Siyasal Sistemler, Hükümetler...arasındaki iliúkilerin türü, niteliği, kaynağı ve dayanağı anlatılmaktadır. Hükümet sisteminde, egemenliği kullanan organlar ve aralarındaki

Siyasal Sistemler, Hükümet

Sistemleri-1

Geçen Haftanın Özeti Plüralist Devlet?

Kapitalist devlet?

Leviathan Devlet?

Patriarkal Devlet?

Rol ayrımına göre

Minimal Devlet

Kalkınmacı Devlet

Sosyal Demokrat Devlet

Kamusallaştırılmış Devlet

Totaliter Devlet

Hükümetle aynı şey mi?

Anayasal hükümet?

Siyasal Sistem – Hükümet Sistemleri

Devlet soyut bir kurumdur. Devletler egemenlik haklarını

içlerinde barındırdıkları kurum ve kişiler aracılığıyla kullanırlar

Yasa yapmak, yasaları uygulamak, toplumun refahını sağlamak, iç

dış güvenliği sağlamak vb. görevleri bulunur.

Devletlerdeki siyasal sistemler:

Yönetenlerin yönetim yetkisini kimden ve nasıl alacakları?

Bu tür görevlerin kimler tarafından yapılacağı?

Bu kurumlar arasındaki ilişkilerin nasıl olacağı?

Nasıl denetlenecekleri?

Vatandaşların bu kurum ve kişiler üzerindeki hak ve yetkileri?

Gibi soruların cevaplarını siyasi sistemlerin yapıları belirlemektedir.

Siyasal Sistem – Hükümet Sistemleri Bu kurumların başında hemen her ülkede yer alan yasama ve

yürütme organları bulunmaktadır.

Parlamento hem yasa yapacak hem de devlet başkanı ve bakanlar kurulundan oluşan icra gücünü denetleyecektir

İcra gücü de yasalardan aldığı yetkiye dayanarak yönetme işini yürütecektir

Bunların yanında mutlaka bir de yargı olacaktır

Dolayısıyla temel olarak tüm siyasal sistemlerde var olan üç önemli yönetim organı:

Yasama-Yasaları yapan

Yürütme-Yasaların uygulanmasını sağlayan

Yargı- Uymayanları yargılayan

Siyasal Sistem – Siyasi Kurumlar

Devletin siyasi kurumları: parlamento, devlet başkanı,,

bakanlar kurulu gibi organlardan oluşur.

Hükümet Ģekli veya hükümet sistemi: Bu siyasi

organlar arasındaki ilişki ve işbölümünün yapısının nasıl

olduğu

Başkanlık sistemi, parlamenter sistem, yarı başkanlık sistemi,

hükümet sistemini gösteren kavramlardır.

Bu sistemlerin her birinde egemenliğin hangi organlar

tarafından nasıl kullanılacağının ve her bir organa düşen

rolün genel çerçevesi belirlenir

Siyasal Sistem

Siyasi sistem hükümet sistemi ve hükümet şeklinden daha

fazlasını kapsamaktadır

Siyasal sistem: Bir ülkede yöneten ve yönetilenler

arasındaki ilişkilerin türü, niteliği, kaynağı ve dayanağı

anlatılmaktadır.

Hükümet sisteminde, egemenliği kullanan organlar ve

aralarındaki ilişki söz konusu iken; siyasal sistem bir bütün

olarak bu organlar ile halk arasındaki ilişkiyi düzenler

Siyasal Sistem Siyasi rejimler halkın itaati için meşruiyet ararlar. Bunun için

meşruiyetlerine bir dayanak bulmaya çalışırlar.

Kurulacak ilişkinin türü ve niteliği siyasi kurumlar ve rejimin

özelliklerini de belirleyecektir

Dolayısıyla siyasal sistem, siyasi yapının bütününü

kapsamaktadır. Bu alanın nasıl oluştuğu ve işlediğini anlatır

SİYASAL SİSTEMDESTEK

TALEPLER

YASALAR

KARARLAR

ÇEVRE (DİĞER TOPLUMSAL, EKONOMİK

SİSTEMLER VE ULUSLAR ARASI SİSTEM

Siyasal Sistem

Siyasi iktidarı kim kullanacak

İktidar hakkını nerden alacak

Bu iktidarı kullananlarla yönetilenlerin ilişkisi nasıl olacak

Karşılıklı hakları ve yetkileri ne olacak

Her siyasal sistem yukarıdaki sorulara verdiği cevaplara göre

şekillenir

Siyasal Sistem – Hükümet Sistemi (Şekli)

