde en önemli katk ı, özellikle

ak ımın düşük olduğu dönemlerde, Sivas’ın 20 km kadar doğusunda yer alan Göydün ve Seyfe

kaynaklar ının kar ışımı ile olmaktadır. Bu kaynaklar ın ortalama debisi 1 m3/sn kadar olup, yıl

içerisinde ak ım miktar ında önemli bir değişme gözlenmemektedir. EC değerleri 13000-14000

µS/cm arasında olan, sodyum-klorür ve sülfatlı bu kaynak sular ı, özellikle K ızılırmak ak ım

miktar ının düşük olduğu Temmuz-Ekim döneminde, ırmak suyunu, Sivas kenti bölgesinde

sulamada dahi kullanılamaz hale getirmektedir (bkz.Tablo D.1.1-1).



- 161 -

Tablo D.3.2.2: Sivas Kenti Atıksu Kirlilik Yükleri (Karagözoğlu, 1994)

K İRLİLİK 1993 2013 2028

EVSEL K İRLİLİK YÜKÜ

(kg BOİ5 / gün)

(kg AKM / gün)

14693

19047

25232

32708

38407

49787

ENDÜSTRÜYEL K İRLİLİK YÜKÜ

(kg BOİ5 / gün)

(kg AKM / gün)

7820

10089

9121

11824

10129

13130

TOPLAM K İRLİLİK YÜKÜ

(kg BOİ5 / gün)

(kg AKM / gün)

22514

29135

34355

44532

48536

62917

K İRLİLİK KONSANTRASYONU

BOİ5 (mg/L)

AKM (mg/L)

198

256

203

263

212

275

D.3.3. Göller, Göletler ve Rezervuarlarda Kirlilik

Sivas İlinde, göl ve göletlerin kirlilik durumlar ı (ötrofik vb.), bunlara deşarj veren

tesisler, ar ıtma tesisleri ve k ıyı koruma bantlar ı hakk ında herhangi bir çalışma

bulunmamaktadır.

D.3.4. Denizlerde Kirlilik

Sivas İlinin denize k ıyısı bulunmamaktadır.

D.4. Su ve K ıyı Yönetimi, Strateji ve Politikaları

D.4.1.Su İhtiyacı Projeksiyonu

DSİ 19. Bölge Müdürlüğü taraf ından hazırlanan ve Sivas İl Merkezinin 2040 yılına

kadar olan su ihtiyacı projeksiyonu aşağıdaki tabloda verilmiştir. Buna göre Sivas il

merkezinin su ihtiyacının kar şılanmasına yönelik farklı tarihlerde farklı projelerin hayata

geçirilmesi planlanmış olup; projelerin gerçekleşmesi halinde su sorunun olamayacağı

görülmüştür. 2007 yılı içerisinde devreye giren ve halen yar ım kapasite ile şehrin yaklaşık %



- 162 -

51 lik k ısmının içme ve kullanma suyu ihtiyacını kar şılayan 4 Eylül Barajı, Tavra Vadisi

kaynaklar ının da beraber kullanımı ile 2015 yılına kadar ihtiyacı kar şılayacak durumdadır. Bu

tarihten itibaren içme suyu ar ıtma tesisinin ikinci k ısım inşaatının tamamlanması ile birlikte

2030 yılına kadar su sorunu oluşmayacaktır. Küresel ısınma gibi su miktar ında azalmameydana getiren etkenler dolayısıyla alternatif içme suyu kaynaklar ı araştır ılmış; bu kapsamda

halen Hafik ilçesi Özen Köyü Mevki’inde halen yapımı devam eden sulama amaçlı Pusat-

Özen Barajı’ndan 4 Eylül Barajına su aktar ımı düşünülmüştür. Proje ile birlikte yaklaşık 11

hm3/yıl kapasiteli sulama fazlası su yapılacak iletim kanallar ı ile 4 Eylül Barajına

ulaştır ılacaktır. Yapılan projeksiyona göre bu suya ancak 2030 yılından sonra ihtiyaç

duyulacağı görülmüş olup; yine de baraj ve iletim kanallar ının inşaatını takiben 4 Eylül

Barajında depolanmasına başlanacaktır. Uzun vadede ise yine Hafik ilçesi sınırlar ı içerisindeki

Dona ve Koç dereleri üzerinde 62,6 hm3/yıl kapasiteli Beydilli Barajının inşaatı düşünülmüş;

burada depolanacak suyun yine iletim kanallar ı ile 4 Eylül Barajına aktar ımı düşünülmüştür.

Tablo D.4-1: Sivas kenti su ihtiyacı projeksiyonu ve önemli su havzalar ının kapasiteleri (Avcı ve diğerleri, 1997’den

güncelleştirilerek)

Su İhtiyacı TavraVadisi

ÇayboyuPirkinik Suyu

4 EylülBarajı

Hafik-ÖzenBarajı

BeydilliBarajı

Yıllar

hm³/yıl l/s hm³/yıl hm³/yıl hm³/yıl hm³/yıl hm³/yıl

1990 21,7 688 21,7 - - - -

1995 25,8 819 25,0 - - - -

2000 27,2 864 25,0 4,7 - - -

2005 31,0 981 25,0 4,7 - - -

2010 37,1 1177 25,0 - 16,5 - -

2015 42,9 1360 25,0 - 33,0 - -

2020 49,2 1560 25,0 - 33,0 - -

2025 53,9 1709 25,0 - 33,0 - -

2030 59,2 1877 25,0 - 33,0 11,0 -

2035 66,1 2095 25,0 - 33,0 11,0 -

2040 73,6 2333 25,0 - 33,0 11,0 62,5





- 164 -


4 Eylül Barajı su havzası için; “içme ve kullanma suyu temin edilen k ıta içi veyüzeysel sularla ilgili kirletme yasaklar ı” çerçevesinde; mutlak, k ısa, orta ve uzun mesafeli






alanı” olarak belirlenmiştir. Açıklanan alanlar için, öngörülen koruma tedbirleri burada da

uygulanmalıdır. Buna ek olarak, özellikle Soğuk Çermik mesire yerinin korunması ve barajın

kirlenmemesi amacıyla, bazı ek tedbirlere ihtiyaç vardır. K ısa mesafeli koruma alanı içerisine

düşen Soğuk Çermik dinlenme alanında , mevcut kurulu bulunan cami, büfe, lojman gibi tek

katlı yapılar, geçici portatif yapılar olmamakla birlikte, çevre düzeni ve uygulama planlar ında

yerini alabilirler. Ancak bu alanda yeni yapılaşmaya izin verilmemelidir. Mevsimlik olarak

kurulan çadırlar ise izin kapsamına girmektedir. Soğuk Çermik Kaplıcasının ve orta mesafeli

koruma alanı içinde kalan K ızılca Köyü atık sular ının barajın mansabına deşarjı için yapımı


D.5. Su Kaynaklarında Kirlilik Etkenleri

D.5.1. Tuzluluk

Sularda en sık rastlanan tuzlar, Ca, Mg, ve Na’un HCO3, SO4 ve Cl tuzlar ıdır. Bunun

yanı sıra daha düşük derişimlerde olmak üzere K, Fe, Mn, Sr tuzluluk meydana getiren diğer

katyonlar olarak bilinir(Uslu ve Türkman, 1987).

Tuzluluk yaratan iyonlar ın miktar ı ve türü söz konusu suyun içme ve sulama amaçlı

kullanımını etkileyen en önemli parametrelerdir. Örneğin, su içerisinde bulunan Na iyonu Ca

ve Mg iyonuna göre daha yüksek ise, bu suyun sulama amaçlı kullanımı toprak kalitesini

olumsuz yönde etkilemektedir. Özellikle geçirimliliği düşük topraklarda bulunan Ca ve Mg-

killeri iyon değişimi nedeniyle geçirimliliği daha düşük olan Na-killerine dönüşür ve toprağın

tuzlanmasına neden olur. Bununla birlikte su içerisinde bulunan Ca ve Mg iyonlar ının fazlalığı



- 165 -

da sular ın sertliğini artırmakta ve içme amaçlı kullanımını zorlaştırmaktadır. Bu tür sular ın

kullanımı için farklı ar ıtım teknolojilerinin uygulanması gerekir. Sertlik gideriminde suyun Ca

ve Mg miktar ı kadar o su içerisindeki anyonun türü de oldukça önemlidir. Eğer suda HCO3 ve

CO3 türü anyonlar çoğunlukta ise bu suyun sertliği kaynatmayla giderilebilir. Buna kar şın suiçerisindeki Cl, SO4, No3, PO4 gibi anyonlar kalıcı sertliğe neden olmakta ve yumuşatılması

için kimyasal teknolojilerin uygulanması gerekmektedir.

Tuzluluk oluşturan iyonlar ın türü ve miktar ı çoğunlukla bölgenin jeolojik yapısıyla

doğrudan ilişkilidir. Sivas Kenti ve çevresi şekil D.1.1-1’den görüleceği üzere Miyosen yaşlı

jipsli birimlerin bulunduğu bir bölgede yer almaktadır. Bu nedenle bölgenin su kaynaklar ının

çoğu tuzluluk yaratan iyonlar açısından oldukça zengindir.

Sivas İli ve yak ın çevresinde bulunan en önemli yüzey suyu kaynaklar ı K ızılırmak ve

yan kollar ı oluşturan Acısu, Mısmılırmak, Fadlım Irmağı, Tecer Irmağı ve Yıldız Irmağıdır.

Bunlardan Acısu ve Acısuyun kar ıştığı bölgeden itibaren K ızılırmak tuzluluk yaratan

iyonlarca oldukça zengindir. Bu sular ın sulama amaçlı kullanımı oldukça sınırlı veya çoğu

durumda mümkün değildir. Diğer yan kollar ın su kaliteleri ise nispeten daha iyi durumdadır.

Özellikle Yıldız Irmağının su sertliği 28,5-33 FS’ne kadar düşmektedir.

Kentte yeraltı suyu potansiyeli en büyük akifer, K ızılırmak nehir yatağı alüvyon

akiferidir. Söz konusu akifere ait yeraltı sular ı, K ızılırmak’tan beslenmesi sebebiyle

K ızılırmak ana kolu su kalitesiyle benzer özellik göstermektedir. Bu nedenle içme amaçl ı

kullanımı mümkün değildir. Kentin içme suyu %49 oranında jipsli birimlerin bulunmadığı

Tavra Vadisinden, %51 ’lik k ısmı ise 4 Eylül Barajı’ndan kar şılanmaktadır. Bu havzalardan

alınan sular ın sertliği 15-32 FS arasında değişmektedir. Çiner (1993) tarf ında yapılan bir

çalışmada Tavra Havzasına ait sular ın çoğunlukla Ca ve HCO3 açısından zengin olduğu

belirlenmiştir. (Tablo D.5.1-1) Ar ıtma tesisine gelen ham suyun ve çıkan ar ıtılmış suyun genel

karakteristikleri aşağıdaki tabloda verilmiştir.





- 167 -

Doğada çoğunlukla CO2, N2, O2, CH4, H2S, NH3 gibi gazlar suda çözünmektedir. Bu

nedenle çözünmüş gazlar daha çok yer altı sular ında özellikle jeotermal sularda bulunur.

Ancak bu tür sular yüzeye çıktıklar ında üzerlerindeki basıncın azalması ve soğumalar ı

nedeniyle bünyelerindeki gazın büyük bölümünü atmosfere bırakmaktadır. Eğer suiçerisindeki çözünüş iyon miktar ı fazlaysa suda çözünebilecek gaz miktar ı da oldukça azalır.

Buna göre Sivas kentinde bulunan sular ın büyük çoğunluğu D.5.1’de de ifade edildği gibi

çözünmüş iyon konsantrasyonu yüksek olduğu düşünüldüğünde, bu sularda muhtemelen çok

düşük oranlarda gaz bulunmaktadır. Ayr ıca bölgede su kaynaklar ını zehirli organik maddelerle

(özellikle uçucu ve yar ı uçucu organikler) kirleten önemli sanayi kuruluşlar ının bulunmaması,

söz konusu su kaynaklar ının zehirli gaz içeriğinin düşük olmasını gerektirmektedir. Ancak söz

konusu maddelerin ilin su kaynaklar ındaki miktarlar ına ilişkin herhangi bir çalışma

bulunmadığından bu konuda kesin bir yargıya varmak da mümkün değildir.

D.5.3. Azot ve Fosforun Yol Açtığı Kirlilik

Azot ve fosfor canlı hücrelerin temel taşlar ındandır. Bu maddeler bulunduklar ı sucul

ortamlarda birincil üretimi hızlandırmaktadır. Ancak söz konusu elementlerin fazlalığı birincil

üretimi aşır ı hızlandırdığı için sucul ortamlarda ötrofikasyon adı verilen problemlere neden

olabilmektedir. Ötrofikasyonun gözlendiği su ortamlar ındaki aerobik koşullar aşır ı O2 tüketimi

nedeniyle anaerobik koşullara dönüşebilmektedir. Ayr ıca amonyak ve nitrit gibi azotlu

bileşikler daha kararlı hale yani nitrata dönüşebilmek için yine bol miktarda O2 harcar. Bu da

sucul ortamlardaki anaerobik koşullar ın oluşmasında önemli bir etkendir.

Azot ve fosfor bileşikleri su ortamlar ına doğal veya antropojenik yollarla geçebilmekle

birlikte günümüzde antropojenik etkileri daha bask ındır. Özellikle tar ımsal gübrelerin aşır ı ve

yanlış kullanımı, evsel ve endüstriyel atık sular ın sucul ortamlara kontrolsüz deşarjı doğadaki

azot-fosfor dengesini bozan en önemli unsurlardır.

Sivas Kenti yüzey ve yer altı sular ında azot ve fosfor kirliliğine daha çok tar ımsal

aktivitelerin yol açması mümkündür. Ancak kentte K ızılırmağın evsel ve entüstriyel

atıksular ın alıcı ortamı olarak kullanılmasına ve yağışlı dönemlerde tar ımsal aktivitelerle

kirlenmiş yüzey sular ının K ızıl ırmağa drene olmasına rağmen ırmakta azotlu ve fosforlu

bileşiklerde önemli değişiklikler gözlenmemektedir. Bununla birlikte, nehrin debisiyle birlikte



- 168 -

özümleme kapasitesinin de düşmesi toplam Kjeldahl azotu (TKN) değerlerinin bir miktar

yükselmesine neden olmaktadır (Bkz. Tablo D.1.2-2 ve Tablo D.3.2-1).

Kentin içme ve kullanma suyunun %95’inin sağlandığı Tavra vadisinde de benzer bir

durum söz konusudur. Bununla birlikte o bölgede drenaj alanı içerisinde yapılan tar ım ve

hayvancılık faaliyetleri akiferde dönem dönem NH3 ve NO2 bileşiklerinin gözlenmesine neden

olmaktadır. Bu olay Tavra vadisindeki Behrampaşa ve Kepenek sular ı üzerinde yapılan

analizlerde de zaman zaman gözlenmiştir (Tablo D.5.3-1).

Ancak söz konusu kirlenmeler etkin bir havza koruma stratejisi ile kolaylıkla

engellenebilecek düzeydedir.

Tablo D.5.3-1. Tavra vadisindeki yeraltısuyu ve kaynak sular ına (Behrampaşa ve Kepenek) ait analizsonuçlar ının bir yıllık gözlem periyodunda maksimum, minimum ve ortalama değerleri (Çiner, 1993).

Vadi Yeraltısuyu Behrampaşa Kepenek

Min. Max. Ort. Min. Max. Ort. Min. Max. Ort.

NH3 (µg/L) 0 550 140 0 180 33 0 22 7

NO2 (µg/L) 0 4,8 2,1 0 18 3 0 3,4 1

NO3 (mg/L) 0,9 1,9 1,3 2,4 3,3 2,7 1,9 3,6 2,9

PO4 (µg/L) 0 75 32 0 122 27 0 82 23

D.5.4. Ağır metaller ve İz Elementler

Toksik maddeler, suda düşük derişimlerde bulunması halinde bile insan sağlığına zarar

verecek hastalıklara neden olabilir. Eser miktarlarda bile sak ıncalı olabilen bu maddeler

arasında en önemli grubu ağır metaller oluşturur. Bu maddeler sulara daha çok jeolojik

birimlerin etkisiyle doğal yollardan geçmektedir. Değirmenci (1995) ve Çiner (1993)

taraf ından Sivas Kentinde daha önce sözü geçen bir çok yeraltı ve yüzey suyu kaynaklar ı

ağırmetal ve iz elementler açısından incelenmiş ve ulusal ve uluslararası standartlarca

öngörülen maksimum değerlerin üzerinde herhangi bir değere rastlanmamıştır. Ancak

Cumhuriyet Üniversitesi’nin kullanma suyunun temin edildiği K ızılırmak yatağı alüvyon

akiferinde açılmış kuyularda önemli derecede Sr +2

ye rastlanmıştır. Değirmenci (1995) söz



- 169 -

konusu metalin derişimini 9 mg/L olarak ölçülmüştür. Çiner (1993) ise bu değerin 10-12 mg/L

arasında olduğunu ifade etmiştir. Bununla birlikte Çiner (1993) Tavra deresindeki sularda bu

değeri 0,3-1,1 mg/L arasında olduğunu belirlemiştir. K ızılırmağın her iki yakası arasındaki bu

farklılık tamamen bölge jeolojisindeki değişimlerden kaynaklanmaktadır. Üniversiteye yak ın bir bölgede stronsiyum üreten bir maddenin bulunması da bu yargıyı destekler niteliktedir.

D.5.5. Zehirli Organik Bileşikler

D.5.5.1. Siyanürler

Suda hidrosiyanik asit (prussik asit) olarak bulunan siyanür son derece toksik bir

maddedir. Bu element sanayide bir çok alanda kullanılmaktadır. Sentetik lastik ve bazı

kimyasal maddelerin üretimi, dericilik, gübre, fare ve böcek ilaçlar ı üretimi siyanürün bazı

kullanım alanlar ıdır. Ayr ıca fotoğrafçılıkta, metalurji ve laboratuar tekniği alanlar ında,

dericilikte sertleştirmede, elektrolizle kaplamada çeşitli siyanür bileşiklerinden

yararlanılmaktadır. Bununla birlikte dünyada üretilen siyanürün %20’si madencilik sektöründe

tüketilmektedir (Renklidağ ve Karaman, 2003).

Yukar ıda ifade edildiği üzere, su ortamlar ında herhangi bir siyanür kirliliğine

rastlanması büyük oranda bölgede bir endüstriyel veya madencilik aktivitesinden kaynaklanan

bir kirlenmenin belirtisi olmaktadır. Sivas İli ve çevresinde siyanür kirlenmesi üzerine

yapılmış herhangi bir çalışmaya rastlanmamıştır. Bununla birlikte siyanür kirlenmelerine

neden olan endüstriyel aktivitelerin oldukça az olması kentteki yüzey ve yeraltı sular ında

siyanür elementi ile kirlenme olasılığını oldukça düşürmektedir.

D.5.5.2. Petrol ve Türevleri

Petrol içeren atıklar ın su ortamına ulaşması rafineriler, petrokimya endüstrileri, tren

yollar ı, garajlar gibi yerler ile taşıma ve kullanımdan kaynaklanmaktadır. Petrol ve türevlerinin

neden olduğu kirlenmeleri içme suyu, akarsu ve göl, k ıyı ve deniz kirlenmesi olarak

gruplandırmak mümkündür.

Petrol ve türevleri ile kirlenmiş sular, kronik zehirlilik sınır ının çok altında olsa bile

estetik ve tat yönünden uygun olmadığı için, içilerek zarar görülmesi pek mümkün değildir.



- 170 -

Ancak türbülansın olamadığı durumlarda birkaç molekül kalınlığındaki petrol suyun

oksijeninin k ısa sürede tükenmesine neden olabilir. Yüzemeyen ağır yağlar ise akarsu ve nehir

tabanına çökerek bentik organizmalar ı etkileyebilmektedir. Ayr ıca yağlar balık solungaçlar ına

yapışarak balık boğulmalar ına neden olabileceği gibi toksik etki sonucu ölümlere de yolaçabilir (Uslu ve Türkman,1997).

Sivas Kentinde petrol ve türevleri ile kirlenmeler daha çok eski ve yeni organize

sanayii bölgelerinden kaynaklanmaktadır. Özellikle araç tamir ve bak ım servislerinde söz

konusu kirleticilerin atık kanalizasyon sistemiyle K ızılırmak’a kar ışması mümkündür.

Bununla birlikte oldukça soğuk bir iklime sahip olan ilde, ilgili ticarethaneler atık yağlar ı

toplayarak basit yağ sobalar ında yakmaktadır. Bu nedenle ilde petrol ve türevlerinin yarattığı

kirliliğin hava kirliliğine etkisi daha yüksek olduğu düşünülmektedir. Ancak konuyla ilgili bölgede yapılmış herhangi bir çalışmaya ve analiz sonucuna rastlanmamış olması bu durumun

geçerliliği konusunda net bir yargıya var ılmasını engellemektedir.

D.5.5.3. Polikloro Naftalinler ve Bifeniller

Yapılar ı birbirine oldukça benzeyen polikloro naftalin (PCN) ve polikloro bifeniller

(PCB), yüksek sıcaklığa, asit veya bazlara ve yükseltgenlere dayanımlar ının yüksek olması ve

suda az çözünmeleri nedeniyle bir çok endüstriyel aktivitede kullanılırlar. Bunlardan

başlıcalar ı aşağıda maddeler halinde özetlenmiştir (NICNAS, 2002).

Polikloro Naftalinler Polikloro bifeniller

- Motor yağı ve diğer yağlayıcılarda - Isı değiştirici sıvılarda

- Ahşap koruyucu - Hidrolik sıvılar ında

- Boya taşıyıcılarda - Polimerlerde

- Yangın söndürücülerde - Yağlı boyalarda

- Seramik sektöründe - Karbon kağıdı yapımında

- Metal kaplama sanayinde - Florasan lamba blastlar ında



- 171 -

PCN ve PCB’ler DDT’ye benzer yapıda olmalar ına rağmen insektisit olarak

kullanılmazlar. Bununla birlikte DDT’nin aksine su kaynaklar ına dağılmalar ı genellikle

istenmeyen kazalarla veya fark ına var ılmadan olur. Örneğin, endüstriyel sıvılar ın sızması,

boşaltılması, açıkta yakma esnasında havaya veya toprağa geçmesi ile çevreye önemli ölçüdeyayılabilir. Ancak bu maddeler DDT’den daha çabuk bozunduğu için çevresel açıdan DDT

kadar zararlı değildir.

Yukar ıda verilen kullanım alanlar ı dikkate alındığında PCN ve PCB’lerin Sivas

Organize Sanayi bölgelerinde bulunan bazı işletmelerin atıksular ında bulunması muhtemeldir.

Bu nedenle alıcı ortam olarak kullanılan K ızılırmak’ta bu tür organik bileşikler düşük

konsantrasyonda da olsa bulunabilir. Ancak bölgede bu konuyla ilgili herhangi bir çalışma

veya analiz sonucu bulunmamaktadır.

D.5.5.4. Pestisitler ve Su Kirliliği

Pestisitler istenmeyen böcek, kemirgen, bitki, yosun ve diğer zararlılar ın önlenmesi

için uygulanan maddeler olup, kullanımı çevre üzerine olumsuz etkilere neden olabilmektedir.

Pestisitler anorganik, doğal organik ve sentetik organik olmak üzere üç grupta toplanabildiği

gibi, biyolojik organizmaya etkisine göre insektisitler (böcek öldürücü), algisitler (alg

öldürücü), fungisitler (mantar öldürücü) ve herbisitler şeklinde sınıflandır ılırlar. Doğal

organik pestisitlere örnek olarak rotenon, picetrum ve nikotin, anorganik pestisitlere ise

arsenikli, civalı, boratlı ve florürlü bileşikler verilebilir. Sentetik organik pestisitler kimyasal

özelliklerine göre klorlu, organofosforlu ve karbomatlı pestisitler şeklinde sıralanabilir (Uslu

ve Türkman, 1987).

Bazı pestisitler akut zehirlilik etkisi gösterse de kolaylıkla bozunabilmektedir. Bunlar

sınırlı bir bölgede önemli zarara neden olabilirken, uzun dönemde bir kirlilik yaratmazlar.

Diğer bazı pestisitler akut zehirlilik etkisi az fakat bozunmaya kar şı dayanıklı

olabildiklerinden, uzak mesafelere taşınarak uygulama alanından başka yerlerde de zarara

neden olabilirler.

Pestisitler su ortamlar ına püskürtme, yağmur suyu ve atık deşarjıyla girmektedir.

Yeraltısuyuna ise topraktan süzülme ve kaza ile dökülme sonucu ulaşmaktadır. Bazı pestisitler

de katı partiküller üzerine adsorblanmakta ve yıkanarak yüzey sular ına geçmektedir. Ancak

çayır, mera ve ormanlık alanlar ın sınırlı olmasının bir sonucu olarak, ildeki tar ım topraklar ı



- 172 -

önemli derecede erozyona maruz kalmaktadır. Bu durum hem kuru, hem de sulu tar ım

sırasında kullanılan pestisitlerin su ortamlar ına taşınımını da kolaylaştırmaktadır. Özellikle

K ızılırmak ve yan kollar ı, bu tür kirlenmeye son derece müsaittir. Ancak gerek K ızılırmak ve

yan kollar ı ve gerekse mevcut göl ortamlar ında pestisit kirliliğinin hangi boyutlarda olduğunugösteren herhangi bir çalışma bulunmamaktadır. Buna kar şın Tablo 4.1-2’de verilen İl

genelinde tüketilen toplam pestisit miktarlar ı dikkate alındığında konunun ehemmiyeti daha

iyi anlaşılacaktır.

D.5.5.5. Gübreler ve Su Kirliliği

Aşır ı miktarda azot ve fosforun su ortamlar ında ne tür problemlere neden olabileceğiBölüm D.5.3.’te ayr ıntılı olarak sunulmuştur. Azot ve fosfor kirliliğine neden olan en önemli

aktivite ise tar ımsal amaçlı gübre kullanımıdır. Özellikle kullanılan gübrelerin toprak

özelliklerine uygun olmaması, sık gübreleme yapılması gübreden kaynaklanan azot, fosfor

kirliliğinin en önemli nedenleri arasındadır. Buna ek olarak Sivas gibi erozyon oranı yüksek

bölgeler bu tür kirlenmeleri daha da arttırmaktadır.

Sivas kenti Bölüm D.5.5.4.’te de ifade edildiği gibi oldukça geniş tar ım arazilerine

sahiptir. Dolayısıyla tar ımsal amaçlı gübre kullanımı da oldukça yüksektir. 2000 yılı verilerinegöre bölgede yılda yaklaşık 63 bin ton gübre kullanılmaktadır (Sivas Tar ım İl Müdürlüğü,

2000). Bu miktar ın yaklaşık 25 bin tonunu DDP adıyla bilinen Diamonyum fosfatlı gübreler

oluşturmaktadır. Kullanılan gübrelerin su kirliliğine etkileri ise kesin olarak bilinmemektedir.

Ancak gerek K ızılırmak ve kollar ı ve gerekse kent içme suyu havzalar ına ait yapılan azot,

fosfor bileşikleri (NO3, NH3, NO2, PO4 gibi) ilgili analizlerde, bazı dönemlerde yüksek

değerlere rastlansa da kirlenmenin önemli boyutlarda olmadığı gözlenmektedir (Bkz. Bölüm

D.5.3.)

D.5.5.6. Deterjanlar ve Su Kirliliği

Bazı maddeler düşük derişimlerde bile yüzey gerilimini düşürücü bir etki

gösterebilmektedir. Böyle maddeler yüzey aktif maddeler olarak adlandır ılmakta ve sabunlar ı,

deterjanlar ı ve emülsiyon yapıcılar ı içermektedir. Bu maddelerden en önemlisi ve en çok

kullanılanı deterjanlardır.



- 173 -

Sentetik deterjanlar ın kimyasal yapısı çok değişebilmesine kar şın, tümünün ortak

özelliği suda çözünen polar bir uç ile (genellikle sülfat, sülfonik asit gibi) polar olmayan ve

yağda çözünen diğer bir uca sahip olmasıdır. Deterjanlar ın yapılar ına göre anyonik, noniyonik

ve katyonik deterjanlar olarak üç gruba ayr ılmaktadır. Anyonik deterjanlarda suda çözünengrup suya anyon, katyonik deterjanlarda suda çözünen grup suya katyon verir.

Deterjanlar ın sucul ortamlardaki tehlikesi suda çözünen grubun genelde fosfat türü

bileşiklerden oluşması veya suda çözünmeyen organik grubun uzun zincirli ve mikrobiyolojik

olarak parçalanabilirliğinin düşük olmasından kaynaklanır. Suda çözünen fosfat bileşikleri

özellikle su ortamlar ında ötrofikasyona neden olurken, suda çözünmeyen organik grup ise hem

atıksu ar ıtma tesisleri üzerinde olumsuz etkiler yaratmakta, hem de sucul ortamlardaki canlılar

üzerinde toksik etki göstermektedir (Uslu ve Türkman, 1987).

Su ortamlar ındaki deterjanın ana kaynağı evsel ve endüstriyel atıksulardır. Sivas

Kentinde altyapı çalışmalar ı önemli ölçüde tamamlanmış olduğu için evsel ve endüstriyel

atıksular kent merkezi dışında bir bölgede tek noktadan K ızılırmağa deşarj edilmektedir.

Herhangi bir ar ıtıma tabi tutulmamaktadır. Bununla birlikte il belediyesinin atıksu ar ıtma tesisi

yapımı üzerine çalışmalar ı olduğu bilinmektedir. K ızılırmağa diğer önemli bir deşarj ise

Cumhuriyet Üniversitesi taraf ından yapılmaktadır. Ancak üniversite kendi bünyesinde yapmış

olduğu ar ıtma tesisiyle atıksular ını %95 oranında ar ıtmaktadır. Buna göre deterjan kirliliğinin

gözlenmesi muhtemel en önemli bölgenin, kent çık ışındaki evsel ve endüstriyel deşarjın

yapıldığı yer olduğu söylenilebilir. Ancak ilgili bölgedeki deterjan kirliliği ve bu kirliliğin

boyutlar ı hakk ında bilgi bulunmamaktadır.

D.5.6. Çözünmüş Organik Maddeler

Yüzeysel sularda çözünmüş halde bulunan organik maddeler, bir yandan hayvansalveya bitkisel kökenli olmak üzere doğal kökenli, öte yandan ar ıtılmamış kentsel ve endüstriyel

atıksularla birlikte gelen doğal olmayan bileşiklerden oluşur.

Mikroorganizmalar ın metabolik süreçlerinde yer alan çözünmüş veya ask ıdaki organik

maddelerin ve azot bileşiklerinin biyokimyasal parçalanması akarsudaki oksijen bilançosunda

en önemli tüketimi oluşturur. Bu reaksiyonlar ayr ıca doğal ar ıtma açısından da akarsu

kalitesini belirleyici temel etkenlerdir. Eğer akarsu ve göl ortamında oksijen tüketimi oksijen

kazanımından büyük ise ortamda anaerobik süreçlerin oluşması kaçınılmazdır.



- 174 -

Su içerisinde çözünmüş haldeki organiklerin ayr ı ayr ı belirlenebilmesi oldukça güçtür.

Bu nedenle su içindeki çözünmüş organik miktar ı genellikle Toplam Organik Karbon (TOK),

Biyolojik Oksijen İhtiyacı (BOİ) ve Kimyasal Oksijen İhtiyacı (KOİ) gibi yardımcı

parametrelerle değerlendirilir.

Sivas kent kanalizasyon sisteminden K ızılırmağa deşarj edilen atıksuyun BOİ’si

ortalama olarak 180 mg/L, KOİ’si ortalama olarak 330 mg/L’dir (Karagözoğlu, 2003). Söz

konusu atıksu debisi ise 720 L/s civar ında olup, bu değer Ağustos ve Eylül aylar ında 950 L/s

‘ye kadar çıkabilmektedir. Benzer bir sonuç Değirmenci (1995) taraf ından da verilmiştir.

Bununla birlikte kurak dönemlerde K ızılırmak debisi 2.6 m3/s’ye kadar düşebilmektedir.

Buna göre özellikle kurak dönemlerde atıksu deşarjı akarsuyun çözünmüş oksijen bilançosunu

önemli ölçüde azaltacağından, deşarj noktasına yak ın bölgelerde anaerobik koşullar ınoluşması mümkündür. Konuyla ilgili daha detaylı bilgiler ve Sivas giriş ve çık ışındaki atıksu

parametrelerine ait analiz sonuçlar ı Bölüm D.3.2’de sunulmuştur.

D.5.7. Patojenler

İnsan ve hayvanlardan çok sayıda patojen atıldığından ham atıksu ve araziden süzülen

sularda patojenik mikroorganizmalar bulunur. Bu nedenle içme suyu kaynaklar ının patojenler yönünden sürekli denetlenmesi ve belirli bir derişim altında bulundurulması gerekmektedir.

Su kaynaklar ının hijyenik açıdan emniyetli olabilmesi için, suyun fekal kirlenmeye

maruz kalı p kalmadığının belirlenmesi amacıyla indikatör organizmanın varlığına dayanan

bazı yöntemler geliştirilmiştir. Yüzeysel sularda patojenlerin indikatör organizmalara göre

daha hızlı öldüğü varsayıldığından, indikatör organizmalar ın belirli bir sayının altında olması,

çoğunlukla patojenlerin olmadığını garanti eder. En çok kullanılan organizmalar koliform

bakterileridir (Uslu ve Türkman,1987).

Doğan (2003) taraf ından yapılan bir çalışmada, Sivas tatlı sular ının sağlandığı

Behrampaşa ve Kepenek kaynağından ve bu sular ın bağlı olduğu mahalle aralar ında bulunan 6

adet çeşmeden 1 yıllık periyotta numune alınarak koliform grubu bakteri tayini yapılmıştır.

Buna göre tüm örneklerin %68.5’inde koliform grubu bakterilere rastlanmıştır. Söz konusu

örneklerde bulunan koliformlar ın %72’sinde E.coli, %21’inde Enterobakter, %30’unda ise

Klebsiella belirlenmiştir. Çalışmada, kirlenme olaylar ının özellikle k ış aylar ında daha yüksek

olduğu ortaya konmuştur. Bu durumun şebeke sisteminin oldukça eski olmasından



- 175 -

kaynaklandığı sanılmaktadır. Buna kar şın ilgili sular ın menbaasında yapılan analizlerde ise

koliform grubu bakteriler nadiren gözlenmiştir. Bu da söz konusu kirlenmelerin tatlı su şebeke

sistemindeki problemlerden kaynaklandığını doğrulamaktadır. Tavra vadisi alüvyon

akiferinden temin edilen kent kullanma sular ında ise herhangi bir kirlenme belirlenmemiştir.

D.5.8. Ask ıda Katı Maddeler

Ask ıda katı maddeler (AKM) daha çok yüzey sular ında gözlenmektedir. Söz konusu

maddeler mineral veya organik kökenli olabilir. Mineral kökenli AKM’ler zemin

erozyonundan kaynaklanır ve suda kum, kil tanecikleri şeklinde görülür. Ask ıda organik

maddelerin ise yalnızca küçük bir bölümü erozyondan kaynaklanmaktadır. Diğer k ısmı ise bitki atıklar ı, humus, doğal gübreler ile endüstriyel ve evsel atıksulardan meydana gelir.

Mineral kökenli ask ıda katı maddeler, akarsular ın rekreasyon değerini düşürdüğü gibi

bulanıklılığı da artır ır. Bunun bir sonucu olarak, hem balık yaşamı olumsuz etkilenir, hem de

ışık geçirimliliğini azaldığı için su içerisindeki fotosentez olayı engellenir. Ayr ıca ask ıda katı

maddeler zamanla çökerek su toplama haznelerinin faydalı ömürlerini k ısaltır. Organik

kökenli ask ıda katı maddeler ise yukar ıdaki etkilerin yanı sıra yüzey suyunun tat ve koku

özelliklerini kötüleştirerek içme amaçlı kullanımını önemli ölçüde sınırlar (Uslu ve Türkman,

1987).

Daha öncede değinildiği gibi Sivas kentindeki orman alanlar ının az olması nedeniyle

önemli ölçüde erozyona maruz kalan bir bölgedir. Özellikle yağışlı dönemlerde K ızılırmak

suyundaki AKM miktar ının 2000 mg/L ‘ye kadar çıkması da bunun bir göstergesidir. Yaz

aylar ında ise bu değer 17 mg/L ‘ye kadar düşmektedir (Bkz. Tablo D.3.2-1). Bununla birlikte

D.5.6’da detaylı olarak verilen çözünmüş organik maddelerin az olması da söz konusu

katılar ın daha çok mineral kökenli olduğunu göstermektedir.

D.5.9. Radyoaktif Kirleticiler ve Su Kirliliği

Yaşayan organizmalarda radyasyon, organizma hücrelerinin kimyasal mekanizmalar ını

etkiler. Bunun sonucunda hücrelerin ve dolayısıyla tüm organizmanın yaşamını yitirmesi söz

konusu olabilir. Radyasyonun çok zayıf olması halinde ise hücre ölmesi yerine, sahip olduğu



- 176 -

genler mutasyona uğrayabilir. Bunun sonucunda cilt kanseri, lösemi vb. hastalıklar meydana

gelebilir. Eğer mutasyon üreme hücrelerinde ise etkiler nesilden nesile geçebilir.

Radyasyonun yaşayan organizmalara etkisi radyasyonu oluşturan izotoplara bağlı

olarak değişir. Bazı izotoplar insan bünyesinde (kemik ve dokularda) birikim yaparlar ve

biyolojik açıdan olağanüstü tehlikeler yaratırlar. Bu yüzden yüzeysel sular ın kabul edilebilir

radyoaktivite değerleri saptanırken, izotop birimi de dikkate alınarak, standartlara çok düşük

değerlerin konmasına çalışılmaktadır.

Sulardaki radyoaktivite doğal ve yapay kökenli olabilir.doğal radyoaktivite daha çok

kozmik ışınlardan ve K-40 gibi izotoplar ı içeren volkanik kökenli kayaçlardan meydana gelir.

Sulardaki radyoaktivite ise nükleer santrallerden, hastanelerden ve bazı endüstriyel

atıksulardan kaynaklanır (Uslu ve Türkman, 2002).

Sivas kentinde radyoaktif özellik taşıyabilecek atıksular daha çok il genelindeki

hastanelerden kaynaklanabilir. Ancak gerek atıksularda, gerekse yüzey ve yeraltısular ındaki

radyoaktivite ile ilgili İl genelinde herhangi bir çalışma bulunmadığından, söz konusu

kirliliğinin boyutlar ı hakk ında kesin bir yargıya varmak mümkün değildir.


Avcı, N., Cadoğlu, İ. F. ve Ayaz, M. E., 1997, Sivas Belediyesi mücavir alanı arazi

kullanım potansiyeli ve su havzalar ının korunması için öngörülen tedbirler, Su ve Çevre

Sempozyumu 97, Bildiriler, TMMOB JMO Genel Yay. No: 46, 309-319.

Avcı, N., K ılıçdağı, R., Ayaz, M. E., Cadoğlu, İ. F., Keskin, Ö., Koçak, A., Keçer, M.,

Polat, N. ve Nişan, E., 1997, Sivas kentinin çevre jeolojisi ve doğal kaynaklar ı, MTA Rap. No:

10042, 169 s.

Cerit, O., Değirmenci, M., Kaçaroğlu, F.,1996, Sivas Yak ın Doğusu Jips Karst

Alanının Tektonik Özellikleri: Karadeniz Teknik Üniversitesi, Mühendislik Mimarlık

Fakültesi, Jeoloji Mühendisliği Bölümü 30. Yıl Sempozyumu, Bildiriler Kitabı, Cilt II, 521-

530.

Çiner, F., 1993, Sivas Kenti’nde İçme Sular ının Kirlilik Parametrelerinin İncelenmesi,

C.Ü. Fen Bilimleri Enst. Çevre Mühendisliği Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 63 s.





- 178 -

Kaçaroğlu, F., 2001, Gürün-Kökpınar Kaynaklar ı ve civar ının Hidrojeoloji İncelemesi,

C.Ü. Araştırma Fonu Projesi, Proje No: N-062, 29 s.

Kaçaroğlu, F., Şahin, M., 1994, Tavra Vadisinin (Sivas kuzeyi) Hidrojeolojisi ve

Yeraltısuyu Kalitesi, Ç.Ü. Yerbilimleri (Geosound) Dergisi, Sayı 24, s.117-133.

Kaçaroğlu, F., Değirmenci, M., Cerit, O., l996, Hydrogeological Investigation of the

Cumhuriyet University Campus Area and its Vicinity, Sivas, Turkey: Hacettepe Üniversitesi

Yerbilimleri Uyguluma ve Araştırma Merkezi Bülteni, Yerbilimleri, Sayı 18, s109-121.

Karagözoğlu, B., 1994, Sivas İli Evsel Atıksular ının Ar ıtılması İçin Alternatif

Çözümler ve Kar şılaştır ılması, C.Ü. Fen Bilimleri Enst. Çevre Mühendisliği Anabilim Dalı,

Yüksek Lisans Tezi, 180 s.

Karagözoğlu, B., Altın, A., Değirmenci, M., 2003, Flowrate and Pollution

Characteristics of Domestic Wastewater, Intenational Journal of Environment and Pollution,

Vol. 19, No: 2, pp. 259-270.

NICNAS, 2002, Polychlorinated Naphthalenes, July 2002, 19 p.

Renklidağ, T., Karaman, A.G., 2003, Siyanür Zehirlenmesi, Sürekli Tı p Eğitim

Dergisi, Cilt 12, Sayı 9, ss 350-353.

Köy Hizmetleri 5. Bölge Müdürlüğü, 2001, Köy Hizmetleri 5. Bölge Müdürlüğü


Sivas Tar ım İl Müdürlüğü, 2000, Sivas Tar ım İl Müdürlüğü Envanteri Verileri, Sivas.

Sivas Belediye Başkanlığı, 2001, Sivas Belediye Başkanlığı envanter verileri, Sivas.

Sönmez, Y., 1986, Kaynağından Sivas‘a Kadar K ızılırmak‘ta Sertlik ve Tuzluluk

Yapan Etkenler ve Çözüm Yollar ı, C.Ü. Fen Bilimleri Enst. Kimya Anabilim Dalı, Yük.

Lisans Tezi, 85s.

Uslu, O., Türkman, A., 1987, Su Kirliliği ve Kontrolü, Baş bakanlık Çevre Genel

Müdürlüğü Yayınlar ı, Eğitim Dizisi 1. 364 s. Ankara.

Yıldız, E., 1995, K ızılırmak'ın (Imranlı Kalın arası) Su Kirliliğinin Incelenmesi, C.Ü.

Fen Bilimleri Enst. Çevre Mühendisliği Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 136 s.



- 179 -

E. TOPRAK VE ARAZİ KULLANIMI

E.1. Genel Toprak Yapısı Kayalar ın ve minerallerin, yeryüzünde veya yeryüzüne yak ın derinliklerde, atmosfer,

su ve canlılar taraf ından ayr ışmaya uğratılmalar ı sonucu fiziki olarak parçalanma-ufalanma

veya kimyasal olarak çözülme, erime şeklinde meydana gelen olaylar sonucu, sağlam

kayalardan gevşek yapılı-taneli bir zemin veya toprak oluşur. Toprağın oluşumu ve türleri ile

ilgili iklim ve organizmanın varlığı ile beraber ana kayanın cinsi ve arazinin şekli de önemli

rol oynar. Örneğin; granit gibi kayalar, ılıman iklim bölgelerinde gri renkli bir toprak,

steplerde siyah renkli bir toprak ve tropik bölgelerde ise k ırmızı renkli topraklar meydana

getirir. Granit gibi kayalar bir çok iklimlerde yavaş yavaş ayr ışır ve bitki köklerinin

tutunmasına elverişli bir ortam sağlar. Bazalt gibi kayalar ise çabuk k ır ılır ve parçalanırlar,

taşlı bir zemin meydana getirirler. Saf kireçtaşı kendi başına bir toprak meydana getirmez.

Ancak yabancı maddeler içeriyorsa bunlar kireçtaşı üzerinde ince bir toprak örtüsü meydana

getirir. Volkanik maddeler, özellikle tüfler, çok verimli topraklar meydana getirir. Kum,

birçok bitkiler için hafif bir topraktır. Boşluklar ı çok olduğundan suyu muhafaza edemez. Kil

ise suya kar şı çok hassas bir toprak türüdür. Suyu içerisinde muhafaza eder. Daha aşağılara

geçirmez. Kil ile kum kar ışımı olan TIN ise çok iyi bir toprak meydana getirir.

Toprağın rengi, en çok demirli bileşenlerden ve humus gibi organik maddelerden ileri

gelir. Limonitli topraklar sar ı, hematitli topraklar k ırmızı renklidir. Koyu gri ve soluk yeşil

renkli topraklar, bitkiler vasıtasıyla redüksiyona maruz kalmış demirli bileşenlerden ileri gelir.

Humusça zengin topraklar siyah renklidir.

Eski ve tabii bir toprak derinlere doğru, birbirinden farklı dört horizona ayr ılır. Bunlar

A, B, C, D horizonlar ı olup bu horizonlar "toprak profilini" meydana getirirler.

Toprak gruplar ının her birinin belirli özellikleri vardır. Bunlar; organik madde, serbest

oksitler, baz durumu, renk, kil oluşumu ve kil gruplar ının kimyasal ve fiziksel bileşimleri gibi

özelliklerdir. Ülkemizdeki çeşitli toprak gruplar ını meydana getiren en önemli olaylar;

kalsifikasyon ve salinizasyon (tuzlulaşma)'dur.

Kalsifikasyon: Toprak profilinde kalsiyum ve magnezyum karbonat oluşumunu içeren

bir olaydır. Türkiye için büyük önem taşıyan kalsifikasyon olayı yıllık yağışlar ı 600 mm'den



- 180 -

az olan yerlerde büyük rol oynar. Kalsifikasyonla meydana gelen topraklarda reaksiyon alkali

(PH=7.5 veya daha yüksek) olup, kil gruplar ının baz yüzdeleri de yüksektir. Ülkemizdeki

toprak gruplar ının bir çoğu bu şekilde oluşmuştur. Kahverengi ve kestane renkli topraklar en

önemli toprak türleridir.

Salinizasyon (Tuzlulaşma): Kurak ve yar ı kurak iklimlerde sık görülen bir toprak

teşekkülü olayıdır. Bu olayda toprakta çeşitli tuzlar birikir. Bunlar klörür, sülfat, karbonat ve

bikarbonat tuzlar ı olup çeşitli tuzlu topraklarda bunlardan bir veya birkaçı hakim durumdadır.

Tuzlar ın birikmesi daha ziyade kurak iklim, yeraltı su seviyesinin yüksek olması ve düz bir

topoğrafyadan ileri gelir.

Araziler, özellikle tar ımsal kullanmaya uygunluk derecelerine göre I’den VIII’e kadar

değişen sınıflara ayr ılmıştır. I. sınıf en iyi, hiçbir sınırlayıcı sorunu olmayan kullanışa elverişli

toprağı, VIII. sınıf ise hiçbir tar ımsal kullanıma uygun olmayan ve bitkisel üretim

yapılamayan araziyi ifade eder. Diğer sınıflar nitelik ve kullanmaya uygunluk yönünden bu

ikisi arasında derecelenir. Yukar ıdaki sınıflamaya göre İl topraklar ının 158.906 hektar ı I. sınıf

tar ım arazisidir. Bu topraklar derin, orta bünyeli ve iyi drenajlıdır. Eğim düz veya düze

yak ındır. Bu nedenlerle tar ımı sınırlayıcı sorun bulunmamaktadır.

187.303 hektar olan II. sınıf araziler orta derin ve hafif eğimlidir. Orta derecede

erozyon ve yetersiz drenaj gibi etkenlerle kullanımlar ı hafif sınırlanmış topraklardır.

Sınırlayıcı etkiler, ıslah ve koruma önlemleriyle giderilerek her türlü kullanışa uygun duruma

getirilebilir. Orta eğimli ve sığ topraklı 337.498 hektar III. sınıf arazilerde orta derecede

erozyon, taşlılık, sıkça taşk ına uğrama gibi önemli sorunlar görülür. İyi ürün almak ve toprağı

erozyondan korumak için yoğun önlemler gereklidir. Bu koşulla çeşitli kullanımlar elverişli

duruma gelirler. IV. sınıf araziler 302.811 hektar alanı kaplar. Bu araziler çok sığ topraklı ve

dik eğimli olup, şiddetli erozyon, taşlılık çok sık taşk ın alma gibi ciddi sorunlar vardır. Çok

yoğun özel önlemlerle çeşitli kullanımlar uygun olurlar.

V. sınıf arazi 5.645 hektardır. V. sınıf çok bozuk drenaj yada kaba taşlılık, kayalık,

sığlık nedeniyle işlemeli tar ımda kullanılmayan düz arazilerdir. Taşlık ve yaşlık giderilmez

niteliktedir. Çayır, otlak ve orman olarak kullanılabilirler. Koruyucu önlemlere gerek yoktur.

378.727 hektar alanı kaplayan VI. sınıf araziler çok dik eğim, şiddetli aşınım, sığlık gibi

k ısıtlayıcı etkenler nedeniyle işlemeli tar ımda güvenlikli olarak kullanılmayan; ancak otlak ve



- 181 -

orman olabilen arazilerdir. Mera ve orman örtüsünün geliştirilmesi olanaklıdır. Bazı iklimlerde

ve özel koşullarda değerli bitkiler için VI. sınıf arazi şekillenerek işlemeli tar ıma alınabilir.

İl topraklar ının yar ısına yak ını, 1.387.681 hektar ı, VII. sınıf arazidir. VII. sınıf sarp

eğim, çok şiddetli aşınım ve sığlık gibi nedenlerle otlak ve orman olarak kullanılmalar ı da

sınırlanmış arazilerdir.

Çoğu kere örtünün değiştirilmesi teknik bak ımdan olanaksız yahut ekonomik değildir.

En iyisi doğal örtü altında ve sınırlı otlatmayla korunabilirler. VIII. sınıf araziler toprak ve

bitki örtüsünden yoksun çok sarp eğimler kaya yüzeyleri, bataklık gibi tar ımsal kullanıma

elverişsiz arazilerdir. Bu araziler, olduğu gibi kullanılabilir ya da av veya eğlence alanı olarak

değerlendirilebilirler. Irmak taşk ın yataklar ı ve çı plak kaya yüzeyleri dikkate alındığında ildeki

VIII. sınıf arazi miktar ı 83.137 hektardır. Yerleşim alanlar ı ve su satıhlar ı ile birlikte 90.196

hektara ulaşırlar.

E.2. Toprak Kirliliği

Toprak kirlenmesi, insan faaliyetleri sonucunda toprağın doğal yapısının bozulması,

fiziksel, kimyasal ve biyolojik bileşiminin olumsuz yönde değişmesi ve toprağın özelliği

gereği yararlı kullanılabilirliğinin azalması ya da yerinde kullanılmaması şeklinde

tanımlanabilir. Buna göre toprağın çeşitli özelliklerini olumsuz yönde etkileyen her tür

müdahale toprak için kirlenme olarak değerlendirilmelidir. Bu kapsamda toprak kirliliğinin

kaynaklar ı, Sivas İlinin toprak kirliliği durumu ve bu konuda günümüze kadar yapılmış olan

çalışmalar aşağıda k ısaca özetlenmiştir.

E.2.1. Kimyasal Kirlenme

E.2.1.1. Atmosferik Kirlenme

Atmosferik kirleticilerin bir çoğu önemli ölçülerde toprak özelliklerine zarar

verebilmektedir. Bu kirleticilerden en önemlileri ise SO2, NOx, CO2, değişik türlerdeki

partiküler maddeler ve içeriğinde ağır metal bulunduran gazlar olarak sıralanabilir.

SO2, NOx ve CO2 gibi gazlar özellikle yağış dönemlerinde asit yağmurlar ı şeklinde

toprağa inmekte ve toprak pH'ının değişmesine neden olmaktadır. Bu değişim toprak



- 182 -

üzerindeki bitkisel yaşamla birlikte toprak içerisindeki canlı yaşamını da etkilemektedir.

Ayr ıca toprak içerisindeki kimyasal duraylılığın bozulmasına neden olup, bir çok kirleticiyi

hareketli faza geçirmekte ve yer altı suyu kirliliğine yol açmaktadır (Altın, 1998). Bununla

birlikte toprağın yapısındaki Ca ve Mg gibi elementlerin yıkanmasına neden olarak toprağınzayıflamasına ve tar ımsal verimin düşmesine neden olmaktadır (Tecer, 1996). Sivas ili

içerisinde yukar ıda zararlar ı anlatılan gazlardan SO2 ve partikül miktarlar ı İl Sağlık

Müdürlüğü taraf ından sürekli olarak denetlenmektedir. Sivas kent merkezinde 4 ayr ı

istasyonda bu kurum taraf ından yapılan ölçümler, özellikle k ış aylar ında (28.12.1990 tarihinde

1388 µgSO2/m3 değerine kadar çıkmıştır) bu tür bir atmosferik kirliliğin oluşabildiğini

göstermektedir (Beyazıt, 1996). Ancak asit yağmurlar ının toprak üzerine etkileri hususunda

herhangi bir çalışmaya rastlanmamıştır.

Toprakta bulunan atmosfer kaynaklı ağır metal kirliliği temelde endüstriyel faaliyetler

ve trafikten kaynaklanmaktadır. Sivas kenti mevcut trafiği ve sanayi durumu açısından bu tür

bir kirlenme için fazla bir risk taşımamaktadır. Ancak ildeki Sivas Çimento Fabrikası, Beton

Travers Fabrikası ve Kangal Termik Santrali gibi partikül ve uçucu kül yayma özelliği

bulunan bazı kurumlar, muhtemel endüstriyel kirlilik kaynaklar ı arasındadır. Bununla birlikte

şehir merkezine yak ın bölgelerden geçen çevre yolu kenarlar ındaki bazı tar ım arazilerinde bir

miktar ağır metal kirlenmelerine rastlanması muhtemeldir. Nitekim Savaşçı (1987) taraf ından

yapılan bir çalışmada, bu tür yol kenarlar ında bulunan 45 ölçüm noktasında atmosferdeki

trafik kaynaklı kur şun miktarlar ının 1097 µg/m3 değerine kadar çıkabildiği gözlenmiştir.

Ancak bu miktarlar ın ne kadar ının toprak kirliliği üzerinde etkili olduğunun belirlenmesine

yönelik bir çalışma bulunmamaktadır.

E.2.1.2. Atıklardan Kirlenme

Toprak kirliliğinin oluşmasında evsel, endüstriyel ve tar ımsal faaliyetler sonucunda

oluşan katı ve sıvı atıklar ın oldukça önemli bir yeri vardır. Evsel ve endüstriyel katı atıklar

çoğunlukla yerel yönetimlerce toplanarak bir depolama sahasında bertaraf edilmektedir.

Ancak bu atıklardan meydana gelebilecek sızıntı sular ı yeterli koruyucu önlemler alınmazsa

yeraltısular ını kirletmekte ve bu su da daha ileriki bölgelerde tar ımsal amaçlı olarak

kullanılamaz hale gelmektedir. Ayr ıca bu sular ın içerisinde bol miktarda bulunan özellikle Pb,

Cd, Ni, Hg gibi ağırmetallerdan oluşan zehirli maddeler, besin zinciri vasıtasıyla topraktan

veya sudan canlı bünyesine geçmekte ve değişik ekolojik sorunlara neden olmakta ve



- 183 -

endüstriyel amaçlı hammadde yığınlar ı da yine benzer sorunlara yol açabilmektedir (Altın,

1998). Sivas ilinin gerek nüfus potansiyelinin az olması ve gerekse endüstriyel etkinliklerin

sınırlı olması nedeniyle bu tür kaynaklardan bir toprak kirliliğinin meydana gelmesi olasılığı

vardır. Özellikle yeni yapılanmakta olan düzenli çöp depolama sahasının hizmete girmesi vegerekli önlemlerin alınması koşuluyla bu risk daha da azalacaktır. Yine var olan endüstriyel

etkinliklerin yerel yönetimce altyapısının organize sanayi bölgesinde yapılıyor olması da Sivas

ili için ayr ı bir kazanç olacaktır.

Sivas ilinin alt yapı sorunlar ının k ısmen çözümlenmiş olması nedeniyle foseptik gibi

kaynaklarla topraklar ın kirlenme riskini oldukça azaltmıştır. Ayr ıca Sivas ili kanalizasyonunun

K ızılırmak'a boşaltılması nedeniyle bölgedeki topraklar ın alıcı ortam olarak zarar görmesini

engellemektedir. Bununla birlikte ileride yapılması planlanan kent atıksu ar ıtma tesisininhizmete geçmesi meydana gelecek ar ıtma çamurlar ı ileriki yıllarda bir sorun oluşturabilir. Bu

çamurlar düzenli depolama sahalar ında depolandığında usulüne uygun şekilde bertaraf

edildiklerinde mevcut topraklar için bir risk oluşturmazlar.

Ancak bu çamurlar ın tar ımsal faaliyetlerde kullanılması durumunda çamur

içerisindeki eser elementlerin ve diğer organik ve inorganik besin maddelerin miktarlar ının iyi

tespit edilmesi gerekmektedir. Ayr ıca bu çamurlar ın uygulanacağı tar ımsal arazilerin toprak

özellikleri de belirlenerek yetiştirilecek ürün türüne bağlı olarak çamur yüklemelerinin

yapılması (örneğin mısır yetiştirilmesi için bu değer, 168-280 kg çamur/ha'dır) önerilmektedir.

(Karpuzcu, 1988).

Yukar ıda sözü edilen atıklara ilişkin özelliklerin Sivas kenti üzerinde elde edilmiş

değerlerin bulunduğu çalışmalara ise rastlanmamıştır.E.2.2. Mikrobiyal Kirlenme





- 185 -

Aynı kuruluş taraf ından 1982-1983 yıllar ında yapılan yenileme çalışmalar ında bu değerlerde

küçük değişiklikler olduğu görülmüştür. Devlet sulamalar ından dolayı sulu tar ım arazilerinde,

meradan tarla açmalar devam ettiğinden kuru tar ım arazilerinde artışlar olmuştur. Sulu tar ım

alanlar ı, 31.12.2008 tarihi itibariyle 147.979 hektara ulaşmış ve bunun 65.023 hektar ı devletsulamalar ı, 82.956 hektar ı yeterli ve yetersiz çiftçi sulamalar ıdır. İl topraklar ının 18.675

hektar ı çayır, 1189.241 hektar ı mera, 232.618 hektar ı orman, 97.906 hektar ı funda arazisi

olarak kullanılmaktadır. 5.036 hektar alan yerleşim yerine ayr ılmıştır. Irmak yataklar ı 6.727

hektar, çı plak kayalık yerler (diğer arazi) 86.561 hektar, su yüzeyleri de 2.023 hektar alan ı

kaplamaktadır.

E.3.1.2. Kullanma Durumu

Sivas ili arazilerinin sahip olduklar ı kalite sınıflar ına uygun olarak kullanılmalar ı

bugün alınan ürün miktar ının ve çeşidinin artması yanında topraklar ın da zaman içinde daha

doğru bir biçimde yaralanmasını da sağlayacaktır.

Tar ım yapılan toplam 1216.707 hektar arazinin I. sınıf olan 158.906 hektar ı ile 187.303

hektar olan II. sınıf arazilerin çoğu toprak ve topoğrafya nitelikleri yönüyle sulanmaya

elverişlidir. Sivas DSİ Bölge Müdürlüğü’nün bugüne kadar yaptığı incelemelere göre yer üstüsu kaynaklar ı ile ekonomik olarak sulanabilecek alan 108.742 hektardır. Bu rakama küçük

sulama sahalar ı dahil değildir. Haritalama çalışmalar ında ise toplam 310.000 hektar alanın

sulanabilir nitelikte olduğu tespit edilmiştir. Bu alanlara sulama hizmetleri öncelikle

götürülmelidir.

Sivas DSİ Bölge Müdürlüğü’nün bugüne kadar yaptığı incelemelere göre yer üstü su

kaynaklar ı ile ekonomik olarak sulanabilecek alan 109.924 hektar olup, 2007 sonu itibariyle

DSİ taraf ından 26.356 hektar ında halen sulama yapılmaktadır. Diğer arazilerle ilgili inşaat, proje, planlama ve etüt çalışmalar ına k ısım k ısım devam edilmektedir. DSİ taraf ından

sulanabilir alan olarak saptanan 109.924 hektara küçük sulamalar dahil değildir. Küçük

sulamalar da dikkate alındığında İlimizde toplam 310.000 hektar alanın sulanabilir nitelikte

olduğu tespit edilmiştir.

Mülğa Köy Hizmetleri ve Özel İdare Müdürlüğünce 2008 yılı sonu itibariyle sulamaya açılan

38.666 hektar araziden ayr ı olarak sulama suyu sağlanması konusundaki çalışmalar sonucunda

olumlu görülerek planlama çalışmalar ına geçilen sulama tesisleriyle toplam 14.339 hektar alan



- 186 -

daha sulamaya açılacaktır. Bu tesisler sırasıyla yıllık yatır ım programına teklif edilmektedir.

Diğer sulanabilir araziler ise gelecek yıllarda ayr ıntılı olarak incelenerek çalışmalar

yapılacaktır.

Kuru tar ım yapılmakta olan araziler içerisinde 346.647 hektarlık oldukça büyük bir

saha V., VI. Ve VII. sınıftır. Bu arazilerin toprak ve topoğrafik koşullar ı işletilmelerine uygun

değildir. Bu topraklar ı işlemek mevcut olan erozyon zarar ını daha da artıracağından VI. sınıf

olan 222.659 hektarlık k ısmı meraya, VII. sınıf olan 109.468 hektarlık k ısmı ormana

dönüştürülmesi gerekmektedir. Yine kuru tar ım olarak kullanılan I., II., III. ve IV. sınıf

arazilerden yeter miktarda saha ekonomik ve iklim şartlar ı göz önünde bulundurularak meyve

çeşitlerinin yetiştirilmesine ayr ılabilir.

Mera arazileri içerisinde 32.125 hektarlık sahayı kaplayan I., II., ve III. sınıf arazilerin

kuru tar ım veya çayır; 49.972 hektarlık IV. sınıf arazilerin de çayır veya meyvelik şekline

çevrilmesi mümkündür. 97.984 hektar olan fundalık arazinin 4394 hektar ının çayır olarak

kullanılması hayvan yemi kaynağının arttır ılmasını sağlayacaktır. Fundalık arazinin VI. ve

VII. sınıf olan 93.590 hektar ının da ormana çevrilmesi ildeki toprak ve su varlığının kontrolü

açısından yararlı olacaktır.

E.3.2. Arazi Problemleri

Sivas İli topraklar ında tar ımı sınırlayıcı sorunlar olarak tuzluluk, alkalilik, drenaj

yetersizliği, taşlılık ve su erozyonunu sayabiliriz. Çorak arazi olarak tanımladığımız ve

bitkilerin gelişmesine zarar verecek derecede tuz, yüksek kalevilik ve aşır ı değişebilir sodyum

içeren ya da bunlardan birine veya ikisine sahip olan toprak miktar ı 23.043 hektardır. Drenaj

sorunu olan yani toprak yüzeyi ve profilindeki bitkiye zarar veren fazla suyun denetimli bir

şekilde uzaklaştır ılamadığı arazi miktar ı ise 11.359 hektardır. Bunlar ın toplamı ise 34.455hektardır. Taşlılık görülen 120.421 hektar alanda 32.832 hektar ı II., III. ve IV. sınıftır. Bu

topraklar yüzeyde veya profil içinde bitki gelişimini aksatacak ve tar ım makinalar ının

çalışmasını zorlaştıracak derecede taş bulundururlar.

İlimizde yer alan topraklar ının en önemli sorunu su erozyonudur. Çoraklık, yaşlık ve

taşlılık sorunu olan arazilerin toplamı 154.876 hektar olmasına kar şılık su erozyonu 2.519.043

hektar alanda, yani il topraklar ının % 88' inde etkilidir. I. sınıf arazilerle II. sınıf arazilerin



- 187 -

büyük bir k ısmı dışında tüm topraklar ımızda etkin olan su erozyonu, toprak üzerinde hareket

eden suyun, toprak parçacıklar ını bulunduğu yerden kopararak başka yerlere taşıması olayıdır.

Sivas’ta 827.612 hektar II., III. ve IV. sınıf arazilerin 747.862 hektar ında orta ve

şiddetli derecede erozyon hüküm sürmektedir.

Orta derecede erozyonda üst toprağın % 25’i ile % 75’inin taşındığı, şiddetli erozyonda

ise üst toprağın tümü ile alt toprağın yar ısından azının taşınmış olduğu dikkate alınırsa işlemeli

tar ım yapılan arazilerin giderek verimsizleştiği ve tamamen elden çıkmak üzere olduğu

görülür. VI. ve VII. sınıf arazilerde durum daha da vahimdir. 1.766.408 hektar VI. ve VII. s ınıf

arazilerin tamamına yak ınında, 1.745.642 hektar ında orta şiddetli ve çok şiddetli derecede

erozyon olmaktadır. Bunun da % 37’sini şiddetli, % 61’i çok şiddetli derecededir. Başka bir

deyişle 1.072.026 hektar alanda üst toprak tamamen, alt toprağın da yar ısından fazlası

taşınmış, arazide k ır ıklı ve çatlaklı ana kaya ortaya çıkmıştır. Bu durum arazilerin tesirli toprak

derinliğine göre sınıflanmasından da açıkça görülmektedir. Tesirli toprak derinliği 1.076.464

hektar da 20 cm’den daha az, 975.340 hektar da ise 20-50 cm arasındadır. Yani topraklar ın %

74’ü sığ ve çok sığ özelliktedir.

Toprak erozyonunu önlemenin birinci ilkesi, her araziyi doğal yeteneğine uygun

kullanmaktır. Oysa arazilerin kullanımı bölümünde görüldüğü gibi mera, çayır ve orman

olması gereken V., VI. ve VIII. sınıf 346.647 hektar alan sürülmekte, 720.400 hektar işlemeli

tar ım yapılan II. ve IV. sınıf arazilerde ise toprak koruma çalışmalar ına gereken önem

verilmemektedir. Meralarda erken ve aşır ı otlatma yapılması, ormanlar ın tarla açma, hayvan

otlatma ve aşır ı kesimlerle zayıflatılması, buna kar şılık hiçbir iyileştirici ve koruyucu önlem

alınmaması erozyonu artırmaktadır. Sivas’ta arazinin % 63’ünü dik ve sarp eğimli olması da

erozyonun yaygın oluşunun nedenlerinden biridir.

Erozyonun durdurulmaması ovadaki tar ımsal üretimi de tehlikeye sokar. Taşk ınlar tar ım, yerleşim ve ulaşım alanlar ına zarar verecek boyutlara ulaşır. Erozyonla yalnız toprak

değil, su ve bitki besin maddesi de kaybolur. Taşınan malzemeler, taban arazilerin yüzeyini

örterek verimsizleştirir; gölet, baraj gibi tesislere dolarak ömürlerini k ısaltır. Akarsular

düzensiz ve bulanık akar, su kaynaklar ı kurur. Bugün erozyonun nedenleri ve bunlar ın çözüm

yollar ı bilinmektedir. Ancak konuya gereken önem verilmediğinden sorun giderek

büyümektedir. Toprak korumada gecikmenin bir yıl sürmesi, doğanın en az 10-15 yıllık

ürününün yitirilmesi anlamına gelmektedir.



- 188 -

Sonuç olarak; İl topraklar ının büyük çoğunluğu K ızılırmak Havzası içerisinde yer

almaktadır. Havza jeolojisi itibariyle jips serileri ile kaplıdır. Bu nedenle sular genellikle tuzlu

olup, taban arazilerde ise akaçlama (drenaj) ve çoraklık sorunu vardır. Sivas İli Toprak

Kaynağı Envanterine göre 23.043 ha arazide çoraklık, 34.455 ha arazide ise drenaj sorunuvardır. Bu arazilerin tamamının taban araziler olduğu düşünülür ise sorunun ciddiyeti daha iyi

ortaya çıkmaktadır. Yine aynı envantere göre 2.515.643 ha arazide su erozyonu sorunu vardır.

Sivas İli toplam arazi varlığının (meskun arazi ve su satıhlar ı hariç) 92.848.767 ha olduğu

bilindiğine göre bu durum İl topraklar ının % 88’i su erozyonuna maruzdur. Her yıl K ı br ıs

Adası kadar toprağımızın denizlere taşınması, ülkemiz su erozyonu sorununun Sivas İlinde

çok daha büyük boyutlarda (% 88) olduğu görülmektedir.

Sivas İlinde Yanlış Arazi Kullanımının Neden Olduğu Toprak ve Su Kayıpları

Sivas’ın arazilerinin 330.524 hektar ı orman ve fundalıktır. Bu ormanlar ın çoğunluğunu

oluşturan iğne yapraklı ağaçlar, erozyona kar şı koruyucu olmakla birlikte, üzerinde

bulunduklar ı toprak, geniş yapraklı ağaçlar ın bulunduğu orman toprağı kadar suyu

depolayamazlar. Koyulhisar ve Belcik bölgelerinde iyi nitelikli ormanlar vardır. Ancak bu

ormanlar ın yıllık toplam odun üretimi yerel gereksinmeyi bile kar şılayamamaktadır.

Ormanlar ın tarla açma, hayvan otlatma ve aşır ı kesimlerde zayıflatılması sorunu henüz

çözümlenmiş değildir. İlde otlak olarak kullanılan 1.207.916 hektar alanda hiçbir koruyucu ve

iyileştirici önlem alınmadan , erken ve aşır ı otlatma yapılmaktadır.

Yağışlar ın azlığından dolayı et veriminin düşük olmasına kar şılık hayvan sayısı

fazladır. Bu nedenle otlaklardaki bitki örtüsü her geçen gün seyrekleşmekte, erozyon artmakta

ve giderek azalan toprak yağışın da daha azını alabilmektedir. Otlaklardan tarla açmanın

önüne geçilmediğinden otlak alanlar ı devamlı küçülmekte; sürülen alanlar ise 10-15 yıl sonraartık otlak olarak kullanılamayacak derecede toprağını yitirecektir.

İl topraklar ının 638.878 hektar ı her türlü kullanıma ve işlemeli tar ıma elverişli I., II. ve

III. sınıf arazilerdir. 260.000 hektar alanda ise yoğun koruyucu önlemler alınarak sürüm

yapılabilir. Oysa ki bugünkü durumda 1.200.000 hektar alan toprak koruma önlemleri

alınmadan işlenmekte; otlak olarak kullanılması gereken dik eğimli, sığ topraklı VI. ve VII.

sınıf arazilerin sürülmesi bunun yanında yağışlar yetersiz olduğundan ve sulama da



- 189 -

yapılamadığından sürülen arazilerin % 90’ında nadas uygulanması erozyonu daha da

hızlandırmaktadır.


Altın, A., 1998, Yeraltısuyu Kirliliği, C.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Semineri,

Sivas, 43 s.

Beyazıt, N., ve Bali, U., 1996, Sivas'ta hava kirliliği ve meteorolojik parametrelerle

ilişkisinin araştır ılması, I. Uludağ Çevre Mühendisliği Sempozyumu, Bursa, 551-561.

Germirli, F., Taşlı, R., Eremektar, G., 1996, Turistik tesislerde ar ıtılmış evsel

atıksular ın sulama amaçlı kullanımında patojen mikroorganizmalar, I. Uludağ ÇevreMühendisliği Sempozyumu, Bursa, 31-41.

Karpuzcu, M., 1988, Çevre Mühendisliğine Giriş, İTÜ Yayınlar ı, İstanbul, 345 s.

Mülğa Köy Hizmetleri 5. Bölge Müdürlüğü, 2001, Köy Hizmetleri 5. Bölge

Müdürlüğü envanter verileri, Sivas.

Savaşçı, Ş., 1987, Sivas merkez ilçe atmosferinde kur şun miktarlar ının mevsimlere

göre değişimi, C.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Sivas, 53 s.

Tecer, L., 1996, Asit yağmurlar ının etkileri ve kontrol önerileri, I. Uludağ Çevre

Mühendisliği Sempozyumu, Bursa, 587-597.

F. FLORA - FAUNA VE HASSAS YÖRELER

F.1. Ekosistem Tipleri

F.1.1. OrmanlarF.1.1.1. Ormanların Ekolojik Yapısı

Ülkemizde en önemli doğal kaynaklardan birisi de ormanlar ımızdır. Ormanlar; ağaç ve

ağaççık topluluklar ının yerleriyle birlikte oluşturduğu bir ekosistemdir. Ekosistem bütünlüğü

içinde ortak yaşam önemli bir yer tutar. Ağaçlar, ağaççıklar, mikroorganizmalar ve hayvanlar

hep beraber ormanın içerisinde klimatik, topoğrafik ve edaf ık faktörlerle birlikte bir denge

halinde varlıklar ını sürdürürler.



- 190 -

Dünyada ve ülkemizde hızla artan nüfus, doğal kaynaklardan aşır ı derecede yararlanma

zorunluluğunu meydana getirmiştir. Böylece gittikçe artan ihtiyaçlar ın, sınırlı doğal

kaynaklardan kar şılanabilmesi için ileri bir teknoloji geliştirilmektedir. Sadece ihtiyaçlar ın

giderilmesi ve yalnız yararlanma ilkelerini ön planda tutan böyle bir teknolojik ve ekonomik gelişim sağlamak isteyen insan yeteneği, doğa düzenine bağlı kalmaktan ayr ılarak çevreyi

tahrip eden bir faktör haline gelmektedir. Böylece doğal denge zayıflamakta ve hatta bir çok

yerlerde doğal denge tamamen bozulmaktadır. Buna kar şılık çevreyi koruma bilgisi, anlayış ve

yeteneği önemli derecede gelişmemektedir.

Ormanlar, diğer doğal kaynaklardan ayr ı olarak, kendisini yineleyen doğal

kaynaklar ımızdandır. Ormanlar ımızda en fazla yık ım Ortaçağ döneminde olmuştur. Anadolu

tarih boyunca bir çok uygarlığın yerleşmesine, yaşamasına ve batışına sahne olmuştur. Birçok savaşlar buralarda olmuştur. Bunun sonucu yağmalama, yıkma, bozulma ve aşır ı faydalanma

ormanlar ımızın azalmasına, buna paralel olarak doğal dengenin bozulmasına neden olmuştur.

Bu itibarla ülkemizde toprak kayması, heyelan, çığ felaketleri, sel felaketi gibi doğal afetler

sık sık gündeme gelmektedir.

Dolayısıyla ülkemizde ormanlar ın korunması ve geliştirilmesi, bazı yasal kurallar ı da

beraberinde getirmiş ve Tanzimat Fermanı ile birlikte 1839 yılında ilk kez orman örgütü

kurulmuştur.

Ülkemizde 20,7 milyon hektar ormanlık saha vardır. Buna göre ülke topraklar ının %

27’si ormanlarla kaplıdır. Ancak ormanlar ımız ülkemiz topraklar ına dengeli dağılmadığından

ve % 13’ü verimsiz olduğundan ağaç serveti, artışı ve kalite bak ımından yetersiz kalmaktadır.

Sivas, Karadeniz ikliminden İç Anadolu step iklimine geçiş zonu üzerinde yer

almaktadır. Yağışın yetersiz, vejetasyon mevsiminin k ısa, sıcaklık ve hava rutubetinin az

olması sebebiyle, mevcut ormanlar süratli ve sağlıklı olarak yetişememekte, kendiniyenileyebilmesi de zorlaşmaktadır.

Sivas İlinde orman alanlar ı açısından durum daha da vahimdir. Sivas İlinde 261.399 ha.

ormanlık alan vardır. Bunun Sivas İli topraklar ına oranı % 9.18’dir. Sadece verimli ormanlar

açısından hesaplandığında bu oran % 2.5’a düşmektedir. Bugün itibariyle Sivas topraklar ının

% 80’i erozyona maruzdur. Topraklar aşınmış ve sığlaşmıştır. Besin ve organik madde

bak ımından fakirdir. Engebeli-dağlık topoğrafik yapı, bu olumsuzluklar ı daha da

artırmaktadır.



- 191 -

İlimizde, ormanlar ın oluşmasında birinci derecede etkili olan faktör iklimdir. İlimizin,

orman varlığına baktığımızda kuzey bölgelerde (Koyulhisar-Suşehri) Karadeniz sahil

ikliminden İç Anadolu step iklimi geçiş zonu üzerinde bulunan ormanlar genelde Karadeniz

Bölgesinde yayılım gösteren ibrelilerden göknar, yapraklılardaysa kayın ağacı gözeçarpmaktadır. Bu her iki ağaç türü ilimizin başka bir bölgesinde bulunmamaktadır.

İklim ve toprak faktörlerinin yanı sıra jeolojik ve jeomorfolojik yapının da ormanlar ın

oluşması üzerinde etkili olduğu görülmektedir. İlin orman varlığı 1200 ile 2600 metre

rak ımlar ında bulunmaktadır. En üst rak ımlarda (2600 m) ağaç türü olarak ardıç gelmektedir.

Ardıçtan sonra başka bir ağaç türü bulunmamaktadır. Yapraklılarda ise ilin doğal ağaç türü

meşedir. Meşe ağaçlar ı karasal iklim içerisinde orman oluşturan nadir ağaç türlerinden

birisidir.

Yukar ıda açıklandığı gibi Karadeniz ikliminin etkisinde kalan bölgelerde Doğanşar ve

Koyulhisar ilçesinin Mesudiye taraf ında kalan Sisorta bölgesi ile Reşadiye taraf ında kalan

Tatar bölgesinde kayın, göknar ve sar ıçam ağaç türleri bulunmaktadır. Bunun yanı sıra

ilimizin diğer bölgesinde karasal iklimin hakim olduğu yerlerde; Şerefiye bölgesinde sar ıçam,

ardıç, meşe ve yaban kavağı, Yavu bölgesinde sar ıçam, ardıç, Divriği bölgesinde meşe ve

ardıç; Kangal ve Gürün bölgelerinde ardıç, Gemerek ve Çayıralan bölgelerinde sar ıçam ve

meşe ağaç türlerinden oluşan ormanlar bulunmaktadır. Ayr ıca ilin merkeze bağlı köylerinde ve

diğer ilçelerin köylerinde az da olsa lokal olarak sar ıçam, meşe ve yaban kavağı ağaç

türlerinden oluşan küçük çaplı ormanlar bulunmaktadır (Şekil B.2.1-1).

F.1.1.2. İlin Orman Envanteri

İlin ormanlar ının İlçelere göre dağılımı ve çeşitli özellikleri Tablo F.1.1.2-1’de, ağaç

türlerine göre orman alanlar ı Tablo F.1.1.2-2’de, üretim şekli ve yıllık ortalama üretim miktar ı ise Tablo F.1.1.2-3’te verilmiştir.



- 192 -

Tablo F.1.1.2-1: Sivas İl sınırlar ı içerisinde bulunan ormanlar ın ilçelere göre dağılımı ve çeşitli özellikleri (Sivas Orman

İşletme Müdürlüğü, 2005).

İlçesiVerimliKoru

Ormanı (Ha)

Bozuk KoruOrmanı

(Ha.)

VerimliBaltalık

(Ha.)

Bozuk

Baltalık (Ha.)

Toplam

(Ha.)

Sivas Merkez 604,5 1.511,0 - 2.010,5 4.126,0

Altınyayla - - - - -

Ak ıncılar 4.387,0 2.580,0 574,0 1.381,0 8.922,0

Divriği - 8.934,0 866,5 33.970,0 43.770,5

Doğanşar 22,0 2.838,0 - 1.906,5 4.766,5

Gemerek 4.887,0 9.407,0 2.104,0 3.346,5 19.744,5

Gölova - 676,0 - 332,0 1.008,0

Gürün - 308,0 - 3.058,0 3.366,0

Hafik 1.467,0 7.226,0 942,5 9.961,5 19.597,0

İmranlı 225,5 1.205,5 2.380,0 2.773,5 6.584,5

Kangal - 979,0 - 2.877,5 3.856,5

Koyulhisar 15.480,0 17.893,5 184,5 5.250,0 38.808,0

Şark ışla 2.665,0 4.739,5 1.383,5 1.283,5 10.071,5

Su Şehri 5.028,0 4.607,0 - 7.809,5 17.444,5

Ulaş - 1.213,5 - 3.047,0 4.260,5

Yıldızeli 11.353,0 9.709,0 9.562,0 11.835,5 42.459,5

Zara 2.553,0 13.930,5 1.933,5 14.196,5 32.613,5

Toplam 48.672,0 87.757,5 19.930,5 105.039,0 261.399,0

* 2008 yılı için veriler değişmemiş olup Orman İşletme Müdürlüğü taraf ından aynı veriler kullanılmıştır .



- 193 -

Sivas İl sınırlar ı içerisinde toplam 261.399 ha ormanlık alan mevcuttur. Genel alana

oranladığımızda bu oran %9,1 civar ındadır. Ormanlar ın mülkiyeti tamamen devlete aittir.

Devlet ormanlar ı haricinde köy ormanlar ı, vak ıf ormanlar ı yoktur. Ormanlar ın tamamı Çevre

ve Orman Bakanlığına bağlı olarak Orman Genel Müdürlüğünce işletilmektedir. Ormanlar ın

işletilmesi her yıl değişkenlik gösterecek şekilde yapılmaktadır.

Tablo F.1.1.2-2: Ağaç türlerine göre orman alanlar ımız (Sivas Orman İşletme Müdürlüğü 2005).

Ağaç Türü Alanı (Ha.)Ormanlık Alana

Oranı (%)

Meşe 135.500 51,84

Çam 95.000 36,34

Ardıç 18.830 7,20

Kayın 3.820 1,46

Kavak 4.049 1,55

Gürgen 2.400 0,92

Göknar 1.800 0,69

Toplam 261.399 100,00

* 2008 yılı için veriler değişmemiş olup Orman İşletme Müdürlüğü taraf ından aynı veriler kullanılmıştır .

İldeki ağaçlandır ılabilecek 700.000 ha alanın, aşını p taşınmasını engellemek

bak ımından süratle yılda 20.000 ha alanın ağaçlandır ılması ve 35 yılda bitirilmesi için gerekli

yapılaşma ve finansman kaynağı ivedilikle sağlanmalıdır. Ancak, bu şekilde erozyona uğrayan

topraklar korunabilir.



- 194 -

Tablo F.1.1.2-3: Sivas İlinde bulunan ormanlar ın kesimiyle yapılan üretim şekli ve yıllık ortalama üretim miktar ı (Sivas

Orman İşletme Müdürlüğü, 2008).

Emvalin Cinsi Birimi Sivas İşletmeMüdürlüğü

KoyulhisarİşletmeMüdürlüğü

Sı

zı

rİşletmeŞefliği

TOPLAM

Tomruk m3 1.312 10.218 2.622 14.152

Tel Direk m3 0 1.210 789 1.999

Maden Direk m3 1.073 3.095 4.012 8.180

Sanayi Odunu m3 267 87 461 815

Kağıtlık Odun m3 2.709 4.448 2.810 9967

Lif-Yonga

Odunum3 11.615 2.256 0 13871

Sır ık Çubuk m3 0 2 314 316

Yakacak Odun Ster 7.254 4.721 8.634 20609

F.1.1.3. Orman Varlığının Yararları

Ormanlar ımızın sayısız yararlar ı vardır. Bunlardan en önemlileri aşağıda belirtilmiştir.

a) Fotosenteze yeni özümleme sayesinde havadan karbondioksiti (CO2) alı p havaya

oksijen (O2) verirler. Böylece havanın CO2-O2 dengesini muhafaza eder.

b) Transprasyon, yani terleme suretiyle havanın nisbi rutubetini artır ır.

c) Yağışı artır ır ve toprağın kuruyup çatlamasına engel olur.

d)Rüzgara kar şı perde vazifesi görerek, yüzeysel toprak erozyonunu önler, bataklıklar ı

kurutur, gürültüye mani olur.

e) Havada asılı vaziyette kalan toz, duman, is gibi partikülleri bir filtre gibi tutmak

suretiyle havayı temizler.

f) Çığ, heyelan, sel, erozyon gibi doğal afetlerin önlenmesinde en önemli etkendir.

g) İçerisinde bar ındırdığı av ve yaban hayatını biz insanlar ın yarar ına sunar.



- 195 -

h) Doğal güzelliği ve renkler ile ruhumuzu dinlendirir, sportif faaliyetler ve turizm için

en uygun koşullar ı içerir. Gezme, dinlenme, eğlenme gibi etkinlikler sağlıklı ve mutlu yaşam

için vazgeçilmezdir.

ı) Su sağlama ve su varlığının korunması ve düzenlenmesini sağlar.

i) Toprağın verimliliğini koruyarak, tar ım için bir sigorta görevini görür.

j) Bunlar ın yanı sıra ağacın 6.000’den fazla kullanım yeri olduğu, gelişen teknoloji ve

ikame maddelerine rağmen hala önemini koruduğunu düşünürsek, ormanlar ın bir ülke

için ne kadar önemli doğal bir kaynak olduklar ı anlaşılır.

F.1.1.4. Orman Kadastro ve Mülkiyet Konuları

İlin ormanlar ında kadastro çalışmalar ı yapılmamıştır. Bu nedenle ormanlar ın tam

manasıyla mülkiyet sınırlar ı kesinleşmemiştir. Orman alanlar ı ve sınırlar ının fiili durumu

Amenajman Planı, Meşcere Haritalar ı ve l/25.000’lik ülke haritalar ından anlaşılmaktadır. Fiili

durum esas alınacak olursa orman alanlar ında artış olmuştur. Çünkü İlde son 40 yıldır

özellikle k ırsal kesimde ormanla iç içe yaşayan köylü nüfusunun dışar ıya göç etmesinedeniyle, ormanlara olan tahribat azalmış (otlatma, usulsüz kesme, açma) ve ormanlık

alanlarda gözle görülür bir artış olmuştur.

İlde yasal olarak orman dışına çıkar ılmış alanlar yoktur. Son 5 yılda toplam 2.701 ha

açıklık ve boş alanlar ağaçlandır ılarak orman alanlar ına katılmıştır.

F.1.2. Çayır ve Meralar

Sivas İlinin çayır ve meralar ının arazi kullanım sınıflamasına göre dağılımı; I.sınıf

3.150 ha, II. sınıf 12.123 ha, III. sınıf 24.835 ha, IV. sınıf 50.289 ha, V. sınıf 4.719 ha, VI.

sınıf 120.145 ha ve VII. sınıf 992.655 ha şeklindedir.

İldeki çayır ve meralar ın 25.327 ha orta derin, 318.632 ha. sığ, 840.472 ha'ı çok sığ

topraklardan meydana gelmektedir. Çayır-mera alanlar ının 30.091 ha. 1. sınıf (hafif), 56.941

ha. 2. sınıf (orta), 255.900 ha 3. sınıf (çok şiddetli) ve 864.984 ha'ı 4. sınıf (çok şiddetli) su



- 196 -

erozyonuna maruz bulunmaktadır. Çayır-meralar ın 8.555 ha'lık k ısmında yaşlık sorunu,

10.599 ha'lık k ısmında çoraklık ve 5.908 ha.lık k ısmında da hem toprak hem de drenaj

problemi vardır. 30.152 ha taşlı, 30.152 ha kayalı, 3.673 ha hafif tuzlu, 3.755 ha tuzlu, 78. ha

hafif tuzlu alkali ve 953 ha tuzlu alkali karakterde olup, 734.473 ha çayır-mera da taşsız bir

yapı arzetmektedir. İlde sorunu olmayan çayır-mera arazisi toplamı 3.846 hektardır. Yine ilin

çayır-mera potansiyelinin 49.117 ha'ı düz (%0-2), 24.578 ha'ı hafif eğimli (%2-6), 100.497

ha’ı orta (%6-12), 181.705 ha’ı dik (%12-20), 359.057 ha.ı çok dik (%20-30) ve 429.962 ha’ı

sarp (%30) olarak tanımlanan bir eğime sahip bulunmaktadır.

Bu açıklamalardan da anlaşılacağı üzere meralardaki birinci sorun, sığ toprak ve dik

yamaç özelliklerinin yanı sıra aşır ı otlatma sebebiyle meydana gelen su ve rüzgar

erozyonudur. Bunun sonucu olarak toprak yetersizliği ve bitki örtüsünün yok olması gibi

sorunlar ortaya çıkmaktadır.

İlde genellikle çayırlar temmuz ayına kadar korunup kimi zaman gübrelenmekte ve

biçilerek hayvanlara yedirilmektedir. Bir k ısım çayırlarda yıl boyunca otlatılmaktadır.

Çayırlar özellikle yaşlık ve çoraklık gibi sebeplerle yem değeri olmayan çayır sazı, hasır sazı

ve sinir otu gibi istilacı bitkiler taraf ından hızla kaplanmakta, sonuç olarak orta sınıflı çayılar

meydana gelmektedir.

Çayırlar ın ortalama verimi yeşil olarak 450-500 kg/da, kuru olarak 120-130 kg/da d ır.

Faydalanabilir k ısmı 350-400 kg/da yeşil, 95-100 kg/da kuru ot şeklindedir. (Toplam kuru ot

kapasitesinin %20’si çayır ın devamı için otlatılmadan bırak ılmadır.)

Meralarda ise kar kalk ınca hatta çoğu zaman tam kalkmadan alacalı halde iken

küçükbaş ve büyükbaş hayvanlar meraya sokulmakta, plansız ve bilinçsiz otlatma

yapılmaktadır. Yeterli yem bitkisi ekimi olmadığı için ilde hayvanlar bir an önce meraya

çıkmakta ve mümkün olan en geç dönemde içeri alınmaktadır.Aşır ı ve sürekli otlatma sonucu

doğal örtü büyük ölçüde tahrip edildiği için hızı yavaşlatılamayan ve bitki örtüsü yeterli

olmadığı için tutunamayan dolu ve yağmur sular ı yüzey ak ışına geçerek su erozyonuna ve

daha alt k ısımlarda tar ım arazilerinde sel bask ınlar ına sebep olmaktadır.

1998 yılında çıkar ılan Mera Kanunu ile başlatılan kadastro çalışmalar ının zamanla

tamamlanmasıyla meralar korunabilir ve ıslah edilebilir sahalar haline gelecektir.



- 197 -

Mevcut durum itibariyle meralardaki ot verimi; Tar ım İl Müdürlüğü taraf ından yıl

boyunca kafeslerle koruma altına alınan değişik mera kesimlerinde temmuz ayında toprak

seviyesinden yapılan biçim ve yerinde yapılan tartım sonuçlar ına göre yeşil olarak 140-160

kg/da, % 50 mera payı düşüldüğünde yeşil olarak 70-80 kg/da civar ındadır. Bu da 18-20 kg/da

kuru ota eşdeğerdir. Zaten bölge meralar ının toplam kuru ot verimi 30-40 kg/da’dır. (Soya,

1997) Islah yöntemlerinin belirlenmesi açısından yapılan değerlendirmeye göre II. Sınıf

meralar ilde hakim durumdadır.


Sulak alan; Türkiye’ nin 1994 yılında imzalayarak taraf olduğu Özellikle Su Kuşlar ı Yaşama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip Sulak Alanlar ın Korunması (RAMSAR)

Sözleşmesine ve 17.05.2005 tarih ve 25818 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Sulak

Alanlar ın Korunması Yönetmeliği’ ne göre “doğal ya da yapay; sürekli ya da mevsimsel; tatlı,

acı ya da tuzlu, durgun ya da akan su kütleleri, bataklıklar, sulak çayırlar, turbalıklar ve gel-git

hareketinin çekilmiş anında, derinliği altı metreyi aşmayan deniz sular ı” olarak

tanımlanmaktadır.

