Upload
others
View
1
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Hug- og félagsvísindadeild
Kennaraskor - framhaldsbraut
Skólamál í Skagafirði
Skólastefna
Jón Rúnar Hilmarsson
Meistaraverkefni lagt til fullnaðar M.Ed. gráðu í uppeldis- og kennslufræði við Háskólann
á Akureyri með áherslu á stjórnun menntastofnana.
Júní 2010
ii
Yfirlýsingar
Ég lýsi því hér með yfir að ég er höfundur þessa verkefnis og að það er ágóði eigin
rannsókna
Jón Rúnar Hilmarsson, ha050090
Það staðfestist hér með að verkefni þetta fullnægir að mínum dómi kröfum til
sérsviðsritgerðar til meistaranáms í kennaradeild Háskólans á Akureyri.
Trausti Þorsteinsson, lektor við HA
iii
Ágrip
Verkefni þetta lýtur að því að vinna að stefnumótun sveitarfélagsins Skagafjarðar í
fræðslu- og skólamálum á grundvelli tiltekinnar aðferðafræði og meta hvernig hún
nýtist við gerð skólastefnunnar. Rannsóknarspurningin er því: Á hvern hátt geta
hugmyndir um virkt stefnumótunarferli og árangursstjórnun gagnast við mótun
skólastefnu eins sveitarfélags?
Í verkefninu er unnið að stefnumótun Sveitarfélagsins Skagafjarðar í
skólamálum með þátttöku allra hagsmunaðila fræðslu- og skólamála með það fyrir
augum að móta heildstæða skólastefnu fyrir leik-, grunn- og tónlistarskóla.
Fræðilegi kaflinn leiðir lesandann í gegnum þau þrep sem þarf í aðdraganda og
undirbúningi fyrir stefnumótun sem leiðir til skilgreiningar á hlutverki skóla og
mótun framtíðarsýnar og stefnu sveitarfélagsins í skólamálum á grundvelli
aðferðarfræði um virkt stefnumótunarferli og með útfærslu í stefnu- og skorkort á
grundvelli árangursstjórnunar.
Aðferðafræði starfendarannsókna er nýtt til að leggja mat á einstaka þætti
stefnumótunarferlisins og með þeim hætti lagður grunnur að því að svara
rannsóknarspurningunni.
Þess er vænst að rannsóknin geti veitt öðrum sveitarfélögum upplýsingar um
hvernig standa megi sem best að stefnumótun í skólamálum og upplýsa um kosti og
galla einstakra þátta stefnumótunarferlisins.
Niðurstaða rannsakanda er að virkt stefnumótunarferli gagnast með víðtækri
þátttöku helstu hagsmunaðila skólasamfélagsins við mótun skólastefnu fyrir
sveitarfélagið Skagafjörð. Víðtæk gagnaöflun, stöðugt mat og ígrundun
rannsakanda á þróun verkefnis og eigin starfi á grundvelli starfsendarannsókna
leiðir af sér vinnuferli og afurð í formi metnaðarfullrar, gegnsærrar og raunhæfrar
skólastefnu fyrir Sveitarfélagið Skagafjörð.
iv
Abstract
This research essay is written for the school society in Skagafjörður and its purpose
is to work on and put forward a strategy policy for the educational committee based
on a certain ideology, and to evaluate how well that ideology works during the
process of making the policy. The research question is: In what way can ideas of
active strategy process and performance management help making a school policy
for a community like Skagafjörður?
This project deals with educational policy making for Skagafjörður with the
participation of all stakeholders. The final aim is to develop a comprehensive school
policy for kindergarten, compulsory and music schools.
The academic (theoretical?) chapter will lead the reader through those steps
necessary for the introduction and preparation for policy making leading to a
definition of the role of schools and formation of future vision and policy of the
local government. The project is based on the ideology of active strategy process
laid out in a Balance Scorecard with reference to the ideology of performance
management.
The methodology of action research will be laid out and used to asses and
evaluate individual aspects of the strategy process, thus laying the foundation for
answering the research question.
The goal of this research is to inform other communities and school committees
about how to perform and plan their own educational strategy process along with
informing them about benefits and disadvantages of individual aspects of this
school strategy policy process.
The results of this research essay will show that active strategy process and
performance management with broad participation of major stakeholders of the
educational society will benefit the development of school policy for the
Skagafjörður community. The gathering of broad data, constant evaluation and
reflection on one´s own studies, imagining a possible solution, trying it out,
evaluating it and changing practice in light of the evaluation based on action
research leads to a process and project in the form of an ambitious, transparent and
realistic school policy for the Skagafjörður community.
v
Formáli
Þessi ritgerð er rannsóknarverkefni til fullnaðar meistaraprófs í menntunarfræðum
við Háskólann á Akureyri. Vægi ritgerðar er 30 einingar. Verkefni þetta lýtur að því
að vinna að stefnumótun skólastefnu sveitarfélagsins Skagafjarðar á grundvelli
tiltekinnar aðferðafræði og meta hvernig hún nýtist við gerð skólastefnunnar.
Þetta verkefni tengist bæði vinnunni minni og því sem að mér fannst
áhugaverðast í náminu. Jafnframt sem verkefnið er áhugavert þá á það eftir að koma
að góðum notum í sveitarfélaginu þar sem ég starfa og það er ekki síður mikilvægt.
Ég vil þakka leiðbeinandanum mínum Trausta Þorsteinssyni fyrir góðar ábendingar
meðan á vinnunni stóð. Einnig vil ég þakka eiginkonu minni fyrir þolinmæði og
skilning á námsáráttu minni.
Það er von mín að verkefni mitt verði til þess að efla annars gott skólastarf í
Skagafirði til framtíðar.
Hofsós, 8. maí 2010
Jón Rúnar Hilmarsson
vi
Efnisyfirlit
1 INNGANGUR ........................................................................................................................................ 1
1.1 SKÓLASAMFÉLAGIÐ Í SKAGAFIRÐI ......................................................................................... 3 1.2 UPPBYGGING RITGERÐARINNAR ............................................................................................. 4
2 STEFNUMÓTUN .................................................................................................................................. 6
2.1 VIRKT STEFNUMÓTUNARFERLI ............................................................................................... 8 2.1.1 Greining á stöðu ......................................................................................................... 10 2.1.2 Mótun stefnu ............................................................................................................... 14 2.1.3 Breytingar og aðlögun ................................................................................................ 19 2.1.4 Innleiðsla stefnu ......................................................................................................... 19
3 ÁRANGURSSTJÓRNUN ................................................................................................................... 21
3.1 GRUNNFERLI ÁRANGURSSTJÓRNUNAR .................................................................................. 22 3.1.1 Ávinningur af árangursstjórnun ................................................................................. 23
3.2 ÁRANGURSMAT .................................................................................................................... 24 3.3 STEFNUMIÐAÐ ÁRANGURSMAT ............................................................................................. 25 3.4 VÍDD ..................................................................................................................................... 26
3.4.1 Þjónusta ...................................................................................................................... 26 3.4.2 Fjármál ....................................................................................................................... 26 3.4.3 Innra starf ................................................................................................................... 27 3.4.4 Starfsmenn .................................................................................................................. 27
3.5 HELSTI ÁVINNINGUR SÁ ....................................................................................................... 27 3.6 GRUNDVÖLLUR SÁ ............................................................................................................... 28 3.7 INNLEIÐING SÁ ..................................................................................................................... 29 3.8 MISTÖK VIÐ INNLEIÐINGU SÁ .............................................................................................. 29 3.9 STEFNUKORT ........................................................................................................................ 31
3.9.1 Orsaka- og afleiðingatengsl ....................................................................................... 31 3.10 SKORKORT ....................................................................................................................... 33
3.10.1 Árangursmælikvarðar ............................................................................................ 34 3.10.2 Viðmið ................................................................................................................... 35 3.10.3 Ábyrgðarmaður árangursmælinga ........................................................................ 37 3.10.4 Mat ......................................................................................................................... 37
3.11 SAMANTEKT .................................................................................................................... 37
4 AÐFERÐAFRÆÐI RANNSÓKNAR................................................................................................. 38
4.1 STARFENDARANNSÓKN ........................................................................................................ 38 4.2 FRAMKVÆMD ....................................................................................................................... 40 4.3 GREININGARFERLI ................................................................................................................ 40
4.3.1 Spurningalistakönnun ................................................................................................. 41 4.4 MÓTUN STEFNU .................................................................................................................... 43 4.5 ÞÁTTTAKENDUR Í STEFNUMÓTUNARFERLINU ....................................................................... 45 4.6 SIÐFRÆÐILEG ÁLITAMÁL OG STAÐA MÍN SEM RANNSAKANDI ............................................... 46 4.7 FRAMKVÆMDAÁÆTLUN STEFNUMÓTUNAR ........................................................................... 47
5 NIÐURSTÖÐUR ................................................................................................................................. 48
5.1 GREINING Á STÖÐU ............................................................................................................... 48 5.1.1 SVÓT-greining ........................................................................................................... 48 5.1.2 Fyrirliggjandi gögn .................................................................................................... 50 5.1.3 Spurningalistakönnun ................................................................................................. 52
5.2 STEFNUMÓTUN ..................................................................................................................... 67 5.2.1 Mótun hlutverks og framtíðarsýnar ............................................................................ 67 5.2.2 Mótun stefnuliða ......................................................................................................... 68
5.3 STEFNU- OG SKORKORT ........................................................................................................ 70 5.4 ÉG SEM RANNSAKANDI ......................................................................................................... 71
5.4.1 Framkvæmdaáætlun og stöðugreining ....................................................................... 71
vii
5.4.2 Stefnumótun ................................................................................................................ 74
6 UMRÆÐA ............................................................................................................................................ 78
6.1 GREINING Á STÖÐU ............................................................................................................... 78 6.2 STEFNUMÓTUN ..................................................................................................................... 79 6.3 HLUTVERK OG FRAMTÍÐARSÝN ............................................................................................ 80 6.4 STEFNAN OG MARKMIÐSETNING ........................................................................................... 80 6.5 STEFNUMIÐAÐ ÁRANGURSMAT ............................................................................................. 82 6.6 AÐLÖGUN OG INNLEIÐING .................................................................................................... 83
7 LOKAORÐ .......................................................................................................................................... 84
8 HEIMILDASKRÁ ............................................................................................................................... 85
9 VIÐAUKI ............................................................................................................................................. 90
9.1 SPURNINGALISTI ................................................................................................................... 90 9.2 FRAMKVÆMDA- OG TÍMAÁÆTLUN, ÍTARLEG OG Í GANTT RITI ........................................... 115 9.3 SKILGREININGAR Á HUGTÖKUM .......................................................................................... 117 9.4 UPPLÝSINGAR UM SKÓLANA ............................................................................................... 120
9.4.1 Árskóli, Sauðárkróki ................................................................................................. 120 9.4.2 Varmahlíðarskóli ...................................................................................................... 121 9.4.3 Grunnskólinn Hofsósi og Sólgarðaskóli ................................................................... 122 9.4.4 Grunnskólinn að Hólum ........................................................................................... 125 9.4.5 Tónlistarskóli Skagafjarðar ...................................................................................... 126 9.4.6 Leikskólar ................................................................................................................. 127
9.5 SKÓLASTEFNA SVEITARFÉLAGSINS SKAGAFJARÐAR .......................................................... 129 9.6 STEFNUKORT SKÓLASTEFNUNNAR ...................................................................................... 136 9.7 SKORKORT SKÓLASTEFNUNNAR ......................................................................................... 137
viii
Myndir
Mynd 1: Skagafjörður 3 Mynd 2: Stefnumótunarferlið (Magnús Ívar Guðfinnsson, 2003) 10
Mynd 3: Ferli stefnumótunar með svótgreiningu (Stjórnendavefur, 2004) 11 Mynd 4: Grunnferli árangursstjórnunar (Stjórnendavefur, 2006). 23 Mynd 5: Innleiðing á skorkorti (Kaplan og Norton, 1996). 29 Mynd 6: Dæmi um stefnukort (Fjarðabyggð, 2010) 32 Mynd 7: Skorkort (Kaplan og Norton, 1996) 33
Mynd 8: Skorkort, skilgreiningar á víddum (Kaplan og Norton, 1996). 35 Mynd 9: Tengsl markmiða, mælinga, viðmiða og aðgerða (Reykjavíkurb., 2003). 36 Mynd 10: Ferli Starfendarannsókna (Schmuck, 1997) 39
Töflur
Tafla 1: Skólar í Skagafirði, vorið 2006 ................................................................... 46
Tafla 2: Kostnaðarsamanburður á milli skóla ........................................................... 51
Tafla 3: Starf svarenda í spurningalistakönnun ........................................................ 53 Tafla 4: Stefna sveitarfélagsins í fræðslumálum ...................................................... 53 Tafla 5: Þekking sveitarstjórnarmanna á fræðslumálum .......................................... 54
Tafla 6: Þjónusta skólaskrifstofu .............................................................................. 54 Tafla 7: Leikskólafulltrúi til staðar hjá sveitarfélaginu ............................................ 55
Tafla 8: Sameiginleg innkaup skólanna ................................................................... 56 Tafla 9: Skólinn eftirsóttur vinnustaður sem hefur gæði starfsins að leiðarljósi ...... 56 Tafla 10: Þróunarstarf í skólum ................................................................................ 57
Tafla 11: Aðgangur nemenda að námstækifærum við hæfi hvers og eins ............... 58
Tafla 12: Starf foreldrafélaga í skólum ..................................................................... 58 Tafla 13: Fagmenntun kennara ................................................................................. 59 Tafla 14: Athygli vakin á góðum árangri kennara innan veggja skólans ................. 60
Tafla 15: Athygli vakin á góðum árangri kennara utan veggja skólans ................... 60 Tafla 16: Faglegt sjálfstæði skólans ......................................................................... 61
Tafla 17: Skólahúsnæði og þarfir nemenda ............................................................. 61 Tafla 18: Skólahúsnæði og nútímakröfur um skólastarf........................................... 62
Tafla 19: Námsgögn og –tæki skólans..................................................................... 63 Tafla 20: Skipulag skólalóðarinnar við hæfi nemenda ............................................ 63 Tafla 21: Leiktæki á skólalóð ................................................................................... 64 Tafla 22: Virkt samstarf við Farskólann ................................................................... 65 Tafla 23: Samstarf við KHÍ og HA? ......................................................................... 66
Tafla 24: Skólastarf sambærilegt við það besta á landinu ........................................ 66
1
1 Inngangur
Sveitarfélagið Skagafjörður varð til við sameiningu allra sveitarfélaga í Skagafirði
árið 1998 að undanskildum Akrahreppi. Ýmsar tilfæringar og hagræðingar hafa átt
sér stað í fræðslumálum í hinu nýja sveitarfélagi, skólar m.a. sameinaðir eða lagðir
niður, en fram til þessa þá hefur ekki verið mótuð heildstæð skólastefna þess.
Mótun skólastefnu er viðleitni til að fjalla heildstætt um skólamálin, taka til
allra þátta í skólastarfi sveitrarfélagsins og skyggnast til framtíðar. Skólastefnunni
er ætlað að samræma og samþætta störf skólastiganna, -gerðanna og þeirra aðila
sem að þeim koma. Skólastefnan er því leiðarvísir um skólastarf í Skagafirði.
Markmið skólastefnu sveitarfélagsins Skagafjarðar er að draga fram þau
áhersluatriði í uppeldi og menntun sem samfélagið vill hafa í brennidepli á hverjum
tíma. Þessi atriði skírskota til sögulegrar arfleifðar, hugsunar til framtíðar og
varðveislu siðferðilegs gildismats samfélagsins. Skólastarf þarf að mæta þörfum
nemenda, stuðla að vellíðan þeirra og hamingju til að þau verði eins hæf og
mögulegt er til að takast á við framtíðarverkefni sín og skyldur í síbreytilegu
lýðræðislegu þjóðfélagi.
Eins og víðar eru fræðslu- og uppeldismál umfangsmesti og útgjaldafrekasti
liðurinn í rekstri sveitarfélagsins. Því er mikilvægt að vanda vel til verka á því sviði
og setja fram skýra stefnu þess í málaflokknum.
Allt frá því að sveitarfélögin voru sameinuð undir nafninu Sveitarfélagið
Skagafjörður hafa legið fyrir loforð í aðdraganda kosninga, tillögur og samþykktir í
ráðum og nefndum um gerð skólastefnu en framtaksleysi hefur hamlað gerð hennar
fram að þessu. Í samkomulagi um meirihlutasamstarf Sjálfstæðisflokksins og
Vinstrihreyfingarinnar grænt framboð eftir sveitarstjórnarkosningar 2002 kom
eftirfarandi fram í samstarfssamningi:
„Rekstur og starfsemi skóla og skólaskrifstofu verður skoðuð í heild sinni og
endurmetin með það að markmiði að bæta og hagræða í skólastarfi í héraðinu.
Mörkuð verður skýr menntunar- og skólamálastefna“ (Sveitarfélagið Skagafjörður,
e.d.).
2
Að afloknum síðustu sveitarstjórnarkosningum vorið 2006 var þetta orðað með
öðrum hætti í samkomulagi Framsóknarflokksins og Samfylkingarinnar um myndun
meirihluta í sveitarstjórn:
„Mótuð verður fjölskyldustefna með áherslu m.a. á skólamál, íþrótta- og
æskulýðsmál, málefni eldri borgara, fatlaðra, forvarnir o.fl. “(Sveitarfélagið
Skagafjörður, e.d.).
Aðkoma mín að þessari stefnumótun tengist starfi mínu en haustið 2005 réð ég
mig til starfa sem skólastjóri Grunnskólans Hofsósi og hóf um leið nám við
framhaldsbraut kennaradeildar HA. Ég hef reynt eftir bestu getu að tengja verkefni
námsins við starfið í sveitarfélaginu. Þegar mér varð ljóst að sveitarfélagið hafði
ekki mótað sér heildstæða stefnu í skólamálum þá sá ég augljósan möguleika á
efnisvali í meistararitgerð og afurð sem myndi nýtast sveitarfélaginu og til að auka
gæði skólastarfsins. Í fundargerð fræðslunefndar frá 8.03.2006 kemur fram að
fræðslunefnd samþykkti tilboð mitt og skuldbatt sig til að leggja sitt af mörkum til
að mótun skólastefnunnar gæti orðið að veruleika vorið 2008.
Í lögum um grunnskóla sem voru lögfest 12. júní árið 2008 segir m.a í 5. grein.
„ Rekstur almennra grunnskóla er á ábyrgð og kostnað sveitarfélaga.
Sveitarfélög bera ábyrgð á heildarskipan skólahalds í grunnskólum
sveitarfélagsins, þróun einstakra skóla, húsnæði og búnaði grunnskóla,
sérúrræðum grunnskóla, sérfræðiþjónustu, mati og eftirliti, öflun og miðlun
upplýsinga og á framkvæmd grunnskólastarfs í sveitarfélaginu. Sveitarfélög
setja almenna stefnu um grunnskólahald í sveitarfélaginu og kynna fyrir íbúum
þess“.
Er því ljóst að verkefnið hafði fengið með þessari lagasetningu aukið gildi þar
sem að með henni var sveitarfélögum skylt að setja sér stefnu um skólahald.
Verkefni þetta lýtur að því að vinna að stefnumótun sveitarfélagsins
Skagafjarðar í skóla- og fræðslumálum á grundvelli tiltekinnar aðferðafræði og
meta hvernig hún nýtist við gerð skólastefnunnar. Rannsóknarspurningin er því: Á
hvern hátt geta hugmyndir um virkt stefnumótunarferli og árangursstjórnun
gagnast við mótun skólastefnu eins sveitarfélags? Í verkefninu verður unnið að
stefnumótun Sveitarfélagsins Skagafjarðar í skólamálum og aðferðafræði
starfendarannsókna nýtt til að leggja mat á einstaka þætti stefnumótunarferlisins og
með þeim hætti lagður grunnur að því að svara rannsóknarspurningunni. Þess er
vænst að rannsóknin geti veitt öðrum sveitarfélögum upplýsingar um hvernig standa
3
megi sem best að stefnumótun sinni í skólamálum og upplýsa um kosti og galla
einstakra þátta stefnumótunarferlisins.
1.1 Skólasamfélagið í Skagafirði
Málefni skóla- og fræðslumála falla undir Fjölskyldu- og þjónustusvið
sveitarfélagsins Skagafjarðar. Um hlutverk fræðslunefndar segir m.a.:
Nefndin fer með verkefni grunnskóla skv.
lögum um grunnskóla nr. 66/1997,
verkefni leikskóla skv. lögum um leikskóla
nr. 78/1994, verkefni tónlistarskóla skv.
lögum um stuðning við tónlistarskóla nr.
75/1985, verkefni framhaldsskóla skv.
ákvæðum framhaldsskólalaga nr. 80/1996
auk samstarfs við menntastofnanir,
fullorðinsfræðslu og endurmenntun
(Sveitarfélagið Skagafjörður, 2006).
Mynd 1: Skagafjörður
Á vegum sveitarfélaga í Skagafirði er rekin skólaskrifstofa sem veitir leik-
grunn- og tónlistarskólum ráðgjöf og stuðlar að þróun í skólamálum. Á vegum
skólaskrifstofunnar er veitt ráðgjöf við að greina og leita úrræða vegna mál-
þroskavanda, námsvanda, hegðunarvanda og tilfinningavanda leik- og grunnskóla-
nemenda. Skólaþjónustan sér að hluta til um skipulagningu fræðslufunda og
námskeiða fyrir skólafólk, foreldrafélög og aðra áætlanagerð og þróunarstarf skóla í
Skagafirði.
Börn á leikskólaaldri (1-6 ára) í Skagafirði eru um 280, þar af 20 í Akrahreppi.
Leikskóla sækja um 220 börn. Í upphafi árs 2006 voru börn í grunnskólum
Skagafjarðar 670, þar af eru 30 frá Akrahreppi sem sækja skóla í Varmahlíð frá og
með haustinu 2006. Í Skagafirði eru reknir fjórir leikskólar:
Glaðheimar á Sauðárkróki
Furukot á Sauðárkróki
Birkilundur í Varmahlíð (samrekinn með Akrahreppi)
Tröllaborg á Hólum, í Hofsósi og í Fljótum, einn leikskólastjóri
4
Samstarf leikskólastjóra er töluvert, fundir eru reglulega þar sem dagskrá er
samræmd, faglegir þættir ræddir, námskeið starfsmanna skipulögð og starfið rætt
almennt. Starfsmannavelta er töluverð í leikskólum og háir það frekari faglegri
þróun og gerð skólanámskráa. Ekki er neinn leikskólafulltrúi starfandi hjá
sveitarfélaginu.
Í Skagafirði eru einnig reknir þrír grunnskólar.
Árskóli á Sauðárkróki
Grunnskólinn austan Vatna (Hofsós, Hólar og Sólgarðar)
Varmahlíðarskóli (samrekinn með Akrahreppi)
Skólamál eru að mörgu leyti í góðu horfi í Skagafirði. Hagræðingar og
sameiningar hafa átt sér stað undanfarin ár, t.d. var Akraskóli í Akrahreppi lagður
niður 2006 og skólarnir „út að austan“ sameinaðir í eina stofnun, Grunnskólann
austan Vatna. Skólarnir hafa tileinkað sér og unnið faglega að ýmiskonar
þróunarvinnu, m.a. þýtt og þróað eigið sjálfsmatskerfi, byggt á hugmynd skoskra
skólamanna. Starfsmannavelta er almennt lítil og fagmenntun mikil. Samstarf er
mismikið milli skóla, skólastiga og skólagerða. Landfræðilegar fjarlægðir og
mislöng seta skólastjórnanda hefur stýrt samstarfi töluvert fram að þessu.
Tónlistarskólinn á Sauðárkróki og Tónlistarskóli Skagafjarðarsýslu voru
sameinaðir í einn skóla undir nafninu Tónlistarskóli Skagafjarðar í kjölfar
sameiningar sveitarfélaganna 1998. Starfstími skólans eru 9 mánuðir og heildar-
fjöldi kennslustunda á viku 265 klukkustundir, lengd hverrar kennslustundar er 60
mín. Kennsla fer fram á sex stöðum, Sauðárkróki, Varmahlíð, Akraskóla, Hólum,
Hofsósi og Sólgörðum. Einn skólastjóri stýrir starfi skólans og tveir aðstoðar-
skólastjórar, staðsettir annars vegar í Varmahlíð og hins vegar á Hofsósi.
1.2 Uppbygging ritgerðarinnar
Verkefni þetta lýtur að því að móta stefnu sveitarfélagsins Skagafjarðar í skóla- og
fræðslumálum og nýta aðferðafræði starfendarannsókna til að leggja mat á einstaka
þætti stefnumótunarferlisins. Verkefnið skiptist upp í þrjá kafla auk formála,
inngangs, viðauka og heimildaskrár. Fyrsti kaflinn „Stefnumótun“ skiptist upp í tvo
kafla, annars vegar stefnumótun og hins vegar árangursstjórnun. Fræðilegi kaflinn
leiðir lesandann í gegnum þau þrep sem þarf að fara í aðdraganda og undirbúningi
fyrir stefnumótun sem leiðir síðan til skilgreiningar á hlutverki skóla og mótun
5
framtíðarsýnar og stefnu sveitarfélagsins í skólamálum. Í árangursstjórnunar-
kaflanum er kynnt til sögunnar hugmyndafræði árangursstjórnunar byggð á
samhæfðu árangursmati (Balance Scorecard). Í aðferðafræðikaflanum er gerð grein
fyrir starfendarannsókn og þeim aðferðum sem eru beittar í þessu verkefni. Þriðji
kaflinn er síðan samantekt á niðurstöðum rannsóknar og stefnumótunar og í fjórða
kafla er þess freistað að svara rannsóknarspurningunni sem liggur til grundvallar
verkefni þessu.
M.Ed. ritgerð - Stefnumótun Skólamál í Skagafirði - Skólastefna
6
2 Stefnumótun
Í þessum kafla verður fjallað um stefnumótun og virkt stefnumótunarferli,
fræðilegan grunn þessara hugtaka og hvað þarf til við mótun stefnu hjá
skipulagsheild.
Stefnumótun er gjarnan líkt við list; listina að skapa verðmæti fyrir
skipulagsheild og hagsmunaaðila hennar. Skilgreining á stefnumótun er áætlun
stjórnenda um að ná árangri sem er í samræmi við hlutverk og markmið
skipulagsheildar og samræma aðgerðir í starfseminni gagnvart breytingum í
umhverfi. Uppskrift að árangursríkri stefnu skipulagsheildar er ekki einhlít heldur
ræðst hún m.a. af eiginleikum skipulagsheildar, breytum í innri starfsemi og
umhverfi og þeim vettvangi sem skipulagsheildin starfar á. Stöðugt þarf að meta
þetta samspil.
Samkvæmt kenningum Daft (2001) er skipulagsheild félagsleg heild,
varanlegur hópur manna, einstaklinga, til að framfylgja sameiginlegum markmiðum
og ná æskilegri frammistöðu t.d. í fyrirtæki, félagi, stofnun eða einhverju sem er
háð ákveðnu skipulagi. Skipulagsheildir starfa á ólíkum mörkuðum og við
mismunandi aðstæður og að öllu jöfnu eru stjórnunarhættir aðlagaðir að því
umhverfi sem starfað er í til að ná hámarksárangri. Atferli í skipulagsheildum fjallar
því um skipulag, virkni og árangur skipulagsheildarinnar. Skipulag skýrir dreifingu
verkefna, valds og ábyrgðar innan skipulagsheildar, það felur í sér hvernig staðið er
að stjórnun hennar (Runólfur S. Steinþórsson, 2003).
Hver er besta leiðin til að stjórna skipulagsheildum? Væntanlega sú sem
viðheldur og styrkir stöðu hennar á markaði. Stjórnunaraðferðir sem efla samheldni,
auka skilvirkni, skerpa sýn og móta aðgerðir í takt við umhverfið eru til þess fallnar
að halda lífi í skipulagsheildum og bæta frammistöðu þeirra. Fram til þessa hefur
stjórnun þeirra tekið mið af fjárhagsáætlunum og öðrum hefðbundnum aðferðum.
Nú er svo komið að slíkar aðferðir duga ekki einar til að mati Runólfs S.
Steinþórssonar (2003). Án nútímalegra stjórnunarhátta er hætta á að skipulagsheild
verði eftir og staðni.
Rúnar Sigþórsson o.fl. (2005) segja að skipulagsheild eins og skóli og
skólasamfélag standi á hverjum tíma frammi fyrir kröfum um hvort tveggja í senn:
M.Ed. ritgerð - Stefnumótun Skólamál í Skagafirði - Skólastefna
7
stöðugleika og þróun. Skólar geta augljóslega ekki staðið í stað. Þeir eru hluti af
samfélagi sem tekur sífelldum breytingum og verða að miða starf sitt við það.
Jafnframt eru gerðar vaxandi kröfur til skóla um nýja starfshætti og betri árangur.
Þrátt fyrir þetta er augljóst að skólar verða að búa að vissum stöðugleika.
Þróunarstarf miðar ekki að því að breyta öllu í einu; það verður að eiga rætur í
sterkum hliðum þess starfs sem fyrir er í skólanum og byggja á góðri skipulagningu
og markvissum vinnubrögðum. Stöðugleiki og þróun geta því virkað sem andstæð
öfl og því mikilvægt að nýta þau á uppbyggilegan hátt sem hvata að starfsháttum
sem miða að því að bregðast við hvoru tveggja og halda jafnvægi á milli.
Fjölmargar ólíkar skilgreiningar eru til um stefnu. Samkvæmt Lynch (2003) er
stefna skilgreing á tilgangi skipulagsheildar og þær áætlanir og leiðir sem eru farnar
til að ná þeim tilgangi. Samkvæmt Snjólfi Ólafssyni (2005) er stefna lýsing á þeim
árangri sem stefnt er að og hvernig honum skuli náð. Niven (2008) fjallar um stefnu
og stefnumótun og hjá honum kemur fram að stefna feli í sér hlutverk, gildi og
framtiðarsýn. Í handbók fjármálaráðuneytis (2004) er því haldið fram að stefna sé
skilgreind sem áætlun sem kveður á um með hvaða hætti skipulagsheild vill starfa
til að ná tilætluðum árangri. Til að gera sér grein fyrir því hvernig skipulagsheildin
vill starfa til að ná þeim árangri sem að er stefnt, er rétt að gera sér grein fyrir hver
tilætlaður árangur telst vera. Það er ljóst að skilgreiningar á hugtakinu stefna eru
margvíslegar þó að í grunninn séu þær líkar.
Samkvæmt Thompson (2001) er stefnumótun stöðugt ferli en ekki viðburður.
Skoða þarf reglulega stefnu skipulagsheildarinnar og laga starfsemina að
breytingum allt eftir mati skipulagsheildarinnar á stöðu sinni og umhverfinu sem
hún starfar í. Rúnar Sigþórssonar o.fl. (2005) segja að:
Stefna sveitarfélags í fræðslumálum og einstakra skóla mótast vissulega
af markmiðum og skólastefnu opinberra aðila sem sett eru fram í lögum
og reglugerðum. Engu að síður verður hvert sveitarfélag og hver skóli að
gæða þessi opinberu markmið lífi með því að setja fram sína eigin stefnu
ásamt áætlunum um hvernig það/hann hyggst framfylgja henni (Rúnar
Sigþórsson o.fl. 2005).
Skipulagsheildir verða að aðlagast nýjum aðstæðum og fyrir framsæknar
skipulagsheildir snýst aðlögunin um að nýta tækifærin en um leið að bregðast við
hættum sem steðja að.
M.Ed. ritgerð - Stefnumótun Skólamál í Skagafirði - Skólastefna
8
Spennandi og vel skilgreind framtíðarsýn getur virkað hvetjandi á starfsemina
og sameinað stjórnendur, starfsmenn og aðra hagsmunaaðila í aðgerðum sínum á
hverjum tíma. Allir sem tengjast skipulagsheildinni eiga að spyrja sig hvort þeir séu
að vinna heilshugar í takt við stefnu skipulagsheildarinnar. Stefnu skipulagsheildar
er ætlað að hvetja starfsmenn í að sjá heildina í starfseminni, byggja upp liðsheild
sem vinnur að sameiginlegum markmiðum og skapa um leið sterkari menningu
innan skipulagsheildarinnar. Erfitt er að meta mannauð í fastar fjárhæðir en ljóst er
að starfsfólk er megin auðlind flestra fyrirtækja og stofnana. Starfsfólk sækist eftir
að vinna hjá/fyrir vaxandi skipulagsheild sem stefnir hátt. Menningarblær sem
sprettur upp við slík skilyrði er lykilþáttur fyrir skipulagsheild sem vill ná árangri.
Samkvæmt Gunnari Helga Kristinssonar (2007) er opinber stefnumótun að
mörgu tilliti sundurlaust og tilviljanakennt ferli. Vísar hann til að stefnuyfirlýsingar
ríkisstjórnarinnar eru oft fremur almenns eðlis og frekar almenn leiðsögn um
áherslur á tilteknu kjörtímabili. Gunnar Helgi segir jafnframt að það sé oft strembið
fyrir stjórnvöld að framfylgja stefnunni sem mótuð er í upphafi, t.d. við
lagasetningu. Stefnuútfærslan er sjálfstæður þáttur opinberrar stefnumótunar sem
alls ekki endurspeglar í öllum atriðum aðdragandann (Gunnar Helgi Kristinsson,
2007).
Rannsóknir á árangri opinberrar stefnumótunar í Bandaríkjunum hafa sýnt
að hann er mjög takmarkaður þegar hún hríslast niður frá alríki til fylkja og þaðan
til sveitarstjórna (Pressman og Wildavsky, 1973). Í bók sinni sýna þeir Pressman
fram á að stefnuútfærslan er iðulega í litlu samræmi við þann ramma sem lagt var af
stað með í upphafi vegna þess misræmis sem er á milli þeirra krafna sem eru gerðar
samkvæmt lögum og öðrum fyrirmælum og þess svigrúms sem opinberir aðilar
raunverulega hafa til að sinna verkefnum sínum vegna vinnuálags og fjármagns
(Gunnar Helgi Kristinsson, 2007).
2.1 Virkt stefnumótunarferli
Samkvæmt Magnúsi Ívari Guðfinnssyni (2003) þá tekur lifandi skipulagsheild
breytingum sem miða að því að viðhalda hæfni hennar í gegnum formlegt ferli
annars vegar og með óformlegum hætti, eins og t.d. öflun þekkingar innan og utan
skipulagsheildar, hins vegar. Farvegur fyrir slíkar breytingar er nauðsynlegur til að
fyrirbyggja endurtekningar og stöðnun. Lifandi skipulagsheild þarf að virkja
M.Ed. ritgerð - Stefnumótun Skólamál í Skagafirði - Skólastefna
9
starfsmenn og hvetja þá til afreka. Með virku stefnumótunarferli er unnið markvisst
að því að svara spurningum varðandi stöðu skipulagsheildarinnar í dag og hvert hún
vill stefna í framtíðinni. Velja þarf ferli sem hentar viðkomandi skipulagsheild við
stefnumótunina. Með hugtakinu ferli er átt við þá leið sem skipulagsheildin velur til
að móta stefnu og framvæma hana. Mikilvægt er fyrir skipulagsheildir að gera sér
grein fyrir þeim meginþáttum sem mynda heildarferlið við stefnumótun hvort sem
þessir þættir eru aðgreindir eða unnir í samfellu.
Stefnumótun á sér stað í nokkrum þrepum, ramminn milli skipulagsheilda er
breytilegur en það er einmitt líka það sem skipulagsheildir eiga að leggja áherslu á,
þ.e. að skapa sér sérstöðu á markaði, taka mið af umhverfi, markhópi, vera ólík
öðrum. Hún felur í sér þær áherslur sem stjórnendur sækjast eftir í stjórnun og
rekstri. Með skýrri og aðgengilegri framtíðarsýn verður úrlausn daglegra verkefna
einfaldari og öll ákvörðunartaka markvissari (Runólfur Steinþórsson, 2003).
Í virku stefnumótunarferli er gengið út frá ákveðnum grundvallarþrepum við
stefnumótun, sem einnig má kalla stefnumótunarramma. Undirbúningur
stefnumótunar felur í sér greiningu á stöðu margvíslegra innri þátta en einnig er rýni
í ytri þætti og þróun þeirra, svo sem hagræna umhverfið, samkeppni, lagaleg
málefni og umhverfismál. Lykillinn að góðri stefnumótun er góð greining.
Greiningin leggur því grunninn að stefnumótunarferlinu og þeim þrepum sem tekin
eru þar, sjá mynd 2. Til grundvallar greiningarvinnunni eru tvær spurningar sem
hafðar eru að leiðarljósi í þeirri vinnu, þ.e. Hvernig stöndum við? Hvernig vitum við
það? (Sveitarfélagið Skagafjörður, e.d.-b) Spurningarnar eru leiðbeinandi fyrir þá
greiningarvinnu og gagnaöflun sem þarf að eiga sér stað áður en eiginleg
stefnumótunarvinna getur hafist, komið er betur að þeirri greiningarvinnu í
kaflanum „Greining á stöðu“.