Siyasal sistem

Özetle „kim yönetiyor‟ sorusuna indirgenebilir

İktidar tek elde ve yönetilenlerin müdahale imkanı yoksa

“monokratik” bir iktidar yapısı. Monarşi veya diktatörlük olarak

karşımıza çıkar

İktidar toplumun geniş katmanları arasında dağılmışsa

“demokratik” iktidar yapısı

Güç tek elde Güç en fazla dağıtılmış

Siyasi rejimler (Geniş bir yelpaze)


Tarih boyunca insanlık farklı siyasal sistemlerle karşılaşmış

Monokratik ve demokratik iktidar örgütlenmeleri de farklı

şekillerde olmuş

Siyasal sistem

Bir ülkenin sosyo-ekonomik yapısı

Bir ülkenin tarihi

Bir ülkenin gelenekleri

Kültürü

Gelişmişlik düzeyi vb.

faktörlerden etkilenir.


Örnek: Osmanlı da monarşi İngiltere de

Ya padişah, ya kral kendi ülkesinin kaderini belirleyen olmuş

Bu duruma „mutlak monarşi‟ denir

Ancak İngiltere 17. yy. sonra parlamentonun kurumsal

kimlik kazanmasıyla „meşruti monarşi‟ ye dönmüştür

Yani monarkın gücü şarta bağlanmış. Gücünü parlamento ile

paylaşmak durumunda kalmış

Osmanlı da bu durumun yolu 19. yy doğru açılmış (Senedi

İttifak, Tanzimat ve Islahat Fermanları, I. Ve II. Meşrutiyetler)


Diktatörlük veya tiranlık: iktidarın tek elde toplanmasının diğer örneği

Farklı siyasi rejimler içinden çıkabilir, kendini cumhuriyet olarak niteleyen

rejimler diktatörün yönetiminde olabilir

Monarşiden farkı: iktidarın ele geçirilişi ve meşruiyet kaynağı

Monarşi‟de veraset ile bu yetkiyi devralır, gelenek, hak etme, hatta onun mülkü,

meşruiyetin kaynağı

Diktatör, iktidarı zor kullanarak, entrika ile hatta demokratik seçimle (Hitler)

alabilir

Meşruiyet kaynağını farklı unsurlara dayandırabilir (ideoloji, din , karizma vb.)

Günümüzde bazı diktatörlerin yerini oğullarının alması. Sözde seçimle işbaşına

geliyorlar


Yönetim fiilen bir azınlığın elinde de olabilir.

İktidarı elinde tutan grubun onu ele geçirme şekli ve

meşruiyet kaynağına göre farklı isim alır

Aristokrasi: İktidarda olan grup toplum içinde ayrıcalıklı

bir grubun üyesi iseler. En iyilerin yönetimi demek. Soylular

tarafından yürütülen rejim. Günümüzde örneği yok. Fransız

devrimcileri yıktıkları rejimi bu isimle adlandırmış

OligarĢi: Bir grubun güce dayalı yönetimi. Aristokratlar

içinden sıyrılan bir grup olabilir veya siyasi bir grubun

iktidarı sonra ele geçirmesiyle ortaya çıkabilir


Özetle „kim yönetiyor‟ sorusunun cevabını sayılarla

veriyoruz.

İktidar kimin elinde olabilir: Tek, az, çok

Bu sayılara göre siyasi sistemler üç grupta toplanabilir

TEKĠN

YÖNETĠMĠ

AZINLIĞIN

YÖNETĠMĠ

ÇOĞUNLUĞU

N YÖNETĠMĠ

TİRANLIK OLİGARŞİ DEMOKRASİ

DESPOTLUK ARİSTOKRASİ

MONARŞİ TİMOKRASİ

DİKTATÖRLÜK

Siyasal Sistem

PLATON’A GÖRE

Yönetim biçimleri konusunda 2500 yıldır önemli bir

değişiklik yok

Dolayısıyla Antik Yunan‟da yapılan tasnifler hala büyük ölçüde

geçerli

İsim babaları Yunanlı filozoflar

Bu filozoflardan ilki Platon/Eflatun

PLATON’A GÖRE Kurulu tüm devletler (yönetim sistemleri) bozuktur kötüdür.

Adaleti içeren gerçek devlet ideal bilgisine (episteme) sahipolanların (filozofların) yönettiği devlettir- Böyle bir devletkurulmamıştır.

