sơnnam Tập 1) - nhatbook.com · trồng ngay trên ruộng. Nếu trúng mùa dưa thì rõ ràng là vốn một lời mười. Họ tha hồ ăn xài suốt tháng Giêng cờ

1

sơnnam

hươngrừngcà mau (Tập 1)

NHÀ XUẤT BẢN TRẺ GIỮ BẢN QUYỀNCopyright © 2003, 2009 Tre Publishing House Co.,Ltd.

Sơn Nam, 1926-2008Hương rừng Cà Mau. T.1 / Sơn Nam. - T.P. Hồ Chí Minh : Trẻ, 2009. 304tr. ; 20cm.Nội dung : Anh hùng rơm ; Ăn to xài lớn ; … ; Con rắn ri voi.1. Truyện ngắn Việt Nam. 2. Văn học Việt Nam — Thế kỷ 20. 3. Cà Mau

(Việt Nam).

895.922334 — dc 22S698-N17

sơnnam

hươngrừngcà mau

6

7

ThaY LỜI TỰa

Trong khói sóng mênh mông.Có bóng người vô danhTừ bên này sông TiềnQua bên kia sông HậuMang theo chiếc độc huyềnĐiệu thơ Lục Vân TiênVới câu chữ:Kiến nghĩa bất vi vô dõng giả,Tới Cà Mau - Rạch GiáCất chòi, đốt lửa giữa rừng thiêng...Muỗi, vắt nhiều hơn cỏ,Chướng khí mù như sương.

Thân không là lính thúSao không về cố hương?

sơnnam


8

Chiều chiều nghe vượn hú,Hoa lá rụng, buồn buồn.Tiễn đưa về cửa biểnNhững giọt nước lìa nguồn,Đôi tâm hồn cô tịchNghe lắng sầu cô thônDưới trời mây heo hút...Hơi Vọng Cổ nương bờ trê bay vútĐiệu hò... ơ theo nước chảy, chan hòa.

Năm tháng đã trôi quaRay rứt mãi đời ta Nắng mưa miền cố thổPhong sương mấy độ qua đường phố,Hạt bụi nghiêng mình nhớ đất quê... Sơn Nam

9

anh hùng rơm

minh họa: Ly hoàng Ly

sơnnam


10

11

THờI PHáP THUộC, LÀNG BìNH AN, TỉNH Rạch Giá được nổi danh là sung túc. Ruộng đất quá phì nhiêu, chẳng cần bón phân, mỗi công đất (1.000 thước vuông) thâu hoạch hơn 20 giạ. Qua tháng Mười một, mãn mùa gặt, dân chúng còn hưởng thêm mùa dưa hấu trồng ngay trên ruộng. Nếu trúng mùa dưa thì rõ ràng là vốn một lời mười. Họ tha hồ ăn xài suốt tháng Giêng cờ bạc, đờn ca vọng cổ lai rai đến lúc tháng Ba, sa mưa.

Nhịp sống của đoàn nông phu cứ trôi qua đều đều. Nhưng đến năm 1937, một biến cố khá quan trọng xảy ra khiến dân chúng... nghẹt thở. Hầu hết những kẻ tay lấm chân bùn trong làng đều bị lên án là... kẻ ăn trộm trâu.

Tiên cáo là một ông lạ mặt, người Việt Nam, mặc âu phục, tay xách cặp da, hút ống vố.

Ông ta đến nhà thầy phó hương quản:- Có ai ở nhà không?

sơnnam


12

Thầy phó hương quản ngơ ngác:- Xin lỗi, ông là ai? Xin cho biết quí danh.Ông ta nói:- Tôi muốn nói chuyện...Thầy phó hương quản mời ông khách vào nhà. Ông

ta mở cặp da, đưa ra một tấm danh thiếp:“Nguyên Hưu Henri, Domaine agricole de Saigon”.Sau khi đọc sơ qua, thầy phó hương quản lấy làm

bối rối:- Thưa ông. Xin ông vui lòng “thông ngôn” cho tôi

được hiểu.Thông ngôn có nghĩa là thông dịch. Ông khách cứ

hút thuốc, chưa chịu làm công việc ấy. Hồi lâu, ông trợn mắt:

- Tấm “cạc” này nói nhiều rồi. Quyền hạn thanh tra... toàn Nam Kỳ thuộc địa của tôi như thế nào, chú phó hương quản dư hiểu.

