Siyasi Dusunce Tarihi Platondan Rawlsa Arnhart

7/31/2019 Siyasi Dusunce Tarihi Platondan Rawlsa Arnhart

1/53

Platon'dan Rawls'a

SYAS DNCE TARH

Political Questions: Political Philosophy rom Plato to Rawls

Larry Arnhart

evren: Ahmet Kemal Bayram


2/53

NDEKLER (ZET)

GR: BAIMSIZLIK BLDRGESNDEN SYASET FELSEFESNE ..................................................15

1 SYASAL BLG ve SYASAL KTDAR - PlatonunSavunma, Crito ve Devleti............................................25

2 REJMLERN NCELENMES OLARAK SYASET BLM - Aristotelesin Politikas ............................55

3 HIRSTYAN LHYATININ SYASAL GEREKL - Augustinein Tanr Kenti................................83

4 DOAL HUKUK - Thomas Aquinasn Hukuk zerine Denemesi.................................................................. 105

5 KTDAR SYASET - Machiavellinin Hkmdar ve Sylevleri.................................................................... 129

6 LBERAL RASYONALZM - Descartesn, Yntem zerine Sylevi ............................................................ 159

7 BREYSEL HAKLAR ve MUTLAKIYET YNETM - Hobbesun Leviathan ..................................... 179

8 BREYSEL HAKLAR ve SINIRLI YNETM - Locke ve Ynetim zerine kinci nceleme........................ 2119 KATILIMCI DEMOKRAS - Rousseau ve Birinci Sylev,kinci Sylev ve Toplum Szlemesi....................... 25310 TARH ve MODERN DEVLET - Hegelin Hukuk Felsefesive Tarih Felsefesi................................................ 27911 SOSYALZM - MarxnKomnist Manifestosu ................................................................................................ 30112 TANRININ LM ve KTDAR STENC - Nietzschenin Tragedyann Douu;

nsanca, Pek nsanca; Byle Buyurdu Zerdtveyinin ve Ktnn tesinde....................................................... 32713 ON NC BLM: ETLK ve ZGRLK - Rawlsun Bir Adlet Teorisi..................................... 353

SONSZ ............................................................................................................................................................. 379

NDEKS ............................................................................................................................................................... 383


3/53

NDEKLER (GEN)

GR: BAIMSIZLIK BLDRGESNDEN SYASET FELSEFESNE................................................................ 15

Sonnotlar .................................................................................................................................................................................... 23

BRNC BLM: SYASAL BLG ve SYASAL KTDAR

Platonun Savunma, Crito ve Devleti.................................................................................................................................. 25

A. Sokratesin Durumasndan karlacak Siyasal Ders Nedir? ............................................................................ 26

B. Bir Yurtta Yasalara Uymakla Ne Kadar Ykmldr? ......................................................................................... 29

C. Adleti Tanmlamada Fikirlerden Bilgiye Nasl Geeriz? ..................................................................................... 33

D. Adlet Gl Olann karna mdr? ......................................................................................................................... 37

E. Adlet Doal htiyalarn Giderilmesi midir? ......................................................................................................... 39F. Adlet Geleneksel Olmaktan Ziyade Doal mdr? .............................................................................................. 41

G. Filozo-Krallarn Ynetimi Gereki Bir Siyasal Hede midir? ............................................................................ 44

H. Sokratesi Devlet Adaml Neden Soylu Yalan Gerektirir? ............................................................................ 46

I. Kentin ve Ruhun Paral Bir Hiyerarinin inde DzenlenmesininMeruiyeti Doada Aranabilir mi? ............................................................................................................................. 48

Sonnotlar .................................................................................................................................................................................... 53

KNC BLM: REJMLERN NCELENMES OLARAK SYASET BLM

Aristotelesin Politikas .......................................................................................................................................................... 55

A. En yi Rejim Yeterince yi midir? .................................................................................................................................. 55

B. Siyasal Yaam, Doal Bir nsan Amac Gerekletirir mi? .................................................................................. 57

C. Sembolik Konuma Kapasitesi Olan Yegane Canl nsan mdr? ...................................................................... 61


4/53

D. Bencillik ve Saldrganlk Siyasal Yaam Nasl Etkiler? .......................................................................................... 65

E. Aristoteles, Kadnlar ve Kleler Hakkndaki Grlerinde,Kltrnn nyarglarn mSergilemektedir? .............................................................................................................................................................. 68

F. Aristotelesin Yurtta Anlaynn, Modern DemokratikSiyasette Herhangi Bir Uygulamas Var mdr? ....................................................................................................... 70

G. Aristotelesi Rejim, Bireysel zgrlkleri Kstlamada ok mu leri Gitmektedir? .................................... 71

H. Oligarik ve Demokratik Adlet Anlaylar Arasndaki atmay Nasl zmeliyiz? ............................... 75

I. Aristotelesi Bir Lider En yiden Daha Dk Olan Bir Rejimi Nasl Ele Alr? ...............................................77

J. Aristoteles Neden Zorbalara ktidarlarn Nasl Koruyacaklarn retmektedir? ..................................... 78

Sonnotlar .................................................................................................................................................................................... 79

NC BLM: HIRSTYAN LHYATININ SYASAL GEREKL

Augustinein Tanr Kenti..........................................................................................................................................................83

A. Augustine, lk Siyasal Gereki miydi? ......................................................................................................................84

B. Hristiyan nanc Siyaset Hakkndaki Muhakememizi Mkemmelletirir mi? ............................................. 88

C Tanrdan Ayr Olarak Doa Siyaset in Gvenilir Bir Standart mdr? .......................................................... 90

D. Dnyev Siyasal Ynetimin Her Zaman Adletsiz Olmas m Gerekir? .......................................................... 99

E. Hristiyan, Makyevelist mi Olmaldr? ......................................................................................................................100

Sonnotlar ..................................................................................................................................................................................103

DRDNC BLM: DOAL HUKUKThomas Aquinasn Hukuk zerine Denemesi ................................................................................................................105

A. Doal Hukuk Nedir? ......................................................................................................................................................106

B. Hukuk, Srtn Tehdide Dayam Egemenin Buyruu mudur? ........................................................................112

C. nsanlar Doal Hukuku Nasl Keederler? ............................................................................................................116

D. Olgu-Deer Ayrm, Doal Hukuk Fikrini Reddeder mi? ..................................................................................117

E. Hukuk, Doa, r ve Anlama Koullarnn Ortak rn mdr? ................................................................119

F. Kltrel Farkllk, Doal Hukuk Fikri ile eliir mi?..............................................................................................120

G. Ahlk Yasalatrmak Doru mudur? .......................................................................................................................123Sonnotlar ..................................................................................................................................................................................126

BENC BLM: KTDAR SYASET

Machiavellinin Hkmdar ve Sylevleri.......................................................................................................................129

A. Machiavelli Ktln (erin) retmeni midir? ..............................................................................................131

B. Makyevelist Erdem Nedir? ..........................................................................................................................................133

C. Siyasette Ama, Aralar Hakllatrr m? ...............................................................................................................138

D. Siyasal Dzen, yi Kullanlan Gaddarl Gerektirir mi?...................................................................................145E. Makyevelizm, Halkn, Ynetimi lkesini Ortadan Kaldrmaya alr m? ....................................................150

F. Machiavelli, Siyasal ktidar, Siyasal Bilgeliin stnde mi Tutar? ................................................................153

Sonnotlar ..................................................................................................................................................................................155


5/53

ALTINCI BLM: LBERAL RASYONALZM

Descartesn, Yntem zerine Sylevi ..............................................................................................................................159

A. Descartesn Bilimsel Yntemi, Bizi zgr ve Rasyonel Bir Topluma Ynlendirir mi? ........... ............ ......160

B. Kartezyen Akl Aklamas Doru mudur? ............................................................................................................162

C. Kartezyen Bilim, Hii Zorbal Besler mi? ...........................................................................................................169

D. Kartezyen Bilim, Teknokratik Zorbal Beslemekte midir? .............................................................................171

E. Makineler Dnebiliyorlarsa, Haklarnn Olmas da Gerekmez miydi?.....................................................173

Sonnotlar ..................................................................................................................................................................................175

YEDNC BLM: BREYSEL HAKLAR ve MUTLAKIYET YNETM

Hobbesun Leviathan...........................................................................................................................................................179

A. nsanolu, Doas Gerei Siyasal Olamayacak Kadar Bencil midir? ............................................................182

B. nsanolu Doal Olarak Rekabetiyse,Siyasal Dzen Nasl Mmkn Olmutur? ...................................186

C. Mutlak Bir Ynetime Neden taat Etmemiz Gerekir? .........................................................................................196

D. Bireysel zgrl, Sadece Mutlak Bir Ynetim mi Koruyabilir? ..................................................................198

E. Devrim Hakk yi Bir Ynetimi Bozar m? ................................................................................................................201

F. Siyasal Otoriteyi Rasyonel Bencillie Dayandrmak, Ar Derecede dealist Bir Tutum mudur? ......204

G. Amerikan Ynetimi, Hobbesu Leviathan mdr? ...............................................................................................205

Sonnotlar ..................................................................................................................................................................................207

SEKZNC BLM: BREYSEL HAKLAR ve SINIRLI YNETM

Locke ve Ynetim zerine kinci nceleme .......................................................................................................................211A. Tm nsanlar Doal Olarak Eit midir? ....................................................................................................................213

B. dil Bir Ynetimin zel Mlkiyet Haklarn Teminat Altna Almas Gerekir mi? .......................................219

C. Liberal Ynetim, Bireysel zgrlk ile Siyasal Otoriteyi Birletirebilir mi? .................................................226

D. Lockeu Ynetim, Ynetilenlerin RzasnGvence Altna Alabilir mi? ........................................................228

E. ounluk, Hangi Hakla Ynetir? ...............................................................................................................................230

F. Hukukun stnl ve Gler Ayrl, Bireysel Haklar Gvence Altna Alabilir mi? ...........................232G. Yrtme Organ, Bir Diktatrn ktidarna m Ship Olmaldr?.......................................................................236

H. Devrim Hakk Nedir? .....................................................................................................................................................244

I. Kadnlar Erkeklerle Eit Haklara Ship Olmal mdr? .............................................................................................246

Sonnotlar ..................................................................................................................................................................................248

DOKUZUNCU BLM: KATILIMCI DEMOKRAS

Rousseau ve Birinci Sylev,kinci Sylev ve Toplum Szlemesi................................................................................253A. Halkn Aydnlanmas, Siyasal zgrl Zayatr m? ....................................................................................254B. nsanolu Doas Gerei, Asosyal ve Usd mdr? ...........................................................................................256

C. Medeniyetin Evrimi Bizi, Doal zgrlkten ve Mutluluumuzdan Mahrum mu Brakmtr? ........261

D. Katlmc Demokrasi Bireysel zgrle Tehdit midir, Yoksa Onun Geliimi in Faydal mdr? .......265

E. Katlmc Demokrasi, Tanr Benzeri Bir Kurucu Gerektirir mi? .........................................................................269


6/53

F. Temsil Demokrasi, Klk Deitirmi Klelik midir? ........... ............ ............ ............ ............ ............. ............ .....270

G. Demokrasinin Sivil Bir Dine htiyac Var mdr? ....................................................................................................272

H. Gerek Bir Demokrasi mknsz mdr? ...................................................................................................................274

Sonnotlar ..................................................................................................................................................................................275

ONUNCU BLM: TARH ve MODERN DEVLET

HegelinHukuk Felsefesive Tarih Felsefesi......................................................................................................................279A. Tarih Nih Bir Anlam Tar m? ..................................................................................................................................280

B. Her Siyaset Felseecisi Kendi Dneminin ocuu mudur? ........... ............ ............ ............ ............. ............ ...284

C. zgrlk Nedir? ..............................................................................................................................................................285

D. Modern Devlet Bireysel Haklarla Siyasal devleri Birletirebilir mi? ...........................................................287

E. Sava, Devletin Saln Korur mu? ........................................................................................................................292F. Birleik Devletler Bir Devlet midir?...........................................................................................................................293

G. Tarihin Sonuna Ulatk m? .........................................................................................................................................296

Sonnotlar ..................................................................................................................................................................................298

ON BRNC BLM: SOSYALZM

MarxnKomnist Manifestosu ..........................................................................................................................................301A. ktisad karlar, Tarihi Belirler mi? ............................................................................................................................304