Diğer tüm modeller bunu taklit etmeye çalışır

Kendi ideal modeline en yaklaşık olandan başlar:

Partiarşi

Monarşi

Timokrasi

Oligarşi

Demokrasi

Tiranlık

PLATON- DEVLET MODELLERİ

PatriarĢi: İdeal devlete en yakın devlet tarzıdır. Özel mülkiyet

ve zenginliğin baş göstermediği, herkesin “civcivler gibi” en

yaşlı etrafında toplandığı gelenek ve ataların sözleri dışında

yazılı yasalara ihtiyaç duyulmayan yalın bir devlet

tarzıdır. Nüfus artışı ve toplum yapısının giderek

karmaşıklaşması nedeniyle bu tür bir yönetim tarzı kaybolmuş

ve tekrar dönülemez hale gelmiştir. Aynı zamanda erkek

egemen yönetim sistemi anlamına da gelmektedir.


MonarĢi veya Aristokrasi: Patriarşi tarzı yönetimin ortadan

kalkmasıyla kurulmuş yönetim tarzıdır. Nüfusun

kalabalıklaşmasıyla geleneklerin ihtiyaçları karşılamaması

nedeniyle yazılı yasalar yürürlüğe konulmuştur. Bu tür

yönetimde eğer yönetim tek bir aile Ģefindeyse MonarĢi,

bir grup aile Ģeflerinin yönetimiyse Aristokrasi ortaya

çıkacaktır.

Platon bu yönetim tarzına sıcak bakar çünkü ideal devlet

modelinde de şeklen bu yönetim tarzına benzerlik vardır. Ancak

Platon daha çok yönetimin tekliğinden yani Monarşiden

yanadır.


Timokrasi: Monarşi veya Aristokrasi tarzı yönetimin

bozulmasıyla ortaya çıkan bir yönetim tarzıdır. Monark veya

aristokratların bilgelik ve doğruluktan daha ziyade şan ve

şöhrete önem vermesi, şan ve ün peşinde koşan askerlerin

yönetimi ele geçirmesiyle kurulmuş olan yönetimdir.

Bu tür yöneticiler sadece kendi menfaatlerini önemser ve

yönetilenler üzerinde şiddet yoluyla kendi zenginliklerini

artırmayı amaçlarlar.

Platona göre bu durum çoğunlukla monarşik yöneticiler

öldükten sonra yerine geçen oğulları eliyle kurulur.


OligarĢi: Zenginliğin tek geçerli değer olduğu timokrasilerde

zaman içerisinde yönetim sadece belirli bir zenginlik düzeyine

sahip olanlar arasında yapılacak bir faaliyet haline gelir ve

toplumdaki diğer kesimler (ör. yoksullar ve diğer halk)

yönetimden dışlanır.

Platon‟a göre oligarşi en kötü yönetim tarzıdır. Demokrasiden

nefret etmesine karşın oligarşiye göre daha tercih edilir bir

yönetim tarzı olduğunu ileri sürer.

Zenginleşme hırsıyla her alana el atan oligarklar zaman

içerisinde toplumdaki zengin yoksul uçurumunu daha

derinleştirir ve artan sınıf mücadelesi sonucunda yoksullar

oligarşiyi devirerek demokrasiyi kurarlar.


Demokrasi: Platon, kitlelerin tiranlığı olarak adlandırdığıdemokrasiden nefret eder.

Farklı insanların yönetimi dışarıdan tatlı görünebilir ama başkabaşka menfaatlerin çatışması birliği bozar kaosa yol açar.

Eşitlik esasına dayandığı için adil değildir, çünkü siyaset bilipbilmediğine ve yeteneklerine bakılmaksızın herkes her işe talipolur ve kurayla iş başına gelir. Gerçek eşitlik demokrasininöngördüğü gibi sayısal eşitlik değil kişilere erdemlerine veyeteneklerine göre yapılacak bir paylaşımdır. Demokraside bilgelikönemsenmez. Hiyerarşi yıkılır toplumsal işbölümü zarar Görür. İççatışmalar çıkar.

Gemicilikten anlamayan birisine gemi emanet edilemeyeceği vehekimlikten anlamayan birisine hasta emanet edilemeyeceği gibi işbilmeyen yöneticide devleti tehlikeye atar.


Tiranlık: Demokrasinin yarattığı aşırılık ve kaos ortamındamenfaatlerini korumaya çalışan zenginler yeniden oligarşiyi kurmayaçalışacak, buna karşılık halk onlara karşı mücadele versin diyeiçlerinden birisine olağanüstü yetkiler vererek tiranlık sistemininortaya çıkmasına yol açacaklardır. Tiran oluşturacağı orduyla devletisavaşa sürükleyerek yıpratacak ve halkı ağır vergiler vb. yöntemlerleezecektir.

Tiranlıktan sonra muhtemelen yeniden yönetime el koyan bir azınlık(monark ya da aristokrat) yönetimlerin dolaşımını yenidenbaşlatacaktır.