Sulak alanlar, biyolojik çeşitliliğin ve ekolojik dengenin korunması ve devamlılığınınsağlanması yönünden büyük öneme sahip ekosistemlerdir. Yeraltı suyunu reşarj ve deşarj

ederek, taşk ınlar ın yok edici etkisini azaltarak, taban suyunu dengeleyerek bulunduklar ı

bölgenin su rejimini düzenlerler. Yine bulunduklar ı çevrenin nem oranını yükselterek başta

yağış ve sıcaklık olmak üzere yerel iklim elemanlar ı üzerinde olumlu etki yaparlar. Tortular ı,

besin maddelerini ve zehirli maddeleri alıkoyarak su kalitesini yükseltirler.

İlimizde irili ufaklı 18-20 adet doğal sulak alan (göl ve sazlık-bataklık türünde)

mevcuttur. Bunlardan Tödürge, Tecer, Ulaş, Hafik Büyük G., Lota, Çimenyenice, Kazgölügölleri sürekli göllerden olup diğer göller mevsimsel çekilmelerden etkilenerek yaz sonu ve

sonbaharda kurumaktadır(Bingöl, Karayün, Tuzlu G., Çoraklık, Çetme, Kemis, Mağara, Gavur

Gölleri). Kanlı göl, Göğdün, Ulaş göllerinde drenajla kurutma yapılmış olup 2005 yılında Ulaş

gölü Valilik çalışması ile kazanılmıştır. Bu geri kazanım çalışması sulak alanlar ın korunarak

yaban hayatı yaşam ortamlar ının geliştirilmesi ve biyolojik çeşitliliğin korunması adına atılmış

örnek bir adımdır. Ayr ıca yapay sulak alanlar (baraj gölleri gibi) da yaban hayatı açısından

önemli yaşama ortamı haline gelebilmektedirler.





- 199 -

F.1.3-1 Tödürge Gölü

F.1.3-2 Tödürge Gölü Yaban kazı Macar ördeği

RAMSAR(Özellikle Su Kuşlar ı Yaşama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip

Sulak Alanlar Hakk ındaki Sözleşme)’ a aday ve ÖKA(Önemli Kuş Alanı) statüsü olan ve

Avrupa’nın Yaban Hayatı ve Yaşam Ortamlar ını Koruma Sözleşmesi’ne göre yüksek derecede

koruma statüsüne sahip türleri bar ındıran Tödürge Gölünde ornitolojik gözlem(kuş gözlemi)

yapmak amacıyla İl Çevre ve Orman Müdürlüğü taraf ından kuş gözlem kulesi yaptır ılmıştır.Tüm doğaseverlerin kullanımına açık olan kule, doğal ve kültürel değerlerin korunarak

turizme açılması demek olan ekoturizm ağına dahil olması istenen Tödürge Gölünde envanter

ve gözlem amaçlı olarak kullanılacaktır(Fotoğraf F.1.3-3)



- 200 -

F.1.3-3 Kuş gözlem kulesi

ULAŞ GÖLÜ

İlçesi :Ulaş

Rak ım :1370 m.

Göl Alanı :50 ha.

Havzası : K ızılırmak

Kaynağı :2005 yılında geri kazanılan göl Tecer Irmağı’ ndan alınan kanalla

beslenmiştir.Asıl su kaynağı yüzeysel sulardır.

Göl ve Civarı Faunası : 1957 yılında tar ım ve mera alanı kazanmak amacıyla bu göller

drene edilmeden önce her iki göl sahası birbirinden 3-4 m. yüksekliğinde bir yükselti ile

ayr ılmakta ve bir boğazla birleşmekte olup yağışlar ın başlaması ile birlikte kabaran göl sular ı

bu boğazdan birbirleri ile birleşmekte idi. Kurutulan alan planlandığı gibi mera olarak

kullanılmamıştır. Çünkü böyle tuzlu topraklar ın yıkanması uzun yıllar almaktadır. 2005

yılında küçük olan göl drenajı iptal edilerek gölün geri kazanımı sağlanmıştır. Valilikçe

başlatılan bu geri kazanım sonucu ilçe merkezi bitişiğinde yer alan gölde Sakarmeke, ördek

gibi su kuşlar ı sahaya gelmeye başlamıştır. İlçe merkezi taraf ına yapılacak seyir yolu ve

gözlem kulübeleri ile halk ın dinlenme ve yaban hayatını gözlemleme aktivitelerine imkan

sağlanırken diğer bölümde zaman içerisinde oluşacak sazlık alanda yaban hayatı gelişecektir.

Bu konular çerçevesinde bir gelişim planı yapılarak göl kenar ındaki arazilerin kullanım



- 201 -

planlaması yapılmalıdır. Bu planlamada yaban hayatının korunması ilk hedefler arasında yer

almalıdır.

Ulaş ilçemiz Hafik gibi zengin sulak alan ve yaban hayatı varlığına sahiptir. İlçemerkezindeki saydığımız bu göllerden ve Tecer gölünden başka Bostankaya köyüne doğru

Alaçorak(40 ha) ve Kurugöl(50 ha )(sazlık, bataklık türünde) gölleri mevcuttur fakat

mevsimsel kuraklıklardan çekilmiştir.

TECER GÖLÜ

İlçesi :Ulaş

Rak ım :1397 m.

Göl Alanı :60 ha.

Havzası :K ızılırmak

Kaynağı :Yüzeysel sular ve yağış sular ı.

Göl ve Civarı Faunası :Son yıllarda Tecer gölünün su seviyesi azalmıştır. Bu durum su

kuşlar ı miktar ve çeşidinde azalmaya neden olmuştur. Daha önce gölde görülen Dikkuyruk

türüne 2005 yılı envanterinde rastlanamadığı gibi elmabaş gibi diğer ördek sayı ve çeşitlerinde

de azalma görülmüştür. Tecer Gölü su kuşlar ı için çok önemli bir üreme alanı olduğu ve

suyunda azalma olduğundan 2007 yılında Yerel Sulak Alan Komisyonunca ve Ulaş

Belediyesinin de katk ılar ı ile Küçüktatlıcak Deresi’ nin göle bağlanması projesine

başlanmıştır. Birçok sulak alanımız etraf ında olduğu gibi bu göl kenar ında da tar ım

yapılmaktadır. Gübre kullanımı denetlenemediğinden oluşabilecek zarar da

önlenememektedir. Göl, güneydoğu k ısmında Tecer Dağı yamaçlar ı ile çevrelenmiş olup

Tecer Dağı’ nda Çevre ve Orman Bakanlığınca koruma altına alınmış bulunan yaban keçisi

yaşamaktadır.



- 202 -

F.1.3-4 Tecer Gölü

ÇİMENYENİCE GÖLÜ

İlçesi : Hafik ilçesi Çimenyenice ile Yarhisar köyleri arasında

Rak ı

m :1298 m.

Göl Alanı :50-60 ha.

Havzası :K ızılırmak

Kaynağı :Yağış sular ı ve göl içindeki kaynak ya da kaynaklar.

Göl ve Civar ı Faunası: İlimizde su kuşlar ı için çok önemli bir yaşam ortamı oluşturan

göllerimizdendir. Gölün etraf ında bol sazlık vardır. Uzun sazlar su kuşlar ının yuvalar ını

rahatlıkla koruyabilmesine imkân vermektedir. 2005 yılı ilkbahar ı gözlemleri:

Sakarmeke(100), Macar ördeği, Angıt(50 çift), Karabatak=çok, Bahri(2), Saz Kartalı. İlkbahar

göçünde cura kazı görülmektedir. Zengin yaşama ortamı, bar ındırdığı çok sayıda su kuşu ve

konumu itibariyle ekoturizme kazandır ılabilecek bir gölümüzdür. Gölün kuzey bölümüne kuş

gözlem kulesi, seyir terası ve ziyaretçi merkezi gibi tesisler yapılarak bilimsel ve turizm

amaçlı organizasyonlara dahil edilebilir. Sahada en büyük problem avcı bask ısıdır. Bunu göl

kenar ındaki boş kovanlar ın çokluğu anlatmaktadır. Bu nedenle sahaya koruma statüsü

kazandır ılmalıdır. Diğer sulak alanlarda olduğu gibi burada da tar ım arazileri göl yanına kadar



- 203 -

ilerlemiştir. Suni gübrelerin bu tip yaşam ortamlar ına geçişi ile kimyasal maddeler daha geniş

çevrelere yayılmaktadır.

F.1.3-5 Çimenyenice Gölü

AKGÖL-KARAGÖL: Çimenyenice gölünün Çimenyenice-Bulakbaşı köy yolu ile

ulaşılabilecek 500 -1000 m. kuzeydoğusunda1 ha ve 3-5 ha. kadar küçük iki göl

bulunmaktadır. Karagöl olarak adlandır ılan küçük göl obruk türünde bir jeolojik oluşumdur ve

etraf ındaki çam ağaçlar ı ile çok güzel bir görüntü vermektedir. Akgöl denen gölde ise

taraf ımızdan sonbaharda çekilme ve yüksek oranda ötrofikasyon

gözlemlenmiştir.Çimenyenice gölünün 2 km. güneydoğusunda 6-7 ha. büyüklüğünde ve

karagöle benzer bir göl daha vardır ki Çan Gölü ya da K ızılçam Gölü denir.



- 204 -

F.1.3-6 Akgöl Karagöl

KURUGÖL

İlçesi :Hafik ilçesine bağlı Gedikçayır ı ve Alçıören köyleri sınırlar ı içinde

kalır, Ahmetuşağı köyü yak ınlar ında yer alır.

Rak ım :1420 m.

Göl Alanı :100 ha.

Havzası :Yukar ı K ızılırmak

Kaynağı :Yüzeysel sular

Göl ve Civarı Faunası :Göl, yak ın çevresinde yerleşim birimi bulunmadığından insan

etkisinden uzak kalmış, su kuşlar ı için önemli bir sucul ekosistem olma özelliği kazanmıştır.

Göl,aynası ve etraf ındaki yaklaşık 20 ha. büyüklüğündeki bataklık ve sazlık alan ile yerli ve

göçmen birçok yaban hayvanına üreme ve bar ınma imkanı vermektedir.Gölün suyu sonbahar

ve k ışın başında yürüyerek geçecek kadar azalmaktadır. Mart ayıyla birlikte göçmen kuşlar

gelmekte, göçmen ve yerli kuşlar Mart-Nisan-Mayıs(Haziran ortalar ına kadar) aylar ında sazlık

alanda kuluçkaya yatarak yavrulamaktadır. Bu üreme döneminin arkasından Haziran –

Temmuz-Ağustos-Eylül aylar ında yavru büyütme dönemini geçirerek eylül sonunda göç

etmektedirler.2005 yılı ilkbahar ı gözlemleri: Bol miktarda turna, angıt ve bunun yanında

balıkçıl türleri. Göl düzlük alanda ve etraf ı açık olduğu için gözlem yapabilmek için kamuflaj

şarttır. Yeşil dallarla kaplanmış tahta bir kafes çok soğuk olmayan aylarda bu iş için idealdir.

Göl kenar ındaki boş kovanlar ın fazlalığı avcı bask ısını göstermektedir. Kurugöl ve



- 205 -

Çimenyenice gölleri yabanıl alan özelliğini büyük oranda korumuş sulak alanlar ımızdandır.

Kurugöl’ de Mayıs ayında sayılamayacak kadar turna ve angıt gözlenebilir.

F.1.3-7 Kurugöl

BİNGÖL

İlçesi : Merkez ilçesi Bingöl köyü yak ınında

Rak ım :1375 m.

Göl Alanı : 30 ha

Kaynağı :Yüzeysel sular

Göl ve Civarı Faunası :Yağış sular ı ile beslenen gölde göl aynası sonbaharda iyice

küçülmekle birlikte özellikle ilkbaharda yağışlar ın artmasıyla çok sayıda yaban hayvanı beslenmekte ve bar ınmaktadır. Sazlar ın yeterli olmaması, gölün konumunun anayol kenar ı

olması, Sivas merkezine 5 km. mesafede yer alması gibi nedenlerle su kuşlar ı bu gölü üreme

alanından çok bar ınma alanı olarak kullanmaktadır.2005 yılı ilkbahar ı gözlemleri:Güvercin,

Mahmuzlu k ızkuşu, Uzun bacak, Akça(Cılı bıt)(30-40), Angıt(20), Yeşilbaş(2), Tepeli

toygar(50-100), çayır incir kuşu(çok), Akkuyruksallayan, turna, büyükbaştankara, saka.

Mevsimsel kuraklıklar bütün sulak alanlar ı olduğu gibi bu gölü de etkilemiştir. Suyun

çekilmesini önlemek için gölün başka bir su kaynağıyla desteklenmesi mümkün



- 206 -

görünmemektedir. Göl civar ında yoğun avcı bask ısı vardır. Köylünün koruma çabalar ına

rağmen bu bask ı yaban hayatını çok olumsuz etkilemektedir.

Resim F.1.3-8 Bingöl Turna yumurtası

KARAYÜN

İlçesi : İl merkezine 28 km. uzaklıkta olan Karayün Köyü’ nün güneyinde

Rak ım :1430 m.

Göl Alanı :60 ha.

Kaynağı : Yumucak Tepe’ nin kuzeyi ve batısındaki 2 ad. göze ve gölün

doğu k ısmındaki dağınık daha küçük gözeler. Ayr ıca yağış sular ı. İlkbaharda taban suyunun

çoğalmasıyla göl oldukça yükselmektedir.

Göl ve Civarı Faunası : Bol miktarda turna ve angıt . 1988 yılında köy halk ının otlak

kazanmak amacıyla gölün kurutulması talebi üzerine DSİ taraf ından drenaj kanalı yapılarak

İslim deresi ile K ızılırmak’ a bağlanmıştır. Ancak köylünün hem alanı mera olarak

kullanamaması ve hem de yaban hayvanlar ının artık gelmemesinden üzüntü duymalar ı üzerine

DSİ taraf ından yapılan drenaj kanalı iptal edildikten sonra (2004 yılı sonbahar ında) 2005 yılı

ilkbahar ında gölde su toplanmış fakat 2005 yılı sonbahar ında su tamamen çekilmiştir. İl Çevre

ve Orman Müdürlüğünce gölün restorasyonu çalışması yapılmıştır. Zaman içerisinde gölün

eski halini kazanması beklenmelidir.



- 207 -

Resim F.1.3-8 Karayün Gölünden bir görünüm

GÖĞDÜN-BALIKLIKAYA

İlçesi :Hafik-Göğdün köyü

Rak ım :1300 m.

Göl Alanı :150 ha.(80 ha.k ısım 1979 yılında kurutulmuştur)

Havzası : K ızılırmak

Kaynağı : Sivas civar ındaki en büyük debili kaynaklar olan Göğdün ve Seyfe

kaynaklar ı bu birimden boşalan karst kaynaklar ıdır.

Göl ve Civarı Faunası : Göğdün gölü gölalanı içinde kaynayan ziyaret pınar ı kaynağı ve

yeraltı sular ı kaynağı ile beslenmektedir. Ziyaret pınar ı kaynağı gölün bataklık alanı içinde bir

dere gibi ak ıntı oluşturup, rak ımın düştüğü Baklavı tepe mevkiinde K ızılırmak ile

birleşmektedir. Seyfe kaynağı, Göğdün kaynağının 5 km. batısında alüvyon jips sınır ında

jipslerden boşalmaktadır. Kaynak suyu üç ayr ı noktadan boşalmakta ve K ızılırmak’a kar ışımı

öncesinde bölgede büyük bir sulak alan oluşturmaktadır. Tuzlu ve sodalı olan ve k ışın

donmayan suyu özelliği ile su kuşlar ı için Sivas’ ta en önemli üreme, bar ınma ve göç zamanı

konaklama yeridir.2004 yılında Sivas Valiliğince kurulan Komisyon taraf ından kurutulan



- 208 -

alanın geri kazanılması gerektiği sonucuna var ılmıştır. Sosyal bask ının azaltılarak halk ın

konuyu sahiplenmesi için çalışmalar devam etmektedir.

Resim F.1.3-9 Göğdün-Ziyaret pınar ı(Göl drenaj kanalı ile K ızılırmak’ a bağlanmıştır).

Resim F.1.3-10 Balıklıkaya Gölü



- 209 -

HAFİK BÜYÜK GÖL

İlçesi : Hafik ilçe merkezine 2-3 km. mesafede

Rak ım :1300 m.

Göl Alanı :60 ha.


Kaynağı :

Göl ve Civarı Faunası : Gölün kuzeybatı kesiminde 6 ha. büyüklüğünde bir ada vardır.Gölün batı kesiminde özel sektörce işletilen lokanta ve piknik alanlar ı vardır. Diğer kenarlarda

sazlık mevcut olup bu kesimler su kuşlar ı için uygun üreme alanıdır. Gölde balık bulunması

nedeniyle su kuşlar ı beslenmek için bu gölü kullanmaktadır. Sakarmeke, karabatak, boz ördek

türleri yaşamaktadır. Ayr ıca Hafik-Yarhisar arasında Hafik ilçesine 3-4 km. mesafede

birincisinin büyüklüğü 6 ha., ikincisinin ise 8 ha. olan Lota gölleri mevcuttur ki lezzetli bal ığı

vardır.

Resim F.1.3-11 Hafik Gölü



- 210 -

KEMİSGÖLÜ

İlçesi : Hafik ilçesi Dışkapı köyü yak ınında

Rak ım :1300 m.

Göl Alanı :50 ha.


Kaynağı : Yağış sular ı ve ilkbaharda taban suyunun yükselmesiyle su

seviyesi yükselmekte, sonbaharda düşmektedir.

Göl ve Civarı Faunası : Çok sayıda turna gözlenmiştir. Taban suyunun düştüğü ve yazın

oluşan buharlaşma ile birikinti suyun kaybolduğu bu sulak alan sonbaharda çekildiğinden

sazlıklar susuz kalmaktadır.

F.1.3-12 Kemis gölü

Mağara Gölü

İlçesi : Sivas-Hafik

Rak ımı :1.286 m

Göl Alanı : 21 ha.

Havzası : Yukar ı K ızılırmak

Kaynağı : Yüzeysel sular



- 211 -

Göl ve civar ı faunası : Gölde hem insan müdahalesinin olmaması, hem de

sucul eko-sistemin zenginliği ve bitki çeşitliliği su kuşlar ının üremesine müsait bir ortam

oluşturmaktadır

Mağara Gölü’nün hemen yak ınında Taşlı Göl ve Bezirci Göl gibi küçük göller de

bulunmaktadır.

Gölün rak ımı 1.286 m’dir. Ancak hemen yak ınında yer alan tepenin rak ımı 1.350

m’dir. Tepenin eteğinde oldukça büyük ve çok sayıda mağara bulunmaktadır

F.1.3-13 Mağara gölü



- 212 -

F.1.3-14 Kazgölü

F.1.4. Diğer Alanlar (Stepler vb.)


F.2. Flora

F.2.1. Habitat ve Toplulukları

Bu konuda herhangi bir çalışma yapılmamıştır.

F.2.2. Türler ve Populasyonları

Yapılan literatür taraması sonucunda; 1999 yılı sonu itibar ı ile Sivas’ta 1395 vasküler

bitki türü bulunmaktadır. Olaya takson düzeyinde bakarsak bu sayı 1508’e ulaşmaktadır.

Ülkemizde yaklaşık olarak 9000’in üzerinde bitki türü (takson olarak 10482) bulunduğudüşünülürse, bu sayı bir hayli yüksektir. Yaklaşık olarak, ülkemizde bulunan bitki türlerinin %

15,5’i Sivas’ta bulunmaktadır. Takson düzeyinde bak ıldığında bu oran % 14.4’tür (Tablo

F.2.2-1). Bu 1508 taksondan 57 tanesi sadece Sivas’ta bulunan endemiklerdir. 363 tanesi ise

hem Sivas’ta hem de Sivas İli dışında bulunan endemiklerdir. Böylece, Sivas’taki endemik

bitki taksonu sayısı 420’ye ulaşmaktadır. Yani, Sivas’taki 1508 bitki taksonunun % 27,9’u

endemiktir.



- 213 -

Tablo F.2.2-1: Ülkemiz ve Sivas’ta yayılım gösteren eğreltiler ve tohumlu bitkilere ait, toplam familya, cins, tür ve taksonlar

(Dönmez, 2005).

Türkiye Florası

Sivas Florası

Divisio Familya

Sayısı Cins

SayısıTür

Sayısı TaksonSayısı

FamilyaSayısı

CinsSayısı

TürSayısı

TaksonSayısı

Pteridophyta 21 28 85 99 3 3 4 4

Spermatophyta

Gymnospermae

Angiospermae

Dicotyledoneae

Monocotyledoneae

152

4

148

121

27

1195

8

1187

912

275

8707

22

8685

7295

1390

10383

27

10356

8691

1665

85

3

82

67

15

442

3

439

355

84

1391

7

1384

1175

209

1504

7

1497

1277

220

TOPLAM 173 1223 8792 10482 88 445 1395 1508

Sivas’ta bulunan 1395 türün 4’ü Eğreltilere ait, geri kalan 1391’i ise Tohumlu Bitkilere

aittir. Bu 1391 türün 7’si Gymnosperm, 1384’ü Angiospermdir. Angiospermlere ait 1384türün 1175’i Dikotil, 209’u Monokotildir.

Olaya takson düzeyinde bak ıldığında; Sivas’ta 1508 takson bulunmaktadır. Bunlar ın

4’ü Eğreltilere ait, geri kalan 1504’ü Tohumlu Bitkilere aittir. 1504 taksonun 7’si

Gymnosperm, 1497’si Angiospermdir. Angiospermlere ait 1497 taksonun 1277’si Dikotil,

220’si Monokotildir.

Türkiye florası biraz öncede söylendiği gibi yaklaşık olarak 9000 civar ında türden

oluşmaktadır. Olaya takson düzeyinde baktığımızda bu sayı 10482’ye yükselmektedir.

Ülkemizde bulunan 10482 takson; Eğreltiler dahil 173 vasküler bitki familyasıyla temsil

edilmektedir. Bu 173 familyanın 21’i Eğreltilere ait, geri kalan 152’si ise Tohumlu Bitkilere

aittir. Bu 152 familyanın 4’ü Gymnospermlere ait, 148’i Angiospermlere aittir.

Angiospermlere ait 148 familyanın 121’i Dikotillere ait, 27’si ise Monokotillere aittir.

Sivas’ta; Eğreltilere ait 3 familya, Tohumlu Bitkilere ait 85 familya bulunmaktadır.

Spermatofitlere ait bu 85 familyanın 3’ü Gymnospermlere (açıktohumlulara) aittir. Geri kalan



- 214 -

82 familya ise Angiospermlere (kapalı tohumlulara) aittir. Angiospermlere ait 82

familyanın 15’i Monokotiledonlara ait, geri kalan 67 familya ise Dikotillere aittir.

Ülkemizde bulunan ve florada verilen 1223 cinsin kategorilere dağılımı ise şöyledir:

Pteridophyta 28, Spermatophyta 1195. Spermatophyta’ya ait 1195 cinsin 8’i Gymnospermae,

1187’si Angiospermae bölümleri altında yer almaktadır. Bu 1187 cinsin 912’si

Dicotyledoneae, 275’i Monocotyledoneae sınıflar ına aittir.

Sivas’ta eğreltilere ait 3 cins, tohumlu bitkilere ait 442 cins bulunmaktadır. Bu 442 cinsin

3’ü Gymnospermlere, 439’u Angiospermlere aittir. Bunlar ın 355’i Dikotillere ait, 84’ü ise

Monokotillere aittir.

Tablo F.2.2-2: Türkiye ve Sivas’ta takson sayısı bak ımından en büyük on familya (Dönmez, 2005).

Familya Adı Türkiye’dekiTaksonSayısı

Sivas’takiTaksonSayısı

Oranı (%)

1. Asteraceae (papatyagiller) 1363 235 17.2

2. Fabaceae (baklagiller) 1128 165 14.6

3. Lamiaceae (ballı babagiller) 730 104 14.2

4. Brassicaceae (hardalgiller) 581 94 16.2

5. Poaceae (bugdaygiller) 613 89 14.5

6. Scrophulariaceae (sıracaotugiller) 663 84 12.7

7. Caryophyllaceae (karanfilgiller) 556 81 14.6

8. Apiaceae (maydanozgiller) 447 65 14.5

9. Liliaceae (zambakgiller) 437 64 14.6

10. Rosaceae (gülgiller) 320 53 16.6



- 215 -

Tablo F.2.2-2’de; Türkiye’de takson sayısı en fazla olan ilk on familyanın ülkemizdeki

toplam takson sayılar ı, Sivas’taki toplam takson sayılar ı ve bunlar ın ülkemizdeki toplam

takson sayısına oranlar ı (% olarak) verilmiştir.Tablo F.2.2-3’de; Türkiye’de takson sayısı bak ımından en zengin on cinsin takson

sayılar ı, bunlar ın Sivas’taki takson sayılar ı ve toplam takson sayısına oranlar ı verilmiştir.

Tablo F.2.2-3: Türkiye ve Sivas’ta takson sayısı bak ımından en zengin on cins (Dönmez, 2005).

Cins Adı Türkiye’dekiTakson Sayısı

Sivas’takiTakson Sayısı

Oranı (%)

1. Astragalus (geven) 429 68 15.8

2.Centaurea

(peygamberçiçeği)215 29 13.5

3. Verbascum (sığırkuyruğu) 376 27 7.2

4. Salvia (adaçayı) 92 26 28.3

5. Silene (Salk ımçiçeği)

Allium (yabanisoğan)

147

166

24

24

16.3

14.5

6. Veronica (yavşanotu) 99 23 23.2

7. Alyssum

Scorzonera

104

50

18

18

17.3

36.0

8. Tanacetum

Galium (yoğurtotu)

Campanula (çançiçeği)

59

116

113

17

17

17

28.8

14.6

15.0

9. Onosma (emzikotu)

Achillea (civanperçemi)

Hypericum (binbirdelikotu)

95

46

94

15

15

15

15.8

32.6

15.9

10. Anthemis (papatya)

Euphorbia (sütleğen)

Scrophularia (sıracaotu)

80

106

75

14

14

14

17.5

13.2

18.7



- 216 -

Tablo F.2.2-4: Türkiye ve Sivas’ta takson sayısı bak ımından en zengin on familya ve bunlar ın endemik takson sayılar ı

ve toplam endemik takson sayılar ına oranlar ı (Dönmez, 2005).

Familya Adı Türkiye’deki Endemik Takson Sayısı ve ToplamTakson Sayısına Oranı

Sivas’taki Endemik TaksonSayısı ve Türkiye’deki Endemik Takson Sayısına Oranı

1. Asteraceae (papatyagiller) 430 (% 38.0) 67 (% 15.9)

2. Fabaceae (baklagiller) 375 (% 39.1) 57 (% 15.2)

3. Lamiaceae (ballı babagiller) 240 (% 44.2) 44 (% 18.3)

4. Brassicaceae (hardalgiller) 194 (% 38.1) 36 (% 18.6)

5. Poaceae (bugdaygiller) 50 (% 10.4) 8 (% 16.0)

6. Scrophulariaceae

(sıracaotugiller) 241 (% 52.3) 35 (% 14.5)

7. Caryophyllaceae

(karanfilgiller) 187 (% 40.2) 29 (% 15.5)

8. Apiaceae (maydanozgiller) 117 (% 28.1) 15 (% 12.8)

9. Liliaceae (zambakgiller) 118 (% 30.4) 18 (% 15.3)

10. Rosaceae (gülgiller) 46 (% 18.8) 5 (% 10.9)

Tablo F.2.2-4’te ise; Türkiye’de takson sayısı bak ımından en zengin ilk on familyanın

endemik takson sayılar ı, bunlar ın Sivas’taki endemik takson sayılar ı ve toplam endemik

takson sayılar ına oranlar ı verilmiştir.

Endemik taksonlar açısından en zengin on familya bir Tablo F.2.2-5’te verilmiştir.



- 217 -

Tablo F.2.2-5: Sivas’ta endemik taksonlar açısından en zengin ilk on familya

(Dönmez, 2005).

Familya Adı

Sivas’ta Bulunan

Endemik TaksonSayısı

1. Asteraceae (Papatyagiller) 67

2. Fabaceae (Baklagiller) 57

3. Lamiaceae (Ballı babagiller) 44

4. Scrophulariaceae (Sıracaotugiller) 35

5. Brassicaceae (Turp-hardalgiller) 36

6. Caryophyllaceae (Karanfilgiller) 29

7. Boraginaceae (Hodangiller) 22

8. Liliaceae (Zambakgiller) 18

9. Apiaceae Maydanozgiller) 15

10. Rubiaceae (Kökboyasıgiller) 11

Sivas yöresindeki flora 88 familya altındaki 445 cinse bağlı, 1395 bitki türünden (1508

takson) oluşmaktadır. Bu bitkilerin listesi, Davis (1965-1985)’in editörlüğünü yaptığıa “ Flora

of Turkey and the East Aegean Islands” adlı eserdeki sıralamaya uygun şekilde aşağıda

verilmiştir.

PTERIDOPHYTA (Eğreltiler)

EQUISETACEAE

Equisetum ramosissimum, E. arvense

ATHYRIACEAE

Cystopteris fragilis



- 218 -

ASPIDIACEAE

Dryopteris filix-mas

SPERMATOPHYTA (tohumlu bitkiler)

GYMNOSPERMAE (açık tohumlular)

PINACEAE

Pinus sylvestris

CUPRESSACEAE

Juniperus communis subsp. nana, J. oxycedrus subsp. oxycedrus, J. Sabina, J.

foetidissima, J. excelsa

EPHEDRACEAE

Ephedra major

ANGIOSPERMAE (Kapalı Tohumlular)

MAGNOLIOPSIDA (DICOTYLEDONEAE-Çift Çenekliler)

RANUNCULACEAE

Nigella orientalis, N. segetalis, N. arvensis var. anatolica, N. arvensis var. glauca, N.

sativa, N. nigellastrum, Caltha polypetala, Delphinium dasystachyum, D. kurdicum, Consolida

scleroclada C. regalis subsp. paniculata var. paniculata, C. armeniaca, Anemone narcissiflora

subsp. willdenowii, A. blanda, Adonis microcarpa, A. aestivalis subsp. aestivalis, Ranunculus

sericeus, R. brachylobus subsp. brachylobus, R. dissectus subsp. huetii, R. repens, R. argyreus,

R. ficaria subsp. ficariiformis, R. kotschyi, R. damascenus, R. arvensis, R. trichophyllus, R.



- 219 -

fibrillosus, R. sprunerianus, Thalictrum isopyroides, T. minus var. minus, T. minus var. majus,

T. minus var. microphyllum, T. simplex

BERBERIDACEAE

Berberis vulgaris, Leontice leontopetalum subsp. leontopetalum

PAPAVERACEAE

Glaucium corniculatum subsp. corniculatum, G. corniculatum subsp. refractum, G.

leiocarpum, G. acutidentatum, Papaver bracteatum, P. tauricola, P. triniifolium, P.

armeniacum, P. minus, P. argemone, Hypecoum imberbe, H. pendulum, Corydalis solida

subsp. solida, C. rutifolia subsp. erdelii, Fumaria cilicica, F. parviflora, F. asepala,


Brassica elongata, Diplotaxis tenuifolia, Eruca sativa, Crambe tataria, C. orientalis var.

orientalis, Conringia planisiliqua, C. persica, C. perfoliata, Lepidium caespitosum, Capsella

bursa-pastoris, Isatis cappadocica subsp. cappadocica, I. cappadocica subsp. alyssifolia, I.

cappadocica subsp. subradiata var. subradiata, I. sivasica, I. glauca subsp. glauca, I. glauca

subsp. iconia, I. glauca. subsp. exauriculata, Coluteocarpus vesicaria subsp. vesicaria, Iberis

taurica, Heldreichia rotundifolia, Aethionema lepidioides, Ae. cordatum, Ae. speciosum, Ae.

caespitosum, Ae. membranaceum, Ae. armenum, Thlaspi arvense, T. annuum, T. violascens,

Cochleria sempervivum, C. aucheri, Boreava orientalis, Euclidium syriacum, Neslia apiculata,

Tchihatchewia isatidea, Physoptychis haussknechtii, Bunias orientalis, Fibigia clypeata,

Bornmuellera cappadocica, Alyssum stylare, A. alyssoides, A. dasycarpum, A. macropodum

var. macropodum, A. xanthocarpum, A. pseudo-mouradicum, A. armenum, A. bornmuelleri,

A. caespitosum, A. tetrastemon, A. lepidoto-stellatum, A. paphlagonicum, A. sibiricum, A.

peltarioides subsp. virgatiforme, A. virgatum, A. minutum, A. strictum, A. hirsutum, Draba

nemorosa, D. huetii, Erophila verna subsp. spatulata, Arabis caucasica subsp. caucasica,

Arabis caucasica subsp. brevifolia, A. nova, Turritis glabra, T. laxa, Barbarea minor var.

eriopoda, Cardamine uliginosa, Matthiola anchoniifolia, M. ovatifolia, Chorispora tenella,



- 220 -

Hesperis breviscapa, H. bicuspidata, Anchonium elichrysifolium subsp. cilicicum, A.

elichrysifolium subsp. canescens, Erysimum lycaonicum, E. pulchellum, E. alpestre, E.

leptophyllum, E. thyrsoideum subsp. thyrsoideum, E. uncinatifolium, E. diffusum, E.

crassipes, E. eginense, E. repandum, Goldbachia laevigata, Alliaria petiolata, Sisymbriumaltissimum, S. loeselii, Descurainia sophia, Camelina rumelica, C. hispida var. hispida,

Chrysocamela noeana, C. elliptica, C. velutina

RESEDACEAE

Reseda inodora, R. Luteola

CISTACEAE

Helianthemum nummularium subsp. nummularium, H. nummularium subsp. tomentosum,

H. canum, H. salicifolium, Fumana trisperma, F. aciphylla,

VIOLACEAE

Viola odorata, V. occulta, V. tricolor, V. Sieheana

POLYGALACEAE

Polygala supina, P. pruinosa, P. major, P. anatolica,

CARYOPHYLLACEAE

Arenaria leptoclados, A. cucubaloides, A. armeniaca, A. sivasica, A. acerosa, Minuartia

aizoides, M. hirsuta subsp. falcata, M. dianthifolia subsp. cataonica, M. juniperina, M.

rimarum var. multiflora, M. umbellilifera subsp. umbellilifera var. umbellilifera, M. montana

subsp. wiesneri, M. tchihatchewii, M. anatolica var. lanuginosa, M. anatolica var. tetrasticha,

M. anatolica var. scleranthoides, M. erythrosepala var. cappadocica, M. subtilis, Stellaria



- 221 -

holostea, S. kotschyana, Cerastium cerastioides, C. anomalum, C. chlorifolium, C.

saccardoanum, C. glomeratum, C. gracile, Holosteum umbellatum var. glutinosum, Sagina

saginoides, Spergularia media, Telephium imperati subsp. orientale, Dianthus strictus var.

gracilior, D. polycladus, D. micranthus, D. zederbaueri, D. crinitus var. crinitus, D. crinitusvar. crossopetalus, D. engleri, D. masmenaeus var. glabrescens, D. zonatus var. zonatus,

Petrorhagia cretica, P. alpina, Saponaria glutinosa, S. kotschyi, S. prostrata var. prostrata, S.

prostrata var. anatolica, Gypsophila sphaerocephala var. cappadocica, G. perfoliata, G.

festucifolia, G. aucheri, G. eriocalyx, G. heteropoda subsp. heteropoda, G. heteropoda subsp.

minutiflora, G. elegans, G. viscosa, G. venusta, Vaccaria pyramidata var. grandiflora, Silene

italica, S. marschallii, S. capitellata, S. lasiantha, S. bupleuroides, S. chlorifolia, S.

stenobotrys, S. muradica, S. cappadocica, S. supina subsp. pruinosa, S. montbretiana, S.

arguta, S. oreophila, S. dianthoides, S. ruscifolia, S. caryophylloides subsp. caryophylloides, S.

caryophylloides subsp. stentoria, S. caryophylloides subsp. subulata, S. caryophylloides subsp.

masmenaea, S. dichotoma subsp. dichotoma, S. dichotoma subsp. sibthorpiana, S. conica, S.

subconica, S. akmaniana, Agrostemma githago

ILLECEBRACEAE

Herniaria glabra, H. incana, Paronychia arabica subsp. euphratica, P. beauverdii,

Scleranthus uncinatus

POLYGONACEAE

Atraphaxis grandiflora, A. billardieri var. billardieri, Rheum ribes, Polygonum

amphibium, P. lapathifolium, P. cognatum, P. pulchellum, P. paronychoides, Rumex scutatus,

R. tuberosus subsp. tuberosus, R. patientia, R. caucasica, R. angustifolius subsp. angustifolius,

R. crispus, R. obtusifolius subsp. alpinus, R. nepalensis,

CHENOPODIACEAE

Beta trigyna, B. lomatogona, B. corolliflora, Chenopodium urbicum, C. album subsp.

album var. album, Krascheninnikovia ceratoides, Ceratocarpus arenarius, Camphorosma



- 222 -

monspeliaca subsp. lessingii, Kochia prostrata, Salicornia prostrata, Salsola canescens, Noaea

mucronata

AMARANTHACEAE

Amaranthus retroflexus

TAMARICACEAE

Myricaria germanica

FRANKENIACEAE

Frankenia hirsuta


Hypericum xylosteifolium, H. lydium, H. hyssopifolium subsp. elongatum, H.

hyssopifolium subsp. microcalycinum, H. thymbrifolium, H. scabrum, H. thymopsis, H.

venustum, H. linarioides, H. pumilio, H. origanifolium, H. sorgerae, H. apricum, H. davisii, H.montbretii

MALVACEAE

Malva sylvestris, Alcea setosa, A. apterocarpa, A. Calvertii

LINACEAE

Linum mucronatum subsp. mucronatum, L. mucronatum subsp. armenum, L. flavum

subsp. scabrinerve, L. hirsutum subsp. anatolicum var. anatolicum, L. unguiculatum



- 223 -

GERANIACEAE

Geranium tuberosum subsp. tuberosum, G. stepporum, G. collinum, G. asphodeloides

subsp. sintenisii, Erodium absinthoides subsp. absinthoides, E. cicutarium subsp. cicutarium,

Pelargonium endlicherianum,

RUTACEAE

Haplophyllum telephioides, H. myrtifolium

ACERACEAE

Acer cappadocicum var. cappadocicum

RHAMNACEAE

Rhamnus depressus, R. catharticus, R. Petiolaris

ANACARDIACEAE

Pistacia lentiscus, P. Atlantica

CELASTRACEAE

Euonymus europaeus, E. verrucosus


Sophora alopecuroides var. alopecuroides, Genista aucheri, G. sessilifolia, Galefa

officinalis, Colutea cilicica, C. armena, Astragalus oxyglottis, Astragalus amasiensis, A.

densifolius, A. emarginatus, A. kangalicus, A. listoniae, A. melanocarpus, A. ovatus, A.



- 224 -

vexillaris, A. saganlugensis, A. leucothrix, A. nanus, A. sparsipilis, A. macrostachys, A.

macrourus, A. fraxinifolius, A. melanophruris, A. pinetorum, A. noeanus, A. celakovskyanus,

A. karabaghensis, A. microcephalus, A. acmophyllus, A. pycnocephalus, A. tokatensis, A.

plumosus var. plumosus, A. plumosus var. krugianus, A. compactus, A. lamarckii, A.chthonocephalus, A. andrachneifolius, A. podperae, A. cymbibracteatus, A. brachypterus, A.

wiedemannianus, A. lagurus, A. brachypodus, A. ponticus, A. dipsaceus, A. lineatus var.

lineatus, A. lineatus var. jildisianus, A. lineatus var. longidens, A. odoratus, A.

ornithopodioides, A. strigillosus, A. ulaschensis, A. cadmicus, A. asciocalyx, A. karamasicus,

A. lycius, A. aduncus, A. xylobasis var. angustus, A. onobrychis, A. karputanus, A.

cylindraceus, A. hirsutus, A. stenosemius, A. squalidus, A. fragrans, A. glaucophyllus, A.

humillimus, A. campylosema subsp. atropurpureus, A. cinereus, A. sigmoideus, A. nitens, A.

aucheri, A. angustifolius subsp. angustifolius var. angustifolius, A. angustifolius subsp.

pungens, Oxytropis fominii, O. lupinoides, Glycyrrhiza glabra var. glabra, G. echinata, Cicer

anatolicum, C. incisum, C. pinnatifidum, Vicia cassubica, V. cracca subsp. cracca, V. cracca

subsp. stenophylla, V. cracca subsp. tenuifolia, V. canescens subsp. variegata, V. monantha

subsp. monantha, V. sepium, V. hyrcanica, V. peregrina, V. hybrida, V. lathyroides, V. sativa

subsp. sativa, V. narbonensis var. narbonensis, V. ervilia, Lathyrus armenus, L. tukhtensis, L.

pratensis, L. laxiflorus subsp. laxiflorus, L. saxatilis, L. inconspicuus, L. aphaca var. affinis,

Vavilovia formosa, Pisum sativum subsp. elatius var. pumilio, Trifolium repens var. repens, T.

ambiguum, T. hybridum var. hybridum, T. rytidosemium subsp. rytidosemium, T. barbulatum,

T. campestre, T. resupinatum var. microcephalum, T. pratense var. sativum, T. phleoides, T.

clusii, T. medium var. medium, Melilotus alba, Trigonella brachycarpa, T. lunata, T. velutina,

T. fischeriana, T. tenuis, T. crassipes, T. monantha subsp. monantha, T. monantha subsp.

noeana, T. orthoceras, T. monspeliaca, T. isthmocarpa, T. coerulescens, Medicago x varia, M.

falcata, M. papillosa, M. minima var. minima, M. polymorpha var. vulgaris, M. rigidula var.

submitis, Dorycnium pentaphyllum subsp. herbaceum, D. pentaphyllum subsp. anatolicum,Lotus corniculatus var. tenuifolius, L. corniculatus var. alpinus, L. gebelia var. anthylloides, L.

aegaeus, Tetragonolobus maritimus, Anthyllis vulneraria subsp. boissieri, Coronilla orientalis

var. orientalis, Hedysarum varium, H. syriacum, H. pestalozzae, H. nitidum, H.

pogonocarpum, H. candidissimum, H. pycnostachyum, Onobrychis stenostachya subsp.

stenostachya, O. stenostachya subsp. krausei, O. fallax, O. armena, O. quadrijuga, O. occulta,

O. argyrea subsp. argyrea, O. atropatana, O. hypargyrea, O. tournefortii, O. sivasica, O.

albiflora, Ebenus haussknechtii, E. depressa, E. laguroides var. laguroides



- 225 -

ROSACEAE

Prunus divaricata subsp. divaricata, Cerasus angustifolia var. angustifolia, C. angustifolia

var. sintenisii, C. hippophaeoides, Filipendula vulgaris, Rubus caesius, R. canescens var.

canescens, R. canescens var. glabratus, R. tereticaulis, R. hirtus, Potentilla bifurca, P. meyeri,

P. recta, P. argaea, P. humifusa, P. opaca, P. cappadocica, P. speciosa var. speciosa, Geum

rivale, G. urbanum, Orthurus heterocarpus, Agrimonia eupatoria, Sanguisorba armena, S.

minor subsp. minor, S. minor subsp. lasiocarpa, S. minor subsp. muricata, Alchemilla

lithophila, A. pseudocartaliniaca, A. holocycla, A. mollis, A. bornmuelleri, Rosahemisphaerica, R. villosa subsp. villosa, R. jundzilli, R. pulverulenta, R. montana subsp.

woronowii, R. canina, R. dumalis var. boissieri, R. heckeliana var. orientalis, Cotoneaster

integerrimus, C. nummularia, Crataegus orientalis var. orientalis, C. pontica, C. meyeri, C.

monogyna subsp. azarella, C. microphylla, Sorbus umbellata var. umbellata, Pyrus communis

subsp. communis, P. syriaca, P. elaeagnifolia subsp. elaeagnifolia, P. elaeagnifolia subsp.

kotschyana, Amelanchier rotundifolia subsp. integrifolia, A. parviflora var. parviflora

LYTHRACEAE

Lythrum salicaria

ONAGRACEAE

Ludwigia palustris, Epilobium angustifolium, E. parviflorum, E. montanum, E.

tetragonum subsp. tetragonum, E. minutiflorum, E. algidum

CUCURBITACEAE

Bryonia aspera, Rosularia libanotica, Sedum obtusifolium, S. acre, S. laconicum, S.

album, S. subulatum, S. sempervivoides



- 226 -

CRASSULACEAE

Rosularia libanotica, Sedum pallidum var. pallidum, S. eximianum

SAXIFRAGACEAE

S. kotschyi

PARNASSIACEAE

Parnassia palustris

GROSSULARIACEAE

Ribes rubrum, R. uva-crispa

APIACEAE / UMBELLIFERAE

Astrantia maxima subsp. haradjanii, Actinolema macrolema, Eryngium bithynicum, E.

billardieri, E. campestre var. virens, Chaerophyllum byzantinum, C. aureum,

Grammosciadium daucoides, Scandix iberica, S. macrorhyncha, Scaligeria tripartita, Bunium

paucifolium var. paucifolium, B. microcarpum subsp. microcarpum, B. microcarpum subsp.

bourgaei, B. ferulaceum, Carum meifolium, Pimpinella flabellifolia, P. anisetum, P.

cappadocica var. cappadocica, P. tragium subsp. polyclada, P. olivieroides, P. anhriscoides

var. anthriscoides, Seseli peucedanoides, S. tortuosum, Oenanthe silaifolia, Foeniculum

vulgare, Physospermum cornubiense, Conium maculatum, Prangos platychlaena, Heptaptera

anisoptera, Bupleurum rotundifolium, B. croceum, B. sulphureum, B. papillosum, B. eginense,

B. gerardii, B. falcatum subsp. polyphyllum, B. falcatum subsp. cernuum, B. falcatum subsp.

persicum, Falcaria vulgaris, Cnidium silaifolium subsp. orientale, Ligusticum alatum,

Angelica sylvestris var. sylvestris, Xanthogalum purpurascens, Ferula szowitsiana, F.

orientalis, Ferulago pauciradiata, F. setifolia, F. platycarpa, F. macrocarpa, Peucedanum



- 227 -

palimbioides, Malabaila pastinacifolia, Heracleum sphondylium subsp. ternatum, H.

platytaenium, Zosima absinthifolia, Laser trilobum, Laserpitium hispidum, Torilis leptophylla,

Astrodaucus orientalis, Caucalis platycarpos, Turgenia latifolia, Lisaea papyracea, Daucus

carota, D. guttatus, Artedia squamata

CAPRIFOLIACEAE

Viburnum opulus, V. lantana, Sambucus nigra, S. ebulus, Lonicera caucasica subsp.

caucasica, Lonicera caucasica subsp. orientalis

RUBIACEAE

Crucianella macrostachya, Asperula laxiflora, A. glomerata subsp. glomerata, A.

glomerata subsp. eriantha, A. nitida subsp. subcapitellata, A. pontica, A. capitellata, A.

pestalozzae, A. suavis, A. xylorrhiza, A. arvensis, Galium odoratum, G. verum subsp. verum,

G. verum subsp. glabrescens, G. radulifolium, G. angustissimum, G. psilophyllum, G.

incanum subsp. elatius, G. incanum subsp. pseudocornigerum, G. cornigerum, G. cilicicum, G.

cappadocicum, G. spurium subsp. spurium, G. tricornutum, G. tenuissimum subsp.trichophorum, G. vertisillatum, G. aperine, G. baytopianum , Callipeltis cucullaria, Cruciata

taurica, Cruciata pedemontana, C. articulata

VALERIANACEAE

Valeriana sisymbrifolia, V. leucophaea, Valerianella oxyrhyncha, V. cymbicarpa, V.

dufresnia

MORINACEAE

Morina persica



- 228 -

DIPSACACEAE

Dipsacus fullonum, Cephalaria aristata, C. syriaca, C. speciosa, Knautia involucrata,Scabiosa pseudograminifolia, S. argentea, S. columbaria subsp. ochroleuca var. ochroleuca, S.

columbaria subsp. ochroleuca var. webbiana, S. sicula, S. calocephala, S. rotata, Pterocephalus

plumosus,

ASTERACEAE

Inula salicina, I. ensifolia, I. acaulis var. acaulis, I. montbretiana, I. aucherana, I.

thapsoides subsp. thapsoides, I. aschersoniana, Helichrysum noeanum, H. chionophilum, H.

plicatum subsp. plicatum, H. armenium subsp. armenium, H. armenium subsp. araxinum, H.

arenarium subsp. rubicundum, H. arenarium subsp. aucheri, Evax anatolica, Bombyclaena

erecta, Cymbolaena griffithii, Solidago virgaurea subsp. virgaurea, S. virgaurea subsp.

alpestris, Crinitaria villosa, Erigeron caucasicus var. venustus, E. acer subsp. acer, E. acer

subsp. pycnotrichus, Doronicum bithynicum subsp. sparsipilosum, Senecio cilicius, S.

integrifolius subsp. aucheri, S. viscosus, Tussilago farfara, Anthemis cretica subsp. pontica, A.

cretica subsp. albida, A. cretica subsp. tenuiloba, A. cretica subsp. anatolica, A.

anthemiformis, A. kotschyana var. discoidea, A. sintenisii, A. armeniaca, A. fumariifolia, A.

cotula, A. tinctoria var. tinctoria, A. melanoloma subsp. melanoloma, A. coelopoda var.

bourgaei, A. austriaca, Chamaemelum mixtum, Achillea sipikorensis, A. wilhelmsii, A.

cucullata, A. monocephala, A. schischkinii, A. lycaonica, A. phrygia, A. teretifolia, A.

sintenisii, A. goniocephala, A. millefolium subsp. millefolium, A. setacea, A. kotschyi subsp.

kotschyi, A. nobilis subsp. neilreichii, A. biebersteinii, Tanacetum cilicium, T. corymbosum

subsp. corymbosum, T. poteriifolium, T. balsamita subsp. balsamita, T. parthenium, T.albipannosum, T. heterotomum, T. nitens, T. eginense, T. densum subsp. amani, T. densum

subsp. eginense, T. densum subsp. laxum, T. densum subsp. sivasicum, T. vulgare, T.

argyrophyllum var. argyrophyllum, T. argenteum subsp. argenteum, T. argenteum subsp.

canum, Tripleurospermum oreades var. oreades, T. elongatum, T. sevanense, T. callosum, T.

transcaucasicum, T. monticolum, T. decipiens, Artemisia austriaca, A. annua, A. absinthium,

A. splendens, A. campestris, A. scoparia, A. santonicum, A. taurica, A. spicigera, Gundelia

tournefortii var. tournefortii, G. tournefortii var. tenuisecta, Cousinia caesarea, C. decolorans,



- 229 -

C. eleonorae, C. intertexta, C. sivasica, C. canescens, C. eriocephala, Arctium minus subsp.

pubens, Onopordum turcicum, O. candidum, O. tauricum, Cirsium bulgaricum, C. ellenbergii,

C. macrobotrys, C. cephalotes, C. lappaceum subsp. lappaceum, C. lappaceum subsp.

anatolicum, C. lappaceum subsp. tenuilobum, C. karduchorum, C. echinus, C. canum, C.rhizocephalum subsp. rhizocephalum, C. rhizocephalum subsp. sinuatum, C. arvense subsp.

vestitum, Picnomon acarna, Carduus nutans subsp. leiophyllus, C. nutans subsp. nutans,

Jurinea consanguinea, J. pontica, J. aucherana, Jurinella moschus subsp. moschus, J. moschus

subsp. pinnatisecta, Serratula serratuloides, Centaurea consanguinea, C. aggregata subsp.

aggregata, C. virgata, C. sivasica, C. cadmea, C. patula, C. drabifolia subsp. cappadocica, C.

drabifolia subsp. detonsa, C. kotschyi var. persica, C. kotschyi var. floccosa, C. derderiifolia,

C. sessilis, C. rhizantha, C. armena, C. polypodiifolia var. polypodiifolia, C. polypodiifolia

var. pseudobehen, C. solstitialis subsp. solstitialis, C. urvillei subsp. armata, C. urvillei subsp.

hayekiana, C. carduiformis subsp. carduiformis var. carduiformis, C. carduiformis subsp.

carduiformis var. thrinciifolia, C. carduiformis subsp. orientalis, C. pseudoscabiosa subsp.

pseudoscabiosa, C. mucronifera, C. pyrrhoblephara, C. bornmuelleri, C. pichleri subsp.

pichleri, C. triumfettii, C. depressa, Cnicus benedictus var. benedictus, Crupina vulgaris, C.

crupinastrum, Carthamus glaucus subsp. glaucus, Carlina oligocephala subsp. oligocephala, C.

biebersteinii, Xeranthemum longipapposum, Siebera nana, Echinops galaticus, E. pungens var.

pungens, Scolymus maculatus, S. hispanicus, Cichorium pumilum, Scorzonera laciniata subsp.

laciniata, S. laciniata subsp. calcitrapifolia, S. cana var. cana, S. cana var. jacquiniana, S.

hieraciifolia, S. suberosa subsp. suberosa, S. mollis subsp. mollis, S. phaeopappa, S. semicana,

S. elata, S. parviflora, S. eriophora, S. cinerea, S. pseudolanata, S. latifolia, S. tomentosa, S.

acantholimon, S. aucherana, Tragopogon porrifolius, T. longirostris var. longirostris, T.

coloratus, T. dubius, T. latifolius var. angustifolius, T. bupthalmoides var. bupthalmoides, T.

bupthalmoides var. latifolius, T. reticulatus, T. aureus, Leontodon asperrimus, L. crispus var.

asper, L. crispus var. setulosus, L. oxylepis var. divaricatus, Picris hieracioides, Hedypnoiscretica, Sonchus asper subsp. glaucescens, Reichardia glauca, Hieracium artabirense, H.

lasiochaetum, H. bornmuelleri, H. cappadocicum, Pilosella hoppeana subsp. pilisquama, P.

hoppeana subsp. testimonialis, P. hoppeana subsp. troica, P. x ruprechtii, P. piloselloides

subsp. piloselloides, P. piloselloides subsp. megalomastix, P. x sintenisii, P. cymosa, P. x

fallax, P. x auriculoides, P. x maschukensis, Cicerbita mulgedioides, Lactuca serriola, Scariola

viminea, S. orientalis, Lapsana communis subsp. intermedia, Taraxacum bessarabicum subsp.

bessarabicum, T. serotinum, T. scaturiginosum, T. macrolepium, T. revertens, T.



- 230 -

pseudonigricans, Chondrilla juncea var. juncea, Crepis armena, C. willdenowii, C. pulchra

subsp. pulchra, C. alpina, C. foetida subsp. Rhoeadifolia

47. CAMPANULACEAE

Campanula rapunculoides subsp. rapunculoides, C. rapunculoides subsp. cordifolia, C.

glomerata subsp. hispida, C. involucrata, C. betulifolia, C. pinnatifida var. pinnatifida, C.

pinnatifida var. robusta, C. strigillosa, C. pulvinaris, C. tridentata, C. conferta, C. scoparia, C.

saxonorum, C. persicifolia, C. stevenii subsp. stevenii, C. rapunculus var. rapunculus, C.

flaccidula, Asyneuma amplexicaule var. amplexicaule, A. limonifolium subsp. pestalozzae, A.

lobelioides, A. rigidum subsp. rigidum, A. virgatum subsp. virgatum

ERICACEAE

Orthilia secunda, Moneses uniflora, Monotropa hypopithys

PRIMULACEAE

Primula vulgaris, P. elatior subsp. pallasii, P. auriculata, Androsace maxima, A. armeniaca

var. macrantha, A. villosa, Lysimachia vulgaris, L. verticillaris, Anagallis foemina

OLEACEAE

Fraxinus excelsior subsp. excelsior

ASCLEPIADACEAE

Vincetoxicum fuscatum subsp. fuscatum, V. fuscatum subsp. boissieri, V. parviflorum



- 231 -

GENTIANACEAE

Centaurium erythraea subsp. turcicum, C. tenuiflorum subsp. acutiflorum, Gentianaolivieri, G. septemfida

CONVOLVULACEAE

Convolvulus calvertii, C. cantabrica, C. lineatus, C. holosericeus subsp. holosericeus, C.

assyricus, C. pentapetaloides, C. galaticus, C. betonicifolius subsp. betonicifolius, C.

Pseudoscammonia

CUSCUTACEAE

Cuscuta campestris, C. kotschyana subsp. Caudata

BORAGINACEAE

Lappula barbata, Asperugo procumbens, Myosotis ramosissima subsp. ramosissima, M.

stricta, M. minutiflora, M. sylvatica subsp. rivularis, M. lithospermifolia, M. sicula, M.

diminuta, Paracaryum racemosum var. racemosum, P. longipes, P. calycinum, P. ancyritanum,

P. cappadocicum, P. stenolophum, P. cristatum subsp. cristatum, P. strictum, Rindera

caespitosa, Buglossoides arvensis, B. incrassata, Echium orientale, Moltkia coerulea, Onosma

sericeum, O. sintenisii, O. tenuiflorum, O. microcarpum, O. polyanthum, O. isauricum, O.

intertextum, O. bracteosum, O. briquetii, O. bourgaei, O. molle, O. tauricum var. brevifolium,

O. aucheranum, O. hebebulbum, O. sorgerae var. sorgerae, Cerinthe minor subsp. auriculata,

Symphytum bornmuelleri, Anchusa leptophylla subsp. leptophylla, A. pusilla, A. aucheri,

Nonea melanocarpa, N. pulla subsp. scabrisquamata, N. macrosperma, N. stenosolen, Alkanna

megacarpa



- 232 -

SOLANACEAE

Datura stramonium, Hyoscyamus niger, H. reticulatus,

SCROPHULARIACEAE

Verbascum natolicum, V. orientale, V. phoeniceum, V. flavidum, V. wiedemannianum, V.

pyramidatum, V. biscutellifolium, V. phlomoides, V. georgicum, V. armenum var. armenum,

V. armenum var. tempskyanum, V. euphraticum, V. globiflorum, V. heterodontum, V.

oreodoxum, V. pallidiflorum, V. trichostylum, V. melitenense, V. sphenandroides, V.urceolatum, V. asperuloides, V. glomeratum, V. lasianthum, V. songaricum subsp.

subdecurrens, V. speciosum, V. cheiranthifolium var. cheiranthifolium, V. cheiranthifolium

var. asperulum, Scrophularia kotschyana, S. ilwensis, S. luridiflora, S. umbrosa, S. scopolii

var. scopolii, S. catariifolia, S. rimarum, S. serratifolia, S. libanotica subsp. libanotica var.

australis, S. libanotica subsp. libanotica var. cappadocica, S. libanotica subsp. libanotica var.

sivasica, S. lucida, S. gypsicola, S. lepidota, Anarrhinum orientale, Chaenorhinum minus

subsp. anatolicum, Linaria genistifolia subsp. genistifolia, L. grandiflora, L. antilibanotica, L.

corifolia, L. kurdica subsp. kurdica, L. kurdica subsp. aucheri, L. simplex, Digitalis ferruginea

subsp. ferruginea, D. lamarckii, Veronica gentianoides, V. bozakmanii, V. reuterana, V.

arvensis, V. verna, V. praecox, V. biloba, V. bornmuelleri, V. campylopoda, V. triloba, V.

anagallis-aquatica, V. oxycarpa, V. lysimachioides, V. anagalloides, V. beccabunga, V.

caespitosa var. caespitosa, V. cinerea, V. thymoides subsp. hasandaghensis, V. thymoides

subsp. pseudocinerea, V. polifolia, V. pectinata var. pectinata, V. orientalis subsp. orientalis,

V. multifida, Lagotis stolonifera, Euphrasia pectinata, Odontites glutinosa, O. verna,

Parentucellia viscosa, Pedicularis condensata, P. comosa var. sibthorpii, P. comosa var.

acmodonta, Rhynchocorys elephas subsp. elephas,

OROBANCHACEAE

O. nana, O. aegyptiaca, O. oxyloba, O. cilicica, O. purpurea, O. cernua, O. alba, O.

grisebachii, O. anatolica



- 233 -

ACANTHACEAE

Acanthus dioscoridis var. dioscoridis, Acanthus dioscoridis var. perringii, A. hirsutus

GLOBULARIACEAE

G. trichosantha

LAMIACEAE

Ajuga orientalis, A. salicifolia, A. chamaepitys subsp. chia var. ciliata, Teucrium

multicaule, T. orientale var. orientale, T. chamaedrys subsp. syspirense, T. chamaedrys subsp.

sinuatum, T. polium, Scutellaria albida subsp. condensata, S. orientalis subsp. orientalis, S.

orientalis subsp. bicolor, S. orientalis subsp. macrostegia, S. orientalis subsp. pectinata, S.

orientalis subsp. pinnatifida, S. orientalis subsp. alpina var. alpina, S. orientalis subsp.

sintenisii, S. rubicunda subsp. subvelutina, Phlomis tuberosa, P. pungens var. pungens, P.

pungens var. hispida, P. oppositiflora, P. armeniaca, P. physocalyx, P. capitata, P. sieheana, P.linearis, Lamium crinitum, Wiedemannia orientalis, W. Multifida, Moluccella laevis, Ballota

nigra subsp. anatolica, Marrubium parviflorum subsp. parviflorum, M. parviflorum subsp.

oligodon, M. globosum subsp. globosum, M. trachyticum, M. cephalanthum, M. astracanicum

subsp. astracanicum, Sideritis montana subsp. montana, S. montana subsp. remota, S. galatica,

S. libanotica subsp. linearis, Stachys balansae subsp. balansae, S. cretica subsp. anatolica, S.

viscosa var. viscosa, S. lavandulifolia subsp. glabrescens, S. iberica subsp. iberica var. iberica,

S. annua subsp. annua var. lycaonica, S. annua subsp. annua var. annua, S. inanis, Nepeta

italica, N. betonicifolia, N. fissa, N. congesta var. congesta, N. congesta var. cryptantha, N.

stricta var. stricta, Lallemantia peltata, L. iberica, Hyssopus officinalis subsp. angustifolius,

Origanum acutidens, O. vulgare subsp. gracile, Satureja hortensis, Clinopodium vulgare subsp.

vulgare, Acinos rotundifolius, Micromeria cremnophila subsp. anatolica, Cyclotrichium

niveum, Thymus parnassicus, T. cappadocicus var. pruinosus, T. cappadocicus var.

cappadocicus, T. cappadocicus var. globifer, T. pectinatus var. pectinatus, T. spathulifolius, T.

fallax, T. praecox subsp. skorpii var. skorpii, Lycopus europaeus, Ziziphora clinopodioides, Z.



- 234 -

capitata, Z. persica, Z. tenuior, Salvia divaricata, S. fruticosa, S. bracteata, S. caespitosa, S.

blepharochlaena, S. euphratica var. euphratica, S. euphratica var. leicocalycina, S. multicaulis,

S. cryptantha, S. syriaca, S. viridis, S. hypargeia, S. eriophora, S. ceratophylla, S.

longipedicellata, S. microstegia, S. frigida, S. yosgadensis, S. modesta, S. candidissima subsp.candidissima, S. cyanescens, S. vermifolia, S. virgata, S. dicroantha, S. verticillata subsp.

verticillata, S. verticillata subsp. amasiaca

PLUMBAGINACEAE

Plumbago europaea, Limonium gmelini, Goniolimon collinum, Acantholimon venustum

var. venustum, A. acerosum var. acerosum, A. armenum var. balansae, A. glumaceum, A.caesareum, A. huetii, A. puberulum var. puberulum, A. ulicinum subsp. lycaonicum, A.

reflexiifolium

PLANTAGINACEAE

Plantago major subsp. major, P. maritima, P. lanceolata, P. lagopus, P. euphratica,

THYMELAEACEAE

Daphne oleoides subsp. oleoides, D. oleoides subsp. kurdica, Thymelaea passerina

ELAEAGNACEAE

Hippophae rhamnoides subsp. caucasica, Elaeagnus angustifolia

SANTALACEAE

Thesium stellerioides, T. arvense, T. Procumbens



- 235 -

ARISTOLOCHIACEAE

Aristolochia maurorum

EUPHORBIACEAE

Andrachne telephioides, Chrozophora tinctoria, Euphorbia petiolata, E. apios, E.

orientalis, E. aleppica, E. arvalis, E. ledebourii, E. falcata subsp. falcata var. falcata, E.

herniarifolia var. glaberrima, E. nicaensis var. glareosa, E. petrophila var. petrophila, E.

cheiradenia, E. erythrodon, E. petrophila var. armena, E. virgata

URTICACEAE

Urtica urens, Parietaria judaica

MORACEAE

Morus alba, M. nigra

FAGACEAE

Quercus robur subsp. robur, Q. macranthera subsp. syspirensis, Q. pubescens

CORYLACEAE

Corylus colurna

SALICACEAE

Salix alba, S. excelsa, S. pedicellata, S. caprea, Populus tremula



- 236 -

LILIOPSIDA (MONOCOTYLEDONEAE-tek çenekliler)

BUTOMACEAE

Butomus umbellatus

ALISMATACEAE

Alisma lanceolatum, A. Gramineum

JUNCAGINACEAE

Triglochin maritima

POTAMOGETONACEAE

Potamogeton natans, P. lucens, Groenlandia densa

ZANNICHELIACEAE

Zannichelia palustris

ARACEAE

Arum elongatum subsp. detruncatum, A. conophalloides var. conophalloides, A.

conophalloides var. caudatum, Biarum bovei, Eminium rauwolfii var. rauwolfii

LEMNACEAE

Lemna trisulca



- 237 -

LILIACEAE

Asparagus officinalis, Eremurus spectabilis, E. cappadocicus, Asphodeline tenuior subsp.tenuiflora var. tenuiflora, A. tenuior subsp. tenuiflora var. puberulenta, A. globifera, A.

damascena subsp. damascena, Allium szovitsii, A. schoenoprasum, A. callidictyon, A.

sivasicum, A. paniculatum subsp. paniculatum, A. kunthianum, A. tauricola, A. flavum subsp.

tauricum var. tauricum, A. pseudoflavum, A. armenum, A. stamineum, A. macrochaetum

subsp. macrochaetum, A. macrochaetum subsp. tuncelianum, A. pustulosum, A. stearnianum

subsp. stearnianum, A. scorodoprasum subsp. rotundum, A. scorodoprasum subsp. waldsteinii,

A. asperiflorum, A. nevsehirense, A. sintenisii, A. cardiostemon, A. decipiens, A. kharputense,

A. lycaonicum, Scilla bifolia, S. siberica subsp. armena, Ornithogalum pyrenaicum, O.

sphaerocarpum, O. oligophyllum, O. wiedemannii, O. orthophyllum, O. alpigenum, Muscari

comosum, M. caucasicum, M. tenuiflorum, M. longipes, M. neglectum, M. microstomum,

Hyacinthus orientalis subsp. orientalis, Hyacinthus orientalis subsp. chionophilus, Bellevalia

clusiana, B. gracilis, Hyacinthella lineata, H. acutiloba, Fritillaria aurea, F. armena, F. pinardii,

Tulipa armena var. armena, Gagea taurica, G. fistulosa , G. glacialis, G. villosa var. villosa, G.

villosa var. hermonis, Colchicum szovitsii, C. triphyllum, Merendera trigyna

AMARYLLIDACEAE

Galanthus fosteri

IRIDACEAE

Iris schachtii, I. suaveolens, I. sari, I. histrioides, I. danfordiae, I. caucasica subsp. turcica,

I. galatica, Crocus ancyrensis, C. danfordiae, C. biflorus subsp. pulchricolor, C. biflorus subsp.

tauri, C. kotschyanus subsp. kotschyanus, C. kotschyanus subsp. cappadocicus, C. cancellatus

subsp. damascenus, C. speciosus subsp. speciosus, Gladiolus italicus, G. kotschyanus, G.

Atroviolaceus



- 238 -

ORCHIDACEAE

Cephalanthera kurdica, C. damasonium, Epipactis persica, Gymnadenia conopsea, Orchis

palustris, O. laxiflora, Dactylorhiza iberica, D. romana subsp. georgica, D. urvilleana, D.

osmanica var. osmanica, D. osmanica var. anatolica

TYPHACEAE

Typha shuttleworthii, T. laxmannii, T. angustifolia

JUNCACEAE

Juncus compressus, J. gerardi subsp. gerardi, J. gerardi subsp. libanoticus, J. rechingeri, J.

bufonius, J. hybridus, J. articulatus

CYPERACEAE

Schoenoplectus lacustris subsp. tabernaemontani, S. litoralis, Bolboschoenus maritimusvar. maritimus, Scirpoides holoschoenus, Blysmus compressus, Carex paniculata subsp.

paniculata, C. acutiformis, C. riparia, C. panicea, C. hordeistichos, C. distans, C. diluta, C.

atrata subsp. atrata, C. nigra subsp. dacica

POACEAE

Elymus lazicus subsp. divaricatus, E. nodosus subsp. gypsicolus, E. erosiglumis, E.elongatus subsp. turcicus, E. hispidus subsp. barbulatus, Aegilops umbellulata subsp.

umbellulata, Ae. triuncialis subsp. triuncialis, Ae. biuncialis, Triticum baeoticum subsp.

baeoticum, Secale montanum, S. cereale var. cereale, Psathyrostachys fragilis, Hordeum

geniculatum, H. murinum subsp. leporinum var. leporinum, H. bulbosum, Henrardia persica

var. persica, Bromus hordaceus subsp. hordaceus, B. japonicus subsp. anatolicus, B.

squarrosus, B. scoparius, B. lanceolatus, B. danthoniae, B. tectorum, B. tomentellus, B.

riparius, B. variegatus subsp. variegatus, Avena fatua var. fatua, A. sterilis subsp. ludoviciana,



- 239 -

Helictotrichon pratense, Arrhenatherum elatius subsp. elatius, A. kotschyi, Trisetum

flavescens, Koeleria nitidula, K. cristata, Deschampsia caespitosa, Calamagrostis epigejos,

Apera intermedia, Agrostis gigantea, A. capillaris var. capillaris, Polypogon viridis, Milium

effusum, Zingeria pisidica, Z. biebersteiniana subsp. trichopoda, Alopecurus arundinaceus, A.aucheri, A. myosuroides var. myosuroides, Phleum pratense, P. montanum subsp. montanum,

P. exaratum subsp. exaratum, Festuca sclerophylla, F. arundinacea subsp. arundinacea, F.

anatolica subsp. anatolica, F. anatolica subsp. borealis, F. longipanicula, F. glaucispicula, F.

valesiaca, F. callieri subsp. callieri, Lolium persicum, Vulpia persica, V. ciliata subsp. ciliata,

Loliolum subulatum, Poa trivialis, P. angustifolia, P. compressa, P. nemoralis, Eremopoa

songarica, Catabrosella parviflora subsp. calvertii, Catabrosa aquatica, Puccinellia distans

subsp. distans, P. koeieana, Dactylis glomerata subsp. hispanica, Briza media, Sesleria

phleoides, Melica penicillaris, M. ciliata subsp. ciliata, M. persica subsp. inaequiglumis, Stipa

capillata, S. arabica, S. ehrenbergiana, S. lessingiana, S. pulcherrima subsp. epilosa,

Phragmites australis, Crypsis schoenoides, C. aculeata, Echinochloa crus-galli, Setaria italica,

Pennisetum orientale, Chrysopogon gryllus subsp. gryllus, Bothriochloa ischaemum,

F.3. Fauna


F.3.1. Habitat ve Toplulukları

Bu konu hakk ında veri edinilmemiştir.

F.3.2. Türler ve Populasyonları


F.3.3. Hayvan Yaşama Hakları

5199 Sayılı Hayvanlar ı Koruma Kanunu ile hayvanlar ın rahat yaşamlar ını ve

hayvanlar ı iyi ve uygun muamele edilmesini temin etmek hayvanlar ın acı, ıstırap ve eziyet

çekmelerine kar şı en iyi şekilde korunmalar ını her türlü magduriyetlerinin önlenmesini



- 240 -

sağlamak amacıyla Sivas İl Çevre ve Orman Müdürlüğü – Doğa Koruma ve Milli Parklar

Şubesince gerekli kontroller yapılmaktadır.

F.3.3.1. Evcil Hayvanlar


F.3.3.1.1. Sahipli Hayvanlar


F.3.3.1.2. Sahipsiz Hayvanlar

5199 sayılı Hayvanlar ın Korunması Kanunu’ na ve 12 Mayıs 2006 ve 26166 sayılı

Resmi Gazetede yayımlanan Hayvanlar ın Korunmasına Dair Uygulama Yönetmeliği’ ne göre

kurulan İl Hayvanlar ı Koruma Kurulu taraf ından ilimizde sahipsiz sokak hayvanlarla ilgili

gerekli işlemler yapılmaktadır. Sivas Belediyesi taraf ından Huzur Sahipsiz Sokak Hayvanlar ı

Rehabilitasyon Merkezinde ; 2005 yılında 255 adet, 2006 yılında 450 adet, 2007 yılında 725,

2008 yılında 757 adet olmak üzere toplam 2187 adet hayvanı k ısırlaştırarak bulunduğu ortama

bırakma hizmeti yapmıştır. 2007 yılında ev ve süsü hayvanı satıcılar ına eğitim verilmiştir.

2009 yılında ise yerel hayvan koruma görevlileri eğitimi yapılacaktır.

F.3.3.2. Nesli Tehlike Altında Olan ve Olması Muhtemel Evcil ve Yaban Hayvanlar

Çevre ve Orman Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli parklar Genel Müdürlüğünce her av

döneminde Merkez Av Komisyonu Karar ı gereğince belirlenmiş olan nesli tehlikede olan ve

olması muhtemel evcil ve yaban hayvanını avlamak ölü ve canlı bulundurmak ve nakletmek

yasak olup bu k ısıtlamalara ve engellemelere ayk ır ı davrananlar hakk ında 4915 sayılı Kara

Avcılığı, 5199 sayılı Hayvanlar ı Koruma Kanunu’na 2872 sayılı Çevre Kanununa ve ilgili

diğer mevzuatlara göre yasal işlem yapılır.

İlimiz zengin keklik, tavşan gibi türler yanında Bakanlığımızca koruma altına alınan

yaban hayatı değerlerimizden olan şahin ve yaban keçisi gibi türleri de bar ındıran avlaklara

sahiptir.



- 241 -

YABAN KEÇİSİ: İlimizde Çevre ve Orman Bakanlığınca koruma altına alınan Yaban

keçisi (Capra aegagrus) türü Divriği, İmranlı, Ulaş ilçelerinde yayılmaktadır.Yaban keçisinin

en büyük üreme yeri; Divriği ilçesi Çengellidağ bölgesi olup,diğer üreme bölgeleri ;Fıdıldağ,

Gelindağı, Gürlevik Dağı, Yılanlıdağ’ dır.Ulaş ilçesi Tecer Dağlar ında bu yöredetaşocaklar ının varlığı nedeniyle son derece ürkek olan bu hayvanlar

ürememektedir.Kasım,Aralık aylar ında çiftleşme döneminin ardından Mayıs ayında doğum ve

yavru büyütme mevsimine kadar sürüler üreme yerlerinde yaşarlar.Yavrulama döneminin

arkasından yaz aylar ında Çengellidağ, Fıdıldağ, Gelindağı, Gürlevik Dağı istikametinden göç

eden sürüler, Tecer Dağlar ına kadar gelerek yayılmakta ve sonbahar döneminde tekrar üreme

yerlerine aynı istikamette dönmektedirler.Yaban keçisi, ilimiz sınırlar ı dahilinde yaklaşık 350-

400 km2 alanda yayılış göstermektedir.

F.3.3.3. Hayvan Hakları İhlalleri

5199 Sayılı Hayvanlar ı Koruma Kanununu ile hayvanlar ın rahat yaşamlar ını ve

hayvanlar ı iyi ve uygun muamele edilmesini temin etmek hayvanlar ın acı, ıstırap ve eziyet

çekmelerine kar şı en iyi şekilde korunmalar ını her türlü magduriyetlerinin önlenmesini

sağlamak amacıyla Sivas İl Çevre ve Orman Müdürlüğü – Doğa Koruma ve Milli Parklar Şubesince gerekli kontroller yapılmaktadır.

F.3.3.4. Valilikler, Belediyeler ve Gönüllü Kuruluşlarla İşbirliği

Bu konu hakk ında veri edinilmemiştir.F.4. Hassas Yöreler

HASSAS YÖRELER

F.4.1. Ülkemiz Mevzuatı Uyarınca Korunması Gerekli Alanlar

F.4.1.1. 2873 Sayılı Milli Parklar Kanununun 2. Maddesinde Tanımlanan Ve Bu

Kanunun 3. Maddesi Uğarınca Belirlenen “Milli Parklar”, “Tabiat Parkları”, “Tabiat

Anıtları” ve “Tabiat Koruma Alanları”

2873 sayılı Milli Parklar Kanunu’nda tanımlanan şekliyle Milli Park; bilimsel ve

estetik bak ımdan, ulusal ve uluslararası ender bulunan doğal ve kültürel kaynak değerleri ile



- 242 -

koruma, dinlenme ve turizm alanlar ına sahip doğa parçalar ını ifade etmekte olup, Sivas

İlinde bu vasıflara haiz bir alan belirleme çalışmalar ı yapılmamıştır.

Milli Parklar Kanunu’nda; bitki örtüsü ve yaban hayatı özelliğine sahip, manzara

bütünlüğü içinde halk ın dinlenme ve eğlenmesine uygun tabiat parçalar ı olarak tanımlanan

tabiat park ı potansiyeline sahip bir örnek, Sivas ili Gürün ilçesi sınırlar ı içindeki “Şuğul

Vadisi”dir (Şekil F.5.2-1 ve Şekil F.5.2-2).

Coğrafi Konumu: 38° 45’ 00”-38° 46’ 35” kuzey enlemleri, 37o 08’ 38”-37o 15’ 00”

doğu boylamlar ı.

Kuzeyi: Kale Tepe, Kar kuyusu Tepe, Çaltepe,

Güneyi: Karakuz Tepesi, Kabüz Tepesi,

Doğusu: Bozyokuş Tepesi,

Batısı: “Memiç Deresi” nin Tohoma Çayı ile kesiştiği noktadan, Malatya-Kayseri

karayolunu kestiği yere kadar olan bölümü.

Genel Jeolojik Yapısı: Bölge, jeolojik zamanlardan II. Zaman’ın (Mesozoyik) Kretasedöneminde oluşmuş olup, ana kayalar ın kökeni sedimanterdir.



- 243 -

F.4.1.3-1: Şuğul vadisinden bir görünüm (Gürün-Sivas)

Genel Toprak Yapısı: Sahanın ortasından geçen vadinin iki yamacı taşlık olup vadi

tabanında 0.05-0.10 cm kalınlığında gevşek taneli bir yapısal özellik gösteren kumlu topraktan

oluşmaktadır.

Sivas İl merkezine 140 km, Malatya İl merkezine 110 km, Gürün ilçe merkezine 4 km

mesafede ve 950 ha büyüklüğünde olan sahanın ortasından geçen 10 km uzunluğundaki Şuğul

Suyu, yalçın kayalıklar arasından bütün heybeti, güzelliği ve dinlendirici sesiyle akarkenvadiye ender rastlanan estetik görünümlü bir jeolojik özellik kazandırmıştır.

Ağaç formunda söğüt, kavak, ağaçcık formunda alıç, kuş burnu türlerinin bulunduğu

vadi, tavşan, tilki, kurt, keklik, güvercin, şahin gibi memeli ve kuşlar ı bar ındır ırken Şuğul

Suyu, besleyici ve ekonomik değeri yüksek alabalık kaynağıdır. Şugul'un boğaz (kanyon)

çık ışında alabalık üretim tesisleri mevcuttur.



- 244 -

F.4.1.3-2: Şuğul vadisinden bir başka görünüm (Gürün-Sivas)

Kayalar ın arasında mağaralar ın ve Hitit Hiyeroglifli kaya yazıtlar ının bulunması,ziyaret edenlere belirgin bir gözlem olanağı sağlaması yörenin önemini artırmaktadır.

Turizm potansiyeli yüksek Şuğul Vadisi doğal görünümüyle korunması gerektiğinden

Tabiat Park ı ayr ımına dair ön inceleme raporu 1994 yılında Sivas MPA Mühendisliği

taraf ından hazırlanmış ancak henüz onaylanmamıştır.

Tabiat ve tabiat olaylar ının meydana getirdiği özelliklere ve bilimsel değerlere sahip ve

milli parklar esaslar ı dahilinde korunan tabiat parçalar ı demektir.

Anıt Ağaç: Gürün ilçesi Bahçeiçi köyünün 1,5 km. güneydoğusunda bulunan asırlık

ardıç ağacı anıt ağaç vasıflar ına haiz olup tefriki için ön etüt çalışması devam etmektedir.

1,70-1,80 m. çap ve 5,40 m. çevreye sahip olan ağaç yöre halk ının efsanevi anlatımlar ında

yerini alarak özel bir anlam taşımaktadır (Şekil F.5.3-1).



- 245 -

Coğrafi konumu: 38o 42’ 55” kuzey enlemleri, 37o 23’ 25” doğu boylamı.

Bilim ve eğitim bak ımından önem taşıyan nadir, tehlikeye maruz veya kaybolmaya yüz

tutmuş ekosistemler, türler ve tabii olaylar ın meydana getirdiği seçkin örnekleri içeren vemutlak korunması gerekli olan sadece bilim ve eğitim amaçlar ıyla kullanılmak üzere ayr ılmış

doğa parçalar ını ifade etmektedir.

F.4.1.2. 4915 Sayılı Kara Avcılığı Kanunu Uyarınca Çevre ve Orman Bakanlığı’nca

Belirlenen “Yaban Hayatı Koruma Sahaları ve Yaban Hayvanı Yerleştirme Alanları”

4915 Sayılı Kara Avcılığı Kanunu’nun 19. Maddesine göre, soyu azalmış veya

tüketilmiş av hayvanlar ının doğaya salınması Çevre ve Orman Bakanlığının iznine bağlıdır.

F.4.1.3. 2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu’nun 2. Maddesinin “a

- Tanımlar” Bendinin 1., 2., 3. ve 5. Alt Bentlerinde “Kültür Varlıkları”, “Tabiat

Varlıkları”, “Sit” ve “Koruma Alanı” Olarak Tanımlanan ve Aynı Kanun ile

3386 Sayılı Kanunun (2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma

Kanunu’nun Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi ve Bu Kanuna Bazı Maddelerin

F.4.1.3-3: Tabiat anıtı niteliğindeki anıt ardıç ağacı (Bahçeiçi Köyü-Gürün-Sivas)



- 246 -

Eklenmesi Hakk ında Kanun) İlgili Maddeleri Uyarınca Tespiti ve Tescili

Yapılan Alanlar


F.4.1.4. 1380 Sayılı Su Ürünleri Kanunu Kapsamında Olan Su Ürünleri İstihsal ve

Üreme Sahaları

Tödürge Gölü, Hafik Gölü ve Lota Gölleri Su ürünleri istihsal ve üreme sahalar ıdır.

F.4.1.5. 4/9/1988 Tarihli ve 19919 Sayılı Resmi Gazete’de Yayımlanan Su Kirliliği

Kontrol Yönetmeliği’nin 17 nci ve 1/7/1999 Tarihli ve 23742 Sayılı Resmi

Gazete’de Yayımlanan Yönetmelikle Değişik 18.,19. ve 20. Maddelerinde

Tanımlanan Alanlar


F.4.1.6. 2/11/1986 Tarihli ve 19269 Sayılı Resmi Gazete’de Yayımlanan Hava Kalitesinin

Korunması Yönetmeliği’nin 49. Maddesinde Tanımlanan “Hassas Kirlenme

Bölgeleri”


F.4.1.7. 2872 Sayılı Çevre Kanunu’nun 9. Maddesi Uyarınca Bakanlar Kurulu

Taraf ından “Özel Çevre Koruma Bölgeleri” Olarak Tespit ve İlan Edilen

Alanlar

Ülke ve dünya ölçeğinde ekolojik önemi olan çevre kirlenmeleri ve bozulmalar ına

duyarlı alanlarda tabii güzelliklerin gelecek nesillerie ulaşmasını sağlamak amacıyla, k ırsal vekentsel alanda arazi arazi kullanım karar ına uygun olarak belirlenen koruma alanlar ı demek

olup, Sivas İli sınırlar ı içerisinbde bu nitelikte bir alan henüz koruma altına alınmamıştır.

F.4.1.8. 2960 Sayılı Boğaziçi Kanunu’na Göre Koruma Altına Alınan Alanlar

İlimizin herhangi bir denize k ıyısı bulunmadığından bu konu hakk ında bilgi

verilememiştir.



- 247 -

F.4.1.9. 6831 Sayılı Orman Kanunu Gereğince Orman Alanı Sayılan Yerler


F.4.1.10. 3621 Sayılı K ıyı Kanunu Gereğince Yapı Yasağı Getirilen Alanlar


F.4.1.11. 3573 Sayılı Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerinin Aşılattırılması Hakk ında

Kanunda Belirtilen Alanlar


F.4.1.12. 4342 Sayılı Mera Kanununda Belirtilen Alanlar


F.4.1.13 17.05.2005 tarih ve 25818 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Sulak Alanların

Korunması Yönetmeliği’ ne Belirtilen Alanlar

Doğal ya da yapay, sürekli ya da geçici suyu akan ya da durgun, tatlı, acı ya da tuzlu

gelgit bölgelerinde sular ın çekildiği dönemlerde su düzeyi 6 m2'yi aşmayan deniz

kesimlerinide kapsayan tüm bataklık, turba ve suyla kaplı alanlara "Sulak Alan"

denilmektedir. Bunlar, ekosistemlerin bağr ı konumunda olduğundan korunmalıdırlar

İlimizde Tödürge Gölü, Hafik Gölü, Lota Gölleri, Göydün (Balıkkaya) Gölü, Tecer

Gölü, Ulaş Gölü, Karayün Gölü, Çemen – Yenice – Akgöl - Karagöl, Kurugöl, Kemis Gölü,

Çetme (Sülüklü), Bingöl Gölü sulak alan kapsamında bulunan alanlardandır.

F.4.2. Ülkemizin Taraf Olduğu Uluslararası Sözleşmeler Uyarınca Korunması Gerekli

Alanlar




- 248 -

F.4.2.1. 20/2/1984 Tarih ve 18318 Sayılı Resmi Gazete’de Yayımlanarak Yürürlüğe

Giren “Avrupa’nın Yaban Hayatı ve Yaşama Ortamlarını Koruma Sözleşmesi”

(BERN Sözleşmesi) Uyarınca Koruma Altına Alınmış Alanlardan “Önemli

Deniz Kaplumbağası Üreme Alanları”nda Belirtilen I. ve II. Koruma Bölgeleri,“Akdeniz Foku Yaşama ve Üreme Alanları”

Sivas ilinin denize k ıyısı bulunmamaktadır.


Giren “Akdeniz’in Kirlenmeye Karşı Korunması Sözleşmesi” (Barcelona

Sözleşmesi) Uyarınca Korumaya Alınan Alanlar


F.4.2.2.1. 23/10/1988 Tarihli ve 19968 Sayılı Resmi Gazete’de Yayımlanan “Akdeniz’de

Özel Koruma Alanlarının Korunmasına Ait Protokol” Gereği Ülkemizde

“Özel Koruma Alanı” Olarak Belirlenmiş Alanlar


F.4.2.2.2. 13/9/1985 Tarihli Cenova Bildirgesi Gereği Seçilmiş Birleşmiş Milletler Çevre

Programı Taraf ından Yayımlanmış Olan “Akdeniz’de Ortak Öneme Sahip

100 K ıyısal Tarihi Sit” Listesinde Yer Alan Alanlar


F.4.2.2.3. Cenova Deklerasyonu’nun 17. Maddesinde Yer Alan “Akdeniz’e Has Nesli

Tehlikede Olan Deniz Türlerinin” Yaşama ve Beslenme Ortamı

Olan K ı

yı

salAlanlar



Giren “Dünya Kültür ve Tabiat Mirasının Korunması Sözleşmesi” nin 1. ve 2.

Maddeleri Gereğince Kültür ve Turizm Bakanlığı Taraf ından Koruma Altına



- 249 -

Alınan “Kültürel Miras” ve “Doğal Miras” Statüsü Verilen Kültürel, Tarihi ve

Doğal Alanlar



Giren “Özellikle Su Kuşları Yaşama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip

Sulak Alanların Korunması Sözleşmesi” (RAMSAR Sözleşmesi) Uyarınca

Koruma Altına Alınmış Alanlar

RAMSAR Sözleşmesi gereklerine göre düzenlenen Uluslararsı Öneme Sahip Sulak

Alanlar Listesinde ilimiz Tödürge Gölü, Ulaş Gölleri,ve Hafik Gölü yer almaktadır.

İlimizdeki bu göllerin Sulak Alanlar ın Korunması Yönetmeliğinde belirtilenzonlar ının tespit edilerek yönetim planlar ının hazırlanması gerekmektedir.

F.4.3. Korunması Gereken Alanlar

F.4.3.1. Onaylı Çevre Düzeni Planlarında, Mevcut Özellikleri Korunacak Alan Olarak

Tesbit Edilen ve Yapılaşma Yasağı Getirilen Alanlar (Tabii Karakteri

Korunacak Alan, Biogenetik Rezerv Alanları, Jeotermal Alanlar vb.)


F.4.3.2. Tarım Alanları: Tarımsal Kalk ınma Alanları, Sulanan, Sulanması Mümkün ve

Arazi Kullanma Kabiliyet Sınıfları I, II, III ve IV Olan Alanlar, Yağışa Bağlı

Tarımda Kullanılan I. ve II. Sınıf ile, Özel Mahsul Plantasyon Alanlarının

Tamamı


F.4.3.3. Sulak Alanlar: Doğal veya Yapay, Devamlı veya Geçici, Suların Durgun veya

Ak ıntılı, Tatlı, Acı veya Tuzlu, Denizlerin Gel-Git Hareketinin Çekilme

Devresinde 6 Metreyi Geçmeyen Derinlikleri Kapsayan, Başta Su Kuşları

Olmak Üzere Canlıların Yaşama Ortamı Olarak Önem Taşıyan Bütün Sular,

Bataklık Sazlık ve Turbiyeler ile Bu Alanların K ıyı Kenar Çizgisinden İtibaren

Kara Taraf ına Doğru Ekolojik Açıdan Sulak Alan Kalan Yerler




- 250 -

F.4.3.4. Göller, Akarsular, Yeraltısuyu İşletme Sahaları


F.4.3.5. Bilimsel Araştırmalar İçin Önem Arzeden ve/veya Nesli Tehlikeye Düşmüş veya

Düşebilir Türler ve Ülkemiz İçin Endemik Olan Türlerin Yaşama Ortamı Olan

Alanlar, Biyosfer Rezervi, Biyotoplar, Biyogenetik Rezerv Alanları, Benzersiz

Özelliklerdeki Jeolojik ve Jeomorfolojik Oluşumların Bulunduğu Alanlar


F.4.3.6. Mesire Yerleri; 6831 Sayılı Orman Kanununa Tabi Alanlarda Halk ın

Rekrasyonel Kullanımını Düzenleyip, Kullanımının Doğal Yapının Tahribine

Neden Olmadan Yönlendirilmesini Sağlamak Üzere Ayrılan Alanlar

Fidanlık Orman İçi Dinlenme Yeri

Sivas merkez Akdeğirmen mevkiinde halk ımızın yoğun rekreasyon gereksinimi

kar şılayan saha, Sivas MPA Mühendisliği’ne bağlı olarak hizmet vermektedir. 4.5 ha kullanımalanı ve 450 kişi/gün kapasitesi olan sahada 1 adet giriş kulübesi binası, 1 adet k ırevi binası, 2

adet WC (3+3), 1 adet çocuk oyun alanı, 1 adet voleybol sahası vardır. Sar ıçam, karaçam,

akçaağaç, kavak, akasya ve söğüt ağaç türleri ile çalı formasyonlar ının mevcut olduğu saha

Orman Fidanlık Müdürlüğü sınırlar ı içinde olup, belediye otobüsüyle ulaşımı mümkündür.