Khổ quá! Thầy phó hương quản đành nài nỉ, thú nhận sự dốt nát của mình:

- Dạ, tấm “cạc” của quí ông... toàn là chữ Tây. Chắc là ở Sài Gòn!

Khách cười nhếch mép:- Khá lắm. Còn hai chữ nữa “Nguyễn Hữu” tôi

không thèm bỏ dấu cho đúng mẹo luật Lang Sa. Tôi thường giao thiệp với quan chủ tỉnh mà. Đây, tôi tạm “thông ngôn” cho chú hiểu: Tôi là Nguyễn Hữu Hăng-ri, thanh tra đồn điền Sài Gòn. Tôi vô dân Tây nên giữ chữ Nguyễn Hữu. Mới đây, sau khi tiếp xúc xã giao với quan chủ tỉnh, tôi ăn cơm ở nhà quan chánh sở mật thám. Bậy quá, chắc quan chủ quận phiền giận tôi...

13

- Thưa ông sao vậy?- Ổng là anh em bạn học.Lần đầu tiên từ thuở nhỏ đến từng tuổi này, thầy phó

hương quản mới được vinh dự đón rước một nhân vật quan trọng. Lập tức, thầy gọi vợ ra chào khách, bắt gà làm thịt. Ông khách Hăngri nói, giọng bí mật:

- Tánh tôi bình dân lắm. Tôi ưa làm quen với người chất phác như chú. Vừa vừa thôi, đừng bày tiệc tùng, tốn kém lắm.

Thầy phó hương quản suy nghĩ hồi lâu rồi giả bộ như mình cũng rành tất cả lề lối làm việc của người cầm giềng mối trị dân:

- Ông nói chí lý quá. Các quan chủ quận đều rành chữ Tây. Đọc sơ qua tấm “cạc” của ông, mấy ổng hiểu liền. Chẳng dám nào, ông cho phép...

- Chú nói đi. Chỗ quen biết với nhau mà.- Ông cho tôi xin một tấm “cạc” như vầy để lộng

kiếng, làm kỷ niệm. Hễ có khách quí tới nhà là tôi nhắc nhở, giới thiệu... lúc ông vắng mặt.

Ông Hăngri cau mày:- Đây! Chú giữ tấm “cạc” này. Nhưng mà chú phải

dè dặt. Đừng phô trương quá sớm. Tôi muốn giữ bí mật. Chờ đôi ba ngày nữa, xảy ra nhiều việc lạ lùng lắm, có lợi cho chú... trong tương lai.

Thế là ông Hăngri nghiễm nhiên trở thành vị thượng khách của phó hương quản. Thầy bắt đầu xa lánh bà con chòm xóm, vì lý do riêng. Trong lúc ông Hăngri nằm trên bộ ván gõ, đọc báo Lục Tỉnh Tân Văn thì thầy phó hương quản trèo cây dừa xiêm hái xuống trọn quày.

sơnnam


14

Nhớ đến câu “gái ngoan làm quan cho chồng”, thím phó hương quản thắt lưng buộc bụng... sẵn sàng đi tiệm mua nào cari, củ hành, tiêu, tỏi đem về để thanh toán bằng bầy gà bầy vịt.

Tối hôm ấy, ông Hăngri mở đầu câu chuyện:- Này chú phó hương quản. Chú là người đáng tin

cậy, xứng danh là người làm việc nước. Tôi nhờ chú giúp tôi một vấn đề quan trọng. Chừng mãn nhiệm vụ thanh tra, tôi sẽ gặp quan chủ quận, gởi gắm để thăng chú lên chức chánh hương quản.

- Dạ, may phước cho đời tôi quá!- Vợ chú ngủ chưa? Đừng cho đàn bà hay biết. Họ

ưa chộn rộn.- Dạ, để tôi coi thử.Rồi chú trở ra:- Nó ngủ rồi.- Chú nên giữ bí mật hoàn toàn. Nếu hư hỏng công

việc truy tầm của tôi, chú sẽ bị trừng phạt theo phép nước luật quan. Chừng đó mặc dầu thương mến chú, tôi cũng chẳng tài nào cạy gỡ giùm được.