Platon, tiranlıktan sonra bir yönetim tarzı belirtmemekle berabereğer tiranlar ıslah edilebilirse ideal devlete geçişin çok hızlıolabileceğini savunmuştur. Bu kapsamda Sicilya adasında hükümsüren tiran I. Ve II. Dionysios‟a felsefe öğretip onları filozof kraladönüştürmeyi denemiştir.

ARİSTO’YA GÖRE

Plato‟yu tekrarlamakla beraber iki ilkeyi göz önünde tutarak

sınıflandırma yapar

İlki adalettir. Yönetim hukuk kurallarına uyuyor mu?

İkincisi: İlke olarak yönetim ortak iyiliği amaçlamalıdır. Yani

amaç ilkesi

ARİSTO’YA GÖRE

KĠM YÖNETĠR

TEK KĠġĠ AZINLIK ÇOĞUNLUK

KĠMLER

ĠSTĠFADE

EDER

BELĠRLĠ BĠR

GRUP

TİRANLIK OLİGARŞİ DEMOKRASİ

HERKES MONARŞİ ARİSTOKRASİ POLİTEİA

• Monarşi: Ortak iyiliği isteyen tekin yönetimi

• Aristokrasi: Ortak iyiliği amaçlayan azınlığın yönetimi

• Politeia: Ortak iyiliği amaçlayan çoğunluğun yönetimi

• Tiranlık: Tekin çıkarını amaçlayan tekin yönetimi

• Oligarşi: Zenginlerin çıkarını amaçlayan tekin yönetimi

• Demokrasi: Yoksulların çıkarını amaçlayan çoğunluğun yönetimi

ARİSTO’YA GÖRE

Aristo‟nun getirdiği orijinal yönetim biçimi politeia‟dır.

Demokrasi ile oligarşinin bir karışımıdır. Bu yönetim

yurttaşların, bütün toplumun iyiliğini amaçlayan ve yasalara

uygun yönetimidir.

Cumhuriyet ve Demokrasi

Farklıdır

Bir yönetim cumhuriyet olduğunu söyleyip, egemenliği

halktan aldığını savunsa bile demokrasi olmayabilir. Çin,

Suriye, İran

Demokratik yönetimin cumhuriyet olması da şart değildir.

İngiltere, Hollanda, İsveç gibi birçok ülkede meşruti

monarşi vardır

Demokrasi ve cumhuriyet birbirinin gerekli şartları değildir

Cumhuriyet ve Demokrasi Demokrasi özgürlükçü bir tutumu temsil etmektedir

Cumhuriyetçiler ise sınırsız özgürlüklerin devletin dayandığı esaslara,dolayısıyla cumhuriyete zarar verebileceğini söyler

Nitekim ülkemiz ve Fransa gibi cumhuriyetçi geleneğin güçlü olduğuülkelerde demokrasinin cumhuriyete zara verdiği yönünde görüşlererastlanmaktadır.

Cumhuriyeti temel alanlar, demokrasinin kendisini yıkmak isteyen farklıgörüş ve ideolojilere müsamaha göstermesi durumunda cumhuriyetinortadan kaybolması riski nedeniyle cumhuriyetçi idealler uğrunademokrasiden vazgeçilebileceği

Demokrasiyi savunanlar ise her görüşün siyasi platformdaseslendirilmesinden yana ve açık toplumu savunuyor.

Hiçbir fikre önyargılı yaklaşmamalı tüm fikirlerin kamusal alanda siyasalmücadeleye katılmasına izin verilmelidir.


Temel fark geldikleri gelenek.

Demokrasi Antik Yunan‟ın yarattığı ve insanlığa armağan

ettiği, halkın yönetici güç olması anlayışı

Cumhuriyet ise Roma İmparatorluğunun ürettiği farklı

yönetim anlayışı

Res publica, halka dair işler

Temel farklılık

Cumhuriyet, medeni erdemin önemini vurgulamakla

beraber, halktan kaynaklanan olumsuzlukların cumhuriyeti

yoldan çıkartabileceğini söyler.

Halk yoldan çıkabilir ve güvenilmezdir


Halka düşen yönetmek değil bu işi yapabilecek önderleri

seçmektir

Cumhuriyetin kabul edemeyeceği şey , özel grup çıkarlarının

kamunun genel çıkarlarının yanında meşru çıkar olarak onay

görmesidir.

Cumhuriyet, kamunun genel çıkarları adına demokrasinin

vücut bulduğu özel çıkarların rekabetini ve özgüce kendini

ifade etmesini ret eder.