K ızılkavraz Orman İçi Dinlenme Yeri

Sivas merkez K ızılkavraz Köyü, Ortadüz mevkiindeki sahanın mülkiyeti Maliye

Hazinesinde olup, teklif raporu Sivas MPA Mühendisliği'nce 1999 yılında hazırlanmıştır.

Vejetasyon örtüsü; sar ıçam, karaçam ve akasyadır. K ızılkavraz köyü elektrik hattından

elektrik enerjisi temini mümkündür. Saha içerisinde kaynak içme suyu bulunmaktadır. Ayr ıca

saha içinde küçük bir derecik de mevcuttur. Saha, K ızılırmak nehrine çok yak ın olduğundan

kullanma suyu buradan da temin edilebilir. Merkez ilçeye 10 km ve K ızılkavraz Köyü’ne 6 km

mesafedeki saha 5 ha olup, potansiyeli 1.000 kişi/gündür.



- 251 -

Kardeşler Ormanı Orman İçi Dinlenme Yeri

Sivas şehir merkezinin 7 km güneydoğusunda ve 3.5 ha büyüklüğünde olan sahanın

mülkiyeti İl Özel İdare Müdürlüğü’ne aittir. Florasını karaçam, söğüt, kavak, frenk üzümü

türleri teşkil eder. Şehir merkezine hakim bir manzarası olan piknik alanında 1 adet giriş

kontrol binası, 2 adet WC (3+3), 1 adet büfe mevcuttur.

F.5. Hassas Yöreler

F.5.1. Milli Parklar

2873 sayılı Milli Parklar Kanunu’nda tanımlanan şekliyle Milli Park; bilimsel ve

estetik bak ımdan, ulusal ve uluslararası ender bulunan doğal ve kültürel kaynak değerleri ile

koruma, dinlenme ve turizm alanlar ına sahip doğa parçalar ını ifade etmekte olup, Sivas ilinde

bu vasıflara haiz bir alan belirleme çalışmalar ı yapılmamıştır.

F.5.2. Tabiat Parkları

Milli Parklar Kanunu’nda; bitki örtüsü ve yaban hayatı özelliğine sahip, manzara

bütünlüğü içinde halk ın dinlenme ve eğlenmesine uygun tabiat parçalar ı olarak tanımlanan

tabiat parklar ına bir örnek, Sivas ili Gürün ilçesi sınırlar ı içindeki “Şuğul Vadisi”dir (Şekil

F.5.2-1 ve Şekil F.5.2-2).

Coğrafi Konumu: 38° 45’ 00”-38° 46’ 35” kuzey enlemleri, 37o 08’ 38”-37o 15’ 00”

doğu boylamlar ı.

Kuzeyi: Kale Tepe, Kar kuyusu Tepe, Çaltepe,

Güneyi: Karakuz Tepesi, Kabüz Tepesi,

Doğusu: Bozyokuş Tepesi,

Batısı: “Memiç Deresi” nin Tohoma Çayı ile kesiştiği noktadan, Malatya-Kayseri

karayolunu kestiği yere kadar olan bölümü.



- 252 -

Genel Jeolojik Yapısı: Bölge, jeolojik zamanlardan II. Zaman’ın (Mesozoyik) Kretase

döneminde oluşmuş olup, ana kayalar ın kökeni sedimanterdir.

Resim F.5.2-1 : Şuğul vadisinden bir görünüm (Gürün-Sivas) (Sivas Milli Parklar ve Av-Yaban Hayatı Mühendisliği

verileri, 2001).

Genel Toprak Yapısı: Sahanın ortasından geçen vadinin iki yamacı taşlık olup vadi

tabanında 0.05-0.10 cm. kalınlığında gevşek taneli bir yapısal özellik gösteren kumlu

topraktan oluşmaktadır.

Sivas İl merkezine 140 km, Malatya İl merkezine 110 km, Gürün ilçe merkezine 4 km

mesafede ve 950 ha büyüklüğünde olan sahanın ortasından geçen 10 km. uzunluğundaki Şuğul

Suyu, yalçın kayalıklar arasından bütün heybeti, güzelliği ve dinlendirici sesiyle akarken

vadiye ender rastlanan estetik görünümlü bir jeolojik özellik kazandırmıştır.



- 253 -

Ağaç formunda söğüt, kavak, ağaçcık formunda alıç, kuş burnu türlerinin bulunduğu

vadi, tavşan, tilki, kurt, keklik, güvercin, şahin gibi memeli ve kuşlar ı bar ındır ırken Şuğul

Suyu, besleyici ve ekonomik değeri yüksek alabalık kaynağıdır. Şugul'un boğaz (kanyon)

çık ışında alabalık üretim tesisleri mevcuttur.

Resim F.5.2‐2: Şuğul vadisinden bir başka görünüm (Gürün‐Sivas) (Sivas Milli Parklar ve Av-Yaban Hayatı Mühendisliği verileri, 2001).

Kayalar ın arasında mağaralar ın ve Hitit Hiyeroglifli kaya yazıtlar ının bulunması,

ziyaret edenlere belirgin bir gözlem olanağı sağlaması yörenin önemini artırmaktadır.

Turizm potansiyeli yüksek Şuğul Vadisi doğal görünümüyle korunması gerektiğinden

Tabiat Park ı ayr ımına dair ön inceleme raporu 1994 yılında Sivas MPA Mühendisliği

taraf ından hazırlanmış ancak henüz onaylanmamıştır.



- 254 -

F.5.3. Tabiat Anıtı

Tabiat ve tabiat olaylar ının meydana getirdiği özelliklere ve bilimsel değerlere sahip ve

milli parklar esaslar ı dahilinde korunan tabiat parçalar ı demektir.

Anıt Ağaç: Gürün ilçesi Bahçeiçi köyünün 1,5 km. güneydoğusunda bulunan asırlık

ardıç ağacı anıt ağaç vasıflar ına haiz olup tefriki için ön etüt çalışması devam etmektedir.

1,70-1,80 m. çap ve 5,40 m. çevreye sahip olan ağaç yöre halk ının efsanevi anlatımlar ında

yerini alarak özel bir anlam taşımaktadır (Şekil F.5.3-1).

Coğrafi konumu: 38o 42’ 55” kuzey enlemleri, 37o 23’ 25” doğu boylamı.

Resim F.5.3-1: Tabiat anıtı niteliğindeki anıt ardıç ağacı (Bahçeiçi köyü-Gürün- Sivas) (Sivas Milli

Parklar ve Av-Yaban Hayatı Mühendisliği verileri, 2001).



- 255 -

F.5.4. Tabiatı Koruma Alanları

Bilim ve eğitim bak ımından önem taşıyan nadir, tehlikeye maruz veya kaybolmaya yüz

tutmuş ekosistemler, türler ve tabii olaylar ın meydana getirdiği seçkin örnekleri içeren ve

mutlak korunması gerekli olan sadece bilim ve eğitim amaçlar ıyla kullanılmak üzere ayr ılmış

doğa parçalar ını ifade etmekte olup, Sivas ilinde belirlenen alanlar F.5.2-1. de açıklanmıştır.

F.5.5.Orman İçi Dinlenme Yerleri

Rekreasyonel ve estetik kaynak değerlerine sahip , halk ın piknik ve kamp kullanımına

açık, ormanlık alanlardır.

Fidanlık Orman İçi Dinlenme Yeri

Sivas merkez Akdeğirmen mevkiinde halk ımızın yoğun rekreasyon gereksinimi

kar şılayan saha, Sivas MPA Mühendisliği’ne bağlı olarak hizmet vermektedir. 4.5 ha.

kullanım alanı ve 450 kişi/gün kapasitesi olan sahada 1 adet giriş kulübesi binası, 1adet k ırevi

binası, 2 adet WC (3+3), 1 adet çocuk oyun alanı, 1 adet voleybol sahası vardır. Sar ıçam,

karaçam, akçaağaç, kavak, akasya ve söğüt ağaç türleri ile çalı formasyonlar ının mevcut

olduğu saha Orman Fidanlık Müdürlüğü sınırlar ı içinde olup, belediye otobüsüyle ulaşımı

mümkündür.

K ızılkavraz Orman İçi Dinlenme Yeri

Sivas merkez K ızılkavraz Köyü, Ortadüz mevkiindeki sahanın mülkiyeti Maliye

Hazinesinde olup, teklif raporu Sivas MPA Mühendisliği'nce 1999 yılında hazırlanmıştır.

Vejetasyon örtüsü; sar ıçam, karaçam ve akasyadır. K ızılkavraz köyü elektrik hattından

elektrik enerjisi temini mümkündür. Saha içerisinde kaynak içme suyu bulunmaktadır. Ayr ıca

saha içinde küçük bir derecik de mevcuttur. Saha, K ızılırmak nehrine çok yak ın olduğundan



- 256 -

kullanma suyu buradan da temin edilebilir. Merkez ilçeye 10 km ve K ızılkavraz Köyü’ ne 6

km mesafedeki saha 5 ha olup, potansiyeli 1.000 kişi/gündür.

Kardeşler Ormanı Orman İçi Dinlenme Yeri

Sivas şehir merkezinin 7 km güneydoğusunda ve 3.5 ha büyüklüğünde olan sahanın

mülkiyeti İl Özel İdare Müdürlüğü’ne aittir. Florasını karaçam, söğüt, kavak, frenk üzümü

türleri teşkil eder. Şehir merkezine hakim bir manzarası olan piknik alanında 1 adet giriş

kontrol binası, 2 adet WC (3+3), 1 adet büfe mevcuttur.


Uluslararası öneme haiz Sulak Alanlar Sözleşmesi (RAMSAR) ne göre sulak alanlar;

“Doğal ya da yapay, daimi veya geçici ,suyu akan ya da durgun, tatl ı, acı veya tuzlu, gel-git

bölgelerinde sular ın çekildiği dönemlerde su seviyesi altı metreyi aşmayan deniz kesimlerini

de kapsayan, bütün bataklık, turba veya suyla kaplı alanlar” olarak tarif edilmektedir.

Tödürge Gölü

Genel Bilgi

Sulak Alan No: 1

Diğer Adı : Demiryurt Gölü

İl : Sivas

İlçe : Hafik-Zara

Yüzölçümü : 750 ha

Rak ım : 1295 m.

Tödürge Gölü, Yukar ı K ızılırmak Havzası’nda yer alan çok hafif tuzlu bir göldür. Göl

alanı 326 ha’dır. Başlıca kaynaklar ı pınarlar ve Acısu Çayı’dır. Batısından çıkan bir gideğenle



- 257 -

K ızılırmak’ a boşalır. Gölün ortalama derinliği 4 m dir. K ıyılar ında küçük sazlıklar vardır.

Doğusunda küçük bir ada yer alır (Keşan Adası). Gölün çevresinde, büyükbaş hayvanlar ın

otlatıldığı batıdaki geniş ıslak alanlardan başka alçak kireçli tepeler üstünde, k ısmen nadasa

bırak ılan tarlalar ve meralar bulunur. Gölün güneydoğusunda, Acısu Çayı’nın üzerindeyaklaşık 30 ha alanı kaplayan bataklık ve gölcükler yer almaktadır. Sivas-Erzincan karayolu

gölün güneyinden geçer. Doğu k ıyılar ındaki göle hakim bir tepede Cumhuriyet Üniversitesi’ne

ait sosyal tesisler vardır.

Kuşlar

Tödürge Gölü alanı, burada üreyen Macar Ördeği (40 çift) populasyonu ile “ÖnemliKuş Alanı” statüsü kazanır.

Bölgede üreyen diğer önemli türler arasında k ızıl boyunlu batağan, uzunbacak, turna

ve sar ı başlı kuyruk sallayan sayılabilir. Göç sezonu boyunca aralar ında sakarmekenin de

(11.500 adet) bulunduğu çeşitli türlerden su kuşlar ı izlenebilir.

Koruma ve Sorunlar

Alanın koruma statüsü yoktur.

Tödürge Gölü’nü K ızılırmak ile birleştiren yaklaşık 10 km uzunluğundaki gideğeni

boyunca yer alan taşk ın ovasındaki bataklıklar, Devlet Su İşleri’nin göl ve nehir arasına 1.5

km lik bir kanal açması sonucu büyük ölçüde ortadan kalkmıştır.

Halen inşaatı sürmekte olan İmranlı Sulama Projesi ile, İmranlı ve Sivas arasında

K ızılırmak boyunca yer alan 11 220 ha tar ım alanının sulanması öngörülmektedir. DSİ yetkilileri Tödürge Gölü’nün bu projeden etkilenmeyeceğini belirtmişlerdir.

Çetme Gölü

Sulak Alan No : 2

Diğer Adı : Sülüklü Göl



- 258 -

İl : Sivas

İlçe : Hafik


Rak ım : 1.300 m

Sivas ili, Hafik ilçesi, Durulmuş köyü sınırlar ı içinde kalan Çetme Gölü bataklık alanı

ile birlikte yaklaşık 30 ha alan kaplamaktadır. K ızılırmak Havzası’nda yer alan göl Kurt

Pınar ı ve Kör Pınar gibi küçük su kaynaklar ının yanı sıra yer altı sular ı ile de beslenmektedir.

Sahanın yak ın etraf ında kuru tar ım alanlar ı yanı sıra özel şahıslara ait kavaklık ve

söğütlük alanlar da bulunmaktadır. Gerek gölün bataklık k ısmındaki bitki çeşitliliği gerekse

yak ın dolayında tali ürünlerin çeşitliliği, baharda hoş manzaralar oluşturmaktadır.

Lota Gölleri

Sulak Alan No: 3

Diğer Adı : -

İl : Sivas

İlçe : Hafik

Yüzölçümü : Lota-1 3 ha; Lota-2 4 ha

Rak ım : 1310 m

Sivas İli, Hafik İlçesine 5 km uzaklıkta olan Lota çöküntü gölleri Sar ıkaya Tepe ve

Lolapuru Tepe mevkiinde yer almaktadır. Lota gölleri yeraltından birbirleri ile irtibatlıdır ve

yeraltı sular ı ile beslenmektedir. K ızılırmak Havzası’nda yer almaktadır.

Lota gölleri etraf ı bitki türleri bak ımından fakirdir. Ancak, balık çeşitliliği ve balık

miktar ı bak ımından oldukça zengin göllerdir. Sportif olta balıkçılığı uygulanabilecek

alanlardandır. Lota Gölleri balık bak ımından zengin olması nedeniyle su kuşlar ı taraf ından

beslenmek amacı ile ziyaret edilmektedir.



- 259 -

Hafik Gölü

Sulak Alan No : 4

Diğer Adı : Büyük Göl

İl : Sivas

İlçe : Hafik


Rak ım : 1.300 m

Sivas ili, Hafik ilçe merkezinde bulunan göl, aynalı k ısmı, bataklık k ısmı hem de

çevresi ile doğal yapısını koruyabilmiş nadir sulak alanlardandır. Hafik Belediyesi’nce göl

kenar ına yapılan sosyal tesislerle rekreasyonel amaca uygun olarak kullanılmaktadır.

Gölde bol miktarda balık ve kerevit bulunmaktadır. Ayr ıca günün her saatinde, bu

zengin besinden yararlanmak isteyen su kuşlar ına da rastlamak mümkündür. Hafik Gölü de

K ızılırmak Havzası’nda yer almakta olup, küçük dereler ve yeraltı sular ı ile beslenmektedir.

Kemis Gölü

Sulak Alan No : 5

Diğer Adı : Zogar Bataklığı

İli : Sivas

İlçe : Hafik


Rak ım : 1.300 m

Sivas ili, Hafik ilçesi, Dışkapı köyü hudutlar ı içinde kalan göl alanı K ızılırmak nehri ile

Acısu arasında yer almaktadır. Yeraltı sular ı ile beslenmektedir. Gölün kuzeydoğusunda



- 260 -

kayalık bir alan ve mağaralar bulunmaktadır. Göl alanı, saz ve kamış bak ımından zengin

olması ve ayr ıca mağara gibi doğal yapılar ın bulunması bak ımından su kuşlar ının

beslenmesine ve bar ınmasına uygun olup, insan müdahalesi yok denecek kadar azdır (Şekil

F.5.7-1).

Genel Jeolojik Yapısı: Bölge, jeolojik zamanlardan II. Zaman’ın (Mesozoyik) Kretase

döneminde oluşmuş, ana kayalar ın kökeni sedimanterdir. Genel Jeolojik Yapısı: Bölge,

jeolojik zamanlardan II. Zaman’ın (Mesozoyik) Kretase döneminde oluşmuş, ana kayalar ın

kökeni sedimanterdir.

Mağara Gölü

Sulak Alan No: 6

Diğer Adı : -

İli : Sivas

İlçesi : Hafik

Yüzölçümü : 21 ha.

Rak ımı : 1.286 m.

Mağara Gölü’nün hemen yak ınında Taşlı Göl ve Bezirci Göl gibi küçük göller de

bulunmaktadır.

Mağara Gölü’nün, K ızılırmak Havzası’nda K ızılırmak Nehri ile Acısı nehri arasında

bulunmaktadır. Mağara Gölünün rak ımı 1.286 m.dir. Ancak hemen yak ınında yer alan tepeninrak ımı 1.350 m. dir. Tepenin eteğinde oldukça büyük ve çok sayıda mağara bulunmaktadır

(Şekil F.5.7-2).

Gölde hem insan müdahalesinin olmaması, hem de sucul eko-sistemin zenginliği ve

bitki çeşitliliği su kuşlar ının üremesine müsait bir ortam oluşturmaktadır.



- 261 -

Resim F.5.7-1: Kemis Gölü’nden bir görünüm (Dışkapı Köyü-Hafik-Sivas) (Sivas Milli Parklar ve Av-Yaban

Hayatı Mühendisliği verileri, 2001)

Resim F.5.7-2: Mağara Gölü’nden bir görünüm (Hafik-Sivas) (Sivas Milli Parklar ve Av-Yaban Hayat ı Mühendisliğiverileri, 2001).



- 262 -

Kuru Göl

Sulak Alan No: 7

Diğer Adı : -

İl : Sivas

İlçe : Hafik


Rak ım : 1.420 m

Sivas ili, Hafik ilçesi, Ahmetuşağı köyü yak ınlar ında yer alan Kuru Göl, insan

müdahalesinden uzaktır.

Göl aynalı k ısmı ve bataklık k ısmı ile mükemmel bir su kuşlar ı üreme alanı

vasf ındadır. Gölün yak ın çevresinde çok az yerleşim biriminin olması, mevcut olan yerleşim

birimlerinde insan sayısının çok az olması nedeniyle, sahaya insan müdahalesi olmamıştır

(Şekil F.5.7-3).

Sahaya çeşitli patika yollardan ulaşmak mümkün olmakla birlikte, vasıflı karayolu

mevcut değildir. Kuru Göl oldukça zengin sucul bir eko-sistem sergilemektedir.

Kaz Gölü

Sulak Alan No: 8

Diğer Adı : -

İl : Sivas

İlçe : Zara


Rak ım : 1430 m



- 263 -

Sivas ili, Zara ilçesi, Ütük köyü sınırlar ı içinde kalan Kaz Gölü Karapınar Deresi ve

Çiftlik Dere taraf ından beslenmektedir.

Zara-Bahçecik yolunun güneyinde yer alan göl, 1.430 m rak ımda olup, gölün etraf ını

tar ım arazileri çevirmektedir. Yol yapımı sırasında göl alanı parçalanmıştır. Yolun kuzeyinde

kalan k ısmı sulak alan vasf ını kaybetmiştir. Daha çok yöre halk ı taraf ından mera olarak

kullanılmaktadır. Kaz Gölü, su kuşlar ı için güzel beslenme ve bar ınma alanı vasf ındadır (Şekil

F.5.7-4).

Ancak gölün karayolu bitişiğinde olması, göl üzerindeki av bask ısının artmasına neden

olmuştur. Daha önceleri üreme alanı olan bu saha, şimdilerde su kuşlar ı taraf ından sadece bar ınma ve beslenme amacı ile kullanılmaktadır (Şekil F.5.7-5). Sivas ili, Zara ilçesi, Ütük

köyü sınırlar ı içinde kalan Kaz Gölü Karapınar Deresi ve Çiftlik Dere taraf ından

beslenmektedir.

Zara-Bahçecik yolunun güneyinde yer alan göl, 1.430 m rak ımda olup, gölün etraf ını

tar ım arazileri çevirmektedir. Yol yapımı sırasında göl alanı parçalanmıştır. Yolun kuzeyinde

kalan k ısmı sulak alan vasf ını kaybetmiştir. Daha çok yöre halk ı taraf ından mera olarak

kullanılmaktadır. Kaz Gölü, su kuşlar ı için güzel beslenme ve bar ınma alanı vasf ındadır (Şekil

F.5.7-4).

Sulak Alan No: 8

Diğer Adı : -

İl : Sivas

İlçe : Zara


Rak ım : 1430 m

Sivas ili, Ulaş ilçesi sınırlar ı içinde yer almaktadır. Tecer Dağlar ı’nın bitişiğinde yer

alan göl, çok sayıda kuru derelerle ve Tecer Suyu ile beslenmektedir. Oldukça yüksek bir

dağın eteklerinden oldukça geniş bir vadiye uzanmaktadır (Şekil F.5.7-8). Bu durum da hem

faunada hem de florada gölün çeşitlilik arz etmesine neden olmaktadır.



- 264 -

Ancak daha önce DSİ taraf ından yapılan drenaj çalışmalar ı ile gölün önemli bir k ısmı

kurutulmuştur. Tecer Dağı etekleri Ulaş Belediyesince yeşillendirilmiştir. Yine Ulaş

Belediyesi göl ve etraf ında yapılan avlanmalara kar şı uyar ıcı levhalar yerleştirmiştir.

Belediyenin bu önemli çalışmalar ı ile zaten var olan zengin fauna ve flora daha iyi

korunmuştur

Resim F.5.7-3: Kuru Göl’den bir görünüm (Hafik-Sivas) (Sivas Milli Parklar ve Av-Yaban Hayatı Mühendisliğiverileri, 2001)

Resim F.5.7-4: Kaz Gölü’nden genel görünüm (Ütük Köyü-Zara-Sivas) (Sivas Milli Parklar ve Av-Yaban Hayatı

Mühendisliği verileri, 2001).



- 265 -

Resim F.5.7-5: Kaz Gölü’nde bir çift Macar Ördeği görünümü (Ütük Köyü-Zara-Sivas) (SivasMilli Parklar ve Av-Yaban Hayatı Mühendisliği verileri, 2001)

Resim F.5.7-6: Karayün Gölü’nden genel bir görünüm (Merkez-Sivas) (Sivas Milli Parklar ve Av- Yaban Hayatı Mühendisliği verileri, 2001).



- 266 -

Resim F.5.7-7: Karayün Gölü florasına bir örnek

(Merkez Sivas) (Sivas Milli Parklar ve Av-YabanHayatı Mühendisliği verileri, 2001).

Resim F.5.7-8: Ulaş Gölü’nden bir görünüm (Ulaş-Sivas) (Sivas Milli Parklar ve Av-Yaban Hayatı Mühendisliği

verileri, 2001).



- 267 -

Balıkkaya Gölü

Sulak Alan No: 11

Diğer Adı : Göydin Gölü

İl : Sivas

İlçe : Hafik


Rak ım : 1300 m

Balıkkaya Gölü Sivas ili şehir merkezine 17 km. uzaklıkta, K ızılırmak Havzasında,

Göydin köyü mülki hudutlar ı içindedir (Şekil F.5.7-9).

Balıkkaya Gölü, göl alanı içinde kaynayan ziyaret pınar ı kaynağı ve yeraltı sular ı

kaynağı ile beslenmektedir. Ziyaret pınar ı kaynağı gölün bataklık alanı içinde bir dere gibi

ak ıntı oluşturup, rak ımın düştüğü Baklavı Tepe mevkiinde K ızılırmak ile bileşmektedir.

Geçmiş dönemlerde, bu ziyaret pınar ı kaynağının oluşturduğu ak ıntı üzerinde sudeğirmeni yapılmıştır. Ancak günümüzde kullanılmayacak durumdadır.

Çayırpuru mevkiindeki su kaynağında da bir dönem soda üretimi yapılmıştır, ancak bu

tesis de günümüzde çalışmamaktadır.

Devlet Su İşleri taraf ından 1970’li yıllarda tar ım alanı elde etmek amacı ile açılan

drenaj kanalı ile göl alanının yaklaşık 80 hektar k ısmı kurutulmuştur. Bu çalışma ile Sivas

ilinin çok önemli su kuşlar ı üreme alanı kaybedilmiştir. Günümüzde Göydin Gölü, kuşlar

taraf ından sadece göçler esnasında kullanılan ve günlük beslenme amacıyla ziyaret edilen bir

sulak alan vasf ında kalmıştır.

F.5.7. Biyogenetik Rezerv Alanları

İlk defa 1972 yılında, Birleşmiş Milletler’in UNESCO örgütü taraf ından yürütülen

insan ve biyosfer (MAB) programı içinde ele alınmıştır. Doğal dengeyi sağlamak ve bu suretle

çeşitli yaşama ortamlar ındaki hayvan ve bitki türü çeşitliliğini devam ettirmek amacıyla,



- 268 -

koruma altında bulundurulan bir veya birden fazla tipik, emsalsiz, varlığı tehlikeye

düşmüş ve ender niteliklere sahip olan ekosistemlere “biyogenetik rezerv” denir.

Sivas’da böyle bir alan belirlemesi yapılmamıştır. Ancak konuyla ilgisi olabileceği

nedeniyle, Kangal Köpeği ve Balıklı Kaplıca’nın balıklar ı hakk ında araştırma yapılması

düşünülebilir.

Resim F.5.7-9: Balıkkaya Gölü’nden bir görünüm (Hafik-Sivas) (Sivas Milli Parklar ve Av-Yaban Hayatı

Mühendisliği verileri, 2001).

F.5.8.Biyosfer Rezerv Alanları

Dünya üzerinde özel bir iklim ve yaban hayatı ile karakterize olunan belli başlı

biyomlar ı temsil eden türler ile yaşama ortamlar ı, çeşitli ekosistem veya tabii peyzaj

özelliklerini içeren alanlardır.

F.5.9. Özel Çevre Koruma Bölgeleri

Ülke ve dünya ölçeğinde ekolojik önemi olan çevre kirlenmeleri ve bozulmalar ına

duyarlı alanlarda tabi güzelliklerin gelecek nesillere ulaşmasını sağlamak amacıyla, k ırsal ve



- 269 -

kentsel alanda arazi kullanım karar ına uygun olarak belirlenen koruma alanlar ı demek olup,

Sivas İli sınırlar ı içinde bu nitelikte bir alan henüz koruma altına alınmamıştır.

F.5.10. Av Hayvanları Koruma ve Üretme Sahaları

Ülkemizde çok çeşitli faktörlerle azalan av ve yaban hayvanlar ını kendi doğal yaşama

ortamlar ında gerekli bak ım tedbirleri alarak korumak, üremelerini ve normal yoğunluğa

ulaşmalar ını sağlamak amacıyla “yaban hayatı koruma sahalar ı” ayırdedilmektedir.

Bingöl Yaban Hayatı Koruma Sahası

Sivas ili Merkez ilçeye bağlı Bingöl köyü hudutlar ında bulunan gölde (Şekil F.5.10-1)

ve civar ının Su Kuşlar ı Koruma Sahası olarak (Şekil F.5.10-2) tefriki ön etüt raporu Sivas

MPA Mühendisliği”nce 1998 yılında hazırlanmıştır. Sahanın mülkiyeti bir k ısmı Hazineye ait

bir k ısmı da şahıs arazisidir.

Jeolojik Yapı: Bölge 3. Zaman arazisi olup, kalker, çak ıltaşı, kumtaşı ve jips gibi tortul

kayalar ı içerir.

İklim: Bölgede karasal iklim hakimdir. Kuzey rüzgarlar ına açık olan alan k ışın bol

yağış alır.

Söz konusu alanın etraf ı kuru tar ım arazileri ile çevrilidir. Çevrede çok az miktarda çalı

formunda kuş burnu, ahlat, ılgın bulunmaktadır.



- 270 -

Resim F.5.10-1: Bingöl tuzlasından bir görünüm (Merkez-Sivas) (Sivas Milli Parklar ve Av-Yaban Hayatı Mühendisliği verileri, 2001).

Resim F.5.10-2: Bingöl yaban hayatı koruma sahasından bir görünüm (Merkez-Sivas) (Sivas Milli Parklar ve

Av-Yaban Hayatı Mühendisliği verileri, 2001).



- 271 -

Mevcut Yabani Hayvan Türleri

Bölgedeki yabani hayvan türleri; tilki, tavşan, oklu kirpi, kurt, gri balıkçıl, ördek,

doğan, kaz türleri, çil keklik, bataklık su tavuğu, çulluklar, kerkenez, cüce su tavuğu, angıt,sakarmeke, sığırcık, serçe, saksağan, leylek, turna, tumru ve k ızıl şahin şeklinde sıralanabilir.

Göçmen Hayvanlar

Bataklık saz ardıç kuşu, karakulakkakan, buğdaycıl, is k ırlangıcı, üveyik, k ızılbacak,

bahar ın müjdecisi olarak yurdumuza gelip kuluçka dönemini tamamladıktan sonra güneye

doğru göç etmektedirler.

Bingöl, doğal yapısı bozulmadığından doğal kuluçkalar ını koruyabilmiş beslenme ve

bar ınma zincirini koruyan ender iç sular ımızdandır. Yurdumuz genelinde bu kalite ve

zenginlikteki sulak yaşama ortamlar ının azlığı göz önüne alındığında, bu sahanın yaban hayatı

koruma sahası olarak değerlendirilmesi gerekmektedir.

F.5.11. Su Ürünleri Üretim Sahalarının Çevresindeki K ıyılar

Sivas ilinde avlanmanın tamemen yasaklandığı alanlar bulunmamaktadır.

F.5.12. Endemik Bitki ve Hayvanların Yaşama Ortamı Olan Alanlar


F.5.13. Koruma Altına Alınan Yabani Flora-Faunanın Yaşama Ortamı Olan Alanlar


F.5.14. Akdeniz’e Has Nesli Tehlikede Olan Deniz Türlerinin Yaşama ve Beslenme

Ortamı Olan Alanlar

Sivas ilinin herhangi bir denize k ıyısı bulunmamaktadır.



- 272 -

F.5.15. Kültür ve Tabiat Varlıklarının Bulunduğu Koruma Alanları

İldeki kültür ve tabiat varlıklar ının bulunduklar ı yerler ve koruma alanlar ı, aşağıda

ilgili konu başlıklar ında verilmiş olup, bu k ısımda konu ile ilgili gerekli görülen tanımlar yapılmıştır.

Eski eser: Tarihten önceki devirlerle tarihi devirlere ait olup, bilim, kültür, din veya

güzel sanatlarla ilgili bulunan, yer üstünde, yeraltında veya su içindeki bütün yapılara, taşınır

ve taşınmaz mallara ve aynı nitelikteki her türlü belgeye denilmektedir.

Anıt: Önemli tarihi olaylara sahne olan veya, arkeoloji, tarih, sanat bak ımından bir

önemi ve özelliği bulunan, korunması ve değerlendirilmesi gerekli her türlü taşınmaz mimari

eserlere ve aynı nitelikteki eserlere denir.

Anıtlar tipolojik olarak aşağıdaki şekilde sınıflandır ılırlar:

1. Doğal anıtlar

2. Dini ve kültürel yapılar : Cami, kilise, han, hamam, türbe, medrese.

3. Askeri yapılar : Kale, burç, askeri depolar, tabyalar, sur duvarlar ı.

4. İdari yapılar : Saraylar, vilayet konaklar ı vs.

5. Sivil yapılar : Evler, dükkanlar.

6. Endüstriyel yapılar : Atölye, fabrika, imalathane.

Sit: Homojen oluşlar ı ve özellikleri tarihi, estetik, artistik, bilimsel, ekolojik,

etnografik, edebi ve efsanevi önemleri bak ımından korunmalar ı ve değerlendirilmeleri gereken

ve tabiatın veya tabiatla insanlar ın müşterek eseri olan topografik bölgelere denir. Bunlardan

antik bir yerleşmenin veya eski bir medeniyetin kalıntılar ının bulunduğu yer veya su altında

bilinen veya meydana çıkar ılan yerlere “arkeolojik sit (örenyeri)”, korunması gerekli tabiat

güzelliği ve gariplikleri ile tabii ve jeolojik olaylar ın meydana getirdiği güzel görünüşlere,

asırlık ağaç ve koruluklara “doğal sit” denir.



- 273 -

Tarihi sit: Önemli tarihi olaylar ın geçtiği ve bu sebeple korunması gerekli yerlerdir.

Kentsel Sit: Şehir ve kasabalar ın genellikle bir meydan etraf ında kurulmuş tarihi

merkezleridir.

F.5.16. Sit Alanları

Yukar ıdaki tanımlar ın ışığı altında, Sivas ilinde günümüze kadar tespiti ve tescili

tamamlanarak koruma altına alınan sit alanlar ı aşağıda gösterilmiştir.

Merkez İlçe

• Kale Sur Duvar ı

• Sivas Kalesi (Topraktepe)

• Pulur Höyük

• İlkindi Köyü Höyüğü

• İşhan Köyü,Tatlısu Yamaç Yerleşimi

• Uzuntepe Köyü Maltepe Höyüğü

• Hanlı Köyü Höyüğü

• Karapınar Köyü,Küçükeğrek Tepesi Höyüğü

• Karapınar Köyü,Büyükeğrek Tepesi Höyüğü

• Tatlıcak Köyü Höyüğü

• Karalar Köyü Kepez Yerleşim Alanı

• Aylı Köyü,Esüğün Höyüğü

• Ağılkaya Köyü Höyüğü

• Kabasakal Köyü,Kavlak Höyüğü

• Sinekli Köyü,Büyük Höyük

• Karayün Köyü Höyüğü

• Çongar Köyü Kalesi

• Çallı Köyü,Küllük Höyük



- 274 -

• Çelebiler Köyü,Huykesen Höyüğü

• Gözmen Köyü,Tümülüs ve Yamaç Yerleşimi

• Apa Köyü Sırt Mevkii Yerleşimi

• Serpincik Köyü,Höllüktepe Höyüğü

• Kolluca Köyü Höyüğü

• Tavraderesi,Köroğlu Mağaralar ı Yerleşimi

• Aylı Köyü,Yamacın Büyüktepe Höyüğü

• Savcun Köyü,İviktepe Höyüğü

• Karagömlek Köyü Höyüğü

• Tuzlahan Köyü Kültepe Höyüğü• Kovalı Köyü Höyüğü

• Karaçayır Hantepesi Mevkii

• Minarekayası Yerleşimi

• Budaklı Köyü Yamaç Yerleşimi

• Doğanca Köyü Tümülüs ve Kaleboyu Yerleşimi

• Beypınar Köyü,Kayabaşı Höyüğü ve Düz Yerleşim Yeri

• Yakupoğlan Kaletepe Yerleşimi• Tutmaç Köyü Ziyarettepe ve Yassıtepe

• Akpınar Köyü Höyüğü

• Yıldız Beldesi Değirmenaltı Mevkii Alaşehir Yerleşimi ve Şelale

Altınyayla İlçesi

• Harmandalı Köyü Höyüğü

• Başören Köyü,Kül Höyük

• Kale Köyü,Toprakkale Yerleşimi

• Başören Köyü,Kuşaklı Höyüğü

• Paşaköyü,Kalecik Höyüğü

• Başören Köyü,Hitit Barajı ve Tapınma Alanı

• Kale Beldesi,Taşkale Kalesi

• Yücebaca Köyü,Yel değirmeni Tepesi Tümülüsleri



- 275 -

Divriği İlçesi

• Kayaburun Köyü,Odur Kalesi

• Maltepe Köyü Höyüğü

• Divriği Kalesi

• Güneş Köyü,Elmalıdere Höyüğü

• Merkez Kaletepe Kalesi

• Ağıngözecik Köyü,Dökmetepe Tümülüsü

Gemerek İlçesi

• Yeniçubuk Höyüğü

• Karagöl Köyü,Kül Höyüğü

• Merkez,Pekmezinderesi Yerleşim Alanı

• Durgunsu Köyü,Sar ı Kale

• Karapınar Çiftliği,Kale Yerleşimi

• Arpaözü Köyü,Antik Nekropol Alanı

• Merkez,Sivritepe Tümülüsü

• Merkez,Ziyarettepe Tümülüsü

• Çepni Kalesi

• Karaağıl Köyü Tümülüsleri

Gürün İlçesi

• Yeniçubuk Höyüğü• Karagöl Köyü,Kül Höyüğü

• Merkez,Pekmezinderesi Yerleşim Alanı

• Durgunsu Köyü,Sar ı Kale

• Karapınar Çiftliği,Kale Yerleşimi

• Arpaözü Köyü,Antik Nekropol Alanı

• Merkez,Sivritepe Tümülüsü

• Merkez,Ziyarettepe Tümülüsü



- 276 -

• Çepni Kalesi

• Karaağıl Köyü Tümülüsleri

Hafik İlçesi

• Hafik Gölü Pılır Höyüğü

• Küpecik Köyü,Kemiktepe Höyüğü

• Çimenyenice Köyü,Köroğlu Mağaralar ı ve Kaya Yerleşimi

• Dışkapı Köyü,Kenkürük Mağarası

• Sofular Köyü,Gavur Tepesi Yerleşimi

• Bak ımlı Köyü,Kaletepe• Topçuyeniköy Höyüğü

• Alçıören Köyü Karapınar Höyüğü

İmranlı İlçesi

O Doğançal Köyü Ziyarettepesi

O Delice Köyü Köybaşı Kalesi

O Merkez, Çeteliktepe Tümülüsleri

O Koyunkaya Köyü Mezarlığı

Kangal İlçesi

• Hafik Gölü Pılır Höyüğü

• Küpecik Köyü,Kemiktepe Höyüğü

• Çimenyenice Köyü,Köroğlu Mağaralar ı ve Kaya Yerleşimi

• Dışkapı Köyü,Kenkürük Mağarası

• Sofular Köyü,Gavur Tepesi Yerleşimi

• Bak ımlı Köyü,Kaletepe

• Topçuyeniköy Höyüğü

• Alçıören Köyü Karapınar Höyüğü



- 277 -

Koyulhisar İlçesi

• Yeniarslan Köyü Höyükleri

• Eğriçimen Yaylası,Eğriçimen Höyüğü

Şark ışla İlçesi

• Kömürkaya Köyü,Lisanlı Höyüğü

• Demirboğa Köyü,Kaletepe Höyüğü

• Demirboğa Köyü,Şevkettepesi Kalesi

• Kayapınar Köyü Höyüğü

• Akçak ışla Köyü Kalesi

• Alaman Köyü Kalesi• Alaman Köyü,Kaya Mezar ı

• Çatalyol Köyü,Mergesen Höyüğü

• Mengensofular Köyü Kalesi

• Karacaören Köyü,Kilise Mevkii Yerleşimi

• Akçak ışla Bucağı Ir ızvandede Tümülüsü

• Döllük Köyü Höyüğü

• Ortaköy Bucağı, Höllük Köyü Höyüğü• Akçak ışla,Tepesidelik Yerleşimi

• Sivrialan Köyü,Kaletepe

• Dikili Köyü,Çamurlukgölü Höyüğü

Ulaş İlçesi

• Harmancık Köyü,Hevük Kalesi

• Yenikarahisar Köyü,Kaletepe Höyüğü

• Kurtlukaya Köyü Höyüğü

• Boğazdere Köyü Kantar ız Kalesi

• Tecer Köyü,Kale Tepesi

• Karaşar Köyü Kalesi

• Acıyurt Köyü, Aşağı Kalaca Yerleşimi

• Baharözü Köyü,Kuzgunkayalar Mevkii Yerleşimi ve Topakkaya Höyüğü



- 278 -

Yıldızeli İlçesi

• Harmancık Köyü,Hevük Kalesi• Yenikarahisar Köyü,Kaletepe Höyüğü

• Kurtlukaya Köyü Höyüğü

• Boğazdere Köyü Kantar ız Kalesi

• Tecer Köyü,Kale Tepesi

• Karaşar Köyü Kalesi

• Acıyurt Köyü, Aşağı Kalaca Yerleşimi

• Baharözü Köyü,Kuzgunkayalar Mevkii Yerleşimi ve Topakkaya Höyüğü

Zara İlçesi

• Demiryurt Köyü Kaya Mağaralar ı

• Demiryurt Köyü, Kültepe Höyüğü

• Bulakbaşı Köyü,Tepecik Höyüğü

• Merkez Lafçılar Ağılı Höyüğü

• Üngür Köyü,Ziyarettepe Yerleşimi

• Canova Köyü Çermik Höyüğü

• Derbent Köyü,K ızıltepe Yerleşim ve Tümülüsü

• Adamfak ı Köyü,Kaletepe

F.5.16.1. Kentsel Sit

İlde yapılan tespit çalışmalar ı sırasında özellikle tarihi doku, sivil ve dini mimari

örneklerinin yoğun olarak bulunduğu Divriği ilçe merkezi kentsel sit alanı olarak ilan

edilmiştir. Bu tür alanlar ın koruma amaçlı imar planı hazırlanarak, mevcut dokunun ileri

kuşaklara aktar ılması sağlanmıştır.



- 279 -

F.5.16.2. Tarihi Sit

İlde belirlenip yapılarak tescil edilen ve koruma altına alınan iki adet tarihi sit alanı

mevcuttur.

a) Suşehri İlçesi, Aksu Köyü, Kösedağı Ziyaret Mevkii: 1243 yılında Selçuklu ve

Moğol ordular ının savaştığı ve Köse Dağı Savaşı olarak bilinen mevkii olup, 1930’lu yıllarda

Suşehri Kaymakamlığı taraf ından Köse Dağı’ndaki yol yapımı sırasında ortaya çıkar ılan

çelikten yapılma savaşçı zırhlar ı halen Sivas Müzesi’nde teşhir edilmektedir.

b) Paşa Pınarı Mevkii: Sivas, Erzincan Karayolu üzerinde Sivas’a 7 km mesafede

halk taraf ından Paşa Pınar ı olarak bilinen mevkii Ulu Önder Atatürk’ün Erzurum

Kongresi’nden sonra Sivas’ta yapılacak kongre için 2 Eylül 1919 tarihinde Sivas’a gelişi

sırasında Sivaslılar taraf ından törenle kar şılandığı alan olup, Karayollar ı Bölge Müdürlüğü’nce

düzenlenen bu alan, milli tarihimizdeki önemi nedeniyle tarihi sit altına alınmıştır.

F.5.16.3 Arkeolojik Sit

Yapılan arkeolojik araştırmalara göre kalkolitik devirden (M.Ö.5000-3000-Maden-Taş

Devri) başlayarak Eski Tunç (M.Ö.3000-2000), Orta ve Geç Tunç (M.Ö.2000-1200) ve Demir

Çağı (M.Ö.700-550) yıllar ına kadar gelen ve Grek, Roma, Bizans, Selçuklu ve Osmanlı

dönemlerine kadar uzanan tarihi süreç içeresinde yerleşimlere sahip olan Sivas ilinin

arkeolojik yönden çok zengin bir potansiyeli mevcuttur. Yapılan yüzey araştırmalar ı mevcut

köy yerleşimlerinin çevresinde asgari bir olmak üzere bazen iki veya daha fazla kale, höyük

türü yerleşimlerin olduğunu ortaya koymuştur. Bu çalışmalar sırasında 500 civar ında

arkeolojik sit’in tespiti yapılmış olup, tespiti yapılan bu arkeolojik alanlardan 159 adedinin

tescili tamamlanmıştır. Tescilli arkeolojik alanlar ımızdan Altınyayla ilçesi, Başören köyü

sınırlar ı içerisinde bulunan Hitit İmparatorluk dönemine ait Kuşaklı Höyüğü’nde (Şarişa

Şehri) arkeolojik kazılar 1993 yılında başlamış ve halen devam etmektedir. Kazılar sırasında

ortaya çıkan eserler Sivas Müzesi’nde muhafaza edilmektedir. Hitit çivi yazılı tabletlerin

bulunduğu bu merkez ülkemizde, Hitit tableti veren beşinci merkez olma özelliğine sahiptir.

Ayr ıca Yıldızeli ilçesi Kayalı pınar köyü Haraba mevkiinde de surlarla tahkim edilmiş bir Hitit



- 280 -

şehri tespit edilmiş olup, buradan da 1999 yılında bir çivi yazılı Hitit tabletinin bulunması ilin

Çorum ve Yozgat’tan sonra önemli bir Hitit merkezi olduğunu kanıtlamaktadır. Arkeolojik

zenginliklerin tespiti ve korumasına yönelik olarak yapılan ve aynı zamanda ilin tarihini ve

arkeolojisini bilimsel olarak aydınlatmaya yönelik Sivas Müze Müdürlüğü’nün 1990 yılında başlayan yüzey araştırmalar ı, 1992 yılından itibaren Hacettepe Üniversitesi öğretim

üyelerinden Doç. Dr. A.Tuba ÖKSE’nin çalışmalar ı ile halen devam etmektedir.

F.5.16.4. Doğal Sit

İlde Doğal Sit Alanı Olarak Tespit ve Tescili yapılmış dört adet alan mevcuttur.

a) Şark ışla İlçesi,Alaman Köyündeki sıcak Su Kaynağı “Alaman Çermiği” olarak Doğal Sit

Alanı ilan edilmiştir.

b) Yıldızeli İlçesi,Bak ırcıoğlu Köyünde bulunan su Kaynağı,

c) Gemerek İlçesi Sızır Kasabasında bulunan Sızır Şelalesi,

d) Ulaş İlçesinde bulunan Tecer Gölü,ilimizde Doğal Sit Alanı olarak ilan edilen diğer doğalzenginliklerimiz arasına katılmışlardır.

F.5.17. Dünya Kültür ve Tabiat Mirasının Korunması Sözleşmesinde Yeralan “Kültürel

Miras “ ve “Doğal Miras” Statüsü Verilen Kültürel, Tarihi ve Doğal Alanlar

F.5.17.1 “Kültürel ve Doğal Miras” Statüsü Verilen Kültürel, Tarihi ve Doğal Alanlar

F.5.17.1.1. Anıtlar

İlde bu kapsama giren tek anıtsal yapı Divriği ilçesinde bulunan ve Mengücekoğullar ı

döneminde (1228) inşa edilen Divriği Ulu Camii ve Darüşşifası’dır. Bu yapı, 1985 yılında

Unesco taraf ından Dünya Kültür Mirası kapsamına alınmıştır. Ayr ıca ilde Dünya Kültür

Mirası kapsamına alınan anıt ve sitler bulunmamaktadır.



- 281 -

F.5.17.1.2. Yapı Toplulukları


F.5.17.1.3. Sitler


F.5.18. Akdeniz’de Ortak Öneme Sahip 100 K ıyısal Tarihi Sit Alanları

Sivas yöresi söz konusu bölge dışında bulunmaktadır.

.5.19. İçme ve Kullanma Suyu Rezervuarları

Tavra Vadisi Su Havzası

Tavra Vadisi su havzasında; sondaj kuyu sular ı ve drenaj sistemiyle toplanan sular,

ortalama 400 – 550 lt/sn’lik debiyle, günümüzde kentin yaklaşık %49 luk k ısmının içme ve

kullanma suyu kaynağını oluşturmaktadırlar. Havzada açılan kuyular genellikle 10 m

kalınlığındaki bol killi-kumlu alüvyonlar ı kesmekte, daha sonra rezervuar durumundaki

konglomera, kumtaşı ve bol k ır ıklı kireçtaşlar ından oluşan birimlere geçmektedir.

Alüvyonlardaki killi kesimlerin yoğunlaştığı düzeyler havzayı k ısmen örterken geçirimliliği

azaltmaktadır. Killi-kumlu kesimlerin yoğun olduğu kesimler ise yer altına süzülen sular ın

k ısmen temizlenmesine neden olmaktadır. Bu nedenle Tavra Vadisi su havzası, korunması için

“orta özellikteki saha” (Demirel, 1996) olarak değerlendirilebilir. Buna göre; I. kademe

koruma alanı için alüvyon yayılım alanı ile kuyular ın 100 m uzağı, II. kademe koruma alanı

için I. kademeden itibaren ortalama 500 m’lik bir şerit ve III. kademe koruma alanı için ise

beslenme alanı seçilmiştir.

Tavra Vadisi su havzası koruma alanlar ı için alınması gereken çeşitli önlemler

bulunmaktadır. I. kademe koruma alanı; tel örgü ile çevrilerek tamamen çim alanı olarak

değerlendirilmelidir. K ısmen yapılmakta olan gübreli tar ım faaliyetlerine, hayvan

otlatılmasına ve gübre biriktirilmesine son verilmelidir. II. kademe koruma alanı; Tavra Evleri

yerleşim yerinden ar ındır ılmalıdır. Eğer bu mümkün olmazsa, evsel sıvı atıklar ın iyi yalıtılmış



- 282 -

kapalı borularla koruma alanlar ı dışına aktar ılması ve bu alanda hayvancılık faaliyetlerine son

verilmesi sağlanmalıdır. II. kademe koruma alanında, gübre depolaması yapılmadan tar ımsal

faaliyetlerin yapılması mümkündür. III. kademe koruma alanında; atıklar ı koruma alanlar ı

dışına sevk edilemeyen hiçbir yapılaşmaya izin verilmemelidir. Tar ımsal faaliyetlerin her türlüsü yapılabilir. Havzada ziraat yapılamayan alanlar ın ağaçlandır ılması önerilir.


4 Eylül Barajı su havzası için; “içme ve kullanma suyu temin edilen k ıta içi ve

yüzeysel sularla ilgili kirletme yasaklar ı” çerçevesinde; mutlak, k ısa, orta ve uzun mesafeli






alanı” olarak belirlenmiştir. Açıklanan alanlar için, öngörülen koruma tedbirleri burada da

uygulanmalıdır. Buna ek olarak, özellikle Soğuk Çermik mesire yerinin korunması ve barajın

kirlenmemesi amacıyla, bazı ek tedbirlere ihtiyaç vardır. K ısa mesafeli koruma alanı içerisine

düşen Soğuk Çermik dinlenme alanında , mevcut kurulu bulunan cami, büfe, lojman gibi tek

katlı yapılar, geçici portatif yapılar olmamakla birlikte, çevre düzeni ve uygulama planlar ında

yerini alabilirler. Ancak bu alanda yeni yapılaşmaya izin verilmemelidir. Mevsimlik olarak

kurulan çadırlar ise izin kapsamına girmektedir. Soğuk Çermik Kaplıcasının ve orta mesafeli

koruma alanı içinde kalan K ızılca Köyü atık sular ının barajın mansabına deşarjı için yapımı


F.5.19. İçme ve Kullanma Suyu Rezervuarları

Şehrin içme ve kullanma suyu ihtiyacı, yeraltı su kaynaklar ından kar şılanmaktadır.

Tavra Boğazı mevkiinde bulunan 27 adet kuyudan, pompalama yoluyla şehre 24 saat su

verilmektedir. Bu kuyular ın tümünden sağlanan toplam debi 1.100 lt/sn’dir. Ayr ıca bu

amaçlarla kullanılacak olan 4 Eylül Barajı’nın inşaatı devam etmektedir. 4 Eylül Barajı’nın

planlanan içme ve kullanma suyu kapasitesi 33 hm3/yıl’dır.



- 283 -

İçme ve kullanma suyu rezervuarlar ı için koruma alanlar ı denetlenmektedir. 4 Eylül

Barajı’nın faaliyete geçirilmesiyle birlikte, bu baraj için k ısa, orta ve uzun mesafeli koruma

alanlar ı sürekli denetim altında tutulacaktır.

Ancak, Tavra Vadisi yeraltı suyu havzasında denetimler yetersizdir. Gübreli tar ım,

hayvansal atıklar ve havza içerisindeki Tavra Evleri yerleşim biriminde yaşayan halk ın

atıklar ı, yeraltı suyunda kirliliğe neden olmaktadır. Sivas’ın içme suyunu kar şılayan bu alanın

korunmasına yönelik gerekli tedbirler alınmalıdır.

F.5.20. Hava Kalitesi Kontrol Yönetmeliği’nde Belirlenen Hassas Kirlenme Bölgeleri

İnsan sağlığının korunması ve çevrede k ısa ve uzun vadeli olumsuz etkilerinin ortaya

çıkmaması için hassas kirlenme bölge1erinin tespiti çalışmalar ı Sivas’ta da yapılmalıdır. Hava

kirliliğinin çok hızlı artış gösterdiği durumlarda, Tablo F.5.20-1’de verilen değerler dikkate alınarak

uyar ı kademeleri uygulanır

Tablo F.5.20-1: Hava kirliliği uyar ı kademeleri (Sivas Belediye Başkanlığı verileri, 2001).

Kademe No SO2 (µg/m3)

Havadaki asılı

partikül madde

(µg/m3)

1. Kademe 700 400

2. Kademe 1000 600

3. Kademe 1500 800

4. Kademe 2000 1000

F.5.21. Jeolojik ve Jeomorfolojik Oluşumların Bulunduğu Alanlar

Uyuz Çermik (Delikkaya-Yıldızeli) Sırt Tipi Traverten Oluşumları

Uyuz Çermik yöresi sırt/semer tipi traverten oluşumlar ı, Sivas İ37-b4 paftasında,

Yıldızeli ilçesine bağlı Delikkaya köyünün 450-500 m. kuzeydoğusunda, yaklaşık 10 hektarlık

bir alanda yer alır.



- 284 -

Yörede geniş bir traverten yayılımı bulunmakla birlikte söz konusu alan, bu traverten

oluşumlar ının batı kesimini oluşturur. Bu alanın boyutlar ı yaklaşık 500x200 m olup, kuzey-

güney uzanımlıdır.

Traverten sahası özel şahıslar adına ruhsatlıdır. Ulaşım, Sivas-Yıldızeli karayolunun

yaklaşık 26.km'sinde kuzeye ayr ılan 10 km'lik bir stabilize yol ile sağlanmaktadır. Bu stabilize

yolun son 250-300 m'si toprak yol niteliğinde olup, zemini rijit yapılı travertenlerden

oluşmaktadır.

Jeolojik olarak yöredeki birimler, yaşlıdan gence doğru Paleozoyik yaşlı Akdağ

Metamorfitleri, Üst Miyosen-Pliyosen yaşlı İncesu Formasyonu (Derindere üyesi), Kuvaterner

yaşlı travertenler ve alüvyonlar şeklinde yüzeylenirler. Travertenler; Kuvaterner yaşlı olup, üç

ayr ı yüzeyleme sunarlar. Traverten yayılımlar ı genellikle kuzey-güney uzanımlıdırlar. Güncel

traverten çökelimleri, sadece batı kesimde devam etmektedir. Sahadaki travertenler, oluşum

şekli bak ımından tümüyle tabaka tipinde gözlenmiştir. Traverten oluşumlar ı genellikle

kabuksu yapılı, kenar ve alt kesimlerde de yer yer bitki yapılı ve breş dolgusu yapılı, kuzey

kesiminde ise albatr yapısında gözlenmiştir.

Sırt tipi travertenler; açılma çatlaklar ı boyunca yüzeye çıkan Ca(HCO3)2 içerikli

sular ın kenarlara doğru akmasıyla oluşmuşlardır. Bunlar, CaCO3’ın hızlı bir şekilde

çökelmesiyle kabuksu/süngerimsi yapıda oluşmuştur. Sırt tipi travertenlerin oluşumunda

etkili olan açılma çatlaklar ı, yaklaşık kuzey-güney doğrultuludur. Sırt tipi traverten oluşumlar ı,

uzun bir zaman aralığında meydana gelmekte olup, dünyada ender olarak bulunurlar. Bu

yapılar ın düz bir alan üzerinde semer morfolojisinde bulunmalar ı ilginçtir. Oluşum, morfolojik

yapı ve estetik görünüm gibi özellikleri nedeniyle sırt tipi traverten oluşumlar ı, turistik ve

bilimsel amaçlı olarak değerlendirilebilir.

Uyuz Çermik sırt tipi traverten oluşumunun doğu kesimlerinde; yapı, yüzey kaplamave süs eşyası taşı amaçlı olarak işletmeler yapılmaktadır. Yöredeki traverten sahasının batı

kesiminde bulunan sırt tipi traverten oluşumunun, ruhsat sorunlar ının çözülüp, koruma altına

alınması önerilir.

Düzyayla Köyü (Hafik) Fosil Yatağı

Büyük ve küçük memelilere ait fosil yatağı Düzyayla köyünün (Sivas İ38 paftası)

200-300 m. doğusunda, açık bir kömür ocağında bulunur. Fosil kalıntılar kömür işletmesi

sırasında bulunmuştur. Fosil bulgular ın yayılımı kömürlü birimlerin yayılımı ile sınırlıdır.



- 285 -

Fosil yatağının bulunduğu kömür ocağı özel şahıslar adına ruhsatlıdır. Fosil yatağı

Hafik'in yaklaşık 12 km kuzeyinde olup stablize bir yolla ulaşılmaktadır.

Temel kayalar ve sığ denizel k ır ıntılardan oluşmuş Kemah formasyonu üstüne açısal

uyumsuzlukla Üst Miyosen yaşlı, kötü boylanmalı çak ıltaşı, kumtaşı, kiltaşı, silttaşı ve

çamurtaşlar ından oluşan İncesu Formasyonu gelir. Formasyonu oluşturan çökel kayalar

alüvyon yelpazesi ve bu yelpazenin önünde gelişen gölde çökelmişlerdir. Linyitli göl çökelleri

büyük ve küçük omurgalılara (memeli) ait fosil kalıntılar içermektedir. Büyük omurgalılardan

başta fil, at, domuz, zürafa, koyun ve keçi fosilleri bulunmaktadır. Bunlar ın yaşı 8-10 milyon

yıl dolayındadır. Yöredeki fosil kalıntılar, Türkiye ve dünya jeoloji tarihi ve paleobiyoloji

tarihi açıklamalar ına katk ı koyacak bilimsel değerler taşımaktadır. Bunun yanında, öğretici ve

turizm amaçlı olarak da değerlendirilebilirler. Tüm bu özellikler dikkate alınarak, söz konusufosil yatağının korunmaya alınması uygun olur.

Hafik-Zara Arasındaki Doğal Göller (Lota 1, Lota 2 ve Tödürge Gölleri)

Lota 1 ve Lota 2 Gölleri Hafik ilçesinin hemen yak ın doğusunda bulunurlar (Sivas

İ38-b3 paftası) ve Sivas-Erzurum asfaltının 200-300 m kuzeyinde yer alırlar. Asfalttan göllere

ulaşım toprak yollarla yapılmaktadır. Tödürge gölü ise Zara ilçesine 12 km uzaklıkta olup,ilçenin batısında yer alır (Sivas İ39-a1 paftası). Göl hemen hemen Sivas-Erzurum asfaltına

sınırdır.

Lota 1 ve Lota 2 Gölleri Hazineye, Tödürge Gölü ise Cumhuriyet Üniversitesi'ne

aittir.

Yukar ıda adı geçen göller Alt-Orta Miyosen yaşlı yer yer silttaşı, kumtaşı, gri, yeşil,

mavi kiltaşı, marn arakatk ılar ı içeren masif-tabakalı jipslerin çöküntü alanlar ında

oluşmuşlardır. Bu birim günümüzden en azından 14 milyon yıl önceki lagün ya da sabka

ortamında çökelmiştir. Göllerin boyutlar ının küçük olmasına kar şın yörenin en önemli doğal

güzellikleridir. Bu göllerin korunması ve gelecek kuşaklara bu güzelliklerin aktar ılması önemli

bir gerekliliktir. Ayr ıca aynı birim içinde jipslerin çözünmesi sonucu doğa harikası denilecek

büyük ve küçük ölçekli mağaralar oluşmuştur. Bu güzelliklerin bir bölümü turizm hizmetine

açılmıştır. Bu doğal güzelliklerin bilimsel olarak incelenerek bilim ve turizm dünyasına

kazandır ılması gerekmektedir.



- 286 -

F.5.22. Tarım Alanları

İlde önemli sayılabilecek ovalar alan olarak küçük olup, genellikle tahıl

yetiştirilmektedir. Bu ovalar ın yüksekliği 1000 metrenin üzerindedir. Ekilmekte olan tar ım

alanlar ının tamamına yak ını tarlalardan oluşmaktadır. Bir miktar da meyve ve uzun ömürlü

bitkiler yetiştirilmekte, çok sınırlı olarak da sebzecilik; tarla alanlar ında ise genelde tahıl ve

şeker pancar ı üretimi yapılmaktadır. Sivas ilinde bulunan ovalar Tablo F.5.22-1’de verilmiştir.

Tablo F.5.22-1: Sivas ilinde bulunan ovalar (Sivas Tar ım İl Müdürlüğü verileri, 2003).

Ova Adı Bulunduğu Yer Alanı (Km2) Yüksekliği (m)

Palanga Ovası Divriği 28 1116

Gemerek Ovası Gemerek 42 1082

Suşehri Ovası Suşehri 35 1213

Şark ışla Ovası Şark ışla 54 1145

Bedehdun Ovası Yıldızeli 36 921

Cencin Ovası Zara 28 1100

Devekse Ovası Zara 30 1100

Tödürge Ovası Zara 35 1100


Ayaz, M.E., 1998, Sıcak Çermik (Yıldızeli-Sivas) yöresindeki traverten sahalar ının jeolojisi ve

travertenlerin endüstriyel özellikleri, Cumhuriyet Üniv., Fen Bil. Enst., Doktora Tezi,Sivas 157 s. (yayınlanmamış).

Davıs, P. H. (Ed.), 1965-1985, Flora Of Turkey And The East Aegean Islands, Volume: 1

(1965); 2 (1967); 3, (1970); 4 (1972); 5 (1975); 6 (1978); 7 (1982); 8 (1984); 9 (1985);

Edinburgh Univ. Press, Edinburgh.

Davıs, Ph, Mıll, Rr, Tan K, 1988, Flora Of Turkey And The East Aegean Islands, Volume: 10,

Supplem., Edinburgh Univ. Press, Edinburgh.



- 287 -

Dönmez, E., 1999, Türkiye Florası Ve B6 Karesi Bitkilerine Genel Bir Bak ış, C. Ü. Fen Bil.

Ens., Doktora Semineri, Sivas.

Dsi, 2001, Dsi 19. Bölge Müdürlüğü Envanter Verileri, Sivas.

Ekim, T. Ve Ark. (2000) Türkiye Bitkileri K ırmızı Kitabı, Türkiye Tabiatını Koruma Derneği

Yayınlar ı, Ankara.

Köy Hizmetleri 19. Bölge Müdürlüğü, 2001, Köy Hizmetleri 19. Bölge Müdürlüğü envanter

verileri, Sivas.

MTA, 2001, MTA Orta Anadolu 1. Bölge Müdürlüğü Envanter Verileri, Sivas.

Özhatay, N., Kültür, Ş. Ve Aksoy, N., 1994, Check-List Of Additional Taxa To TheSupplement Flora of Turkey, Tr. J. Of Botany, Cilt: 18, Sayı: 16, Sayfa: 497-514.


Supplement Flora of Turkey, Tr. J. Of Botany, Cilt: 23, Sayı: 3, Sayfa: 151-167.

Sivas Belediye Başkanlığı, 2001, Sivas Belediye Başkanlığı Envanter Verileri, Sivas.

Sivas Kültür İl Müdürlüğü, 2001, Sivas Kültür İl Müdürlüğü Envanter Verileri, Sivas.

Sivas Milli Parklar Av-Yaban Hayatı Mühendisliği, 2001, Sivas Milli Parklar Av-Yaban

Hayatı Mühendisliği Envanter Verileri, Sivas.

Sivas Orman İşletme Müdürlüğü, 2001, Sivas Orman İşletme Müdürlüğü Envanter Verileri,

Sivas.

Sivas Tar ım İl Müdürlüğü, 2001, Sivas Tar ım İl Müdürlüğü Envanter Verileri, Sivas.



- 288 -

G. TURİZM

G.1. Yörenin Turistik Değerleri

G.1.1. Yörenin Doğal Değerleri

Kangal Balıklı Kaplıcası İlin doğal değeri olan biricik kaplıcasıdır.

G.1.1.1. Konum

Bu kapsamda, özellikle dış turizm açısından büyük önem taşıyan Kangal Balıklı

Kaplıca verilmiştir. Kangal Balıklı Kaplıca, Sivas'a 96 km Kangal ilçesine 13 km uzaklıkta veKangal'ın kuzeydoğusunda Kavak Deresi vadisindedir.

G.1.1.2. Fiziksel Özellikler

Kangal Balıklı Kaplıca sedef (psoriasis) hastalığının dünyadaki tek tedavi merkezidir.

Kaplıca suyunda boylar ı 2-10 cm boyundaki Cyprinidae (Sazangiller familyasından),

Cyprinion macrostamus (beni balığı) ve Garra rufa (yağlı balık) türünde binlerce balık

yaşamaktadır. Kangal Balıklı Kaplıca içerisinde havuz, otel, lokanta, market bulunmaktadır.Ayr ıca çadır kurma alanı da mevcuttur. Kaplıcaya tedavi olmak ve araştırma yapmak için

dünyanın her yerinden çok sayıda hasta, televizyon ekipleri ve bilim adamlar ı gelmektedir.

Kaplıcayla ilgili geniş bilgiye G.2 Turizm Çeşitleri bölümünde, Termal Turizm içinde

geniş olarak yer verilmiştir.

G.1.2. Kültürel Değerler

Tarihin çeşitli dönemlerinde başkentlik yapan Sivas'ta her dönemden sayısız eserler

mevcuttur. Bunlar ın bazılar ı günümüze ulaşamamış, diğerleri hala insanı hayran bırakacak bir

güzellikte ayakta durmaktadır.

Selçuklular döneminde kültürel hayatın canlılığı nedeniyle medreseler, camiler,

türbeler, ticari hayatın hareketliliğinden dolayı han-kervansaraylar ve imaretler, Osmanlılar ın

son dönemlerinde ise bayındırlık hizmetlerinin yoğunluğu dikkat çekicidir.



- 289 -

İlimiz sınırlar ı içerisinde 4 doğal sit, 2 tarihi sit, 1 kentsel sit, 166 arkeolojik sit olmak

üzere toplam 173 adet Kültür Bakanlığı’nca tescili yapılmış sit alanı (2005 yılı sonu itibariyle)

mevcuttur. Yine aynı dönem itibariyle 189 adet sivil mimarlık örneği, 10 adet idari yapı, 109

adet dini ve kültürel yapı, 4 adet askeri yapı olmak üzere toplam 312 adet taşınmazın Kültür Bakanlığı’nca tescili yapılmıştır.

İlimizde Sivas Müzesi Müdürlüğüne bağlı 2 adet müze bulunmaktadır:

I. Sivas Atatürk Kongre ve Etnografya Müzesi

II. Aşık Veysel Müzesi

2005 yılı itibariyle Sivas Müze Müdürlüğünde 5639 adet sikke, 2968 adet etnografik

eser, 2307 adet arkeolojik eser, 76 adet tablet, 265 adet mühür ve mühür bask ısı, 183 adet el

yazması kitap olmak üzere toplam 11438 adet envantere kayıtlı eser bulunmaktadır. Bunlardan

sadece etnografik eserler ile el yazma eserlerin bir bölümü Atatürk Kongre ve Etnografya

Müzesinde sergilenmektedir. Diğer eserler depolar ımızda muhafaza edilmektedir. 2005 yılında

valiliğimizce Arkeoloji müzesi olarak faaliyet göstermek üzere projelendirilerek ihalesi

yapılan ve yapım çalışmalar ına başlanan Eski Sanat Okulu binasının Sivas Arkeoloji Müzesi

olarak hizmete alınmasıyla ilimiz yeni bir müzeye kavuşacak ve arkeolojik eserlerimizin de

sergilenmesi olanağı sağlanacaktır.

Yöre Halk ının Kültürü

Sivas halk ı çeşitli kültür ve medeniyetler içinde yapıcı-yaratıcı bir kişiliğe erişmiş ve

bu özelliklerini yüzyıldan beri kişisel ve toplumsal tutum ve davranışlar ıyla ortaya

koymuştur. Sivas her alanda yetiştirdiği insanlar ile Türk Kültürü'ne büyük hizmetlerde

bulunmuştur.

Sivas'ın yetiştirdiği halk şairleri; Kul Mehmet, Pir Sultan Abdal, Emir Osman Haşimi,

Feryadi (Deli Derviş), Minhacı, Aşık Veli, Serdari, Ruhsati, Mesleki, Agahi, Aşık Veysel

Şatıroğlu, şair, bilim ve devlet adamlar ı; Ahi Emir Ahmed, Kadı Ahmed Burhaneddin, Molla

Hüsrev, Berham Paşa, Mur Ali Baba, Halil R ıfat Paşa, Vali Muammer Bey, Eflatun Cem



- 290 -

Güney, Muzaffer Sar ısözen, Ömer Altuğ, İlhan Başgöz, Prof. Dr. Sedat Veyis Örnek, Hasan

Hüseyin Korkmazgil.

Sivas folklorunun özgünlüğü, renkliliği ve zenginliği ile ülke folkloru içinde ayr ı bir

yeri vardır. Sivas'ta yüzyıllardan bu yana süre gelen çok güçlü bir halk şiiri geleneği vardır.

Sivas halay bölgesi içindedir. Oyunlara eşlik eden çalgılar; davul ve zurnadır. Zurnanın yerini

bazı zamanlar klarnetin aldığı da görülmektedir. Ayr ıca kaval, bağlama, tef, kemençe, kaşık,

ruzba, saz, darbuka gibi çalgılar da kullanılmaktadır. Sivas oyunlar ından bazılar ı;

Abdurrahman Halayı, Ahçik, Arabacı Oyunu, Arnavut Halayı, Bico Halayı, Çekirgem Halayı,

Düz Halay, Hafik Ağırlaması, Hanım Esma Oyunu, Hoş bilezik, Karahisar Halayı, Kargın

(Gargın) Halayı, Köy Halayı, Madımak, Sar ık ız Oyunu, Sivas Halayı, Temirağa Halayı, Üç

Ayak Halayı, Yanlama Oyunu'dur.

Yerel ağız yörelere göre önemli ayr ılıklar gösterir. Merkeze yak ınlık, ulaşım ve pazar

imkanlar ı yerel ağız özellikleri üzerinde etkili olmuştur. Yöre folklörü, atasözleri, deyimler,

tekerlemeler, bilmeceler ve ninniler yönünden çok zengindir.

Yemekler

Yöre yemekleri daha çok unlu gıdalara dayanmaktadır. Harman sonunda k ışlık yiyecek

hazırlıklar ı başlar. Un öğütme, buğday dövme-çekme (bulgur), erişte, kadayıf, kuskus, k ışlık ekmek, börek, sebze kurutma, k ışlık kavurma, salça bunlar ın başlıcalar ıdır.

Keş, peskutan ve çökelek süt ürünlerinden hazırlanan yiyeceklerdendir. Yöre

yemekleri genellikle k ırsal kesimlerde yazlar ı ayranlı, pancarlı çorba, madımak, evelik,

düğürcek aşı gibi yemekler yapılır. K ışlar ı ise; tırhıt sibüra, kelecoş, tarhana, içli köfte, hıngel,

grik gibi hamurişi yemekleridir. Sivas'a özgü Sivas kebabı da ünlüdür. Tandırda kül çöreği,

fodla, patates ve peynirle yapılan kömbe, kete, lavaş, yufka yörede yaygın ekmek

çeşitlerindendir.

Yörenin diğer ünlü yemekleri; pancar mıhlaması, tur şu mıhlaması, hıngel, pehli, çirli

et, Alatlı (Divriği) pilavı, sac katmeri, cevizli börek, köylü böreği, sar ı burma tatlısı, Zara kelle

tatlısı, hurma, helva, çir tatlısı ve üzümlü tatlı sayılabilir.



- 291 -

Geleneksel Giyim

Sivas ve çevresinin geleneksel giyim-kuşam genel karakteri ile İç Anadolu ve Doğu

Anadolu illerinin giyim kuşamına çok yak ındır. Kadın ve erkek giyimi diğer illerde olduğu

gibi son yıllarda hızlı bir değişime uğramıştır.

Üste giyilenler: (a) Esas giyim dokuması, (b) Kumaş üstü süsleme ve işlemeleri,

(c) Kemeri, tokası, düğmesi, silahı, nazarlığı, (d) Ceketi, yeleği, (e) Önlüğü.

İçe giyilenler: (a) İç donu, (b) Gömleği, (c) Mintanı.

Başa giyilenler: (a) Baş yazmalar ı (oya yazma), (b) Tepeliği, fesi, (c) Baş tak ılar ı,

(d) Boyun tak ılar ı-küpeleri.

Ayağa giyilenler: (a) Çorap, (b) Ayakkabı.

Geleneksel Erkek Giyimi

Yörede giyilen erkek k ıyafeti genel olarak başta fes olmak üzere; ince ak ipekten,ketenden yakası düz, omuzdan düğmeli işlik ve üzerine kolsuz yelek giyilir. Bele şal bağlanır.

Pantolon tipinde zıvga kalın kumaştandır. Aksesuar olarak; gümüşten yapılan köstek, muska

ve saat kullanılır. Ayağa ise çorap ve yemeni giyilir. Ayr ıca tokalı çar ık da giyilir.

Gömlek (İşlik): İnce ipekten veya ketenden yapılmış, yakası kapalıdır. Omuzdan

açılır, ön k ısmında süslü düğmeler yer alır.

Yelek: İşliğin üzerine giyilir. Ön taraf ı sıkmalıdır. Kolsuz, ön bölümünde sağda ve solda

gümüş düğmeler yer alır. Yeleğin üstüne gümüş köstek tak ılır.

Şalvar: Yerli dokuma yünden veya sevyak denilen kumaştan yapılmış, arka k ısmı

geniş ve kalçadan büzgülüdür. Bel k ısmı fitillidir. Dizlerin geldiği bölümlerde parlak iplikten

dokunan kaytan süs bulunur. Genç erkekler bele şal bağlarlar. Ayakta nak ışlı yün çorap, düz

tırnaklı ve kulaklı yemeni bulunur.



- 292 -

Geleneksel Kadın Giyimi

Merkez ilçe dışında kadın giyiminin geleneksel özellikleri yer yer hala korunmaktadır.

Sivas'ın bazı ilçe ve köylerinde kadın k ıyafetleri farklılıklar gösterir. Genelde giyilenler

sırayla; köynek, iç saya, dış saya, şalvar, elbise olarak bindallı, üç etek, dövme giyilir. Üzerine

salta cepken, önlük, bele kuşak veya gümüş kemer, başa "baş makinası" üzerine Bartın

yazması, pullu, fes ve hindi örtülür. Aksesuar olarak; zevkat tepesi, s ıra altını, hutlama,

hamaylı, şerit altını veya gümüş tak ılar kullanılır.

Üç peşli (üç etek) : Sevai-kutni denilen kumaştan yapılır. Ön k ısmı iki, arka k ısmı tek

parçadır.

Şalvar: Parlak satenden yapılmış, bel k ısmından ayak bileklerine kadar uzanan parçalı

bir giysidir.

Bindallı: Kadife ve atlastan yapılma, omuzdan topuklara kadar uzanan geniş ve uzun

kollu bir giysidir. Kadifenin üzerine sim veya sırma ile çeşitli motifler işlenmiştir.

Dövmeli: Genellikle ipekli kumaşlar üzerine basma ve sim işlemeli motiflerin yer

aldığı bir giysidir.

Zibade: Araya pamuk konarak sır ınmış kalın kumaştır. Yaşlı kadınlar giyer.

Önlükler: Vücudun ön k ısmına belden bağlanan önlükler kadife, atlas kumaş, k ıl ve

yün örgü dokuma şeklindedir. Üzerinde çeşitli renklerde nak ış ve desenler yer alır.

Cepken-Salta: Kadifeden yapılan sırma işlemeli motifli bir giysidir.

El Sanatları

Tarihte uzun bir geçmişe sahip olan Sivas'ın el sanatlar ı yönünden dünyada ayr ı bir

yeri vardır. İlimizi dünyaya tanıtan bu el sanatlar ından birincisi halıcılık, ikincisi

ağızlıkçılıktır. Bunlar ın yanında; kilim, tülüce ve Gürün şalı dokumacılığı, bak ırcılık, gümüş

işçiliği, çak ı-bıçak yapımcılığı, tarak işçiliği ve çorap örücülüğü diğer köklü el sanatlar ıdır.

Bunlardan Gürün şalı, tülüce dokumacılığı, çorap örücülüğü ve tarak yapımcılığı önemini

yitirmiş hatta kaybolmaktadır.



- 293 -

Sivas Halıcılığı

Türk halı sanatının tarihi içinde 19. yy’daki gelişmelerin önemli yeri vardır. 19. yysonlar ına doğru halıcılık yüksek bedii k ıymetini koruyamamış sınai, ticari bir mahiyet almıştır.

Sivas halılar ının en belirgin özelliği kullanılan iplerin inceliği ve iç boyamalar ının orijinalliği,

dokumadaki ustalık, ilmek sayısının fazlalığı, üzerindeki motif, desen, renk uyumunun

ahengidir. Halılarda en az 12 çeşit olmak üzere 20-25’e varan renk kullanılır. Yani halının

dm2’sinde 3600 veya 2500 düğüm vardır. Sivas halılar ı daha çok serpme desenlidir. Taban

Hal ı sı – Kelle - Seccade şeklinde dokunur. Sivas halılar ı düğüm çeşidi, düğüm sayısı, çözgü

(eriş), atk ı ipliği, ilme ipliğindeki farklılıklar nedeniyle ayr ı bir yere sahiptir. Şu anda Özel

İdare Halıcılık Okulu Atölyesi ve Yar ı Açık Cezaevi Atölyelerinde dokunmaktadır. İlçe ve

köylerde küçük çaplı dokumalar yapılmaktadır.

Sivas İlinde imal edilen kilimler; zerafet, metanet, müzahariyet ve tabiat cihetiyle

başlıca dört k ısma ayr ılır.

a) Rişvan kilimleri

b) Türk boyu kilimleri

c) Elbeyli kilimleri

d) Muşabbahlı kilimlerdir.

Çubukçuluk

Sivas’taki ağızlıkçılık sanatının başlangıcını 1800 yılına kadar götürmek mümkündür.

Kişisel kullanım ya da satış için yapılan çubuklar günümüzde turistik bir değer kazanmıştır.

Ağızlıklar ın yapımında “germişek” adı verilen bir ağaç cinsi kullanılır. Bunun sebebi ağacın

çok yumuşak olması ve kolayca işlenebilmesidir. 5-30 cm boyunda kesilen çubuklar işleme

tezgahlar ında işlenerek çeşitli motiflerle süslenir, delgi tezgahında içleri boşaltılır ve bu

çubuklar cevizli ya da sar ı kezzapla boyanır. Parlaklık vermek için ispirto ocağında ısıtılır,

cilalanır ve sar ım işlemine geçilir. Sar ım işlemi buğday saplar ı ve “cerhi” adı verilen masura

ile yapılır. Çubuklar ın üzerine istenilen isimler ipek ipliklerle yazılır. Ağızlıklar çeşitli

boylarda birkaç parçalı, lüleli, ufak veya uzun tanko şeklinde yapılır.



- 294 -

Bıçakçılık

Genellikle k ılıç tipi bıçaklar, bağ bıçaklar ı, ekmek bıçaklar ı ve bir-iki ağızlı yaya

ustura ağızlı bıçaklar yapılır. Çeşitli aşamalardan sonra hazır hale getirilen “namlu” kesici

metal çelik k ısım hayvan boynuzundan yapılan sapa tak ılır. Bıçak bilenir, parlatılır ve hazır

hale gelir.

Halk Oyunları

Sivas halk oyunlar ı çok çeşitlidir. Sivas halay bölgesi içindedir. Halaylar davul-zurna

eşliğinde oynanır. Yer yer bağlama, tef, kemençe, kaşık, razba, darbuka gibi müzik aletleri de

kullanılmaktadır. Abdurrahman Halayı, Ahçik, Arabacı Oyunu, Arnavut Halayı, Bico,

Çekirgem Halayı, Düz Halay, Ağırlama, Hoş Bilezik, Karahisar, Kartal, Kargın, Köy Halayı,

Madımak, Sar ık ız, Sivas Halayı, Temir Ağa, Üç Ayak, Yanlama bazılar ı olmak üzere 50’nin

üzerinde oyun vardır. Genellikle 6 - 12 erkek veya bayan oyuncu ile oynanır.

Yerel Etkinlikler

Aşık Veysel ve Ozanlar Haftası (15-21 Mart-Şark ışla), Osman Fazıl Paşa'yı Anma

Günü (31 Mayıs-Şark ışla), Atatürk'ün Sivas'a İlk Gelişi (27 Haziran-Sivas), Geleneksel Pir

Sultan Abdal Şenlikleri (1-3 Temmuz-Banaz Yıldızeli), Sızır Yayla Şenlikleri (Temmuz

ayının ilk Cumartesi-Pazar ı veya ikinci hafta sonu-Sızır Gemerek), Şerefiye Belde Şenlikleri

(Haziran ayının son hafta sonu veya Temmuz ayının ilk hafta sonu Zara Şerefiye), Selçuklu

Komutanı Köse Süleyman'ı Anma (Temmuz ayının ikinci Cumartesi günü-Suşehri), Zara Bal

ve Sanat Festivali (29-30 Ağustos-Zara), Doğanşar Bal Festivali (27-28-29 Ağustos-

Doğanşar), Ticaret ve Sanayi Fuar ı (27 Ağustos - 6 Eylül-Sivas)

G.2. Turizm Çeşitleri

G.2.1. İnanç Turizmi

a) Şeyh Hasan Bey Kümbeti (Güdük Minare): Kare kaide üzerine, silindirik tuğla

örgülü bir gövdeye sahip oluşu ve k ısa minareye benzemesinden dolayı halk arasında Güdük



- 295 -

Minare adıyla şöhret bulmuştur. 1347 yılında vefat eden Ertana oğullar ından Şeyh Hasan Bey

için yaptır ılmıştır. Türbede bulunan siyah mermer sanduka Şeyh Hasan Bey'e aittir.

b) Ahi Emir Ahmed Türbesi: Kümbetin yapılış tarihi bilinmemekte, ancak 1333

tarihli vakfiyesi bulunmaktadır. Kesme taştan sekizgen olarak yapılmış konik çatılıdır. Giriş

kapısı kuzeyde, ışık menfezi ve cenaze kapısı ise doğu cephesinde yer almaktadır.

c) Şeyh Çoban Türbesi: Sivas'ta 14.yy ilk yar ısına ait eserler arasında yer alan

türbeye ait kitabe yoktur. Aynı adla anılan çeşmenin 1323 (H.723) tarihli kitabesinden

türbeyle aynı tarihte yapıldığı sanılmaktadır.

d) Abdulvahab Gazi Türbesi: Sivas'ın kuzeyinde Yukar ı Tekke tepesinde yer alır.

İnşaa tarihi olarak 17.yy.ortalar ı kabul edilmektedir. Sivas halk ının önem verdiği ve sıkçaziyaret edilen bir türbe olup, Anadolu'nun fetih devri evliyası olarak bilinmektedir.

e) Şemsettin Sivasi: K ırka yak ın eser sahibi, alim, fazıl ve arif bir zat olan Şemsettin

Sivasi, Halvetiye Tarikatına bağlı Şemsiye kolunun kurucusudur. 1520 yılında Sivas’ta

dünyaya gelmiş ve 1597 yılında Sivas'ta vefat etmiştir. Türbesi Meydan Camii'nin avlusu

içinde bulunmaktadır. Şiirlerinden bir bölümü, 1984 yılında "Şemseddin Sivasi Divanı" adı

altında neşredilmiştir.

G.2.2. Kültür Turizmi

A) İl Merkezinde

İl merkezinde pek çok tarihi kültürel değeri olan yapılar bulunmaktadır.(Şekil G.2.2-1)

Camiiler

a) Ulu Cami: Sivas Müzesi’nde bulunan kitabesine göre 1196-1197 yılında K ızıl

Arslan Bin İ brahim taraf ından yaptır ılmıştır. 31x54 m. iç ölçülerinde ve yaklaşık 1674 m2 lik

bir alana oturan dikdörtgen planlı camiinin üst örtüsü düz dam şeklindedir. Güney duvar ına

dik olarak uzanan 11 sahanlı asıl ibadet alanında toplam 50 yığma ayak bulunmaktadır. 13.

yüzyılın ilk yar ısında inşaa edilen tuğla örgülü silindirik gövdeli minaresine 116 basamakla

çık ılmaktadır. Sekizgen kaidesinde kufi yazı şeritleri firuze renkli sırlı tuğladandır.



- 296 -

b) Kale Camii: İl Merkezinde, Selçuk Park ı içerisindedir. Giriş kapısı üzerinde yer

alan kitabesine göre, III.Sultan Murad'ın vezirlerinden Sivas Valisi Mahmud Paşa taraf ından

1580 yılında yaptır ılmıştır.

Sivas'ta Osmanlı dönemi camilerinin ve eserlerinin en güzelidir. Asıl ibadet alanı kare

planlı ve üzeri kur şunla kaplı tek kubbe ile örtülüdür.

Kare planlı asıl ibadet alanının üzerini örten oldukça yüksek olan kubbeye geçişler;

dıştan onikigen tanbur ve üzerinde onaltıgen kasnak yer almaktadır. Caminin bedeb duvarlar ı

kasnak ve tanburu kesme taştan inşaa edilmiştir. Ayr ıca mihrap ve minberi mermerden olup,

stalaktitlerle süslenmiştir. Kuzeybatı köşesinde camiye bitişik ve dışa taşıntılı olarak inşaa

edilen minare kaidesi ve pabuç k ısmı taştandır. Pabuç üzerinde yükselen tuğla örgülü minare

gövdesi onaltıgendir. 6 sıra kirpi dizeli şerefe altına sahip minarenin korkuluğu taşlarla

çevrelenmiş, tuğla örgülü petek k ısmının üzeri dıştan kur şunla kaplı sivri bir külahla

sonuçlandır ılmıştır.

Plan tertibi; mimari üslubu, süsleme elemanlar ı ve ince uzun zarif minaresi ile Osmanlı

dönemi camilerinin bütün güzelliklerine sahip bir eserdir.

c) Meydan Camii: 1564'te Sivas'lı Koca Hasan Paşa yaptırmıştır. Kesme taştan

dikdörtgen planlı yapı, eğimli çatı ile örtülüdür. Minaresi tek şerefelidir.

d) Aliağa Camii: 1589'da Behram Paşa'nın oğlu Mustafa Bey taraf ından yaptır ılan

cami, kubbeli ve yalın bir yapıdır. Üçlü yonca biçiminde kemerle çevrili mihrap nişi,

mukarnas bezemelidir.

e) Alibaba Camii: 1792'de yapılan cami; dıştan ahşap çatı, içten kubbe ile örtülüdür.

Dıştan minare tek şerefelidir.

Medreseler

a) Çifte Minareli Medrese: İlhanlı Veziri Şemseddin Mehmet Cüveyni taraf ından

1271 yılında yaptır ılmıştır. Hadis ilmi okutulan medresenin sadece doğu yönündeki asıl

cephesi ayakta kalmıştır.

Ön yüz, ortada iki minareli taç kapı, iki yanda pencere ve köşe kuleleri ile kompoze

edilmiştir. Böyle bir uygulama ile daha canlı hareketli, ışık-gölge oyunlar ını kuvvetlice



- 297 -

hissettiren bir cephe elde edilmiştir. Kesin olmamakla birlikte eserin mimar ının Kelük bin

Abdullah olduğu sanılmaktadır.

b) Şifaiye Medresesi: İl merkezinde Selçuklu Park ı içerisinde, Çifte Minareli

Medrese’nin tam kar şısındadır. 1217 yılında Selçuklu Sultanı I. İzzeddin Keykavus taraf ından

yaptır ılmıştır. Anadolu Selçuklu tı p sitelerinin ve hastanelerinin en eski ve en büyük

boyutlular ındandır. 1220 yılında vefat eden I. İzzeddin Keykavus, vasiyeti üzerine çok sevdiği

Sivas'taki Şifaiye Medresesi’nin güney eyvanındaki türbede ailesi ile birlikte yatmaktadır.

c) Gök Medrese: Selçuklu Veziri Sahip Ata Fahreddin Ali taraf ından 1271 yılında

yaptır ılmıştır. Mimar ı Konyalı Kaluyan'dır. Taç kapı üzerinde yükselen tuğla örgülü iki

minaresindeki mavi çinilerden dolayı Gök Medrese adını almıştır. Plastik sanatlar ın

şaheserlerinden olan taç kapıda mermer malzeme kullanılmış olup, taç kapısının üst iki

köşesinde iç içe girmiş hayvan motifleri vardır. Medreseye girişte sağda mescit, solda ise Dar-

ül Hadis bölümü mevcuttur.

Avlunun kuzey ve güneyinde altı sütun üzerine inşaa edilmiş kemerli bir revak

bulunmaktadır. Bu revak ın girişinde küçük kapılardan hücrelere geçilir. Doğu yönündeki ana

eyvanı yık ılmış yerine mevcut taş ve kitabelerle bir duvar örülmüştür. Kuzey ve güneyindeki

yan eyvanlar ın içi çini tezyinatla süslüdür.

d) Buruciye Medresesi: Anadolu Selçuklu Sultanı III. Gıyaseddin Keyhüsrev

zamanında dönemin ileri gelenlerinden Hibetullah Burucerdi oğlu Muzaffer taraf ından 1271

yılında yaptır ılmıştır. Taç kapıdaki taş işçiliği ile girişin solunda yer alan türbe çinileri

önemlidir. Dört eyvanlı ve ortası açık avlulu güzel bir Selçuklu medresesidir.

Hanlar

a) Behram Paşa Hanı: 1576 yılında Sağır Behram Paşa taraf ından yaptır ılmıştır.

Kesme taştan iki katlı ve ortası açık avlulu, etraf ında odalar yerleştirilerek inşa edilen

hanın bir de ahır k ısmı mevcuttur.



- 298 -

Güney yönünde dışa taşıntılı, sivri kemerli bir giriş cephesi, girişin üzerinde üç dilimli

kemere sahip iki penceresi yer almaktadır. Pencerelerin sağ ve solunda aslan motifi

işlenmiştir. Halk arasında Taş Han olarak da bilinmektedir.

Ayr ıca il merkezinde Taş Han, Subaşı Hanı vardır. Eski Malatya-Sivas yolu üzerinde

bulunan Selçuk Hanı, eski Sivas-Kayseri yolu üzerinde Tatlıcak Köyü girişinde Latif Han

bulunmakta ve bu iki hanın sadece temel kalıntılar ı vardır.

b) Taşhan: İki katlı, ortası açık avlulu kesme taştan inşa edilmiştir. Kitabesi

bulunmayan Taşhan'ın mimari üslubu bak ımından 19. yy.da yapıldığı sanılmaktadır. Üzeri

açık olan iç avlu ortasında çift başlı aslan başlar ının ağzından su akan bir taş havuzu

bulunmaktadır. İç avluya doğu, kuzey ve güney yönlerinde bulunan kapılardan girilmektedir.İç avlunun kuzey ve güney yönleri revaklı olup, revak gerilerinde dükkanlar sıralanmıştır.