B. Kapitalistler, ilerini Smrmek Zorunda mdr? .............................................................................................307C. Kapitalizm, ilerin Yaptklar lerden Zevk Almalarn Engeller mi? ........................................................309

D. Sosyalizm nsanla Kurtuluu Getirir mi? .............................................................................................................312

E. Sosyalist Bir Ekonomi ler mi? .................................................................................................................................316

F. Marx, Stalin Olmadan Dnebilir miyiz? ...........................................................................................................318

G. Sosyalizm, Demokratik Olabilir mi? .........................................................................................................................320

Sonnotlar ..................................................................................................................................................................................323

ON KNC BLM: TANRININ LM ve KTDAR STENC

Nietzschenin Tragedyann Douu; nsanca, Pek nsanca; Byle Buyurdu Zerdtveyinin ve Ktnn tesinde...................................................................................................................................................327

A. Dnyann Anlamsz Kaosunu rtmek in,Sanatn Yanlsamalarna htiyacmz Var mdr? ...............331

B. zgr Ruhlu Bir Bilim Bize, Mtevaz Hakikatler Sunabilir mi? ...................................................................334

C. nsanlar, Akn zlemleri Olmadan Yaayabilirler mi? ......................................................................................336

D. zgr Ruhlu Bir Bilim, Modern Liberal Demokrasi ile Uyumlu mudur? .....................................................338

E. Zerdt Kimdir? ..............................................................................................................................................................340

F. yinin ve Ktnn tesine Gemek, Bizi Yeni Bir Aslete Ynlendirir mi? ............ ............. ............ ......... 348

Sonnotlar ..................................................................................................................................................................................350

ON NC BLM: ETLK ve ZGRLK

Rawlsun Bir Adlet Teorisi...................................................................................................................................................353


7/53

A. Adlet lkeleri, Belli Bal Hakkaniyet Koullar Altnda Tercih Ettiimiz eyler midir? ..........................355

B. Toplumumuzdaki Daha Talihli nsanlar, Daha Az TalihliOlanlara Yardm Etmeleri in Zorlamamz Gerekir mi? ....................................................................................359

C. Adlet, Sosyalist Eitlii Gerektirir mi?....................................................................................................................364D. Adlet, Kapitalist zgrl Gerektirir mi? ..........................................................................................................366

E. Araynda Olmamz Gereken ey, Sonu Eitlii Deil de Frsat Eitlii midir? ......................................369

F. Siyasetle lgili Sorular Ele Alrken, Yaamn Anlamyla lgili Sorular da Sormamz Gerekir mi? ........372

Sonnotlar ..................................................................................................................................................................................375

SONSZ ..................................................................................................................................................................................379

NDEKS ....................................................................................................................................................................................383


8/53

15

GR

BAIMSIZLIK BLDRGESNDEN SYASET FELSEFESNE

Amerikallar 4 emmuzu ulusal-siyasal doum gnleri olarak kularken, siyasal

kimliklerinin genelde Bamszlk Bildirgesi ilkelerinden, zelde de haklarn ei-lii ilkesinden doduunu bilirler. Bu belgenin Amerikan siyasal hayana ilikinnasl bir mana iade etii zerindeki herhangi bir dnce, siyase elseesinin s-reklilik arz eden sorularna giri nieliindeki bir armaya dnr. Siyasal biropluluun kendini ei haklara adamasnn ne demek olduunu anlamak iin bugrn, siyase elseesi arihi boyunca brak izleri akip emek gerekir. zel-likle John Locke nemlidir ama, Bamszlk Bildirgesinden doan sorular msiyase ilozoarnca arlmr ve hl da arlmakadr.

Bn siyasal opluluklar emelinde baz adle ve orak iyi ilkeleri vardr. Bu ilke-ler m opluluk arandan ylesine geni oranda paylalr ki, nadiren sorgulanrlar.Bu ilkeler genellikle arma konusu olmaz. nk bu ilkeler, gnlk siyasal ar-malarn yer ald zeminleri oluururlar. Bunlar zerine dnmek demek, siyasalhayan ana sorular zerine dnmek, dolaysyla da siyase elseesi ile megulolmak demekir. Amerikallar neden herhangi bir siyasal meseleyi herkes arandan

yararlanlmas gereken haklara bavurmadan armaka zorlanrlar? Bunun sebe-

bi, Amerikallarn emel ilkelerinin aikr ve devredilemez olan haklar eilii ilei ie olmas deil midir? Eer ilk olarak Amerikan rejimine cevaben oraya kmelse sorulara yeniden hayaiye kazandrmazsak, Amerikan siyaseinin derinliklianlamn kavrayamayz. Amerikan ilkelerinin bir iadesi olarak Bamszlk Bildirge-


9/53

16 Larry Arnhart

si zerinde younlasak da, bunun 1620deki Mayower Szlemesine1 kadar uza-nan Amerikan siyasal belge geleneinin bir paras olduu unuulmamaldr.

Bamszlk Bildirgesinin balangcn dnn.Bir halk iin onlar birbirine balayan siyasal balar koparmak ve kendi-ni yeryzndeki gler arasnda addemek zorunlu hle gelince; Doa veDoann anrsnn Kanunlarnn onlara hak olarak and ayr ve eikonum ve de insanolunun ikirlerine sayg, bu ayrln nedenlerinin onlararandan aklanmasn gerekirir.

Buradaki akl iddiaya bavuru akr. Yani Bildirgeyi imzalayanlar eylemlerinirasyonel olarak hakllarmak iin aba sar emilerdir. mzaclar, iyi bir siyasal

eylemin iyi siyasal akl yrme ile deseklendii iddiasndadrlar. Ancak onlar dabylesi bir iddia zerine siyasal opluluu ourmann ya da kurmann nadir bir ba-ar olduunu gaye iyi biliyorlard. Bu, Alexander Hamilonun Te Federalisinde

yer alan al maddesindeki iddiadr.

nsan oplumlarnn ercih ve dnce araclyla iyi bir yneim oluurmayeilerinin olup olmamas ya da bu oplumlarn siyasal oluumlar asndansonsuza kadar kazalara ve gce baml olmalar, onlarn kaderi midir? soru-larna cevap vermenin, uum ve rnek olma asndan, bu lke insanlarnn

rezervinde olduu ska belirilir.2

Siyase akl mzakereye mi dayaldr yoksa siyasal haya genellikle kaba kuvveile mi belirlenir? Siyasal ikidar siyasal bilgelii de yansr m? Ya da ikidar niholarak zorbalk yneimindeki genellikle klk deiirse de bu yneimde yne-iciler yneileni smrmek zere g ve sahekrla bavururlar bir uygulamamdr? Bu sorularn siyase elseesi arihi boyunca Plaondan, Machiavelliye,Marxa kadar yanklandn duyarz. Ayrca bu sorular siyase elseesi dhilindeki

m ihimllerle balanldr: Ne dereceye kadar siyase elseecisi siyasal ynei-ciye yol gserip rehberlik yapabilir?

Eer siyasal haya rasyonel bir sandarda gre ekillendirilmek iseniyorsa bu san-dar ne olacakr? Bu adan Bildirge, Doa ve Doann anrsnn Kanunlarna

bavurmakadr. Sokraes ile balamak zere siyase elseesinin ana emalarndanbirisi, doa ile eaml arasndaki ayrmdr. Burada doadan kas, gerekliin evren-sel ve sreklilik arz eden eleridir; eaml ise, oplumsal dnyann daha zel ve a-

bucak oradan kalkan boyularna karlk gelir. Sokraesi siyase ilozou siyaseinsadece eamle ilikin yn ile amin olamazd. Bu ilozoun araynn asl hedei,siyasal yaamn ne ekilde doa ile uyumlu bir hle geirilebileceiydi. Siyase szkonusu olduu srece, nemli olan sadece iziksel doa deildir. nsan doas da enaz iziksel doa kadar nemlidir. nsanolu arkl meknlarda ve arkl zamanlarda


10/53

Gr 17

amamen ayn olamaz. Durum byle olmakla beraber, insanlar arasnda deimeyeninsan doasndan bahsememizi mmkn klacak emel benzerlikler ihiyalar, duy-gular, kapasieler gibi var mdr? Eer varsa eamlle oluan siyasal dzenlemeleri,insan doasna ne kadar uyumlu olduklar asndan yarglayabilir miyiz? Bamsz-lk Bildirgesinin, doann siyasal eylemlerimizi ynlendirebilecek nielike bir akmevrensel ilkeleri olduu nclne dayand sylenebilir.

nsan doasnn bu ilkeleri nasl keedilebilir? Bu ilkeler yalnz bana insanzihnince kavranabilir mi? Ya da bu ilkeler anr arandan sadece mminlere mi

vahyedilir? nsan doasnn ana zellikleri nedir? nsanolu doas gerei ylesinebencil ve rekabei midir ki, yneimin ek amac, onlarn birbirini incimelerini

engellemek ve dier m dzeylerinde diledikleri gibi yaamalarna izin vermekir?Yneimler insan mkemmellii besleyebilsinler diye insanlar iin adle ve orakiyi kavramlarn paylamak da doal mdr? e yandan, belki de doann deime-

yen bir lem olduunu iddia emek yanl(r) mdr? m bu sorular dikkali birBildirge okuyucusunun aklna gelebilir ve bu sorularn her biri siyase ilozoarn-ca eden beri arlmakadr. Ben burada, sadece bildirgenin lisanyla ksaca busorularn nasl oraya kn gserdim. Kiabn kalan blmlerinde bu sorular

ile daha ayrnl bir biimde ilgileneceiz.Bildirge ilk olarak, Doa ve Doann anrsnn Kanunlarna gnderme yaparak

doal dzen ile anrsallk arasndaki balany ima emiir. S. Augusinee gre de,doa, amamen anrnn yarac iradesine bamldr. Bundan dolay da insano-lu, inanla doann ilh kaynana boyun emesi hricinde asla kendi doasnnihiyalarn karlayamaz. Bildirgede anrya dr kez gnderme vardr. Belgenin

balangcndaki gndermeler, Doann anrsnn Kanunlarna ve anrnninsanlar ei ve haklar bahederek yaratnadr. Belgenin sonunda da belgeyi ya-zanlar, dnyann Yksek Yargc iadesine yer vermi ve Ilh nayein korumasnaolan ka gvenlerini asdik emilerdir. m bu pasajlardan Bildirgenin rasyonel

bir souluu ne srd karm haka olur mu? yle ki, anr burada insano-luna, yarat dnyann doasnda ezahr etii gibi hukuk ve bunun sonucundada rasyonel bir yolla zen gseren bir varlk olarak sunulmakadr. Burada, anrkendini yarat eylerde ia etii iin, insanolunun vahiysiz de olsa doayrasyonel olarak anlama araclyla hayata ona yol gserecek rehberi bulabilecei

de ima edilmi midir? phesiz, baz mminler, iman ile donalmam sal zihinseldoa kavraynn siyasal yaam iin yeerli bir rehber olabileceini reddedecekir.

Bildirgenin al cmlesindeki doann yakarn grdken sonra, doannam anlamyla siyase iin neyi emretiini grmek iin bir sonraki blme geelim.


11/53

18 Larry Arnhart

u hakikaler armasz aikrdr ki, m insanlar ei yaralm ve Yara-clar arandan bu insanlara, yaama, zgrlk ve mululuu aramak gibidevredilemez haklar bahedilmiir. Bu haklar gvence alna almak iin y-

neimler, ikidarlarn yneilenlerin rzasndan reerek, nsanlarn arasndakurulurlar. Eer, herhangi bir yneim biimi bu amalarda ahripkr olursa,

bu yneimi deiirme ya da oradan kaldrma halkn hakkdr. Ayrca g-venliklerini ve mululuklarn ekilemesi en muhemel olan biimde yeni biryneim kurmak ve bu yneimin emellerini bylesi ilkelere dayandrmak vebu yneimin glerini bylesi bir biimde rgleme hakk da yine halkndr.

Bu hakikaleri aikr olarak ele almak, Amerikan halknn siyasal kimliinioluuran ey olarak grnmekedir. Doa Kanunlarndan reilen bylesi il-

keler nasl aikr olarak bilinegelmekedir? Ya da gereken aikr olmasalar da,Amerikallar bunlar aikr olarak m kabul emelidir?