M.Ed. ritgerð - Stefnumótun Skólamál í Skagafirði - Skólastefna
10
Mynd 2: Stefnumótunarferlið (Magnús Ívar Guðfinnsson, 2003)
2.1.1 Greining á stöðu
Með greiningu á stöðu og úrvinnslu gagna þá erum við að svara tveimur af
ofangreindum spurningum í einu, þ.e. hvernig við stöndum og hvernig við vitum
það. Magnús Ívar Guðfinnsson (2003) segir að beita megi fjölmörgum aðferðum við
að greina og meta stöðu skipulagsheildar. Stjórnendur skipulagsheilda þurfa að taka
púlsinn á stöðu hennar með markvissri greiningu. Greiningin þarf að gefa
nauðsynlegar upplýsingar um hvort að þróun eigi sér stað og í rétta átt. Sífellt þarf
að meta stöðuna miðað við breytingar í umhverfi og starfsvettvangi og bregðast við
þeim. Grundvallaratriði er að skipulagsheildir leggi mat á hvar styrkleikar og
veikleikar hennar liggja og hvernig hún getur viðhaldið hæfni sinni og uppfyllt
þarfir hagsmunaaðila á hverjum tíma.
Ýmsar aðferðir og efni er til að greina og meta skólastarf. Hér eru nefndar þær
aðferðir og það efni sem stuðst er við hjá Sveitarfélaginu Skagafirði og nýttar verða
í þessari áætlun.
Skólaskrifstofa Skagafjarðar (1999) hefur þýtt og staðfært gæðakerfi frá
Skotlandi sem kallast „How good is our school” en nefnt á íslensku Gæðagreinar.
Heftinu er ætlað að vera starfsfólki skóla til stuðnings við að meta gæði starfsins.
Stuðst er við svonefnda gæðagreina sem notaðar eru til að finna veikar og sterkar
hliðar í skólastarfinu, gera áætlanir til úrbóta og finna viðmið fyrir matið.
Aukin gæði náms. Skólaþróun í þágu nemenda eftir Rúnar Sigþórsson o.fl.
(2005) er afrakstur þróunarverkefnis sem unnið var með fjórum skólum á
1. Hlutverk
Hvar viljum við vera eftir 5-10 ár? 2. Framtíðarsýn
Hvernig ætlum við þangað? 3. Markmið
Einu sinni á ári
Hverjir eru samkeppnisaðilar
okkar?
4. vinna við stefnumótun og
samkeppnisgreining
Ársfjórðungslega
5. Breytingar og aðlögun
Hvert er hlutverk okkar?
Hvernig gengur okkur að ná árangri?
Hver er styrkur okkar?
Hvaða þættir vinna með okkur og á móti
okkur?
M.Ed. ritgerð - Stefnumótun Skólamál í Skagafirði - Skólastefna
11
Norðurlandi eystra. Byggt er á ensku líkani um skólaumbætur og miðast við að
aðstoða skóla við að meta eigin störf og velja forgangsverkefni til umbóta á
grundvelli matsins.
Svót-greining er skammstöfun fyrir styrkleika, veikleika, ógnanir og tækifæri.
Svót-greining felur í sér samantekt niðurstaðna úr innri og ytri greiningu.
Sérstaklega er lögð áhersla á þá þætti sem skilgreina má sem styrk eða veikleika
skipulagsheildar annars vegar og svo þá þætti sem skilgreina má sem tækifæri eða
ógnanir sem skipulagsheildin stendur frammi fyrir hins vegar. Hér skiptir máli að
greina þá þætti sem skipta máli og eru raunverulegur styrkur/veikleiki eða
tækifæri/ógnanir, sjá mynd 3 (Kotler, P., 1999 ; Jón Freyr Jóhannsson, 2004).
Mynd 3: Ferli stefnumótunar með svótgreiningu (Stjórnendavefur, 2004)
Að mati Helga Gestssonar (1998) er samanburðargreining (Benchmarking)
mikilvægt tæki í greiningarferli til að greina hvar er möguleiki til að bæta starfsemi
á einstaka stöðum. Samanburðarfræði eiga rót sína að rekja til umbóta í rekstri
einkafyrirtækja þar sem Rank Xerox var frumherji. Fræðin eru nátengd altækri
gæðastjórnun og eru liður í árangursstjórnun og árangursmiðari verkefnastjórnun.
Samanburðargreining gengur út á að bera saman sambærilegar einingar s.s.
stofnanir, deildir, verkferla o.fl. til að meta eigin árangur. Samanburður/hagnýt
viðmið auðveldar fræðslunefnd og skólastjórnendum að taka upp það sem best
þekkist annars staðar til að bæta eigin þjónustu eða rekstur. Viðmiðin geta verið
sértæk fyrir ákveðna þætti rekstrar, til dæmis samkeppnisviðmið, ferlisviðmið,
þjónustuviðmið og fjárhagsleg viðmið eða ná yfir allan málaflokkinn sbr. Heildar-
viðmið. Hagnýt viðmiðun er agað ferli. Skipuleggja þarf framkvæmdina og velja
M.Ed. ritgerð - Stefnumótun Skólamál í Skagafirði - Skólastefna
12
viðmið. Eftir samanburðinn er fundin besta lausnin og umbætur innleiddar. Að
lokum þarf að meta árangurinn (Fjármálaráðuneyti, 2004).
Í Handbók fjármálaráðuneytis um árangursstjórnun (2004) kemur fram að
nauðsynlegt er fyrir skipulagsheildir að stunda samanburð í þeim tilgangi að komast
að því hvort skipulagsheildin sé að standa sig og til að læra af reynslu annarra.
Samanburður er ferli sem felur í sér sjálfsskoðun og samanburð, greiningu á
frávikum og val á leiðum til úrbóta. Samanburðarfræði er samfellt kerfisbundið
lærdómsferli sem grundvallast á því að draga fram og læra af því sem „best“ gerist í
viðkomandi grein og yfirfæra það á starfsemi þess sem gerir samanburðinn. Þegar
átt er við það besta er kannski frekar verið að tala um skipulagsheild sem er talin
vera fyrirmynd í svipuðum þáttum og sú sem á að yfirfæra þekkinguna á.
Runólfur Steinþórsson (2003) segir að hér sé um að ræða samanburð til að bæta
fyrst og fremst innra starf. Samanburður getur virkað sem hvatning fyrir fræðslu-
nefnd og skólastjórnendur til að bæta eigin þjónustu eða rekstur, setja sér
metnaðarfull markmið, þróa starfshætti og leita nýrra leiða í starfi. Þetta er ferli
uppgötvunar og aðgerða til úrbóta og um leið til sífelldrar þróunar og eflingar á
þjónustugetu.
Tegundir viðmiða eru nokkrar og hafa þeim verið gefin mismunandi nöfn.
Þegar rætt er um frammistöðu atvinnulífsins eru atvinnugreinar gjarnan bornar
saman. Samanburðurinn á oftar en ekki bæði við innlendar og erlendar atvinnu-
greinar. Þessi samanburður þjónar ákveðnum tilgangi en hann svarar ekki
spurningum sem brenna á stjórnendum um hvernig megi ná lengra. Til þess þarf að
skoða viðmiðunina út frá forsendum hverrar skipulagsheildar og þess umhverfis
sem hún býr við.
Heildarviðmið eru viðmið sem taka mið af mörgum lykilþáttum
þjónustu/rekstrar samtímis. Viðmiðin eru oftar en ekki sótt í þar til gerða gagna-
banka sem hafa að geyma frammistöðu margra skipulagsheilda úr sömu grein og
annarra sem talið er áhugavert að bera saman við. Umbætur miðast við að skoða
helstu veikleika og styrkleika rekstrarins með því að skoða bilið milli þeirra og
skipulagsheilda sem eru í gagnabankanum (Karl Friðriksson o.fl., 2001).
Samanburð má gera með ýmsum hætti og hægt er að fylgja hugmyndafræði
Demings um ferlið að mati Karls Friðrikssonar (2001) „Skipuleggja, framkvæma,
rannsaka og bregðast við (Plan – Do – Study – Act).“ Í fyrsta skrefi er mikilvægt að
skipuleggja það sem á að bera saman og hugsanlega þær breytingar sem maður vill
M.Ed. ritgerð - Stefnumótun Skólamál í Skagafirði - Skólastefna
13
ná fram. Reynslan sýnir að nokkur grundvallaratriði verða að vera til staðar ef vel á
að takast til með samanburðarferlið. Karl Friðriksson (2001) segir að þessi
grundvallaratriði felist í eftirfarandi atriðum og vert sé að fara vel yfir þau meðan á
vinnunni stendur þannig að verkefnið skili því sem til var ætlast í upphafi.
Plan / Skipuleggja
Áður en vinna hefst þarf að liggja fyrir skuldbinding stjórnenda við verkefnið.
Til staðar þarf að vera þekking á hvað verkefnið getur gert og hvað það gerir ekki.
Gróf áætlun um umfang þarf að liggja fyrir og upplýsa þarf þá aðila sem einhverja
hagsmuni hafa af því að verkefnið sé unnið. Skipa þarf vinnuhóp til að móta
verkefnið og vinna það. Sá vinnuhópur þarf alls ekki að vera óbreyttur út
verkefnistímann heldur fer þátttaka í honum eftir því viðfangsefni sem tekið er fyrir
á hverjum tíma. Við breytingar á samsetningu verkefnishóps þarf skipting ábyrgðar
og valds innan hópsins alltaf að vera ljós. Ef um örar mannabreytingar er að ræða
þarf öflugan verkefnisstjóra til að leiða hópinn sem getur haldið starfinu samfelldu.
Hópurinn þarf að velja þá þætti í þjónustunni/rekstrinum sem á að taka fyrir.
Þetta er lykilþáttur til að ná árangri. Ef tekið er fyrir málefni sem hefur óveruleg
áhrif á þjónustuna/reksturinn eða er ekki talið forgangsmál mun verkefnið hvorki
njóta velvildar fræðslunefndar/skólastjórnenda né áhuga þeirra. Nauðsynlegt er að
skoða þau atriði sem gera útslag um samkeppnishæfni viðkomandi rekstrar og taka
þau atriði fyrir. Það getur verið að ná niður kostnaði, vera öflugastur í nýsköpun,
þjónustu eða markaðssetningu. Ákveðið getur verið að skoða einstaka ferla eða
deildir eða svið viðkomandi skipulagsheildar.
Do / Framkvæma
Á hvern hátt við beitum samanburðarfræði fer eftir því við hvern við ætlum
okkur að miða og á hvern hátt við getum safnað nauðsynlegum og samanburðar-
hæfum upplýsingum. Áður en hafist er handa þarf að liggja fyrir á hvern hátt vinna
eigi úr upplýsingunum. Of mikið af upplýsingum er sóun á tíma þeirra sem þurfa að
safna þeim og þeirra sem þurfa að greina þær.
Study / Rannsaka
Skoða þarf þær upplýsingar sem hægt er að ná í og meta á hvern hátt hægt sé að
greina þær, bæði hvað varðar magn og gæði. Gögnin þurfa að vera samanburðarhæf
þannig að hægt sé að bera þau saman tölfræðilega eins og í töfluformi eða með
aðstoð stöpla- eða línurits.
Act / Bregðast við
M.Ed. ritgerð - Stefnumótun Skólamál í Skagafirði - Skólastefna
14
Erfiðast í verkefninu er að velja bestu lausnina og innleiða hana. Oft sýnir
hagnýt viðmiðun fram á að hægt væri að gera hlutina betur, en síðan er ekkert gert í
málunum. Val lausna og prófun þeirra er lykilþáttur ásamt innleiðslu þess sem
stendur upp úr þeirri vinnu. Eftir að valið liggur fyrir er nauðsynlegt að áætla um
framkvæmdina og fá stjórnendur til að taka fullan þátt í verkefninu (Karl
Friðriksson, 2001).
Ef samanburður er stundaður rétt þá getur hann verið farvegur fyrir nýjungar og
nýskipan í starfsemi skipulagsheildar. Samanburðarfræði er aðferð sem gefur
tækifæri til að efla liðsvinnu, hún ýtir undir og skapar skilning á starfseminni og
gefur viðmið um kostnað og þjónustustig. Þetta er áhrifarík leið til að finna helstu
vankanta í þjónustu og benda á möguleika til úrbóta með samstilltu átaki. Að lokum
dregur samanburður fram mikilvægi einstakra starfsmanna í úrbótastarfi.
2.1.2 Mótun stefnu
Þegar greiningu á núverandi stöðu er lokið er unnt að hefja vinnu við
framtíðarstefnuna og svara spurningunni „Hvað gerum við næst?“. Framtíðarstefnan
byggir að miklu leyti á þeirri greiningarvinnu sem farið hefur fram og þeirri
framtíðarsýn sem stjórnendur hafa. Við ákvörðun á stefnu þarf að skoða þá valkosti
sem í boði eru, meta þá og velja síðan stefnu sem hentar viðkomandi skipulagsheild.
Nokkrir þættir hafa þarna áhrif að mati Karls Friðrikssonar (1999), en þeir eru m.a.:
Þróun, hvernig sveitarstjórn, fræðslunefnd og skólastjórnendur sjá fyrir sér þróun
næstu ára, lög og reglugerðir, lýðfræðilegar breytingar, möguleg þróunarverkefni og
tækifæri til sóknar.
Það er ekki nóg að móta stefnu sem á að skila árangri það þarf líka að
framkvæma hana. Þetta getur oft verið vandasamt verk ef breyta þarf stefnu.
Framkvæmd felur í sér þrjá þætti: Aðgerðaráætlun, mat á stjórnskipulagi og
eftirfylgni.
Karl Friðriksson (1999) segir að aðgerðaráætlun feli í sér að stilla upp
verkefnum, setja markmið, ákveða tímamörk og tilnefna ábyrgðaraðila. Með
aðgerðaráætlun geta stjórnendur fylgst með framkvæmd stefnunnar. Hentar
núverandi stjórnskipulag nýrri stefnu? Þetta er þáttur sem þarf að meta og aðlaga til
að árangur eigi að nást. Nauðsynlegt er að endurmat og eftirfylgni eigi sér stað í
stefnumótun skipulagsheildar, því sífellt eru að koma fram atriði og aðstæður sem
kalla á breytingar á stefnunni.
M.Ed. ritgerð - Stefnumótun Skólamál í Skagafirði - Skólastefna
15
Hlutverk
Hlutverk er almenn lýsing á tilgangi og verkefnum skipulagsheildar í nútíð og
framtíð, meginmarkmiðum og ástæðan fyrir því að hún sé til. Hlutverkið nær yfir
það sem skipulagsheildin er að vinna að fyrir hagsmunaaðila í dag
(Fjármálaráðuneyti, 2004). Í skólaumhverfi eru aðal hagsmunaaðilarnir
nemendurnir sjálfir. Oft einfaldar það vinnu við að skilgreina hlutverk
skipulagsheilda að setja sig í spor hagsmunaðilanna.
Hlutverk viðkomandi skipulagsheildar getur verið tilgreint í lögum er varða
hana eða reglum sem um hana eru settar. Skilgreining á hlutverki getur staðið til
nokkurra ára, þó má skilgreiningin ekki vera mjög þröng þannig að hún standi í vegi
fyrir þróun starfseminnar. Nauðsynlegt er að velta eftirfarandi spurningum fyrir sér
og hafa í huga þegar hlutverkið er skilgreint.
Hvaða hlutverki gegnir skipulagsheildin og hvaða tilgangi, samkvæmt
lögum og að öðru leyti?
Er hlutverk skipulagsheildar skilgreint nógu vítt?
Hver er starfsvettvangur og hvert er starfssvið starfseminnar?
Hvað þarf skipulagsheildin að gera í aðalatriðum og í þágu hverra til að
gegna hlutverki sínu?
Þetta eru spurningar segir Niven (2002) sem leita þarf svara við, þær segja til
um fyrir hvað skipulagsheildin stendur, innihald þjónustunnar og tilveru
skipulagsheildarinnar.
Einkunnarorð
Einkunnarorð eru hugtök sem skipulagsheildin hefur komið sér saman um og byggir
á þeim gildum og því leiðarljósi sem einkennir starfsemina. Gildi eru ótímabundnar
meginreglur sem starfsmenn skipulagsheildar fylgja í daglegum störfum
(Fjármálaráðuneyti, 2004). Í Íslenskri orðabók (2002) segir m.a. að hugtakið gildi
segi til um til hvers er ætlast af skipulagsheild, gildismat og siðferði, tilhneiging
einstaklings eða hóps til að gera það sem er rétt eða rangt í tilteknu samfélagi á
tilteknum tíma, sem lifað er eftir.
Þrátt fyrir að stjórnendur telji að gildi skipulagsheildarinnar séu þekkt, getur
verið gagnlegt að skrifa þau niður á blað og gera þau þannig sýnileg. Hver eru þau
gildi eða sá bragur sem er einkennandi fyrir skipulagsheildina? Að draga fram og
M.Ed. ritgerð - Stefnumótun Skólamál í Skagafirði - Skólastefna
16
auka meðvitund um gildi skipulagsheildar getur auðveldað stjórnendum vinnu sína,
meðal annars til að móta og hrinda í framkvæmd breytingum svo sem að innleiða
árangursstjórnun. Góð tilfinning fyrir gildum (gildismati) skipulagsheildar getur
auðveldað svör við spurningum eins og þessum: Er fólk opið fyrir nýjungum?
Hversu góð er samstaðan? Hvað þarf að vera til staðar svo þjónustuþegum
skipulagsheildarinnar líði vel? Hvaða hegðunar er ætlast til af starfsmönnum?
(Stjórnvísir, 2004)
Leiðarljós lýsir almennum grundvallarsjónarmiðum sem skipulagsheild vill
fylgja í starfi sínu og getur oftast staðið óbreytt í mörg ár. Leiðarljósið er grunntónn
eða boðorð sem skipulagsheildin fer eftir. Það tekur gjarnan á öllum sviðum
starfseminnar. Tilgangur þess er að skapa sameiginlega sýn stjórnenda, starfsmanna,
hagsmunaaðila og almennings á þróun skipulagsheildarinnar. Leiðarljós er oft
nátengt viðhorfi sem ríkir innan hennar. Í lýsingu á því þarf venjulega að koma
fram:
Hvernig skipulagsheildin kemur fram við starfsmenn og hagsmunaaðila.
Hvernig skipulagsheildinni er stjórnað, ákvarðanir teknar og þjónusta veitt.
Hvaða viðhorf ríkja gagnvart ábyrgð skipulagsheildar á verkefnum sínum
og gæðum þjónustu sem hún veitir (Fjármálaráðuneyti, 1999).
Framtíðarsýn
Framtíðarsýn á að segja til um hvar skipulagsheildin vill vera eftir 5-10 ár, þ.e.
huggerð mynd af æskilegri stöðu í framtíðinni (Fjármálaráðuneyti, 2004). Hún á að
vera metnaðarfull en um leið auðskiljanleg öllum sem vilja starfa eftir henni.
Tilgangur og hlutverk leggja grundvöll framtíðarsýnar. Framtíðarsýnin er skilgreind
út frá hlutverki, leiðarljósi og gildum samtakanna. Henni er ekki síst ætlað að blása
lífi í stefnuna og gera hana spennandi. Starfsmenn skipulagsheildarinnar þurfa að
vita til hvers hann sinnir starfinu, hverju hann er hluti af, að hann sé hlekkur í keðju
sem má ekki slitna. Það er mat Barkar Hansen og Smára Sigurðssonar (2003) að án
sameiginlegrar sýnar er ólíklegt að starfsmenn vinni sem ein heild við að ná mark-
miðum sem miða að því að uppfylla stefnuna.
Mortimore o.fl. (1988) halda því fram að skýr framtíðarsýn eigi að:
Auðvelda fræðslunefnd og starfsmönnum skólanna að velja forgangs-
verkefni til að bæta eða efla starfið innan skólans og milli skólastiga/-gerða.
M.Ed. ritgerð - Stefnumótun Skólamál í Skagafirði - Skólastefna
17
Auðvelda skólasamfélaginu að fást við sjálfsmat. Sjálfsmatið verður í þessu
samhengi mikilvægt og nauðsynlegt verkfæri til að átta sig á því hvort
skólastarfið hefur þokast í áttina að settu marki eða hversu langt hefur
miðað.
Gera fræðslunefnd og starfsmönnum skólanna auðveldar að átta sig á hvar
endurmenntunar er þörf. Af henni má draga ályktanir um þá þekkingu og
leikni sem starfsmenn þurfa að afla sér til að þoka störfum í þá átt sem
framtíðarsýnin gefur til kynna.
Gagnast kennurum í að takast á við dagleg álitamál í kennslu. Þegar
kennarar þurfa að ná samstöðu um kennsluhætti, vinnulag við
bekkjarstjórnun og samskipti við nemendur hafa þeir framtíðarsýnina til
hliðsjónar.
Auka innbyrðis samræmi milli kennara og annarra starfsmanna, en það er
einn af mikilvægustu þáttum árangursríks skólastarfs.
Erfitt er að segja nákvæmlega til um hvað þarf að felast í lýsingu á framtíðarsýn
skólastefnu. Það ræðst af opinberum áherslum s.s. Aðalnámskrá og lögum um
skólana auk þeirra áherslna sem fræðslunefnd, skólastjórnendur og starfsmenn
leggja og einnig af aðstæðum og viðhorfum foreldra. Í skólastefnu KÍ (2002) er rætt
um fagmennsku kennara og skólastjórnenda og hvernig hún skuli endurskoðast með
tilliti til breytingar á þekkingu og kröfum um nám, kennslu og skólastarf. Ekki er
óeðlilegt að framtíðarsýn taki mið af þeim þáttum sem þar koma fram s.s.:
Hvað nemendur eigi að læra og hvernig þeim skuli kennt.
Félagslegur jöfnuður, s.s. ákvæði um jafnan rétt allra nemenda til náms við
hæfi hvers og eins.
Hvernig faglegt andrúmsloft skólasamfélagið vill skapa.
Hvernig skólasamfélagið vill tengjast umhverfi sínu (Kennarasamband
Íslands, 2002).
Að setja fram framtíðarsýn æfir stefnubundna hugsun um framtíð skipulags-
heildar. Með því er mótuð sýn á markhóp hennar í framtíð og vörðuð sú leið sem
skólasamfélagið getur farið eftir. Hún á að vera:
Leiðbeinandi
Skapandi
Áhrifamikil
M.Ed. ritgerð - Stefnumótun Skólamál í Skagafirði - Skólastefna
18
Framtíðarsýn er sértæk og þarf að vera sniðin að skipulagsheildinni, hún á að
greina hana frá öðrum. Hún leggur áherslur í starfseminni og varðar leiðina til
þróunar. Framtíðarsýnin þarf að vera orðuð þannig að ljóst er hvert er stefnt.
Orðalagið þarf að vera hnitmiðað svo auðvelt sé að muna hver sýnin er. Orðalagið
þarf að hvetja til dáða og gefa góða mynd af þjónustustigi skipulagsheildarinnar í
framtíðinni. Framtíðarsýnin er hugsjón, ímynd hins fullkomna. Hún þarf að höfða til
allra hagsmunaaðila. Þegar lýsing á framtíðarsýninni liggur fyrir er næsta skref að
skilgreina/umbreyta framtíðarsýninni í aðgerðaáætlun með framsetningu stefnu og
markmiða (Magnús Ívar Guðfinnsson, 2003).
Stefna
Þegar lýsing á hlutverki og framtíðarsýn liggur fyrir er hægt að skilgreina stefnuna.
Stefnan beinir sjónum manna að störfum, þjónustu, verkefnum og athafnasemi
skipulagsheildarinnar. Stefnan snýst um að velja leiðir í átt að framtíðarsýninni
(Fjármálaráðuneyti, 2004). Samkvæmt handbók fjármálaráðuneytis (1999-b) á hún
á að vera sundurgreindari en hlutverkið en ekki eins þröngt skilgreind og markmið.
Stefnan segir til um:
Forgangsröðun og áherslur skipulagsheildarinnar
Að hverju hún er að vinna í framtíðinni
Hvaða áhrifum eða útkomu starfi skipulagsheildar er ætlað að skila. Í
flestum tilvikum fer þetta tvennt saman.
Á hvaða grunni skýr markmið verða byggð
Stefnan er viðmið á leið til framtíðar og því þarf að orða hana rétt og tilgangur
hennar þarf að vera skýr.
Markmið
Samkvæmt íslenskri orðabók þýðir orðið markmið, eitthvað sem keppt er að,
tilgangur (Íslensk orðabók, 2002). Markmið eru byggð á grunni
framtíðarsýnarinnar. Þau eiga að vera skýr, auðveld að skilja og ótvíræð þannig að
ekki fari milli mála hvað er átt við. Gagnorðar setningar sem lýsa því sem gera
verður til að hrinda stefnunni í framkvæmd og framfylgja henni á árangursríkan
hátt, krefjandi en raunhæf og taka mið af getu skipulagsheildarinnar. Markmið eiga
að vera rökstudd, m.a. með augljósum tengslum við forsendur. Þau eru mælanlegt
M.Ed. ritgerð - Stefnumótun Skólamál í Skagafirði - Skólastefna
19
takmark sem lýsir lokaárangri sem þjónustu eða verkefni er ætlað að skila innan
tiltekins tíma. Þannig nýtast þau best sem stjórntæki (Rúnar Sigþórsson o.fl., 2005).
2.1.3 Breytingar og aðlögun
Hér kemur lærdómshlutinn í ferlinu til sögunnar. Skipulagsheildir verða að fylgja
kjarnanum í starfseminni til að ná árangri en engu að síður þurfa þau að breytast,
sýna aðlögun og sveigjanleika. Í þessu felst mótsögn sem þarf að meta hverju sinni,
þ.e. hvenær á að gera grundvallar stefnumótandi breytingar á starfseminni. Að mati
Magnúsar Ívars Guðfinnssonar (2003) er þetta þrep mjög mikilvægt í
stefnumótunarferlinu þar sem hér á sér stað uppfærsla og endurskoðun á stefnu
skipulagsheildarinnar. Til að viðhalda aðlögunarhæfni og til að koma í veg fyrir
stöðnun þarf að skoða allt í starfseminni upp á nýtt með reglulegu millibili.
Stjórnendur þurfa að horfa á skipulagsheildina úr fjarlægð til að sjá hvort breytingar
eru nauðsynlegar. Slík sýn og endurmat með nokkurra ára millibili er holl fyrir
hvaða stafsemi sem er, þ.e. ef viðhalda á hæfni, þróun og breyttum áherslum á
markaði.
Rúnar Sigþórsson o.fl. (2005) benda á að árangur skólastarfs ræðst af mörgum
samverkandi þáttum. Öðru fremur ræðst hann þó af faglegri yfirsýn fræðslunefndar,
hæfni kennara og stjórnenda. Árangur er aldrei fullkominn og um flesta þætti
skólastarfsins gildir að hægt er að gera betur. Hraðfara breytingar á
samfélagsháttum, betri þekking á forsendum og skilyrðum náms og ný tækni í
mörgum greinum gera það að verkum að sífellt þarf að endurskoða skólastarfið og
laga það að nýjum kröfum og þörfum. Þess vegna þarf að skapa skilyrði og koma á
vinnubrögðum sem miða að sífelldri viðleitni starfsmanna til að gera betur.
2.1.4 Innleiðsla stefnu
Árangursrík innleiðing stefnu byggir annars vegar á markvissri miðlun þannig að
hlutaðeigandi aðilar skilji innihald hennar og hins vegar skipulagi sem auðveldar
framgang stefnunnar.
Nokkur atriði þarf að hafa í huga þegar stefna er innleidd, m.a. þarf að vinna
áætlanagerð sem styður við stefnu og markmið, koma á verklagi og áherslum sem
styðja við stefnuna, ákveða ábyrgð starfsmanna á einstökum þáttum í ferlinu, styðja
við nýjar áherslur í stefnu og byggja upp starfsumhverfi til að móta menningarblæ
innan skipulagsheildarinnar (Magnús Ívar Guðfinnsson, 2003).
M.Ed. ritgerð - Stefnumótun Skólamál í Skagafirði - Skólastefna
20
Reynsla skipulagsheilda hefur verið sú að innleiðing nýrrar stefnu hefur verið
tímafrek og einn erfiðasti hluti stefnumótunarferlisins.
Í næsta kafla er kynnt til sögunnar árangursstjórnun byggð á samhæfðu
árangursmati. Samhæft árangursmat er aðferðafræði og verkfæri í árangursstjórnun
til að hrinda markaðri stefnu í framkvæmd á markvissan hátt með því að útfæra
stefnuna, tryggja innleiðslu og miðlun hennar til starfsmanna og fylgjast með
hvernig gengur að framkvæma hana (Snjólfur Ólafsson, 2005).
M.Ed. ritgerð - Árangursstjórnun Skólamál í Skagafirði - Skólastefna
21
3 Árangursstjórnun
Í þessum kafla verður fjallað um hvað árangursstjórnun feli í sér, hvert inntak
hennar er og hvernig innleiða skuli hana.
Orðinu árangurstjórnun er ætlað að ná yfir alla faglega stjórnun þar sem
markmið liggja fyrir og stuðst er við mælingar, bæði þegar unnið er að umbótum í
rekstri og þegar gerð er grein fyrir stöðu mála (Fjármálaráðuneyti, 1999).
Árangursstjórnun er samsafn nokkurra stjórnunaraðferða sem styðja hver aðra og
stuðla að betri árangri í rekstri. Árangursstjórnun er ekki stjórnunarkenning þótt hún
eigi rætur að rekja til kenninga sem studdar eru rannsóknum (Fjármálaráðuneyti,
2004).
Í handbók fjármálaráðuneytis (1999-b) segir að við árangursstjórnun sé
athyglinni beint að endanlegum árangri og leitað skilvirkustu leiða við að gera hann
sem mestan. Þetta er kerfisbundin vinna sem hefur það að markmiði að ná betri
árangri innan skipulagsheildar með stöðugum endurbótum. Stjórnendur tengja
saman áætlanagerð, gæða-, fjármálastjórnun, stefnumótun, árangursmælingar og
árangursmat, svo þessi tæki vinni vel saman. Aðferðin byggir á ákveðinni
heildarhugsun, sem felst í því að stjórnendur hugi að samhengi og gæti samræmis,
auk þess sem áhersla er lögð á fagleg vinnubrögð. Jafnframt beinir
árangursstjórnunin sjónum að heildarárangri skipulagsheildarinnar
(Stjórnendavefur, 2004).
Síðasta áratuginn hefur árangursstjórnun byggð á samhæfðu árangursmati verið
að ryðja sér til rúms um allan heim í fyrirtækjarekstri og á allra síðustu árum í
opinbera geiranum. Samhæft árangursmat er aðferðafræði og verkfæri í árangurs-
stjórnun til að hrinda markaðri stefnu í framkvæmd á markvissan hátt með því að
útfæra stefnuna í stefnu- og skorkort, tryggja innleiðslu og miðlun hennar til starfs-
manna og fylgjast með hvernig gengur að framkvæma hana (Ríkisendurskoðun,
2003) (Snjólfur Ólafsson, 2005). Aðferðin hefur sannað gildi sitt í fjölmörgum
sveitarfélögum.
Sveitarfélag eins og Skagafjörður er stofnun en hægt er að beita árangurs-
stjórnun í starfi sveitarfélagsins eins og annarra stofnana og fyrirtækja.
Fræðslunefnd getur beitt sömu aðferðum við markmiðasetningu, mótun viðmiða,
M.Ed. ritgerð - Árangursstjórnun Skólamál í Skagafirði - Skólastefna
22
áætlanagerð og mat á árangri í heildstæðu skólastarfi. Að mati Gerðar G.
Óskarsdóttur (1999) getur fræðslunefnd með sama hætti og sérhver skóli nýtt sér
sömu matstæki við mat á skólastarfi og notuð eru við mat á starfi annars konar
stofnana og fyrirtækja.
Samhæft árangursmat hefur náð gríðarlegri útbreiðslu og er orðið lykilþáttur í
stjórnun margra fyrirtækja, stofnana og sveitarfélaga. Niven (2002) telur að með
markvissri innleiðingu samhæfðs árangursmats verði yfirsýn yfir framgang stefnu-
mótunar skýrari og framkvæmd stefnunnar markvissari. Aðferðin gerir ráð fyrir að
stefnan nái að seytla niður stjórnskipulagið til allra þátta starfseminnar og til allra
starfsmanna með formlegum og sýnilegum hætti. Útgangspunktur fyrir samhæft
árangursmat er sú stefna sem hefur verið mörkuð. Stefnan er útsett í nokkrum
víddum og brotin nánar niður með því að skilgreina markmið og mælikvarða á
árangurinn. Stefnukort eiga að lýsa stefnu skipulagsheildar, þeim árangri sem stefnt
er að og hvernig honum skuli náð, með því að sýna meginatriði stefnunnar og
orsakasamband þeirra. Á skorkortinu eru sett fram markmið sem koma fram í
stefnukortinu eða eru tengd atriðum á stefnukortinu. Fyrir hvert markmið er einn
mælikvarði eða fleiri sem segja til um hvernig gengur að ná markmiðinu. Segja má
að mælikvarðarnir séu burðarásar skorkortsins en markmiðin undirstaðan
(Reykjavíkurborg, 2003).
Samhæft árangursmat fellur sérstaklega vel að stefnumótun og styður þétt við
framkvæmd stefnunnar. Samhæft árangursmat er þannig mjög kvik aðferð til meta
árangur, vinna að og fylgjast með innleiðingu stefnumótunar (Haraldur Á.
Hjaltason, 2002).
3.1 Grunnferli árangursstjórnunar
Í handbók fjármálaráðuneytis (2004) er farið í grunnferli árangursstjórnunar og þau
útfærð í þremur skrefum. Fyrsta skref árangursstjórnunar er að útfæra stefnu og
markmið skipulagsheildar út frá þeim þáttum sem hafa áhrif á starfsemi hennar.
Stefnumótun og markmiðasetning eru forsendur þess að hægt sé að meta árangur
starfseminnar á raunhæfan hátt.
Annað skrefið eru kerfisbundnar mælingar. Skilgreina þarf árangursmælikvarða
sem tengjast markmiðum. Við val á þeim er mikilvægt að velja raunhæfa og
tölulega mælikvarða sem veita yfirsýn yfir starfið þannig að unnt sé að sannreyna
M.Ed. ritgerð - Árangursstjórnun Skólamál í Skagafirði - Skólastefna
23
hverju það skilar. Reynslan sýnir að mælingar auðvelda stjórnun verka og sýna fram
á árangur vegna þess að þá eru viðmiðanir skýrar.
Þriðja skrefið felst í framkvæmdaaðgerðum, þ.e. að velja leiðir til að ákveða
hvernig verk skulu unnin, og að nota þessar upplýsingar til að drífa áfram stöðugar
umbætur. Mikilvægt er að gefa starfsfólki og stjórnendum endurgjöf um hvernig
þeir sjálfir standa sig.
Með því að endurtaka þetta ferli er stöðugt leitast við að bæta árangur af starfi
skipulagsheildar. Festa þarf góð vinnubrögð í sessi og bæta stöðugt vinnuaðferðir.
Þannig felur þessi aðferðafræði í sér tækifæri fyrir stjórnendur og skipulagsheild að
fá upplýsingar og leiðbeiningar sem gerir þeim kleift að þróast í starfi með því að
bæta vinnubrögð og þjónustu.
Mynd 4: Grunnferli árangursstjórnunar (Stjórnendavefur, 2006).
Árangursstjórnun felur í sér hvatningu til að taka upp og þróa nýjungar í þeim
tilgangi að bæta árangur. Með því að taka upp árangursstjórnun er verið að innleiða
nýtt sjónarhorn á rekstur sem breytir venjum og viðhorfi innan skipulagsheildar.
Hér er ekki um skyndilausn að ræða, árangurstjórnun krefst breytts hugarfars og
slíkt tekur langan tíma (Fjármálaráðuneyti, 1999-b).
3.1.1 Ávinningur af árangursstjórnun
Aðferðafræðin getur þegar best lætur stuðlað að markvissri stjórnun og aukinni
hagkvæmni, en þegar verst lætur getur hún orðið tilgangslaus uppfylling formkrafna
sem þyngir skólastarfið. Mikilvægt er að vel sé staðið að innleiðingu hennar því
ávinningur getur m.a. verið að:
M.Ed. ritgerð - Árangursstjórnun Skólamál í Skagafirði - Skólastefna
24
árangursstjórnun og mælingar styrkja lýðræðið með umræðu um
forgangsröðun, setningu markmiða og hvernig þeim skuli náð. Með því að
að hafa skýr markmið og sýna hvernig til tekst að ná þeim stuðla stjórnendur
að upplýstari umræðu um starf skipulagsheildarinnar auk þess sem
markmiðin leiða í ljós hvað stofnuninni og fræðslugeiranum í heild er ætlað
að gera og hvað ekki.
markmið og mælingar miðla upplýsingum um fræðslumál og hverja stofnun
innan þess málaflokks. Upplýsingar um hvernig gengur geta verið hvatning
til starfsfólks og þjappað þeim enn meira saman að sameiginlegu markmiði.