- 299 -

Şekil,

G.2.2-1: Sivas İl merkezinde yer alan tarihi anıtlara ilişkin yer bulduru haritası (Denizli,1998).



- 300 -

Hamamlar

a) Kurşunlu Hamamı

: Sivas'ın en büyük hamamıdır. 1576 yılında Behram Paşataraf ından yaptır ılmıştır. Kadın ve erkek bitişik çifte hamam olarak inşa edilmiştir. Klasik

Osmanlı hamamlar ının tüm belirgin özellikleri görülür.

b) Meydan Hamamı: Meydan Camisi kar şısındadır. 16. yüzyıl yapısı olup, oldukça

yık ıktır. Dört eyvanlı ve kubbe örtülü olduğu anlaşılmaktadır.

Köprüler

a) Yıldız Köprüsü: Sivas-Ankara karayolu 30. km’sinde Yıldız Irmağı üzerindedir.

Selçuklu dönemine ait bir köprü olup, döşeme uzunluğu 70 m’dir. Sivri kemerli ve 13

gözlüdür.

b) Eğri Köprü: Sivas'ın 3 km güneydoğusunda, Sivas - Malatya eski karayolu ve

K ızılırmağın üzerinde 18 kemerli bir köprüdür. Uzunluğu 179.60 m ve eni 4.55 m’dir. En

büyük kemer açıklığı 7.70 m’dir. Aynı doğrultuda olmadığı için eğri köprü denilmiştir.

Köprünün kitabesi olmadığı için hangi tarihte ve kim taraf ından yaptır ıldığı bilinmemektedir.

c) Kesik Köprü: Sivas'ın 10 km güneybatısındadır. 13. yüzyıl Selçuklu yapısıdır. Biri

17, diğeri 2 gözlü iki bölüm bir yolla bağlanmıştır.

d) Boğaz Köprü: Sivas'ın 10 km doğusundaki köprü, ortaçağa tarihlenmektedir. Sivri

kemerli, altı gözlüdür.

Çeşmeler

a) Şeyh Çoban Çeşmesi: Çeşme kesme taştan yapılmış dikdörtgen bir alan üzerine

oturtulmuş, daire kesitli bir kemer içerisinde ayna taşı bulunur. Ayna taşının üç bölümünü

çeviren yazı kuşağı iki satırlıdır. 0.42x0.80 cm boyutlar ındadır. Dikdörtgen prizma şeklindeki

yalak taşı sonradan toprakla dolmuş ve çukurda kalmıştır. Çeşmenin yapılış tarihinin

üzerindeki kitabeden 1323 (H.723) tarihi olduğu anlaşılmaktadır.



- 301 -

Müzeler

1999 yılı sonu itibariyle Sivas Müzesi’nde 5.408 adet sikke, 2.867 adet etnografik eser,2.024 adet arkeolojik eser, 52 adet tablet, 233 adet mühür ve mühür bask ısı, 182 adet el

yazması kitap olmak üzere toplam 10.767 adet envantere kayıtlı eser bulunmaktadır.

Bunlardan sadece etnografik eserler ile el yazma kitaplar ın bir bölümü Atatürk-Kongre ve

Etnografya Müzesi’nde sergilenmektedir. Diğer eserler depolar ımızda muhafaza edilmektedir.

a) Atatürk Kongre ve Etnoğrafya Müzesi: 4-11 Eylül 1919'da Sivas Kongresinin

yapıldığı bina, Sivas Valisi Memduh Paşa taraf ından 1892 yılında o zamanki adıyla "Mülki

İdadi" daha sonra "Sultani" olarak hizmete açılmıştır. 4 Eylül 1919'da Sivas Kongresi'nintoplandığı sırada "Sultani" olan mektep binası 1924 yılında "Sivas Lisesi" adını almıştır. 1981

yılına kadar okul olarak kullanılmıştır.

Mustafa Kemal Atatürk ve Heyet-i Temsiliye'nin üç buçuk ay süreyle karargah olarak

kullandıklar ı ve o tarihlerde Sultani olan binanın müsamere salonunda 4-11 Eylül 1919

tarihleri arasında Sivas Kongresi'nin oturumlar ı yapılmıştır. Onar ım ve teşhir tanzimi

gerçekleştirilerek, 1990 yılında müze olarak ziyarete açılmıştır.

Tarihi kongre salonu ve Atatürk'e ait çalışma ve yatak odası, Kongrenin yapıldığı

günlerdeki hali ile muhafaza edilmektedir. Üst katta Sivas Kongresi öncesindeki olaylar ı,

Mustafa Kemal Atatürk'ün kongre hazırlığı ile ilgili tamimlerinin ve bildirilerinin sergilendiği

salon, merkezi Sivas'ta kurulmuş olan Anadolu Kadınlar ı Müdafa-i Vatan Cemiyeti'ne ait

bildirileri ve haberleri içeren belgeler ile İrade-i Milliye Gazetesi'nin basıldığı matbaa ve

gazeteye ait nüshalar ın sergilendiği salonlar mevcuttur.

Sivas Kongresi sırasında ve sonrasında Sivas'ta alınan tüm kararlara ait belgelerin;

Cumhurbaşkanlığı Köşkü-Atatürk Özel Ar şivi, Genelkurmay Başkanlığı Askeri Tarih

Komisyonu ve Ateşe Özel Ar şivi, Atatürk Araştırma Merkezi Başkanlığı ar şivlerindeki

asıllardan alınan örnekleri müzede sergilenmektedir. Ayr ıca yöreye ait etnografik eserler de

sergilenmektedir.

b) İnönü Müzesi: Türkiye'nin 2. Cumhurbaşkanı İsmet İnönü'nün 1891-1897 yıllar ı

arasında orta öğrenimini Sivas'ta yaptığı yıllarda ikamet ettiği tipik bir Sivas evidir. İki katlı

ahşap yapının bir de bodrumu bulunmaktadır. Yapı k ırma çatılı, oluklu, kiremit kaplıdır.



- 302 -

1945 yılında Sivas Belediyesi'nce satın alınarak müze haline getirilmiştir. Müzenin

çocuk bahçesi olarak da kullanılan büyük bir bahçesi vardır. Müzede tarihi değer taşıyan silah,

bak ır, küçük el sanatlar ı, sikkeler, Gürün şallar ı, üç etek elbiseler, el işlemeli etnografik

eserler ve İnönü'nün fotoğraflar ı ile evde kaldığı zaman kullandığı eşyalar sergilenmektedir.

c) Arkeoloji ve Taş Eserler Müzesi: Eski Sanat Okulu restore edilerek 2008 yılında

Arkeoloji ve Taş Eserler Müzesi olarak hizmete girecektir.

d) Akaylar Konağı: Yaşayan Sivas Evi olarak (Müze Ev) hazırlanmak üzere

kamulaştır ılan konakta onar ım çalışmalar ı 1991 yılında başlamış, onar ım bittiğinde Müze Ev

olarak hizmete girecektir.

Sivil Mimari Eserler

a) Sivas Kalesi: Yapıldığı tarih kesin olarak bilinmemektedir. Roma, Bizans,

Danişmend, Selçuklu, Kadı burhaneddin Devleti ve Osmanlı dönemlerinde tamir edildiği

kaynaklarda yazılıdır. Aşağı ve yukar ı kale olarak iki k ısımdan yaptır ılmıştır. Bugün aşağı

kaleden herhangi bir kalıntı bulunmamakta olup, yukar ı kale tabir edilen yerin kalıntılar ı

üzerinde gazino ve çay bahçeleri bulunmaktadır.

b) Hükümet Konağı: Vali Halil R ıfat Paşa taraf ından 1884 tarihinde yaptır ılan

yapının iki katı kesme taş örgülü, üçüncü katı ise ahşap olarak inşa edilmiştir. Geçirdiği bir

yangın üzerine üçüncü katı tamamen yanmış, bir ve ikinci katının sadece duvarlar ı kalmıştı.

Yapılan büyük çaplı onar ımla eski görünüşüne getirilmiş ve Hükümet Binası olarak hizmet

vermektedir.

c) Jandarma Binası: Hükümet meydanında yer alan Jandarma binası kitabesinden

anlaşıldığına göre Vali Reşit Akif Paşa zamanında 1908 yılında Jandarma Dairesi olarak

yapılmıştır. Halen Jandarma Komutanlığınca kullanılmaktadır.

d) Ziyabey Kütüphanesi: Sivas'ın ileri gelenlerinden Yusuf Ziya Başara taraf ından

1908 yılında Kütüphane olarak yaptır ılmıştır. Yapı, 1981 yılında Kültür ve Turizm

Bakanlığınca onar ıma alınarak, 1983 yılında tamamlanmış ve kütüphane olarak hizmete

açılmıştır.



- 303 -

e) Sivas Evleri (Konaklar): Sivil mimari eserlerimiz içinde Sivas evlerinin önemli bir

yeri vardır. Sivas evlerinin gelişimi özellikle 19. yy.ın ikinci yar ısından sonra başlamıştır.

Evler; bodrum, zemin kat ve birinci kat olarak yapılmıştır. Bazı evlerde köşk bulunur.

Bodrum; ambar ve depo olarak kullanılır. Haremlik-selamlık düzeni, avlunun fonksiyonunauygun bir biçimde düzenlenişi gibi evle beraber bütünü oluşturan parçalar ın en ufak

ayr ıntısına kadar yerli yerine yerleştirildiğini görmekteyiz.

Yaygın plan tipi, iki yüzlü iç sofalı ve üç taraf ı odalı dış sofalı tiptir. Cephe

düzenlemelerinde çıkma vardır. Çıkmalar nedeniyle birinci kat odalar ı geniş ve bol

pencerelidir. Evler genellikle güneye bakar.

Tezyinat olarak ahşap, alçı ve kalem işi görülür. Tavanlar çıta kari tekniği ile

yapılmıştır. İnce bir ustalık sergilenir. Alçı süsleme her evde görülebilir. Kalem işi daha az

yaygın bir süsleme tarzıdır.

f) Susamışlar Konağı: Bugünkü konağın girişinin üstündeki köşk k ısmı ile konağın

önündeki çeşme 1815 yılında Benderli Ali Ağa taraf ından yapılmıştır. Konağın diğer

k ısımlar ının bu tarihe yak ın bir tarihte yapılmış olduğu söylenebilir.

Bugün bina yedi ana bölümden teşekkül etmiştir. 1) Giriş k ısmının sağ taraf ında

yaşlılar ve evlilerin oturduğu oda, 2) Girişin sol k ısmında gençler ve bekarlar ın kaldığı oda,

3) Semahane, 4) Semahanenin sağ taraf ında çilehane, 5) Mutfak, 6) Semahanenin 2. katında

kadınlar k ısmı, 7) 2. katta misafir köşkü.

Bu haliyle Sivas Belediyesi taraf ından restore edilerek eski ihtişamına kavuşturulan

konak, Ali Baba ailesinin son sakinlerinden olan Susamışlar'ın (Mehmet Nuri Susamış ve

oğullar ı) adına izafeten Susamışlar Konağı olarak adlandır ılmıştır.

g) Abdiağa konağı Sivas Belediyesince restore edilerek hizmete açılmıştır.

h) Osmanağa konağı Sivas Hizmet Vakf ınca restorte edilerek hizmete açılmıştır.



- 304 -

B) İlçelerde

Divriği

Camiler

a) Divriği Ulu Camii ve Darüşşifası: Divriği Ulu Camii, Mengücek Oğullar ından

hükümdar Süleyman Şah oğlu Ahmed Şah taraf ından 1228 yılında yaptır ılmıştır. 1280 m2'lik

bir alana oturan camiye kuzey, doğu ve batı yönünde yer alan taş süslemeleriyle hayret

uyandıran üç güzel kapıdan girilmektedir.

Darüşşifası ise, Behram Şah'ın k ızı Melike Turan Melek taraf ından 1228 tarihindeyaptır ılmıştır. Bu eşsiz anıt 768 m2'lik bir alana oturmaktadır. 18.yüzyılda medrese haline

getirildiği için Şifaiye Medresesi de denilmektedir.

Anadolu'da erken dönem mimarisinin en seçkin örneği olan Divriği Ulu Camii ve

Şifahanesi; plan, mimari oranlar ın elemanlar ı, süsleme ve örtü biçimlerinin dengeli ve uyumlu

bir şekilde ayarlanmasıyla başlı başına kendine özgü bir yapıdır.

UNESCO'nun koruma çalışmalar ı kapsamında yürütülen "Dünya Kültür Mirası"

listesine ülkemizden de Divriği Ulucamii ve Darüşşifası dahil edilmiştir.

b) Kale Camii: 1180 yılında Süleymen Şah oğlu Emir İshak taraf ından yaptır ılmıştır.

Mimar ı Maragalı Firuz'un oğlu Hasan'dır. Kale Camii Türklerin en eski yapılar ından biri

olması sebebiyle çok büyük önem arzetmektedir.

c) Cedit Paşa Camii: 1799 yılında yapılan caminin minaresi siyah-beyaz kesme taş

örgülüdür.

Ayr ıca; Abı Çimen Camii (1840), Gökçe Camii (1844), Zeliha Hatun Camii (1869),

Hacı Osman Mescidi, Kemenkeş Camii, Şemsi Bezirgan, Kültür Ahmet Paşa Mescidi,

Süleyman Ağa Mescidi, Turabaii Mescidi diğer tarihi yapıtlardır.

Kiliseler

a) Yukarı Kilise: Kalenin batısında yer almakta olup büyük bölümü yık ıktır.



- 305 -

b) Aşağı Kilise: Yukar ı Kilisenin altındadır. Duvarlar ve üst örtüsü yık ıktır.

Ayr ıca; Kayaburun Köyü'ndeki Kilise, Kaya Yakup Kilisesi, Er şün Kilisesi, Uzunkaya

(Pargam) Kilisesi, Güresin Verk mevkiinde yer alan kiliseler vardır.

Kümbetler

a) Sitte Melik Kümbeti: 1195'te Mengücekliler'den Emir Süleyman bin Seyfettin

Şahinşah için yapılmıştır. Sekizgen gövde üstüne piramit külahlıdır. Taçkapı biçiminde

düzenlenmiş giriş yüzü ve öbür yüzlerdeki bezemeli nişler ilginçtir.

b) Kemareddin Kümbeti: 1196 tarihli yapı, Mengücüklü hazinadar ı Kemareddin'e

aittir. Dilimli kemerli taçkapısıyla yalın bir kümbettir. Sekizgen gövdeli, pramit küllahlıdır.

c) Kemankeş Kümbeti: 1240 yılında yaptır ılmıştır. Sekizgen planlı içten kubbe,

dıştan piramidal külahla örtülüdür.

d) Naip (Gazezler) Kümbeti: Kitabesine göre 1291 yılında Naip Eşref için

yaptır ılmıştır. Sekizgen planlıdır.

Kervansaraylar-Hanlar

a) Pamuk Han: Demirdağ İstasyonunun yanında yer alan eserin duvarlar ının büyük

bölümü ayaktadır.

b) Burmahan Kervansarayı: Divriği-Kemah-Erzincan karayolu üzerindedir.

Mengücekoğullar ı dönemine ait olup büyük bölümü haraptır.

c) Mir Çinge Hanı: Handere Köyü'nde olup Mengücekoğullar ı dönemine aittir.

d) Dipli Han: Günbahçe Köyü ile Dumluca Köyü arasındadır. Duvarlar ı ve üst

örtüsünün bir bölümü ayaktadır.

Hamamlar

Aşağı Hamam, Bekir Çavuş Hamamı ve İmamoğlu Hamamı



- 306 -

Köprüler

Handere Köprüsü: Handere Köyü'nün 1 km güneyinde Morçinge Çayı üzerindedir.

İki gözlü ve sivri kemerlidir.

Ayr ıca; K ız Köprüsü, Fazlıoğlu Köprüsü, Kesik Köprü, Lıh Çayı Köprüsü, Bereket

Değirmeni Köprüsü, Köse Paşa Köprüsü, Hüngür Köprüsü ilçedeki diğer köprülerdir.

Gemerek

Şahruh Bey Camii: Kitabesine göre Dulkadiroğullar ından Alaüddevle'nin oğlu

Şahruh Bey taraf ından yaptır ılmıştır. Ahşap tavanlı ve çatılıdır.

Yıldızeli

Kemankeş Kara Mustafa Paşa Camii: Kemankeş Kara Mustafa Paşa 1640'da cami,

iki han ve bir hamamdan oluşan bir külliye yaptırmıştır. Han yık ılarak yerine Yıldızeli

Hükümet Konağı yaptır ılmıştır. Cami kuzey-güney doğrultuda dikdörtgen planlı olup, sar ı

kesme taştan inşaa edilmiştir.

Türbe: Şeyh Halil Köyü'ndedir. Dıştan kare planlı, üzeri kubbe ile örtülüdür. Mihrap

nişinin batısında kök resmi üzerinde 1858 tarihi yazılıdır.

Akcakoca Köyü Türbesi: Türbe tamamen yenilenmiştir. Çevresinde devşirme antik

parçalara rastlanmaktadır.

Banaz Köyü Türbesi: 15. yüzyıla ait olan türbe, kare planlı, dıştan sekizgen

kasnaklıdır. Beden duvarlar ı kesme taş, kasnak ve kubbe moloz taş örgülüdür.

Kümbet Köyü Kalesi: Kümbet Köyü'nün güney-batı yönünde kayalık üzerindedir.

Kaleye ait duvar ve temel kalmamıştır. Yüzey buluntular ına göre, Roma döneminde yapıldığı

tahmin edilmektedir.

İlçede bir Roma köprüsünün kalıntılar ı üstüne kurulmuş Yıldızeli Köprüsü, tek tarihsel

yapıttır. Köprünün üstündeki haç işaretlerinden Bizanslılar'ca da kullanıldığı anlaşılmaktadır.

Çeşitli onar ımlarla günümüze gelmiş olan yapı, on üç gözlüdür.



- 307 -

Hafik

Hükümet Konağı: Son Osmanlı dönemi idari yapısıdır. İki katlı olup 1989 yılında

restore edilmiştir.

Kilise: Tuzhisar Köyü'ndedir. Üç sahınlı, bazikal planlıdır. Sütunlar ı birbirine sivri

kemerler bağlamaktadır.

Kangal

Alacahan Kervansarayı: 17. yüzyıl Osmanlı Dönemi'ne ait olduğu sanılmaktadır.

İ pek Yolu (Sivas-Malatya) üzerindedir. Siyah-beyaz kesme taşlarla almaşık olarak örülmüştür.

Halil R ıfat Paşa Köprüsü: Sivas Valisi Halil R ıfat Paşa taraf ından yaptır ılan köprü,

Yeşilkale Köyü'ne giderken Malatya yolu üzerindedir.

Samud Baba Kümbeti: Tekke Köyü'ndedir. Kitabesine göre, 1573'de yapıldığı

sanılmaktadır. Dıştan altıgen planlı, içten daire kubbelidir. Tamamen kesme taştan yapılmıştır.

Altınyayla

Altınyayla Camii: 1895 yılında Tunuslu Ahmed Ağa taraf ından yaptır ılmıştır.

Mükemmel ahşap işçiliğine sahip olan cami, kare planlı olup, tavan ve direklerde kök boya ile

kalem işleri yapılmıştır.

Şark ışla

Aşı

k Veysel Müzesi: Sivas İli, Şark ışla İlçesi, Sivrialan Köyü’nde bulunan ünlü Halk Ozanımız Aşık Veysel’in yaşadığı ev Ozanın ölümünden sonra 1979 yılında Kültür

Bakanlığı’nca kamulaştır ılarak “Aşık Veysel Müzesi” olarak düzenlenmiştir. Ozanın

eşyalar ının sergilendiği müze halen halk ımızın ziyaretine ücretsiz olarak açık tutulmaktadır.



- 308 -

G.2.3. Termal Turizm

Kaplıcalar

a) Kangal Balıklı Kaplıca: Sivas'a 96 km Kangal İlçesine 13 km uzaklıkta ve

Kangal'ın kuzeydoğusunda Kavak Deresi vadisindedir. Suyun sıcaklığı 36-37 derece,

havuzlar ın toplam debisi, 130 lt/sn dir. Kimyasal karakteristiği; PH 7.40, radyoaktivite 6

eman, toplam mineralizasyon 590.9 mg/lt Fiziksel karakteristiği; kaplıca suyunda en büyüğü

10 cm boyunda olan binlerce küçük balık yaşar. Balıklar havuza girenlerin sivilce ve yara

kabuklar ını yemekte, deriye kaplıca suyunun temasını artırmaktadır. Kaplıca suyu her türlü

romatizmal hastalığa, sinir hastalıklar ına, k ır ık, çık ık, ezik vb. durumlara, deri ve böbrek

hastalıklar ına olumlu etki yapmaktadır. Yapılan araştırmanın sonuçlar ına göre Balıklı Kaplıca

sahası, gerek jeotermal enerji potansiyeli gerekse bu enerjinin kullanım imkanlar ı yönünden

önemli bir alan olarak ortaya çıkmaktadır. Kangal Balıklı Kaplıcası ülkemizin termal

özelliğini daha da artırmaktadır. Çünkü modern tı pta şimdiye kadar fayda göremeyen cilt

hastalığı olan insanlar (sedefli hastalar) için Kangal Balıklı Kaplıcası en son ümit kaynağı

olmaktadır.

Tahriş olmuş durumdaki veya herhangi bir enfeksiyonla oluşmuş cilt dokusundaki

yaralar ı, egzama, cerahatli sivilceler ve sedef hastalığı oluşumlar ı; 2-10 cm büyüklüğündeki

Cyprinide (Sazangiller familyasından), Cyprinion Macrostamus (Beni balığı) ve Garra rufa

(Yağlı balık) türündeki balıklar taraf ından iyileştirilmekte ve ciltteki izleri kaybolmaktadır.

Kaplıcada havuza giren kişilerin etraf ında ince kahverengi, gri ve bej rengindeki sazan

ve kayabalığı türü balıklar dolaşmaya ve ciltte hastalık belirtisi olan yerleri temizlemeye

başlarlar. Dişleri olmayan bu balıklar, 36 - 37 0 0C sıcaklıktaki suyun yumuşatmış olduğu

kabar ık yara kabuklar ını kopararak cilt pürüzsüz hale gelinceye kadar temizlerler. Tedaviden

olumlu sonuç alınabilmesi için üç hafta (21 gün) süresince günde üç defa havuza girmek ve iki

saat suda kalmak gerekmektedir. Ayr ıca, sabahlar ı aç karnına birkaç bardak şifalı sudan

içmeyi ihmal etmemek gerekir. Diğer taraftan yerden kaynayan su içindeki kabarcıkla ve

balıklar ın vücut üzerine yaptığı darbelerle vücutta bir gevşeme ve dinlenme görülmektedir.

Tedavi tamamen yan etkisiz olup, kesinlikle herhangi bir ilaç kullanılmamaktadır.

b) Sıcak Çermik: Sivas-Ankara karayolu üzerinde, il merkezine 31 km uzaklıktadır.

46-49 santigrat derece sıcaklığa sahip olan kaplıca suyunun kimyasal karakteristiği; florür



- 309 -

içeren kalsiyum, magnezyum-sodyum, sülfat, bikarbonat ve karbonatlı, klörürlü sudur.

Fiziksel karakteristiği; romatizma, sinir sistemi, solunum yolu, sindirim sistemi, metabolizma

bozukluklar ı, böbrek ve idrar yollar ı, kan dolaşımı adale ağr ılar ı, kadın hastalıklar ına iyi

gelmektedir.

c) Soğuk Çermik: İl merkezine 20 km uzaklıkta olup, suyun sıcaklığı 28 0C

civar ındadır. Kaplıca suyu içildiğinde mide, bağırsak ve safra kesesi hastalıklar ına iyi

gelmektedir. Ayr ıca romatizma ve sinir hastalıklar ı tedavisinde de yararlı olmaktadır. Kaplıca

suyu içilmektedir.

Ayr ıca Suşehri ilçesinde Akçaağıl Çermiği, Şark ışla ilçesinde Ortaköy ve Alaman

Çermiği, Yıldızeli ilçesinde Ilıca, Hamzaşeyh, Uyuz Çermik ve Gündoğan Çermiği ilimiz

sınırlar ı içerisinde yer alan jeotermal alanlardır.

G.2.4. K ış Turizmi

Sivas; başta Yıldızdağı olmak üzere Çaldağı, Yoğunyokuş ve Kardeşler Tepesi gibi

uzun süre kar alan bölgeleriyle k ış sporlar ına merkez olabilecek potansiyele ve birikime

sahiptir.

G.2.5. Eko Turizmi

Yayla Turizmi

Eğriçimen Yaylası : Koyulhisar ilçesine 20 km uzaklıkta ve 1700 m Yükseklikte bir

yayladır. Eğriçimen çam ormanlar ı ile kaplı nefis manzaralar ıyla tabiatın bütün güzelliklerini

cömertçe gözler önüne serebilen güzellikler beldesidir. Yöre, yapısı itibariyle yayla turizmi

için her türlü doğa imkanlar ına sahiptir. Yörede olan derelerde alabalık tutma imkanı olduğu

gibi avcılığa meraklı olanlar için av yapma imkanı da vardır.

İlkbaharda yeşilliğine doyum olmadığı gibi sonbaharda renk cümbüşüne boğulan tabiat

adeta insanı büyülemektedir.

Son yıllarda oluşan bir gelenekle Koyulhisar dışında yaşayan özellikle de İstanbul'da

oturan Koyulhisarlılar belli günlerde burada toplanarak yayla şenlikleri düzenlemektedirler.

Ayr ıca Dumanlıca Yaylası, Sar ıçiçek Yaylası, Kalınpınar Yaylası, Arpacık Yaylası,

Kengercik Yaylası, Topalan Yaylası ve Başyayla gibi yaylalar da bulunmaktadır.



- 310 -

Koyulhisar arazisinin engebeli olması nedeniyle, halk daha çok hayvancılıkla

uğraşmaktadır. Yayla hayatının Koyulhisarlılar ın yaşantısında önemli bir yeri olduğundan,

ilçe halk ı ve köylüler yazın yaylalara çıkmaktadır.

G.2.6. Turizm Amaçlı Sportif Faaliyetler

a) Av Turizmi: Sivas İli yabani hayvan bak ımından çok zengindir. İlin İç Anadolu,

Doğu Anadolu ve Karadeniz iklimleri arasında bir geçit yeri oluşu, il topraklar ının engebeli ve

sarp olması yabani yaşamı çeşitlendirir.

Divriği ilçesi ile bu ilçeye bağlı Danişment ve Sincan bucaklar ında, Zara ilçesi ve bu

ilçeye bağlı Bolucan ve Beypınar bucaklar ında, Yıldızeli ilçesinde, Suşehri ilçesi ve bu ilçeye

bağlı Gökçekent bucağında bol miktarda keklik , dağ keçisi ve tavşan bulunmaktadır.

Merkez ilçe, Ulaş, Kangal, Hafik ilçeleri ile Çukurbelen köyü çevresinde kanatlı av

hayvanlar ından şahin, bıldırcın bol miktarda bulunmaktadır.

Hafik, Çukurbelen, Merkez İlçe, Seyfebeli yörelerindeki sazlık ve bataklıklarda yaban

ördeği, tüm göllerimizde yaban kazlar ı, Tödürge Gölündeki iki adacıkta turnalar

yaşamaktadır.

İlin iğne yapraklı ormanlar ının yayıldığı Koyulhisar, Yıldızeli, Akdağlar, Zara ve

Şerefiye yörelerinde bol miktarda yaban domuzu, tilki ve ayı yaşamaktadır.

b) Sportif Amaçlı Olta Balıkçılığı: K ızılırmak ve Yıldız Irmağı, Çaltı Çayı ve diğer

irili-ufaklı akarsular ile Tödürge, Hafik, Lota, Gürün Gökpınar gölleri bolca balık avlanan tatlı

sulardır.

c) Dağ Doğa Yürüyüşü: Koyulhisar, Eğriçimen Yaylası,Köse Dağı, Sızır Şelalesi,Eskiköy Ören Yeri, Sızır ve Doğanşar yaylalar ı, Yıldız Dağı ve Çaldağı Treking (doğa

yürüyüşü) yapılabilecek uygun alanlardır.

G.2.7. Kongre Turizmi

İlimizdeki Cumhuriyet Üniversitesi her geçen gün gelişmekte ve yeni fakülteler ilave

olmaktadır. Cumhuriyet Üniversitesi bünyesinde, il merkezinde Atatürk Kültür Merkezi ve



- 311 -

Büyük Otel Kongre Salonunda Cumhuriyet Üniversitesi taraf ından yılda yaklaşık on civar ında

kongre gerçekleştirilmektedir.

Ayr ıca İlimizdeki sanayi kuruluşlar ı ve diğer özel sektörce Büyük Otel Kongre

Salonunda yılda yaklaşık 20 civar ında kongre gerçekleştirilmektedir. İlimizdeki kongre

salonlar ında similtüne imkanı yoktur.

G.3. Turistik Altyapı

G.3.1. Turistik Nitelikli Konaklama Yerleri

Sivas'ta Turizm işletme belgeli 5 otel bulunmaktadır. Bunlardan biri 4 yıldızlı, ikisi 3

yıldızlı diğer ikisi ise 2 yıldızlıdır. İl Merkezi, İlçeler ve kaplıcalarda 39 Belediye belgeli 1. ve2. sınıf otel mevcuttur. Sivas İlinin turistik altyapısının sayısal özellikleri Tablo G.3-1’de

verilmiştir.

Tablo G.3.1-1: Sivas İlinin turistik altyapısının sayısal özellikleri (Sivas Kültür ve Turizm İl Müdürlüğü verileri, Ocak

2008)

Oteller

Toplam Tesis

Sayısı

Toplam Oda

Sayısı

Toplam Yatak

Sayısı

Turizm İşletme Belgeli Tesisler 5 262 518

Belediye Belgeli Tesisler 34 732 1.552

Kangal Balıklı Kaplıca Tesisleri 1 131 262

Sıcak Çermik 5 152 361

TOPLAM 45 1.277 2.693



- 312 -

G.3.2. Turistik Nitelikli Eğlence Yerleri

Turistik Nitelikli Eğlence Yerlerinin ayr ı olduğu bir yöremiz olmamakla beraber

Turizm İşletme Belgeli yerlerden bar, kafeterya yerleri gibi eğlence yerleri mevcuttur.Turizmİşletme Belgeli 1 adet lokanta 1 adet de kafeterya mevcuttur.

G.3.3. İkinci Konut Alanlarının Turizme ve Çevreye Etkileri

İkinci konut alanlar ı genelde Sıcak Çermik 'de bulunmaktadır. Okullar ın tatil olmasıyla

birlikte 2-3 ay kadar kullanılmaktadır. Yerli turizmin canlılığını artırmasına rağmen çevre

yönünden olumsuzluklar yaratmaktadır.

G.3.4. Turistik Tesislerin Yer Seçimi Kriterleri

Turistik tesisler şehir merkezinde bulunmaktadır. Bu tesislerin yer seçiminde doğa ile

uyum olayının göz ardı edildiği, daha çok maddi kazancın ön planda geldiği görülmektedir.

Turizme yönelik tesislerin bulunduğu yerler şehir merkezinde veya şehre yak ın

bölgelerde planlandığından altyapısı yapılmış, ulaşım zorluğu olmayan içme ve kullanma su

kaynağı mevcut olan yörelerdir.

G.3.5. Yörenin Ulaştırma, İçme-Kullanma Suyu, Kaynak ve İsale Sistemleri

Ulaşım: Sivas İli Orta Anadolu ile Doğu Anadolu ve Karadeniz ile Güneydoğu

Anadolu illeri arasında bir geçiş mekanı üzerinde bulunmaktadır.

Karayolu Ulaşımı: İlin Türkiye genelinde tüm illerle karayolu bağlantısı vardır. Yolcu

taşımacılığını ildeki otobüs şirketleri ve çevre illere ait, ilimiz üzerinden geçiş yapan

otobüslerle sağlanmaktadır. İlçelere ulaşım genellikle eski otogardan yapılmaktadır.

Demiryolu Ulaşımı: Do ğ u Ekspres; Erzincan, Erzurum, Kars, Kayseri, Ankara,

İstanbul. Güney Ekspres; Malatya, Diyarbak ır, Kurtalan, Kayseri, Ankara, İstanbul. Van Gölü

Ekspresi; Malatya, Elazığ, Kayseri, Ankara, İstanbul. 4 Eylül Mavi Treni; Malatya, Kayseri,

Ankara. Posta Yolcu Treni ile de Divriği, Samsun'a seferler yapılmaktadır.

Havayolu Ulaşımı : Sivas'tan haftanın her günü İstanbul'a uçak seferleri vardır.

İstanbul kalk ış saati 09.40 Sivas Havaalanına var ış 11.00’dir. Sabiha GÖKÇEN havaalanından



- 313 -

Salı-Per şembe-Cuma günleri İstanbul kalk ış saati 11,25 Sivas havaalanı var ış 12.40’tır. THY

bilet satışlar ı Sivas Turizm Seyahat Acentasınca yapılmaktadır.

Sivas İlinde yerleşim birimlerinin içme-kullanma suyu, kaynak ve isale sistemleri

genelde mevcuttur.

G.4. Turist Sayısı

G.4.1. Konaklayan Kişilerin Milliyetlerine Göre Dağılımı

Konaklayan kişilerin milliyetlerine göre dağılımı Tablo G.4-1’de verilmiştir.

G.4.2. Konaklayan Kişilerin İlçelere Göre Dağılımı

Konaklayan kişilerin ilçelere göre dağılımı ve enformasyon bürosuna müracaat eden

turist sayılar ı Tabloda G.4-1’de verilmiştir.

Tablo G.4.1-1: Sivas’ta 2007 yılında konaklayan kişilerin milliyetlerine göre ve ilçelere göre dağılımlar ı ile enformasyon

bürosuna müracaat eden turist sayılar ı (Sivas İl Turizm Müdürlüğü verileri, 2007).

Merkez İlçelerde

Ülke Adı GelenTurist

Sayısı

Geceleme

Sayısı

GelenTurist

Sayısı

Geceleme

Sayısı

Enfermasyon

Bürosuna

Gelen Turist

Sayısı

ABD 277 400

Almanya 314 400

ARJANTİ N 2 3

AVUSTURALYA 10 10

AVUSTURYA 2 2

AZERBEYCAN 15 20

B.A.E 1 1

BELÇİKA 21 27



- 314 -

ÇEK CUM. 15 19

Çİ N H. CUM. 25 25

DANİMARKA 4 4

Fİ NLANDİYA 2 2

FRANSA 138 169 4 10

G. AFR İKA

CUM.5 5

G. KORE 82 102 6 13

GÜRCİSTAN 1 1

HIRVATİSTAN 28 28

HOLLANDA 128 143

İ NGİLTERE 69 90

IRAK 8 8 2 3

İRAN 100 105

İRLANDA 10 11

İSPANYA 10 10 1 11

İSVEÇ 66 66

İSVİÇRE 2 2

İTALYA 122 140

İZLANDA 5 5

JAPONYA 218 311 8 16KKTC 5 5

KUVEYT 4 4

KAZAK İSTAN 1 8

LİBYA 2 12

MAKEDONYA 3 3



- 315 -

MOLDOVA 2 3

NOVEÇ 7 9

RUSYA FED. 8 8

S.ARABİSTAN 14 14

SLOVENYA 1 1

UKRAYNA 2 2

Y. ZELLANDA 2 2

YUNANİSTAN 137 137 1 2

MİLLİYETSİZ 24 73TOPLAM 1.868 2.302 44 148

TÜRK İYE 71.047 113.964 1.605 1.614

G.4.3. Turizm Mevsimindeki Nüfus Artışı

Tablo G.4-1’de belirtilen oranlarda nüfus artışından söz edilebilir. Ayr ıca yaz aylar ında

büyük şehirlerden de sılaya dönüş yapanlar olmaktadır.

G.5. Turizm Ekonomisi

İlimize turistler daha çok sağlık ve kültür turizmi için gelmektedirler.

Kültür Turizmi açısından; İl merkezindeki Selçuklu eserleri çekici konumdadır. Divriği

Ulu Camii UNESCO taraf ından dünya mirası olarak kabul edilmiş olup, en çok turist çeken

eserlerdendir. Gelen turistler ortalama bir-iki gece kalmaktadır.

İlimize gelen turistlerin birçoğu Kangal balıklı kaplıca’sına tedavi olmak amacıyla

gelmektedir. Buradaki tedavi süresinin 21 gün olması nedeniyle yaklaşık 1.800 yabancı

turistten 5.600.000 dolar döviz girdisi sağlanmaktadır. İle gelen diğer turistlerinde bir-iki gece

kaldıklar ı için yaklaşık 2800 yabancı turistten de 2.800.000 dolar döviz girdisi sağlanmaktadır.

İlimize gelen yaklaşık 4.600 yabancı turistten yaklaşık olarak 8.400.000 dolar döviz girdisi

sağlanmaktadır.



- 316 -

İlimize turistlerin %50-60'ı Kangal Balıklı Kaplıcasına tedavi olma amacıyla

gelmektedirler. Buradaki tedavi süresinin 21 gün olması nedeniyle yaklaşık 2500 yabancı

turistten 8.000.000 $ döviz girdisi sağlanmaktadır. Diğer gelen turistlerin % 40-50'si de

ortalama bir-iki gece kaldıklar ı için yaklaşık 2000-2500 yabancı turistten de 2.000.000-2.500.000 $ döviz girdisi sağlanmaktadır. İlimize gelen 5000 yabancı turistten toplam

10.000.000 $ döviz girdisi sağlanmaktadır.

G.6. Turizm - Çevre İlişkisi

Türkiye son yıllarda batı turizm pazarlar ında yeni bir kitle turist çekim ülkesi olarak

tanıtılmakta ve artan sayıda yabancı turist ak ımına sahip olmaktadır.

Kitle turizminin başladığı 1950 yılında uluslararası turizm hareketlerine katılan insan

sayısı 25.281.000 iken, günümüzde bu rakam 340.000.000 kişiye ulaşmıştır. Şüphesizdir ki

uluslararası turizmde gerek sayısal gerekse değer ölçüleri bak ımından bu sürekli ve hızlı

büyümeyi sağlayan temel öğe "doğa" dır. Çünkü turizmin en önemli kaynak kullanım alanı

doğal varlıklardır.

Nehirler, göller, denizler, üstün kaynak değerlerine sahip milli parklar, termal

kaynaklar, ormanlar, savanlar ve vahalar, doğal peyzaj güzellikleri ve akarsular, şelaleler,

doğal vadiler, yaylalar, volkanlar, mağaralar, yeraltı gölleri ile "doğal çevre" hiç şüphesiz ki

turizmin sürekliliği açısından da korunması gerekli bir potansiyeldir.

Bizim dünya ülkelerine bakarak onlar ın geç de olsa fark ettikleri hatalar ını ülkemiz

açısından değerlendirme ve önlem alabilme şansımız vardır.

Batıda 150 yıllık bir periyotta oluşan gelişme süreci, ülkemizde 30 yıllık bir dilime

sığdır ılmaya çalışılmıştır. %7 gibi büyük bir orana ulaşan hızlı kentleşmenin çevre üzerindekietkileri verimli tar ım topraklar ının amaç dışı kullanılmasından kaynaklanan tar ımsal alan

kaybı, hava kirliliği, doğanın aşır ı kullanımı sonucu yeşil alanlar ın tahrip edilmesi (büyük

şehirlerimizde olduğu gibi), evsel atıklar ın deniz, göl ve nehirlerdeki canlı organizmalar

üzerinde yarattığı olumsuz etkiler, gürültü sorununun ortaya çıkması gibi sorunlar çevre

açısından durumun iyiye gitmeyip, sorun yumağının büyüdüğünün işaretidir.

Eşsiz tarihi ve kültürel mirası ile birlikte 50.000 höyüğü, 1.500'ü aşk ın termal ve hidro

mineral kaynağı, milyonlarca hektar ormanı birçok ulusal park ı ve adalar ile birlikte 8.272 km



- 317 -

k ıyısı, 1.432 km doğal kumsalı ve 9.816 km2 alanı kaplayan gölleri ile ülkemiz, doğal

kaynaklar ında azami şekilde korunması halinde, turizm cenneti olmak açısında çok şanslıdır.

Ancak son yıllarda yer yer hatta yaygın olarak, k ıyı şeridimizde her geçen gün

betonlaşan etraf ımızda bitki örtüsü azalan, yaban hayvanlar ı yok olmaya başlayan ya da

yöreden uzaklaşan, sular ı kirlenen, kargaşalı gürültülü bir ortam oluşmaktadır.

Turizm ve çevrenin olumlu ilişkisinin kurulması halinde turizm, ulusal parklar ın

korunmasına, düzenlenmesine, tarihi sitlerin restorasyonuna, turizm amaçlı işlevsel

kullanımlara yardımcı olabilir. Başar ılı bir turizm planlaması doğal ve insan yapısı

kaynaklar ın, özellikle tarihi mirasın korunmasını gerektirir. Doğal çevrenin, tarihi ve

arkeolojik sitlerin, anıtlar ın korunması turizmin olumlu yan etkisidir. Sivas açısından da

turizm ve çevre ilişkisi olarak olaya bak ıldığında; genel yaklaşımlar ilimiz için de aynıdır.

Fakat İlimizde turizm faaliyetleri gelişmediğinden insan kaynaklar ı ve bunlar ın etkilendiği bir

etkinlik söz konusu değildir.

Tarihi dokunun ve yapılar ın etkileşimleri ise; Türkiye genelinde olduğu gibi artan

nüfusa paralel olarak artma eğilimi göstermektedir.

Sivas Anadolu'nun en eski tarih ve kültür merkezlerinden biridir. Yazılı tarihi MÖ

2000 yıllar ında Hititlerle başlar. Tarihin çeşitli dönemlerinde Frigyalılara, Lidyalılara,Romalılara, Selçuklulara ve Osmanlı İmparatorluğuna mekan olmuştur. 4 Eylül 1919 tarihinde

Mustafa Kemal'in başkanlığında toplanan Sivas Kongresi ile yeni Türkiye Cumhuriyetinin

temeli de Sivas'ta atılmıştır.

4000 yıllık tarihi ile kültür turizmi açısından çok zengin olan ilimiz, bir açık hava

müzesi görünümündedir.

Şifalı sular ıyla; Sıcak Çermik, Soğuk Çermik özellikle de Kangal Balıklı Kaplıcasıyla

termal turizmde önemli bir merkezdir. Eğriçimen Yaylası, Gemerek-Sızır Şelalesi, Gürün

Gökpınar Gölü, Hafik ve Zara Tödürge gölleri ile doğa turizmi açısından çok zengindir. Uzun

geçen k ışı nedeniyle kayak sporlar ı açısından önemli bir potansiyel sunmaktadır.

Sivas tarihi ve kültürel zenginlikleriyle birlikte, tar ım, sanayi ve ticaret gibi ekonomik

sektörler de gelişmekte, bölgenin her geçen gün önemi artan bir merkezi haline gelmektedir.

İl nüfusunun % 44.82'si köylerde yaşamakta ve geçimini de tar ım ve hayvancılıktan

sağlamaktadır. Bunun dışında geçim kaynağı ticaret ve işçiliktir.



- 318 -

İl tar ımına "hububat tar ımı" egemendir.

Madencilik; demir (Divriği), krom, kur şun-çinko, manganez, tuz, kireç taşı, manyezit,

florit, kömür, mermer, stronsiyum gibi madenler bulunmaktadır.

Sanayi Kuruluşlar ı; Kamuya ait; TÜDEMSAŞ, Cer Atölyesi, Hekimhan, Divriği

Maden İşletmeleri, Askeri Dikimevi, Kangal Termik Santralı, Beton Travers Fabrikası ve özel

Sektör ait; Sivas Demir Çelik Fabrikası, Çimento Fabrikası, Et Balık Kombinası ve ESTAŞ

önemli sanayi işletmeleridir.

Eğitim; ilköğretim ve ortaöğretim okul sayısı 718'dir. Cumhuriyet Üniversitesinin 8

fakültesi, 14 yüksekokulu ve 3 enstitüsü bulunmaktadır.

Sağlık; İl merkezinde ve İlçelerde toplam 16 adet hastane il, ilçe ve köylerde 94 sağlık

ocağı, İl genelinde toplam 165 sağlık evi vardır.

Turizm-çevre ilişkisinin geliştirilmesine yönelik olarak yapılan öneriler aşağıda

verilmiştir.

- Verimli tar ım topraklar ı ile doğal ve fiziksel çevreyi plan otoritesi ile mutlaka

korumak ve geliştirmek lazımdır. Bu kapsamda inşaat izni verilirken, inşaatlar ın doğal ve

fiziksel çevre ile uyumlu olmasına da dikkat edilmeli ve çevreyi koruyan bir kentleşmeanlayışı benimsenmelidir.

- Turizm potansiyeli olan yörelerimizin alt yapı sorunlar ı en k ısa zamanda

çözülmelidir.

- Koruma- kullanma dengesi tesis edilmelidir.

- Turizmcilerimiz, ekonomik kaynaklı turizm olgusunun gelişmesini sağlayabilmenin

her şeyden önce tüm kullanımlarda kaynak görevi yapan "çevre değerlerinin" ya da "doğal

çevrenin" korunmasını gerektirmekte olduğunu ve bozulmuş bir çevrenin eğer telafisi

mümkün olabiliyor ise nedenli harcama gerektirebileceğinin tercihini bugün de yapmak

durumundadırlar.

- Düzen ve dengeleri bozulmuş bir çevrenin yararlı değil, ancak sorunlar yumağı

olacağının bilinci ile turizm de dahil olmak üzere çevreyi koruyan bir kalk ınma anlayışı, her

kesimde insanımız taraf ından benimsenmeli ve gereği yerine getirilmelidir.



- 319 -

- Turizm ve çevre birlikte ele alınırken, kültürel, tarihi ve ekolojik çevreye önem

verilmeli, betonlaşma önlenmelidir.

- 2634 sayılı turizmi teşvik yasasına çevresel boyut kazandıracak düzenlemelere

gidilmelidir.


Çevre Bakanlığı, 1991, 2000'li yıllara doğru çevre, Ankara.

Sivas Turizm İl Müdürlüğü, 2001, Sivas Turizm İl Müdürlüğü envanter verileri, Sivas.

H. TARIM VE HAYVANCILIK

H.1. Genel Tarımsal Yapı

Sivas İli yüzölçümünün 1.216.707 hektar ı tar ıma elverişli arazi, 1.207.916 hektar ı

çayır ve mer’a arazisi, 330.524 hektar ı orman ve fundalık arazi, 93.620 hektar ı kullanılmayan

ve meskun sahalardan oluşmaktadır. Tablo H.1-1’de Sivas İlinin tar ımsal arazi dağılımı

verilmiştir.

İlin değişik toprak yapısı, iklim ve jeolojik yapı farklılıklar ı ile vejetasyondaki çeşitlilik

değişik özelliklere sahip topraklar ın oluşumuna sebep olmuştur. Tar ım topraklar ının % 3.04’ü

asit, % 25.78’i nötr, % 71.8’i ise alkali reaksiyona sahiptir. Büyük k ısmı organik maddeler

yönünden fakirdir. Topraklar ın % 13.05’inde organik madde çok az, %57.22’sinde az, %

19.30’unda orta, % 6.33’ünde iyi, % 4.10’unda yüksek düzeydedir.

Saturasyon yüzdesine göre yapılan sınıflandırmada tar ım topraklar ının % 37.84’ü tın,

% 52.76’sı killi-tın, % 8.47’si kil, ve %0.93’ü kum bünyeye sahiptir.Bu dağılım Sivas’takitar ım için uygun toprak bünyesini göstermektedir.



- 320 -

Tablo H.1-1: Sivas İlinin tar ımsal arazi dağılımı (Tar ım İl Müdürlüğü verileri, 2008).

ARAZİNİN CİNSİ

MİKTARI

(DA)

ZİR.YAPILAN ARAZİYE

ORANI%

TAHILLAR 2.944.425 22,83

NADAS ARAZİSİ 2.191.150 16,99

YEM BİTK İLER İ 772.776 5,99

ENDÜSTR İ BİTK İLER İ 85.111 0,66

YEMEKLİK BAKLAGİLLER 97.090 0,75

YUMRU BİTK İLER 39.845 0,31

YAĞLI TOHUMLAR 3.204 0,02

MEYVELİK 22.646 0,18

SEBZELİK 8.056 0,06

ÇAYIR ARAZİSİ 105.330 0,82

KULLANILMAYAN TARIMARAZİSİ 6.625.258 51,38

TOPLAM ZİRAAT YAPILANARAZİ

12.894.890100,00

İlde tipik karasal iklim hüküm sürmektedir. K ışlar ı soğuk ve kar yağışlı, yazlar ı sıcak

ve kurak geçmektedir. İlin son 50 yıllık yağış ortalaması 415 mm.dir.1995 yılı yağış

ortalaması 440 mm. ile çok yıllık ortalamanın üzerinde gerçekleşmiştir.Ancak yağışlar ın

büyük k ısmı vejetasyon dışında genellikle k ış aylar ında düşmektedir.

Son 10 yılın en düşük sıcaklığı -29.6 oC olmuştur. Aynı dönem içindeki donlu günler

sayısı 121 gün olarak tespit edilmiştir. Çok yıllık ortalamalara göre ilin ilk don tarihi 11 Eylül

son don tarihi ise 7 Mayıs’tır. Son 10 yıldaki en yüksek sıcaklık ise +38.2 oC olmuştur.



- 321 -

H.2. Tarımsal Üretim

H.2.1. Bitkisel Üretim

Halen tar ım yapılan 809.194 hektarlık arazilerin 310.000 hektar ı sulanabilir arazi

olmasına kar şılık, 53.373 hektar ı devlet sulaması ve 87.835 hektar ı halk sulaması olmak üzere

toplam 141.208 hektarlık arazi sulanmaktadır.

İlde sebze üretimi çok düşük seviyededir. En çok üretilen sebzeler domates, taze

fasulye, lahana ve salatalıktır. Bu üretim miktarlar ı ihtiyacı kar şılamaktan uzak olup, daha çok

çevre illerin ürünleri tüketilmektedir.

Tar ımsal arazinin 1980 hektar ını kapsayan sebze alanlar ının 312 hektar ı taze fasulye,

419 hektar ı domates, 149 hektar ı beyaz lahana, 148 hektar ı hıyar, 72 hektar ı kavun, 42 hektar ı ıspanak ve 838 hektar ı diğer ürünlerin ekimine ayr ılmıştır.

Tablo S.5.2-1’de meyve ağaçlar ının durumu Tablo S.5.2-2’de ise meyve çeşitlerine

göre üretim miktarlar ı verilmiştir.

Meyve üretiminde en geniş alanı 1.794 hektar ile elma,1.365 hektarlık ekim alanı ile

kayısı oluşturmaktadır.

Sebze üretimi ise çok düşük seviyededir. En çok üretilen sebzeler domates, taze

fasulye,lahana ve salatalıktır. Bu üretim miktarlar ı ihtiyacı kar şılamaktan uzak olup, daha çok

çevre illerin ürünleri tüketilmektedir. Tar ımsal arazinin 1.698 hektar ını kapsayan sebze

alanlar ının 294 hektar ı taze fasulye, 412 hektar ı domates, 90 hektar ı beyaz lahana, 156 hektar ı

hıyar, 83 hektar ı kavun, 52 hektar ı ıspanak ve 611 hektar ı diğer ürünlerin ekimine ayr ılmıştır.

Tablo H.2.1.1’te bitkisel üretim alanlar ı ve üretim miktarlar ı, Tablo H.2.1.1.3-1’de yem

bitkileri ekim alanlar ı ve üretim miktarlar ı, Tablo H.2.1.1.4-1’de bitkisel ürünlerin yıllara göre

ekiliş alanlar ı ve Tablo H.2.1.2-1’de ise bitkisel ürünlerin yıllara göre üretim miktarlar ı verilmiştir.

Sebze üretiminde Suşehri yöresi ön plandadır. Meyve üretiminde Suşehri ve Gürün

bölgesi ön sıralar ı almaktadır. Bu bölgelerin iklimi sebze ve meyve üreticiliğine elverişlidir.

Üretilen meyve daha çok üretildiği dar bölgede tüketilmekte iç piyasaya dahi

çıkmamaktadır. Meyve ağaçlar ına bak ıldığında mevcut meyve ağaç sayısının yar ısına

yak ınının meyve vermeyen yaşta olduğu görülür. Bunun en önemli sebebi, üreticilerin



- 322 -

meyveciliği birinci dereceden tar ımsal faaliyet olarak benimsememiş olmalar ıdır. Meyvecilik

daha çok tahıl üretimi ve hayvancılığın yanında ek gelir getirici bir uğraş olarak

değerlendirilmektedir.

H.2.1.1. Tarla Bitkileri

Tablo H.2.1.1-1: Sivas İlinin bitkisel üretim alanları ve üretim miktarları (2008 Yılı)

(Tarım İl Müdürlüğü verileri, 2008).

ÜRÜNÜN CİNSİ

EK İLEN

ALAN (DA)

ÜRETİM

(TON)

ORT.DEKARAVER İM

KG/DA,AĞAÇ

HUBUBAT

BUĞDAY 2.557.650 549.951 215

ARPA 325.810 72.912 224

ÇAVDAR 37.415 6.920 185

YULAF (DANE) 21.680 3.920 181

TR İTİKALE (DANE) 1.870 354 189

TOPLAM 2.944.425 634.056

BAKLAGİLLER

NOHUT 90.820 11.754 129

K.FASULYE 3.485 546 157

Y.MERCİMEK 1.855 196 106

K.MERCİMEK 930 111 120

FİĞ (DANE) 10.225 1.360 133

TOPLAM 107.315 13.967

YEM BİTK İLER İ

FİĞ( Y.OT,K.OT) 64.750 23.960 370



- 323 -

YONCA(Y.K.OT) 446.950 237.045 530

KORUNGA(Y.K.OT) 245.600 85.815 349

MISIR(SLAJ) 6.276 25.495 4.062

BURÇAK 100 20 200

MÜRDÜMÜK 9.100 2.730 300

TOPLAM 772.776 375.065

ENDÜSTR İ BİTK İLER İ

Ş.PANCARI 85.111 340.855 4.005

YAĞLI TOHUMLAR

AYÇİÇEÇEĞİ (YAĞLIK) 1.442 199 138

AYÇİÇEÇEĞİ (ÇEREZLİK) 1.272 219 172

ASPİR 72 11 149

KOLZA 418 63 150

TOPLAM 3.204 491

YUMRU BİTK İLER

K.SOĞAN 545 988 1812

K.SARIMSAK 100 100 1000

PATATES 39.200 113.270 2890

TOPLAM 39.845 114.358

ÇAYIR ARAZİSİ 105.330

NADAS 2.191.150

TARLA TOPLAMI 6.249.156 1.478.792

H.2.1.1.1. Buğdaygiller

Sivas İlinde yetiştirilen buğdaygiller hakk ında Tablo H.2.1.1-1’de bilgi verilmiştir.



- 324 -

H.2.1.1.2. Baklagiller

Sivas İlinde yetiştirilen baklagiller hakk ında Tablo H.2.1.1-1’de bilgi verilmiştir.

H.2.1.1.3. Yem Bitkileri

Sivas İlinin yem bitkileri hakk ında Tablo H.2.1.1.3-1’de bilgi verilmiştir.



- 325 -

H.2.1.1.4. Endüstriyel Bitkiler

Tablo H.2.1.1.4-1: Sivas İlinde bitkisel ürünlerin yıllara göre ekiliş alanlar ı (hektar) (Tar ım İl Müdürlüğü verileri, 2008).

rünün Cins 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

HUBUBAT

Buğday 331.070 326.650 332.550 341.270 358.050 376.034 362.575 327525 255765

Arpa 60.290 60.560 56.840 64.545 65.390 67.220 67.365 53415 32581

Yulaf 1.105 1.090 1.005 865 1.970 2.535 2.620 6321 2168

Çavdar 11.940 10.420 11.720 11.085 9.790 9.551 8.952 8461 37415

YEMEKLİK BAKLAGİLLER Fasulye 2.450 2.492 2.597 2.606 2.140 2.254 3.507 601 349

Nohut 4.953 5.129 5.790 9.745 10.285 12.393 8.580 5362 9082

Mercimek (Y-K)

1.016 1.009 641 523 744 480406 492 279


Ş.Pancar ı 8.968 8.704 8.886 8.868 8.693 8.959 7.316 6636 8511

YEM BİTK İLER İ

Yonca 13.045 15.699 15.905 16.961 17.818 18.696 26.710 47065 44695

Korunga 12.050 7.451 7.647 8.586 8.817 9.584 11.875 26149 24560

Fiğ

(Ot-Dane)6.402 14.180 7.883 7.660 10.868 11.142

7367 12416 7497

Mısır

(Hasıl-Slaj)312 660 1.269 2.315 1.182 1.343 1.352

670 628

DİĞER TARLA BİTK İLER İ

K.Soğan 339 355 211 190 193 196,8 10 40 55

Sebzelikler 2.004 1.917 2.103 1.698 1.740 1.801,6 1.414 809 730

Meyvelikler 6.237 5.935 5.911 6.150 5.796 6.260,7 5.251 2136 2294

Bağ 279 255 162 330 720 634 470 128 128



- 326 -

H.2.1.2. Bahçe Bitkileri

Tablo H.2.1.2-1: Sivas İinde bitkisel ürünlerin yıllara göre üretim miktarlar ı (ton) (Tar ım İl Müdürlüğü verileri, 2008).

Ürünün

Cinsi2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

Buğday 457.412 532.468 549.760 609.753 661.580 811.391 747.288 520615 549951

Arpa 104.842 119.191 117.636 124.112 143.165 161.765 161.084 88117 72912

Yulaf 1.609 1.616 1.603 1.320 2.884 3.755 4.221 9390 3920

Çavdar 16.578 14.722 14.560 17.410 16.249 16.473 8.561 13173 6920

Fasulye 4.386 2.522 2.833 2.880 2.432 2.589 4.141 755 546

Nohut 4.752 5.010 5.642 10.743 11.296 13.871 9.303 6491 11754

Mercimek 926 923 616 528 688 461 402 4920 307

Ş.Pancar ı 363.002 353.298 372.476 368.191 373.035 410.098

335.470

259970 340855

Yonca 50.951 103.547 153.013 128.219 118.024 122.094 208.029 207600 237045

Korunga 24.410 37.529 73.360 53.731 36.339 34.875 45.124 54098 85815

Fiğ 14.422 12.042 17.288 45.505 33.331 32.729 25.106 30846 23960

Mısır (Hasıl-

Slaj) 10.423 24.741 43.553 90.127 35.407 52.181

59.375

27292 25495

K.Soğan 6.346 6.640 3.789 3.264 3.354 556,5 100 598 988

Sebzelikler 22.661 21.112 27.128 24.450 29.061 22.641,6 23.694 13825 16613

Meyvelikler 22.766 18.430 26.712 28.547 29.610 29.230 27641 13207 10960

Bağ 540 535 8.646 1.715 5.722 2.007 737 1576 1530



- 327 -

H.2.1.2.1. Meyve Üretimi

H.2.1.2.1: Sivas İlinin meyve çeşitlerine göre üretim miktarlar ı (Tar ım İl Müdürlüğü verileri, 2008)

MEYVE Cİ NSİ KAPLADIĞI ALAN (Da) ÜRETİM (Ton)

YUMUŞAK ÇEK İRDEKLİLER

ARMUT 1364 992

AYVA 45 73

ELMA 4941 2847

TOPLAM 6350 3912

SERT ÇEK İRDEKLİLER

ER İK (TÜM ÇEŞİTLER) 1002 699

İĞDE 0 13

KAYISI (ZERDALİ HAR İÇ) 12533 4345

ZERDALİ 25 19

K İRAZ 271 254

KIZILCIK 0 23

ŞEFTALİ 57 86

VİŞ NE 1717 927

TOPLAM 15605 6364

SERT KABUKLULAR

CEVİZ 798 573

ANTEPFISTIĞI 12 0

BADEM 0 10

FINDIK 29 5

TOPLAM 839 588

ÜZÜMSÜ MEYVELER

DUT 150 97

BAĞ (ÜZÜM) 1281 1530

TOPLAM 1431 1627

İL TOPLAMI 24225 12490



- 328 -

H.2.1.2.2. Sebze Üretim

H.2.1.2..2: Sivas İlinin sebze çeşitlerine göre üretim miktarlar ı (Tar ım İl Müdürlüğü verileri, 2008)

SEBZE CİNSİ KAPLADIĞI

ALAN(Da)

ÜRETİM (Ton)

YAPRAĞI YENENLER

LAHANA (BEYAZ) 516 1791

MARUL (GÖBEKLİ) 40 62

MARUL (KIVIRCIK) 31 44

ISPANAK 107 123

PIRASA 40 58

MAYDANOZ 47 22

TOPLAM 781 2100

BAKLAGİL SEBZELER

FASULYE (TAZE) 797 822

TOPLAM 797 822

MEYVESİ YENENLER

KAVUN 2145 5695

KARPUZ 411 1696

KABAK(SAKIZ) 64 138

HIYAR 594 1600

PATLICAN 45 90

DOMATES 837 2772

BİBER (DOLMALIK) 91 130

BİBER (SİVR İ) 161 229

KABAK (ÇEREZ)) 540 225

TOPLAM 4888 12575



- 329 -

SOĞANI ve KÖKLER İ YENENLER

SARIMSAK(TAZE) 17 19

SOĞAN (TAZE) 360 359

HAVUÇ 230 352

TURP(BAYIR) 77 168

TURP(KIRMIZI) 8 19

ŞALGAM 100 200

TOPLAM 792 1116


ÖRTÜ ALTI 50

GENEL TOPLAM 7308 16613

H.2.1.2.3. Süs Bitkileri

Konu ile ilgili mevcut bilgi bulunmamaktadır.

H.2.2. Hayvansal Üretim

H.2.2.1. Büyükbaş Hayvancılık

1999 yılı verilerine göre İl sığır varlığı açısından 2., koyun varlığı açısından ise 7. sırada yer

almaktadır.

1986-1995 yıllar ı arasında uygulanan Kaynak Kullanımını Destekleme Fonu çalışmalar ıyla

172 besi ahır ı, 125 koyun ağılı, 146 ar ıcılık işletmesi, 17 inek ahır ı, 4 alabalık tesisi yapılmıştır. Dış

kaynaklı hayvancılık projesi kapsamında 1987 yılından beri toplam 3153 baş yurtiçi ve yurt dışı kaynaklı gebe düve Bakanlık ve özel sektör kanalıyla getirilerek 854 işletme kurulmuştur. 2000 yılına

kadar 5011 baş buzağı elde edilmiştir. 2350 adedine saf ırk sertifikası verilmiştir. Halen faal olarak

devam eden 302 işletmede 2255 baş süt ineği ve 1802 baş buzağı bulunmaktadır.

Ulusal soy kütüğü ile ilgili çalışmalar devam etmekte olup, bugüne kadar istekli çiftçilerimize

ait kondisyon ve kontitüsyon olarak saf ırka benzeyen her yaştaki hayvan kayıt altına alınmıştır. Bu

kapsamda 250 adet süt sığırcılığı işletmesi oluşturulmuştur. Bu işletmelerin toplam hayvan sayısı 935

baştır.



- 330 -

Sivas İlinin 2004 yılı itibariyle hayvan varlığı ve hayvansal üretim durumu Tablo H.2.2.1-1’de,

özellikle İl k ırsalında yaşanan göç olayı ile küçük ölçekli işletmelerin yeterli seviyede gelir

getirmemesidir. Büyük ölçekli işletmeler ise geliri düşük çiftçilerle 1995-2003 yıllar ı hayvan varlığı ise

Tablo H.2.2.1-2’de verilmiştir.

Sivas’ta son yıllarda büyük ve küçük baş hayvan varlığında bir azalma görülmektedir. Bunun en

önemli sebebi kurulamamaktadır.

İlde 8 adet yetiştirici belgeli alabalık tesisi bulunmaktadır. 3 adedi Gürün, 2 adedi Ulaş

diğerleri de Divriği, Zara, Gemerek ilçelerinde faaliyet göstermektedir. Gürün’de 30 aile, Doğanşar’da

4 aile, Gemerek ve Merkez’de ise birer aile küçük aile yetiştiriciliği şeklinde alabalık işletmeciliği

yapmaktadır.



- 331 -

Tablo H.2.2.1-1: Sivas İlinin hayvan varlığı (Tar ım İl Müdürlüğü Verileri, 2008)

HAYVAN TÜRLER İ MİKTARLRI(ADET)

Kültür 48.770

Melez 190.145

Yerli 72.333SIĞIR

Manda 2.801

BÜYÜKBAŞ

TOPLAM 314.049

KOYUN 347.851

T.Keçisi 0

KEÇİ K.Keçisi 37.407KÜÇÜKBAŞ

TOPLAM 385.258

At 1.338

Katır 202

Eşek 3.062TEKTIRNAKLI

TOPLAM 4.602

Broiler 18.241TAVUK

Yumurtacı 305.993

Hindi 22.386

Kaz 9.960

Ördek 3.771

KANATLI

TOPLAM 360.351

İlkel Kovan 222

Fenni Kovan 133.905ARI (KOVAN)

TOPLAM 134.127



- 332 -

Tablo H.2.2.1-2: Hayvansal Üretim Miktarlar ı (Tar ım İl Müdürlüğü Verileri, 2008)

SİVAS İLİ HAYVANSAL ÜRÜNLER İNÜRETİM VE VER İM DURUMLARI(2008)

HAYVANSAL ÜRÜNÜN ADI YILLIK FERDİ VER İM

(KG)

1- SÜT ÜRETİMİ

VER İMLİ HAYVAN (ADET) YILLIK ÜRETİM (TON)

a-' İnek Sütü 82.945 266.310,000 3.211

b- Koyun sütü 133.589 6.234,130

d- K.Keçi Sütü 8.485 391,620 46

e- Manda 495 424,200 857

TOPLAM 225.513 273.359,950

2- ET ÜRETİMİ Kesilen Hayv.Adedi Yıllık Üretim (K ğ)

a- B.Baş (Sığır-Manda) 9.258 1.689.570 182

b- K.Baş (Koyun-Keçi) 10.824 196.972 18

c-%10 Kaçak ve Kurbanlık 2.050 205.000 100

TOPLAM 22.132 2.091.542

3- YAPAĞI ÜRETİMİ K ırk ılan Hayv.Adedi Yıllık Üretim (K ğ)

a- Yün Üretimi 347.851 437.628 1,258

b- K ıl Üretimi 14.548 7.274 0,500

TOPLAM 362.399 444.902

4- DER İ ÜRETİMİ Kesilen Hayv.Adeti Yıllık Üretim (Adet)

22.132 22.132 1 Adet

5- YUMURTA ÜRETİMİ Yumurtlayan Kanatlı Adedi Yıllık Üretim (Adet)

358.743 41.987.485 117

6- BAL ÜRETİMİ Kovan Adedi Yıllık Üretim (k ğ)

133.905 2.530.510 19

7- BALMUMUMU ÜRETİMİ 219.625



- 333 -

8- YOĞURT ÜRETİMİ 131.213

9- PEYNİR ÜRETİMİ 68.340

10- YAĞ ÜRETİMİ 2.733



- 334 -

Tablo H 2.2.1-3: Sivas İlinin 1985-2008 yıllar ı arasındaki hayvan varlığı (adet) (Tar ım İl Müdürlüğü 2008 yılı verileri)

SIĞIR

YILLAR KOYUN

(YERLİ-DİĞER)

KIL KEÇİ SAF

KÜLTÜR

KÜLTÜR

MELEZİ YERLİ-DİĞER

MANDA AT KATIR

1985 1.417.446 91.032 0 0 367.714 20.353 9.571 2.075 2

1986 1.471.258 86.612 0 0 385.656 20.405 9.834 1.994 2

1987 1.514.790 89.264 0 0 389.708 20.897 9.554 2.075 2

1988 1.498.155 73.329 0 0 384.093 21.545 9.640 1.437 2

1989 1.488.291 81.121 0 0 389.268 22.141 9.207 1.481 2

1990 1.148.272 62.210 13.795 109.148 232.883 14.181 6.862 978 2

1991 1.134.200 64.794 13.390 108.509 230.195 14.219 6.495 1.016 2

1992 1.099.367 61.514 14.153 112.610 225.313 13.449 5.950 949

1993 1.164.393 74.213 15.695 121.252 244.679 14.423 6.492 1.189 2

1994 1.065.868 48.908 18.717 136.161 223.850 12.751 6.128 476

1995 1.034.360 40.745 24.984 144.700 219.105 11.776 5.163 451

1996 1.017.556 41.462 28.700 194.220 204.470 10.798 4.882 423

1997 909.959 48.814 23.524 128.569 198.313 10.528 4.399 635



- 335 -

1998 814.459 44.726 25.418 131.436 180.314 8.843 4.089 616

1999 545.760 38.212 33.467 168.600 164.069 7.421 3.248 413

2000 545.760 38.212 33.467 168.600 164.069 7.421 3.448 413

2001 487.994 33.561 35.892 186.081 137.515 7.411 2.615 352 4

2002 937.636 28.191 35.991 185.725 96.932 5.848 2.296 583 7

2003 365.031 26.509 34.980 168.733 76.874 5.054 2.395 522 7

2004 342.626 25.437 38.726 182.962 77.647 4.399 1.708 436 7

2005 316.922 27.031 37.767 180.844 67.282 3.478 1.834 421 5

2006 315.523 24.613 37.053 179.326 63.121 3.250 1.845 251 5

2007 433.923 33.744 32.058 203.654 54.678 2.153 1.422 146 3

2008 347.851 37.407 48.770 190.145 72.333 2.801 1.338 202 3



- 336 -

H.2.2.2. Küçükbaş Hayvancılık

Tablo H.2.2.2-1: Sivas İlinin hayvan varlığı (Tar ım İl Müdürlüğü 2008 yılı verileri)

KOYUN 347.851

T.Keçisi 0KEÇİ

K.Keçisi 37.407KÜÇÜKBAŞ

TOPLAM 385.258

H.2.2.3. Kümes Hayvancılığı (Kanatlı Üretimi)


Broiler 18.241TAVUK

Yumurtacı 305.993

Hindi 22.386

Kaz 9.960

Ördek 3.771

KANATLI

TOPLAM 360.351

H.2.2.4. Su Ürünleri

Yıllar Teşvike Konu Teşvike Konu Destekleme

2004 8 35,1 14.039

2005 7110,9 Ton Üretim ve 930 Adet

Yavru

111.725

2006 21 228,03 Ton Üretim ve1.362.000Adet Yavru Balık

216.319

2007 29 346,8 Ton Üretim ve2.142.000Adet Yavru Balık

309.207

2008 31 486,58Ton Üretim ve2.638.000Adet Yavru Balık

448.177



- 337 -

H.2.2.5. Kürk Hayvancılığı


H.2.2.6. Arıcılık ve İpekböcekçiliği


İlkel Kovan 222

Fenni Kovan 133.905ARI (KOVAN)

TOPLAM 134.127

*2008 yılı için veriler değişmemiş olup Tar ım İl Müdürlüğü taraf ından 2007 verileri kullanılmıştır .

H.3. Organik Tarım


H.4. Tarımsal İşletmeler

H.4.1. Kamu İşletmeleri


H.4.2.Özel İşletmeler

Konu ile ilgili mevcut bilgi bulunmamaktadır .

H.5. Tarımsal Faaliyetler

H.5.1. Pestisitler Kullanımı

Tar ım ilaçlar ının biyolojikman zararlılara kar şı etkili fakat memelilere, sıcak kanlı

hayvanlara, özellikle insanlara kar şı az zehirli ya da zehirsiz olması istenir. Şimdiye kadar

yapılan ve halihazırda kullanılan ilaçlardan çok azı bu nitelikleri taşır. Büyük çoğunluğu hem



- 338 -

kontrol ettikleri canlılara kar şı, hem de insan ve memelilere çok zehirlidir. Bunlar ın bir k ısmı

uygulandıklar ı bitki, toprak ve su ortamında uzun süre bozulmadan kalabilen, tüm canlılar ın

vücudunda birikebilen zehirlerdir. Zararlı etkilerini yavaş yavaş uzun süre içersinde belli

etmeden yaparlar.

Tar ımsal amaçla bugün milyonlarca ton tar ım ilacı milyonlarca dönüm araziye

uygulanmaktadır. Bunlar ın büyük k ısmı uygulama yerlerinden başka yerlere gitmekte ya da

taşınmaktadır. Toprağın pestisitlerle kirlenmesi, kullanılan kimyasal maddeler kalıcı olduğu

zaman önemli sak ıncalar doğurur. Eğer bir pestisit bakteri, fungus, güneş ışığı ya da kimyasal

yollarla yapısı bozulmamışsa zamanla toprakta birikerek bitkiler taraf ından alınabilir. Tar ım

ilaçlar ı doğrudan toprak yüzeyine ve içine, bitkiler üzerine veya tohum ilaçlaması şeklinde

tohumluk üzerine uygulanırlar. Bitki yüzeyine atılan ilacın önemli bir k ısmı toprağa düşer.Toprağa düşen ilaçlar toprak tipi, çözünebilirlik, kalıcılık ve iklim faktörlerine bağlı olarak

toprak içinde zamanla hareket edebilirler. Tablo H.5.1-1’de pestisitlerin topraktaki kalıcılık

durumlar ı, Tablo H.5.1-2’de ise 1997-2000 yıllar ında tar ımla ilgili faaliyetlerde kullanılan

pestisitler ve kullanım miktarlar ı verilmiştir.

Tablo H.5.1-1: Pestisitlerin topraktaki kalıcılık durumlar ı (Tar ım İl Müdürlüğü verileri, 2008).

Kalıcılık Durumu Süre Pestisit Grubu

Kalıcı değil 1-12 hafta Organik fosforlular ve karbonatlar

Orta derecede kalıcı 1-18 ay Herbisitler

Kalıcı 2-5 yıl Klorlandır ılmış hidrokarbonlular

Devamlı kalıcı

Hiç bozulmadan

devamlı Civa, arsenik, kur şun bileşikleri



- 339 -

Tablo H.5.1-2: 2001-2008 yıllar ında tar ımla ilgili faaliyetlerde kullanılan pestisitler ve kullanım miktarlar ı (Tar ım İl

Müdürlüğü 2008 verileri)

TÜKETİLEN MİKTAR

İLAÇLAR

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

TOPLAM 184.463 180.552 191.345 190.618,8191700 190.377

İNSEKTİSİTLER 8.909,43 8.164,65 8260,1 8585,7 8.832 7.755,0 8720 8.710

FUNGUSİTLER 71.722,70 72.655,50 75483 77342,25 76.161 77.039 77040 77.119

HERBİSİTLER 102.015 97.780 103170 103200 104.550 103.950 104100 104.100

RODENDİSİT VEMOLLUSİDLER

105,00 105,00 114102 48,64 49 020 -

AKAR İSİTLER 256,00 266,50 266,5 284 284 284,0 280 284

NEMATOSİT VE

FUMİGANTLAR 24,40 0 0 0 0 0

-

DİĞERLER İ 1.430 1.580 2000 fişek 3025 fişek 0 1591 1540 164

H.5.2. Gübre Kullanımı

Tar ım arazilerinin halihazır verimlilik değerlerine göre kullanılması gereken saf bitki

besin maddeleri ve ilin ticaret gübresi ihtiyacı Tablo H.5.2-1, H.5.2-2, H.5.2-3’te verilmiştir.

Tablo H.5.2-1: Sivas İlinin ticari gübre ihtiyacı (ton) (Tar ım İl Müdürlüğü verileri, 2008)

Azotlu Gübre Fosforlu Gübre Potasyumlu Gübre

Amonyum

Sülfat

(%21)

Amonyum Nitrat(%33)

Üre

(%46)

T.Süper Fosfat(%41-43)

DiamonyumFosfat(%46-48)

Potasyum Nitrat

3.935 9.678 1.882 48 7.311 101

Not: Değerler gübre ihtiyacının tamamı tek çeşit ticaret gübresinden kar şılandığı takdirde

geçerlidir.



- 340 -

Tablo H.5.2-2: Sivas İlinin ilin saf bitki besin maddeleri ihtiyacı (ton ) (Tar ım İl Müdürlüğü

verileri, 2008).

Azot (N)

Fosfor

(P2 O5 )

Potasyum

(K 2O)

Çiftlik

Gübresi(Kuru-ton)

Toplam

10230 6762 186 435.857 453.035



- 341 -

Tablo H.5.2-3: Sivas İli yıllık kimyevi gübre tüketimi (Tar ım İl Müdürlüğü 2008 verileri)

K İMYEVİ GÜBRE ÇEŞİTLER İ (ton)

YILLAR A.NİT.

(%20.5)

A.NİT.

(%26)

ve CAN

A.NİT.

%30

A.NİT.

(%33)

A.SÜL.

(%21)

ÜRE

%46

DAP %

18-46

N.S.P.FOS.

%43

TR İPLE

SÜP. FOS

KOMPOZE

(20-20-0 ve

+zn)

1996 80 12.339 2.651 1.553 4.464 22.756 5 349 5.342

1997 0 1.340 5.926 1.936 6.409 28.017 25 95 5.464

1998 0 11.164 5.294 63 6.885 26.757 0 195 7.017

1999 0 12.346 6.895 112 6.943 28.875 0 60 11.894

2000 0 7.353 7.486 1.766 6.202 25.178 0 90 11.155

2001 0 5.442 5 5.014 117 4.877 14.347 0 6 7.808

2002 0 2.398 0 6.416 143 4.158 17.072 0 0 3.096

2003 0 3.041 0 8.752 489 5.165 21.943 0 10 3.643

2004 0 4.561 0 11.341 1.934 5.799 22.860 0 43 5.191

2005 0 2.854 0 15.045 3.616 4.605 21.578 0 116 5.800

2006 0 3.651 0 18.374 501 4.010 19.855 0 15 8.174

2007 0 5.632 0 17.576 2.965 3.639 14.635 0 100 10.884

2008 0 3.433 0 9.678 3.935 1.882 7.311 303 48 9.013



- 342 -

H.5.3. Toprak Kullanı

mı



Sivas Tar ım İl Müdürlüğü, 2008, Sivas Tar ım İl Müdürlüğü envanter verileri, Sivas.

I. MADENCİLİK

I.1. Maden Kanununa Tabi Olan Madenler ve Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi

Olan

Doğal Malzemeler

Bölüm B.5.4’te bilgi verilmiştir.

I.1.1. Sanayi Madenleri

Bölüm B.5.1’de bilgi verilmiştir.

I.1.2. Metalik Madenler


I.1.3. Enerji Madenleri




- 343 -

I.1.4. Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler

İlimizde Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği çerçevesinde değerlendirilerek Çevresel Etkileri Önemsizdir veya ÇED Gerekli Değildir / ÇED Olumlu karar ı verilen Taş

Ocaklar ı Nizamnamesine tabi projeler Kurumuzda yer almamaktadır.

I.2.Madencilik Faaliyetlerinin Yapıldığı Yerlerin Özellikleri

Sivas İli oldukça zengin bir maden varlığına sahiptir. Özellikle metalik madenlerden

altın, bak ır, kur şun, çinko, krom, ve demir; endüstriyel hammaddelerden stronsiyum, çimento

hammaddelerinden kil, kireçtaşı, kaolen rezervleri; enerji hammaddelerinden linyit kömürü

rezervleri ve jeotermal enerji kaynaklar ı mevcuttur. Bu konuda ayr ıntılı bilgi Bölüm B.5’de

verilmiştir.

Ülkemizin en önemli ve en büyük demir ve stronsiyum yataklar ı Sivas’ta

bulunmaktadır. Divriği ve Gürün ilçelerinde önemli demir yataklar ı, büyük çoğunlukla Ulaş

olmak üzere Hafik ve Zara ilçelerinde stronsiyum, Hafik, Zara ve Divriği ilçelerinde asbest

yataklar ı bulunmaktadır. Kangal İlçesindeki linyit yataklar ından elde edilen linyit kömürüKangal Termik Santralinde kullanılmaktadır. Seramik sanayinin hammaddesi olan kaolen

geniş yayılımlar sunmaktadır. Ancak Sivas bölgesinden elde edilen kaolen yalnızca beyaz

çimento yapımında kullanılmaktadır. Hafik ve Divriği ilçelerinde, başlıca kullanım alanı boya,

kağıt, seramik, plastik, çatı kaplama ve kozmetik sanayi olan talk yataklar ı bulunmaktadır.

I.3. Cevher Zenginleştirme

İlde maden kanuna tabi malzemelerden demir madeni Divriği İlçesinde bulunan

DİVHAN A.Ş. taraf ından demir cevheri üretimi, cevher zenginleştirilme işlemine tabi

tutulmaktadır. Koyulhisar İlçesindeki yataklardan elde edilen bak ır, kur şun, çinko aynı ilçede

bulunan MENKA A.Ş. taraf ından zenginleştirme işlemine tabi tutulmaktadır. Ayr ıca Ulaş

İlçesinde zengin yataklara sahip olan stronsiyum Barit Türk Maden A.Ş. ve DEMAR Ltd.

Şti’ye ait tesislerde zenginleştirme işlemine tabi tutulmaktadır.



- 344 -

I.4. Madencilik Faaliyetlerinin Çevre Üzerine Etkileri


I.5. Madencilik Faaliyetleri Sonunda Arazi Kazanım Amacıyla Yapılan Rehabilitasyon

Çalışmaları


Yararlanı

lan Kaynaklar

1-2001 Sivas İl Çevre Durum Raporu

2- 2005, İl Çevre ve Orman Müdürlüğü

3- Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Sanayi Araştırma ve Geliştirme Genel Müdürlüğü, 2003

Sivas Sanayi Potansiyeli ve Yatır ım Alanlar ı Araştırması

J. ENERJİ

J.1. Birincil Enerji Kaynakları

J.1.1. Taşkömürü

İl sınırlar ı içerisinde taşkömürü rezervi bulunmamaktadır

J.1.2. LinyitSivas İl sınırlar ında, linyit cinsinde bulunan kömürlerin toplam

görünür+muhtemel+mümkün rezervi 114.876.945 ton olup, bunlar ın ısıl değerleri 1000 - 5000

kcal/kg arasında, kükürt içerikleri ise % 1.5-3.5 arasında değişmektedir.

İlde tüketilen kömürler linyit cinsinde olup, bunlar ın yaklaşık 150.000 tonu ithal

(Ukrayna), 50.000 tonu ise yerli (çoğunlukla Tunçbilek ve Soma) kömürlerdir. İlde tüketilen

kömürlerin ısıl değeri 4000 - 7000 kcal/kg arasında değişmektedir.



- 345 -

J.1.3. Asfaltit

İl sınırlar ı içerisinde asfaltit rezervi bulunmamaktadır

J.1.4. Bitümlü Şist


J.1.5. Hampetrol

İl sınırlar ı içerisinde petrol rezervi bulunmamaktadır.

J.1.6. Doğalgaz

İl sınırlar ı içerisinde, enerji üretiminde kullanılan herhangi bir doğal gaz rezervi

bulunmamaktadır.

J.1.7. Nükleer Kaynaklar (Uranyum ve Toryum)

Sivas il sınırlar ı içerisinde 2 adet uranyum/toryum zuhuru tespit edilmiştir. Karaçayır

(Merkez) toryum zuhurunda tespit edilen radyoaktivitenin 50-300 ton arasında olabileceği

tahmin edilmektedir. Ortalama radyoaktivite 600 cps’dir. Yıldızeli Kavik Köyü uranyum

zuhurunda ise %0.04 U3O8 tespit edilmiştir. Ancak zuhurlar ın ekonomik bir değeri yoktur.

J.1.8. OrmanBu konu, Kurumumuzun çalışma alanına girmemektedir.

J.1.9. Hidrolik

J.1.9. Hidrolik

K ılıçkaya Barajı

K ılıçkaya Barajı ve Hidroelektrik santrali tesisleri Sivas İlinin doğusunda, Suşehri



- 346 -

İlçesine 25 km ve GİRESUN-Şebinkarahisar İlçesi karayoluna 7 km mesafede tesis edilmiştir.

1981 yılında inşaatına başlanmış 16.03.1990 Mart ayında 1. Grup, 08.08.1990 Ağustos ayında

2. Grup İşletmeye açılmıştır.K ılıçkaya Barajı Kelkit Çayı üzerinde kayalar ın birleşmesiyle k ılıca benzeyen kayanın

mevkiinde olan vadi üzerine inşa edilmiştir.

Santral YDM isteğine bağlı ve su durumuna göre üretim yapmaktadır. Santralın

yaklaşık olarak yıllık kapasitesi 332.000.000 kWh.dır. Santralın üretimi Suşehri Trafo

Merkezinden Erzincan, Niksar ve Zara bölgelerine aktar ılmaktadır. Santralın ortalama özgül

su sarfiyatı 5.50 m3/kWh.dır.

K ılıçkaya Barajı kil çekirdekli kaya dolgu tipindedir.Temel tabanından yüksekliği 134

m, nehir tabanından yüksekliği 103 m, taban genişliği 33 m, uzunluğu 405 m, üst seviye

genişliği 12 m’dir. Gövde hacmi 6.80 milyon m3 tür. Maximum koddaki rezervuar hacmi 1.4

milyar m3 tür. Max. kodda göl alanı 64.6 km2’dir. Normal su kotu 850,00 m kret kotu 855,

Drenaj alanı 8.202 km2 ve yıllık ortalama ak ımı 1670.106 m3’tür.

a) Dolu savak kapakları :

Net kapak açıklığı 12 molup kapak kaldırma yüksekliği 11.50 m, Kapak kaldırma hızı

0.30 m/dk olan 3 adet açık kanal ve sıçratma eşikli kapaklardan oluşmuştur. Kapasitesi3x1000m3/sn’dir. Kumanda şekli; El ve elektrik ile tahrikli halat sarmalı sistem olup

mahallinden kumandalıdır.

b) Dip savak vanası :

Barajda ayr ıca 143 m3/sn kapasiteli Howel-Bunger tipi dip savak vanası bulunmaktadır.

Bu vanaya yer altı tünelinde 307 m gitmekle ulaşılır. Mahalliden kumandayla açılır ve kapanır.

Bir adet de sürgülü vana bulunmaktadır. Barajın elektrik enerjisi dışında başka bir tesis edilme

amacı bulunmamaktadır. Baraj gölü Karadeniz bölgesindeki Kelkit İlçesi kazasından doğan

suyla beslenir. Başka önemli kaynağı bulunmamaktadır. Santral 52 m uzunluğunda 33 m

genişliğinde ve 30 m yüksekliğinde bulunan bina 760 giriş kotundan aşağıda 3 kat, yukar ıda 3

kat olmak üzere toplam 6 kattır. 760 kotunda 2 adet türbin Generatör ünitesi montaj k ısmı,

elektrik ve makine bak ım atölyeleri, ikaz ve dizel odalar ı ve kablo odası bulunmaktadır.



- 347 -

Santralda iki adet dikey eksenli françis tipi türbin bulunmaktadır.

Tipi : FVM 62-84 UCM REŞİTA

Net düşü : 96.3-61.1 m Nominal gücü : 67.000 kvA

Nominal ak ış : 81.8 m3/sn

Nominal devri : 214 d/dak.

Bu türbinler ortalama 96-61 m düşü ile baraj gölünde bulunan suyun enerjisini, elektrik

enerjisine generatörler vasıtasıyla dönüştürürler. Santralda 24 saat hizmet verecek şekilde

4 Mühendis, 4 mesul, 4 yardımcı olmak üzere 8 adet kumanda operatörü, 4 adet türbin

operatörü görev yapmaktadır.

Santralin çevreye etkileri konusunda bir çalışma yapılmamıştır. Buna kar şın baraj gölü,

Kelkit Irmağı’ndaki taşk ınlar ı önlemektedir.

Resim J.1.9-1: K ılıçkaya Barajı



- 348 -

Çamlıgöze Hidroelektirik Santrali

Çamlıgöze Barajı ve Hidroelektrik santrali Sivas İlinin doğusunda, Suşehri İlçesine 13

km ve Suşehri-Tokat-Şebinkarahisar yol kavşağına 3 km mesafede tesis edilmiştir. Santraltesisleri ve baraj inşaatına DSİ Genel Müdürlüğü taraf ından 01/08/1988 yılında başlanmış

04/09/2000 tarihinde 2.Grup, 12/11/2000 tarihinde ise 1.Grup İşletmeye alınmıştır.

Çamlıgöze Barajı Kelkit ırmağı üzerinde K ılıçkaya Barajının mansabında 12 km

mesafede inşa edilmiştir.

Santralımızın YDM isteğine bağlı ve su durumuna göre üretim yapmaktadır. Santralın

yaklaşık olarak yıllık enerji üretim kapasitesi 88.000.000 kWh.dır. Santralın üretimi K ılıçkaya

şalt sahasından Suşehri Trafo Merkezi üzerinden Erzincan, Niksar ve Zara bölgelerine

aktar ılmaktadır. Santralın ortalama özgül su sarfiyatı 16.5 m3/kWh.tir

Çamlıgöze Barajı kil çekirdekli kaya dolgu tipindedir. Temel tabanından yüksekliği

35m Nehir tabanından yüksekliği 32 m olup taban genişliği 27 m, uzunluğu 360 m ve üst

seviye genişliği 10 m dir. Gövde hacmi 2,085 milyon m3 tür. Maxımum kotdaki rezervuar

hacmi 59 hm3 dır. Max. kotta göl alanı 5 km2 dir. Normal su kotu 723, kret kotu 755, Drenaj

alanı 8332 km2 ve yıllık ortalama ak ımı 1.67x109 m3 tür.

a) Dolu savak kapakları :

Radyal yapılı 10m Genişlik 12 m Yükseklikte 13,5 m yar ı çapında 3 adet kapak

bulunmaktadır Kapasitesi 3000 m3/h dır. Kaldırma yüksekliği 13,06 m Kumanda şekli; el ve

elektrik ile tahrikli halat sarmalı sistem olup mahallinden kumandalıdır.

b) Dip savak vanası :

Barajda ayr ıca 733 kotuna göre 200 m3/sn kapasiteli dikdörtgen kesitli çift gözlü beton

kaplamalı 38,80 m uzunluğunda 1 adet dip savak vanası vardır.Barajın elektrik enerjisi dışında

başka bir tesis edilme amacı bulunmamaktadır. Baraj gölü K ılıçkaya santralında çık ış

suyundan beslenir. Başka önemli kaynağı bulunmamaktadır.



- 349 -

Santral 38,5 m uzunluğunda 21 m genişliğinde ve 30,9 m yüksekliğinde bulunan bina

735,50 giriş kotundan aşağıda 4 kat, yukar ıda 2 kat olmak üzere toplam 6 kattır. 717,50kotunda 2 adet türbin 722,50 kotunda Generatör ünitesi 735,70 kotunda kumanda odas ı, depo

dizel odası klima odası bulunmaktadır.

Türbinler max. 24 m düşü ile baraj gölünde bulunan suyun enerjisini, elektrik

enerjisine generatörler vasıtasıyla dönüştürürler. Santralda 24 saat hizmet verecek şekilde

1 Mühendis ,4 mesul, 4 yardımcı olmak üzere 8 adet kumanda operatörü görev yapmaktadır.

Bu personeller santralın işletme görevinin aksatılmadan yerine getirilmesini sağlarlar.

