Upload
others
View
5
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
s[lif ljsf; a}+s lnld6]8 sd{rf/L ;]jf ljlgodfjnL, @)^@
-;qf}+ ;+zf]wg, @)&% ;lxt_
s[lif ljsf; a}+s lnld6]8 hgzlQm Joj:yfkg ljefu
d'Vo sfof{no sf7df08f}+
s[lif ljsf; a}+s lnld6]8 sd{rf/L ;]jf ljlgodfjnL, @)^@ df
;+zf]wg ;DaGwL ljjj/0f
!= s[lif ljsf; a}+s lnld6]8 sd{rf/L ;]jf ljlgodfjnL, @)^@ -d"n ljlgodfjnL :jLs[t tyf
nfu' ldlt @)^#÷#÷*_
@= s[lif ljsf; a}+s lnld6]8 sd{rf/L ;]jf ljlgodfjnL, @)^@ -k|yd ;+zf]wg,@)^#_ :jLs[t tyf
nfu' ldlt @)^#÷*÷@(
#= s[lif ljsf; a}+s lnld6]8 sd{rf/L ;]jf ljlgodfjnL, @)^@ -bf]>f] ;+zf]wg, @)^#_ :jLs[t ldlt
@)^#÷(÷!! nfu' ldlt @)^#÷!)÷!)
$= s[lif ljsf; a}+s lnld6]8 sd{rf/L ;]jf ljlgodfjnL, @)^@ -t]]>f] ;+zf]wg, @)^#_ :jLs[t tyf
nfu' ldlt @)^#÷!)÷&
%= s[lif ljsf; a}+s lnld6]8 sd{rf/L ;]jf ljlgodfjnL, @)^@ -rf}yf] ;+zf]wg, @)^$_ :jLs[t
tyf nfu' ldlt @)^$÷%÷#!
^= s[lif ljsf; a}+s lnld6]8 sd{rf/L ;]jf ljlgodfjnL, @)^@ -kf+rf} ;+zf]wg, @)^$_ :jLs[t tyf
nfu' ldlt @)^$÷(÷$
&= s[lif ljsf; a}+s lnld6]8 sd{rf/L ;]jf ljlgodfjnL, @)^@ -5}7f+} ;+zf]wg, @)^$_ :jLs[t tyf
nfu' ldlt @)^%÷!÷@^
*= s[lif ljsf; a}+s lnld6]8 sd{rf/L ;]jf ljlgodfjnL, @)^@ -;ftf}+ ;+zf]wg, @)^%_ :jLs[t
tyf nfu' ldlt @)^%÷$÷!%
(= s[lif ljsf; a}+s lnld6]8 sd{rf/L ;]jf ljlgodfjnL, @)^@ -cf7f}+ ;+zf]wg, @)^^_ :jLs[t tyf
nfu' ldlt @)^^÷!!÷!&
!)= s[lif ljsf; a}+s lnld6]8 sd{rf/L ;]jf ljlgodfjnL, @)^@ -gjf}+ ;+zf]wg, @)^&_ :jLs[t
ldlt @)^&÷*÷!( nfu' ldlt @)^&÷(÷!
!!= s[lif ljsf; a}+s lnld6]8 sd{rf/L ;]jf ljlgodfjnL, @)^@ -bzf}+ ;+zf]wg, @)^*_ :jLs[t
ldlt @)^*÷^÷@#
!@= s[lif ljsf; a}+s lnld6]8 sd{rf/L ;]jf ljlgodfjnL, @)^@ -P3f/f}+ ;+zf]wg, @)^(_ :jLs[t
tyf nfu' ldlt @)^(÷)%÷@&
!#= s[lif ljsf; a}+s lnld6]8 sd{rf/L ;]jf ljlgodfjnL, @)^@ -afx|f}+ ;+zf]wg, @)^(_ :jLs[t
tyf nfu' ldlt @)&)÷!÷#)
!$= s[lif ljsf; a}+s lnld6]8 sd{rf/L ;]jf ljlgodfjnL, @)^@ -t]x|f}+ ;+zf]wg, @)&!_ :jLs[t
tyf nfu' ldlt @)&!÷$÷@@
!%= s[lif ljsf; a}+s lnld6]8 sd{rf/L ;]jf ljlgodfjnL, @)^@ -r}fwf}+ ;+zf]wg, @)&!_ :jLs[t
tyf nfu' ldlt @)&!÷%÷$
!^= s[lif ljsf; a}+s lnld6]8 sd{rf/L ;]jf ljlgodfjnL, @)^@ -kGw|f}+ ;+zf]wg, @)&@_ :jLs[t
tyf nfu' ldlt @)&@÷$÷@*
!&= s[lif ljsf; a}+s lnld6]8 sd{rf/L ;]jf ljlgodfjnL, @)^@ -;f]x|f}+ ;+zf]wg, @)&#_ :jLs[t
tyf nfu' ldlt @)&#÷&÷!)
!*= s[lif ljsf; a}+s lnld6]8 sd{rf/L ;]jf ljlgodfjnL,@)^@ -;qf+}+ ;+zf]wg, @)&%_ :jLs[t tyf
nfu' ldlt @)&^÷#÷!
1
s[lif ljsf; a}Í lnld6]8
sd{rf/L ;]jf ljlgodfjnL, @)^@
s[lif ljsf; a}Í lnld6]8 sd{rf/L ;]jf ljlgodfjnL, @)^@ nfO{ ;+zf]wg ug{ af~5gLo ePsf]n], a}Í
tyf ljQLo ;+:yf ;DjGwL P]g, @)&# sf] bkmf !## sf] pkbkmf -!_ sf] v08 -s_ n] lbPsf] clwsf/
k|of]u u/L a}Ísf] ;~rfns ;ldltn] g]kfn /fi6« a}Ísf] :jLs[lt lnO{ b]xfosf] ljlgodx? agfPsf]
5 .
kl/R5]b – !
k |f/lDes
!= ; +lIfKt gfd / k |f/De M -!_ oL ljlgodx?sf] gfd æs[lif ljsf; a}Í lnld6]8 sd{rf/L ;]jf
ljlgodfjnL, @)^@Æ /x]sf] 5 .
-@_ of] ljlgodx? g]kfn /fi6« a}Íaf6 :jLs[t ePsf ldlt b]lv nfu" x'g]5 .
@= kl/efiff M ljifo jf k|;Ën] csf]{ cy{ gnfu]df o; ljlgodfjnLdf,
-s_ æcWoIfÆ eGgfn] ;ldltsf] cWoIf ;Demg' k5{ .
-v_ æcfof]uÆ eGgfn] g]kfnsf] ;+ljwfgsf] wf/f @$@ adf]lhdsf] nf]s ;]jf
cfof]unfO{ ;Demg'k5{ .
-u_ æpkdxfk|aGwsÆ eGgfn] a}Ísf pkdxfk|aGws jf ;f] ;/xsf kbnfO{ ;Demg'
k5{ / ;f] zJbn] kl/R5]b–& sf] k|of]hgsf] nflu ljefuLo sf/jfxL x]g]{
pkdxfk|jGws ;d]tnfO{ hgfpF5 .
-3_ æP]gÆ eGgfn] a}Í tyf ljQLo ;+:yf ;DjGwL P]g, @)&# ;Demg' k5{ .
-ª_ æsd{rf/LÆ eGgfn] a}Ísf sd{rf/L ;Demg' k5{ .
-r_ æk|d'v sfo{sf/L clws[tÆ eGgfn] a}Ísf] k|d'v sfo{sf/L clws[tnfO{ ;Demg'
k5{ / ;f] zJbn] k|d'v sfo{sf/L clws[tsf] :yfgdf dxfk|aGws eO{ sfd
ug]{ AolQm nfO{ ;d]t ;Demg' k5{ .
-5_ æsfof{noÆ eGgfn] a}Ísf] d'Vo sfof{no, k|b]z sfof{no, If]qLo sfof{no, d'Vo
zfvf sfof{no, zfvf sfof{no, pkzfvf sfof{no, tfnLd s]Gb|sf] sfof{no
;Demg' k5{ / ;f] zJbn] ;do ;dodf ;ldltn] tf]lslbPsf sfof{no ;d]tnfO{
hgfpF5 .
-h_ æsfof{no k|d'vÆ eGgfn] a}Ísf] d'Vo sfof{nosf] xsdf k|d'v sfo{sf/L
clws[t / k|b]z sfof{no, If]qLo sfof{no, d'Vo zfvf sfof{no, zfvf
sfof{no, pkzfvf sfof{no, tfnLd s]Gb|sf] sfof{nosf] sfof{no k|d'v ;Demg'
k5{ / ;f] zJbn] ;do ;dodf ;ldltn] tf]lslbPsf] sfof{nosf] k|d'vnfO{
;d]t hgfpF5 .
-em_ætnaÆ eGgfn] sd{rf/Lsf] tTsfnsf] tna /sd -:s]n a[l4 ;d]t_nfO{
hgfpF5 .
-`_ ætf]lsPsf] jf tf]lsPadf]lhdÆ eGgfn] o; ljlgodfjnL cGtu{t ;ldltaf6
agfO{g] lbUbz{g sfo{ljlw tyf o; ljlgodfjnLsf] k|of]hgsf] nflu ePsf
lg0f{o ;Demg' k5{ .
;qf}+ ;+zf]wg¢f/f ;+zf]lwt .
;qf}+ ;+zf]wg¢f/f ;+zf]lwt .
2
-6_ ægftfÆ eGgfn] afa'–cfdf,klt kTgL tyf 5f]/f–5f]/L, bfh'–efO, lbbL–alxgL,
efph"–a'xf/L, h]7fh', b]j/, h]7fgL, b]p/fgL, cfdfh", gGb, sfsf–sfsL,
7'nf]a'af–7'nLcfdf, ;fgf]a'af–;fgLcfdf, elthf–elthL, ef~hf–ef~hL,
legfh'–h'jfO, dfdf–dfOHo", km'k"–km'kfHo", ;fnf–;fnL / ltgsf 5f]/f5f]/L
;d]tnfO{ ;Demg' kb{5 .
-7_ ækbk"lt{ ;ldltÆ eGgfn] o; ljlgodfjnLdf pNn]lvt kbk"lt{ ;ldlt ;Demg'
kb{5 .
-8_ ækbf]Gglt -a9'jf_Æ eGgfn] a}Ísf] ;]jfdf o; ljlgodfjnL adf]lhd x'g]
kbf]Gglt -a9'jf_ ;Demg' kb{5 .
-9_ ækl/jf/Æ eGgfn] a}Ísf] sd{rf/L;+u ;uf]ndf a:g] klt, kTgL tyf cfkm}+n]
kfng–kf]if0f ug'{ kg]{ 5f]/f, cljjflxtf 5f]/L jf wd{k'q tyf cljjflxtf wd{k'qL
;Demg' k5{ / ;f] zJbn] k'?if sd{rf/Lsf] xsdf cfkm}n] kfngkf]if0f ug'{kg]{
cfˆg} afa' cfdf jf ;f}t]gL cfdf / ljjflxt dlxnf sd{rf/Lsf] xsdf lgh
cfkm}n] kfng–kf]if0f ug'{kg]{ ;f;', ;;'/f tyf cljjflxt dlxnf sd{rf/Lsf]
xsdf lghsf] afa', cfdf jf ;f}t]gL cfdf ;d]tnfO{ hgfpF5 .
-0f_ æa}ÍÆ eGgfn] a}Í tyf ljQLo ;+:yf ;DjGwL P]g, @)&# cg';f/ sfd ug]{ u/L
sDkgL sfg"g cGtu{t :yflkt s[lif ljsf; a}Í ln= nfO{ ;Demg' k5{ .
-t_ æljefuLo sf/jfxLÆ eGgfn] a}Ísf sd{rf/LnfO{ o; ljlgodfjnL adf]lhd
clwsf/ k|fKt clwsf/Ln] ug]{ ljefuLo sf/jfxL ;Demg' kb{5 .
-y_ æljefuLo k|d'vÆ eGgfn] a}Ídf /x]sf ljefuLo k|d'v ;Demg' k5{ . ;fy} ;f]
zAbn] of] ljlgodfjnLsf] k|of]hgsf] nflu a}Ísf] d'Vo sfof{nosf] hgzlQm
Joj:yfkg ljefusf] ljefuLo k|d'vnfO{ hgfp+b5 / ;f] zJbn] kl/R5]b–& sf]
k|of]hgsf] nflu ljefuLo sf/jfxL x]g]{ ljefuLo k|d'v ;d]tnfO{ hgfpF5 .
-b_ æ:yfgLo sd{rf/LÆ eGgfn] b]xfosf] If]qdf sfof{no /x]sf] :yfgaf6 b]xfo
cg';f/sf] b'/Ldf s'g} sd{rf/Lsf] cfˆgf] jf cfˆgf] kl/jf/sf] 3/ ePsf]
sd{rf/LnfO{ ;Demg' k5{ .
-!_ kxf8L If]qdf M ;fj{hlgs oftfoft grNg] 7fpFdf % dfO{n / ;fj{hlgs
oftfoft rNg] 7fpFdf @) lsnf]ld6/ leq eP .
-@_ t/fO{ If]qdf M ;fj{hlgs oftfoft grNg] 7fpFdf * dfO{n / ;fj{hlgs
oftfoft rNg] 7fpFdf @% lsnf]ld6/ leq eP .
-#_ pkTosf If]qdf M sf7df8f}+ pkTosf If]q leq h'g;'s} 7fpFDff ePklg .
:kli6s/0f M kxf8L / t/fO{ If]q a}Ín] tf]s] adf]lhd x'g]5 .
-w_ æ:yfoL cfjf;Lo cg'dltÆ eGgfn] ljb]zL d'n'sn] s'g} zt{ tf]sL jf gtf]sL
;f] d'n'sdf :yfoL ?kn] a;f]jf; ug{ kfpg] u/L g]kfnL gful/snfO{ pknAw
u/fPsf] 8fOe/l;l6 Oldu|]G6 le;f -l8=eL=_,k/dfg]G6 /]lh8]G6 le;f -lk=cf/=_
jf u|Lg sf8{ ;Demg' k5{ / ;f] zJbn] g]kfnL gful/snfO{ ljb]zdf :yfoL
?kdf a;f]jf; ug{ lbOPsf] h'g;'s} gfdsf] :yfoL cfjf;Lo cg'dltnfO{ ;d]t
hgfp+5 .
-g_ æ;ldltÆ eGgfn] a}Ísf] ;~rfns ;ldlt ;Demg' k5{ .
3
-k_ æ;~ro sf]ifÆ eGgfn] a}Ísf] sd{rf/Ln] dlxgf dlxg} cfk\mgf] tnaaf6 Pp6f
lglZrt /sd s6fO{ hDdf ug]{ /sd / To; /sdsf] cfwf/df a}Íaf6 lbOg]
cg'bfg tyf ;f] af6 cfh{g x'g] Aofh ;d]taf6 v8f x'g] sf]if ;Demg' k5{ .
-km_ æ;~rfnsÆ eGgfn] ;ldltsf] ;b:onfO{ ;Demg' k5{ / ;f] zAbn] ;ldltsf]
cWoIfnfO{ ;d]t hgfpF5 .
-a_ æ;‹ jf ;Ë7gÆ eGgfn] k|rlnt sfg"g adf]lhd btf{ ePsf] sd{rf/Lx?sf]
k]zfut ;‹ jf ;Ë7g ;Demg' k5{ .
#= ljlgodfjnLsf] JofVof / sfof{Gjog M -!_ o; ljlgodfjnLsf] JofVof ug]{ clwsf/ ;ldltnfO{
x'g]5 .
-@_ o; ljlgodfjnLsf] k|of]u ubf{ s'g} sd{rf/LnfO{ dsf{ kg{ uPdf ;f] sf] sf/0f
v'nfO{ k|d'v sfo{sf/L clws[t dfkm{t ;ldlt ;dIf lgj]bg lbg;Sg] 5 .
-#_ pkljlgod -@_ adf]lhd lgj]bg k|fKt ePdf ;f] lgj]bg pk/ ;ldltn] cfjZos
hfFra'emu/L lg0f{o ug]{5 .
-$_o; ljlgodfjnLsf] JofVof ubf{ g]kfn sfg"g JofVof ;DaGwL P]g, @)!) / sfg"g
AofVofsf cfwf/e"t l;4fGtsf cfwf/df ug'{ kg]{5 .
-%_ a}Ísf sd{rf/Lx?sf] lgo'lQm, a9'jf / ljefuLo sf/jfxL h:tf ;]jfsf zt{ ;DaGwL
ljifodf o; ljlgod adf]lhd o; ljlgodfjnLsf] AofVof ubf{ cfof]u;Fu ;dGjo u/L ug'{
kg]{5 .
-^_ ;ldltn] pklgod -!_ / -#_ adf]lhd u/]sf] JofVof tyf lg0f{o clGtd x'g]5 .
-&_ o; ljlgodfjnLsf] sfof{Gjog ubf{ b]xfosf s'/fx?nfO{ lgb]{zs l;4fGtsf] ?kdf
lnOg]5 M–
-s_ s'g} klg sd{rf/LnfO{ wd{, hfthflt, lnË, j}rfl/s cf:yf jf o:t} cGo s'g}
cfwf/df e]befj ul/g] 5}g .
-v_ ;fdfGotof s'g} klg JolQmnfO{ lghsf] gftfsf] JolQmsf] k|ToIf jf ck|ToIf
;'kl/j]If0fdf sfd ug]{ u/L lgo'lQm ul/g] 5}g .
-u_ sd{rf/L k|zf;g ;DaGwL ;a} sfd sf/jfxLx? pRr pTkfbsTj / sd{rf/Lsf]
lxtaf6 lgb]{lzt x'g]5g\ .
-3_a}Ísf of]hgf, sfo{qmd, gLlt tyf sd{rf/Lsf cfjZostf, ;d:of / ;'emfjsf
;DaGwdf Joj:yfkg / sd{rf/L aLr k|efjsf/L ;~rf/ Joj:yf ug{ k|f]T;flxt
ul/g]5 / o;sf nflu b]xfosf s'g} jf ;a} tl/sf ckgfpg ;lsg]5 M–
-c_ lgoldt ?kdf sd{rf/Lsf] a}7s ug]{ .
-cf_ ;"rgfkf6Ldf ;"rgf tyf hfgsf/L 6fF:g] .
-O_ k|zf;g ;DaGwL a'n]6Lg k|sflzt ug]{ .
-O{_ dgf]/~hgfTds lqmofsnfk jf cgf}krfl/s e]nf ug]{ .
-*_ o; ljlgodfjnL ;DaGwdf hfgsf/L k|fKt ug{' a}Ísf sd{rf/Lsf] st{Ao x'g]5 /
o; ljlgodfjnLnfO{ a}Ísf] j]j;fO{6 / ;"rgf dfkm{t ;fj{hlgs ug'{ kg{]5 . sd{rf/Ln]
;qf}+ ;+zf]wg¢f/f ;+zf]lwt .
4
c1fgtfsf] sf/0faf6 o; ljlgodfjnLsf] s'g}s'/f pNn‹g u/]df ;f] c1fgtfsf] lhsL/sf]
cfwf/df 5'6 kfpg] 5}g .
$= k |zf;lgs clwsf/ M -!_ o; ljlgodfjnL adf]lhd ;ldltn] cfk"mn] kfPsf] clwsf/ sfo{sf/L
k|d'v jf sfo{sf/L k|d'vsf] l;kmfl/;df a}+ssf] cGo clws[tnfO{ k|Tofof]hg ug{ ;Sg]5 .
sfo{sf/L k|d'vn] o; ljlgodfjnL adf]lhd kfPsf] cfˆgf] clwsf/ cfˆgf] dftxtsf]
clws[tnfO{ ;'lDkg ;Sg]5g\ .
-@_ of] ljlgodfjnL cGtu{t hf] rflxg] k|zf;sLo cfb]zx? a}+ssf] tkm{af6 sfo{sf/L
k|d'vn] k|dfl0ft ug]{5g\ / lghnfO{ k|fKt oL clwsf/ lghn] cfˆgf] dftxtsf sd{rf/Ldf
cf+lzs jf k"0f{ ?kdf k|Tofof]hg ug{ ;Sg]5g\ . o;/L k|Tofof]hg u/]sf] clwsf/ sfo{sf/L
k|d'vn] h'g;'s} avt klg lkmtf{ lng ;Sg]5g\ .
5
kl/R5]b – @
kbk"lt{
!= kbk"lt{ ;ldlt M -!_ a}Ísf] ;]jfdf l/Qm /xg cfPsf] kbdf v'NNff k|ltof]lutfTds k/LIff,
cfGtl/s k|ltof]lutfTds k/LIff jf j9'jf k|lqmofåf/f pko'Qm pDd]b\jf/sf] 5gf}6 u/L lgo'lQmsf]
nflu clVtof/jfnf ;dIf l;kmfl/z k]z ug{ b]xfo adf]lhdsf] kfFr ;b:oLo kbk"lt{ ;ldlt
/xg]5 M–
-s_ jl/i7td\ pkdxfk|aGws –cWoIf
-v_ cfof]usf] k|ltlglw -sDtLdf /fhkqflÍt låtLo >]0fL_ –;b:o
-u_ cy{ dGqfnosf] k|ltlglw -sDtLdf /fhkqflÍt låtLo >]0fL_ –;b:o
-3_ ;ldltn] tf]s]sf] kbk"lt{ ;Fu ;DalGwt dfgj ;+zfwg lj1 –;b:o
-ª_ hgzlQm Aoj:yfkg ljefusf] ljefuLo k|d'v –;b:o ;lrj
-@_ pkljlgod -!_ adf]lhdsf] kbk"lt{ ;ldltdf k"lt{ ul/g] kb eGbf tNnf]]] txsf]
clws[tn] k|ltlglwTj ug{ kfpg] 5}g . To:tf] cj:yfdf k|d'v sfo{sf/L clws[tn] lghsf]
;§f a}slNks Aoj:yf ug]{5 .
-#_ k|:t'tLs/0f k/LIff tyf cGtjf{tf{ lnOg] kb / txsf] k|s[lt cg';f/ ljz]if1sf]
cfjZostf b]lvPdf kbk"lt{ ;ldltn] kbk"lt{ ;ldlt a}7sdf cfjZostf cg';f/ ;DalGwt
kb;Fu ;DalGwt a}+Í aflx/sf] ljz]if1nfO{ cfdGq0f ug{ ;Sg]5 .
-$_ kbk"lt{ ;ldltsf] a}7s cfjZostf cg';f/ a:g]5 .
-%_ kbk"lt{ ;ldltsf] ;b:o :Jfo+ jf lghsf] jf lj1sf] gftf leqsf] ;DefJo pDd]bjf/
ePdf kbk"lt{ ;ldltdf ;+nUg x'g' x'Fb}g . kbk"lt{ ;ldltsf] cWoIf jf ;b:on] ;DefJo
pDd]bjf/;Fu cfkm\gf] :jfy{ aflemPsf] s'g} s'/f eP kbk"lt{ ;ldltnfO{ clu|d ?kdf hfgsf/L
u/fpg' kg{]5 . k|ToIf :jfy{ aflemPsf] JolQm kbk"lt{ ;ldltdf /xg ;Sg] 5}g . o:tf] cj:yfsf
nflu k|d'v sfo{sf/L clws[tn] j}slNks Joj:yf ug{' kg{]5 .
-^_ hgzlQm Aoj:yfkg ljefun] kbk"lt{ ;ldltsf] ;lrjfnosf] sfo{ ug]{5 .
-&_ pkljlgod -!_ sf] v08 -s_, -v_ / -3_ df plNnlvt ;b:o ;lxt rf/ hgf
;b:osf] pkl:yltdf kbk"lt{ ;ldltsf] a}7s a:g ;Sg]5 .
-*_ kbk"lt{ ;ldltsf] ;b:o ;lrjn] kbk"lt{ ;ldltsf] ;lrjfnosf] k|d'v eO{ sfo{
ug]{5 .
-(_ kbk"lt{ ;ldltsf] a}7s ;DaGwL cGo sfo{l{jlw kbk"lt{ ;ldlt cfkm}n] lgwf{/0f u/]
jdf]lhd x'g]5 .
@= kbk"lt{ ;ldltsf] sfd, st{Ao / clwsf/ M -!_ kbk"lt{ ;ldltsf] sfd, st{Jo / clwsf/ b]xfo
adf]lhd x'g]5 M–
-s_ cfof]u;Fu ;dGjo u/L a}+Ísf] ;]jfdf l/Qm /x]sf] kbk"lt{ ug{ lnOg] k/LIffsf]
kf7\oqmd lgwf{/0f ug]{,
-v_ a}+Ísf]] ;]jfdf l/Qm /x]sf kbsf] ljj/0f hgzlQm Aoj:yfkg ljefuaf6 k|fKt
u/L To:tf kbk"lt{sf] nflu v'nf k|ltof]lutfTds k/LIff, cfGtl/s
;qf}+ ;+zf]wg¢f/f ;+zf]lwt .
6
k|ltof]lutfTds k/LIff, sfo{Ifdtfsf] d"NofÍgåf/f x'g] a9'jfsf] nflu k|ltzt
lgwf{/0f ug]{,
-u_ v08 -v_ adf]lhd k|ltzt lgwf{/0f ePsf] kbsf] nflu lj1fkg k|sfzg ug{
;xdltsf nflu cfof]un] tf]s]sf] aflif{s sfo{tflnsfsf] Dofb leq cfof]udf
cg'/f]w u/L k7fpg], ;xdlt k|fKt ePkl5 ;f] cg';f/ lj1fkg k|sfzg ug]{,
-3_ k|sflzt lj1fkgdf kg{ cfPsf b/vf:t ;Íng u/L of]Uotf k'u]sf
pDd]bjf/x?sf] gfdfjnL tyf cGo ljj/0f ;lxt cfGtl/s tyf v'nf lnlvt
k/LIff ;~rfngsf] nflu cfof]udf cg'/f]w u/L k7fpg],
-ª_ cfof]uaf6 lnlvt k/LIffsf] glthf k|fKt ePkl5 tTsfn cGtjf{tf{ /
k|of]ufTds k/LIff x'g] kbsf] nflu ;f]sf] ldlt ;dfj]z u/L k|sfzg ug]{,
-r_ v'nf / cfGtl/s k|ltof]lutfsf] k|of]ufTds k/LIff x'g]df k|of]ufTds k/LIff
lng], cGtjf{tf{ lng],
-5_ lnlvt k/LIffsf] cÍ, k|of]ufTds k/LIff x'g]df lnlvt k/LIff / k|of]ufTds
k/LIffsf] cÍ / cGtjf{tf{ ;d]tsf] c+s hf]8L s"n cÍsf cfwf/df of]Uotfqmd
tof/ ug]{, of]Uotfqmdsf] cfwf/df lgo'lQmsf] nflu l;kmfl/; ug]{,
-h_ a9'jfåf/f k"lt{ ug'{kg]{ kbsf nflu a}+Ísf] ;DefJo pDd]bjf/sf] d"NofÍg u/L
of]Uotfqmd cg';f/ kbk"lt{{ ug{ l;kmfl/; ug]{,
-em_k|sflzt s'g} sf/0fjz lj1fkg /2 ug'{ kg]{ cj:yf ePdf lnlvt k/LIff
;~rfng x'g' cufj} cfof]unfO{ cg'/f]w u/L k7fpg] .
-@_ kbk"lt{ ;ldltn] cfkm"nfO{ tf]lsPsf] s'g} sfddf sd{rf/Lsf] ;xof]u lng
;Sg]5 .
-#_ kbk"lt{ ;ldltsf] cWoIf, ;b:o Pj+ cfdlGqt lj1n] ;ldltn] tf]lslbP adf]lhd
j}7s eQf Pj+ cGo ;'ljwf kfpg]5g\ .
#= kbk"lt{ / k |ltzt lgwf{/0f M -!_ a}Ísf] ;]jfdf l/Qm kbx? b]xfo adf]lhd k"lt{ ul/g] 5 M–
qm=
;+= kb ,tx / ;]jf
v'nf
k|ltof]lutf
åf/f
a9'jfåf/f
cfGtl/s
k|ltof]lutf
åf/f
sfo{Ifdtfsf]
d"NofÍg
åf/f
-s_ n]vkfn jf ;f] ;/x, ;xfos:t/ tx–
$ -k|zf;g_ !))Ü – –
-v_ sfof{no ;xfos jf ;f] ;/x,
;xfos:t/ tx–% -k|zf;g_ $)Ü @)Ü $)Ü
-u_ sfof{no ;xfos jf ;f] ;/x,
;xfos:t/ tx–% -k|fljlws_ !))Ü – –
-3_ zfvf clws[t jf ;f] ;/x,
clws[t:t/ tx–^ -k|zf;g_ ^)Ü !)Ü #)Ü
-ª_ zfvf clws[t jf ;f] ;/x,
clws[t:t/ tx–^ -k|fljlws_ &)Ü !)Ü @)Ü
;qf}+ ;+zf]wg¢f/f ;+zf]lwt .
7
-r_
al/i7 zfvf clws[t jf ;f] ;/x,
clws[t:t/, tx–& -k|zf;g÷
k|fljlws_
!)Ü @)Ü &)Ü
-5_ l;= P= clws[t:t/, tx–& !))Ü – –
-h_ zfvf k|d'v jf ;f] ;/x clws[t:t/,
tx–* -k|zf;g_ !)Ü @)Ü &)Ü
-em_ zfvf k|d'v jf ;f] ;/x clws[t:t/,
tx–* -k|fljlws_ – @)Ü *)Ü
-`_ al/i7 zfvf k|d'v jf ;f] ;/x
clws[t:t/, tx– ( -k|zf;g_ !)Ü @)Ü &)Ü
-6_ al/i7 zfvf k|d'v jf ;f] ;/x
clws[t:t/, tx– ( -k|fljlws_ – @)Ü *)Ü
-7_ ljefuLo k|d'v jf ;f] ;/x,
clws[t:t/, tx–!) -k|zf;g_ – @)Ü *)Ü
-8_ pkdxfk|jGws, tx–!! -k|zf;g_ – – !))Ü
-@_ of] ljlgodfjnL k|f/De eP kl5 a}Ísf] :yfoL ;]jfdf sfo{/t sfof{no ;xof]uL
sd{rf/L, rkf]6, dfnL, On]lS6«l;og, afO{G8/, KnDa/, ;jf/L rfns h:tf kbx?df :yfoL
kbk"lt{ ul/g] 5}g . o:tf l/Qm kbx?df AolQm jf ;+:yf;Fu s/f/ u/L ;]jf s/f/åf/f dfq k"lt{
ul/g]5 .
-#_ v'nf k|ltof]lutf, cfGtl/s k|ltof]lutf / sfo{Ifdtfsf] d"NofÍgåf/f x'g] a9'jfsf]
nflu k|ltzt lgwf{/0f ubf{ leGgfÍ cyjf z]if /xg cfPdf sfo{Ifdtfsf] d"NofÍgåf/f x'g]
a9'jfsf nflu k|ltzt lgwf{/0f ul/g]]5 .
-$_ v'nf k|ltof]lutf, cfGtl/s k|ltof]lutf / sfo{Ifdtfsf] d"NofÍgåf/f x'g] a9'jfåf/f
k"lt{ ul/g] kbsf] ;+Vof ;DalGwt ;]jf / ;d"xsf] lj1fkg x'Fbfsf] cfly{s jif{df l/Qm tyf
cjsfzaf6 sfod x'g] tyf ;f]xL lj1fkgaf6 dflyNnf] tx / kbdf j9'jf x'g] hDdf l/Qm kb
;+Vofsf] cfwf/df k|ltzt lgwf{/0f ul/g]5 .
-%_ pkljlgod -$_ adf]lhd c;f/ d;fGt ;Dd l/Qm x'g] kbdf ;f] kb l/Qm x'g'
cufj} kbk"lt{ ;ldltn] lgo'lQmsf nflu l;kmfl/; u/]df To:tf] l;kmfl/; ePsf] pDd]bjf/nfO{
lgo'lQm lbgsf nflu :jtM gofF kb >[hgf x'g]5 . To:tf] kb l/Qm ePsf] ldltaf6 gofF >[hgf
ePsf] kb :jtM vf/]h x'g]5 / To:tf] sd{rf/L ;f]xL l/Qm ePsf] kbdf lgo'lQm ePsf]
dflgg]5 .
-^_ a}Ísf] ;]jfnfO{ ;dfj]zL agfpg v'nf k|ltof]lutfTds k/LIffåf/f k"lt{ x'g] kb dWo]
k}tfnL; k|ltzt kb 5'6\ofO{ ;f] k|ltztnfO{ ztk|ltzt dfgL b]xfo adf]lhdsf pDd]bjf/
aLrdf dfq 5'§f5'§} k|lt:kwf{ u/fO{ kbk"lt{ ul/g]5 M–
-s_ dlxnf t]QL; k|ltzt
-v_ cflbjf;L÷hghftL ;QfO{; k|ltzt
-u_ dw]zL afO{; k|ltzt
-3_ blnt gf} k|ltzt
-ª_ ckfË kfFr k|ltzt
-r_ lk5l8Psf] If]q Rff/ k|ltzt
8
:kli6s/0f M
-c_ o; pkljlgodsf] k|of]hgsf] nflu lk5l8Psf] If]q eGgfn] c5fd,
sflnsf]6, hfh/sf]6, h'Dnf, 8f]Nkf, aemfË, afh'/f, d'u' / x'Dnf lhNnf
;Demg' kb{5 .
-cf_ v08 -s_, -v_, -u_ / -3_ sf] k|of]hgsf] nflu dlxnf, cflbjf;L hghftL,
dw]zL / blnt eGgfn] cfly{s / ;fdflhs ?kdf k5f8L k/]sf dlxnf,
cflbjf;L÷hghftL, dw]zL / blnt ;Demg' kb{5 . o;sf] ljj/0f g]kfn
;/sf/n] g]kfn /fhkqdf ;"rgf k|sfzg u/L tf]s] adf]lhd x'g]5 .
t/, g]kfn /fhkqdf ;"rgf k|sfzg u/L gtf]s] ;Ddsf] nflu ;Dk"0f{
dlxnf, cflbjf;L hghftL, dw]zL / blntnfO{ cfly{s tyf ;fdflhs
?kdf k5f8L k/]sf] ;d'bfo dflgg]5 .
-O_ pkljlgod -^_ sf] v08 -ª_ df pNn]v eP adf]lhd lgwf{l/t k|ltztsf]
kb s'g} vf; k|s[ltsf] sfdsf] nflu tf]lsP afd]lhdsf ckfË aLr dfq
k|lt:kwf{ ug{ kfpg] u/L k|lt:kwf{Tds k/LIffåf/f k"lt{ ul/g]5 .
-&_ pkljlgod -^_ adf]lhd 5'6\ofOPsf kbdf b/vf:t lbFbf b]xfosf cfwf/df lbg'
kg]{5 M–
-s_ cflbjf;L hghftLsf xsdf g]kfn cflbjf;L÷hghftL pTyfg /fli6«o
k|lti7fg P]gdf ;"lrs[t ePsf] hfltsf] xsdf ;f] P]gsf] ;"rLsf] cfwf/df,
t/, g]kfn cflbjf;L .hghftL pTyfg /fli6«o k|lti7fg P]gdf ;"lrs[t ePsf]
hflt leq Ps eGbf a9L y/x? ePdf ;DalGwt :yflgo lgsfosf] k|d'vsf]
l;kmfl/;df k|d'v lhNnf clwsf/Laf6 ;"lrs[t ePsf] hflt leqsf] y/ egL
k|dfl0ft u/fO{ b/vf:t;fy k]z ug'{ kg]{5 .
-v_ blntsf xsdf /fli6«o blnt cfof]uaf6 ;"lrs[t ePsf] hfltsf] xsdf ;f]xL
;"rLsf] cfwf/df,
t/, /fli6«o blnt cfof]uaf6 ;"lrs[t ePsf] hfltleq Ps eGbf a9L y/x?
ePdf ;DalGwt :yflgo lgsfosf] k|d'vsf] l;kmfl/;df k|d'v lhNnf
clwsf/Laf6 ;"lrs[t ePsf] hflt leqsf] y/ egL k|dfl0ft u/fO{ b/vf:t;fy
k]z ug'{ kg]{5 .