árangursmælingar gefa mikilvæga innsýn í þjónustu/reksturinn og gefa
möguleika á því að bæta það sem úrskeiðis fer og endurtaka það sem vel er
gert.
árangursmarkmið og mælingar hvetja nefndarmenn og starfsmenn skólanna
til dáða. Með markmiðum og mælingum, sem gefa vísbendingu um hvernig
gengur, er hægt að laða það besta fram í starfsmönnum (Fjármálaráðuneyti,
2004).
3.2 Árangursmat
Niven (2003) segir að árangursmat sé hluti af markvissri eftirfylgni stefnumótunar
sem byggir á hugmyndafræði árangursstjórnunar. Árangursmatið segir til um hve
vel skipulagsheildin sinnir hlutverki sínu. Með því að mæla árangur er unnt að
breyta áherslum og vinna markvisst að framförum. Til að mæla árangurinn er
framkvæmd borin saman við sett markmið. Þetta tekur til ýmissa þátta
starfseminnar s.s. framfara í þjónustu og vinnubrögðum, skilvirkni, ánægju
hagsmunaaðila og starfsmanna, ávinnings í tíma, nákvæmni og áreiðanleika
úrlausna og lækkunar kostnaðar.
Árangursstjórnun og árangursmat eru tæki til að fylgjast með og tryggja að
skipulagsheildin sé að gera það sem að er stefnt og að unnið sé að stöðugum
umbótum. Þá mun árangursmatið auka ábyrgðarkennd og bæta nýtingu tíma og
fjármagns. Það mun stuðla að bættri þjónustu, betri upplýsingum til ákvörðunartöku
og markvissara starfi.
M.Ed. ritgerð - Árangursstjórnun Skólamál í Skagafirði - Skólastefna
25
3.3 Stefnumiðað árangursmat
Balanced Scorecard (BSC), hér eftir nefnt Stefnumiðað árangursmat (SÁ) er
stjórnunaraðferð sem grundvallast á heildarstefnu skipulagsheildar þar sem vel skil-
greind markmið og áreiðanlegir mælikvarðar eru með kerfisbundnum hætti samstillt
í átt að einni heildarstefnu.
Stefnumiðað árangursmat er aðferð sem var þróuð af Dr. Robert Kaplan og Dr.
David Norton. Upphafið má rekja til greinar sem þeir skrifuðu í Harvard Business
Review árið 1992 (Kaplan og Norton, 1992). SÁ er aðferðafræði um árangursríka
leið við að stjórna skipulagsheildum með öðrum hætti en einungis fjárhagslegum
viðmiðum. Á þessum árum voru stjórnendur sífellt að gera sér betur grein fyrir
mikilvægi hugvits og þekkingar og þeim framtíðarverðmætum sem fólust í
tengslum við viðskiptavini (Reykjavíkurborg, 2003).
SÁ er verkfæri í árangursstjórnun til að hrinda markaðri stefnu í framkvæmd og
skapa heildarsýn yfir starfsemina. Það er:
Stefnumiðað stjórntæki fyrir alla skipulagsheildina
Samskiptatæki til að miðla stefnu til allra starfsmanna og hagsmunaaðila
Aðferð til að finna jafnvægi á milli fjárhagslegra og efnislega mælikvarða
(Reykjavíkurborg, 2003).
Samkvæmt Niven (2003) eiga stjórnendur með þessum hætti að fá til baka
upplýsingar um hvernig framkvæmd hennar miðar svo að taka megi ákvarðanir
byggðar á þeim. Þetta hefur í för með sér samfellda rýni á starfsemina og stjórnun
hennar út frá lykiláherslum stefnunnar og getur einnig leitt til breytinga á stefnunni
ef ástæða er til. Aðferðin auðveldar skipulagsheildum að greina hvaða þáttum er
nauðsynlegt að fylgjast með og mæla og meta til þess að heildarmynd fáist af
starfseminni. Hefðbundnar fjármálalegar mælingar líta til fortíðar en segja lítið um
framtíðarhorfur. SÁ er mikilvægt lærdómsferli sem í raun lýkur aldrei. Það byggir á
fjórum lykilsjónarhornum, svokölluðum víddum, sem eru:
Fjármál
Þjónusta
Innra starf
Starfsmenn
Kaplan og Norton (1996) segja að stefnumiðað árangursmat sé stjórnunarkerfi,
ekki eingöngu mælingarkerfi, sem auðveldar skipulagsheildum að setja fram skýra
M.Ed. ritgerð - Árangursstjórnun Skólamál í Skagafirði - Skólastefna
26
framtíðarsýn og stefnumótun og tengja hana beint við þá starfsemi sem fer fram
daglega. Markmið eru sett út frá stefnumótuninni í öllum þáttum og hvert markmið
á sér mælikvarða. Þannig er unnt að fylgjast með því hvernig miðar. Þegar markmið
hafa verið sett fyrir alla skipulagsheildina er mögulegt að setja mælanleg markmið
fyrir sérhvern skóla, deildir, svið og einstaklinga, eftir því hvað á við og tengja
þannig stefnumótun stjórnenda við allt sem fram kemur í skipulagsheildinni.
SÁ er ólíkt öðrum árangurstjórnunarkerfum. Það breytir stjórnun og viðmiðum
um þjónustu, rekstur, aðferðir og samskipti innan skipulagsheildar.
SÁ nær utan um alla þætti í starfsemi skipulagsheildar. Það leiðir til agaðra
vinnubragða og styrkir innviði. Það tengir aðgerðir við fjárhagsáætlun og það
dregur fram virði starfseminnar hvort sem það er fjárhagslegt eða annars eðlis. Það
stuðlar að árangursríkum samskiptum innan skipulagsheildarinnar og annarra sem
tengjast henni.
3.4 Vídd
Eitt af lykilhugtökum stefnumiðaðs árangursmats eru víddir eða sjónarhorn. Víddir
eru þau lykilsjónarhorn sem valin eru til að lýsa megináherslum í stefnu
skipulagsheildar á heildrænan hátt. Þar þjóna þær þeim tilgangi að auðvelda yfirsýn
yfir mælikvarðana sem eru á skorkortinu í heild sinni. Algengt er að víddirnar séu
fjórar en þær geta verið fleiri eða færri (Reykjavíkurborg, 2003).
3.4.1 Þjónusta
Þjónusta er oft ein mikilvægasta víddin. Það er sú vídd sem þjónustuaðilar skynja
og upplifa. Með góðri frammistöðu miðað við rétt skilgreinda mælikvarða er hægt
að tryggja jákvætt viðhorf hagsmunaaðila, vera í takt við óskir þeirra og auka vöxt
og viðgang starfseminnar. Hagsmunaaðilar skipulagsheildar geta verið starfsmenn
skólanna, nemendur, foreldrar/forráðamenn, skilgreindur markhópur og almenn-
ingur (Niven, 2002).
3.4.2 Fjármál
Fjárhagslega víddin í SÁ tilgreinir þau fjárhagslegu markmið sem ætlunin er að ná.
Með því að setja árangur í þjónustu í samhengi við fjárhag er hægt að vinna
markvisst að betri nýtingu fjármuna. Árangursstjórnun býður upp á aðferðir sem
stuðla að því að skipulagsheildin fari sparlegar með fé og nýti það betur í
M.Ed. ritgerð - Árangursstjórnun Skólamál í Skagafirði - Skólastefna
27
rekstrinum. Niðurstöður gefa til kynna hvort að framkvæmd stefnunnar hafi skilað
tilætluðum árangri eða ekki. Hún segir til um hvort mælingar og markmið annarra
vídda hafi náðst (Niven, 2002).
3.4.3 Innra starf
Flestar skipulagsheildir miða að því að ná ákveðnum fjárhagslegum markmiðum
eða bættri þjónustu við viðskiptavini. Innri ferlar eru þættir sem snúa að
starfseminni í heild og hvernig verk eru unnin daglega. Einkum er hugað að gæðum
og skilvirkni. Þetta eru aðgerðir innan skipulagsheildarinnar sem vinna að þeim
málum og án þeirra er ekki hægt að ná markmiðum þjónustuvíddarinnar.
Í starfsemi geta verið mörg og flókin ferli sem þurfa að ganga upp til að tryggja
góða nýtingu fjármuna og góða þjónustu. Með greiningu lykilatriða til árangurs má
skilgreina hver mikilvægustu ferlin eru og hvernig má bæta þau. Með öflugu
gæðastarfi og endurnýjun ferla er starfsemin bætt sem aftur leiðir til betri þjónustu
við hagsmunaaðilana (Niven, 2002).
3.4.4 Starfsmenn
Lykilatriði í því að ná árangri í þjónustu, í stjórnun fjármála og að bæta innra starf
er mannauðurinn. Grunnur allra annarra vídda í SÁ er víddin sem skilgreinir þátt
starfsmanna, tækni og menningarblæ. Því er mikilvægt að vinna stöðugt að
starfsmannamálum, hafa vel skilgreinda starfsmannastefnu og hvetja og fræða
starfsfólk um mikilvæga þætti í starfseminni og með hvaða hætti ætlunin er að
standa að mælingum (Niven, 2002).
3.5 Helsti ávinningur SÁ
Í hefti Reykjavíkurborgar „Samhæft árangursmat“ (2003) kemur fram að SÁ veitir
markvissa upplýsingagjöf um markaða stefnu skipulagsheildar og tengir stefnuna
daglegri starfsemi á skýran hátt. Jafnframt stuðlar SÁ að auknum liðsanda meðal
starfsmanna, samstarfi og lærdómi. SÁ á að stuðla að því að kennsl séu borin á góð
vinnubrögð og þau fest í sessi. Samhliða á það að vekja athygli á vinnubrögðum
sem þarfnast úrbóta þannig að þau megi færa til betri vegar. Hægt verður að fylgjast
náið með framgangi stefnunnar þar sem markvissar mælingar gefa til kynna hvort
markmiðum sé náð eður ei. SÁ hefur bæði áhrif á og mótast af þeirri menningu sem
ríkir innan skipulagsheildarinnar. Mikilvægt er því að þekkja ríkjandi menningarblæ
M.Ed. ritgerð - Árangursstjórnun Skólamál í Skagafirði - Skólastefna
28
þegar SÁ er innleitt og huga að hvort framkalla þurfi breytingar á stefnunni
samhliða innleiðingunni. SÁ stuðlar að því að árangursmælingar séu nýttar til
ákvarðanatöku og gripið sé til skjótra aðgerða þegar þörf er á. Að lokum þá gefur
SÁ vísbendingar um framtíðarþróun og greinir vandamál og sóknarfæri í rekstri.
3.6 Grundvöllur SÁ
Kjarni SÁ er stefnan og framtíðarsýnin. Uppbygging þess tekur mið af því að allar
starfseiningar skipulagsheilda skili árangri fyrir heildarstefnuna. SÁ er kerfisbundin
aðferð til að setja fram stefnuna og innleiða hana. Vinnuferlinu er í stórum dráttum
hægt að skipta í tvo meginþætti:
Þáttur eitt: Uppbygging árangursstjórnunarkerfis
o Stöðumat
o Skilgreining á megin áherslum, skipulagsheildir móta skýra stefnu
og framtíðarsýn
o Markmið eru fundin en þar á að koma skýrt fram að hverju
skipulagsheildin stefnir, auk þess skilgreina þau stefnuna nánar
o Útlistun á orsakasamhengi skorkortsins
o Viðmið og árangursmælikvarðar skilgreind fyrir hvert markmið
o Mælingar gerðar til þess að fylgjast með hvort markmiðum hefur
verið náð eða hvort skipulagsheildin stefnir í rétta átt í samræmi við
markmiðasetningu.
Þáttur tvö: Innleiðing
o Úrvinnsla og miðlun tölulegra upplýsinga um árangur
o Markviss upplýsingamiðlun um skorkortið
o Eftirfylgni, endurmótun markmiða og leiða
o Upplýsingar úr skorkortinu notaðar til að meta og bæta árangur
Nauðsynlegt er að stjórn skipulagsheildar sem hyggst nota aðferðarfræði SÁ
styðji verkefnið og leggi sig fram um að nota þau tækifæri sem kerfið veitir, áður en
hafist er handa. Að öðrum kosti er hætt við að lítið verði um árangur (KPMG,
2001).
M.Ed. ritgerð - Árangursstjórnun Skólamál í Skagafirði - Skólastefna
29
3.7 Innleiðing SÁ
Mótun og innleiðing SÁ tekur alltaf nokkurn tíma. Annars vegar er um að ræða
skipulagningu á innleiðingarferlinu og hins vegar þróun stefnu- og skorkorta. Við
upphaf innleiðingar á SÁ er mikilvægt að skilgreina hvers vegna koma á kerfinu á.
Um er að ræða nýtt árangursmatskerfi sem skipulagsheildin er að taka upp og því
þarf tilgangur innleiðingarinnar að vera skýr. SÁ er heildstæð stjórnunaraðferð sem
umbreytir öllum verkferlum og starfsháttum skipulagsheildarinnar. Árangur hennar
byggir þar af leiðandi á því að tilgangur og réttir hvatar séu fyrir innleiðingunni.
Mynd 5: Innleiðing á skorkorti (Kaplan og Norton, 1996).
Ákveða þarf til hvaða starfseiningar innan skipulagsheildarinnar SÁ á að ná.
Safna þarf og dreifa bakgrunnsupplýsingum. Upplýsingar koma úr
upplýsingakerfum, könnunum eða á annan hátt. Áðurnefnd stefnumótunarvinna þarf
að liggja fyrir, m.a. skilgreint hlutverk, framtíðarsýn og stefna skipulagsheildar.
Hanna þarf stefnu- og skorkort fyrir víddirnar fjórar. Einnig þarf að ákveða viðmið
mælikvarðanna (Fjármálaráðuneyti, 2004).
Stuðningur fræðslunefndar og skólastjórnenda er mikilvægur til þess að öðlast
viðurkenningu á notkun þessarar aðferðar. Ákveða þarf fagteymi til að koma að
innleiðingunni og gera verkáætlun. Einnig þarf að hanna verkefna- og tímaáætlunin
fyrir SÁ. Það tekur 1–2 ár að innleiða SÁ fullkomlega en verkferlar fara strax í
gang.
3.8 Mistök við innleiðingu SÁ
Aukin krafa hefur verið á stjórnendur opinberra stofnana að nútímavæðast og bæta
frammistöðu og þjónustu. Stefnumiðað árangursmat hefur reynst góð leið til að
M.Ed. ritgerð - Árangursstjórnun Skólamál í Skagafirði - Skólastefna
30
mæta þeirri kröfu. Samkvæmt Kaplan og Norton (1996) gefur SÁ stofnunum kost á
að minnka bilið milli óljósra markmiða og hvaða aðferða eigi að beita til að ná þeim
markmiðum. Ef nýta á SÁ í opinberum stofnunum þarf að taka tillit til nokkurra
atriða. Meta þarf hvort víddirnar fjórar eigi allar jafn vel við í opinberum stofnunum
og líklegt er að mælingar verði flóknari og umdeildari í þeim en í einkageiranum.
Í grein sem Olafsson og Wisniewski (2004) skrifuðu um innleiðingu SÁ í
opinberum stofnunum á Íslandi og Skotlandi kom m.a. fram að ferlið sem leiði til
SÁ og afurða þess, t.d. stefnukortið er ekki síður mikilvæg en afurðin sjálf.
Stefnukortið er mjög mikilvægur þáttur í innleiðingu SÁ sem stjórntæki. Umræðan
meðal starfsmanna um hugtök, stefnumótun og stofnunina sjálfa hafi verið
lærdómsrík og gagnleg fyrir skilning á stefnumótuninni sjálfri. Þeir bentu einnig á
að greinilegur stuðningur þarf að vera frá stjórnendum og sömuleiðis þarf
ávinningur starfsmanna að vera það líka sem þróa og nýta SÁ í opinberum
stofnunum.
Ýmis mistök eru gerð við innleiðingu SÁ og helst að fyrirtæki og/eða
stofnanir nota of marga mælikvarða sem eiga við fjárhag og vísa til fortíðar í stað
framtíðar. Smith (2005) nefnir að SÁ falli of mikið að þörfum hagsmunaaðila og
tekur ekki nógu mikið tillit til framlags starfsmanna. SÁ gerir ráð fyrir að ferli,
lærdómur starfsmanna og samskipti við viðskiptavini geti haft jákvæð orsakatengsl
við fjárhagslega frammistöðu þrátt fyrir að fyrri rannsóknir hafi sýnt tengsl en ekki
endilega orsakatengsl. Sömuleiðis gagnrýnir Smith SÁ fyrir að vera byggt á
stigveldi sem gefi undirmönnum of lítil völd.
Ástæður fyrir mistökum við innleiðingu eða framkvæmd SÁ geta verið
ýmsar. Kaplan og Norton (2001) nefndu m.a. að framkvæmd getur mistekist ef
stórtækar skipulagsbreytingar koma fram í skipulagsheildinni t.d. við sameiningar
stofnana eða skiptingu skipulagsheildar. Skipulagsheild sem einblínir á niðurskurð
mistekst ef til vill framkvæmd SÁ þar sem aðaláherslur eru ekki á slíkt í fræðunum.
Flest mistök við innleiðingu á SÁ koma hins vegar fram í lélegri framkvæmd.
Þar eru taldar fram sjö mismunandi ástæður. Í fyrsta lagi er talað um skort á
stuðningi frá stjórnendum. Í öðru lagi að of fáir taki þátt í innleiðingu og
framkvæmd SÁ. Í þriðja lagi er talað um einangrun SÁ hjá stjórnendum
skipulagsheildarinnar og því sé ekki deilt með öllum starfsmönnum. Í fjórða lagi
þegar litið er á SÁ sem stjórntæki sem eigi að vera fullkomið frá upphafi og þarfnist
ekki stöðugrar endurskoðunar. Í fimmta lagi þegar stjórnendur kynna SÁ sem
M.Ed. ritgerð - Árangursstjórnun Skólamál í Skagafirði - Skólastefna
31
verkefni en ekki stjórnunarverkefni sem þeir beri ábyrgð á. Í sjötta lagi þegar
skipulagsheildir taka upp SÁ en fara ekki í gegnum stefnumótunarferlið heldur álíta
það og nota sem enn eitt mælingarkerfið.
Þrátt fyrir gagnrýnisraddir þá telja margir að SÁ sé ein áhrifamesta
stjórnunaraðferð sem fram hefur komið seinustu áratugina ef henni er beitt rétt.
3.9 Stefnukort
Í stefnukorti eiga að koma fram langtímamarkmið sem byggð eru á hlutverki og
framtíðarsýn. Stefnukortið er mjög árangursríkt til að miðla markaðri stefnu því það
veitir mikilvægar upplýsingar um lykiláherslur stefnunnar á einfaldan hátt.
Í stefnukorti er að finna áður skilgreindar víddir, markmið sem tilheyra hverri
vídd og tilgátur um orsaka- og afleiðingatengsl milli markmiðanna. Þar er hins
vegar ekki gerð grein fyrir árangursmælingum né viðmiðum þeirra.
Stefnukortið skýrir markaða stefnu á einfaldan, skiljanlegan hátt með mynd-
rænu formi. Það sýnir tilgátur um orsaka- og afleiðingasambönd sem má sanna og
afsanna með því að skoða fylgni árangursmælinganna. Kortið er sett upp með þeim
hætti að auðvelt er að sjá hvernig eitt leiðir af öðru í þá átt sem stefnt er. Stefnu-
kortið er mikilvægt greiningartæki sem gefur sterkar vísbendingar um orsaka-
samband einstakra mælinga, t.d. hvort starfsánægja hefur áhrif á þjónustustig
(Fjármálaráðuneyti, 2004 ; Snjólfur Ólafsson, 2005).
Niven (2002) segir að stefnukort gefi einfalda og skýra yfirsýn yfir
lykiláherslur markaðrar stefnu og skal rúmast á einni A4 síðu. Þannig þarf ekki að
lesa sig í gegnum þykka bunka af stefnumótandi skjölum til að átta sig á
mikilvægustu þáttum markaðrar stefnu.
3.9.1 Orsaka- og afleiðingatengsl
Mikilvægt er að skilgreina orsaka- og afleiðingasambönd markmiða og mælikvarða
þeirra skilmerkilega upp í gegnum allar víddirnar, þ.e. frá mannauði í gegnum innri
ferla og fjármál og upp í þjónustu. Eitt af því sem aðgreinir SÁ frá öðrum
stjórntækjum er áherslan á skilgreiningu orsaka- og afleiðingasambanda.
Árangursmælingatæki sem skilgreina ekki þessi tengsl sýna samansafn af
árangursmælingum en gefa ekki vísbendingar um orsakasamband einstakra þátta,
t.d. hvort starfsánægja hafi áhrif á þjónustustig. Árangursmælingar sanna síðan eða
afsanna, eftir atvikum, þær tilgátur sem gerðar hafa verið um orsaka- og
M.Ed. ritgerð - Árangursstjórnun Skólamál í Skagafirði - Skólastefna
32
afleiðingatengsl stefnukortsins. Tilgáturnar um orsaka- og afleiðingatengslin eru þá
aðlagaðar að raunverulegri fylgni milli mælinga. Á mynd 6 hér fyrir neðan er hægt
að sjá vel orsaka-/afleiðingasambandið í stefnukortinu. Skipulagsheildin verður að
standa sig vel á öllum sviðum rekstursins til að ná topp árangri (Niven, P., 2002).
Mynd 6: Dæmi um stefnukort (Fjarðabyggð, 2010)
Í stefnukorti, eins og á mynd 6, eru dregnir fram helstu þættir sem talið er að
þurfi að hafa áhrif á, til þess að skipulagsheildin ræki hlutverk sitt. Stefnukortið
lýsir á myndrænan hátt ,þar sem að örvar eru á milli einstakra markmiða, hvernig
markmið skipulagsheildarinnar tengjast innbyrðis, bæði innan sömu víddar og milli
vídda. Í sumum stefnukortum eru aðeins örvar á milli vídda og stundum er þessu
blandað saman. Gerð stefnukorta auðveldar starfsfólki skipulagsheilda að átta sig á
heildarmyndinni, staðsetja sig í henni og greina þætti sem þar gætu haft bein áhrif á
(Fjármálaráðuneyti, 2004).
M.Ed. ritgerð - Árangursstjórnun Skólamál í Skagafirði - Skólastefna
33
3.10 Skorkort
Þegar stefnukortið liggur fyrir er hægt að vinna árangursmælingar fyrir markmið
þess, ásamt viðmiðum o.fl. Með þessu vinnulagi er hægt að tryggja að árangurs-
mælingar séu í samræmi við markaða stefnu. Á skorkort eru sett fram markmið sem
koma fram í stefnukortinu eða eru tengd atriðum á stefnukortinu. Fyrir hvert
markmið er einn mælikvarði eða fleiri sem segja til um hvernig gengur að ná
markmiðinu. Segja má að mælikvarðarnir séu burðarásar skorkortanna en
markmiðin undirstaðan (Snjólfur Ólafsson, 2005).
Mynd 7: Skorkort (Kaplan og Norton, 1996)
Eins og sést á mynd 7 þá inniheldur skorkortið sömu víddir og velgengisþætti /
markmið og stefnukortið en jafnframt er þar að finna árangursmælingar, viðmið og
hvað er ásættanlegur/óásættanlegur árangur og aðgerðir sem grípa má til ef úrbóta
er þörf (Reykjavíkurborg, 2003).
Skorkort á að sýna hvað þarf að gera til að koma stefnunni í framkvæmd og er
frekari útfærsla á lykilþáttum í stefnukorti. Um er að ræða skammtímamarkmið sem
sett eru til eins árs í senn.
Með þessum kortum má fá yfirsýn yfir starfsemina, hvað er vel gert og hvað
má betur fara. Kortin eru einnig tæki í breytingarferlistjórnun því þau eiga að vera
öllum sýnileg.
M.Ed. ritgerð - Árangursstjórnun Skólamál í Skagafirði - Skólastefna
34
3.10.1 Árangursmælikvarðar
Þegar búið er að ákveða markmið, þarf augljóslega að hanna og þróa aðferð til að
finna út hvort tekst að ná þeim. Árangursmælikvarðar gefa vísbendingar um hvort
settum markmiðum hefur verið náð. Þeir eiga að vera lýsandi fyrir inntak
viðkomandi markmiðs, hvetja til æskilegra aðgerða, gefa nefndarmönnum og
starfsmönnum skólanna vísbendingu um hvað þeir geta lagt af mörkum til að
markmiðin nái fram að ganga og gefa fræðslunefnd möguleika á að meta hver
heildarárangur við framfylgni stefnunnar er (Reykjavíkurborg, 2003).
Að velja mælikvarða er vandasamt verk og þarf að svara mörgum erfiðum
spurningum og líklegt er að skoðanir verði skiptar. Ein vinnuaðferð er að útbúa
hugmyndabanka og hafa eftirfarandi spurningar til hliðsjónar:
Hvernig á að mæla hvernig við stöndum okkur?
Hvaða útkomu, lokaniðurstöðu, getum við mælt í ljósi þess að við getum
aðeins lagt takmarkaðan kostnað í mælingarnar?
Hvernig getum við mælt tiltekið markmið?
Eru þær tölur sem liggja fyrir vegna samanburðar síðar, nógu nákvæmar?
Erum við áreiðanlega að mæla það sem við teljum okkur vera að mæla?
Hvernig er brugðist við ef mælingarnar benda til að við séum víðs fjarri
markmiðum okkar? (Fjármálaráðuneyti, 1999).
Skráðir eru niður allir hugsanlegir mælikvarðar sem nota má og þeir flokkaðir
niður í rekstrar- og stefnumælikvarða. Rekstrarlegir mælikvarðar gefa til kynna
hvernig viðkomandi skipulagsheild hefur staðið sig í rekstri á ákveðnu tímabili.
Stefnumælikvarðar eru huglægari og ekki eins fastmótaðir í rekstrarlegu umhverfi
og rekstrarlegu mælikvarðarnir. Við innleiðingu á SÁ er val á mælikvörðum einna
mikilvægast til að stuðla að heildarvirkni árangursmatsins. Mælikvarðar er valdir
fyrir hverja vídd fyrir sig í samræmi við heildarstefnu skipulagsheildarinnar og þau
markmið sem sett hafa verið. Lögð er áhersla á að velja fáa, viðeigandi
árangursmælikvarða fyrir hvert markmið sem eru eins lýsandi fyrir framgang hans
og mögulegt er. Leitast er við að skilgreina áður flokkaða mælikvarða sem annars
vegar gefa upplýsingar um árangur í fortíð og hins vegar mælikvarða sem gefa
vísbendingar um framtíðina (Kaplan og Norton, 1996).
M.Ed. ritgerð - Árangursstjórnun Skólamál í Skagafirði - Skólastefna
35
Fortíðar mælikvarðar sýna stöðu í enda tímabils og eru afleiðingar af aðgerðum
sem búnar eru. Þeir segja frá því sem er lokið og hafa því ekki forspárgildi um
framtíðina. Kostir þeirra felast í því að yfirleitt er auðvelt að skilgreina og skilja þá.
Leiðandi mælikvarðar sýna það sem leiðir til árangursins sem
fortíðarmælingarnar mæla. Þeir sýna hvað það er sem leiðir til ákveðinnar
frammistöðu og mæla venjulega einhvers konar millistig eða verk í vinnslu. Þeir
gera það kleift að laga starfsemina og hafa því forspárgildi um framtíðina. Kostir
þeirra felast í því að þeir auðvelda skipulagsheildum að gera breytingar á tilteknum
atriðum svo hægt sé að komast að ákveðinni niðurstöðu (Fjármálaráðuneyti, 2004)
(Snjólfur Ólafsson, 2005).
Réttir mælikvarðar eru raunhæfir, réttmætir og áreiðanlegir. Þeir eru lýsandi
fyrir sett markmið, eru auðskiljanlegir og vel skilgreindir. Skorkortið þarf að svara
eftirfarandi spurningum á mynd 8.
Mynd 8: Skorkort, skilgreiningar á víddum (Kaplan og Norton, 1996).
Mynd 8 sýnir samspil þessara fjögurra vídda, hlutverks, stefnu og
framtíðarsýnar jafnframt því sem dregnar eru fram lykilspurningar í hverri vídd.
3.10.2 Viðmið
Skilgreina þarf viðmið fyrir árangursmælingarnar, þ.e. hvað telst góður árangur,
hvað viðunandi og hvað þarfnast úrbóta. Mikilvægt er að óttast ekki það sem
þarfnast úrbóta heldur líta á það sem tækifæri til að grípa í taumana og taka höndum
saman til að gera betur. Ef allar mælingar skorkortsins ná viðmiðum góðs árangurs
M.Ed. ritgerð - Árangursstjórnun Skólamál í Skagafirði - Skólastefna
36
má gera ráð fyrir að einhver viðmið séu tilgreind of lágt og því ekki leitast nægilega
vel við að hámarka mögulegan árangur. Gott er að hafa í huga að áður en hægt er að
skilgreina raunhæf viðmið er nauðsynlegt að greina raunverulega stöðu mála
(Reykjavíkurborg, 2003) (Snjólfur Ólafsson, 2005).
Ákvarða þarf tímalengd mælinga:
Langtímamæling á að vera breytileg , gæti tengst þjóðfélagsbreytingum. Ef
skipulagsheildin ætlar að hafa áhrif á þróun samfélagsins.
Millitímamæling eða stöðumat á langtímamælingu. Þar er verið að brjóta upp
langtímamælingarnar í styttri tíma.
Skammtímamæling fer aðallega fram í skorkortinu því þar er verið að mæla það
sem er verið að gera næstu 1-3 árin (Niven, 2003; Fjármálaráðuneyti, 2004).
Skilgreina þarf aðgerðaáætlun ef viðunandi árangur næst ekki. Aðgerðaáætlanir
geta m.a. innihaldið ábyrgðarmann, verkáætlun, aðföng, þ.e. það sem til þarf og
fjárhagsramma.
Mynd 9: Tengsl markmiða, mælinga, viðmiða og aðgerða (Reykjavíkurborg, 2003).
Á myndinni hér fyrir ofan er sýnishorn af velgengisþætti/markmiði skorkorts,
ásamt árangursmælingu hans, viðmiði fyrir mælingu, aðgerð til úrbóta ef árangur er
ekki sem skyldi og hver sé ábyrgðarmaður viðkomandi mælingar.
M.Ed. ritgerð - Árangursstjórnun Skólamál í Skagafirði - Skólastefna
37
3.10.3 Ábyrgðarmaður árangursmælinga
Hver árangursmælikvarði verður að hafa ábyrgðarmann sem sér um að afla
mælinganna, birta þær á réttum tíma og vekja athygli á þeim ef ástæða er til.
3.10.4 Mat
Við notkun á SÁ á símat að vera í gangi. Stefnukort er endurskoðað einu sinni á ári,
en gert er ráð fyrir að stefnan sé sett til fjögurra ára í senn. Skorkortið er
endurskoðað nokkrum sinnum á ári eftir því hvernig markmiðin breytast. Með þessu
stöðuga endurmati og aðhaldi fæst yfirsýn yfir starfsemina og gefur hún
stjórnendum tækifæri til að fylgjast með rekstri og stjórnun skipulagsheildarinnar á
einfaldan og skýran hátt.
3.11 Samantekt
Í kafla 2 var farið ítarlega í gegnum stefnumótunarferli, þ.e. fræðilega bakgrunninn
fyrir mótun skólastefnu í Skagafirði. Eitt af grundvallarverkefnum þeirra sem hafa
yfirumsjón með eins fyrirferðarmiklum og fjárfrekum málalið í rekstri sveitarfélags
er að takast á við hið óþekkta, horfa til framtíðar og reyna að sjá fyrir þau verkefni
sem þeim er falið að sinna. Hafðar eru að leiðarljósi grunnspurningar
Gæðagreinanna sem taka m.a. á greiningarvinnu, val á kostum og útfærsla stefnu.
Meginspurningarnar er samt sem áður „Hvar viljum við vera eftir nokkur ár?“ og
„Hvernig ætlum við að komast þangað?“
Stefnumiðað árangursmat er aðferðafræði til að auðvelda framkvæmd stefnu á
markvissan hátt og skapa heildarsýn yfir reksturinn. Í kaflanum hér á undan hefur
verið dregið fram hvernig SÁ getur nýst við framkvæmd skólastefnunnar.
Í kaflanum hér á eftir er gerð grein fyrir aðferðafræði starfendarannsókna og
hvernig sú aðferðafræði nýtist við gerð skólastefnu Skagafjarðar.
M.Ed. ritgerð – Niðurstöður Skólamál í Skagafirði - Skólastefna
38
4 Aðferðafræði rannsóknar
Páll Skúlason (1987) kýs að kalla hverja rannsókn skipulega viðleitni til að leita
svara við spurningum sem miða að því að auka eða bæta skilning okkar eða
þekkingu á heiminum eða tilteknum hlutum hans, svo sem á sjálfum okkur eða
hugmyndaheimi okkar. Verkefni það sem hér hefur verið unnið lýtur að
stefnumótun sveitarfélagsins Skagafjarðar í skóla- og fræðslumálum. Ekki er vitað
til að að rannsóknir hafi verið gerðar á stefnumótun sveitarfélaga í einstökum
málaflokkum og af lestri ýmissa stefnuskjala má ljóst vera að ólík hugmyndafræði
liggur þeim til grundvallar. Í þessu verkefni verður litið á stefnumótun sem ákveðið
ferli og lýtur rannsóknin að því að leggja mat á það. Rannsóknarspurningin sem
liggur til grundvallar verkefninu er þessi: Á hvern hátt geta hugmyndir um virkt
stefnumótunarferli og árangursstjórnun gagnast við mótun skólastefnu eins
sveitarfélags?
4.1 Starfendarannsókn
Verkefni það sem hér er unnið er í sjálfu sér tvígilt, þ.e. það felur í sér aðferðir og
aðgerðir við mótun skólastefnu og jafnframt aðferðir við að leggja mat á þetta ferli
til að svara rannsóknarspurningunni. Til að svara rannsóknarspurningunni er lagt
upp með hugmyndafræði starfendarannsókna um leið og svarandi leitar svara við
rannsóknarspurningunni er hann jafnframt framkvæmdaaðili í stefnumótunarvinn-
unni.
Í hefðbundnum rannsóknum er rannsakandinn að skoða og rannsaka störf
annarra en í starfendarannsókn er rannsakandinn að rannsaka eigið starf. Hann er þá
í raun bæði rannsakandinn og viðfangsefnið. Starfendarannsókn er eins konar
sjálfsskoðun þar sem rannsakandinn skoðar eigin gildi og eigin viðhorf
(kennarasogur.is, 2009) með því augamiði að skilja það betur og þróa til betri vegar
(Hafþór Guðjónsson, 2008). Hún felur í sér að þú ert að hugsa um – ígrunda – eigið
starf, má einnig segja að hér sé um ákveðna sjálfsskoðun eða sjálfsgagnrýni að ræða
samkvæmt kenningum McNiff (2002). Starfendarannsókn miðar að því að lýsa,
túlka og skýra ferli eða atburði sem eiga sér stað á sama tíma og hún leitast við að
bæta viðkomandi ferli (McNiff o.fl., 1996).
M.Ed. ritgerð – Niðurstöður Skólamál í Skagafirði - Skólastefna
39
Starfendarannsókninni fylgir mat rannsakanda á eigin starfi og ígrundun sem
felur í sér sífellda leit að umbótum við gerð skólastefnunnar. Í eðli sínu hvetja
starfendarannsóknir til breytinga. Starfið er skoðað kerfisbundið til þess að fá sem
nákvæmasta mynd af því sem er að gerast. Niðurstöðurnar eru síðan notaðar til þess
að halda áfram, bæta starfið og koma með nýjar eða breyttar leiðir til að ná betri
árangri (McNiff, 2002). Gagnsemi starfendarannsókna felast í því
grundvallarmarkmiði þeirra, að bæta starfshætti með hagsmuni og þarfir
skjólstæðinga í huga (Elliot o.fl., 1991).