Türbin Teknik Özellikleri

Tipi : Düşey eksenli Kaplan

Net düşü : 24 m

Nominal gücü : 17.200 kW

Nominal ak ış : 83 m3/sn

Nominal devri : 187,5 d/dak.

Santralin çevreye etkileri konusunda bir çalışma yapılmamıştır. Buna kar şın baraj gölü, KelkitIrmağı’ndaki taşk ınlar ı önlemektedir .



- 350 -

Resim J.1.9-2: Çamlıgöze Hidroelektrik Santrali

Koyulhisar Hidroelektrik Santralı

Koyulhisar hidroelektrik santralı Sivas'ın Koyulhisar İlçesinde olup Santral kaynak

suyu ile beslenmektedir.

Koyulhisar hidroelektrik santralı 1957 yılında işletmeye alınmış ve 1987 yılında çalışır

durumda durdurulmuştur. İlçenin ulusal şebekeye bağlanmasıyla Koyulhisar santralı 1983’te

TEK devredilmiştir. 2003 yılında hizmet alım yolu ile tekrar üretime başlamıştır.

Enerji üretmek amacı ile 1957 yılında kurulan santralı İller Bankası taraf ından inşa

ettirilmiştir.

Elektromekanik techizatı imalatcısı :1.Ünite Yugoslavya

:2.Ünitenin ki ise Almanya dır.

Kurulu Gücü :2*125 kvA

Yıllık Üretim kapasitesi :575.000 kWh

Ortalama Düşü :168 m



- 351 -

Resim J.1.9-3: Koyulhisar Hidroelektrik Santrali

J.1.10. Jeotermal

Sivas bölgesinde bulunan önemli kaplıca kaynaklar ın sıcaklık ve debileri; Sıcak

Çermik’te 46-49 °C ve ∼200 lt/sn, Soğuk Çermik’te 26-30 °C ve 15-20 lt/sn, Kangal-

Balıklı Çermik’te 35-36 °C ve 215 lt/sn, Kangal-Kalk ım Çermiği’nde 28 oC ve 24 lt/sn,

Şark ışla-Ortaköy’de 36 °C ve 24 lt/sn, Suşehri- Akçaağıl’da 37 °C ve 1 lt/sn, Yıldızeli-

Ilıca’da 35 oC ve 3 lt/sn, Yıldızeli-Uyuz Çermik’te 36.5 oC ve 0.8 lt/sn, Yıldızeli-

Gündoğan Çermiği’nde 29oC ve 7.5 lt/sn, Yıldızeli-Hamzaşeyh’te ∼ 25°C ve 0.5 lt/sn,

Zara-İkideğirmen kaynağında 38 oC olarak ölçülmüştür.

J.1.11. Güneş




- 352 -

J.1.12. RüzgarBu konu, Kurumumuzun çalışma alanına girmemektedir.

J.1.13. Biyokütle


J.2. İkincil Enerji Kaynakları

J.2.1. Termik Enerji

Sivas, Kangal-Kalburçayır ı, Etyemez ve Hamal Köyleri civar ında bulunan işletilebilir

yaklaşık 160 milyon ton civar ında hesaplanan, alt ısıl değeri 1300-1500 kCal/kg olan

linyitlerin değerlendirilmesi amacı ile Kangal yak ınında 2 X 150 + 1 X 157 MW gücünde inşa

edilmiş olan Termik Santral Kangal-Gürün Karayoluna 9 km, Kangal İlçesine ise 25 km

mesafededir.

Kullanılan linyit içerisindeki % 21 oranındaki kül, statik olarak elektrofiltrelerdetutularak toplama bunkerinde toplatıldıktan sonra nemlendirilerek, bantlarla kül vadisine

taşınmaktadır. Ayr ıca kül vadisinde,427.033 m² lik alan nebati toprakla kapatılarak korunga

ekimi yapılmıştır.

I. Ünitede Elektrofiltre Rehabilitasyonu yapılmıştır. II. Ünitede Elektrofiltre

Rehabilitasyon çalışmalar ı devam etmektedir. III. Ünitede bulunan Baca Gazı Ar ıtma Tesisi

ise SO2 yi % 99 oranında tutabilme yeterliliğine sahiptir. Santralin III. Ünitesinde Endüstriyel

Atık Su Ar ıtma Tesisi mevcut olup yıkama sular ı, çevre kirliliğine sebebiyet vermemesi içinfiziksel ve kimyasal olarak ar ıtılmaktadır. Tesisin kapasitesi 50 m³/h dir.

Santralde evsel nitelikli Atık Su Ar ıtma Tesisi de mevcut olup evsel nitelikli atık sular fiziksel

ve biyolojik ar ıtmadan sonra Kazıklı Deresine deşarj edilmektedir. Ar ıtma tesisi ardışık kesitli

iki şarjda 100 m³/gün atık su ar ıtacak şekilde düzenlenmiş paket ar ıtma tesisidir.



- 353 -

Tablo J.2-1: Elektrik tüketiminin sektörlere ve Merkez, Köylere dağılımı , tüketim değerleri

(ÇAMLIBEL Elektrik Dağıtım A.Ş. Sivas İl Müdürlüğü verileri, 2008)

Abone Grubu Abone Adedi Tüketim Miktarı (Kwh)

Resmı Daire 1.760 57.178.539

Beledıye 203 9.276.014

K ıt’ler 491 13.522.078

Sanayı 298 492.034.912

Tıcarethane 28.023 80.785.573

Mesken246.168

240.450.173

Hayır Kurumu 875 556.023

Tarımsal Sulama + İçme Suyu 1.787 21.950.932

Sokak Aydınlatma 3.562 56.696.312

Kaçak ------- 1.477.547

Şantıye 1.751 10.817.883

İç Tüketim 25 1.198.036

Toplam 284.943 985.944.022

İl , İlçe, Belde Merkez 189.002 914.645.923

Köy 95.941 71.298.099

Toplam 284.943 985.944.022



- 354 -

J.2.2. Hidrolik Enerji


J.2.3. Nükleer Enerji

İl sınırlar ı içerisinde nükleer enerji kaynağı bulunmamaktadır.

J.2.4. Yenilenebilir Elektrik Enerjisi Üretimi


J.3. Enerji Tüketiminin Sektörlere Göre Dağılımı

Enerji tüketiminin sektörlere göre dağılımı, Tablo J.2-1’de verilmiştir.

J.4.Enerji Tasarrufu İle İlgili Yapılan Çalışmalar

İlimizde Enerji tasarrufuna önem verilmekte olup, yapılan çalışmalar şöyle

sıralanabilir.

Her yıl Enerji Tasarrufu Haftasında , enerji tasarrufu ile ilgili olarak broşürler bastır ılı p

çoğaltılmakta, Halkla İlişkiler Bölümümüzce İl Müdürlüğümüze gelen vatandaşlar ımıza bilgi

verilmekte, ilköğretim okullar ı-orta dereceli okullarda Milli Eğitim Müdürlüğü ile ortaklaşa

olarak paneller düzenlenmekte, mahalli TV’lerde açık oturumlarda enerji tasarrufunun önemivurgulanmakta, abonelerimizin, öğrencilerimizin, vatandaşlar ımızın duyarlı olmalar ı

konusunda bilgiler verilmektedir.

Ayr ıca, enerji alış noktalar ından enerjinin kullanım yerine gelene kadar olan hat

kayı plar ını önlemek amacıyla, Trafo merkezlerimizde Dağıtım merkezlerimizde, AG-AG

enerji nakil hatlar ımızda belli dönemlerde bak ım onar ım çalışmalar ı yapılmaktadır. Mevcut

elektrik şebekelerinde gerilim düşümünün azaltılması için çalışmalar ı devam etmektedir.



- 355 -

İl Müdürlüğümüz’ de 2008 yılı içerisinde 500 adet tasarruflu ampul alınarak mevcut

ampuller ile değiştirlmiş, İl Müdürlük binası ve İlçe İşletme Başmühendisliklerimize ait

binalar ımızda aydınlatma açısından tasarruf sağlanmaya başlanmıştır.

Gereksiz aydınlatmanın yapılmaması konusunda ilgili kurum personelleri sürekli

uyar ılmakta, gerekli olmayan yerlerdeki armatür sökümü çalışmalar ımız devam etmektedir.


Köy Hizmetleri 5. Bölge Müdürlüğü, 2001, Köy Hizmetleri 5. Bölge Müdürlüğü


MTA, 2004, MTA Orta Anadolu 1. Bölge Müdürlüğü envanter verileri, Sivas.

Sivas Meteoroloji İstasyon Müdürlüğü, 2004, Sivas Meteoroloji İstasyon Müdürlüğü



verileri, Sivas.

TEAŞ, 2004-a, TEAŞ Kangal Termik Santrali İşletme Müdürlüğü, Kangal-Sivas.

TEAŞ, 2001-b, TEAŞ K ılıçkaya HES İşletme Müdürlüğü, Suşehri-Sivas.

Tedaş İl Müdürlüğü, 2001, Tedaş Sivas İli Müessese Müdürlüğü Verileri, Sivas.

TEAŞ, 2001-b, TEAŞ K ılıçkaya HES İşletme Müdürlüğü, Suşehri-Sivas.

Tedaş İl Müdürlüğü, 2003, Tedaş Sivas İli Müessese Müdürlüğü Verileri, Sivas.

K. SANAYİ VE TEKNOLOJİ

K.1. Kentte Sanayinin Gelişimi, Yer seçimi Süreçleri ve Bunu Etkileyen Etkenler

Sivas İlinde gelişmiş bir sanayi sektörü bulunmamaktadır. Konular ı itibari ile

ayr ı, ayr ı sanayi yatır ımlar ı bulunmaktadır. İlde kamuya ait 4’ü enerji sektöründe olmak üzere

9 adet sanayi kuruluşu mevcut olup, bu işyerlerinde çalışan işçi memur sayısı 3875’dir. Özel



- 356 -

sektöre ait 324 tesis mevcut olup, bu iş yerlerinde çalışan işçi memur sayısı 3875’dir. Özel

sektöre ait 324 tesis mevcut olup, bu iş yerlerinde 8500 kişi çalışmaktadır. Ayr ıca; inşaatı

tamamlanan 5 merkez 5 ilçede hizmet veren 10 adet küçük sanayi sitesinde 1608 işyerindeyaklaşık 4353 kişi çalışmaktadır. İlde 2005 yılı içerisinde 25 olmak üzere 189 sanayi kuruluşu

sanayi sicil belgesi almıştır.

K.2. Genel Anlamda Sanayiinin Gruplandırılması

Sivas İlindeki sanayii kuruluşlar ının sektörel dağılımı Tablo K.2-1’de verilmiştir.

Tablo K.2‐1. Sanayi kuruluşlarının sektörel dağılımı (Sanayi ve Ticaret İl Müdürlüğü verileri, 2005).

FAALİYET KOLU OSB’DE OSB DIŞINDA TOPLAM

Et ve Et Mamülleri - 9 9

Tekstil 5 5 10

Pik döküm 1 1 2

Helva Reçel Şeker 2 5 7

Yangın Söndürücü 1 3 4

Kalorifer Kazanı 1 5 6

Defter Kağıt - 2 2

Demir-Sac ve Mamül. 4 7 11

Alçı Kireç 1 3 4

Taş-Mermer-Karo 5 9 14

Torba-Pres Kömür - 5 5



- 357 -

Makine 2 8 10

Mobilya 2 9 11

Kanepe 4 6 10

Çelik Kapı 1 3 3

Plastik Kapı Pencere 2 4 6

Halı (Eldokuma) - 1 1

Plastik Posş._Bidon 2 7 9

Sıc.Soğ.Demir Haddane 1 2 3

Un-Kepek - 30 30

Süt ve Mamülleri - 3 3

Tavuk-Yumurta Ürt. - 3 3

İ plik 2 2 4

Konfeksiyon

2 5 7

Yem Üretimi - 5 5

Matbaacılık Gazete - 4 4

Ambalaj Malz. Kutu İml. 1 1 2

Strafor Ürt. 1 - 1

Çivi veTel 1 - 1

Ayakkabı Tabanı 1 - 1

Sentetik Çuval 1 - 1

Mutfak Dolabı 2 1 4

Beton Travers - 1 1



- 358 -

Asansör İml. - 6 6

Temizlik Maddeleri 1 2 3

Çorap İml. 3 6 9

Madencilik - 8 8

Oyuncak İml 1 - 1

Isı Cam-Cam mozaik 2 1 3

Boya İml. 1 - 1

Beton Boru - 15 15

Çimento Klınker - 1 1

Aliminyum Profil 2 - 2

Yemekçilik - 3 3

Hazır Beton - 6 6

Triko

- 1 1

Elektrik Enerjisi - 4 4

Akü İml. - 1 1

Tuğla-Kiremit - 2 2

Kemik Unu Ürt. - 1 1

Zirai El Aletleri - 1 1

Musluk Vana 1 1 2

LPG ve Gaz Dolum Tesisi - 4 4

Kereste 5 5

Tamir Bak ım 3 3



- 359 -

Lastik Kaplama 1 1

Asfalt 1 1

Kum Çak ıl 1 1

Ekmek 1 24 25

Hayvansal Aşı-İlaç 1 - 1

Plastik Boru 2 - 2

Diğerleri 5 22 27

TOPLAM 62 262 324

* 2008 yılı için İl Sanayi ve Ticaret Müdürlüğü taraf ından aynı veriler kullanılmıştır.

Sivas-Merkez 1.Organize Sanayi Bölgesi

Sivas 1. Organize Sanayi Bölgesi Bakanlar Kurulunun 15.07.1977 tarih ve 7/12207

sayılı karar ıyla kurulmuştur. 1. Organize Sanayi Bölgesi şehir merkezine 6 km mesafede

Erzincan Karayolu üzerinde 180 hektarlık bir alanda kurulmuştur. Toplam 189 adet sanayi

parselinin tamamı 114 müteşebbise tahsis edilmiş olup, 62 firma yatır ımlar ını tamamlayarak üretime geçmiştir, 49 firma inşaat aşamasındadır. Diğer 3 firma ise projelerini tamamlayarak

temel atma safhasına gelmişlerdir.

1.Organize Sanayi Bölgesinde yol, su elektrik ve kanalizasyon gibi çalışmalar

tamamlanmış olup alt yapısı hazır bir şekilde yatır ımcılara hizmet vermektedir. Doğal gazında

kullanılabilir olduğu Organize Sanayi Bölgesinde haberleşme alt yapısı tamamlanmış ve

bölgeye özel ADSL santrali kurulmuştur. Organize Sanayi Bölgesi Müdürlüğü binası 2003

yılında hizmete girmiş olup, bünyesinde sağlık ocağı, Gümrük Müdürlüğü ve İhracatçılar Birliği hizmet vermektedir.

29.01.2004 tarih ve 5084 sayılı Teşvik Yasasından dolayı artan talepleri kar şılamak

amacıyla 1. Organize Sanayi Bölgesinin 125 hektar daha genişletilmesine karar verilerek

kamulaştırma çalışmalar ına başlanmıştır. K ısa bir süre içerisinde arsa tahsislerine

başlanacaktır.



- 360 -

Sivas-Merkez 2. Organize Sanayi Bölgesi

2. Organize Sanayi Bölgesi olarak belirlenen ve l997 yılında yatır ım

programına alınan Sivas-Kayseri karayolu üzerinde mülkiyeti T. Demir Çelik İşletmeleri

Genel Müdürlüğü’ne ait 850 hektarlık alanın kamulaştırma çalışmalar ına başlanmıştır.

Gemerek Organize Sanayi Bölgesi

Kuruluş Çalışmalar ı 2000 yılında başlatılmış olup, yer seçimi yapılarak Müteşebbis

Teşekkülü oluşturulmuş ve Sanayi ve Ticaret Bakanlığınca onaylanmıştır. Kamulaştırma

işlemleri devam etmektedir.



- 361 -

Tablo K.2-2: Sivas-Merkez 1. Organize Sanayi Bölgesi’nin kullanım alanlar ı ve parsel durumu (Sanayi ve Ticaret İl


Özellikler I. K ısım II. K ısım Toplam

Toplam Alanı 73 Hektar 107 Hektar 180 Hektar

Sanayi Parsel Alanı 60 Hektar 80 Hektar 140 Hektar

Yollar 9 Hektar 10 Hektar 19 Hektar

Park,Yeşil Alan 4 Hektar 12 Hektar 16 Hektar

Sosyal Tesisler 1 Hektar 5 Hektar 6 Hektar

Toplam Parsel Sayısı 85 Adet 116 Adet 201 Adet

Sanayi Parsel Sayısı 80 Adet 109 Adet 189 Adet

Sosyal Tesis Parsel Sayısı 2 Adet 3 Adet 5 Adet

Tahsis Edilen Parsel Sayısı 80 Adet 109 Adet 189 Adet

Yatır ımcı Firma Sayısı 43 Adet 71 Adet 114 Adet

Üretime Geçen Sanayi Tesisi 32 Adet 30 Adet 62 Adet

İnşaatı Bitip Üretime Geçmeyen Firmalar 6 Adet 2 Adet 8 Adet

İnşaat Halindeki Sanayi Tesisi 5 Adet 36 Adet 41 Adet

Proje Safhasında Olan Firma Sayısı 1 Adet 2 Adet 3 Adet

Tahsis Edilmeyen Boş Parsel -- -- --



- 362 -

Tablo K.2-3: Sivas - Merkez 1.O.S.B.'ndeki parsel dağılımı (Sanayi ve Ticaret İl Müdürlüğü verileri, 2005).

Tahsisi

Yapılan Parsel Sayısı

Tesis Sayısı

1. OSB

Toplam

Sanayi

Parseli

Sayısı

Üretime

Geçen

İnşaatSafhasında

ProjeSafhasında

Tahsisi

Yapılamayan

Parsel

Sayısı

ÜretimeGeçen

İnşaatSafhasında

ProjeSafhasında

I.K ısım 80 63 16 1 0 32 11 1

II.K ısım 109 34 73 2 0 30 38 2

Toplam 189 97 89 3 0 62 49 3

*2008 yılı için İl Sanayi ve Ticaret Müdürlüğü taraf ından aynı veriler kullanılmıştır.

K.3. Sanayinin İlçelere Göre Dağılımı

Sivas İlindeki sanayii tesisleri; madencilik sektöründe 8, tekstil ve konfeksiyon

sektöründe 17, plastik ve PVC sektöründe 17, gıda sektöründe 71, mermercilik sektöründe 14,

yem sektöründe 5, mobilya-kanepe-yatak sektöründe 21, demir-çelik-alüminyum profil

sektöründe 3, inşaat sektöründe 5, ısı-cam sektöründe 2, kalorifer kazanı imalatı sektöründe 5

ve diğer sektörlerde ise 156 adet olmak üzere toplam 324 adet sanayii kuruluşu bulunmaktadır.

K.4. Sanayi Gruplarına Göre İşyeri Sayıları ve İstihdam Durumu

K.4.1. Sanayi Gruplarına Göre İşyeri Sayıları

Organize Sanayi Bölgesi’nde üretime geçen firmalar Tablo K.4-1'de, inşaatı

tamamlanan küçük sanayi siteleri ise Tablo K.4-3’de verilmiştir.



- 363 -

Tablo K.4‐1: Organize Sanayi Bölgesi’nde üretime geçen firmalar (Sanayi ve Ticaret İl Müdürlüğü verileri, 2005).

Sıra Müteşebbis Adı Üretim Konusu Yüzölçüm İstihdam

1 Bak Çivi ve Tel A.Ş. Çivi ve tel 11.200 20

2 Aktes Isı Ltd.Şti. Kalorifer kazanı 12.012 50

3 Akgül Kardeşler Ltd.Şti. Küp şeker 6.006 10

4 Mert Medikal Ltd.Şti. Naylon poşet 11.200 10

5 Estaş A.Ş.Eksantrik mili +Döküm

70.084 350

6 Seri Cam Ltd.Şti. Cam mozaik 11.629 30

7 Haksan Isıcam A.Ş. Cam 9.710 5

8 Bay-Tem A.Ş. Sentetik çuval 5.466 40

9 Uba Tekstil Ltd.Şti. Tekstil 5.512 30

10 Sipen A.Ş. PVC plastik 5.468 10

11 M.Cemalettin Akbaş Mobilya 5.600 30

12 Tramertaş A.Ş. Mermer 14.940 30

13 Ak Mermer A.Ş. Mermer 8.449 25

14 Ön Yıldız Ltd.Şti. İ plik 44.783 60

15 Emmioğlu Mermer AŞ. Mermer 22.626 30

16 Dekolıne Mobilya Mobilya 15.156 40

17 Gencer Polyester A.Ş.. Su Deposu 5.490 5

18 Gencer Ltd.Şti. Strapor 4.810 10

19 Sivas Alüminyum A.Ş. Alüminyum profil 21.929 20

20 Yalçın Ticaret Ltd.Şti. Yan.Sön.Gaz dolumu 5.170 10

21 Ocaklar Ltd.Şti. Elektrik mlz.+pano 5.153 20

22 Yunus Kanepe Ltd.Şti. Mobilya 18.638 35

23 Yıldır ım Çorap A.Ş. Çorap+iç çamaşır ı 35.741 70



- 364 -

24 Yılmaz Teknik Demir Doğ. Demir doğrama 10.500 10

25 Özde Kanepe Ltd.Şti. Mobilya 33.700 45

26 Tuğra Kanepe Ltd.Şti. Mobilya 33.972 40

27 Budaklı Plastik Ltd.Şti. Plastik Boru 5.000 10

28 Alpan Profil Ltd.Şti. Alüminyum Profil 5.000 10

29 Özkaya Gıda Ltd.Şti. Gıda (Kuruyemiş) 10.488 20

30 Mollaoğlu Ltd.(Hesaş Gıda) Gıda (Helva-Reçel) 18.201 15

31 Korkmaz Plastik Ltd.Şti. Ahşap Doğrama 8.500 5

32 İkbal Kanepe Ltd.Şti. Mobilya 26.396 100

33 Yay-Ka A.Ş. Mobilya 13.201 10

34 Yılka Tekstil A.Ş. Mobilya 29.728 20

35 Ballı Sar ı Kavuçuk AŞ.(Öykü) Mobilya 16.045 40

36 Aslı Mobilya A.Ş. Mobilya 23.698 50

37 Bio-Vet Ltd.Şti. Veteriner İlaç 5.437 10

38 Genç Bilgi A.Ş.(Laçin Boya) Boya 9.831 539 Ümit Şarküteri Ltd.Şti. Gıda (Bal Paketleme) 5.475 10

40 Koza Büro Mlz.Ltd.Şti. Mobilya 10.000 30

41 Atakan Grup Makine Ltd.Şti. Demir doğrama 5.000 30

42 Net Bor San.Ltd.Şti. Plastik boru 16.500 30

43 Ümit Gıda Ltd.Şti. Gıda (Unlu mamüller) 7.885 10

44 Lefaks Tekstil Ltd.Şti. Tekstil 33.002 250

45 Anadolu Tı p A.Ş. Tı bbi Malzeme 9.986 50

46 Dendi Mobilya Ltd.Şti. Mobilya 6.600 20

47 Bilim Kimya Ltd.Şti. Deterjan 6.600 50

48 Be-Ta Yapı Kim. Ltd. Şti. Yapı Kimyasallar ı 10.000 15

49 Çevik Çelik Kapı Ltd.Şti. Çelik Kapı 7.500 25



- 365 -

50 Sivas Yalçınlar Metal Ltd. Oto Remork 6.600 25

51 Sıvasan Ltd.Şti. Cam Mozaik 10.000 10

52 Işıkoğlu Ltd.Şti. Modüler Mobilya 10.000 100

53 Mehmet Pehlivan Cıvata 5.000 10

54 Newland Gübre Ltd.Şti. Gübre 5.600 10

55 Dörtgen Tekstil Ltd.Şti. Tekstil 10.000 500

56 E.Sıddık Solar Tekstil 25.996 50

57 Gökçeler Makine Ltd.Şti. Plastik Enjeksiyon 5.000 50

58 Yuvacı Tekstil A.Ş. Tekstil 24.998 120

59 Özyıldızlar Petrol Ltd.Şti. Sünger 20.987 80

60 Asal Day.Tük.Mlz.Ltd.Şti. Plastik 10.000 35

61 Sivas Ticaret Merkezi Bisiklet 15.000 25

62 Fimar Mermer A.Ş. Mermer 21883 50

Toplam 876.698 3.000


K.4.2. İstihdam

İlde kamuya ait 9 sanayi kuruluşu mevcut olup, bu işyerlerinde çalışan işçi ve memur

sayısı 3875’dir. Özel sektöre ait ise 324 tesis mevcut olup, bu işyerlerinde 8500 kişi

çalışmaktadır. Ayr ıca; inşaatı tamamlanan 5 merkez, 5 ilçede hizmet veren 10 adet küçük

sanayi sitesinde 1.608 işyerinde yaklaşık 4.353 kişi çalışmaktadır.



- 366 -

Tablo K.4-2 İnşaatı Devam Eden Küçük Sanayi Siteleri (Sanayi ve Ticaret İl Müdürlüğü verileri,

2005).

KSSAdı

İşyeri

Sayısı

Fiziki

Gerçekleşme

(%)

2005 Yı

lı

Sonu

Harcama

Tutarı YTL

2006Yı

lı

Ödeneği

YTL

Gürün 73 95 992.440.00 800.000.00

Kangal 70 100 1.132.000.00 600.000.00

Yıldızeli 70 40 750.000.00 800.000.00


Tablo K.4-3: İnşaatı tamamlanan küçük sanayi siteleri (Sanayi ve Ticaret İl Müdürlüğü verileri, 2005).

Adı Yeri İşyeri Sayısı

Merkez I Sivas 127

Merkez II Sivas 310

100.Yıl Sivas 88

Ahşap İşleri Sivas 58

4 Eylül Sivas 500

Şark ışla Şark ışla 172

Gemerek Gemerek 50

Suşehri Suşehri 103

Divriği Divriği 100

Zara Zara 100

Toplam 1608




- 367 -

Tablo K.4‐4: Ticari Meslek Kuruluşları (Sanayi ve Tablo K.4‐5: Kooperatifler (Sanayi ve Ticaret

Ticaret İl Müdürlüğü verileri, 2005). İl Müdürlüğü verileri, 2005).

Unvanı Sayısı Nevi Sayısı

Ticaret ve Sanayi Odası 1 Yapı Kooperatifi 152

Ziraat Odası 1 Motorlu Taşıyıcılar 40

Ticaret Borsası 1 Esnaf ve San. Kef. Krd. 12

Esnaf ve sanatkarlar Odalar

Birliği1 Tüketim 07

Esnaf ve Sanatkarlar Odası(Merkez-İlçe)

37 Toplu İşyeri Yapı 12

K.S.S. Yapı 15

Temin Tevzii 2

Es. San. Kef. Krd. Koop. Birliği 1


K.5. Sanayi Gruplarına Göre Üretim Teknolojisi ve Enerji Kullanımı

Bu konuda herhangi bir çalışma yapılamamıştır .

K.6. Sanayiden Kaynaklanan Çevre Sorunları

K.6.1. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Hava Kirliliği

Sivas kent merkezinin batı kesiminde bulunan çimento fabrikasına tak ılan filtreyle

duman ve SO2 gibi zararlı gazlar ın havaya olan olumsuz etkileri bertaraf edilmiştir.

K.6.2. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Su Kirliliği

Bu konuda herhangi bir çalışma yapılamamıştır.



- 368 -

K.6.3. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Toprak Kirliliği

Bu konuda herhangi bir çalışma yapılamamıştır .

K.6.4. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Gürültü Kirliliği

Sivas’ta faaliyette bulunan 1. Organize Sanayi Bölgesi ve faaliyete geçmek üzere olan

2. Organize Sanayi Bölgesi Kent Merkezi dışında bulunmakta olup, İlde sanayi tesislerinden

kaynaklanan gürültü kirliliği sorunu bulunmaktadır. Bu konudaki açıklayıcı bilgiler, Bölüm

O’da verilmiştir.

K.6.5. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Atıklar

Bu konuda Sivas özelinde herhangi bir çalışma yapılamamıştır.

K.7. Sanayi Tesislerinin Acil Durum Planı Bu konuda Hakk ında herhangi bir çalışma yapılamamıştır.


Sivas Sanayi ve Ticaret İl Müdürlüğü, 2004, Sivas Sanayi ve Ticaret İl Müdürlüğü


L. ULAŞIM, ALTYAPI VE HABERLEŞME

L.1. Altyapı

L.1.1. Temiz Su Sistemi

Sivas ili, içme suyu ihtiyacını Tavra Vadisi’nde bulunan kuyulardan kar şılamaktadır.

22 kuyunun (Toplam debi 1060.45 lt/sn) aktif olarak çalıştığı bölgede 3 adet toplama odası



- 369 -

mevcut olup, kuyulardan gelen sular pompalarla toplama odalar ına gönderilmektedir. Toplama

odalar ında toplanan sular, son olarak “Son Toplama Odası” olarak isimlendirdiğimiz toplama

odasında toplanmaktadır. Burada toplanan sular cazibeyle klorlama binasına gelmekte veklorlanması yapılmaktadır. Klorlamadan geçen sular 4 farklı depoya iletilmektedir. Bu mevcut

4 depodan Türkiş Depo Sivas şehrinin daha yüksek kottaki bölgelerini, Fabrika Depo orta

kottaki bölgelerini ve Kolej Depo da daha düşük kottaki bölgelerini beslemek üzere 3 kat

olacak şekilde projelendirilmiştir. Kar şıyaka Depo ise Kar şıyaka ve Esenyurt mahallelerini

beslemektedir. Bu depolarda toplanan sular herhangi bir terfi hattına gerek duyulmadan

cazibeyle şehir şebekesine verilmektedir. Sivas 4 Eylül Barajı ve İçme Suyu Ar ıtma Tesisi’nin

08.03.2007 tarihinde faaliyete geçmesiyle birlikte daha düşük kottaki mahalleleri (Nüfusun %

51’i) besleyen Kolej Depo içme suyu ar ıtma tesisinden ar ıtılan suyla beslenmektedir. Ve Tavra

Vadisi’nde çalışan 22 kuyunun bir k ısmı durdurulmuş ve 4 kuyu halihazırda çalıştır ılmaktadır.

Çalışan 4 kuyunun debisi 330 lt/sn’dir. İçme Suyu Ar ıtma Tesisi’nden şehir şebekesine verilen

suyun debisi ise 450 lt/sn’dir. Toplam debi ise 780 lt/sn olmaktadır.

Şehir şebekesinde kullanılan borular değişik çaplarda PVC, PE ve asbest olup derinliği

1m olacak şekilde döşenmiştir. Sivas ilinde su dağıtımı için çapı 100 mm’den çapı 1200mm’ye kadar değişen değişik cinslerde borular kullanılmaktadır. Bu boru hatlar ına isale hatlar ı

denir. Tavra Deresinde kuyulardan pompalarla elde edilen su depolara, oradan da geniş çaplı

borularla şehir şebekesine aktar ılır. Belli merkezlerde su depolar ında biriktirilen sular, tekrar

tı pk ı k ılcal damarlardaki gibi ana şebeke borular ından sokaklardaki borulara, onlardan da

kullanım yerlerindeki daha ince borulara ulaşır. Buradan evlerimizdeki musluklara kadar gelir.

Müdürlüğümüzce 2007 yılında toplam 1750 metre olmak üzere AÇB borular ın PE

borularla değiştirilmesi işi gerçekleştirilmiştir. Ayr ıca müdürlüğümüz 2007 yılında 24 kmPVC borulu yeni içme suyu hattı yapmıştır.

L.1.2. Atık Su Sistemi, Kanalizasyon ve Arıtma Sistemi

Kentin Alt Yapı Kanalizasyonu %95 oranında tamamlanmış olup atık sular ana

kolektörle toplanarak Çimento Fabrikası’nın kar şısında, şimdilik herhangi bir ar ıtma

yapılmaksızın K ızılırmak’a deşarj edilmektedir. Şehir kanalizasyon şebekesi uzunluğu 800

km’dir. I. kademede olan bölgelerin % 99’unun kanalizasyon problemi yoktur. II. kademede



- 370 -

yeni imara açılan bölgeler ve imar ı olup ta yapılaşması olmayan bölgeler hariç şehrin

kanalizasyonu tamamlanmıştır. II. kademede yer alı p ta yapılaşma olmayan bölgelerde

kanalizasyon yapılmamıştır. Yapılaşma oldukça kanalizasyon sorunlar ı çözülecektir.Kanalizasyon çalışmalar ının yanı sıra Atıksu Ar ıtma Tesisi’nin yapım çalışmalar ı da devam

etmektedir. Atıksu Ar ıtma Tesisi’nin yeri Ankara yolu Beton Travers Fabrikası’nın yanıdır.

Ayr ıca aşır ı yağışlardan kaynaklanacak taşk ın ve su bask ınlar ını önlemek için de şehrimizin

çeşitli kesimlerinde yaklaşık 17 km yağmur suyu hatlar ı döşenmiştir.

L.1.3. Yeşil Alanlar

İl merkezinde Sivas Belediyesi Park ve Bahçeler Müdürlüğü, park ve çocuk oyun

alanı, yeşil alan ve çevre düzenlemeleri, cadde ve bulvarlar ın orta refujlerinde yeşillendirme

ve ağaçlandırma çalışmalar ını yürütmektedir. Benzer çalışmalar, ilçe ve belde belediyelerince

de sürdürülmektedir.

Merkezdeki tüm park, yeşil alan ve refüjlerin toplam alanı 543.200 m2’dir. 2000 yılı

sayımına göre Sivas kentinin nüfusu 251.776‘dır. Buna göre kişi başına düşen yeşil alan

miktar ı 2,16 m2’dir.

Sivas kent merkezinde, ağaçlandırma çalışmalar ında kullanılan ağaç türleri; at

kestanesi, karaçam, gümüşi ıhlamur, doğu ladini, aylanthuz, yalancı akasya, top akasya, huş,

süs eriği, süs elması, akça ağaç, iğde, söğüt ve benzeri ağaçlardır. Çalı türleri ise leylak, ters

dut, k ızılcık, mazı, mahonya, ılgın, kartopu, japon ayvası, ateş dikeni, gül ve benzeri çalılardır.

L.1.4. Elektrik İletim Hatları


L.1.5. Doğalgaz Boru Hatları




- 371 -

L.2. Ulaşım

L.2.1. Karayolları

L.2.1.1. Karayolları (Genel Durum)

Sivas İl sınırlar ı içinden geçen devlet yollar ının toplamı 973 km olup, kaplama oranı %

99’dır. 2007 yılı sonu itibariyle Sivas İlinin devlet ve il yollar ındaki taşıt-km, yolcu-km ve

ton-km değerleri Tablo L.2.1.1-1’de verilmiştir.

Tablo L.2.1.1‐1: 2007 yılı sonu itibariyle Sivas İlinin devlet ve il yollarında taşıt‐ km, yolcu ‐ km ve ton‐km değerleri

(Karayolları 16. Bölge Müdürlüğü verileri, 2007).

( x 1000 )

Taşıt ‐ Km Yolcu ‐ Km Ton ‐ Km

Devlet Yolu İl Yolu Devlet Yolu İl Yolu Devlet Yolu İl Yolu

636.352 56.380 2.108.989 104.624 1.731.166 95.170

NOT: Yukar ıdaki tablada, 2008 değerleri henüz kesinleşmediğinden 2007 değerleri verilmiştir.

L.2.1.2. Ulaşım Planlaması

Sivas İç Anadolu Bölgesinde kuzey, doğu, batı ve güney bölgelerinin bağlantısını

sağlayan yollar ın kavşağında bulunan bir ildir.

Sivas İli Anadolu’nun merkezi yerinde olması nedeniyle oldukça önemli bir konuma

sahiptir. Bu nedenle ulaşım yönünden avantajlı bir durumdadır. Sivas İlinden diğer illere ve

ilçelere ulaşım karayolu, demiryolu ve havayolu ile sağlanmaktadır. Sivas için demiryolu

taşımacılığının önemi büyüktür.

L.2.1.3. Toplu Taşıma Sistemleri

Sivas kent merkezindeki ulaşım, Sivas Belediyesi’ne ait otobüsler, Belediye

denetiminde çalışan özel halk otobüsleri, ticari taksi ve dolmuş1ar taraf ından sağlanmaktadır.



- 372 -

L.2.1.4. Kent İçi Yollar

Şehrin 625.300 metre stabilize ve asfaltlı yolu mevcuttur. Kent içi yollar ın tamamı

asfaltlanmış durumdadır.

L.2.1.5. Araç Sayıları

Sivas İli genelindeki kayıtlı araç sayısı, 2008 yılı sonu itibariyle türlerine göre Tablo

L.2.1.5-1’de verilmiştir.

Tablo L.2.1.5‐1: Sivas İli genelinde 2008 tarihi itibariyle kayıtlı araç sayısı

Taşıt Cinsi Resmi Araç Ticari Araç Hususi Araç Toplam

Otomobil 352 810 36277 37439

Otobüs 200 626 94 920

Kamyon 598 2100 1746 4444

Minübüs 150 1952 1115 3217

Kamyonet 348 475 8575 9398

Traktör 82 10 22435 22527

Motosiklet 80 4 4769 4853

Jeep(Arazi Taşıtı) 89 13 228 330

Tanker 34 80 23 137

Özel Amaçlı Taşıt 137 19 155 311

Çekici 24 138 16 178

Genel Toplam 2094 6227 81660 83754



- 373 -

L.2.2. Demiryolları

L.2.2.1. Kullanılan Raylı Sistemler

Sivas’ta, kent içinde kullanılan hafif-ağır metro, banliyö ve tramvay gibi raylı sistemler

bulunmamaktadır.

L.2.2.2. Taşımacılıkta Demiryolları

Kent içerisinde raylı sistem bulunmadığından, demiryollar ı ile yolcu taşımacılığı

yapılmamaktadır.

L.2.3. Deniz-Göl ve Nehir Taşımacılığı

Sivas ilinde, coğrafik özelliklerin bir sonucu olarak deniz, göl ve nehir taşımacılığı

yapılmamaktadır.

L.2.4. Havayolları

Devlet Hava Meydanlar ı İşletmesi Sivas Hava Alanı, Sivas İlinin kuzey batısında

şehir merkezine 25 km mesafede olup, 1957 yılında hizmete açılmış, 7.470.284 m² yüz

ölçümlü araziye sahip ikili anlaşma ile sivil hava trafiğine açılmış. RWY 01/19 pisti 3811 x

45 m. ebadında, 150x44 – 120x240 m. ebadında Apron ve 253x24 m. ve 130x12 m. ebadında

bağlantı Taksiyolu hizmet vermektedir. Pist, Apron ve Taksiyolunun kaplaması Asfalt’tir.

Yıllık 8760 Uçak, 620.000 yolcu kapasitesine sahip k ış dönemi tarifeli iç hat seferleri,

İstanbul/Sivas/İstanbul programında,THY A.O.’nın haftada 7 gün, Sabihagökçen – Sivas– Sabihagökçen programında Sun Express Havacılık A.Ş.’nin haftada 2 gün

(Çar şamba,Cumartesi), İzmir-Sivas-İzmir programı Sun Express Havacılık A.Ş.’nin ise

haftada 2 gün (Çar şamba,Cumartesi) tarifeli seferleri gerçekleşmektedir. Havaalanımızda

Geçici Hudut kapısı ile Gümrük giriş-çık ış kapısı çerçevesinde, Gözen Air Havayolunun yaz

tarifesinde haftada 1 gün Almanya (Stutgart) - Sivas - Almanya (Stutgart) ve Almanya (Koln)

- Sivas - Almanya (Koln) dış hat charter seferleri gerçekleşmiştir. Hac ve Umre Seferleri



- 374 -

programlar ı dahilinde Cidde- Sivas charter seferleri gerçekleşmiştir. 2008 yılı içerisinde

gerçekleşen iç-dış hat toplam istatistik bilgileri, inen-kalkan tüm uçak 1.351 adet, gelen-giden

yolcu sayısı 130.568 kişi, yük (bagaj) miktar ı 1.214 tondur.

Terminal binasında hizmet veren kuruluşlar, Emniyet, Sağlık, Meteoroloji, THY,

HAVAŞ, Cafe hizmet vermekte olup, gelen giden yolcu salonlar ı idari k ısımlar ve VIP salonu

mevcuttur. Sivil Havacılık Kurallar ı gereği; Hava Meydanı çevresinde Terminal Hizmet

Binası diğer tesis ve mütemmimleri ile hava, kara taraf ı güvenlik tedbirleri Jandarma Güçleri,

Emniyet Güçleri, Özel Güvenlik Teşkilatı güçleri ile sağlanmaktadır.

Yeteri kadar acil güç kaynaklar ı mevcut olup, 10 saniyede devreye girerek hizmet

vermektedir.

Uçaklara akaryak ıt ikmal hizmetleri Petrol Ofisi A.Ş. taraf ından verilmektedir.

Meydanımızda hizmetin ifası için yangınla mücadele can ve mal emniyetinin

sağlanması, hava alanının hava trafiğine hazır hale getirilmesi meydan hizmetlerinin

yürütülmesi amacıyla yangın söndürme kurtarma araçlar ı, iş makineleri ve özel maksatlı

araçlar hizmet vermektedir.

Seyrüsefer hizmet kolaylıklar ını sağlayan transit uçuşlarda kullanılan UHF-VHF

cihazlar ı 24 saat faal tutulup hizmet vermektedir.

Seyrüsefer Yardımcı Cihazlar ı, (ILS-VOR-DME-NDB) tüm hava araçlar ı için önemli

bir kavşak noktası olarak 24 saat kesintisiz hizmet vermektedir.

2008 Yılında Meydanımızda Yapılan Çalışmalar;

1- Terminal ve Yolcu Salonlar ıyla İlgili Yapılan Düzenlemeler ve İyileştirme Çalışmalar:

Terminal binasın yolcu salonunda iki adet özürlü WC ıslak hacim oluşturularak hizmete

verilmiştir. Terminal binasının çatı ve oluklar ının bak ımı yapılmıştır. Terminal binasının iç ve

dış cephe boyası yenilenmiştir. Terminal binası yolcu salonunda bebek bak ım odası

oluşturularak hizmete verilmiştir. VIP salonunun komple iç tadilat onar ım-boyama işleri

yapılmıştır. Gelen-giden yolcu salonlar ına dört adet salon tipi klima alınarak montajı yapılarak



- 375 -

hizmete verilmiştir. Meydanımıza bağlı Gemerek VOR İstasyonunun çatı ve oluklar ın bak ımı

ile binanın iç ve dış cephe boyalar ı yapılmıştır.

2- Çevre Düzenlemesi ile İlgili Çalışmalar : İtfaiye ünitesi için 80 m² lil prefabrik bina alımı

yapılı p ve montajı tamamlanarak itfaiye personelinin idari bina olarak kullanımına verilmiştir.

Kuvvet Santralının giriş k ısım deforme olan karolar ı yenilenerek bördor döşemesi yapılmıştır.

Geçen yıldan kalan ağaçlandır ılacak bölgeye ağaç dikimine devam edilerek 4500 adet çam

ağacı dikimiyle toplam 130.000 adet ağaç dikimi yapılmıştır. Ayr ıca muhtelif ağaç türlerinden

70 adet ve 100 adet gül fidesi dikimi yapılmıştır.

3-Pist, Apron, Taksirut ile İlgili Çalışmalar: Meydanımız RWY 01/19 pist RESA çalışması

kapsamında RWY 01 RESA çalışmalar ı tamamlanmış, RWY 19 RESA çalışmalar ı olumsuz

hava şartlar ı sebebiyle 2009 yılına bırak ılmıştır. PAT (Pist-Apron-Taksiyolu) Sahalar ı işaret

çizgilerinin boyamama işi yapılmıştır.

4- Yıl İçi Yapılan Sosyal ve Sportif Faaliyetler: İtfaiye personelinin kurtarma ve yangınla

mücadele iş başı eğitimi yenilenmiştir. Kalite yönetim sistemi içerisinde verilmesi gereken

eğitimler yıl içerisinde sistem sorumlular ı taraf ından verilmiştir. Uçak kaza k ır ım ve yangınla

mücadele yönergesi çerçevesinde uçak kaza k ır ım ve yangına kar şı tecrübe kazanmalar ı için

ateşli yangın tatbikatı yapılmıştır.

5- Personeli İşe Özendirme ve Bürokrasiyi Azaltıcı İş Ak ışının Sağlanmasıyla İlgili Yapılan

Çalışmalar: Yıl içerisinde belirli günlerde birim amirleriyle, muayyen zamanlarda ise

personellerle k ısmı toplantılar yapılarak, Meydanın hava trafiğine güvenli, etkin, verimli bir

şekilde hazır hale gelebilmesi için bilgi ve görüş teatisinde bulunulmuştur.

Sivas Hava Alanı konuşlandır ıldığı bölge (yer) özelliği itibariyle hem Hava Alanı

çevresinde, hem de uçaklar ın iniş kalk ış istikametinin yak ın yerlerinde yerleşim yerlerininolmaması bak ımından insanlar ın hava araçlar ının olumsuz etkilerinden fazla

etkilenmediklerini.

Uçak ve hava alanı gürültüsü; yalnızca yolcular ı değil hava alanında çalışanlar ı, hava

alanı ve çevresindeki yerleşim bölge sakinleri, uçuş hattı üzerindeki alanlar ı ve yerleşim

bölgelerini de etkilemektedir. Özellikle alçaktan uçuşun çok büyük etkilerinin olduğu

bilinmektedir.



- 376 -

L.3. Haberleşme

Sivas şehir içi ve ilçe merkezlerinde telefon hatlar ının % 49’u yeraltından, % 51’i ise

havai hat olarak giderken. K ırsalda ki yerleşim yerlerinin % 75’i YARSER olarak yeraltına

alınmış, % 25’i hala havai hat kullanılmaktadır. Çalışmalar ımız şehir merkezinde ve k ırsalda

% 100’nü de yeraltına almaya yöneliktir.

İlçe merkezlerinde telefon hatlar ının %42’si yer altı, %58’i havai olup hatlar ın yer

altına alınmasına yönelik çalışmalar sürdürülmektedir. Köy ve Mezralar ın telefon hatlar ı ise

son yılda yapılan yar-ser ve kaz-ser çalışması ile 3.825.136 mt k ırsal telefon hatlar ı yer altına

alınmıştır. Yapılan bu yar-ser çalışmalar ı neticesinde boşalan 5000 adet telefon direği

sökülerek toplanmış olup bir miktarda olsa görüntü kirliliğinin önüne geçilmiştir .


Sivas Belediye Başkanlığı, Sivas Belediye Başkanlığı envanter verileri, 2005

Karayollar ı 16. Bölge Müdürlüğü, TCK 16. Bölge Müdürlüğü envanter verileri, 2005

L.4. İlin Plan Durumu

Konu hakk ında bilgi elde edilememiştir.

L.5. İldeki Baz İstasyonları Sayısı

Telekomünikasyon Kurumu Ankara Bölge Müdürlüğü taraf ından 05.11.2003

tarihiitibariyla Telekomünikasyon Kurumu Ankara Bölge Müdürlüğünce kesin onay

verilen GAS Baz istasyon sayısı 88’dir.



- 377 -


Sivas Belediye Başkanlığı, Sivas Belediye Başkanlığı envanter verileri, 2005

Karayollar ı 16. Bölge Müdürlüğü, TCK 16. Bölge Müdürlüğü envanter verileri, 2005

Türk Telekomünikasyon A.Ş., Türk Telekom 5.Bölge Müdürlüğü Sivas İl Telekom

Müdürlüğü, 2005.

Devlet Hava Meydanlar ı İşletmesi Genel Müdürlüğü, Sivas Meydan Müdürlüğü, 2005.

M. YERLEŞİM ALANLARI VE NÜFUS

M.1. Kentsel ve K ırsal Planlama

M.1.1. Kentsel Alanlar

M.1.1.1. Doğal Özelliklerin Kent Formuna Etkileri

Sivas, İç Anadolu Bölgesi’nin yukar ı K ızılırmak havzasında, K ızılırmak’a birkaç

kilometre uzaklıkta kurulmuş bir kenttir. 2 848 800 hektarlık yüzölçümüne sahiptir. İmar plan

alanı 7200 hektar, belediye sınır ı 8300 hektar, mücavir alan ise 86400 hektardır.

Sivas nazım imar planı hazırlanırken, Sivas çevresinin topoğrafik, toprak kabiliyeti, jeolojisi, bitki örtüsü, akarsular gibi doğal eşikler ile demiryolu, karayolu, havayolu gibi

ulaşım eşikleri ve mevcut arazi kullanımına ilişkin Sivas Çimento Fabrikası, Sidemas gibi

yapay eşikler Sivas kent formunu belirlemiştir.

M.1.1.2. Kentsel Büyüme Deseni

Sivas kenti, 250 bine varan nüfusuyla 40.6 km2’lik bir alana yerleşmiştir. Kentin

geleceğinde artan nüfusu ve gelişmesine bağlı olarak, mevcut kar ışık kent yerleşim alanıyla

birlikte başka kullanım alanlar ına da ihtiyaç duyulacağı açıktır. Bunlar ın başında toplu konut,

organize sanayi, çöp depolama, ağaçlandırma ve dinlenme alanlar ı gelir.

MTA Genel Müdürlüğü’nce gerçekleştirilen ve Sivas kentinin arazi kullanımına

yönelik yapılan araştırmalar ın bir bölümünü oluşturan “Sivas Belediyesi Mücavir Alanı Arazi

Kullanım Potansiyeli” (Şekil M.1.1.2-1) çalışmalar ıyla yukarda sözü edilen ihtiyaçlar üzerinde

değerlendirmeler yapılmıştır. Bu çalışmayla toplu konut alanlar ı, organize sanayi, çöp



- 378 -

depolama alanlar ı, dinlenme yerleri, ağaçlandırma sahalar ı ile Sivas kentinin önemli su

havzalar ı için koruma alanlar ı tayin edilmiş ve tedbirler önerilmiştir.

İklim ve zemin niteliği bak ımından, özellikle konut alanlar ının batı ve doğuyön1erinde gelişmesi olumludur. Güneye K ızılırmak'a doğru bir ge1işme, kuzey rüzgarlar ına

açık olmakla beraber, az dayanımlı alüvyonal zeminde ve tar ıma elverişli bir alanda yer

alacaktır. Doğuda kurulan Organize Sanayi Bölgesi bu yöndeki gelişmeyi teşvik etmektedir.

Batıda Çimento Fabrikası ve daha sonrasındaki arazi topoğrafyası, bu noktadan sonra

kentleşme açısından gelişmeyi engellemektedir. Ancak şehrin 20-30 km. batısında bulunan

Sıcak Çermik mevkii, hem dinlenme alanı hem de uydu kent yapımına uygun alanlar

durumundadır.



- 379 -

Şekil M.1.1.2-1: Sivas Belediyesi Mücavir Alanı Arazi Kullanım Potansiyel Haritası (Avcı ve diğerleri, 1997)



- 380 -

M.1.1.3. Planlı Kentsel Gelişme Alanları

Sivas’ta düzenli ve planlı şehirleşmenin sağlanması için; yerbilimleri açısından

irdelenen ve önerilen toplu konut, sanayi, katı atık depolama, rekreasyon ve ağaçlandırma

alanlar ının özellikleri özet olarak aşağıda sunulmuştur.

Mevcut Karışık Kent Yerleşim Alanının Durumu

Kentin kuruluşundan bu güne kadarki büyüme deseni; kamu yatır ımlar ı kentin

fiziki yapısını ve makro formunu ve gelişme yönlerini belirlemiştir. Cer Atölyesi ve M.S.B

ana tamir fabrikalar ı kentin güney batısında demir yolunun çizdiği geniş kavis içinde yer

almaktadır. Bu yatır ımlar kentin bu k ısmını gelişme alanlar ına kapatırken batı yönünde

gelişmeyi teşvik etmiştir. 1967 imar planında kentin batı ve doğusunda önerilen gelişme

alanlar ı 1970’lerden sonra dolmaya başlamıştır.

Kent merkezindeki konut yapılar ı, kamuya ve özel sektöre ait hizmet binalar ı,

fabrikalar v.b. yapılar genelde belli bir plan gözetilmeksizin, kar ışık bir şekilde iç çe

yerleşmiştir. Yenişehir, Kümbet, Mimar Sinan ve Alibaba mahalleleri İşhan, Çayboyu toplu

konut alanlar ı, Esenyurt bahçeli konut alanlar ı ve yeni imara açılan İmaret bahçeli konut alanı

gibi yeni konut yapım alanlar ının dışındaki eski yerleşim alanlar ı, kent merkezi içinde geniş

alanlar ı kaplamaktadır. İstasyon Caddesi ve Atatürk Caddesi boyunca binalar daha çok bitişik

düzende olmakla beraber, eski yerleşim alanlar ında ise bir iki katlı bahçeli konut şeklindedir.

Yaklaşık 69 000 konutluk (Sivas Belediyesi, 2002) ve 40 km2’lik bir alana yayılan kent

yerleşim alanında, zaman içinde eski yapılar ın yenilenmesi ve boş arsalar ın değerlendirilmesi

gerekmektedir. Dolayısıyla Sivas’ın yak ın gelecekteki konut ihtiyacının kar şılanması

bak ımından, mevcut kar ışık kent yerleşim alanından da yararlanılmış olacaktır.

Çayboyu Toplu Konut Alanı

Kentin hemen kuzeydoğusunda bulunan bu alan, güneye eğimli ve güneşe açık bir

konumdadır. Topoğrafyası az eğimli olup, zemin özellikleri ve alt yapı hizmetlerinin şehirle

bütünlüğü bak ımından uygun bir konuma sahiptir. Yüzey alanı yaklaşık 7 km2 olup, 14 000

civar ında konutun yapılabileceği bir kapasiteye sahiptir.



- 381 -

Bu bölgede belediye taraf ından TOK İ’ye dar gelirli vatandaşlar için toplu konutlar

yaptır ılmakta olup, I.Etapta 384 konut tamamlanmış, II. Etapta 464 konutun yapımına

başlanmıştır.

İşhanı Toplu Konut Alanı

Kar ışık kent yerleşim alanının 1 km kadar güneydoğusunda bulunan toplu konut öneri

sahası, K ızılırmak ve Fadlım Çayı’nın kuzeyden ve batıdan sınırladığı bir alandır. Şehir

merkezine K ızılırmak üzerindeki tarihi Eğriköprü ve son yıllarda inşa edilen yeni bir köprü ile

bağlanır. Fadlım Çayı üzerindeki bir köprüyle de Cumhuriyet Üniversitesi kampüs alanına

geçilir. Bu köprünün yenilenmesi durumunda, üniversitenin şehir merkeziyle olan ulaşımgüzergahının bu alandan geçmesi önerilir. Bu durumda İşhanı toplu konut öneri alanı, gerek

kent merkezine ve gerekse üniversiteye olan yak ınlığı nedeniyle, tercihli bir konut alanı

olacaktır. Yüzey alanı yaklaşık 6 km2 olup, 10 000 konut kapasitelidir.

İşhan bölgesinde 20.000 m2 alanda 288 konut yapılarak iskana açılmış, 54.000 m2

alanda 576 konut ve sosyal donatı alanlar ının inşaatı devam etmektedir. Ayr ıca bu bölgede

bahçeli ev ihtiyacını kar şılayacak bir plan çalışması da yapılmaktadır.

Esenyurt Toplu Konut Alanı

Kar şıyaka Mahallesi ile Esenyurt Sitesi arasında 3 km2’lik bir alandır. Kent merkezine

Kar şıyaka Mahallesi taraf ından K ızılırmak üzerindeki tarihi bir köprüden ve tren yolu

hemzemin geçidinin bulunduğu bir güzergahtan sağlanmaktadır. Dolayısıyla mevcut

konumunda önerilen Esenyurt toplu konut alanından kent merkezine rahat bir ulaşım

bulunmamaktadır. Bu nedenle ulaşımın rahat bir şekilde sağlanması için, 4 Eylül Sanayi Sitesimevkiinden bağlantı sağlanacak şekilde K ızılırmak üzerine yeni bir köprünün yapılması

önerilir. Esenyurt bahçeli konut alanı, Esenyurt Sitesi’nde başlatıldığı gibi yoğunluğun düşük

tutulduğu villa tipi bahçeli konutlar ın yapılabileceği bir alan olarak değerlendirilmektedir.

Şehir merkezine 5-6 km mesafedeki bu alan yaklaşık 3 000 konut kapasitelidir.



- 382 -

Atakent Toplu Konut Alanı

Mevcut kar ışık kent yerleşim alanının hemen batı devamında toplam yüzölçümü 5.5

km2 olan bir alandır. Alanın batısında çimento fabrikası ve fabrikaya ait taşocağı işletme

sahalar ı bulunur. Saha, kuzeyden konut yapımı için elverişsiz zemin özelliğindeki jipslerle

sınırlıdır. Güneye eğimli ve güneşe açık bir konumdadır. Önerilen alan, hakim rüzgar yönünün

kuzeyden güneye olması nedeniyle çimento fabrikasının baca dumanından oldukça az

etkilenmektedir. Mimar Sinan ve Atakent mahallelerinin devamında 10 000 konut kapasiteli

bir alandır.

Çayboyu Bahçeli Konut Alanı

Çayboyu mahallesi ile 4 Eylül Barajı arasındaki dere vadisi boyunca yeşilliğin bol

olduğu bir alandır. Daha çok alüvyon birikintisinin bulunduğu vadinin sağ ve sol

yamaçlar ında, konut için zemin özellikleri elverişli olmayan jips yayılımlar ı görülür. Alüvyon

düzlüğündeki alanın yüzölçümü yaklaşık 1.5 km2 olup, bu alana parsel m2 leri büyük tutularak

sayfiye evleri, hafta sonu evleri yapılabilir.

Sivas Kentinin yak ın gelecekte gelişebileceği ve yerbilimleri açısından yerleşime

uygun görülen alternatif alanlar ın yüzölçümü kent merkezi ile birlikte 63 km2 olup, bu alanda

yaklaşık 450 000 kişinin bar ınabileceği 90 000 konut yerleşmiş olacaktır.

Sanayi Yerleri

Sanayi yerleri olarak N.1.1.6’da mevcut organize sanayi bölgelerinin özellikleri

açıklanmış olmakla beraber Sivas için alternatif organize sanayi bölgesi yerleri de MTA

çalışmalar ıyla belirlenmiştir. Ancak alternatif saha belirlemelerinde, Sivas’taki zeminlerindaha çok yapılaşmaya uygun olmayan jipsli zeminlerden oluşması, sınırlayıcı bir faktör olarak

görülür. Bu nedenle, Sivas halk ının tercihi de göz önünde tutularak, sanayi bölgesi seçimleri

merkeze yak ın bir alanda yapılmıştır.

Önerilen yerlerden birinci alan, 2. Organize Sanayi Bölgesi olarak kurulmuş ve özel

sektör yatır ımlar ı başlamıştır. Şekil M.1.1.2-1’de görüldüğü gibi önerilen ikinci alan 1. ve 2.

Organize Sanayi Bölgelerinin yak ınında olup, yaklaşık 2.2 km2 dir. Güney cepheli ve güneşe



- 383 -

açık konumdadır. Ancak bu alanda oluşacak sanayi artıklar ının K ızılırmak’a kar ışmasını

önlemek amacıyla ar ıtma tesisi kurulmalı ve bunun, yak ın olması nedeniyle çöp depolama

sahası sızıntı sular ını da ar ıtacak şekilde gerçekleştirilmesi önerilir.

Bunlar ın dışında alternatif sanayi bölgesi olarak, Sivas Demir Çelik Fabrikası sahası ile

Sivas’ın 20 km batısındaki İşhanı civar ında bulunan alanlar ın da kullanımı önerilmektedir.

Katı Atık Sahaları

Katı atık konusu , “N. Atıklar” bölümünde ayr ıntılı olarak açıklanmış olmakla beraber,

düzenli bir depolama yapılabilmesi ve çevre sağlığı açısından sorunsuz bir alanın kullanımı

önerilmektedir. Dolayısıyla şehir merkezinin 10 km doğusunda bulunan bir alanın kullanımı

uygun görülmektedir. Çak ıltaşı, kumtaşı ve çamurtaşı ardalanmalar ının görüldüğü bu alanda

çamurtaşı ara düzeyleri geçirimsiz düzeyler olmakla beraber, depolama yapılacak alanın

kesinlikle sızdırmazlığının sağlanması gerekmektedir. Çukur alan dolgusu şeklinde

kullanılması gereken bu alanda, mevcut durumda depolamaya geçilmiş olması ve

sızdırmazlığa yönelik herhangi bir tedbirin alınmamış olması, önemli bir eksiklik olarak

görülmektedir. Sivas Belediyesi’nin K ızılırmak’ın kirletilmemesi için gerekli tedbiri

almasında fayda görülmektedir.

Rekreasyon Alanları

Şehir Merkezinde Kale Park ı, Selçuk Park ı, Ethembey Park ı, fuar, sportif tesisler,

çeşitli parklar ve Mısmılırmak etraf ı yeşil alanlardır. Bunlar ın dışında Sıcak Çermik, Soğuk

Çermik, Fidanlık, Paşa Fabrikası, Gardaşlar, K ızılkavraz, Paşapınar ı, Serpincik Göleti ve

Kayakevi Sivas Kent Merkezine yak ın önemli dinlenme alanlar ıdır. Ayr ıca Gürün-Gökpınar

ve Şuğul Vadisi, Gemerek-Sızır Şelalesi, Kangal-Balıklı Çermik, Şark ışla-Ortaköy Çermiği,

Yıldızeli-Ilıca Çermiği, Koyulhisar-Eğriçimen Yaylası, Hafik-Lota Gölü ve Tödürge Gölleri

ile Doğanşar Yaylası önemli turizm ve dinlenme yerleri konumundadır. Diğer taraftan Yıldız

Dağı k ış turizmi açısından oldukça önemli bir potansiyele sahip olup, bu alanda

değerlendirilmesi önerilir.



- 384 -

Ağaçlandırma Alanları

Oldukça az oranda ağaçlandır ılmış durumda bulunan Sivas kenti ve çevresinin

ağaçlandır ılmasına, önem ve hız verilmelidir. Erozyonun önlenmesi yanında ağaç ve yeşilin

bolluğu, özellikle çevrenin temizliği ve kent insanına bolca oksijen sağlanması yönünden de

başka bir değer taşımaktadır. Bu noktadan hareketle, K ızılırmak’ın güneyinde topoğrafyanın

kuzeye eğimli ve Sivas kentine bakan İşhanı Köyü ile Akören Köyü arasındaki alanlar ın

ağaçlandır ılması önerilir. Bu öneri alanındaki zeminler, genellikle gevşek yapılı, erozyona

uğrayan ve daha çok çam yetiştirilmesi için uygun özelliklere sahiptir. Ayr ıca Tavra Vadisi ile

4 Eylül Barajı koruma alanlar ının, Çelebiler yöresi heyelanlı alanlar ının, K ızılkavraz ve

Paşapınar ı dolaylar ının da ağaçlandır ılması önerilir.

M.1.1.4. Kentsel Alanlarda Yoğunluk

Sivas kent merkezi nüfusu, D.İ.E.’nin 2000 yılı resmi olmayan nüfus sayım

sonuçlar ına göre 250.307 kişi olup, nüfus yoğunluğu 42 kişi/hektardır.

M.1.1.5. Kentsel Yenileme Alanları Şehrin muhtelif mahallelerinde 18. Madde İmar Uygulamasıyla kentin yapısı

değişmekte ve daha modern şehir görünümüne kavuşmaktadır. İmar adalar ı birleştirilerek aynı

yoğunlukta bitişik nizam yerine ayr ık nizam yüksek katlı imar verilmektedir. (EMSAL

uygulamalar ı)

M.1.1.6. Endüstri Alanları

Yer Seçimiİl merkezinde endüstri alanı olarak 1. Organize Sanayi Bölgesi kurulmuş ve çalışmalar ı

devam etmektedir. Bunun yanında programlanan 2. Organize Sanayi Bölgesi ise kurulma

aşamasındadır.

1. Organize Sanayi Bölgesi, Sivas Kent Merkezine 6 km mesafede olup, Erzincan

karayolu üzerinde ve 180 hektarlık bir alan üzerinde bulunmaktadır. 1989 yılında, 40 hektarlık



- 385 -

bir alan Sivas Belediyesi taraf ından hafif endüstri sahası olarak kamulaştır ılmış ve halen

faaliyetlerine devam etmektedir.

M.1.1.7. Tarihi, Kültürel, Arkeolojik ve Turistik Özellikli Alanlar

Tarihi, kültürel, arkeolojik ve turistik özellikli alanlarla ilgili bilgiler, ayr ıntılı olarak

“G. Turizm” bölümünde anlatılmıştır.

M.1.2. K ırsal Alanlar


M.1.2.1. K ırsal Yerleşme Deseni

Sivas k ırsal yapısı üç ayr ı değişkenin etkisi altında şekillenmiştir. Bunlardan birisi

köylerin konumu ve iklimidir. Sivas köylerinin % 3.16’sı nehir kenar ı, % 6.88’i ova köyü, %

27.98’i sırt köyü, % 18.26’sı vadi köyü, % 52.41’i etek köyü ve % 21.34’ü dağ köyü

niteliğindedir.

Köylerin konumlar ı nedeniyle k ırsal ekonomiye küçük aile işletmeleri biçiminde

yapılan tahıl üretimi ve hayvancılık egemendir. Arazinin topoğrafik yapısı nedeniyle topraklar

çok parçalıdır. Tablo M.1.2.1-1’de k ırsal yerleşme deseni ile ilgili sayısal veriler, Tablo

M.1.2.1-2’de ise içme suyu yeterlilik durumu verilmiştir.

K ırsal yapıyı belirleyen diğer iki temel faktörden biri nüfus artışı, diğeri ise miras

nedeniyle topraklar ın parçalanarak küçük işletmeler (0-25 dekar) haline dönüşmesidir. Bu iki

faktör birlikte k ırsal nüfusun ekonomik darboğazda olmalar ına ve modern tar ım teknolojisinikullanma olanaklar ından yoksun kalmalar ına neden olmaktadır. Bu süreç, Sivas k ırsal

nüfusunu tar ım dışı alanlarda (kentler,ilçeler) iş bulmaya yöneltmiştir. K ırsal nüfusun,

kentlerle olan ilişkilerini sıklaştırmalar ı, köy içi dayanışmayı zayıflatmıştır.



- 386 -

Tablo M.1.2.1-1: Merkez ve k ırsal yerleşme deseni sayısal verileri (Sivas İl Özel İdaresi

Bilgi İşlem Müdürlüğü verileri, 2008 yılı sonu itibariyle )

Hizmet Dışı

(Yol

Hizmetinde)

Sıra

No

İLÇESİ

Köy

Sayısı

Genel

Mezra

Sayısı

Genel

Köy Mez.

Tesviye

(Km.)

Stabilize

Yol (Km.)

Asfalt

Yol

Ham

Yol

Toplam

Yol Ağı

(Km.)

1 Merkez 154 37 11 4 94 366 451 - 911

2 Ak ıncılar 30 6 1 - 11 62 68 - 141

3 Altınyayla 16 5 3 2 2 16 92 - 110

4 Divriği 107 84 10 7 195 442 74 - 711

5 Doğanşar 26 15 1 - 34 84 31 - 149

6 Gemerek 37 14 9 - 24 106 110 - 240

7 Gölova 29 9 7 - 6 57 42 - 105

8 Gürün 62 45 4 4 25 403 126 - 554

9 Hafik 76 52 6 2 48 455 88 - 591

10 İmranlı 104 56 4 6 71 399 96 - 566

11 Kangal 112 58 12 4 45 510 189 - 744

12 Koyulhisar 44 82 2 1 46 294 103 - 443

13 Suşehri 71 34 11 2 12 208 107 5 332

14 Şark ışla 97 12 9 - 49 337 211 4 601

15 Ulaş 39 25 4 1 39 208 93 6 346

16 Yıldızeli 122 14 6 3 44 486 253 - 783

17 Zara 130 175 5 9 182 620 106 10 918

Toplam 1256 723 105 45 927 5053 2240 25 8245

Not: Ulaşımda hizmet dışındaki köy ve mezralarımız T.C.K ‘dan faydalanmaktadır.



- 387 -

Köylerin kentlerle olan ilişki sıklıklar ındaki artışlara dayalı olarak tüketim

kalı plar ındaki modernleşmeler, k ırsal ailelerin harcamalar ını daha da artırmıştır. K ırsal nüfus,

artan harcamalar ı kar şılamak için ortakçılık, kiracılık yoluyla aile gelirlerini artırmak yerine

kent ve ilçe merkezlerinde marjinal işlerde çalışmayı tercih etmektedirler. Bu ise genç nüfusuntar ım dışı alanlara kaymasına ve başta hayvancılık olmak üzere tar ım üretiminin gerilemesine

yol açmaktadır.

M.1.2.2. Arazi Mülkiyeti

Sivas İli 28.488 km2 yüzölçümü ile ikinci, 1.256 köy sayısı ve 723 mezra sayısı

bak ımından Türkiye’nin birinci büyüklükteki ilidir. Yüzölçümü itibar ıyla Türkiye genel

ortalamasından 3 misli büyüklükte olan Sivas İli birçok ilden 4-5 misli daha büyüktür. Sadece

yüzölçümü yönünden değil, toplam yerleşim ünitesinin çokluğu (1979) ve köy yollar ı ağının

8.245 km’lik uzunluğu bak ımından da diğer illerden 3-4 kat daha büyüktür.

Hizmet alanımızda bulunan 1227 adet köyden 2008 yılı sonu itibariyle 436 adet köy

kanalizasyon hizmetine kavuşturulabilmiştir . 8.245 km köy yolu ağının 2.240 km (% 27)’sı

asfalt, 5.053 km (% 62)’si stabilize kaplamadır. Geri kalan 927 (% 11)’si km yol ağı alt yapısı

olmayan tesviyeli yol, 25 (% 0) km’si de henüz hiç girilmeyen ham yol niteliğindedir.

Sivas İl Özel İdaresi hizmet sahası içerisinde bulunan Köy ve mahalle olarak 1.931 yerleşim biriminin halen 1.706’si şebekeli, 184’u çeşmeli 41’ı ise susuz durumdadır. Yine

1931 yerleşim biriminden 1890’ü sulu, 41’si ise susuz durumdadır. Susuz durumdaki

ünitelerin tamamı mezra olup, bir çoğunda nufus bulunmamaktadır.

M.2. Altyapı Merkez ilçede şehir içindeki yollar ın % 95'i asfalt olup, gelişen ihtiyaçlar doğrultusunda

asfalt çalışmalar ı sürekli devam etmektedir. Özellikle yeni oluşan mahallelerde ve yeni açılan

yollardaki asfalt çalışmalar ı belli bir program dahilinde yürütülmekte iken, doğalgaz

çalışmalar ının başlamasıyla birlikte çalışmalar doğalgaz şirketiyle koordineli bir şekilde

yürütülecektir.

Su ve kanalizasyon şebekeleri % 100 oranında tamamlanmış olup, yeni oluşturulan

mahallelerin şebeke çalışmalar ı da devam etmektedir. 2005 yıl sonu itibariyle şehir içme suyu

şebeke uzunluğu 530 km’dir. Şebekenin 70 km’si ana hat olmak üzere 460 km’si 100 mm ve 150

mm çaplı borulardan oluşan sokak hatlar ıdır. 70 km’lik ana hattın % 49’u asbest, % 51’i çelik ve



- 388 -

PVC borudur. 2005 yılında yapılan çalışmayla 11 km’lik ana hat asbest borusu polietilen

borularla değiştirilerek asbest oranı % 33’e düşürülmüştür. Geriye kalan miktar ise 3 yıl

içerisinde değiştirilecek ve 5 milyon YTL’ye mal olacaktır.



- 389 -

Tablo M.1.2.1‐2: Sivas İli içme suyu yeterlilik durumu (Sivas İl Özel İdaresi Genel Sekreterliği ( Bilği İşlem Müdürlüğü verileri 2008

Toplam

Köy Adedi

(Hizmet İçi )

Toplam

Mezra Adedi(Hizmet İçi )

Çeşmeli

Köy

Adedi

Çeşmeli

Mezra

Adedi

Şebekeli

Köy Adedi

Şebekeli

Mezra

Adedi

Yetersiz

Köy

Adedi

Sıra

No

İlçe

Adı

Nüfus Nüfus Nüfus Nüfus Nüfus Nüfus Nüfus

150 37 1 2 149 35 - 1 Merkez

30220 1014 31 90 30189 924 -

30 6 - 1 30 4 - 2 Ak ıncılar

2140 140 - 20 2140 90 -

14 3 - - 14 3 - 3 Altınyayla

4959 100 - - 4959 100 -

107 84 4 29 103 43 - 4 Divriği

4378 818 28 229 4353 530 -

5 Doğanşar 26 15 1 1 25 14 -



- 390 -

1105 229 55 4 1050 225 -

32 11 2 5 30 5 - 6 Gemerek

7178 427 103 171 7075 220 -

29 9 - 3 29 6 - 7 Gölova

1327 156 - 61 1327 95 -

61 42 - 11 61 29 - 8 Gürün

8165 1740 - 270 8165 1451 -

76 52 1 10 80 36 - 9 Hafik

5301 1026 16 128 11887 1209 -

104 56 11 16 93 39 - 10 İmranlı

2846 671 65 84 5303 1051 -

109 58 2 19 107 39 - 11 Kangal

8520 1730 14 414 12212 2266 -

12 Koyulhisar 44 82 - 9 44 73 -



- 391 -

3803 3430 - 243 13496 4843 -

70 31 - 5 70 26 - 13 Suşehri

10915 1133 - 97 15853 1396 -

93 11 - 1 93 10 - 14 Şark ışla

12343 426 - 10 18620 531 -

37 18 - 2 37 16 - 15 Ulaş

4765 662 - 71 6066 817 -

116 14 - 5 117 9 - 16 Yıldızeli

30093 765 - 128 44141 693 -

129 175 2 41 127 119 - 17 Zara

5860 2659 27 354 9935 3003 -

1227 704 24 160 1203 499 -

Toplam

143918 17126 339 2374 212633 21529 -



- 392 -

M.3. Binalar ve Yapı Çeşitleri

M.3.1. Kamu Binaları

Şehir merkezinde belediye sınırlar ı içinde 63 adet mahalle mevcuttur. 2000 yılı Genel

Nüfus Sayımı kapsamında yapılan bina sayımı çalışmasında 28.07.2000 tarihinde toplam

olarak 27.144 adet bina mevcut olduğu saptanmıştır.

Eski yerleşim yeri olan şehir merkezinin bazı yer1eşim bö1ge1erinde halen kerpiç

dolgu ahşap binalar, kerpiç ve briket binalar mevcut olup, korunacak yapı olarak tescilli bulunanlar ın dışındakiler her gün azalmaya devam etmektedir. Sayılar ı hakk ında yeterli bilgi

bulunmamaktadır. Yeni yerleşim bölgelerinin yüksek katlı (3 kattan fazla yüksekliği olan

yerler) yerlerinde yapılar betonarme kargas olarak inşa edilmekte, kat sayısı üç kata kadar olan

yerlerde ise yapılar yığma yapı tarzında inşa edilmektedir.

Kamu binalar ı olarak; Hükümet Konağı ve Belediye Binası şehrin merkezinde yer

almaktadır. Büyük alan kullanımı gerektiren kamu kurumlar ı kentin batı kesiminde yer

almaktadır.

M.3.2. Okullar

Sivas İlinde 11 bağımsız ana okulu, 566 İlköğretim okulu, 77 lise ve dengi okul, 2

çıraklık okulu, 17 halkeğitim, 78 özel öğretim kurumu olmak üzere toplam 751 okul

bulunmaktadır.

M.3.3. Hastaneler ve Sağlık Tesisleri

Hükümet Meydanı’ndan kuzeye açılan koridorda sağlık tesisleri (Numune Hastanesi,Askeri Hastane) yer almaktadır. Kale Park ı yanında Sigorta Hastanesi ve daha batısında

Demiryollar ı Hastanesi bulunur. Üniversite Hastanesi ise kentin güneyinde, K ızılırmak’ı

geçtikten sonra kampüs alanı içinde yer almaktadır. Ayr ıca, K ızılırmak Mahallesi Fethi Akyüz

Caddesi üzerinde Emniyet Müdürlüğü civar ında 1 adet özel hastane yapılmakta olup şehir

merkezinde muhtelif yerlerde 4 adet özel poliklinik bulunmaktadır.



- 393 -

Tablo M.3.2‐1 Sivas İli Okul ve Kurumları (İl Milli Eğitim Müdürlüğü, 2008)

İ LÇ E S İ BAĞIMSIZ

ANAOKULU

ANASINIFI

İLK ÖĞRETİM

BSİO YİBO PİO

ÖZELİLK

ÖĞRE-TİM

ÖZELEĞİTİM

GENELLİSE

ÖZELLİSE

MESLEK TEKNİK

LİSEÇIRAKLIK

HALK EĞİTİM

MERKEZ 5 93 100 50 2 - 3 5 18 3 10 1 1

AKINCILAR - 2 2 3 - - - - 1 - - - 1

ALTINYAYLA - 11 11 8 - - - - 1 - - - 1

DİVR İĞİ 1 - 7 1 1 - - - 1 - 3 - 1

DOĞANŞAR - 1 1 - 1 - - - 1 - - - 1

GEMEREK - 14 13 19 1 - - - 4 - 3 - 1

GÖLOVA - - - - 1 - - - - - 1 - 1

GÜRÜN - 12 11 23 1 - - - 1 - 2 - 1

HAFİK - 4 2 13 1 - - - 1 - 1 - 1

İMRANLI - 3 2 3 1 - - - - - 1 - 1

KANGAL 1 7 13 24 1 - - - 3 - 1 - 1

KOYULHİSAR - 6 6 19 1 - - - - - 2 - 1

SUŞEHR İ 1 14 8 36 1 - - 1 3 - 5 - 1

ŞARKIŞLA 1 16 18 30 1 - - - 2 - 5 1 1

ULAŞ - 9 7 14 1 - - - 1 - - - 1

YILDIZELİ 1 28 32 51 1 - - - - - 3 - 1

ZARA 1 6 9 8 1 - - - 1 - 2 - 1

TOPLAM 11 226 242 302 16 - 3 6 38 3 39 2 17



- 394 -

M.3.4. Sosyal ve Kültürel Tesisler

Kültür Merkezi şehrin merkezine yak ın Kale Park ı yanındadır. Ayr ıca kent

merkezindeki Selçuklu eseri medreseler ve Selçuk Park ı sosyal ve kültürel amaçlı olarak

kullanılmaktadır.

M.3.5. Endüstriye1 Yapılar

Organize Sanayi Bölgesi, şehrin doğusunda yer almaktadır. Çevre yolunun güneyinde

4 Eylül Küçük Sanayi Sitesi bulunmaktadır. Batı kesimde bulunan Çimento Fabrikası ise

şehrin batıya doğru gelişmesini engellemektedir.

M.3.6. Göçer ve Hareketli Barınaklar

Göçer ve hareketli bar ınaklarla ilgili herhangi bir veri elde edilememiştir.

M.3.7. Otel-Motel ve Turizm Amaçlı Diğer Yapılar

İl Merkezinde 23 otel ve 5 adet turizm amaçlı motel bulunmaktadır.

M.3.8. Bürolar ve Dükkanlar

Sivas Kent Merkezindeki büro ve dükkan sayısı (2005 yıl sonu itibariyle) 11527

adettir.

M.3.9. K ırsal Alanda Yapılaşma

Planı bulunmayan belediye mücavir alan sınırlar ı içerisinde kalan yerlerde bir ve iki

katlı bağ evi niteliğinde yapılar yapılmaktadır.

M.3.10. Yerel Mimari Özellikler

Sivas, Selçuklular dönemine ait çok sayıda tarihi eseri bulundurması bak ımından tarihi

ve estetik bir görünüme sahiptir (I. Turizm bölümünde sunulmuştur). Bu eserler, güncel

binalarla yan yanadır. Son yıllarda yapılan binalar ın dış cepheleri genellikle çeşitli renk vedesenlerle süslenmekte ve estetik görünümler sunmaktadırlar.

M.3.11. Bina Yapımında Kullanılan Yerel Materyaller




- 395 -

M.4. Sosyo-Ekonomik Yapı

M.4.1. İş Alanları ve İşsizlik

Sivas, nüfus bak ımından ülkemizin dengesiz büyüyen illerinden olup, 1927 yılında329.741 olan nüfus, takip eden 8 yıl içinde yıllık % 34.05 artarak 1935 yılında 432.986’ya

ulaşmıştır. Cumhuriyetin ilk yıllar ında nüfus hareketliliğini sağlayan önemli faktör savaşlar

sonucu ortaya çıkan göçlerdir. 1935 yılına kadar Kafkasya’dan Sivas’a gelenlerin sayısı

11.000, Balkanlardan gelenlerin sayısı 6.600’e ulaşmıştır. İldeki nüfus artışında göçmenlerin

payı % 5.1 olmuştur.

Ancak sanayileşme süreci ile birlikte k ırsal kesimden kentsel kesime büyük bir nüfus

hareketliliği yaşanmaktadır. Bu süreci sanayileşmiş ülkeler geçtiğimiz yüzyılda yaşamışkenülkemizde 1950 yılından sonra göçler hızlanmıştır. 1960 yılından sonra Batı Avrupa ülkelerine

işgücü göçü olmuştur. İç ve dış göçlerden en büyük pay alan illerimizin başında Sivas

gelmektedir. Geri kalmış yörelerden sanayileşme sürecinde daha ileri olan yörelere iç göçler

hala sürmektedir.

Türkiye genelinde 1965-1985 dönemine ait beşer yıllık dönemler halinde göç

istatistikleri incelendiğinde 3 milyon kişi ikametgahını değiştirmiştir.

1965-1985 döneminde 67 İlin 20’sinin aldığı göç, verdiği göçten fazla olmuştur. Net

göç alan illerin tamamı, sosyo ekonomik bak ımdan gelişmiş batı bölgelerinde, göç veren iller

ise Doğu, İç Anadolu ve Karadeniz bölgelerinde bulunmaktadır. Ülkemizde nüfus

hareketlerinin büyük çoğunluğunu k ırdan kente göçler teşkil etmektedir. Sivas da göç veren

illerin başında gelmektedir. Sivas; 1965-1970 döneminde 31.768 (%0 44,21), 1970-1975

döneminde 33.389 (%0 46,00), 1975-1980 döneminde 50.250, 1980-1985 döneminde 37.671

göç vermiştir. Özellikle son dönemlerde en fazla göç veren birkaç ilimizden birisi Sivas’tır.

Sivas özellikle savaş dönemlerinde göç almış bir bölgemizdir. 1854 K ır ım Savaşı ve

1877-1878 Rus Savaşından sonra Sivas Vilayetine Kafkasya, Kars, Erzurum’dan muhacirler

gelmişlerdir.

1975-1980 döneminde k ırdan kente göç Sivas’ta Türkiye genelinin % 1.09’unu

oluştururken 1980-1985 döneminde ise % 2.72’e yükselmiştir. K ırdan kente göç edenlerin İl

nüfusuna oranı da Türkiye ortalamasının iki katından fazladır.



- 396 -

İç göç, 33.463 kişi, dış göç 109.914 kişi ve net göç 76.451 kişidir. Sivas’tan en fazla

göç sanayileşmiş illere doğru olmaktadır. Bu dönemde İstanbul’a büyük bir göç yaşanmış,

bunu Ankara, İzmir ve Kocaeli takip etmiştir.

Göç edenlerin büyük çoğunluğunu 15-64 yaş grubunda yoğunlaşmaktadır. Sivas’tan

göç edenlerin % 19.88’i 15-14 yaş grubu, % 20.07’si 64+ yaş grubunu, geri kalan ise çalışma

çağı nüfusunu oluşturmaktadır. Aynı dönemde k ırdan kente göç eden nüfusta 5-14 yaş grubu

% 31.35, 15-24 yaş grubu % 29.71 ve 25-44 yaş grubu ise 27.28’dir. Diğer yaş gruplar ı

itibariyle incelendiğinde Sivas ortalamasının Türkiye ortalamasından özellikle 25-44 yaş

grubunda yüksek olduğu ortaya çıkmaktadır.

Göç istatistiklerinde 0-4 yaş grubu dikkate alınmaktadır. 1985-1990 dönemindeSivas’taki iç göçlerde okuma yazma bilmeyenler % 12’yi, çoğunluğu % 45.35 ile ilkokulu

bitirenler oluşturmaktadır. Yüksekokulu bitirenlerin oranı ise % 12.12’dir. Dış göçlerde

yüksekokul bitirenlerin payı % 5.56’dır. İktisadi faaliyet kollar ına göre ise tar ım kesiminde bir

çözülme yaşanmaktadır (% 17.49). Toplam hizmetler ve kişisel hizmetler kesimindeki oran %

38.48’dir. Göçlerde en büyük pay ücretli kesimindir (iç göçlerde % 67, dış göçlerde % 82). Bu

oran işverenlerde % 1’den düşüktür.

M.4.2.Göçler


M.4.3. Göçebe İşçiler (Mevsimlik)

İlin 12 yaş ve üstü çalışan nüfusu (320.956) toplam nüfusun % 41.8’ini

oluşturmaktadır. Çalışan nüfusun tar ımdaki payı % 69.2, sanayi iş kolundaki payı ise

(madencilik + imalat sanayi + elektrik + gaz ve su) % 6.01’dir. Ekonomik açıdan faal

nüfusunun büyük bir çoğunluğu (% 69.2) tar ım sektöründe çalışmaktadır (bu oran bölge için

% 50.48, Türkiye için % 53.66’dır). Tar ım sektöründe çalışanlar ın sayısı 222.069 kişi olup,

göçebe mevsimlik işçi çalıştıran özel müteşebbis taraf ından yürütülen iş yerleri bulunmamakta

ve tar ım alanında ise işgücü itibariyle herkes kendi işini yapmaktadır.



- 397 -

Ancak kamu kuruluşlar ında mevsimlik işçi çalıştır ılmaktadır. Bu kamu kuruluşlar ında

toplam 1.513 kişi mevsimlik işçi olarak çalışmaktadır.

İl, ekonomik açıdan faal nüfusunun 185.983’ünü (% 57.9) erkek, 134.973’ünü (%42.1) ise kadın nüfusu oluşturmaktadır. Aktif nüfusun işteki durumuna göre dağılımına

bak ıldığında ise 80.539’unun (% 25) ücretli, 1.603’ünün ( 0.5) işveren, 76.149’unun (% 23.7)

kendi hesabına çalışan, 162.643’ünün (% 50.6) ücretsiz aile işçisi olduğu görülmektedir.

İl ekonomik açıdan faal nüfusunun 185.983’ünü (% 57.9) erkek, 134.973’ünü (%

42.1) ise kadın nüfusu oluşturmaktadır. Aktif nüfusun işteki durumuna göre dağılımına

bak ıldığında ise 80.539’unun (% 25) ücretli, 1.603’ünün (% 0.5) işveren, 76.149’unun (%

23.7) kendi hesabına çalışan, 162.643’ünün (% 50.6) ücretsiz aile işçisi olduğu görülmektedir

Sivas İli İş ve İşçi Bulma Kurumu Şube Müdürlüğü verilerine göre 1997 yılı itibariyle,

8.207’si genel, 112’si sakat ve 36’sı eski hükümlü olmak üzere toplam 8.355 kişinin

başvuruda bulunduğu ve bunlardan 2.894’ü genel, 251’i sakat ve 8’i eski hükümlü olmak

üzere toplam 2.927 kişinin işe yerleştirildiği görülmektedir.

M.4.4. Kent Toprağının Mülkiyet Dağılımı

Sivas Kenti bir merkez ve merkezin çevresinde giderek gelişen bir yapıya sahiptir.

Mevcut kent makro formu batıda çizgisel olmakla birlikte genel olarak oval ve sık ışık bir

yapıdadır. Merkezdeki meydandan kuzeye açılan koridorda idare, sağlık ve eğitim tesisleri yer

almakta ve askeri alanla sınırlanmaktadır. Batı koridorunda karayolu boyunca ticaret, sosyal

donatı alanlar ı bulunmakta ve daha batıda büyük alan gerektiren kamuya ait idari tesisler ve

kooperatiflere ait küçük sanayi tesisleri yer almaktadır.

Merkeze yak ın eski mahallelerde, genelde mal sahibi bulunan yerli aileler vardır.

Buralarda eski doku parsel ve yol özellikleri çok katlı yapılaşmaya uygun olmamasına rağmen

arazi fiyatlar ı ve merkeze yak ınlık gibi etkenler, bu alanlarda çok katlı yapılaşma talebini

zorlamaktadır. K ırsal alandan gelen, gelir ve yaşam düzeyleri k ısıtlı aileler kentin kenar

semtlerinde tek katlı bahçeli evleri tercih eden ve mal sahibi olma arzusundaki kesimdir.



- 398 -

Belediye taraf ından ihdas edilen gecekondu önleme bölgelerinde ucuz, iki katlı ve beş

katlı parseller üretilmiştir.

Merkezde 18. Madde Uygulaması yapılarak, imara uygun olmayan parseller imarauygun hale getirilmekte ve mülkiyet sorunu çözümü sağlanmaktadır. Ancak küçük parsel

sahiplerinin yüksek rant talepleri nedeniyle yapılaşma gecikmektedir. Şehrin batı ve doğu

yönündeki büyük tarlalarda, parsel sahiplerince parselasyon planlar ı yaptır ılarak, yol ve yeşil

alanlar Belediye mülkiyetine geçmek kaydıyla imara uygun parseller üretilmektedir.

Maliye Hazinesine ait parseller ise, resmi kurum tesisleri ve ağaçlandır ılacak alanlar

olarak kullanılmaktadır.

M.4.5. Konut Yapım Süreçleri

Kentin nüfus artışına bağlı olarak, çeşitli bölgelerde yeni konutlar yapılmaktadır. Bu

konutlar, çoğunlukla kooperatif ve yap-sat usulüyle inşa edilmektedir. Bunlara ilave olarak

2004 yılından itibaren Baş bakanlık Toplu Konut İdaresi de şehrimizde konut üretmektedir.

M.4.6. Gecekondu Islah ve Önleme Bölgeleri

Kenar mahallelerde yapılaşmanın planlı bir sürece bağlanması için 3 mahallede 4 ayr ı

gecekondu önleme bö1gesi oluşturulmuştur:

Aydoğan I ve II nolu G.Ö.B.

K ılavuz III nolu G.Ö.B.

Aydoğan IV nolu G.Ö.B.

K ılavuz V nolu G.Ö.B. : Bu alanda 1. etap k ısmında toplu konut alanı olarak düşük

gelir grubuna yönelik konut inşaatlar ı başlamıştır.



- 399 -

M.5. Yerleşim Yerlerinin Çevresel Etkileri

M.5.1. Görüntü Kirliliği

Şehrin muhtelif mahallelerinde metruk binalar ve rasgele yapılan garaj v.s. ler mevcut

olup bunlar program dahilinde yık ılmaktadır.

M.5.2. Binalarda Ses İzolasyonu

Belediye imar yönetmeliğinde ses izolasyonu ile ilgili özel bir hüküm yoktur. Yalnızca

kültür merkezi, düğün salonu gibi öze1likli binalarda gerekli önlemler alınmaktadır.

M.5.3. Havaalanları ve Çevresinde Oluşturulan Gürültü Zonları

Sivas Havaalanı, kente 23 km mesafede ve kente göre daha yüksek kotta

bulunduğundan, gürültü sorunu oluşturmamaktadır.