-u_ ckfËsf xsdf :jLs[t lrlsT;ssf] l;kmfl/;df ;dfh sNof0f kl/ifb\af6
ckfËtf k|dfl0ft u/]sf] cfwf/df jf k|rlnt sfg"gdf Aoj:yf eP adf]lhd,
-3_ dw]zLsf xsdf g]kfn ;/sf/n] g]kfn /fhkqdf ;"rgf k|sfzg u/L tf]s]
adf]lhdsf] ;+:yfaf6 dw]zL egL k|dfl0ft u/]sf] cfwf/df,
t/, g]kfn /fhkqdf ;"rgf k|sflzt u/L ;+:yf gtf]s];Dd ;DalGwt :yflgo
lgsfosf] k|d'vsf] l;kmfl/;df k|d'v lhNnf clwsf/Laf6 dw]zL egL k|dfl0ft
u/fO{ b/vf:t;fy k]z ug'{ kg]{5 .
-ª_ lk5l8Psf] If]qsf] xsdf pkljlgod -^_ sf] :kli6s/0fsf] -c_ df pNn]v
ePsf lhNnfdf :yfoL a;f]af; pNn]v u/L ;DalGwt lhNnfaf6 k|fKt ul/Psf]
gful/stfsf] k|df0fkq tyf ;DalGwt ufpFkflnsf jf gu/kflnsfaf6 xfn
;f]xL :yfgdf :yfoL a;f]af; ePsf] egL k|dfl0ft u/]sf] cfwf/df .
9
-*_ pkljlgod -^_ adf]lhd k|ltzt lgwf{/0f ubf{ Ps k|ltzt eGbf sd 3tfÍ -
k|mofS;g_ cfPdf To:tf] 3tfÍ h'g ;d"xsf] xsdf cfPsf] xf] ;f] eGbf nut} kl5sf] ;d"xdf
;b}{ hfg]5 .
-(_ pkljlgod -^_ adf]lhd 5'6\ofOPsf] kbdf h'g jif{sf] nflu lj1fkg ePsf] xf] ;f]
jif{ x'g] lj1fkgdf pko'Qm pDd]bjf/ pknAw x'g g;s]df To:tf] kb csf]{ jif{ x'g] lj1fkgdf
;dfj]z ug'{ kg]{5 / To;/L lj1fkg ubf{ klg pko'Qm pDd]bjf/ pknAw x'g g;s]df To:tf]
kb csf]{ jif{ v'nf k|ltof]lutfåf/f k"lt{ x'g] kbdf ;dfj]z ug'{ kg]{5 .
-!)_ pkljlgod -^_ adf]lhd lgwf{/0f ul/Psf] k|ltztåf/f kbk"lt{ ug]{ Joj:yf k|To]s
bz jif{df k'g/fjnf]sg ug'{ kg]{5 .
-!!_ pkljlgod -^_ adf]lhdsf] k|ltzt adf]lhd kb ;+Vof lgwf{/0f ubf{ s'g} låljwf
pTkGg eO{ ljjfb cfPdf ;ldlt ;dIf k]z ug'{ kg]{5 / ;ldltsf] lg0f{o clGtd x'g]5 .
-!@_ k|To]s jif{ cfiff9 d;fGtleq ;Dddf l/Qm x'g] s"n kbx?sf] ljj/0f hgzlQm
ljefun] lj1fkg x'g] cfof]usf] sfo{tflnsfsf] Dofb eGbf Ps dlxgf cl3 kbk"lt{ ;ldltdf
k7fpg' kg]{5 .
-!#_ pkljlgod -!@_ jdf]lhd k|fKt x'g cfPsf] l/Qm b/jGbL kbk"lt{ ;ldltn]
cfof]usf] aflif{s sfo{tflnsf adf]lhd kbk"lt{sf] sfo{ cl3 a9fpg' kg]{5.
-!$_sfo{Ifdtfsf] d"NofÍg4f/f a9'jf x'g] kbdf ;DefJo pDd]bjf/x? dWo]af6 sfo{
;Dkfbg d"NofÍg jfktsf] cÍ, ;DalGwt kbsf] h]i7tf jfktsf] cÍ, z}lIfs of]Uotf jfktsf]
cÍ / ef}uf]lns If]qdf sfd u/] jfkt k|fKt u/]sf] cÍsf] s"n of]usf] cÍsf] cfwf/df kbk"lt{
;ldltn] of]Uotfqmd tof/ u/L a9'jf l;kmfl/; ug]{]5 . sfo{ ;Dkfbg d"NofÍg jfktsf] cÍ
jfx]s cGo cfwf/x?df pDd]bjf/n] k|fKt u/]sf] cÍ ;DalGwt pDd]bjf/n] x]g{ rfx]df x]g{ lbg'
kg]{5 .
-!%_v'nf jf s/f/ ;]jf4f/f k"lt{ ul/g] ;xof]uL:t/ b]lv ;xfos:t/ tx–% ;Ddsf]
kbdf cfjZos Go"gtd pd]/ !* jif{ k"/f eO{ #% jif{ ggf3]sf], tx–^ / & sf] nflu @! jif{
k'/f eO{ #% jif{ ggf3]sf] Pj+ tx * / ( sf] nflu @! jif{ k'/f eO{ $) jif{ ggf3]sf]
x'g'kg]{5 . ;fy} ;a} kbsf] nflu dlxnf / ckfËtf ePsf AolQmsf] xsdf pd]/sf] dflyNnf] xb
rfnL; aif{ x'g]5 . sfo{Ifdtfsf] d"NofÍg / cfGtl/s k|ltof]lutfåf/f x'g] a9'jf k|of]hgsf]
nflu pd]/sf] xb nfUg] 5}g .
-!^_pkljlgod -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtfklg ;ldltaf6 ljz]if k|of]hgsf]
nflu ;]jf, cg'ej / z}lIfs of]Uotf tf]sL s'g} ljz]if kb l;h{gf ePsf] cj:yfdf ;f] kbsf]
nflu cfjZos pd]/sf] xb $) jif{ ggf3]sf] x'g' kg]{ 5 .
:kli6s/0f M o; v08sf] k|of]hgsf] nflu æpd]/Æ eGgfn] s'g} kbsf] lgldQ b/vf:t lbg]
clGtd ldltdf k'Ug] pd]/ ;Demg' kb{5 .
-!&_ ;xfos :t/b]lv clws[t:t/ tx * ;Ddsf l/Qm kbx?df ;]jf, ;d"x /
pk;d"xsf] cfwf/df tyf clws[t:t/ tx ( sf l/Qm kbdf ;]jf / ;d"xsf] cfwf/df kbk"lt{
ul/g]5 . clws[t:t/ tx !) / clws[t tx !! sf kbx?df k|zf;g ;]jf dfq /xg]5 .
clws[t:t/ tx !) sf kbdf Ps tx d'lgsf ;a} ;]jf ;d"xsf ;DefJo ePsf pDd]bjf/x?af6
o; ljlgodfjnLdf Joj:yf eP adf]lhd kbk"lt{ ul/g]5 . a}+ssf] ;]jfdf /xg] ;]jf, ;d"x /
pk;d"x cg';"rL–! df pNn]v eP adf]lhd x'g]5 .
10
-!*_ tx ljlxg ;jf/L rfns, dfnL tyf ;xof]uL sd{rf/L h:tf kbx?df :yfoL
lgo'lQm kfPsf sd{rf/Lx?sf] cg';"lr–!s= adf]lhd :t/a[l4 ul/g] 5 . :t/a[l4 x'g] kbx?df
cg';"rL–!v= adf]lhdsf] z}lIfs of]Uotf cfjZos kg]{5}g .
-!(_ ;ldltaf6 :jLs[t ePsf] b/jGbL h'g cfly{s aif{sf] nflu :jLs[t ePsf] xf]
;fwf/0ftof ;f]xL cfly{s aif{ leq k"lt{ u/L ;Sg' kg]{5 .
-@)_ lj1fkg ul/g] cfly{s aif{sf] cGt;Dd l/Qm x'g cfpg] kbx?sf] ;+Vof k|If]k0f
;d]t u/L s"n l/Qm kb ;+Vof sfod u/L lj1fkg ug{ ;lsg]5 .
$= kf7\oqmd M -!_ l/Qm kbk"lt{sf] nflu cfof]un] lng] lnlvt k/LIffsf] kf7\oqmd, k/LIf0f ljlw
/ tt\ ;DaGwL cGo Joj:yf kbk"lt{ ;ldltn] lgwf{/0f u/L ;fj{hlgs ug'{ kg]{5 .
-@_ pkljlgod -!_ adf]lhd lnlvt k/LIffsf] kf7\oqmd, cÍef/, pQL0ff{Í / tt\
;DaGwL cGo Joj:yf lgwf{/0f ubf{ cfof]u;Fu ;dGjo u/L ug'{ kg]{5 .
-#_ pkljlgod -!_ adf]lhd kf7\oqmd lgdf{0f ubf{ cfjZostf cg';f/ ;DalGwt
kbsf] sfo{ ljj/0f / z}lIfs of]Uotf ;d]tnfO{ cfwf/ lnO{ kf7\oqmd nfu" x'g] ldlt, k|To]s
ljifosf] k"0ff{Í, pQL0ff{Í, k/LIff k|0ffnL, k/LIffsf] dfWod -efiff_, k|Zgsf] cÍef/ / k/LIffsf]
;do ;d]tsf ljifox? ;dfj]z ug'{ kg]{5 .
-$_ lnlvt k/LIffsf] k"0ff{Í Ps;o ePdf To;sf] cGtjf{tf{ jf k|of]ufTds k/LIffsf]
cÍef/ aL; sfod ug'{ kg]{ / o;kl5 lnlvt k/LIffsf] k"0ff{Ídf yk x'g] k|To]s Ps;o k"0ff{Í
leqsf] cÍef/df bz cÍsf b/n] yk ug'{ kg]{5 .
$s= pDd]bjf/ x'gsf] nflu cof]Uotf M b]xfosf JolQmx¿ a}+Ísf] ;]jfsf] s'g} klg kbdf v'nf
k|ltof]lutfåf/f x'g] kbk"lt{sf nflu pDd]bjf/ x'g cof]Uo x'g]5g\ M–
-s_ ;xfos:t/sf] kbsf] nflu c7f/ jif{ pd]/ k"/f gePsf],
-v_ clws[t:t/sf] kbsf] nflu PSsfO{; jif{ pd]/ k"/f gePsf],
-u_ b/vf:t lbg] clGtd ldlt ;Dddf k'?if pd]bjf/sf] xsdf k}FtL; / dlxnf
tyf ckfË pd]bjf/sf] xsdf rfnL; jif{ pd]/ k"/f eO;s]sf],
-3_ tx * jf ;f]eGbf dflysf] kbsf] nflu rfnL; jif{ pd]/ k"/f eO;s]sf] .
-ª_ g]kfn ;/sf/ jf s'g} ;+ul7t ;+:yf jf a}Ísf] ;]jfaf6 eljiodf cof]Uo 7xl/g]
u/L gf]s/Laf6 avf{:t ul/Psf],
-r_ g}lts ktg b]lvg] kmf}hbf/L cleof]udf cbfntaf6 bf]ifL k|dfl0ft ePsf],
-5_ lab]zL gful/s,
-h_ dfgl;s ;Gt'ng 7Ls gePsf],
-em_ cfjZos Go"gtd z}lIfs of]Uotf k"/f gu/]sf] JolQm,
-`_ lgnDjgdf /x]sf] jf kmf}hbf/L s;"/df k"k{Ifsf lgldQ y'gfdf /x]sf] JolQm,
-6_ ljb]zL d'n'sdf :yfoL cfjf;Lo cg'dtL lnPsf] jf To:tf] cg'dtLsf] nflu
cfj]bg lbPsf], /
-7_ a}Ísf] s'g} ;]jfsf] ;dfg txdf :yfoL sd{rf/L /x]sf] .
;qf}+ ;+zf]wg¢f/f ;+zf]lwt . ;qf}+ ;+zf]wg¢f/f yk .
11
%= k |ltof]lutfsf] lsl;d / 5gf}6 M -!_ k|ltof]lutfTds k/LIffåf/f a}Ísf] l/Qm kbk"lt{sf nflu
lnlvt k/LIff ;lxt b]xfosf] tl/sf ckgfpg ;lsg]5 M–
-s_ k|of]ufTds k/LIff -k|of]ufTds k/LIff x'g] egL pNn]v ePsf kbx¿sf] nflu
dfq_
-v_ cGtjf{tf{, /
-u_ kbk"lt{ ;ldltn] tf]s]sf cGo tl/sf .
-@_ v'nf tyf cfGtl/s k|ltof]lutfsf] lnlvt k/LIff cfof]uaf6 ;~rfng x'g]5 .
-#_ k|of]ufTds k/LIff lng'kg]{ kbdf cGtjf{tf{ lng' cl3 k|of]ufTds k/LIff lnOg]5 .
-$_ lnlvt jf k|of]ufTds k/LIff plQ0f{ u/L k|fKt u/]sf] k|fKtfÍ tyf k|:t'tLs/0f
x'g]df ;f] / cGtjf{tf{df k|fKt u/]sf] k|fKtfÍ ;d]tsf] cfwf/df of]Uotfqmd k|sflzt
ug'kg]{5 .
-%_ s'g kbsf] nflu slt lsl;dsf] k|ltof]lutf u/fpg] eGg] ljifodf kbsf] sfo{
k|s[ltsf] cfwf/df kf7\oqmddf tf]lsP adf]lhd x'g]5 . kbsf] sfo{ k|s[ltsf cfwf/df
k|of]ufTds k/LIff lng' kg]{5 .
-^_ tx ljlxg kbx? s/f/df lnFbf k|lt:kwf{ u/fP/ dfq s/f/df lng' kg]{5 .
-&_ ljz]if of]Uotf cfjZos x'g] ljz]if k|s[ltsf] kb egL ;ldltn] tf]s]sf vf;
kbx?df s/f/åf/f k"lt{ ug{ ;lsg]5 .
%s= b'O{ r/0fdf k/LIff lng ;lsg] M o; ljlgodfjnL adf]lhd v'nf k|ltof]lutfaf6 kbk"lt{ x'g]
kbx?df k|yd r/0fsf] k/LIff / d"n k/LIff u/L b'O{ r/0fdf lnlvt k/LIff lng ;lsg]5 .
-@_ pkljlgod -!_ adf]lhd b'O{ r/0fdf k/LIff lnO{Psf] eP k|yd r/0fsf] k/LIffaf6
pQL0f{ ePsf pDd]bjf/x?nfO{ dfq lålto r/0fsf] k|ltof]lutfTds lnlvt k/LIffdf ;xefuL
u/fOg]5 .
-#_ slt r/0fdf k/LIff lng] eGg] ljifo ;DalGwt kbsf] kf7\oqmddf g} pNn]v ePsf]
x'g' kg]{5 .
%v= z}lIfs of]Uotf M a}Ísf] ;]jfdf /xg] ljleGg kbx?sf] kbgfd, tx, ;]jf, ;d"x / cfjZos
Go"gtd z}lIfs of]Uotf cg';"rL–!v df pNn]v eP adf]lhd x'g]5 .
^= lj1fkg k |sfzg M -!_ v'nf tyf cfGtl/s k|ltof]lutfåf/f kb k"lt{sf nflu b/vf:t k]z ug{
PSsfO{; lbgsf] Dofb lbO{ /fli6«o:t/sf] b}lgs klqsfdf lj1fkg k|sfzg ug'{ kg]{5 . o:tf]
lj1fkg tyf ;DalGwt kf7\oqmd a}Ísf] j]a;fO6df ;d]t k|sfzg ug'{ kg]{5 .
-@_ kbk"lt{sf] nflu lj1fkg k|sfzg ubf{ b]xfosf ljj/0fx? v'nfpg' kg]{5 M
-s_ l/Qm kbsf] gfd, kb ;+Vof / tx,
-v_ sfd ug'{ kg]{ If]q / sfdsf] lsl;d,
-u_ tf]lsPsf] If]qdf lglZrt cjlw sfd ug'{ kg]{ eP ;f] cjlw,
-3_ Go"gtd z}lIfs of]Uotf, tfnLd / cg'ej,
-ª_ k/LIff b:t'/,
-r_ kmf/fd a'emfpg] Dofb, :yfg, k/LIffsf] tl/sf / k/LIffsf] dfWod,
;qf}+ ;+zf]wg¢f/f ;+zf]lwt ;qf}+ ;+zf]wg¢f/f yk .
12
-5_ b/vf:t kmf/fd a'emfpg] clGtd Dofbdf cfjZos kg]{ pd]/sf] xb,
-h_ k|rlnt sfg"g adf]lhd :yfkgf ePsf] ;DjlGwt Jofj;flos kl/ifb\df btf{
jf cBfjlws jf gjLs/0f cfjZos x'g]df ;f] Joxf]/f,
-em_ kf7\oqmd ;DjGwL hfgsf/L
-`_ ;dfj]zL ;d"xsf] k|df0fkq,
-6_ a9'jfsf] xsdf a9'jfsf] lsl;d, tl/sf, a9'jf x'g] kbx?sf] ljj/0f, a9'jf
ul/g] kbsf] nflu cfjZos kg]{ ;]jf cjwL / of]Uotf .
-#_ pDd]bjf/n] eg'{ kg]{ b/vf:t kmf/dsf] 9fFrf cg';"rL–!u adf]lhd x'g]5 .
-$_ pkljlgod -!_ adf]lhd v'nf k|ltof]lutfsf nflu lj1fkg ubf{ Dofb ;dfKt
ePsf] ;ft lbg leq bf]Aa/ b:t'/ a'emfO{ b/vf:t lbg ;Sg] Joj:yf ug'{kg]{5 .
-%_ pklgod -!_ adf]lhd lbOPsf] PSsfO{; lbgsf] Dofb kl5 k|fKt x'g] z}lIfs of]Uotf,
;dfj]zLsf] k|Dff0fkq, kl/ifb\ btf{ k|df0fkq, tfnLd, cg'ej / ;]jf cjlw dfGo x'g]5}g .
-^_ lj1fkg ubf{ v'nf, cfGtl/s k|ltof]lutf / sfo{Ifdtfsf] d"NofÍgsf cfwf/df x'g]
a9'jfsf] Ps} k6s ug'{ kg]{5 .
-&_ ;xfos:t/sf] kbk"lt{sf nflu lj1fkg ubf{ If]qLo:t/df lj1fkg ug{ ;lsg]5 .
-*_ ;xfos:t/df v'Nnf k|ltof]lutfåf/f :yfoL kbk"lt{ ubf{ h'g sfo{If]qsf nflu
lj1fkg ul/g] xf] ;f]xL sfo{If]qdf sfd ug'{ kg]{ Aoxf]/f tf]sL lj1fkg ug'{kg]{5 .
-(_ pkljlgod -*_ adf]lhd lgo'lQm x'g] sd{rf/Ln] clgjfo{ ?kdf sDtLdf kfFr aif{
;Dd ;f]xL If]qdf /xL sfd ug'{ kg]{5 .
^s= b/vf:t pk/ 5fglag ug]{ M -!_ v'nf k|ltof]lutfTds k/LIffsf] nflu k|sflzt lj1fkg
adf]lhd kg{ cfPsf b/vf:tx¿ pk/ kbk"lt{ ;ldltn] tf]s]sf] a}Ísf] clws[tn] b]xfo adf]lhd
5fglag ug'{ kg]{5 M–
-s_ pDd]bjf/n] b/vf:t kmf/ddf lj1fkg gDa/, kb, ;]jf, ;d"x, pk;d"x, tx,
gfd, y/, 7]ufgf / hGd ldlt v'nfPsf] 5, 5}g,
-v_ lj1fkgdf tf]lsP adf]lhd pDd]bjf/sf] pd]/ k'u]sf] jf gf3]sf] 5, 5}g,
-u_ b/vf:t k]z u/]sf] kbsf] nflu cfjZos kg]{ tf]lsP adf]lhdsf] Go"gtd
z}lIfs of]Uotf k'u]sf] 5, 5}g,
t/, lj1fkgdf plNnlvt z}lIfs of]Uotf geO{ ;f]xL ljifosf] dflyNnf] z}lIfs
of]Uotf /x]5 eg] ;f] of]]UotfnfO{ g} Go"gtd z}lIfs of]Uotf k'u]sf] dflgg]5 .
-3_ tf]lsP adf]lhdsf] Go"gtd z}lIfs of]Uotfsf] k|df0fkq jf nAwfÍ ljj/0fkq
-6«fG;s[K6_ jf nAwfÍkqsf] k|ltlnlk b/vf:t ;fy ;+nUg 5, 5}g,
-ª_ b/vf:t;fy ;+nUg z}lIfs of]Uotfsf] k|df0fkq hf/L ug]{ lzIf0f ;+:yf dfGotf
k|fKt lzIf0f ;+:yfleq k5{, kb}{g,
-r_ ;dsIftf / ;Dj4tf lgwf{/0f ug'{kg]{ z}lIfs k|df0fkqsf] ;dsIftf / ;Dj4tf
lgwf{/0f ePsf] 5, 5}g,
-5_ tfnLd jf cg'ej rflxg]df ;f]sf] k|df0fkqsf] k|ltlnlk ;+nUg 5, 5}g,
;qf}+ ;+zf]wg¢f/f yk .
13
-h_ g]kfnL gful/stfsf] k|df0fkqsf] k|ltlnlk ;+nUg 5, 5}g,
-em_b/vf:t kmf/ddf xfn;fn} lvlrPsf] kmf]6f] 6fFl;Psf] 5, 5}g / pDd]bjf/n]
kmf]6f] ;d]tdf kg]{ u/L b:tvt u/]sf] 5, 5}g,
-`_ b/vf:t;fy lj1fkgdf plNnlvt k/LIff b:t'/ bflvn u/]sf] /l;b jf ef}r/
;+nUg u/]sf] 5, 5}g,
-6_ b/vf:t;fy ;DalGwt sfuhftx¿sf] Ps Ps k|lt k|ltlnlk ;+nUg 5, 5}g,
-7_ b/vf:tdf pDd]bjf/n] b:tvt tyf NofKr] ;xL5fk u/]sf] 5, 5}g,
-8_ Jofj;flos kl/ifb\df btf{ x'g'kg]{ kbsf] pDd]bjf/sf] xsdf ;DalGwt
Jofj;flos kl/ifb\df btf{ ePsf] jf btf{ gjLs/0f ul/Psf] 5, 5}g,
-0f_ ;dfj]zL tkm{sf] b/vf:t a'emfpg] pDd]bjf/n] tf]lsP adf]lhdsf] k|df0f k]z
u/]sf] 5, 5}g .
-@_ cfGtl/s k|ltof]lutfTds k/LIff / sfo{Ifdtfsf] d"NofÍgaf6 x'g] a9'jfsf] nflu
k|sflzt lj1fkg cg';f/ kg{ cfPsf b/vf:t kmf/dx¿ pk/ b]xfo adf]lhd ;d]t 5fglag
ug'{ kg]{5 M–
-s_ lj1fkg ePsf] kb;+u ;DalGwt ;]jf, ;d"x tyf pk;d"xsf] Ps tx d'lgsf]
kbdf tf]lsP adf]lhd ;]jf cjlw k"/f u/]sf] 5, 5}g / ;f] sf] k|df0f k]z
u/]sf] 5, 5}g,
-v_ b/vf:t kmf/ddf lglb{i6 ul/Psf] :yfgdf ;DalGwt sfof{no k|d'v÷ljefuLo
k|d'vaf6 /Ltk"j{s k|dfl0ft ePsf] 5, 5}g .
-#_ b/vf:t 5fglag ubf{ k]z u/]sf] k|df0fkq jf ljj/0f ;DaGwdf låljwf ePdf
To:tf] b/vf:t ;DaGwdf låljwf k/]sf] ljj/0f v'nfO{ låljwf k/]sf] ljifo;Fu ;DalGwt kbk"lt{
;ldlt ;dIf k]z ug'{ kg]{5 .
-$_ pkljlgod -#_ adf]lhd k]z ePsf] ljifosf ;DaGwdf cfjZostf cg';f/ ljz]if1
jf bIfsf] /fo lnO{ kbk"lt{ ;ldltn] cfjZos lg0f{o ug{ ;Sg]5 .
^v= b/vf:t :jLs[t ug]{ M -!_ b/vf:t 5fglag ubf{ /Lt k'u]sf] / ;"rgfdf plNnlvt cGo zt{x¿
k"/f ePsf] b]lvPdf kbk"lt{ ;ldltn] tf]s]sf] a}Ísf] clws[tn] To:tf] b/vf:tnfO{ :jLs[t ug'{
kg]{5 .
-@_ v'nf tyf cfGtl/s k|ltof]lutfTds k/LIffsf] xsdf b/vf:t :jLs[t eP kl5
pDd]bjf/nfO{ /f]n gDa/ sfod u/L k/LIffsf] k|j]z kq lbg' kg]{5 .
-#_ pDd]bjf/nfO{ lbOg] k/LIff k|j]zkqdf :jLs[t ug]{ sd{rf/Lsf] gfd, y/, kb v'nfO{
sfof{nosf] 5fk ;d]t nufpg' kg]{5 . pDd]bjf/sf] kmf]6f]df pDd]bjf/ / :jLs[t ug]{ sd{rf/Ln]
;d]t b:tvt ug'{ kg]{5 .
-$_ pDd]bjf/n] k]z u/]sf b/vf:tx¿ pk/ 5fglag ubf{ lj1fkg÷;"rgfdf plNnlvt
k|fjwfgx¿ k"/f ePsf] gb]lvPdf To:tf] b/vf:t c:jLs[t ug'{ kg]{5 . o;/L c:jLs[t ePsf]
hfgsf/L pDd]bjf/nfO{ lbg' kg]{5 .
-%_ Psk6s :jLs[t u/L k|j]zkq hf/L ePsf] b/vf:tdf kl5 s'g} s}lkmot b]lvPdf
To:tf] b/vf:t c:jLs[t u/L k|j]zkq /2 ug{ ;lsg]5 .
;qf}+ ;+zf]wg¢f/f yk .
14
^u= :jLs[t gfdfjnL tof/ ug'{kg]{ M -!_ ljlgod ^v= adf]lhd :jLs[t ePsf b/vf:t kmf/dx¿
Jojl:yt u/L /fVg'sf ;fy} qmd;+Vof, pDd]bjf/sf] gfd y/, cfdf÷afa'sf] gfd, afh]sf] gfd,
btf{ ldlt, b:t'/ a'emfpsf] /l;b gDa/, b/vf:t e/]sf] ;d"x cflb v'nfO{ nf]s ;]jf cfof]un]
lgwf{/0f u/]sf] 9fFrfdf :jLs[t gfdfjnL tof/ ug'{ kg]{5 .
-@_ pkljlgod -!_ adf]lhd tof/ ePsf] :jLs[t gfdfjnL k|To]s lj1fkgsf] nflu
b/vf:t kmf/fd lbg] Dofb ;dfKt ePkl5 ;"rgf kf6L tyf j]j;fO6df ;d]t k|sfzg u/L
v'nf tyf cfGtl/s k|ltof]lutf tkm{sf] lj1fkgsf] k|dfl0ft :jLs[t gfdfjnL ljB'tLo k|lt
;lxt lnlvt k/LIff ;~rfng ug]{ cfof]usf] ;DalGwt sfof{no jf cfof]udf ;d]t k7fpg'
kg]{5 .
-#_ a9'jf tkm{sf] b/vf:t kmf/fd :jLs[t gfdfjnL tof/ u/L kbk"lt{ ;ldltsf]
;lrjfnodf /fVg' kg]{5 .
-$_ o; ljlgodsf] k|of]hgsf] nflu pd]/sf] u0fgf ubf{ h'g kbsf] lgldQ b/vf:t
lbg] xf] ;f] b/vf:t lbg] clGtd ldltdf k'Ug] pd]/sf] cfwf/df u0fgf ul/g]5 .
^3= glthf k |sfzg M -!_ lnlvt k/LIffsf] glthf cfof]uaf6 k|sflzt x'g]5 . cfof]uaf6 k|sflzt
glthf k|fKt ePkl5 k|of]ufTds jf k|:t'tLs/0f x'g]df ;f] ;d]t ;dfj]z u/L glthf k|sfzg
ePsf] kGw| lbg kl5 / Ps dlxgfleq kg]{ u/L kbk"lt{ ;ldltn] ;ft lbg leq glthf ;lxtsf]
cGtjf{tf{ sfo{qmd k|sfzg ug]{5 .
-@_ lnlvt k/LIffaf6 cGtjf{tf{sf] nflu pDd]bjf/sf] 5gf}6 ubf{ pknAw eP;Dd l/Qm
kb ;+Vof ! eP #, @ b]lv $ ;Dd eP bf]Aj/ / % jf ;f] eGbf dfly hlt;'s} kb;+Vof eP
klg 8]9L ;+Vofdf pDd]bjf/sf] gfd of]Uotf qmdfg';f/ ;dfj]z ug'{kg]{5 . ;+Vof lgwf{/0f ubf{
ck"0ff{ÍnfO{ k'/f Ps dfGg' kg]{5 .
-#_ pkljlgod -@_ adf]lhdsf] ;+Vof lgwf{/0f ubf{ v'nf k|ltof]lutfsf nflu v'nf tyf
;dfj]zL ;d"xdf Pp6} pDd]bjf/sf] gfd bf]xl/g uPsf] cj:yfdf bf]xf]/f] k/]hltsf] ;+Vof yk
u/L ;dfj]zL tkm{sf] cGtjf{tf{sf nflu gfdfjnL k|sflzt ug'{kg]{5 . o;/L 5gf}6 ubf{ clGtd
pDd]bjf/n] k|fKt u/]sf] s'n k|fKtfÍ a/fa/ cª\s k|fKt ug]{ PseGbf a9L pDd]bjf/ ePdf
To:tf] a/fa/ cÍ k|fKt ug]{ ;a} pDd]bjf/nfO{ ;dfj]z ug'{ kg]{5 .
-$_ pkljlgod -@_ adf]lhd cGtjf{tf{sf nflu pDd]bjf/ 5gf}6 ubf{ pDd]bjf/n]
lnlvt k/LIffsf] k|To]s kqdf sDtLdf rfnL; k|ltzt cÍ k|fKt u/]sf] x'g'kg]{5 .
-%_ pkljlgod -@_ adf]lhd cGtjf{tf{sf nflu pDd]bjf/ 5gf}6 ubf{ clGtd
pDd]bjf/sf] lnlvt k/LIffsf] s"n k|fKtfÍ a/fa/ ePdf To:tf a/fa/ k|fKtfÍ x'g] cGo ;a}
pDd]bjf/nfO{ klg cGtjf{tf{sf] nflu 5gf}6 ug'{kg]{5 .
-^_ lnlvt k/LIffsf] glthf k|sfzg ubf{ s'g} ;dfj]zL ;d"xsf nflu lgwf{/0f ul/Psf
kb k"lt{ gx'g] ePdf To:tf] kb csf]{ aif{ x'g] lj1fkgdf ;dfj]z u'g{ kg]{5 / To;/L lj1fkg
ubf{ klg pko'Qm pDd]bjf/ pknAw x'g g;s]df pQm kb csf]{ jif{ v'nf k|ltof]lutf4f/f x'g]
kbdf ;dfj]z ug{' kg]{5 .
-&_ v'nf / cfGtl/s k|ltof]lutfsf] lnlvt k/LIffsf] glthf k|sflzt eP kl5 ;f]
glthfdf lrQ ga'emL k'gof]{u u/fpg rfxg] k/LIffyL{n] a}Ín] glthf k|sflzt u/]sf] ldltn]
;ft lbg leq cfof]un] tf]s]sf] b:t'/ ;lxt a}Í dfkm{t cfof]udf lgj]bg lbg' kg]{5 .
;qf}+ ;+zf]wg¢f/f yk .
15
^ª= k |of ]ufTds k/LIff / cGtjf{tf{ ;DaGwL Aoj:yf M -!_ lnlvt k/LIff x'g]df lnlvt k/LIffaf6
5gf}6 ePsf pDd]bjf/nfO{ dfq cGtjf{tf{df ;dfj]z u/fO{g] 5 . lnlvt k/LIff tyf k|of]ufTds
k/LIff jf k|:t'tLs/0f ;d]t x'g]df lnlvt k/LIffaf6 5gf}6 x'g] pDd]bjf/nfO{ dfq k|of]ufTds
k/LIffdf jf k|:t'tLs/0f k/LIffdf ;dfj]z u/fOg]5 .
-@_ k|of]ufTds k/LIffdf cg'kl:yt x'g] jf plQ0f{ gePsf pDd]bjf/nfO{ cGtjf{tf{df
;dfj]z u/fO{g] 5}g .
-#_ k"lt{ x'g] kb;Fu k|ToIf ;DalGwt Pshgf lj1 / kbk"lt{ ;ldltsf afFsL ;b:o
/xg] u/L cGtjf{tf{ ;ldlt u7g x'g]5 . k"lt{ x'g] kbeGbf tNnf] txsf] JolQm cGtjf{tf{ ;ldltdf
/xg] 5}g .
-$_ cGtjf{tf{ k|of]hgsf] nflu cfof]un] cfjZostf cg';f/ 5'§} k|ltlglw v6fpg
;Sg]5 .
-%_ pkljlgod -#_ adf]lhd lj1 dgf]gog ubf{ kbk"lt{ ;ldltsf] cWoIfn] cGtjf{tf{sf]
a9Ldf Ps lbg cl3 dfq uf]Ko ?kdf dgf]gog ug'{ kg]{5 .
-^_ cGtjf{tf{df efu lng] s'g} pDd]bjf/;Fu cGtjf{tf{ ;ldltsf] cWoIf jf ;b:osf]
gftf kg]{ ePdf cGtjf{tf{ ;ldltdf ;+nUg x'g] To:tf cWoIf jf ;b:on] pQm lj1fkgsf]
cGtjf{tf{df a:g x'Fb}g . ;f] gftfleq k/]sf] s'/f glthf k|sfzg x'g' eGbf cl3 k|dfl0ft ePdf
;f] cGtjf{tf{stf{n] k|bfg u/]sf] c+s u0fgf ul/g] 5}g .
-&_ cGtjf{tf{df k"0ff{Ísf] ;Q/L k|ltzteGbf a9L jf rfnL; k|ltzteGbf 36L cÍ
lbg' k/]df ;f]sf] sf/0f v'nfpg' kg]{5 . o;/L sf/0f gv'nfO{ clwstd eGbf a9L jf Go"gtd
eGbf 36L cÍ lbPsf]df a9Ldf ;Q/L k|ltzt / 36Ldf rfnL; k|ltzt cÍ lbPsf] dfgL u0fgf
ul/g]5 .
-*_ cGtjf{tf{ ;ldltsf] s'g} ;b:on] sf/0f v'nfO{ s'g} pDd]bjf/nfO{ pkljlgod -&_
adf]lhd ;Q/L k|ltzt eGbf a9L jf rfnL; k|ltzt eGbf sd cÍ k|bfg u/]sf] cj:yfdf
klg cGtjf{tf{ ;ldltsf krf; k|ltzt eGbf a9L ;b:on] To;/L sf/0f v'nfO{ cÍ k|bfg
u/]sf] cj:yfdf dfq dfGo x'g]5 . cGoyf a9Ldf ;Q/L k|ltzt / 36Ldf rfnL; k|ltzt g}
cÍ dfgL u0fgf ul/g]5 .
-(_ cGtjf{tf{sf nflu k|of]u x'g] kmf/fd cg';"rL–!3 adf]lhd x'g]5 .
^r= cGtjf{tf{ lnFbf Wofg lbg'kg]{ s'/fx¿ M cGtjf{tf{ ;ldltsf cWoIf, lj1 / ;b:on] cGtjf{tf{sf
;DaGwdf b]xfosf] s'/fdf Wofg lbg' kg]{5 M–
-s_ k|Zg s;af6 ;'? u/L s;af6 cGTo ug]{, pDd]bjf/sf] ;do s] slt lng] /
d"Nof+sg s;/L ug]{ af/] cGtjf{tf{ ;ldltsf] cWoIfaf6 ;a} ;b:odf k|i6 ug]{,
-v_ cGtjf{tf{ lbg] JolQmsf] pko'Qmtf jf cg'ko'Qmtfaf/] cGtjf{tf{ k"j{,
cGtjf{tf{qmd jf cGtjf{tf{ kZrft\ Ps cfk;df rrf{ gug]{,
-u_ pDd]bjf/ cGtjf{tf{ sIfdf k|j]z u/]kl5 lghsf] eo, tgfj cflbnfO{ ;fdfGo
l:yltdf Nofpg cGtjf{tf{ ;ldltsf cWoIfaf6 lrghfgsf ;fy;fy} ;xh
jftfj/0fsf ljifodf k|Zgx¿ s]lGb|t ug]{,
-3_ cGtjf{tf{ ;ldltsf cWoIfn] pDd]bjf/nfO{ k|f/Dedf k|j]zfTds k|Zg ;f]Wg] /
To;kl5 kfn}kfnf] cGo ;b:ox¿n] ljifo k|j]z ug]{,
;qf}+ ;+zf]wg¢f/f yk .