Hitchcock og Hughes (1995) lýsa vinnubrögðum starfendarannsókna sem
hringlaga ferlum. Hver ferill inniheldur fimm þrep sem eru: framkvæmd, athugun,
ígrundun, breytingar og áætlun. Megineinkenni starfendarannsókna og það sem við
höfum haft að leiðarljósi eru eftirfarandi þættir:
Rannsakandi rannsakar það sem hann er persónulega að gera
Rannsakandinn er jafnframt þátttakandi í því sem verið er að rannsaka
Athugun og mat sem byggir á gagnrýnni ígrundun
Meðan á rannsóknarferlinu stendur er stöðugt leitað eftir breytingum
Stöðugt er leitað eftir þróun og skipulögðum breytingum á skólastarfinu en
ekki staðreyndum eða staðfestingu á tilgátum
Verkefnin byggja á persónulegri reynslu
Tilgangurinn er að skilja betur og bæta starfið
Hægt er að líkja starfendarannsókn við spíral, (sjá mynd 10), þar sem ferlið er
síendurtekið og brugðist er við einstökum þáttum ferlisins eftir því hvernig
stefnumótunin þróast.
Mynd 10: Ferli Starfendarannsókna (Schmuck, 1997)
Á mynd 10 má sjá að byggt er á stöðugri þróun og breytingum sem sýna þá
staðreynd að ummyndandi ferli lýkur aldrei. Staðan er tekin, hún metin, áætlun gerð
M.Ed. ritgerð – Niðurstöður Skólamál í Skagafirði - Skólastefna
40
um næstu skref og hún framkvæmd og þannig gengur síendurtekið ferlið fyrir sig
(Schmuck, 1997).
4.2 Framkvæmd
Í stefnumótunarferlinu sem til grundvallar er í rannsókn þessari er tengt saman starf
og rannsóknir þannig að úr verði rannsóknarferli í höndum verkefnisstjóra og
rýnihóps fræðslunefndar Skagafjarðar. Rýnihópar eða hópaviðtöl eru eiginleg
rannsóknaraðferð sem notuð er til að öðlast betri skilning á viðhorfum og reynslu
tiltekins hóps fólks gagnvart ákveðnu viðfangsefni rannsóknar. Samkvæmt Krueger
(1994) á hugtakið rýni við um markvissa nálgun. Tilgangurinn er að skoða
mismunandi viðhorf og reynslu. Þetta er leið til að hlusta á fólk ræða saman og læra
af því (Sóley Bender, 2003). Þátttakendur í ferlinu skoða og ígrunda eigið starf og
þátttöku í gerð skólastefnunnar, þ.e. leggja mat á áætlunina/aðferðina og leita svara
við því hvernig hún nýtist í að móta metnaðarfulla og raunhæfa skólastefnu.
Ígrundun og mat þátttakenda fór fram með tvennum hætti, annars vegar með viðtali
verkefnisstjóra þar sem áherslan er lögð á að meta stefnumótunarferlið út frá
hugmyndum starfendarannsókna, þ.e. fimm þrepa ferlunum og hins vegar stuttu
sjálfsmati á eigin frammistöðu í ferlinu. Verkefnastjóri metur á sama hátt stefnu-
mótunarferlið og hefur til þess eftirfarandi gögn; framlagða stefnumótunaráætlun,
dagbók, fundargerðir og minnisblöð fræðslunefndar, framlögð drög að efnisþáttum
skólastefnunnar og netpóstssamskipti verkefnisstjóra við alla hluteigandi aðila þar
sem m.a. koma fram athugasemdir við innihald skólastefnunnar, framsetningu
efnisþátta og kosti og galla í vinnuferli stefnumótunarinnar. Með þessum gögnum
verður hægt að meta ferlið út frá hugmyndafræði starfendarannsókna, þ.e. mat á
eigin starfi, meta stefnumótunarferlið og þátttöku annarra hlutaðeigandi aðila s.s.
fræðslunefndar, starfsmanna skólanna, foreldra- og nemendaráða.
4.3 Greiningarferli
Til að vita stöðu skólamála í sveitarfélaginu Skagafirði í dag var lagt upp með
víðtæka innri og ytri greiningu, skoðun gagna skóla og sveitarfélags, spurningalista
meðal starfsfólks skólanna og samanburð við önnur sveitarfélög/skólasamfélög.
Greiningin var víðtæk, ýmsir hluteigandi aðilar komu að greiningunni ásamt
því að gögn skólanna og sveitarfélags voru skoðuð útfrá hugmyndafræði svót-
M.Ed. ritgerð – Niðurstöður Skólamál í Skagafirði - Skólastefna
41
greiningar. Svót-greining samkvæmt Philip Kotler (1999) er viðurkennd og gagnleg
til að vega og meta stöðuna eins og hún er í dag, fá menn til að taka þátt í hugflæði,
koma auga á atriði sem farið hafa fram hjá þeim og jafnframt því sjá svolítið inn í
framtíðina, hvernig menn vilja hafa málin öðruvísi (Skref.is, 2004). Svót-greining
var notuð meðal tveggja rýnihópa sem koma að vinnuferlinu allan tímann, þ.e.
fræðslunefndar og þverfaglegs hóps skólastjórnanda með það fyrir augum að kafa
dýpra í skólamál, átta sig á styrkleikum/veikleikum og tækifærum/ógnunum.
Greiningarferlið tekur á tveim fyrstu spurningum Gæðagreinanna, þ.e. Hvernig
stöndum við? og hvernig vitum við það? Greiningin var hugsuð sem grunnur að
spurningalista sem seinna var lagður fyrir alla kennara og foreldraráð allra skóla
sveitarfélagsins.
Sjálfsmat sem þetta var ein leið til þess að miðla þekkingu og upplýsingum um
skólastarf. Sjálfsmat kennara og leiðbeinenda skólastofnana Sveitarfélagsins
Skagafjarðar á að draga fram sterkar og veikar hliðar skólasamfélagsins og
jafnframt að gefa vísbendingar um tækifæri og ógnanir í ytra umhverfi
skólastarfsins (Skref.is, 2004). Megintilgangur þessarar greiningar, spurningalista
og samanburðar var að gera fræðslunefnd auðveldara að vinna að metnaðarfullri en
jafnframt raunhæfri skólastefnu samfélaginu til heilla. Þetta vinnuferli átti líka að
gefa sem flestum hagsmunaaðilum tækifæri á því að koma að skólastefnugerðinni,
hlutdeild og eignarhald skiptir miklu máli til að stefnan verði lifandi, gagnleg og
skólasamfélaginu til framdráttar.
Greiningarferlið var metið af verkefnastjóra út frá fræðum starfendarannsókna,
þ.e. fimm þrepa ferli sem gengur út á að rannsakandinn rannsakar það sem hann var
að vinna við, bregst við, þróar og breytir eftir því sem við á í ferlinu með það fyrir
augum að skilja það betur og bæta starfið og um leið afurðina. Ýmis gögn voru til
að meta þetta ferli, m.a. dagbókarfærslur verkefnastjóra, tölvupóstur á
samstarfsaðila, viðtal við fræðslunefnd eftir að verkefni lauk, greiningargögn, önnur
gögn og heimildir sem voru nýttar í verkið, speglun í fræðilegu efni og
framkvæmdaáætlunin.
4.3.1 Spurningalistakönnun
Í framhaldi af greiningunni var mótaður spurningalisti sem lagður var fyrir allt
starfsfólk leik-, grunn og tónlistarskóla sveitarfélagsins og foreldraráð hvers
M.Ed. ritgerð – Niðurstöður Skólamál í Skagafirði - Skólastefna
42
grunnskóla með það fyrir augum að fá fram viðhorf grasrótar og hagsmunaaðila um
margvíslega þætti í skólastarfinu og aðkomu sveitarfélagsins að þessum málaflokki.
Spurningarnar skiptust upp í nokkra flokka, í fyrsta lagi voru bakgrunnspurningar
sem gáfu upplýsingar hvort að það væri marktækur munur á milli ákveðinni breyta
t.d. með kyn, aldur, menntun, stöðu, skóla eða starfsaldurs og þyrfti að taka tillit til
við gerð skólastefnunnar. Síðan skiptist listinn upp í þrjá hluta. Í fyrsta hlutanum
voru spurningar um aðkomu sveitarfélagsins / fræðslunefndar / skólakrifstofu, í
öðrum hluta var spurt um stefnumótun, gæði skólastarfs og aðbúnað og að lokum
var spurt um samstarf skólastiga / -gerða. Spurningalistann er í heild sinni að finna í
viðauka.
Styrkur spurningakannana er fyrst og fremst sá að safna má fjölbreyttum
gögnum á skömmum tíma (Fitzpatrick, 2004). Þorlákur Karlsson (2003) segir að
sterk tengsl séu milli þess sem fólk segist ætla að gera og þess sem það gerir og
gefur það til kynna að spurningalistakönnun sé tiltölulega áreiðanleg
gagnasöfnunaraðferð. Stuðst var við fullyrðingar í spurningalistanum, flestar með
sama svarkvarða. Svarendur voru spurðir hversu sammála þeir eru tiltekinni
fullyrðingu og fimm svarmöguleikar gefnir: alveg sammála, sammála, ósammála,
alveg ósammála og óákveðinn. Reynt var að gæta þess að spurningarnar væru
þannig orðaðar að ekki gætti hneigðar til samþykkis umfram höfnunar og öfugt. Í
sumum spurningum voru svarmöguleikarnir já eða nei og einnig í sumum tilfellum
boðið upp á dýpkun á ofangreindum svarmöguleikum með textasvari (Þorlákur
Karlsson, 2003). Var það gert til að gefa frekari vísbendingar um ákveðin málefni
og til að vinna á einum af göllum megindlegra rannsókna, þ.e. þeirri dýpt sem næst
með eigindlegum aðferðum.
Spurningalistinn var forprófaður meðal kennara í öðru bæjarfélagi. Með því
móti var hægt að sníða af agnúa, skerpa orðalag og samræma spurningarnar. Þess
var einnig gætt að ekki væri hægt að rekja svörin til svarendanna.
Spurningakönnunin var tilkynnt eins og lög gera ráð fyrir til Persónuverndar.
Spurningalistinn var hafður rafrænn og fékk hver þátttakandi aðgangsorð til að
taka þátt. Það var gert til að spara vinnu við innsetningu gagna og minnka líkur á
mistökum við innsetningu. Notað var forritið/vefsvæðið Outcome. Úrvinnsla gagna
fór fram í SPSS forritinu, rafrænu gögnin lásust auðveldlega á milli þessara forrita.
Ætlast var til að svarhlutfall yrði ekki minna en 70%. Í nokkrum tilfellum voru
skólastjórar fengnir til að fylgja endurheimt spurninganna eftir.
M.Ed. ritgerð – Niðurstöður Skólamál í Skagafirði - Skólastefna
43
Annars konar greining átti sér stað samhliða spurningalistanum en með
hagnýtum samanburði voru ákveðnir þættir í rekstri og þjónustu skóla
sveitarfélagsins bornir saman við önnur sambærileg sveitarfélög og einnig það sem
fræðslunefndin taldi vera með því besta á landinu (Helgi Gestsson, 1998). Markmið
spurningalistans og samanburðarins var að fá góðar og marktækar upplýsingar sem
nýttust fræðslunefndinni við mótun skólastefnunnar og ávallt í takt við fræði
stefnumótunar.
Ástæðan fyrir því að leitað var með spurningarlistann til kennara í skólum
sveitarfélagsins er sú að þeir eru fagmennirnir, grasrótin og þekkja því best til í
þessum málaflokki. Með greiningunni og spurningalistanum átti að fá fagfólkið til
að líta í eigin barm, meta margvíslega þætti starfsins, aðkomu sveitarfélagsins og fá
það til að horfa fram á veginn og leggja sitt lóð á vogarskálarnar í mótun
sameiginlegrar framtíðarsýnar sveitarfélagins í fræðslumálum. Svör foreldraráða
voru síðan hugsuð til að auka dýptina, þ.e. að foreldrar sjá hlutina oft í öðru ljósi,
jafnvel aðra hluti og öðruvísi nálgun en starfsmenn skólanna. Nauðsynlegt var því
að fá viðhorf þeirra því skólastefnan á að vera stefna allra hlutaðeigandi aðila að
skólastarfi Skagafjarðar. Kynning á spurningalistanum og vinnuferli
skólastefnunnar var í hverjum skóla fyrir sig þar sem könnunin var lögð fyrir.
Stefnumótunarferlið og spurningalistinn var kynntur og mikilvægi þess og um leið
þátttaka starfsmanna og foreldraráða í henni. Með því að fylgja verkefninu eftir á
þennan hátt tengdust svarendur betur stefnumótuninni og um leið höfundi verksins
og fundu betur fyrir skuldbindingu um mikilvægi síns framlags.
Vonast var eftir sem minnstu brottfalli í könnuninni og var reynt að tryggja
þátttöku með nálægð/kynningu höfundar, mikilvægi verkefnisins fyrir svarendur og
eftirfylgni skólastjórnenda.
4.4 Mótun stefnu
Þegar greiningarvinnu var lokið, niðurstöður könnunar lágu fyrir, gögn sveitarfélags
og skólanna höfðu verið metin og samanburður hafði verið gerður á öðrum
skólasamfélögum þá var hægt að huga að þriðju spurningunni úr Gæðagreinunum –
Hvað gerum við næst? Það var hlutverk Fræðslunefndar að fara yfir gögnin og móta
skólastefnuna. Grant (2002) dregur fram mismunandi hlutverk stefnu sem vert var
fyrir fræðslunefnd að hafa í huga og er hann þá með þá hagsmunaaðila sem koma til
M.Ed. ritgerð – Niðurstöður Skólamál í Skagafirði - Skólastefna
44
með að vinna eftir stefnunni í huga, þ.e. skólasamfélagið og starfsmenn þess. Grant
(2002) segir að stefna geti þjónað þrenns konar tilgangi:
Stefna sem stuðningur við ákvarðanir. Grant bendir á að ákvarðanir geta
ekki allar byggst á fullkomnum upplýsingum og rökréttri úrvinnslu úr þeim.
Stefnan getur þá stuðlað að því að ákvarðanirnar séu samræmdar innbyrðis.
Miðlun upplýsinga. Með því að miðla upplýsingum um stefnuna til
starfsmanna er verið að miðla upplýsingum um áherslur stjórnenda.
Hvetjandi markmið. Í stefnunni koma fram markmið, stundum sett fram sem
framtíðarsýn, sem hvetja menn til dáða.
Aðferðafræði framsetningar skólastefnunnar tekur mið af
stefnumótunarkaflanum þar sem að hlutverk er skilgreint (Niven, 2002),
einkunnarorð fundin sem byggja á gildum og leiðarljósi sem eiga við framsækið og
metnaðarfullt skólasamfélag (Fjármálaráðuneyti, 1999), framtíðarsýn (Ólafur H.
Jóhannsson, 2003) og stefna (Fjármálaráðuneyti, 2004) sett fram og útlistuð síðan í
markmiðum (Rúnar Sigþórsson o.fl., 2005). Fræðslunefndin þarf að hafa í huga að
stefna er lýsing á þeim árangri sem sveitarfélagið stefnir á og hvernig þeim árangri
skuli náð (Snjólfur Ólafsson, 2005).
Árangursstjórn byggð á samhæfðu árangursmati var síðan sett upp til að
framkvæma skólastefnuna. Sett var upp stefnu- (Niven, 2002) og skorkort
(Reykjavíkurborg, 2003) fyrir sveitarfélagið út frá framtíðarsýn og stefnu þess í
skólamálum. Stefnukort eiga að lýsa stefnu skipulagsheildar, þeim árangri sem
stefnt er að og hvernig honum skuli náð, með því að sýna meginatriði stefnunnar og
orsakasamband þeirra (Niven, 2002). Á skorkortinu voru sett fram markmið sem
komu fram í stefnukortinu eða eru tengd atriðum á stefnukortinu. Fyrir hvert
markmið er einn mælikvarði eða fleiri sem segja til um hvernig gengur að ná
markmiðinu. Segja má að mælikvarðarnir séu burðarásar skorkortsins en markmiðin
undirstaðan (Reykjavíkurborg, 2003). Til að fræðslunefnd skilji til fullnustu
hugmyndafræðina og væri fær um að vinna stefnu- og skorkortið þá var boðið upp á
námskeið/kynningu á árangurstjórnun og stefnumiðuðu árangursmati. Við gerð
stefnu- og skorkorts þá þurfti fræðslunefnd að setja sér viðmið um gæði og árangur.
Gæðin þurfa að vera almenn, mega ekki binda starf eða sjálfstæði skólanna of mikið
en samt sem áður skýr, framsækin og metnaðarfull. Stefnumótun og útlistun
stefnunnar með þessum hætti kallaði á aðkomu byggðaráðs/sveitarstjórnar því með
M.Ed. ritgerð – Niðurstöður Skólamál í Skagafirði - Skólastefna
45
setningu framtíðarsýnar og stefnu þá er jafnframt verið að kalla á áætlun valdhafa í
skólamálum til næstu 5–10 ára (Fjármálaráðuneyti, 1999). Nauðsynlegt var því að
hafa stefnu sveitarstjórnar og áhersluþætti í skólamálum sem fræðslunefnd getur
síðan unnið inn í skólastefnuna.
Ákveðið hringferli átti sér stað með stefnumótunina sjálfa, þ.e. drög að
skólastefnunni voru lögð fyrir rýnihópana og alla skólana. Þessir aðilar komu síðan
með athugasemdir sem tekin var afstaða til í endurskoðuninni. Þetta hringferli átti
sér stað tvisvar sinnum, þ.e. allir aðilar gátu komið með athugasemdir, séð viðbrögð
við athugasemdunum og komið með frekari athugasemdir í næstu umferð og
jafnframt rökstuðning fyrir þeim. Til að tryggja hlutdeild almennings þá átti að boða
til íbúaþings þar sem að drög að skólastefnunni væru kynnt og rædd. Þetta ferli átti
að stuðla að því að sú skólastefna sem yrði mótuð í sveitarfélaginu Skagafirði yrði
stefna flestra sem hagsmuna og áhuga hafa á skólamálum og tryggði um leið
framgang hennar og innleiðslu, sbr. ferli stefnumótunar í stefnumótunarkaflanum.
Skólastefnan á að vera lifandi og metnaðarfull stefna sem markar leiðina til
framfara, nemendum til hagsbóta (Magnús Ívar Guðfinnsson, 2003; Rúnar
Sigþórsson o.fl., 2005).
4.5 Þátttakendur í stefnumótunarferlinu
Þátttakendur komu með ýmsum hætti að stefnumótuninni. Í fyrsta lagi rýnihóparnir
(Sóley S. Bender, 2003) tveir sem komu að greiningarvinnunni og faglegu
ráðgjöfinni í vinnuferli skólastefnunnar og í öðru lagi þátttakendurnir í könnuninni.
Fræðslunefnd og starfsmenn skólaskrifstofu, fræðslustjórinn og sérkennslu- og
kennsluráðgjafinn skipuðu annan rýnihópinn. Hinn rýnihópurinn var hópur
skólastjóra í sveitarfélaginu.
Þátttakendur í könnununum voru annars vegar allir kennarar, leiðbeinendur,
stuðningsfulltrúar, þroskaþjálfarar, húsverðir og skólaliðar í skólum sveitarfélagsins
Skagafjarðar, þ.e. leikskólum, grunnskólum og tónlistarskóla og hins vegar öll
foreldraráð skólanna. Ástæðan fyrir því að upplýsingar voru sóttar til allra þessara
aðila er sú að skólarnir eru misstórir og starfa við misjafnar aðstæður, þ.e. fámennur
sveitaskóli annars vegar með 12 nemendur og tveimur starfsmönnum og stór
bæjarskóli hins vegar með 460 nemendur og 44 kennara, miðað við tölur vorið
2006. Markmiðið með því að leggja spurningalistann fyrir allt starfsfólkið var að ná
eins vel og hægt var til allra, forðast marktæknivillur og aðrar skekkjur sem gætu
M.Ed. ritgerð – Niðurstöður Skólamál í Skagafirði - Skólastefna
46
tengst mismunandi búsetu og starfsaðstæðum, fá fram marktækar skoðanir þeirra og
væntingar um framtíðar skólastefnu Skagafjarðar. Þetta sést betur í töflu 1.
Tafla 1: Skólar í Skagafirði, vorið 2006
Skólar: Fj.nem.:
Hlutf.af
heild:
Fj.kenn. /
leiðb.:
Hlutf.af
heild:
Fámennir skólar * 85 6,9% 19 14,4%
Árskóli 460 37,3% 44 33,3%
Varmahlíðarskóli 123 10,0% 14 10,6%
Leikskólar, innan
Sauðárkróks 145 11,8% 24 18,2%
Leikskólar, utan
Sauðárkróks** 92 7,5% 16 12,1%
Tónlistarskóli 328 26,6% 15 11,4%
Samtals: 1233 100,0% 132 100,0%
*Fámennir skólar eru: Grunnskólinn Hofsósi (43 nem. og 13 kenn.),
Grunnskólinn að Hólum (29 nem. og 4 kenn.) og Sólgarðaskóli (12 nem. og 2
kenn.).
**Leikskólar utan Sauðárkróks eru á sömu stöðum og fámennu skólarnir auk
Varmahlíðar.
4.6 Siðfræðileg álitamál og staða mín sem
rannsakandi
Mótun skólastefnu er stórt verkefni og viðamikið þar sem beitt er ýmsum aðferðum
við mótun hennar, m.a. megindlegri spurningalistakönnun, eigindlegum aðferðum í
formi rýnihópa og starfendarannsókn rannsakanda. Sökum þessa koma upp ýmis
siðferðileg álitamál sem verkefnastjóri og um leið rannsakandi þarf að gera sér grein
fyrir.
Meginlega spurningalistakönnunin var kynnt ítarlega í hverri skólastofnun þar
sem hún var lögð fyrir og jafnframt kynnt til Persónuverndar. Ekki þurfti að sækja
um sérstakt leyfi fyrir könuninni.
M.Ed. ritgerð – Niðurstöður Skólamál í Skagafirði - Skólastefna
47
Hafa þarf í huga siðferðilegar grundvallarreglur þegar unnið er með fólki í
rýnihópum jafnt og með aðrar rannsóknaraðferðir. Þegar þátttakendur eru valdir í
hópinn þarf verður að sjá til þess að þeir viti hver sé tilgangur viðtalsins og hvers er
ætlast til að þeim í hópnum (Gibbs, 1997).
Í starfendarannsókn er rannsakandinn hluti af rannsókninni og því
endurspeglast viðhorf hans, þekking og reynsla í gögnunum. Þetta getur bæði
skapað takmarkanir og möguleika rannskóknarinnar, þar sem reynsla og gildi
rannsakandans hafa áhrif á ferlið (McNiff og Whitehead, 2006). Visslulega hefur
nærvera mín áhrif á ferlið og það að ég skuli vera virkur þátttakandi í mótun
skólastefnunnar. Líklega hefur það hamlandi áhrif fyrir einhverja þátttakendur að
einhverju leyti en þó tel ég að það hafi einnig verið flestum þátttakendum hvatning
að finna að við getum öll haft áhrif á mótun stefnunnar og að allir eigi hlutdeild í
henni.
Annað siðferðilegt álitamál er staða mín í rannsókninni og verkefninu í heild
sinni sem rannsakandi, ráðgjafi og þátttakandi. Ég var virkur þátttakandi allan
tímann en ekki hlutlaus áhorfandi. Mótun skólastefnu sveitarfélagsins Skagafjarðar
var lokaverkefni í meistaranámi mínu og hún tengdist starfi mínu mikið sem
skólastjóri eins grunnskóla í Skagafirði. Tengsl mín voru því mikil við
skólasamfélagið í Skagafirði en Helga Jónsdóttir (2003) segir ef rannsakandi gerir
sér grein fyrir eigin reynslu, bakgrunni og þeim hagsmunum sem hann hafi af
rannsókninni auki það á réttmæti rannsóknarinnar.
Ég lít á verkefnið sem hluta af mínu námi og hluta af mínu starfi og reyndi að
vinna það samkvæmt bestu samvisku. Ég hef lesið mér til um hvað fræðimenn hafa
að segja um umfjöllunarefni mín og borið saman við það sem ég hef gert og lýsi í
mínu verkefni. Þeir hagsmunir sem ég hef að þessu verkefni munu ekki einungis
koma mér til góða heldur vona ég að sveitarfélagið Skagafjörður hafi einnig hag af
því með mótun heildstæðrar skólastefnu.
4.7 Framkvæmdaáætlun stefnumótunar
Framkvæmdaáætlunin var lögð fyrir fræðslunefnd í upphafi vinnunar og samþykkt í
febrúar 2006. Áætlunin er jafnframt sýnd ítarlega útfærð og myndrænt í Gantt riti
(Chase, 2001) í viðauka
M.Ed. ritgerð – Niðurstöður Skólamál í Skagafirði - Skólastefna
48
5 Niðurstöður
Verkefni þetta lýtur að því að vinna að stefnumótun sveitarfélagsins Skagafjarðar í
skóla- og fræðslumálum á grundvelli aðferðafræði um virkt stefnumótunarferli og
meta hvernig hún nýtist við gerð skólastefnunnar.
Virkt stefnumótunarferli er kerfisbundin leið greininga með víðtækri
þátttöku hagsmunaaðila til að gefa okkur til kynna hvar við stöndum í dag og sem
eykur líkur á mótun skilvirkrar stefnu sem veitt getur greinagóða lýsingu á hlutverki
stofnunar eða tiltekins málaflokks hjá sveitarfélagi og hvert skipulagsheildin vill
stefna með þennan málaflokk. Mikilvægt er að greina ytra og innra umhverfið í
samhengi og móta síðan stefnu út frá þeim aðstæðum sem þar er að finna. Í
umhverfinu liggja mörg tækifæri, það þarf að velja þá leið sem er í bestu samhengi
við tilgang málaflokksins.
Á mynd 2 á bls 8 er stefnumótunarferlið sett upp í nokkur þrep og lagt til
grundvallar við mótun skólastefnu Skagafjarðar. Stefnumótunarferlinu þarf að vera
þannig fyrir komið í starfseminni að það sé í réttri orsaka og tímaröð yfir þær
aðgerðir sem unnið er að á hverju ári. (Magnús Ívar Guðfinnsson, 2003)
Rannsóknarspurningin er því: Á hvern hátt geta hugmyndir um virkt
stefnumótunarferli og árangursstjórnun gagnast við mótun skólastefnu eins
sveitarfélags?
5.1 Greining á stöðu
Í þessum kafla verður greint frá niðurstöðum þeirrar greiningar sem átti sér stað á
stöðu og um leið fyrstu Gæðagreinar spurningunni, „Hvar stöndum við?
5.1.1 SVÓT-greining
Svót-greining tveggja rýnihópa á skagfirsku skólasamfélagi, annars vegar pólitískt
skipaðri fræðslunefnd og hins vegar skólastjórnendum leik-, grunn- og
tónlistarskóla létu verkefnisstjóra í té haldgóð gögn.
Meginniðurstaða svót-greiningar var eftirfarandi.
Rýnihópar töldu meginstykleika skagfirsks skólastarfs felast almennri ánægju
með skólastarf í Skagafirði, hlutfall fagmenntaðra kennara í grunn- og tónlistarskóla
M.Ed. ritgerð – Niðurstöður Skólamál í Skagafirði - Skólastefna
49
væri hátt, þar væri lítil starfsmannavelta og góður starfsandi. Gott samstarf er á milli
allra skólastiga og -gerða á hverju starfssvæði. Ein félagsmiðstöð er fyrir alla
skólana og þá eru góð tengsl allra skólanna við nærsamfélagið. Fastir mánaðarlegir
fundir setja samstarf leikskólastjórnenda í ákjósanlegt form og samstarf skólanna
um endurmenntun og ákveðin verkefni. Að lokum töldu rýnihópar almenna vellíðan
ríkja meðal nemenda í skólum.
Að mati rýnihópa þá töldu þeir helstu veikleika skólastarfsins liggja í bágu
viðhaldi og ófullnægjandi húsakosti flestra skólanna, jafnframt fannst þeim skipulag
skólalóðanna lélegt og þær vanbúnar leiktækjum, þá vantar fullnægjandi aðstöðu
fyrir íþróttakennslu austan Vatna og starfsmannaaðstaða í leikskólum væri almennt
léleg en það væri helst Varmahlíðarskóli sem væri sáttur við sína aðstöðu. Samstarf
skólastjóra grunnskólanna er lítið og fundir óreglulegir og fáir, ekkert samstarf er á
milli leik- og tónlistarskóla og flestu óformlegu samstarfi skólagerðanna er stýrt af
grunnskólanum. Rýnihópar töldu tengingu og þekkingu sveitarstjórnarmanna litla á
fræðslumálum og léleg fjárhagsstaða sveitarfélagsins kæmi niður á starfi þeirra.
Leikskóla- og sérkennslufulltrúa vantar fyrir leikskólana á skólaskrifstofu og lítill
tími er fyrir faglegt starf hjá þeim, s.s. til að vinna að skólanámskrá. Að lokum töldu
rýnihópar stærð sveitarfélagsins og langar vegalengdir veikleika, gerðu skóladaginn
og tímann í skólabíl langan. Framfarir á efri stigum grunnskólans væru ekki sömu
og á neðri stigum hans, vöntun væri á karlmönnum í kennslu í leik- og grunnskóla
og lítið væri um sameiginleg innkaup hjá skólunum.
Rýnihópar töldu hins vegar að ýmis tækifæri væru ónýtt og væri gerð
skólastefnu tvímælalaust eitt af þeim, einnig nefndu þeir að margir væru í
réttindanámi í leikskólafræðum, efla mætti samstarf við Háskólann að Hólum, HA
og KHÍ og virkja mætti Farskólann betur í skipulagningu og framkvæmd á
endurmenntun kennara. Auka mætti fagnámskeið meðal kennara og samstarf og
samhæfingu skólanna og skólastiganna, þar sem gagn er að. Úttektir á
skólaumhverfi og leiktækjum ættu að nýtast skólunum í að þrýsta á sveitarfélagið í
að hafa umhverfi og tæki sem stæðust nútímakröfur um skólahald. Tækifæri fælust í
því að færa tónlistarskólann inn í Árskóla og bjóða upp á tónlistar- og danskennslu í
leikskólum. Að lokum var talið að frístundaskóli gerði skóladaginn samfelldari fyrir
nemendur.
Það sem rýnihópum fannst helst að ógnaði skólastarfi í Skagafirði væri almenn
fólksfækkun og ófullnægjandi viðhald skólamannvirkja og vöntun á nauðsynlegum
M.Ed. ritgerð – Niðurstöður Skólamál í Skagafirði - Skólastefna
50
nýframkvæmdum. Einnig var talið að stytting framhaldsskólans gæti ógnað starfinu
í grunnskólum og sömuleiðis hátt hlutfall vistunarbarna í sumum skólum. Mikil
starfsmannavelta í leikskólum, mismunandi starfsmannafélög ófagmenntaðra og
fagmenntaðra og lítil þekking yfirmanna og tenging fræðslunefndarmanna var talin
ógnun við leikskólastarfið. Fulltrúar tónlistarskólans töldu margar ferðir á milli
starfsstöðva og hugsanlegur niðurskurður ógna starfinu þar.
5.1.2 Fyrirliggjandi gögn
Þau fyrirliggjandi gögn sem lögð voru til grundvallar í stöðumati voru aðallega
niðurstöður viðhorfskönnunar sem IMG gerði í desember 2005 fyrir sveitarfélagið.
Tilgangur þeirrar könnunar var að kanna viðhorf íbúa í sveitarfélaginu Skagafirði til
þjónustu og aðstæðna í sveitarfélaginu, þátttakendur í þeirri könnun var 1200 manna
úrtak íbúa sveitarfélagsins 16-75 ára, og tók m.a. til skólamála (IMG, 2006), og
fjárhagsáætlana fræðslumála.
Í viðhorfskönnunni kom fram að almenn ánægja er með starf leikskólanna,
innihald starfseminnar, námsskrá og námsefni, líðan barna og fæði með tilliti til
hollustu í leikskólanum. Svarendum fannst þó tækifæri þeirra til að hafa áhrif á starf
skólanna ekki nema í meðallagi góð og þeim fannst umferðaröryggi við leikskólana
ábótavant svo og bílastæðum, leikaðstæðum barna og ástandi bygginganna. Hofsós
kom sínu verst út að þessu leyti og fékk töluvert lakari umsögn en hinir
leikskólarnir. Svarendum fannst lítill sveigjanleiki á vistunartíma og voru einnig í
meðallagi ánægðir með sumarlokanir og verð á þjónustunni.
Í könnuninni kemur fram að svarendur eru almennt ánægðir með grunnskólana,
námskrá og námsefni þeirra, samvinnu við umsjónarkennara, líðan nemenda, aga og
skipulag í bekkjum, upplýsingaflæði varðandi námsframvindu barnsins og almennar
upplýsingar frá skólanum til heimilisins. Þeir voru hins vegar síður ánægðir með
aðlögun kennslunnar að þörfum barna, tómstundastarf innan skólanna, möguleika
foreldra á að hafa áhrif á skólastarfið, viðbrögð við einelti eða áreitni, fjölbreytni
námsgagna, heimasíðu skólanna, þá hreyfingu sem barnið fær í skólanum og þau
sérúrræði sem skólinn býður upp á.
Það sem lakast kom út í könnuninni var samræming á starfsdögum milli leik-
og grunnskóla, mötuneytismál Árskóla á Sauðárkróki, gönguleiðir að skólunum,
leiksvæði við skólana, umferðaröryggi í kringum skólana og ástand skólabygginga.
M.Ed. ritgerð – Niðurstöður Skólamál í Skagafirði - Skólastefna
51
Varmahlíðarskóli skar sig þarna úr en svarendur þar voru mun ánægðari með
aðstæður skólans en á öðrum svæðum.
Almennt voru svarendur ánægðir með líðan nemenda í tónlistarskólanum og
framkomu kennara gagnvart nemendum en síður ánægðir með námsskrá og
námsefni, möguleika á að hafa áhrif á skólastarfið, upplýsingaflæði til heimilis og
heimasíðu.
Taka þarf tillit til þess að svarendur í könnuninni eru ekki alltaf þeir sem nýta
sér viðkomandi þjónustu, eiga ekki endilega börn í þessum skólum og getur það haft
áhrif á niðurstöðu hennar (IMG, 2006).
Fjárhagsáætlanir gefa upplýsingar um framlag sveitarfélagsins til fræðslumála.
Þar kemur fram að mikið aðhald er gagnvart öllum nýframkvæmdum og viðhaldi
skólabygginga. Skólarnir eru misjafnir að stærð og legu og er því kennslukostnaður
á hvern nemenda mjög misjafn – fjöldi nemenda skólanna er frá ca. 12 til rúmlega
400. Skólaakstur er stór þáttur í útgjöldum skólanna. Akrahreppur greiðir með
nemendum sínum til Varmahlíðarskóla en þeir eru u.þ.b. 40 af 130 nemendum. Í
Grunnskólanum austan Vatna er samkennsla árganga og síðan er Grunnskólinn á
Hofsósi safnskóli fyrir Fljót og Hóla, en nemendur í 8. til 10. bekk sækja skóla á
Hofsós. Skólarnir voru sameinaðir í eina stofnun haustið 2007. Síðari ár hafa
fjárframlög í ýmsum rekstrarliðum ekki fylgt verðlagi og nútíma kröfum um
skólastarf. Erfið fjárhagsstaða sveitarfélagins endurspeglast í fjárframlagi til
skólanna hvað varðar ofangreinda þætti.
Tafla 2: Kostnaðarsamanburður á milli skóla
M.Ed. ritgerð – Niðurstöður Skólamál í Skagafirði - Skólastefna
52
Önnur gögn sem lögð voru til grundvallar stöðumati voru frá grunnskólunum,
þ.e. sjálfsmatsskýrslur þeirra. Skýrslurnar gefa góða mynd af starfinu í skólunum,
hvað er gott og hvað þarf að laga.
Sjálfsmatsskýrslur skólanna, þ.e. Varmahlíðarskóla og Árskóla (þar hefur matið
farið fram undanfarin ár en er tiltölulega nýbyrjað í Grunnskólanum austan Vatna)
endurspegla að miklu leyti það sem kemur fram í svótgreiningunni enda tóku báðir
skólastjórarnir þátt í þeirri vinnu. Sjálfsmatið hefur verið þróað og aðlagað að
skólasamfélaginu í Skagafirði og teknir hafa verið inn þættir eins og viðburðir og
ferðalög, sem er nýtt af nálinni. Gögnin studdu því það sem fram kom hjá
rýnihópunum að öðru leyti.
Í síðasta lagi átti sér stað greining á skólastefnum annarra sveitarfélaga út frá
samanburðarfræðum. Samanburðargreing er mikilvægt tæki í greiningarferli til að
greina hvar er möguleiki að bæta eigin starfsemi út frá sambærilegum einingum eða
stefnum annars staðar. Niðurstaðan var sú að valdar voru fjórar stefnur til
viðmiðunar út frá mismunandi forsendum. Skólastefnur Akureyrar og Garðabæjar
vegna þess hversu aðgengilegar, skýrar í framsetningu og gegnsæjar þær voru í
framkvæmd, skólastefna Reykjanesbæjar var valin vegna þess að Reykjanesbær
hefur verð framarlega í ýmiskonar þróunarvinnu og að lokum var skólastefna
Ísafjarðar valin vegna svipaðrar samsetningar á sveitarfélagi og skólasamfélagi.