M.5.4. Ticari ve Endüstriyel Gürültü

Sivas’ta ticari ve endüstriyel kullanımlardan kaynaklanan gürültü, sorun oluşturacak

boyutta değildir. Bu tür gürültülerin önlenmesi için herhangi bir tampon bölge

oluşturulmamıştır.

M.5.5. Kentsel Atıklar Kentsel atıklar, Belediye Temizlik Müdürlüğü bünyesinde yapılan çalışmalarla

toplanmaktadır. Toplanan bu atıklar kent merkezine 15 km uzaklıktaki Erzincan çevre yolu

üzerinde bulunan Haçın Deresi mevkiinde bulunan 106.3 hektarlık katı atık depolama alanında

depolanmaktadır. Yaz aylar ında ortalama 350 ton/gün, k ış aylar ında ise 550 ton/gün'lük evsel

atık toplanı p taşınmaktadır. Hastane ve sağlık ocaklar ından toplanan öze1 atıklar çöp depola-



- 400 -

ma sahasının ayr ı bir bö1gesinde depo1anmakta olup, üzeri toprak dolgu ile örtü1mesi

sağlanmaktadır.

M.5.6. Binalarda Isı Yalıtımı

Belediye imar kanununun ilgili yönetmelik1erinde çeşitli hükümler yer almaktadır. Bu

hükümlere göre gerek inşat ruhsatı verilirken, gerekse kullanma ruhsatı verilirken gerekli

inceleme ve denetimler yapılmakta, özellikle çatı ve dış duvarlarda yapılması gerekli

çalışmalar yapılmadan ruhsat verilmemektedir.

M.6. Nüfus

M.6.1. Nüfusun Yıllara Göre Değişimi

Sivas İli, Osmanlı Devletinde Amasya, Çorum, Yozgat, Divriği, Samsun ve Arapgir

yerleşim yerlerini kapsayan “Eyaleti Rum”un merkezi olmuştur. 1831 yılında yapılan

sayımlara göre Sivas livasının nüfusu 97.253 Müslüman ve 18.537 gayrimüslim olmak üzere

115.790 kişidir. 1919 yılı nüfus rakamlar ına göre Sivas vilayeti nüfusu 1.169.443’tür. Bu

sayımda merkez ilçenin nüfusu 43.000 olarak verilmiştir. Savaşlarda serhat bölgelerimizdeki

nüfusun sığınma yeri olan Sivas, Anadolu’nun kurtuluşunda bir kongreye mekan olmuş

Cumhuriyetle birlikte önemini korumuştur. Cumhuriyet dönemine 1927 yılından itibaren

başlayarak nüfus sayımlar ında Sivas İlinin nüfusu ve dağılımı aşağıda değerlendirilmektedir.

Sivas, nüfusu bak ımından ülkemizin dengesiz büyüyen illerinden birisidir. Tablo

M.6.1-1’de 1927-2008 yıllar ı arasında nüfus miktar ı, yıllık nüfus artış hızlar ı ile köy ve şehir

nüfusundaki artışlar ele alınmıştır.



- 401 -

Tablo M.6.1-1: Sivas’ın 1927-2008 Yıllar ı Arasındaki Nüfusunda Meydana Gelen Değişmeler (Sivas Nüfus İl Müdürlüğü,

1998)

Yıllık Nüfus

Artışı (%)

Cinsiyet

Dağılımı (%)

Nüfus Payları

(%)

Nüfusta

Artışlar (%)Yı

llar

Sivas’ın

Nüfusu

Türkiye Sivas Erkek Kadın Şehir Köy Şehir Köy

1927 329.741 - - 46.98 53.02 17.30 82.70 - -

1935 432.996 21.10 34.05 48.95 51.05 15.04 84.96 16.53 37.43

1940 468.243 19.59 15.65 49.38 50.62 16.81 83.19 37.89 11.44

1945 490.443 10.59 9.28 49.66 50.84 16.31 83.69 3.32 10.47

1950 542.004 21.73 19.97 49.38 50.62 17.04 82.96 28.67 18.23

1955 590.869 27.75 17.26 49.16 50.84 19.57 80.43 44.97 11.07

1960 669.992 28.53 25.11 50.17 49.83 22.31 77.69 51.32 18.16

1965 705.186 24.63 10.26 46.69 50.31 23.92 76.08 24.16 6.08

1970 731.921 25.19 7.44 48.97 51.03 28.88 71.12 45.12 -6.04

1975 741.713 25.01 2.66 50.63 49.37 32.13 67.87 24.00 -6.701980 750.144 20.65 2.26 49.69 50.31 36.42 63.58 27.33 -10.80

1985 772.209 24.88 5.80 49.57 50.43 40.84 59.16 28.68 -8.59

1990 767.481 21.17 -1.23 49.92 50.08 49.77 50.23 38.33 -33.96

1997 707.645 15.49 -11.54 - - 55.18 44.82 22.44 -17.74

2000 755.091 18.28 -1.54 50.756 49.244 55.86 44.14 8.72 -13.64

2007 638.464 18.30

2008 631.112 13.10



- 402 -

1927 yılında 329.741 olan Sivas ili nüfusu, takip eden 8 yıllık süreçte %0 34.05

artarak 1935 yılında 432.996’ya ulaşmıştır. Cumhuriyetin ilk yıllar ında, nüfus hareketliliği

sağlayan önemli faktör savaşlar sonucu ortaya çıkan göçlerdir. 1935 yılına kadar

Kafkasya’dan Sivas’a gelenlerin sayısı 11.000, Balkanlardan gelenlerin sayısı 6.600’e

ulaşmıştır. İldeki nüfus artışında göçmenlerin payı % 5.1 olmuştur.



- 403 -

Tablo M.6.1-2: Sivas İlinin 2008 yılı itibariyle Adrese Dayalı Nüfus Sayımı sonuçlar ı (TUİK, 2008).

Sıra No İlçeler Şehir Merkezi Belde ve Köyler Toplam

1 Merkez 288,693 40,318 329,011

2 Ak ıncılar 3,186 2,463 5,649

3 Altınyayla 3,194 7,327 10,521

4 Divriği 11,388 6,088 17,476

5 Doğanşar 1,759 1,481 3,240

6 Gemerek 5,941 22,730 28,671

7 Gölova 1,531 1,813 3,344

8 Gürün 9,680 11,893 21,573

9 Hafik 2,618 6,427 9,045

10 İmranlı 3,509 4,604 8,113

11 Kangal 10,522 16,729 27,251

12 Koyulhisar 4,839 8,711 13,550

13 Suşehri 13,715 13,226 26,941

14 Şark ışla 20,761 21,082 41,843

15 Ulaş 3,168 8,126 11,294

16 Yıldızeli 9,430 41,601 51,031

17 Zara 11,835 10,724 22,559

Genel Toplam 405,769 225,343 631,112



- 404 -

Sivas’taki nüfus artış hızını Türkiye ortalaması ile kar şılaştır ıldığında; 1935 sayımına

göre ilde yıllık nüfus artış hızı %0 34.05 iken Türkiye ortalaması %0 21.10 olmuştur. Daha

sonraki dönemlerde nüfus artış hızı hep Türkiye ortalamasına göre azalma gösterirken 1950

yılından sonra daha da hızlanmıştır. 1950 nüfus sayımına göre Sivas’ta nüfus artış hızı %0

19.97, Türkiye ortalaması %0 21.73’dür. Bunun sebebi iç ve dış göçlerdir. 1990 nüfus

sayımında nüfus artış hızı %0-1.23’e düşmüştür. Bu sayım yılında Türkiye’de ortalama nüfus

artış hızı %0 21.71’dir. İlin nüfusu, 1990 nüfus sayımına göre 767.481 kişi 1997 nüfus

tespitine göre 707.645, 2000 yılı nüfus sayımına göre 755.091, 2007 yılı nüfus sayımına göre

638.464, 2008 yılı nüfus sayımına göre 631.112’tir.

Sivas İlinin 2008 yılı itibariyle Adrese Dayalı Nüfus Sayımı sonuçlar ı (TUİK, 2008)

tablo M.6.1-2’de verilmiştir.

M.6.2. Nüfusun Yaş, Cinsiyet ve Eğitim Gruplarına Göre Dağılımı

Sivas İlinde gözlenen doğurganlık ve cinsiyet dağılımı Tablo M.6.2-1’de verilmiştir.

Bu tabloda görüldüğü gibi Sivas ilinde doğum yapan kadın başına canlı doğan çocuk sayısı

1980 sayım yılında 5.21, 1985’de 5.11 ve 1990 yılında 5.05’tir. Dolayısıyla doğumlarda bir

azalmanın olduğu görülmektedir. Ancak 1990 sayımında Türkiye geneli itibariyle bu sayı

4.06’dır. Aradaki fark ise 0.992’dir. Demek ki ildeki her kadın Türkiye ortalamasına göre 0.99

fazla çocuk doğurmaktadır. Ölümlerde, sağlık koşullar ının da iyileşmesine paralel olarak bir

azalma olduğu söylenebilir.

İlde yaşayan çocuk sayısının canlı doğum yapan kadın sayısına oranı ise; 1980’de 3.67,

1985’de 3.69 ve 1990 yılında ise 4.02’dir. Son sayımda Türkiye ortalaması 3.44 olmuştur.

Yaşayan çocuk/canlı doğan çocuk oranı Türkiye ortalaması % 84.6 iken, son sayımda bu oran

Sivas’ta daha düşüktür. Bu da k ırsal kesimde çocuk ölümlerinin fazlalığını göstermektedir.

Savaş sonrasının tabii göstergesi olarak 1927 sayımında Sivas nüfusunun % 46.98’ini

erkek % 53.02’sini kadın oluştururken, bu oranlar 1935 yılında sırasıyla % 48.95 ve % 51.05

olmuştur. 1990 sayımında ise sırayla % 49.92 ve % 50.08’dir.

Bir ülkedeki nüfusun yaş itibariyle dağılımı işgücünün belirlenmesinde önemli bir yer

tutar. İş gücüne katılma oranını belirleyen faktörler; toplumun sosyal ve ekonomik yapısı



- 405 -

yanında nüfusun cinsiyet ve yaş itibariyle bileşimidir (Çalışma çağı nüfusu olarak aşağıda 14-

65 yaş grubu olarak benimsenmiştir).

Tablo M.6.2‐1: Sivas İlindeki doğurganlık ve cinsiyet dağılımı (Nüfus ve Vatandaşlık İl Müdürlüğü verileri, 2000).

Yıllar

Sivas İlindeki

Toplam

Kadın Sayısı

Evli ve

Boşanmış

Kadın Sayısı

Doğum Yapan

Kadın Başına

Canlı Doğan

Çocuk Sayısı

Canlı Doğum

Yapan Kadın

Yaşayan Çocuk

Sayısı

Yaşayan Çocuk

Sayısının Canlı

Doğan Çocuk

Sayısına Oranı

1980 242.306 172.968 5.21 3.67 70.48

1985 265.809 180.864 5.11 3.69 72.21

1990 274.601 184.855 5.055 4.02 79.52

2000 282.772 194.986 4.44 3.768 84.8

2007 317,907

2008 314,264

Sivas İlindeki nüfusun yaş gruplar ına göre dağılımı Tablo M.6.2-2’de, cinsiyet

itibariyle ekonomik olarak faal olan/olmayan oranı Tablo M.6.2-3’te, faal nüfus ise Tablo

M.6.2-4’te verilmiştir.

15-65 yaş grubunu oluşturan nüfus içerisindeki payı 1990 yılında % 51.40 iken bu

oran, 1980 yılında % 58.31 olmuştur. 10 yılı kapsayan dönem içerisinde çalışma çağındaki

nüfusun toplam nüfus içerisindeki payı % 8 azalmıştır. 65 ve fazlasını oluşturan nüfusun 1980-1990 yıllar ı arasını kapsayan dönemde toplam nüfus içerisindeki payında ise %1’lik bir artma

olmuştur. 1985 yılında Türkiye genelinde 15-64 çağ nüfusu % 59, 1990 yılında % 60

olmuştur. 0-14 yaş grubu % 37’den % 36’ya düşmüştür.

Bağımlılık oranı 1980 yılında % 71.48 iken, bu oran 1990’da % 94.52’ye

yükseltilmiştir. Yani 1980 yılında 100 kişi yaklaşık 72 kişiye katk ıda bulunurken bu sayı



- 406 -

1990’da 95’e ulaşmıştır. Çalışma çağındaki nüfus azaldığından bağımlı nüfus da artmıştır.

Türkiye genelinde bağımlılık oranı 1985-1990 yıllar ında % 72 olmuştur.

İş gücüne katılma oranı 1990 yılında % 44’tür (İş gücüne katılma oranı = işgücü /genel nüfus x 100). 1990 yılında Türkiye genelinde işgücüne katılma oranı k ırsal nüfusa bağlı

olarak Türkiye ortalamasından yüksek çıkmaktadır.

Ekonomik açıdan faal durumda bulunan nüfusun içerisinde kadın nüfusun payı

erkeklerden azdır. Ekonomik açıdan faal olmayanlar içinde ise kadınlar erkeklerin iki katıdır.

Bunun sebebi köyden kente göç sonucu kadınlar ın iş hayatından çekilmesidir. Sivas’ta çalışma

çağındaki nüfus içerisinde kadın sayısının erkek sayısından fazla olmasına kar şılık, çalışan

nüfus içerisinde kadın nüfusunun payına nazaran daha düşük oranlarda kalmaktadır. Budurumun sebepleri kültürel olmakla beraber köyden kente göçte kadınlar ın pasif hayatı tercih

etmeleri veya tercih etmeye zorlanmalar ının büyük payı vardır.

İstihdam

İlin 12 yaş ve üstü faal nüfusu (320.956) toplam nüfusun % 41.8’ini oluşturmaktadır.

İktisaden faal nüfusun tar ımdaki payı % 69.2, sanayi iş kolundaki payı ise (madencilik +

imalat sanayi + elektrik gaz ve su) % 6.01’dir. İktisaden faal nüfusun büyük bir çoğunluğu (%

69.2) tar ım sektöründe çalışmaktadır. (Bu oran bölge için % 50.48, Türkiye için % 53.66’dır.)

Tablo M.6.2‐2: Sivas İli nüfusunun yaş gruplarına göre dağılımı (Nüfus ve Vatandaşlık İl Müdürlüğü verileri, 2000).

NüfusGrupları

1990Nüfusu

(%) 1985 Nüfusu (%) 1980 Nüfusu (%)

0-14 Yaş 327.196 43.60 317.395 41.10 285.785 37.61

15-64 Yaş 385.619 51.40 420.999 54.52 447.542 58.31

65-+ Yaş 37.329 5.00 33.815 4.38 34.154 4.08

Toplam 750.144 100 772.209 100 767.481 100

*2008 yılı için Nüfus ve Vatandaşlık İl Müdürlüğü taraf ından aynı veriler kullanılmıştır.



- 407 -

Tablo M.6.2-3: Cinsiyet itibariyle iktisaden faal olan/olmayan nüfus oranı (Nüfus ve Vatandaşlık İl


İktisaden Faal Olan İktisaden Faal OlmayanYıllar

Erkek Kadın Erkek KadınToplam

1980 37.94 28.06 10.56 22.75 100

1985 37.80 27.32 10.94 23.82 100

1990 37.33 25.53 12.07 25.00 100

2000 34.28 21.39 16.24 28.09 100


Tablo M.6.2‐4: Sivas İlindeki faal olan/olmayan nüfusun cinsiyete ve yıllara göre dağılımı (Nüfus ve Vatandaşlık İl Müdürlüğü

verileri, 2000).

Faal OlmayanFaal Olan İşsiz

Öğrenci Emekli Ev k.

Genel Toplam

Yıl

E K E K E K E K K E K Toplam

1985 184.142 139.642 12.178 2.290 33.359 18.422 9.472 616 130.015 239.151 264.185 503.336

1990 185.938 134.973 16.830 3.731 40.968 24.731 14.346 970 108.559 258.127 272.964 531.091

2000 177.942 117.101 17.989 5.148 52.176 40.771 24.354 3.381 112.284 272.461 278.685 551.146


Tar ım sektöründe çalışanlar ın sayısı 222.069 kişi olup, bunun % 43.8’ini (97383) kişi)

kadınlar oluşturmaktadır. İmalat sanayiinde çalışan 162.643’ünün (% 50.6) ücretsiz aile işçisi

olduğu görülmektedir.

Sivas İli İş ve İşçi Bulma Kurumu Şube Müdürlüğü verilerine göre 1997 yılı itibariyle,

8.0207’si genel, 112’si sakat ve 36’sı eski hükümlü olmak üzere toplam 8.355 kişinin





- 409 -

İşgücünün Sektörel Dağılımı

1980-1985 yılında ildeki nüfusun yaklaşık olarak % 71’i tar ım sektöründe kalan k ısmı

ise tar ım dışı sektörlerdedir. Tar ım sektöründeki nüfus 1990 yılında azalmıştır (% 65). Sanayi

ve hizmet sektörünün payı % 35’tir. Ancak bu rakamlar, Türkiye ortalamasından çok farklıdır.

Çünkü Türkiye’de 1985 yılında tar ım kesiminde olanlar % 59, tar ım dışındakiler % 41, 1990

yılında tar ım % 48.5, tar ım dışı % 51.5 (sanayinin payı % 15.3, hizmetlerin payı % 36.2

olmuştur). 1980 yılı verileri dikkate alındığında tar ım kesiminde çalışan kadınlar ın toplum

içindeki payının % 94’ler civar ında olduğu görülür. Erkeklerde bu oran 1980 yılı rakamlar ı ile

% 55’ler civar ındadır. 1990 yılında kadınlar ın tar ım kesiminde istihdam edilenlerin payında

bir azalma görülmektedir. 1980 yılında % 94’ler civar ında olan oran 1990 yılında % 90’lar

seviyesine düşmüştür. Yine şehirleşmenin tar ım kesimindeki kadın nüfusun payını azaltmış

olduğu söylenebilir. Sivas ilinde işgücünün tar ım ve tar ım dışı sektörlere göre dağılımı Tablo

M.6.2-5’te verilmiştir.

Sivas ilinde istihdam açısından hakim olan sektör tar ım sektörüdür. Bu sektörün payı

1980 yılında % 74 iken 1999 yılında % 69 olarak gerçekleşmiştir. Sivas ili madencilik

bak ımından önemli bir yere sahiptir. Buna rağmen istihdam içindeki payı düşüktür (%0.60). İl

genelinde imalat sanayiinde istihdam edilen nüfus oranı % 5’ler civar ında kalmaktadır. Bu

rakam Sivas’ta sanayi yatır ımlar ının yeterli düzeye erişmediğini göstermektedir.

Diğer iş kollar ının payı da son 10 yıllık süre içerisinde önemli bir değişiklik

göstermemiştir. Sivas ili açısından hızlı kalk ınmada sürükleyici rolü madencilik ve imalat

sanayii almaya adaydır. Bu nedenle bu iş kollar ında yeni yatır ımlar ın yapılması kalk ınma

açısından zorunlu hale gelmiştir. Sivas’ın geniş yüzölçümü ve nüfusu ile tar ım sektörünün bu

kalk ınmayı destekleyeceği açıkça görülmektedir



- 410 -

Tablo M.6.2‐5: Sivas İlinde işgücünün tarım ve tarım dışı sektörlere göre % olarak dağılımı (Nüfus ve Vatandaşlık İl


Yı

llar 1985 1990 2000Sektör E K T E K T E K T

Tar ım 55.02 93.48 71.16 47.97 90.0 65.0 50.03 91.55 66.51

T .Dışı 4498 6.52 28.87 52.03 10.0 35.0 49.97 8.45 33.49

Toplam 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0


Meslek Erbabının Nitelik ve İşkollarına Göre Dağılımı

Meslek erbabına göre sınıflandırmada çalışanlar yaptıklar ı işe göre değerlendirilir.

İşgücünün meslekler itibariyle dağılımı hangi alanlarda yetersiz eleman olduğu ve ileriye

yönelik planlarda her meslekten olan insanlarla olan ihtiyaçlar ın belirlenmesinde önem taşır.

1980 yılında tar ımda çalışanlar ın oranı % 71 iken, 1997 de bu oran % 69.2’ye

düşmüştür. İşsizlerin oranı ise iki kata yak ın artmıştır. Tar ım dışı üretim faaliyetindeçalışanlar ın oranı ise % 14.32 dolayındadır. Bilimsel ve teknik eleman, serbest meslek

sahipleri ve bunlarla ilgili diğer mesleklerde çalışanlar ise 1990’da % 4.24’tür. Bunlarda

önemli yeri erkekler almaktadır. Müteşebbis, direktör ve üst kademe yöneticileri içinde en

önemli yer imalat, inşaat, ulaştırma ve haberleşme mali kuruluşlar ve toplum hizmetindeki

yöneticilerindir. Tüm yöneticilerin yaklaşık üçte birini toplum hizmeti yapan kamu

yöneticileri oluşturmaktadır. Bu kesimde kadınlar ın payı çok düşüktür.

İdari personel ve benzeri çalışanlar ın on yılda % 2.25’ten % 3.02’ye çıkmıştır. Bu

kesimde kamu idare memurlar ı yar ıya yak ın çoğunluğu oluşturmaktadır. Ticaret ve satış

personeli içinde de toptan ve perakende mal satışı yapanlar % 70’i oluşturmaktadır. Bunlar ı

% 22 ile seyyar tüccarlar takip etmektedir. Satış personeli içinde kadınlar çok küçük bir

ağırlığa sahiptir (% 3.37). Hizmet işlerinde çalışanlar ın % 43.75’ini mülk bekçileri ve temizlik

işçileri oluşturmaktadır. Bunlar ı koruyucu hizmet personeli, aşçı vb. çalışanlar ve pastane,

kahvehane çalışanlar ı oluşturmaktadır. Hizmet kesiminde kadınlar ın oranı % 5.37’dir. Tar ım



- 411 -

dışı üretim faaliyetlerinde çalışanlar ın % 20.57'’ini inşaat işinde çalışanlar % 20.44'’nü

ulaştırma makineleri kullanıcılar ı, % 4.95’ini dokuma işçileri, % 4.60’ını terziler ve

döşemeciler, % 4.70’ini el emeği ile çalışan metal işçileri teşkil etmektedir. Kadınlar ın

dokuma işlerinde erkeklerden daha fazla olduklar ı, diğer işlerde ise az olduklar ı söylenebilir.

İldeki teknik elemanlar ın büyük k ısmı hizmet sektöründe istihdam edilmektedir.

Yöneticiler hizmet sektöründe artmaktadır. Tar ımda çalışanlar azalırken, sanayide işçi ve

sanatkar ın sayısı son 10 yılda 2000 kadar artmıştır. Ancak en hızlı artan sektör hizmet

kesimidir.

M.6.3. İl ve İlçelerin Nüfus Yoğunlukları Sivas İlinin toplam nüfusu içinde köy ve şehir oranlar ı; 1927’de köy kesimi % 82.70

iken, bunu izleyen yıllarda göçmenlerle birlikte birkaç puan artmıştır. 1930 yılında Sivas’a

demiryolunun gelmesi, Cer Atölyesinin yapımı ve Çimento Fabrikasının kurulmasıyla birlikte

köylerden kente göç hızlanmıştır. Bu dönemlerde k ırsal kesimdeki erkek nüfusunun bir k ısmı

şehre çalışmaya gittiğinden kentsel kesimde erkek nüfus oranı artmıştır. 1950 yılından sonra

k ırsal nüfus hızla düşmeye başlamıştır ve 1990 nüfus sayımında % 50.23 seviyesine gelmiştir.

1997 nüfus tespitine göre ise; nüfusun % 55.18’i şehirlerde, % 44.82’si ise k ırsalda

yaşamaktadır. Kentsel kesim tespitinde nüfus ölçüsü yanında il ve ilçe taksimatı esas

alınmaktadır. Türkiye’de resmi nitelikli çalışmalarda genellikle son kriter benimsenmektedir.

Tablo M.6.3-1’de Sivas’a bağlı ilçelerin nüfuslar ı ve bu ilçedeki kent/köy oranlar ı

verilmiştir. 1990 yılında Türkiye genelinde km2’ye 73 kişi düştüğü halde, bu rakam Sivas

genelinde 27’dir. Ancak şehir merkezinin yoğunluğu 95’tir. İlçelerdeki yoğunluk ise Türkiye

genelinin çok altındadır. Gemerek, Suşehri, Ulaş dışındaki ilçelerde bu sayı 20’ler hatta 10’lar

seviyesindedir.

Tablo M.6.3-2’de kentsel kesimi meydana getiren il ve ilçe merkezlerinin nüfus

açısından büyüklüğü, Tablo M.6.3-3’te yıllar itibariyle nüfus gruplar ına göre şehir sayılar ı ve

Tablo M.6.3-4’te ise yıllar itibariyle nüfus gruplar ına göre bucak ve köy sayılar ı verilmiştir.

Sivas İlinde en yoğun kentleşme il merkezindedir. 1990 nüfus sayımına göre 270.329

olan merkez ilçe nüfusunun % 81.94’ü il merkezinde yaşamaktadır. İl merkezine olan göç,



- 412 -

halen devam etmektedir. Sivas’ta son on yılda şehirleşen nüfus miktar ı % 10 oranında

artmıştır.

Tablo M.6.3‐1: Sivas nüfusunun ilçelere göre dağılımı (Nüfus ve Vatandaşlık İl Müdürlüğü verileri, 2000).

Şehir-Köy Oranları (%)İlçeninAdı

Nüfus Sayımı 1985 1990 2000

Yüzölç.NüfusYoğ.

Yıllar 1985 1990 2000 Şehir Köy Şehir Köy Şehir Köy Km2 Km2

Merkez 265.768 270.329 299.935 74.71 25.29 81.94 18.06 12.08 -10.08 2.768 108

Ak ıncılar - 11.085 8.353 - - 47.99 52.01 -6.56 -40.37 503 17

A.Yayla - 15.739 15.713 - - 19.16 80.84 47.81 4.37 549 29

Divriği 38.382 33.105 23.313 41.62 53.38 53.36 46.64 -20.22 -52.73 2.716 9

Doğanşar - 8.324 6.314 - - 53.11 46.89 -9.90 -49.47 198 32

Gemerek 41.915 48.453 54.692 14.59 85.41 17.84 82.16 37.56 6.30 1.111 49

Gölova - 6.699 6.272 - - 38.13 61.87 35.17 -56.87 332 19

Gürün 35.485 31.038 26.742 28.39 71.61 31.85 68.15 13.31 -29.33 2.717 10

Hafik 41.099 28.280 19.213 21.46 78.54 35.36 64.64 -59.32 -23.53 2.402 8

İmranlı 27.595 21.530 13.883 24.66 75.34 34.44 65.56 -1.33 -77.34 1.217 11

Kangal 54.183 48.068 37.049 18.11 81.89 25.54 74.46 -1.45 -27.58 3.691 10

K.Hisar 24.218 21.894 24.934 18.82 81.18 27.60 72.40 -5.72 20.89 1.042 24

Suşehri 61.314 46.843 44.731 24.40 75.60 49.53 50.47 8.01 -21.76 832 54

Şark ışla 67.235 49.116 49.318 23.67 76.33 32.94 67.06 20.42 -19.26 2.097 24

Ulaş - 13.801 14.972 - - 18.03 81.97 30.93 -16.30 754 20

Yıldızeli 72.664 74.902 76.232 16.57 83.43 20.36 79.64 5.24 7.70 3.044 25

Zara 43.351 38.275 33.425 27.64 72.36 41.99 58.01 8.73 -34.14 2.576 13

Toplam 772.209 767.275 755.091 40.84 59.16 49.76 50.24 9.17 -13.64 28.549 26




- 413 -

Tablo M.6.3‐2: Kentsel kesimi meydana getiren İl ve İlçe merkezlerinin nüfus açısından büyüklüğü (Nüfus

ve Vatandaşlık İl Müdürlüğü verileri, 2008).

İlçe Merkezlerinin Nüfusu Sayısı

1.000-2.500 2

2.501-5.000 6

5.001-7.500 1

7.501-10.000 2

10.001-15.000 4

15.001-20.000 0

20.000+ 1



- 414 -

Tablo M.6.3‐3: Yıllar itibariyle nüfus gruplarına göre şehir sayıları (Nüfus ve Vatandaşlık İl Müdürlüğü

verileri, 2000).

Yıllar 1980 1985 1990

Nüfus GrubuŞehirSayısı

NüfusŞehirSayısı

NüfusŞehirSayısı

Nüfus

3.000-4.000 1 3.486 - - 1 3.017

4.001-5.000 - - 1 4.558 1 4.421

5.001-6.000 1 5.469 - - 1 5.320

6.001-7.000 2 12.998 2 12.920 1 6.042

7.001-8.000 - - - - 1 7.414

8.001-9.000 1 8.615 1 8.820 1 8.646

9.001-10.000 1 9.492 1 9.812 1 9.886

10.001-15.000 5 60.291 4 48.782 2 22.278

15.001-20.000 - - 2 31.891 4 65.167

20.001-25.000 - - - - 1 23.202

25.000 + 1 172.864 1 198.553 1 221.512




- 415 -

Tablo M.6.3-4: Yıllar itibariyle nüfus gruplar ına göre bucak ve köy sayılar ı (Nüfus ve Vatandaşlık

İl Müdürlüğü verileri, 2000).

Yı

llar 1980 1985 1990

Nüfus GrubuKöy

Sayısı Nüfus

KöySayısı

NüfusKöy

Sayısı Nüfus

250 ve Aş. 608 89 031 664 91 004 808 95 863

251-500 389 138 131 358 127 435 288 102 338

501-750 163 99 862 135 81 739 93 56 295

751-1000 64 53 991 66 55 958 43 36 858

1001-1250 23 25 358 18 20 060 6 6 484

1251-1500 11 15 160 9 12 591 9 12 285

1501-1750 6 9 461 7 11 069 4 6 496

1751-2000 2 3673 4 7 445 3 5 620

2001-2500 10 21211 7 15 485 13 28 127

2501-3000 2 5172 4 11 051 1 2 582

3001-3500 2 6377 - - 3 9 626

3501+ 2 9472 5 23 131 4 22 980


M.6.4. Nüfus Değişim Oranı

Sivas İlinde; dönemler itibariyle iller arası göç edenlerin toplam ve göç oranlar ı TabloM.6.4-1’de, k ırdan kente göç edenlerin yıllara göre dağılımı Tablo M.6.4-2’de, iller arası

göçlerde Sivas’ın durumu Tablo M.6.4-3’te ve 1980-1985 döneminde Sivas ilinin aldığı ve

verdiği göçler ise Tablo M.6.4-4’te verilmiştir.



- 416 -

Tablo M.6.4-1: Dönemler itibariyle iller arası göç edenlerin toplam ve göç oranlar ı (Nüfus veVatandaşlık İl Müdürlüğü verileri, 2000).

Yıllar

5+ Yaş

Toplam NüfusDönemler

5+Yaş

İller Arası Göç Edenler

1970 32.350.040 1965-1970 3.244.724 106.9

1975 34.646.470 1970-1975 3.421.025 98.7

1980 38.776.334 1975-1980 2.711.249 69.9

1985 44.587.257 1980-1985 2.885.884 64.8


Tablo M.6.4-2: K ırdan kente göç edenlerin yıllara göre dağılımı (Nüfus ve Vatandaşlık İlMüdürlüğü verileri, 2000).

Kent Nüfusu Göç Eden Yüzde (%)

Yer 1975 1980 1985

1975

1980

1980

1985

1975

1980

1980

19851980 1985

Sivas 238.318 273.215 315.336 6.652 23.401 1.09 2.72 2.43 7.42

TürkiyeGeneli

16.869.068 19.64507 26.865.757 610.210 860.445 100 100 3.11 3.20




- 417 -

Tablo M.6.4-3: İllerarası göçlerde Sivas’ın durumu (Nüfus ve Vatandaşlık İl Müdürlüğü verileri,

2000).

1965 Nüfusu 1970 Nüfusu İç Göç Dış Göç Net Göç Net Göç Oranı (%)

705 186 731 921 57 704 89 472 -31 768 -44.21


731 921 741 713 36 759 70 650 -33 891 -46.00


741 713 750 144 24 542 74 792 -50 250 -67.37


750 144 722 209 31 351 69 022 -37 671 -49.49


Tablo M.6.4-4: 1980-1985 döneminde Sivas İlinin aldığı ve verdiği göçler (Nüfus ve Vatandaşlık İl


İller Ankara İstanbul Antalya Bursa İçel İzmir Kocaeli Ağrı Amasya Artvin

Verdiği

Göç3394 7204 254 355 492 1201 283 260 336 218

Aldığı Göç

7417 28535 1090 1319 1553 3890 1369 145 316 106

NetGöç

4023 21331 836 964 1041 2689 1086 -115 -20 -112




- 418 -


Avcı,N., Cadoğlu, İ. F. ve Ayaz, M. E., 1997, Sivas Belediyesi Mücavir Alanı Arazi

Kullanım Potansiyeli ve Su Havzalar ının Korunması İçin Öngörülen Tedbirler: Su ve Çevre

Sempozyumu 97, TMMOB Jeol. Müh. Odası ve Bak ırköy Belediyesi, İstanbul, 309-319.

Avcı, N., K ılıçdağı, R., Ayaz, M. E., Cadoğlu, İ. F., Kesgin, Ö., Koçak, A., Keçer, M.,

Polat, N. ve Nişan, E., 1997, Sivas kentinin çevre jeolojisi ve doğal kaynaklar ı, MTA

Derleme No: 10042, 169s., Ankara.

Devlet İstatistik Enstitüsü, 2000, Devlet İstatistik Enstitüsü 2000 yılı resmi olmayan seçim

sonuçlar ı, Ankara.

MTA Genel Müdürlüğü, 1997, Sivas Kenti' nin Çevre Jeolojisi ve Doğal Kaynaklar ı,

Ankara, 169 s.

Nüfus ve Vatandaşlık İl Müdürlüğü, 2000, Sivas Nüfus ve Vatandaşlık İl Müdürlüğü

verileri, Sivas.


Sivas Turizm İl Müdürlüğü, 2001, Sivas Turizm İl Müdürlüğü envanter verileri, Sivas.

N. ATIKLAR

N.1. Evsel Katı Atıklar

Şehrin evsel katı atıklar ın toplama ve nakil işi özel şirkete ihale edilmiş olup kontrolü

Sivas Belediyesi taraf ından yapılmaktadır.

N.2. Tehlikeli AtıklarKonu ile ilgili veri bulunmamaktadır.

N.3. Öze1 Atıklar

Konu ile ilgili veri bulunmamaktadır.



- 419 -

N.3.1.Tıbbi Atıklar

Sivas Belediyesi sınırlar ı içerisinde bulunan hastane, sağlık ocağı ve muayenehanelerin

tı bbi atıklar ı Tı bbi Atık Yönetim Planına göre toplanmaktadır. Tı bbi atıklar ‘Tı bbi Atık

Taşıma Aracı Lisans Belgesi’ ne sahip araçla toplanmaktadır. Ayr ıca bu araçta çalışan

personelin ‘Tı bbi Atık Taşıma Sertifikası’ bulunmaktadır. Bu araçta çalışan personelin

k ıyafetleri, sadece bu iş için kullanılan çamaşır makinesinde özel dezenfekte edilmekte ve

günlük olarak yıkanarak kayıt altına alınmaktadır. Ayr ıca aracın dezenfektesi de günlük olarak

yapılmaktadır. Toplanan tı bbi atıklar mevcut çöp deponi sahasının yan taraf ında sadece tı bbi

atıklar için ayr ılmış olan k ısma dökülmektedir. Şu an Düzenli depolama Tesisi ile beraber

Tı bbi Atıklar ın Düzenli Depolanması için ayr ı Tı bbi Atık lot’u yapılmaktadır.

Atık Toplama İstasyonları:

1) K ızılırmak Sağlık Ocağı

2) Sigorta Hastanesi

3) D.D.Y. Hastanesi

4) Numune ve Doğumevi Hastanesi

5) Mimarsinan Sağlık Ocağı 6) Emek sağlık ocağı

7) Esentepe Sağlık Ocağı

8) Aydoğan Sağlık Ocağı

9) Askeri Hastane

10) Çayyurt Sağlık Ocağı

11) Alibaba Sağlık Ocağı

12) K ılavuz Sağlık Ocağı

13) C. Ü. Uygulama ve Araştırma Hastanesi

14) Yimpaş Tı p Merkezi

15) Uzmanlar Tı p Merkezi

16) Sivas Diyaliz Merkezi

17) Özel Sivas Anadolu Hastanesi

18) K ızılay Tı p Merkezi

19) Gültepe Sağlık Ocağı



- 420 -

20) Emar Görüntüleme Merkezi

21) 4 Eylül Sağlık Ocağı

22) Fatih Sağlık Ocağı

23) Esentepe Sağlık Ocağı ( Yeni Mah.)

24) Kar şıyaka Sağlık Ocağı

25) Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Merkezi ( C.Ü )

26) Demirciler Sağlık Ocağı

27) M. Akif Ersoy Sağlık Ocağı

28) Şeyh Şamil Sağlık Ocağı

29) Çar şı başı Sağlık Ocağı

30) Kadı burhanettin Sağlık Ocağı 31) Orhan Gazi Sağlık Ocağı

32) Gökmedrese Sağlık Ocağı

33) Beyazıt Sağlık Ocağı

34) Çimento Fabrikası

35) Sema Polikliniği

36) Anadolu Tı p

37) Verem Savaş Dispanseri

38) Musa Bahadır Diş Muayenesi

39) Ruhnaz Yılmaz Kadın Doğum

40) Sivas Özel Tı p Merkezi

41) Diş Hekimi Nihat Kuşakçı

42) Mustafa Kavurmacı

43) Osman Güleç Diş Hekimi

44) Salih Gül Diş Hekimi

45) Özel Yaşam Polikliniği

46) Hayvan Bar ınağı

47) Deva Polikliniği

48) Gürbüz Sağlık Ürünleri

49) Tar ım İl Müdürlüğü

50) D.R Remzi Özkan

51) Özel Sivas Derman Polikliniği



- 421 -

52) Orta Anadolu Diyaliz Merkezi

53) Alper Durak Diş Hekimi

54) Diyaliz Merkez Şubesi

55) Ana Çocuk Sağlığı

56) Özel Sivas Alibaba Polikliniği

57) Özel Sivas Buse Diş Polikliniği

58) Sivas Ağız ve Diş Sağlığı Merkezi

59) Kardeşler Sağlık Ocağı

60) Şeyh Şamil Toki Sağlık Birimi

61) Tuzlugöl Sağlık Ocağı

62) K ızılay Kan Merkezi

N.3.2. Atık Yağlar

İlimizde atık yağlarla ilgili çalışmalar yapılmış olup, Atık Motor Yağlar ı Belediyemiz

Makine İkmal Müdürlüğü taraf ından Lisanslı bir firmaya verilmektedir.

N.3.3. Bitkisel ve Hayvansal Atık Yağlar

Bu konuda lisanslandır ılmış kuruluşlarla görüşme yapılarak Belediyemiz taraf ından

Lisanslı firma ile anlaşılmıştır. Bitkisel Atık Yağlar ın toplanması ve taşınması lisanslı firma

taraf ından yapılmakta ve merkezi Kayseri’de olan lisanslı firma Bitkisel Atık Yağlar ı

biriktirilerek Kocaeli’nde bulunan Ulusal Ltd. Şti. nin bio dizel fabrikasına göndermektedir.

N.3.4. Pil ve Aküler

Sivas Belediyesi mücavir alanı içerisinde bulunan bütün ilköğretim okullar ı ve liselerle

birlikte üniversite içerisinde bulunan fakülte ve yurtlara, muhtarlıklara, özel okullara, özel

yurtlara, bazı hastanelere ve bazı büyük iş merkezlerine atık pil kutular ı Sivas Belediyesi

taraf ından yerleştirilmiştir. Atık piller ayda bir kez boşaltılarak Temizlik İşleri Müdürlüğü

Şantiyesinde bulunan atık pil deposunda biriktirilmekte ve Merkezi İstanbul’da bulunan



- 422 -

TAŞINABİLİR PİL ÜRETİCİLER İ VE İTHALATÇILAR DERNEĞİ ( TAP ) a teslim

edilmektedir. Ayr ıca Aküler için depo mevcut olup lisanslandır ılmış kuruluşlarla Makine

İkmal Müdürlüğü taraf ından gönderilmektedir.

N.3.5. Cips ve Diğer Yakma Fırınlarından Kaynaklanan Küller


N.3.6.Tarama Çamurları


N.3.7. Elektrik ve Elektronik Atıklar

Konu ile ilgili veri bulunmamaktadır

.

N.3.8. Kullanım Ömrü Bitmiş Araçlar

Kullanım ömrü bitmiş araçlar Sivas Belediyesine ait hurdalıkta toplanarak belirli

sürelerde satılmaktadır.

N.4. Diğer Atıklar

N.4.1. Ambalaj Atıkları

İl merkezinde bulunan tüm özel ve resmi kurumlar Okullar, Dersaneler, Bankalar v.s

kuruluşlara atık ayr ışım kutular ının dağıtımı yapılmış olup programlar dahilinde atık kâğıtlar

toplanmaktadır.

Konuyla ilgili bazı okullarda eğitim çalışması yapılmıştır.



- 423 -

N.4.2. Hayvan Kadavraları


N.4.3. Mezbaha Atıkları

Mezbahane atıklar ı sadece bu iş için ayr ılmış olan sızdırmazlığı sağlanmış araçla

günlük olarak toplanarak mevcut çöp deponi sahasına götürülmektedir.

N.5. Atık Yönetimi

Konu ile bilgi Toprak ve Arazi kullanımı k ısmında “Atıklar” başlığı adı altında bilgi

verilmiştir.

N.6. Katı Atıkların Miktar ve Kompozisyonu

Katı atık miktar ı yaz aylar ında ortalama 310 ton/gün, k ış aylar ında ise ortalama 330

ton/gün dür. K ış aylar ında kömür kullanımından dolayı katı atıklar ın %’13 ü curuf atıklar ı

oluşturmaktadır.

N.7. Katı Atıkların Biriktirilmesi, Toplanması, Taşınması ve Aktarma Merkezleri

Sivas ilinin katı atıklar ı 63 mahallenin 8’inde varillerde geri kalan tüm mahalle ve ana

caddelerde galveniz saclı sızdırmaz 400 lt ve 800 lt hacimli konteynerlerde biriktirilmektedir.

Bu konteyner ve variller yaz aylar ında haftada bir kez ilaçlanmaktadır. Biriktirilen katı atıklar

gündüz ve gece 2 vardiya olmak üzere hidrolik sık ıştırmalı çöp kamyonlar ıyla toplanmaktadır.

Araçlar ın günlük dezenfektesi yapılmaktadır. Toplama işini yapan personelin iş k ıyafeti,

eldiven ve maske kullanımı sağlanmaktadır. Toplanan katı atıklar aktarma istasyonundan

semitreyler ile çöp döküm sahasına nakledilmektedir.



- 424 -

N.8. Atıkların Bertaraf Yöntemleri

Toplanan katı atıklar şehir merkezine 15 km uzaklıkta, Erzincan çevreyolu

güzergahında, Haçin deresi mevkiinde bulunan vahşi döküm sahasında depolanmaktadır.

Tı bbi atıklar ise bu mevkide bulunan ayr ılmış alana dökülüp, kireçlenerek, üzeri toprakla

örtülmektedir.

N.8.1. Katı Atıkların Depolanması

Şu an itibariyle katı atık düzenli deponi sahası inşaatının % 65 i tamamlanmış olup yıl

sonu itibariyle Düzenli Depolama sahasına geçilmesi hedeflenmektedir.

N.8.2. Atıkların Yak ılması

Şuan atıklar ın yak ılması gibi bir tesisimiz mevcut değildir.

N.8.3. Kompost

Şuan Kompost tesisi bulunmamaktadır.

N.9. Atıkların Geri Kazanımı ve Değerlendirilmesi

Çöplerden tekrar kullanılabilecek nitelikteki maddelerin ayıklanması işlemi özel şirket

ve şahıslar taraf ından yapılmaktadır. İlimiz Belediyesine ait ayıklama tesisi olmadığı için

ayıklama işi özel şirket veya şahıslara ihale ile verilmektedir. Düzenli depolamaya geçince

ayıklama işi iptal edilecektir. Düzenli depolamaya geçildikten sonra lisanslandır ılmış

kuruluşlarla çalışılacaktır.

N.10. Atıkların Çevre Üzerindeki Etkileri

Atıklar ın yerleşim birimlerine, havaya, toprağa ve doğal kaynaklara dolayısıyla insan

sağlığına zararlı etkileri vardır. Bunun içindir ki her yerde döküm sahalar ının düzenli

depolama haline getirilerek çevre ve insan sağlığına verilecek zarar ın önüne geçilmesi gerekir.



- 425 -

Günümüzde nüfus artışına, teknolojik gelişmeye, sanayileşme ve kentleşmeye paralel olarak

gerek miktar, gerekse içerik açısından hızla artan katı atıklar ın doğaya olumsuz etkileri önemli

bir çevre problemi haline gelmiştir. Kentsel katı atıklar ın uygun biçimde biriktirilmesi,

toplanması ve uygun değerlendirme tesislerine veya noktalar ına taşınması, bu noktalardaki

alıcı ortamda çevresel etki yönünden sak ınca yaratmayacak biçimde bertaraf edilmesi yerleşim

biriminde yaşayan halk ın ve çevrenin sağlığı için en önemli unsurlardan birisidir. Katı atık

yönetimi, katı atıklar ın üretildikleri noktada biriktirilmesi, toplanması, nakledilmesi,

işlenmesi, geri kazanımı ve uzaklaştır ılmasıdır.

Özellikle son iki yüzyılda korkunç boyutlara ulaşan ve 90’lı yıllarda tüketici toplumu

diye bir kavramın ortaya çıkmasına neden olan aşır ı kaynak tüketimi ve malzeme kullanımı

çevrenin kirliliğinden başka, aynı zamanda yaşam kalitesini de azaltmaktadır. Her şeyden önce

insanoğlu kendisinin ve torunlar ının nasıl bir dünya istediğine karar vermek zorundadır. Her

isteyenin, her istediğini üretmesi ve bunlar ı üretirken çevreyi ve atmosferi kirletmesine izin

verilmemeli, bunu sağlayacak ulusal ve uluslararası düzenlemelerin ve özendirmelerin

uygulamaya konulabilmesi gereklidir. Bu gerekçe ile, Avrupa Topluluğu, atıklar ile ilgili

olarak beş konuda stratejik planlar yapılması gerektiğine dikkat çekmiştir.

Bunlar aşağıdaki başlıklarla özetlenebilir;

• Atıklardan korunma ve kurtulma

• Yeniden kazanım ve kullanım

• Son biriktirmede optimizasyon

• Çöp biriktirme istasyonlar ının daha iyi yönetimi

• Kirletilmiş alanlar ın temizlenmesi

Buna göre yapılması gereken ilk şey, şu an mevcut bulunan tüm yararlı atıklar ınyeniden kazanılmasıdır. Böylelikle “kirlenmeye” bir ölçüde dur denilebilecektir.

Doğal kaynaklar ın hızla tüketimi ve hızla artan atıklar ın miktar ı, çevre konusunda ciddi

olarak çözümler üretilmesini gerektirmiştir. Çözümlerin başar ıya ulaşabilmesi için aslında iki

temel kuralın daima uygulanması ve yerine getirilmesi gerekmektedir. Bunlar;



- 426 -

• Çevre dostu (yeşil) ürünler üretmek,

• Yeniden kazanım ve atık yönetimi için etkili teknikler geliştirmektir.

Bu arada şunu da belirtmekte fayda var ki, atık miktar ının azaltılabilmesi atıklar ilemücadelenin birinci şartıdır. Bu da ancak tasarruf ile ve israf ın önüne geçilebilmesi ile

mümkün olacaktır. İ sraf ya da bir başka deyişle kaynaklar ın verimsiz kullanımı bir sistemin,

şirketin toplumun ya da insanın hedeflerine ulaşmasına engel olur. Tasarruf ise ekonomilerin

düzlüğe çıkmasını sağlayabilir büyüklükte bir kaynak meydana getirebilecek güce sahiptir. Bu

yüzden gerek toplumsal olarak, gerek kişisel ve şirketler bazında topyekün bir tasarruf

kampanyasına gidilmesi ya da politikalar ının oluşturulması gereklidir. Tasarruflar ı artt ırmak

için israf ın önlenmesi, israf ı meydana getiren tüm işlerin (aşamalar ın) israflardan ar ındır ılması

ve tüm aşamalarda kesintisiz ve sürekli olarak mükemmellik sağlanması gereklidir. Üzerinde

“ Bu ürün hiçbir saf kaynak hammadde kullanılmadan, tamamen yeniden kazanılmı ş maddeler

ile üretilmi ştir ve sa ğ l ı ğ a zararsı zd ır ” yazan ürünlere dokunmak ve kullanmak umuduyla, ve;

plastik şişelere kalite ödülü verilmediği günlerin gelmesi ümidiyle...


Altın, S., 1997, Sivas kentindeki hastane katı atıklar ının incelenmesi ve uygun bertaraf

sisteminin belirlenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Cumhuriyet Üniversitesi Fen Bil. Ens., Çevre

Mühendisliği Anabilimdalı, Sivas, 80 s.

Coşkuner, G., 1996, Sivas kenti için alternatif katı atık deponi alanının seçilmesi ve

projelendirilmesi, Yüksek Lisans Tezi, Cumhuriyet Üniversitesi Fen Bil. Ens., Çevre

Mühendisliği Anabilimdalı, Sivas.

Sivas Bld. Bşk., 2001, Sivas Belediye Başkanlığı Alt Yapı Şefliği envanter verileri, Sivas.

Tunçsiper, B., 1997, Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Tı p Fakültesi Hastanesi katı

atıklar ının incelenmesi ve uygun bertaraf yönteminin belirlenmesi, C.Ü. Fen Bilimleri Enst.,

Yüksek Lisans Tezi, Sivas (yayınlanmamış), 71 s. Türkiye Çevre Vakf ı, 1999, Türk Çevre

Mevzuatı,Cilt 2,ÇED Yönetmeliği,Ank, 1038-1059.



- 427 -

O. GÜRÜLTÜ VE TİTREŞİM

O.1. Gürültü

Gürültü, insan ve çevre sağlığını olumsuz olarak etkileyen en yaygın bir çevre kirliliği

türüdür. Bu nedenle gürültü kirliliği deyimi kullanılmaktadır.

Ses, Gürültü Kontrol Yönetmeliği’nde “titreşim yapan bir kaynağın hava basıncında

yaptığı dalgalanmalar ile oluşan ve insanda işitme duyusunu uyaran fiziksel bir olay” olarak

tanımlanmaktadır. Ses dalgalar ının birim zamandaki titreşim sayısına ise frekans denir. İnsan

kulağı frekansı 16-20.000 arasındaki sesleri duyabilmektedir (Üner ve Tör, 1989).

Gürültü ile ilgili olarak pek çok tanım yapılmıştır. Bu tanımlar ın hepsinde gürültünündüzensiz ve istenmeyen ses olduğu belirtilmiştir. Gürültünün tanımı; Türkiye Çevre Sorunlar ı

Vakf ı (TÇSV) taraf ından yayınlanmış olan Türkiye’nin Çevre Sorunlar ı adlı kitapta,

“insanlar ın işitme sağlığını ve algılamasını olumsuz etkileyen, fizyolojik ve psikolojik

dengeleri bozabilen, iş performansını azaltan, çevrenin hoşluğunu ve sakinliğini yok ederek

niteliğini değiştiren, önemli bir çevre kirliliğidir” şeklindedir. Bu tanımlama, TÇSV (1986)

taraf ından yayınlanan Gürültü Kontrol Yönetmeliği’nde ise “gelişigüzel bir yapısı olan ses

spektrumudur ki; subjektif olarak, istenmeyen ses biçiminde tanımlamak demektir” ifadeleri

ile açıklanmıştır.

Sonuç olarak, gürültünün insan sağlığını olumsuz yönde etkileyen, istenmeyen ve

düzensiz sesler olduğu söylenebilir.

O.1.1. Gürültü Kaynakları

Gürültü kaynaklar ı değişik şekillerde gruplandır ılabilir. Seslerin doğuş biçimine görehavada veya katı ortamlarda yayılan gürültüler, akustik yönden noktasal ve çizgisel gürültüler

yaygındır. Kirlilik oluşturan çevre gürültüleri, genel anlamda iki ana başlık altında

incelenebilir.



- 428 -

Yapı İçi Gürültüler

a) Mekanik ve Elektronik Gürültüler

Elektrikli ev aletleri, radyo, televizyon, asansör, hidrofor ve diğer cihazlar ın gereksiz

kullanılması ve seslerinin gereğinden fazla açılması sonucu ortaya çıkan gürültülerdir.

Nitekim Gürültü Kontrol Yönetmeliğinde de bu aletlerden yayılan seslerin yalıtılması, belli

saatlerde çalıştır ılmaması ve belirli saatlerde seslerinin fazla açılmamasının gerektiği

belirtilmiştir. Ev aletlerinden bazılar ının çıkarmış olduklar ı gürültü düzeylerinin ölçümünde

aşağıdaki sonuçlar elde edilmiştir.

Radyo 54 dBA

Televizyon 62 dBA

Çamaşır makinesi 67 dBA

Elektrik süpürgesi 78 dBA

b) Yaşam Etkinlikleri

Yüksek sesle konuşmalar, ayak sesleri ve eşya sürtünmelerinden kaynaklanan

gürültülerdir. Bu tür gürültüler uzun süreli olmadıklar ı için insanlar üzerinde sadece psikolojik

etki gösterir. Kapalı eğlence yerlerinden yayılan gürültülerin insan sağlığını olumsuz yönde

etkilediği bilinmektedir. Günümüzde gençler pop müziği dinlerken teybin sesini çok açarak,

adeta gürültüden sersemleyerek tatmin olmaya çalışmaktadırlar.

Yapı Dışı Gürültüler

Yapı dışındaki tüm gürültüler dış çevre gürültüsünü oluşturur. Günümüzde, özellikle

kentlerde, bu çevre gürültüsü giderek artmaktadır. İstenmeyen, hoşa gitmeyen ses olarak

nitelendirilen gürültünün yapı dışında her geçen gün artmasında genel olarak aşağıdaki

faktörler etkili olmaktadır (Özkarataş ve Kurtuluş, 1994).

- Kentlerin büyümesi ve kent nüfusunun artması,



- 429 -

- Plansız ve düzensiz kentleşme,

- Endüstrinin gelişmesi,

- Ticaret ve alışveriş merkezlerinin artması,

- Açık hava çalışmalar ının artması ( spor, toplantı, açık pazarlar vb.),

- Yol ve değişik inşaat yapım ve onar ımlar ında kullanılan araç ve

gereçlerin sayılar ının ve kullanılmalar ının artması,

- Ekonomik koşullar,

- Eğitimin yetersizliği.

Yapı dışı gürültüleri, yayıldığı kaynağa bağlı olarak beş ana başlık altında toplamak

mümkündür.

a) Ulaşım gürültüleri (karayollar ı, demiryolu, hava alanı vb.)

b) Endüstri gürültüleri (fabrika, atölye vb.)

c) Şantiye gürültüleri (yol ,bina inşaatı yapım onar ım vb.)

d) Rekreasyon alanlar ının gürültüler (çocuk bahçeleri, spor ve piknik alanlar ı vb.)

e) Ticari amaçlı gürültüler (eğlence yerleri, gazino, yüksek seslerle satış, reklam vb.)

O.1.1.1. Trafik Gürültüsü

Ulaşım gürültüleri insanlar ın büyük bir çoğunluğunu gerek iş yerinde gerekse evinde

rahatsız eder. Ulaşım gürültülerinin etkileri ve kaynaklar ı yaşanılan bölgenin konumuna veözelliklerine bağlı olarak değişmektedir. Deniz kenar ında oturan kişiler daha çok deniz

trafiğinden, demiryolu civar ında oturan kişiler demiryolu trafiğinden ve insanlar ımızın büyük

bir çoğunluğu ise karayolu trafiğinden olumsuz olarak etkilenmektedir.

Trafik gürültüsü toplumun büyük bir çoğunluğunu etkilemesi bak ımından, gürültü

kaynaklar ının en önemlilerinden biridir. Çeşitli tipteki gürültü kaynaklar ının sebep olduğu

çevre sorunun göreli olarak sınırlanması için yapılan araştırmalar trafik gürültüsünün, hava



- 430 -

alanlar ının neden olduğu gürültülerden çok daha büyük olduğunu göstermiştir

(Karpuzcu,1988). Karayolu taşımacılığının günden güne artması, çeşitli kara ulaşım

vasıtalar ının büyük ölçüde kullanılması, karayollar ındaki trafik gürültüsünün şiddetini

artırmıştır.

Sivas’ta trafik gürültüsü ile ilgili çalışmalar; Polat (1994) ve Atmaca ve Peker (1997)

taraf ından yapılmıştır. Atmaca ve Peker 1997 yılında Ocak-Haziran aylar ı arasında Sivas

İlinde 24 istasyonda (cadde ve kavşaklarda) gürültü ölçümleri yapmış ve bu ölçüm sonuçlar ı

Tablo O.1.1.1-1’de verilmiştir. Atmaca ve Peker’in ölçüm sonuçlar ına göre; Rahmi Günay

Caddesi haricinde hiçbir caddedeki gürültü düzeyi, Gürültü Kontrol Yönetmeliğinde verilen

standart değerlerin içerisinde yer almamıştır. Rahmi Günay Caddesi’nde ise standartlar ı

sağlayan değerler sadece Nisan ve Haziran ayı içerisindeki gece ölçümlerinde elde edilmiştir.

Aylık ölçüm sonuçlar ına göre; seçilen istasyonlar içerisinde trafik gürültüsünün en az

olduğu caddeler, Rahmi Günay, Mevlana ve Halil R ıfat Paşa Caddesi’dir. Trafik yoğunluğuna

bağlı olarak Hükümet Meydanı, 50. Yıl Sitesi önü kavşağı, Paşa Camii önü, Sivas Lisesi önü,

Hikmet Işık Caddesi, Atatürk Caddesi-Celal Bayar Caddesi kavşağı, Ticaret Lisesi önü,

Mevlana Caddesi-Hikmet Işık Caddesi kavşağında en yüksek gürültü ölçümleri elde

edilmiştir.

Sivas’ta benzer çalışma Polat (1994) taraf ından sadece Mayıs ayı için yapılmıştır.

Polat’ın (1994) yapmış olduğu çalışma ile Atmaca ve Peker’in (1997) çalışması gürültü

düzeylerinin az veya çok olduğu istasyonlar açısından benzer sonuçlar göstermesine rağmen,

aynı istasyonlarda gürültü düzeylerinin arttığı görülmüştür. Bu durum, 1994 yılından 1997

yılına kadar Sivas’ta trafik yoğunluğunun arttığını göstermektedir.



- 431 -

Tablo O.1.1.1-1: Sivas İl merkezi 1997 yılı Ocak-Haziran aylar ı arasında leg cinsinden gürültü ölçüm sonuçlar ı (dBA) (Atmaca ve Pek

İstasyonlar Sabah (8.00-9.00) Öğle (12.00-13.30) Ak şam (17.00-18.30

O Ş M N M H O Ş M N M H O Ş M N M H

Hükümet Meydanı 72 73 73 75 80 82 74 75 77 79 81 83 81 78 81 82 72 8

Kongre Binası Önü 71 74 74 75 76 77 76 77 75 75 75 76 78 74 73 74 75 7

50.Yıl.Sitesi Önü 75 76 77 77 77 78 77 78 76 75 77 80 81 74 76 75 75 7

SSK Hst. Önü 74 75 78 73 73 74 76 76 76 77 75 79 79 75 76 75 75 7

Tren Gar ı Önündeki Kav. 71 72 74 74 75 75 74 73 74 75 74 76 77 71 72 76 75 7

Stadyumun Önü 70 72 73 72 74 73 73 74 75 76 75 76 77 71 72 74 77 7

Karayollar ı Önü 71 72 74 73 73 74 72 70 71 74 76 77 78 70 73 75 77 7

Paşa Cami Önü 73 74 78 77 78 82 75 75 80 79 80 82 79 77 80 80 82 8

Celal Bayar Cd. 72 69 71 71 72 73 68 69 72 72 73 74 72 71 74 75 76 7

At.Cd.-Celal Bayar Cad. Kav. 73 73 74 73 76 77 76 72 74 75 76 75 76 74 76 76 77 7

At. Cd. Ziraat Bank. Önü 72 73 73 75 76 79 72 72 73 74 75 76 75 70 76 74 75 7

Numune Hast. Önü 68 69 71 69 70 70 72 71 71 71 73 72 71 69 70 70 70

Rahmi Günay Cad. 67 69 71 70 70 71 70 70 72 70 72 73 73 69 72 71 72 7

Saray Bosna Cad. 70 70 71 71 73 73 74 73 72 74 75 77 78 73 74 76 75 7



- 432 -

S.B.Cd – Halil R.P.Cd. Kav. 71 72 77 75 75 76 71 73 73 73 77 78 77 74 76 75 76 7

Sivas Lisesi Önü 73 74 76 75 76 78 70 71 74 74 75 76 76 72 75 77 77 7

Ticaret Lisesi Önü 73 74 74 74 77 80 70 71 75 73 75 75 74 73 74 75 75 7Halil R ıfat Paşa Cd. 71 73 77 74 76 75 69 69 72 71 75 74 73 70 73 74 75 7

Mevlana Cd. 67 69 71 71 72 72 70 70 71 72 73 73 72 69 71 73 72 7

Hikmet Işık Cd. 70 70 72 75 76 78 75 71 72 74 75 75 78 70 75 75 75 7

Mevl.Cd – H.Işık Cd. Kavş. 71 71 74 76 77 78 71 70 73 75 75 76 79 70 75 76 77 7

Dikilitaş Kav. 72 72 75 75 75 75 71 73 75 74 75 76 79 73 75 75 75 7

Kepenek Cd. 70 71 73 74 73 74 72 70 73 72 73 75 76 71 73 73 72 7

Fevzi Çakmak Cd. 69 70 73 73 75 75 70 71 72 72 73 73 73 70 70 72 74 7

O:Ocak, Ş:Şubat, M: Mart, N:Nisan, M:Mayıs, H:Haziran



- 433 -

O.1.1.2. Endüstri Gürültüsü

Gelişmekte olan ülkelerde, endüstride yeni tekniklerin uygulanmasındaki eksiklikler,

plansız ve düzensiz kentleşme, yeni endüstri bölgelerinin planlanmasında çevresel etki

değerlendirilmesinin yapılması, eğitim eksikliği, gürültü kontrolü ile ilgili yasal çerçevenin

yetersizliği yetersizliği, teknik güçlüklerden kaçınma, ilgili devlet kuruluşlar ı arasındaki

koordinasyonun kurulmamış olması ve ekonomik sebepler nedeniyle, çeşitli endüstrilerde

gürültü sorunu yaşanmaktadır (Atmaca ve Peker, 1995).

Endüstrilerin büyük çoğunluğunda gürültü, yeni inşa edilen fabrikalarda gürültü

sorunun göz önüne alınmaması, fabrikalarda koridorlar ın geniş ve yüksek olmaması,

yüzeylerin gürültüyü yansıtmayacak malzemelerden yapılmamış olması, makinelerin

bölümlere yanlış yerleştirilmesi, titreşim izolatörünün kullanılamaması, makinelerin ayar ının

ve bak ımının yapılmaması gibi birçok nedenlerden kaynaklanmaktadır.

İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Yasası'nın 22. Maddesi endüstriyel gürültü ile ilgilidir.

Sözü edilen maddede, işçilerin koruyucu (başlık, kulaklık, kulak tıkaçlar ı) kullanarak etkisinde

kalabilecekleri sürekli gürültü düzeyinin en yüksek değerinin 95 dBA olması gerektiği yer

almaktadır. Ayr ıca ağır ve tehlikeli işlerin yapılmadığı yerlerde, gürültü düzeyinin 80 dBA’i

geçmemesi gerekmektedir.

Sivas'taki endüstrilerde gürültü sorunu ile ilgili olarak Atmaca ve Peker’in (1997)

yapmış olduğu çalışmada, Tablo G.1.1.2-1’deki ölçüm sonuçlar ı elde edilmiştir. Tablodan da

görüldüğü üzere, ölçüm yapılan bütün endüstrilerdeki gürültü düzeyleri, Gürültü Kontrol

Yönetmeliğinde belirtilen standartlar ın çok üzerindedir (bir işçinin 7.5 saatlik bir iş günü

içinde maruz kalacağı maksimum gürültü düzeyi 80 dBA).



- 434 -

Tablo.O.1.1.2-1: Sivas’ta çeşitli endüstrilerdeki gürültü düzeyleri (dBA)

(Atmaca, 1997).

Gürültü Düzeyleri (dBA)EndüstrilerMax. Min.

Beton Travers

Fabrikası 107 70

Çimento Fabrikası 106 75

Demir Çelik Fabrikası 100 75

Tekstil Fabrikası 99 75

O.1.1.3. İnşaat Gürültüsü

Çevre gürültülerine en çok katk ıda bulunan bina ve yol inşaatlar ında kullanılan

makineler yüksek düzeyde gürültü yaymaktadır. Yol matkabının 120 dBA gürültü yaydığını

düşünürsek, bu makineler uzun süreli çalışması durumunda işçilerin ve çevredeki insanlar ın

duyabileceği rahatsızlığı anlamamız daha kolay olacaktır. K ısa ve uzun süreli olabilen bu

işlemler, ani ve sürekli, ancak yüksek düzeyli gürültüler ile yak ın çevrede özellikle yaz

aylar ında rahatsızlık oluşturmaktadır. Yaptığımız çalışmalarda, bilim adamlar ımız taraf ından

bu konuda gürültü ile ilgili fazla bir çalışmanın yapılmadığı ancak sadece gürültü kontrol

yönetmeliğinde kullanılan makinelerin çıkardıklar ı gürültü düzeylerinin sınırlandır ıldığı

görülmüştür.

Sivas'ta inşaat gürültüsü ile ilgili olarak çalışma yapılmadığından, Sivas için mevcut

veri bulunmamaktadır.

O.1.1.4. Yerleşim Alanlarında Oluşan Gürültüler

Parklar, bahçeler, ormanlar ve hatta mezarlıklar, uluslararası standartlarda ve gelişmiş

ülkelerin standartlar ında kentlerin en sessiz alanlar ı olarak ayr ılmıştır. Bu alanlar ın sakinliği,

ulaşım ve endüstri gürültülerinden uzak bulunmalar ına veya bu tür gürültülere kar şı teknik

önlemler alınmasına da bağlıdır (T.Ç.S.V.1989). İnsanlar ın dinlenme ihtiyacı duyduğu bu tür



- 435 -

sakin bölgelerde, yerel yönetimler taraf ından teknik önlemlerin alınmaması, çevreye duyarsız

ve diğer insanlara saygı duymayan kimi eğlence meraklılar ı taraf ından gürültüye

boğulmaktadır.

Son yıllarda artan açık hava eğlence yerleri, bütün gece boyunca sabahın erken

saatlerine kadar Gürültü Kontrol Yönetmeliğindeki standartlara ayk ır ı olarak çalışmakta ve

elektronik olarak yükseltilmiş müzik sesleri ile yak ın çevredeki konutlar ve dinlenme tesisleri

için büyük bir rahatsızlık oluşturmaktadır. Elektronik olarak yükseltilmiş sesler, ulaşım

gürültülerinin ve diğer arka plan gürültülerinin en aza indiği gece saatlerinde çok daha uzun

mesafelere yayılabilmektedir.

O.1.1.5. Hava Alanları Yak ınında Oluşan Gürültü

Hava alanı çevresinde yaşamakta olan bireyleri etkileyen uçak gürültüsü son yıllarda

teknolojik olanaklar ın gelişimi, uçuş sayılar ındaki artış ve büyüyen nüfus yoğunluğu nedeniyle

çok önemlidir.

Hava alanı gürültüsü; uçaklar ın aerodinamik yapısından ve motorlar ından kaynaklanan

gürültüdür. Aerodinamik gürültü kaynaklar ı; havanın uçak yüzeyini yalaması, uçak

yüzeylerindeki boşluklara havanın değişik etkileri, kanat, burun ve kuyruk gibi uçak kontrol

bölgelerine çarpan hava, iniş sistemleri içine sızan hava hareketlerinden oluşmaktadır.

Hava alanlar ı ve çevresindeki bölgelerde , akustik olumsuzluklara, çok sayıda uçağın

pek çok doğrultuda iniş ve kalk ış yapmasının yanı sıra hava alanlar ındaki değişik işlevlerden

kaynaklanan gürültüler de etkili olmaktadır (Yılmaz, 1989).

Uçak ve hava alanı gürültüsü ; yalnızca yolcular ı değil hava alanında çalışanlar ı , havaalanı ve çevresindeki yerleşim bölgelerinde oturanlar ı, uçuş hattı üzerindeki alanlar ı ve

yerleşim bölgelerini de etkilemektedir. Özellikle alçaktan uçuşun çok büyük etkilerinin olduğu

bilinmektedir (Ürün,1994).

Sivas'taki hava alanında oluşan gürültü ve çevre üzerindeki etkileri ile ilgili olarak

herhangi bir çalışma yapılmamıştır.



- 436 -

O.1.2. Gürültü İle Mücadele


O.1.3. Gürültünün Çevreye Olan Etkileri


O.1.3.1. Gürültünün Fiziksel Çevreye Olan Etkileri

Yapılar üzerinde süpersonik uçaklar ın, nükleer patlamalar ın kimyasal patlamalar ın şok dalgalar ı sonucu yapmış olduğu etkiler üzerine yapılan çalışma sayısı sınırlıdır. Yapılmış olan

çalışmalar ın büyük çoğunluğu da şok dalgalar ın binalarda bulunan pencere camlar ı üzerindeki

etkileri ile ilgilidir (Down ve Stocks, 1978). Bu etkiler Tablo O.1.3.1-1’ de gösterildiği gibidir.

Tablo O.1.3.1‐1: Patlamalar sonucu oluşan gürültünün etkileri (Down ve

Stocks,1978).

181 dBA Ahşap binalar için tehlikeli

171 dBA Çoğu camlar k ır ılır

151 dBA Bazı camlar k ır ılır

141 Dba Büyük camlar k ır ılır

Taş ocağı, havayollar ı, inşaat ve madencilik endüstrisinde patlayıcı maddelerin

kullanılması; atmosferde şok dalgalar oluşturmakta ve çok yüksek gürültü düzeyine sebep

olabilmektedir. Bu şok patlamalar hem yerkabuğunda hem de atmosferde titremişlere

(sarsıntılara) neden olmaktadır. Bu şok dalgalar ın yayılması sonucunda yerkabuğunun



- 437 -

sarsıldığı ve yeraltındaki maden ocaklar ının çökebildiği, hatta yak ın çevrede bulunan hassas

binalar ın hasar gördüğü, camlar ın k ır ıldığı yapılmış olan çalışmalarda belirtilmektedir.

O.1.3.2. Gürültünün Sosyal Çevreye Olan Etkileri

Çalışanlar ın iş verimliliğini düşürmesi, dikkatlerini dağıtması ve iş kazalar ına neden

olması açısından gürültü, yöneticileri ve iş verenleri yak ından ilgilendirmekte, sosyal çevreyi

olumsuz etkilemektedir.

O.1.4. Gürültünün İnsanlar Üzerine Olan Etkileri

Gürültü, Dünya Sağlık Teşkilatının “Kişinin fiziksel, zihinsel ve sosyal yönden tam bir

iyilik durumu” şeklinde tanımladığı insan sağlığı için bir risk olması yanı sıra, insan

hareketlerini engellemesi, ciddi bir stres ve rahatsızlık oluşturması sebepleriyle, k ısaca

“istenmeyen ve sak ıncalı ses” olarak tanımlanmaktadır (T.Ç.S.V).

Gürültünün istenmeme özelliği; gürültünün akustik özelliklerinin yanı sıra kişilerin

sağlık durumu sosyo-ekonomik durumu, yaşam tarzı, kültür ve eğitim düzeyi, yapmakta

olduğu iş, gürültüye alışkanlığı, gürültü kaynaklar ına ekonomik bağımlılığı gibi çeşitli yan

faktörlere göre değişmektedir.

Gürültü düzeyine bağlı olarak gürültünün insanlar üzerindeki etkileri aşağıdaki gibi

derecelendirilebilir (Sabuncu, 1988).

1.Derece: Gürültü düzeyi 30-65 dBA ise rahatsızlık, öfke, k ızgınlık, düşünme ya da

uyku bozukluğu.

2.Derece: Gürültü düzeyi 65-90 dBA ise kalp atışlar ının hızlanması, kan basıncında

artış.

3.Derece: Gürültü düzeyi 90-120 dBA ise baş ağr ılar ı ve kalp atışlar ının ve kan basıncı

artışının daha fazla olması.



- 438 -

4.Derece: Gürültü düzeyi 120 dBA'dan fazla ise iç kulakta sürekli gerilme ve dengenin

bozulması.

5.Derece: Gürültü düzeyi 140 dBA'dan fazla ise ciddi beyin yık ımı.

Sinirlilik, baş ağr ısı, ders çalışamama (dikkatsizlik), huzursuzluk, uykusuzluk ilk

sıralarda yer alan rahatsızlık türleridir. Sivas'ta gürültünün insanlar üzerindeki etkileri ise

Tablo O.1.4-1’deki gibidir. Tablo'dan da görüldüğü gibi gürültünün en büyük etkisi

sinirliliktir.

Tablo O.1.4‐1: Sivas'ta gürültünün insanlara vermiş olduğu rahatsızlıklar (Atmaca, 1997).

Rahatsızlık Sayı %

Sinirlilik 132 44.30

Baş ağr ısı 55 18.46

Ders çalışamama 43 14.43

Uykusuzluk 20 6.71

Huzursuzluk 29 9.73

Zihin ve beden yorgunluğu 9 3.02

Kulak çınlaması ve uğultu 5 1.68

İletişim bozukluğu 5 1.68

İşitme kaybı 0 0

Toplam 298 100

O.1.4.1. Fiziksel Etkileri

Gürültünün işitme duyusunda oluşturduğu olumsuz etkilerdir. Geçici ve kalıcı olarak

iki bölümde incelenebilir. Geçici etkilerin en çok kar şılaşılanı geçici işitme (duyma) eşiği

kayması veya duyma yorulması olarak bilinen işitme duyarlılığındaki geçici kayı ptır



- 439 -

(Karabiber,1991). Etkilenmenin çok fazla olduğu ve işitme sisteminin eski özelliklerine

kavuşmada tekrar gürültüden etkilendiği durumlarda işitme kaybı kalıcı olmaktadır (Melnick,

1979).

O.1.4.2. Fizyolojik Etkileri

Bunlar vücutta oluşan değişikliklerdir. Fizyolojik etkilerin başlıcalar ı ; kas gerilmeleri,

stres, kan basıncında artış, kalp atışlar ının ve kan dolaşımının değişmesi, gözbebeği

büyümesi, solunum hızlanması, dolaşım bozukluklar ı ve ani reflekslerdir (Ürün, 1994).

O.1.4.3. Psikolojik Etkiler

Gürültünün psikolojik etkilerinin başında ise; sinir bozukluğu, korku, rahatsızlık,

tedirginlik, yorgunluk ve zihinsel etkilerde de yavaşlama gelir. Ani olarak yükselen gürültü

düzeyleri insanlarda korku oluşturabilmektedir.

O.1.4.4. Performans Üzerine Etkileri

Gürültünün iş veriminin azalması ve işitilen seslerin anlaşılmaması gibi görülen

etkileridir. Konuşmanın algılanabilmesi ve anlaşılabilmesi türünden fonksiyonlar ın

engellenmesi, büyük ölçüde arka plan gürültüsünün düzeyi ile ilgilidir (Güler, 1994).

Gürültünün iş verimliliği ve üretkenlik ile ilgili etkileri konusunda yapılan çalışmalar karmaşık

işlerin yapıldığı ortamlar ın sessiz, basit işlerin yapıldığı ortamlar ın ise biraz gürültülü olması

gerektirdiğini göstermiştir. Özetle, ortamda belli bir iş ya da fonksiyon için belirlenen arka

plan gürültüsünün fazla olması durumunda iş verimliliği düşmektedir.

O.2. Titreşim

Hava ve diğer gazlar içerisinde sadece boyuna olan titreşimler yayılırlar. Katılarda ise

hem enine hem de boyuna olan titreşimler yayılabilmektedir. Sıvılar ın içerisinde sadece

boyuna titreşimler yayılabildiği halde, sıvılar ın yüzeyinde enine titreşimler yayılabilmektedir.

Bunun nedeni sıvılar ın yüzeyinde bulunan yüzey gerilimidir.



- 440 -

Bir cisim titreştiği veya bir ses çıkardığı zaman bu titreşimler hava içerisinde boyuna

dalgalar halinde yayılarak kulağa kadar gelir ve kulak zar ını titreştirerek işitilmesini sağlar

(Deisinger,1989).

Yapılan araştırmalar insan kulağının 20 ile 20.000 titreşim /sn arasında olan sesleri

işitebildiğini ortaya koymuştur (Köknel, 1991). Bu frekans aralığı, insanlar ın yaşlar ına,

cinsiyetlerine ve çalışma ortamlar ına veya sağlık durumlar ına bağlı olarak değişiklik

gösterebilmektedir.

Cisimlerin titreşimlerinin kulağa ses olarak ulaşabilmesi için, esnek katı, sıvı veya gaz

bir ortamda dalgalar halinde yayılması ve kulak zar ına kadar gelerek zar ı titreştirmesigerekmektedir. Eğer titreşen cisim ile kulak arasında esnek bir ortam yok ise sesin işitilmesi

mümkün değildir.


Atmaca, E. ve Peker, İ., 1995, Endüstride gürültü, Çevre Sempozyumu, T.C. Atatürk Ü.

Müh. Fak. Çevre Müh. Bölümü, Erzurum, 460-471 s.

Atmaca, E., 1997, Sivas'ta trafik ve endüstriden kaynaklanan gürültü kirliliğinin

araştır ılması, Cumhuriyet Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 93s.

(yayınlanmamış), Sivas.

Atmaca, E. ve Peker, İ., 1999, Sivas'ta trafik gürültüsü, Ekoloji Çevre Dergisi, Sayı 30 s.,

3-8. Deisinger, E., 1989, Gürültü, İnsan ve Kainat Dergisi, Kasım, S.68-72.

Down, C. G. and Stocks, J., 1978, Enviromental impact of mining, Applical science

publishers Ltd., Lond., 142-163 s.

Güler, C., 1994, Gürültü ve toplum sağlığı açısından önemi, TC. Ankara Valiliği Çevre

Koruma Vakf ı, Kent ve Gürültü Sempozyumu, 47-58 s.

Karabiber, Z., 1991, Gürültü-insan etkileşimi, Türkiye’de Çevre Kirlenmesi Öncelikleri

Sempozyumu I. Bildiriler, C.I, İstanbul, 457-469 s.

Karpuzcu, M., 1988, Çevre mühendisliğine giriş, İTÜ Yayını, İstanbul, 344 s.



- 441 -

Köknel, Ö., 1991, Gürültü iş verimini düşürüyor, İnsan ve Kainat Dergisi, S.43.

Melnick, W., 1979, Hearing loss from noise exposure, Handbook of Noise Control, Harris,

C.M. (Ed). Mc Grow Hill, Newyork, 1-9 s.

Özkarataş, H. ve Kurtuluş, C., 1994, İzmit ve Çevresindeki Gürültü Kirliliği, Ulusal I.

Gürültü Kongresi Bildiriler Kitabı, Uludağ Üniv. Konferans ve Kongre Merk., Kirazlıyayla-

Uludağ, 16-29 s.

Polat, H. ve Demirkok, H., 1994, Sivas’ta trafik gürültüsü, Ekoloji Dergisi, Sayı:12, 8-11 s.

Resmi Gazete, 1986, Gürültü Kontrol Yönetmeliği, 11 Aralık 1986, Sayı: 19308, Ankara.

Sabuncu, H., 1988, İş yeri ortamında fiziksel etkenler-gürültü, 2. Ulusal İşçi Sağlığı

Kongresi, Ankara, 355-363 s.

Türkiye Çevre Sorunlar ı Vakf ı, 1989, Türkiye’nin Çevre Sorunlar ı, Türkiye Çevre

Sorunlar ı Vakf ı Yayını, Ankara, 464 s.

Tör., F., 1989, Çukurova Bölgesi’nde tekstil fabrikalar ında gürültü problemleri, M.P.M.

Yayınlar ı, No: 379, 2. Ulusal Ergonomi Kongresi, 401-404 s.

Üner, Y. ve Tör, F., 1989, Adana’da gürültü sorunu, M.P.M. Yay ınlar ı, No: 379, 2, Ulusal

Ergonomi Kongresi, 302-307 s.

Ürün, H., 1994, Gürültü kirliliği, İ.M.O. Konya Şubesi Haber Bülteni, 6-9 s.

Yılmaz, S., 1989, İşitsel konfor amacıyla uçak gürültüsünün değerlendirilmesinde

kullanılan ölçütler, M.P.M. Yayınlar ı, 379, Çukurova Üniv., 2. Ulusal Ergonomi Kongresi,

S.391-400.



- 442 -

P. AFETLER

P.1. Doğal AfetlerP.1.1. Depremler

Bayındırlık ve İskan Bakanlığı'nın 1996 yılında yayınladığı Türkiye Deprem Bölgeleri

Haritası'na göre, ayırtlanmış deprem bölgelerinin ilk dördünün Sivas il sınırlar ı içinde yer

aldığı görülür (Şekil P.1.1-1). Diğer bir ifade ile Sivas İli I., II., III. ve IV. derecede tehlike

sunan deprem kuşağında bulunmaktadır. Deprem bölgesine Sivas ili özelinde ayr ıntılı

bak ıldığında, İlin kuzeyindeki kesimin I. derecede olan deprem bölgesinde, Ulaş ve Kangal

yöresinin ise IV. bölgede yer aldığı görülür (Şekil, P.1.1-2). Bölgenin diri faylar ı ve oluşan

depremler ise Şekil, P.1.1-3’te görülmektedir. Yukar ıdaki iki harita kar şılaştır ılarak

değerlendirildiğinde, Sivas İl sınırlar ı içindeki bölgenin deprem açısından oldukça riskli

olduğu görülür.

Sivas İli ve dolayında 1901-1986 yılar ı arasında meydana gelen depremler

incelendiğinde (Tablo P.1.1-1 ve Şekil P.1.1-2); magnitüd değeri 7.1 şiddetinde olan en büyük

depremin, Tokat civar ında meydana geldiği görülür. Magnitüdü 6.3 olan İmranlı depremi, 6.1

şiddetli Suşehri depremi, 6.2 şiddetindeki Yozgat-Sar ıkaya depremi ile 6.8 şiddetli Akçapınar

depremleri bölgede görülen önemli depremlerdir. 1901-1986 tarihleri arasında magnitüdü

4.2’nin üzerinde toplam 90 adet deprem meydana gelmiş olup, bunlar ın şiddetleri; biri 7’nin

üzerinde, dördü 6-7 arasında, otuz üçü 5-6 arasında ve elli ikisi de 4,2-5 arasında

değişmektedir.

Sivas ve çevresinde görülen en şiddetli depremler, Kuzey Anadolu Fayı ile bu fayın

eşleniği olan Ovacık Fayı ve diğer faylar ın hareketleri ile olmalıdır. 85 yıllık zaman

periyodunda, Sivas kent merkezi ve yak ınında meydana gelen 3 adet depremden en şiddetlisi5.1 şiddetinde olup, her üçü de yüzey koşullar ında gerçekleşmiştir (Tablo P.1.1-1). Burada

özellikle kent merkezinde meydana gelen depremlerin kaynağı ise yerel zemin koşullar ıyla

ilgili ve jips karstından ileri gelen çökme hareketlerine bağlı olmalıdır. Diğer taraftan var olan

verilere göre Sivas kent merkezinin, magnitüdü 5,1 şiddetinde olan bir depremi görebileceği

ortaya çıktığından mühendislik uygulamalar ında bunun dikkate alınması gerekir.



- 443 -

1901-1986 yıllar ı arasında, Sivas ve dolayında meydana gelen ve magnitüdü 4.2’nin

üzerinde olan 90 adet depremin istatistik verilerinde bölgenin depremselliği ve riski

(tehlikesi) aşağıda sunulmuştur.

Şekil P.1.1‐1: Sivas İli deprem haritası (Deprem Araştırma Dairesi, 1996).



- 444 -

Şekil P.1.1‐2: Türkiye Deprem Bölgeleri Haritas ı (Afet İş leri Genel Müdürlüğü Deprem Ar aştırmaları Dairesi)



- 445 -

Şekil, P.1.1‐3: Sivas İli sınırları içinde yer alan diri faylar ve bu fayların depremlerle ilişkileri. Diri faylar kırmızı renkte olup

üzerindeki oklar göreli yanal hareketin yönünü, siyah üçgenler ise bindirme bileşeninin olduğu durumlarda üstteki bloku

göstermektedir (Yılmaz ve diğerleri, 1989; Gençoğlu ve diğerleri, 1990; Şaroğlu ve diğerleri, 1992).



- 446 -

Tablo P.1.1-1: 1901-2000 yıllar ı ile (38.68-40.84)N - (35.00-39.04)E arasındaki Sivas ve yak ın çevresi depremleri (MS=4.0)

(Deprem Araştırma Dairesi verileri).

Kayıt No No Tarih ZamanEnlem

(N)

Boylam

(E)

Der.

(km)Mag.

Ref

NoAç ıklama

30 1 03.1901 40.70 36.60 0 4.9 2

89 2 16.02.1904 03:45 40.30 38.40 0 5.1 1

149 3 04.12.1905 07:04 39.00 39.00 0 6.8 1 Akçap ınar

150 4 04.12.1905 07:50 39.00 39.00 0 5.0 2

151 5 04.12.1905 09:40 39.00 39.00 0 5.8 1

152 6 04.12.1905 12:20 39.00 39.00 0 5.6 1

168 7 1906 40.40 37.65 0 5.1 2

193 8 21.06.1908 03:55 40.60 35.90 2 5.2 1

205 9 1908 40.33 38.80 0 5.1 2

210 10 09.02.1909 11:24:06 40.00 38.00 60 6.3 1 İmranlı

211 11 09.02.1909 14:38 40.00 38.00 0 5.8 1

212 12 10.02.1909 19:49 40.00 38.00 0 5.7 1

218 13 22.02.1909 14:14 39.00 37.00 0 5.7 1

262 14 1911 40.47 37.80 0 5.1 2

294 15 1913 40.60 36.90 0 4.9 2

299 16 28.05.1914 11:27:30 39.84 35.80 10 5.4 1

325 17 1914 40.60 36.90 0 5.1 2

346 18 24.01.1916 06:55:16 40.27 36.83 10 7.1 1 Tokat

362 19 1916 40.10 36.60 0 5.1 2



- 447 -

381 20 1917 39.75 37.00 0 5.1 2 Sivas

403 21 29.08.1918 06:39:41 40.58 35.16 10 5.3 1

477 22 1919 40.40 36.90 0 5.1 2

509 23 29.04.1923 09:34:41 40.07 36.43 10 5.9 1 Çamlı bel

541 24 31.07.1924 40.00 37.00 0 4.3 2

760 25 25.08.1928 00:18:05 40.80 35.80 0 5.0 2

783 26 18.05.1929 06:37:54 40.20 37.90 10 6.1 1 Suşehri

784 27 19.05.1929 06:33:18 40.20 37.90 0 4.5 1

785 28 25.05.1929 06:46 40.20 37.90 0 5.5 2

786 29 28.06.1929 22:18:44 40.20 37.90 0 4.5 1

793 30 15.09.1929 13:10:15 40.25 38.76 50 5.0 1

968 31 25.02.1934 16:26:29 40.31 36.56 40 4.5 1

998 32 04.07.1935 40.31 35.90 0 5.2 2

1082 33 25.11.1938 04:10 39.00 38.00 0 4.8 1

Tablo P.1.1-2: Devamıd ır

1108 34 27.12.1939 02:48:34 39.99 38.14 50 5.5 1

1109 35 27.12.1939 20:00:49 40.80 36.80 0 4.5 1

1110 36 27.12.1939 22:34:13 40.83 36.80 10 4.9 1

1112 37 28.12.1939 03:25:28 40.47 37.00 40 4.7 1

1118 38 02.01.1940 00:07 40.60 35.90 0 5.2 2

1119 39 04.01.1940 20:44:57 40.80 36.80 0 4.3 2

1121 40 12.01.1940 40.60 35.60 0 4.3 2

1122 41 26.01.1940 20:56:05 40.45 38.48 10 4.8 1

1124 42 02.02.1940 15:46:21 39.60 38.10 0 4.5 1



- 448 -

1135 43 04.04.1940 40.60 35.90 0 4.3 2

1136 44 13.04.1940 06:29:15 38.80 35.20 0 5.7 2

1148 45 07.06.1940 19:49:28 40.06 37.82 10 4.6 1

1158 46 30.07.1940 00:12:15 39.64 35.25 50 6.2 1 Sar ıkaya

1159 47 31.07.1940 10:36:34 39.72 35.53 10 4.9 1

1160 48 03.08.1940 39.50 35.20 0 4.3 2

1165 49 11.09.1940 00:00 39.50 38.80 0 5.2 2

1181 50 25.03.1941 39.91 37.75 0 5.2 2

1182 51 08.04.1941 02:55:00 40.60 35.90 0 4.3 2

1185 52 27.04.1941 13:01:32 39.68 35.31 60 5.7 1

1207 53 12.10.1941 39.61 39.00 0 5.2 2

1214 54 08.12.1941 16:20:00 39.90 37.80 0 4.6 2

1229 55 20.07.1942 11:30:00 40.06 35.50 0 4.6 2

1262 56 21.10.1943 11:33:00 40.60 37.70 0 4.3 2

1272 57 14.12.1943 03:10:00 40.30 36.60 0 4.3 2

1274 58 15.12.1943 40.30 36.60 0 4.6 2

1314 59 19.10.1944 23:30:00 40.60 35.90 0 4.3 2

1335 60 25.08.1945 19:00:00 40.70 36.60 0 4.3 2

1440 61 21.08.1948 08:33:00 39.70 37.00 0 4.3 2 Sivas

1453 62 08.12.1948 07:59:22 40.39 38.28 100 5.0 2

1480 63 07.07.1949 08:30:00 40.60 35.90 8 4.3 2

1553 64 08.05.1951 13:28 39.80 38.20 0 4.3 1

1593 65 03.10.1952 10:55:00 38.80 35.90 0 4.3 2

1667 66 08.10.1953 10:27:00 40.02 38.37 10 4.9 1



- 449 -

1961 67 13.12.1959 02:07:54 39.75 38.75 0 4.5 1

1966 68 26.01.1960 09:52:15 40.19 38.75 20 5.9 1 Şebinkarahis.