Cumhuriyet ve Demokrasi Regis Debray (68 kuşağı):

Cumhuriyet total bir anlayıştır

Özgürlükleri frenler

Toplum içinde ortak değerlere uygun davranmayı, farklılıkların önüne çıkarır

Cumhuriyet ile demokrasi uyuşmaz

Örnek (s. 134)

Türkiye‟de cumhuriyete bağlılık yaygın olarak kurucu ilkelere (laiklik,

eşitlik, çağdaşlık vs.) ve toplumun bu standartlara uygun davranması

olarak kabul edilmekte, demokrasi ise bireysel özgürlüğe inanmak ve

özgürlüklerin sınır tanımadan kendisini ifade etmesi olarak

algılanmaktadır.

Birincisi toplumu ön plana çıkarıp erdemli ve aktif bir vatandaşlığa

vurgu yaparken, diğeri bireysel çıkarlar, özgürlükler ve tercihlere vurgu

yapmaktadır.

DEMOKRATİK SİSTEMLER Demokrasi ve demokratik sistemler için farklılar söz konusudur

Anlamları dünya görüşüne, inançlara, tecrübelere ve kullanıldıkları

döneme göre değişebilir

Soğuk savaş döneminde SSCB ve sosyalist ülkeler batılı

demokrasileri „burjuva demokrasisi‟ olarak adlandırmış. Gerçek

demokrasinin sosyalist rejimlerde „halk demokrasisi‟ olduğunu iddia

etmişlerdir.

Batılı ülkeler ise demokrasinin ancak liberal ilkeler içinde var

olabileceğini söylemiştir

Soğuk savaş sonrası bunlar anlamını yitirmiş ve evrensel bir

demokrasi anlayışına ulaşılmıştır. Siyasal sistemler buna göre

sınıflandırılmıştır

DEMOKRATİK SİSTEMLER

Demokrasi bir temsil kurumunun varlığını zorunlu

kılmaktadır.

Demokratik sistemlerde birbirinden farklı hükümet

şekillerinin altında temsil kurumu rol oynamaktadır.

Halk bazı insanları seçerek onlara kendilerini temsil yetkisi

vermektedir

Temsilciler halk adına karar almakta ve uygulamaktadır

Dolayısıyla demokrasi hemen her yerde karşımıza temsili

demokrasi olarak çıkar

DEMOKRATİK SİSTEMLER

Temsili demokrasi varlığını yönetilenler ile yönetenler

arasındaki ilişki ve uzlaşmaya borçludur.

Yönetilenler siyasi otoritenin koyduğu yasalara uymak

zorundadır.

Konulan kurallara uyulması yönetenin meşruiyetinin zımnen

onaylanması anlamına gelmektedir.

İhlaller kamu düzenini bozacağından yöneten kurallara

uymayanlara karşı yaptırım uygulama yetkisine sahiptir

Ancak yöneticiler de anayasa ile sınırlıdır. Her istediğini

yapamaz

Anayasa toplum ile yöneticiler arasında zımni mutabakattır

ANAYASA

Bir devletin anayasası siyasi iktidarın görev ve yetkilerinin

sınırlarını çizer.

Devlet örgütlenmesinin dayandığı temel ilkeleri ve yetkilerin

nasıl kullanılacağını belirler.

Liberal demokratik sistemlerde anayasaların taşıdığı önem

onların Anayasal Demokrasi olarak isimlendirilmelerini

sağlamıştır

Devlet karşısında bireyin hakkını koruyacak en önemli belgedir

Siyaset kurumunun uymak zorunda olduğu kurallar bütünüdür

Bu nedenle anayasaların değiştirilmesi diğer kanunlara göre

zordur

ANAYASA TÜRLERİ1. Yazılı Anayasa

2. Yazılı olmayan geleneksel anayasa

3. Yumuşak anayasa: değiştirilesi kolay

4. Katı sert anayasa: değiştirilmesi için belirli özel şartlar vardır

(çoğunluk aranması vb.), halkoylaması vb. şartlar

aranırideğiştirilemeyen maddeler içerir.

5. Çerçeve anayasa: temel hükümleri barındıran kısa ve öz bir

anayasa türüdür. (Ör: ABD anayasası: insanlar eşit

yaratılmışlardır, yaşama hakları vardır, özgürlük hakları vardır,

mutluluğu arama ve erişme hakkı vardır)

6. Kazuistik anayasa: Oldukça ayrıntılı hüküm ve düzenlemelerin

yer aldığı anayasalardır(1982 Anayasası)

LİBERAL DEMOKRASİ

Liberal demokrasilerde devletin rolü son derece sınırlıdır

Toplumsal ve ekonomik alana müdahale etmez veya son derece

sınırlı kalır

Kendiliğinden düzen fikri esas alınır

Liberaller toplumun ve piyasanın kendi iç dinamikleri

doğrultusunda hareket etmesinin insan özgürlüğü için zorunlu

olduğunu savunur ve yapılan her müdahaleyi özgürlüğe yapılan

bir müdahale olarak değerlendirir.