5.1.3 Spurningalistakönnun
Spurningalistakönnun var lögð fyrir alla starfsmenn grunn-, leik- og tónlistarskóla í
lok nóvember 2006. Í janúar 2007 var úrvinnslu könnunarinnar lokið og niðurstöður
lagðar fyrir fræðslunefnd. Notast var við SPSS forritið við úrvinnslu gagna, vonir
voru gerðar um 90% þátttöku þeirra 203 þátttakenda en reyndin varð 71% þátttaka
(144/203) sem verður að teljast gott miðað við það að um þýðiskönnun er að ræða.
Af 203 starfsmönnum eru 20% þeirra karlar en 80% konur. Af þeim sem svöruðu
var skiptingin 21 karl eða 16% en 123 konur eða 84% (tafla 3).
M.Ed. ritgerð – Niðurstöður Skólamál í Skagafirði - Skólastefna
53
Tafla 3: Starf svarenda í spurningalistakönnun
Á töflu 3 sést fjöldi þeirra sem tók þátt í könnunni og hvernig þeir skiptast á
ólík störf innan skólanna. Þess má geta að þessi skipting var nokkuð jöfn
hlutfallslega af starfsmannafjölda hverrar stofnunar.
Í könnuninni var spurt um hversu sammála eða ósammála viðkomandi væri því
að stefna sveitarfélagsins í fræðslumálum væri skýr (tafla 4).
Tafla 4: Stefna sveitarfélagsins í fræðslumálum
39,9% þátttakenda eru ósammála því að stefna sveitarfélagsins í fræðslumálum
sé skýr en fjórðungur svarenda kveðst sammála. Þriðjungur svarenda kveðst
óákveðinn í afstöðu sinni til fullyrðingarinnar. Hlutfallsleg dreifing svara milli skóla
er nokkuð jöfn.
Þáttakendur voru beðnir um að taka afstöðu til þess hversu sammála eða
ósammála þeir væru því að sveitarstjórnarmenn hefðu þekkingu á fræðslumálum
(tafla 5).
M.Ed. ritgerð – Niðurstöður Skólamál í Skagafirði - Skólastefna
54
Tafla 5: Þekking sveitarstjórnarmanna á fræðslumálum
39,4% svarenda er ósammála og 31,7% eru óákveðnir, þegar spurt er um
þekkingu sveitarstjórnarmanna á fræðslumálum. Þrátt fyrir það segir liðlega
helmingur svarenda þá hafa mikinn metnað í að byggja upp gott skólasamfélag í
Skagafirði.
41,8% svarenda er sammála um að fræðslunefnd sýni málefnum skólanna
mikinn áhuga. 65,7% svarenda telur að skólinn sinn hafi aðgang að skilvirkri
stoðþjónustu en rúmlega 71,6% vilja að skólaskrifstofan verði meira leiðandi í
skólaþróun. Svarendur vilja einnig að skólaskrifstofan veiti skólanum meira faglegt
aðhald, 78,2% eru sammála um það.
Í könnuninni var spurt um þjónustu skólaskrifstofunnar og hversu sammála
eða ósammála svarendur væru um hvort hún nýtist skólanum vel (tafla 6).
Tafla 6: Þjónusta skólaskrifstofu
M.Ed. ritgerð – Niðurstöður Skólamál í Skagafirði - Skólastefna
55
44,4% svarenda telur að þjónusta skólaskrifstofunnar nýtist vel, reyndar er hátt
hlutfall svarenda óákveðinn, eða 35,9%, (tafla 6).
Þátttakendur voru beðnir um að taka afstöðu til hversu sammála eða ósammála
þeir væru því að leikskólafulltrúi starfaði hjá sveitarfélaginu. Spurt var um þetta
sérstaklega af því að á skólaskrifstofunni starfar sérkennslu- og kennsluráðgjafi fyrir
grunnskólana en sú þjónusta hefur ekki verið í boði fyrir leikskólana (tafla 7).
Tafla 7: Leikskólafulltrúi til staðar hjá sveitarfélaginu
71,4% svarenda telja að þörf sé á sérstökum leikskólafulltrúa á skólaskrifstofu
og tæplega 90% leiksskólastarfsmanna eru sammála um það (tafla 7).
Starfsfólk vill sjá meiri hagræðingu í sameiginlegum innkaupum og þau fari í
gegnum innkaupastjóra þar sem því er viðkomið. Spurt var hversu sammála menn
væru eða ósammála því að sérstakur innkaupastjóri sjái um innkaup skólanna þar
sem því væri viðkomið (tafla 8).
M.Ed. ritgerð – Niðurstöður Skólamál í Skagafirði - Skólastefna
56
Tafla 8: Sameiginleg innkaup skólanna
Tæplega 50% svarenda eru sammála því að innkaup skólanna fari í gegnum
innkaupastjóra á meðan fjórungur er því ósammála (tafla 8).
Þátttakendur voru spurðir að því hversu sammála þeir væru eða ósammála að
skólinn þeirra væri eftirsóttur vinnustaður sem hefði gæði starfsins að leiðarljósi
(tafla 9).
Tafla 9: Skólinn eftirsóttur vinnustaður sem hefur gæði starfsins að leiðarljósi
Fjórir fimmtu hlutar starfsfólks telur að skólinn sinn sé eftirsóttur vinnustaður
sem hafi gæði starfsins að leiðarljósi, dreifing milli skólastiga – og skólagerða er
nokkuð jöfn. Um 84% svarenda telur að þeir fái tækifæri til að auka við þekkingu
sína og starfsþroska (tafla 9).
M.Ed. ritgerð – Niðurstöður Skólamál í Skagafirði - Skólastefna
57
Jafnframt kom fram í könnuninni að starfsfólk skólanna er mjög sammála um
að skólarnir séu lifandi miðstöð í sínu samfélagi, litlu færri eða tæplega 84% er
sammála um að skólarnir séu í góðum tengslum við samfélagið, en aðeins 65%
svarenda er sammála um að skólarnir séu í góðum tengslum við atvinnulíf
svæðisins.
Einnig kom fram að starfsfólk er mjög stolt af skólanum sínum og finnst
almennt að stjórnendur skólanna hafi skýra framtíðarsýn um nám og uppeldi, um
66% svarenda eru sammála um það, stefnu sem sömuleiðis einkennist af metnaði,
rúm 82% svarenda eru sammála um það.
Í könnunni var spurt hversu sammála eða ósammála menn væru um hvort
þróunarstarfi væri sinnt af metnaði í skólanum sínum (tafla 10).
Tafla 10: Þróunarstarf í skólum
Almennt telur starfsfólk að metnaður kennara sé mikill, en rúm 80% eru
sammála um það, og að þróunarstarfi sé sinnt af metnaði 60% sammála þar, sjá
töflu 10. Þegar niðurstöður voru skoðaðar milli stofnana kom í ljós að
Tónlistarskólinn sker sig aðeins úr en þeir hallast meira í það að vera óákveðnir eða
ósammála, 75%.
Í könuninni kom einnig fram að 68% starfsmanna telur að þeir hafi góða
möguleika á ráðgjöf og stuðningi innan síns skóla þegar þeir þurfa á því að halda.
Þátttakendur voru spurðir hversu sammála eða ósammála þeir um hvort
nemendur hefðu aðgang að námstækifærum við hæfi hvers og eins (tafla 11).
M.Ed. ritgerð – Niðurstöður Skólamál í Skagafirði - Skólastefna
58
Tafla 11: Aðgangur nemenda að námstækifærum við hæfi hvers og eins
Í töflu 11 kemur fram að tveir þriðju hlutar svarenda telur að nemendur í sínum
skóla hafi aðgang að námstækifærum við hæfi hvers og eins, dreifing nokkuð jöfn
milli skóla og skólagerða. Einnig kom fram að rúmlega 63% svarenda telur að
nemendur hafi aðgang að góðum og fjölbreyttum valgreinum í sínum skóla.
Í könnuninni kom einnig fram að rúmlega 84% svarenda telja að nemendur sýni
jafnar framfarir í námi á skólagöngu sinni, um 92% svarenda telur að þeim líði vel
og skólinn hvetji þá til að ná árangri, tæplega 76% svarenda sammála um það.
Í könnuninn var spurt út í starf foreldrafélaga og m.a. hversu sammála eða
ósammála menn væru því að starf foreldrafélaga í sínum skóla væri gott (tafla 12).
Tafla 12: Starf foreldrafélaga í skólum
M.Ed. ritgerð – Niðurstöður Skólamál í Skagafirði - Skólastefna
59
Í könnuninni kom fram að tæplega 78% þátttakenda voru sammála um að
samstarf heimilis og skóla sé virkt og um 68% svarenda telur að skólinn vinni
skipulega að því að auka þátttöku foreldra í skólastarfinu. Þó svo að um 61% telji að
starf foreldrafélaga í sínum skóla sé gott í dag þá er ekki starfandi foreldrafélag við
minnsta grunnskólann í Fljótum og tónlistarskólann (tafla 12).
Í könnuninni voru starfsmenn skólanna spurðir hversu sammála eða ósammála
þeir væru um hvort fagmenntun kennara í sínum skóla væri mikil (tafla 13).
Tafla 13: Fagmenntun kennara
80% starfsfólks telur að fagmenntun kennara sé mikil (tafla 13). Þegar
niðurstöður voru skoðaðar milli stofnanna kom í ljós að leikskólinn sker sig aðeins
úr þar en rúmlega þriðjungur svarenda telur að fagmenntun sé ekki mikil þar.
Þátttakendur voru spurðir annars vegar hversu sammála eða ósammála þeir
væru því að markvisst væri vakin athygli á góðum árangri kennara í sínum skóla
annars vegar innan veggja hans og hins vegar utan veggja hans (tafla 14 og 15).
M.Ed. ritgerð – Niðurstöður Skólamál í Skagafirði - Skólastefna
60
Tafla 14: Athygli vakin á góðum árangri kennara innan veggja skólans
Í könnuninni kom fram að rúmlega 78% starfsfólks telur að kennsluaðferðir séu
fjölbreyttar og 53% þátttakenda telur að námsmat sé fjölbreytt. Ekki er afgerandi
afstaða hjá svarendum þegar spurt var um hvort vakin sé athygli á góðum árangri
kennara innan sem utan veggja hans, skiptist það nokkuð jafnt á milli
svarmöguleika (tafla 14 og 15).
Tafla 15: Athygli vakin á góðum árangri kennara utan veggja skólans
M.Ed. ritgerð – Niðurstöður Skólamál í Skagafirði - Skólastefna
61
Í könnunni voru þátttakendur spurðir hversu sammála eða ósammála þeir því að
skólinn sinn hefði faglegt sjálfstæði (tafla 16).
Tafla 16: Faglegt sjálfstæði skólans
Þegar spurt eru um faglegt sjálfstæði skóla kemur fram að um 70% svarenda
telur að skólinn sinn hafi faglegt sjálfstæði og enginn ósammála (tafla 16). Þegar
niðurstöður milli stofnana voru skoðaðar kom í ljós að 50% svarenda hjá
tónlistarskólanum eru óákveðnir.
Þátttakendur voru spurðir hversu sammála eða ósammála þeir væru því hvort
skólahúsnæðið þeirra uppfyllti nútímakröfur og þarfir nemenda (tafla 17).
Tafla 17: Skólahúsnæði og þarfir nemenda
Í könnuninni kom fram að starfsfólk er ekki ánægt með skólahúsnæðið, um
tveir þriðjuhlutar svarenda telur að húsnæðið uppfylli ekki nútímakröfur og þarfir
M.Ed. ritgerð – Niðurstöður Skólamál í Skagafirði - Skólastefna
62
nemenda (tafla 17). Einungis starfsfólk Varmahlíðarskóla telur að skólahúsnæðið
sitt uppfylli þær.
Svarendur telja einnig almennt að skólinn nýti úthlutað fjármagn vel og 86,4%
svarenda telja að endurmenntunarstefna skólans sé metnaðarfull.
Þátttakendur voru einnig spurðir hversu sammála eða ósammála þeir væru því
hvort skólahúsnæðið sitt uppfyllti nútímakröfur um skólastarf (tafla 18).
Tafla 18: Skólahúsnæði og nútímakröfur um skólastarf
Svipað er upp á teningnum þegar spurt eru um hvort að skólahúsnæðið uppfylli
nútímakröfur um skólastarf (tafla 18). Einungis fjórðungur svarenda er sammála því
að svo sé en tæplega 60% ósammála. Við skoðun milli stofnana kom í ljós að
starfsfólk Varmahlíðarskóla er nokkuð sátt við sitt húsnæði en starfsfólk Árskóla og
leikskóla innan Sauðárkróks telur það ekki uppfylla nútímakröfur um skólastarf.
Starfsfólk leikskólanna telur að starfsmannaaðstaða sé í sumum tilfellum engin eða
mjög léleg, 67% svarenda er ekki sátt við starfsaðstöðu sína. Viðhaldi skólanna er
almennt ábótavant að mati svarenda, skortur á ýmiskonar rými til kennslu,
undirbúnings kennara og mötuneytis svo eitthvað sé nefnt.
M.Ed. ritgerð – Niðurstöður Skólamál í Skagafirði - Skólastefna
63
Í könnuninni er spurt hversu sammála eða ósammála menn eru því hvort að
skólinn sem viðkomandi starfar í er vel búinn námsgögnum og –tækjum.
Tafla 19: Námsgögn og –tæki skólans
Starfsfólk skólanna er almennt ánægt með hvernig skólinn er búinn
námsgögnum og –tækjum (tafla 19). Á milli stofnana kom í ljós að 43% svarenda
hjá leikskólum er ósammála því að skólinn sé vel búinn námsgögnum og –tækjum.
Spurt var um í könnuninni hversu sammála eða ósammála menn væru því að
skipulag skólalóðar síns skóla væri við hæfi nemenda (tafla 20).
Tafla 20: Skipulag skólalóðarinnar við hæfi nemenda
M.Ed. ritgerð – Niðurstöður Skólamál í Skagafirði - Skólastefna
64
Flest starfsfólk grunn- og leikskólanna á Sauðárkróki, eða 65% svarenda telur
að skipulag skólalóðarinnar sé ekki við hæfi nemenda (tafla 20). Svör frá
tónlistarskólanum áttu ekki við að þessu sinni.
Í könnuninni var spurt hversu sammála eða ósammála menn væru því að
leiktæki á skólalóð sinni uppfylltu nútímakröfur (tafla 21).
Tafla 21: Leiktæki á skólalóð
Svipað er upp á teningnum þegar þátttakendur eru spurðir hvort leiktæki á
skólalóð skólans þeirra uppfylli nútímakröfur (tafla 21). Starfsfólks Árskóla og
leikskóla innan Sauðárkróks eru almennt ósáttari en aðrir við stöðu mála hjá sér í
þessum efnum. Ekki er boðið upp á leiktæki á lóð tónlistarskólans.
Þátttakendur voru spurðir hversu sammála eða ósammála þeir væru því að
samstarf skólans væri virkt við Farskólann, miðstöð símenntunar á Norðurlandi
vestra (tafla 22).
M.Ed. ritgerð – Niðurstöður Skólamál í Skagafirði - Skólastefna
65
Tafla 22: Virkt samstarf við Farskólann
Svarendur eru ýmist óákveðnir eða sammála því að samstarf sé virkt við
Farskólann (tafla 22).
Starfsfólk er hins vegar almennt ánægt með samstarf skólastiganna,
skólagerðanna, félagsmiðstöðvar og íþróttafélaga þó að því sé að miklu leyti stýrt af
grunnskólanum. Sömuleiðis er starfsfólk ánægt með samstarf á milli leikskólanna
og á milli grunnskólanna. Það telur einnig að frístundaskóli sé til góða fyrir
nemendur. Í samstarfi skólanna eru 56,7% svarenda sammála því að skólarnir
samræmi endurmenntunaráætlanir sínar og 79% svarenda sammála því að þeir
samnýti fyrirlesara/kennara í endurmenntun þegar því er viðkomið. 65,5% svarenda
er sammála um að skólarnir eigi að samræma skóladagatöl sín.
Þeir sem eru sammála um virkt samstarf vilja að Farskólinn komi að
endurmenntun / fræðslustarfi / námskeiðahaldi hjá skólunum. Margir hafa ekki velt
þessu fyrir sér og eru því óákveðnir í afstöðu sinni.
Í könnuninni var einnig spurt hversu sammála eða ósammála menn væru um
hvort að auka ætti samstarf skólanna við KHÍ og HA (tafla 23).
M.Ed. ritgerð – Niðurstöður Skólamál í Skagafirði - Skólastefna
66
Tafla 23: Samstarf við KHÍ og HA?
Svarendur eru enn óákveðnari í afstöðu sinni gagnvart samstarfi við KHÍ eða HA
en rúmlega 43% svarenda er óákveðinn með afstöðu til samstarfs (tafla 23).
Að lokum voru þátttakendur spurðir hversu sammála eða ósammála þeir væru því
að skólastarf í þeirra skóla væri sambærilegt við það besta í landin (tafla 24).
Tafla 24: Skólastarf sambærilegt við það besta á landinu
Rúmlega helmingur svarenda telur að skólastarf í sínum skóla sé sambærilegt
við það besta á landinu (tafla 24). Þegar dreifing milli skóla var skoðuð kom í ljós
að hún var nokkuð jöfn.
Ástæður fyrir góðu skólastarfi nefnir starfsfólk m.a. að viðhorfakannanir
foreldra undanfarin ár sýni fram á að hér fer fram mjög gott skólastarf og almenn
ánægja er með skólann í samanburði við aðra skóla á landinu. Fagleg sjónarmið
M.Ed. ritgerð – Niðurstöður Skólamál í Skagafirði - Skólastefna
67
ráða ferðinni í skólastarfinu, þróunarverkefni eru mörg og breiður hópur kennara
kemur að þeim, sjálfsmat skólanna virkt og sömuleiðis endurmenntun þeirra. Vel
menntaðir kennarar og litil starfsmannavelta. Þó svo að ýmislegt vanti upp á með
húsnæði og skólalóðina þá er innra starfið mjög gott.
Greining á niðurstöðum spurningalistans ásamt öðrum fyrirliggjandi gögnum
hefur fært okkur skrefinu nær í stefnumótunarferlinu og um leið svarað spurningu
tvö í Gæðagreinunum, þ.e. „Hvernig vitum við það?“
5.2 Stefnumótun
Þegar niðurstöður úr greiningarvinnu voru fengnar lá fyrir að túlka þær og setja
niður drög að stefnu sveitarfélagsins. Fulltrúar í fræðslunefnd og starfsmenn
skólaskrifstofu fengu afhenta vinnumöppu með fræðilegri ritgerð um
stefnumótunaráætlun fyrir skólastefnuna, niðurstöðu spurningalistakönnunarinnar,
lög um grunnskóla og samantekt á greiningarvinnu rýnihópa skólastjórnenda og
samanburði valinna skólastefna. Fyrirkomulag stefnumótunarvinnunar var ávallt
þannig að verkefnastjóri kom með hugmyndir að uppsetningu og innihaldi hvers
þáttar sem var til umræðu hverju sinni. Þær hugmyndir voru síðan ræddar í rýnihóp
fræðslunefndar, þeim breytt eftir því sem við átti, bæði hvað varðar orðalag og
efnistök, og/eða óskað eftir viðbótar upplýsingum sem verkefnastjóri kom með á
næsta fund. Með þeim hætti var hver þáttur í ferlinu þróaður áfram þangað til sátt
var um að senda hann til umsagnar hagsmunaðila. Á grundvelli þessa voru lögð
fram til umræðu hjá rýnihópnum fyrstu drög að hlutverki og framtíðarsýn
skólastefnunnar.
5.2.1 Mótun hlutverks og framtíðarsýnar
Í byrjun mars voru fyrstu drög að stefnunni send út til formlegrar umsagnar, um var
að ræða hlutverk og framtíðarsýn. Drögin voru send út í nafni fræðslunefndar og
fræðslustjóra og var óskað eftir formlegum athugasemdum til baka innan tveggja
vikna. Með því að senda þennan hluta út til umsagnaraðila var verið að tryggja
hlutdeild og þátttöku allra hagsmunaaðila skólasamfélagsins og um leið að fylgja
fræðum í virku stefnumótunarferli þar sem þátttaka skipulagsheildarinnar skiptir
máli í stöðumati og hvert hún vill stefna í framtíðinni. Eins og áður hefur komið
M.Ed. ritgerð – Niðurstöður Skólamál í Skagafirði - Skólastefna
68
fram þá er uppskriftin að árangursríkri stefnu skipulagsheildar ekki einhlít, heldur
ræðst hún m.a. af eiginleikum skipulagsheildar, innri starfsemi og því umhverfi og
vettvangi sem hún starfar á. Umsagnaraðilar voru allar skólastofnanir sem stefnan
tók til, nemenda- og foreldraráð skólanna, sveitarstjórnarmenn Skagafjarðar og
Akrahrepps. Jafnframt voru drögin kynnt á heimasíðu Skagafjarðar ásamt fræðilegu
efni sem lá til grundvallar og tenglar á allar skólastefnur annarra sveitarfélaga. Var
þetta gert til að almenningur hefði einnig tækifæri á því að kynna sér og fylgjast
með vinnunni frá upphafi og hafa nauðsynleg gögn til að setja sig inn í verkefnið.
Sömuleiðis var sett upp sértakt netfang skó[email protected] sem fólk gæti
nýtt sér til að senda inn athugasemdir. Gefnar voru tvær vikur til að koma með
athugasemdir. Ekki bárust margar að þessu sinni en tekið var tillit til þeirra á fundi
fræðslunefndar og jafnframt var þessi hluti stefnunnar samþykktur frá fræðslunefnd.
Hlutverkakaflinn er að miklu leyti bundinn lögum og reglugerðum um starf-
semi og skyldur sveitarfélaga í fræðslumálum og hann því að miklu leyti hefð-
bundinn og lítt frábrugðinn öðrum skólastefnum.
Í framtíðarsýn kemur meira fram sérstaða og áhersla sveitarfélagsins
Skagafjarðar í fræðslumálum. Þar kemur helst fram að fræðslunefnd vill að skólar
séu framsæknir og metnaðargjarnir og eigi gott samstarf við heimili og grenndar-
samfélag sitt. Mikið er lagt upp úr vellíðan nemenda og að skólagangan sé heild-
stæð og samstarf skólastiga og -gerða sé góð og með hagsmuni nemenda að
leiðarljósi. Þessar áherslur komu fram í greiningarvinnu, bæði í svót-greiningu
rýnihópa og síðan í niðurstöðum spurningalistans. Hlutverk og framtíðarsýn
skólastefnu sveitarfélagsins Skagafjarðar er að finna í viðauka.
5.2.2 Mótun stefnuliða
Næsta þrep í verkefninu var að huga að stefnuliðum skólastefnunnar í framhaldi af
afgreiðslu á hlutverki og framtíðarsýn. Verkefnisstjóri lagði fram tillögur um
framsetningu stefnuliða, innihald þeirra og í hvaða þætti/þemu þeir skyldu skiptast.
Í fyrstu drögum verkefnisstjóra að stefnuþáttum var lagt upp með fimm meginþætti,
þ.e. nám og kennsla, samstarf við heimilin, starfsfólk / nemendur, húsnæði og
sveitarfélag / skólaskrifstofa. Á fyrstu fundum rýnishóps breyttust starfsfólk /
nemendur i bjargir og húsnæði í starfsumhverfi. Að lokum var ákveðið að hafa
megin stefnuþættina þrjá; Nám og kennsla, starfsumhverfi og samskipti. Töluverð
M.Ed. ritgerð – Niðurstöður Skólamál í Skagafirði - Skólastefna
69
vinna var í þessum þætti stefnumótunarinnar, bæði við það að finna hentugt orðalag,
halda textanum stuttum en jafnframt skýrum og kjarnyrtum og finna stefnu- og
markmiðsliði sem áttu við og hentuðu skagfirsku skólasamfélagi. Verkefnisstjóri
vann drög að stefnu og markmiðsliðum og leiðum að markmiðunum úr þeirri
fjölbreyttu greiningarvinnu sem átt hafði sér stað áður. Með þeim hætti var hægt að
ná fram markmiðum um heildstæða og jafnframt sérstæða skólastefnu fyrir
Sveitarfélagið Skagafjörð sem tók til allra þátta fræðslustarfsins og uppfyllti lög og
reglugerðir þar að lútandi. Á þessu stigi vinnunnar var verkefnisstjóri stöðugt að
endurskoða, meta og safna gögnum, greina þau og flokka og á móti kom
fræðslunefnd með tillögur að breytingum sem miðuðu að því að breyta og/eða bæta
texta og jafnvel að reyna að nýju með texta sem passaði betur. Gagnaöflun og/eða
frekari dýpkun á þeim texta sem fyrir var byggðist á áðurnefndum gögnum sem
verkefnastjóri hafði aflað og tekið saman í vinnumöppu. Fræðslunefnd vildi leggja
stefnuna fram í þremur liðum, þ.e. nám og kennsla, starfsumhverfi og samskipti,
eins og áður segir. Með því vildi fræðslunefnd hafa megin þættina fáa en skýra, til
grundvallar þessari ákvörðunar lá sá samanburður sem gerður hafði verið á
skólastefnum annarra sveitarfélaga auk áðurnefndra gagna. Í stefnunni er sett fram
markmið og hvaða leiðir á að fara til að ná fram áður settri framtíðarsýn. Áherslur
úr greiningarvinnu rýnihópa og niðurstöður úr spurningalista skiluðu sér í
skólastefnuna í flestum tilfellum. Yfirleitt voru menn sammála um það sem kom út
úr svót-greiningunni og styrktu niðurstöður spurningalistans þá greiningu. Í
mörgum tilfellum urðu styrkleikarnir þar að stefnuliðum í skólastefnunni, má þar
nefna; að hafa vellíðan nemenda og hamingju að leiðarljósi, að leggja áherslu á að
þar starfi áhugasamt, vel menntað starfsfólk, að unnið sé markvisst með foreldrum
og þeim veitt tækifæri til þátttöku í skólastarfinu og að skólarnir starfi saman á
forsendum allra skólagerða og -stiga.
Síðan má nefna stefnuliði sem komu frá rýnihópi fræðslunefndar og tengdist
beint sérstöðu og áherslum innan Skagafjarðar, má þar nefna; að lögð verði rækt við
sérstöðu skólaumhverfis hvers skóla, náttúrufar, sögu og menningu heimabyggðar
og að skólarnir séu eins vel búnir og öruggir og best verður á kosið, svo skólastarfið
og staðarblærinn geti blómstrað og nemendum og starfsfólki líði vel.
Athugasemdir rýnihópa úr öðrum þáttum svótgreiningarinnar komu síðan
margar hverjar fram í skólastefnunni sem markmið og/eða leið að markmiði með
einum eða öðrum hætti.
M.Ed. ritgerð – Niðurstöður Skólamál í Skagafirði - Skólastefna
70
Verkefnisstjóri vann upp úr þessum gögnum og lagði fram ítarlegar tillögur að
stefnuliðum, markmiðum og leiðum að þeim. Í meðförum fræðslunefndar var
sumum liðum hent út þar sem þeir áttu ekki við, aðrir settir saman þar sem þeir voru
líkir að innihaldi, sumir liðir færðust á milli þátta, þ.e. að verkefnastjóri hafði lagt
liði fram sem stefnulið en síðar kom í ljós að hann átti betur við sem markmið eða
leið að markmiði og öfugt.
Orðalag stefnunnar var líka töluvert til umræðu, verkefnastjóri lagði til
tvennskonar orðalag, annars vegar „Skólar í Skagafirði eiga að: eða Sveitarfélagið
Skagafjörður leggur áherslu á:“ Hvorugt orðalagið var notað. Í stað þess var sett
undir hvern megin þátt „Skagfirskir skólar“ og síðan komu stefnuliðirnir
málfarslega réttir út frá þeirri byrjun. Sömuleiðis var ákveðið að byrja
markmiðisliðina með orðalaginu „Markmið skagfirskra skóla eru:“ og síðan komu
markmiðin hver á eftir öðru málfarslega rétt miðað við gefið upphaf.
Í mars 2008 voru fyrstu drög að fullmótaðri skólastefnu útfærðri í hlutverk,
framtíðarsýn, stefnu, markmið og leiðir send út til umsagnaraðila. Umsagnaraðilar
voru allir skólar sveitarfélagsins, sveitarstjórnarmenn Skagafjarðar og Akrahrepps,
kennararáð, foreldrafélög, fulltrúar nemenda og sviðstjóra sem áttu hagsmuna að
gæta, frístunda- og íþróttastjóra, tæknistjóra, fjármálastjóra, markaðs- og
kynningarstjóra og félagsmálastjóra. Að auki var stefna sett inn á heimasíðu
sveitarfélagsins og auglýst í fréttamiðlinum Sjónhornið sem er borið út í öll hús í
Skagafirði. Gefnar voru þrjár vikur til að koma með athugasemdir. Í framhaldi af
því var farið yfir athugasemdir og stefna send aftur út til yfirferðar í seinni hluta
apríl og gefinn frestur til 9. maí til að koma með athugasemdir. Á fundi
fræðslunefndar í maí var farið yfir athugasemdir sem bárust og í framhaldi af því
var stefnan send í prófarkalestur.
20. júní var stefnan í heild sinni samþykkt á fundi fræðslunefndar og viku síðar
á fundi sveitarstjórnar sveitarfélagsins Skagafjarðar. Stefnuna í heild sinni er að
finna í viðauka.
5.3 Stefnu- og skorkort
Í framhaldi af fundi sveitarstjórnar 20. júní, þar sem skólastefnan var samþykkt,
hófu fræðslustjóri og verkefnisstjóri vinnu við útfærslu stefnunnar í stefnu- og
skorkort. Þeir áttu nokkar fundi saman yfir sumarið og lögðu línurnar að kortunum.
M.Ed. ritgerð – Niðurstöður Skólamál í Skagafirði - Skólastefna
71
Fræðslustjóri fór síðan í árs námsleyfi í ágúst og var það því verkefni
verkefnisstjóra að klára útfærslu stefnu- og skorkortsins á haustmánuðum 2008.
Vinnan fór fram með þeim hætti að stefnan var útfærð fyrst í stefnukort með
fræði greinarinnar til stuðnings og önnur stefnukort sem fyrirtæki og stofnanir í
fræðslumálum höfðu gert áður. Með þeim hætti var kortið þróað áfram þangað til
fyrirliggjandi kort var tilbúið. Skorkortið var unnið með svipuðum hætti. Þar voru
markmið stefnunnar sett upp í víddirnar þrjár og mælikvarðar, viðmið og aðgerðir
unnar fyrir hvert markmið stefnunnar. Stefnu- og skorkortið er að finna í viðauka.
5.4 Ég sem rannsakandi
Frá því að tillaga mín um gerð skólastefnu Skagafjarðar á fræðslunefndarfundi var
samþykkt í janúar 2006 hefur stefnumótunarvinnan staðið yfir í rúm þrjú ár og um
leið vinna mín sem rannsakanda á eigin vinnu. Fyrir mér var rannsóknin öll einn
starfshringur í rannsóknarferli starfendarannsókna. Starfshring rannsóknarinnar má
skipta í þrjá afmarkaða tíma- og verkþætti sem eru frekari einföldun á honum. Þeir
eru í samræmi við grunnlíkan starfendarannsóknarferlisins sem áður hefur verið
kynnt:
Skipulagið – undirbúningur fræðilegs efnis, áætlunargerð og greiningar-
vinna.
Mótun stefnu – stefnumótunarferlið, samvinna við fræðslunefnd og aðra
hagsmunaðila skólanna.
Ígrundunin – túlkun rannsóknargagna og ritgerðarvinna.
5.4.1 Framkvæmdaáætlun og stöðugreining
Undirbúningur og framkvæmd stefnumótunarvinnunnar tók mið af
Gæðagreinaspurningunum þremur, eins og áður hefur komið fram og þvert á það
ferli hefur síðan rannsakandi lagt mat á stefnumótunarferlið til að geta svarað
rannsóknarspurningunni „Á hvern hátt geta hugmyndir um virkt stefnumótunarferli
og árangursstjórnun gagnast við mótun skólastefnu eins sveitarfélags?“ Í anda
starfendarannsókna hef ég sem rannsakandi lagt mat á eigið starf, ígrundað það,
þróað og síðan nýtt umbætur til að halda áfram starfinu, bæta það og koma með
nýjar leiðir og/eða breyttar leiðir til að ná betri árangri. Sem rannsakandi þarf ég að
M.Ed. ritgerð – Niðurstöður Skólamál í Skagafirði - Skólastefna
72
rannsaka áhrif starfsins á mig sjálfan og um leið að átta mig á því að ég er hluti af
stærri heild og að gerðir mína hafa áhrif á þá sem að eru þátttakendur í verkefninu.
Þekkingin sem fæst við að rýna í eigið starf er mikilvæg þar sem slík vitneskja
eykur líkur á að efla fagmennsku og gæði sem skila sér í betri afurð.
Til grundvallar vinnunni lagði ég fram á fræðslunefndarfund í apríl 2006
framkvæmda- og tímaáætlun um mótun skólastefnu í Gantt riti, sjá fylgiskjal í
viðauka, og að auki ítarlegri áætlun þar sem hver verkþáttur er skilgreindur. Til að
halda utan um ferlið hélt ég dagbók þar sem ég skráði hvað var gert hverju sinni og
hvernig verkefnið þróaðist áfram miðað við fræði og framkvæmdaáætlun. McNiff
o.fl. (2003) ráðleggja rannsakendum snemma í rannsóknarferlinu að hafa strax í
byrjun gott skipulag á dagbókinni og ákveða með hvaða hætti eigi að nota
færslurnar. Fundargerðir og tölvusamskipti við fræðslunefnd, starfsfólk
skólaskrifstofu og aðra þátttakendur í stefnumótuninni voru einnig nýtt sem gögn í
eigin ígrundun.
Gögn sem þessi hafa þann kost að þar er að hægt að nálgast upplýsingarnar og
skoða þær hvenær sem er (McNiff o.fl., 2003).
Fyrsti hluti stöðugreiningarnar var svót-greining meðal tveggja rýnihópa, annars
vegar fræðslunefndar og hins vegar skólastjóra leik-, grunn- og tónlistarskóla.
Skólastjórahópurinn var tvískiptur, leikskólastjórar voru sér en grunn- og
tónlistarskólastjórar sér. Góðar umræður og athugasemdir komu frá fræðslunefnd og
leikskólastjórum en hins vegar var smá andstaða og lítill skilningur meðal annars
skólastjóra grunnskólanna á þessum hluta stefnumótunarinnar, vísað var í sjálfsmat
og skýrslur skólans á heimasíðu hans með viðeigandi gögn.
Þar sem að fyrirliggjandi gögn frá grunnskólum, m.a. sjálfsmatsskýrslur,
fjárhagsáætlanir og viðhorfakannanir nemenda og foreldra voru aðgengilegar og
nýttar kom áhugaleysi skólastjórans á svót-greiningunni ekki að sök. Síðar í
stefnumótunarferlinu hjá fræðslunefndinni og verkefnisstjóra kom í ljós að þekking
á grunnskólamálum var meiri en á leik- og tónlistarskóla. Þegar kom að gerð stefnu-
og markmiðsliða voru rýnihópar frá annars vegar leikskóla og hins vegar
tónlistarskóla fengnir til að fara sérstaklega yfir fyrirliggjandi drög og breyta og
bæta við ef þess þurfti. Ekki reyndist mikið vanta upp á þar en vegna tilfinningar
verkefnisstjóra og fræðslunefndar þótti rétt á þeim tímapunkti að fá viðbrögð á
framgangi stefnunnar.
M.Ed. ritgerð – Niðurstöður Skólamál í Skagafirði - Skólastefna
73
Samhliða svót-greiningunni vann ég samanburðargreiningu á völdum
skólastefnum með það fyrir augum; að fá fram ákveðna þætti til að spyrja um í
spurningalistanum, að sjá fyrir ákveðna framsetningu og útlit á eigin skólastefnu og
eins og Helgi Gestsson segir (1998) að greina hvar er möguleiki til að bæta eigin
starfsemi á einstaka stöðum. Þó svo að fjórar skólastefnur hafi verið valdar til
samanburðar að gefnum ákveðnum forsendum þá voru allar útgefnar skólastefnur
skoðaðar og hafðar til hliðsjónar að einhverju leyti.