Hakikain aikr olmas ne demekir? Federalisin 31. saysnda, Hamilon m-eakip akl yrmelerin dayanmak zorunda olduu ve dnce kombinasyonlarnncelemek zere zihinsel onay emrini veren, isel bir kan bnyesinde barndran

belli bal birincil hakikaler ya da ilkelerden bahsemekedir. Bu r hakikalere r-nek olarak Hamilon, Euclid (klid) geomerisinin aksiyomlarndan alnlar yap-

mr: bn, paralarndan daha bykr; ayn eye ei olan eyler birbirlerinede eitir; iki paralel dz izgi bir alan evirmez ve m dik alar birbirine eitir3Bu r aksiyomlarn neden kendinden kanl, ikr olduklarn aklamann bir

yolu onlarn ooloji olduunu sylemekir. Yani nesne, zne anmnn iinde za-en yer alr. Bundan dolay, bn paralarndan daha bykr iadesi, bnnanlamn bilen herkes iin ak ve seik olarak dorudur. nk paralarndan daha

byk olmak, bnn anmnda zaen belirilir. Bu r iadelerin doruluunu gr-mek iin ihiya duyulan ek ey, kullanlan kelimelerin anlamlarnn bilinmesidir.

Bu durum, m insanlar eitir iadesi iin de geerli olabilir mi? Bu iade kendiisel kann nasl ihiva edebilir? Gereke, bu iadenin aikr biimde yanl olupolmad sorusu da sorulabilir. nk insanlar sonsuz saydaki durumlar asndanylesine arkldrlar ki, amamen ayn olan iki insan bulmak neredeyse imknszdeil midir? Muhemelen Bildirgeye imza aanlarn eiliken bahsederken demekisedikleri insanlarn zek, karaker, gzellik, g veya dier bir akm alardaneilii deildi. O zaman insanlar nasl amamen ayn olabilir? Neden m insan-

lar ei olarak insandr denmiyor? m nemli arkllklara ramen, onlarn hepsiinsan rnn yeleridir. m insanlarn eilii, hepsi insan olduu iin aikrdr.

Bylece, Bildirgenin ilgilendii kadaryla, doa kanununun ilk ilkesinin, insanolarak m insanlarn eilii olduu sylenebilir. Bu ilkenin geerlilii, onu anla-


12/53

Gr 19

yan herkes iin aikrdr ve m zaman ve mekanlarda m insanlar ele ald iinde evrensel olarak dorudur. Ancak, bu ilke ok genel ve soyu olduundan ierii

bo, dolaysyla da siyasee rehberlik emek iin yeerince kullanl mdr?

Bu yansmalar, ancak insan eilii ilkesini neyin akip etii zerinde dnmek-le nelik kazanabilir. Bildirgede eilik ilkesinden sonra bu ilkeden yaplan ka-rmla, m insanlarn belli bal devredilemez haklar olduu, bunlarn arasndada yaama, zgrlk ve mululuk aray haklarna ship olduu yer alr. Benzerdurumlar, benzer muameleye bi uulmaldr eklindeki en basi adle ikrineuygun olarak, m insanlar insan gibi muamele grmelidir: hepimizin onlarsz in-san olamayacamz nielike haklar vardr. Bu haklarn her birini ek ek saymak

mmkn olmad hlde belki de bunun nedeni insanlk durumundaki arklla-malardr bu haklardan zellikle bazlar ok akr: yaama, zgrlk ve mululukaray. Bu haklar, insanlarn insanlklarn emina alna almass iin gereken ko-ullardr. Birisinin kendini insan olarak gerekleirebilmesi iin kendini korumas,kendi yaamnn akn denelemesi ve bu yaamn iyi bir yaam olabilmesi iinmcadele emesi gereklidir. Bu haklarn neyi gerekirdiini daha iyi anlamak iin

bu soruya ai else arma zerinde alma ihiyac vardr. Bildirgede yer alan

doal haklar reisinin en belirgin kayna John Lockeun Second reaise of Go-vernmendr(Hkme zerine kinci nceleme).4 Jeerson, Bildirgenin ardndakiilozoarn dncelerini sralarken, Locke ile beraber Arisoelese de yer vermi-ir. Daha sonra Arisoeles ile Locke arasndaki meselenin ayrnlarna deinece-iz. Ancak u anda sadece bu armann genel karakerini grmemiz gerekiyor.

Hem Arisoeles hem de Locke, insanlarn kendilerini insan olarak gerekleir-meleri iin zorunlu olan koullarn yneim arandan salanmas gerekii konu-sunda hemikirdir. Ancak, baz yorumculara gre5, Locke iin iziksel saldrlar ya-saklayarak bar gvence alna almak daha sonra da yurtalar, herhangi bir orakiyi sandardna gre ahlk olarak ekillendirme eebbsne girmeden dilediklerigibi yaamalarn mmkn klacak ekilde zgr brakmak, yneim iin yeerlidir.

Arisoeles ise sadece yaamak iin deil, ayn zamanda iyi yaamak iin de gereklikoullarn yneim arandan salanmas konusunda srar eder. Arisoelese gremululuk arayndaki insanlar, rlerinin emel ayr edici nieliindeki akl y-rme kapasiesinin en yksek dzeyi olan doal poansiyellerini gerekleirme

peindedirler. Bu akln mkemmellemesi ancak orak bir klrdeki paylam ara-cl ile mmkndr. Arisoelesi rejimin amac, sadece bar muhaaza emekdeildir; ayn zamanda orak iyiyi beslemek niyeiyle insanlarn dnce ve karak-erlerini ekillendirerek, onlar daha iyi insanlar hline geirmekedir.


13/53

20 Larry Arnhart

Arisoelesin zerinde durduu sorun, insanlarn genellikle zel karlarnnesine geecek bir orak iyi kavramlarmasna ship olamamalardr. nk in-sanlar ounlukla doalar gerei bencil ve rekabeidirler. Lockeun sorunu ise,eer bireylerin bencil arzularnn esinde adle sandard yoksa, herhangi bir

ynesel ikidar uygulamasn hakllarmann olduka zor olmasdr. Bu anlamdaynesel ikidar, birilerinin bakalar zerindeki kiisel hkimiyeinden baka birey olmayacakr. rnein, Locke, yneimlerin ek amac, en nemlisi yaamahakk olan haklar gvence alna almakr erevesinde eiilen bir halk, yne-imlerini savunmak iin kendi yaamlarn riske amaya nasl ikna edecekir? Halk,haklarn korumada zorunlu olan gl bir yneime ship olabilmek iin haklar-

nn snrlandrlmasna ahamml emelidir. Benzer biimde, bir opluluun uyumiinde hareke edebilmesi iin ounluk yneimi hkim olmaldr. Ancak, bu du-rum bizaihi, aznlkakilerin haklarn ehlikeye aar.

Bu iki Lockeu problem ynesel ikidar ile bireysel haklarn amas ve o-unluun yneimi ile aznlk haklar amas Bamszlk Bildirgesinde de yeralr. Bu zorluklarn k nokas, insanlarn haklarn korumak iin yneime duy-duklar ihiyar. Bunun iin aikr olarak kabul edilen sadece m insanlara eiolarak haklar bahedilmiir iadesi deildir. Ayn zamanda,

Bu haklar gvence alna almak iin yneimler, ikidarlarn yneilenlerinrzasndan reerek, insanlarn arasnda kurulurlar. Her ne zaman, herhangi

bir yneim biimi bu amalar ahrip edecek olursa, bu yneimi deiir-me ya da oradan kaldrma halkn hakkdr. Ayrca, gvenlik ve mululuk-larn ekilemesi en muhemel olan biimde yeni bir yneim kurmak veemellerini bylesi ilkelere dayandrmak ve bu yneimin glerini bylesi

bir biimde rgleme hakk da yine halkndr.

nsanlarn haklarndan Halkn Hakkna gemek ne demekir? Halkn sz-cs kimdir? Yneilenlerin rzas nasl iade edilir? Halk demokraik olmayan,hata zorba bir yneime de rza gserebilir mi? Ayrca, yneimin ship olduugler bu haklar emina alna alacak ekilde nasl rglendirilebilir?

Bildirgenin al, insan haklarnn iln ile yaplmr ama yneimin kurulma-s meselesinde dikkaler, halkn haklarna doru kaymr. Aslnda Bildirgenin bunokasndan sonuna kadar insanlar kelimesi bir daha hi kullanlmamr. Ayrcam haklarn halk arandan shiplenildii sylenmiir. Bireyler haklarn eminaalna almak iin kendilerini, bir yneim kurma mecburiyei iinde bulmular ve

bunu gerekleirmek iin de birbirlerine balanarak halk oluurmulardr. (BuradaBildirgenin, bir oplum szlemesi araclyla doa durumundan sivil duruma geiikapsayan Lockeu reiyi benimsedii grlmekedir.) Bu da demekir ki, oplum


14/53

Gr 21

yeleri haklarn birey olarak kullanma asndan ark zgr deillerdir. Haklarn y-neimler arandan korunacan emina alna almann nih arac olan devrim yap-ma hakk da ek ek bireylere deil, halka aitir. Bir yneimin haklar ihll edip eme-diinin ya da ne zaman ihll etiinin kararn, bu yneimi yenisi ile deiirmeyi veyaoradan kaldrmay hakl klmak iin halk verecekir. Oybirlii, uygulamada neredeyseimknsz olduu iin, halkn karar, ounluun iradesini yansacakr. Bu durumdaounluun m aznlklar zerinde zorbalk esis emesini engelleyecek ey nedir?

Halkn ounluunu, popler bir despoizme rza gsermeken alkoyan eynedir? Aslnda Machiavelli prenslere sunduu avsiyelerde, ikidarlarn muhaazaemenin en iyi yolu olarak halka dayal olmay gsermiir. Halkn ou kendini

ynemenin klei olmakszn, kendilerini zel yaamn ikisad rahalna adaya-ca iin; neredeyse snrsz olan ikidarlarn, onlara aradklar ey olan bar ve re-ah geirecek yneiciye vereceklerdir. Hata Locke bile hkmdarlarn ikidarlar-n, halk sonsuz mlkiye birikimine sevk emekle daha da glendirebilecekleriniiddia emiir. Bu birikirme abas zel bir abadr ve halkn kamusal meselelereodaklanm dikkaini baka yne evirir.

Bencil karlarn amas zerine ina edilmi bir rejim, doal olarak zorbala

eilimli midir? Bu zorbalk, bir grubun dieri zerindeki zorbal olabilecei gibi,halkna siyasal zgrlkleri karlnda raha bir zel yaam sunan cmer yneim-lerin zorbal da olabilir. Bu kalmc demokrasiyi savunan Rousseau akipilerininLockeu rejime ynelik eleirileridir. Rousseaucular gerek demokrasinin ancakkk opluluklarda, ayn orak iyi grn paylaan ve kendi kendini yneen

yurtalar ile mmkn olabilecei iddiasnda srar ederler. Bu halkn karakeri, arklkarlar olan insanlar arasndaki amalar caydracak ekilde orak bir sandardagre ekillendirilmelidir. Yurtalarn yneime dorudan kalmyla kamusal karar-lar, herkesin uzlamasnn rn olarak oraya kacakr. Bylesi bir durumda her-hangi bir grubun dieri zerindeki zorbalna izin verilmeyecekir. m yurtalarekin olarak siyasal yaamda yer alaca iin de, onlarn yneimden dlanmasna yolaan zel yaam rahal ile azlaca megul olmayacaklardr. Ancak bu plnn bazsorunlar vardr. Her eyden nce kendi kendilerini yneen yurtalarn oluurduukk komnieleri kurmak da, srdrmek de byk ulus devlelerin hkim olduu

bir dnyada olduka zordur. Byle bir rejimin baars, kiisel karlarnn peinde

olan bireylerin, kamusal ruha ship yurtalara dnmesine baldr. Bu rejim aynzamanda kiisel zgrln oorier biimde sindirilmesini zorunlu klabilir.

Her durumda insan doasyla uyumlu siyasal dzenlemelerin nasl asarlanaca-, emel bir mesele olarak oraya kmakadr. nsanlar, yneimlerinden, onlarn


15/53

22 Larry Arnhart

amalarna polislik yapmakan baka bir beklenileri olmayacak kadar, bencilarzular arandan blnmler midir? Ya da insan doasnn bencil ve rekabei

ynne ek olarak, orak amalarn paylamn gerekiren insan poansiyelleri ger-ekleirmek gibi oplumsal ve ibirliki eilimleri var mdr? Ayrca, insan doas-nn deimezliini iddia eden sorular sormak doru mudur?

nsanolunun karakeri, doadan ziyade arihin rn mdr?

