SLUBENIKA ETIKASTANDARDIZOVANA NAELA DJELOVANJA JAVNIH SLUBENIKALOKALNI JAVNI SLUBENIKDoc. dr Nevenko Vranje**

Slubenika etika predstavlja skup drutveno-socijalnih pravila i vrijednosti koje je javni slubenik prihvatio kao sopstvena mjerila za postupanje i ponaanje onda kada je u ulozi javnog slubenika, odnosno u vrenju javne slube.

S obzirom da u radu javne uprave postoji odreeno polje slobode odluivanja, odnosno dispozitivnog, diskrecionog postupanja koje nije i ne moe u svemu i do detalja da bude ureeno pravnim pravilima, to je nuno, pored strunosti i objektivnosti, a za uspjean rad od neobine vanosti, i etino (moralno) postupanje i ponaanje javnog slubenika.

Etika, kao nauka o moralu, ima svoju teorijsku i praktinu stranu-teorijsku i normativnu ili praktiku etiku.

**

Teorijska se bavi pojmom moralnog principa, ispituje koja je i kakva uloga karaktera, pobude, namjere i cilja ovjeka, dok normativna-praktina etika odreuje i formulie kakav konkretan karakter, pobuda, namjera i/ili cilj postupka je moralno prihvatljiv, a koji nije, ili je, naprotiv, praktino moralno neprihvatljiv.

Normativna, praktina etika je posebno vana u prelaznim fazama razvoja drutva ili odreene sredine, kada se stari i novi moralni principi prelivaju i mijeaju i kada se, ustvari, gradi novi moral, kao sistem socijalnih normi i skup pravila ponaanja ljudi u datoj zajednici, na osnovu ijih se shvatanja utvruju stavovi o tome da je neto dobro ili loe, etiki prihvatljivo ili neprihvatljivo. **

Tako e se i ponaanja javnih slubenika u vrenju slube, u odreenom drutvenom sistemu vrijednosti, imajui u vidu znaaj i posljedice njihovog djelovanja i znaaj i prirodu poslova koje vre, ocjenjivati kao etiki i moralni ili neetiki i moralno neprihvatljivi i, zbog toga e trpjeti odreene drutvene sankcije.

Slubenika etika se ispoljava u vie vidova, odnosno pravila slubenike etike tiu se odnosa javnog slubenika:

(1) prema graanima kao pojedincima o ijim pravima i dunostima i na zakonu zasnovanim interesima odluuju i/ili kojima pruaju javne usluge;(2) prema samom upravnom organu ili upravnoj organizaciji, odnosno javnoj slubi u kojoj vri slubu, i(3) prema samom radu odnosno predmetu rada koji kao slubenik redovno i trajno obavlja kao sopstvenu profesiju.

**

U pogledu odnosa prema graanima, osnovna naela slubenike etike bi bila:

- da se prema njima odnose paljivo i s uvaavanjem, da javni slubenici nisu u odnosu na graane neka posebna kategorija koja njima treba da upravlja

- da se odnosi zasnivaju na ravnopravnosti i jednakosti u poloaju, jer kako su graani korisnici usluga javnih slubenika, tako su isto javni slubenici korisnici usluga ostalih graana;

- da se u odnosima razvijaju principi meusobne saradnje i pomaganja, pri emu u ostvarivanju prava ne treba dati prednost nikome, pa se javni slubenik treba pridravati u poslu pravila struke i pravila slube**

- informisanje graana i ire javnosti o sadrini, metodama i ciljevima rada upravnih organa, upravnih organizacija i javnih slubi i nainima ostvarivanja prava graana

Kada je u pitanju odnos javnog slubenika prema organu, organizaciji ili slubi u kojoj radi, on ima najmanje dva vida: prvi, odnos prema ciljevima, zadacima i nainu vrenja poslova same organizacije i drugi, odgovarajui kolegijalan odnos prema lanovima, odnosno drugim javnim slubenicuma, koji, takoe rade i tom organu, organizaciji ili slubi.

Kolegijalni i drugarski odnos javnih slubenika u slubi znai prije svega uzajamno razumijevanje i pomaganje u ostvarivanju zajednikog cilja-uspjenog rada i obavljanja poslova zajednike organizacione cjeline.

**

Odnos slubenika prema radu treba da znai primjerno interesovanje slubenika za predmet njegovog rada, elju da podigne njegov struni nivo, usavri potrebne vjetine za njegovo obavljanje, da ima osjeaj da ga je slobodno izabrao i da zbog te slobode izbora ima i lini doivljaj zadovoljstva to ga vri.