16
-ª_ cGtjf{tf{ lnOg] kbsf] ;a} pDd]bjf/x¿nfO{ ;f]lwg] k|Zgsf] :t/ ;dfg ug]{,
-r_ cGtjf{tf{ ;ldltsf s'g} Ps ;b:on] k|Zg ;f]Wbf To;sf] hjfkmaf/] cGo
;b:on] ;d]t Wofg lbP/ ;'Gg],
-5_ cGtjf{tf{ ;ldltsf cWoIfn] cGtjf{tf{ sfo{Qmdsf] ;du| d"NofÍg u/L
cfjZos ePdf k|lqmof ;DaGwdf ;'emfj ug]{,
-h_ cGtjf{tf{df k"0f{tM df}lns, j:t'ut k|Zg u/L k"jf{u|x/lxt tj/n] d"Nof+sg
ug]{,
-em_cGtjf{tf{ cjlwe/ ;a} ;+nUg ;b:ox¿sf] Wofg cGtjf{tf{d} s]lGb|t ug]{,
cGtjf{tf{ cjlwe/ cGtjf{tf{stf{n] klqsf jf k':ts k9\g] h:tf s'g}
c;fGble{s sfo{ gug]{,
-`_ cGtjf{tf{df eP u/]sf kIfx¿af/] cGtjf{tf{ kZrft\ klg rrf{, kl/rrf{ gug]{,
/
-6_ cGtjf{tf{ ;ldltsf cWoIfn] cGtjf{tf{ ;ldltsf cGo ;b:ox¿sf] ;xdltdf
pDd]bjf/nfO{ wGojfb lbO{ cGtjf{tf{ ;lsPsf] ;+s]t ug]{ .
^5= clu|d jf 5 '6 cGtjf{tf{ lng ;lsg] M -!_ lnlvt jf k|of]ufTds k/LIffsf] k|sflzt glthfdf
;dfj]z ePsf] s'g} pDd]bjf/n] dgfl;j sf/0f hgfO{ cGtjf{tf{sf] nflu tf]lsPsf] ldlteGbf
cufl8 g} cGtjf{tf{ lnO{ lbg ;f]sf] sf/0f pNn]v u/L a}Ídf lgj]bg lbPdf / lgj]bgsf] Joxf]/f
dgfl;j b]lvPdf kbk"lt{ ;ldltn] To:tf] JolQmsf] nflu clu|d cGtjf{tf{ lng] Joj:yf ug{
;Sg]5 .
-@_ s'g} pDd]bjf/n] b]xfosf] cj:yf k/L cGtjf{tf{sf] nflu a}+Íaf6 lgwf{/0f ePsf]
ldlt / ;dodf pkl:yt x'g g;s]df ;f]sf] k|df0f ;lxt cGtjf{tf{sf nflu tf]lsPsf] ldltn]
lsl/of a:g' k/]sf] xsdf kGw| lbg / cGo cj:yfsf] xsdf ;ft lbgleq a}Ídf lgj]bg lbPdf
kbk"lTf{ ;ldltn] lgj]bgsf] Joxf]/f dgfl;j b]v]df 5'6 cGtjf{tf{ lng] Joj:yf ug{ ;Sg]5 M–
-s_ sfa' aflx/sf] kl/l:ylt k/]df,
-v_ a}Ísf] jf ;/sf/L sfdsf] sf/0faf6 pkl:yt x'g g;s]df,
-u_ lsl/of a:g' k/]df,
-3_ ;'Ts]/L ePdf,
-ª_ cGtjf{tf{df pkl:yt x'g g;Sg] u/L cfsl:ds la/fdL ePdf .
-#_ pkljlgod -!_ / -@_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg k|of]ufTds k/LIff
jf cGtjf{tf{ k"j{sf cGo k/LIffdf cg'kl:yt /x]sf] pDd]bjf/nfO{ cGtjf{tf{df
;dfj]z u/fOg] 5}g
-$_clu|d tyf 5'6 cGtjf{tf{df ;dfj]z x'g] pDd]bjf/n] a}Ín] lgwf{/0f u/]
adf]lhdsf] b:t'/ a'emfpg' kg]{5 .
-%_ cGtjf{tf{ x'g] lbg a}Ín] v6fPsf] sd{rf/Ln] pDd]bjf/af6 k]z ePsf] k|dfl0ft
sfuhftsf] ;Ssn k|lt;Fu le8fpg] / k|j]zkq hfFr u/L xflh/ ;d]t u/fpg'
kg]{5 .
;qf}+ ;+zf]wg¢f/f yk .
17
-^_ a}Ísf] ;]jfdf k|j]z kfpg] p2]Zon] z}lIfs of]Uotf, pd]/, gful/stf, cg'ej
cflb 9fF6]sf] kfOPdf To:tf] pDd]bjf/nfO{ cGtjf{tf{df ;dfj]z u/fOg] 5}g /
lghsf] b/vf:t /2 ul/g]5 .
^h= of]Uotfqmd tyf l;kmfl/z M -!_ k/LIffsf] ;Dk"0f{ k|lqmof ;dfKt ePsf] ;ft lbgleq / s'g}
pDd]bjf/ cGtjf{tf{df cg'kl:yt ePdf k/LIffsf] ;Dk"0f{ k|lqmof ;dfKt ePsf] kGw| lbg kl5
;ft lbgleq b]xfodf plNnlvt cÍ hf]8L kbk"lt{ ;ldltn] clGtd glthf k|sfzgsf nflu
of]Uotfqmd ;"rL tof/ ug'{ kg]{5 M–
-s_ lnlvt k/LIffsf] s"n k|fKtfÍ,
-v_ k|of]ufTds tyf ;f] afx]s cGo k/LIff x'g]df To:tf k/LIffdf k|fKt u/]sf] cÍ,
/
-u_ cGtjf{tf{sf] cf}ift cÍ .
-@_ of]Uotfqmd ;"rL tof/ ug{sf] nflu pDd]bjf/n] k|fKt u/]sf] cÍ tflnsfsf]
l;naGbL vfd vf]Nbf ;f]sf] d'r'Nsf u/L ldlt / ;do ;d]t pNn]v u/L kbk"lt{ ;ldltsf
;b:ox?sf] /f]xj/df dfq vf]Ng' kg]{5 .
-#_ pkljlgod -!_ adf]lhd of]Uotfqmdsf] ;"rL tof/ ubf{ pDd]bjf/x¿sf] s"n
k|fKtfÍ a/fa/ ePdf b]xfosf cfwf/df of]Uotfqmd sfod ug'{ kg]{5 M–
-s_ lnlvt k/LIff x'g]df lnlvt k/LIffsf] k|fKtfÍsf cfwf/df,
-v_ lnlvt k/LIff / k|of]ufTds k/LIff x'g]df v08 -s_ adf]lhd of]Uotfqmd
g5'l§Pdf k|of]ufTds k/LIffsf] k|fKtfÍsf cfwf/df,
-u_ v08 -v_ adf]lhd klg pDd]bjf/sf] of]Uotfqmd g5'l§Pdf cGtjf{tf{sf]
k|fKtfÍsf cfwf/df,
-3_ v08 -u_ adf]lhd klg pDd]bjf/sf] of]Uotfqmd g5'l§Pdf ;DjlGwt kbsf]
;]jf k|j]zsf] nflu tf]lsPsf] Go"gtd z}lIfs of]Uotfsf] k|fKtfÍsf] k|ltztsf]
cfwf/df,
-ª_ v08 -3_ adf]lhd klg pDd]bjf/x¿sf] of]Uotfqmd g5'l§Pdf lj1fkg ul/Psf]
kbeGbf Ps tx d'lgsf] kbdf axfn /x]sf] Joxf]/f b/vf:t kmf/ddf pNn]v
u/]sf] eP To:tf] kbsf] h]i7tfsf cfwf/df,
-r_ v08 -ª_ adf]lhd klg pDd]bjf/x¿sf] of]Uotfqmd g5'l§Pdf pd]/sf]
Ho]i7tfsf cfwf/df .
-$_ of]Uotfqmdsf] ;"rL k|sfzg ubf{ klxnf] lj1fkg / lj1fkg leqsf] ;dfj]zL
;d"xsf] qmdfg';f/ of]Uotfqmd ;"rL klxn] k|sfzg ug'{ kg]{5 .
t/, klxn] k|sflzt lj1fkg jf lj1fkg leqsf] ;dfj]zL ;d"xsf] qmdfg';f/sf] cË k"/f
eO;s]sf] /x]g5 eg] qmdzM ;f] qmd kl5sf] cË k'u]sf lj1fkgx¿ jf lj1fkg leqsf]
;dfj]zL ;d"xsf] qmdfg';f/sf] of]Uotfqmd ;"rL k|sfzg ug{ afwf kg]{5}g .
-%_ pkljlgod -$_ sf] k|ltjGwfTds jfSof+zdf h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtfklg s'g}
pDd]bjf/ ;dfg txsf Ps eGbf a9L lj1fkgdf lnlvt k/LIffaf6 pQL0f{ ePsf]df kl5Nnf]
qmddf /x]sf] lj1fkgsf] cË k"/f ePtfklg klxn] cGtjf{tf{ ;DkGg ePsf] lj1fkgsf]
of]Uotfqmd k|sflzt geP;Dd To:tf] lj1fkgsf] of]Uotfqmd k|sfzg ul/g] 5}g .
;qf}+ ;+zf]wg¢f/f yk .
18
-^_ pkljlgod -$_ adf]lhd of]Uotfqmdsf] ;"rL k|sfzg ubf{ Pp6} k/LIffsf]
dfWodaf6 l;kmfl/; x'g] v'nf tyf ;dfj]zL ;d"xsf pDd]bjf/n] k|fKt u/]sf] s"n c+ssf]
cfwf/df Psd'i6 of]Uotfqmd ;"rL ;d]t tof/ u/L k|sfzg ug'{ kg]{5 .
-&_ clGtd glthf k|sfzg ubf{ ;dfg:t/sf] PseGbf a9L kbsf] k/LIffdf pQL0f{ x'g]
pDd]bjf/nfO{ bf]xf]/f] gkg]{ u/L klxn] glthf k|sfzg x'g] Ps kbdf dfq ;dfj]z ul/g]5 .
^em k|tLIff ; "rL M lgo'lQmsf nflu of]Uotfqmd k|sfzg ubf{ l/Qm kbsf] cg'kftdf oyf;+ej kRrL;
k|ltzt jf sDtLdf b'O{ hgf;Dd pDd]bjf/sf] gfd of]Uotfqmdfg';f/ a}slNks pDd]bjf/sf]
?kdf k|tLIff ;"rLdf ;dfj]z u/L k|sfzg ug'{kg]{5 . o:tf] ;"lrsf] Dofb ;"rgf k|sflzt
ePsf] ldltn] Ps aif{;Dd dfq /xg]5 .
t/, kbk"lt{ ;ldltn] cfjZos 7fg]df cGtjf{tf{df ;lDdlnt ePsf yk s]lx jf ;a}
pDd]bjf/nfO{ k|tLIff ;"rLdf /fVg ;Sg]5 .
^`= uf]Ko /xg] M a}Ísf] kbk"lt{sf nflu lnO{{Psf] k/LIff;Fu ;DjlGwt ;a} clen]v uf]Ko /xg]5 .
&= lgo'lQm M -!_ a}Ísf] ;]jfsf] l/Qm kbdf v'nf jf cfGtl/s k|ltof]lutfåf/f lgo'lQmsf nflu
l;kmfl/; ePsf] JolQmnfO{ l;kmfl/; ePsf] ldltn] kGw| lbg leq lgo'lQm lbg] clwsf/Ln]
lgo'lQmkq lbO{ ;Sg' kg]{5 .
-@_ lgo'lQmsf nflu l;kmfl/;sf] ;"rgf k|sflzt ePsf] ldltn] PSsfO{; lbg ;Dd
klg pDd]bjf/n] lgo'lQmkq lng gcfPdf jf lgo'lQmkq lnO{ kGw| lbg leq sfof{nodf s'g}
;Dks{ g/fvL jf ;Dks{ /fvL xflh/ gePdf lgo'lQmkq lng cfpg' jf xflh/ x'g hfg' egL
kGw| lbgsf] Dofb lbO{ s'g} /fli6«o:t/sf] klqsfdf / a}Ísf] j]e ;fO{6 / ;"rgfkf6Ldf ;"rgf
k|sfzg ug'{ kg]{5 .
-#_ pkljlgod -@_ adf]lhd hf/L ePsf] ;"rgfsf] Dofb leq lgo'lQm lng gcfPdf jf
xflh/ x'g guPdf To:tf pDd]bjf/sf] gfd of]Uotfqmd ;"rLaf6 x6fO{ lghsf] ;§f ljlgod
^em adf]lhdsf] k|ltIff;"rLdf /x]sf j}slNks pDd]jf/nfO{ of]Uotfqmdsf] k|fyldstfsf]
cfwf/df lgo'lQm lbg' kg{]5 .
-$_ lgo'lQmsf nflu l;kmfl/; ul/Psf pDd]bjf/n] lgo'lQm glnPsf] jf lgo'lQm lnO{
/flhgfdf lbPsf] jf cGo s'g} sf/0fn] Ps aif{ leq To:tf] kb l/Qm x'g cfPdf To;/L l/Qm
ePsf] kbdf a}slNks pDd]bjf/sf] ;"rLdf /x]sf pDd]bjf/af6 of]Uotfqmdsf] k|fyldstfsf
cfwf/df lgo'lQm lbg' kg]{5 .
-%_ a}Ísf] ;]jfsf] l/Qm kbdf kbk"lt{ ;ldltsf] l;kmfl/;df b]xfosf kbflwsf/Ln]
lgo'lQm lbg' kg]{5 M–
-s_ clws[t:t/ tx–!) / tx–!! sf kbdf k|d'v sfo{sf/L clws[tn] .
-v_;xfos :t/ / clws[t:t/ tx–^ b]lv tx–( ;Ddsf kbdf
pkdxfk|aGwsn] .
-u_ v08 -s_ / -v_ afx]ssf kbdf hgzlQm Aoj:yfkg ljefusf ljefuLo
k|d'vn] .
*= s/f/df lgo'lQm M -!_ k|d'v sfo{sf/L clws[t jf lghn] clVtof/ lbPsf] clwsf/Ln] b]xfosf
kbdf dfq al9df Ps aif{sf nflu s/f/ ;]jfdf lgo'Qmug{ ;Sg]5 M–
;qf}+ ;+zf]wg¢f/f ;+zf]lwt . ;qf}+ ;+zf]wg¢f/f yk .
19
-s_ s'g} laz]if ;]jf jf sfdsf nflu ;ldltn] s/f/ ;]jfdf lgo'lQm lbO{ sfdsfh
u/fpg] egL tf]sL l;h{gf u/]sf] ljz]if kbdf .
-v_ ;ldltaf6 :jLs[t b/aGbLsf l/Qm kbx?dWo] ;jf/L rfns, dfnL, ;xof]uL
sd{rf/L, rf}lsbf/, k|];Dofg, 6]lnkmf]g dd{t ;Def/stf{, O{n]lS6«l;og, KnDj/,
x]Nk/ -;jf/L ;xfos_ h:tf ;xof]uL kbx?df .
-u_ a}+ssf] ;|f]t afx]s cGo ;|f]taf6 vr{ Joxf]l/g] u/L lgo'lQm x'g] ;]jfdf
-3_ v08 -s_, -v_ / -u_ afx]ssf a}Ísf cGo :yfoL kbx?df kbk"lt{sf nflu
dfu eO{ ;s]sf] t/ kbk"lt{ x'g ;do nfUg] ePdf a}Ísf] cfjZostf cg';f/
:yfoL kbk"lt{ eO{ cfPdf :jtM s/f/ eË x'g] u/L To:tf kbdf .
-@_ s/f/ ;]jfdf lgo'lQm ubf{ k|lt:kwf{ u/fO{ 5gf]6 ePsf ;DjlGwt JolQm, ;d"x,
;+:yf jf clws[t k|ltlglw;F+u zt{x? tf]ls ;Demf}tf ug'{kg]{ 5 .
-#_ s/f/ ;]jfdf lgo'lQm x'g] sd{rf/Lsf] kfl/>lds / ;'ljwf k|rlnt sfg"gsf] cwLgdf
/xL s/f/ ;Demf}tfdf pNn]v eP adf]lhd x'g]5 .
-$_ lab]zL gful/snfO{ s/f/ ;]jfdf lgo'lQm lbO{ sfdsfh u/fpg' k/]df g]kfn ;/sf/
/ g]kfn /fi6« a}+ssf] :jLs[lt lng' kg]{5 .
-%_ ;xfos :t/ tx $ sf n]vkfn jf ;f] ;/x kbdf tTsfn s/f/df lng' kg]{ ePdf
;f] l/Qm kbx? PsLg u/L kbk"lt{ ;ldltn] :yfoL kbk"lt{sf nflu k|ltzt lgwf{/0f u/L
;xdltsf nflu cfof]udf k7fO{ ;s]sf] cj:yfdf :yfoL kbk"lt{ gx'~h]nsf nflu h'g lhNnfsf]
sfof{nox?df b/jGbL vfnL 5 ;f]xL lhNnf :t/Lo sfof{nojf6 ;"rgf k|sflzt u/L tf]lsPsf]
k|lt:kwf{sf cfwf/df 5gf]6 u/L s/f/ ;]jfdf lgo'lQm ul/g] 5 .
-^_ pkljlgod -%_ adf]lhd s/f/ ;]jfdf lng] k|of]hgsf] nflu k|s[of tf]sL k|d'v
sfo{sf/L clws[tn] lhNnf :t/Lo kbk"tL{ pk;ldlt jgfpg ;Sg] 5 .
-&_ pkljlgod -%_ / -^_ adf]lhd s/f/ ;]jfdf lgo'lQm ubf{ sDKo'6/ ;DaGwL 1fg
ePsf] :yfgLo JolQmnfO{ k|fyldstf lbg] u/L k|lt:kwf{sf] ljlw lgwf{/0f ug{ ;lsg] 5 . t/,
a}+snfO{ cfjZos kg]{ of]Uotf ePsf JolQm ;f] lhNnfdf pknAw x'g g;Sg] cj:yf ePdf
l5d]sL lhNnf jf ;f] If]q leqsf lhNnfx?sf JolQmnfO{ k|fyldstf lbg] u/L s/f/ ;]jfdf
lng] ljlw lgwf{/0f ug{ ;lsg] 5 .
-*_ pkljlgod -%_, -^_ / -&_ adf]lhd s/f/ ;]jfdf lnPsf] kbsf] sd{rf/Lsf] ;?jf
x'g ;Sg] 5}g .
(= k/LIf0fsfn M -!_ a}Ísf] ;]jfsf] kbdf gofF :yfoL lgo'lQmubf{ ;j} txdf k'?if sd{rf/Lsf] nflu
Ps jif{ / dlxnf sd{rf/Lsf] nflu 5 dlxgfsf] k/LIf0fsfndf /xg] u/L lgo'lQm ug'{ k5{ .
k/LIf0fsfndf lghsf] sfo{ ;Dkfbg ;Gtf]ifhgs gePdf clVtof/jfnfn] lghsf] lgo'lQm jb/
ug{ ;Sg]5 . o;/L lgo'lQm jb/ ubf{ cfjZos 5fgljg u/L :ki6 ?kdf cfwf/ sf/0f v'nfO{
;kmfO{sf] df}sf lbO{ krf{ v8f u/L ug'{ kg]{5 .
-@_ pkljlgod -!_ adf]lhd kl/If0fsfndf /x]sf sd{rf/Lsf] sfo{ ;Dkfbg ;DaGwL
ljj/0f cg';"rL–@ df pNn]v eP adf]lhd x'g]5 .
-#_ pkljlgod -!_ adf]lhd lgo'lQm ab/ gul/Psf sd{rf/Lsf] lgo'lQm kl/If0fsfn
;dfKt ePkl5 :jtM ;b/ ePsf] dflgg] 5 . Psk6s a}Ísf] ;]jfdf k/LIf0f sfn e'Qmfg u/L
;qf}+ ;+zf]wg¢f/f ;+zf]lwt .
20
;s]sf sd{rf/LnfO{ v'Nff k|ltof]lutfaf6 dflyNnf] txdf lgo'lQm ePsf] cj:yfdf k'gM
k/LIf0fsfndf /flvg] 5}g .
!)= :yfoL lgo'lQm M k/LIf0fsfn ;dfKt ePkl5 jf ljlgod ( sf] pk–ljlgod -#_ adf]lhd
l;kmfl/z ePsf sd{rf/Ln] :yfoL lgo'lQm kfpg]5 .
!!= sd{rf/Lsf] sfd ;DaGwL / ]s8{ /flvg] M a}+ssf] sd{rf/Lsf] sfd ;DaGwL /]s8{ cg';"rL– #
adf]lhd /flvg]5 .
!@= kb:yfkg M -!_ z'? lgo'lQm ubf{ / a9'jf eO{ kb:yfkgf ubf{ l/Qm b/jGbLdf dfq ul/g]5 .
-@_ v'Nnf k|ltof]lutf tyf cfGtl/s k|ltof]lutfaf6 a9'jf ePsf pDd]bjf/nfO{
l;kmfl/;sf] of]Uotfqmd / lghn] /f]h]sf] k|fyldstf qmdsf] cfwf/df kb:yfkgf ul/g]5 .
sfo{Ifdtfsf] d"NofÍgaf6 a9'jf ePsf pDd]bjf/nfO{ of]Uotfqmd / b]xfosf laifo ;d]tnfO{
b[li6ut u/L kb:yfkg ul/g]5 M–
-s_ z}lIfs of]Uotf Pj+ tfnLd,
-v_ k"j{ cg'ej,
-u_ laz]if1tf .
!#= :yfoL lgo'lQm ul/+bf lg/f]lutfsf] k |df0f kq k ]z ug'{kg]{ M :yfoL lgo'lQmsf] nflu k/LIf0fsfndf
lgo'lQm kfpg] sd{rf/Ln] cg';"rL– $ df n]lvP adf]lhd a}+sn] tf]s]sf] lrlsT;saf6
lg/f]lutfsf] k|df0fkq k]z ug'{ kg]{5 . t/ lalgod ( sf] pk–ljlgod -#_ adf]lhd :yfoL
lgo'lQm ePsf sd{rf/LnfO{ k'gM cfjZos kg]{ 5}g .
!$= a9 'jfsf] nflu pDd]bjf/ x'g cfjZos kg]{ ; ]jf cjlw / of]Uotf M -!_ sfo{Ifdtf d"NofÍg /
cfGtl/s k|ltof]lutfjf6 x'g] a9'jfsf] nflu pDd]bjf/ x'g lj1fkg k|sfzg ePsf] cl3Nnf]
cfly{s aif{sf] cfiff9 d;fGt ;Dddf a9'jf x'g] kb eGbf Pstx d'lgsf] kbdf b]xfo jdf]lhdsf]
;]jf cjlw k'u]sf] x'g'kg]{5 M–
-s_ clws[t:t/sf] kbdf a9'jf x'g rf/ jif{ :yfoL ;]jf cjlw k"/f u/]sf] .
-v_ ;xfos:t/sf] kbdf a9'jf x'g tLg jif{ :yfoL ;]jf cjlw k"/f u/]sf] .
-@_ a9'jf x'g] kbeGbf Pstx d'lgsf] kbsf] nflu v'nf k|ltof]lutfsf] nflu tf]lsPsf]
cfaZos Go"gtd z}lIfs of]Uotf / pkljlgod -!_ jdf]lhdsf] ;]jf cjlw k'Ug] sd{rf/L
;DjlGwt ;]jfsf] Ps tx dflysf] kbdf sfo{Ifdtfsf] d"NofÍgåf/f x'g] a9'jf / cfGtl/s
k|ltof]lutfdf ;DefJo pDd]bjf/ x'g kfpg]5 . cfGtl/s k|ltof]lutfdf efu lnFbf ;DalGwt
;]jf leqsf Ps txd'lgsf tf]lsPsf] of]Uotf ePsf ;j} sd{rf/L pDd]bjf/ x'g ;Sg]5g\ .
sDtLdf ;DalGwt ljifodf :gfts jf ;f] ;/xsf] of]Uotf geO{ s'g} klg sd{rf/L a}Ísf]
;]jfsf] ;ftf} txdf a9'jf x'g ;Sg] 5}g .
!$s=a9'jfsf] nflu pDd]bjf/ x'g g;Sg] M b]xfosf] cj:yfdf sd{rf/L a9'jfsf] nflu pDd]bjf/ x'g
kfpg] 5}g M–
-s_ gl;xt kfPsf]df gl;xt kfPsf] ldltn] Ps jif{;Dd,
-v_ lgnDag ePsf]df lgnDag cjlwe/,
-u_ a9'jf /f]Ssf ePsf]df /f]Ssf ePsf] cjlwe/,
-3_ tna j[l4 -u|]8_ /f]Ssf ePsf]df ;f] cjlwe/
;qf}+ ;+zf]wg¢f/f ;+zf]lwt . ;qf}+ ;+zf]wg¢f/f yk .
21
-ª_ kmf}hbf/L cleof]udf k"k{Ifsf nflu y'gfdf /x]sf] ePdf ;f] cjlwe/,
-r_ tf]lsPsf] cjlwleq a9'jfsf] nflu cfj]bg kmf/fd ge/]df .
!$v=a9'jfsf] ;"rgf / b/vf:t M -!_ a}Ísf] l/Qm kbdf a9'jf ubf{ kbk"lt{ ;ldltn] k|ltzt lgwf{/0f
u/L 5'6\ofPsf] kbdf sfo{Ifdtfsf] d"NofÍgsf cfwf/df a9'jf ug{ s'g} /fli6«o:t/sf] b}lgs
klqsfdf tL; lbgsf] Dofb lbO{ ;"rgf k|sfzg ug'{kg]{5 . To:tf] ;"rgf a}Ísf] j]e ;fO{6 /
a}Ísf] sfof{nosf] ;"rgf kfl6df ;d]t 6fF; ug'{ kg]{5 .
-@_ pkljlgod -!_ adf]lhd k|sflzt ;"rgfsf] Dofb leq ;DalGwt pDd]bjf/n] kbk"lt{
;ldltn] a9'jfsf] ;"rgfdf pNn]v u/]sf] a}Ísf] sfof{nodf a9'jfsf nflu cg';"rL–%s
adf]lhdsf] b/vf:t kmf/d e/L a9'jfsf nflu cfjZos cfwf/ k"/f u/]sf k|df0fkq Pj+ z}lIfs
of]Uotfsf k|df0fkqx?sf k|ltlnlk ;fy /fvL b/vf:t k]z ug'{ kg]{5 .
-#_ pkljlgod -@_ adf]lhd kmf/d ge/]sf] sd{rf/LnfO{ a9'jf k|lqmofdf ;fd]n u/fOg]
5}g / lghn] a9'jfsf] lg0f{o lj?4 ph"/ ug{ kfpg] 5}g .
!$u= a9 'jfsf] k |s[of g/f]lsg] M -!_ s'g} klg sd{rf/LnfO{ ljefuLo sf/afxLsf nflu k|s[of z'?
ePsf] sf/0fn] dfq a9'jfsf] sf/afxLdf ;+nUg x'gaf6 /f]lsg] 5}g .
-@_ a9'jfsf] l;kmfl/;df k/]sf sd{rf/Lx?sf] l;kmfl/; kl5 ljefuLo sf/afxLsf nflu
k|s[of z'? ePsf] /x]5 eg] ljefuLo sf/afxLsf] clGtd 6'Ëf] nfu]kl5 ljefuLo sf/jfxLdf
tnj j[l4 -u|]8_ /f]Ssfsf] ;hfo kfPsf] jf a9'jf /f]Ssfsf] ;hfo kfPsf]df ;f] ;hfo e'Qmfg
ePkl5 / gl;xt kfPsf] cj:yfdf gl;xt kfPsf] ldltn] Ps aif{ kl5 nfu" x'g] u/L a9'jf
ePsf] kbdf lgo'lQm lbO{g]5 . ;r]t u/fOPsf] cj:yfdf a9'jf lgo'lQm /f]lsg] 5}g .
!%= clws[t tx !! sf] kbdf a9 'jf M -!_ clws[t tx !! sf] kbdf a9'jf ug{sf nflu b]xfosf]
tLg ;b:oLo a9'jf l;kmfl/; ;ldlt /xg]5 M–
-s_ ;~rfns ;ldltn] tf]s]sf ;ldltsf Ps hgf ;b:o ;+of]hs
-v_ ;~rfns ;ldltn] tf]s]sf ;ldltsf Ps hgf ;b:o ;b:o
-u_ k|d'v sfo{sf/L clws[t ;b:o
-@_ pkljlgod -!_ adf]lhdsf] ;ldltn] clws[t bzf} txsf] kbdf rf/ aif{ ;]jf
cjlw k"/f u/]sf ljlgod !^ adf]lhdsf ;j} cfwf/x?df ;j} eGbf al9 cÍ k|fKt ug]{
pDd]bjf/nfO{ clws[t P3f/f}+ txsf] kbdf a9'jfsf nflu l;kmfl/; ug{]5 .
-#_ ;ldltsf] :jLs[lt lnO{ pkljlgod -@_ adf]lhd a9'jfsf nflu l;kmfl/; ul/Psf
pDd]bjf/nfO{ k|d'v sfo{sf/L clws[tn] lgo'lQm lbg]5 .
!%s= ===vf/]h .
!^= sfo{ Ifdtfsf] d"NofÍgsf cfwf/df x'g] a9 'jf M -!_ sfo{Ifdtfsf] d"NofÍgsf cfwf/df a9'jf
ubf{ b]xfosf cfwf/x?df kfPsf] c+ssf] s"n of]usf] cfwf/df ;j} eGbf a9L cÍ k|fKt u/]sf]
cfwf/df a9'jf of]Uotfqmd sfod u/L a9'jf l;kmfl/; ug'{ kg]{5 M–
-s_ sfo{ ;Dkfbg d"NofÍg jfkt –rfnL; cÍ
-v_ h]i7tf jfkt –tL; cÍ
-u_ z}lIfs of]Uotf jfkt –afx|| cÍ
-3_ ef}uf]lns cfwf/df auL{s[t If]qdf sfd u/] jfkt –;f]x| cÍ
;qf}+ ;+zf]wg¢f/f ;+zf]lwt . ;qf}+ ;+zf]wg¢f/f yk .
;qf}+ ;+zf]wg¢f/f vf/]h ul/Psf] .
22
-ª_ tfnLd jfkt –b'O{ cÍ
-@_ pkljlgod -!_ df plNnlvt cfwf/x? dWo] sfo{;Dkfbg d"NofÍgsf] cÍ u0fgf
ubf{ cfiff9 d;fGtsf] lx;fjn] -Ps cfly{s aif{ k"/f ePsf] sfo{ ;Dkfbg d"NofÍg_ sf] cÍ
u0fgf ul/g]5 . cfly{s aif{ k"/f gePsf sfo{ ;Dkfbg Df"NofÍg jfkt s'g} cÍ k|bfg ul/g]
5}g . ;f] afx]s cGo cfwf/x?sf] cÍ u0fgf ubf{ a9'jfsf] b/vf:t kmf/d eg]{ clGtd ldlt
;Ddsf] cÍ u0fgf ul/g]5 .
-#_ pkljlgod -!_ adf]lhdsf a9'jfsf cfwf/x?, ;f] ;DalGw o; ljlgodfjnLdf
ePsf] Joj:yf / a9'jf x'g cfjZos kg{] ;]jf cjlw ;DaGwL ;+zf]lwt Joj:yf of] ljlgodfjnL
nfu" ePsf] Ps aif{ kl5 dfq nfu" x'g]5g\ .
!&= sfo{ ;Dkfbg d"NofÍg M -!_ a}Ísf sd{rf/Lsf] sfo{ ;Dkfbgsf] d"NofÍg kmf/dsf] 9fFrf,
cg';"rL–% df pNn]v eP adf]lhd x'g]5 .
-@_ sfo{ ;Dkfbg d"NofÍg k|of]hgsf] nflu cÍ u0fgf ubf{ a9'jfsf] nflu ;DefJo
pDd]bjf/ x'g hlt jif{sf] ;]jf cjlw cfjZos kg]{ xf] kl5Nnf] Tolt jif{sf] sfo{ ;Dkfbg
d"NofÍg cÍsf] cf}iftaf6 lx;fj ul/g]5 . Ps cfly{s aif{ k"/f ePsf] sfo{;Dkfbg d"NofÍgnfO{
dfq Ps aif{sf] sfo{;Dkfbg d"NofÍg dflgg]5 .
-#_ sfo{;Dkfbgsf] d"NofÍg ubf{ ;'kl/j]Ifsn] sfo{ tyf u'0fx?sf] cfwf/df
sfo{k|ultsf] d"NofÍg u/L al9df kRrL; cÍ, k'g/fjnf]sg stf{n] ljlgod !^ sf] pk–
ljlgod -!_ sf] v08 -s_ sf] cwLgdf /xL al9df bz cÍ / k'g/fjnf]sg ;ldltn] ;'kl/j]Ifs
/ k'g/fjnf]sgstf{sf] d"NofÍgsf] k[i7kf]if0f, cfwf/ / k'i6 \ofFO{ ;d]tsf cfwf/df al9df kfFr
cÍ lbg ;Sg]5
-$_ sfo{;Dkfbg d"NofÍg ubf{ Ps tx dflysf] ;DalGwt lgs6td clws[t sd{rf/Ln]]
;'kl/j]Ifs / ;'kl/j]Ifs eGbf Ps tx dflysf] ;DalGwt lgs6td clws[t sd{rf/Ln]
k'g/fjnf]sgstf{ eO{ sfo{;Dkfbgsf] d"NofÍg sfo{ ug]{5 . ;xfos:t/sf] sd{rf/Lsf] xsdf
;DalGwt lgs6td clws[tn] ;'kl/j]Ifs eO{ sfo{ ug]{5 .
t/, k|d'v sfo{sf/L clws[t ;'kl/j]Ifs ePsf] cj:yfdf ;'kl/j]Ifs / k'g/fjnf]sgstf{ b'j}sf]
x}l;otn] d"NofÍg ug{]5 .
-%_ k|To]s sd{rf/Ln] cfly{s jif{ ;dfKt ePkl5 >fj0f d;fGt leq cfk"mn] ut jif{
el/df ;Dkfbg u/]sf] d'Vo d'Vo sfdsf] ljj/0fx? e/L b'O{ k|lt sfo{ ;Dkfbg d"NofÍg kmf/fd
e/L a}+Í jf a}+Ísf] ;DalGwt sfof{nodf btf{ u/fO{ cfk\mgf] ;'kl/j]Ifs ;dIf k]z ug'{kg]{5 .
-^_ pkljlgod -%_ adf]lhd btf{ e} cfkm" ;dIf k|fKt ePsf] sfo{;Dkfbg d"NofÍg
kmf/fd ;'k/Lj]Ifsn] efb| kGw| ut] leq d"NofÍg u/L k'g/fjnf]sgstf{ ;dIf k]z u/L ;Sg'
kg]{5 .
-&_ k'g/fjnf]sgstf{n] cfkm" ;dIf k|fKt ePsf] sfo{;Dkfbg d"NofÍg kmf/fd kGw| lbg
leq d"NofÍg u/L k'g/fjnf]sg ;ldlt ;dIf k]z ug{'kg]{5 . k'g/fjnf]sg ;ldltn] cfkm" ;dIf
k|fKt x'gcfPsf sfo{ ;Dkfbg d"NofÍg kmf/ddf sflt{s d;fGtleq d"NofÍg u/L;Sg' kg{]5 .