1975 69 12.13.1960 21:25:00 39.40 36.40 0 4.5 2

Tablo P.1.1-2: Devamıd ır

1994 70 19.06.1960 02:29:41 38.87 37.75 70 4.5 1

1997 71 26.07.1960 12:36:23 40.56 37.25 40 4.6 1

2005 72 31.08.1960 22:12:00 39.09 35.98 70 4.7 1

2058 73 22.10.1961 08:50:00 40.60 35.90 0 4.3 2

2072 74 01.04.1962 01:39:22 40.80 36.10 10 4.7 1

2101 75 09.01.1963 04:45:00 39.10 38.90 0 4.6 2

2126 76 25.08.1963 06:11:48 38.99 38.30 50 4.8 1

2300 77 08.03.1966 02:51:36 40.20 38.30 22 4.2 2

2404 78 07.12.1966 11:01:20 40.10 35.40 78 4.7 1

2872 79 02.07.1970 02:24:35 38.87 36.81 19 4.9 1

2875 80 03.09.1970 05:32:10 39.60 38.78 22 5.2 1

2894 81 01.12.1970 11:57:30 39.90 38.93 26 4.7 1

3371 82 26.10.1975 07:05:03 40.08 35.02 24 4.6 1

3719 83 23.06.1981 17:03:55 40.00 38.00 33 4.5 3

3730 84 04.09.1981 23:52:19 38.90 37.00 84 4.3 3

3748 85 07.12.1981 21:17:04 40.66 36.00 10 4.5 3

3840 86 29.07.1982 06:05:57 39.10 38.03 10 4.2 3

3917 87 20.04.1983 10.00:52 39.93 38.68 10 4.6 3

4031 88 07.10.1983 15:30:00 40.60 37.00 27 4.9 2

4120 89 20.08.1984 20:44:00 40.70 36.60 0 4.3 2



- 450 -

4140 90 10.06.1985 11:41:54 40.60 35.80 10 4.5 3

- 91 03.05.1990 21:05:18 38.40 39.61 24 4.6 -

- 92 31.07.1995 03:26:31 36.48 39.51 0 4.5 -

- 93 06.06.1996 15:33:23 39.99 39.50 0 4.3 -

- 94 01.12.1996 16:33:49 37.24 40.44 10 4 -

- 95 11.06.1999 05:25:17 36.66 39.49 9.79 4.7 -

- 96 28.12.1999 11:22:30 38.23 39.86 1.0 4 -

- 97 28.12.1999 11:25:07 38.28 39.88 32 4 -

*2008 yılı için Sivil Savunma İl Müdürlüğü taraf ından aynı veriler kullanılmıştır.

Magnitüt-frekans bağıntısından yararlanarak «olasılık yöntemi» olarak bilinen Log

N=a-bM bağıntısı, bölge için Log N=3,51-0,48 M şeklinde belirlenmiştir (Gençoğlu ve diğ.,

1990). Burada, M=magnitüdü ve N=frekansı belirtir.

Sivas’ın içinde bulunduğu bölgenin deprem tehlikesi (riski), yüzde olarak Tablo,

P.1.1-2’de sunulmuştur.

Tablo P.1.1-2: Sivas ve çevresinin deprem tehlikesi (%) (Gençoğlu ve diğ., 1990).

PeriyodMagnitüd

1 25 49 73 97

Dön. Per.

5.0 9.9 92.6 99.4 99.9 100.0 9.6

5.5 5.8 77.5 94.6 98.7 99.7 16.8

6.0 3.4 57.4 81.2 91.7 96.3 29.3

6.5 1.9 38.6 61.6 76.0 85.0 51.2

7.0 1.1 24.4 42.2 55.8 66.2 89.4

7.5 0.6 14.8 26.9 37.4 46.3 156.1



- 451 -

P.1.2. Heyelan ve Çığlar

Sivas İl sınırlar ı içerisinde, son yıllarda meydana gelen heyelanlar, oluş sebepleri ve

alınan önlemler Tablo P.1.2-1’de verilmiştir. Son yıllarda önemli bir çığ felaketine

rastlanılmamıştır.

Tablo P.1.2-1: Sivas İl sınırlar ı içerisinde, son yıllarda meydana gelen heyelanlar, oluş sebepleri ve alınan önlemler (Türkiye

Cumhuriyeti Karayollar ı, 2007).

2007 YILI SİVAS İLİNDE MEYDANA GELEN HEYELANLAR

SIRANO:

RAPOR TAR İHİ

HEYELANIN YER İ VE KM:’Sİ HEYELANINOLUŞ SEBEBİ

ALINAN ÖNLEMLER

102.02.2007

Yıldızeli-Sivas-Zara Ve Sivas-Ulaş (BSK I)YOLU KM: 64+200-64+420 Arası Heyelanı

Yeraltı Suyu,Geçirimli ve

Gevşek yapıdakiZemin

Şev iyileştirme

218.04.2007

(Suşehri-İmranlı) Ayr-Refahiye Yolu Zayıf

Zemin ve Şev Stabilitesi Sorunlar ı

Eski HeyelanAlanlar ı olması,Zayıf Zemin,

Yeraltı Suyu

Şev iyileştirme, Drenaj

318.05.2007

Suşehri (Sivas-Erzincan) İl Sınır ı Altköy

Kavşağı Yolu Km: 16+560-20+660 Arası Zayıf Zemin Problemleri

Zayıf Zemin,

Yeraltı Suyu

Zayıf zemin kazısı, Nitelikli malzeme ilezemin iyileştirme, Drenaj

411.06.2007

Gölova Ayr.-(Sivas-Erzincan) İl Sınır ı Yolu Km. 12+700-19+620 Arası YarmaMalzemesi Ve Yeraltısuyu Sorunlar ı

Zayıf Zemin,

Yeraltı Suyu

Zayıf zemin kazısı, Kayadolgu ile zemin

iyileştirme, Drenaj

5

12.06.2007

Keban-Arapkir-Divriği-8. Bölge Hududu

Yolu (Divriği Şehir Geçişi) Km: 0+000-0+450 Arası Zemin Sorunlar ı

Zayıf Zemin,

Yeraltı Suyu

Zayıf zemin kazısı,

Zemin iyileştirme, Drenaj

612.06.2007

Suşehri-Erzincan Devlet Yolu Km: 14+000-

14+500 Arası Heyelanı

DSİ sulamakanalından suyunşev içerisinesızması

Kafa hendeği ile drenaj,Şev yüzeyine istifli taş tahkimat



- 452 -

714.06.2007

Yıldızeli-Sivas-Zara Ve Sivas-Ulaş (BSK I)

Yolu Km: 5+415-20+361 Arası Zayıf

Zemin Ve Km:10+605-18+500 Arası ŞevStabilitesi

Zayıf zemin,Aşınma,Parçalanma,Gravite etkisi

Zayıf zemin kazısı, Kaya

dolgu, Şev iyileştirme,

Drenaj

814.06.2007

Yıldızeli ayr.-7. Bölge Hududu Yolu(Çamlı bel) Km: 56+267-56+317 Arası Heyalanı

Şev kazısı,

Zemin suyuŞev iyileştirme, Drenaj

9 19.06.2007

(Suşehri-İmranlı) Ayr-Refahiye Ayr. Yolu

Km: 27+040-27+110 ve Km: 27+380-27+560 Arası Zemin Sorunlar ı

Faylanma,Gravite etkisi,

Şev kazısı,

Yeraltı suyu

Şev iyileştirme, Drenaj,

Kaya dolgu ve Kayatahkimat

1020.06.2007

Zara-Geminbeli-Suşehri Yolu Km: 8+640-

9+000 Arası Zayıf Zemin

Zayıf Zemin,

Yeraltı Suyu

Zayıf zemin kazısı,Drenaj

1109.07.2007

(Yıldızeli-Sivas) Ayr.-Havaalanı Yolu Km:3+400-3+500 Arası Heyalanı

Eski heyelanalanı,

Şev kazısı

Şev iyileştirme,

Taş tahkimat

1224.08.2007

Yıldızeli-Sivas-Zara ve Sivas-Ulaş (BSK I)

Yolu Km:18+360 -18+560 Arası ZeminSorunlar ı

Zayıf Zemin,

Yeraltı Suyu

Zayıf zemin kazısı,

Seçme malzeme ile zeminiyileştirme, drenaj

13

29.08-200703.09.2007

17.12.2007

(Sivas-Yıldızeli) Ayr.-Direkli-Bedirli-Hanlı Yolu Km: 27+340-31+150 VE 32+800-

33+400 Arası Zemin Sorunlar ı veHeyelanı

Zayıf Zemin,

Yeraltı Suyu,

Gravite, ŞevKazısı

Şev İyileştirme, Zayıf

zemin kazısı, Seçmemalzeme ile zeminiyileştirme, drenaj

14 29.11.2007

Keban-Arapkir-Divriği Yolu (Divriği-

Arapkir Yolu Kavşağı) Km. 0+035’ dekiZemin Sorunlar ı

Zayıf Zemin,

Yeraltı Suyu Zemin iyileştirme, Drenaj

P.1.3. Seller

Sivas İlinde son yıllarda önemli bir sel felaketi gözlenmemiştir. Ancak, K ızılırmak

boyunca dizili olan büyük yerleşim birimleri, yağışlar ın yüksek oranda olması durumunda, sel

ve taşk ınlar ın tehdidi altındadır. Bu konuda henüz ayr ıntılı bir çalışma yapılmamıştır.



- 453 -

P.1.4. Orman, Otlak ve Sazlık Yangınları

Sivas ormanlar ında son 50 yılda önemli bir orman yangını söz konusu olmayı p, orman

yangınlar ı açısından 4. derece öneme sahiptir. İl, bu konumuyla yangına hassas bölgelerden

değildir. Son 4 yılda Sivas İşletme Müdürlüğü sınırlar ı içersinde toplam 16 adet orman

yangını çıkmış ve toplam 23,5 ha ormanlık alan yanmıştır.

Orman yangınlar ı; bağıl neme, sıcaklığa, ağacın türüne ve rak ım gibi ölçütler yangın

zerinde etkili olmaktadır.

Orman Yangınlar ı örtü yangını, gövde yangını ve tepe yangını olmak üzere üçe

ayr ılmaktadır. Bu yangın çeşitlerinin en zararlı olanlar ı gövde ve tepe yangını şeklinde

olanlar ıdır.

Yangının çık ış nedenleri genellikle çoban ateşi, anız yakma, sigara izmariti ve

dikkatsizlik gibi insan faktörlerinden kaynaklanmaktadır. Ayr ıca doğal sebeplere bağlı olarak

(Yıldır ım ve Yüksek Gerilim Hatlar ı) oluşturmaktadır.

İlde orman yangınlar ına kar şı, Koyulhisar Orman İşletme Müdürlüğü’nde 1 adet orman

koruma ve gözetleme kulesi ve 8 kişilik yangın söndürme ekibi bulunmaktadır. Sivas Orman

İşletme Müdürlüğü’nde ise 1 adet orman koruma ve gözetleme kulesi ve 8 ki şilik yangın

söndürme ekibi bulunmaktadır. Yangın anında haberleşme ve koordinasyonu sağlamak için

Sivas Orman İşletme Müdürlüğü ve Koyulhisar Orman İşletme Müdürlüğü’nde araç ve el

telsizleri mevcuttur.

Orman yangınlar ı hususunda mahalli olarak Kaymakamlık, Belediye teşkilatlar ı ve

jandarma taraf ından, Orman İşletme Müdürlüğü organizasyonlar ı ile birlikte müdahale

edilmektedir.

Orman köylerinde yaşayan yangının meydana geldiği civar köy ve beldelerde oturan18 yaşını bitirip 50 yaşını doldurmamış bütün erkekler yangın söndürmekle mükelleftir. Köy

muhtarlar ı taraf ından Orman İşletme Şefliklerine gönderilen yangın mükellef listelerine göre

yangına anında müdahale edilmektedir.



- 454 -

P.1.5. Ormanlar Üzerinde Biyotik veya Abiyotik Faktörlerin Etkileri

P.1.6. Fırtınalar

Sivas İlinde, zaman zaman etkili olan en hızlı rüzgar güneydoğu (SE) yönünden,ortalama 22.0 m/sn şiddetinde esmektedir. Bu şiddet kimi zaman çatılardaki kaplamalar ı ve

kiremitleri söküp atacak kadar büyük boyutlara ulaşmaktadır Bununla birlikte, son yıllarda

büyük boyutlarda hasar verici bir f ırtına kaydedilmemiştir.

P.2. Diğer Afetler

P.2.1. Radyoaktif Maddeler

Sivas’ta radyoaktif madde kullanımından oluşan zararlar üzerine herhangi bir çalışmayapılmamıştır.

P.2.2. Denize Dökülen Petrol ve Diğer Tehlikeli Atıklar

Sivas’ın denize k ıyısı bulunmamaktadır.

P.2.3. Tehlikeli MaddelerTehlikeli ve zehirli maddelerin depolanması ve taşınması sırasında gerekli önlemler

alınmaktadır. Son yıllarda bu tür maddelerden kaynaklanan bir olay olmamıştır.

P.3. Afetlerin Etkileri ve Yardım Tedbirleri

Afetlerin Etkileri

Doğal afetlerin etkilerini açıklamadan önce hangi tür olaylar ın doğal afet sayılabileceğinin

tesbit edilmesinde yarar vardır. Doğal afetler;

1) Deprem

2) Çığ

3) Toprak Kayması

4) Tayfun



- 455 -

5) Kasırga

6) Yıldır ım Düşmesi

7) Baraj Patlaması

8) Grizu Patlamalar ı

9) Volkan Patlamalar ı

10) Kuraklık v.s.

Doğal Aletleri, k ısaca insanlar ın etkisi ve iradesi dışında, tamamen tabiat olaylar ına

bağlı olarak meydana gelen olaylardır. Afetler için 5 N kuralı mevcuttur. Yani DoğalAfetlerin nerede ne zaman nasıl, ne şekilde ve ne surette meydana geleceği önceden

bilinememektedir. Bu nedenledir ki, bunca teknolojik gelişmeye rağmen insanoğlu doğal

afetler kar şısında aciz kalmaktadır.

Ülkemizde en sık yaşanan doğal afet türü depremlerdir.1999 yılında yaşadığımız 17

Ağustos Marmara ve 12 Kasım Bolu-Düzce depremleri buna en canlı örnektir. Depremler

açısından Sivas il merkezi 3. bölge deprem kuşağı üzerindedir. Ancak; Ak ıncılar, Gölova,

Suşehri, Koyulhisar, İmranlı, Doğanşar ve Zara ilçeleri ise, 1. bölge deprem kuşağı üzerindedir. Bu verilere göre Sivas ili ve ilçelerinin her an deprem tehdidi altında olduğu

söylenebilir. İlde afet çeşidine göre hasara uğraması muhtemel yerler, Tablo P.3-1’de

verilmiştir.

Afetler ani olarak beklenmedik bir zamanda meydana gelmesi ve büyük çapta can ve

mal kaybına neden olmasından dolayı, insanlar ın psiko-sosyal yapılar ını bozmaktadır.

Afetzedelerde çok yaygın olarak görülmemekle birlikte “Travma Sonrası Stres Bozukluğu”

olarak adlandır ılan veya kişinin toplumsal, mesleki veya diğer önemli alanlarda işlevselliğin bozulmasına neden olan ciddi bir rahatsızlık olabileceği gibi, bu derece şiddetli olmayan ancak

kişiye rahatsızlık veren ve sosyal uyumunda sorunlar yaratan yoğun duygular ortaya

çıkmaktadır. Travma sonucu stres bozukluğunun en belirgin özellikleri afet ile ilgili tekrar

eden düşünce, hayaller veya rüyalar, kişinin afeti hatırlatabilecek durum ve düşüncelerden

kaçması, ilgi kayı bı, yalnızlık duygular ı, uyku sorunlar ı, sinirlilik, öfke patlamalar ı ve dikkati

toplayamamaktır. Travma sonrası stres bozukluğu en şiddetli psikolojik belirti tablosudur.



- 456 -

Afet sonrası afetzedelerde gözlenebilecek tablolar şunlardır.

- Sinirlilik, Suçluluk ve utanma duygular ı.

- Tekrar afet olabileceği kaygısı ve güvensizlik.

- Şüphe ve olanlar kar şısında birilerini suçlama.

- Değer verilen şeylerin yitirilmiş olmasının acısı ve üzüntüsü.

- Böyle bir olayın başlar ına gelmiş olması ile ilgili k ızgınlık duygular ı.

- Yeterli yardım alamadıklar ı için öfke.

- Olanlar üzerinde kontrolleri olmadığını hissetmenin getirdiği güçsüzlük ve çaresizlik

duygular ı.

Tablo P.3-1 Afet türüne göre hasara uğraması muhtemel yerler (Sivil Savunma İl Müdürlüğü verileri, 2005).

AFET R İSK İ TAŞIYAN YERLEŞİM BİR İMİ OLMASI MUHTEMEL AFET TÜRÜ

HAFİK İLÇESİNDE:

İlçe Merkezi

Aşağı Asarcık Köyü

Bak ımlı Köyü

Busat Köyü

Sofular

Bayramtepe Köyü

2.Derece Deprem riski

Su Bask ını

Su Bask ını

Su Bask ını

Heyelan ve Su Bask ını

Heyelan

İMRANLI İLÇESİNDE:

İlçe Merkezi ve Köyleri

Eskidere Köyü

1.Derece Deprem

Deprem-Heyelan

Deprem-Heyelan



- 457 -

Karacahisar Köyü

Ortaköy-Değirmendere

Kasaplar Köyü

Celaldamı Köyü

Kevenli Köyü

Deprem-Çığ

Deprem-Heyelan

Deprem-Heyelan

Deprem-Heyelan

KANGAL İLÇESİNDE:

İlçe Merkezi ve Köyleri

Yellice Köyü

Akçakale Köyü


Çığ

Heyelan

KOYULHİSAR İLÇESİNDE:

İlçe Merkezi

Sugözü Köyü

Yağcılar Köyü

Yolüstü Köyü

Gökdere Köyü

Gölcük Köyü

1.Derece Deprem-Heyelan






YILDIZELİ İLÇESİNDE:

İlçe Merkezinde

Subaşı İstasyonu Mevkii

Kerimmümin Köyü

Yukarı Çakmak Köyü

3.Derece Deprem

Çığ

Su Bask ını

Su Bask ını



- 458 -

SUŞEHR İ İLÇESİNDE:

İlçe Merkezi ve Köylerinde

Sökün Köyü

Camili Köyü

Kurugöl Köyü

Taklak Köyü

Yelkesen Köyü

Subaşı

Köyü

Cevizli Köyü


Deprem-Heyelan

Deprem-Heyelan

Deprem-Heyelan

Deprem-Su Taşk ını

Deprem-Heyelan

Deprem-Heyelan

Deprem-Heyelan

ZARA İLÇESİNDE:

İlçe Merkezi

Söğütözü Köyü

Sorhun Köyü

Aşağı Çamurcu Köyü

Ahmet Hacı Köyü

Büyükkaya Köyü

Eymir Köyü

Aşağı Çamözü Köyü

Demiryurt Köyü

Yeşimli Köyü


Heyelan

Heyelan

Su Bask ını

Su Bask ını-Heyelan

Heyelan

Su Bask ını

Su Bask ını

Kaya Düşmesi

Heyelan

*2008 yılı için Sivil Savunma İl Müdürlüğü taraf ından aynı veriler kullanılmıştır.



- 459 -

Afetlerin en büyük etkilerinden birisi de, trilyonlarca lira maddi hasar ın yanı sıra

üretici durumundaki insanlar ın sakat kalarak tüketici durumuna düşmeleri ve buna bağlı

işsizlik sorunlar ıdır.

Yardım Tedbirleri

Afetlere ilişkin yardım tedbirlerini almak üzere her ne kadar Sivil Savunma,

Bayındırlık, K ızılay gibi kurum ve kuruluşlar yasalarla görevlendirilmiş olsalar da afetlerin

çok geniş boyutlarda meydana gelmesinden dolayı etkin müdahale açısından tüm kurum ve

kuruluşlar ile kitle örgütlerinin daha mobil hale getirilme zarureti vardır. Sivil Savunma ve

Bayındırlık bünyesinde kurulan acil yardım ekiplerinin dışında son zamanlarda tüm yurtta kriz

merkezleri kurulmuştur. Yardım ekiplerinden Sivil Savunma Birimleri bölümünde detaylı

olarak bahsedilecektir. İl Kriz Merkezinin muhaberesi her şartta görüşme yapabilen iridyumlu

telefon ile sağlanmaktadır.

Ayr ıca Sivas Valiliğince “Afetler Çalışma Rehberi” (EK-A) ile ildeki Kullanılabilir

Kaynaklar Rehberi (EK-B) hazırlanmıştır. İlde K ılavuz Mahallesi Doğukent Mevkii ile

Kar şıyaka Mahallesinde çadır kent kurulabilecek alanlar tesbit edilmiş olup, altyapı

çalışmalar ı devam etmektedir. Kamu kurum ve kuruluşlar ınca k ışlık çadır temini çalışmalar ı

devam etmektedir. Afetlere hazırlık açısından önemli köprü, yol, bina, tesis, baraj ve

demiryollar ının dayanıklılık testi, okullara ve halka bu konularda eğitim verilmesi, afet

sırasında kullanılacak yollar ın belirlenmesi ve sivil trafiğin ana yollar dışına kaydır ılması,

sanayi tesislerinin afetten zarar görmesi durumunda alınacak tedbirlerin belirlenmesi, afet

hallerinde meydana gelebilecek tehlikelerden korunmak ve paniğin önlenmesi ve gerektiğinde

tahliyenin emniyetli bir şekilde yapılması için gerekli tedbirlerin alınması konular ında Sivas

Valiliğince çalışmalar başlatılmış olup, bu çalışmalar devam etmektedir. Ayr ıca afetdurumunda helikopter sahası olarak kullanılabilecek yerler belirlenmiştir (EK- C).



- 460 -

P.3.1. Sivil Savunma Birimleri

a) Sivil Savunma Servisleri

7126 Sayılı Sivil Savunma Kanunu, Sivil Savunma İle İlgili Şahsi MükellefiyetTahliye ve Seyrekleştirme Planlama ve Diğer Hizmetler Tüzüğü ile Sivil Savunma İle İlgili

Teşkil ve Tedbirler Tüzüğü gereğince ilin nüfusu baz alınarak 9 adet sivil savunma servisi

kurulmuştur. Sivil savunma servisleri ve görevli mükellef mevcutlar ı Tablo P.3-2’de

verilmiştir. Sivil Savunma Servisleri ve servislerinin görevleri aşağıda verilmiştir.

7126 Sayılı Sivil Savunma Kanunu gereğince mükellefiyet esasına göre vatandaşlar ımızdan

oluşturulan Sivil Savunma Servisleri mevcuttur. Bu servisler şunlardır;

1) Karargah Servisi

2) Kurtarma Servisi

3) İlkyardım ve Ambulans Servisi

4) Sosyal Yardım Servisi

5) Emniyet Trafik Servisi

6) İtfaiye Servisi

7) Hastaneler Servisi

8) Teknik Onar ım Servisi

9) Korunma K ılavuzlar ı Servisi’dir.

Tablo P.3-2: Sivil Savunma Servisleri ve görevli mükellef mevcutlar ı (Sivil Savunma İl Müd. verileri, 2001).

Servisin Adı Asil Yükümlü

MevcuduYedek Yükümlü

MevcuduToplam

Karargah Servisi 42 10 52

Kurtarma Servisi 124 30 154

İlkyardım ve Ambulans Ser. 111 27 138

Sosyal Yardım Servisi 39 10 49

Emniyet Trafik Servisi 46 10 56Hastaneler Servisi 46 10 56

İtfaiye Servisi 46 10 56

Korunma K ılavuzlar ı Ser. 179 - 179

Elk Onr. Grubu 12 3 15Tlf Onr. Grubu 12 3 15Kanal Onr. Grubu 11 2 13

Teknik Onar ımServisi

Su Onr. Grubu 11 2 13

Genel Toplam 796 Not:2006 yılında mükellef seçimleri yenilendiğinden liste verileri aynen korunmuştur.



- 461 -

Bu servislerden karargah servisinin görevleri; doğal afetlerde, seferberlik ve savaş

hallerinde hasar durumlar ı ile ilgili gelen raporlar ı değerlendirmek ve kuvvet sevkiyatı

yaparak sivil savunma harekatını sevk ve idare etmektir.

Kurtarma servisinin görevleri; enkaz altında kalan yaralılar ın kurtar ılması, hasarlı

binalar ın geçici desteklenmesi ve ölülerin kimlik tesbitine yardım etmektir.

İlkyardım ve ambulans servisinin görevleri; yaralılara ilkyardım yapmak, durumu acil

olanlar ı tesbit ederek öncelik sırasına göre hastaneye sevk edilmesini sağlamaktır.

Sosyal yardım servisinin görevleri; evsiz kalanlar ın bar ındır ılması, acil iaşe,

giyindirme ve parçalanmış ailelerin birleştirilmesi ile ölülerin kimlik tespitlerinin yapılarak

şahsi eşyalar ının yak ınlar ına teslim edilmesidir.

Emniyet trafik servisinin görevleri; trafiğe kapanan yollar ın yeniden ulaşıma açılması,

hasar bölgesindeki yağma ve talan olaylar ının önlenmesidir.

İtfaiye servisinin görevi; çıkan yangınlar ın kontrol altına alınmasıdır.

Hastaneler servisinin görevi; mevcut hastanelere ek olarak hasar bölgesine en yak ın ve

en uygun yerlere seyyar hastaneler kurarak yaralılar ın tedavisini yapmak ve ölülerin defin

işlemlerini yürütmektir.

Teknik onar ım servisinin görevleri; önemli tesislerin zarar görmesi durumunda bu

tesislerin tekrar onar ılarak faaliyete geçirilmesidir. Bu servis elektrik onar ım grubu, telefon

onar ım grubu, su onar ım grubu ve kanalizasyon onar ım grubu olmak üzere 4 gruba ayr ılır.

Korunma k ılavuzlar ı servisinin görevleri; sorumluluk bölgelerindeki hasar durumlar ını

k ılavuzluk kademeleri vasıtasıyla (k ılavuzlar baş k ılavuzluğa, baş k ılavuzlar şef k ılavuzluğa

ve şef k ılavuzlar da karargah servisi idare merkezine) bildirmektir.

İlde sivil savunma mükelleflerinden oluşturulan servislerde toplam 794 adet mükellef

görevli olup;

SİVİL SAVUNMA SERVİSLER İ VE KORUNMA KILAVUZLUKLARI: 489

SİVİL SAVUNMAYA YARDIMCI DİĞER SERVİSLER: 264

HALK EĞİTİMİ: YAPILMADI



- 462 -

b) İl Acil Kurtarma ve Yardım Ekipleri

Afetlere İlişkin Acil Yardım Teşkilatı ve Planlama Esaslar ına Dair Yönetmelik

esaslar ına göre kamu kurum ve kuruluşlar ının kadrolu personelinden 8 servis kurulur. İl acil

kurtarma ve yardım ekiplerinde 10 kurtarma ekibi, 4 ilkyardım ve sağlık hizmetleri ekibi, 1

sosyal yardım ekibi, 2 yangın söndürme ekibi, 1 ön hasar tesbit ekibi, 1 elektrik tesisleri

onar ım ekibi, 1 haberleşme ekibi, 1 su onar ım ekibi ve 1 kanalizasyon ekibi olmak üzere

toplam 22 ekip mevcuttur.

Sivil Savunma İl Müdürlüğü bünyesinde oluşturulan ekiplerin yanı sıra, İl Afet Planına

göre Bayındırlık ve İskan Müdürlüğü bünyesinde kamu kurum ve kuruluşlar ının kadrolu

personelinden oluşturulan “İl Afet Acil Yardım Hizmet Gruplar ı” mevcuttur. Bu hizmet

gruplar ı;

1) İlkyardım ve Sağlık Hizmetleri Grubu

2) Haberleşme Hizmetleri Grubu

3) Ön Hasar Tesbit ve Geçici İskan Hizmetleri Grubu

4) Satın Alma Kiralama El Koyma ve Dağıtım Hizmetleri Grubu

5) Güvenlik Hizmetleri Grubu

6) Kurtarma ve Yık ıntılar ı Kaldırma Hizmetleri Grubu

7) Ulaşım Hizmetleri Grubu

8) Tar ım Hizmetleri Grubu

9) Su ve Kanalizasyon Hizmetleri Grubu

10) Ölüleri Tespit ve Gömme Hizmetleri Grubu

11) Elektrik Hizmetleri Grubudur.

Bu hizmet gruplar ında toplam 681 personel görevlidir.



- 463 -

P.3.2. Yangın Kontrol ve Önleme Tedbirleri

2007/12937 Sayılı Kamu Binalar ının Yangından Korunması Hakk ında Yönetmelik gereğince kamu kurum ve kuruluşlar ı ile önemli fabrika ve tesislerde yangınlara kar şı

mücadele için şu ekipler kurulur.

1-SÖNDÜRME EK İBİ: Görevi; binada çıkabilecek yangınlar ı başlangıç aşamasında

söndürmek,yangının büyümesini önlemektir.

2-KURTARMA EK İBİ : Görevi; önce mahsur kalan canlılardan başlamak üzere daha

sonra öncelik sırasına göre evrak,araç ve gereçleri tahliye etmektir.

3-KORUMA EK İBİ: Görevi; bina dışına çıkar ılan evrak ve eşyalar ı koruma altına

almaktır.

4-İLKYARDIM EK İBİ: Görevi; yangın nedeniyle yaralananlara ilk müdahalede

bulunmak ve durumu acil olanlar ı hastaneye sevk etmektir.

Kamu Binalar ının Yangından Korunması Hakk ında Yönetmelik gereğince binalarda

bulundurulması zorunlu yangın malzemeleri de standarda bağlanmıştır. Yangın önleme

tedbirleri olarak; şehir içerisinde her semtte yeterince boş alanlar bırak ılarak yangının kolay

sıçramasını önlemek hedeflenmiştir. Ayr ıca bitişik nizam yapılan binalarda çatılar ın aynı

seviyede değil, her bloğun çatısının farklı yükseklikte yapılması da yangının kolay sıçramasını

önlemektedir.

İlde mevcut itfaiye teşkilatı; İtfaiye Teşkillerinin Kuruluş, Görev, Eğitim ve Denetim

Esaslar ına Dair Yönetmelik esaslar ına göre Mülki İdare Amiri adına İl Sivil Savunma

Müdürlüğünce yılda bir kez denetlenmektedir.

P.3.3. İlkyardım Servisleri

Sivil savunma servisleri ve görevleri, daha önce ayr ıntılı olarak açıklanmıştır. Sivil

savunma teşkilleri bünyesinde; sivil savunma servislerinde 1 ilkyardım ve ambulans servisi,

acil kurtarma ve yardım ekiplerinde 3 ilkyardım ve sağlık hizmetleri ve her kurumun yangın

ekiplerinde de 1 ilkyardım ekibi mevcuttur.



- 464 -

P.3.4. Afetzedeler ve Mültecilerin Yeniden İskanı

a) Afetzedelerin Yeniden İskanı

Afete maruz kalındığında kullanılmak üzere Sivas Valiliği Kriz Merkezince “Afetler

Çalışma Rehberi” hazırlanmıştır. Bu rehberde afete maruz kalanlar ın yerleştirilebileceği

oteller, pansiyonlar ve misafirhaneler belirtilmiştir. Ayr ıca Sivas Valiliğince Doğukent ve

Kar şıyaka mevkiinde 2 adet çadırkent alanı tesbit edilmiş olup, bunlar ın altyapı çalışmalar ı

devam etmektedir. İçişleri Bakanlığı’nın 17 No.lu Genelge emirleri doğrultusunda ildeki kamu

kurum ve kuruluşlar ı ile özel bankalara toplam 2.620 adet k ışlık çadır yaptırma talimatı

verilmiştir. Ayr ıca bir afet durumunda ildeki mevcut kullanılabilir kaynaklar; kurtarma

potansiyeli, sosyal yardım potansiyeli, sağlık potansiyeli ve itfaiye potansiyeli İl SivilSavunma Müdürlüğünce tesbit edilerek bilgi k ılavuzu haline getirilmiştir. Bu bilgiler EK-B

dedir.

b) Mültecilerin Yeniden İskanı

Mültecilerin iskanı ve diğer hizmetler, İl Emniyet Müdürlüğünce hazırlanan “Mülteci

ve Sığınanlar ın Nakil, Kontrol ve Bar ındırma Planı”na göre yerine getirilecektir.

P.3.5. Tehlikeli ve Zehirli Maddelerin Sınırlar Arası Taşınımı İçin Alınan Tedbirler

Bu konu ile ilgili olarak 85/9727 Sayılı Radyasyon Güvenliği Tüzüğü ve Tehlikeli

Eşyanın Ticaret Gemileriyle Taşınması Hakk ında Tüzük mevcuttur.

Radyasyon güvenliği ile ilgili hizmetler, Radyasyon Güvenliği Daire Başkanlığı’nca

yürütülmektedir. Radyoaktif kaynaklar ın ülkeye giriş, çık ış, transit geçiş ve taşınmalar ına izin

vermek Radyasyon Güvenliği Daire Başkanlığı’nın görevidir.Radyoaktif kaynaklar ı bulunduran, kullanan, imal, ithal ve ihraç eden, alan, satan,

taşıyan ve depolayan resmi, gerçek kişilere, özel kurum ve kuruluşlara lisans verilir.

Bu kaynaklar ı sınırlar arası taşıyacak kişilerin lisansı olsa da, ayr ıca izin alınması

gerekir. Bunun için Radyasyon Güvenliği Daire Başkanlığı’nın yazılı izni gereklidir.

Radyasyonu taşıyacak olanlar, bunlara ilişkin proforma faturalar ı ekledikleri bir dilekçeyle bu

kuruma başvurmak zorundadırlar. Giriş-çık ış izni Radyasyon Güvenliği Daire Başkanlığı’nca



- 465 -

yapılacak inceleme sonucu verilir. Bu kaynaklar ı transit geçirmek isteyenler, kuruma

bildirmekle yükümlüdür. Kurumca inceleme ya taşımanın başlayacağı yerde, ya da giriş

gümrüğünde yapılır. Bu durumda taşıma, kurum uzmanlar ınca belirlenecek yol güzergahlar ı

kullanılarak yapılır.

Diğer zehirli maddelerin taşınmasında uyulacak esaslar, ambalajlama şekli ve diğer

hususlar, Tehlikeli Eşyanın Ticaret Gemileriyle Taşınması Hakk ında Tüzükte etraflıca

anlatılmıştır.

P.3.6. Afetler ve Büyük Endüstriyel Kazalar



Avcı, N., K ılıçdağı R., Ayaz. M.E., Cadoğlu, İ.F., Kesgin, Ö., Koçak, A., Keçer, M.,

Polat, N. ve Nişan, E., 1997, Sivas Kentinin Çevre Jeolojisi ve Doğal Kaynaklar ı, MTA Genel

Müdürlüğü Orta Anadolu I. Bölge Müdürlüğü Jeoloji Dairesi Başkanlığı,169 s.

Deprem Araştırma Dairesi, 1996, TC Bayındırlık ve İskan Bakanlığı, Türkiye Deprem

Bölgeleri Haritası, Ankara.

DSİ, 2001, DSİ 19. Bölge Müdürlüğü envanter verileri, Sivas.

Gençoğlu, S., İnan, E. ve Güler, H.,1990, Türkiye'nin Deprem Tehlikesi, TMMOB

Jeofizik Mühendisleri Odası, 701 s.

MTA, 2001, MTA Orta Anadolu 1. Bölge Müdürlüğü envanter verileri, Sivas.

Sivas Sivil Savunma İl Müdürlüğü, 2001, Sivas Sivil Savunma İl Müdürlüğü verileri.

Sivas Meteoroloji İstasyon Müdürlüğü, 2001, Sivas Meteoroloji İstasyon Müdürlüğü



verileri, Sivas.



- 466 -

Şaroğlu, F., Emre, Ö., Kuşçu, İ., Boray, A., Barka, A., Özer, S., Şirin, S., 1992, Türkiye

Diri Fay Haritası, MTA Genel Müdürlüğü, Ankara.

TCK, 2000, Karayollar ı 16. Bölge Müdürlüğü envanter verileri, Sivas.

R. SAĞLIK VE ÇEVRE

R.1. Temel Sağlık Hizmetleri

R.1.1. Sağlık Kurumları Dağılımı

İlde tedavi edici ve koruyucu sağlık hizmetlerini yürüten sağlık kurumlar ı; merkezle birlikte

13 tane Devlet Hastanesi bulunmakta olup bunlardan Doğumevi ve Çocuk Hastahanesi, Göğüs

Hastalıklar ı Hastahanesi ve Numune Hastahanesi Sultan 1.İzzettin Keykavus Devlet

Hastahanesi adı altında birleştirilmiştir. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’na bağlı bir

SSK Hastanesi, Cumhuriyet Üniversitesi Tı p Fakültesi Hastanesi ve Askeri Hastane olmak

üzere il ve ilçeler bazında 16 adet yataklı tedavi kurumu mevcuttur. Yine İl Merkezi, ilçe ve

köylerde olmak üzere toplam 91 Sağlık Ocağı bulunmaktadır (Tablo R.1.1-1).

Sağlık Bakanlığı’na bağlı sağlık kurumlar ında 102 uzman doktor, 189 pratisyen hekim,

422 hemşire, 355 ebe, 214 sağlık memuru çalışmaktadır.

İl merkezinde 1, ilçe merkezinde 2 olmak üzere 3 adet Verem Savaş Dispanseri

mevcuttur. Yine İl merkezinde, Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Merkezi ile Halk

Sağlığı Laboratuvar ı sağlık hizmetlerini yürüten merkezler bulunmaktadır.

İlde 112 Hızır Acil Yardım ve Kurtarma İstasyonu faaliyette olup; trafik kazası, doğal

afetler dışında da halk ımızın diğer sağlık ihtiyaçlar ını kar şılamaktadır.

Sağlık Bakanlığı’nın sağlık personeli ihtiyacını kar şılamak üzere İl Merkezi, Şark ışla

ve Suşehri ilçelerinde birer tane Sağlık Meslek Lisesi mevcuttur.



- 467 -

Resmi kurumlar ın dışında, 8 adet özel poliklinik ve tı p merkezi de faaliyet

göstermektedir.



- 468 -

Sağlık Ocakları Sağlık Evleri Köy Sağlık Evleri Bi

Binalı Binasız Geçici

Binada Kira Toplam

Sağlık

Ocağı

Ebeliği

Mahalle

Sağlık

Evleri

Ebeliği

Binalı Binasız Ki

Sivas

Merkez 8 12 20 20 107 10 7

Mrk. İlçe

Köyleri 9 9 9 1 18 9

Akıncılar 1 1 1 1 4 1

Hafik 4 4 4 2 8 7

İmranli 2 2 2 2 7 9

Kangal 5 1 6 6 6 15 11

Koyulhisar 3 1 4 4 1 11 4

Suşehri 3 3 3 6 7 8

Şarkişla 7 1 8 8 8 9 8

Ulaş 3 3 3 1 5 7

Yıldızelı 9 9 9 2 29 18

Zara 4 4 4 7 9 15



- 469 -

Tablo R.1.1‐1: Sivas İlinde 2004 yılı itibariyle; sağlık ocakları ve sağlık evlerinin ilçelere göre dağılımı ve bina durumları (Sağlık İl Müdürlüğü verileri, 2004).

Altınyayla 2 2 2 1 7 1

Divriği 2 2 2 9 3 18

Doğanşar 1 1 1 2 2

Gemerek 8 8 8 6 11 5

Gölova 1 1 1 3 4

Gürün 4 1 5 5 5 8 6

Toplam 76 2 14 92 92 165 166 140



- 470 -

YILLARA GÖRE PLANLANAN SAĞLIK OCAĞI VE SAĞLIK EVİ

NOT :

• Ulaş İlçesi Baharözü Sağlık Evi Sağlık Ocağına dönüştürülmüştür.

• Şark ışla İlçesi 2 Nolu Mustafa ÖZBUDAK Sağlık Ocağı Açılmıştır.

• Merkezde Fatih, Demircilerardı, M.Akif Ersoy Sağlık Ocaklar ı 2004 yılında kiralık

binalarda hizmete açılmıştır.

• 2004 Yılında planlanan Tuzlugöl Sağlık Ocağı Uygun bina bulunamadığı için henüz

hizmete açılamamıştır.

• Sağlık Bakanlığının 19.10.2004 Tarih ve 016043 Sayılı Genelgeleri gereği binasız köy

sağlık evleri ve mahalle sağlık evleri kaldır ılarak Ocak ebeliklerine bağlanmış olup

sadece binalı sağlık evleri ile ocak ebelikleri sağlık evi kapsamında değerlendirilmiştir.

• Merkez 8 Nolu Çayyurt Sağlık Ocağı kendi binasına taşınarak Çayyurt Muhittin

ALTINOK Sağlık Ocağı adını almıştır.

* İl Saglık Müdürlüğü taraf ından 2008 yılı için aynı veriler kullanılmıştır

PLANLANAN SAĞLIK OCAĞI

PLANLANAN SAĞLIK EVİ

KÖY SAĞLIK EVLER İ

YILLAR Binalı Binasız

Geçici

Bina

KiraTopla

m

Sağlık

Ocağı

Ebeliği

Mahalle

Sağlık

EviBinalı Binasız Toplam

2001 76 2 4 2 84 84 165 166 141 556

2002 74 2 4 4 84 84 165 167 140 556

2003 75 0 4 8 87 87 165 167 140 559

2004 78 1 2 12 93 93 - 166 - 259



- 471 -

R.1.2. Bulaşıcı Hastalıklar

R.1.2.1. İçme, Kullanma ve Sulama Suları

İl Sağlık Müdürlüğü bünyesinde yer alan Bulaşıcı Hastalıklar Şube Müdürlüğü;

bulaşıcı hastalıklar ın tüm istatistik ve dokümantasyonu yanında aşılama çalışmalar ının

yapılmasını ve takibini yapmakta olup; Sağlık Bakanlığı’ndan soğuk zincir yolu ile gelen

aşılar ın depolanmasını ve dağıtımını yapmaktadır.

Bildirimi zorunlu olan hastalıklar ın takibini yapmaktadır. Bu hastalıklar ın

yaygınlaşmaması için il düzeyinde çalışmalar yapmaktadır. Bu şubenin tı bbi malzeme, araç-

gereç yönünden herhangi bir sorunu yoktur.

Bildirimi zorunlu hastalıklar 2004 yılında aylara göre Tablo R.1.2.1-1’de, yıllara göre

ise Tablo R.1.2.1-2’de verilmiştir.

Yıllara göre; serum hepatit (B), tüberküloz (verem) ve brusella hastalıklar ında son

yıllarda artış olduğu görülmektedir. Nedeni ise tüberküloz yönünden ilde sosyo-ekonomik

düzeyin düşük olması, yeterli ve dengeli beslenmenin olmaması, çevre şartlar ının gittikçe

kirlenmesi; hepatit (B) için, virüslerin çevre şartlar ına dayanıklı olması, insanlar ın gerekli

önlemleri almaması; brusellada ise yörede hayvancılığın yaygın olması ve yeterli bak ımın

yapılmaması olarak açıklanabilir. Her üç hastalığın da ortak özelliği, insanlarda hücre içi

enfeksiyonu yapması, tedavilerinin zor ve uzun zaman alması, kronikleşme oranının yüksek

olması ve insanlar ın ekonomik düzeyinin düşük olması bu hastalıklar ın artış sebebi olarak

açıklanabilir.

2004 yılı aylar ına göre tabloda; k ızamık ve enfluenza (grip) ve bulaşıcı sar ılık (hepatit

A) k ış aylar ında artış göstermektedir. Bunun nedeni; güneş ışınlar ının yeterli olmaması, kapalı

ve kalabalık mekanlarda insanlar ın bir arada çok bulunmalar ı ve vücut direncinin çok düşmesi

olarak açıklanabilir.

Şehir şebeke suyunun bakteriyolojik ve kimyasal tahlilleri, her gün, Belediye’ye ait

Çevre-Gıda ve Tı bbi Tahlil Laboratuar ı’nda yapılmaktadır. Bunun yanında her gün birkaç kez

şehir şebeke suyunun klor ölçümü yapılarak klorun normal seviyede tutulması sağlanmaktadır.



- 472 -

Tablo R.1.2.1-1: Bildirimi zorunlu hastalıklar ın 2004 yılı itibariyle aylara göre dağılımı (Sağlık İl Müdürlüğü verileri, 2004).

A Y L A R

HASTALIKLAR

Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temz Ağust Eylül Ekim

Boğmaca V 2

Ö

Kızamık V 1 5 5 9 25 15 5 1 1 2

Ö

Tifo V 2

Ö

Dizanteri V 3 2 8 6 12 12 16 42 16 26

Ö

Bulaşıcı Sarılık V 4 6 4 3 2 1 1 4

Hepatit A Ö

Serum Hepatit V 1 1 6 7 4 3 9 4 9 4

Hepatit B Ö

Kuduz Şüpheli V 63 50 67 88 77 91 116 149 83 65



- 473 -

Isırık Ö

Menenjit V 1 1 1 2

Ö

Kızıl V 2 5 5 12 11 10 3 2 2 9

Ö

Streptekok V

Anjini Ö

Tüberküloz V 15 22 21 24 31 19 15 14 10 13

Ö 1 1 1 1 1 1

Brusella V 11 9 27 17 42 34 58 23 26 30

Ö

Şarbon V 1 4 6 2

Ö

AIDS V 1 1

Ö




- 474 -

Tablo R.1.2.1-2: Bildirimi zorunlu hastalıklar ın yıllara göre dağılımı (Sağlık İl Müdürlüğü verileri, 2004).

Y I L L A R HASTALIKLAR

1999 2000 2001 2002 2003 2004

Boğmaca V 2

Ö

Difteri V

Ö

Tetanoz V

Ö

Nenonatal V1 2 1

Tetanoz Ö 1 2 1

K ızamık V 111 39 91 23 16 73

Ö 1

Poliomiyelit V

Ö

Tifo V 15 2

Ö

Paratifo V

Ö

Dizanteri V 15 2 4 12 24 171

Ö

Bulaşıcı Sar ılık V 204 89 85 26 32 44

Hepatit A Ö

Serum Hepatit B V 71 70 19 18 49 56

Ö 1 1

Kuduz Şüpheli V 623 916 913 956 916 975



- 475 -

Isır ık Ö

Menenjit V 3 2 1 3 3 5

Ö 1 1

K ızıl V 44 61 85 81 73

Ö

Streptekok V 559 506 134 16

Anjini Ö

Tüberküloz V 181 170 146 194 198 210

Ö 7 6 2 6 1 6

Sıtma V 4 2 1

Ö

Brusella V 66 251 316 211 225 320

Ö

Şarbon V 4 2 2 5 6 13

Ö

Lepra V 2

Ö

Enfluenza V 877 1529 1205 623

(Grip) Ö

Sifiliz V 2 3 1

Ö

Aids V 2 3 2

Ö




- 476 -

Ayr ıca, haftada iki gün 10 değişik noktadan alınan su numunelerinin bakteriyolojik ve

kimyasal tahlilleri yapılmaktadır. Su numuneleri evlerden alınmayı p, umuma açık cami, okul

ve resmi daire gibi yerlerden sağlanmaktadır. Bunlarla ilgili tahlil sonuçlar ı İl Sağlık

Müdürlüğü’ne bildirilmektedir.

Tablo R.1.2.1-3’te içme ve kullanma sular ının kimyasal ve bakteriyolojik analiz

sonuçlar ı verilmiştir.

Tablo R.1.2.1-3: İçme ve kullanma sular ının kimyasal ve bakteriyolojik analizleri (Sağlık İl


Kimyasal Analizler Bakteriyolojik Analizler

Yılı

Toplam

Analiz

Sayısı

Sağlığa

Uygun

Sağlığa

Uygun

Değil

Sağlığa

Uygun

%

Toplam

Analiz

Sayısı

Sağlığa

Uygun

Sağlığa

Uygun

Değil

Sağlığa

Uygun

%

B+K

umune

Sayısı

1999 316 255 61 81 2801 2248 553 80 3117

2000 196 172 23 88 2039 1789 250 88 2235

2001 271 219 52 88 2215 1870 345 88 2486

2002 256 216 40 84 1919 1440 479 75 2175

2003 323 273 50 84 2351 1797 554 76 2674

2004 405 223 61 55 2328 1952 376 84 2733

2005 793 697 96 88 3225 2795 430 87 40182006 2621 2594 27 99 5101 4259 668 83 7722

20072431 2367 64 97 8592 6086 2524 71

1102

3




- 477 -

Tablo 1.2.1-4 İçme ve Kullanma Sular ında Klor Kontrol Çalışmalar ı (Sağlık İl

Müdürlüğü verileri, 2007)

YILLAR KONTROL

SAYISI

YETERLİ YETERSİZ

1997 18749 2767 15982

1998 14290 3308 10982

1999 10401 2839 7562

2001 8390 2914 5476

2002 5633 1032 4601

2003 5166 1891 3275

2004 6507 1500 5007

2005 4968 1676 3292

2006 6923 2190 4733

2007 13250 8754 4496

R.1.2.2. Denizler

Sivas İli, konumu gereği bu tür çalışmalar ın dışındadır.

R.1.2.3. Zoonnoz Hastalıklar

İlde hayvanlardan insanlara geçen hastalıklar ın 2004 yılı sayısal durumu şöyledir.

Brusella : 225

Şarbon : 6



- 478 -

R.1.3. Gıda Hijyeni

İlimizde serbest ticaretle uğraşan gıda maddesi imal eden ve satan işyerleri, bu gibi

yerlerde çalışanlar ın portör kontrolleri ile gıda maddelerinin kontrollerinin takibi Sağlık

Müdürlüğü Gıda ve Çevre Kontrol Şube Müdürlüğü elemanlar ı ve Sağlık Ocaklar ınca

yapılmaktadır.

Kontrollerde, sağlık personeli, vatandaş veya üretici taraf ından getirilen gıda ve su

numuneleri İl Halk Sağlığı Laboratuvar ında analiz edilerek sonuçlar ı, Gıda Maddeleri

Tüzüğüne göre değerlendirilmekte ve raporlar bu doğrultuda tanzim edilmektedir.

Gıda kontrol ve çevre sağlığı çalışmalar ının yıllara göre dağılımı Tablo R.1.3-1’de,

bakteriyolojik ve kimyasal analiz çalışmalar ı ise Tablo R.1.3-2’de verilmiştir.

Tablo R.1.3-1: Bakteriyolojik ve kimyasal analiz çalışmalar ı (Sağlık İl Müdürlüğü verileri,

2004).

Bakteriyolojik ve Kimyasal Analiz

Yıllar Muayene

Sayısı

Numune

Sayısı Uygun

Uygun

Değil

Sağ.Uygun

(%)

1999 16442 1428 1406 22 98

2000 16123 1419 1390 29 98

2001 16507 1371 1297 74 94

2002 16892 1066 992 74 93

2003 17500 1399 1275 124 91

2004 15681 682 676 6 99




- 479 -

Tablo R.1.3-1: Gıda kontrol ve çevre sağlığı çalışmalar ının yıllara göre dağılımı (Sağlık İl Müdürlüğü verileri, 2004).

Gıda Maddeleri

Kontrolü Gıda İmalYerleri

SularGayri Sıhhi Ku

Y ı l l a r

M u a y e n e

B a k . K

i m . T a h l i l

K o n t r o

U y g u n

B a k t e r i y o l o j i k

K i m y a s a l

F i z i k s e l

I s l a h

I . S I N I F

I I . S I N I F

S a y ı s ı

N u m u n e S a

y ı s ı

U y g u n D e ğ

i l

S a y ı s ı

E d i l e n

D e ğ i l

S a y ı s ı

N u m u n e S a

y ı s ı

U y g u n D e ğ

i l

K l o r

N u m u n e S a

y ı s ı

U y g u n D e ğ

i l

M u a y e n e S a y ı s ı

U y g u n D e ğ

i l

E d i l e n

T o p l a m

K o n t r o l E d i l e n

U y g u n D e ğ

i l

T o p l a m

K o n t r o l E d i l e n

199916442 1428

22 196 1381 38 2793

2608

221 668 349 33 4034

148 19 39 114

1 1170 2774

200016123 1419

29 214 1097 40 2250

2039

250 487 196 23 7040

176 5 38 47 - 1201 1788

2001 16507 1371 74 217 1083 60 2699 2215 345 397 271 52 5933 144 10 39 65 3 2414 2414

2002 16892 1066 74 210 868 95 2684 1919 479 304 256 40 4432 174 ---- 39 47 --- 1180 1934

2003 17500 1399 124 221 802 58 5421 2351 554 287 323 50 3655 204 …. 39 43 5 1162 1834

2004 15681 682 6 174 668 31 5213 2062 368 340 347 52 2804 155 --- 39 24 1 1103 1056

* İl Saglık Müdürlüğü taraf ından 2008 yılı için aynı veriler kull



- 480 -

R.1.4. Aşılama Çalışmaları

İlde aşı çalışmalar ı Sağlık Müdürlüğü bünyesinde yer alan Bulaşıcı Hastalıklar Şube

Müdürlüğü’nün; sağlık ocaklar ı ve sağlık evlerinin koordineli çalışmalar ı neticesinde

yapılmaktadır. Sağlık ocaklar ı ve sağlık evlerinde görevli hemşire, ebe ve sağlık memuru aşı

çalışmalar ında aktif olarak görev almaktadır.

Rutin aşı çalışmalar ı vatandaşın sağlık kurumlar ına gelmesi ile yapılmaktadır. Ulusal

aşı günlerinde ise sağlık ekipleri yöre halk ının evine kadar giderek ya da insanlar ımızın

merkezi yerlerde kurulan aşılama istasyonlar ına gelmesi ile aşılamalar yapılır.

Aşılamada amaç, olası bir bulaşıcı hastalığı önlemektir. Her doğan çocuk için

uygulanan aşı takvimi ve hamile annelere yapılan aşılar yetişecek nesillere sağlıklı, dinçyaşam ve hayat sürelerinin iyileştirilmesi içindir.

Sağlık ocaklar ı sayısal olarak aşılamada yetersizdir. Ancak sağlık personelinin özverili

çalışması ile ilimizde yapılan aşılamalar istatistiki yönden üst (% 95) düzeydedir. Aşı

çalışmalar ıyla ilgili çeşitli karakteristikler Tablo R.1.4-1, R.1.4-2, R.1.4-3, R.1.4-4, R.1.4-5,

R.1.4-6, R.1.4-7, R.1.4-8 ve R.1.4-9’da verilmiştir.

Tablo R.1.4-1: Aşılanacak hedef nüfusun yıllara göre dağılımı (Sağlık İl


AŞILANACAK HEDEF NÜFUS

Yıllar Nüfus0-11 Ay Bebek

NüfusuK.D.H

%0Bakanlık Hedefi Yıllık Beklenen Bebek Sayısı

2000 618536 11583 18,72 12272

2001 620977 11206 18,05 14637

2002 622211 10737 17,25 14637

2003 617030 10147 16,44 14637

2004 617327 9880 16 13980




- 481 -

Tablo R.1.4-2: D.B.T. aşı çalışmalar ının yıllara göre dağılımı (Sağlık İl Müdürlüğü

verileri, 2004).

D.B.T. AŞISI

I. Aşı II. Aşı III. Aşı Yıllar

0-11 12-59 % 0-11 12-59 % 0-11 12-59 %Rapel

2000 12162 27 99 12186 54 99 12179 109 99 10226

2001 12561 25 86 12745 44 87 12489 44 85 11486

2002 11243 9 77 11526 11 79 11440 20 78 11288

2003 10444 7 71 10249 7 70 10022 26 68 10009

2004 10921 28 78 11119 58 80 11351 74 81 9645




- 482 -

Tablo R.1.4-3: Polio aşı çalışmalar ının yıllara göre dağılımı (Sağlık İl Müdürlüğü verileri,

2004).

POLİO AŞISI

I. Aşı II. Aşı III. Aşı 1. 2.

Yıllar0-11

12-

59% 0-11 12-59 % 0-11 12-59 % Rapel

Rappe

l

2000 12162 27 99

1218

6 54 99 12179 109 99 10226 8721

2001 12561 25 861274

544 87 12489 44 85 11486 4410

2002 11243 9 771152

611 79 11440 20 78 11288 19959

2003 10444 7 71

1024

9 7 70 10022 26 68 10009 14146

2004 10921 28 781111

958 80 11351 74 81 9645 9559




- 483 -

Tablo R.1.4-4: K ızamık ve B.C.G. aşı çalışmalar ının yıllara göre dağılımı (Sağlık İl


KIZAMIK AŞISI B.C.G. AŞISI

Yıllar 0-11 12-59 % 5yaş + 0-11 12-59 5 yaş +

2000 11754 232 96 12229Yıllar İlk

R % İlk R İlk R

2001 12278 169 84 8966 2000 11507 - 94 233 - 347 14209

2002 12059 229 82 14177 2001 11040 - 75 122 - 118 11147

2003 10468 77 72 99484 2002 9836 - 67 59 - 47 1635

2004 10625 230 76 255 2003 10025 - 68 76 - 206 17244

2004 9231 - 66 250 - 80 5533


Tablo R.1.4-5: Gebe tetanos aşı çalışmalar ının yıllara göre dağılımı (Sağlık İl Müdürlüğü

verileri, 2004)

Gebe Tetanos Aşısı

Yıllar I. Aşı % 2+3+4+5 %

2000 6715 55 5979 49

2001 7196 49 7018 48

2002 6665 46 6980 48

2003 6194 42 6682 46

2004 5547 40 6925 50




- 484 -

Tablo R.1.4-6: Rapel, D.B.T. ve Polio aşılar ının yıllara göre değerlendirilmesi (Sağlık

İl Müdürlüğü verileri, 2004).

Yıllara göre 1-4 yaş Rapel ve 0 yaş D.B.T. III, Polio III Aşıların Doz SayılarınaGöre Değerlendirilmesi

Yıllar 0 yaş D.B.T.-Polio III D.B.T. -Polio I Rapel

2000 12179 10226

2001 12489 11486

2002 11440 11288

2003 10022 10009

2004 11351 9645


Tablo R.1.4-7: Yıllara göre aşıya devamsızlık oranlar ı (Sağlık İl Müdürlüğü verileri, 2004).

AŞIYA DEVAMSIZLIK ORANLARI

Yıllar

DBT-POLI

DBT-POLII

DBT-POLI

DBT-POLIII

DBT-POLI

KIZAMIK

DBT-POL I

BCG

HEPATİT BI

HEPATİT BII

HEPATİT B I

HEPATİT BII

2000 -0,2 -0,1 3,4 5,4 -3 0,42001 -1 0,6 2,3 12,1 0,4 4,1

2002 -2,5 -1,8 -7,3 12,5 0,3 2,3

2003 1,9 4,0 -0,2 4,0 3,3 7,6

2004 -2 -4 3 15,4 -2 6




- 485 -

HEPATİT B aşı çalışmalar ının yıllara göre dağılımı (Sağlık İl Müdürlüğü verileri 2004).

HEPATİT B AŞISI

I Aşı II AŞI III AŞIYıllar

0-11 I2-59 % O-11 I2-59 % 0-11 I2-59 %

2000 11953 17 97 11910 47 97 10967 109 89

2001 12478 23 85 12428 29 85 11971 144 82

2002 11468 1278

11439 1178

11206 11577

2003 11204 32 77 10835 18 74 10351 62 71

2004 12835 54 62 13128 155 94 12119 252 87


Tablo R.1.4-8: Yıllara göre aşı ile korunulabilir hastalık morbiditeleri (Sağlık İl Müdürlüğü

verileri, 2004).

Okul Aşılamalar ı

Yıllar T. D. Tetanoz

2000 24405 8986

2001 20064 8191

2002 25346 8232

2003 29135 1798

2004 22321 -




- 486 -

Tablo R.1.4-9: Yıllara göre aşı ile korunulabilir hastalık morbiditeleri (Sağlık İl


Yıllara Göre Aşı ile Korunulabilir Hastalık Morbiditeleri

Boğmaca Difteri Tetanoz Polio K ızamık Neonetal

Tet.T.B.C.

Hepatit

BYılla

r

V Ö V Ö V Ö V Ö V Ö V Ö V Ö V Ö

2000 - - - - - - - - - - 39 - 170 6 70

2001 - - - - - - - - 2 2 91 - 146 2 19 1

2002 - - - - - - - - 1 1 23 - 194 6 18 -

2003 - - - - - - - - - - 16 - 198 1 49 -

2004 2 - - - - - - - - - 73 - 210 6 56 -


R.1.5. Bebek Ölümleri

Ölü doğum hızı; bazı ilçelerde düşük olmasına kar şı, Doğanşar, Gürün, İmranlı, Zara,

Altınyayla ve Koyulhisar ilçelerinde yüksek olduğu görülmektedir. Ölü doğum hızı toplumun

genel sağlık düzeyinin en iyi ölçütüdür. Toplum sağlığını etkileyen tüm etmenler intrauterin

ortamdaki fötüsü olumsuz etkilemekte ve bu hız yükselmektedir. Perinatal bebek ölüm hızı

toplumda ana sağlığı düzeyini, doğum öncesi bak ımın yeterli ve doğumlar ın sağlıklı

koşullarda olup olmadığını gösteren önemli bir ölçüttür.

Doğum öncesi dönemdeki riskli durumlar bebeğin sağlığını hem intrauterin dönemde,

hem de hayatın ilk günlerinde olumsuz yönde etkiler.

Bazı ilçelerde bebek ölüm hızlar ı yüksektir (Tablo R.1.5-1).

Neonatal bebek ölüm hızı; yeni doğan ölüm hızıdır. Bir yılda canlı doğanla ilk 30 gün

içinde ölen bebeklerin o yıl içinde toplam canlı doğum sayısına oranıdır. Neonatal bebek ölüm



- 487 -

hızı, ana sağlığı düzeyi hakk ında fikir veren ölçütlerdendir. Bir bölge veya ülkede gebelik

hijyeninin durumunu, gebelik ve doğum hizmetlerinin yeterli olup olmadığı gösterir.

Postneonatal bebek ölümü hızı; bir yılda canlı doğarak 30 gün ile 365 gün içinde ölen bebek sayısıdır. Tablo R.1.5-1’de postneonatal bebek ölüm hızının neonatal bebek ölüm

hızından düşük olduğu görülmektedir. Bunun nedeni aşılama, ishalli hastalıklar ın denetimi,

anne sütünün desteklenmesi gibi programlar ın sonucu olduğu kabul edilmektedir.



- 488 -

Tablo R.1.5-1: Sivas İlinde 2004 yılı itibariyle bebek ölümleri (Sağlık İl Müdürlüğü verileri, 2004).

İLÇE

ÖlüDoğum

Hızı

(1000'de)

Perinatal

Ölüm Hızı (1000'de)

ErkenNeonatal


GeçNeonatal


Neonatal


PostNeonatal


Bebek ÖlümHızı

(1000'de)

SİVASMERKEZ

17,73 28,27 10,54 1,92 12,46 7,43 19,89

AKINCILAR 18,52 18,52 0 18,52 18,52 18,52 37,04

ALTINYAYLA 6,25 12,50 6,25 6,25 12,50 0 12,50

DIVRIĞI 10,81 16,22 5,41 0 5,41 10,81 16,22

DOĞANŞAR 0 31,25 31,25 0 31,25 0 31,25

GEMEREK 13,70 17,12 3,42 3,42 6,85 0 6,85

GÖLOVA 0 0 0 0 0 0 0

GÜRÜN 10,71 17,86 7,14 3,57 10,71 14,29 25

HAFİK 18,87 18,87 0 0 0 9,43 9,43

IMRANLI 18,87 28,30 9,43 0 9,43 0 9,43

KANGAL 31,25 36,46 5,21 2,60 7,81 13,02 20,83

KOYULHİSAR 56,18 78,65 22,47 0 22,47 0 22,47

SUŞEHR İ 11,46 20,06 8,60 0 8,60 2,87 11,46

ŞARKIŞLA 10,84 27,10 16,26 0 16,26 2,71 18,97

ULAŞ 9,57 38,28 28,71 0 28,71 9,57 38,28

YILDIZELİ 15,59 25,18 9,59 3,60 13,19 8,39 21,58

ZARA 9,76 34,15 24,39 0 24,39 34,15 58,54

İL TOPLAMI 16,69 27,27 10,58 2,04 12,61 7,90 20,51




- 489 -

Bebek ölüm hızı, bir yılda canlı doğarak bir yıl içinde ölen bebeklerin sayısının o

yıldaki toplam canlı doğan sayısına oranıdır.

Bebek ölüm hızının ilde Türkiye geneline göre düşük olduğu gözlenmektedir. Türkiyegeneli %0 38 , Sivas ilinde ise %0 26,92 dir.

Çocuk ölümleri Tablo R.1.5-2’de verilmiştir. Buna göre 4 yaş altı çocuk ölüm

nedenleri doğum travmalar ı, perinatal ölümler, pnömoni ve ishaldir. Ancak bunlar önlenebilir

ölümlerdir. Sivas İlindeki yıllara göre yaşamsal istatistikler, Tablo R.1.5-3’te verilmiştir.



- 490 -

Tablo R.1.5‐2: Sivas ilinde 2004 yılı itibariyle gözlenen çocuk ölümleri (Sağlık İl Müdürlüğü verileri, 2004).

YAŞ GRUPLARI

0 ‐ 4 Yaş 1 ‐ 4 YaşİLÇE

Nüfus Ölüm Sayısı Ölüm Hızı

(1000'de) Nüfus

Ölüm

Sayısı

Ölüm Hızı

(1000'de)

SİVAS MERKEZ 28208 95 3,37 22843 12 0,53

AKINCILAR 360 3 8,33 297 1 3,37

ALTINYAYLA 1287 2 1,55 1015 0 0

DIVRIĞI 962 3 3,12 780 0 0

DOĞANŞAR 185 1 5,41 144 0 0

GEMEREK 2087 2 0,96 1721 0 0

GÖLOVA 190 0 0 153 0 0

GÜRÜN 1954 8 4,09 1619 1 0,62

HAFİK 572 1 1,75 460 0 0

IMRANLI 570 1 1,75 465 0 0

KANGAL 2635 8 3,04 2157 0 0

KOYULHİSAR 814 4 4,91 661 2 3,03

SUŞEHRİ 2232 5 2,24 1788 1 0,56

ŞARKIŞLA 3190 11 3,45 2657 4 1,51

ULAŞ 1240 8 6,45 1028 0 0

YILDIZELİ 5290 21 3,97 4361 3 0,69

ZARA 1565 12 7,67 1312 0 0

İL TOPLAMI 53341 185 3,47 43461 24 0,55



- 491 -

Tablo R.1.5‐3: Yıllara göre hayati istatistikler (E.T.F. sonuçlarına göre) (Sağlık İl Müdürlüğü verileri, 2004).

Y I L L A R 2000 2001 2002

HIZLAR SAYI ORAN SAYI ORAN SAYI ORAN SAY

Kaba Doğum Hızı %0

0‐11 Ay Bebek Sayısı (ETF’ye gore) 11583 18.7 11206 18,04 10737 17,2 1014

Perinetal Ölüm Hızı %0

Ölü doğan bebek +0-7 Gün Ölen Bebek 325 44,11 298 33,57 274 27,09 22

Erken Neonetal Ölüm Hızı %0

0-7 Gün Ölen Bebek 144 11,66 127 14,31 100 11,58 8

Geç Neonetal Ölüm Hızı %0

8-28 Gün Ölen Bebek 48 6,22 32 3,6 46 5,33 2

Neonetal Ölüm Hızı %0

0-28 Gün Ölen Bebek 192 24,88 159 17,9 146 16,9 11

Post Neonetal Ölüm Hızı %0

29-364 Gün Ölen Bebek 94 12,18 130 14,6 111 12,85 9

Bebek Ölüm Hızı %0

0-364 Gün Ölen Bebek 286 37,06 289 32,56 257 29,75 20

15-49 Yaş Kadın Sayısı % 158159 25.5 157764 25.40 159253 25,5 1588



- 492 -

Ölü Doğum Oranı %0 181 23,45 171 19,2 134 15,51 14

Düşük Oranı %0 308 39,01 361 40,6 328 37,97 29

Anne Ölüm Hızı %000 (Yüzbin) 2 25,91 2 22,53 1 11,58

Kaba Ölüm Hızı %0 2189 3.54 2288 3.68 2360 3,79 229

Doğal Nüfus Artış Hızı %0 11583

*218915.1

11206

*228814.3

10737

*236013,4

1014

*229

Genel Doğurganlık Hızı %0(ETF’yegöre)

11583 73.2 11206 71.03 10737 67,4 1014

Bağımlı Nüfusun Oranı

0-14 ve 65+Yaş 236010 0,62 235842 0.61 233574 0,6 22944

* Toplam Ölüm Sayısı



- 493 -

R.1.6. Ölümlerin Hastalık, Yaş ve Cins Gruplarına Göre Dağılımı

Tablo R.1.6-1: Ölümlerin yaş ve cins gruplar ına göre dağılımı (Sağlık İl Müdürlüğü verileri,

2004).

YAŞ

GRUPLARI2000 % 2001 % 2002 % 2003 % 2004 %

E 152 168 141 105 75

0 K 134 121 116 103 86

T 286 13 289 12,6 257 10,8 208 9,07 161 7,5

E 11 9 14 20 14

1-4 K 11 20 16 17 10

T 22 1 29 1,26 30 1,27 37 1,61 24 1,1

E 4 6 4 7 8

5-9 K 3 4 5 3 4

T 7 0,3 10 0,43 9 0,38 10 0,43 12 0,5

E 2 4 6 6 4

10-14 K 4 7 4 2 5

T 6 0,2 11 0,48 10 0,42 8 0,34 9 0,4

E 20 20 22 19 14

15-24 K 13 8 11 15 8

T 33 1,50 28 1,22 33 1,39 34 1,48 22 1

E 63 50 58 46 47

25-44 K 35 43 31 34 40

T 98 4,47 93 4,06 89 3,77 80 3,49 87 4

E 328 306 325 321 319

45-64 K 188 189 204 192 159



- 494 -

T 516 23,5 495 21,63

529 22,41

513 22,3 478 22,5

E 630 751 709 765 684

65 + K 591 582 694 636 646

T 1221 55,7 1233 53.88

1403 59,44

1041 61,1 1330 62,6

E 1210 1314 1279 1289 1165

TOPLAM K 979 974 1081 1002 958

T 2189 100 2288 100 2360 100 2291 100 2123 100

Tablo P.1.6-1’de, ölümlerin yaş ve cins gruplar ına göre dağılımı verilmiştir. Çocuk

döneminde, ölümlerde cinsiyetler arasında pek farklılık yoktur. 0-1 yaş grubunda ölüm hızının

yüksek olduğu, bunun 45-64 yaş grubunda yükseldiği görülmektedir.

25-44 yaş grubunda ve 45-64 yaş grubunda ise erkek ölümlerinin yüksek olduğu

görülmektedir. Bunun nedeni erkeklerin aktif sosyal yaşantılar ı, iş ve trafik kazalar ıdır.

65 + yaş grubunda her iki cinsiyette ölümlerde belirgin bir artış gözlenmektedir. Bu da

ülkemizde olduğu gibi ilinde de ortalama yaş grubunun bu grupta yer aldığını göstermektedir.

Ayr ıca, başta akut ÜSYE olmak üzere, akut tonsillit, ishal ve bronşit genel olarak her iki cinste

de yüksektir.

R.1.7. Aile Planlaması Çalışmaları

Aile planlaması; ailelerin istedikleri sayıda ve istedikleri zaman çocuk sahibi olmalar ı

veya evli çiftlerin ekonomik olanaklar ına ve kişisel isteklerine göre çocuk sayısını tayin

etmeleri ve doğumlar arasında istedikleri aralığı sağlamalar ıdır.

Aile planlamasının temel amacı; çok ve sık gebelik ile doğuma bağlı anne ve

çocuklar ın sağlığına olabilecek olumsuz etkileri önlemek, oluşan olumsuz etkilerin

giderilmesine yardım etmek ve çocuğu olmayan ailelerin çocuk sahibi olmalar ını sağlamaktır.



- 495 -

İlde aile planlaması hizmeti veren merkezler şunlardır.

1- Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Merkezi

2- Sultan 1.İzzetttin Keykavus Devlet Hastanesi Aile Planlaması Polikliniği

3- Sağlık Ocaklar ı Bünyesinde Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Polikliniği

4- Sağlık Evleri

5- Cumhuriyet Üniversitesi Aile Planlaması Kliniği

6- SSK Hastanesi Aile Planlaması Polikliniği

İlde yaklaşık 143.189 evli kadın üzerinde yapılan çalışmada Hap, R İA- Kondom gibi

etkili yöntemler kullananlar ın sayısı 53.198 civar ında olup; oranı yaklaşık % 37 dir. Etkisi

sınırlı geleneksel yöntem kullanan ve yöntemi bilinmeyen veya kullanmayan ise % 63 dür.

İlimizde etkili yöntem kullanma oranı Türkiye ortalaması civar ındadır.

Halka yönelik Ana-Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Eğitimi ve hizmeti altı maddede

belirtilen kurumlarda yürütülmektedir. Sağlık Bakanlığı sağlık personelinin bu konuda bilgi ve

becerisini artırmak amacıyla sürekli projeler geliştirerek hizmet içi eğitimlere kesintisiz devam

etmektedir.

Tablo R.1.7-1 ve Tablo R.1.7-2’de aile planlaması hizmetleri verilmiştir.



- 496 -

Tablo R.1.7-1: Yıllara ve dağıtılan malzemelere göre aile planlaması hizmetleri (Sağlık İl


Yıllar

15-49Yaş

KadınSayısı

HAPKullanıcı

Sayısı

CONDOMKullanıcı

Sayısı

R İAKullanıcı

Sayısı TÜP

Ligasyonu Vazektomi MR

Etkin APHizmeti

Verilen KişiSayısı

2000 158169 9484 29622 4170 202 0 0 43478

2001 157764 11281 37882 4303 208 0 0 53674

2002 159253 11210 29195 3945 305 0 0 44655

2003 158883 12178 35768 3662 132 0 0 51740

2004 159253 6800 41345 3761 27 0 0 51933

Sivas Merkez ve İlçelerinde Bulunan Devlet HastaneleriSultan 1. İzzettin Keykavus Hastanesi

900 kadro yatağa sahip olup, fiili yatak sayısı 654’dir. 87 uzman doktor, 9 diş hekimi, 43

pratisyen doktor, 222 hemşire, 120 ebe, 57 laboratuar teknisyeni, 48 röntgen teknisyeni, 22

anestezi teknisyeni mevcuttur.

Gürün Devlet Hastanesi

50 kadro yataklı olup, fiili yatak sayısı 50’dir. 5 pratisyen doktor mevcuttur.

Gemerek Devlet Hastanesi

50 kadro yataklı olup, fiili yatak sayısı 14’dür. 1 Çocuk Hastalıklar ı uzmanı, 7

pratisyen doktoru mevcuttur.



- 497 -

Zara Devlet Hastanesi

50 kadro yataklı olup, fiili yatak sayısı 30’dur.1 Genel Cerrahi Uzmanı, 8 Pratisyen hekim

mevcuttur.

Suşehri Devlet Hastanesi

50 kadro yataklı olup, fiili yatak sayısı 62’dir. 8 uzman doktor, 4 pratisyen doktor

vardır.

Y ıld ı zeli Devlet Hastanesi

50 kadro yataklı olup, fiili yatak sayısı 40’dır. 2 uzman ve 6 pratisyen doktor

mevcuttur.

Gölova Devlet Hastanesi

30 kadro ve fiili yataklı olup, 2 pratisyen hekimi bulunup 4 ana branşta uzman hekimeihtiyaç vardır.

Kangal Devlet Hastanesi

25 kadro yataklı ve 10 fiili yatağı mevcuttur. 9 Pratisyen doktoru mevcuttur.

İmranlı Devlet Hastanesi

20 kadro ve fiili yatağa sahiptir. 3 Pratisyen ve 1 Diş Tabibi mevcuttur.



- 498 -

Şark ışla Devlet Hastanesi

50 kadro yatağı olup, fiili yatak sayısı 41’dir.3 Uzman,6 Pratisyen,2 Diş tabibi görev

yapmaktadır.

Divriği Devlet Hastanesi

50 kadro yataklı fiili yatak sayısı 24’dür.1 Uzman, 6 Pratisyen,2 Diş tabibi görev

yapmaktadır.



- 499 -

Tablo R.1.7-2: 2004 yılı itibariyle ilçelere ve dağıtılan malzemelere göre aile planlaması hizmetleri (Sağl

2004).

R İA HAP CONDOM

İLÇE

15-49Yaş Kadın

Sayısı

Kullanıcı

Sayısı Sarfedilen

Kullanıcı

Sayısı Sarfedilen

Kullanıcı

Sayısı Sarfedilen

K

MERKEZ 86322 2466 2466 3741 3802 29382 352548

AKINCILAR 983 2 2 83 83 176 2110

ALTINYAYLA 2470 37 37 250 250 539 6472

DİVR İĞİ 4553 20 20 172 172 626 7512

DOĞANŞAR 660 4 4 11 11 220 2646

GEMEREK 7320 190 190 558 572 1441 17288

GÜRÜN 5437 106 106 80 104 983 11801

GÖLOVA 528 20 20 47 47 115 1380

HAFİK 1803 19 19 63 63 455 5464

İMRANLI 1944 25 25 45 45 372 4462



- 500 -

KANGAL 6819 125 125 248 251 816 9834

KOYULHİSAR 2557 63 63 282 282 246 2948

SUŞEHR İ 6724 189 189 103 103 749 8986

ŞARKIŞLA 10428 235 235 292 292 2363 28363

ULAŞ 2964 52 52 79 79 569 6740

YILDIZELİ 12378 103 103 560 569 1635 19815

ZARA 5363 105 105 186 186 658 7898

İL TOPLAMI 159253 3761 3761 6800 6911 41345 496267




501

Tablo R.1.7-3: Yataklı tedavi kurumlar ı (Sağlık İl Müdürlüğü verileri, 2004).

Yatak Sayısı Kurumun Adı

Kadro Yatak Fiili Yatak

Sultan l. İzzettin Keykavus Hastanesi 900 725

Sivas Devlet Hastanesi 376 339

Divriği Devlet Hastanesi 50 25

Gemerek Devlet Hastanesi 50 17

Gölova Devlet Hastanesi 30 30

Gürün Devlet Hastanesi 50 50

Hafik Devlet Hastanesi 25 25

İmranlı Devlet Hastanesi 20 20

Şark ışla Devlet Hastanesi 50 41

Suşehri Devlet Hastanesi 75 62

Kangal Devlet Hastanesi 25 25

Koyulhisar Devlet Hastanesi 25 25

Yıldızeli Devlet Hastanesi 50 43

Zara Devlet Hastanesi 50 30

TOPLAM 1776 1457

Cumhuriyet Üniversitesi Tı p Fakültesi 720 715

Askeri Hastane 100 100



Hafik Devlet Hastanesi

25 kadro ve fiili yataklıdır.4 pratisyen hekimi mevcuttur.



502

Koyulhisar Devlet Hastanesi

25 kadro ve fiili yatağa sahiptir. 4 pratisyen hekim mevcuttur. Diğer ana branşlarda

uzman doktorlara ve pratisyen hekimlere ihtiyaç vardır.

Sağlık Bakanlığına Bağlı Olmayan Hastaneler

Sosyal Sigortalar Hastanesi

170 fiili yatağı mevcuttur. 29 uzman hekim vardır. 15 pratisyen hekimi mevcuttur. Şu

anda komple genel onar ımda olup, 30 uzman doktora ihtiyaç vardır.

Diyaliz merkezi için yer mevcut olup, 11 diyaliz cihazına ihtiyaç vardır. Bilgisayarlı tomografi cihazına ihtiyaç bulunmaktadır. Ultrason, emar gibi cihazlara ihtiyaç olup, müstakil

poliklinik binası istenmektedir.

Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi

Fiili yatağı 688 olup, 720 öğretim üyesi 137 asistan vardır. 193 öğretim üyesi ve

asistana ihtiyaç bulunmaktadır.

Askeri Hastane

Kadro yatak sayısı 100 olup, 12 uzman hekim görev yapmaktadır.

Özel Poliklinik ve Tıp Merkezleri

1- Yimpaş Sağlık Poliliniği

2- K ızılay Tı p Merkezi

3- Özel Heyet Sağlık Polikliniği

4- Çağr ı Sağlık Polikliniği

5- Uzmanlar Şifa Tı p Merkezi

6- Özel Sivas Diyaliz Merkezi



503

Yataklı tedavi kurumlar ının adı ve yatak sayılar ı Tablo R.1.7-3’te verilmiştir.

R.2. Çevre Kirliliği ve Zararlarından Oluşan Sağlık Riskleri

R.2.1. Kentsel Hava Kirliliğinin İnsan Sağlığı Üzerine EtkileriHava kirliliği ölçümleri, SO2 ve duman olarak; Tablo R.2.1-1’de ve Şekil R.2.1-1’de

verilmiştir.

Tablo R.2.1‐1: Hava kirliliği ölçüm sonuçları (SO2 ve duman olarak) (Halk Sağlığı Laboratuvarı verileri 2005).

Yıllar

Kirlilik

Derecesi Ocak

Şubat Mart Nisan

Mayıs

Haz.

Tem.

Ağustos

Eylül

Ekim Kasım Aralık

SO2 142 112 89 61 39 23 21 15 15 36 106 972001

Duman 163 119 94 63 39 26 20 16 16 39 117 130

SO2 135 138 75 54 42 18 12 12 13 38 100 1302002

Duman 190 176 95 56 41 17 11 11 26 72 138 119

SO2 104 85 84 56 33 22 16 14 15 29 110 1112003Duman 96 73 78 56 31 20 17 14 14 37 107 97

SO2 111 93 80 61 25 15 14 13 14 31 79 116

2004

Duman 81 83 75 54 28 15 14 12 14 31 78 113

SO2 103 74 57 45 25 15 14 14 14 39 50 66

2005

Duman 104 70 54 42 24 14 13 13 13 48 42 48



504

Şekil R.2.1-1: Hava kirliliği ölçüm sonuçlar ının (SO2 ve duman olarak) grafik görünümü (Halk Sağlığı Laboratuvar ı

verileri, 2005).

R.2.2. Su Kirliliğinin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri

İlimiz içme sular ı İl Sağlık Müdürlüğü ve Belediye taraf ından düzenli şekilde

tahlillerle kontrol edilmektedir.

R.2.3. Atıkların İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri

Kentin atıklar ı, Belediye taraf ından toplanı p, kent merkezine 15 km uzaklıktaki

Erzincan çevre yolu üzerinde bulunan Haçın Deresi mevkiinde depolanmaktadır. Yaz

aylar ında ortalama 500 ton/gün, k ış aylar ında ise 620 ton/gün’1ük evsel atik toplanı p

taşınmaktadır.

Tehlikeli ve zararlı atıklarla ilgili ayr ı atık toplama işlemi yapılmayı p, sadece hastaneve sağlık ocaklar ından ayr ıca toplama yapılmaktadır. Hastane ve sağlık ocaklar ından toplanan

öze1 atıklar çöp depolama sahasının ayr ı bir bö1gesinde düzensiz olarak depo1anmış olup,

sadece üzeri toprak dolgu ile örtü1mesi sağlanmaktadır. Hastane ve sağlık ocaklar ının atıklar ı

her gün toplanmaktadır.

R.2.4. Gürültünün İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri

Sivas’ta trafik gürültüsü ile ilgili olarak yapılan çalışmalara göre (Tablo R.1.1.1-1)genel olarak; Ocak-Haziran aylar ı arasında, Rahmi Günay Caddesi haricinde hiç bir

caddedeki gürültü düzeyi, gürültü kontrol yönetmeliğinde verilen standart değerlerin



505

içerisinde yer almamıştır. Rahmi Günay Caddesinde ise standartlar ı sağlayan değerler sadece

Nisan ve Haziran ayı içerisindeki gece ölçümlerinde elde edilmiştir.

Aylık ölçüm sonuçlar ına göre seçilen istasyonlar içerisinde trafik gürültüsünün en az

olduğu caddeler; Rahmi Günay Caddesi, Mevlana Caddesi ve Halil R ıfat Paşa Caddesi’dir.

Trafik yoğunluğuna bağlı olarak Hükümet Meydanı, 50. Yıl Sitesi önü kavşağı, Paşa Camii

önü, Sivas Lisesi önü, Hikmet Işık Caddesi, Atatürk Caddesi-Celal Bayar Caddesi kavşağı,

Ticaret Lisesi önü, Mevlana Caddesi-Hikmet Işık Caddesi kavşağında en yüksek gürültü

ölçümleri elde edilmiştir.

Sivas'taki endüstrilerde gürültü sorunu ile ilgili olarak (Tablo R.1.1.2-1); ölçüm

yapılan bütün endüstrilerdeki gürültü düzeyleri gürültü kontrol yönetmeliğinde belirtilen

standartlar ın çok üzerinde olduğu belirlenmiştir (Atmaca ve Peker, 1999).

R.2.5. Pestisitlerin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri

Tar ım ilaçlar ının biyolojik açıdan zararlı varlıklara kar şı etkili fakat memelilere, sıcak

kanlı hayvanlara, özellikle insanlara kar şı az zehirli ya da zehirsiz olması istenir. Şimdiye

kadar yapılan ve halihazırda kullanılan ilaçlardan çok azı bu nitelikleri taşır. Büyük

çoğunluğu hem kontrol ettikleri canlılara kar şı, hem de insan ve memelilere çok zehirlidir.

Bunlar ın bir k ısmı uygulandıklar ı bitki, toprak ve su ortamında uzun süre bozulmadan

kalabilen, tüm canlılar ın vücudunda birikebilen zehirlerdir. Zararlı etkilerini yavaş yavaş uzun

süre içersinde belli etmeden yaparlar.

Tar ımsal amaçla bugün milyonlarca ton tar ım ilacı, milyonlarca dönüm araziye


taşınmaktadır. Toprağın pestisitlerle kirlenmesi, kullanılan kimyasal maddeler kalıcı olduğu

zaman önemli sak ıncalar doğurur. Eğer bir pestisit bakteri, fungus, güneş ışığı ya da kimyasal

yollarla yapısı bozulmamışsa zamanla toprakta birikerek bitkiler taraf ından alını p besin zinciri

yoluyla diğer hayvanlar ın ve insanın sağlığını tehdit eder.

R.2.6. İyonize Radyasyondan Korunma


R.2.7. Baz İstasyonlarından Yayılan Radyasyonun İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri




506


Atmaca, E. ve Peker, İ., 1999, Sivas'ta trafik gürültüsü, Ekoloji Çevre Dergisi, Sayı 30, 3-8 s.

Polat, H. ve Demirkök, H., 1994, Sivas’ta trafik gürültüsü, Ekoloji Dergisi, Sayı: 12., 8-11. s.

Resmi Gazete, 1986, Gürültü Kontrol Yönetmeliği, 11 Aralık 1986, Sayı: 19308, Ankara.


Sivas İl Sağlık Müdürlüğü, 2001, Sivas. Sivas İl Sağlık Müdürlüğü, 2003 Sivas Sağlık İl

Müdürlüğü envanter verileri, Sivas.

S. ÇEVRE EĞİTİMİ

S.1. Kamu Kuruluşlarının Çevre Eğitimi İle İlgili Faaliyetleri

İlde, Cumhuriyet Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü ve çevre ile ilgili vak ıflar

taraf ından, kimi zaman çevre eğitimine yönelik çeşitli seminer ve konferans gibi sunumlar

yapılmaktadır. Bununla beraber, İl Çevre Kurulu’nun, ilin çevre kirliliği açısından hassas olan

konular ı ile ilgili bazı tedbirlere yönelik aldığı kararlar çerçevesindeki faaliyetleri de vardır.

İlimizde, Valiliğin Koordinatörlüğü’nde Dünya Çevre Günü dolayısıyla, çevreyi tanıtıcı ve

çevre kültürünün gelişmesine katk ıda bulunan özel programlar hazırlanarak afiş, pankart,

panel ve video gösterileriyle tanıtım yapılmaktadır.

S.2. Çevreyle İlgili Gönüllü Kuruluşlar ve Faaliyetleri

S.2.1. Çevre Vak ıfları

TEMA Vakf ı

TEMA Vakf ı, 1992 yılında Karaca Arboretum’un kurucusu BM Çevre Ödülü sahibi

Hayrettin Karaca ve Tekfen Holding kurucu ortaklar ından, Türk-B.D.T. İş Konseyleri

Başkanı Nihat Gökyiğit taraf ından kurulmuştur.

2004 itibariyle 245 bin gönüllü üyesi ve Türkiye genelinde 555 TEMA Temsilcisi ve

Gönüllü Sorumlusu bulunmaktadır. Yavru TEMA, 39 Üniversitede faaliyet gösteren GENÇ

TEMA, Mezun TEMA Teşkilatı da aynı amaca hizmet etmektedir. Kuruluş 51 k ırsal

kalk ınma projesi gerçekleştirmiştir. En önemli projelerinden biri olan 10 milyar meşe toprakla buluşuyor kampanyası olup toplam 1 milyar meşe tohumu ülke genelinde ekilmiştir. TEMA

Vakf ının kuruluş misyon ve vizyonu ise;



507

MİSYON (Varoluş Nedeni)

Kaybolan geleceği kurtarmak, açlık ve yoksulluğu gidererek topraktan gelen toplumsal

bar ışı sağlamak için; erozyon, çoraklaşma, çölleşme, kirlilik, hatalı tar ım teknikleri ve amaçdışı arazi kullanımını önlemek; Doğal varlıklar ın tahribine yönelik, ulusal ve uluslar arası her

türlü idari, siyasi ve ekonomik bask ılara kar şı mücadele etmek ve sorunlara çözüm üretmek,

biyolojik çeşitlilik, toprak, su ve diğer kaynaklar ın kullanılması, verimli k ılınması ve

sürdürebilir yönetimini gerçekleştirmek; doğal varlıklar ın korunmasına yönelik politikalar ın,

hükümetlerce üretilmesini, gerekli yasal düzenlemelerin yapılmasını, uygulanmasını ve

uluslar arası anlaşmalara uyulmasını sağlayacak, bilinçli ve etkin kamuoyu oluşturmak.

VİZYON (Geleceğe Bak ışı)

Sürdürülebilir yaşam ilkesiyle doğal varlıklar ın korunmasında; ülkenin ve dünyanın

geleceğinde söz sahibi olan topraktan gelen toplumsal bar ışı sağlayan, bilinçli halkla

bütünleşen, öncü bir STK (Sivil Toplum Kuruluşu ) olmaktır.

Bilgi kaynaklar ı; erozyonla mücadele konusunda bilginin insanlar ımıza ulaştır ılması

ve bilinçli bir topluluk oluşturulması açısından TEMA Vakf ı’nın yayınlar ı aşağıda

sıralanmıştır.