Gereke basire, kurulmas uzun sre gerekirmi siyas yneimlerin basive yzeysel nedenlerle deiirilmemesini emreder ve m ecrbeler gs-ermiir ki, erler ahamml edilebilir olduunda, insanolu al biim-leri deiirmekense zdrap ekmeye daha heveslidir. Ancak uzun bir suis-

imaller ve gasplar kervan, onlar mulak Despoizm alna alacan akagseren ve bu ynde deimeyen bir yneimi akip etiinde; bylesi bir

yneimi kaldrp amak ve gelecekeki gvenlikleri iin yeni muhazlarahsis emek, bu insanlarn hem hakk hem de devidir. Bu, Kolonilerinuzun sredir isemeseler de gz yumduklar bir durumdur. imdi ise budurum, onlar iin nceki siyas yneim sisemlerini deiirmeye mecbureden bir zorunlulukur. Mevcu Byk Brianya Krallnn arihi, sreklilikarz eden gasplar ve hakszlklarn arihidir; m bu gasplarn ve hakszlkla-rn dorudan amac, eyaleler zerinde mulak bir zorbalk esis emekir.

Bunun kanlanmas iin gerekleri, samim bir dnyann nne koyun.

Bildirgede bu iadeleri akip eden ve m belgenin yaklak e ikisini oluu-ran uzun bir yaknmalar lisesi vardr (Bkz. Bamszlk Bildirgesi nshasnn eki).ddiann bu paras doann aikr bir ekilde kavranmasna dayandrlamaz.Buradaki akl yrme daha ziyade basire, ecrbe ve arihin gereklerinedayanmaldr. Bildirgeyi imzalayanlar, devrimlerini hakllarmak iin doa hak-kndaki aikr muhakeme ile arih hakkndaki ihimle dayal muhakemeyi birle-

irmek zorunluluu hissemilerdir. dil bir yneimin amac, ei haklar eminaalna almak olarak belirlenmi ve bunun da doann evrensel ilkelerinden ka-rlabilecek zorunlu ve deimez bir hakika olduu Bildirgede yer almr. FakaKral III. Georgeun bu icraalarn am ersine icraalar yapmas olsa olsa zel birakm olgulardan kan muhemel bir sonuur. Herkes iin haklarn eilii evren-sel bir norm olmasna ramen, belli bir yneimin despoik olup olmadn espiemek, arihin deien koullarn yarglamada ihiyal olmay gerekirir.

Bunun ersine, baz Marksisler, doay arihen ayrmay yanlsama olarak gr-dkleri iin bu ikri reddederler. Marksis gr, insanolunun doa hakkndakiikirlerinin, yer aldklar arihsel koullardan doduu nclne dayanr. nsanlar,evrensel ilkeler ne olursa olsun, kendi karlarna en iyi ekilde hizme edecek olandoru olarak grmezler mi? O zaman birileri Amerikan Devriminin arihsel ko-


16/53

Gr 23

ullar arandan dike etirildii eklinde bir aklama yapabilir: Devrim olmuur,nk bu devrim, ikisad gc daha yeni elde edenlere yneici sn olma yolunuamr. Sonua Doann ve Doann anrsnn Kanunlarndan bahsemek,dnemin egemen ikisad glerini rasyonelleirmek olarak grlebilir. DoannKanunlar sadece, insanolunun madd karlar zerinde emellenmi arih ka-nunlarnn insan zihninde oluurduu bir dncedir.

Doaya bavurmak yerine arihe bavurmak bizi sabi bir siyasal yaam sandar-dndan mahrum brakr m? Bildirge doann mulaklarna, haklar ikrini savun-mak ve zorbal reddemek iin bavurur. Ancak, eer doal mulaklar yoksa, herey deien arihsel koullara izai ise; zorbalar iyi/k, dil/adlesiz eklinde

yarglamak imknszdr. Eer zorbalar arihsel baarnn adn karyorlarsa, onlarnasl knanabilir ki?

Bu kiapaki grevimiz, bunlar ve bunlar gibi sorular zerine dnmek ola-cakr. Bamszlk Bildirgesi ile balamann amac, siyase ilozoarnca sorulansorularn, modern siyasee hkim olan sorular olduunu gsermekir. Buradakiana iddiam udur: Siyase elseesi siyasal yaamn kklerine kadar gitii iin, mo-dern siyasal yaam douran siyase elseesi arihini gzden geirmeden siyasal

varoluumuzu ne olarak anlayamayz. Ancak bu, siyasal dnce ile siyasal eylemarasndaki ilikinin briz olduunu iddia emek deildir. nk herhangi bir Pla-on okuyucusu iin de ak olduu zere, siyase elseesinin emel sorusu, siyasal

bilgeliin siyasal ikidar ile nasl balanl olabileceidir.

Sonnotlar

1 Mayower Szlemesnden 1787 Anayasasna Amerkan syasal belgeler tarh n Bkz. Donald S. Lutz,The Orgns o Amercan Consttutonalsm, (Baton Rouge: Lousana State Unversty Pres, 1988). Lutzunddasna gre, Bamszlk Bldrgesnde yer alan krler, Protestan Reormasyonunda kn olan mantn,zellkle kolon Amerkasndak srete olduu gb, radkal br bmde genlemesnn br sonucu olarakgrleblr (120).

2 Alexander Hamlton, James Madson ve John Jay, The Federalst, ed. Edward Mead Earle (New York: Ran-dom House, Modern Lbrary, tarhsz), No.1, s.3.

3 age., s.188

4 Garry Wlls, Inventng Amerca: Jeersons Declaraton o Independence (Garden Cty, NY:Doubleday, 1978)adl ktabnda, Lockeun Jeferson zerndek etksn reddetmektedr. Ancak Wlls, Lockeun Second

Treatsenn dlnn Bldrgedek yanklarn grmezden gelmektedr (rnen, blm 210, 225, 230). Jefer-son, lmnden az nce Bldrgenn amac hakknda br takm yorumlar yapm ve Arstoteles le Lockeubldrgenn kr kaynaklar olarak gstermtr (Letter to Henry Lee, 8 May 1825, The Le and Selected Wrt-ngs o Thomas Jeerson, eds. Adrene Koch and Wllam Peden [New York: Random House, Modern Lbrary,1944], 719). Bkz. Bl. 8, n.3.


17/53

24 Larry Arnhart

5 rnen Leo Strauss, Lockeun Arstoteles dnceden ayrld noktalara vurgu yapar. Ancak Rchard Ash-crat ks arasnda br takm srekllkler grmtr. Straussun Natural Rght and Hstory(Chcago:Unverstyo Chcago Pres, 1953) le Ashcratn Lockes Two Treatses o Government(London:Unwn Hyman, 1987)adlesern karlatrn. Jeferson tarandan alnt yaplan br der dnr de Algernon Sdneyd. Sdney

Lockedan zyade Arstotelese yaknd. Bkz. Algernon Sdney, Dscourses Concernng Gdvernment, ed. Thom-as G. West (Indanapols: Lberty Classcs, 1990) ve Alan Crag Houston, Algernon Sdney and the RepublcanHertage n England and Amerca (Prnceton: Prnceton Unversty Press, 1991).


18/53

25

BRNC BLM

SYASAL BLG ve SYASAL KTDAR

PlatonunSavunma, Crito ve Devleti

Siyase elseesi Eski Yunanda balar. Hata poliika ve elsee kelimeleri bileEski Yunancadan remiir. Poliike, Yunan keninin (polis) ilerini arrr.

Philosophia edeb olarak bilgelik ak demekir. phesiz, siyasein arihi, anik Yu-nandan ok daha eskidir. Eski Msr, Mezopoamya, hata gebe a Devri insangruplarnda bile siyasein izlerini bulabiliriz. Ancak, Yunan keninden nce, op-lumsal dzen gelenein rnyd ve bu dzen, bamsz insan muhakemesindenziyade dinsel miler ile aklanyordu. nceki uygarlklarn aksine, Sokraesin ya-

ad Aina, yurtalarndan dzeni kurmak ve srdrmek iin kamusal ilerle ilgilimzakereler yapmalarn alep ediyordu. Ainada yaamn merkezi agora idi. Bukamusal alanda yurtalar, siyasal meseleleri arrlard. Sonua, Aina, rasyonelsiyasal dncenin doduu yerdir.1

M 5. Yzylda Yunan kenleri, zellikle de Aina, insanlk arihinin en yksekzirvelerinden birine ulam. Yunanllar, bu yzyln ilk yarsn Pers mparaorlu-u ile yaplan savalarn ehdidi alnda geirdi. Ama M 449 ylnda Persler kar-

snda kazandklar zaer Yunanllarn, kimi arihiler arandan Perikles a ola-rak adlandrdklar dnem boyunca gelimelerini salamr. Bazlarnn iddiasnagre, bu gelimenin sonucunda Yunanllarn sana, iir, arih, elsee ve siyasetekiklrel mkemmellikleri arih boyunca hibir zaman alamamr.


19/53

26 Larry Arnhart

Plaon (M 427-347), Aina ile Spara arasnda yaplan ve Aina iin elakelesonulanan Peleponez Savann (M 431-404) balamasndan birka yl ncedomuur. Plaonun lm arihinde ise Aina, knn son nokasna iyice

yaklam. Plaonun lmnden birka yl sonra da Aina, Makedonlar aran-dan ehedildi.

Plaonun yaad dnemde Ainallar, radikal demokralardan radikal oligariyisavunan kiilere kadar birok paraya blnm. m ana siyasal gruplar ailesin-de emsil edildiinden Plaon, kk yaa birok siyasal armaya ahi olmuur.Plaonun siyasal eylemleri, Syracusedaki siyasal liderlerden Dion ile olan arkada-lndan dolay, Sicilyada belirginlemiir. Bir danman olarak Sicilyann siyasal

yaamn ekillendirmek isemi, ancak baarl olamamr.Plaonun Sokraes (M 470 399) ile yap konumalar hayan, dier her

eyden daha azla ekilemiir. Plaon Akademiyi kurarak Sokraesin almalarngenilemiir. Akademi, MS 6. Yzyla kadar, bir yksek renim merkezi olarakkalmr. Ba niversieleri baz konularda bugn hl Akademinin mredanakip emekedir.

Plaonun yazlarnn nemli bir ksm, Sokraesin ana karaker olarak yer ald

diyaloglardan oluur.2 Yani Sokraesin yaam Plaon elseesi iin ok nemlidir.Plaonun eserlerindeki ana ema, Aina siyasei ile Sokraes elseesi arasndaki a-madr. Bu ama da Sokraesin MS 399daki durumas ve idamnda amamenaa kmr.

A. Sokratesin Durumasndan karlacak Siyasal Ders Nedir?

Bu soruyu, siyasal yaamn doasnda yer alan dier birok soruyu ele almadan an-lamak mmkn deildir. Sokraes, insan iin en iyi yaam arznn ne olduunu bil-

meyi arzulayan bireyi rnekler. Bylesi bir kii, onun arayn desekler nielikekisiyasal dzenlemeleri ercih edecekir. Bu kii, bir dereceye kadar bn insanlemsil emekedir. Hepimiz mmkn olan en s dzeyde amin edici bir yaamnpeinde deil miyiz? Ve bunun sonucunda siyasal yaammz, bize bu araymzdane kadar desek olduu asndan deerlendirmiyor muyuz? Bundan dolay Ame-rikallar, dil bir yneimin emel amacn mululuk araylarn emina alnaalmak olarak anmlamay, mulak doru olarak grrler. Ama bu nasl gereklei-

rilecekir? Kimileri, siyasal opluluun yurtalarnn yaamlarn, orak bir iyi ya-am sandardna gre biimlendirmesi gerekirdiini belirirler. Ancak, insanolugvenilir bir iyilik sandard keedebilir mi? Hata keese bile, siyasei bylesi biremel zerine kurmak mmkn mdr? Meselenin kar aranda bulunanlar ise,

yneimin en iyi ekilde mululuk arayn deseklemesi ve halk (dierlerine zarar


20/53

Brnc Blm: Syasal Blg ve Syasal ktdar - Platon 27

vermedikleri srece) kendi kiisel iyi yaam grlerine gre yaamalar iin zgrbrakmas gerekiini belirirler.

nsanolunun akl ile keedebilecei mulak iyilik sandarlarnn olamayaca,bundan dolay insanlarn kendi ercih etikleri ahlk kavramlar ve ilkeler ne olur-sa olsun, onlara gre yaamak iin zgr olmalar gerekii ileri srlebilir. Amaahlk mulaklar yoksa, insan zgrl nasl ahlk mulak olarak hakllarla-

bilir? nsan zgrln Doa Kanunlar ile emellendirilmi mulak bir deerolarak savunmakszn zgr oplum mmkn mdr?