-*_ pkljlgod -&_ adf]lhd sfo{ ;Dkfbg d"NofÍg kmf/dsf] d"NofÍg ;DkGg
eO{;s]kl5 k'g/fjnf]sg ;ldltsf ;b:ox¿n] l;njGbL vfdsf] jGb jGbdf b:tvt u/L
k|dfl0ft u/L Ps k|lt hgzlQm Aoj:yfkg ljefu / Ps k|lt kbk"lt{ ;ldltdf sflt{s d;fGt
leq cfO{ k'Ug] u/L k7fpg' kg]{5 .
;qf}+ ;+zf]wg¢f/f ;+zf]lwt .
23
-(_ pkljlgod -*_ adf]lhd kbk"lt{ ;ldltdf k|fKt ePsf] kGw| lbg leq k|fKt
l;njGbL vfdx?nfO{ Psd'i6 vfdaGbL u/L kbk"lt{ ;ldltsf ;b:ox¿sf] ;d]t jGb jGbdf
b:tvt u/L u/fO{ ;'/lIft ;fy uf]Ko /fVg' kg]{5 .
-!)_ ;do leq s'g} sd{rf/Lsf] sfo{;Dkfbg d"NofÍg kmf/fd k]z x'g jf bflvn x'g
gcfPsf] sf/0fn] kbk"lt{ ;ldltn] cfˆgf] sfd sf/jfxL /f]Sg jfWo x'g] 5}g .
-!!_ s'g} sd{rf/Ln] s'g} jif{sf] sfo{;Dkfbg d"NofÍg kmf/fd ge/]df To; cfly{s
jif{sf] sfo{;Dkfbg d"NofÍg jfkt lghnfO{ ;f] cfly{s jif{sf] nflu s"n k"0ff{Ísf] krf;
k|ltzt cÍ lbO{g]5 .
-!@_ o; ljlgoddf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtfklg sd{rf/Ln] ;dofjlw leq
cfˆgf] sfo{;Dkfbg d"NofÍg kmf/fd btf{ u/L ;'k/Lj]Ifs ;dIf k]z u/]sf] t/ ;DalGwt
d"NofÍgstf{af6 ;dofjlw leq d"NofÍg ePsf] /x]g5 eg] k|d'v sfo{sf/L clws[tn] plrt
/ dgfl;j sf/0f v'nfO{ axfnjfnf d"NofÍgstf{af6 d"NofÍg u/fpg ;Sg]5 .
-!#_ sd{rf/Lsf] sfo{;Dkfbg d"NofÍg ug{sf] nflu k'g/fjnf]sg ;ldltsf] a}7s /fVg]
lhDd]jf/L k|d'v sfo{sf/L clws[t / sd{rf/L k|zf;g x]g]{ k|d'vsf] x'g]5 .
-!$_ tx !! pkdxfk|aGws kbsf] sfo{;Dkfbg d"NofÍgsf nflu k|d'v sfo{sf/L
clws[tn] ;'kl/j]Ifs / k'g/fjnf]sgstf{ b'j}sf] x}l;otdf d"NofÍg ug]{5 . ;ldltsf] cWoIf
k'g/fjnf]sg ;ldltsf] cWoIf / k|d'v sfo{sf/L clws[t ;b:o /xg]5 .
-!%_ a}Ísf sfo{ ;Dkfbg d"NofÍg ug{] k|of]hgsf] nflu k'g/fjnf]sg ;ldltdf /xg]
kbflwsf/Lx? b]xfo adf]lhd x'g]5g\ M–
-s_ clws[t:t/ tx &, tx *, tx ( / tx !) sf] sd{rf/Lsf] xsdf
-c_ k|d'v sfo{sf/L clws[t –cWoIf
-cf_;DalGwt pkdxfk|aGws –;b:o
-O_ ljefuLo k|d'v, hgzlQm Aoj:yfkg ljefu –;b:o
-v_ ;xfos:t/ / clws[t:t/ tx ^ sf sd{rf/Lsf] xsdf
-c_ ;DjlGwt pkdxfk|aGws –cWoIf
-cf_;DalGwt ljefuLo k|d'v –;b:o
-O{_ kbk"lt{ x]g]{ zfvfsf] zfvf k|d'v –;b:o
-!^_ ;dfg txsf] sd{rf/L ;'k/Lj]Ifs, k'g/fjnf]sgstf{ Pj+ k'g/fjnf]sg ;ldltsf]
cWoIf jf ;b:o x'g] 5}g . dflyNnf] kbdf sfod d'sfod d's// ul/Psf] sd{rf/LnfO{ ;d]t
o; pkljlgodsf] k|of]hgsf] nflu ;dfg txsf] sd{rf/L dflgg]5 .
-!&_ sfo{ ;Dkfbg d"NofÍg kmf/dsf] cÍ uf]Ko x'g]5 .
-!*_ k'g/fjnf]sgstf{ g} ;'kl/j]Ifs ePsf] cj:yfdf k'g/fjnf]sg ;ldltdf b'O{ hgf
;b:o dfq /xg]5 .
-!(_ sfo{ ;Dkfbg d"NofÍg kmf/fd ebf{ k"0f{ ljj/0f geg]{, cÍ / cIf/df s"n k|fKtfÍ
pNn]v gug]{, tf]lsPsf] 7fpFdf d"NofÍg cÍ pNn]v gug]{, x:tfIf/ gug]{, l6k]S; k|of]u ug]{
Pj+ cgfjZos s]/d]6 u/L cljZj;gLo Pj+ nfk/jfxL k"0f{ 9+uaf6 sfo{ ;Dkfbg d"NofÍg
kmf/d eg]{ jf d"NofÍg ug]{ ;DalGwt sd{rf/L, ;'kl/j]Ifs, k'g/fjnf]sgstf{nfO{ k'g/fjnf]sg
24
;ldltn] To:tf] ;DalGwt sd{rf/LnfO{ ljefuLo sf/jfxL u/L lghn] kfPsf] s"n cÍdf Ps
cÍ s6\6f ug]{5 . k'g/fjnf]sg ;ldltsf kbflwsf/Ln] u/]sf] eP lghx?nfO{ k|d'v sfo{sf/L
clws[tn] Ps cÍ s6\6f ug]{ / ljefuLo sf/jfxL ul/g]5 . k|d'v sfo{sf/L clws[taf6 g}
To:tf] sfo{ ePsf] eP ;ldltn] lghnfO{ cfjZos sf/jfxL ug]{5 .
-@)_ k|zf;g x]g]{ ljefuLo k|d'vn] sfo{ ;Dkfbg d"NofÍg ;dfKt ePsf] ldltn] kGw|
lbgleq a}Ídf k|fKt x'g cfPsf / k|fKt x'g gcfPsf sfo{ ;Dkfbg kmf/dx? PsLg u/L /fVg]
Joj:yf ldnfpg' kg]{5 .
-@!_ a}Ín] cWoog jf tfnLddf k7fPsf] cjlwsf] jf lgnDjg ePsf] cjlwsf] sfo{
;Dkfbg d"NofÍg jfkt To:tf] cWoog jf tfnLddf hfg'eGbf jf lgnDjgdf kg'{ eGbf tTsfn
cl3sf] jif{df hlt cÍ kfPsf] 5 ;f]xL cg'kftdf g} cÍ u0fgf ul/g]5 . cWoog jf tfnLddf
uPsf] jf lgnDjgdf /x]sf] cjlwsf] sfo{ ;Dkfbg d"NofÍg kmf/fd eg'{kg]{ 5}g .
-@@_ c;fwf/0f labf a;]sf] cjlw ;DefJo pDd]bjf/Lsf] nflu u0fgf ul/g] 5}g /
To:tf] labfsf] cjlwsf] sfo{ ;Dkfbg d"Nof+sg jfkt s'g} c+s lbOg] 5}g . Ps cfly{s aif{df
5 dlxgf eGbf al9 c;fwf/0f jf j]tnjL ljbfdf a;]sf] sd{rf/Lsf] lghsf] ;f] cfly{s aif{sf ]
sfo{;Dkfbg d"NofÍg eg{ kfO{g] 5}g . 5 dlxgf jf ;f] eGbf sd cjlw c;fwf/0f ljbf jf
j]tnjL ljbfdf a;]sf] eP ;f] cjlwsf] bfdf;fxLn] cÍ u0fgf ul/g]5 .
-@#_ jflif{s ¿kdf ul/g] sfo{ ;Dkfbg d"Nof+sg afkt kGrfgAa] k|ltzteGbf a9L
jf krxQ/ k|ltzteGbf sd c+s k|bfg u/]sf]df ;f]sf] :ki6 sf/0f v'nfpg'k5{ . o;/L sf/0f
gv'nfO{ ;f] c+s k|bfg ug]{ sd{rf/Lsf] sfo{;Dkfbg d"NofÍg jfkt kfPsf] Ps cÍ 36fO{g]
5 .
-@$_ sd{rf/Ln] ;dofjlw leq cfkm\gf] sfo{ ;Dkfbg d"NofÍg btf{ u/L ;'kl/j]Ifs
;dIf k]z u/]sf] t/ ;DalGwt d"NofÍgstf{x?af6 ;dofjlw leq d'NofÍg ePsf] /xg]5 eg]
k|d'v sfo{sf/L clws[tn] ;ldltsf] :jLs[lt lnO{ jxfnjfnf d"NofÍgstf{af6 d'NofÍg u/fpg
;Sg]5 .
-@%_ sfo{;Dkfbg d"NofÍg jfkt cÍ u0fgf ubf{ a9'jf x'g hlt aif{sf] sfo{ ;Dkfbg
d"NofÍg cfjZos kg]{xf] kl5Nnf] Tolt aif{sf] sfo{;Dkfbg d"NofÍg jfkt k|fKt u/]sf] c+ssf]
cf}ift cÍ lgsfnL u0fgf ul/g]5 .
-@^_ a9'jfsf] k|of]hgsf nflu hlt jif{sf] ;]jf cjlw cfjZos kg]{ xf] kl5Nnf] Tolt
jif{sf] sfo{ ;Dkfbg d"NofÍg kmf/fd cfjZos x'g]5 . cfGtl/s k|ltof]lutfaf6 x'g] j9'jf
afx]s tf]lsPsf] cjlwsf] sfo{ ;Dkfbg d"NofÍg geO{ s'g} klg sd{rf/Lsf] a9'jf x'g]5}g .
-@&_ sfo{;Dkfbg d"NofÍg kmf/dsf] c+s u0fgf ubf{ cfiff9 d;fGtsf] lx;fjn] u0fgf
ug'{ kg]{5 . Ps cfly{s aif{ gk'u]sf sfo{ ;Dkfbg d"NofÍgsf] c+s u0fgf ul/g] 5}g . t/
km/s km/s sfof{nodf eP klg Ps cfly{s aif{ k'/f ePsf sfo{ ;Dkfbg d"Nof+sg jfkt
c+s u0fgf ul/g]5 .
-@*_ cbfntsf] lg0f{oaf6 k'gj{xfnL x'g] sd{rf/LnfO{ cjsfz cjlwsf] / cWoog jf
tfnLddf uPsf sd{rf/Lsf] cWoog jf tfnLddf uPsf] cjlwsf] sfo{ ;Dkfbg d"NofÍg jfkt
qmdzM cjsfz x'g' cl3 / cWoog jf tfnLddf hfg' eGbf tTsfn cl3sf] jif{df hlt cÍ
kfPsf] 5 Tolt g} cÍ lbOg]5 .
-@(_ s'g} ;'k/Lj]Ifs jf k'g/fjnf]sgstf{n] lgoldt lsl;daf6 d"NofÍg kmf/fd e/L
k7fP gk7fPsf] olsg ug'{sf ;fy} sfof{no k|ult tyf cGo sfo{ ljj/0f 7Ls 5 jf 5}g /
25
;f]xL cg'?k g} cÍ lbPsf] 5 jf 5}g ;f] sf] 5fglag u/L k'g/fjnf]sg ;ldltn] cÍ k|bfg
ug]{5 .
-#)_ pkljlgod @( adf]lhd 5fgljg ubf{ s'g} sfof{nosf] lgoGq0f jf sfj' eGbf
aflx/sf] sf/0faf6 sfof{nosf] k|ult ;Gtf]ifhgs gePsf] eP ;f] ;DaGwdf pQm sfof{nonfO{
lgoGq0f ug]{ sfof{no jf If]qLo sfof{nosf] /fo ;d]t lnO{ ;f] sf] osLg u/L sfo{ k|ult
d"NofÍg -j:t'ut d"NofÍg _ dfly k'g/larf/ u/L k'g/fjnf]sg ;ldltn] cfkm"n] lbg] cÍ
k|bfg ug{ ;Sg]5 .
!&s= sfo{ ;Dkfbg d"NofÍg ug]{ cfwf/x¿ M -!_ a}Ísf sd{rf/Lsf] sfo{ ;Dkfbg d"NofÍg ug]{
qmddf ;'k/Lj]Ifsn] b]xfosf] cfwf/df d"NofÍg ug'[{ kg]{5 M–
-s_ ljbf :jLs[t gu/fO{ jf ljbfsf] cfj]bg glbO{ nuftf/ tL; lbg eGbf a9L
cg'kl:yt ePsf] sd{rf/LnfO{ clt pQd :t/sf] cÍ glbO{ a9Ldf pQd
:t/sf] cÍ lbg],
-v_ gl;xt kfPsf] jf u|]8 /f]Ssf jf a9'jf /f]Ssfsf] ;hfo kfPsf] sd{rf/LnfO{
;f] ;hfo kfPsf] jif{df sfdsf] ;du| u'0f:t/ ;DaGwL cfwf/df clt pQd
:t/sf] cÍ glbO{ a9Ldf pQd :t/sf] cÍ lbg],
-u_ s'g} sd{rf/Ln] cfk"mn] lnPsf] k]ZsL /sd sfa' jflx/sf] kl/l:ylt k/]sf] egL
a}Íaf6 k|dfl0ft u/fPsf] cj:yfdf afx]s c? cj:yfdf Dofb leq km5\of}{6
gu/fPsf] ePdf sfdsf] ;du| u'0f:t/ ;DaGwL cfwf/df clt pQd :t/sf]
cÍ glbO{ a9Ldf pQd :t/sf] cÍ lbg],
-3_ d'Vo k|zf;sLo clws[t afx]ssf kbdf sfo{/t sd{rf/Ln] ug'{ kg]{ sfdsf]
nIosf] krf; k|ltzt k"/f ug{ g;Sg] To:tf] sd{rf/Lsf] d"NofÍgdf sfdsf]
;du| u'0f:t/ ;DaGwL cfwf/df clt pQd :t/sf] cÍ glbO{ al9df pQd
:t/sf] cÍ lbg],
t/, To;/L tf]s]sf] nIo ;DjlGwt sd{rf/Lsf] sf/0fn] geO{ cGo sf/0fn] k"/f
x'g g;s]df cÍ 36fO{g] 5}g .
-ª_ s'g} sd{rf/Ln] cg'zf;gxLg sfd u/]sf] k|dfl0ft ePdf sfdsf] ;du| u'0f:t/
;DaGwL cfwf/df clt pQd :t/sf] cÍ glbO{ a9Ldf pQd :t/sf] cÍ lbg],
-r_ Dofb leq sfo{ ;Dkfbg d"NofÍg kmf/fd geg]{ / Dofb leq sfo{ ;Dkfbg
d"NofÍg gug]{ sd{rf/LnfO{ sfdsf] ;du| u'0f:t/ ;DaGwL cfwf/df clt pQd
:t/sf] cÍ glbO{ a9Ldf pQd :t/sf] cÍ lbg] .
-@_ pkljlgod -!_ adf]lhdsf sf/0f ljBdfg x'Fbfx'Fb} ;f] adf]lhdsf] cÍ g36fPsf]
b]lvPdf To:tf d"NofÍgstf{sf] sfo{ ;Dkfbg d"NofÍgdf kfPsf] s"n cÍdf Ps cÍ
36fO{g]5 .
-#_ pkljlgod -!_ adf]lhd cÍ 36fpg' kg]{ ePdf ;f]sf] :ki6 sf/0f pNn]v ug'{
kg]{5 .
!*= h]i7tfsf] d"NofÍg M -!_ sd{rf/LnfO{ xfn axfn /x]sf] txdf sfd u/]sf] k|To]s jif{sf] lgldQ
tLg cÍsf b/n] a9Ldf tL; cÍ lbOg]5 .
;qf}+ ;+zf]wg¢f/f ;+zf]lwt . ;qf}+ ;+zf]wg¢f/f yk .
26
-@_ h]i7tf afkt cÍ u0fgf ubf{ Psjif{ eGbf a9L rfgr'g dlxgf jf lbgsf] nflu
bfdf;fxLsf] lx;fan] cÍ lbOg]5 . uon ePsf] jf c;fwf/0f ljbfdf a;]sf] cjlwsf] cÍ
lbOg] 5}g .
!(= z}lIfs of]Uotf / tfnLdsf] d"NofÍg M -!_ sfo{ Ifdtf d"NofÍg a9'jfsf] nflu z}lIfs of]Uotf
jfkt lbO{g] cÍ b]xfo adf]lhd x'g]5 M–
z}lIfs of]Uotf -pkflw_ kfpg] cÍ
-s_ a9'jfsf] nflu tf]lsPsf] Go"gtd z}lIfs of]Uotf jfkt gf}
-v_ Go"gtd z}lIfs of]Uotf eGbf dflysf] ;DjlGwt
ljifosf] s'g} Ps cltl/Qm z}lIfs of]Uotf jfkt
tLg
t/,
-s_ k|j]lzsf k/LIff jf ;f] ;/x pQL0f{ eGbf d'lgsf] z}lIfs of]Uotfsf] xsdf
z}lIfs of]Uotf afktsf] cÍ k|bfg ul/g] 5}g .
-v_ z}lIfs of]Uotfsf] k|ltlnkL k]z gug]{ sd{rf/LnfO{ z}lIfs of]Uotf jfkt s'g}
cÍ k|bfg ul/g] 5}g .
-u_ ;DjlGwt ljifodf Go"gtd of]Uotf geO{ dflyNnf] of]Uotf ;DjlGwt ljifodf
ePdf To;nfO{ Go"gtd of]Uotf k'u]sf] dflgg]5 . To:tf] of]Uotf jfkt Go"gtd
/ dflyNnf] z}lIfs of]Uotf jfkt b'j} cÍ k|bfg ul/g]5 .
t/, of] ljlgodfjnL k|f/De x'Fbfsf avt ;]jf k|j]z u/L ;s]sf sd{rf/Lx?sf]
xsdf Go"gtd z}lIfs of]Uotf / dflyNnf] z}lIfs of]Uotfsf] cÍ k|bfg ubf{
;fljs ljlgodfjnLs} Aoj:yf adf]lhd ul/g]5 .
-@_ tfnLd jfkt cÍ k|bfg ubf{ ;]jf;Fu ;DalGwt ljifosf] sDtLdf tL; sfo{ lbg
jf ;f] eGbf al9 cjlwsf] a}+Íaf6 dgf]gog eO{ lnPsf] ;]jfsfnLg tfnLd jfkt k|yd >]0fLsf
lgldQ b'O{ cÍ, låtLo >]0fLsf lgldQ Ps bzdnj kfFr cÍ / t[tLo >]0fLsf lgldQ Ps cÍ
k|bfg ul/g] 5 .
-#_ tfnLdsf] cÍ u0fgf ubf{ h'g txdf 5Fbf tfnLd lnPsf] xf] ;f] cÍ ;f]xL txsf
nflu dfq dfGo x'g]5 .
@)= ef}uf]lns cfwf/df auL{s[t If ]qdf sfd u/] jfktsf] c +s M -!_ ef}uf]lns If]qdf sfd u/]
jfkt clwstd\ c+s !^ -;f]X«_ x'g]5 .
-@_ o; ljlgodfjnLsf] k|of]hgsf] nflu g]kfn /fHonfO{ cg';"rL—^ cg';f/ %
ef}uf]lns If]qdf ljefhg ul/Psf] 5 . ;f] ef}uf]lns If]qdf uO{ sfd u/] jfktsf] c+s b]xfo
adf]lhd u0fgf ul/g] 5 M–
-s_ æsÆ ju{df sfd u/]sf] k|To]s jif{sf] nflu —#=%
-v_ ævÆ ju{df sfd u/]sf] k|To]s jif{sf] nflu —#=)
-u_ æuÆ ju{df sfd u/]sf] k|To]s jif{sf] nflu —@=%
-3_ æ3Æ ju{df sfd u/]sf] k|To]s jif{sf] nflu —!=%
-ª_ æªÆ ju{df sfd u/]sf] k|To]s jif{sf] nflu —!=)
-#_ Ps jif{ jf ;f] eGbf a9L s'g} sd{rf/LnfO{ a}+sn] s'g} ;+3 ;+:yfdf sfhdf k7fPsf]
eP ;f] sfh cjlwdf lghn] sfhdf sfd u/]sf] sfof{no /x]sf] ef}uf]lns If]qsf] / cWoog
;qf}+ ;+zf]wg¢f/f ;+zf]lwt .
27
ljbfdf jf j}b]lzs tfnLddf sfhdf hfg] sd{rf/LnfO{ k|To]s jif{sf] æªÆ ju{ ;/xsf] c+s /
cfˆgf] 3/ ePsf] lhNnf -s_ / -v_ ju{sf] eP -3_ ;/xsf] c+s / cGosf] xsdf h'g;'s}
ju{sf] ef}uf]lns If]q ePklg æªÆ ju{ ;/xsf] c+s lbOg] 5 .
-$_ s'g} klg ef}uf]lns If]qdf ! -Ps_ jif{ eGbf sd cjlwsf] nflu xflh/ ePsf]df
lgh ;?jf eP/ uPsf] ju{ ;fljssf] sfof{nosf] ju{dWo] h'g 36L x'G5 ;f]xL ju{sf] bfdf;fxLn]
c+s kfpg]5 / ! -Ps_ jif{ eGbf a9L rfgr'g dlxgf jf lbg xflh/ eP To:tf] cjlwsf] nflu
klg bfdf;fxLn] c+s lbOg]5 .
-%_ c;fwf/0f jf a]tnjL labfdf a;]sf] cjlwnfO{ sfd u/]sf] cjlw dflgg] 5}g /
;f] cjlwsf] s'g} c+s lbOg] 5}g .
@!= a9 'jfsf] ;Ldf M o; ljlgodfjnLdf h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtfklg of] ljlgodfjnL nfu'
x'g'eGbf cl3 lgo'Qm eO{ b]xfo adf]lhdsf] z}lIfs of]Uotf ePsf sd{rf/Lx? d"Nof+sg jf
cfGtl/s k|ltof]lutfTds k/LIffaf6 b]xfo adf]lhdsf] kb;Dd dfq a9'jf x'g ;Sg]5g\ M–
-s_ k|lj0ftf k|df0fkq -O06/ldl8o6_ jf ;f] ;/xsf] of]Uotf dfq ePsf] sd{rf/L
clws[t:t/, tx–^ sf] kb;Dd dfq a9'jf x'g ;Sg]5g\ .
-v_ ;xfos:t/ tx–% sf] k|fljlws kbdf lgo'lQm ePsf] sd{rf/Lsf] ;]jf k|j]z
ubf{ tf]lsPsf] Go"gtd z}lIfs of]Uotf afx]s dflyNnf] s'g} z}lIfs of]Uotf
xfl;n gePsf] cj:yfdf clws[t:t/, tx–^ sf] kb;Dd dfq a9'jf x'g
;Sg]5g\ .
-u_ ;xfos:t/ tx–$ sf] h]=6L=P=, ;acf]e/l;o/, 6fOlki6 jf ;f] ;/x kbsf
sd{rf/Lx?sf] ;]jf k|j]z ubf{ tf]lsPsf] Go"gtd z}lIfs of]Uotf afx]s dflyNnf]
s'g} z}lIfs of]Uotf xfl;n gePsf] cj:yfdf ;xfos :t/, tx–% sf] kb;Dd
dfq a9'jf x'g ;Sg]5g\ .
@!s= txut k |0ffnL sfod x'g] M -!_ of] ljlgodfjnL k|f/De x'bfFsf avt a}Ísf] ;]jfsf sfod
/x]sf] >]0fLut / txut k|0ffnL of] ljlgodfjnL k|f/De ePkl5 txut k|0ffnLdf sfod
x'g]5 . h; cg';f/ a}Ísf] ;]jfdf txljlxg, tx $, tx %, tx ^, tx &, tx *, tx (, tx
!) / tx !! sfod x'g]5 .
-@_ pkljlgod -!_ adf]lhd txut k|0ffnL sfod x'Fbf o; kl/R5]bsf] ljlgod # sf]
pkljlgod -!*_ adf]lhsf sd{rf/L txljlxg sd{rf/L dflgg] 5g\ . To:tf sd{rf/Lx?sf] o;
ljlgodfjnLdf tf]lsP adf]lhd :t/a[l4 x'g]5 .
-#_ of] ljlgodfjnL k|f/De x'g'eGbf cl3sf] ;fljs ljlgod adf]lhd ldlt @)&%
cfiff9 d;fGt;Dd tx–% af6 tx–& df / tx–& af6 tx–( df ;fljssf] kbf]Gglt -a9'jf_
x'gsf nflu / cfGtl/s k|ltof]lutfåf/f x'g] a9'jfsf nflu ;DefJo pDd]bjf/ eO{ ;s]sf
pDd]bjf/x?sf] xsdf of] ljlgodfjnL k|f/De ePkl5 tx ̂ / tx * sf] kbk"lt{ gx'b}sf] klxnf]
k6ssf] sfo{Ifdtfåf/f x'g] a9'jf / cfGtl/s k|ltof]lutfåf/f x'g] a9'jfdf To:tf tx–% df
sfo{/t sd{rf/L tx–& sf] a9'jfdf / & df sfo{/t sd{rf/L tx–( sf] a9'jfdf pDd]bjf/ x'g
;Sg]5g\ .
-$_cfly{s aif{ @)&^.&& sf] k|f/De x'g' cl3 g} Aoj:yfkg ;e]{If0f u/L tx ^ / tx
* df /xg] kbx?sf] sfo{ljj/0f, kbgfd / kb;+Vof sfod ul/g]5 . ;f] cfly{s aif{df /
To;kl5 x'g] kbk"lt{sf] lj1fkgdf tx ^ / tx * df sfo{Ifdtfsf] d"NofÍgåf/f x'g] a9'jsf
;qf}+ ;+zf]wg¢f/f ;+zf]lwt . ;qf}+ ;+zf]wg¢f/f yk .
28
nflu 5'6\ofO{Psf kbx?df qmdzM tx % / tx & df sfo{/t ;f] a9'jfsf nflu tf]lsPsf]
of]Uotf / ;]jf cjlw k"/f u/]sf ;DalGwt ;]jf ;d"xsf sd{rf/Lx? ;+efAo pDd]bjf/ x'g
;Sg]5g\ .
@@= ;hfo kfPdf c +s s§f x'g] M laefuLo sf/jfxL e} b]xfo adf]lhdsf] ;hfo kfPsf sd{rf/Lsf]
lghn] ;hfo kfPsf] kbaf6 dflyNnf] kbdf kbf]Ggltsf] lgldQ cfGtl/s d"Nof+sg x'+bf b]xfo
adf]lhdsf] c+s s§f x'g]5 M—
-s_ gl;xt kfPsf]df — @ -b'O{_ c+s
-v_ kbf]Gglt jf tnj a[l4 /f]Ssf ePsf]df — # -tLg_ c+s
-u_ ===vf/]h .
@#= cfGtl/s k |ltof]lutfTds lnlvt k/LIffsf] pDd]bjf/L ;DaGwL Aoj:yf M -!_ cfof]uaf6
;~rfng x'g] cfGtl/s k|ltof]lutfTds lnlvt k/LIffdf o; ljlgodfjnL adf]lhd
sfo{Ifdtfsf] d"NofÍgsf cfwf/df x'g] a9'jfsf lgldQ cfjZos kg]{ ;]jf cjlw / a9'jf x'g]
kb eGbf Ps txd'lgsf] kbsf nflu cfjZos kg]{ Go"gtd z}lIfs of]Uotf k"/f u/]sf ;DalGwt
;]jf ;d"x leqsf Pstx d'lgsf] kbdf sfo{/t ;j} sd{rf/L ;+efAo pDd]bjf/ x'g ;Sg]5g\ .
t/, tx & jf ;f] eGbf dflysf kbdf pDd]bjf/ x'g ;DalGwt ljifodf sDtLdf :gfts jf
;f] ;/xsf] z}lIfs of]Uotf xfl;n u/]sf] x'g' kg]{5 .
-@_ cfGtl/s k|ltof]lutfTds k/LIffsf] cGtjf{tf{sf] cÍef/, cGtjf{tf{ ljlw, clGtd
glthf k|sfzg / k|ltIff ;"rL ;DalGw Aoj:yf v'nf k|ltof]lutfsf] nflu tf]lsP adf]lhd
x'g]5 .
@$= a9 'jfsf] of]Uotfqmd gfdfjnL k |sfzg M -!_ a9'jfsf] nflu ;DefJo pd]bjf/sf] sfo{Ifdtfsf
;j} cfwf/sf] d"NofÍg ePkl5 a9'jf x'g] pDd]bjf/sf] of]Uotfqmd ;"rL ;DjlGwt ;a}sf]
hfgsf/Lsf] nflu k|fKtfÍ ;lxtsf] gfdfjnL /fli6«o:t/sf] b}lgs klqsf / a}Ísf] ;"rgfkfl6
Pj+ j]e;fO{6df k|sfzg ul/g]5 .
-@_ pkljlgod -!_ jdf]lhd a9'jf gfdfjnL k|sflzt ePkl5 s'g} pDd]bjf/n] cfkm"n]
kfPsf] cÍ x]g{ rfx]df lghsf] sfo{ ;Dkfbg d"NofÍg afktsf] cÍ afx]s cGo cfwf/x?
jfktsf] cÍ x]g{ lbg'kg{]5 .
@%= a9 'jf l;kmfl/; pk/sf] ph"/L M -!_ ljlgod @$ sf] pk–ljlgod -!_ adf]lhd kbk"lt{ ;ldltn]
k|sfzg u/]sf] gfdfjnLdf :yfg gkfO{ lrQ ga'‰g] pDd]bjf/n] To:tf] ;"rL k|sflzt ePsf]
ldltn] PSsfO{; lbgleq cfˆgf] cfwf/ k|df0f v'nfO{ ;ldlt ;dIf ph"/L lbg ;Sg]5 .
-@_ pkljlgod -!_ jdf]lhd s'g} ph"/L k/]df ;ldltn] ;f] ;DjGwdf hfFra'em u/L
ph"/L lbg] Dofb ;lsPsf] ldltn] ;fdfGotM tL; lbgleq klxn] k|sflzt gfdfjnL sfod
/fVg] jf To:tf] gfdfjnLdf ;+zf]wg ug{'kg]{ eP cfwf/ / sf/0f vf]nL ;+zf]lwt gfdfjnL
k|sfzg ug]{ lg0f{o u/L ;f] sf] ;"rgf t'?Gt kbk"lt{ ;ldltnfO{ lbg' kg]{5 . ph"/L cfwf/xLg
7x/ ePdf ;f] sf] cfwf/ sf/0f ;lxt ph"/stf{nfO{ hfgsf/L lbg' kg]{5 .
-#_ pkljlgod -@_ jdf]lhd hfFra'em ubf{ hfgL–hfgL q'6Lk"0f{ sfo{ ug]{ u/fpg]
sd{rf/LnfO{ ;ldltn] r]tfjgL lbg ;Sg]5 .
@^= kbf]Ggltsf] ldlt / lgo'lQm M -!_ ljlgod @$ sf] pk–ljlgod -!_ adf]lhd kbf]Gglt -a9'jf_
sf] gfdfjnL k|sflzt ePkl5 kbf]Gglt ;DaGwL ph'/Lsf] k|of]hgsf] lgldQ ;f] gfdfjnL
;qf}+ ;+zf]wg¢f/f ;+zf]lwt .
;qf}+ ;+zf]wg¢f/f vf/]h ul/Psf] .
29
k|sflzt ePsf] ldltaf6 @! lbg;Dd kbf]Ggltsf] l;kmfl/z ePsf pDd]bjf/nfO{ lgo'lQm lbOg]
5}g . kbf]Ggltsf] l;kmfl/z pk/ ph'/L gk/]df ;f] gfdfjnL k|sflzt ePsf] ldltn] @@ cf}+
lbg kl5 gfdfjnL k|sfzg ePsf] ldltb]lv nfu' x'g] u/L kbf]Ggltsf] lgo'lQm lbOg]5 .
-@_ kbf]Gglt -a9'jf_ sf] nflu ePsf] l;kmfl/z pk/ ljlgod @% adf]lhd ph'/L k/]df
b]xfo adf]lhd Ho]i7tf ldlt sfod u/L lgo'lQm lbOg]5 M–
-s_ ljlgod @% sf] pk–ljlgod -@_ adf]lhd kbf]Ggltsf] nflu ePsf] l;kmfl/z
;+zf]wg ug]{ lg0f{o ePdf ;f] adf]lhd ;+zfl]wt gfdfjnL k|sflzt ePsf]
ldltb]lv, /
-v_ ph'/L vf/]h ePdf jf klxn]sf] kbf]Ggltsf] nflu l;kmfl/z g} sfod ePdf
klxnf] k6s kbf]Ggltsf] l;kmfl/z k|sflzt ePsf] ldltb]lv .
@&= ;?jf M -!_ a}+ssf] s'g} sd{rf/LnfO{ sfo{sf/L k|d'vn] ;?jf gLlt tyf sfo{ljlw jdf]lhd
a}+ssf] s'g} klg sfof{nodf ;?jf ug{ ;Sg]5 . To;/L ;?jf ePsf] sfof{nodf tf]lsPsf]
;dodf hfg' ;DalGwt sd{rf/Lsf] st{Jo x'g]5 .
-@_ sfof{no k|d'v jf clws[t kbdf ;?jf eO{ uPsf] sd{rf/L xflh/ ePkl5
;fljsjfnfn] s'g}klg lg0f{o jf :jLs[lt ug]{ sfo{df ;+nUg x'g kfpg] 5}g / ;?jf eO{ uPsf]
sd{rf/Ljf6 g} lg0f{o nufotsf sfo{ ug'{ u/fpg' kg]{5 .
-#_ pk–ljlgod -!_ / -@_ ljk/Lt sfo{ u/]sf] kfO{Pdf tf]lsPsf clwsf/Ln] kl/R5]b
& adf]lhd laefuLo sf/jfxL ug{ ;Sg]5 .
@*= gf]s/L cjlw hf]8 \g] M -!_ of] ljlgod nfu' x'g' eGbf klxn] c:yfoL, s/f/ jf dfl;s
kfl/>ldsdf lgo'lQm kfO{ j}Ídf sfo{/t /x]s]f sd{rf/L c:yfoL, s/f/ jf dfl;s kfl/>lds
cjlw ;dfKt gx'b} :yfoL lgo'lQm kfPdf cjsf; tyf pkbfg k|of]hgsf] nflu lghsf] ;f]
cjlwsf] ^^ k|ltzt ;]jf cjlw u0fgf ul/g] 5 . t/ of] ljlgodfjnL nfu' eP kZrft s/f/
jf dfl;s kfl/>ldsdf lgo'lQm kfO{ kl5 :yfoL lgo'lQm x'g]x?sf] xsdf of] ;]jf cjlw u0fgf
ul/g] 5}g .
-@_ a}Ísf s'g} :yfoL sd{rf/L v'Nnf k|ltof]lutfaf6 cfkm" /x]sf] kbeGbf dflysf]
kbdf 5gf]6 eO{ lgo'lQm ePdf To:tf sd{rf/Lsf] ;]jf cjlw z'?b]lv g} u0fgf ul/g] 5 . t/
tNnf] kbdf cjsfz lnO{ pkbfg cflb ;'ljwfx? lnPsf] cj:yfdf To:tf sd{rf/Lsf] ;]jf
cjlw eg] hf]l8g] 5}g .