(1) Orman Ormansızlaşma Toprak ve Erozyon (Orman Yüksek Müh. Turhan Günay),

(2) Yok Ettiğimiz Ormanlar ımız Kaybolan Fonksiyonel Değerler ve Zamanımızın Orman

Ölümleri (Prof Dr. Necmettin Çepel), (3) Doğu ve Güney Doğu Anadolu’daki Ormansızlaşma

ve Sonuçlar ı (Orman Yüksek Müh. İsmet Erdoğan), (4) Çevre Koruma ve Ekoloji Terimleri

Sözlüğü (Prof Dr. Necmettin Çepel), (5) Ormanlar ın Korunması için Endüstriyel

Plantasyonun Önemi (Orman Yük. Müh. Dr. Ali Sencer Birler), (6) Gerçekçi Yaklaşım

(Geoffrey Lean–çev. Yaman Köseoğlu), (7) İslam ve Kuran’da Ağaç, Yeşil ve Toprak

(Orman Yük. Müh. Turhan Günay), (8) Enerjide Arayışlar, (9) Toprak Kirliliği Erozyon ve

Çevreye Verdiği Zararlar (Prof. Dr. Necmettin Çepel), (10) Biyoçeşitlilik Önemi ve

Korunması (Prof. Dr. Necmettin Çepel), (11) Rüzgar Erozyonu, (12) Su Erozyonu, (13) O

Bizim Son Umudumuz (Serhat Taş pınar), (14) Yaprağın Dili (Prof. Dr. Necmettin Çepel),

(15) Meşe Tohumu Ekimi Kampanyası (Ali Erhan Özer), (16) Toprağın 7 Bin Yıllık Öyküsü

(W.C.Lowdermilk), (17) Ne Kadar ı Yeterli (Alan Thein Durning), (18) Dünyanın Durumu 95,

(19) Dünyanın Durumu 97, (20) Dünyanın Durumu 98, (21) Dünyanın Durumu 99, (22)

Dünyanın Durumu 2000, (23) Dünyanın Durumu 2001, (24) Dünyanın Durumu 2002, (25)



508

Dünyanın Durumu 2003, (26) Çevre Sorunlar ı ve Biyolojik Çeşitlilik ve Orman Gen

Kaynaklar ımız (Prof Dr. Kani Işık), (27) Orman ve Biz (Prof. Dr. Necmettin Çepel), Toprak

Tuzlulaşması (Prof. Dr. Ural Dinç ve ark.), (28) Toprak İle Söyleşi (Prof. Dr. Necmettin

Çepel), (29)Ağaçlandırmalarda Tür Seçimi, Tohum Ekimi ve Fidan Dikiminin Pratik Esaslar ı

(Prof Dr. Necmettin Çepel), (30) Ağaçlar (Tuğrul Mataracı), (31) Erozyonla Mücadele TEMA

Eğitim semineri Notlar ı ( TEMA Vakf ı Eğitim bölümü yayın kurulu), (32) Yar ını Düşünmek

(Lester R. Brown–Hal Kane), (33) Son Vaha (Sandra Postel), (34) Finlandiya Ormancılığı

İçin Yeni Çevre Programı (Prof Dr. Ertuğrul Görcelioğlu), (35) Eko Ekonomi (Lester R.

Brown), (36) Dişlek ile Çıtır, (37) Cennet Ülke, (38) Meşe ile Çoban, (39) Gezegenimizi

Kurtarmak, (40) Tatile Gidiyoruz (Nur İçözü), (41) En Güzel Çiçek Yar ışması (Nur İçözü),

(42) Tospik Kaplumbağa (Nur İçözü), (43) Ormanda Gece (Nazire Kutsal), (44)

Sonbaharda Geyikler (Nazire Kutsal), (45) Çocuklar ve Gündem 21, (46) DünyaEkonomisinde Sessiz Kriz-Toprak Erozyonu (Lester R. Brown ve ark. )

TEMA VAKFININ YÜRÜTTÜĞÜ PROJELER İ ;

Ağaçlandırma Projeleri: TEMA Vakf ı özellikle Gelibolu, Marmaris ve İstanbul

yangınlar ından sonra, toplumumuzda gelişen ağaç dikme arzusunu, erozyonla mücadele

çalışmalar ı için önemli bir adım olarak değerlendirmektedir. Kişi ve kuruluşlar ın her günartan talepleri doğrultusunda fidan dikimleri gerçekleştirilmektedir.

TEMA Vakf ı bir bölgede, yapılacak olan ağaçlandırmalarda yöreye uygun olan ağaç

türlerinin dikilmesini ve dikilecek olan fidanlar ın da yine aynı yörede yetişen ağaçlar ın

orijinlerinden olmasından yanadır ve ağaçlandırma çalışmalar ında bu konuya büyük ölçüde

dikkat edilmektedir. Bu nedenle ağaç dikmek isteyen kişi ve kuruluşlar ımızı şiddetli ve çok

şiddetli erozyona tabi olan 18.5 milyon hektar büyüklüğündeki çı plak alanlar ın

ağaçlandır ılması ve erozyon kontrol çalışmalar ında TEMA ile iş birliğine davet ediyoruz. 1996

- 2005 yıllar ı arasında yapılan ağaçlandırma faaliyetleriyle TEMA Vakf ı öncülüğünde toplam

37 ağaçlandırma projesi ile 3,7 milyon fidan dikilmiştir.

K ırsal kalk ınma projeleri: Doğal varlıklar ın tahribi, çevre kirliliği gibi pek çok

sorun, insanlar ın doğal kaynaklar ı yanlış kullanımı sonucu oluşmaktadır. Özellikle toprağın

verimini yitirmesi, doğal bitki örtüsünün zarar görmesi vb. çevre sorunlar ı, doğayı biçimlendirerek yaşayan insanlar ın başta ekonomik durum ve sağlık açısından kayı plara

uğramasına neden olmaktadır.



509

TEMA Vakf ı k ırsal kalk ınma projelerini; doğal yapının bozulduğu ve yaşam

kalitesinin azalması sonucu sosyoekonomik düzeyin gerilediği, ya da varolan üretim

potansiyeliyle kaynaklar ın en iyi şekilde değerlendirilmesiyle sürdürülebilir kalk ınmanın

gerçekleştirilebileceği yörelerde başlatmaktadır.

K ırsal kalk ınma projeleriyle; doğal yapı onar ılırken, mevcut potansiyelin de etkin

kullanılmasıyla tar ımda - hayvancılıkta - ormancılıkta gelir getiren etkinlikler yaratmak,

süregelen geçim kaynaklar ını verimli k ılmak, kaliteli üretimin arttır ılmasıyla birlikte

ekonomik düzeyin yükseltilmesi için gereken altyapı ve eğitim çalışmalar ını gerçekleştirmek

vb. çok yönlü girişimlerle k ırsal alanda yaşam koşullar ının iyileştirilmesi hedeflenmektedir.

Bu kapsamda ülkemizde toplam 36 proje uygulayarak başar ılı çalışmalar yapmaktadır.

TEMA Vakf ı Sivas il Temsilciliğinin faaliyetleri; TEMA Vakf ı’ nın Sivas genelindekifaaliyetleri TEMA Vakf ı amaç ve hedefleri doğrultusunda yürütülmekte olup, 1996 da il

temsilciliğini oluşturarak aktif çalışmalar ına başlayan TEMA vakf ı 1996 dan bu yana amacı

olan bilinçlendirme çalışmalar ına önem vermekte ve bu kapsamda yapılan eğitim

çalışmalar ında ilimiz ve ilçelerimizdeki organizayonlar ında Sivas İl Temsilciliği Gönüllü

Eğitmenleri ve TEMA Vakf ı Eğitim Bölüm Başkanlığı Eğitmenleri ile TEMA Vakf ı kurucusu

ve Mütevelli Heyet Başkanı Hayrettin Karaca’nın eğitimleri ile ilimizde toplam 120 bin kişi

erozyonla ve çevre kirliliği ile mücadele konusunda bilinçlendirildi. Ayr ıca çeşitlikurumlarla ortaklaşa yapılan ağaçlandırma çalışmalar ı sonucunda Sivas topraklar ı 1.5 milyon

tohum ve fidanla buluşturuldu. Sivas TEMA Vakf ı il temsilciliği il genelinde yaptığı yoğun

çalışmalarla Cumhuriyet Üniversitesi Genç TEMA Teşkilatlanmasını, Yavru TEMA

Teşkilatlanmasını ve mezun TEMA teşkilatlanması ile ilçelerimizden Ak ıncılar, Gölova,

Kangal, Ulaş, Suşehri, Şark ışla,Ulaş, Zara, Yıldızeli, İmranlı da teşkilatlanarak ilimizi

ülkemizde başar ı ile temsil etmektedirler.

TEMA Sivas Gönüllü İl Temsilciliği ile irtibat için telefon ve fax numarası ve web

sitesi aşağıda verilmiştir.

Tel.No : (0 346) 223 09 20

Fax : (0 346) 223 09 20

Web: www.sivastema.org

Eposta: [email protected]



510

Resim S.2.1.1: Vakf ın İlimizdeki Ağaçlandırma Çalışmalar ından Görünüm (Cumhuriyet

Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi iş birliği )

Resim S.2.1.2: Vakf ın İlimizdeki Ağaçlandırma Çalışmalar ından Görünüm (Cumhuriyet

Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi iş birliği )



511

Resim S.2.1.3: TEMA Vakf ı Sivas Temsilciliği Yönetimi Hayrettin Karaca ve Nihat Gökyiğit’le bir

ödül töreni sonrası.

ÇEKÜL Vakf ı

ÇEKÜL Vakf ı; Çevre ve Kültür Değerlerini Koruma ve Tanıtma Vakf ı olarak 1990

yılında Prof. Dr. Metin Sözen ve arkadaşlar ı taraf ından, çevre ve kültür değerlerinin

korunması ve yaşatılması amacı ile kurulmuştur. Sivas temciliğini Eczacı, Araştırmacı Yazar

Müjgan ÜÇER yapmaktadır.

15.05.2000’de ÇEKÜL Vakf ı Sivas Temsilciliği, Türkiye Tarihi Eserleri Koruma

Derneği, Mimar Sinan Üniversitesi, Cumhuriyet Üniversitesi, Sivas Ticaret Sanayi Odası,

Mimarlar Odası Sivas Temsilciliği, Sivas İl Turizm Müdürlüğü’nün katk ılar ı ile 18. Tarihi

Türk Evleri Haftası çerçevesinde İstanbul, Sivas ve Divriği’de çeşitli toplantılar düzenlenmiş,

bu toplantılarda acilen korunmalar ı, onar ılı p işlerlik kazandır ılmalar ı gereken il merkezindeki

26 konak ile Divriği’deki Divriği Ulu Camii, Darüşşifası ve Divriği evlerinin korunması

gündeme getirilip, çalışmalara başlanmıştır. ÇEKÜL Vakf ı “7 Ağaç Ormanlar ı” projesini

hayata kazandırarak, bir yılda bir insanın tükettiği ve doğaya borçlu olduğu 7 ağacı doğaya

vermeyi hedeflemektedir.



512

Çekül Vakf ı Sivas il temsilciliği ile irtibat için telefon, fax numaralar ı ve e-posta

adresi aşağıda sunulmuştur.

Tel No : 0 (346) 221 26 72

Fax : 0 (346) 221 26 71

e-posta: [email protected]

S.2.2. Çevre Dernekleri


S.2.3. Çevreyle İlgili Federasyonlar


Çevre Eğitimiyle İlgili Genel Bilgiler

İnsanoğlunun yeryüzünde bir tür olarak yaşamaya başlamasıyla beraber doğayla olan

ilişkisi de başlamıştır. Bu ilişkide insan daima doğanın sunduğu olanaklar ı kullanan taraf

olmuştur. Tahrip olan doğal çevreler göz önüne alınarak, 1900' lü yıllara kadar ölçü tanımazve tek taraflı özellikte süregelen bir kullanım sonucu artık insanlar yapacaklar ı yatır ımlarda

yeni bir faktörü de gözetmeye başlamışlardır: İçinde var olduğumuz, geliştiğimiz ve yok

olmak üzere olduğumuz çevre.

Çevre: Bir canlı organizmayı veya bir canlı topluluğu yaşamı süresince etkileyen her

türlü biyotik ve abiyotik (sosyolojik, kültürel, tarihsel, iklimsel, fiziksel) öğelerin tümü olarak

tanımlanmaktadır.

Çevre yeryüzündeki ilk canlılar ile var olan bir ortamdır. Uzun yıllar çevresi ile

uyumlu bir yaşam sürdüren canlılar ve özellikle insan için çevre başlangıçta bir sorun

olmamış ya da günümüzdeki gibi "her şeyin başı çevre" anlamına gelmemiştir. Ancak

yaşamın belli başlı iki temel işlevi olan beslenme ve üreme, çevre koşullar ı taraf ından tehdit

edilince, çevre, bir sorun olarak gündeme gelmiştir.

İnsanlığın bilimde ve teknolojide büyük bir hızla ilerlemesi, yirminci yüzyıl başlar ında

büyük bir övünçle sürüldüğü gibi "Doğaya-doğal güçlere hakim olması" ve onlardan



513

yararlanmayı, yok etme ve tahrip etme düzeyine vardırması, ekosistemlerin kendisini

onaramayacak düzeyde bozulmasına neden olmuştur.

Yaşam standartlar ında hızlı yükselmeye kar şıt olarak çevre hızlı bir bozulma ve olumsuz

değişimlere uğramıştır. Aşır ı nüfus artışına paralel olarak doğal kaynaklar üzerindeki bask ı artmış, beslenmek, giyinmek ve bar ınmak için tar ımsal ve endüstriyel üretimin artması

gerekmiş, rahat ve huzurlu yaşamın ön koşulu olan enerji üretimi ve tüketimi aşır ı boyutlara

varmıştır. Bütün bunlar ın sonucu, dünyamız kendi doğal güçleri ile kendini yenilemeyecek

boyutta çevre sorunlar ıyla kar şı kar şıya kalmıştır.

Ülkemizde genellikle nüfus artışı ile görülen sağlıksız kentleşme ve hızlı ekonomik

gelişme süreci, istenmeyen, ancak giderek boyutlar ı büyüyen hava, toprak, su kirlenmeleri ile

gürültü, erozyon gibi diğer çevre sorunlar ı yaratarak doğal dengenin bozulmasına yolaçmıştır.

Çevre sorunlar ının özellikle son yıllarda çok hassas bir noktaya gelmesi bu konudaki

tartışmalar ın daha ciddi ölçülerde yapılmasını zorlamış ve bu durum bilimsel yaklaşımlar ın

yaşama geçirilmesi arayışlar ını güçlendirmiştir.

Bununla birlikte kamuoyunda belli bir çevre bilincine ulaşılması, sorunlar ın

çözümleme sürecini hızlandır ıcı bir faktör olarak kendini göstermiştir. Ancak ülke genelineilişkin bir çevre politikasına sahip olunmaması nedeniyle, en azından k ısa vadede merkezi

anlamda örgütlü çalışmalar ve bağlayıcı yatır ımlarla çevre sorunlar ının çözümü olanaklı

görünmektedir. Bu durumda yapılması gereken uygulama, mümkün olduğunca insan ve doğa

yaşamını yak ından etkileyen türden sorunlar ın, toplumsal düzeyde çözüme kavuşturulmasıdır.

Doğal çevreye kar şı uygulanan yık ımın azaltılması, denetlenmesi ve önlenmesi

beraberinde pek çok yükümlülükler getirmiştir. Çevre koruma uygulamalar ını teknik yönden

tasarlayacak, yönlendirecek çalışma disiplinini yaratmak, bu disiplinde çalışacak insanlar ı

yetiştirmek, konuyla ilgili teknolojiyi geliştirmek, yetkili organlar ı belirlemek, yasa

yönetmelik ve benzeri yaptır ımlar uygulamaya koymak, bu yükümlülüklerin en somut

olanlar ıdır. Gerçek olan nokta, sorunlar ı çözecek olan teknik kadronun gerekliliğidir. Eğitilen

kadrolar da toplumu eğitmekle birinci derecede sorumlu profesyonellerdir.

Hızla artan çevre sorunlar ının çözümünde ve çevrenin korunup iyileştirilmesinde çevre

eğitiminin rolü belirleyicidir. Genel olarak eğitim, bireylerde davranış değişikliği oluşturma

ve insanlar ı geleceğe hazırlama işlevidir. Çevre eğitiminin insanın biyofiziki ve sosyal çevresi

ile ilgili değerlerin, tutumlar ın ve kavramlar ın tanınması ve ayırt edilmesi diye tanımlanır.



514

Çevre eğitimi insanın doğduğu andan başlayı p ölene kadar alması ve uygulaması gereken bir

eğitim sürecidir ve şu çerçevede verilmesi uygundur.

i. Bilgilenme – Bilgilendirme

ii. Bilinçlenme – Bilinçlendirme

iii. Kalıcı, duyarlı ve olumlu davranış değişikliği kazanma – kazandırma

iv. Doğal, tarihi, kültürel ve estetik değerleri koruma

v. Doğayı tahrip etmeden ve yok etmeden kullanma

vi. Kirlenen, tahrip olan çevreyi geri kazanma

vii. Aktif katılımı sağlama ve sorunlar ın çözümünde görev alma – görevlendirme

Ülkemizde bugün çevre konusunda çıkan sorunlar ın ana nedenlerinden biri, bilgi ve

bilinçlenmede kar şılaşılan eksikliklerdir.

Eğitimin amacı; araştıran, geliştiren, bulduklar ını sorgulayan, inceleyen ve bilimin

önemini anlayan, kullanan, yorumlayan ve üstüne yeni bilgiler koyabilen insanı yetiştirmek

olmalıdır. Yaygın çevre eğitimi, toplumun her kesimine yönelik olarak ve çevre ile

etkileşimlerin yoğunluğuna göre yapılmalıdır. Çağın bilim ve teknolojisiyle donanmış insan

gücü, çevrenin en önemli unsurudur. Eğitim, çağımızın bilim ve teknolojik gelişmesini

anlayacak, yenilerini üretebilecek şekilde insan gücü yetiştirmeyi sağlamalıdır. Çevre eğitimi

sadece bilgi aktar ımı şeklinde olmamalıdır. Davranışsal değişiklikleri de yaratmalıdır.

Çevre eğitiminin temeli "sevgi” unsuruna oturtulmalı ve doğa sevgisi geliştirilmesi

yoluyla çevre korumada her birey sevgi duyduğu çevre için mücadele etme yolundayönlendirilmelidir.

- Eğitimin doğumdan başlayı p ölüme kadar olması gereken bir süreci kapsadığı

düşünülürse, her yaştaki ve her meslekteki kişilere belli bir program dahilinde verilmesi

gerekliliği ortaya çıkmaktadır.

- Çevre eğitimi, sürekli ve dengeli kalk ınma sistemi içerisinde yaşamın her aşamasında

ve toplumun tüm katmanlar ını içine alan bir boyutta ele alınmalıdır.



515

- Dengeli ve sürekli kalk ınma, gelecek nesillerin sahip olacağı olanaklar ı tehlikeye

sokmadan bugünkü neslin gereksinimlerini kar şılayan bir kalk ınma biçimidir ve "Kalk ınmayı

çevre değerlerini tahrip etmeden gerçekleştirme" düşüncesi köklü bir alışkanlık haline

getirilmelidir.

-Öncelikle insana çevre değerleri benimsetilmeli, çevre bilinci verilmelidir. Böylece

çevre değerleri genel değer sistemi içine sokulabilir ve olumlu davranış değişikliği

yaratılabilir.

- Bilinçlenme bireylerde çevre bilinci yaratılmasında aktif bir olgudur. Çevre eğitimi

de aynı biçimde aktif bir eğitim anlayışıyla ele alınmalı, aktif eğitimi gerçekleştirmek için

yapacaklar ı uygulamalarla kendi kendini eğiten taban örgütleri, gönüllü örgüt ve topluluklar

desteklenmelidir.

- Çevre eğitiminin özünde sevgi ve benimseme olgusu yer almalıdır. Boyun eğme ve

korkutma gibi olgulardan ar ındır ılmalıdır.

- Çevre eğitiminin temeli kişisel sorumluluk eğitimine dayanmalıdır.

- Farklı eğitim düzeyindeki insanlar ı eğitirken, hangi türden duyarlılıklara sahip

olduklar ının bilinmesi çevre eğitimine temel oluşturmalıdır.

- Çevre eğitimi demokrasi eğitimidir; bu nedenle toplumsal katılım sağlanmalıdır.

Katılım sağlanabilmesi için bunun nasıl olabileceği ve karardan nasıl etkileneceği bilinci

topluma verilmelidir.

- Kurum ve kuruluşlar bazında çevre örgütlerine gidilmeli, yönlendirici kurumlar

arasında koordinasyon ve iletişim kurulmalı, bütün çalışmalarda geliştirme ve süreklilik ilkesi

hakim olmalıdır.

- Çevre eğitimi bir eğitim programının uygulanması şeklinde olmamalı, sürekli ve

uygulamadan oluşan bir eğitim şeklinde olmalıdır. Koruma kavramının engelleyici değil,

çağdaş ve toplumu ileri götüren bir kavram olduğu bilinci verilmelidir.

Topluma Mesajlar

- Doğal kaynaklar ı tasarruflu kullanımla ve bilinçli su kullanımıyla, yaşam kalitemizi

bozmadan alacağımız basit önlemlerle su kaynaklar ımızın kirlenmesini ve tükenmesini

önleyebiliriz. Bulaşık yıkarken, banyo yaparken, tıraş olurken, diş f ırçalarken mümkün



516

olduğunca suyu boş yere ak ıtmayalım. Bozuk musluklar ı en k ısa zamanda tamir ettirelim.

Çünkü damlayan musluklar yalnız israfa değil, fazla su masraf ına da yol açarlar. 1 saniyede

1sefer damlayan musluktan 1 saat içinde 0,7 litre, tuvaletteki küçük bir sızıntı nedeniyle 1

saatte 4 litre su boşuna akmış olacaktır.

- Evimizde enerji kaybına engel olmak için, halojen ve normal ampuller yerine

floresan lambalar kullanın. Böylece yaklaşık yüzde 40 oranında enerji tasarrufu sağlanabilir.

Sadece oturduğumuz odanın ışığını yanık tutun. Böylece ekonomik kayı plar ı da önlemiş

olursunuz.

- Isı kaybını önlemek için evinizde, işyerinizde gerekli önlemleri almayı unutmayınız.

Isı kaybını önlemek için evlerimizin çatı, duvar, pencere ve kapılar ının izolasyonunu yaptır ı p

gerekli önlemleri alalım. Bu basit önlem sayesinde ısınma giderlerimizin yar ı yar ıyaazaldığını göreceğiz. Unutmayın ki radyatörün arkasına konacak ısı yalıtıcılar ı % 5’lik ısı

tasarrufu sağlayacaktır.

- Konutlar ımızda ve iş yerlerimiz de kalorisi yüksek, uçucu maddesi ve nem oranı

düşük kaliteli kömürleri tercih edelim. Hava kirliliğinin yar ıdan fazlasının düşük kaliteli

kömürlerden kaynaklandığını unutmayalım.

- Mahallenizde, iş yerinizde çevresini kirleten bir kişi/kişiler gördüğünüzde lütfenuyar ın. Bu sizin en doğal hakk ınızdır.

- Çöpünüzü açığa bırakmayın. Belediye çöp toplama araçlar ının alabileceği bir yere

veya çöp kutular ına ağzı bağlanmış torbalarla atınız.

- Kağıt israf etmeyiniz. Çocuklar ınıza kağıtlar ın her iki taraf ını ve defterlerinin

tümünü kullanmasını öğretiniz.

- Alışverişlerinizde naylon torba veya poşet yerine mümkünse kağıt ambalajlar kullanın.

- Evde veya işyerinizde kullandığınız cam şişeleri, naylon torbalar ı, pet şişeleri, hemen

çöpe atmayın, mümkünse yeniden kullanmayı deneyin.

- Tatilde, deniz kenarlar ı ve piknik yerlerinde çevreye duyarlılığınızı yitirmeyiniz.

Çöpleri pet şişeleri, teneke kutular ı, naylon torbalar ı toplayarak ulaşabileceğiniz en yak ın çöp

kutular ına atınız. Bu bir vatandaşlık görevidir. Bu maddeler doğada erimeyen, doğayı zararlı – toksik etkileriyle etkileyen maddelerdir.



517

- Sokaklara tükürmeyiniz. Tükürenleri uyar ınız.

- Çekirdek kabuklar ını yere atmayınız.

- Eğer otomobiliniz varsa egzozundan çıkan dumanın zararlı gazlar içerdiğini

düşünerek aracınızın gerekli bak ım ve onar ımını sağlayarak bunu en aza indiriniz.

Unutmayın ki daha az yak ıt tüketmek istiyorsanız gerekli önlemleri zaman geçirmeden alınız.

Çünkü daha az yak ıt kullanmakla havayı daha az kirletiriz, doğal kaynaklar ı daha az tüketiriz.

Bu da rafinerilerin daha az çalışmasıyla çevreye daha az zarar vermeleri demektir.

Motorlu taşıt satın alırken katalitik konvertörlü olanlar ı ve kur şunsuz benzinle çalışanlar ı

tercih edelim. Unutmayalım ki katalitik konvertörler egzoz gazındaki kirletici miktar ını % 90

oranında azaltmaktadır.

- Aracınızın penceresinden dışar ı çöp veya sigara izmariti atmayın ve atanlar ı lütfenuyar ın. Birlikte yaşadığımız insanlara saygı, olumsuz davranışlar ımızı bir an önce

değiştirmeyi gerektirir.

- Gereksiz yere klakson çalmayalım. Klakson çalmadan araç kullanmak sevgi ve

hoşgörünün göstergesidir. Gürültü kirlenmesini önler, sağlığımızı korur.

- Ortak kullanım alanlar ını yani herkesin kullandığı yerleri bulmak istediğiniz gibi

bırak ın, kirletmeyin, tahrip etmeyin.

- Bahçenizi, pencerenizin önünü ve kapı önünü mümkünse çiçeklendirin. Binanızın dış

cephesinin temiz ve bak ımlı olmasına dikkat edin.

- Evinizin içine gösterdiğiniz titizliği sokak ve caddelerde de gösterin.

- Temel gıda maddelerine, özellikle kuruyemiş sakatat türü gıdalar ı açık yerlerde

satmayın ya da açık yerlerde satanlar ı uyar ın. En azından bu gıdalar ın kirlenebileceğini

gözeterek almayın.

İnsanlar ımızı çevre sorunlar ını tanıyan, çevre kalitesini koruma endişesine ve

hepsinden önemlisi bu konularda neyin, nasıl yapılması gerektiğine karar verme yeterliliğine

sahip insanlar olarak eğitmezsek, 2000' li yıllar ın çevre kalitesi için bugünkünden daha

iyimser olmaya hakk ımız yoktur.

Bugün kullandığımız kaynaklar, bizden sonra gelecek kuşaklar ın bize emanetidir.

Önce kendimize, aynı zamanda da gelecek nesillere sağlıklı bir çevre bırakmak ve



518

bozulmamış temiz kaynaklar ı gelecek nesillere devretmek görevi ile kar şı kar şıya olduğumuz

gerçeği unutulmamalıdır.

Yararlanı

lan KaynaklarÇEKÜL Vakf ı, 2001, Çevre ve Kültür Değerlerini Koruma ve Tanıtma Vakf ı, Sivas.

Karagözoğlu, B., 2000, Çevre eğitimi, Cumhuriyet Üniv., Müh. Fak. Çevre Müh. Böl.,

Derleme Çalışması (yayınlanmamış).

TEMA, 2001, Türkiye Erozyonla Mücadele, Ağaçlandırma ve Doğal Varlıklar ı Koruma

Vakf ı Sivas İl Temsilciliği, Sivas.

T. ÇEVRE YÖNETİMİ VE PLANLAMA

T.1. Çevre Kirliliğinin ve Çevresel Tahribatın Önlenmesi

Genel anlamıyla çevre kirlenmesi; "insanın türlü faaliyetleri sonucu oluşan toksik ve

kirletici sıvı, katı ve gaz atıklar ın toprağa, suya veya havaya bırak ılmalar ı sonucu doğada var

olan ekolojik dengenin bozulmasıyla insanlar ın ve diğer canlılar ın zarar görmesi" olarak tarif

edilmektedir. Bu açıdan çevre kirliliği ve tahribatının önlenmesi çalışmalar ında öncelikle türlüfaaliyetler sonucu oluşan kirleticilerin denetiminin yapılması gerekmektedir. Bu çerçevede

her bir çevresel bileşenin kirlilikten kurtarmak için yapılması gerekli genel önleme ilkelerini

şöyle sıralayabiliriz.

Sivas özelinde, çevresel tahribatın önlenmesi, yani deponi alanının sağlıklı bir şekilde

ıslah edilmesin bağlıdır. Çünkü deponi alanı K ızılırmak'a oldukça yak ın olup, yeraltısu

rezervuar ı niteliğindeki kayalar ın da üzerindedir. Gerekli yöntemler alınmazsan K ızılırmak'ın

daha doğduğu yerde kirlenmesi söz konusudur.

T.1.1. Hava Kirliliğinin Önlenmesine Yönelik Tedbirler

Sivas hava kirliliği açısından sorunlu illerimizden birisidir. Son yıllarda yapılan

ölçümler, bir iyileşmenin olduğunu göstermektedir. Ancak gözlemlere göre sorun hala

çözülmüş değildir. Bunun için;

Hava kirliliğinin önlenmesi ve kontrolü konusunda Çevre Bakanlığı'nın sahip olduğu

yetki ve sorumluluklar artır ılarak etkin ve yaptır ım gücüne sahip olacak şekilde

güçlendirilmelidir.



519

- Tam otomatik ölçüm cihazlar ı ile techiz edilmiş, anlık ve sürekli ölçüm yapabilecek

sistemler kurulmalı ve bu sistemler on-line sistemiyle Çevre Bakanlığı ve ilgili kurumlara bağlanarak

etkin bir izleme sistemi oluşturulmalıdır.

- Kirlilik parametrelerine bağlı acil önlem kademeleri için acil önlem planlar ı

hazırlanmalı ve uygulanmalıdır.

- İlde Emisyon Kadastrosu çıkar ılarak temiz hava planlar ı hazırlanmalı ve bu planlar

kent planlamalar ında önemle dikkate alınmalıdır.

- İmar planlar ının yapımında daha az yak ıt tüketimi sağlayacak olan ve hava

kirliliğinin azaltılmasında önemli bir faktör olan ısı yalıtımı konusundaki mevcut mevzuat

yerel yönetimlerce uygulanmalı, mahalli ısıtma tesislerinin kurulması teşvik edilmelidir.

- Enerji tasarrufu sağlayabilmek ve enerji tüketimini en aza indirmek için bina

yenilemelerine ağırlık verilmeli ve bu yenileme çalışmalar ı yerel yönetimler ve hükümetlerce

teşvik edilmelidir.

- Isınmada kullanılan kömürlerin kalitesinin iyileştirilmesine gidilmelidir.

- Konutlar için yak ıt standart değerleri konmalı, yakma sistemleri ve yak ıcılar

iyileştirilmeli, emisyon tip belgesi işlerliğe kavuşturulmalıdır.

- Planlama aşamasında iyi yak ıt, iyi yakma ve enerjinin iyi kullanımı göz önüne

alınarak etkin denetleme mekanizmalar ı oluşturulmalıdır.

- Üniversitelerin, Mahalli Çevre Kurullar ında oy sahibi birer üye olarak bulunmalar ı

sağlanmalı ve üniversiteler yerel hava kirliliğinin önlenmesi ve diğer kirliliğin giderilmesi

konusunda yerel yönetimlere öneriler getirmelidir.

- Sağlıklı yerleşme ve hava kirliliğinin önlenmesi açısından gecekondulaşma

önlenmelidir.

- Kömür dışı enerji kaynaklar ını belirleyecek çalışmalar yapılmalıdır.

- Mevcut yeşil alan korunmalı ve kentlerde yeşil alanlar arttır ılmalıdır.

- Hava kirliliğinin su ve toprak ekosistemlerine etkileri konusunda araştırma,

geliştirme çalışmalar ına ağırlık verilmelidir.

- Enerjinin üretimi, dağıtımı, kullanımda tasarruf için ciddi çalışmalar yapılmalı,

tasarruf önlemleri titizlikle uygulanmalıdır.



520

- Motorlu araçlardan kaynaklanan hava kirliliğinin azaltılması için gerekli çalışmalar

bir plan dahilinde uygulanmaya konulmalıdır.

T.1.2. Su Kirliliğinin Önlenmesi ve Giderilmesi Tedbirleri

Sivas yöresinde, suyun doğal olarak kirlenmesine yol açan jipsli kayalar yaygındır.

Jips su ile temasa geçtiğinde suyu kirleten ve sertliğine yol açan iyonlara ayr ılmaktadır.

Ayr ıca il ve ilçelerde deponi alanlar ının yer seçimi ile ilgili yanlışlıklar su kaynaklar ını

kirletmektedir. Kapsamlı olarak su kirliliğini önlemek için ülke genelinde ve Sivas özelinde

bazı önlemlere gereksinim duyulmaktadır. Örneğin:

- Su kirliliği sorunun çözümünde yetki, sorumluluk, koordinasyon ve yaptır ım Çevre

Bakanlığı'nda toplanmalıdır.

- Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği esas alınarak, her havza için havzaya uygun

yönetmeliklerin düzenlenmesi yoluna gidilmelidir.

- Mevcut üniversiteler ve kamu kurumlar ının laboratuvar donanımlar ından

yararlanarak, kirliliğin izlenmesi amacıyla gerekli koordinasyon sağlanmalı ve protokoller

yardımıyla ölçüm ağı kurulmalı, ayr ıca yeminli laboratuvar uygulamasına geçilmelidir.

- Veriler güncelleştirilmeli ve ölçümlerde süreklilik sağlanmalıdır.

- Sanayi tesislerinin ön ar ıtma ve ar ıtma tesisi kurma konusundaki eksikleri

tamamlanmalıdır. Bunun için yaptır ımlar uygulanmalıdır.

- Ar ıtım tesislerini kurmuş olan işletmelerin ar ıtım tesislerini çalıştırmalar ı sağlanmalı,

ar ıtım tesislerini kurarak yönetmelikler çerçevesinde işleten kuruluşlar, her bak ımdan teşvik

edilmelidir.

- Göl ve nehirlerden hidrolojik dengeyi bozacak şekilde sulama yapılmasının

önlenmesi amacıyla yasal düzenlemeler getirilmelidir.

- Yeraltı su kaynaklar ının envanteri çıkar ılmalı ve rasyonel kullanımlar ı sağlanmalıdır.

- İçme suyu temin edilen yüzeysel ve yer altı su kaynaklar ının havzalar ında Su

Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği'nin yapılaşma ile ilgili hükümlerinin uygulanması sağlanmalı,

mümkün olan yerlerde mutlak koruma alanlar ı ve mümkün olduğu taktirde k ısa mesafelialanlar kamulaştır ılarak uygun ağaç türleri ile ağaçlandır ılmalıdır.



521

- Çevre Bakanlığı; yerel yönetimler, gönüllü kuruluşlar, ilgili sanayi kuruluşlar ı, kamu

kuruluşlar ı ile iş birliği içinde olunmalıdır.

T.1.3. Toprak Kirliliğini Önleme ve Kontrol Önerileri- Erozyon ve çölleşmenin önlenmesi için ulusal seferberlik ilan edilmelidir.

- Tar ım topraklar ının amaç dışı kullanımı yasaklanmalı ve kullanımını önleyici

tedbirler, yasal zorunluluklar getirilmelidir.

- Tar ımsal girdilerden gübreler, tar ımsal mücadele ilaçlar ı, hormonlar ve toprak

düzenleyicilerin kullanımlar ı kontrol altına alınmalı ve izlenmelidir.

- Turistik yapılaşmada önceden belirlenmiş kapasite kullanma limitlerine bağlı

kalınmalı, imar plan değişiklikleri için özellikle sulama yatır ımı yapmış olanlar ın

genişlemelerine izin verilmelidir.

- Kirlenmiş sularla sulama yapılması önlenmelidir.

- Tar ım alet ve makineleri ve toprak işleme teknikleri toprak karakterlerine göre

seçilmelidir.

- Toprak kirliliği sürekli izlenmeli ve koruyucu önlemler alarak hukuki düzenlemeler

yapılmalıdır.

- Pestisitlerin yanlış kullanımı önlenmelidir.

- Risk bölgelerini tespit amacıyla envanter çalışmalar ı yaptır ılarak, tespit edilecek risk

faktörü önceliklerine göre, buralarda yaşayan insanlar ın başka alanlarda iskan etmelerine

yönelik çalışmalar yapılmalıdır.

T.1.4. Gürültü Kirliliğinin Önlenmesine Yönelik Öneriler

- Gürültü Kontrol Yönetmeliği'nde öngörülen limitlere uyulmalı, etkin bir denetleme

mekanizması oluşturulmalı, kavram kargaşalar ı giderilmeli, yetkiler açık ve net bir şekilde

ifade edilmelidir.

- Gürültü kirliliği konusunda kamuoyu bilinçlendirilmeli, tüm yayın organlar ında

aydınlatıcı programlara yer verilmeli, özellikle yerel yöneticilerin eğitimi konusunda kurslar ve eğitim programlar ı düzenlenmelidir.



522

- Mimari projelendirme çalışmalar ında binalarda dış mekan gürültüsünü asgariye

indirecek tedbirler alınmalı, izolasyon çalışmalar ı yapılmalıdır.

- İmar mevzuatında iç ve dış mekan gürültüsünü azaltıcı tedbirlerle ilgili hükümlerin

yer alması sağlanmalıdır.

- Toplu taşım sistemleri yaygınlaştır ılmalıdır.

- Havaalanı ve demiryollar ı çevresinde, karayollar ı civar ında gürültüyü engelleyici

tedbirler alınmalı, ağaçlandırma ve yeşil perde uygulamalar ı başlatılmalıdır.

- Binalar ın yer seçiminde var olan gürültü kaynaklar ı dikkate alınmalıdır.

- Gürültü anar şisine mani olunmalı, mevcut yönetmelikler bütünüyle uygulanmalı ve

yönetmeliğin yetersiz kaldığı alanlarda yeni önlemler alınmalıdır.

T.2. Doğal Kaynakların Ekolojik Dengeler Esas Alınarak Verimli Kullanımı,

Korunması ve Geliştirilmesi

Çevresel planlama; doğal ve fiziksel çevrede sağlıklı bir ortamın oluşturulması, çevre

kalitesinin yükseltilmesi, tahribatın önlenmesi, doğal kaynaklar ın korunması ve devamlılığın

sağlanması amacıyla yapılan çalışmalar ın bütünüdür.

İnsan faaliyetleri özellikle sanayileşme sürecinde doğal kaynaklar ı hızla tüketmeye

başlamıştır. Teknolojik gelişme ile insanın daha rahat bir hayat sürmesi sağlanmaya

çalışılırken, tüketilen doğal kaynaklar insanlığın sonunu hazırlamaktadır. Bu amansız çelişki

tartışmalar ı dünya gündemine sürdürülebilirlik kavramını sokmuştur. Sürdürülebilirlik

kavramı, "sürdürülebilir kalk ınmayı" sağlamak amacıyla geliştirilmiştir. Yani çevre

bileşenleri olarak adlandırdığımız doğal kaynaklar ın sürdürülebilirliği anlamındadır.

Doğal kaynaklar ın verimli kullanılması ve planlanması aşağıdaki şekilde özetlenebilir:

Arazi kullanımının planlanması; arazi kaynaklar ı üzerindeki bask ılar ekonomik

faaliyetlere bağlı olarak her geçen gün artmaktadır.

Ormanlar ın korunması, erozyonla mücadele, mera ve otlaklar ın kullanımının

planlanması, tar ım topraklar ından en uygun şekilde faydalanmanın sağlanması, rant ve

ekonomik araçlarla tar ım arazilerinin tüketilmesinin engellenmesi, doğal koruma alanlar ının

turizm yatır ımcılığı yoluyla yok olmasının önlenmesi doğal kaynaklar ın ekolojik dengelerle

uyumlu korunabilmesi için uygulanacak planlamalar örneklerdir.



523

Bunlara ek olarak; atıklar ın geri kazanılması kaynaklar üzerindeki bask ıyı

azaltabilecektir. Ürün ve hizmetlerin kullanımında enerjinin verimliliği ve enerji tasarrufu

yeni doğal kaynaklar ın sürdürülebilirliği için vazgeçilmezdir. Çevreye zarar veren mala ve

hizmetlerin üretimi durdurularak, çevreye duyarlı üretime geçilmelidir.

Bir toplumsal ihtiyacı kar şılayan tüm doğal kaynak tüketen faaliyetler çevresel

kaynaklar ın yok olmasını ve bozulmasını beraberinde getirmektedir. Ancak, toplumsal

çıkarlar özel çıkarlar ın önüne geçtiğinde, toplumun tüm kesimleri ortak bir zeminde

buluşabilmektedir. Çevre için önemli olan bu yaklaşımın yaygınlaşması, belli bir yöre için

değil aynı zamanda, bir toplum hatta dünyanın geleceği açısından da önemli bir bak ış açısı

olacaktır.

İlimiz sınırlar ı içerisinde bulunan kimi tar ım arazilerine konutlar yapılmaktadır. Bu, planlama açısından son derece yanlıştır. Yatır ımlar ÇED ve ÇED ön araştırmasını yapmaya

özendirilirse doğal kaynaklar ın ekolojik dengeler esas alınarak verimli kullanımı, korunması

ve geliştirilmesi mümkün olur.

T.3. Ekonomik ve Sosyal Faaliyetlerin Çevrenin Taşıma Kapasitesini Aşmayacak

Biçimde Planlanması

Ülkemiz özellikle 1970'li yıllardan sonra hızlı bir sanayileşme sürecine girmiş ve

sanayi kuruluşlar ının sayısında ciddi bir artış yaşanmıştır. Buna paralel olarak Sivas da bugün

itibariyle çeşitli alanlarda faaliyet gösteren küçük ve orta büyüklükte sanayi kuruluşlar ıyla

ekonomik faaliyetlerde bulunmaktadır. Söz konusu üretim ve tüketim süreci, sosyal faaliyetler

düzensiz kentleşmeyi ve ekolojik dengelerin olumsuz etkilenmelerini beraberinde

getirmektedir. Çevre sorunlar ının en belirgin özelliği, sorunun her şeyden önce yerel yani

olayın görüldüğü ve duyulduğu yöreye özgü bir olay olduğudur. O halde çevre sorunlar ı her

şeyden önce yerel yönetimlerin ilgi ve sorumluluk alanındadır. Yerel düzeyde gerçekleştirilen

ekonomik ve sosyal faaliyetlerin çevreye zarar vermeyecek şekilde planlanması etkili yerel

yönetimlerle gerçekleştirilmelidir. Bu planlamalar çevre yönetimi kavramının temel

bileşimidir. Bu nedenle her şeyden önce çevre yönetiminin genel tanımının yapılmasında

yarar vardır.

Çevre yönetimi; insan, bitki ve hayvan varlığının dengeli ve sağlıklı yaşaması için

gerekli doğal kaynaklar ın değerlendirilmesi, üretilmesi, ulaşımı ve tüketimi sırasında ortaya

çıkabilecek olumsuzluklar ı saptamak, olumsuzluklara çözüm yolu aramak ve çözüm yollar ını



524

uygulama alanına koymak için yapılan planlama, eşgüdüm, haberleşme, denetim ve yürütme

işlevlerinin bütünüdür.

Yukar ıda belirtilen genel tanım çerçevesinde yerel çevre yönetimi, her şeyden önce su

kalitesi, hava kalitesi, gürültü düzeyi ve zehirli atıklarla ilgili bir dizi standardı uygulamak

zorundadır.

Bunun yanında aşağıdaki konularda da temel yerel değerlerin oluşması gerekmektedir:

- Ormanlar, parklar, sulak alanlar ve güzel manzaralı alanlar da dahil olmak üzere

yörede yeterli ve dengeli dağılmış açık alanlar

- Konut, ticari, endüstriyel ve rekreasyon amaçlı arazi kullanımının verimli bir şekilde

planlanması ve yönetilmesi

- Tarihsel ve arkeolojik alanlar ın korunması ve bak ımı

- Temel kentsel (trafik, kanalizasyon, yol, su, akaçlama, ulaşım gibi) altyapılar ın

yeterli olması

- Çevresel kirliliklerden uzak ve temiz bir ortamda yaşama iradesi.

Yukar ıda belirtilen yerel çevresel değerlerin gerçekleştirilmesi için, yerel düzeyde

çevre örgütlerinin örgütlenmesi, konu ile ilgili teknik elemanlar ın görevlendirilmesi, teknik veyönetsel süreçlerinin oluşturulması, koruyucu geliştirici ve giderici stratejiler geliştirilmesi ve

bunlar ın uygulamaya konulması gerekmektedir.

Bu genel görüş çerçevesinde yerel yönetimlerin yerine getirmesi gereken çevresel

işlevleri şöyle sıralanabilir:

Çevresel politikalar ı oluşturmak ve temel ilkeleri belirlemek

Çevre koruma planı hazırlamak;

Mevcut çevre kalitesi/sorunlar ı ile ilgili bilgi/veri/bulgu derlemek

İl sınırlar ı içinde kirlenmeyi gösteren kirlilik haritalar ı yapmak

Çevrenin kirlilik taşıma kapasitesini sürekli izlemek

Endüstriyel yer seçimini sürekli irdelemek

Yatır ımlarda çevreyi bir maliyet unsuru olarak görmek ve fayda -

maliyet analizleri içine almak

Çevresel enformasyon sistemini kurmak;



525

Yerel, bölgesel, uluslararası çevre enformasyon sistemlerine katılmak

ve bilgi alışverişinde bulunmak.

Monitoring sistemleri ve laboratuvarlar kurmak, çevresel etkileri

irdelemek;

Kentsel gelişmenin sosyal ve ekonomik faaliyetlerin çevresel etkilerini

irdelemek,

Özel kişi, kurum ve kuruluşlar ile kamusal kuruluşlar ın belde sınırlar

içinde yapacağı etkinliklerin çevre ortamında ne gibi değişikliklere yol

açabileceğini ve değişimden ne gibi varlıklar ın etkilenebileceğini

belirlemek,

Bu etkilerden geri dönülmez ve giderilmez etki yapacak olanlar ın

önüne geçmek için gerekli önlemleri almak

Bu tür etkiler için "duyarlı" bölgeleri saptamak ve koruma altına almak.

Çevre örgütünü oluşturmak ve güçlendirmek;

Çevresel örgütlenme düzenini güçlendirmek,

Kirleticilere uygulanacak yaptır ımlar ı geliştirmek ve tedvin etmek,

Çevre zabıtası kurmak ve çalıştırmak.

Çevresel Etki Değerlendirilmesi (ÇED) süreci için hazırlıklar yapmak; ÇED sistemini oluşturmak,

İş yeri açma izinleri ile ÇED arasında organik ilişkiler kurmak,

Yapı ve kullanım izinleri ile ÇED arasında organik ilişkiler kurmak,

Atık boşaltma izinleri sistemine işlerlik kazandırmak,

Gerekli koşullarda verilmiş izinleri iptal etmek.

Çevresel bozulmalar ı düzeltmek ve kirlilikleri gidermek;

Sürekli ve dengeli kentsel gelişme için bozulmuş olan çevre koşullar ını

restore etmek.

Eşgüdüm, iş birliği ve halk ın katılımını sağlama;

Çevresel sorunlarla ilgili yerel kamu kuruluşlar ı ulusal ve uluslararası

iş birliği ve eşgüdüm koşullar ını oluşturmak,

Akademik ve araştırmaya yönelik kuruluşlarla iş birliği yapmak,

Çevreyle ilgili halkla ilişkiler ve proje destek iletişimi sistemini

kurmak,

Çevre sorunlar ının giderilmesine halk ın katılımını sağlayıcı

düzenlemeler yapmak.



526

Atık kaynaklar ını izlemek ve denetlemek;

Kirletici kaynaklar ını belirlemek ve sürekli olarak denetlemek,

Kirletici kaynaklarla "denetim ve azaltma" antlaşmalar ı yapmak.

Eğitim çalışmalar ı yapmak;

Belde halk ının çevre bilincini yükseltici eğitim çalışmalar ı yapmak,

Çevresel yayınlar yapmak.

Müdahale projeleri ve programlar ı hazırlama;

Çevresel kirliliklerin giderilmesi için müdahale programlar ı ve projeleri

hazırlamak,

Projelerin finansman olanaklar ını sağlamak,

Çözüm için alternatif müdahale programlar ı hazırlamak ve en uygununu

seçmek,

Bazı programlar ı örgütlemek ve insan gücü sorunlar ını gidermek.

Bu görevlerin tümü etkili bir çevre yönetiminin gerekleridir. Ancak tüm bu görevler

kuruluş sürecine uygun olarak bir plan dahilinde önceliklerini belirlemek.

Yukar ıda sunulan çerçevede, Sivas ilinde yürütülen faaliyetler irdelenirse, henüz

çevrenin taşıma kapasitesini aşan bir faaliyetin olmadığı söylenebilir. Ancak ilimiz OrganizeSanayi Bölgesi'nin tar ım arazileri üzerinde kurulması ve il merkezi atıksular ının doğrudan

K ızılırmak'a verilmesi ilerde, söz konusu taşıma kapasitesinin aşılmasına neden olabilir.

T.4. Çevrenin İnsan Psikososyal İhtiyaçlarıyla Uyumunun Sağlanması

Yeryüzündeki bütün canlılar; güneş, hava, su ve toprak gibi doğal kaynaklar ı kullanma

yoluyla birbirine bağımlıdır. İnsan da bir canlı olarak bu zincirin bir halkasıdır. İnsanlar ın iyi

bir çevrede temiz hava, temiz su ve yeşil bir ortamda yaşama isteği doğal bir ihtiyacın

gereğidir. İnsanın içinde bulunduğu fiziksel çevrenin aynı zamanda insanın psikolojik

ihtiyaçlar ı için de önemli olduğu kanaati son yıllarda yaygınlık kazanmıştır. Böylece fiziksel

çevre olgusu psikoloji disiplininin ilgi alanlar ından bir tanesi haline gelmiştir.

İnsan eylemleri ve davranışlar ının tamamı fiziksel çevre içinde yer almaktadır ve bu

yüzden insanın fiziksel çevresinin hafife alınmaması gereklidir. Fiziksel çevre insanın

fizyolojik ve psikolojik sağlığı üzerinde geniş ve sürekli etki yapmaktadır. Psikologlar

sağlığın yalnızca insana özgü bir olay olmadığına, insan ve çevresinin bir sistem

oluşturduklar ına ve insan sağlığının belli bir ekolojik ortam içerisinde insan-çevre



527

etkileşiminin bir işlevi olduğuna ısrarla işaret etmektedirler. Bu çerçevede, fiziksel çevrenin

insan üzerinde bask ı ve gerilim meydana getirebilecek özelliklerini tanımlayı p, bunlar ın

ortadan kaldır ılması için uygun planlamalar ın yapılması gerekmektedir. Bilindiği gibi

çevresel planlamanın hedefleri arasında her çeşit kirliliğin ve çevresel bozulmanın önüne

geçilerek düzeltilmesinin yanında, çevresel kalitenin insanın psikososyal ihtiyaçlar ına cevap

verecek şekilde korunması da yer almaktadır. Bu noktada çevrenin insan psikososyal

ihtiyaçlar ıyla uyumunun sağlanması konusunda yapılması gereken planlama süreçlerini, insan

üzerinde bask ı ve gerilim meydana getirebilecek fiziksel özellikleri de belirleyerek ortaya

koyabiliriz.

- Fiziksel çevre fiziksel açıdan tehdit olabilir. Aşır ı soğuk, aşır ı sıcak, kirli hava insan

için fiziksel bir tehdittir. Tüm çevre kirliliğini öneyici planlamaya ihtiyaç vardır.

- Çevreden gelen olumsuzluklar stres nedeni olabilmektedir. Yüksek gürültü bunlar ın

en belirgin örneğidir.

- Çevrenin birey veya toplumla uygunsuzluğu gerilim nedeni olmaktadır. İnsan

eylemlerini sınırlayan ve hedeflerine varmasını engelleyen çevreler bunalıma götüren

faktörler olmaktadır. Çarpık kentleşme, yetersiz kentsel altyapı, trafik karmaşası bireyler

üzerinde gerilim etkisi yapmaktadır. Bu gibi olumsuzluklar ı ortadan kaldır ıcı kapsamlı uyum

planlar ının gerçekleştirilmesi gerekir.

- Belli bir fiziksel çevre ile bağımlı oluşmuş psikolojik ve sosyal anlamlı mesajlar ın

bunalım başlangıcına neden olması gibi. Belli bir çevreye önceden atfedilmiş olumsuz sıfatlar

o çevrede bulunanlar üzerinde negatif ruhsal etkilere neden olmaktadır.

- Belli bir çevre ile burada yaşayanlar ın etkileşiminin yoğun enerji ve kaynak

gerektirmesi gerilim (stres) sebebi olabilmektedir. Çevreyle ilişkilerin aşır ı zaman, güç ve

para gerektirmesi insanın ruhsal dünyasını olumsuz etkilemektedir.

İnsanın yaşadığı ortamı planlayan plan ve tasar ımcılar, insanlar ın çevrelerine uyum

sağlamalar ı ve çevreleriyle ilişkilerini rahat bir düzeyde yürütebilmeleri için çevresel stresin

niteliğini ve niceliğini denetlenebilmelidir. İnsan-çevre ilişkileri ve fiziksel çevrenin insanın

sosyal ve psikolojik dünyasına etkilerinin dikkate alındığı uygun çözümlemeler

gerekmektedir.

Fiziksel çevre ve özellikle bunun bir alt bileşeni olan mimari ve şehirsel çevrenin

insanın ruh dünyasına, zihinsel ve entelektüel hayatına ve psikolojik sağlığına olan etkilerinin

fark ına var ılması plancılar ın sorumluluklar ını arttırmaktadır.



528

İnsanın çevre ile ilişkilerinde uyumun sağlanmasında; mimarlık, peyzaj, çevre

mühendisliği, coğrafya, ekoloji gibi disiplinler beraberce hareket ederek fiziksel çevrenin

değişimlerini dikkate alarak ortak programlar ın yürütülmesi büyük önem arz etmektedir.

Çevre psikolojisi ise bütün bunlar ın arakesitinde doğal ve yapay çevre değişkelerini sistematik

bir şekilde analiz yapmalıdır.

Ergonomi, çevresel fizyoloji, çevre ekolojisi gibi disiplinler kirlilik, konfor gibi

konulara eğilirken, çevre psikolojisi kendi yarattığımız fiziksel çevreler, diğer bir deyişle

binalar, sokaklar, mahalleler ve şehirler ile onlar ı yaşayan insanlar arasındaki ruhsal, duygusal

etkileşimi incelemekte, çevrenin insan ruh dünyasını nasıl etkilediğini anlamaya çalışmakta

ve insanı daha mutlu k ılabilecek çevrenin yaratılması için gayret göstermektedir.

Sivas İli, göç veren bir ildir. Bunun nedeni, ekonomik olduğu kadar çevrenin insan psiko-sosyal gereksinimleriyle uyumundaki sorunlarla ilgilidir. Bu uyum da Sivas'ta

ekonomik, bilimsel, kültürel ve sosyal etkinliklerin arttır ılmasıyla giderilebilir.

T.5. Çevre Duyarlı Arazi Kullanım Planlaması

T.5.1. Genel Tarımsal Yapı

Sivas İli yüzölçümünün 1.216.707 hektar ı tar ıma elverişli arazi (Tablo S.5.1-1),1.207.916 hektar ı çayır ve mera arazisi, 330.524 hektar ı orman ve fundalık arazi, 93.620

hektar ı kullanılmayan ve meskun sahalardan oluşmaktadır.

İlin değişik toprak yapısı, iklim ve jeolojik yapı farklılıklar ı ile vejetasyondaki

çeşitlilik değişik özelliklere sahip topraklar ın oluşumuna neden olmuştur. Tar ım topraklar ının

%3.04’ ü asit, %24.78’i nötr, %71.8’i ise alkali reaksiyona sahiptir.



529

Tablo T.5.1-1: Sivas’taki tar ımsal arazinin dağılımı (Tar ım İl Müdürlüğü verileri, 2006*).

Arazinin Cinsi Miktarı ( Ha )

Tarıma ElverişliAraziye Oranı

(%)

HUBUBAT ARAZİSİ 437.012 35,92

NADAS ARAZİSİ 219.115 18,01

YEM BİTK İLER İ 48.555 3,99

ENDÜSTR İ BİTK İLER İ 11.080 0,91

YEMEKLİK BAKLAGİLLER 6.144 0,50

MEYVELİK 5.674 0,47

SEBZELİK 1.414 0,12

BAĞ 1019 0,08

ÇAYIR ARAZİSİ 10.533 0,87

KULLANILMAYAN TARIM ARAZİSİ 476.162 39,14

TOPLAM ZİRAAT YAPILAN ARAZİ 1.216.707 100,00

*Veriler de ğ i şmemi ştir.

Büyük k ısmı organik maddeler yönünden fakirdir. Topraklar ın %13.05’inde organik madde çok az,

%57.22’sinde az, %19.30’unda orta, %6.33’ünde iyi, %4.10’unda yüksek düzeydedir. Saturasyon

yüzdesine göre yapılan sınıflandırmada tar ım topraklar ının %37.84’ü tın, %52.76’sı killi-tın, %8.47’si

kil ve %0.93’ü kum bünyeye sahiptir. Bu dağılım ilde tar ım için uygun toprak bünyesi varlığını

göstermektedir.

Sivas İlinde tipik karasal iklim hüküm sürmektedir. K ışlar ı soğuk ve kar yağışlı,

yazlar ı sıcak ve kurak geçmektedir. İlin son 50 yıllık yağış ortalaması 415 mm’dir. 1995 yılı

yağış ortalaması 440 mm ile çok yıllık ortalamanın üzerinde gerçekleşmiştir. Ancak yağışlar ın

büyük k ısmı vejetasyon dışında genellikle k ış aylar ında düşmektedir.

Son 10 yılın en düşük sıcaklığı -29.6ºC olmuştur. Aynı dönem içindeki donlu günler

sayısı 121 gün olarak tespit edilmiştir. Çok yıllık ortalamalara göre ilin ilk don tarihi 11 eylül,

son don tarihi ise 7 mayıstır. Son 10 yıldaki en yüksek sıcaklık ise +38.2ºC olmuştur.



530

T.5.2. Tarla Tarımı

Halen tar ım yapılan 809.194 hektarlık arazilerin 310.000 hektar ı sulanabilir arazi

olmasına kar şılık, 53.373 hektar ı devlet sulaması ve 87.835 hektar ı halk sulaması olmak üzere

toplam 141.208 hektarlık arazi sulanmaktadır.

Meyve üretiminde en geniş alanı 2065 hektar ile elma, 2049 hektarlık ekim alanı ile

kayısı oluşturmaktadır. Tablo T.5.2-1’de meyve ağaçlar ının durumu, Tablo T.5.2-2’de ise

meyve çeşitlerine göre üretim miktarlar ı verilmiştir.

Tablo T.5.2‐1: Meyve ağaçlarının durumu (Tarım İl Müdürlüğü verileri, 2006*).

MEYVE CİNSİKAPLADIĞI ALAN

(Da)

MEYVE VERMEYEN

YAŞTA AĞAÇ SAYISI

MEYVE VEREN YAŞTA

AĞAÇ SAYISI

ARMUT 6617 34.150 106.717

AYVA 280 3.249 6.980

ELMA 17580 137.322 296.660

ERİK (TÜM ÇEŞİTLER) 2956 15.645 66.015

İĞDE 70 1.550 5.250

KAYISI (ZERDALİ HARİÇ) 13695 63.170 168.485

ZERDALİ 5085 9.280 55.960

KİRAZ 1682 12.275 22.430

KIZILCIK 156 2.743 3.945

ŞEFTALİ 504 8.210 12.882

VİŞNE 3259 69.859 103.875

CEVİZ 3457 29.095 31.223

DUT 1370 17.952 16.045

ÇİLEK 30

BAĞ (ÜZÜM) 10190

TOPLAM 66.931,00 404.500 896.467

*2008 yılı için Tar ım İl Müdürlüğü taraf ından aynı veriler kullanılmıştır.



531

Tablo T.5.2‐2: Meyve çeşitlerine göre üretim miktarları (Tarım İl Müdürlüğü verileri, 2006*).

MEYVE CİNSİKAPLADIĞI ALAN

(Da) ÜRETİM (Ton)

YUMUŞAK ÇEKİRDEKLİLER

ARMUT 6.617,0 2.047,0

AYVA 280,0 129,0

ELMA 17.580,0 6.750,0

TOPLAM 24.477,0 8.926,0

SERT ÇEKİRDEKLİLER

ERİK (TÜM ÇEŞİTLER) 2.956,0 991,0

İĞDE 70,0 74,0

KAYISI (ZERDALİ HARİÇ) 13.695,0 11.111,3

ZERDALİ 5.085,0 2.600,0

KİRAZ 1.682,0 450,3

KIZILCIK 156,0 111,0

ŞEFTALİ 504,0 196,0

VİŞ NE 3.259,0

TOPLAM 27.407,0 17.245,3

SERT KABUKLULAR

CEVİZ 3.457,0 958,0

TOPLAM 3.457,0 958,0

ÜZÜMSÜ MEYVELER

DUT 1.370,0 505,0

ÇİLEK 30,0 7,0

TOPLAM 1.400,0 512,0

İL TOPLAMI 56.741,0 27.641,3

BAĞ (ÜZÜM) 10.190,0 20.083,0

GENEL TOPLAM 66.931,00 47.724,30




532

Sebze üretimi ise çok düşük seviyededir. En çok üretilen sebzeler domates, taze fasulye,

lahana ve salatalıktır. Bu üretim miktarlar ı ihtiyacı kar şılamaktan uzak olup, daha çok çevre

illerin ürünleri tüketilmektedir. Tar ımsal arazinin 1413,5 hektar ını kapsayan sebze alanlar ının

309 hektar ı taze fasulye, 399,2 hektar ı domates, 74,4 hektar ı beyaz lahana, 30 hektar ı hıyar,

149 hektar ı kavun, 48,7 hektar ı ıspanak ve 712,2 hektar ı diğer ürünlerin ekimine ayr ılmıştır.

Tablo T.5.2-3’te bitkisel üretim alanlar ı ve üretim miktarlar ı, Tablo T.5.2-4’te yem bitkileri

ekim alanlar ı ve üretim miktarlar ı, Tablo T.5.2-5’te bitkisel ürünlerin yıllara göre ekiliş

alanlar ı ve Tablo T.5.2-6’da ise bitkisel ürünlerin yıllara göre üretim miktarlar ı verilmiştir.

Tablo T.5.2-3: İlinin sebze çeşitlerine göre üretim miktarlar ı (Tar ım İl Müdürlüğü verileri, 2006*)

SİVAS İLİ 2006 YILI

ÇEŞİTLER ÜZER İNDEN SEBZE ÜRÜNLER İ ÜRETİMİ

SEBZENİN CİNSİ EK İLEN ALAN (Da)

KALDIRILAN ÜRÜNMİKTARI (Ton)

VER İM (Kg/Da)

LAHANA (BEYAZ) 744,0 2.000,0 2.688,2

LAHANA (KIRMIZI) 10,0 15,0 1.500,0

LAHANA (K.YAPRAK) 0,0 0,0 0,0

MARUL (KIVIRCIK) 51,0 48,0 941,2

MARUL (GÖBEKLİ) 67,0 68,0 1.014,9

ISPANAK 487,0 304,0 624,2

PIRASA 194,0 144,0 742,3

PAZI 0,0 0,0 0,0

MAYDANOZ 55,0 23,4 425,5

NANE 2,0 0,4

SAKIZKABAĞI 244,0 279,0 1.143,4

BAL KABAĞI 88,0 109,0 1.238,6

KABAK(ÇEREZLİK) 120,0 150,0 1.250,0

HIYAR 300,0 540,0 1.800,0

PATLICAN 340,0 765,0 2.250,0

DOMATES 3.992,0 10.254,0 2.568,6

BİBER(ÇARLISTON) 316,0 201,0 636,1

BİBER(DOLMALIK) 249,0 194,0 779,1

BİBER (SALÇALIK) 0,0 0,0 0,0



533

KARPUZ 950,0 2.699,0 2.841,1

KAVUN 1.490,0 3.014,0 2.022,8

FASULYE(TAZE) 3.090,0 1.456,0 471,2

BARBUNYA(TAZE) 0,0 0,0 0,0

SARMISAK(TAZE) 57,0 45,0 789,5

SOĞAN(TAZE) 532,0 636,0 1.195,5

HAVUÇ 307,0 523,0 1.703,6

TURP(BAYIR) 110,0 203,0 1.845,5

TURP(KIRMIZI) 25,0 23,0 920,0

ARA SEBZECİLİK 315,0

TOPLAM 14.135,0 23.693,8



534

Tablo T.5.2-4: Bitkisel üretim alanlar ı ve üretim miktarlar ı (Tar ım İl Müdürlüğü verileri,

2006*).

ÜRÜNÜN CİNSİ EK İLEN ALAN (DA) ÜRETİM (TON)ORT.DEKARA VER İM

KG/DA,AĞAÇ

HUBUBAT

BUĞDAY 3.625.750 747.288 206

ARPA 673.650 161.084 239

YULAF 26.200 4.221 161

ÇAVDAR 89.520 8.561 96

TOPLAM 4.415.120 921.154

YEMEKLİK BAKLAGİLLER

K.FASULYE 35.070 4.141 118

NOHUT 85.800 9.303

Y.MERCİMEK 4.065 402 99

K.MERCİMEK 0 0 0

TOPLAM 124.935 13.846


Ş.PANCARI 73.165 335.470 4.585

AYÇİÇEÇEĞİ 1.500 330 0

PATETES 35.965 66.661 1.853

TOPLAM 110.630 402.461




535

Tablo T.5.2-5: Yem bitkileri ekim alanlar ı ve üretim miktarlar ı (Tar ım İl Müdürlüğü verileri,

2006*).

ÜRÜNÜN CİNSİ EK İLEN ALAN (DA) ÜRETİM (TON)ORT.DEKARA VER İM

KG/DA,AĞAÇ

YEM BİTK İLER İ

YONCA(Y.K.OT) 267.100 208.029 779

KORUNGA(Y.K.OT) 118.750 45.124 380

FİĞ( Y.OT,K.OT) 36.795 25.106 682

FİĞ( DANE) 36.880 11.861 322

MISIR(DANE) 300 178 593

MISIR(HASIL,SLAJ) 13.523 59.375 4.391

TR İTİCALE 12.200 3.645 299

TOPLAM 485.548 353.318




536

Tablo T.5.2-6: Bitkisel ürünlerin yıllara göre ekiliş alanlar ı (dekar) (Tar ım İl Müdürlüğü verileri, 2006*).

Ürünün cinsi 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

HUBUBBAT

Buğday 3202570 3218500 3310700 3266500 3325500 3412700 3580500 3760340 3.625.750

Arpa 607600 618600 602900 605600 568400 645450 653900 672200 673.650

Yulaf 12750 13450 11050 10900 10050 8650 19700 25350 26.200

Çavdar 129100 128100 119400 104200 117200 110850 97900 95510 89.520

YEMEKLİK BAKLAGİLLER

Fasulye 24000 22800 24500 24920 25970 26060 21400 22540 35.070

Nohut 57400 49500 49530 51290 57900 97450 102850 123930 85.800

Mercimek(Y-K) 9680 9680 10160 10090 6410 5230 7440 4800 4.065


Ş.Pancar ı 172770 87410 89680 87040 88860 88680 86930 89590 73.165

Ayçiçeği 2200 2950 5200 3850 3530 3810 2110 0 1.500

Patates 47180 85520 38780 38940 40120 40630 35260 28260 35.965

YEM BİTK İLER İ

Yonca 125040 131340 130450 156990 159050 169610 178180 186960 267.100

Korunga 86720 67170 120500 74510 76470 85860 88170 95840 118.750

Fiğ(Ot-Dane) 129100 116750 64020 141800 78830 76600 108680 111420 36.795

Mısır (Hasıl-Slaj) 290 1700 3120 6600 12690 23150 11820 13430 13523

DİĞER TARLA BİTK İLER İ

K.Soğan 3520 3340 3390 3550 2110 1900 1930 1968 632

Sebzelikler 16200 19800 20040 19170 21030 16980 17400 18016 14140

Meyvelikler 59540 65830 62370 59350 59110 61500 57960 62607 56740

Bağ 2710 2910 2790 2550 1620 3300 7200 6340 10190

*Veriler de ğ i şmemi ştir.

Sebze üretiminde Suşehri yöresi ön plandadır. Meyve üretiminde Suşehri ve Gürün

bölgesi ön sıralar ı almaktadır. Bu bölgelerin iklimi sebze ve meyve üreticiliğine elverişlidir.

Üretilen meyve daha çok üretildiği dar bölgede tüketilmekte iç piyasaya dahi

çıkamamaktadır. Meyve ağaçlar ına bak ıldığında mevcut meyve ağaç sayısının yar ısına

yak ınının meyve vermeyen yaşta olduğu görülür. Bunun en önemli sebebi, üreticilerinmeyveciliği birinci dereceden tar ımsal faaliyet olarak benimsememiş olmalar ıdır. Meyvecilik



537

daha çok tahıl üretimi ve hayvancılığın yanında ek gelir getirici bir uğraş olarak

değerlendirilmektedir.

Kangal Köpeği Yetiştiriciliği

Kangal Çoban Köpeği Anadolu insanının yüzyıllar boyu çobanının yanında onun

sürüsünü kötü niyetli kimselerden ve vahşi hayvanlardan korumuş bir köpek ırk ı olup,

Babiller zamanından beri varlığı bilinmektedir.

Kökeninin Sivas ili Kangal ilçesinden geldiği tahmin edilmektedir. Birinci derecede

saf Kangal Köpeğini Sivas ve özellikle de Kangal ilçesinde bulmak mümkündür.

Kangal ilçesinde Özel İdare Müdürlüğü’ne ait 200 dönümlük çiftlikte Kangal Köpeğiyetiştiriciliği yapılmakta olup, 25 adet damızlık Kangal Köpeği bulunmaktadır.

Ulaş ilçesinde bulunan Tar ım İşletmeleri Genel Müdürlüğü’ne ait çiftlikte ise 15 dönüm arazi

üzerinde Kangal Köpeği yetiştiriciliği yapılmaktadır. 40 adet anaç Kangal Köpeği olup, 1999 yılında

alınan yavru sayısı ortalama 80 adettir.

T.5.3. Hayvancılık

Hayvan Varlığı ve Hayvansal Üretim

1999 yılı verilerine göre Sivas ili sığır varlığı açısından 2., koyun varlığı açısından ise 7. sırada

yer almaktadır.

1986-1995 yıllar ı arasında uygulanan kaynak kullanımını destekleme fonu

çalışmalar ıyla 172 besi ahır ı, 125 koyun ağılı, 146 ar ıcılık işletmesi, 17 inek ahır ı, 4 alabalık

tesisi yapılmıştır. Dış kaynaklı hayvancılık projesi kapsamında 1987 yılından beri toplam

3153 baş yurtiçi ve yurt dışı kaynaklı gebe düve bakanlık ve özel sektör kanalıyla getirilerek

854 işletme kurulmuştur. 2000 yılına kadar 5011 baş buzağı elde edilmiştir. 2350 adedine saf

ırk sertifikası verilmiştir. Halen faal olarak devam eden 302 işletmede 2255 baş süt ineği ve

1802 baş buzağı bulunmaktadır.

Ulusal soy kütüğü ile ilgili çalışmalar devam etmekte olup, bugüne kadar istekli çiftçilerimize

ait kondisyon ve kontitüsyon olarak saf ırka benzeyen her yaştaki hayvan kayıt altına alınmıştır. Bu

kapsamda 250 adet süt sığırcılığı işletmesi oluşturulmuştur. Bu işletmelerin toplam hayvan sayısı 935

baştır.

Tablo T.5.3-1’de Sivas ilinin hayvan varlığı, T.5.3-2’de ise hayvansal üretim miktarlar ı

verilmiştir. Sivas’ta son yıllarda büyük ve küçük baş hayvan varlığında bir azalma görülmektedir.



538

Bunun en önemli sebebi özellikle il k ırsalında yaşanan göç olayı ile küçük ölçekli işletmelerin yeterli

seviyede gelir getirmemesidir. Büyük ölçekli işletmeler ise geliri düşük çiftçilerle kurulamamaktadır.

Tablo T.5.3-3’te Sivas ilinin 1985-2006 yıllar ı arasındaki hayvan varlığı verilmiştir. İlde 8 adet

yetiştirici belgeli alabalık tesisi bulunmaktadır. 3 adedi Gürün, 2 adedi Ulaş diğerleri de Divriği, Zara,

Gemerek ilçelerinde faaliyet göstermektedir. Gürün’de 30 aile, Doğanşar’da 4 aile, Gemerek veMerkez’de ise birer aile küçük aile yetiştiriciliği şeklinde alabalık işletmeciliği yapmaktadır.

Tablo T.5.3‐1: Sivas İlinin hayvan varlığı (Tarım İl Müdürlüğü verileri, 2006*).

HAYVAN TÜRLERİ MİKTARLRI(ADET)

Kültür 37.053

SIĞIR Melez 179.326

BÜYÜKBAŞ Yerli 63.121

Manda 3.250

TOPLAM 282.750

KOYUN 315.523

KÜÇÜKBAŞ KEÇİ T.Keçisi 0

K.Keçisi 24.613

TOPLAM 340.136

At 1.845

TEKTIRNAKLI Katır 251

Eşek 5.346

TOPLAM 7.442

TAVUK Broiler 36.566

Yumurtacı 378.152

Hindi 31.128

KANATLI Kaz 9.598

Ördek 4.791

TOPLAM 460.235

İlkel Kovan 418

ARI (KOVAN) Fenni Kovan 131.800

TOPLAM 132.218




539

Tablo T.5.3‐2: Hayvansal üretim miktarları (Tarım İl Müdürlüğü verileri, 2006*).

HAYVANSALÜRÜNÜN ADI

VER İMLİ HAYVAN(ADET)

YILLIK ÜRETİM(TON)

YILLIK FERDİ VER İM (KG)

1- SÜT ÜRETİMİ

a-' İnek Sütü 96.604 223.766,760 2.316

b- Koyun sütü 79.449 2.780,715 35

c- T.Keçi Sütü 0 0 0

d- K.Keçi Sütü 6.861 205,823 30

e- Manda 911 546,420 600

TOPLAM 183.824 227.299,718

2- ET ÜRETİMİ Kesilen Hayv.Adedi Yıllık Üretim (K ğ)

a- B.Baş (Sığır-Manda) 13.431 2.742.700 204

b- K.Baş (Koyun-Keçi) 19.355 334.995 17

c-%10 Kaçak ve Kurbanlık 3.279 327.860 100

TOPLAM 36.065 3.405.555

3- YAPAĞI ÜRETİMİ K ırk ılan Hayv.Adedi Yıllık Üretim (K ğ)

a- Yün Üretimi 315.523 203.656 0,645

b- K ıl Üretimi 24.613 12.307 0,500

c- Tiftik Üretimi 0 0 0,000

TOPLAM 340.136 215.963

4- DER İ ÜRETİMİ Kesilen Hayv.Adeti Yıllık Üretim (Adet)

36.065 36.065 1 Adet

5- YUMURTAÜRETİMİ

Yumurtlayan Kanatlı

Adedi Yıllık Üretim (Adet)

378.152 42.728.305 113

6- BAL ÜRETİMİ Kovan Adedi Yıllık Üretim (k ğ)

132.218 2.804.900 21

7- BALMUMUMU

ÜRETİMİ 173.450



540

8- YOĞURT ÜRETİMİ 109.104

9- PEYNİR ÜRETİMİ 56.825

10- YAĞ ÜRETİMİ 2.500


Tablo T.5.3‐3: Sivas ilinin 1985‐2006 yılları arasındaki hayvan varlığı (adet) (Tarım İl Müdürlüğü 2006* yılı verileri)

1985‐2006 YILLARI HAYVAN VARLIĞI

YILLAR KOYUN KIL KEÇİ SIĞIR MANDA AT KATIR EŞEK

KOVAN

SAYILARI

(YERLİ‐

DİĞER)

SAF

KÜLTÜR

KÜLTÜR

MELEZİ

YERLİ‐

DİĞER

İLKEL

KOVAN

FENNİ

KOVAN

BAL

ÜRETİM

(TON)

1985 1.417.446 91.032 0 0 367.714 20.353 9.571 2.075 28.119 22.900 45.900 821

1986 1.471.258 86.612 0 0 385.656 20.405 9.834 1.994 28.474 14.561 54.745 1.413

1987 1.514.790 89.264 0 0 389.708 20.897 9.554 2.075 28.241 8.348 59.581 1.111

1988 1.498.155 73.329 0 0 384.093 21.545 9.640 1.437 27.656 6.854 77.527 1.709

1989 1.488.291 81.121 0 0 389.268 22.141 9.207 1.481 27.518 5.350 85.446 1.550

1990 1.148.272 62.210 13.795 109.148 232.883 14.181 6.862 978 21.155 5.160 89.260 2.266

1991 1.134.200 64.794 13.390 108.509 230.195 14.219 6.495 1.016 20.535 5.045 97.320 2.657

1992 1.099.367 61.514 14.153 112.610 225.313 13.449 5.950 949 18.817 5.140 108.960 1.831

1993 1.164.393 74.213 15.695 121.252 244.679 14.423 6.492 1.189 20.095 4.552 113.240 1.979

991 1.065.868 48.908 18.717 136.161 223.850 12.751 6.128 476 16.765 3.820 118.861

1995 1.034.360 40.745 24.984 144.700 219.105 11.776 5.163 451 15.354 2.855 124.340 2.635

1996 1.017.556 41.462 28.700 194.220 204.470 10.798 4.882 423 14.785 2.430 134.716 2.948

1997 909.959 48.814 23.524 128.569 198.313 10.528 4.399 635 11.085 2.355 121.324 2.435

1998 814.459 44.726 25.418 131.436 180.314 8.843 4 .089 616 11.511 2.135 125.120 1.970

1999 545.760 38.212 33.467 168.600 164.069 7.421 3.248 413 10.304 1.463 138.724 2.337

2000 545.760 38.212 33.467 168.600 164.069 7.421 3.448 413 10.304 1.463 138.724 2.277

2001 487.994 33.561 35.892 186.081 137.515 7.411 2.615 352 4.579 1.247 141.903 2.386



541

2002 937.636 28.191 35.991 185.725 96.932 5.848 2.296 583 7.661 1.063 134.035 2.374

2003 365.031 26.509 34.980 168.733 76.874 5.054 2.395 522 7.248 927 130.256 2355

2004 342.626 25.437 38.726 182.962 77.647 4.399 1.708 436 7.032 598 122.002 2.608

2005 316.922 27.031 37.767 180.844 67.282 3.478 1.834 421 5.819 920 129.125 2.688

2006 315.523 24.613 37.053 179.326 63.121 3.250 1.845 251 5.346 418 131.800 2.805

T.5.4. Tarımsal Faaliyetler

T.5.4.1. Pestisitler

Tar ım ilaçlar ının biyolojikman zararlılara kar şı etkili fakat memelilere, sıcak kanlı

hayvanlara, özellikle insanlara kar şı az zehirli ya da zehirsiz olması istenir. Şimdiye kadar

yapılan ve halihazırda kullanılan ilaçlardan çok azı bu nitelikleri taşır. Büyük çoğunluğu hem

kontrol ettikleri canlılara kar şı, hem de insan ve memelilere çok zehirlidir. Bunlar ın bir k ısmı

uygulandıklar ı bitki, toprak ve su ortamında uzun süre bozulmadan kalabilen, tüm canlılar ın

vücudunda birikebilen zehirlerdir. Zararlı etkilerini yavaş yavaş uzun süre içersinde belli

etmeden yaparlar.

Tar ımsal amaçla bugün milyonlarca ton tar ım ilacı milyonlarca dönüm araziye


taşınmaktadır. Toprağın pestisitlerle kirlenmesi, kullanılan kimyasal maddeler kalıcı olduğuzaman önemli sak ıncalar doğurur. Eğer bir pestisit bakteri, fungus, güneş ışığı ya da kimyasal

yollarla yapısı bozulmamışsa zamanla toprakta birikerek bitkiler tarf ından alınabilir. Tar ım

ilaçlar ı doğrudan toprak yüzeyine ve içine, bitkiler üzerine veya tohum ilaçlaması şeklinde

tohumluk üzerine uygulanırlar. Bitki yüzeyine atılan ilacın önemli bir k ısmı toprağa düşer.

Toprağa düşen ilaçlar toprak tipi, çözünebilirlik, kalıcılık ve iklim faktörlerine bağlı olarak

toprak içinde zamanla hareket edebilirler. Aşağıda pestisitlerin topraktaki kalıcılık durumlar ı

görülmektedir.

Kalıcılık Durumu Süre Pestisit Grubu

Kalıcı Değil 1-12 Hafta Organik Fosforlular ve Karbonatlar

Orta Derecede Kalıcı 1-18 Ay Herbisitler

Kalıcı 2-5 Yıl Klorlandır ılmış Hidrokarbonlular

Devamlı Kalıcı Hiç bozulmadan devamlı Cıva, Arsenik, Kur şun Bileşikleri



542

Tar ımla ilgili faaliyetlerde kullanılan pestisitler ve kullanım miktarlar ı Tablo T.5.4.1-1’de

verilmiştir.

Tablo T.5.4.1-1: 1999-2006 yıllar ında tar ımla ilgili faaliyetlerde kullanılan pestisitler ve kullanım miktarlar ı (Tar ım İl

Müdürlüğü 2006*verileri)

TÜKETİLEN MİKTAR İLAÇLAR

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

TOPLAM 186.048 184.991 184.463 180.552 301.281 189.460 191.345 190.618

İnsektisitler 8.269,08 9.422,03 8.909,43 8.164,65 8260,1 8585,7 8.832 7.755,0

Fungusitler81.974,9

0

71.723,0

0

71.722,7

072.655,50 75483 77342,25 76.161 77.039

Herbisitler 93.867 102.015 102.015 97.780 103170 103200 104.550 103.950

RodendisitveMollusidler

143,04 118,50 105,00 105,00 114102 48,64 49 0

Akarisitler 257,50 256,00 256,00 266,50 266,5 284 284 284,0

Nematosit veFumigantlar

26,40 26,40 24,40 0 0 0 0 0

Diğerleri 1.510 1.430 1.430 1.5802000

fişek

3025fişek

0 0

T.5.4.2. Gübre Kullanımı

Tar ım arazilerinin halihazır verimlilik değerlerine göre kullanılması gereken saf bitki besin

maddeleri ve İlin ticaret gübresi ihtiyacı Tablo T.5.4.2-1’de, saf bitki besin maddeleri ihtiyacı Tablo

T.5.4.2-2’de ve yıllık kimyevi gübre tüketimi Tablo T.5.4.2-3’te belirtilmiştir.



543

Tablo T.5.4.2-1: İlin ticari gübre ihtiyacı (ton) (Tar ım İl Müdürlüğü verileri, 2006*).

Azotlu Gübre Fosforlu Gübre Potasyumlu Gübre

Amonyum Sülfat

(%21)

Amonyum

Nitrat

(%20.5)

Üre (%46)

T.Süper

Fosfat

(%41-43)

Diamonyum

Fosfat

(%46-48)

Potasyum Sülfat

(%48-52)

1800.0 12000.0 6500.0 100.0 30000.0 300.0


Tablo T.5.4.2-2: İlin saf bitki besin maddeleri ihtiyacı (ton ) (Tar ım İl Müdürlüğü verileri, 2006*).

Azot (N) Fosfor (P2O5) Potasyum (K 2O) Toplam

72576.0 82070.0 540.0 155186.0




544

Tablo T.5.4.2-3: Sivas İli yıllık kimyevi gübre tüketimi (Tar ım İl Müdürlüğü verileri, 2007).

K İMYEVİ GÜBRE ÇEŞİTLER İ (Ton)

YILLAR A.NİT.(%20.5)

A.NİT.(%26) ve

CAN

A.NİT.%30

A.NİT.(%33)

A.SÜL.(%21)

ÜRE%46

DAP %18-46

N.S.P.FOS.%43

TR İPLESÜP.FOS

KOMPOZE(20-20-0 ve

+zn)

OMPOZE

(12-30-12)

KOMPOZE

(15-15-15 ve+ zn )

Pot.NİTRAT

1995 34 6.484 1.526 279 1.587 17.695 0 385 3.026 0

1996 80 12.339 2.651 1.553 4.464 22.756 5 349 5.342 386

1997 0 1.340 5.926 1.936 6.409 28.017 25 95 5.464 4

1998 0 11.164 5.294 63 6.885 26.757 0 195 7.017 0

1999 0 12.346 6.895 112 6.943 28.875 0 60 11.894 0

2000 0 7.353 7.486 1.766 6.202 25.178 0 90 11.155 203

2001 0 5.442 5 5.014 117 4.877 14.347 0 6 7.808 1.136 116 0

2002 0 2.398 0 6.416 143 4.158 17.072 0 0 3.096 1.806 218 2

2003 0 3.041 0 8.752 489 5.165 21.943 0 10 3.643 1.943 382 0

2004 0 4.561 0 11.341 1.934 5.799 22.860 0 43 5.191 2.207 488 0

2005 0 2.854 0 15.045 3.616 4.605 21.578 0 116 5.800 2.272 0 0

2006 0 3650,6 0 18374,5 501,2 4010 19855 1383,4 15 12079,5 1037,4 431,5 800

2007 0

1490,55

0

17575,88 2964,95

3693,15

14634,65

926,5 100 10884,58 2878,65 428,425

40

TOPLAM 114 72973 5 94721 12509,2 61104 266933 1413 1364 81516 10401 1636 1395

T.5.5. Sivas İli Çayır Mera Durumu

T.5.5.1. Çayır ve Mera Varlığı

Sivas ili gerek yüzölçümü, gerekse çayır-mera varlığı bak ımından Türkiye’nin ilk

sıralar ında yeralan yörelerinden biridir. Çayır-mera varlığı ilçeler itibar ıyle Tablo T.5.5.1-1’de

verilmiştir.

Tablo T.5.5.1-1: Sivas İlinin, ilçeler itibariyle çayır ve mera varlığı (Tar ım İl Müdürlüğü verileri, 2007).

İLÇE ADI Mera Alanı(Ha) Çayır Alanı(Ha) Toplam(Ha)

Merkez 138.494 4.718 143.232

Divriği 145.633 145.633

Gemerek 47.374 385 47.759



545

Gürün 170.058 536 170.594

Hafik 109.000 3.410 112.410

İmranlı 66.019 66.019

Kangal 156.999 3.799 160.798

Koyulhisar 21.182 21.182

Suşehri 51.408 1.113 52.521

Şark ışla 84.445 3.910 88.375

Yıldızeli 100.598 100.598

Zara 98.035 764 98.799

Toplam 1.189.241 18.675 1.207.916


Sivas’ın çayır ve meralar ının arazi kabiliyet sınıflamasına göre dağılımı aşağıda verilmiştir.

I.Sınıf 3.150 ha

II.Sınıf 12.123 ha

III.Sınıf 24.835 ha

IV.Sınıf 50.289 ha

V.Sınıf 4.719 ha

VI.Sınıf 120.145 ha

VII.Sınıf 992.655 ha

İldeki çayır ve meralar ın 25.327 Ha' ı orta derin, 318.632 Ha' ı sığ, 840.472 Ha' ı çok

sığ topraklardan meydana gelmektedir.

Çayır-mera alanlar ının 30.091 Ha' ı 1. sınıf (hafif), 56.941 Ha' ı 2. sınıf (orta), 255.900

Ha' ı 3. sınıf (çok şiddetli), 864.984 Ha' ı 4. sınıf (çok şiddetli), su erozyonuna maruz

bulunmaktadır.

Çayır-meralar ın 8.555 Ha' lık k ısmında yaşlık sorunu, 10.599 Ha' lık k ısmında

çoraklık, 5.908 Ha' lık k ısmında da hem toprak hem de drenaj problemi vardır.



546

30.152 Ha taşlı, 30.152 Ha kayalı, 3.673 Ha hafif tuzlu, 3.755 Ha tuzlu, 78. Ha hafif

tuzlu alkali ve 953 Ha tuzlu alkali karakterde olup, 734.473 Ha çayır-mera da taşsız bir yapı

arz etmektedir. İlde problemi olmayan çayır-mera arazisi toplamı 3.846 hektardır. Yine Sivas

ilinin çayır-mera potansiyelinin 49.117 Ha' ı düz (% 0-2), 24.578 Ha' ı hafif (% 2-6), 100.497

Ha' ı orta (% 6-12), 181.705 Ha' ı (% 12-20), 359.057 Ha' ı çok dik (% 20-30), 429.962 Ha' ı

sarp (% 30) meyilde bulunmaktadır.

Bu açıklamalardan da anlaşılacağı üzere meralardaki birinci sorun, sığ toprak ve aşır ı

meyil özelliklerinin yanı sıra aşır ı otlatma sebebiyle meydana gelen su ve rüzgar erozyonudur.

Bunun sonucu olarak, toprak yetersizliği ve bitki örtüsünün yok olması ortaya çıkmaktadır.

İlde genellikle, çayırlar temmuz ayına kadar korunup kimi zaman gübrelenmekte ve

biçilerek hayvanlara yedirilmektedir. Bir k ısım çayırlar da yıl boyunca otlatılmaktadır.Çayırlar özellikle yaşlık ve çoraklık gibi sebeplerle, yem değeri olmayan çayır sazı, hasır sazı

ve sinir otu gibi istilacı bitkiler taraf ından hızla kaplanmakta sonuç olarak da orta sınıflı

çayırlar meydana gelmektedir.

Çayırlar ın ortalama verimi yeşil olarak 450-500 kg/da., kuru olarak 120-130 kg/da' dır.

Faydalanılabilir k ısmı 350-400 kg/da., yeşil 95-100 kg/da. kuru ot şeklindedir. Toplam ot

kapasitesinin % 20’si çayır ın devamlılığı için otlatılmadan bırak ılmalıdır.

Meralarda ise kar kalk ınca hatta çoğu zaman kar tam kalkmadan alacalı halde iken

küçükbaş ve büyükbaş hayvanlar meraya sokulmakta, plansız, bilinçsiz otlatma

yapılmaktadır. Yeterli yem bitkisi ekilimi olmadığı için ilde hayvanlar bir an önce meraya

çıkmakta ve mümkün olan en geç dönemde de içeri alınmaktadır. Aşır ı ve sürekli otlatma

sonucu tabii örtü büyük ölçüde tahrip edildiği için hızı yavaşlatılamayan ve bitki örtüsü yeterli

olmadığı için tutunamayan dolu ve yağmur sular ı yüzey ak ışına geçerek hem su erozyonuna

hem de daha alt k ısımlarda bulunan tar ım arazilerinde, sel zararlar ına sebep olmaktadır.

1998 yılında çıkar ılan Mera Kanunu ile başlatılan kadastro çalışmalar ının zaman

içerisinde tamamlanması durumunda meralar korunabilir ve ıslah edilebilir sahalar haline

gelecektir.

Mevcut durum itibariyle meralardaki ot verimi; Tar ım İl Müdürlüğü taraf ından yıl

boyunca kafeslerle koruma altına alınan değişik mera kesimlerinde, temmuz ayında toprak

seviyesinden yapılan biçim ve yerinde yapılan tartım sonuçlar ına göre yeşil olarak 140-160

kg/da., % 50 mera payı düşüldüğünde yeşil olarak 70-80 kg/da. civar ındadır. Bu da 18-20

kg/da. kuru ota eşdeğerdir.



Zaten bölge meralar ının toplam kuru ot verimi 30-40 kg/da. olarak bildirilmektedir.

Islah yöntemlerinin belirlenmesi açısından yapılan değerlendirmeye göre II. sınıf

meralar ilde hakim durumdadır.

T.5.5.2. Tarım Alanları

İlde önemli sayılabilecek ovalar (Tablo T.5.5.2-1) alan olarak küçük olup, genellikle

tahıl yetiştirilmektedir. Bu ovalar ın yüksekliği 1000 metrenin üzerindedir. Ekilmekte olan

tar ım alanlar ının tamamına yak ını tarlalardan oluşmaktadır. Bir miktarda meyve ve uzun

l bi kil i i il k k l l k d b ilik l k d l

Documents

SİVAS İLİ Cevre durum raporu 2008