Odnos javni slubenik-graanin sadri u sebi i pitanje korupcije. Klasino shvatanje korupcije je da ona znai slabljenje ili kvarenje moralnih-etikih vrijednosti i vrlina. U novije vrijeme ona se smatra jednim od osnovnih razloga za neefikasnost dravnih organa i javnih slubi. Ona predstavlja patoloku pojavu u javnoj upravi i odstupajue ponaanje posredstvom kojeg se javna funkcija koristi za ostvarenje linog ili ueg grupnog interesa: porodica, klan, porijeklo i sl.Korupcija predstavlja i krivino djelo.

**

Sredstva korupcije su uglavnom:

- podmiivanje-primanje novca ili vrenja usluga;

- nepotizam-neopravdano i neetiko pokroviteljstvo i primena linih i grupnih kriterijuma u odnosima javni slubenik- graani;

-zloupotreba slubenog poloaja u linom i grupnom ili drugom nedoputenom interesu, koji nije zasnovan na zakonu i drugom propisu (rui se naelo zakonske vezanosti javne uprave).

**

Praksom ureivanja i stalnou primjene, u slubenikom pravu su se konstituisala odreena naela djelovanja javnih slubenika, koja se smatraju ve dostignutim standardom rada, bez ije primjene nije mogua savremena i valjana javna uprava. Osnovna naela djelovanja javnih slubenikaStandardizovana najvanija naela djelovanja javnih slubenika bila bi, uglavnom, sledea:1. Naelo savjesnosti, koje je, inae, iroko zastupljeno naelo u privrednom pravu, a potie iz ugovornog prava. Savjesnost je naelo koje se definie u smislu da je javni slubenik postupao savjesno ako nije imao namjeru da uini bilo ta protivpravno ili nepoteno, niti je znao ili, prema okolnostima konkretnog sluaja, mogao ili morao znati za postojanje protivpravnosti. **

2. Naelo zakonitosti nuno se formulie na nain da je javni slubenik duan da postupa u skladu sa Ustavom, zakonom i drugim propisima. To naelo ima, u slubenikom sistemu i samom djelovanju slubenika, dvostruku prirodu: (a) rad javnog slubenika mora da se obavlja u okviru zakonom propisanog postupka - procesni elemenat naela i (b) akti javnog slubenika donijeti u vrenju slube moraju u materijalno-pravnom smislu biti zakoniti: dakle, oni u sadrajnom smislu moraju poivati na odredbama nekog od materijalno-pravnih propisa-materijalno sadrajni elemenat naela zakonitosti.**

3. Naelo srazmjernosti kao naelo kojim se, u granicama zakona, obezbjeuje da preduzete mjere i radnje budu adekvatne (srazmjerne), a za stranku najpovoljnije u pogledu naina preduzimanja, njihovog obima i sadrine, kojima se istovremeno postie cilj ili svrha zbog koje se preduzimaju.

4. Naelo da je dravni slubenik duan da postupa nepristrasno i politiki neutralno treba uvijek shvatiti, zaista, kao jedno od osnovnih i noseih naela djelovanja javnog slubenika. Inae, politiku neutralnost treba razumjeti kao nezauzimanje stava prema pojavama i odnosima u politikoj sferi. **

5. Primaran interes javne slube je naelo koje se moe, u neku ruku, povezati sa naelom nepristrasnosti, a znai da u poslu treba imati na umu jedino i prvenstveno opti interes, bez ostvarivanja, zastupanja i ispoljavanja politikih, grupnih, linih i drugih opredeljenja koja bi tetila ovom naelu, a time i samoj javnoj slubi.

6. to se pak tie zabrane da dravni slubenik izraava i zastupa na radu svoja politika uvjerenja, ona je ve sadrana u naelu nepristrasnosti i politike neutralnosti. Meutim u nekim slubenikim sistemima postoji obaveza suzdranosti (rezervisanosti). Ovo naelo sadri obavezu uzdravanja od miljenja, izraavanja stavova i injenja ili druge manifestacije volje koje su takve prirode da mogu nakoditi slubi. Dakle, svako moe imati miljenje kakvo eli, ali je iskazivanje toga miljenja ogranieno.

**

7. Naelo odgovornosti javnog slubenika za strunost i djelotvornost njegovog rada je jedna logina posljedica naela zakonitosti rada i naela odgovornosti organa uprave ili javne slube za tetu.