Að mati rannsakanda þá kom samanburðargreiningin sem ágætis mótvægi gegn
þeirri greiningu sem átti sér stað í svót-greiningunni og áðurnefndum gögnum með
það fyrir augum að búa til fjölbreyttan, ítarlegan og áreiðanlegan spurningalista sem
lagður yrði fyrir allt starfsfólk skólanna.
Mér fannst mikilvægt í öllu þessu ferli að hagsmunaaðilar fræðslu- og
skólamála fengju góða kynningu á verkefninu og stefnumótunarferlinu. Þess vegna
fór ég að hausti 2006 og kynnti verkefnið í öllum skólastofnunum sveitarfélagsins,
fór yfir ferlið, mikilvægi þátttöku í væntanlegri viðhorfakönnun og hlutdeild í
mótun skólastefnunnar. Einnig fannst mér mikilvægt að kynna mig á hverjum stað
svo fólk ætti auðveldara með að tengja mig og sjálft sig við verkefnið og koma
þannig í veg fyrir hugsanlegar hindranir með samskipti síðar meir. Ein athugasemd
koma fram í þessu kynningarferli en það var að passa upp á að hreppsstjórn
Akrahrepps fengi sömu kynningu og að þeir yrðu þátttakendur í
stefnumótunarferlinu. Brugðist var við þessu og fékk hreppstjórn Akrahrepps
kynningu stefnumótunarvinnunni og upplýsingar og jafnframt tækifæri til að hafa
áhrif á mótun stefnunnar í ferlinu.
Að mínu mati tókst undirbúningsferlið fyrir mótun stefnunnar,
greiningarvinnan, spurningalistakönnunin og greining og flokkun þessara gagna vel
í heildina, tímaramminn hélst og greiningarvinnan var mjög fjölbreytt og víðtæk
með aðkomu flestra sem hagsmuna eiga að gæta í fræðslumálum í Skagafirði, sjá
Gantt rit í viðauka.
Í byrjun árs 2007 fengu allir fræðslunefndarfulltúar, fræðslustjóri og sérkennslu-
og kennsluráðgjafi afhenta vinnumöppu sem innihélt mikilvæg gögn fyrir
stefnumótunarvinnuna. Í möppunni var stefnumótunaráætlun verkefnisstjóra,
fræðileg umfjöllun um stefnumótun og árangursstjórnun, eintak af
spurningalistanum og helstu niðurstöður hans, viðhorfakönnun IMG sem gerð var í
des 2005 og samanburðargreining skólastefnanna fjögurra.
M.Ed. ritgerð – Niðurstöður Skólamál í Skagafirði - Skólastefna
74
Að mati rannsakanda var með þessu tryggt að allir þátttakendur í
stefnumótuninni hefðu sömu gögn til að byggja á við upphaf mótunar
skólastefnunnar. Að auki var fenginn sérfræðingur frá Háskólanum á Akureyri,
Helgi Gestsson á dagsnámskeið í stefnumótun og útfærslu stefnu í árangursstjórnun.
Námskeiðið var haldið í lok febrúar 2007 og var opið fyrir alla stjórnendur
skólanna, sveitarstjórnarmenn, fræðslunefndarfulltrúa og sviðsstjóra
sveitarfélagsins. Námskeiðið var einnig tekið upp á myndband og lánað til þeirra
sem komust ekki á það. Sem rannsakanda á eigin ferli fannst mér eftir námskeiðið
og með vinnugögnum fræðslunefndarfulltrúa að allir þátttakendur hefðu
sameiginlegan og ákveðinn grunn til að byggja á til að fara samstíga í mótun
skólastefnu fyrir sveitarfélagið.
Í viðtali mínu í lok verkefnisins við fræðslunefnd spurði ég út í hvernig þau
hefðu verið undirbúin fyrir mótun skólastefnunnar og hvernig vinnumappan hafi
nýst þeim í stefnumótunarvinnunni. Eftirfarandi kom fram hjá fulltrúum
fræðslunefndar;
„Mappan var yfirleitt lesin í upphafi vinnunar og höfð meðferðis á fundi,
fræðslunefndar fulltrúum fannst gott að hafa hana til að átta sig á
tilætluðum vinnubrögðum. Samanburður á skólastefnunum góður. Tveir
nýir fulltrúar bættust við fræðslunefnd síðar í ferlinu en fengu því miður
ekki möppuna, gleymdist“.
5.4.2 Stefnumótun
Í framkvæmda- og tímaáætlun útfærðri í Gantt riti var farið vel yfir ferli
stefnumótunarinnar hvað varðar efnisstök og eðlilega framvindu verkefnisins.
Sem verkefnastjóri og um leið skólastjóri eins grunnskólans í Skagafirði þá hef
ég þurft að passa upp á hlutleysi mitt við ákveðna þætti verksins og þurft að halda
mér til hlés sérstaklega við stefnumótunargerðina sjálfa, þar breytti ég áherslum og
lagði meiri ábyrgð á aðra þátttakendur í verkefninu. Sömuleiðis var ýmislegt í
stefnumótunarferlinu sem kallaði á breytingar og aðrar leiðir við framsetningu á
skólastefnunni, eins og komið hefur fram í stefnumótunarkaflanum, kannski eðlilegt
þegar verið er að móta stefnu sem þessa þar sem mikið af gögnum liggja til
grundvallar og margir aðilar koma að með mismunandi hugmyndir um innihald og
framsetningu.
M.Ed. ritgerð – Niðurstöður Skólamál í Skagafirði - Skólastefna
75
Þegar ég spurði fræðslunefndarfulltrúana út í stefnumótunarvinnuna sjálfa
og framlag og upplifun þeirra af vinnunni, kom eftirfarandi í ljós;
„Einum fannst erfitt að takast á við stefnumótunarvinnuna, ekki í stakk
búinn fyrir þetta og fannst ekki hafa kunnáttu á skólasamfélaginu til að
vinna að skólastefnunni. Undirbúningur hefði kannski átt að vera á hendi
fagmanna – annarra heldur en fræðslunefndar, hún hefði síðan komið að
þessari vinnu á seinni stigum. Kallar á djúpa og breiðari þekkingu á
skólunum og skólasamfélaginu, meira heldur en er hægt að ætlast af
venjulegum skólanefndarmanni. Annar nefndarmaður tók undir það sem
áður hefur komið fram, þó að menntun og reynsla af stefnumótun sé ekki
mikil þá kom til góða sú þekking sem maður hefur aflað sér í gegnum
nefndarstörf og sem foreldri nemenda og þeirra skoðana sem maður hefur
myndað sér í gegnum tíðina. Stefnumótunarvinna felst líka í því að koma
þessum skoðunum fram í skólastefnunni á ákveðnu formi“.
Samsetning rýnihópsins tókst vel, þ.e. nefndarmenn auk fræðslustjóra og
sérkennslufulltrúa. Menntun nefndarmanna er misjöfn, allt frá því að vera
prófessorar við Háskólann á Hólum, framhaldsskólakennarar, starfsmenn
Íbúðalánasjóðs og bændur. Bakgrunnur þeirra sem tóku þátt í þessari vinnu er bæði
fjölbreyttur, breiður og góður til vinnu sem þessarar.
Breytingar urðu á fræðslunefndinni í þessu verkferli, annars vegar voru
kosningar vorið 2006, breytingar urðu á meirihluta í sveitarstjórn eftir þær og þá um
leið á fræðslunefnd, sömuleiðis urðu mannabreytingar í nefndinni um veturinn
2006–2007 en þá fengu minnihlutaflokkarnir tveir sinn hvorn fulltúann í nefndina.
Eftir á að hyggja hefði ég átt að gefa mér tíma til að setja nýja fulltrúa inn í
verkefnið og láta þá fá nauðsynleg gögn, þ.e. vinnumöppuna sem
fræðslunefndarfulltrúar fengu í upphafi stefnumótunarvinnunnar. Reynt var að ræða
vel um þá hluti sem voru óljósir og góður tími var gefinn í stefnumótunarferli.
Reyndar voru öll gögn líka aðgengileg á heimasíðu sveitarfélagsins þegar fyrstu
drög stefnunnar voru kynnt en það var ekki fyrr en í mars 2007.
Í lok febrúar 2007 hófst síðan vinna við stefnumótunina fyrir alvöru, ákveðið
var að fara fyrst í hlutverk og framtíðarsýn og vinna út frá gefnum tillögum
verkefnisstjóra. Tillögurnar voru komnar úr ýmsum áttum, m.a. lögum um hlutverk
skóla, frá öðrum skólastefnum og fyrirliggjandi gögnum úr greiningarvinnu. Í
byrjun mars voru fyrstu drög að stefnunni send út til umsagnar eins og áður hefur
komið fram og reynt var eftir fremsta megni að tryggja að allir hagsmunaaðilar um
skólamál og íbúar sveitarfélaganna tveggja í Skagafirði hefðu upplýsingar og
aðgang að öllum nauðsynlegum upplýsingum varðandi skólastefnugerðina. Ekki
M.Ed. ritgerð – Niðurstöður Skólamál í Skagafirði - Skólastefna
76
bárust margar athugasemdir að þessu sinni og fannst fólki erfitt að gagnrýna
eitthvað þegar það vantar kjöt á beinin eins og það var orðað, átti þá við að hlutverk
og framtíðarsýn væri kannski þess eðlis að ekki væri mikið hægt að gagnrýna þar.
Að mínu mati voru þetta eðlileg viðbrögð og í samræmi við væntingar á þessu stigi
verkefnisins.
Í framhaldi af þessu lagði ég fram tillögur um framsetningu stefnuliða, innihald
þeirra og í hvaða þætti þeir skyldu skiptast. Fræðslunefnd fannst þetta gott vinnulag
eins og fram kom hjá nefndinni:
„mataði verkefnisstjóri nefndina af gögnum. Hlutleysi verkefnisstjóra og
gagnaöflun var góð. Mikið unnið með þann texta og honum breytt töluvert,
aðlagaður skagfirsku skólasamfélagi. Þóra Björk kom líka sterk inn þegar laga
þurfti orðalag og útfærslumöguleika. Nefndin átti í erfiðleikum með
framsetningu texta og kom þekking Þóru Bjarkar að góðum notum þá“.
Mikil vinna átti sér stað með þennan hluta verkefnisins, tryggja þurfti að tekið
væri á öllum áhersluatriðum góðrar skólastefnu og jafnræðis gætti meðal allra
skólastiga og -gerða. Menntun og þekking Þóru Bjarka sérkennslufulltrúa á
skólaskrifstofunni kom að góðum notum við skólastefnugerðina og var gott
mótvægi gangvart fræðslufulltrúm annars vegar og verkefnisstjóra hins vegar. Hlé
var gert á vinnunni í júní hjá fræðslunefnd og nýtti ég tímann fram að hausti til að
fara í gegnum hvern einasta stefnulið með það fyrir augum að finna markmiðsliði
þar sem við átti fyrir hvert skólastig og skólagerð. Vinnufundir að hausti voru fáir
og stopulir og setti það að ýmsu leyti vinnuna í smá uppnám, erfitt að halda dampi
þegar langt er á milli funda.
Í mati fræðslunefndar á vinnuferli stefnumótunarinnar og þróun kemur fram:
„Unnið mikið í skorpum, tímaramminn leið fyrir það. Full stíft að sumu
leyti, erfitt að finna fundartíma á stundum. Mikilvægt að halda dampi,
einn fundur var á haustönninni 2007. Upprifjun var nauðsynleg. Vel
unnið úr athugasemdum hjá verkefnisstjóra. Gott að ýmsu leyti að geta
hvílt sig á vinnunni, gott að hreinsa hugann á milli. Í vinnutörnum verða
menn oft samdauna verkefninu og því gott að hvíla sig um stund. Farið
var faglega í gegnum framkvæmdina á stefnumótuninni og
framsetningunni á henni, flæðið gott“.
Í janúar 2008 fór vinnan aftur af stað af fullum krafti. Við yfirferð á texta
stefnunnar fannst fræðslunefndinni að textinn væri full grunnskólamiðaður og var
því leitað sérstaklega til leik- og tónlistarskóla með stefnuna eins og hún var á þeim
tímapunkti. Ég viðaði því að mér töluverðu efni úr öðrum stefnum og greiningarefni
til að aðstoða við innkomu þeirra. Viðbætur leik- og tónlistarskóla voru ekki miklar
M.Ed. ritgerð – Niðurstöður Skólamál í Skagafirði - Skólastefna
77
en nauðsynlegt var að fá inn þeirra viðbrögð á innihaldi stefnunnar á þessum
tímapunkti.
Í mars 2008 voru fyrstu drög að fullmótaðri skólastefnu send út til áður nefndra
umsagnaraðila, hún auglýst og kynnt á heimasíðu sveitarfélagsins.
Að mati fræðslunefndar þá komu gagnlegustu athugasemdirnar frá almenningi
sem hafði áhuga á skólastefnunni og sendi inn athugasemdir. Vonbrigði voru með
viðbrögð frá nokkrum skólastofnunum þar sem litlar athugasemdir voru gerðar við
drögin í þau skipti sem þau voru send til umsagnar, sömuleiðis
sveitarstjórnarmönnum, af sömu ástæðu, þó svo að flokkarnir eigi fulltrúa í
fræðslunefnd. Aðspurð hvort leitað hefði verið til allra hagsmunaaðila sem hlutdeild
eigi að skólastefnunni fannst fræðslunefnd að síst hefði verið leitað til nemenda.
Leitað var til þeirra í gegnum stjórnendur hvers skóla en það virtist ekki hafa gengið
upp sem skyldi að fá umfjöllun og viðbrögð nemendanna, öllum var samt gefið
tækifæri á að koma með athugasemdir.
Mat fræðslunefndar á eigin framlagi og væntingum í upphafi vinnunar var að
allir þátttakendur hafi verið virkir, lesið vel og skoðað allan texta nákvæmlega:;
Hópurinn faglega sterkur, mjög ánægður. Hópurinn hafi styrkst í ferlinu.
Rúnar og Þóra Björk frá skólaskrifstofunni komu einnig sterk inn í þetta
starf. Skólastefnan er stutt plagg, raunhæf markmið sem hægt væri að
framkvæma. Rammi utanum það sem á að gera“.
Skólastefnan var síðan yfirfarin aftur og send til prófarkalesturs og síðan til
samþykktar í Fræðslunefnd. Sveitarstjórn samþykkti hana síðan á sveitarstjórnar-
fundi í lok júni 2008.
Að lokum tek ég undir orð Jean McNiff (2002), sérfræðings í
starfendarannsóknum, en hún segir að starfsendarannsóknir séu í raun nátengd
faglegum vinnbrögðum, að læra og þroskast í starfi.
78
6 Umræða
Fjölmörg sveitarfélög hafa farið í gegnum stefnumótunarvinnu í skólamálum.
Aðferðafræðin hefur örugglega verið eins misjöfn og stefnurnar eru margar. Í þessu
verkefni var unnið að stefnumótun sveitarfélagsins Skagafjarðar í skólamálum á
grundvelli virks stefnumótunferlis og aðferðafræði starfendarannsókna beitt til að
svara rannsóknarspurningunni: Á hvern hátt geta hugmyndir um virkt
stefnumótunarferli og árangursstjórnun gagnast við mótun skólastefnu eins
sveitarfélags?
Þegar ég lagði fram tillögu mína á sínum tíma, janúar 2006, um gerð
skólastefnu sveitarfélagsins með þessum hætti þá var tvennt sem vakti fyrir mér, að
hagnýta meistaranám mitt fyrir vinnuveitandann minn og ljúka náminu með
verkefni sem ég hafði áhuga á.
Niðurstaða mín að loknum verkefninu er að virkt stefnumótunarferli og
árangursstjórnun getur gagnast við mótun skólastefnu eins sveitarfélags. Einn megin
þátturinn í virku stefnumótunarferli er sú markvissa greiningarvinna og sú víðtæka
þátttaka hagsmunaaðila sem á sér stað í þeirri viðleitni að svara spurningunni um
stöðu skipulagsheildarinnar á ákveðnum tímapunkti með því markmiði að geta
markað metnaðarfulla og raunhæfa stefnu til framtíðar (Runólfur Steinþórsson,
2003). Virkt stefnumótunarferli og árangursstjórnun gagnast því tvímælalaust við
mótun skólastefnu, eins og Magnús Ívar Guðfinnsson (2003) bendir á, til að tryggja
hlutdeild sem flestra sem hagsmuna eiga í eins stórum málaflokki eins og
fræðslumálum eins sveitarfélags og eignaraðild þeirra í skólastefnunni.
6.1 Greining á stöðu
Mikið var lagt í undirbúning og skipulagningu þessa verkefnis og skipti miklu máli
fyrir verkefnisstjóra að tryggja að hlutdeild og þátttaka væri sem mest meðal þeirra
sem hagsmuni eiga í fræðslumálum, þ.e. starfsfólk skólanna, nemendur og foreldra
og annarra sem tengjast fræðslustarfi með einum eða öðrum hætti. Hlutdeild var
tryggð með ýmsum hætti. Að mati Magnúsar Ívars Guðfinnssonar (2003) þá má
beita fjölmörgum aðferðum við að greina og meta stöðu skiplagsheildar og var það
haft að leiðarljósi í þessu verkefni. Farið var í ítarlega greiningarvinnu með víðtækri
79
þátttöku hagsmunaðila eins og komið hefur fram í aðferðafræðikaflanum. Með
grunnspurningar Gæðagreinanna að leiðarljósi var gagna aflað og nauðsynleg
greining gerð til að hefja stefnumótunarferlið samkvæmt Magnúsi Ívari
Guðfinnssyni (2003).
Greiningin var viðtæk innri og ytri greining sem gaf góða mynd af stöðu
skólamála í dag. Ekkert misræmi kom fram í þeirri greiningarvinnu sem fór fram
milli rýnihópa sem fóru í svót-greiningu sem samkvæmt Philip Kotler (1999) er
viðurkennd og gagnleg aðferð til að meta stöðu skipulagsheildar eins og hún er í
dag, fyrirliggjandi gögnum skólanna og sveitarfélagsins og síðan niðurstöðum
spurningalistans sem var lagður fyrir starfsfólk allra skólanna.
Rýnihópar og starfsfólk skólanna telur almennt að skólastarf í Skagafirði sé
sambærilegt við það besta á landinu, fagleg sjónarmið ráði ferðinni í skólastarfinu,
þróunarverkefni séu mörg og fjölbreytt, sjálfsmat virkt og menntunarstig hátt og lítil
starfsmannavelta. Vankantana sá fólk helst í aðstöðu og viðhaldi
skólamannvirkjanna.
Samanburðargreiningin var síðan gott mótvægi og mikilvægt tæki í
greiningarferlinu til að greina hvaða möguleikar eru til að bæta eigin skipulagsheild
út frá sambærilegum einingum og/eða einingum sem eru til fyrirmyndar að mati
fræðslunefndar (Helgi Gestsson, 1998). Innri og ytri greiningin setti stöðu
fræðslumála í Skagafirði í gott samhengi við fræðslumál annars staðar á Íslandi og
gaf vel til kynna hvar sterku og veiku hliðarnar lágu og sömuleiðis hvaða tækifæri
og ógnarnir skipulagsheildin stóð frammi fyrir.
Þessi hluti verkefnisins gekk vel í heildina, áætlun stóðst hvað varðar
gagnaöflun, þátttöku og tímaramma. Það sem að helst mátti vera betra í
gagnöfluninni var mismikill áhugi skólastjórnenda á verkefninu. Hver skýringin er á
því veit ég ekki, kannski að það hafi haft áhrif að verkefnisstjóri var nýr skólastjóri í
sveitarfélaginu og því haft hamlandi áhrif á þátttöku annarra í greiningarferlinu.
Hvað þennan hluta verkefnisins varðar þá gagnast virkt stefnumótunarferli
mjög vel við gagnaöflun og stöðugreiningu við undirbúning stefnumótunar.
6.2 Stefnumótun
Umræðunni um stefnumótunina er skipt niður í þrep að fyrirmynd Magnúsar Ívars
Guðfinnssonar og stefnumótunarferlinu á mynd 2 á bls. 8.
80
6.3 Hlutverk og framtíðarsýn
Fræðslunefnd fékk í hendur góðan grunn af fræðilegu efni, ítarleg og fjölbreytt
greiningargögn og raunhæfa framkvæmdaáætlun til að vinna eftir við upphaf
stefnumótunarvinnunnar.
Samkvæmt stefnumótunarferli Magnúsar Ívars Guðfinnssonar (2003) var
byrjað á því að skilgreina hlutverk skóla í Skagafirði, síðan var hoft fram á veginn
og hugað að því hvar við viljum vera eftir 5-10 ár og var það sett fram í
framtíðarsýn stefnunnar, því næst var skilgreint hvernig við ætlum að ná þeirri
framtíðarsýn í stefnuliðum, markmiðum og leiðum að þeim.
Til grundvallar hlutverki skóla í Skagafirði lágu lög og reglur hins opinbera og
þær áherslur sem sveitarfélagið vill að skólarnir starfi eftir. Þær áherslur sem komu
fram í greiningargögnum varðandi styrkleika og tækifæri og síðan í
samanburðargreiningum annarra skólastefna mótuðu að miklu leyti þá framtíðarsýn
sem fræðslunefndin lagði fram ásamt því að horfa til aðstæðna og sérstöðu í héraði.
Þegar drög að hlutverki og framtíðarsýn var send út til umsagnar komu ekki miklar
athugasemdir til baka sem gaf til kynna að hagsmunaaðilar voru sáttir við þessa
þætti stefnunnar. Framtíðarsýnin er sértæk og er sérlega sniðin að skólasamfélaginu
í Skagafirði, það er ljóst hvert er stefnt, orðalag er hnitmitað og hvetur til dáða og
höfðar til hagsmunaaðila stefnunnar (Magnús Ívar Guðfinnsson, 2003).
6.4 Stefnan og markmiðsetning
Í viðtölum við fræðslunefnd kom fram að fulltrúar hennar voru eðlilega ekki
sérfræðingar í stefnumótunargerð og höfðu einnig mismikla þekkingu á
fræðslumálum almennt. Aðkoma, þekking og framlag fræðslustjóra og sérkennslu-
og kennsluráðgjafa á skólaskrifstofu kom að miklu gagni og veitti um leið
fræðslunefnd ákveðið öryggi við stefnumótunina. Óneitanlega settu breytingar á
fræðslunefnd strik í reikninginn, tillaga kom um gerð stefnunnar í janúar 2006.
Síðan þá voru sveitarstjórnarkosningar um vorið þar sem breyting varð á nefndinni
og síðan aftur ári síðar þegar fulltrúi minnihlutaflokks fékk sæti í fræðslunefnd.
Fulltrúar fræðslunefndar voru því fæstir með frá upphafi vinnunnar og því mismikið
inn í vinnuferlinu og hugmyndafræðinni. Þrátt fyrir þessa breytingu á
81
fræðslunefndinni og að hafa ekki komið öllum nefndarfulltrúum jafnvel inn í þá
vinnu sem hafði átt sér stað þá var flæðið á verkefninu nokkuð gott og með
ígrundun á eigið starf og viðbrögð annarra á það í samræmi við vinnubrögð
starfendarannsókna (Hitchcock og Hughes, 1995). Rannsakandi var stöðugt að
takast á það sem hann var að leggja til í verkefnið, praktísk leið til að rýna í eigin
starfshætti í því augnamiði að kanna hvort þeir séu eins og rannsakandi vill hafa þá
eins og McNiff (2002) bendir á og líka leið til að meta það og ígrunda ásamt því að
bregðast við þróun verkefnisins í heild sinni eftir því hvernig það vannst með
rýnihópi og öðrum hagsmunaaðilum sem fengu stefnumótunardrög til umsagnar á
hverjum tíma. Leitað var sérstaklega til leik- og tónlistarskóla þar sem þekking
verkefnisstjóra og rýnihóps var minnst á því sviði og á tímabili fannst mönnum
stefnan vera heldur mikið grunnskólamiðuð. Í því ljósi var óskað eftir frekari
umfjöllun úr þeirra röðum á stefnumótunardrögin eins og þau stóðu á þeim
tímapunkti með það að markmiði bæta afurðina (Hitchock og Hughes, 1995).
Ferli starfendarannsókna eins og Schmuck (1997) leggur það upp er
síendurtekið ferli þar sem að brugðist er við einstökum þáttum þess í
stefnumótunarferlinu á vel við innlegg og stýringu rannsakanda í ferlinu.
Framkvæmdaáætlun sem lögð var fram í upphafi vinnunnar og samþykkt á
fræðslunefndarfundi gekk að mestu leyti eftir nema hvað að tímaramminn stóðst
ekki. Getur verið að hann hafi ekki verið raunhæfur en vissulega settu óreglulegir
fundir í stefnumótunferlinu strik í reikninginn, betur hefði mátt gera í að halda
dampi með reglulegum fundum og um leið þekkingu og þeim takti sem er
nauðsynlegur í stefnumótunargerð. Að mati rannsakanda skorti svolítið á ábyrgð
fræðslunefndar í að halda framkvæmdaáætlun samkvæmt samþykktu skipulagi.
Að mínu mati sem verkefnisstjóri þá gekk vinnan og ferlið vel upp á heildina
séð, aðkoma hlutaaðeigandi aðila var yfirleitt góð og viðbrögð ágæt á meðan vinnu
stóð. Sérstaklega var ánægjulegt að sjá að nokkrir foreldrar komu með góðar
athugasemdir við stefnudrögin í ferlinu, málefnalegar og þarfar athugasemdir sem
höfðu mikið með nemendur og líðan þeirra að gera. Eina sem mér fannst vanta en
var ekki vilji fyrir var að hafa íbúaþing en tilgangur þess var að skapa umræðu, fá
fram skoðanaskipti og auka áhuga almennings á skólastefnunni og skólamálum
almennt og um leið fá gagnlegar athugasemdir sem gætu hafa nýst í
skólastefnugerðinni. Eins og komið hefur fram í fræðunum þá er mótun hvers konar
stefnu lifandi og virkt ferli (Thompson, 2005) þar sem aðkoma allra hlutaðeigandi
82
aðila skiptir máli, bæði til að stefnan verði árangursrík og góð og líka til að sem
flestir eigi hlutdeild og eignaraðild í henni. Veikleikinn í því að sleppa íbúaþinginu
var að missa af mikilvægum vettvangi til umræðu og skoðanaskipta sem koma ekki
endilega fram þegar einstaklingar senda inn athugasemdir bréfleiðis.
Hins vegar var stefnan send út nokkrum sinnum í ferlinu til umsagnar
hagsmunaaðila skólanna og óskað eftir athugasemdum, auk þess sem hún var ávallt
sýnileg á heimasíðu sveitarfélagsins og uppfærð eftir því sem breytingar áttu sér
stað á henni.
Stefnumótunin sem slík tókst mjög vel, afurðin er ítarleg, skýr og tekur til allra
þátta skólasamfélagsins í Skagafirði en það gefur henni minna vægi að hafa ekki
fengið umræðu og umfjöllun á íbúaþingi. Íbúaþing er mikilvægur vettvangur til að
ræða á opinskáan hátt málefni sveitarfélagsins og fá að hafa áhrif á stjórnun og
stefnu þess. Hins vegar kom aldrei fram nein gagnrýni á verkferlið, aðkomu eða
aðkomuleysi hagsmunaaðila né upplýsingaflæði í þessari stefnumótunarvinnu og
það styður líka niðurstöðu mína um að virkt stefnumótunarferli og árangurstjórnun
eins og þessum þáttum var stillt upp í þessu verkefni hafi gagnast við gerð
skólstefnunnar.
Sveitarfélagið Skagafjörður hefur núna í höndum metnaðarfulla og raunhæfa
skólastefnu þar sem víðtækt samstarf var innan skólasamfélagsins og annarra
hagsmunaðila skólanna um gerð hennar.
6.5 Stefnumiðað árangursmat
Stefnan er vel sett fram, skýr og gegnsæ þar sem útskýrt er hvaða leiðir eigi að fara
til að ná hverjum markmiðslið. Fyrrverandi fræðslustjóri og verkefnisstjóri lögð
síðan grunninn að stefnu- og skortkort sem verkefnisstjóri lauk við, er að finna í
viðaukanum. Stefnu- og skorkortið sýnir og skýrir markaða stefnu á einfaldan og
skiljanlegan hátt með myndrænum hætti sem er mikilvægt að mati Niven (2002).
Með skólastefnunni er komin fagleg yfirsýn fyrir skólamál í Skagafirði sem
öðru fremur skiptir máli fyrir árangur í skólastarfi að mati Rúnars Sigþórssonar o.fl.
(2005). Skólastefnan útfærð í SÁ gefur fræðslunefnd tækifæri til að ná yfir alla
þætti fræðslustarfsins og með mælanlegum hætti er hægt að fylgjast með framgangi
stefnunnar (Niven, 2003).
83
6.6 Aðlögun og innleiðing
Þess er vænst að rannsókn þessi og sú aðferðafræði sem viðhöfð var við þetta
verkefni geti veitt öðrum sveitarfélögum upplýsingar um hvernig standa megi sem
best að stefnumótun sinni í skólamálum og upplýsa um kosti og galla einstakra þátta
stefnumótunarferlisins. Jafnframt er lögð áhersla á það að stefnumótunarvinna er
ferli sem aldrei endar, það er ekki nóg að móta stefnu sem á að skila árangri það
þarf líka að framkvæma hana (Karl Friðriksson, 1999).
Til þess að árangur náist í vinnu sem þessari og viðhaldist er nauðsynlegt að
skoða þessa stefnumótun í víðara samhengi við aðra stefnumótun hjá viðkomandi
sveitarfélagi í öðrum málaflokkum og hvaða vinnubrögð hafa verið viðhöfð við þá
vinnu. Skólastefna eins og aðrar stefnur er lifandi skjal sem þarf að endurskoða
reglulega. Mikilvægt er þess vegna fyrir fræðslunefnd og fræðslustjóra að setja upp
verkáætlun sem tryggir innleiðingu hennar, endurmat stefnu og markmiða í
skólamálum, jafnframt aðkomu kennara, foreldra og almennings að henni mati. Að
mati Rúnars Sigþórssonar o.fl. (2005) þá skiptir yfirsýn þeirra sem stýra
málaflokknum höfuðmáli til að árangur náist í skólastarfi. Til þess að það sé hægt
verður að vera áhugi og þekking fyrir hendi hjá þessum aðilum til að stefnan virki
og þjóni sínum tilgangi (Magnús Ívar Guðfinnsson, 2003). Einnig þarf að samræma
stefnumótunargerð í heild sinni hjá sveitarfélaginu þannig að svipuð vinnubrögð séu
viðhöfð og framsetning stefna sé með svipuðum hætti. Slík vinnubrögð tryggja
þekkingu á ákveðnum vinnubrögðum og auðveldar íbúum sveitarfélagsins að skilja
stefnur mismunandi málaflokka sveitarfélagins.
84
7 Lokaorð
Sú undirbúnings- og stefnumótunarvinna sem hófst í janúar 2006 hefur verið langt
og erfitt ferli en um leið lærdómsríkt. Stefnumótun þarf að vera þverfagleg og með
víðtækri þátttöku allra hagsmunaaðila þar sem mörg ólík sjónarhorn þurfa að koma
að. Boðskapur stefnumótunarfræðanna er að ekkert eitt sé endilega rétt og menn
eigi að vera opnir fyrir öllu því að aldrei er hægt að vita hvaðan gott kemur. Leggja
þarf áherslu á víðsýnin í stað þröngsýni. Menning sem dregur úr samskiptum kemur
í veg fyrir að reynsla nýtist. Ólík reynsla og fjölbreytt samspil fólks elur af sér
hugmyndir. Menning sem leyfir heilbrigðan ágreining og skoðanaskipti leiðir af sér
þekkingu og þróun. Samskipti, heilbrigður ágreiningur, víðtæk þátttaka og
lærdómur er hluti af virku stefnumótunarferli.
Markmið þessara rannsóknar var að komast að því hvort hugmyndir um
virkt stefnumótunarferli og árnangursstjórnun gagnist við mótun skólastefnu eins
sveitarfélags. Niðurstaða rannsakanda er að svo sé og byggist sú niðurstaðan á þeirri
framkvæmdaáætlun sem var sett upp, þeirri greiningarvinnu sem fór fram, þeim
fræðilegu gögnum sem lögð voru til grundvallar og víðtækri þátttöku
hagsmunaaðila fræðslumála í Skagafirði að gerð stefnunnar. Stöðugt mat og
ígrundun rannsakanda á þróun verkefnisins og eigin starfi á grundvelli
starfendarannsókna leiddi af sér vinnuferli og afurð sem sveitarfélagið getur verið
stolt af og haft að leiðarljósi við áframhaldandi góðu skólastarfi í héraðinu.
Það er von mín sem höfundur þessa verkefnis að núna hafi sveitarfélagið
Skagafjörður skólastefnu í höndunum sem flestir Skagfirðingar verða ánægðir með
og telja sig eiga hlutdeild í.
Virðingarfyllst
Jón Rúnar Hilmarsson
8 Heimildaskrá
Aðalnámskrá grunnskóla, almennur hluti. (1999). Reykjavík, Menntamálaráðuneytið.
Aðalnámskrá leikskóla, almennur hluti. (1999). Reykjavík, Menntamálaráðuneytið.
Alþingi. (1997). Þingskjal 1363 – 706. mál. Menntamálaráðherra til Alþingis um
nýja skólastefnu. Reykjavík, Alþingi. Sótt 7. júní 2006, frá
http://www.althingi.is/altext/122/s/1363.html
Amalía Björnsdóttir. (2003). Útskýringar á helstu tölfræðihugtökum. Handbók í
aðferðafræði og rannsóknum í heilbrigðisvísindum (ritstjóri Sigríður
Halldórsdóttir og Kristján Kristjánsson), bls. 117. Akureyri, Háskólinn á
Akureyri.
Börkur Hansen og Smári S. Sigurðsson. (1998). Skólastarf og gæðastjórnun.
Reykjavík, Rannsóknarstofnun KHÍ.
Börkur Hansen. (2003). Stofnanamenning og stjórnun. Fagmennska og forysta.
Þættir í skólastjórnun. (ritstj. Börkur Hansen, Ólafur H. Jóhannsson, Steinunn
Helga Lárusdóttir). Reykjavík, Rannsóknarstofnun Kennaraháskóla Íslands.
Chase, R.B., Aquilano, N.J. og Jacobs, F.R. (2001). Operations Management for
Competitive Advantage. (9. útg.). Boston: McGraw-Hill/Irwin.
Cohen L,, Manion. L. og Morrison K. (1994). A Guide to Teaching Practice (4.
útg.). London: Routhledge.
Daft, R. L. (2001). Organization Theory and Design. Cincinnati: South-Western
College Publishing.
Elliot J. (1991). Action Research for Educational Change. Developing Teachers
and Teaching. Buckingham: Open University Press.
Fitzpatrick, J.L., J.R. Sanders og B.R. Worthen. (2004). Program Evaluation, 3.
útgáfa. Boston, Pearson Education, Inc.
Fjarðabyggð (2010). Stefnukort Fjarðarbyggðar. Sótt 9.02.2010 frá
http://www.fjardabyggd.is/Frettir/Frettinoll/1384
Fjármálaráðuneyti. (1999). Árangursmælingar opinberra aðila. Hugtök og tækni.
Reykjavík: Fjármálaráðuneyti
Fjármálaráðuneyti. (1999). Árangursstjórnun í ríkisrekstri. Reykjavík:
Fjármálaráðuneyti
http://www3.fjarmalaraduneyti.is/media/Arangursstjornun/Vinnubokarangurs19
99.pdf
Fjármálaráðuneyti. (2004). Árangursstjórnun í ríkisrekstri. Handbók. Reykjavík:
Gutenberg.
Gerður G. Óskarsdóttir. (1999). Mat á skólastarfi. Hvað og hvernig? Reykjavík,
Fræðslumiðstöð Reykjavíkur.
Gibbs, A. (1997). Focus groups. Social Research Update 19.
Grant, R.M. (2002). Contemporary Strategy Analysis. Cornwall: Blackwell
Publishers.
Grunnskólinn Hofsósi. (2005). Skólanámskrá GSH. Sótt 2. júní 2006, frá www.gsh.is
Gunnar Helgi Kristinsson. (2007). Íslenska stjórnkerfið. 2. Útgáfa. Reykjavík,
Háskólaútgáfan
Haraldur Á. Hjaltason (2002). Stjórnunarlíkön á stefnumóti. Dropinn (1. tbl., 9.
árg.). Sótt 5. júní 2006, frá http://www.stjornvisi.is/dropinn/2002-
01/stjornunarlik.htm.
Helga Jónsdóttir (2003). Viðtöl sem gagnasöfnunaraðferð. Sigríður Halldórsdóttir
og Kristján Kristjánsson (Ritstj.), Handbók í aðferðafræði og rannsóknum í
heilbrigðisvísindum (bls. 67–84). Akureyri: Háskólinn á Akureyri.
Helgi Gestsson. (1998). Benchmarking - A Management Tool, Danmörk: The
Aarhus School of Business.