Liberal demokrasiler kapitalist bir ekonomiye sahiptir

LİBERAL DEMOKRASİ

Liberal demokrasilerde özel mülkiyet esastır.

Özel mülkiyetin sınırlandırılmasının tek şartı tekel ve tröst

oluşturmaktır

Liberal demokrasilerde temsilin önemi

Temsilcilerin belirlenmesi için özgür seçim

Seçilenlere kendileri adına yasa koyma ve kendilerini yönetme

yetkisi verirler

Herkese eşit oy hakkı (genel oy ilkesi)

LİBERAL DEMOKRASİ

Seçimlerin kararlaştırılan belirli dönemlerle yinelenmesi

Seçimle gelen yönetici seçimle işbaşından uzaklaştırılır. Siyaset

dışı aktörlerin müdahalesiyle değil

Gizli oy açık sayım

Referandum (genelde anayasa değişikliği için). Anayasa

konusunda özellikle toplumun tamamı tarafından bir onay ve rıza

aranır

İdealde toplumun tamamını etkileyecek birtakım kanunlarda da

referandum olması faydalıdır. Ancak ancak uygulanması çok zor

İsviçre kantonları buna örnek (doğrudan demokrasiye en yakın

örnek)

LİBERAL DEMOKRASİ

Demokrasilerde siyasi mücadele siyasi partilerle yapılır

Liberal demokrasilerde siyasi partilere çok önem verilir

Örgütlenme özgürlüğünün bir yansımasıdır. Tekil bireyler yerine örgütlü

oluşumların kamuoyuna etkisini sağlamak için örgütlenme özgürlüğünün önündeki

engeller kaldırılmıştır.

Aynı zamanda seçmen görüşlerini alarak ona göre parti politikalarına yön verilir

Siyasi partilerde de çoğulculuk

Parti faaliyetleri başkasının özgürlüğüne müdahale etmediği sürece engellenmez

Gerçek liberal demokrasilerde parti kapatma olmaz. Kapatma mercii seçim

sandıklarıdır

NoT: En liberal demokrat ülkelerde bile antidemokratik uygulamalar ve

insan hakkı ihlalleri yaĢanır. Özgürlük, demokrasi ve insan hakkı gibi

değerler ucu açık çizgi gibidir (AĠHM Ģikayetleri, kötü emsal olmama).

LİBERAL DEMOKRASİ

Liberal demokrasilerin bir diğer önemli unsuru kamuoyunun

sesinin kesilmemesidir.

Haberleşme, düşünce, fikir ve basın özgürlüğü liberal

demokrasilerin havası ve suyudur.

Kamuoyunun özgür şekilde yaratılması için bu özgürlükler

garanti altına alınmalıdır

Siyasiler kamuoyunu yönlendirmek veya maniple etmek

isteyebilirler ancak buna karşın kamuoyunun da fikirlerini dile

getirilmesine fırsat tanınmalıdır.

LİBERAL DEMOKRASİ

Liberal demokrasilerde kuvvetler ayrılığı ilkesi vardır

Devletin üç temel işlevi olan yasama yürütme ve yargının farklı organlar eliyle

yürütülmesidir.

Her organ diğerinden bağımsızdır ve kendi işlevini yerine getirir

Böylelikle toplumsal otoritenin farklı bileşenleri arasında güç dengesi sağlanmış olur

Locke ve Montesquieu‟nun fikirlerine dayanır

Her ikisi de bu üç gücün aynı elde toplanmasının iktidara sınırsız bir güç vereceğini

savunur

Özünde iktidar sahiplerinin hukuksuz uygulamalarını engellemek ve bir başka güçle

sınırlandırmak vardır

Demokratik anlayış zaten gücün tek bir elde toplanmasından ziyade parçalanmasını

gerektirir

DEMOKRATİK HÜKÜMET SİSTEMLERİ

DE

MO

KR

ATİK

HÜ

KÜ

ME

T

SİST

EM

LE

Rİ

Parlamenter Sistem

Başkanlık Sitemi

Yarı Başkanlık Sistemi

DEMOKRATİK HÜKÜMET SİSTEMLERİ

Liberal demokratik olarak temayüz eden sitemlerin farklı

görüntüleri vardır

ABD, başkanlık; İngiltere parlamenter sistem; Fransa, yarı

başkanlık sistemi

Siyasal sitem ve hükümet sistemi ayrımı tekrar düşünelim

Farklı sistemler için temel kriter: Yasama ve

yürütme organı arasındaki iliĢkidir. Yargı her

durumda bağımsızdır

1.Parlamenter Sistem

SEÇMENLER

PARLAMENTOBAŞBAKAN

BAKANLAR

1.Parlamenter Sistem Yürütme yetkisi devlet başkanı ve bakanlar kurulu arasında bölünmüştür