Sokraesin durumas, bizi birbirleriyle sk ilikisi olan kiap boyunca da yeralan iki dnce silsilesi zerine dnmeye sevk eder. Ainann nde gelen baz

vaandalar Sokraesi kendi siyasal yaamlar iin bir ehdi olarak gryorlard.Bunun ek nedeni, hemehrileriyle en iyi yaam arzna ilikin ikirleri arma-sdr. Balanga, else ikirlerin siyasete ne ii olabilir, diyebiliriz. Her siyasalopluluk, orak ikirleri sorgulayan kii siyasal bir ehdi olsun diye mi iyi yaamailikin paylalm ikirlere dayanr? Dier bir deyile, zgrl benimseyen birsiyasal opluluk, Sokraes gibi biri siyasal adan ehlikeli olarak alglanmasn diye

yurtalarna herhangi bir orak iyi sandard dayamakan kanabilir mi?

Bu durum bizi ikinci sorgulama silsilesine ynelir. Bir vaandan bireysel mu-luluk araynn siyasal yaamla ne ilgisi vardr? Ainallar bir bireyin yaamndakimululuk ile siyasal opluluun mululuunu i ieymi gibi gryorlard. Ancak,

bireyler zel yaamlarnda siyasal kayglardan zgr olsunlar diye, siyasei, yaa-mn snrl bir alan ile kslamak iin opluluk ile bireyleri birbirlerinden ayrmakmmkn mdr? in uha, Sokraesin durumasnda oraya kan bu sorulararanlar Sokraesin daha dorusu Plaonun Sokraesinin bu meselelerdeam olarak nerede durduu konusunda da hemikir deillerdir.

Bizim ek isediimiz Sokraesin ne dediini kavramak deil, ayn zamandaPlaonun dncelerini de anlamakr. Plaon, kendi diyaloglarnda hibir zamankonuurulmad iin bu i hayli zordur. Diyaloglarnda Plaonun dncelerinikeemeye abalamak, Sheakspearein oyunlarnda onun ne dndn bulma-

ya benzer. Oraya k iyarovar balamda, her iade zerinde dnmek gere-kir. Bu kii, bu balamda neden bunu sylemiir sorusu sorulmaldr. Genel olarak

belirildii gibi, dogmaiklik ve soyulukan uzak duran bir ilozo olarak Plaonun

yaz arznda onun dnceleri, dramaize edilmi diyaloglarn somu eylemleriaraclyla nakledilir. Bundan dolay, unu vurgulamalym: Bu ksa girie yapaca-mz Plaon diyaloglarnn belirli eerrualarnn daha derinden incelenmesinin

yerini hibir ey alamaz. Bu nemli nokay unumadan, Plaonun Sokraesin Sa-vunmas adl eserine dnelim ve sorduumuz sorular ele alalm.


21/53

28 Larry Arnhart

Ainal jri yelerinin Sokraes ile urarken nlerinde en az seenek vard. Amaonlar sonunda onu susurmay ercih etiler. Bu ercihin alernaii olarak Ainann

yaam arzn, Sokraesin dileklerine uygun bir ekilde, deiirebilirlerdi. Ya daSokraesi ho grme ynnde aba sar edebilirlerdi. Birok modern Savunma oku-

yucusu, Plaonun da onaylayaca bu son ercihin en iyisi olacan iddia emekedir.Aslnda John Suar Mill, On Libery (Hrriye sne) adl eserinde Sokraes davasn;mulak iade zgrlne izin verilmemesinden doan ehlikelerin ak bir gsergesiolarak ele almr.3 Bunun yannda, Savunmay bu ekilde okuyanlar Sokraesi, sabihakika ve ahlk normlarnn olup olmadndan phe duyan ve bu yzden de ken-inin geleneksel dogmaizmine bakaldran bir rlaivis olarak grebilir. Bu bak a-

sndan Sokraes, opluluun herhangi bir snrlamas olmadan, herkesin isedii gibikonuuu ve zgrce dnd bir ak oplumun savunucusu olarak oraya kar.

Plaonun Sokraes durumas anlamnda, bu gr desekleyen kan nedir?Sokraes, dnemindeki liderlere, sandklar gibi bilge olmadklar iin bakaldr-mr. Sokraes en azndan hibir ey bilmediini bildiini iade ederek, onlardandaha bilge olduu iddiasndadr (Savunma 21a 22e). Kendi zamannn genel ola-rak kabul gren ahlk ve din inanlarn sorgulamakla Sokraes, geleneklere ba-kaldrmaya isekli olan genlerin dikkaini ekmiir. Bunun sonunda birok kiiSokraesi, genleri yozlaran biri olarak grmeye balamr. m bunlardan,Sokraesin Ainallardan, ne kadar sarsc ve yeni olsalar da, grlerine hogrgsermelerini isedii sonucunu karabiliriz.

Dier yandan Sokraesin gereke hi de hogrl olmayan bir duru sergiledi-i de sylenebilir. Bilge olduklarn dnenlerin bilge olmadklarn iddia emek

ve de hibir ey bilmediini bilmek asndan kendisini bilge olarak grmek, r-l olarak, bilmenin ne demek olduunu bilme iddiasdr. Bu da demekir ki, ken-

dinin ve dierlerinin cehaleini belirlemede kendine bu kadar gvenebilmesi iinSokraesin, bilgisinden ve hakika sandarlarndan emin olmas gerekir. Bilgelikaray ile beraber, bilge grnen kiilerin iddialarn mesnesiz olarak gsermek,

birilerinin bilgeliin ne olduunu bildiini arz emekir (17a-b, 22c-e).

Sokraesin bir dier iddias da, am olarak bilgelie ship olmad hlde bilge-lik araynn en yce insan aaliye olduunu bilme iddiasdr. Sokraes bunu ennemli sorunun cevab olarak grmekedir: nsanolu iin en iyi yaam nedir? Bu

sorunun cevabn bilen biri olarak Sokraes, kendilerini emel yaam sorular ze-rine eekkr emek yerine para, madd rahalk ve sosyal saye adam Ainallarknar (30a b; 36b). Bunu yaparken de Ainallarn onu ho grmesini neredeyseimknszlarr. nk o zgrln, Ainann yaam arzn dnrme y-nnde kullanmaya devam edecei konusunda srar eder (28e-30b, 37e-38b).


22/53


Ainal jri yeleri, opluluklarnn varlnn, insan yaamnn amacna ilikinbelli bal orak kabul grm inanlara baml olduunu dnmekedirler. Buinanlar arasnda da insanlarla ilikilerinde anrlar zel bir neme shipir. Bun-dan dolay yeler, opluluklarn koruma adna Sokraesin genel ikirleri sorgu-lamasna izin veremezler (Sokraesin yk dnlen kanaalerin ne olduunugrmek iin, 18b, 19b, 23d ve 24bdeki eili sulamalar karlarn).

Sokraes halkla, iyi ve kye ilikin yanl ikirlerin reilmesinin hogr ilekarlanmamas gerekii konusunda hemikirdir. nk yozlam ikirler, insanla-r komularna kar ehlikeli yapar (25c-26a). Bir opluluun sal, yurtalarnndavran meselelerine ilikin doru ikirlere ship olmalarna baldr. Sokraesin

asl srar ise, kiinin kendi kendini rasyonel olarak sorgulamasnn ve incelemesi-nin byk nemi olduunu remek yoluyla hemehrilerini dzelmek ynn-dedir. Sokraese gre yozlamann asl kayna, insann her eyden nce reah vesa aramas gerekii eklindeki genel kabul grm inanr. Ksaca bazlarnniddiasnn aksine, Sokraes, ak oplum savunusundan uzakr, ilozoarn ka ge-leneklerine uygun olarak kamuoyunu ekillendirdii ve yine bu ilozoarca yne-ilen kapal bir oplumu savunmakadr.4

Bu nokada Crio diyalouna dnmeliyiz. Bu diyalogda Sokraes, bir yurtaneylem ve ikir zgrlnn yasalarca dil olarak nasl snrlanabilecei meselesiniele almr.

B. Bir Yurtta Yasalara Uymakla Ne Kadar Ykmldr?

lk baka, Sokraesin bu soruya Savunmada verdii cevap ile Criodaki cevab-nn eliii dnlebilir. Sokraes, durumasnda, Ainal yekililerce emredildiihlde else konumalar brakmay reddemiir; daha sonralar, idamn bekler-

ken Crioda yasalarn kendisini irar ememekle ykml kldn belirmiir.dil olmayan sradan yasal bir emre direnirken bile, Sokraes, baka alardan, hlyasalara bidir. Daha genel nielikeki soru, insan olarak arzularmz ile, yurtaolarak ykmllklerimizi nasl uzlaracamzdr.

Criodaki armann ilk yarsnda Sokraes, davranlarn, yaygn kanaalerinesine geen rasyonel bir sandarda gre gerekleirmenin mcadelesini verdi-ini iade eder. Gereke doru ve yanl olan ey, insanlarn ounun doru ya

da yanl olarak dndkleri ey olmak zorunda deildir. Yaygn kanaaleri gve-nilmez yapan nedir? Sokraesin bavurduu norm am olarak nedir? Bu sorularndoyurucu cevaplarna ulamak iin, Plaonun bu ve dier diyaloglarnn dikkali

bir biimde okunmas gereklidir. Biz ise burada Sokraesin imalarndan baz me-reddi sonular karabiliriz.


23/53

30 Larry Arnhart

Birok kimse, duruma esnasnda Sokraesin idama mahkm edilmeken kork-mamasna armr. Hl insanlar, yaamn kurarmak iin Sokraesin irar e-meye almamasna armakadr. nsanlarn ou iin, lm, klklerin en k-s olduundan, ne pahasna olursa olsun saknlmas gereken bir eydir. Ancak,Sokraesin bak ana gre, nemli olan sadece yaamak deil, iyi yaamakr.Sokraes soylu bir lm, haysiyesiz bir yaama ercih emiir. Sokraes, genelde

bedenin muhaazasn ve rahaln n plnda uan insanlarn oundan ayrlr.Sokraes iin asl nemli olan, zihindir. Zira insann kendini ve dnyasn anlama-sndaki ayr edici insan kapasie zihindir. Sokraese gre en byk klk, lmdeil, insann kendini kandrmasdr5

Bir Ainalnn buna epkisi ne olabilir? phesiz ki, zihnin geliirilebilmesi iin,yaamn bedensel ihiyalarnn amini, bir nkouldur. Enelekel bir yaamnpeinde olan herkes, reah iinde olmasa da, iziksel gvenliini salayan oplulua

borludur. Enelekel aaliyei mmkn klan bu iziksel gvenlikir. Bu opluluk-lar, ilozoarn sadece bedensel gvenliklerini salamakla kalmazlar, onlara eiimde verirler. Bu adan, Sokraes bile, byk lde, yksek klr, gvenlik ve z-grl bnyesinde birleirebilmi olan nadir bir yapnn rndr. Ainal bir va-

ansever, Sokraesen onun else yaamn mmkn klan bu kene hak etii kar-l vermesini alep edebilir. Hata Sokraesi Aina geleneklerine bakaldrmaya

ynlendiren enelekel bamszlk da ona, Aina eiimi arandan alanmr.

Sokraes, m bu iddialar, ihml emek bir yana, Crioya, kamakan ziyadebelirlenmi cezasnn kabul eme nedenleri olarak sunar. Sokraes Criodan, eerAina yasalar konuabilseydi onlara neler syleyebileceklerini dnmesini iser(50a-b). Yasalar konuabilselerdi, eer yurtalar yasal kararlar hkmsz klmak

asndan zgr olsalard, ken, varln devam etiremezdi diyerek, irar eebb-sne kar karlard. Sokraesin buna cevab, kendisiyle ilgili kararn gayr dil ol-duunu syleyerek ve bunu yaparken vaandalarn, kanunlarn dil hkmlerineuymalar gerekse bile, gayri dil hkmlere kar direnme zgrlne/hakknaship olmalar gerekiini im emek eklinde olabilirdi.