@(= sfhdf k7fpg] Joj:yf M -!_ g]kfn ;/sf/sf] lg0f{o afx]s a}+saf6 tna eQf tyf cGo
;'ljwf Joxf]l/g] u/L a}+ssf] s'g} klg sd{rf/Lx?nfO{ cGo ;+:yfsf] sfdsfh ug]{ u/L sfhdf
k7fOg] 5}g . t/ a}+s;+u s'g} /fli6«o jf cGt/f{li6«o ;+3, ;+u7gn] låkIfLo jf ax'kIfLo
;Demf}tf u/]sf] jf ;+o'Qm sfo{qmd ;+rfng u/]sf] cj:yfdf tL ;+3 ;+u7gdf sfo{qmd
;+rfngsf] lgldQ a}+sdf sfo{/t s'g} sd{rf/LnfO{ sfhdf k7fpg' kg]{ cfjZostf k/]df ;f]xL
sfo{qmd jf ;+:yfaf6 tnj, eQf tyf cGo ;'ljwf kfpg] u/L sfhdf k7fpg o; ljlgodn]
afwf k'Ug] 5}g .
-@_ pk–ljlgod -!_ adf]lhd sfhdf k7fpFbf a}+ssf sd{rf/Ln] a}+saf6 kfpg] tnj
eQf jf cGo ;'ljwf eGbf sd x'g] u/L pknJw u/fOg] 5}g .
;qf}+ ;+zf]wg¢f/f ;+zf]lwt .
30
-#_ pk–ljlgod -!_ adf]lhd sfhdf hfg] sd{rf/Ln] a}+sdf /xFbf s'g} ;fk6L k]ZsL
lnPsf] /x]5 eg] To:tf] ;fk6L k]ZsLsf] dfl;s ls:tf /sd ;DjlGwt sfof{no÷;+:yf dfkm{t
a}+sdf bflvnf u/fpg' kg]{5 .
#)= txdf yk36 ug{ ;Sg] M ;ldltn] cfjZos 7fg]df xfn ljBdfg /x]sf txdf cfof]usf]
;xdlt lnO{ yk36 ug{ ;Sg]5 .
;qf}+ ;+zf]wg¢f/f ;+zf]lwt .
31
kl/R5]b — #
tna eQf / cGo ; 'ljwf
!= tna eQf kfpg] M -!_ a}+ssf sd{rf/Ln] sfd u/]sf] ldltb]lv ;ldltn] ;do ;dodf lgwf{/0f
u/] cg';f/sf] tna eQf / cGo ;'ljwf kfpg] 5g\ .
-@_ s'g} sd{rf/Ln] sfd u/]sf] cjlwsf] tna eQf lgh h'g;'s} Joxf]/faf6 a}+ssf]
gf]s/Ldf g/x]df klg kfpg] 5 . t/ a}+ssf] s'g} /sd lghaf6 c;"n pk/ u/L lng' kg]{ 5
eg] ;f] /sd s6fO{ af+sL tna eQf / cGo ;'ljwf dfq lbOg]5 .
-#_ sfd u/L ksfPsf] k|To]s dlxgfsf] tna eQf ;fwf/0ftof ;f]xL dlxgfsf] cflv/L
lbgdf pknJw u/fO{g] 5 .
@= 6fOd :s]n M -!_ 6fOd :s]n cg';f/ tna kfpg] kbdf gj lgo'lQm x'g] sd{rf/Ln] 6fOd
:s]nsf] Go"gtd tna kfpg] 5 .
-@_ dflyNnf] txsf] tna :s]nsf] s'g} kbdf a9'jf kfpg] sd{rf/Ln] pQm dflyNnf]
tna :s]ndf n]lvPsf] z'? tna kfpg] 5 . t/ lghn] a9'jf x'g' eGbf cl3sf] kbdf vfO{kfO{
cfPsf] tna j9'jf ePsf] kbsf] :s]nsf] z'? tna;+u a/fa/ jf ;f] eGbf a9L ePdf vfO{kfO{
cfPsf] tnjnfO{ dflyNnf] :s]ndf ldnfg u/L ;f] df Ps u|]8 yk u/L kfpg]5 . t/ a9'jf
x'g' cl3sf] kbdf u|]8 a[l4 kfPsf] Psji{f k'/f gePsf] xsdf Psu|]8 yk pknJw u/fO{g]
5}g .
-#_ :yfoL lgo'lQm ePsf sd{rf/Lsf] xsdf a}+sdf axfn u/]sf] ldltn] ! jif{ k"/f
ePkl5 / a9'jf x'g]sf] xsdf a9'jf ug]{ lg0f{o ePsf] ldltn] ! jif{ k"/f ePkl5 jflif{s u]|8
kfpg] 5 .
-$_ sd{Rff/LnfO{ pkljlgod -#_ jdf]lhd u|]8 lb+bf ;ldltn] tf]s] adf]lhd lbO{g] 5 .
#= b}lgs e|d0f eQf M -!_ a}+ssf sd{rf/Lx?n] sfdsf] l;nl;nfdf e|d0f ubf{ cg';"rL–^s
adf]lhd b}lgs tyf e|d0f eQf kfpg] 5g\ .
-@_ :jb]zdf e|d0f ug{ k7fpFbf e|d0f cfb]z :jLs[lt lbg] clwsf/L b]xfo adf]lhd
x'g]5g\ M–
-s_ ===
-v_ ===
-u_ d'Vo sfof{nosf sd{rf/Lsf] xsdf sfo{sf/L k|d'vn] .
-3_ If]qLo sfof{nosf sd{rf/Lsf] xsdf If]qLo sfof{nosf sfof{no k|d'vn] .
-ª_ sfof{no k|d'v jfx]s tNnf] txsf sd{rf/Lsf] xsdf ;f] sfof{nosf sfof{no
k|d'vn] .
-r_ sfof{no k|d'vsf] xsdf lgoGq0f ug]{ sfof{nosf sfof{no k|d'vn] .
t/, sfof{no k|d'vsf] xsdf lghn] cfˆgf] sfo{If]q leq Ps k6sdf ;ft
lbg;Ddsf] e|d0f ubf{ cfk}m e|d0f cfb]z :jLs[t ug{ ;Sg]5g\ .
-#_ ljb]zdf e|d0f ug{ k7fpFbf sfo{sf/L k|d'vn] e|d0f cfb]z lbg ;Sg]5g\ .
$= sfod d'sfod eO{ sfd u/]df kfpg] tna M s'g} sd{rf/Ln] s'g} dflyNnf] kbdf sfod
d'sfod eO{ sfd u/]df sfd u/]sf] cjlwsf] dflyNnf] kbdf sd{rf/Ln] kfpg] z'? :s]n
32
adf]hdsf] tna eQf kfpg]5 . t/ sfod d'sfod d's/{/ x'g] sd{rf/Ln] vfO{kfO{ cfPsf]
tnj sfod d'sfod x'g] kbsf] z'? tnj eGbf j9L ePdf cfkm'n] vfO{kfO{ cfPsf] tnj g}
vfg kfpg] 5 .
:kli6s/0f M vfO{kfO{ cfPs]f tnj eGgfn] dflyNnf] kbdf sfod d'sfo kfPkl5 klg cfˆgf]
kbflwsf/ /x]sf] kbdf j9\b} hfg] jflif{s u|]8nfO{ ;d]t hgfpg]5 .
%= bz}+ vr{ kfpg] M -!_ a}+ssf sd{rf/Lx?n] vfO{kfO{ cfPsf] Ps dlxgfsf] tna / ;ldltn]
tf]s]sf] eQf a/fa/sf] /sd k|To]s jif{ 36:yfkgfsf] !% lbg cufl8 bz}+ vr{sf] ?kdf kfpg]
5g\ . bz} vr{ lb+bf a8f bz}+ eGbf cl3Nnf] dlxgf e'Qmfg eO{g;s]tfklg cl3Nnf] dlxgfsf]
tna ;d]t vr{ n]lvg] 5 .
-@_ c:yfoL sd{rf/Lx?sf] xsdf 36:yfgfsf] !% lbg cufl8 ^ dlxgf ;]jf cjlw
k'u]sf] eP dfq pk– ljlgod -!_ adf]lhdsf] bz}+ vr{ lbOg]5 .
t/,
-s_ To:tf] sd{rf/Lsf] ;]jf cjlw ^ dlxgf gk'u]sf] /x]5 eg] lghnfO{ pk–
ljlgod -!_ adf]lhdsf] bz}+ vr{ k]ZsLsf] ?kdf lbOg]5 / lghsf] ;]jf cjlw
^ dlxgf k'u]kl5 ldGxf u/L k]ZsLsf] km5\of}{6 ul/g]5 .
-v_ To:tf sd{rf/Lsf] ;]jf cjlw ^ dlxgf gk'Ub} ;dfKt ePdf ^ dlxgfsf]
bfdf;fxLn] x'g] /sd ldGxf u/L af+sL /sd c;"n pk/ ul/g]5 .
^= ;hfosf] cfb]z /2 ePdf kfpg] tna M -!_ a}+ssf sd{rf/LnfO{ gf]s/Laf6 x6fpg] jf avf{:t
ug]{ cfb]z /2 eO{ lgh gf]s/Ldf k'gM sfod ePdf gf]s/Laf6 x6fOPsf] cyjf avf{:t ul/Psf]
ldltb]lv k'gM sfod ePsf] ldlt;Ddsf] k"/f tna / u|]8 a[l4 kfpg] eP a[l4 ;d]t lghnfO{
lbO{g]5 .
-@_ pk–ljlgod-!_ jdf]lhd gf]s/Ldf k'g sfod ubf{ /2 ug]{ lg0f{o jf cfb]z ePsf]
ldltn] # dlxgf leq ;DjlGwt JolQm lg0f{o jf cfb]zsf] k|dfl0ft k|ltlnkL ;lxt xfhL/ x'g
cfpg'kg]{ 5 .
-#_ pk–ljlgod-@_ jdf]lhdsf] Dofb leq xflh/ x'g gcfpg] JolQmnfO{ ;]jfdf k'gM
sfod ul/g] 5}g .
&= c? sf/0faf6 gf]s/L lgnDag ePdf tna eQf gkfpg] M -!_ s'g} sd{rf/L c? g} sf/0faf6
kmf}hbf/L cleof]udf y'gfdf /x]df y'gfdf /x]sf] cjlw;Dd lghsf] gf]s/L :jtM lgnlDat
x'g]5 . g}lts ktg b]lvg] kmf}hbf/L cleof]u nfu]sf] /x]5 eg] / ;f] cleof]u cbfntaf6
k|dfl0ft ePdf lgh gf]s/Laf6 avf{:t x'g]5 / To;/L avf{:t ePdf lgnDag /x]sf] ;dodf
tna eQf kfpg] 5}g . To:tf] cleof]uaf6 ;kmfO{ kfPdf lgh ;fljssf] kbdf k'gM :yflkt
x'g]5 .
-@_ pk–ljlgod-!_ jdf]lhd gf]s/Ldf k'g sfod ubf{ /2 ug]{ lg0f{o jf cfb]z ePsf]
ldltn] # dlxgf leq ;DjlGwt JolQm lg0f{o jf cfb]zsf] k|dfl0ft k|ltlnkL ;lxt xfhL/ x'g
cfpg'kg]{ 5 .
-#_ pk–ljlgod-@_ jdf]lhdsf] Dofb leq xflh/ x'g gcfpg] JolQmnfO{ ;]jfdf k'gM
sfod ul/g] 5}g .
*= lgnDjg x'+bf kfpg] tnj M -!_ o; ljlgodfjnLsf] kl/R5]b & sf] ljlgod * sf] pk–ljlgod
-!_ / -%_ jdf]lhd lgnDagdf /x]sf sd{rf/Ln] lgnDag cjlwe/ -ljefuLo sf/jfxL rln/x]sf]
33
cj:yfdf lgnDag km's'jf ePtfklg sf/jfxLsf] clGtd lsgf/f gnfu];Dd_ vfO{kfO{ cfPsf]
dfl;s tnasf] !÷@ -cfwf_ dfq kfpg] 5 . t/ lgh pk/ nfu]sf] cleof]u k|dfl0ft geO{
lghn] ;kmfO{ kfPdf lgnDag /x]sf] cjlwdf !÷@ -cfwf_ tna kfPsf] eP ;f] s§f u/L /
gkfPsf] eP k'/} tna -tna a[l4 x'g] ePdf ;f] ;d]t_ kfpg] 5 . s;'/bf/ 7xl/Pdf lgnDag
ePsf] ldltb]lvsf] af+sL tna kfpg] 5}g .
-@_ a}+s jf ;/sf/L sfdsf] l;nlznfdf afx]s cGo s'g} sf/0faf6 lgnDjg /xg
uPsf] /x]5 eg] lghn] To;/L lgnDjg /x]sf] cjlwsf] tna eQf nufotsf s'g} ;'ljwf kfpg]
5}g .
(= jf]g; ;DaGwL Joj:yf -!_ af]g; P]g / jf]g; lgodfjnLsf] clwgdf /xL P]g adf]lhd
tf]lsPsf] sfof{jlw k'/f u/]sf sd{rf/LnfO{ a}+sn] cfkm\gf] d'gfkmfaf6 sd{rf/LnfO{ 5'6\ofPsf]
af]g; /sd pknnAw u/fpg] 5 . t/ af]g; P]g / af]g; lgodfjnLn] u/]sf] Joj:yfsf ;fy}
b]xfosf] cj:yfsf sd{rf/Lx?nfO{ af]g; pknAw u/fO{g] 5}g M–
-s_ ljefuLo sf/jfxL rln/x]sf] cjlw,
-v_ lgnDagdf /x]sf] cjlw,
-u_ ljbf c:jLs[t ePsf] cjlw,
-3_ a}+saf6 cGo ;+3 ;+:yfdf ;f]xL sfof{nojf6 tnjeQf vfg]u/L sfhdf uPsf]
cjlw,
-ª_ gf]s/Ljf6 x6fPsf jf avf{:t ePsf sd{rf/L] gf]s/Ldf k'gM :yfkg ePsf]
cj:yfdf gf]s/Ljf6 x6fPsf ldlt b]lv k'g:yfkgf ePsf] ldlt eGbf cl3sf]
cjlw .
34
kl/R5]b – $
cjsfz, pkbfg, pTk]|/s, kfl/tf]lifs / k '/:sf/
!= cjsfz M -!_ sd{rf/Ln] lghsf] pd]/ %* jif{ k"/f ePdf jf #) jif{ ;]jf cjlw k'/f ePdf
jf pk–ljlgod -%_ sf] kbfjlw k"/f ePdf a}+ssf] ;]jfaf6 clgjfo{ cjsfz kfpg]5 .
t/, #) aif{ ;]jf cjlw k"/f x'g] sd{rf/Lsf] ;]jf a}+ssf] lxtsf] nflu cfjZos ;Dem]df
sfo{sf/L k|d'vn] a9Ldf @ aif{;Ddsf] Dofb yk ug{ afwf kg]{ 5}g . ;]jf cjlw yk ug]{
cfwf/x? b]xfo jdf]lhd x'g]5g\ M–
-s_ cjsfz x'g] sd{rf/Lsf] ;]jf j}+ssf] sfdsfh rnfpg cTofjZos b]lvPdf,
-v_ cjsfz x'g] sd{rf/L cfˆgf] sfd, st{Jo tyf lhDd]jf/L k"/f ug{df j9L
nugzLn / bIf b]lvPdf,
-u_ cjsfz x'g] sd{rf/Lsf] kl5Nnf] @ jif{sf] sfo{ ;Dkfbg d"Nof+sg sDtLdf
pQd /x]df .
-@_ sd{rf/Ln] a}+ssf] ;]jfaf6 cjsfz lng] OR5f u/]df lgo'lQm ug]{ clwsf/Ln]
;]jfaf6 cjsfz lng cg'dlt lbg ;Sg]5 .
-@s_ a}+sn] cfjZostf cg';f/ cltl/Qm ;'ljwf lbg] u/L :j]lR5s cjsfz of]hgf
nfu"ug{ ;Sg]5 .
-#_ sd{rf/Ln] a}+ssf] ;]jfaf6 /flhgfdf ug'{k/]df Ps dlxgfk"j{ lnlvt ;"rgf lbg'
kg]{5 . k"j{ ;"rgf glbPdf Ps dxLgfsf] tnj eQf a}+snfO{ a'emfpg' kg]{5 .
-$_ pk–ljlgod -#_ adf]lhd a}+ssf] ;]jfaf6 /flhgfdf lbg] sd{rf/Ln] cfk"mn] ;+lrt
ug{ ;lsg] ljbf ;+lrt u/L /fv]sf] ePdf To:tf] ;+lrt ljbfaf6 o; k|sf/ lbg'kg]{ k"j{ ;"rgf
cjlwdf ldnfpg kfpg] 5}g .
-%_ b]xfosf kbsf sd{rf/Lx?n] b]xfosf] kbfjlw k"/f u/]kl5 lghx?nfO{ clgjfo{
cjsfz lbO{g]5 . t/ pQm kbfjlw k'Ug] cufj} lghsf] dflyNnf] kbdf kbf]Gglt ePdf ;f]
kbf]]Gglt ePsf] kbsf] kbfjlw;Dd ;]jf sfod x'g]5 .
-s_ clws[t:t/ tx !! kbdf % -kf+r_ jif{ :yfoL ;]jf cjwL k'/f u/]sf .
-v_ clws[t:t/ tx !) kbdf & -;ft_ jif{ :yfoL ;]jf cjwL k'/f u/]sf .
-u_ vf/]h============================ .
-3_ vf/]h============================ .
-^_ o; ljlgodfjnLdf h'g;'s} n]lvPsf] ePtfklg s'g} sd{rf/L cfk}m nfdf] ;dob]lv
s8f / bL3{/f]uaf6 kLl8t eO{ a}+saf6 kfpg] cf}ifwf]krf/ ;'ljwf k|fKt u/L cf}ifwf]krf/ /sdsf]
;Ldf;Dd pkef]u ul/;s]sf / a}+ssf] sfdsfh ug{ c;dy{ ePsf] egL ;ldltn] 7x¥ofPsf
sd{rf/LnfO{ lghn] pkef]u ul/;s]sf] cf}ifwf]krf/ vr{ ldGxf ul/ ;]jfaf6 cjsfz lbg
;lsg]5 .
-&_ sd{rf/LnfO{ pkbfg lbg] jf lgj[Qle/0fsf] ;6[f lbOg] /sdsf] k|of]hgsf] nflu
pd]/sf] xb %* jif{ eGbf a9L gx'g] u/L lghn] ;]jf u/]sf] cjlwdf % -kf+r_ jif{sf] ;]jf
cjlw hf]8L sfo{sf/L k|d'vn] cjsfz lbg ;Sg]5 . t/ kl/R5]b & jdf]lhd ljefuLo
35
sf/jfxLdf k/L cjsfz kfpg] cj:yfsf sd{rf/LnfO{ eg] % jif{sf] ;]jf cjlw yk ul/g]
5}g .
-*_ a}+ssf s'g} sd{rf/L j}+ssf] sfo{sf/L k|d'v lgo'Qm ePdf To:tf sd{rf/LnfO{
;ldltn] ;fljssf] kbjf6 cjsf; lbg] 5 .
@= pkbfg M % jif{eGbf a9L a}+ssf] ;]jf u/]sf t/ k]G;g gkfpFb} cjsfz ePsf jf /flhgfdf
:jLs[t eO{ 5f]8L uPsf jf a}+saf6 cGoq ;?jf eO{ uPsf jf eljiodf a}+ssf] ;]jfsf] lgldQ
cof]Uo g7xl/g] u/L x6fOPsf sd{Rff/Ln] b]xfosf b/n] pkbfg kfpg] 5g\ M–
-s_ % jif{b]lv !) jif{;Dd gf]s/L u/]sf sd{rf/Ln] cfk"mn] sfd u/]sf] k|To]s
jif{sf] lgldQ cflv/L !÷@ -cfwf_ dxLgfsf] vfO{kfO{ cfPsf] tnj .
-v_ !) jif{ b]lv !% jif{;Dd gf]s/L u/]sf sd{rf/Ln] cfk"mn] sfd u/]sf] k|To]s
jif{sf] lgldQ cflv/L ! -Ps_ dxLgfsf] vfO{kfO{ cfPsf] tnj .
-u_ !% jif{ eGbf a9L t/ @) jif{ eGbf sd gf]s/L u/]sf sd{rf/Ln] cfk"mn] sfd
u/]sf] k|To]s jif{sf] lgldQ cflv/L !=% -8]9_ dxLgfsf] vfO{kfO{ cfPsf]
tnj .
#= lgj[lQe/0f M -!_ @) jif{ jf ;f] eGbf a9L cjlw;Dd a}+ssf] ;]jf c6'6 /x]kl5 cjsfz lng]
sd{rf/LnfO{ b]xfosf] lx;fjn] cfhLjg dfl;s lgj[lQe/0f lbO{g]5 M–
-s_ @) jif{ jf ;f] eGbf a9L gf]s/L u/]sf clws[t :t/sf ;j} sd{rf/Lx?n]
hDdf gf]s/L jif{ × cjsfz x'Fbfsf] dfl;s tnj
^)
sf] lx;fjn] kfpg]5g\ .
-v_ @) jif{ jf ;f] eGbf a9L gf]s/L u/]sf ;xfos :t/ tx $ / tx % sf ;j}
sd{rf/Lx?n] hDdf gf]s/L jif{ × cjsfz x'Fbfsf] dfl;s tnj
%%
sf] lx;fjn] lgj[lQe/0f kfpg]5g\ .
-u_ @) jif{ jf ;f] eGbf a9L gf]s/L u/]sf ;xfos :t/ tx $ eGbf d'lgsf ;j}
sd{rf/Lx?n] hDdf gf]s/L jif{ × cjsfz x'Fbfsf] dfl;s tnj
%)
sf] lx;fjn] lgj[lQe/0f kfpg]5g\ .
-3_ v08 -s_, -v_ / -u_ cg';f/ lgj[lQe/0f kfpg] s'g} sd{rf/Ln] dfl;s
lgj[lQe/0f glnO{ lgj[lQe/0f sf] ;6[f Psd'i6 pkbfg /sd lng rfx]df To:tf]
sd{rf/Ln] b]xfosf] b/n] Psd'i6 /sd kfpg] 5 M–
-!_ @) jif{ jf ;f] eGbf a9L / @% jif{ eGbf sd gf]s/L u/]sf] eP cfkm"n]
sfd u/]sf] k|To]s jif{sf] lgldQ @=@% -;jf b'O{ _ dlxgfsf] vfO{kfO{ cfPsf]
tna a/fa/sf] /sd .
36
-@_ @% jif{ jf ;f] eGbf a9L / #) jif{ eGbf sd gf]s/L u/]sf] eP cfkm"n]
sfd u/]sf] k|To]s jif{sf] lgldQ @=% -;f+9] b'O{_ dlxgfsf] vfO{kfO{ cfPsf]
tna a/fa/sf] /sd .
-#_ #) jif{ jf ;f] eGbf a9L gf]s/L u/]sf] eP cfkm"n] sfd u/]sf] k|To]s
jif{sf] lgldQ # -ltg_ dlxgfsf] vfO{kfO{ cfPsf] tna a/fa/sf] /sd .
-ª_ o; ljlgodfjnLdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtfklg ldlt @)%).!.!&
eGbf cl3 lgo'lQm eO{ a}+ssf] ;]jfdf afxfn /x]sf] sd{rf/Ln] kl/R5]b $ sf]
ljlgod ! sf] pk– ljlgod -!_ adf]lhd ;]jfaf6 cjsfz k|Kt ubf{ %* aif{
pd]/ k'u]sf] t/ ^) aif{ pd]/ k'/f x'g hlt cjlw af+sL 5, ;f] cjlw ;d]t
lghn] u/]sf] hDdf ;]jf cjlwdf ykL lghn] lgj[lQe/0f jfkt kfpg] Psd'i6
/sdsf nflu lx;fj ul/g]5 . o:tf] cjlwdf jflif{s 6fO{d :s]nsf] a[4L kfpg]
eP ;f] ;d]t ykL lx;fj ul/g] 5 .
-r_ !% jif{ jf ;f] eGbf a9L a}+sdf :yfoL ;]jf/t s'g} sd{rf/Lsf] d[To' ePdf
sfo{sf/L k|d'v af6 To:tf sd{rf/Lsf] % jif{ ;]jf cjlw yk u/L lghn]
OR5fPsf] JolQmnfO{ jf d[t sd{rf/Lsf] k|rlnt sfg"g adf]lhd glhssf]
xsjfnfnfO{ o; ljlgodfjnL adf]lhd lgj[lQe/0f jf pkbfg tyf cGo
;'ljwfx? pknAw u/fOg] 5 .
-5_ lgj[lQe/0f e'QmfgL sfo{nfO{ 5'§} sfo{ljlw jgfO{ Jojl:yt ul/g] 5 .
-@_ ldlt @)%).!.!& eGbf kl5 lgo'lQm x'g] sd{rf/Ln] ljlgod @ / # df tf]lsPsf]
;]jf cjlw cg';f/ tf]lsPsf] b/df pkbfg kfpg]5, t/ lgj[lQe/0f lbOg] 5}g .
-#_pk–ljlgod -!_ adf]lhd lgj[tLe/0f lng] u/L cjsfz kfPsf] sd{rf/Lx?nfO{
k|To]s aif{ bz}sf] 36:yfkgfsf] !% lbg cufj} lghn] vfO{kfO{ cfPsf] dfl;s lgj[lte/0fsf]
cfwf /sd bz} vr{ jfkt pknAw u/fO{g] 5 .
$= ljz]if lgj[lQe/0f kfl/jfl/s lgj[lQe/0f OToflb M -!_ o; ljlgodfjnLdf h'g;'s} s'/f
n]lvPsf] ePtfklg cfˆgf] cf]xbfsf] st{Jo kfng ug]{ l;nl;nfdf nfu]sf] s'g} rf]6k6ssf]
sf/0fn] s'g} sd{rf/Lsf] d[To' ePdf a}+ssf] lgodfg';f/ lghsf] kfpg] pkbfg afx]s lghn]
OR5fPsf] JolQmjf lghsf] Psf3/sf] kl/jf/nfO{ lghsf] ;]jf cjlw hlt jif{ afFsL 5 Tolt
jif{ jf bz jif{ dWo] h'g sd x'G5 Tolt jif{ lghn] vfO{kfO{ cfPsf] tnasf] %) k|ltzt /sd
ljz]if lgj[lQe/0f sf] ?kdf lbOg]5 .
:kli6s/0f M o; pk–ljlgodsf] k|of]hgsf] lgldQ cfˆgf] cf]xbfsf] st{Jo kfng ug]{
l;nl;nfnfO{ b]xfo adf]lhd kl/eflift ul/Psf] 5 M–
-s_ sfof{nodf 36]sf] s'g} cfsl:ds 36gf -n'6lk6 cflb_ jf b}jL k|sf]k -e"sDk,
af9L, klx/f], cfunfuL_ af6 a}+ssf] ;DklQsf] ;'/Iff ubf{,
-v_ sfof{nodf /x]sf] gub /sd cGo a}+sdf hDdf ug{ hf+bf jf lkmN8df C0f
c;'nL sfo{qmddf uPsf] cj:yfdf c;'nL /sd lnO{ sfof{no tkm{ kms{bf jf
;f] sfo{qmddf c;'nL /sd lnO{ lx+8bf /xhgL e} ;f] /sdsf] ;'/Iff ubf{,
-u_ ;ldltn] ;do ;dodf cfˆgf] cf]xbfsf] st{Jokfng egL dfly pNn]lvt
kl/efiff afx]s yk kl/efiff u/]df ;f] cj:yfdf ;d]t sfo{ ubf{ .
-@_ pk–ljlgod -!_ adf]lhd cfˆgf] cf]xbfsf] st{Jo kfng ug]{ l;nl;nfdf nfu]sf]
s'g} rf]6 k6ssf] kmn:j?k a}+ssf] s'g} sd{rf/L gf]s/Lsf] lgldQ sfd ug{ g;Sg] u/L c;Qm
37
ePsf] lrlsT;ssf] Kofgn jf]8{af6 k|dfl0ft ePdf lghnfO{ pkbfg ;lxt ;]jfaf6 cjsfz
lbO{ lghn] vfO{kfO{ cfPsf] tnasf] %) k|ltzt a/fj/sf] /sd %* jif{ pd]/ gk'Ubf ;Dd
ljz]if lgj[lQe/0f sf] ?kdf lbOg] 5 . t/ lgh sd{rf/Ln] a}+s afx]s slx st} tnj eQf
vfg] ul/ sfd u/]sf] hfgsf/L ePdf lghn] vfO{kfO{ cfPsf] laz]if lgj[lQe/0f lbOg] 5}g .
:kli6s/0f M pk–ljlgod -!_ / -@_ df vfO{kfO{ cfPsf] tna eGgfn] pQm ljz]if lgj[lQe/0f
cjlwdf a}+sn] k6s k6s a[l4 u/]sf] tnanfO{ ;d]t hgfpg] 5 .
-@s_ pk–ljlgod-!_ jdf]lhd cf]xbfsf] st{Jo kfngf u/]sf] s'/f k|dfl0ft ug]{
clwsf/Ln] em'¶f Joxf]/f k|dfl0ft u/]sf] kfO{Pdf j}+snfO{ xfgL gf]S;fgL ePsf] /sd ;DjlGwt
sd{rf/L pk/ ljefuLo sf/jfxL u/L c;"n pk/ ul/g]5 .
-#_ s'g} sd{Rff/Lsf] gf]s/L 5+b} cyjf lgj[lQe/0f kfpg yfn]sf] & jif{ gk'Ub} d[To'
ePdf lghn] OR5fPsf] JolQmnfO{ jf d[ts sd{rf/Lsf] ghLssf] xsbf/nfO{ P]gn] tf]s]sf]
qmdfg';f/ o;} kl/R5]bsf] ljlgod @ jf ljlgod # cg';f/ pQm sd{rf/Ln] kfpg] pkbfg
cyjf lgj[lQe/0f lbO{g] 5 .
t/,
-s_ lgj[lQe/0f kfpg] cjlw k"/f ePsf] t/ lgj[lQe/0f kfpg' cufj} d[To' ePsf
sd{rf/Lsf] kl/jf/nfO{ k|rlnt sfg"gn] tf]s]sf] qmdfg';f/ o;} kl/R5]bsf]
ljlgod @ jf ljlgod # cg';f/ pQm sd{rf/Ln] kfpg] pkbfg cyjf
lgj[lQe/0f lbOg]5 . /
-v_ s'g} sd{rf/Lsf] lgj[lQe/0f kfpg yfn]sf] & jif{ gk'Ub}df d[To' ePdf lghn]
OR5fPsf] JolQm jf lghsf] ghLssf] xsbf/n] & jif{ k'Ug afFsL cjlw;Dd
dfq lgj[lQe/0f kfpg]5 .
$s= j]kQf ePsf sd{rf/Lsf] ; 'ljwf /sd e'QmfgL ;DjGwL Joj:yf M s'g} jxfnjfnf sd{rf/L x/fO{
j]kQf ePdf sDtLdf % jif{;Dd lgh lhljt /x]sf] jf g/x]sf] eGg] s'/f kQf gnfu]df ;f]
Joxf]/fsf] #% lbg] ;fj{hlgs ;"rgf s'g} /fli6«o b}lgs klqsfdf k|sflzt u/L ;f] cjlwdf
j]kQf ePsf] sd{rf/L j}+sdf pkl:yt gePdf o; ljlgodfjnL jdf]lhd sd{rf/Ln] kfpg]
pkbfg, lgj[lQe/0f / cGo ;'ljwf lghåf/f sd{rf/L JolQmut ljj/0f kmf/ddf O{R5fO{Psf
JolQmnfO{ e'QmfgL lbO{g]5 . s;}nfO{ O{R5fO{Psf] gePdf lghsf] glhssf] xsjfnfnfO{ e'QmfgL
lbO{g]5 .
$v=sd{rf/L ; '/If0f sf]if ;DaGwL Joj:yf M -!_ @) jif{ ;]jf cjlw k'/f u/L gf]s/Laf6 cjsfz
lnPsf jf ;]jf cjlw yk u/L @) jif{ ;]jf cjlw k'u]sf jf @) jif{ gk'Ub} d[To' ePsf :yfoL
sd{rf/LnfO{ cg';"rL– ^v adf]lhd Psd'i6 /sd ;'/If0f sf]ifaf6 k|bfg ul/g]5 .
-@_pkljlgod -!_ sf] k|of]hgsf] lgldQ cfjZos kg]{ /sd k|To]s cfly{s jif{df
sd{rf/L ;'/If0f sf]ifdf hDdf ul/g]5 .
-#_;'/If0f sf]if ;+rfng ;DaGwL sfo{ljlw ;ldltn] tf]s] adf]lhd x'g]5 .
%= bL3{ ; ]jf sb/ k '/:sf/ M a}+sdf cljl5Gg ?kn] b]xfo adf]lhdsf] ;]jf cjlw k'u]sf
sd{rf/Lx?nfO{ ;ldltaf6 a}+s lbj; -df3 & ut]_ sf lbg b]xfo adf]lhdn] k'/:s[t ug{
;lsg] 5 M–
-s_ @) jif{ ;]jf cjlw k'u]sf sd{rf/Lx?nfO{ sb/kq / ?=%,))).— -kf+r xhf/_
gub k'/:sf/ .
38
-v_ @% jif{ ;]jf cjlw k'u]sf sd{rf/Lx?nfO{ s[lif ljsf; a}+s ln= kbs /
?=!),))).— -bz xhf/_ gub k'/:sf/ .
-u_ ====
-3_ v08 -s_, -v_ adf]lhdsf s'g} klg k'/:sf/ gkfPsf sd{rf/LnfO{ sb/ kq
/ ?=!),))).– gub k'/:sf/ .
-ª_ of] ljlgod nfu' x'g' eGbf klxn] a}Ídf c:yfoL, s/f/ jf dfl;s
kfl/>ldsdf lgo'lQm kfO{ cljl5Gg ?kn] sfo{/t /x]sf] sd{rf/Ln] s/f/ jf
dfl;s kfl/>lds cjlw ;dfKt gx'b} :yfoL lgo'lQm kfPdf o;} ljlgod %
sf] v08 -s_ / -v_ adf]lhd bL3{ ;]jf sb/ k'/:sf/sf] k|of]hgsf] nflu
lghsf] ;f] cjlwsf] ^^ k|ltzt ;]jf cjlw u0fgf ul/g] 5 .
:kli6s/0f M o; ljlgodsf] k|of]hgsf] nflu c;fwf/0f jf j]tnjL ljbfsf] cjlw, ljbf
c:jLs[t ePsf] cjlw / a}+sjf6 x6fPsf] jf jvf{:t eO{ gf]s/Ldf k'gM sfod jf k'gM :yflkt
ePsf] cj:yfdf gf]s/Ljf6 x6fPsf ldltb]lv gf]s/Ldf k'gM sfod jf k'gM :yflkt ePsf]
cl3Nnf] lbg;Ddsf] cjlwnfO{ cljl5Gg ?kn] ;]jf u/]sf] cjlw dflgg] 5}g .
^= pkbfg / lgj[lQe/0fsf] nflu lgj]bg lbg'kg]{ M sd{rf/Ln] cjsfz u|x0f ubf{ cjsfz kfpg]
Ps dlxgf cufl8 cg';"rL– & adf]lhdsf] kmf/fd sd{Rff/L k|zf;g zfvfn] e/fO{ sfo{sf/L
k|d'vsf] :jLs[lt u/fO{ /fVg' kg]{5 . d[t sd{rf/Lsf] xsdf xsjfnfn] kfpg] pkbfg /
lgj[lQe/0fsf] lgldQ ;DalGwt sd{rf/Lsf] d[To' ePkl5 oyfzSo l56f] ;DalGwt xsjfnfnfO{
pknJw u/fpg] Joj:yf sd{rf/L k|zf;g zfvfn] ug'{ kg]{5 .
&= kf+r jif{ ; ]jf cjlw yk ul/g] M a}+sdf !% jif{ jf ;f] eGbf a9L ;]jf cjlw k'u]sf sd{rf/Ln]
lgj[lQe/0fsf] ;6[f ljlgod # adf]lhd kfpg] pkbfg /sd lng] u/L a}+ssf] ;]jfaf6 cnu
x'g rfx]df cjsfz x'g] pd]/sf] xb %* jif{ eGbf a9L gx'g] u/L lghn] ;]jf u/]sf] cjlwdf
%-kf+r_ jif{;Ddsf] ;]jf cjlw yk u/L sfo{sf/L k|d'vn] cjsfz lbg ;Sg]5 .
t/, tNnf] kbdf % jif{ ;]jf cjlw yk u/L :j]lR5s cjsfz lnO{ dflyNnf] kbdf gofF lgo'lQm
lng]nfO{ eg] % jif{sf] ;]jf cjlw yk ul/g] 5}g .