Devletin ve hükümetin başı farklıdır

Cumhuriyetlerde ve monarşilerde de görülür. Bu anlamda farklı isimler alır.

Genellikle devlet başkanının rolü semboliktir

Devlet başkanı ülkesine göre ya meclis tarafından ya da halk tarafından seçilir

Yürütme işlevi temel olarak başbakan ve bakanlar kurulu aracılığıyla yerine getirilir

Başbakan meclis içinden çıkmalıdır. Parlamentonun ülke yönetimindeki ağırlığı bu şekilde gerçekleştirilir.

Yürütmenin fiili başı parlamentonun fiili desteği ve güvenine muhtaçtır

Bakanlar kurulu çoğunluğu meclis üyelerinden oluşur

1. Parlamenter Sistem

Başkanlık sistemine göre daha yumuşak bir kuvvetler ayrılığı

Yasam yürütme arasında işbirliği mekanizmaları

bulunmaktadır.

Yürütme organı görevine başlamak için yasama organından

güvenoyu almak zorunda.

Her an güvensizlik oyu yoluyla düşebilir

Devlet başkanı da belli durumlarda fesh edebilir

Devlet Başkanı siyasi olarak sorumsuz

Ne meclis ne de başka organca görevden alınamaz

1. Parlamenter Sistem

Devlet başkanlığı makamının yetkileri çoğunlukla sembolik

yetkilerdir

Asıl siyasi sorumluluk hükümetin başı olan başbakandadır.

Bakanlar kurulu da parlamentoya karşı sorumludur

Yürütme yasama ayrı gibi görünse de uygulamada yakın

işbirliği vardır

Dolayısıyla seçimden zaferle çıkan partinin hem yasama hem

de yürütmeyi elinde bulundurma imkanı vardır

BAŞKANLIK SİSTEMİ

SEÇMENLER

YASAMA ORGANIBAŞKAN

HÜKÜMET

2.Başkanlık Sitemi Yürütmenin başı başkan

Doğrudan halk tarafından seçilir

Bu sistemde meclisinde halk tarafından seçildiği unutulmamalı

Parlamentonun güven oyuna ihtiyaç yok

Yürütme ve yasama arasında kesin ayrılık

Devlet-hükümet başı ayrımı yok

Parlamentonun güvensizlik oyu yok

Başkan çok istisnai durumlar dışında (vatana ihanet, zimmet, vs.)

yürütmenin başında

Başkan yasama organını feshedemez, süresini kısaltamaz

2.Başkanlık Sitemi

Kuvvetler ayrılığı çok katı biçimde uygulanır

Yasama yürütme arasındaki farklılık sadece işlevsel değildir

Organik açıdan da ayrılmıştır

Kabine meclis dışından oluşturulur

Hükümet üyeleri başkana doğrudan bağlı adeta profesyonel

yöneticidir

Kabine üyeleri ve üst düzey bürokratları başkan kendisi atar

veya görevden alır


Bu sistemin günümüzde en yetkin örneği ABD

Sisteme yönelik çözümlemeler genelde ABD örneği

üzerinden yapılır

Yürütme yetkisi ABD başkanına, yasama yetkisi Senato ve

Temsilciler meclisinden oluşan Kongre‟ye ait. Yargı yetkisi

yüksek mahkeme ve alt mahkemeler

Başkan 4 yıl için seçilir. En fazla 2 defa seçilebilir

Seçimlerin 4 yılda bir yapılması zorunludur


Yürütmeyi bütünüyle başkan temsil eder

Başkanın Kongre karşısında tek üstünlüğü gönderilen yasaları

veto etme hakkı olmasıdır

Başkanın veto ettiği bir yasayı Kongre ancak 3/2 çoğunlukla

çıkarabilir

Bazı Latin Amerika ülkelerinde de başkanlık sitemi vardır

ancak başkanın yetkilerini çok genişlettikleri için sistemin

temel özelliklerini yozlaştırmaktadır

2.Başkanlık Sitemi Parlamenter sisteme karşı avantajları

Siyasi istikrar sağlaması. Bu istikrar başkanın ve hükümetin görev süresine ilişkindir, rejimin istikrarı değil.