Bir hukuk siseminin, verdii kararlara, herhangi bir yurta adlesiz grdiin iaa emeyebilirse bylesi bir sisem ileyebilir mi? Eer yasalarn her nih

karar yasal olarak deiene kadar kabul edilmek zorundaysa bu, adle, yasa yap-clar ve yargla ne derse odur anlamna m gelir? Sokraes, yaad kenin yasalgeleneklerini aan bir adle sandardna bavurduunda daha iyi bir yurta gibidavranm olabilir mi?


24/53


Yasalara aedilen konumalarda Sokraese, doumunun ve eiiminin bu ya-salarca mmkn klnd harlalr. Olgunlua eriiinde Sokraes, mlkn

yanna alarak oray erk emeke zgrd. Sokraesin Ainada kalmas, Ainann,yasalarn ve haya arzn kabul etiini gserir. Bu durum, Sokraesin, zmn birszleme araclyla, Ainann yurtalk koullarna iaa emeyi kabul emesi ola-rak dnlebilir. Ayrca, Aina Sokraese, jri yelerinin ona ynelik isnalarndaadlesiz olduklarn ikna eme rsa da vermiir. Ancak Sokraes, konumunundoas gerei, dil olduuna onlar inandrmay baaramamr (51c).

Bu nokalar aklmzda uarak, ekrar Ainal bir vaanseverin muhemel iddia-larna dnelim. Bir vaansever, dier birok opluluun olabilecei kadar Ainann

da adle ile ilgili meselelerin arlmasna ak olduunu belirerek; aka hibiropluluun emel siyasal meselelerinin sonsuza kadar arlmasna izin veremeye-ceini iddia edebilir. Sokraes mahkemesinde (Savunma 37 a-b) durumunu iadeemek iin kendine yeerli zaman verilmediinden ikayei olmuur. Oysa 70 ya-na kadar yaamasna izin verilmiir. Bu, Ainallarn Sokraese ok uzun bir sresabr gserdikleri eklinde yorumlanabilir.

Sokraes, yasalarn, cezasndan kamann, bir yurta olarak ykmlln ihll

emesi anlamna gelecei yolundaki ezlerine inanm grnmekedir. Bu yzdenSokraes, yaamn en emel sorularyla ilgili sonu gelmez radikal soruurmalara ilo-zoun kendini adamasnn, isikrarl bir siyasal dzen adna en azndan alen olarak

yaplmamas gerekiinde hemikirdir. Ama, Sokraesin bu ynde ikna olmu gzk-mesine ramen, dikkali bir Crio okuyucusu bu durumdan hl phe duyabilir.

Sokraesin, Crio diyalogunun birinci yarsndaki akl yrmesi ile, yasalara a-etii ikinci blmdeki iddialar, birbirinden ayrdn belirmiik. Sokraesin

iadesine gre, yasalarn bnyesindeki kelimeler onu ylesine ekilemiir ki, kar- iddialar dinlemeye dahi ahamml edememekedir (54d). Aslnda bu durumonun, karar verilmeden nce meselenin m boyular masaya yarlmaldr ek-lindeki genel iddias ile elimekedir. Bu adan, Sokraesin, yasalarn reisininCrio ve onun gibiler zerinde iyi ekileri olduu, eklinde bir dnceye shipolmas mmkn olabilir mi? Sokraesin bu reiyi aka kabul emesi, insanla-r Sokraik ilozoarn siyasal bozguncular olmadklar dncesine sevk eder mi?Sokraes daha gen olsayd ya da yllarn verdii elseeyle uraabilecei daha uy-

gun bir ken bulabilseydi, irar plnlarna daha yakn olur muydu?6 Bn kurnaz-lklar aklda umak, menin doru olarak anlalmas iin gereklidir.

arma konusu olan ana soruya dnelim. Bireyin doal amin aray, byle-si bir aray iin gerekli olan koullar emin eden siyasal dzen arandan ne de-


25/53

32 Larry Arnhart

receye kadar snrlandrlabilir? Bunun Bamszlk Bildirgesinde sergilendiinigrmedik mi? nsanolu, insanliini geliirmek iin zorunlu olan haklara, doasgerei shipir. Ancak insanlar, bu haklar emina alna almak iin bir yneime

baml olmak zorundadrlar. Ayrca yneimin ikidarnn nasl rglenecei bi-reyler arandan deil, ounluun yneimi alndaki halk arandan belirlenir.O zaman, yneimin deerlendirilebilmesi iin bavurulabilecek mulak bir adlesandardndan sz edilebilir. Ama bireyler, ileri srdkleri nedenlerin doruluuhususunda halk ikna edemezlerse, bu sandarda bavurarak ynesel icraalarhkmsz gremezler. Herkesi kendi iddialarn deerlendirme asndan zgr

brakarak, isikrarl siyasal bir dzen iin asgar koullar paralamadan bireylerin

ahlk iddialarn siyasal alanda anmak nasl mmkndr?Amerikan arihinde dil olmadn dndkleri yasalara iaasizlik hakk iddia-

sndaki bireyler arandan eili zamanlar da sorulmuur. rnein, Henry DavidToreaunun Sivil aasizlik7 adl almasnda bu rden bir iddia oraya alm-r. Toreau klelii koruyan m yasalara desek vermeyi reddederek klelie karkmr. Kle shiplii alann geniletiini dnd iinde 1846da MeksikaSavana kar bir uum sergilemiir. Bunun zerine, deyecei her verginin do-

layl olarak bu sava desekleyeceini dndnden vergi demeyi reddemi vehapse almr. Toreau, iaasizliini hakllarmak zere; devrim hakknn, ba-r devrimler yapmak erevesinde m bireylere ai olduu, bunun da devrimhakknn kapsamnda yer ald iddiasyla Bamszlk Bildirgesine gnderme yap-mr. Burada bar devrim, hakszla gz yuman yneime iaai reddemek de-mekir. Ona gre, kendisi gibi yneime hi ya da olduka az derecede muha olan,kendi ayaklar snde durabilen bireylerle bunu yapmak olduka kolaydr. Kendiiadesine gre Bu dnyada dahi yneim alnda yaadm ok azla an yokur.8

Sokraes, Toreau ile hemikir olabilir mi? Eminim ki Sokraes de yasalarn e-sinde adle sandarlar olduunu ve bireylerin adlesiz yasalara direnmesi ge-rekiini dnr. Ama daha nce de grdmz gibi Crioda Sokraes de Aina

yasalarna iaae kap aar. Sokraesin yasa ve yneim meselesini Toreauya greok daha cidd biimde ele ald akr.

Toreau umursamaz bir ekilde yneime ihiyac olmadn belirir. Sokraesise Crioda, zihinsel geliiminin, hata Ainallarn ikirlerini sorgulama yeenei-

nin, Aina klrnn rn olduunu harlar. Bu durum kendi bana Sokraesi,yasaya saygl olmas iin ykml klar. Toreauya da enelekel yaamnn,Amerikann klrel yaam arandan beslendii harlalmal mdr? Amerikannbireyselci ruhunun emel zelliklerinden biri de, Amerikallarn Ainallara gre,


26/53


bireysel yaam siyasal yaamdan ayrmaya daha meyilli olmalardr. Toreau gibiAmerikallar, Ainallarn bireysel zgrl akdir emede baarsz olduunu sy-leyebilirler. Ainallar da, Amerikallarn, iyi yaamn uygar bir oplulukaki yaama

baml olduunu akdir emede baarsz olduklarn belirerek karlk verebilirler.

Sokraes ile Toreaunun grleri arasndaki arkllklar ne olursa olsun, emelsorun ayndr. Yurtalar yaamlarn gvence alna alan siyasal dzene olan y-kmlklerini yerine geirirken, ahlk yarg bamszlklarn nasl srdrebilirler?Marin Luher King. Jr., 1963 ylnda yazdLeter From Birmingham Jail (Birming-ham Hapishanesinden Mekup) adyla bilinen mekubunda ayn meseleyi dikkaekmiir. Irk ayrmn proeso eden yasad aaliyelerini hakllarmak zere u

aklamay yapmr:Bireyler esanelerin ve yar dorularn balarndan kurulsunlar diye,Sokraesin hissetii gibi zihinde bir gerilim yaramak zorunludur ... insa-nolunun, nyarg ve rkln karanlk derinliklerinden kurulmasna yar-dmc olacak nielike bu rden bir gerilim yaramamz iin idde barndr-mayan a sineklerine olan ihiya grmeliyiz.9

Ancak Sokraes, bireylerin esaneler ve yar dorulardan kurulmalarn emin

emek iin ne yapmak zorundayd? Sokraes zaman zaman Aina iin en iyi ceva-bn kendi gibi bir ilozo arandan ynelilmesi olduunu belirmiir. O zamaninsanlar iin neyin iyi olduuna dir geleneksel ikirler ile yneilmek yerine Aina,ilozoun insan doasna ai gerekleri kavramasna gre dzenlenip, yneilmeli-dir. Ancak Sokraesin bildii ek eyin hibir ey bilmedii eklindeki iira (dahaziyade kendisiyle iihar emesi), ilozo bir yneicinin geleneksel nielikeki siya-sal ikirlerin yerini alabilecek ne bir akm ikirleri olup olmad phesini dou-rur. Sokraesi bir yneici iin, en sninsan aaliye olarak sonu gelmez else

aray beslemeyi ek norm olarak grmesi yeerli olacak mdr? Bu ve bunun gibisorular bizi, else bilgelik ile siyasal yneimi birleirmenin zorluklarn akaoraya koyan Plaonun Republic (Devle)adl eserine grr.

C. Adleti Tanmlamada Fikirlerden Bilgiye Nasl Geeriz?

Sokraes, Ainay yneen genel kabul grm ikirlere meydan okur. Sokraesinaray belli bir opluluun geleneklerinden kan siyasal adle anm ymnndedeil; insan doasnn evrensel ve deimez ilkelerinden doan adle ynndedir.Neden byle bir araya girdiini anlayabiliriz. Hepimiz arkl insanlarn adleeilikin arkl grleri olduuna dikka emiizdir. Bu arkllklar, zellikle ayn kl-rel gelenee ai olmayan insanlar arasnda aikrdr. Bu durum bizi, evrensel biradle sandard olup olmad ya da birilerinin adle kavramlarmasnn sadece


27/53

34 Larry Arnhart

onun yeiirilme arznn rn olup olmadn dnmeye sevk eder. Evrenseladle anmn nerede aramalyz? Eer Sokraesi rehber edinirsek ncelikle ama-

y isediimiz yaygn adle grleri ile balamamz gerekir.10 Sokraesin adlearay, insanlara adle hakknda ne dndklerini sormakla balar. Herkes busoruyu kendi karakerini yansacak biimde cevaplar. Herhangi birinin verdii ilkcevapla yeinmeyen Sokraes, bir dizi soruyla devam eder. nk Sokraese green zenli bilgi, insanlar arasndaki yaygn kanaa nieliindeki ikirlerin arndrl-masndan sonra kar. Bundan dolay, Plaon diyaloglarnn okuyucusu, eer her

bir konumadaki iyarovari ayrnlarn izini dikkalice srmezse ne olup bitii-ni anladndan emin olamaz. Burada, bunun hepsini yapamayz. Ama en azndan

Sokraesin gr kiilerin ikirleri ile nasl aln gseren birka ereiizlenim edinmek zere,DevleBirinci Kiapan birka pasaja gz aabiliriz.

Devlee karmza kan ilk adle gr Cephalusundur. Ona gre adle, ha-kikain sylenmesi ve birinden dn alnan bir eyin geri verilmesidir (381a-d).Birok insan bu sradan gr benimsedii iin Sokraes buradan balar. Sokra-es, Cephalusun yap adle anmn amamen reddemez ama onun anm-nn geerli olmayaca bir durumu rnek sunar. Bir adam arkadandan silhndn alr. Ancak silh veren kii sarho ya da kaas karkken silhn geri iser.Eer silh dn alan kii, arkadann akl bana gelinceye kadar silh geri ver-meyi reddeder ve arkadan kandrrsa, bu dil bir davran olacakr. Bu rnek-en hemen sonra Cephalus, Sokraesin hakl olduunu grr. Sonua Sokraes,Cephalusun adlee ilikin grlerinin elikili olduunu gsermiir.