;qf}+ ;+zf]wg¢f/f yk .
39
kl/R5]b — %
sd{rf/Lsf] pd]/sf] lx;fa / gf]s/L cjlwsf] u0fgf
!= gf]s/L cjlwsf] u0fgf M lgj[lQe/0f jf pkbfgsf] lgldQ gf]s/L cjlwsf] u0fgf ubf{ c;fwf/0f
labf s6fO{ u0fgf ul/g] 5 .
@= sd{rf/Lsf] pd]/sf] lx;fa M sd{rf/Lsf] pd]/ lx;fj ubf{ b]xfodf pNn]v u/]sf] ljj/0fdf h'g
klxnf] x'G5 ;f]xL pd]/nfO{ sfod u/L lx;fj ul/g]5 M–
-s_ gf]s/Ldf k|j]z u/]sf] cj:yfdf sd{rf/Ln] k]z u/]sf] z}lIfs of]Uotfsf]
k|df0fkqdf lsl6Psf] hGdldlt jf pd]/af6 x'g cfpg] pd]/ .
-v_ v08 -s_ df pNn]v u/] adf]lhdsf] clen]v gePdf lghn] gf]s/Lsf] lgldQ
b/vf:t lb+bf pNn]v u/]sf] hGd ldltaf6 x'g cfpg] pd]/ .
#= ===vf/]h .
;qf}+ ;+zf]wg¢f/f vf/]h ul/Psf] .
40
kl/R5]b – ̂
labf / ; "rgf tfd]nL
!= labf glnO{ sfddf cg'kl:yt x'g gkfO{g] M -!_ ljbf clwsf/sf] s'/f xf]Og ;x'lnot dfq
xf] .
-@_ la/fdL ljbf / e}k/L cfpg] ljbf jfx]s cGo ljbf :jLs[t gu/fO{ ljbf a:g kfOg]
5}g .
-#_ pk–ljlgod -@_ df h'g;'s} n]lvPsf] ePtfklg zf/Ll/s czQmtf cyjf s'g}
ljz]if kl/l:yltn] ubf{ sfof{nodf cfpg g;Sg] ePdf labfsf] lgsf;fsf] nflu To:tf]
sd{Rff/Ln] la/fdL labf a;]sf] & lbgleq ljbfsf] lgj]bg k7fO{;Sg' kg]{5 .
-$_ sfof{noaf6 ljbf lnO{ a;]sf sd{rf/Ln] ljbf l;l4Pkl5 ljz]if sf/0fjz
sfof{nodf xflh/ x'g g;s]df To:tf] ljbf l;l4Psf] @$ 306fleq rflxPsf] yk ljbfsf] nflu
l56f] ;fwgåf/f lgj]bg k7fpg' kg]{5 . To;/L dfu ePsf] yk ljbf c:jLs[t ePdf sfof{nodf
cg'kl:yt /x]sf] cjlwnfO{ uon ePsf] dflgg]5 . ljbf c:jLs[t ePsf] hfgsf/L ;DjlGwt
sd{rf/LnfO{ t'?Gt lbg' kg]{5 .
-%_ =====
-^_ pk–ljlgod -@_ / -$_ pNn+3g u/L k6s k6s uon x'g] sd{rf/LnfO{ tnjeQf
s§f u/L kl/R5]b & adf]lhd ljefuLo ;hf+o ;d]t ug{ ;lsg] 5 .
@= ljbf leq cf]xf]bfsf] sfd ;DxfNg ; "rgf lbg'kg]{ M ljbf a;]sf sd{rf/Ln] ljbf afFsL 5Fb}
xflh/ eO{ cfˆgf] cf]xbfsf] sfdsfh ug{ kfpg] 5 . t/ o;sf] ;"rgf ljbf :jLs[t ug]{
clwsf/LnfO{ lbg' kg]{5 .
#= ljbf j:bfsf avt Onfsf 5f8\g :jLs[lt lng'kg]{ M sfof{nosf] sfdsf] l;nl;nfdf sfh
vl6Psf]df jf labfdf j:bf ljbf lbg] clwsf/ k|fKt clwsf/Lsf] Ohfht j]u/ cfˆgf] sfof{no
/x]sf] sfo{If]q 5f]8L cGoq hfg ldNg] 5}g . To;/L hfg'kg]{ ePdf sfof{nosf] sfddf jfwf
gkg]{ / a}+ssf] ;DklQ lxgfldgf gx'g] k|jGw ldnfP/ dfq hfg' kg]{5 . Ohfht lng gEofPdf
sf/0f vf]nL lgj]bg k]z u/L hfg' kg]{5 .
#s= 58\s] hf+r M j}+sn] ;do ;dodf xflh/ tyf kbLo lhDd]jf/L cg';f/ sfo{ u/] gu/]sf]
;DjGwdf 58\s] hf+r ug{ ;Sg] 5 . To;/L 58\s] hf+r ubf{ s'g} sd{rf/L l9nf u/L sfof{no
cfPsf] jf sfo{fnosf] sfdsf] l;nl;nfdf jfx]s sfof{no k|d'vsf] :jLs[lt j]u/ sfof{no
5f]8L jflx/ uPsf] km]nf k/]df lghnfO{ uon ug{ ;lsg] 5 .
$= ljbfsf] lsl;d M -!_ sd{rf/Ln] kfpg ;Sg] ljbfsf] lsl;d b]xfo adf]lhd x'g]5 M–
-s_ e}k/L cfpg] labf
-v_ ;§f ljbf
-u_ k|;'tL÷k|;'tL :ofxf/ ljbf
-3_ lsl/of labf
-ª_ 3/ labf
-r_ la/fdL labf
-5_ cWoog labf
41
-h_ c;fwf/0f labf
-@_ sd{rf/Lx?sf] labf ;DjGwL /]s8{ cg';"rL– * adf]lhd /flvg]5 .
%= e}k/L cfpg] labf M sd{rf/Ln] b]xfo adf]lhd e}k/L cfpg] labf kfpg] 5g\ M–
-s_ sd{rf/Ln] k|To]s jif{ !@ lbgdf ga9fO{ e}k/L cfpg] labf kfpg ;Sg]5g\ .
o:tf] labf !÷@ -cfwf_ lbg klg lng kfpg] 5g\ .
-v_ e}k/L cfpg] labf r}q dlxgfdf Psk6sdf @ lbg dfq / cGo dlxgfx?df
;fwf/0ftof Ps k6sdf % lbg;Ddsf] lbg ;lsg]5 .
-u_ e}k/L cfpg] labf s'g}klg labf;+u ldnfO{ lng kfpg]5 .
-3_ e}k/L cfpg] labf ;f]xL jif{ pkef]u ug'{ kg]{5 / ;+lrt u/L csf]{ ;fndf lng
kfOg] 5}g .
%s= ;§f labf M sd{rf/Ln] b]xfo adf]lhd ;§f labf kfpg] 5g\ M
-s_ labfsf] lbgdf sfof{no k|d'vn] dgfl;a sf/0f ;lxt s'g} sd{rf/LnfO{ yk
sfo{ -vftfaGbLsf] sfo{ afx]s_ sf nflu ^ 306f eGbf a9L ;do;Dd sfd
ug{ nufPdf To;/L sfd u/]sf] lbg ;6[f labf kfpg ;Sg]5g\ . To:tf] ;6[f
labf Ps jif{df !) -bz_ lbg eGbf a9L lbOg] 5}g .
t/, sfof{no k|d'vn] labfsf] lbgdf a}+ssf] s'g} klg sfo{ u/] jfkt ;6[f labf
kfpg] 5}g .
-v_ ;§f labf !÷@ -cfwf_ lbg klg lng kfpg] 5g\ .
-u_ ;§f labf ;fwf/0ftof Ps k6sdf @ lbg;Ddsf] lbg ;lsg]5 .
-3_ ;§f labf s'g}klg labf;+u ldnfO{ lng kfpg]5 .
-ª_ ;§f labf ;f]xL jif{ pkef]u ug'{ kg]{5 / ;+lrt u/L csf]{ ;fndf lng kfOg]
5}g .
%v= k |; "lt ljbf / k |;"lt :ofxf/ ljbf M -!_ s'g} dlxnf sd{rf/L ue{jtL ePdf ;'Ts]/L x'g' cufl8
/ k5fl8 u/L cG7fgAa] lbg;Dd k|;"lt ljbf kfpg]5 .
-@_ pkljlgod -!_ jdf]lhd k|;"lt ljbf lnPsf dlxnf sd{rf/Ln] rfx]df s'g} klg
ljbfjf6 s§f gx'g] u/L yk 5 dlxgf ;Dd j]tnjL k|;"lt ljbf lng ;Sg]5g\ . t/ o:tf]
j]tnjL ljbf k|;"lt ljbf;Fu nuftf/ ?kdf lng'kg]{5 .
-#_ pkljlgod -@_ jdf]lhd a]tnjL k|;"lt ljbfdf j;]sf] cjlwdf 3/ labf, la/fdL
labf, tnj, eQf / cGo ;'ljwf lbOg] 5}g . t/ ;f] calw gf]s/Ldf u0fgf ul/g]5 .
-$_ pkljlgod -!_ jdf]lhdsf] ljbf a:g] sd{rf/Ln] k"/f tnj eQf kfpg]5 .
-%_ s'g} k'?if sd{rf/Lsf] kTgL ;'Ts]/L x'g] ePdf To:tf] sd{rf/Ln] ;'Ts]/Lsf] cl3 jf
kl5 u/L kGw| lbg k|;"lt :ofxf/ ljbf lng kfpg]5 .
-^_ k|;"lt :ofxf/ ljbf j:g] sd{rf/Ln] k"/f tnj kfpg]5 .
-&_ k|;"lt :ofxf/ ljbf ;]jf cjlwe/ b'O{ k6s dfq lbOg]5 .
-*_ k|;"lt :ofxf/ ljbf lnPsf] sd{rf/Ln] ljbf lnPsf] ldltn] tLg dlxgf leqdf
aRrfsf] hGdbtf{ k|df0fkq sfo{/t sfof{nodf k]z ug{'kg]{5 .
;qf}+ ;+zf]wg¢f/f ;+zf]lwt .
42
-(_ pkljlgod -*_ jdf]lhdsf] cjlwleq To:tf] k|df0fkq k]z gug]{ sd{rf/Lsf] To:tf]
ljbfsf] cjlw lghn] kfpg] cGo ljbfaf6 s§f ul/g]5 . cGo ljbf ;l~rt gePdf uon s§L
ul/g]5 .
-!)_ k|;"lt ljbf tyf k|;"lt :ofxf/ ljbf kfPsf sd{rf/LnfO{ aRrfsf] :ofxf/sf]
lgldQ a9Ldf b'O{ j6f jRrfsf] nflu hgxL Psd'i6 kfFrxhf/ ?k}ofF lzz' :ofxf/ eQf lbOg]5
. t/ klt / kTgL b'j} a}Ísf] ;]jfdf sfo{/t /x]sf] eP Ps hgf sd{rf/Ln] dfq lzz' :ofxf/
eQf kfpg]5 .
-!!_ k|;"lt ljbf tyf k|;"lt :ofxf/ ljbf lnPsf] clen]v ;DjlGwt sfof{non]
cBfalws agfO{ k|To]s k6s ;?jf eO{ /dfgf lnO{ hfFbf /dfgf kqdf / sd{rf/L clen]v
kmfOndf ;d]t /fVg']kg]{5 .
-!@_ k|;"lt ljbf dfu ug]{ sd{rf/Ln] k|;"lt ;DjGwdf hfFr u/fPsf] c:ktfnsf] /
;'Ts]/L ePsf] ;DjlGwt c:ktfn jf gl;{Ëxf]dsf] l8:rfh{ ;d/L jf ay{ ;l6{lkms]6 jf hGd
btf{ k|df0fkq k]z ug{'kg]{5 . hGd btf{ k]z gu/]df cGo ljbfaf6 s6 \6f ug{ ;lsg]5 .
%u= lsl/of labf M sd{rf/Ln] s'n wd{ cg';f/ cfkm} lsl/of a:g' k/]df !% -kGw|_ lbg lsl/of labf
kfpg] 5 . dlxnf sd{rf/Lsf] kltn] lsl/of a:g' k/]df lghnfO{ klg Tolt g} lbg lsl/of labf
lbOg] 5 .
^= 3/ labf M -!_ sd{rf/Ln] sfd u/]sf] cjlwsf] k|To]s ^ lbgsf] !÷@ -cfwf_ lbgsf b/n] 3/
labf kfpg]5g\ .
:kli6s/0f M o; pk–ljlgodsf] k|of]hgsf] lgldQ æsfd u/]sf] cjlwÆ eGgfn]
-s_ sfof{nodf xflh/ ePsf lbgsf cltl/Qm sd{rf/Ln] lnPsf] e}k/L cfpg] ljbf,
;§f ljbf, lj/fdL ljbf, k|;'tL ljbf÷k|;'tL :ofxf/ ljbf, lsl/of ljbf /
;fj{hlgs ljbf ;d]tnfO{ ;Demg' k5{ .
-v_ sd{rf/Ln] % lbg jf ;f] eGbf sd cjlwsf] 3/ ljbf j;]sf] lbg .
-@_ o:tf] labf a9Ldf !%) lbg;Dd ;+lrt u/L /fVg ;lsg]5 .
-#_ sd{rf/Ln] b]xfo jdf]lhdsf] ;+lrt 3/ ljbfsf] ;§f /sd lng ;Sg]5g\ M–
-s_ ̂ ) lbgeGbf a9L 3/ labf ;+lrt u/]sf sd{rf/Ln] ^) lbgeGbf a9L ;+lrt
/x]sf] 3/ labfsf] ;§f vfO{kfO{ cfPsf] tnj / ;ldltn] tf]s] adf]lhdsf]
eQfsf] lx;fjaf6 /sd dfFu u/]df Ps Sofn]08/ jif{df a9Ldf #) lbg;Ddsf]
3/ labfsf] ;§f /sd g} lbOg]5 . t/ !% lbgeGbf 36Lsf] /sd lbOg] 5}g .
-v_ s'g} sd{rf/Ln] s'g} sf/0faf6 cjsfz kfPdf jf lnPdf ;+lrt afFsL 3/ labf
lbgsf] lghn] To; avt vfO{kfO{ cfPsf] tnjsf] b/n] x'g] /sd Psd'i6
lbOg]5 .
-$_ sd{rf/Ln] jif{sf] Ps k6s sDtLdf & -;ft_ lbg 3/ labf lnO{ 3/ hf+bf / 3/
labf e'Qmfg u/L 3/af6 cfˆgf] sfof{nodf cfp+bf df]6/, /]n xjfO{ hxfhsf] af6f]nfO{ hlt
lbg nfUg] xf] To;sf] cfwf/df a9Ldf ^ -5_ lbg;Dd af6f]sf] Dofb lbg ;lsg]5 / af6f]sf]
Dofb ;+lrt x'g] 5}g .
-%_ pk–ljlgod -$_ adf]lhd sd{rf/L 3/ ljbfdf hf+bf lghsf] 3/ /x]sf] lhNnf:t/Lo
a}+s sfof{no jf 3/ glhssf] a}+ssf] s'g} sfof{noaf6 3/ uPsf] k|df0f lnP/ cfpg' kg]{5 .
43
-^_ cWoog labf jf c;fwf/0f labfdf a;]sf sd{rf/Ln] ;f] cjlwe/sf] 3/ labf
kfpg] 5}g .
-&_ ;'ljwf ;lxtsf] clgjfo{ 3/ ljbfdf j:g'kg]{ Joj:yf ;ldltn] tf]s] jdf]lhd x'g]
5 .
&= la/fdL labf M -!_ sd{rf/Ln] Ps jif{df kGw| lbg lj/fdL ljbf kfpg ;Sg]5 / o:tf] lj/fdL
ljbf jif{ e'QmfgL gx'b} k]ZsL ;d]t lbg ;lsg]5 . t/ cWoog / c;fwf/0f ljbf j:bfsf]
cjlwe/ lj/fdL ljbf kfpg] 5}g .
-@_ lj/fdL ljbfdf j;]sf] sd{rf/Ln] k"/f tnj eQf kfpg]5 .
-#_ sd{rf/Ln] kfpg] lj/fdL ljbf ;]jf cjlwe/ ;l~rt x'b} hfg]5 .
-$_ sd{rf/L ;]jfjf6 cnu ePdf lghsf] ;l~rt lj/fdL ljbf jfkt lghn] vfO{kfO{
cfPsf] tnj j/fj/sf] /sd lbO{g]5 .
-%_ pk–ljlgod -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPs]f eP tfklg s'g} 7'nf] jf s8f /f]u nflu
pkrfy{ ljbf j:bf lj/fdL ljbf tyf 3/ ljbf ;d]tjf6 gk'u]df To:tf] sd{rf/LnfO{ Ps jif{df
tnj dfq kfpg] u/L k}tfln; lbg;Dd yk lj/fdL ljbf lbg ;lsg]5 .
-^_ s'g} 7"nf] jf s8f /f]u nflu la/fdL ePsf :yfoL sd{Rff/Ln] la/fdL labf tyf 3/
labf ;d]taf6 labf gk'u ePdf gf]s/Lsf] tdfd cjlwe/ ! jif{df ga9fO{ vfO{kfO{ cfPsf]
tnj dfq kfpg] u/L ljz]if la/fdL labf kfpg ;Sg]5 .
:kli6s/0f M 7"nf] jf s8f /f]u nfu]sf] eGg] s'/f g]kfn ;/sf/jf6 dfGotf k|fKt c:ktfn jf
gl;{Ëxf]ddf ul7t d]l8sn jf]8{jf6 l;kmfl/; ePsf] x'g'kg]{ 5 .
*= cWoog labf M -!_ sd{rf/Ln] b]xfosf] cj:yfdf ;]jf cjlw e/df Ps} k6s jf k6s k6s
u/L # jif{;Ddsf nflu tf]lsPs]f cWoog If]qdf :jb]z jf ljb]zdf cWoog ug{ cWoog ljbf
kfpg] 5 .
-s_ a}+snfO{ k|fKt 5fqj[lQdf j}sjf6 kl/R5]b–( sf] ljlgod ! jdf]lhd dgf]gog
eO{ cWoog ug{.
-v_ a}+snfO{ s'g} :jb]zL jf ljb]zL bft[ ;+:yfjf6 k|fKt l;6df jf sd{rf/Ln]
cfˆgf] lghL k|of;jf6 tf]lsPsf] cWoog If]q leq j}+ssf] nflu pkof]uL x'g]
ljifodf ljb]zL lzIf0f ;+:yf jf tflnd k|lti7fgdf l8Knf]df, kf]i6 u|fh'P6
l8Knf]df ug{ jf 5f]6f] cjlwsf] tflnd lng .
-u_ sd{rf/Ln] cfˆgf] lghL k|of;jf6 sd{rf/L cfkm}n] vr{ Joxf]g]{ u/L jf s'g}
5fqj[lQ kfPdf .
-@_ a}+sdf sDtLdf % jif{ :yfoL ;]jf cjlw k"/f u/]sf / cWoog k"/f u/L kmls{bf
sDtLdf * jif{ ;]jf cjlw jf+sL /xg ;Sg] clws[t:t/ tx !) ;Ddsf sd{rf/Ln] dfq
cWoog ljbf dfu ug{ ;Sg]5g\ .
-#_ cWoog ljbf :jLs[ltsf] nflu sd{rf/Ln] b]xfosf sfuhftx? k]z ug'[{kg]{ 5 .
-s_ ;DjlGwt ljZjljBfno jf lzIf0f ;+:yfjf6 cWoogsf] nflu egf{ ug{ :jLs[lt
lbPsf] k|df0f .
-v_ ;DjlGwt ljZjljBfno jf lzIf0f ;+:yfdf egf{ ePsf] k|df0f .
44
-u_ a}+blzs cWoog ;+:yfdf cWoogsf] nflu ;DjlGwt /fi6«sf] k|j]z cf1fsf]
k|df0f .
-$_ pk ljlgod -!_ sf] v08 -s_ / -u_ jdf]lhd cWoog ljbf lb+bf :gftsf]Q/
txsf] cWoogsf] nflu sDtLdf l4tLo >]0fL / ljBfjfl/lwsf] nflu :gftsf]Q/ tx jf ;f]
;/xdf sDtLdf k|yd >]0fLdf pQL0f{ u/]sf] x'g'kg]{ 5.
-%_ cWoog ljbf :jLs[t e};s]kl5 sd{rf/Ln] cg';"rL !) jdf]lhd sj'lnot ug'[{kg]{
5 .
-^_ cWoog labfdf /xg] sd{rf/LnfO{ lghn] vfO{kfO{ cfPsf] tnj / bz} vr{ dfq
lbO{g] 5 .
-&_ pk–ljlgod -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtfklg h'g ljifosf] nflu cWoog
ljbf :jLs[t ul/Psf] xf] To:tf] cWoogsf] nflu ;do gk'u ePsf] kof{Kt cfwf/ / sf/0f 5
eGg] ;ldltnfO{ nfu]df ! jif{ yk cWoog ljbf :jLs[t ug{ ;Sg]5 . t/ yk ljifodf cWoog
jf pkflw xfl;n ug{sf] lgldQ cWoog ljbf yk ul/g] 5}g .
-*_ cWoog labfdf a:g] sd{rf/Ln] ;f] cjlwe/ cf}ifwf]krf/ ;fk6L afx]s cGo s'g}
klg ;fk6L kfpg] 5}g / ljlgod $ df pNn]lvt cWoog ljbf jfx]s s'g} klg labf kfpg]
5}g .
(= c;fwf/0f labf M -!_ sd{rf/Ln] ;]jf cjlw e/df @ -b'O{_ jif{df ga9fO{ c;fwf/0f labf kfpg
;Sg]5 .
-@_ pk–ljlgod -!_ adf]lhd c;fwf/0f ljbf a:g] sd{rf/Ln] c;fwf/0f labf lng'
kg]{ sf/0f ;lxt sfo{sf/L k|d'v ;dIf lgj]bg lbg' kg]{5 / sf/0f dgfl;a b]lvPdf sfo{sf/L
k|d'vn] pk–ljlgod -$_ / -%_ sf] cj:yfdf afx]s cGo cj:yfdf Ps k6sdf ! -Ps_
jif{;Dd c;fwf/0f labf :jLs[t ug{ ;Sg]5 .
-#_ c;fwf/0f labfdf a:g] sd{rf/Ln] ;f] cjlwe/ tna eQf / ;f] cjlwdf a[l4 x'g]
u|]8 ;d]t kfpg] 5}g .
-$_ % -kf+r_ jif{ :yfoL ;]jf cjlw gk'uL s'g} klg sd{rf/Ln] c;fwf/0f labf kfpg]
5}g .
-%_ a}+s;+u ;DaGw /x]sf] jf a}+s ;b:o ePsf] cGt//fli6«o ;+3, ;+u7gdf g]kfn/fHo
aflx/ uO{ ;]jf ug]{ cj:yfdf a9Ldf @ jif{;Dd dfq c;fwf/0f labf lbg ;lsg] 5 .
!)= ;fj{hlgs labf M -!_ ;fj{hlgs ljbf ;ldltn] lgwf{/0f u/] jdf]lhd x'g]5 .
-@_ a}+ssf] s'g} ;]jf/t sd{rf/Lsf] lgwg ePdf zf]s dgfpgsf nflu lgh sfd
ul//x]sf] sfof{no Ps lbg aGb /xg] 5 .
!!= labf :jLs[t ug]{ clwsf/L M of] ljlgodfjnL adf]lhd sfo{sf/L k|d'vsf] labf cWoIfaf6
:jLs[lt x'g]5 . cGo ;j} sd{rf/Lx?sf] labf :jLs[t ug]{ clwsf/ sfo{sf/L k|d'vnfO{ x'g]5 .
sfo{sf/L k|d'vn] cfk"mdf lglxt labf :jLs[t ug]{ clwsf/ cfˆgf] dftxtsf sd{rf/LnfO{
k|Tofof]hg ug{ ;Sg]5g\ .
!@= a}+ssf] sf]if lhDdf lng]n] labf a:g' kbf{ ug'{ kg]{ M ;fj{hlgs ljbfsf] lbg afx]s c? lbgdf
a}+ssf] sf]if lhDdf lng] sd{rf/Ln] labf a:bf cfkm' lhDdf /x]sf] gub tyf lhG;L lhDdf
nufP/ dfq ljbf j:g'kg]{ 5 .
45
!#= lgj]bgsf] ldlteGbf cl3sf] labf :jLs[t x'g ;Sg] M b]xfodf n]lvP adf]lhdsf] s'/fdf labf
lbg] clwsf/LnfO{ lrQ a'em]df lgj]bgsf] ldlteGbf cufl8b]lv labf a:g kfpg] u/L lgj]bsnfO{
labf lbg ;Sg]5 M–
-s_ labf lbg] clwsf/Lsf] k"j{:jLs[lt lnO{/xg' ;Dej lyPg eg] jf
-v_ k"j{:jLs[lt k|flKtsf nflu lgj]bsn] ;se/ k|of; u/]sf] lyof] eg] .
!$= ljbf glnO{ uon x'g gkfO{g] M -!_ o; ljlgodfjnL adf]lhd labf glnO{ s'g} sd{rf/L klg
cfˆgf] sfof{noaf6 uon x'g kfpg] 5}gg\ .
-@_ pk–ljlgod -!_ pNn+3g u/L uon x'g] sd{rf/LnfO{ tnj s§f ug]{ jf laefuLo
sf/jfxL ug{ ;lsg]5 .
!%= ; "rgf lbPsf] dflgg] M o; ljlgodfjnL adf]lhd ;DjlGwt sd{rf/LnfO{ s'g} s'/fsf] ;"rgf
lbg'kg]{ eO{ ;"rgf lbPsf]df To:tf sd{rf/Ln] ;f] ;"rgf ga'e]mdf jf To:tf sd{rf/L k]mnf
gk/]df s'g} /fli6«o b}lgs klqsfdf sDtLdf Ps k6s ;"rgf k|sflzt ug{ ;lsg] 5 . o;/L
;"rgf k|sflzt ePsf] ldltnfO{ g} ;"rgf tfd]nL ePsf] dflgg] 5 .
!^= labf hf]8L lng kfpg] t/ kl/0ft gx'g] M -!_ labfdf a:bf sd{rf/Ln] b]xfo adf]lhd labf
hf]8L lng kfpg] 5 M —
-s_ ljlgod $ df pNn]lvt h'g;'s} lsl;dsf] labfsf] cufl8 jf k5fl8 e}k/L
cfpg] labf ldnfO{ lng kfpg] 5 .
-v_ 3/ labf :jLs[t u/L 3/ uPsf] sd{rf/L la/fdL ePdf 3/ labfkl5 la/fdL
labf lng kfpg] 5.
-u_ la/fdL labf kl5 ;f] labf ;+lrt g/x]sf] cj:yfdf afx]s 3/ labf lng kfpg]
5}g .
-3_ o; pk–ljlgodsf] v08 -s_, -v_, -u_ / ljlgod % sf] v08 -v_ / ljlgod
%s sf] v08 - u_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtfklg s'g} sd{rf/Lsf] ;+lrt
Ps jf b'O{ lsl;dsf] labfn] lghn] dfFu u/]sf] labf cjlwnfO{ gk'Ug] cj:yf
ePdf h'g;'s} lsl;dsf] labf klg hf]8]/ lng kfpg] 5 .
-@_ sd{rf/Ln] h'g labf :jLs[t u/fO{ labfdf a;]sf] 5 ;f] labf e'Qmfg gx'+bf;Dd
cGo ljbfdf kl/0ft x'g] 5}g . :jLs[t labf e'Qmfg gx'+b} lsl/of labf jf k|;'tL labf lng'kg]{
cj:yf ePdf o:tf] ljbf kl/0ft ug{ o; ljlgodn] jfwf k'¥ofpg] 5}g .
!&= ;fj{hlgs labf ufleg] M ;fj{hlgs labfsf] cufl8 / k5fl8 e}k/L cfpg] labf, ;6[f labf /
la/fdL labf lnPsf] cj:yfdf afx]s c? s'g} k|sf/sf] labf lnO{ a;]sf] sd{rf/Ln] ;f] labf
e'Qmfg x'+bf ;fj{hlgs labf kg{ uPdf / ;fj{hlgs labf kl5 klg sfof{nodf xflh/ gePdf
;f] ;fj{hlgs labfsf] cjlw klg lgh sd{rf/Ln] lnPsf] labf jf ;f] labf af+sL gePdf lng
kfpg] c? labfdf a;]sf] dflgg]5 .
!*= cfwf lbg labf lng] ;do M cfwf lbgsf] e}k/L cfpg] ljbf ln+bf klxnf] cfwf lbgsf] e}k/L
cfpg] labf laxfg !) ah] b]lv lbpF;f] !M#) ah] ;Dd / bf]>f] cfwf lbgsf] e}k/L cfpg] labf
lbpF;f] !M#) ah] b]lv sfof{no aGb x'g] ;do;Dd x'g]5 .
46
kl/R5]b — &
ljefuLo sf/jfxL / ;hfo
!= ;hfo M s'g} sd{rf/LnfO{ lghsf] v/fj cfr/0f / s;"/sf] uDeL/tf ;d]tnfO{ Wofgdf /fvL
prLt / kof{Kt cfwf/ / sf/0f b]lvPdf ;hfo lbg] clwsf/Ln] b]xfosf] ;hfosf] cfb]z lbg
;Sg]5 M–
-s_ ;fdfGo ;hfo M–
-!_ gl;xt lbg] .
-@_ j9Ldf b'O{ tnj j[l4 /f]Ssf ug]{ jf b'O{ jif{;Dd j9'jf /f]Ssf ug]{ .
-#_ b'O{ b]lv kfFr tnj j[l4 /f]Ssf ug]{ jf b'O{ b]lv kfFr aif{;Dd j9'jf /f]Ssf
ug]{ .
-v_ ljz]if ;hfo M–
-!_ eljiodf a}Ísf] ;]jfsf] lgldQ cof]Uo g7xl/g] u/L ;]jfaf6 x6fpg] .
-@_ eljiodf a}Ísf]] ;]jfsf] lgldQ cof]Uo 7xl/g] u/L ;]jfaf6 avf{:t ug]{ .
@= gl;xt lbg] M b]xfosf] cj:yfdf a}Ísf] s'g} sd{rf/LnfO{ gl;xt lbg ;lsg]5 M–
-s_ cfkm"n] ug{'kg]{ sfd k|lt x]nr]S|ofO{ u/]df .
-v_ sfd ;Gtf]ifhgs gu/]df .
-u_ ;?jf jf a9'jf ePsf] sd{rf/LnfO{ PSsfO{; lbgleq /dfgf glbPdf jf To:tf]
sd{{rf/Ln] /dfgf glnPdf .
-3_ ;dodf a/a'emf/y gu/] gu/fPdf .
-ª_ ;'k/Lj]Ifs jf d"NofÍgstf{n] tf]lsPsf] cjlwleq cfkm" dftxtsf] sd{rf/Lsf]
sfo{ ;Dkfbg d"NofÍg gu/]df .
-r_ cfkm"eGbf dflyNnf] kbflwsf/Ln] lbPsf] lnlvt cfb]z jf lgb]{zg pNn+3g
u/]df .
-5_ kbLo bfloTj lhDd]jf/L k"j{s k"/f gu/]df .
-h_ Ps jif{df Ps k6s ;r]t u/fOPsf]df k'gM ;r]t u/fpg ;lsg] sfo{
u/]df .
-em_ ;]jfu|fxLsf] kL/dsf{ jf ph"/Lsf] a]jf:tf u/]df .
#= b'O { tnj j[l4 ;Dd /f]Ssf ug]{ jf b'O { jif {;Dd j9 'jf /f ]Ssf ug]{ M b]xfosf cj:yfdf a}Ísf
sd{rf/LnfO{ lghsf] j9Ldf b'O{ tnj j[l4 /f]Ssf ug]{ jf b'O{ jif{;Dd j9'jf /f]Ssf ug]{ ;hfo
ug{ ;lsg]5 M–
-s_ cg'zf;gxLg sfo{ u/]df .
-v_ Pp6} txdf /xFbf gl;xt kfPsf]df k'gM gl;xt kfpg] sfo{ u/]df .
-u_ c;"n ug{'kg]{ 7xl/Psf] a]?h' /sd Dofbleq kmRof{}6 gu/]df .
-3_ ;?jf jf a9'jf ePsf] sd{rf/L /dfgf lnPsf] ldltn] k}+tL; lbgleq ;?jf jf
a9'jf ePsf] sfof{nodf xflh/ gePdf .
;qf}+ ;+zf]wg¢f/f ;+zf]lwt .
47
-ª_ sfof{non] hf/L u/]sf sfuhftx? ;DjlGwt sd{rf/Ln] ga'em] jf a'‰g
gdfg]df .
-r_ sfof{noaf6 x'g] vr{df nfk/jfxL u/]df .
-5_ C0f k|jfx ubf{ j}Ísf] C0f nufgL sfo{ljlw ljkl/t sfo{ u/]df .
$= b'O{ b]lv kfFr tnj j[l4 /f ]Ssf ug]{ jf b'O { b]lv kfFr jif {;Dd j9 'jf /f ]Ssf ug]{ M b]xfosf
cj:yfdf a}+Ísf sd{rf/LnfO{ lghsf] b'O{ b]lv kfFr tnj j[l4 /f]Ssf ug]{ jf b'O{ b]lv kfFr
jif{;Dd j9'jf /f]Ssf ug]{ ;hfo ug{ ;lsg]5 M–
-s_ sfof{nodf dfbs kbfy{ ;]jg u/]df jf ;]jg u/L c;fdfGo cj:yfdf sfof{no
cfPdf .
-v_ a}Ísf] ;Íng ePsf] /sd lgodfg';f/ a}+s bflvnf gu/]df .
-u_ k|Tofof]lht clwsf/ cg'?ksf] sfd gu/]df jf k|Tofof]lht clwsf/ b'?kof]u
u/]df .
-3_ cfr/0f ;DaGwL ljlgod jf cfrf/;+lxtf ljk/Lt k6s k6s sfo{ u/]df .
-ª_ ljefuLo ;hfosf] cfb]z lbg] clwsf/Lx?af6 ljefuLo sf/jfxLsf]
l;nl;nfdf clgoldttf u/]sf] kfOPdf .
-r_ k"j{ :jLs[lt glnO{ af/Daf/ sfof{nodf cg'kl:yt /x]df .
-5_ sfof{no ;dodf dfbs kbfy{ ;]jg u/]df .
-h_ a}Ísf] gLlt lgod ljk/Lt /sd e'QmfgL lng] lbg] u/]df jf unt ljj/0f k]z
u/L e|d0f vr{÷cf}ifwL vr{ jf cGo e'QmfgL lnPdf .
-em_ kl/R5]b–$ sf] ljlgod $ sf] pkljlgod -@s_ jdf]lhdsf] sfo{ u/]sf]
kfO{Pdf .
-5_ a}Ísf] k|lti7fdf cf+r cfpg] lsl;dsf] cfr/0f u/]df .
-h_ sfof{nodf /x]sf] gub, lhG;L ;fdfg lxgfldgf u/]df .
-em_ kbLo bfloTj lhDd]jf/Lk"j{s k"/f gu/]df .
-`_ a}Ísf] gLltlgod jf k|rlnt sfg"g adf]lhd k"/f ug{'kg{] st{Jo k"/f
gu/]df .
-6_ a}Ísf] lxt ljk/Lt sfo{ u/]df .
%= ; ]jfaf6 x6fpg] M b]xfosf] cj:yfdf a}Ísf sd{rf/LnfO{ eljiodf a}Ísf] ;]jfsf nflu cof]Uo
g7xl/g] u/L ;]jfaf6 x6fpg] ;hfo ug{ ;lsg]5 M–
-s_ hfgfhfgL jf nfk/jfxL u/L a}ÍnfO{ xfgL gf]S;fgL k'¥ofPdf .
-v_ cof]Uotfsf] sf/0fn] cfˆgf] kbsf] sfd / lhDd]jf/L k"/f ug{ g;s]df .