Dưới ánh đèn tọa đăng, trong khi sương mù mịt, bất chấp tiếng chó sủa ma trong xóm vắng, ông Hăngri mở cặp da, đem ra một mớ giấy có đóng dấu đỏ. Thầy phó hương quản đếm thử: chừng ba chục tấm giấy cứng, màu xanh, lớn gấp đôi cái giấy thuế thân.

Ông Hăngri lẩm bẩm:- A lo! A lo!Thầy phó hương quản giật mình, bước ra xa, vấn

thuốc hút. Thầy càng tò mò, liếc qua xấp giấy xanh của

15

ông Hăngri. Thầy sực nhớ đến loại giấy mà thầy có đôi ba tấm trong nhà.

Thời thực dân, dân chúng gọi nôm na đó là “bài kía” trâu bò, trên mỗi tấm, hài rõ tên chủ của gia súc, tên con gia súc, tuổi tác, dấu riêng... và số thuế đã nạp.

Nhà thầy phó hương quản có hai con trâu và một con bò. Thầy đã lãnh bài kía, xác nhận thầy làm chủ ba con gia súc đó. Nếu bị trộm cắp, thầy đem “bài kía” để nhìn nhận của đã mất.

Ông Hăngri thừa hiểu rằng từ nãy giờ cặp mắt tò mò của chủ nhà đang xăm xoi về phía mình.

- Chú phó hương quản. Lại đây tôi dạy việc.- Dạ, tôi sẵn sàng.Ông Hăngri lật đật đem xấp... “bài kía” trâu bò ấy

bỏ vào cặp da rồi đưa cho thầy phó hương quản xem một tấm giấy trắng có chữ đánh máy, chữ Pháp.

Ông giải thích:- Số là đồn điền của chúng tôi - ở chi nhánh Sóc

Trăng - từ lâu thường bị ăn trộm trâu. Theo tin riêng của sở mật thám Sài Gòn cho biết thì bọn bất lương đem số trâu bất hợp pháp ấy về bán tại làng Bình An này. Vì vậy, thừa lệnh quan trên...

Thật là đất bằng sóng dậy. Thầy phó hương quản cố gợi lại trí nhớ. Thỉnh thoảng, vài người ở xóm này mua trâu, nhưng là trâu tơ, sanh đẻ tại làng. Lúc nhậu nhẹt, nhiều người chế nhạo lẫn nhau: “Mầy là chủ phồn ăn trộm trâu!” nhưng đó là tiếng thường lệ cũng như “đồ mắc dịch! đồ ma bắt!”. Nó không có ngụ ý gì ráo.

sơnnam


16

Thầy lẩm bẩm:- Té ra hổm rày ông làm nhiệm vụ mật thám.- Tôi là thanh tra! Phó hương quản bắt đầu e ngại:- Da, quan thanh tra muốn “ăn kết” theo cách nào?

Theo ý tôi thì dân chúng ở xóm này toàn là người lương thiện. Trâu bò của họ nuôi đều có “bài kía”, đóng thuế đầy đủ, do quan trên thừa nhận.

- Nhưng họ mua ở đâu? Mua của ai?- Dạ, mua ở Châu Đốc, hoặc mua ở mấy xóm gần đây.- À! À!Vừa nói, ông Hăngri vừa gõ cái ống điếu vào gốc

cột.- Phó hương quản đừng che giấu tội lỗi của họ mà

chịu chung số phận. Bây giờ, việc đầu tiên của phó hương quản cần thi hành là tới cái chuồng trâu nào gần đây nhứt, biểu họ trình cho tôi coi mấy cái “bài kía” của trâu bò trong chuồng để tôi kiểm soát.

Trưa hôm sau, phó hương quản trở về:- Đây! Nhà của Trần Văn Lén, tất cả bốn con trâu

tên là trâu Pháo, trâu Bướm, trâu Điệp, trâu Mẫm.Ông Hăngri nói nhanh:- Tôi muốn kiểm soát dấu riêng của mỗi con trâu.

Nếu nó trùng dấu với mấy con đã ghi trong tờ cớ của tôi thì đó là trâu gian. Tôi cần làm việc cẩn thận. Phó hương quản cứ tới nhà mấy người khác, từ nhà tên Trần Văn Lén này dài đến cuối xóm, tom góp tất cả “bài kía” đem cho tôi xem xét lại.