Ancak buradaki emel sorun, Cephalusun adle anmn, neden Sokraesin be-lirtii durumu da kapsayacak ekilde genilemeye iseksiz oluudur. Bu belki deCephalusun baz hrszlk ve yalan syleme vakalarndaki adlein doruluunu ka-

bul emedeki anlalabilir eredddnn bir sonucudur. Bu ayn zamanda, Sokraesinneden genleri yozlaran biri olarak alglandn gsermeye yardmc olur. Cepha-lus era ocuklaryla evrili saygn, yal bir adamdr. Cephalus ocuklarna, adlei,doruyu sylemek ve borcu demekir drslk en iyi siyasadr eklinde -reerek onlara, ebeveyn bilgeliini gsermek isemekedir. Sokraes ise onu, bazenalmann ve yalan sylemeni dil olduunu iira emesi iin zorlamakadr. ByleceSokraes ocuklara, asavvur edilebilecek her durumda onlarn adle anlay ileme-

yecei iin, babalarnn geleneksel ahlk dsurlarnn mulak olmadn gserir.

Cephalus ocuklarna, genel kurallarn ilemedii isisna durumlar dnme-den, sradan ahlk kurallara alkanlk olarak iaa emelerini onlara remeninen iyisi olduunu dnmekedir. Sadece herhangi ecrbe shibi biri gibi o da,kurallarn isisnalar olduunu bilmekedir. Ama dikkaleri bu isisnalara ekme


28/53


konusunda ereddldr. Sokraesin yaklamndan doabilecek zorluklar d-nelim. Sokraes birilerinin maln geri vermenin, mallarn her zaman bilgece kul-lanmadklar iin, zararl olabileceine inanr. Cephalusun bu durumu, ulu oradoru kabul emedeki iseksizlii de anlalabilir bir ereddtr. Sokraes insanlariin en iyisinin; bilge arandan belirlenen, uygun olarak kullanabilecek mikardamal olacan ima eder. nsan, onun iin iyinin ne olduunu bilemezse, arkadala-rna iyilik yapamaz. Bunu bilmek de insanlar iin neyin iyi olduunu, olduu gibi

bilmeyi gerekirir. Bu da ilozo-krallara olan ihiyacn nermesidir.

Sokraes erei olarak adlei, arkadalara iyilik yapmak olarak iade eder. Ne-den sadece arkadalara? Neden m insanlara deil? Burada sann dn har-

lamamz gerekir: bizi sevenleri sevmemiz kolay olsa da, asl byk baar dman-larmz bile sevmemizdir (Mathew 5: 43-48). Arkadalarmza iyilik yapmakanholanrz nk arkadalk die dokunur bir eydir. Yani devimiz ile karmzakmakadr. Bir Hrisiyan olarak cenne gibi bir dl beklenimiz yoksa, arka-damz olmayanlara, zellikle de dmanlarmza yardm emek gibi bir gdmzde olmaz. Sokraes Hrisiyan vahyinin nimelerinden aydalanmadndan, Hris-iyan inancnn gdlerini kendine dayanak yapamaz. Bundan dolay Sokraesiadlein nih olarak kiisel kara dayand sonucunu mu karmalyz?

Polemarchus, Sokraesin nerisini dikkae alr ve adlei, arkadalara iyilik,dmanlara da klk yapmak olarak anmlar (332 d). Sokraes bu anma ver-dii cevaplardan birinde, gerek arkadalar anmann zorluunu iade eder. Bizeiyi gibi grnenler hakikaen byle olmayabilirler; ya da bize kar gereken iyiolanlar byleymi gibi grnmeyebilirler (334c). Sonua Sokraes,Devlein anaemalarndan birini oraya koymakadr: grnen geree, ikirden bilgiye ge-iin nemi. Sokraes, iyi harekein hakik bilgiye olan bamlln iare eder.

Uygun eylem iin insanlarn neye benzediini, her biri iin en uygunun ne olduu-nu bilmemiz gerekir. Orak ahlk grlerin alkanlk olarak kabul edilmesi, bur bilgiden yoksundur. Ancak bu grler hakikai yansr ve bundan dolay daelse soruurmann balang nokasn oluurmaldrlar. Bylece Sokraesenhakikaen dil olann bilgisini nasl elde edeceimizi gsermesini ekrar isemekdurumundayz. Hata bazlarmz, siyasein ac gereklerinde uygulanmas mm-kn olmayan adle idealinden bahseden Sokraesi bir oy olarak grebilir. AslndaTrasymachus ile olan diyalogu am da bu iddiay reddemekedir.

Trasymachusun iddiasna gemeden onun esini kabaran eyin ne olduu-nu bilmemiz gerekir. Sokraes, adle, arkadalara yardm emek demekir iddia-snda hakl iken; Polemarchusu dmanlara klk yapmakr iddiasnn yanlolduuna ikna eder. dil kii kimseye klk yapmaz (335a-336a). phesiz d-


29/53

36 Larry Arnhart

man incimeken saknmak, hl, Hrisiyan dman sevme devinden oldukauzakr. Byle olsa da insanlarn kendilerini dmanlarna zarar vermeken am an-lamyla saknabilmeleri, olduka gerek d grnmekedir. Herhangi bir lkeniniyi yurta, savaa bu lkenin dmanlarn incime iseinde olmamal mdr? Yada Sokraes hakikaen dil olan kiinin bir pasiis olduunu mu sylemekedir?Sokraes burada ve daha sonra beimledii dncesinin en iyi ken olacan imaemesine ramen, askerlerin kendi yurtalarna kar nezakeli, dmanlara karise gaddarca davranmalar ynnde eiilmeleri gerekiini belirir (375c). Varmgibi grnen bu eliki bizi olduka ilgilendirmekedir. nk bu eliki,Devlein

yorumundaki genel bir sorunu oraya koymakadr.

Baz okuyucular Sokraesin, genellikle ahlk uumunun sradan kurallarnineyen savan ac gerekleri gibi siyasal yaamn naho zorunluluklarn gr-meyecek kadar idealis olduunu dnrler. Machiavelli gibi dnrler, eski si-

yase elseecilerini, g ve sahekarla dayanan siyasein haysiyesiz gerekliinimkemmel biimde oraya koyan sava gz ard emeleri nedeniyle eleirirler.

Ancak SokraesDevlein birok blmnde siyasein ser zorunluluklarna ilikindnsz bir Makyevelis uum aknr. Belki de Sokraesin bunu yapmakaki ni-

yei, iyi askerler yeiirme meselesinde olduu gibi, nezake ile gaddarln birle-irilmesine olan siyasal ihiyac remekir. Siyasal nderlik, k niyeli olmadanmerhamesiz olma yeeneini gerekirir.

Bu durum bizim, Sokraesin Devlein balarnda, neden dmanlara zarar ver-menin karsnda dururken, sonralar en iyi kenin bile dmanlar ile savamakzorunda kalabileceini kabul emesini anlamamza yardmc olur. Sava zorunluolmasna ramen, herkes onu zorunlu bir er, k olarak grmelidir. Bu uum,mmkn olduka gereki dzeyde yumuamay besler, ayrca saldrlar karsndasavunma kapasiesini zayamadan, saldrgan ve emperyalis nielikeki savala-r caydrr. (Bu konumalar yaplmadan hemen nce Ainann, Spara arandankarlan emperyalis bir savaa yenilmi olduu unuulmamaldr.) SokraesinMakyevelis olmadan Machiavellinin bildii her eyi bilmesi mmkn mdr?Eer yleyse, Sokraes Machiavellinin bilmedii neyi bilmekedir?

Bu sorular nasl cevaplayacamza ilikin baz ipular, Sokraesin Makyevelisarkada olan Trasymachus ile yap armada yer alr. Trasymachusun syle-

dii her ey soislerin karakerisik reilerinin emsilidir. Soisler kenten keneseyaha eden remenlerdi. Bunlar ne kavuuran zellikleri, oraya srdklerineden ne olursa olsun savunmak zere, insanlara reorii kullanmay remele-riydi. Machiavelli gibi, soisler de am anlamyla olmasalar da ilkesiz insanlard.


30/53


Soisler para iin insanlara, siyasal ikidar bencil amalar iin nasl ele geirip,kullanacaklarn reirlerdi.11 Bundan dolay Sokraes Trasymachusun karsnakarken adlei, basie glnn kar olarak anmlayan ve bugn siyasal realisolarak adlandrabileceimiz bir kii ile uramak zorunda kalmr.

D. Adlet Gl Olann karna mdr?

Trasymachus, siyasal yneimi elde edecek kadar gl olan herkesin adle ku-rallarn kendi bencil karlarn besleyecek ekilde dike edecei hususunda srar-ldr (338c-339a). Trasymachusa gre insanlar, bencil rekabei uum asndanylesine blnmlerdir ki, herkes, her rsata dierini smrme niyeindedir.

Bundan dolay da gerek adle varolmaz (344a-344c). Adle olarak dnleney gereke, uyruklarn smren ve bunu adle olarak adlandran yneiminelindeki adlesizlik aracdr. Aslnda, paay kurarabileceklerini dnseler,adlesizlik m yneimlerin ercihi olurdu. Ancak yneicilerin sadece birka bueksii olmayan, adlesizlie ynelik insan arzuyu amin edebilecek kadar gl

ve zekidir; onlar da zorba olurlar. Adle, yneiciler her ne diyorsa odur ve klkdeiirse de m yneiciler, yneilenler pahasna kendi menaaleri iin yne-meleri anlamnda zorbadrlar. Bundan dolay adle, gl olann menaaidir.

Sokraes, Cephalus ve Polemarchusa yap gibi, Trasymachusu da sorgular.Sokraes, zellikle eylerin gereken nasl olduunun bilgisinden ziyade, nasl g-rndklerine ilikin sal ikirlere dayal adle kavramlarmasndan oraya kan so-runlar erevesinde, Trasymachusa sorular ynelir (339c-340c). Trasymachusagre adle, yneicilerin buyurduklar her ne ise onu yapmakr; yneiciler ise herzaman kendi karlarna hizme eden ne ise onu buyururlar. Ancak yneiciler ken-di karlar hakknda yanldklarnda ve aslnda yneici kesime zarar dokunacak

bir eyi uyruklarna emrederlerse ne olur? Byle bir durumda, uyruklar emirlereiaa ederek, aslnda yneicilerin karlarna hizme ememi olacaklardr. Byle-ce Trasymachusun adlei, yneicilerin m emirlerine iaa emek ve bu yolla,kendi karlarn beslemek olarak anmlamas elikiye der. Ancak Trasymac-hus iddiasn, eksiksiz kavraya ship yneici hibir zaman yanl yapmaz, ek-linde hakllarmaya alr. Yneme sanana ship olma merebesindeki liderlerne yapklarn bilirler; bu liderler, kendi yapklarn yanl anlama derecesi kadarda bu sanatan yoksun olurlar (340d-341a). Bu iddia, Trasymachusun lmcl

yanlna dnr. nk eksiksiz kavraya ship yneici ynemenin mkem-mel bilgisine shipir demek, Sokraesin bu armadan galip kmas iin ihiyaduyduu eyi, ona vermek demekir. nk Sokraese gre, yneim sanann m-kemmel bilgisine uygun nielike davranma ykmll kabul edildiinde, yne-


31/53

38 Larry Arnhart

ici sadece bencil karlarn amin emek iin ynememelidir. Yneim, bir bilgibiimi olarak yneme sanann mkemmelleirilmesini hedeemelidir.

Trasymachusun siyasal yneimi ikidar ile bilginin bileimi gibi sunma abas,onun yneim, zorunlu olarak zorbacadr. Yani yneilenlerin pahasna yneicilerinmenaaine hizme eder. gr ile eliir. Bilgiyi aramak demek, iyiyi aramak de-mekir. Bu da dnen m insanlarn payla hakika sandarlarn ima eder ve so-nua, dierleri ile uzlamaya dayal bir iyi oraya kar. Ancak zorba bakalaryla orakamalar zerinde uzlama yerine, dierlerini ahakkm alna almak iser. Aranmayadeer olan iyilerin dierleriyle i birlii sonucu elde edileceine inanmayan bir zorba,

bilginin peindeki biri olamaz. nk bu bilgi dierleri ile oraklaa elde edilen biriyidir. Zorbalkaki bu eksiklik, kendini yceltii byk zorbalardan biri olarak grenTrasymachusun karakeri dikkae alndnda, daha da belirginleir.