Strunost rada prije svega znai da se rad javnog slubenika odvija prema pravilima struke kako u procesnom tako i materijalno-pravnom smislu, dok se djelotvornost rada ogleda najpre u blagovremenosti postupanja, u radu bez odugovlaenja rokova i odlaganja preduzimanja propisanih i utvrenih radnji i mjera u vrenju slube kao i u vremenski prihvatljivom odluivanju o pravima i obavezama graana i drugih pravnih subjekata u ostvarivanju njihovih prava i obaveza i na zakonu zasnovanih interesa.**

8. Naelo odgovornost za tetu slubenika se definie (1) kao odgovornost javnog slubenika za tetu prouzrokovanu organu javne uprave koja je nastala na radu ili u vezi sa radom, namjerno i/ili iz krajnje nepanje i (2) kao odgovornost za tetu koju javni slubenik na radu ili u vezi sa radom nezakonitim ili nepravilnim radom prouzrokuje treem licu, u kom sluaju za takvu tetu treba da odgovara drava, kao poslodavac. 9. Naelo javnosti rada znai, prije svega, da je rad javnog slubenika dostupan javnom uvidu i na taj nain i kontroli od strane javnosti. Ovo naelo ima dva vida: (1) optu javnost, koja podrazumjeva da se sve kategorije graana i njihovih organizacija informiu o radu javne uprave, a u tom sklopu i o radu javnih slubenika, posebno ako su te informacije od javnog znaaja. **

2) javnost u postupku ostvarivanja prava i obaveza pred organima javne uprave i znai da radnjama koje preduzima javni slubenik u svojstvu slubenog lica mogu da prisustvuju punoljetna lica koja ne uestvuju u postupku, ako postoje prostorni uslovi i ukoliko ne postoje zakonom propisani razlozi za iskljuenje javnosti.**

Pod lokalnom upravom podrazumjevamo instituciju koja, bez obzira u kojem se organizacionom obliku javlja, centralizovana ili decentralizovana, podruna ili relativno samostalna lokalna uprava, bez obzira na mogunost da ona obavlja poslove irih teritorijalnih jedinica i/ili osnovnih teritorijalnih jedinica, vri upravne funkcije odnosno poslove uprave, iz okvira prava i dunosti osnovnih teritorijalnih jedinica.U osnovnim teritorijalnim jedinicama, a posebno u optini, kao osnovnoj i noseoj jedinici, imamo sljedee grupe lica koje vre poslove u organima jedinice lokalne samouprave, i to:

- izabrana lica, tj. ona lica koja su izabrana u procesu optih i neposrednih izbora: odbornici kao lanovi lokalnog predstavnikog tijela - skuptine optine, odnosno druge jedinice lokalne samouprave, a u pojedinim tipovima lokalnog sistema

**

upravljanja i predsjednik jedinice lokalne samouprave (predsjednik optine) ili gradonaelnik;

- birana lica, tj. ona lica koja su birana od skuptine optine: predsjednik i zamjenik predsjednika skuptine optine, a, opet, u nekim sistemima lokalne samouprave i predsjednik i zamenik predsjednika optine ili gradonaelnik, kao i lanovi kolegijalnog izvrnog organa ( optinskog ili gradskog vijea), i sl.;

- postavljena lica tj. lica koja imaju odreene profesionalne kvalifikacije i koje postavlja skuptina optine i optinsko (gradsko) vijee na odreeno vrijeme: sekretar skuptine jedinice lokalne samouprave i naelnik organa uprave jedinice lokalne samouprave i sl.

**

- zaposleni u organima jedinice lokalne samouprave, tj lica koja obavljaju poslove lokalne uprave kao svoje stalno zanimanje, na osnovu trajne podjele odgovornosti i ovlaenja i koja za to posjeduju propisane strune kvalifikacije. Sa stanovita autoritativnosti u jedinici lokalne samouprave se obavljaju sljedei poslovi:- upravni, a istovremeno autoritativni poslovi, u koje spadaju rjeavanje u upravnom postupku donoenjem upravnih akata, vrenje upravnog nadzora i preduzimanje upravnih mjera, i

- neupravni, a istovremeno neautoritativni poslove, u koje spadaju pripremanje nacrta propisa i drugih akata i obavljanje strunih i drugih poslovi koje utvrdi skuptina optine, predsjednik optine i optinsko vijee kao i drugi poslovi koji se vre na osnovu strunih znanja i metoda.

**

Sa stanovita sadrine poslova koji se vre na radnim mjestima, u jedinici lokalne samouprave se, po pravilu, obavljaju:-normativni,-studijsko-analitiki,-upravni,-inspekcijski i nadzorni poslovi,-informatiki,-finansijsko-materijalni,-dokumentacioni,-statistiko-evidencioni,-struno-operativni,-kancelarijski,-zanatski i -manipulativni poslovi.

**

Elementi poloaja lokalnog javnog slubenika su :

1. Zabrana povlaivanja i uskraivanja, 2. Depolitizacija rada lokalnih javnih slubanika3. Stalnost slubenikog odnosa 4. Jednaka dostupnost radnih mjesta 5. Napredovanje i struno usavravanja i jednake mogunosti, i 6. Dostupnost informacija o radu lokalnog javnog slubenika **