Hitchcock G. og Hughes D. (1985). Research and the Teacher. A Qualitative
Introduction to School-based Research. London: Routledge.
Hopkins D. (1989). Evalution for School Development. Open University Press.
IMG. (2006). Viðhorfsrannsókn 2005-2006, Reykjavík.
Íslensk orðabók. (2002). (Mörður Árnason, ritstj.) Reykjavík: Edda
Jón Freyr Jóhannsson (2004). Til betri árangurs. Stefnumótun og EFQM. Erindi
haldið á morgunverðarfundi Stjórnvísi 14.okt. 2003. Sótt 29. maí 2006, frá
http://www.ru.is/kennarar/jonfreyr/skrif/index.html.
Jón Þorvarðarson. (2004). Tölfræði. Reykjavík, Mál og menning
Kaplan, Robert S. & Norton, David P. (1992). The Balance Scorecard: Measure the
Drive Performance. Harward Business Review, janúar-febrúar, 71-79
Kaplan, Robert S. & Norton, David P.(1996). The Balance Scorecard.
Kaplan, Robert S. & Norton, David P.(1996). The Balance Scorecard: Translating
Strategy into Action. Boston: Hvarvard Buisness School Press.
Kaplan, Robert.S. & Norton, David P.(2001). The Strategy-Focused Organization:
How Balanced Scorecard Companies Thrive in the New Business Enviroment.
Boston: Harvard Business School Publishing Corportation.
Karl Friðriksson. (1999). Í mörg horn að líta. Handbók atvinnulífsins. Bls. 9.
Keldnaholt, Iðntæknistofnun Íslands.
Karl Friðriksson, Jón Hreinsson og Bryndís Haraldsdóttir. (2001). Benchmarking.
Hagnýt leiðsögn við að bæta rekstur. Bls. 10-12. Reykjavík, Iðntæknistofnun.
Kennarasamband Íslands. (2002). Skólastefna Kennarasambands Íslands 2002-
2005. Sótt 5. júní 2006, frá http://www.ki.is/main/view.jsp?branch=366349
Kennarasogur.is (e.d.) Sótt 10. febrúar 2009, frá
http://www.kennarasogur.is/index.htm
Kotler, Philip. (1999). Principles Of Marketing (2nd European Edition), Prentice
Hall, 1999.
KPMG. (2001). Kynningarglærur fyrir skorkort, Reykjavík
Krueger, R. A. (1994). Focus groups. A practical guide for applied research (2.
útg.). London: Sage.
Lynch, Richard. (2003). Corporate Strategy, 3ja útgáfa, Harlow: Prentice Hall
Lög um grunnskóla nr. 66/1995, 2.grein
Magnús Ívar Guðfinnsson. (2003). Horft til framtíðar, Reykjavík: Prentmet
McNiff, Jean, Pamela Lomax og Jack Whitehead. (1996). You and your action
research project. London, Routledge.
McNiff, Jean og Whitehead, Jack. 2002. Action research: principles and practice.
London og New York, Routlegde Falmer.
McNiff, J. (2002). Action research for professional development. Concise advice for new
action researchers. http://www.jeanmcniff.com/booklet1.html#2
McNiff, J., Lomax, P. og Whitehead, J. (2003). You and your action
researchproject. (2. útgáfa). London: Routledge Falmer.
McNiff, J. og Whitehead, J. (2006). All you need to know about action research.
London: Sage.
Menntamálaráðuneyti. (1997). Sjálfsmat skóla. Reykjavík, Menntamálaráðuneytið.
Mortimore, P.o.fl. (1988). School matters. The junior years. Wells, Open Books.
Mörður Árnason (Ritstjóri). (2002). Íslensk orðabók, þriðja útgáfa. Reykjavík, Edda
Ólafsson, S. & Wisniewski, M. (2004). Developing balanced scorecards in local
authorities: a comparison of experience. International Journal of Productivity
and Performance Management, Vol. 53, No. 7
Ólafur H. Jóhannsson. (2003). Framtíðarsýn og forysta stjórnenda. Fagmennska og
forysta. Þættir í skólastjórnun. (ritstj. Börkur Hansen, Ólafur H. Jóhannsson,
Steinunn Helga Lárusdóttir). Bls. 63-80. Reykjavík, Rannsóknarstofnun
Kennaraháskóla Íslands.
Niven, Paul. (2002). Balanced Scorecard. Step-by-step: Maximizing Performance
and Maintaining Results. New York, John Wiley & Sons, Inc.
Niven, Paul R. (2003). Balanced Scorecard. Step-by-step for Government and
Nonprofit Agencies. New York, John Wiley & Sons, Inc.
Niven, Paul R. (2008). Balanced Scorecard. Step-by-step for Government and
Nonprofit Agencies. (2. Útgáfa). New Jersey, John Wiley & Sons, Inc.
Outcome.is. (e.d.) Sótt 22. ágúst 2006, frá: http://www.outcome.is/kannanir/
Páll Skúlason (1987). Pælingar. Safn erinda og greina. Reykjavík: ERGO sf.
Pressman, J. og Wildavsky, A. (1973). Implemention: how great expectations in
Washington are dashed in Oakland: or, why it‘s amazing that fedaral programs
work at all, this being a saga of the Economic Develepment Administraion as
told by two sympathetic observers who seek to build morals on a foundation of
ruined hopes. Berkley: University of California Press
Reykjavíkurborg. (2003). Fréttablað um samhæft árangursmat ( Balance
Scorecard) hjá Reykjavíkurborg. Skorkortið. Reykjavík
Reykjavíkurborg. (2003). Samhæft árangursmat (Hvað, hvers vegna og hvernig)
Stýrihópur vegna innleiðingar samhæfðs árangursmats hjá Reykjavíkurborg.
Bls. 4-6, 8, 9. Reykjavík
Ríkisendurskoðun (2003). Náðist árangur. Úttekt árangursstjórnun í ríkisrekstri.
Ríkisendurskoðun. Sótt 22.05.2007 frá
http://www.rikisend.althingi.is/index.php?module=news&action=show&news_i
d=17&language=is.
Runólfur Smári Steinþórsson. (2003). Lærum hvert af öðru. Ráðstefna um rekstur
og stjórnun ríkisstofnana. Reykjavík. Sótt 2. júní 2006, frá
http://brunnur.stjr.is/interpro/fjr/fjr.nsf/pages/fraedslaforstm
Rúnar Sigþórsson, Börkur Hansen, Jón Baldvin Hannesson, Ólafur H. Jóhannsson,
Rósa Eggertsdóttir og Mel West. (2005). Aukin gæði náms. Skólaþróun í þágu
nemenda. Reykjavík, Rannsóknarstofnun KHÍ.
Schmuck, R. A. (1997). Practical action reasearch for change. Arlington Heights:
IRI Skylight.
Skref.is. (2004). Til betri árangurs. Sótt 29. maí 2006, frá
http://www.skref.is/baekur_greinar_og_erindi/Til_betri_arangurs-
stefnumotun_og_EFQM-erindi_fyrir_Stjornvisi.pdf
Skagafjordur.is. (e.d. -b) sótt 6. júní 2006 frá.
http://skolar.skagafjordur.is/gaedagreinar/heim.html
Skagafjordur.is. (e.d.) sótt 10. júní 2006 frá.
(http://www.skagafjordur.is/displayer.asp?cat_id=165)
Skagafjordur.is. (e.d.) sótt 12. júní 2006 frá.
http://www.skagafjordur.is/displayer.asp?cat_id=71
http://www.skagafjordur.is/default.asp?cat_id=160&module_id=220&element_
id=17369
Skagafjordur.is. (e.d.) sótt 14. júní 2006 frá.
http://www.skagafjordur.is/displayer.asp?cat_id=165)
http://www.skagafjordur.is/displayer.asp?cat_id=77
Skólaskrifstofa Skagfirðinga. (1999). Gæðagreinar. Sjálfsmat skóla. Skagafjörður.
Snjólfur Ólafsson. (2005). Stefnumiðað árangursmat sem liður í að framkvæma
stefnu. Tímarit um viðskipti og efnahagsmál. Bls. 10, 48, 56. Reykjavík.
Sóley S. Bender. (2003). Rýnihópar. Handbók í aðferðafræði og rannsóknum í
heilbrigðisvísindum (ritstjóri Sigríður Halldórsdóttir og Kristján Kristjánsson),
bls. 85-100. Akureyri, Háskólinn á Akureyri.
Smith, M. (2005). The Technical Matters: The Balanced Scorecard (Rafræn útgáfa).
Finicial Management, bls. 27-28
Steinunn Helga Lárusdóttir. (2002). Mat á skólastarfi. Reykjavík,
Rannsóknarstofnun Kennaraháskóla Íslands.
Stjórnendavefur.is. (2004). Handbók um árangursstjórnun. Sótt 5. júní 2006, frá
http://www.stjornendavefur.is/media/Utgefin_rit/Handbok-arangursstj2004.pdf
http://www.stjornendavefur.is/Stjornun/stjornunaradferdir/nr/1315
Thompson, Jr. og Strickland III, A.J. (2001). Crafting and Executing Stragegy, bls.
3. New York: McGraw-Hill Irwin
Trausti Þorsteinsson, Guðmundur Engilbertsson, Sigríður Síta Pétursdóttir, Rósa
Eggertsdóttir og Bragi Guðmundsson. (2005). Skóla- og æskulýðsmál í
Vestmannaeyjum. Matsskýrsla. Akureyri, Skólaþróunarsvið kennaradeildar HA.
Þorlákur Karlsson. (2003). Spurningalistakannanir. Uppbygging, orðalag og hættur.
Handbók í aðferðafræði og rannsóknum í heilbrigðisvísindum (ritstjóri Sigríður
Halldórsdóttir og Kristján Kristjánsson), bls. 331-355. Akureyri, Háskólinn á
Akureyri.
9 Viðauki
9.1 Spurningalisti
Gerð skólastefnu Skagafjarðar
2006-2007
Skilgreiningar á hugtökum sem koma fyrir í spurningalistanum
Aðalnámskrá grunnskóla: Aðalnámskrá byggir á lögum um leik- og grunnskóla
og hefur reglugerðarígildi. Hún skilgreinir og lýsir sameiginlegum
námsmarkmiðum sem leik- og grunnskólum ber að stefna að. Aðalnámskrá myndar
rammann utan um inntak námsins. Á grunni hennar og stefnumörkunar
sveitarfélagsins gera skólar starfsáætlanir sínar og/eða skólanámskrár. Aðalnámskrá
grunnskóla segir til um þann lágmarkstíma sem skólum ber að bjóða nemendum í
einstökum námsgreinum og námssviðum.1 Hún gerir ráð fyrir að þorri nemenda
eiga að geta náð flestum markmiðum námskrárinnar á sama tíma. Ljóst er þó að
einhver hluti nemenda ræður vel við fleira og flóknari markmið en aðrir þurfa lengri
tíma og laga þarf námið sérstaklega að þeim. Aðalnámskrá leikskóla byggist á
barnhverfri hugmyndafræði þar sem þroski barnsins og þarfir eru þungamiðja.
Einnig er hún ætluð til að tryggja gæði leikskóla og jafna uppeldisstöðu barna.
Markmið aðalnámskrár eiga því hvorki að skoðast sem hámark eða lágmark.
Skólaþróun: Markviss þróun skólastarfs, skólaumbóta og rannsókna. Markmið
skólaþróunar er að efla þátt virkra kennsluaðferða, sjálfstæðra viðfangsefna,
skapandi starfs, samkennslu, teymiskennslu, heildstæðrar kennslu,
einstaklingsmiðaðs náms og samvinnunáms.
Sjálfsmat skóla: Með sjálfsmati skóla er átt við faglegt, fjárhagslegt og
stjórnunarlegt sjálfstæði skóla til að útfæra þá stefnu sem mörkuð hefur verið af ríki
(lög, reglugerðir og aðalnámskrá), sveitarfélagi og með kjarasamningum. Skólinn
ber ábyrgð á framkvæmd ofannefndrar stefnumótunar. Sjálfsmat skóla er skipulagt
heildarmat á starfsemi skóla. Í lögum um grunnskóla nr. 66/1995 eru ákvæði um
sjálfsmat skóla. Upplýsingarnar er t.d. um framkvæmd, einkenni og útkomu.
Upplýsingarnar sem aflað er eru síðan nýttar, m.a. til að fá yfirsýn eða heildarmynd
af ríkjandi ástandi, dýpka skilning og draga úr óvissu og síðast en ekki síst til að
taka ákvarðanir um óbreytt ástand eða breytingar til að bæta árangur.2
1 Aðalnámskrá 1999:8
2 Gerður G. Óskarsdóttir 1999:6
Faglegt sjálfstæði skóla: Með faglegu sjálfstæði skóla er átt við að skóli móti
sjálfur faglegt starf sitt og sérstöðu innan ramma laga, þar með taldar reglugerðir og
aðalnámskrá, og stefnumörkun sveitarfélagsins.
Skólanámskrá: Í starfsáætlun skóla er birt stefna skólans og áætlun um
skólastarfið næsta skólaár sem byggir á leik- og grunnskólalögum, aðalnámskrá og
stefnumörkun sveitarfélagsins.
Framtíðarsýn: Framtíðarsýn á að segja til um hvar skipulagsheildin vill vera
eftir 5-10 ár, þ.e. huggerð mynd af æskilegri stöðu í framtíðinni. Hún á að vera
metnaðarfull en um leið auðskiljanleg öllum sem vilja starfa eftir henni. Tilgangur
og hlutverk skipulagsheildarinnar að leggja grundvöll framtíðarsýnar.
Framtíðarsýnin er skilgreind út frá hlutverki, leiðarljósi og gildum
skipulagsheildarinnar. Henni er ekki síst ætlað að blása lífi í stefnuna og gera hana
spennandi. Starfsmenn skipulagsheildarinnar þurfa að vita til hvers hann sinnir
starfinu, hverju hann er hluti af, að hann sé hlekkur í keðju sem má ekki slitna.
Farskólinn (FSNV): Markmið FSNV er að efla endur- og símenntun á
Norðurlandi vestra. Starfsemi skólans skal miðast við að auka starfshæfni og
vellíðan. FSNV skal leitast við að greina þarfir fyrir fræðslu á þjónustusvæði sínu
og einbeita sér jafnt að atvinnulífinu sem einstaklingum. FSNV skal, eftir fremsta
megni, koma á háskólanámi t.d. með fjarkennslusniði. Kennsluhættir skulu sniðnir
að þörfum nemenda hverju sinni. Til að ná markmiðum sínum skal skólinn sjálfur
standa fyrir námi eða gera um það samninga við aðrar fræðslustofnanir.
Bakgrunnsupplýsingar
Bakgrunnsupplýsingarnar eiga að gefa mér upplýsingar hvort að það sé marktækur
munur milli þessara breyta, eitthvað sem þyrfti að skoða sérstaklega og taka tillit til
í gerð skólastefnunnar.
Kyn:
Karlkyn
Kvenkyn
Aldur:
20-25
26-30
31-35
36-40
41-45
46-50
51-55
56-60
61-65
66-70
Staða:
Kennari
Leiðbeinandi
Skólaliði
Stjórnandi
Stuðningsfulltrúi
Menntun:
Grunnskólamenntun
Iðnmenntun
Stúdent
Er í réttindanámi
B.Ed.
Önnur háskólamenntun
Meistarapróf
Skóli:
Grunnskóli, færri nemendur en 100
Grunnskóli, fjöldi nemenda 100 til 200
Grunnskóli, fjöldi nemenda fleiri en 200
Leikskólar innan Sauðárkróks
Leikskólar utan Sauðárkróks
Tónlistarskóli Skagafjarðar
Starfsaldur í faginu:
0-5 ár
6-10
11-15
16-20
21 og meira
Spurningar
Sveitarfélagið / Fræðslunefnd / Skólaskrifstofa
1. Hve sammála eða ósammála ertu um að stefna sveitarfélagsins í fræðslumála
sé skýr?
2. Hve sammála eða ósammála ertu því að sveitarstjórnarmenn hafi þekkingu á
fræðslumála?
3. Hve sammála eða ósammála ertu því að metnaður sveitarfélagsins í að
byggja upp gott skólasamfélag sé mikill?
Mjö
g ó
sam
mála
Ósam
mála
Óákveð
in / -in
n
Sam
mála
Mjö
g s
am
mála
Á e
kki v
ið
Mjö
g ó
sam
mála
Ósam
mála
Óákveð
in / -in
n
Sam
mála
Mjö
g s
am
mála
Á e
kki v
ið
Mjö
g ó
sam
mála
Ósam
mála
Óákveð
in / -in
n
Sam
mála
Mjö
g s
am
mála
Á e
kki v
ið
4. Hve sammála eða ósammála ertu því að það fjármagn sem varið er til
fræðslumála nýtist vel?
5. Hve sammála eða ósammála ertu því að Fræðslunefnd sýni mikinn áhuga á
málefnum skólans þíns?
6. Hve sammála eða ósammála ertu því að skólinn þinn hafi aðgang að
skilvirkri stoðþjónustu?
7. Hve sammála eða ósammála ertu að skólaskrifstofan eigi að vera leiðandi í
skólaþróun?
Mjö
g ó
sam
mála
Ósam
mála
Óákveð
in / -in
n
Sam
mála
Mjö
g s
am
mála
Á e
kki v
ið
Mjö
g ó
sam
mála
Ósam
mála
Óákveð
in / -in
n
Sam
mála
Mjö
g s
am
mála
Á e
kki v
ið
Mjö
g ó
sam
mála
Ósam
mála
Óákveð
in / -in
n
Sam
mála
Mjö
g s
am
mála
Á e
kki v
ið
8. Hve sammála eða ósammála ertu því að skólaskrifstofan eigi að veita
skólunum þínum faglegt aðhald?
9. Hve sammála eða ósammála ertu því að þjónusta skólaskrifstofu við skólann
þinn nýtist vel?
10. Hve sammála eða ósammála ertu því að leikskólafulltrúi eigi að vera til
staðar hjá sveitarfélaginu?
Mjö
g ó
sam
mála
Ósam
mála
Óákveð
in / -in
n
Sam
mála
Mjö
g s
am
mála
Á e
kki v
ið
Mjö
g ó
sam
mála
Ósam
mála
Óákveð
in / -in
n
Sam
mála
Mjö
g s
am
mála
Á e
kki v
ið
Mjö
g ó
sam
mála
Ósam
mála
Óákveð
in / -in
n
Sam
mála
Mjö
g s
am
mála
Á e
kki v
ið
Mjö
g ó
sam
mála
Ósam
mála
Óákveð
in / -in
n
Sam
mála
Mjö
g s
am
mála
Á e
kki v
ið
11. Hve sammála eða ósammála ertu því að innkaup skólanna allra eigi að fara í
gegnum innkaupastjóra þar sem því er við komið?
12. Hve sammála eða ósammála ertu því að skólinn þinn sé lifandi miðstöð í
sínu samfélagi?
Gæði skólastarfs
13. Hve sammála eða ósammála ertu því að stjórnendur og starfsmenn skólans
þíns hafi skýra framtíðarsýn um nám og uppeldi?
a. Ef ósammála, sleppa sp. 14
14. Hve sammála eða ósammála ertu því að framtíðarsýnin einkennist af
metnaði?
Mjö
g ó
sam
mála
Ósam
mála
Óákveð
in / -in
n
Sam
mála
Mjö
g s
am
mála
Á e
kki v
ið
Mjö
g ó
sam
mála
Ósam
mála
Óákveð
in / -in
n
Sam
mála
Mjö
g s
am
mála
Á e
kki v
ið
Mjö
g ó
sam
mála
Ósam
mála
Óákveð
in / -in
n
Sam
mála
Mjö
g s
am
mála
Á e
kki v
ið
15. Hve sammála eða ósammála ertu því að skólinn þinn sé eftirsóttur
vinnustaður sem hafi gæði starfsins að leiðarljósi?
16. Hve sammála eða ósammála ertu því að starfsfólk skólans þíns njóti
tækifæra til að auka við þekkingu sína og starfsþroska?
17. Hve sammála eða ósammála ertu því að nemendur í þínum skóla sýni jafnar
framfarir í námi á skólagöngu sinni?
a. Ef ósammála. Af hverju: (texti)
Mjö
g ó
sam
mála
Ósam
mála
Óákveð
in / -in
n
Sam
mála
Mjö
g s
am
mála
Á e
kki v
ið
Mjö
g ó
sam
mála
Ósam
mála
Óákveð
in / -in
n
Sam
mála
Mjö
g s
am
mála
Á e
kki v
ið
Mjö
g ó
sam
mála
Ósam
mála
Óákveð
in / -in
n
Sam
mála
Mjö
g s
am
mála
Á e
kki v
ið
18. Hve sammála eða ósammála ertu því að starf foreldrafélaga í þínum skóla sé
gott í dag?
a. Ef ósammála. Af hverju: (texti)
19. Hve sammála eða ósammála ertu því að samstarf heimilis og skóla í þínum
skóla sé virkt í dag?
a. Ef ósammála. Af hverju: (texti)
Mjö
g ó
sam
mála
Ósam
mála
Óákveð
in / -in
n
Sam
mála
Mjö
g s
am
mála
Á e
kki v
ið
Mjö
g ó
sam
mála
Ósam
mála
Óákveð
in / -in
n
Sam
mála
Mjö
g s
am
mála
Á e
kki v
ið
20. Hve sammála eða ósammála ertu því að skólinn þinn vinni skipulega að því
að auka þátttöku foreldra í skólastarfinu?
21. Hve sammála eða ósammála ertu því að fagmenntun kennara í skólanum
þínum sé mikil?
22. Hve sammála eða ósammála ertu því að kennsluaðferðir í skólanum þínum
séu fjölbreyttar?
Mjö
g ó
sam
mála
Ósam
mála
Óákveð
in / -in
n
Sam
mála
Mjö
g s
am
mála
Á e
kki v
ið
Mjö
g ó
sam
mála
Ósam
mála
Óákveð
in / -in
n
Sam
mála
Mjö
g s
am
mála
Á e
kki v
ið
Mjö
g ó
sam
mála
Ósam
mála
Óákveð
in / -in
n
Sam
mála
Mjö
g s
am
mála
Á e
kki v
ið
23. Hve sammála eða ósammála ertu því að námsmat í skólanum þínum sé
fjölbreytt?
24. Hve sammála eða ósammála ertu því að markvisst sé vakin athygli á góðum
árangri kennara í skólanum þínum innan veggja hans?
25. Hve sammála eða ósammála ertu því að markvisst sé vakin athygli á góðum
árangri kennara í skólanum þínum utan veggja hans?
Mjö
g ó
sam
mála
Ósam
mála
Óákveð
in / -in
n
Sam
mála
Mjö
g s
am
mála
Á e
kki v
ið
Mjö
g ó
sam
mála
Ósam
mála
Óákveð
in / -in
n
Sam
mála
Mjö
g s
am
mála
Á e
kki v
ið
Mjö
g ó
sam
mála
Ósam
mála
Óákveð
in / -in
n
Sam
mála
Mjö
g s
am
mála
Á e
kki v
ið
Mjö
g ó
sam
mála
Ósam
mála
Óákveð
in / -in
n
Sam
mála
Mjö
g s
am
mála
Á e
kki v
ið
26. Hve sammála eða ósammála ertu því að metnaður kennara við skólann þinn
sé mikill?
27. Hve sammála eða ósammála ertu því að þróunarstarfi sé sinnt af metnaði í
skólanum þínum?
28. Hve sammála eða ósammála ertu því að skólinn þinn sé í góðum tengslum
við samfélagið?
29. Hve sammála eða ósammála ertu því að skólinn þinn sé í góðum tengslum
við atvinnulífið?
Mjö
g ó
sam
mála
Ósam
mála
Óákveð
in / -in
n
Sam
mála
Mjö
g s
am
mála
Á e
kki v
ið
Mjö
g ó
sam
mála
Ósam
mála
Óákveð
in / -in
n
Sam
mála
Mjö
g s
am
mála
Á e
kki v
ið
Mjö
g ó
sam
mála
Ósam
mála
Óákveð
in / -in
n
Sam
mála
Mjö
g s
am
mála
Á e
kki v
ið
30. Hve sammála eða ósammála ertu því að nemendum líði vel í skólanum
þínum?
31. Hve sammála eða ósammála ertu því að skólinn þinn hvetji nemendur til að
ná góðum árangri?
Mjö
g ó
sam
mála
Ósam
mála
Óákveð
in / -in
n
Sam
mála
Mjö
g s
am
mála
Á e
kki v
ið
Mjö
g ó
sam
mála
Ósam
mála
Óákveð
in / -in
n
Sam
mála
Mjö
g s
am
mála
Á e
kki v
ið
Mjö
g ó
sam
mála
Ósam
mála
Óákveð
in / -in
n
Sam
mála
Mjö
g s
am
mála
Á e
kki v
ið
32. Hve sammála eða ósammála ertu því að þú hafir góða möguleika á ráðgjöf
og stuðningi innan skólans þíns þegar þú þarft á því að halda?
33. Hve sammála eða ósammála ertu því að nemendur í þínum skóla hafi
aðgang að námstækifærum við hæfi hvers?
34. Hve sammála eða ósammála ertu því að nemendur hafi aðgang að góðum og
fjölbreyttum valgreinum í þínum skóla?
a. Ef ósammála, af hverju (texti)
Mjö
g ó
sam
mála
Ósam
mála
Óákveð
in / -in
n
Sam
mála
Mjö
g s
am
mála
Á e
kki v
ið
Mjö
g ó
sam
mála
Ósam
mála
Óákveð
in / -in
n
Sam
mála
Mjö
g s
am
mála
Á e
kki v
ið
Mjö
g ó
sam
mála
Ósam
mála
Óákveð
in / -in
n
Sam
mála
Mjö
g s
am
mála
Á e
kki v
ið
35. Hve sammála eða ósammála ertu því að metnaðarfull endurmenntunarstefna
sé í þínum skóla?
36. Hve sammála eða ósammála ertu því að skólinn þinn hafi faglegt sjálfstæði?
37. Hve sammála eða ósammála ertu því að skólahúsnæðið þitt uppfylli
nútímakröfur og þarfir nemenda?
Mjö
g ó
sam
mála
Ósam
mála
Óákveð
in / -in
n
Sam
mála
Mjö
g s
am
mála
Á e
kki v
ið
Mjö
g ó
sam
mála
Ósam
mála
Óákveð
in / -in
n
Sam
mála
Mjö
g s
am
mála
Á e
kki v
ið
Mjö
g ó
sam
mála
Ósam
mála
Óákveð
in / -in
n
Sam
mála
Mjö
g s
am
mála
Á e
kki v
ið
38. Hve sammála eða ósammála ertu því að skólahúsnæðið þitt uppfylli
nútímakröfur um skólastarf?
a. Ef “ósammála” , hvað þarf að bæta? (texti)
39. Hve sammála eða ósammála ertu því að skólinn sem þú starfar í sé vel búinn
námsgögnum og -tækjum?
40. Hve sammála eða ósammála ertu því að aðstaða kennara sé góð í skólanum
þínum?
Mjö
g ó
sam
mála
Ósam
mála
Óákveð
in / -in
n
Sam
mála
Mjö
g s
am
mála
Á e
kki v
ið
Mjö
g ó
sam
mála
Ósam
mála
Óákveð
in / -in
n
Sam
mála
Mjö
g s
am
mála
Á e
kki v
ið
Mjö
g ó
sam
mála
Ósam
mála
Óákveð
in / -in
n
Sam
mála
Mjö
g s
am
mála
Á e
kki v
ið
41. Hve sammála eða ósammála ertu því að skipulag skólalóðarinnar í þínum
skóla sé við hæfi nemenda?
a. Ef “ósammála”, hvað þarf að bæta? (texti)
42. Hve sammála eða ósammála ertu því að leiktæki á skólalóð í þínum skóla
uppfylli nútímakröfur?
43. Hve sammála eða ósammála ertu því að skólastarfið í þínum skóla sé
sambærilegt við það besta á landinu?
a. Af hverju, hvort sem menn eru sammála eða ósammála: (texti)
Mjö
g ó
sam
mála
Ósam
mála
Óákveð
in / -in
n
Sam
mála
Mjö
g s
am
mála
Á e
kki v
ið
Mjö
g ó
sam
mála
Ósam
mála
Óákveð
in / -in
n
Sam
mála
Mjö
g s
am
mála
Á e
kki v
ið
Samstarf skólastiga /-gerða
44. Hve sammála eða ósammála ertu að samstarf sé gott milli leikskóla og
grunnskólans?
45. Hve sammála eða ósammála ertu því að samstarf grunnskóla og leikskóla sé
stýrt af grunnskóla?
Mjö
g ó
sam
mála
Ósam
mála
Óákveð
in / -in
n
Sam
mála
Mjö
g s
am
mála
Á e
kki v
ið
Mjö
g ó
sam
mála
Ósam
mála
Óákveð
in / -in
n
Sam
mála
Mjö
g s
am
mála
Á e
kki v
ið
Mjö
g ó
sam
mála
Ósam
mála
Óákveð
in / -in
n
Sam
mála
Mjö
g s
am
mála
Á e
kki v
ið
46. Hve sammála eða ósammála ertu því að samstarf sé gott milli skólans þíns
og framhaldsskóla?
47. Hve sammála eða ósammála ertu því að samstarf sé gott á milli skólans þíns
og Tónlistarskólans?
48. Hve sammála eða ósammála ertu því að samstarf sé gott á milli skólans þíns
og íþróttafélaganna?
49. Hve sammála eða ósammála ertu því að samstarf leikskólanna sé gott?
Mjö
g ó
sam
mála
Ósam
mála
Óákveð
in / -in
n
Sam
mála
Mjö
g s
am
mála
Á e
kki v
ið
Mjö
g ó
sam
mála
Ósam
mála
Óákveð
in / -in
n
Sam
mála
Mjö
g s
am
mála
Á e
kki v
ið
Mjö
g ó
sam
mála
Ósam
mála
Óákveð
in / -in
n
Sam
mála
Mjö
g s
am
mála
Á e
kki v
ið
50. Hve sammála eða ósammála ertu því að samstarf grunnskólanna sé gott?
51. Hve sammála eða ósammála ertu því að frístundaskóli sé til góða fyrir
nemendur?
52. Hve sammála eða ósammála ertu því að skólarnir samræmi
endurmenntunaráætlun sína?
Mjö
g ó
sam
mála
Ósam
mála
Óákveð
in / -in
n
Sam
mála
Mjö
g s
am
mála
Á e
kki v
ið
Mjö
g ó
sam
mála
Ósam
mála
Óákveð
in / -in
n
Sam
mála
Mjö
g s
am
mála
Á e
kki v
ið
Mjö
g ó
sam
mála
Ósam
mála
Óákveð
in / -in
n
Sam
mála
Mjö
g s
am
mála
Á e
kki v
ið
53. Hve sammála eða ósammála ertu því að skólarnir samnýti
fyrirlesara/kennara í endurmenntun þegar því er við komið?
54. Hve sammála eða ósammála ertu því að samstarf skólans sé virkt við
Farskólann?
55. Með hvaða hætti viltu sjá samstarf við Farskólann? (texti)
.
56. Hve sammála eða ósammála ertu því að auka eigi samstarf við KHÍ og HA?
a. Ef sammála – hvernig: (texti)
Mjö
g ó
sam
mála
Ósam
mála
Óákveð
in / -in
n
Sam
mála
Mjö
g s
am
mála
Á e
kki v
ið
Mjö
g ó
sam
mála
Ósam
mála
Óákveð
in / -in
n
Sam
mála
Mjö
g s
am
mála
Á e
kki v
ið
Mjö
g ó
sam
mála
Ósam
mála
Óákveð
in / -in
n
Sam
mála
Mjö
g s
am
mála
Á e
kki v
ið
57. Hve sammála eða ósammála ertu því að samstarf sé gott á milli skólans og
félagsmiðstöðvarinnar?
58. Hve sammála eða ósammála ertu því að skólarnir eigi að samræma
skóladagatal skólanna?
a. Ef sammála, með hvaða hætti?
i. Vetrarfrí
ii. Starfsdaga
iii. Annakerfi
Mjö
g ó
sam
mála
Ósam
mála
Óákveð
in / -in
n
Sam
mála
Mjö
g s
am
mála
Á e
kki v
ið
Mjö
g ó
sam
mála
Ósam
mála
Óákveð
in / -in
n
Sam
mála
Mjö
g s
am
mála
Á e
kki v
ið
Mjö
g ó
sam
mála
Ósam
mála
Óákveð
in / -in
n
Sam
mála
Mjö
g s
am
mála
Á e
kki v
ið
iv. Fleira: (texti)
.
9.2 Framkvæmda- og tímaáætlun, ítarleg og í Gantt
riti
Maí/júní – 2006. Fræðslunefnd fer í greiningarvinnu, Svótgreiningu á
skólasamfélaginu og aðkomu sveitarfélagsins að því. Fundnir styrkleikar/veikleikar
og tækifæri/ógnanir. Sérstakur rýnihópur þverfaglegs fólks stofnaður (fulltrúar
skólastjórnanda grunnskóla, leikskóla, tónlistarskóla og skólaskrifstofu).
Rýnihópurinn fer í gegnum samskonar greiningarvinnu.
September 2006. Afrakstur greiningarvinnu nýttur í frekari þróun
spurningalistans ásamt öðrum gögnum, s.s. fyrirliggjandi gögn skóla, sveitarfélags
og úttekt Skólaþróunarsviðs HA á skóla og æskulýðsmálum í Vestmannaeyjum árið
2005 (Trausti Þorsteinsson o.fl. 2005).
Kynning á gerð og framkvæmd skólastefnugerðarinnar send öllum skólum.
Október. Spurningalistinn forprófaður, agnúar og aðrir vankantar lagaðir.
Tilkynnt til Persónuverndar að leggja eigi spurningalistann fyrir í leikskólum,
grunnskólum, tónlistarskóla Skagafjarðar og foreldraráðum skólanna.
Nóvember 2006. Kynning á spurningakönnuninni og fyrirlögn fer fram í
hverjum skóla. Höfundur fer á hverja starfsstöð til að kynna spurningalistann og
undirstrika mikilvægi þátttöku svarenda.
Desember 2006. Gert ráð fyrir því að úrvinnslu gagna ljúki mánuði eftir síðasta
skiladaga spurningalistans og niðurstöður afhentar Fræðslunefnd og rýnihópnum.
Með niðurstöður spurningalistans til hliðsjónar og fræði stefnumótunar að
leiðarljósi, athugasemdum fræðslunefndar, rýnihóps og hagnýtum samanburði
(Benchmarking) (Helgi Gestsson, 1998) á skólastefnum annarra sveitarfélaga og því
sem að sveitarfélagið Skagafjörður vill helst bera sig saman við eru lögð drög að
skólastefnu Skagafjarðar til fyrstu umræðu.
Janúar 2007. Drögin að skólastefnunni verða síðan lögð fyrir starfsfólk
skólanna og foreldraráð þar sem leitað verður eftir athugasemdum og ábendingum
og kallað eftir sjónarmiðum þeirra um í hvað það er sem einkennir góðan
skóla/skólasamfélag.
Febrúar. Teknar verða fyrir ábendingar og athugasemdir við endurskoðun
skólastefnunnar og hún aftur lögð fyrir fyrrgreinda aðila til frekari athugasemda og
ábendinga.
Mars. Skólastefnan kynnt á íbúaþingi í sveitarfélaginu. Tilgangur íbúaþings er
að skapa umræðu og auka áhuga almennings um skólastefnuna og skólamál almennt
og fá um leið gagnlegar athugasemdir sem gætu nýst í skólastefnugerðina.
Apríl. Skólastefnan lögð fyrir fræðslunefnd og sveitarstjórn til samþykktar.
Maí. Skólastefnan sveitarfélagsins Skagafjarðar tekur gildi vor 2007.
9.3 Skilgreiningar á hugtökum
Aðalnámskrá
Aðalnámskrá byggir á lögum um leik- og grunnskóla og hefur reglugerðarígildi.
Hún skilgreinir og lýsir sameiginlegum námsmarkmiðum sem leik- og grunnskólum
ber að stefna að. Aðalnámskrá myndar rammann utan um inntak námsins. Á grunni
hennar og stefnumörkunar sveitarfélagsins gera skólar starfsáætlanir sínar og/eða
skólanámskrár. Aðalnámskrá grunnskóla segir til um þann lágmarkstíma sem
skólum ber að bjóða nemendum í einstökum námsgreinum og námssviðum.3 Hún
gerir ráð fyrir að þorri nemenda eiga að geta náð flestum markmiðum
námskrárinnar á sama tíma. Ljóst er þó að einhver hluti nemenda ræður vel við
fleira og flóknari markmið en aðrir þurfa lengri tíma og laga þarf námið sérstaklega
að þeim. Aðalnámskrá leikskóla byggist á barnhverfri hugmyndafræði þar sem
þroski barnsins og þarfir eru þungamiðja. Einnig er hún ætluð til að tryggja gæði
leikskóla og jafna uppeldisstöðu barna.4 Markmið aðalnámskrár eiga því hvorki að
skoðast sem hámark eða lágmark.