-u_ a}Ísf] ;Íng ePsf] /sd lxgfldgf u/]sf] k|dfl0ft ePdf .
-3_ cfˆgf] lhDdfdf /x]sf] jf a}Ísf] cGo s'g} ;DklQ lxgfldgf u/]sf] k|dfl0ft
ePdf .
-ª_ /fhgLltdf efu lnPdf,
-r_ a}ÍnfO{ hfgfhfgL em"7f ljj/0f k]z u/]sf sf/0f xfgL gf]S;fgL x'g uPdf,
;qf}+ ;+zf]wg¢f/f ;+zf]lwt .
48
-5_ a}Ísf] sfof{no ;dodf cGoq sfd u/]df jf a}Ísf] sfddf k|lts"n c;/
kg]{ u/L cGoq sfd u/]df,
-h_ dgfl;j sf/0f eO{ ljbf :jLs[t u/fPsf]df afx]s j}b]lzs cWoog, tfnLd
jf cWoog e|d0fdf uPsf] a}Ísf] sd{rf/L To:tf] cWoog, tfnLd jf cWoog
e|d0f k"/f u/]sf] ldltn] tL; lbgleq ;DalGwt sfof{nodf xflh/ gePdf,
-em_ Ps aif{df ljbf :jLs[t gu/fO{ nuftf/ ;f7L lbg ;Dd jf k6s k6s u/L
gAa] lbg ;Dd cg'kl:yt /x]df .
^= ; ]jfaf6 avf{:t ug]{ M b]xfosf] cj:yfdf a}Ísf sd{rf/LnfO{ eljiodf a}Ísf] ;]jfsf] lgldQ
cof]Uo 7xl/g] u/L ;]jfaf6 jvf{:t ug{ ;lsg]5 M–
-s_ g}lts ktg b]lvg] kmf}hbf/L cleof]udf cbfntaf6 s;"/bf/ 7xl/Pdf,
-v_ e|i6frf/ u/]df,
-u_ a}Ísf] ;]jfdf lgo'Qm x'g] jf axfn /xg] p2]Zon] gful/stf, pd]/ jf of]Uotf
9fF6]sf] k|dfl0ft ePdf,
-3_ :yfoL cfjf;Lo cg'dtL lnPdf jf ;f]sf] nflu cfj]bg lbPdf .
t/, o; v08df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg of] ljlgodfjnL nfu" x'g' cl3 :yfoL
cfjf;Lo cg'dlt lnPsf] jf ;f]sf] nflu cfj]bg lbPsf] s'g} sd{rf/Ln] ;f] s'/f :jLsf/ u/L
of] ljlgodfjnL k|f/De ePsf] ldltn] ;f7L lbg leq cfkm"n] k|fKt u/]sf] :yfoL cfjf;Lo
cg'dlt Tofu]sf] jf To:tf] cg'dlt k|fKt ug{sf] nflu lbPsf] cfj]bg /2 ug{sf] nflu ;DalGwt
d'n'sdf lnlvt cg'/f]w u/]sf] k|df0f ;lxt lgj]bg lbPdf To:tf] sd{rf/LnfO{ o; ljlgodfjnL
adf]lhd ;hfo x'g] 5}g .
&= ;hfo lbg] clwsf/L M -!_ If]qLo sfof{nosf sfof{no k|d'vn] cfkm\gf] / cfkm\gf] dftxtsf
sfof{nosf ;xfos :t/sf sd{rf/Lx?nfO{ ljefuLo sf/jfxL u/L ljlgod ! sf] v08 -s_
df plNnlvt ;fdfGo ;hfo ug{ ;Sg]5 . v08 -v_ df plNnlvt ljz]if ;hfo ug'{ k/]df
k|d'v sfo{sf/L clws[tsf] :jLs[lt lnO{ If]qLo sfof{nosf sfof{no k|d'vn] ug{ ;Sg]5 .
-@_ pkljlgod -!_ df pNn]lvt sfof{no b]lv afx]ssf sfof{nosf ;xfos :t/sf
sd{rf/Lx?nfO{ laefuLo sf/jfxL u/L ljlgod ! sf] v08 -s_ df plNnlvt ;hfo ug]{
clwsf/ laefuLo k|d'vnfO{ x'g]5 . v08 -v_ df plNnlvt ljz]if ;hfo ug'{ k/]df sfo{sf/L
k|d'vsf] :jLs[lt lnO{ laefuLo k|d'vn] ug{ ;Sg]5 .
-#_ clws[t:t/ tx–& ;Ddsf sd{rf/Lx?nfO{ laefuLo sf/jfxL u/L ljlgod ! sf]
v08 -s_ df plNnlvt ;fdfGo ;hfo ug]{ clwsf/ pkdxfk|aGwsnfO{ x'g]5 . v08 -v_
adf]lhdsf] ljz]if ;hfo ug'{ k/]df k|d'v sfo{sf/L clws[tsf] :jLs[lt lnO{ pkdxfk|jGwsn]
ug{ ;Sg]5 .
-$_ clws[t:t/ tx * jf ;f] eGbf dflysf sd{rf/LnfO{ ljefuLo sf/jfxL ug]{
clwsf/ sfo{sf/L k|d'vnfO{ x'g]5 . t/ clws[t:t/ tx !! sf] xsdf ;ldltsf] :jLs[lt lng'
kg]{5 .
-%_ o; ljlgodfjnLdf dfly h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtfklg sfo{sf/L k|d'vnfO{
pko'Qm nfu]df pkljlgod -!_, -@_ / -#_ df pNn]lvt sd{rf/Lx?nfO{ klg ljlgod ! sf]
v08 -v_ adf]lhdsf] ;hfo ug]{ clwsf/ sfo{sf/L k|d'vnfO{ x'g]5 .
;qf}+ ;+zf]wg¢f/f ;+zf]lwt .
49
-^_ Pp6} ljifodf ;+nUg sd{rf/Lx?nfO{ b'O{ jf ;f] eGbf a9L clwsf/Lx?af6 ljefuLo
sf/jfxL / ;hfo ug'{kg]{ cj:yf cfO{ k/]df To:tf Pp6} ljifodf ;+nUg sd{rf/Lx?nfO{
laefuLo sf/jfxL u/L ljlgod ! adf]lhdsf] ;hfo ug]{ clwsf/ sfo{sf/L k|d'vnfO{ x'g]5 .
-&_ s'g} sd{rf/LnfO{ ljefuLo sf/jfxL z'? eO{ 6'+uf] gnfu]sf] cj:yfdf lgh sd{rf/L
csf]{ If]q cGtu{tsf] sfof{nodf ;?jf eO{ uP tfklg ljefuLo sf/jfxL z'? ug]{ clwsf/Laf6}
;f] sf/jfxLsf] lsgf/f nufpg' kg]{5 .
-*_ k|rlnt g]kfn sfg"g adf]lhd clwsf/ k|fKt lgsfo jf clwsf/Laf6 a}+ssf s'g}
sd{rf/L pk/ sf/jfxL ug{ n]lvcfPsf]df laefuLo ;hf+o ug{ kfpg] clwsf/Ln] ljlgod * /
( jdf]lhdsf] sfo{ljlw k"/f u/L laefuLo sf/jfxL ug{ ;Sg]5 .
&s= o; ljlgodfjnLdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtfklg k|:tfljt ;hf++o rsf]{ ePsf] s'/f
;hf+o ug]{ clwsf/LnfO{ nfu]df tNnf] ;hf+o ug{ ;Sg] 5 .
*= lgnDag ug]{ M -!_ s'g} sd{rf/Ln] ulDe/ k|s[ltsf] clgoldttf u/]sf] kfO{Pdf hf+rj'em jf
ljefuLo sf/jfxL ug'{ k/]df hf+ra'em ;dfKt gx'Gh]n;Dd pQm sd{rf/LnfO{ o; kl/R5]b
jdf]lhd ;hfo ug{ kfpg] clwsf/Ln] b]xfosf] cj:yfdf lgnDagdf /fvL sf/jfxL ug{
;Sg]5 M–
-s_ lgnDag gu/L cf]xbfsf] sfd ug{ lb+bf e'm¶f ;a"b k|df0f ;+sng ug{ ;Sg]
jf cfˆgf] la?4sf] ;a"b k|df0f ufoa jf gi6 ug{ ;Sg] ;+efjgf b]lvPdf,
-v_ lgnDag gu/L cf]xbfsf] sfd ug{ lb+bf a}+ssf] xfgLgf]S;fgL x'g] ;Defjgf
b]lvPdf .
-u_ cfkm\gf] lxt /Iffsf] nflu dftxtsf sd{rf/LnfO{ cg'lrt k|efjdf kfg{ ;Sg]
;+efjgf ePdf .
-@_ ====
-#_ a}+ssf s'g} sd{rf/LnfO{ pk–ljlgod -!_ adf]lhd lgnDag ubf{ ;fwf/0ftof ^ -
5_ dlxgf eGbf a9L lgnDagdf /flvg] 5}g, ;f] cjlw leq sd{rf/L pk/sf] sf/jfxL lsgf/f
nufpg' kb{5 . s'g} c;fwf/0f cj:yf k/L pQm cjlwleq sf/jfxL lsgf/f nufpg g;lsg]
eO{ lgnDagsf] cjlw a9fpg' k/]df sfo{sf/L k|d'vn] c? ^ - 5_ dlxgf;Dd lgnDagsf]
cjlw a9fpg ;Sg]5 .
-$_ g}lts ktg b]lvg] kmf}hbf/L cleof]udf lu/ˆtf/ e} y'lgPsf] sd{rf/L To;/L
y'gfdf /x]sf] cjlwe/ :jtM lgnDag ePsf] dflgg] 5 .
-%_ k|rlnt g]kfn sfg"g adf]lhd clwsf/ k|fKt lgsfo jf clwsf/Laf6 cbfntdf
d'2f bfo/ ePkl5 :jtM lgnDjg ePsf] dflgg] elg k|rlnt g]kfn sfg"gdf Joj:yf ePsf]df
;d]t :jtM lgnDjg ePsf] dflgg] 5 .
-^_ lgnDagdf /x]sf] a}+ssf] s'g} sd{rf/L cfˆgf] kbdf k'gM :yflkt ePdf lghsf]
lgnDag :jtM ;dfKt ePsf] dflgg] 5 .
(= ljefuLo sf/jfxLsf] ;DaGwdf ckgfpg' kg]{ sfo{ljlw M -!_ ;hfo lbg kfpg] clwsf/Ln] s'g}
sd{rf/LnfO{ ;hfosf] cfb]z lbg' eGbf cl3 sf/jfxL ug{ nfu]sf] sf/0fsf] pNn]v u/L ;f]
sd{rf/LnfO{ ;"rgf lbO{ lghnfO{ cfˆgf] ;kmfO{ k]z ug{ df}sf lbg' k5{ . o:tf] ;"rgf lb+bf
lghdfly nufOPsf] cf/f]k k|i6 ?kn] lsl6Psf] x'g'kb{5 / k|To]s cf/f]k s'g s'/f / sf/0fdf
cfwfl/t 5 ;f] ;d]t v'nfpg' kb{5 .
;qf}+ ;+zf]wg¢f/f yk .
50
-@_ ;hfo lbg] clwsf/Ln] cfjZos 7fg]df :jo+ jf cGo clws[tåf/f hf+ra'em u/fpg
;Sg]5 . hf+ra'emug]{ clws[tn] cfˆgf] k|ltj]bgdf sf/0f ;lxsf] cfˆgf] 7x/ tyf hf] ePsf]
;a"b k|df0f ;d]t bflvn ug'{ kb{5 .
-#_ hfFra'emsf] sfd ;dfKt ePkl5 ;hfosf] cfb]z lbg' eGbf klxn] ;hfo lbg]
clwsf/Ln] sd{rf/LnfO{ hfFra'emsf] glthf tyf lghnfO{ k|:tfj ul/Psf] ;hfosf] ;"rgf
lbOg]5 / pQm k|:tfljt ;hfo lghnfO{ lsg glbg' elg plrt Dofb lbO{ lghaf6 :kli6s/0f
dflug]5 . t/, lgDg lnlvt cj:yfdf sd{rf/LnfO{ gf]s/Laf6 x6fpg' jf avf{:t ug'{ k/]df
pk–ljlgod -!_, -@_ / -#_ sf] sfo{ljlw ckgfpg' kg]{ 5}g M–
-s_ efuL kQf gnfu]sf] jf c? s'g} sf/0fn] ;Dks{ :yflkt ug{ c;Dej ePsf
sd{rf/Lsf] ;DaGwdf .
-v_ g}lts ktg b]lvg] kmf}hbf/L cleof]udf cbfntaf6 s;'/bf/ 7xl/Psf]
cj:yfdf s'g} sd{rf/LnfO{ avf{:t ug'{ kg]{ ePdf .
-u_ c:yfoL, s/f/, dfl;s kfl/>lds, Hofnfbf/L jf k/LIf0fsfndf /x]sf]
sd{rf/LnfO{ ;]jfaf6 x6fpg' k/]df .
-3_
-$_ pk–ljlgod -!_, -@_ / -#_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtfklg Ps jif{ leqdf
k6s k6s jf nuftf/ () -gAa]_ lbg;Dd labf :jLs[t gu/fO{ cfˆgf] sfof{nodf cg'kl:yt
/xg] sd{rf/Lsf] xsdf ljlgod ! sf] v08 - ª_ adf]lhd eljiodf a}+ssf] gf]s/Lsf] lgldQ
cof]Uo g7xl/g] u/L gf]s/Laf6 lsg gx6fpg] < eGg] ;hfo ;d]t k|:tfj u/L !% lbgsf]
Dofb lbO{ :kli6s/0f k]z ug{ /fli6«o :t/sf] b}lgs klqsfdf ;"rgf k|sflzt ul/g]5 / ;f]
;"rgfsf] Dofb leq :kli6s/0f k]z gu/]df jf k]z u/]sf] :kli6s/0f ;Gtf]ifhgs gePdf
To:tf sd{rf/LnfO{ ljlgod ! sf] v08 -ª_ adf]lhd a}+ssf] gf]s/Laf6 x6fOg]5 .
-%_ k|rlnt g]kfn sfg"g jdf]lhd tf]lsPsf] lgsfojf6 cg';Gwfg e} /x]sf] jf sfg"g
jdf]lhd c•f cbfntdf d'2f rln/x]sf] cj:yfdf jfx]s ;fdfGotof laefuLo sf/jfxL z'?
ePsf] ! jif{sf] cjlwdf sf/jfxL lsgf/f nufO{g] 5 .
(s= ljefuLo sf/jfxL ubf{ ckgfpg'kg]{ lgod M ljefuLo sf/jfxL ug]{ clwsf/Ln] ljlgod ( df
plNnlvt sfo{ljlwsf cltl/Qm a}+s ;]jfsf kbdf sfo{/t sd{rf/LnfO{ ljefuLo sf/jfxL /
;hfo ubf{ b]xfosf] l;4fGt ;d]tsf] kfngf ug'{kg]{5 M–
-s_ clwsf/ If]q gePsf] ljifodf s'g} sf/afxL / lg0f{o gug]{,
-v_ tTsfn k|rlnt sfg"gn] ;hfo gx'g] sfd u/] jfkt s;}nfO{ ljefuLo sf/afxL
gul/g],
-u_ ;kmfO ;Gtf]ifhgs gePsf] eGg] nfu]df ;f]sf] sf/0f v'nfpg' kg]{,
-3_ ljefuLo ;hfo ubf{ s;'/sf] dfqf / pNn3+g u/]sf] cfr/0f / cg'zf;gsf
lgodsf] uDeL/tfsf] cfwf/df ul/g],
-ª_ k6s k6s s;'/ ug{] jf cfr/0f jf cg'zf;g pNn+3g ug{]nfO{ k6s] sfod
u/L yk jf 7"nf] ;hfo ug{],
-r_ sf/afxL / ;hfoaf6 aRg jf sf/afxL k|lqmof pNn+3g ug{ k|of; u/]df jf
cfkm} jf ;+ul7t tl/sfaf6 cg'lrt bafa lbPdf jf lbg nufPdf cfwf/ /
sf/0f vf]nL yk ;hfo ug{ ;Sg],
;qf}+ ;+zf]wg¢f/f yk .
51
-5_ s;'/ ug{ jf cfr/0f jf cg'zf;gsf lgod pNn+3g ug{ c?nfO{ klg pS;fpg]
jf e8\sfpg] sfo{ u/]sf] cfwf/ k|df0f ePdf sf/0f vf]nL yk ;hfo ug{
;Sg],
-h_ gftfleqsf] sd{rf/Lsf] / cfkm\gf] lxt :jfy{ ePsf]df lg0f{o gug]{,
-em_k|rlnt g]kfn sfg"g adf]lhd s'g} sd{rf/LnfO{ ljefuLo sf/afxL ug{ n]vL
k7fPsf]df tf]lsPsf] clwsf/Ln] cfjZos k|lqmof k"/f u/L ljefuLo ;hfo
ug{'kg{],
-`_ lgldQ eO{ sfd ul//x]sf] cj:yfdf ;f] clwsf/Ln] Goflos k|s[ltsf] lg0f{o
gug]{,
-6_ k|fs[lts Gofosf cfwf/e"t l;4fGt ljk/Lt gx'g] u/L lg0f{o ug'{kg]{ .
!)= k 'g/fj]bg M -!_ s'g} sd{rf/LnfO{ o; kl/R5]b adf]lhd cfk"mnfO{ lbPsf] ;hfo pk/ lrQ
ga'emL k'g/fj]bg lbg' k/]df ;hfo kfPsf] kq a'em]sf] jf /fli6«o b}lgs klqsfdf ;f] af/]sf]
;"rgf k|sflzt ePsf] ldltn] #% lbg leq k'g/fj]bg lbg' kg]{5 .
-@_ o; kl/R5]b–adf]lhd ePsf] ljefuLo sf/jfxL pk/ ;ldlt ;dIf k'g/fj]bg
lbg ;lsg]5 .
-#_ k'g/fj]bg lb+bf k'g/fj]bg lbg] sd{rf/L h'g sfof{nosf] xf] ;f]xL sfof{no dfkm{t
jf l;w} ;ldlt df k]z ug'{ kg]{5 .
!!= ===vf/]h .
!@= ;ldltn] ckgfpg' kg]{ sfo{ljlw M -!_
;ldltn] b]xfosf s'/fx? pk/ cWoog ug'{ kg]{5 M–
-s_ ;hfosf] cfb]zdf cfwfl/t s'/fx? oyfy{df k|dfl0ft e};s]sf 5g\, 5}gg\ .
-v_ k|dfl0ft e};s]sf s'/fx? sf/jfxL ug{sf] lgldQ kof{Kt 5g\, 5}gg\ /
-u_ ;hfo 7Ls, kof{Kt, ckof{Kt jf a9L s] 5 <
-@_ pk–ljlgod -!_ adf]lhd cWoog ul/;s]kl5 ;ldltn] k'g/fj]bgnfO{ :jLsf/
ug]{, c:jLsf/ ug]{ jf ;hfosf] cfb]zdf yk36 ug]{ clGtd cfb]z lbg' kg]{5 . t/ z'? ;hfo
ug]{ clwsf/Laf6 ePsf] ;hfo kof{Kt 5}g eGg] ;ldltnfO{ nfu]df k'g/fj]bg ug]{ sd{rf/LnfO{
a9L ;hfo lsg glbg' egL To; af/]df lghsf] :kli6s/0f lnO{ ;f] pk/ cWoog u/L ;ldltn]
cfk"mnfO{ plrt nfu]sf] ;hfo ug{ ;Sg]5 .
!#= ljefuLo sf/jfxL ePdf ;fk6L gkfpg] M s'g} sd{rf/LnfO{ ljefuLo sf/jfxL ePdf To:tf
sd{rf/LnfO{ sf/jfxL z'? ePkl5 / ;hfo ePsf] ldltn] ^ dlxgf;Dd a}+saf6 kfpg] ;fk6L
pknAw u/fOg] 5}g .
!$= ljefuLo ;hfo gdflgg] M s'g} sd{rf/Ln] tf]lsPsf] ;do leq ljgf sf/0f sfd km5\of}{6
gu/]df jf k|s[ofut q'l6 u/]df jf nfk/jflxk"0f{ tl/sfn] sfo{ u/]sf] kfO{Pdf To:tf
sd{rf/Lx?nfO{ Wofgfsif{0f, ;r]t jf r]tfjgL lbg / u}/ xflh/ ePdf ;f] lbgsf] uon u/L
tnj s6[f ug{ ;lsg] 5 .
t/ To;/L ePsf] sf/jfxLnfO{ ljefuLo ;hfo ePsf] dflgg] 5}g .
;qf}+ ;+zf]wg¢f/f ;+zf]lwt .
;qf}+ ;+zf]wg¢f/f vf/]h ul/Psf] .
52
!%= c;n lgotn] sfd u/]sf]df sf/jfxL gx'g] M sd{rf/Ln] OdfGbf/L / /fd|f] lgotn] cfˆgf]
lhDd]jf/L k'/f ubf{ ub}{ lghaf6 s'g} ql'6 x'g uPdf To:tf] q'l6 pk/ ljefuLo sf/jfxL x'g]
5}g .
53
kl/R5]b — *
cfr/0f
!= bfg—pkxf/ M a}+ssf] sfddf s'g} klg k|sf/n] c;/ kg{ ;Sg] u/L s'g} klg sd{rf/Ln] lgo'lQm
lbg] clwsf/Lsf] k"j{ :jLs[lt a]u/ s;}af6 s'g} k|sf/sf] bfg bftAo, sf];]nL, pkxf/ :jLsf/
ug{ x'+b}g / cfk\mgf] kl/jf/sf] s'g} ;b:onfO{ klg :jLsf/ ug{ lbg' x'+b}g .
@= rGbf M a}+ssf] s'g} klg sd{rf/Ln] rGbf dfUg jf s'g} lsl;dsf] cfly{s ;xfotf lng x'+b}g .
#= Jofkf/ Joj;fo OToflb M -!_ sd{rf/Ln] b]xfosf sfo{x? ug{ x'b}g M–
-s_ j}+ssf] ljQLo :jfy{ /x]sf] u|fxs;+u k|ToIf jf ck|ToIf ?kdf sf/f]jf/ ug{ .
-v_ a}+s jfx]s cGoq k"0f{sfnLg gf]s/L ug{ .
-u_ a}+ssf u|fxssf] hUuf jf hfo h]yf ;DjGwL sf/f]jf/sf] k|zf;s jf ;+/Ifssf]
x}l;otn] sfo{ ug{ .
-@_ a}+s ;]jfdf /x]sf s'g} klg sd{rf/Ln] M–
-s_ a}+ssf] :jLs[lt a]u/ Aofkf/ Joj;fo / ;/sf/L, u}/ ;/sf/L ;+u7gdf sfd
ug{ jf kmd{sf] lx:;]bf/ x'g' x'+b}g .
-v_ a}+ssf] k"j{ :jLs[lt glnO{ cGoq s'g} k|sf/sf] gf]s/L :jLsf/ ug{ x'+b}g .
-#_ of] ljlgodfjnLdf h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtfklg j}+ssf] lxt k|lts'n gx'g] u/L
b]xfo adf]lhdsf] sfo{ ug{df s'g} afwf k'Ug] 5}g M–
-s_ ;flxlTos, af}l4s, P]ltxfl;s, a}1flgs tyf snfTds 9+usf sfo{x?,
-v_ sfof{no ;dosf] cl3kl5 cWofkg ug]{, sfg"gL tyf cGo k/fdz{ ;]jf lbg]
/ n]vf k/LIf0f ug]{ .
$= ;DklQ ljj/0f k ]z ug'{ kg]{ M -!_ k|To]s sd{rf/Ln] cfly{s jif{ ;dfKt ePsf] ^) -;f7L_ lbg
leq cfkm\gf] jf cfkm\gf] kl/jf/sf] gfddf /x]sf] ;DklQsf] ;|f]t jf lg:;f ;lxtsf] cBfjlws
ljj/0f cg';"rL–( jf tf]lsPsf] 9fFrfdf cfkm" sfo{/t sfof{no dfkm{t hgzlQm Joj:yfkg
ljefu jf tf]lsPsf] lgsfodf k]z ug'{ kb{5 . t/ gof+ lgo'lQm x'g] sd{rf/Ln] cfkm" lgo'lQm
ePsf] ldltn] ;f7L lbg leq ;DklQ ljj/0f cg';"rL–( cg';f/ e/L cfkm" sfo{/t sfof{no
dfkm{t hgzlQm Joj:yfkg ljefu jf tf]lsPsf] lgsfodf k]z ug'{kg]{5 .
-@_ a}Ín] ;do ;dodf sd{rf/Lsf] ;DklQ dfu ug{ ;Sg] 5 . To:tf] ljj/0f k]z ug'{
;DjlGwt sd{rf/Lsf] st{Jo x'g] 5 .
%= ====
^= a'ema'emf/y M -!_ ;?jf jf a9'jf jf s'g} lsl;daf6 a}+ssf] gf]s/L 5'6]sf] sd{rf/L jf JolQmn]
a'ema'emf/y u/L /jfgf jf kmf/s lng' kg]{5 . a'ea'emf/y xfnjfnf tyf ;fljsjfnf b'j}sf]
pkl:yltdf a'emL lng]lbg] ug'{ kb{5 / a'emfPsf] / a'lemlnPsf] lg:;f sfof{nodf klg /fVg'
kb{5 .
t/, s'g} sd{rf/Ln] jf JolQmn] cfk"mn] a'emfpg' kg]{ rfh{ a'emfp+bf sfo{sf/L k|d'vn] :jLs[lt
lbPdf cfk\mgf] kTof/sf] dflg; v8f u/L ;f] a'emfpg] aGbf]a:t ug{ ;Sg]5 . To;/L rfh{
a'emfp+bf b]lvg] s}lkmotsf] ;Dk"0f{ hjfkmb]xL rfh{ a'emfpg] sd{rf/Lsf] g} x'g]5 . a'ema'emf/y
ug{ grfxg] lgot ePsf sd{rf/LnfO{ ljefuLo sf/jfxL ug{ ;lsg]5 / JolQmnfO{ sfg"g
adf]lhd sf/jfxL ul/g]5 .
;qf}+ ;+zf]wg¢f/f ;+zf]lwt .
54
-@_ s'g} sd{rf/L jf JolQmn] a'ema'emf/y ubf{ cfk"mn] a'emfpg' kg]{ gubL, lhG;L jf
sfuhft a'emfpsf] /x]g5 eg] To:tf] sd{rf/L jf JolQmn] a'emfpg' kg]{ af+sL ga'emfO{ km';{b
kfpg] 5}g / ga'emfpdf ablgot 7x/L axfnjfnf sd{rf/L eP kl/R5]b–& sf] ljlgod -!_
adf]lhd ;hfosf] efuL x'g]5 / AolQm eP sfg"g adf]lhd x'g] 5.
-#_ a'emL lng]n] klg ;a} gub, lhG;L jf sfuhkq ga'emL cfn6fn u/]sf] 7xl/Pdf
kl/R5]b & sf] ljlgod -!_ adf]lhd ;hfosf] efuL x'g]5 .
-$_ s'g} sd{rf/L ;?jf jf labf a:bf jf sfh hfg' kbf{ lghsf] 7fp+df sfd ug]{
xfnjfnf sd{rf/L gk'Ub} lgh ;?jf ePsf] 7fp+df hfg'k/]df jf labf a:g' k/]df jf sfh hfg'
k/]df sfof{no k|aGws eP ;f] sfof{nodf eP /x]sf] sd{rf/L dWo] ;a}eGbf jl/i7 sd{rf/LnfO{
/ sfof{no k|d'vb]lv tnsf sd{rf/L ePdf sfof{no k|d'vn] tf]lslbPsf] sd{rf/LnfO{ a'emfpg'
kg]{5 .
&= a}+ssf] sfdsfh cyjf ;dfrf/ k |sfz ug{df k |ltaGw M -!_ a}+ssf] ;]jf /x]sf s'g} klg
sd{rf/Ln] a}+ssf] k|d'vsf] clVtof/ gkfO{ jf k|rlnt g]kfn sfg"gn] afWo u/]sf] cj:yfdf
afx]s cfk\mgf] cf]xbfsf] st{Jokfng ubf{ 1ft x'g cfPsf] s'/f k|rf/ k|;f/ ug{ jf k|ToIf jf
ck|ToIf ?kaf6 ;+s]t jf k|s6 ug{ x'+b}g .
-@_ pk–ljlgod -!_ sf] s'/f sd{rf/Ln] h'g;'s} sf/0faf6 a}+ssf] ;]jf 5f]8]kl5 klg
cf]xbfsf] st{Jo kfng ubf{ 1fg x'g cfPsf] s'/f k|rf/ k|;f/ ug{ jf k|ToIf jf ck|ToIf ?kdf
;+s]t jf k|s6 ug{ x'b}g .
*= / ]l8of] jf k |];;+u ;DaGw M -!_ s'g} klg sd{rf/Ln] s'g} kqklqsfdf cfˆgf] jf:tljs jf
sfNklgs gfddf a}+snfO{ cfIf]k cfpg] u/L jf a}+sn] ckgfPsf] gLltsf] la?4 n]Vg, k|rf/
ug{ jf /]l8of]åf/f k|;f/0f ug'{ u/fpg' x'+b}g .
-@_ s'g} sd{rf/Ln] sfo{sf/L k|d'vsf] :jLs[lt lagf sd{rf/L pk/ cfˆgf] cf]xbfsf]
sfdsf] l;nl;nfdf s'g} JolQmåf/f nufOPsf] em'6[f cf/f]ksf] ;kmfO{sf] lgldQ k|]; jf cbfntsf]
;xf/f lng' x'+b}g . sfo{sf/L k|d'vn] o:tf] :jLs[lt lbPdf cbfntdf hf+bf cfp+bf nfu]sf] vr{
a}+sn] Joxf]g]{5 . t/, o; ljlgodn] sd{rf/Lsf] cfˆgf] JolQmut sfd cyjf rl/qsf] ;DaGwdf
;kmfO{ lbg kfpg] clwsf/df s'g} afwf kg]{ 5}g .
(= ;do kfng / lgoldttf M a}+ssf] ;]jfdf axfn /x]sf sd{rf/Ln] a}+saf6 lgwf{l/t ;dodf
lgoldt ?kn] cfkm\gf] sfof{nodf xflh/ x'g' kb{5 / ;s];Dd klxn] labfsf] lgsf;f glnO{
sfof{nodf cg'kl:yt x'g' x'+b}g .
!)= /fhgLlt tyf r'gfjdf efu lng k |ltjGw M -!_ sd{rf/Ln] ;lqmo /fhlglt ug{ kfpg] 5}g .
-@_ pk–ljlgod -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtf klg k|rlnt sfg"g adf]lhd
cfk"mn] kfPsf] dtbfgsf] clwsf/ k|of]u ug{ jfwf kg]{ 5}g .
!!= aflx/L k |efj kfg{ gx'g] M sd{rf/Ln] cfk\mgf] gf]s/L ;DaGwL s'/fdf dtna ;fWo ug{ cfk"meGbf
dflysf clws[tnfO{ s'g} /fhg}lts cyjf c? cjf~5gLo k|efj kfg'{ cyjf kfg]{ k|oTg ug'{
x'+b}g .
!@= ax'ljjfx, afnlaafx / cgd]n laafxdf k |ltaGw M k|rlnt g]kfn sfg'gsf] ljkl/t x'g] u/L
sd{rf/Ln] ax'ljjfx, afnlaafx, cgd]n laafx ug{ u/fpg' x'+b}g .
!#= sDkgLsf] :yfkgf / ;~rfng M a}+ssf] ;]jfdf sfo{/t sd{rf/Ln] a}+ssf] :jLs[lt glnO{ s'g}
a}+s, sDkgLsf] :yfkgf, /lhi6«]zg cyjf ;+rfngsf] sfddf efu lng x'+b}g .
55
!$= ;fk6L M s'g} klg sd{rf/Ln] cfk"mn] ug'{kg]{ a}+ssf] sfd;+u ;DaGw ePsf] s'g} JolQm;+u ;fk6L
lng cyjf lghsf] cfly{s s[t1tfdf kg{ x'+b}g . t/ a}+s;+u n]gb]g ubf{ of] ljlgod nfu" x'g]
5}g .
!$s=:yfoL cfjf;Lo cg'dlt lng gx'g] M sd{rf/Ln] :yfoL cfjf;Lo cg'dlt lng jf To:tf] cg'dlt
k|fKt ug{sf] nflu cfj]bg lbg x'+b}g .
!$v=:jo+ 3f]if0ff u/L ljj/0f k ]z ug'{ kg]{ M -!_ of] ljlgod k|f/De x'g' cl3 :yfoL cfjf;Lo cg'dlt
lnOPsf] jf To:tf] cg'dltsf nflu cfj]bg lbOPsf] k|To]s sd{rf/Ln] of] ljlgod k|f/De ePsf]
ldltn] tL; lbg leq ;f]sf] :jo+ 3f]if0ff u/L b]xfo adf]lhdsf] ljj/0f cfkm" sfo{/t
sfof{no÷If]qLo sfof{no dfkm{t d'Vo sfof{nodf k]z ug'{ kg]{ 5 .
-s_ cfˆgf] gfd, y/, ;]jf, ;d"x, pk–;d"x / xfnsf] tx / kb .
-v_ :yfoL cfj;Lo cg'dlt lnPsf] eP ;f] lnOPsf] jf To:tf] cg'dlt k|fKt ug{sf]
nflu cfj]bg lbPsf] eP ;f] ldlt .
-u_ ;DalGwt ljb]zL d'n'ssf] gfd .
-3_ cfkm"n] lnPsf] :yfoL cfj;Lo cg'dlt kl/Tofu ug{ jf To:tf] cg'dltsf] nflu
lnOPsf] cfj]bg /4 u/fpg OR5's eP gePsf] .
-@_ s'g} sd{rf/Lsf] ;uf]nsf] klt jf kTgLn] :yfoL cfjf;Lo cg'dlt lnPsf] ePdf
of] bkmf k|f/De ePsf] ldltn] tL; lbg leq ;DalGwt sd{rf/Ln] cfk"m sfo{/t sfof{nodf
pkljlgod -!_ adf]lhdsf] ljj/0f k]z ug{' kg{]5 .
-#_ pkljlgod -!_ jf -@_ adf]lhdsf] ljj/0f k|fKt ePkl5 ;DalGwt sfof{non] ;f]
ljj/0f k|fKt ePsf] ldltn] kGw| lbgleq If]qLo sfof{no dfkm{t hgzlQm Joj:yfkg ljefu
d'Vo sfof{nodf k7fpg' kg{]5 .
!$u= hfgsf/L lbg ;lsg] M -!_ ljlgod !$s= sf] pkljlgod -!_ ljkl/t s'g} sd{rf/Ln] :yfoL
cfjf;Lo cg'dlt lnPsf] hfgsf/L s;}nfO{ k|fKt ePdf To:tf] JolQmn] ;f] hfgsf/L ;DalGwt
sd{rf/L sfo{/t sfof{no, If]qLo sfof{no jf hgzlQm Joj:yfkg ljefu d'Vo sfof{nodf
lbg ;Sg]5 .
-@_ pkljlgod -!_ adf]lhdsf] s'g} hfgsf/L k|fKt x'g cfPdf ;DalGwt
ljefu÷sfof{non] To:tf] hfgsf/L k|fKt ePsf] ldltn] ;ft lbg leq hgzlQm Joj:yfkg
ljefudf k7fpg' kg]{5 .
-#_ pkljlgod -!_ jf -@_ adf]lhd jf cGo s'g} ;|f]taf6 s'g} sd{rf/Ln] :yfoL
cfjf;Lo cg'dlt lnPsf] jf ;f]sf] nflu cfj]bg lbPsf] hfgsf/L k|fKt x'g cfPdf ljlgod
!$v sf] pk–ljlgod -!_ adf]lhdsf] cjlw Joltt eP kl5 To:tf] sd{rf/Lsf] ;DaGwdf
clVtof/ k|fKt clwsf/Ln] pkljlgod -$_ adf]lhd 5fgljg u/fpg' kg]{5 .