Trasymachus snln gsermek iin Sokraes ile arma yerine nedenonu dvmemiir? Uzla iin m zeminleri reddeden birinin, uzla peinde olmasuarszlk deil midir? Trasymachus, adle hakknda hakikai bildiini ve bu konuzerinde uzlamalar iin Sokraes ve dierlerini ikna emeye abalamakla, iddialariin onlarn onayn isediini aka gsermiir. Gerek bir zorba, kendini d-man olacak kiilerin rzasna baml klar m? Muhemelen Trasymachusa gre,Sokraese yumruu akp enesini kapamak, zorbaln sn ikidarnn daha ne

bir gsergesi olabilirdi. Ancak bu sadece byk bir ekyann ikidarnn gsergesiolurdu ve Trasymachus bununla amin olamazd. Trasymachus neden zorbalsadece bir kabadaynn iziksel gc zerinde kurulmu gibi deil de, yaamn neye

benzediinin gerek bilgisi zerinde kurulmu gibi sunmak isemekedir?

Belki de Trasymachus, zorbaln, zel bir bilgi r gerekiren bir sana oldu-

unu gsermenin karna daha uygun olacan dnmr. Eer yneicileredanman olarak isihdam edilecekse, siyasal hrslar olan kiileri, siyasal ikidarelde emek iin ihiya duyduklar bilginin kendisinde olduuna inandrmaldr.Bu da demekir ki, bilgisiz ikidar eksikir ve bu bizi Sokraes arandan iare edi-len sorunlara grr.

Trasymachusun davranna ilikin bir baka aklama da yledir: kler ken-dilerini zeki, iyileri de oy olarak grmeken holanrlar (bkz. 343a, 348c-d, 349b).

Trasymachus, zorba dncelileri zeki, Sokraes gibilerini ise dnyadan haberi ol-mayan ocuka kiiler olarak grmek iser. Bu armada Sokraes onu yendiinde,neden ok mahup olduunu aklar (350d). Trasymachus iin yenilmek, hataaka basrlmak, Sokraesin daha zeki olduu anlamna gelir.


32/53


Adle hakkndaki bir konumaya kalmakla Trasymachus, insan yaamndasal gen ziyade akln yneme roln slenmesi konusunda s kapal da olsahemikirdir. Gerek yneici, yneim sanann mkemmel bilgisiyle ynemeli-dir. iddiasyla Trasymachus, am iade emese de, en iyi siyasal yneim, else

bilgi ile siyasal ikidar birleirebilen yneimdir, eklindeki Sokraesi reiyikabul emiir. Bamszlk Bildirgesindeki benzer dnceyi harlamalyz. DoaKanunlar ve rasyonel sandarlar aikr olarak ele alan imzaclar, siyasal eylemnih olarak ilkelerce ynlendirildii iin, siyasal yneimin gvenilirliliinin de builkelerin makuliyeine dayandn belirlemidir. Her siyasal rejim, derecesi arkl-lamakla beraber, ooriesini srdrmek iin baz adle ilkelerine dayanr.

E. Adlet Doal htiyalarn Giderilmesi midir?

Trasymachus ile yap konumann sonuna doru Sokraes, siyasein adleiamaladn nk adlein insanlarn doal eilimlerini gerekleirmelerini sa-layacak bir koul olduunu iddia emiir. Siyasal yneim, insan doasnn eilikarakerisik eilimlerinin bilgisini rehber edinmelidir. Ayrca, bu eilimlerin amanlamyla nasl amin edilebileceini de bilmesi gerekir. Adlei esis emede en

yksek derecedeki siyasal sandar, siyasal yaamn ana amacn, insan poansiye-

lin gerekleirilmesi olarak grmekir.Sokraesin ne sylediini daha iyi anlayabilmek iin burada kulland iki Yunan-

ca erim zerinde dnmemiz gerekir.Ergon, i, aaliye ya da ilev olarak ercmeedilebilir.Aree ise erdem ya da mkemmellik anlamna gelir. SokraesErgonu her

bir eyin ii (ya da ilevi), kendi bana ne yapabildii ya da dier eylerden neyidaha iyi yapabildiidir. eklinde iade eder. Ayrca, baz ilevler yklenmi her iiniinde bir erdem (ya da mkemmellik) vardr (335a-b). O zaman, bir a iin ayan

krmak k bir eydir deriz. nk bu a doal olarak donald ii gerekle-irememekedir. Ayn nedenden dolay, gzler iin kr olmak k bir eydir dediyebiliriz. yi bir a, iyi koan atr ve iyi gzler, iyi grebilenlerdir. Doal olarak yap-mann k olduu eyleri bilmemiz, iyilik sandarlarna ship olmamz mmknklar. Her bir eydeki erdem, onun iyi yaplmasdr, yani eylemin doasna en uygunekilde yaplmasdr. nsanlarn doalarna en elverili eylemin ne olduunu bilir-sek, siyasal yaam iin insan iyinin ne olduuna ilikin sandarlara ship olabiliriz.

Daha sonraki diyalogda Sokraes, insan ruhunu ehve, evk (can) ve akl diye

blme ayrr. Ve en sn blm olan akln yneiminde bu blmler iyi d-zenlendiinde her bir blmn, en yksek ekinliine ulaacan iddia eder. Diya-loun bu blmnde Sokraes, insan ruhunun ayr edici zellii olarak, rasyonel

biimde enine boyuna dnme araclyla yneme kapasiesini gsererek, bu


33/53

40 Larry Arnhart

iddiasn s kapal bir ekilde ima eder (353d). Bedensel arzular ve aeli duygu-lar asndan dier hayvanlara benzeriz; ama bizi onlardan ayr eden zelliimiz,akleme yeeneimizdir. m bunlardan adlein, akln yneimi alndaki her birkapasienin am anlamyla ekin olduu durumda bireysel ruha varolaca karla-

bilir. Adle, her bir yurtan en bilge olann yneimi alnda dierleri ile yapacai birliinde kendine en uygun olan, en iyi ekilde yap bir opluluka varolur.

Buradaki kili noka, adle ve genelde de iyilik ikrinin, doal eilimlerin doyu-rulmas olarak oraya kmasdr. Bu ikrin am anlamn zmek ve de bu ikrindoru olup olmadna karar vermeye abalamak, bizi birka zor soruyla kar kar-ya geirir. Bu armay, doal adle ve doal hukuk grlerini akla kavuu-

ran Arisoeles ve Aquinasa gelene kadar ereleyebiliriz.

Adlei, insanolunun doal eilimlerinin gerekleirilmesi olarak gren siya-sal hede hakknda ne r bir dnceye ship olmalyz? nsanolunun doada

varolan, bundan dolay da, key ya da insan yapm olmayan ahlk sandarlarkeedebilecei iddia edilmekedir. Doaya ai bu ahlk normlar, insan rnnm yelerince paylalan belli bal ihiyalarda ve eilimlerde iade edilmekedir.am anlamyla insan olabilmemiz iin, doal ihiyalarmz amin ememiz ge-

rekir. Gda, oplumsallama ve eiim bu rden ihiyalarn rnekleridir. Yiyecekolmadan hayamz srdremeyiz. Baz oplumsal aaliyeler ve konumay ren-mek gibi zihinsel geliimler olmadan hayamz srdrebiliriz; ama insan olarak

yeimemiz engellenir ve eklen bozulur.

Eer adle doal ihiyalarn karlanmas olarak grlrse, ahlk devlerimizile kiisel karlarmz akr. Yapmamz gereken, eyi yapmak, doal olarak arzu-ladmz eyi yapmakr. Ancak, doal ihiyalarmz ile rz iseklerimiz arasnda

amalar olabilir. Dierlerini kleleirme deil de oplumsal yaam insan gelimeiin gerekli olduundan, oplumsal i birlii her zaman kleleirmeden nemlidir.Byle olsa da, birilerinin insanlar kleleirme hazz, oplumsal ihiyalar ile a-abilir. emel ihiyalarn gerekii gibi gidermek zere bireyler, ihiyalarnn neolduunu ve onlar en iyi ekilde nasl karlayacaklarn anlamak iin akl yrme

ynnde kapasielerini kullanmak zorundadrlar. nsan eilimlerin rasyonel olarakdzenlenmesi, dil bir opluluk iin olduu kadar dil bir birey iin de nemlidir. Bu-rada Bamszlk Bildirgesinin u iddiasn harlamalyz: Doa Kanunlarna gre

herhangi bir dil yneim, dier m insanlarla ei olarak paylalan ihiyalar a-min emek zere, her bir insan iin zorunlu olan koullar emina alna almaldr.

Sokraesin, adlei, akln yneimi alnda doal ihiyalarmzn karlanmaseklinde sunmasnda hakl olduundan emin olabilir miyiz? Bu iddia insan doas-


34/53


nn saduyu ecrbesine mi dayanr? Bazlar, insanlarn nasl davrandklarna ili-kin n yargsz gzlemlerin, Sokraesi reiyi deseklemediini ileri srebilir. n-sanlar ounlukla arzularnda ylesine ukulu ve bencildirler ki, Sokraesin bah-setii adlee ynelik doal eilimden yoksundurlar. Bu bak asndan adle,aralarndaki doal amalar gidermek iin insanlar arandan oluurulmu,

yapay kurallar kmesinden birazck daha azla bir ey olarak grlr. phesiz kiPlaon, Trasymachusa aetii iddialardan da grebileceimiz gibi, bu adle g-rnn amamen arkndayd.Devleeki kinci Kiap banda bu grn bir ba-ka uyarlamas Glaucon ve Adeimanus arandan oraya alr.

F. Adlet Geleneksel Olmaktan Ziyade Doal mdr?Trasymachusun, insanlarn ou, ark edilmedii srece doal olarak adlesizlikyapacaklar iddiasnn Sokraes arandan reddedilmesinden amin olmayan Gla-ucon ve Adeimanus, Trasymachusu iddialar yeniden iade emilerdir. Eeradle doal ise Sokraes, insanlarn doal olarak adlei, sadece adle iin esisemeken duyacaklar hazz kanlamak zorundadr. Oysa insanlarn sradan ikir

ve davranlar bunu yalanlar nielikedir; insanlar ounlukla adlesizlii doalolarak iyi, adlesizliken muzdarip olmay ise k olarak grrler. Ancak, in-

sanlarn ou kendileri adlesizliken muzdarip olmakszn serbese dierlerineadlesizlik yapamayacaklarndan ve de ahamml etikleri adlesizliin elemi, di-erlerine yapklar adlesizliken doan hazdan daha azla olaca iin genellikle

yurtalarn incimeyi yasaklayan yasalar koyacak bir r szleme erevesindeuzlama konusunda iseklidirler. Yasann verdii hkm her ne ise, adle de odur(348e-359b). O zaman adle, doal olmakan ziyade gelenekseldir. nk buanlamda adle, insanlarn doal bencilliklerini idde dolu anariye ynelmeken

alkoymak zere, insan uzlann key bir rndr.Bundan dolay adle sadece, doal kendini koruma arzusu anlamnda doaldr.

Bu arzu insanlar, hukuk arandan alkonmadklarnda oraya kan iddetenkanma iseine ynlendirir. Ancak bu, Sokraesin adle kavramlarmasndanarkldr. Sokraesi adle, doal insan eilimleri doyurur nielike kendi iinde iyi-dir. Trasymachusu adle (Glaucon ve Adeimanus arandan beimlendii gibi)ise sadece insanlarn ercih etii ehveni erdir. nk insanlar adlesizlie maruzkalmadan, doal adlesizlik arzularn amin edemezler. Sokraesi adlein ama-c, en sn kapasiede insan doasn mkemmelleirmek iken, Trasymachusuadle, insan doasnn saldrganln engellemeyi hedeer. Sokraesi adle insa-n daha iyi klarken, Trasymachusu adle sadece bar muhaaza eder.

Documents

Siyasi Dusunce Tarihi Platondan Rawlsa Arnhart