Güvensizlik oyu ile düşürülme tehlikesi yok. (Bu durumun liberal demokrasilerde bir emniyet supabı rolü gördüğü unutulmamalı)

Görevde olduğu sürece parlamento içi dengeleri gözetme endişesi yok.

Parlamento üyelerinin de başkanı düşürmek gibi bir çabası görülmez

Dolayısıyla genellikle hükümet krizleri yaşanmaz

Başkan meclise karşı sorumlu olmadığı için inisiyatif kullanarak daha etkin kararlar alabilir

Demokratik ilkelere daha uygun olduğu iddia edilir. Yürütme ve yasama arasındaki net ayrımdan dolayı

2.Başkanlık Sitemi Parlamenter sisteme karĢı dezavantajları Başkanın elindeki yetkileri toplum çıkarlarına ve özgürlüklere aykırı

kullanma ihtimali

Sistemin esnekliğini yitirmesi Ancak özellikle liberal demokratik ülkelerde siyasi otoritenin

faaliyetlerinin sürekli olarak sivil toplum tarafından denetlendiği unutulmamalıdır.

Başkan siyasi kararlarında seçmene karşı sorumlu. Hukuka aykırı eylemlerinde ise zaten yargıya hesap vermek

durumundadır

Hem yürütme hem de yasamanın halk tarafından seçilmiş olması ayrı ayrı meşruiyet iddiasında bulunma imkanı verdiğinden uyuşmazlık halinde sistemin kilitlenmesine yol açabilir.

Demokrasisi gelişmiş ülkelerde genellikle sıkıntı görülmez ama kırılgan demokrasilerde rejim değişikliğine kadar gidebilir.

YARI BAŞKANLIK SİSTEMİ

SEÇMENLER

YASAMA ORGANIBAŞKAN

BAŞBAKAN

HÜKÜMET

3. Yarı Başkanlık Sitemi

Parlamenter ve başkanlık sisteminin her ikisinden

özellikler almıştır

Günümüzdeki en iyi örneği Fransa

Zaten sistemi siyaset kurumuna armağan eden 5.

Cumhuriyet Anayasası ile Fransa olmuştur

Yürütme 2 başlıdır

Ancak Devlet Başkanı sembolik olmaktan daha ötedir

Devlet Başkanı ve Hükümet yürütme yetkisini ortaklaşa

kullanır

3. Yarı Başkanlık Sitemi Yürütmeye ait bir yetkinin kullanımı her iki tarafın

anlaşmasına bağlıdır

Devlet başkanının sembolikten daha fazla yetkiye sahip olması doğrudan halk tarafından seçilmesidir

Cumhurbaşkanının yetkileri çok geniş

Başbakanı atama konusunda da geniş yetki alanı

Başbakanı atadıktan sonra onun önerisi ile bakanları atar

Üst düzey yöneticilerin çoğu cumhurbaşkanı tarafından atanır

Meclisi dağıtma yetkisine sahiptir


Tek başına bazı kararlar alabilir, bazen de karşı imzaya gerek vardır. Bazı kararların konuyla ilgili bakan tarafından imzalanması gerekir (siyasi sorumsuzluktan dolayı)

Bu durumda sorumluluk cumhurbaşkanı ile ilgili bakana geçer

Bakanlar kurulunun gerçek başı cumhurbaşkanı

Yazılı vekalet vermedikçe başbakan başkanlık yapamaz

CB katılmadığı toplantılar anayasal geçerliliğe sahip değildir


YBS diğer iki sistem göre daha sorunludur

Siyasi sorumlu olan başbakan ve bakanlar CB‟na tabi olan bir görüntü çizer

İki taraf arasında yetki sorunu nedeniyle sistemin kilitlenme ihtimali fazladır

Ayrıca parlamentodan çıkacak hükümet ile CB‟nin siyasi görüşlerinin farklı olması durumunda gerginlik çıkacaktır

Avantajı: devlet başkanın otoriter eğilimlere girmesinin önünün alınması

NOT: Hükümet sistemleri sorunları çözecek „her derde deva‟ formüller sunmaz. Önemli olan siyasi otoritenin eylemlerinde hukuk kuralları içinde kalması ve gücünü vatandaşların haklarını ihlal için kullanmaması

Documents

Siyasal Sistemler, Hükümetler...arasındaki iliúkilerin türü, niteliği, kaynağı ve dayanağı anlatılmaktadır. Hükümet sisteminde, egemenliği kullanan organlar ve aralarındaki