-$_ pkljlgod -#_ adf]lhd clVtof/ k|fKt clwsf/Laf6 cfb]z k|fKt eP kl5
hgzlQm Aoj:yfkg ljefun] To:tf] sd{rf/Lsf] ;DaGwdf # -tLg_ lbg leq 5fglag k|f/De
ul/;Sg' kg]{5 .
-%_ pkljlgod -$_ adf]lhd 5fglag ubf{ a}+sn] ;/sf/L lgsfo nufotsf cGo
lgsfo;+u hfgsf/L jf ;xof]u dfu ug{ ;Sg]5 .
;qf}+ ;+zf]wg¢f/f yk .
56
-^_ o; ljlgod adf]lhd 5fglag / sf/jfxL ubf{ s'g} sd{rf/Ln] :yfoL cfjf;Lo
cg'dlt lnPsf] jf ;f]sf] nflu cfj]bg lbPsf] b]lvPdf lghnfO{ tLg dlxgf leq kl/R5]b–&
adf]lhd ljefuLo sf/jfxL ug'{ kg]{5 .
!%= cg'zf;g, cf1fkfng / kl/>d M
-s_ sd{rf/Ln] cfk\mgf] sfo{ ;DaGwL s'/f cfk"meGbf dflysf sd{rf/Ln] lbPsf]
cf1fnfO{ zL3|tf / kl/>dsf ;fy k"/f ug'{ k5{ .
-v_ sd{rf/Ln] cfk"meGbf dflysf ;a} k|lt plrt cfb/ tyf lzi6tf b]vfpg'
k5{ .
-u_ dflyNnf] txsf sd{rf/Ln] tNnf] txsf sd{rf/LnfO{ :g]x / lzi6tfk"0f{ Jojxf/
ug'{ k5{ .
-3_ sd{rf/Ln] a}+ssf] hg;Dks{df cfpg] JolQmnfO{ plrt cfb/ tyf lzi6tfk"0f{
Jojxf/ ug'{ kb{5 .
-ª_ sd{rf/Ln] g]kfn clw/fHoleq a}+sn] h'g;'s} :yfgdf v6fPdf jf ;?jf u/]df
tf]lsPsf] cjlwleq tTk/tfsf;fy hfg' kg]{5 .
-r_ a}+ssf] sfo{ ;+rfngsf] lgldQ ;do ;dodf nfu' ul/Psf P ]g, ljlgodfjnL,
kl/kq / Joj:yf tyf a}+sn] lbPsf] lgb]{zg kfng ug'{ kg]{5 .
!^= ; +3 jf ; +u7gsf] ;b:otf M -!_ sd{rf/Ln] k|rlnt sfg"g adf]lhd btf{ gePsf] / a}+ssf]
:jLs[lt gkfPsf] sd{rf/Lx?sf] s'g} ;+3 jf ;+u7gsf] ;b:o aGg kfpg] 5}g .
-@_ clws[t:t/ tx & jf ;f] eGbf tNnf] txsf sd{rf/L ;+3 jf ;+u7gsf] ;b:o x'g
;Sg]5 . t/, sfof{no k|d'v /x]sf] sd{rf/L To:tf] sd{rf/L ;+3 jf ;+u7gsf] kbflwsf/L x'g
;Sg] 5}g .
-#_ pk–ljlgod -!_ / -@_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtfklg a}+ssf sd{rf/Ln]
d]l8sn Pzf]l;ozg, OGhLlgo/ Pzf]l;ozg, jf/ Pzf]l;ozg, a}+s;{ Pzf]l;ozg, rf6{8
Psfp06]G6; Pzf]l;ozg h:tf cGo k]zfut ;+u7g / ;fdflhs / wfld{s ;+3 ;+:yfsf] ;b:o
aGg kfpg] 5 .
!^s= sd{rf/L ; +3 jf ; +u7gsf] ; +rfng M k|rlnt sfg"g jdf]lhd btf{ ePsf sd{rf/Lx?sf] ;+3
jf ;+u7g ;+rfngsf nflu 5'§} cfrf/ ;+lxtf jgfO{ nfu" ul/g] 5 .
!&= k |ltlglwTj ug{df k |ltjGw M sd{rf/Ln] cfk"mnfO{ dsf{ k/]sf] ljifodf cfk}mn] jf jfl/;åf/f
;DjlGwt lgsfodf jf clwsf/L ;dIf lgj]bg lbg jfx]s c? sd{rf/L jf ;d"xsf] tk{maf6
k|ltlglwTj ug{ kfpg] 5}g .
t/, k|rlnt sfg'g jdf]lhd btf{ ePsf sd{rf/Lx?sf] ;+3 ;+u7gsf] tk{maf6 k|ltlglwTj ubf{
o; ljlgodn] jfwf k'¥ofPsf] dflgg] 5}g .
!*= k |bz{g / x8tfn ug{df k |ltjGw M sd{rf/Ln] b]zsf] ;fj{ef}d ;Qf, cv08tf, zflGt ;'/Iff,
a}b]lzs ;DaGw, ;fj{hlgs dof{bf, cbfntsf] lg0f{osf] ckx]ngf / s'g} ck/fwnfO{ k|>o x'g]
u/L k|bz{g ug{, x8tfndf efu lng jf ;f] sfo{ ug{ jf ;f] sfo{ ug{ c?nfO{ pS;fpg ;d]t
kfOg] 5}g .
!(= x8tfn, y'g5 ]s tyf 3]/fp ug{df k |ltjGw M sd{rf/Ln] a}+s jf a}+ssf kbflwsf/Lx?sf]
sfg"gåf/f lgwf{l/t st{Jo k"/f ug{df lj/f]w x'g] u/L x8tfn, snd jGb, lj/f]w k|bz{g jf
57
;ef y'g5]s jf 3]/fp ug{ jf zf/Ll/s tyf dfgl;s pTkL8g jf bjfj lbg jf ;f] sfdsf]
nflu c?nfO{ pS;fpg ;d]t kfpg] 5}g .
t/, a}+saf6 dfGotf k|fKt ljlgod !^ sf] pk–ljlgod -!_ adf]lhdsf] ;+3 ;+u7gn] k|rlnt
sfg"gsf] l/t k'¥ofO{ ug{ kfpg] snd jGb, lj/f]w k|bz{g jf ;ef jf x8tfn u/]sf]df o;
ljlgodn] jfwf k'¥ofPsf] dflgg] 5}g .
@)= r]tfjgL lbg ;Sg] M s'g} sd{rf/Ln] ;do kfng gu/]df, a}+ssf] sfd ;DaGwL s'/fdf cfkm"
eGbf dflysf] sd{rf/Ln] lbPsf] cf1fkfng gu/]df jf sfof{no ;DaGwL sfddf nfk/jfxL jf
l9nf;':tL u/]df To:tf] sd{rf/LnfO{ ;DalGwt sfof{no k|d'v jf laefuLo k|d'vn] sf/0f
vf]nL r]tfjgL lbg ;Sg]5 / ;f]sf] clen]v ;DalGwt sd{rf/Lsf] JolQmut ljj/0f kmfOndf
/flvg] 5 .
@!= OdfGbf/L M sd{rf./Ln] a}+ssf] cfˆgf] hjfkmb]xLsf] sfd ;Dkfbg ubf{ OdfGbf/L tyf jkmfbf/Lsf
;fy ug'{ kb{5 . ;b}j a}+ssf] enfO{sf] lgldQ sfd ug'{ kg]{5 . a}+snfO{ clxt x'g] sfo{ ug{
kfpg] 5}g .
@@= ;hfosf] efuL x'g] M s'g} sd{rf/Ln] o; ljlgodfjnLdf n]lvPsf] s'g} s'/f pNn+3g u/]df
lghnfO{ o; ljlgodfjnLsf] kl/R5]b – & adf]lhd ;hfo ul/g]5 .
58
kl/R5]b – (
ljljw
!= a[[QL ljsf; M -!_sd{rf/Lsf] j[lQ ljsf;sf] nflu j}sn] sd{rf/LnfO{ cWoog, tflnd, jf
cWoog e|d0fsf nflu dgf]gog ug{ jf :jLs[lt lbg ;Sg]5 .
-@_ pk–ljlgod -!_ jdf]lhd cWoogdf k7fp+bf b]xfo jdf]lhd k7fO{g] 5 .
-s_ j}snfO{ cfjZos ljifodf s'g} :jb]zL jf ljb]zL bft[ ;+:yf jf lgsfojf6
a}+ssf] nflu cWoogsf] l;6 k|fKt ePdf To:tf] cWoog ug{ .
-v_ a}+snfO{ cfjZos ljifodf j}+sn] :jb]zsf] :jLs[t k|fKt ;+:yfdf j}+ssf] sfo{df
jfwf gkg]{ u/L cWoog ug{ .
-u_ sd{rf/Ln] :jLs[t k|fKt ljifodf cfˆgf] k|of;jf6 5fqj[lQ kfO{ cWoog ug{
rfx]df s'g} cfly{s ef/ gj]xf]g]{ u/L kl/R5]b–^ sf] ljlgod * jdf]lhdsf]
cWoog ljbfdf cWoog ug{ .
-#_ pk–ljlgod -!_ jdf]lhd tflnddf k7fpbf b]xfo jdf]lhd k7fO{g] 5 .
-s_ j}snfO{ cfjZos ljifodf s'g} :jb]zL jf ljb]zL bft[ ;+:yfjf6 a}+ssf] nflu
tflndsf] l;6 k|fKt ePdf To:tf] tflnd lng .
-v_ j}+snfO{ cfjZos kg]{ ljifodf :jb]zL jf ljb]zL lgsfojf6 sd{rf/Ln] cfˆg}
k|of;jf6 5fqj[lQ kfPdf .
-u_ j}+sn] g} vr{ Joxf]g]{ u/L j}+snfO{ pkof]uL ljifodf j}+sn] dgf]gog u/L
k7fPdf .
-$_ pk–ljlgod -!_ jdf]lhd cWoog e|d0fdf k7fpbf b]xfo jdf]lhd k7fO{g] 5 .
-s_ j}snfO{ cfjZos ljifodf s'g} :jb]zL jf ljb]zL bft[ ;+:yfjf6 a}+ssf] nflu
cWoog e|d0fsf] l;6 k|fKt ePdf To:tf] cWoog e|d0fdf efu lng .
-v_ j}+snfO{ cfjZos kg]{ ljifodf :jb]zL jf ljb]zL lgsfojf6 sd{rf/Ln] cfˆg}
k|of;jf6 cWoog e|d0f ug]{ cj;/ kfPdf .
-u_ j}+sn] g} vr{ Joxf]g]{ u/L j}+snfO{ pkof]uL ljifodf cWoog e|d0f ug{ j}+sn]
dgf]gog u/L k7fPdf .
-%_ pk–ljlgod -@_ sf] v08 -s_ jdf]lhd :jb]zL ljZjljBfnodf cWoog ug{
sfof{no ;do leq jf sfof{no ;dosf] cl3 kl5 u/L sfof{nosf] sfddf jfwf gkg]{ u/L
To:tf] ;donfO{ cWoog sfh tf]sL sfo{sf/L k|d'vn] cWoog ug{ :jLs[lt lbg ;Sg] 5 .
-^_ pk ljlgod -!_ cGtu{t s'g} klg cWoog, tflnd jf cWoog e|d0fdf hfg]
sd{rf/Ln] j}+ssf] k"j{ :jLs[lt kq lng'kg]{ 5 .
-&_ pk ljlgod -!_ adf]lhd :jb]z jf ljb]zdf cWoog ug]{ / ljb]zdf tflnd lng]
jf cWoog e|d0fdf hfg] sd{rf/Ln] To:tf] cWoog tflnd jf cWoog e|d0f k"/f u/]kl5 b]xfo
adf]lhdsf] cjlw;Dd nuftf/ a}+sdf clgjfo{ ?kn] ;]jf ug'{kg]{ 5 M–
cWoog, tflnd jf cWoog e|d0fsf] cjlw clgjfo{ ;]jf ug'{kg]{ cjlw
-s_ ! dlxgfb]lv # dlxgf;Dd — ! jif{
-v_ # dlxgfb]lv ^ dlxgf;Dd — @ jif{
59
-u_ ^ dlxgfb]lv ! jif{;Dd — # jif{
-3_ ! jif{b]lv @ jif{;Dd — $ jif{
-ª_ @ jif{ eGbf a9L — % jif{
-*_ s'g} klg sd{rf/Ln] cWoog, tflnd jf cWoog e|d0f k"/f u/]kl5 ;]jf ug{
gcfPdf jf pk– ljlgod -&_ adf]lhd ug'{kg]{ clgjfo{ ;]jf cjlw k"/f gu/]df jf ;f] clgjfo{
;]jf cjlwdf ljefuLo sf/jfxL eO{ ;]jfaf6 x6fPdf jf avf{:t u/]df To:tf sd{rf/Laf6
cWoog, tflnd jf cWoog e|d0f cjlwdf lghn] kfPsf] ;Dk"0f{ vr{ -/sd_ tyf sa'lnotdf
pNn]v ePsf cGo /sdx? ;d]t c;"n ul/g]5 .
-(_ kl/R5]b–& sf] ljlgod -!_ sf] v08 -r_ adf]lhd ;hfo u/L avf{:t ul/Psf
sd{rf/Lx?nfO{ lghx?sf] ;+lrt ;+rosf]if afx]s pkbfg tyf cGo s'g} klg ;'ljwfx? pknAw
u/fOg] 5}g .
-!)_ sd{rf/Ln] cWoog, tflnd jf cWoog e|d0f ug{ hfg'eGbf cl3 To:tf] cWoog
k"/f u/L kms]{/ cfO{ pk–ljlgod -&_ / -*_ jdf]lhdsf] zt{;d]t kfngf ug{ cg';"rL –!)
jdf]lhdsf] 9f+rfdf sj'lnot ug'{kg]{5 .
-!!_ o; ljlgoddf pNn]v ePsf Joj:yfsf cltl/Qm cWoog, tflnd jf cWoog
e|d0f ;DjGwL cGo Joj:yf sfo{ljlwdf tf]lsP jdf]lhd x'g] 5 .
@= /fhLgfdf :jLs[lt M lgo'lQm ug]{ clwsf/Ln] /fhLgfdf :jLs[t ug]{5 .
#= sfod d'sfod ;DaGwL Joj:yf M -!_ k|d'v sfo{sf/L clws[tn] sfod d'sfod d's// ul/g]
kbsf] :yfoL kbk"tL{ gx'bf;Dd ;dofjlw / sfd ug'{ kg]{ sfof{no tf]sL tf]lsPsf] sfof{nodf
/x'~h]n;Ddsf nflu b]xfosf s'g} sd{rf/LnfO{ dflyNnf] kbdf sfod d'sfo d's// ug{ ;Sg]
5 .
-s_ ;ldltjf6 :jLs[t ePsf] b/jGbL leq /xg] u/L] h]i7 tyf sfo{ ;Dkfbg:t/
/fd|f] eO{ dflyNnf] kbsf] lhDd]jf/L jxg ug]{ Ifdtf ePsf .
-v_ dflyNnf] kbsf] nflu cfjZos Go"gtd\ z}lIfs of]Uotf k'u]sf .
-@_sfod d'sfod kfPsf] sd{rf/L # dlxgfeGbf a9L cjlw ljbf a;]df jf sfof{nodf
cg'kl:yt /x]df ljbf a;]sf] jf cg'kl:yt /x]sf] ldlt b]vL g} lghsf] sfod d'sfod :jtM
x6]sf] dflgg] 5 .
-#_ pk–ljlgod -!_ adf]lhd sfod d'sfod kfpg] sd{rf/Lsf] sfo{;Dkfbg:t/ /fd|f]
gePdf jf o;} ljlgodfjnLsf] k/LR5]b & adf]lhd ljefuLo sf/jfxLsf] cj:yfdf sfod
d'sfod d's/{/ ug]{ clwsf/Ln] To:tf sd{rf/Lsf] sfod d'sfod x6fO{ ;fljs kbdf
kmsf{pg]5 .
-$_ of] ljlgod nfu' x'g'eGbf cl3 sfod d'sfod kfPsf] kbsf] nflu sfo{;Dkfbg:t/
/fd|f] gePsf / rflxg] Go"gtd z}lIfs of]Uotf gk'u]sf sd{rf/Lsf] sfod d'sfod kfPsf]
kbsf] :yfoL kbk"lt{ x'+bf kbf]GgtL x'g g;s]df To:tf sd{rf/Lsf] sfod d'sfod x6fO{
;fljssf] kbdf kmsf{pg ;Sg]5 .
$= tof/L Dofb M Ps sfof{nodf sfd ul//fv]sf] sd{rf/L csf]{ sfof{nodf ;?jf x'+bf tof/Lsf]
lglDt kl/R5]b – ̂ sf] ljlgod ^ sf] pk–ljlgod -%_ adf]lhdsf] af6f]sf] Dofb afx]s a9Ldf
$ lbgsf] tof/L Dofb kfpg]5 / tof/L Dofbdf lghn] sfof{nodf xflh/ x'g' kg]{ 5}g . t/
b]xfosf] cj:yfdf eg] tof/L Dofb kfOg] 5}g M–
60
-s_ ;?jf x'+bf sfof{no gablng] ePdf .
-v_ sf7df8f}+ pkTosf leq Ps sfof{noaf6 csf]{ sfof{nodf ;?jf ePdf .
-u_ Pp6} lhNnfdf Ps sfof{noaf6 csf]{ sfof{nodf ;?jf x'+bf ! -Ps_ lbg;Dd
af6f]sf] Dofb ePdf .
-3_ tof/L Dofb pNn]v gu/L ldlt tf]ls /dfgf lbPdf .
%= zky u|x0f M klxnf] k6s lgo'lQm eO{ cfk\mgf] sfo{ef/ ;DxfNg' cufj} sd{rf/Ln] cg';"rL –
!! df lbPsf] 9f+rf adf]lhd lgo'lQm ug]{ clwsf/L ;dIf zky u|x0f ug'{kb{5 . zky u|x0f
u/]sf] / u/fpg]sf] lg:;f ;d]t u/fO{ gf]s/Lsf] /]s8{ ;fydf zkykq klg /fVg' kb{5 . cGoq
u/fOPsf] zky u|x0fkq ;Ssn} d'Vo sfof{nodf k7fpg' kb{5 .
^= b/aGbL >[hgf M :yfoL kbsf] s'g} gofF b/aGbLsf] ;[hgf ug'{ k/]df ;ldltsf] :jLs[lt lng'
kg]{5 .
&= sd{rf/L ; +rosf]if tyf pkbfg sf]ifsf] :yfkgf / ; +rfng M -!_ sd{rf/Lsf] nflu a}+sdf
;+rosf]if tyf pkbfg sf]ifsf] :yfkgf ul/g]5 . ;+rosf]ifdf k |To]s sd{rf/Ln] vfO{kfO{ cfPsf]
dfl;s tnasf] !)Ü /sd clgjfo{ ?kn] dlxgf dlxgfd} s§f u/L To;df a}+ssf] tkm{af6
klg zt k|ltzt cg'bfg / a}+sn] tf]s]sf] cGo /sd ;d]t hDdf ul/g]5 .
-@_ pk–ljlgod -!_ adf]lhdsf b'j} sf]ifsf] Joj:yf / ;+rfngsf] nflu 5'§} sfof{no
:yfkgf u/L tf]lsPadf]lhd ;+rfng ul/g]5 .
-#_ o; ljlgodfjnL adf]lhd sd{rf/Lsf] gfddf hDdf /x]sf] ;+rosf]if tyf pkbfg
sf]ifsf] /sd / aLdfaf6 k|fKt x'g] /sd sd{rf/Lsf] gf]s/L 5+b} d[To' ePdf lgh sd{rf/Ln]
OR5fPsf] JolQmnfO{ lbOg]5 . t/ sd{rf/Ln] OR5fPsf] s'g} JolQm gePdf jf g/x]df sd{rf/Lsf]
;a} eGbf glhssf] xsjfnfnfO{ lbOg]5 .
-$_ s'g} sd{rf/L axfn /x+bf jf gf]s/L 5f]8]kl5 jf d'To'kZrft klg lgh sd{rf/L;+u
a}+ssf] s'g} lng'kg]{ /sd af+sL b]lvg cfPdf ;+rosf]if afx]ssf] /sdaf6 s6[f u/L af+sL
/sd dfq lbOg]5 .
&s= ;~rosf]ifsf] /sd afx]s cGo s'g} ; 'ljwf gkfpg] M -!_ o; ljlgodfjnLdf cGoq h'g ;'s}
s'/f n]lvPsf] eP tfklg kl/R5]b–& adf]lhd eljiodf a}+ssf] ;]jfsf] lgldQ cof]Uo 7x/Lg]
u/L ;]jfaf6 avf{:t ePsf] sd{rf/Ln] lghsf] ;+rosf]ifsf] /sd afx]s o; ljlgodfjnL
adf]lhdsf] cGo s'g} klg ;'ljwf kfpg] 5}g .
-@_ sd{rf/Ln] :yfoL cfjf;Lo cg'dlt k|fKt u/]sf] b]lvPdf To:tf] sd{rf/L]n]
;+rosf]ifsf] /sd jfx]s o; ljlgodfjnL adf]lhdsf] cGo s'g} klg ;'ljwf kfpg] 5}g .
*= sd{rf/L sNof0f sf]ifsf] :yfkgf M -!_ sd{rf/Lx?sf] ljz]if enfO{sf] lgldQ æsd{rf/L sNof0f
sf]ifÆ gfdsf] Ps sf]if v8f ul/g]5 .
-@_ pk–ljlgod-!_ jdf]lhd v8f ePsf] sd{rf/L sNof0f sf]ifsf] ;+rfng 5'§}
sfo{ljlw jgfO{ ul/g]5 .
-#_ ;fdfGotM a}+ssf] k|To]s jif{sf] gfkmf–gf]S;fg lx;faaf6 sd{rf/L sNof0f sf]ifnfO{
5'6\ofO{ lbPsf] /sd, af]g; afF8L hu]8f /x]sf] /sd, sd{rf/L sNof0f sf]if ;ldltn] ;do
;dodf sf]ifsf] k"+hL a[l4 ug{ u/]sf a}slNks pkfojf6 k|fKt /sd / sf]ifsf] k'+hLjf6 cflh{t
Jofh jf cGo /sd o;sf] k"FhL x'g]5 .
;qf}+ ;+zf]wg¢f/f yk .
61
(= sd{rf/LnfO{ ;fk6L lbg] Joj:yf M sd{rf/LnfO{ sfo{sf/L k|d'vsf] :jLs[ltaf6 cg';"rL– !@
adf]lhdsf] ;fk6L lbg ;lsg]5 . sd{rf/LnfO{ s'g} klg ;fk6L lb+bf lghsf] af+sL gf]s/L
cjlwe/df dfl;s ?kdf s6[f x'g] hlt /sd dfq ;fk6L lbOg]5 . t/ lghsf] ;+rosf]ifn]
Eofpg] ePdf k"/f ;fk6L lbOg] 5 .
!)= ;hfosf] sf/afxL x'g ;Sg] M -!_ hfgL hfgL unt jf em'§f sf/0f b]vfO{ s'g} sd{rf/Ln] dfly
pNn]v ePsf] ;fk6L lnPsf] s'/f k|dfl0ft x'g cfPdf To:tf sd{rf/Laf6 lghn] em'§f sf/0f
b]vfO{ lnPsf] ;fk6Ldf sfo{sf/L k|d'vn] tf]s]sf] Jofh nufO{ /sd c;"n ul/g] 5 .
-@_ tf]lsPsf] ;doleq km5\of}{6 gu/]sf] e|d0f k]ZsL jf cGo k]ZsLdf sfo{sf/L k|d'vn]
tf]s]sf] b/df Jofh nufO{ c;"n ul/g]5 .
!!= lg0f {o nfu" x'g] ldlt M a}+ssf] s'g}klg lg0f{o of] ldltb]lv nfu' x'g] egL ls6fg ePdf ;f]xL
ldltaf6 / ls6fg gePdf kq k|fKt ePsf] ldltaf6 ;f] lg0f{o nfu' x'g]5 .
!@= sd{rf/Lsf] :jf:Yo ; ]jf ;DaGwL Joj:yf M sd{rf/Lsf] :jf:Yo ;]jf ;DaGwL Joj:yf cg';"rL
– !# adf]lhd x'g]5 .
!#= cg'; "rLdf x]/km]/ tyf yk36 ug]{ / lbUbz{g tyf sfo{lalw agfpg] clwsf/ M -!_ ;ldltn]
o; ljlgodfjnLsf cg';"rLx?df ;do–;dodf x]/km]/ tyf cg';"rLx? yk36 ug{ ;Sg] 5 .
-@_ of] ljlgodfjnL cGtu{t /xL a}+sn] lbUbz{g tyf sfo{ljlwx? agfpg ;Sg] 5 /
;ldltaf6 :jLs[t eP kl5 nfu' x'g] 5 .
!$= gf]S;fgL tyf lxgfldgf /sd c;'n ug]{ M -!_ s'g} sd{rf/Ln] hfgfhfgL nfk/jfxL u/L P]g
jf cfb]zsf] kfngf gu/L a}+snfO{ xfgL gf]S;fgL u/], u/fPsf]df To:tf] xfgL gf]S;fgL ePsf]
/sd To:tf sd{rf/Lsf] tna jf a}+sdf hDdf /x]sf] c? /sdaf6 s6[f u/L c;'n ul/g]5 .
To;/L s6[f ubf{ c;'n x'g g;s]sf] /sd k|rlnt sfg"g adf]lhd c;"n pk/ ul/g]]5 . t/
To;/L /sd c;'n pk/ ubf{ ;+rosf]ifdf hDdf /x]sf] /sdaf6 s§f ul/g] 5}g .
-@_ a}+ssf s'g} sd{rf/Ln] a}+ssf] gub df}Hbft tyf C0f c;'nL /sd d:of}6 jf
lxgfldgf u/] u/fPsf]df ljefuLo ;hfosf cltl/Qm To:tf] lxgfldgf /sddf lxgfldgf u/]sf]
ldltb]lv c;'n pk/ x'Fbfsf ldlt;Dd jflif{s @% k|ltzt yk xhf{gf ;lxtsf] /sd To:tf
sd{rf/Ln] a}+saf6 kfpg] ;+rosf]if afx]s h'g;'s} /sdaf6 klg s6[f u/L c;'n pk/ ul/g]
5 . To;/L s6[f ubf{ c;'n pk/ x'g g;s]sf] /sd hlt k|rlnt sfg"g adf]lhd e/fO{
lnO{g]5 .
-#_ o; ljlgodfjnLdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtfklg a}+ssf s'g} sd{rf/Ln]
cfk\mgf] ;+rosf]if /sd g} ;fk6L lnO{ jf ;+lrt /x]sf] ;+rosf]if g} lwtf]:j?k /flv a}+saf6
shf{ jf ;fk6L lnPsf] /x]5 eg] ;f] cj:yfdf lghsf] ;+lrt ;+rosf]if /sdaf6 a}+ssf] n]gf
jfFsL /sd jf ;fk6L c;"n pk/ u/L lng ;lsg]5 .
!%= /sd s§f u/L lng ;lsg] M s'g} klg sf/0faf6 o; a}+ssf] ;]jfaf6 cnu ePsf sd{rf/L;+u
a}+sn] c;"n pk/ u/L lng'kg]{ s'g} klg /sd a}+sn] pQm sd{rf/LnfO{ lbg' kg]{ s'g} klg
/sdaf6 s6[f u/L lng ;Sg]5 . t/ To;/L /sd c;'n pk/ ubf{ ;+rosf]ifdf hDdf /x]sf]
/sdaf6 s§f ul/g] 5}g .
!^= sd{rf/Ln] k ]z ug'{ kg]{ ljj/0f M a}+ssf] ;]jfdf lgo'lQm ePsf sd{rf/Ln] a}+sn] tf]s]sf]
JolQmut ljj/0f e/L ;DalGwt sfof{nodf k]z ug'{ kg]{5 / ;DalGwt sfof{non] ;f] ljj/0f
;qf}+ ;+zf]wg¢f/f yk .
62
clen]vsf nflu a}+ssf] hgzlQm Joj:yfkg ljefudf k7fpg' kg]{5 . o:tf] ljj/0f uf]Ko /fVg'
kg]{5 .
!&= ; ]jf kl/jt{g M -!_ k|fljlws kbaf6 k|zf;lgs kbdf ;]jf kl/jt{g ug{ axfn /x]sf] kbdf
slDtdf % jif{ :yfoL ;]jf ul/;s]sf] / ;]jf kl/jt{g x'g] kbsf] Go"gtd z}lIfs of]Uotf k'u]sf]
x'g' kg]{5 .
-@_ pk–ljlgod -!_ adf]lhd ;]jf kl/jt{gsf] nflu kbk"lt{ ;ldltn] kb ;+Vof ls6fg
u/L ;ldltn] tf]s]sf] sfo{ljlw cg';f/ ;]jf kl/jt{g ug]{ 5 .
!*= sd{rf/Lsf] ;a} ;do a}+ssf] clwgdf x'g] M o; ljlgodfjnLdf cGoyf n]lvPsf] afx]s
sd{rf/Lsf] ;a} ;do a}+ssf] clwgdf x'g]5 / h'g;'s} ;dodf klg lghnfO{ a}+ssf] sfddf
nufpg ;lsg]5 .
t/, sfof{no ;dosf cltl/Qm sfddf nuf+pbf cltl/Qm ;dodf sfd nufP jfkt ;ldltn]
tf]s] jdf]lhd eQf lbO{g] 5 .
!(= sfof{no v'Nnf /xg] ;do M a}+sn] tf]s]sf] ;fj{hlgs ljbfsf lbgx? tyf ljbf lbg] elg g]kfn
;/sf/n] lg0f{o u/]sf]df ;f]xL adf]lhd ljbf x'g] / ;f] afx]s a}+ssf] sfof{no v'Nnf /xg] ;do
;ldltn] tf]s] adf]lhd x'g]5 .
@)= c +u e+u jf rf]6k6s nfu] jfkt kfpg] ljz]if ; 'ljwf M s'g} sd{rf/L sfof{nodf sfo{/t /x+bf
jf sfof{nosf] s'g} sfddf v6fOPsf] cj:yfdf s'g} rf]6k6s nflu jf eljtJo eO{ ;]jfaf6
cjsfz lng'kg]{ gePtfklg ;f] rf]6k6ssf] sf/0faf6 c+u e+u e} lghsf] Ifdtf a[l4df afwf
kg]{ s'/f a}+sn] g]kfn ;/sf/sf c:ktfn jf g]kfn ;/sf/jf6 :jLs[lt k|fKt gl;Ë xf]dsf]
d]l8sn jf]8{sf] l;kmfl/z e} cfPdf To:tf] sd{rf/LnfO{ nfu]sf] rf]6k6ssf] cj:yf x]/L lghn]
vfO{kfO{ cfPsf] a9Ldf ^ dxLgfsf] tna a/fa/sf] /sd cfly{s ;xfotf lbg ;lsg]5 .
@!= b'u {ddf sfo{/t /x+bf kfpg] pkrf/ ; 'ljwf M oftfoftsf] ;fwgljxLg b'u{d lhNnfdf sfo{/t
sd{rf/LnfO{ nfu]sf] /f]u :yflgo c:ktfn jf :jf:Yo s]Gb|af6 pkrf/ x'g g;Sg] eO{ lghsf]
HofgnfO{ g} hf]lvd x'g] cj:yf k/]df sfo{sf/L k|d'vsf] :jLs[lt lnO{ To:tf] sd{rf/Lsf]
pkrf/sf nflu To; 7fp+af6 ;a}eGbf glhssf] g]kfn/fHoleqsf] c? s'g} ;'ljwfo'Qm :jf:Yo
;+:yfdf l56f] ;fwgåf/f n}hf+bf / ToxfFaf6 kmsf{p+bf nfUg] vr{ a}+sn] Joxf]g]{ 5 .
@@= sd{rf/Lsf] ; ]jf zt{sf] ; '/Iff M sd{rf/Ln] kfO/x]sf] tnj eQf nufotsf ;'ljwf s6f}tL ul/g]
5}g .
@@s= cltl/Qm ;d"x ;DjlGw Joj:yf M j}+sjf6 ! jif{eGbf j9L cjlwsf nflu tflnd, cWoog,
cWoog sfh, sfh jf ljbfdf hfg] sd{rf/Lx?nfO{ j}+ssf] cltl/Qm ;d'xdf /fVg ;lsg]5 .
@#= vf/ ]hL / arfp M -!_ s[lif ljsf; a}+s, sd{rf/L ;]jf zt{ lgodfjnL, @)@$ vf/]h ul/Psf]
5 .
-@_ pk–lalgod -!_ adf]lhd vf/]h ul/Psf] lgodfjnL adf]lhd eP u/]sf] sfd
sf/afxL o;} lalgodfjnL adf]lhd eP u/]sf] dflgg]5 .
-#_ of] lalgodfjnL nfu' x'g' eGbf cufj} k|lqmof z'? ePsf] a9'jfsf] xsdf ;flas
lgodfjnLdf tf]lsPsf] kbf]Ggltsf nflu cfGtl/s d"Nof+sgsf cfwf/x? cg';f/ g} a9'jf
x'g]5 .
-$_ s[lif ljsf; a}+s ln= sd{rf/L ;]jf -cf7f} ;+zf]wg_ ljlgodfjnL, @)^^ k|f/De
x'g' cl3sf jif{df d"NofÍg a9'jfsf nflu k/LR5]b @ sf] ;fljs ljlgod !&, !* / @) df
63
ePsf] Joj:yf cg';f/ s'g} sd{rf/Ln] sfo{;Dkfbg, h]i7tf / ef}uf]lns If]q jfkt k|fKt u/]sf]
c+snfO{ cf7f}+ ;+zf]wg cg';f/ ePsf] ;+zf]lwt c+s;+u cg'kft ldnfOg] 5 . o;/L cg'kft
ldnfpbf k|To]s jif{sf] cg'kflts c+sef/nfO{ d"NofÍg x'g] jif{x?sf] cf}ift lx;fa lgsfnL
c+sef/sf] u0fgf ul/g] 5 .
?kfGt/0f M d"n ljlgodfjnLsf],
-!_ 7fpF 7fpFdf /x]sf æd"NofÍg a9'jfÆ eGg] zAbx?sf] ;§f æsfo{Ifdtfsf] d"NofÍgåf/f x'g]
a9'jfÆ eGg] zAbx? /flv ?kfGt/0f ul/Psf] 5 .
-@_ 7fpF 7fpFdf /x]sf ætx !Æ jf ætx @Æ jf ætx #Æ eGg] zAbx?sf] ;§f ætxljlxgÆ eGg]
zAbx? /flvPsf 5g\ .
-#_ 7fpF 7fpFdf /x]sf æ;jf/L rfns t[tLo >]0fLÆ eGg] zAbx?sf] ;§f ætx ljlxgÆ, eGg] zAbx?,
æ;xfos låtLo >]0fLÆ eGg] zAbx?sf] ;§f æ;xfos:t/ tx $ÆeGg] zAbx?, æ;xfos k|yd
>]0fLÆ eGg] zAbx?sf] ;§f æ ;xfos:t/ tx %Æ eGg] zAbx?, æclws[t t[tLo >]0fLÆ eGg]
zAbx?sf] ;§f æclws[t:t/ tx &ÆeGg] zAbx?, æclws[t låtLo >]0fLÆ eGg] zAbx?sf] ;§f
æclws[t:t/ tx (ÆeGg] zAbx?, æclws[t k|yd >]0fLÆ eGg] zAbx?sf] ;§f æclws[t:t/ tx
!)ÆeGg] zAbx?, æclws[t ljlzi6 >]0fLÆ eGg] zAbx?sf] ;§f æclws[t:t/ tx !!Æ eGg]
zAbx? /flvPsf 5g\ . To;} u/L d"n ljlgodfjnLsf] 7fpF 7fpFdf /x]sf] æ>]0fLÆ eGg] zAbx?sf]
;§f ætxÆ eGg] zAb /fvL cy{ cfpg] u/L ldnfOPsf] 5 .
-$_ cg';"rLx? / ljlgodjnLsf] 7fpF 7fpFdf /x]sf d"NofÍg ;ldlt eGg] zAbx?sf] ;§f
k'g/fjnf]sg ;ldlt eGg] zAbx? /fvL ?kfGt/0f ul/Psf] 5 .
;qf}+ ;+zf]wg¢f/f yk .