Safnskóli
Safnskóli er skóli kallaður ef nemendur koma í hann á unglingastigi úr tveimur eða
fleiri yngri barna skólum.
Sjálfsmat skóla
Með sjálfsmati skóla er átt við faglegt, fjárhagslegt og stjórnunarlegt sjálfstæði
skóla til að útfæra þá stefnu sem mörkuð hefur verið af ríki (lög, reglugerðir og
aðalnámskrá), sveitarfélagi og með kjarasamningum. Skólinn ber ábyrgð á
framkvæmd ofannefndrar stefnumótunar. Sjálfsmat skóla er skipulagt heildarmat á
starfsemi skóla. Í lögum um grunnskóla nr. 66/1995 eru ákvæði um sjálfsmat skóla.
Upplýsingarnar er t.d. um framkvæmd, einkenni og útkomu. Upplýsingarnar sem
aflað er eru síðan nýttar, m.a. til að fá yfirsýn eða heildarmynd af ríkjandi ástandi,
3 Aðalnámskrá 1999:8
4 Aðalnámskrá leikskóla 1999:8
dýpka skilning og draga út óvissu og síðast en ekki síst til að taka ákvarðanir um
óbreytt ástand eða breytingar til að bæta árangur.5
Með faglegu sjálfstæði skóla er átt við að skóli móti sjálfur faglegt starf sitt og
sérstöðu innan ramma laga, þar með taldar reglugerðir og aðalnámskrá, og
stefnumörkun sveitarfélagsins.
Með fjárhagslegu sjálfstæði er átt við að skóli ráðstafi því fjármagni sem hann
fær úthlutað við upphaf hvers almanaksárs innan ramma laga, kjarasamninga og
stefnumörkunar sveitarfélagsins (sjá rekstraráætlun skóla)
Með stjórnunarlegu sjálfstæði er átt við að skólar móti sjálfir skipulag og
stjórnun innan skólans og hafi ráðningu allra starfsmanna í höndum sínum.
Skólastefna
“Skólastefna er grundvöllur aðalnámskráa grunnskóla og framhaldsskóla. Með
hugtakinu skólastefna er því vísað til innra starfs í skólum, hins mikilvæga þáttar
sem snýr að hlutverki kennara og verkefnum nemenda. Í skólastefnu felst sá rammi
sem skólastarfi er settur af stjórnvöldum. Innan hennar rúmast aðalnámskrá,
skólanámskrár, stjórnarhættir í skólum og afstaða til prófa og inntökuskilyrða.
Lögum samkvæmt ber menntamálaráðherra að móta þennan þátt menntastefnunnar.
Skýr skólastefna er forsenda þess að góður árangur náist við gerð nýrrar námskrár
og að markmið skólastarfs séu skýr.”6
Skólanámskrá
Í starfsáætlun skóla er birt stefna skólans og áætlun um skólastarfið næsta skólaár
sem byggir á leik- og grunnskólalögum, aðalnámskrá og stefnumörkun
sveitarfélagsins.
Spurningalistar
Spurningalistar eru notaðir í spurningakönnunum (e. surveys) og skipulögðum
viðtölum (e. structured interviews). Mjög mikil vinna felst í því að búa til góðan
spurningalista. Á það m.a. við um uppröðun spurninga og orðun þeirra, fyrirmæli
um svörun og framsetningu alla. Því er sjálfsagt að nota fyrirliggjandi lista, annað
hvort innlenda lista eða þýdda erlenda lista. Ef saminn er nýr listi sem leggja á fyrir
5 Gerður G. Óskarsdóttir 1999:6
6 Alþingi 1997
stóran hóp (t.d. 50 eða fleiri) þarf að forprófa hann einu sinni eða tvisvar á öðrum en
tilvonandi svarendum áður en hann fer í formlega notkun. Svarhlutfall þarf að vera
a.m.k. 75-80% ef útkoma á að gefa mynd af viðkomandi hópi.7
Rýnihópur
Rýnihópur er í raun viðtal við hóp í stað einstaklings. Þátttakendur, um 7 til 10 að
tölu, eru valdir vandlega með hliðsjón af markmiði og tilgangi matsins. Gæði þeirra
upplýsinga sem aflað er með rýnihópi eru mjög komin undir stjórnandanum sem
gegnir hlutverki spyrjanda og reynir að fá fram þekkingu, álit og reynslu aðila í
hópnum, auk þess sem hann greinir upplýsingarnar sem fram koma. Hópumræður
eru gjarnan endurteknar nokkrum sinnum.8
SPSS
Rannsóknargögn eru sett inní SPSS (Statistical Package of Social Sciences) tölfræði
úrvinnsluforrit.9
Úrtak og þýði
Hugtakið þýði sem dregið er af orðinu þjóð er skilgreint sem hópur einstaklinga eða
hluta með sameiginleg mælanleg einkenni. Úrtak er safn einstaklinga eða hluta sem
á kerfisbundinn hátt er valið úr skilgreindu þýði. Þessi hugtök geta verið afstæð.
Það sem í einu tilviki er þýði getur í öðru tilviki verið úrtak. Þannig eru t.d.
nemendur í tilteknum skóla úrtak úr þýðinu “íslensk skólabörn”. En nemendur þessa
sama skóla geta myndað þýði þar sem tiltekinn bekkur myndar úrtak.10
7 Gerður G. Óskarsdóttir 1999:12
8 Gerður G. Óskarsdóttir 1999:13
9 Kjartan Ólafsson 2003:131
10 Jón Þorvarðarson 2004:154
9.4 Upplýsingar um skólana
9.4.1 Árskóli, Sauðárkróki
Fjöldi kennara: 44
Fjöldi nemenda: 460
Fyrsti barnaskóli á Sauðárkróki var stofnaður og hafin í honum kennsla 3. janúar
1882, en þá var tekið í notkun nýbyggt skólahús sem var á svipuðum slóðum og
Verslun Haraldar Júlíussonar er núna. Með auknum íbúafjölda varð skólahúsið brátt
of lítið og var þá ráðist í byggingu annars húss, sem tekið var í notkun í október
1908, og er það húsið sem Náttúrustofa Norðurlands vestra er í núna. Núverandi
húsnæði Árskóla við Freyjugötu var byggt 1947 og hýsti þá einnig
Gagnfræðaskólann og Iðnskóla Sauðárkróks allt til ársins 1968, er skólahúsið við
Skagfirðingabraut var tekið í notkun. Kennsla hófst í Gagnfræðaskólahúsinu við
Skagfirðingabraut haustið 1968. Fyrstu árin var kennsla gagnfræðastigsins og
Iðnskólans þar, en í dag fer þar fram kennsla 4. – 10. bekkjar. Barna- og
Gagnfræðaskólinn voru sameinaðir í einn skóla, Árskóla, vorið 1998. Haustið 2001
var tekin í notkun nýbygging við Árskóla við Skagfirðingabraut með 8 glæsilegum
kennslustofum og 3 litlum sérkennslustofum. Auk þess var miðrými skólans breytt
og útbúin ný og betri aðstaða fyrir starfsfólk og skrifstofu skólans. Nemendur
síðasta vetur voru 450 talsins.
Stefna og markmið Árskóla
Í Árskóla er unnið undir einkunnarorðunum lifa – leika – læra. Leitast er við að
hafa þau að leiðarljósi í öllu skólastarfinu, þar sem markmiðin eru:
· Að gefa öllum nemendum tækifæri til að afla sér þekkingar og leikni og temja sér
vinnubrögð, sem stuðli að stöðugri viðleitni til menntunar og þroska.
Það gerum við með því að nota fjölbreyttar náms- og kennsluaðferðir sem höfða til
mismunandi þroska, áhuga og getu nemendanna. og með því að gera þá eins ábyrga
fyrir eigin námi og kostur er.
· Að auka sjálfstæði nemenda í námi og starfi, efla jákvæða sjálfsmynd þeirra og
auka hæfni þeirra í samskiptum við aðra.
Það gerum við með hvatningu og hrósi og með fjölbreyttri blöndu af einstaklings-
og hópverkefnum.
· Að búa nemendur undir virka þátttöku í þjóðfélagi okkar og vekja þá til
umhugsunar um það samfélag sem við búum í og hvernig þeir geta haft áhrif á
mótun framtíðar sinnar.
Það gerum við með yfirgripsmikilli lífsleiknikennslu og vel skipulagðri náms – og
starfsráðgjöf.
· Að koma til móts við nemandann á því þroskastigi, sem hann er á.
Það gerum við með stöðugu mati á árangri nemenda og viðbrögðum í samræmi við
það.
· Að gera skólann að aðlaðandi og hlýlegum vinnustað, þannig að nemendum líði
vel í skólanum og þeir öðlist þá tilfinningu að hann sé öruggur samastaður í leik og
starfi.
Það gerum við með vel skipulögðu neti umsjónarkennara, metnaðarfullum
skólaliðum, ítarlegri eineltisáætlun og öflugu samstarfi heimilis og skóla.
9.4.2 Varmahlíðarskóli
Fjöldi kennara: 14
Fjöldi nemenda: 123
Eins og nafnið gefur til kynna er skólinn í Varmahlíð í Skagafirði. Í Varmahlíð
búa um 150 manns og er þorpið þjónustukjarni fyrir sveitirnar í kring. Skólinn sem
slíkur var stofnaðu árið 1973. Þá gerðu 10 sveitarfélög í Skagafirði með sér
samstarfssamning um uppbyggingu og rekstur heimavistarskóla í Varmahlíð. Þetta
voru allir dreifbýlishrepparnir í Skagafirði að Lýtingsstaða-, Rípur- og
Skefilsstaðahreppi undanskildum. Árið 1974 tók skólinn til starfa í samræmi við
grunnskólalögin sem þá voru í gildi. Hann starfar samkvæmt gildandi lögum um
barna- og unglingafræðslu í landinu og hefur tekið breytingum samfara breytingum
á þeim. Skólahald í Varmahlíð á sér lengri sögu. Þegar uppbygging
héraðsskólanna út um allt land stóð sem hæst, fengu Skagfirðingar úthlutun úr
ríkissjóði til byggingar héraðsskóla í Varmahlíð. En vegna óeiningar og
ósamkomulags heima fyrir misstu þeir fjárveitinguna úr greipum sér og ekkert varð
úr stofnun skólans. Barna- og unglingaskóli var starfandi í Varmahlíð frá árinu
1967, þangað til Varmahlíðarskóli tók til starfa. Barnaskólinn var fyrir Seyluhrepp
og unglingaskólinn að auki fyrir Akra-, Skarðs- og Staðarhrepp. Skólahaldið fór
fram í Félagsheimilinu Miðgarði fyrstu árin. Árið 1975 flutti skólinn í eigið
húsnæði sem hefur verið í stöðugri uppbyggingu og mótun síðan. Eftir sameiningu
sveitarfélaga í Skagafirði standa Sveitarfélagið Skagafjörður og Akrahreppur að
rekstri skólans. Varmahlíðarskóli er fyrir nemendur 1. -10. bekk. Síðasta vetur voru
nemendur 130 talsins. Breytingar verða næsta vetur en þar sem að Akraskóli hefur
verið lagður niður þá koma allir nemendur hreppsins í Varmahlíðarskóla. Síðasta
vetur voru í Akraskóla 25 nemendur í 1. – 7. bekk.
Stefna skólans
Í Varmahlíðarskóla er þess vænst að nemendur sýni dugnað og samviskusemi í öllu
námi. Framganga þeirra einkennist af háttvísi, prúðmennsku og drenglyndi.
Nemendur leggi rækt við manngildi og mannkærleika, - sjálfum sér og samfélaginu
til heilla.
9.4.3 Grunnskólinn Hofsósi og Sólgarðaskóli
Fjöldi kennara, GSH: 13
Fjöldi nemenda, GSH: 43
Fjöldi kennara, Sólgarðaskóla: 2
Fjöldi nemenda, Sólgarðaskóla: 12
Grunnskólinn Hofsósi, GSH, er heildstæður skóli fyrir nemendur í 1.-10. bekk.
Skólinn er safnskóli fyrir nemendur 9.-10. bekk frá Grunnskólanum að Hólum og
8.- 10. bekk frá Sólgarðaskóla úr Fljótunum. Skólastjóri Grunnskóla Hofsóss hefur
einnig umsjón með rekstri Sólagarðaskóla. Nemendur voru 43 veturinn 2005-2006.
Hluti þeirra nemenda kemur frá sveitabæjum í nágrenni Hofsóss. Fjórir nemenda
skólans eru í vistun eða styrktu fóstri vegna vandamála heima fyrir. Þetta er hátt
hlutfall af nemendafjöldanum og kallar á sértækar aðgerðir. Sólgarðaskóli er í
Fljótunum. Hann er fyrir nemendur 1. – 7. bekkjar, eldri nemendur fara í
Grunnskólann Hofsósi. Síðasta vetur voru 12 nemendur og tveir kennarar. Þar sem
að nemendur GSH koma víða að þá kallar það á all flókinn skólaakstur sem um leið
bindur hendur þeirra sem vilja bjóða upp á eitthvað starf eftir skóla. Þó er boðið upp
á skipulagða starfsemi félagsmiðstöðvar alla miðvikudaga og tónlistarnám fléttast
inn í starf skólans. Allir kennarar sem kenna bóklegar greinar eru kennaramenntaðir
og hafa flestir nokkra reynslu að baki. Aðrir sem kenna eru mjög hæfir
leiðbeinendur. Enginn kennaranna hefur sérkennslumenntun og stendur það
skólanum fyrir þrifum, bæði vegna vistunarnemenda og einnig vegna fjölda
nemenda sem eiga við ýmiskonar námsörðugleika að stríða. Vegna fámennis er
samkennsla hjá 1.-4. bekk, 5.-6. bekk og 7.-8. bekk. 9. og 10. bekkur eru
fjölmennari og er þeim því kennt sjálfstætt fyrir utan valgreinar. Skólinn býr við
aðstöðuleysi hvað varðar íþróttaiðkun. Leikfimitímar fara fram í félagsheimilinu
Höfðaborg og sundnámskeið er haldið á haustin. Umhverfi Hofsóss er fallegt,
nálægðin við sjóinn og sveitirnar gefa ýmsa möguleika í skólastarfinu auk safna s.s.
Vesturfarasetursins og sögulegs vettvangs Skagafjarðar í sögu og menningu
landsins. 11
Framtíðarsýn
Grunnskólinn Hofsósi verði framsækið og metnaðargjarnt skólasamfélag, í góðu
samstarfi við heimilin, þar sem nemendur öðlast þroska og menntun við hæfi.
Grunnskólinn Hofsósi bjóði upp á kjörumhverfi til náms með hvetjandi
starfsumhverfi, hæfileikaríku og menntuðu starfsfólki og virkum tengslum við
grenndarsamfélagið.
Stefna
11
Grunnskólinn Hofsósi. 2005
Í aðalnámskrá segir:
Lög um grunnskóla gefa sveitarfélögum og skólum verulegt svigrúm
til að skipuleggja nám í samræmi við þarfir og aðstæður á hverjum
stað en meginstefnan, sem kemur fram í lögum og aðalnámskrá, er sú
að allir nemendur eigi þess kost að stunda nám í heimaskóla sínum.
Þannig fær skólinn svigrúm til þess að móta sína eigin stefnu, innan ramma
grunnskólalaganna, samkvæmt þeim hugmyndum sem starfsfólk stofnunarinnar
hefur um það hvaða kennsluhættir og skipulag henti best til að uppfylla þær kröfur
og væntingar sem til skólans eru gerðar. Þessa stefnu ber skólanum að vinna og
birta í skólanámskrá.
Stefna Grunnskólans Hofsósi er eftirfarandi:
Grunnskólinn Hofsósi er vinnustaður þar sem öllum á að líða vel og
gagnkvæmt traust og virðing á að ríkja milli manna.
Í skólanum er unnið að því að nemendur þroski með sér sjálfsöryggi og
sjálfsaga, skapandi og gagnrýna hugsun.
Lögð er áhersla á að hæfileikar og færni hvers og eins fái notið sín í leik og
starfi og að nemendur tileinki sér sjálfstæð vinnubrögð og ábyrga afstöðu
gagnvart námi sínu sem jafnframt stuðli að stöðugri viðleitni til menntunar
og þroska.
Mikilvægt er að starfið mótist af metnaði og hvatningu til sjálfstæðra verka
og aukinnar víðsýni, þar sem hver og einn fær notið sín á eigin forsendum.
Í skólastarfi á að ríkja fjölbreytni í markmiðum og vinnubrögðum. Við val á
kennsluaðferðum og viðfangsefnum verður að taka tillit til markmiða sem
stefnt er að, aldurs, þroska og námsumhverfis.
Til að tryggja enn frekar farsælt nám og góða líðan telur skólinn afar
mikilvægt að eiga gott samstarf við heimili nemendanna. Foreldrar og
forráðamenn þekkja börnin sín betur en nokkur annar og eru í raun
sérfræðingar í eigin börnum. Með farsælu samstarfi heimilis og skóla þar
sem sérþekking foreldra á börnum sínum og sérþekking kennara á skipulagi
náms og kennslu fléttast saman í námi hvers barns sköpum við góðan skóla
þar sem börnin afla sér þekkingar og komast til aukins þroska í öruggu
umhverfi þar sem þeim líður vel.
Einkunnarorð
Í lögum um grunnskóla segir að grunnskólinn skuli leitast við að haga störfum
sínum í sem fyllstu samræmi við eðli og þarfir nemenda og stuðla að alhliða þroska,
heilbrigði og menntun hvers og eins. Þar er markmið grunnskóla að búa nemendur
undir líf og starf í lýðræðisþjóðfélagi sem er í sífelldri þróun. Með framangreinda
stefnu að leiðarljósi auk þeirra gilda sem Grunnskólinn Hofsósi vill tileinka sér eru
einkunnarorð skólans og um leið hugmyndafræði hans mörkuð.
VÍÐSÝNI – SAMKENND – VIRÐING
Þessi þrjú orð eru einkunnarorð skólans, þau byggja á gildum og leiðarljósi
skipulagsheildarinnar og endurspegla stefnu hans og leiðir að helstu markmiðum.
9.4.4 Grunnskólinn að Hólum
Grunnskólinn að Hólum er með nemendur í 1.-8.bekk. Eldri nemendur fara í
Grunnskólann Hofsósi.
Fjöldi kennara: 4
Fjöldi nemenda: 35
Stefna skólans
Við viljum efla vellíðan, öryggi og sjálfstraust nemenda
m.a. með því að hafa umhverfið hvetjandi til leiks og starfs, innan húss sem utan.
Við reynum að hafa námsefni fjölbreytt og vinnubrögð sveigjanleg. Við
viðurkennum að einstaklingarnir eru misjafnir og við reynum að haga skólastarfinu
í samræmi við þarfir og hæfileika hvers og eins. Það er stefna okkar að nýta
umhverfi okkar í kennslunni, söguna, náttúruna og sveitina. Við viljum að kurteisi
og tillitsemi einkenni samskipti þeirra sem í skólanum eru við nám og störf.
Að því vinnum við m.a. með því
• að koma fram við aðra eins og við viljum að komið sé fram við okkur.
• að hlusta á nemendur og virða skoðanir þeirra.
• að umgangast nemendur af virðingu. Þá eru meiri líkur á, að nemendur beri
virðingu fyrir sjálfum sér og samnemendum sínum.
• að temja nemendum að hlusta á frásagnir annarra.
• að hvetja nemendur til að virða skoðanir annarra. Það gerir þá víðsýnni og
minnkar líkur á vandamálum.
Við viljum byggja nemendur upp til að axla ábyrgð
• á námi sínu
• á gerðum sínum
• á umgengni sinni
Að því vinnum við m.a. með því
• að hafa reglu á heimanámi.
• að treysta nemendum. Enginn getur borið ábyrgð, ef honum er aldrei treyst.
• að halda skólahúsnæðinu vel við og bjóða nemendum upp á snyrtilegan
vinnustað. Það er sjálfsögð virðing við nemendur og eykur líkur á, að þeir gangi
vel um.
• að fylgja skólareglum.
9.4.5 Tónlistarskóli Skagafjarðar
Fjöldi kennara: 15
Fjöldi nemenda: 328
Tónlistarskólinn á Sauðárkróki og Tónlistarskóli Skagafjarðarsýslu voru sameinaðir
í einn skóla undir nafninu Tónlistarskóli Skagafjarðar í kjölfar sameiningar
sveitarfélaganna 1996.
Starfstími skólans eru 9 mánuðir og heildarfjöldi kennslustunda á viku 265 klukku-
stundir, lengd hverrar kennslustundar er 60 mín. Kennsla fer fram á sex stöðum,
Sauðárkróki, Varmahlíð, Akraskóla, Hólum, Hofsósi og Sólgörðum.
9.4.6 Leikskólar
Fjöldi kennara: 40
Fjöldi nemenda: 137
Sveitarfélagið Skagafjörður rekur fjóra leikskóla og þar dvelja um 220 börn á
aldrinum 1 – 6 ára. Allir leikskólarnir byggja starf sitt á lögum um leikskóla,
reglugerð og Aðalnámskrá leikskóla sem tók gildi frá og með júlí 1999. Hver skóli
fer þó sína leið að settum markmiðum. Leikskólarnir nota flestir valkerfi sem
ramma utan um frjálsa leikinn og flestir vinna með ákveðið þema í lengri eða
skemmri tíma.
Leikskólinn Glaðheimar, Sauðárkróki
Markmið Glaðheima er að skapa börnunum fjölbreytar aðstæður við nám og
leik, sem eflir þau einstaklingslega og félagslega. Aðstæður sem örva alla
þroskaþætti, ýta undir sjálfstæði, sjálfsöryggi, frumkvæði, gleði og vellíðan
barnanna. Börn og starfsfólk komi glöð, séu ánægð og fari sátt.
Einkunnarorð leikskólans eru: GLEÐI - VINÁTTA – VELLÍÐAN
Árvist 5 ára deild (skólahópur Glaðheima og Furukots)
Leikskólinn Furukot, Sauðárkróki
Á Furukoti er lögð áhersla á:
Nám í gegnum leik.
Hlýlega og trausta umönnun.
Að gagnkvæm virðing ríki milli barna og starfsfólks.
Að starfsfólk leggi sig fram við að þekkja sérkenni hvers barns og komi til
móts við þarfir þess.
Að hafa fáar reglur og þeim sé fylgt eftir þannig að börnin viti að hverju þau
ganga á hverjum degi.
Að samvinnan við heimilið sé sem best.
Að börnin læri að vera saman og vinna saman.
Námssvið leikskólans
Með aðalnámsskrá fyrir leikskóla að leiðarljósi eru helstu áhersluþættir í
leikskólastarfinu:
LEIKUR - VINÁTTA - SKÖPUN
Krílakot - yngstu nemendur Furukots
Leikskólinn Birkilundur, Varmahlíð
Leikskólinn Birkilundur vinnur eftir aðalnámskrá leikskóla.
Helstu áhersluatriðin eru að styðja við frjálsa leikinn, skapandi starf og
félagslega færni.
Leikskólinn Tröllaborg er rekinn á þremur starfsstöðvum:
Leikskólinn Tröllaborg vinnur eftir aðalnámskrá leikskóla.
Aðaláhersla er á frjálsa leikinn, skapandi starf og félagsleg færni, með það
að markmiði að hver einstaklingur fái notið sín sem best.
Brúsabær
Hólum í Hjaltadal
Barnaborg
Hofsós
Leikskólinn Sólgörðum
Fljót
9.5 Skólastefna Sveitarfélagsins Skagafjarðar
Hlutverk
Hlutverk skóla í Skagafirði er að búa nemendur undir líf og starf í
lýðræðisþjóðfélagi í samvinnu við heimilin. Skólar í Skagafirði skulu hafa lýðræði,
umburðarlyndi og víðsýni að leiðarljósi í öllum sínum störfum.
Skólar í Skagafirði eiga að stuðla að alhliða þroska, heilbrigði og menntun
hvers og eins. Skólastarf skal einkennast af gagnkvæmri virðingu og vellíðan allra.
Skólar í Skagafirði eiga að veita nemendum jafngild tækifæri til að afla sér
þekkingar og leikni. Skólastarf skal leggja grundvöll að sjálfstæðri, skapandi
hugsun og samstarfshæfni nemenda.
Framtíðarsýn
Skólar í Skagafirði verði framsækin og metnaðargjörn skólasamfélög. Þeir bjóði
upp á kjörumhverfi til náms í góðu samstarfi við heimilin og grenndarsamfélagið,
þar sem nemendur öðlist þroska og menntun við hæfi.
Nemendur séu vel undir framtíðina búnir, með góðan bóklegan, verklegan og
félagslegan grunn. Skólagangan sé heildstæð og skólastig og -gerðir tengist saman
með þarfir nemenda að leiðarljósi.
Nemendur hafi ánægju af námi, beri virðingu hver fyrir öðrum og séu öruggir í
heilbrigðu og hvetjandi skólaumhverfi.
Skólar í Skagafirði hafi yfir að ráða hæfileikaríku og vel menntuðu starfsfólki
og hvetjandi starfsumhverfi. Skagfirðingar séu stoltir af skólum sínum
Nám og kennsla (A) Skagfirskir skólar
A1- hafi vellíðan nemenda og hamingju að leiðarljósi
Markmið skagfirskra skóla eru:
o að stuðla að heilbrigði skólabarna, jafnt andlegu, félagslegu sem
líkamlegu með því að:
vinna eftir heildstæðri lífsleikniáætlun sem allir taka þátt í
gefa nemendum og starfsfólki kost á hollri máltíð á starfstíma
skólans
fylgja leiðbeiningum Lýðheilsustöðvar
hafa markvissa stefnu þar sem almenn hreyfing og útivist er
hluti námskrár
o að nemendur finni fyrir öryggi í skólanum með því að:
vinna markvisst að vellíðan nemenda
eineltisáætlun sé fylgt
vináttutengsl innan hópa og milli aldursstiga séu ræktuð með
skipulegum hætti
forvarnarstefna sé mótuð og henni fylgt eftir
áfallaáætlun sé mótuð og henni fylgt eftir
A2 - bjóði upp á góða menntun við hæfi sérhvers nemanda
Markmið skagfirskra skóla eru:
o að stuðla að fjölbreytni í náms- og kennsluháttum sem leiði til
árangurs með því að:
beina sjónum að námi hvers nemanda og haga kennslu í
samræmi við það
skapa svigrúm til þess að nemendur geti stundað nám á eigin
hraða
stuðla að samstarfi við framhaldsskóla um nám í einstökum
áföngum
stuðla að samstarfi skóla um námslega og félagslega þætti
bjóða upp á fjölbreyttar valgreinar sem tengja nám, atvinnulíf
og samfélag
leggja áherslu á samvinnu, þemanám, fjölbreytt vinnubrögð,
sköpun og frumkvæði
þróa sveigjanlega kennsluhætti og fjölbreytt námsmat
kenna námstækni og þjálfa nemendur í að beita henni
o að börn og unglingar starfi án aðgreiningar með því að:
í skólunum sé þekking til að sinna öllum nemendum
jafnréttisstefna /-áætlun sé til í skólunum
starfsfólk skólanna tileinki sér fjölmenningarlegt viðhorf
nemendaverndarráð starfi við hvern skóla
o að nemendur fái hvatningu til náms í samræmi við þroska og áhuga
með því að: einstaklingsnámskrá sé lögð til grundvallar námi og kennslu
nemenda með skilgreind frávik
viðfangsefni séu þróuð til að koma til móts við bráðgera
nemendur
námsframboð sé þróað í átt að verkefnum sem taki mið af
áhugasviði og stöðu einstaklinga
starfsfólk hvetji nemendur og sé vakandi yfir þörfum þeirra
o að nota fjölbreyttar leiðir við námsmat, sem nýtist markvisst til
leiðsagnar, með því að:
námsmarkmið séu nemendum og foreldrum ljós
kennarar nýti leiðsagnarmat
kennarar þekki leiðir til að meta stöðu og þroska nemenda
greinandi próf og mat á námsstöðu séu nýtt með markvissum
hætti
A3 - leggi áherslu á ástundun, námsárangur og vitneskju allra um eigin
ábyrgð og skyldur
Markmið skagfirskra skóla eru:
o að auka færni nemenda í ákvarðanatöku og, sjálfstæðri og skapandi
hugsun með því að:
nemendur setji sér markmið og árangursviðmið
ýta undir sjálfstæði nemenda og efla skapandi hugsun
nemendur meti eigin árangur
nemendur starfi samkvæmt einstaklingsáætlun sem þeir geri í
samstarfi við kennara og foreldra
o að árangur og vinnubrögð í námi og starfi, verði metin og
endurskoðuð reglulega með því að:
þeir móti sér stefnu um árangur þar sem lögð sé áhersla á að
námsframvinda hvers nemanda sé í samræmi við getu hans
og þroska
vinna nemenda sé metin reglulega
o að leggja áherslu á að rækta með nemendum sjálfstæð vinnubrögð og
félagslega færni með því að:
samskipta- og umgengnisreglur séu skýrar
nemendur beri ábyrgð á náminu og taki virkan þátt í mótun
skólastarfs
skilningur sé á ólíkum þroska og námsleiðum barna
A4 – leggi rækt við sérstöðu skólaumhverfis síns, náttúrufar, sögu og
menningu heimabyggðar
Markmið skagfirskra skóla eru:
o að nemendur verði fróðir um náttúrufar, sögu og menningu
Skagafjarðar með því að:
grenndarkennsla sé tengd við almennt nám
leiða sé leitað til að nám fari að hluta til fram utan skólans
möguleikar samfélagsins, svo sem menningar-, lista- og
vísindastofnanir, séu nýttar til náms
o að sinna umhverfismálum á fjölbreyttan hátt með því að:
móta sér umhverfisstefnu
taka þátt í Grænfánaverkefni
Starfsumhverfi (B) Skagfirskir skólar
B1 - bjóði nemendum samfelldan vinnudag sem skiptist í frjálsan leik,
bóklegt nám, verklega þjálfun, iðkun lista og tómstundastarf
Markmið skagfirskra skóla eru:
o að samfella verði í starfsemi skóla, skólastiga, skólagerða og
æskulýðsfélaga með því að:
samráð verði haft um skipulag skólastarfs og frístundastarfs
séð verði um samgöngur frá skóla til frístundastarfs
yngri nemendur eigi kost á heilsdagsvistun alla virka daga
o að efla samvinnu og tengingu skóla við íþrótta- og æskulýðsfélög,
menningarstofnanir og atvinnulíf með því að:
nýta skólahúsnæði til frístundastarfsemi nemenda
bjóða listastofnunum, menningar- íþrótta- og
æskulýðsfélögum að kynna starfsemi sína í skólunum
skapa nemendum og eldri borgurum tækifæri til samstarfs
B2 - leggi áherslu á að þar starfi áhugasamt, vel menntað starfsfólk sem
hefi velferð nemenda að leiðarljósi
Markmið skagfirskra skóla eru:
o að hækka hlutfall fagmenntaðra starfsmanna með því að:
styðja og hvetja starfsmenn til menntunar
styðja markvisst við nýliða í starfi með leiðsögn og
handleiðslu
o að stuðla að starfsþróun og efla fagmennsku með því að:
hafa starfsmannaviðtöl reglulega
skipuleggja öfluga endurmenntun starfsmanna
skólar sveitarfélagsins hafi samráð um endurmenntun
starfsmanna
efla frumkvæði starfsmanna og hvetja til nýbreytni
o að starfsmenn taki þátt í mótun starfs og stefnu skólanna með því að:
taka þátt í endurskoðun skólanámskrár
taka þátt í sjálfsmati skólanna
gera áætlanir um þá þætti sem þarf að efla
B3 – séu eins vel búnir og öruggir og best verður á kosið, svo
skólastarfið og staðblærinn geti blómstrað og nemendum og starfsfólki
líði vel
Markmið skagfirskra skóla eru:
o að stuðla að ánægju, öryggi og vellíðan starfsmanna í starfi með því
að: móta starfsmannastefnu hvers skóla í samræmi við
starfsmannastefnu sveitarfélagsins
skipurit sé til fyrir starfsemina
starfslýsingar séu til fyrir alla starfsmenn skólanna
styðja og hvetja starfsmenn til líkamsræktar
skapa sem bestan starfsanda
o að starfsmenn og nemendur hafi góða vinnuaðstöðu með því að:
skólarnir séu búnir góðum kennslutækjum og áhöldum og
tryggð sé eðlileg endurnýjun þeirra
skólarnir séu gerðir hlýlegir og vistlegir
o að tryggja að húsnæði, leiksvæði og tæki séu við hæfi nemenda og
starfsfólks með því að:
gera aðkomu að skólunum örugga
afmarka leiksvæði vel frá umferð ökutækja
hanna húsnæði og útileiksvæði með þarfir og aðgengi
nemenda og starfsmanna í huga
forgangsraða viðhaldsverkefnum til lengri tíma
uppfylla kröfur um öryggi húsnæðis og leiksvæða
o að stuðla að þvi að starfsmenn og nemendur starfi í öruggu umhverfi
með því að: gera rýmingaráætlanir fyrir skólana
þjálfa starfsfólk og nemendur í viðbrögðum við hættu og
fyrstu hjálp
Samskipti (C) Skagfirskir skólar
C1 – vinni markvisst með foreldrum og veiti þeim tækifæri til þátttöku í
skólastarfinu
Markmið skagfirskra skóla eru:
o að virkja foreldra til þátttöku í námi og starfi barna sinna með því
að: starfa með foreldraráðum og skólaráðum
foreldrasamstarf sé skilgreint í skólanámskrám
leita markvisst eftir mati foreldra á skólastarfi
taka þátt í markmiðasetningu barna sinna og mati á árangri
styðja við heimanám
o að gagnkvæm og virk upplýsingamiðlun verði á milli heimila og
skóla með því að:
foreldrar séu upplýstir um skólastarfið
heimasíður skólanna séu upplýsandi og foreldraráð/skólaráð
geti nýtt þær til upplýsingagjafar
fjölbreyttar leiðir séu farnar í foreldrasamstarfi
C2 - leggi áherslu á að mat á skólastarfi nýtist til að tryggja þróun og
umbætur
Markmið skagfirskra skóla eru:
o að nota sjálfsmat og ytra mat til að greina, meta og þróa starf
skólanna með því að:
þeim standi til boða ráðgjöf og reglulegar ytri úttektir
nýta sjálfsmatsaðferðir sem meta alla starfsþætti
nýta niðurstöður matsins til leiðsagnar og þróunarstarfs
C3 – starfi saman á forsendum allra skólagerða og -stiga
Markmið skagfirskra skóla eru:
o að stuðla að öflugu samstarfi skólanna með því að:
tryggja upplýsingastreymi milli skólanna
huga sérstaklega að aðstæðum þegar nemendur flytjast milli
skóla og/eða skólastiga
virkja og nýta sérþekkingu starfsmanna
samræma faglega þætti í skólastarfinu
efla samstarf nemenda
skilgreina áherslur í samstarfi í skólanámskrám
leggja áherslu á samvinnu um símenntun
samræma skóladagatöl
stjórnendur skólanna hittist að minnsta kosti tvisvar á ári
C4 - veiti foreldrum, nemendum og starfsfólki stuðning og ráðgjöf
vegna skólastarfs
Markmið skagfirskra skóla og skólaskrifstofu eru:
o að styðja fjölskyldur nemenda við uppeldi og menntun þeirra með
því að:
gefa forráðamönnum nemenda kost á fræðslu, ráðgjöf og
stuðningi
greiður aðgangur sé að fagfólki og upplýsingum um úrræði
taka þátt í samstarfi þeirra sem koma að málefnum einstakra
barna og málefnum barna almennt
o að styðja faglegt starf skólastjórnenda og starfsmanna með því að:
veita kennurum og öðru starfsfólki ráðgjöf
veita skólastjórnendum rekstrarlega ráðgjöf
tryggja skilvirkar greiningar og ráðgjöf viðeigandi
sérfræðinga
stuðla að þróun í skólastarfi með leiðsögn, námskeiðum og
fyrirlestrum
hafa yfirsýn yfir þá endur- og símenntun sem býðst
starfsmönnum skólanna heima í héraði og stuðla að því að
sem flestir geti nýtt sér fræðsluna
o að fylgjast með gæðum skólastarfs og stuðla að leiðum til að auka
þau með því að:
veita ráðgjöf vegna sjálfsmats og ytra mats
vinna markvisst úr upplýsingum svo sem sjálfsmati,
niðurstöðum samræmdra prófa og öðrum upplýsingum sem
nýtast til eflingar skólastarfs
9.6 Stefnukort skólastefnunnar
9.7 Skorkort skólastefnunnar