Cả xóm nhốn nháo lên vì nguồn tin bất lành ấy. Vốn

17

làm ăn chất phác, tin tưởng nơi công lý, các chủ trâu đều ngoan ngoãn tuân lịnh.

- Vàng thiệt không sợ lửa, - họ tự an ủi.*

* *Nhưng trò đời diễn ra khá phức tạp.Sáng hôm sau, phó hương quản đổ mồ hôi trán, đi

thất thểu đến mời mấy người chủ trâu:- Nguy quá. Ông thanh tra mật thám mời bà con tới

“hầu”. Tôi e đã xảy ra điều gì bất trắc. Nhớ tới nhà tôi, cho đủ mặt, bằng không thì ông Hăngri lên án khiếm diện.

Các đương sự lần lượt đến ngồi chồm hổm tại hàng ba, nhà thầy phó hương quản.

Ông Hăngri nâng ống vố lên, rít một hơi dài rồi nói từng tiếng một:

- Trần Văn Lén! Ai tên Trần Văn Lén?Người tên Trần Văn Lén “dạ” một tiếng nhỏ rồi

chạy tới, đứng trước mặt ông Hăngri để nghe lời dạy:- Bốn con trâu Pháo, trâu Bướm, trâu Điệp, trâu

Mẫm của chú đều là trâu ăn trộm.Trần Văn Lén trợn mắt:- Làm sao có chuyện đó? Xin quan lớn... coi lại.

Trâu nhà của tôi mà?- Chú mua hồi nào?- Dạ, hồi năm ngoái, 1936.- Tôi cho biết: hồi năm 1935, đồn điền tôi bị mất

trộm, có tờ cớ hẳn hoi. Cái tấm “bài kía”... của chú giữ ghi vô bộ năm 1936. Nhưng “bài kía” của đồn điền tôi

sơnnam


18

vô bộ 1934. Dấu riêng con trâu Bướm y hệt: sừng cong, hai xoáy ở chân trước bên mặt.

Tên Lén hơ hãi, kêu nài:- Xin quan thanh tra cho tôi thấy cái “bài kía” của

đồn điền...- Đừng lẽo lự. Này đây! Tờ cớ rành rành. “Bài kía”

của tôi cũ hơn.... chứng tỏ rằng kẻ trộm đem trâu của đồn điền tôi đến làng Bình An này bán lại cho chú. Hoặc là chú có nhúng tay vô...

Tên Lén trố mắt. “Bài kía” (bài chỉ) của ông Hăngri vô bộ trước, có đóng dấu màu đỏ và chữ ký tên...

Ông Hăngri giựt cái “bài kía” trở lại:- Tôi tịch thâu con trâu Bướm của chú. Chú ngồi

đó suy nghĩ. Nếu cự nự tôi giao cho quan chủ quận, truy tố ra tòa.

Sau tên Trần Văn Lén, lần lượt bốn năm khổ chủ khác đều bị cật vấn. Trâu của họ trùng dấu riêng với những con trâu mà đồn điền bị mất trộm, cách đó vài năm, ghi rõ trong tờ cớ. Kèm theo tờ cớ, ông Hăngri nêu ra mấy cái “bài kía” để làm bằng. Trong những “bài kía” xa xưa ấy, các dấu riêng của gia súc đều ăn khớp với loại “bài kía” vô bộ sổ quá trễ mà dân chúng trong làng Bình An đang giữ.

Bằng một giọng nhỏ nhẹ, ông Hăngri giãi bày:- Tôi chẳng muốn đưa mấy chú ra tòa làm gì. Tội

nghiệp cho vợ con mấy chú. Nếu mấy chú ăn năn hối cải, tôi ém giùm. Tôi hứa chạy tờ về ông chủ đồn điền... với điều kiện là mỗi người cho tôi năm chục đồng. Bằng không thì...

19

Ai nấy cúi đầu áy náy. Năm chục đồng đâu phải là số tiền nhỏ.

Day qua phó hương quản, ông Hăngri tiếp lời:- Thế nào? Phó hương quản dám bảo lãnh giùm họ

không? Tới trưa mai họ phải chạy tiền đầy đủ.Phó hương quản gãi đầu:- Tôi xin bảo lãnh. Để họ về vay nợ... đền ơn quan

thanh tra. Nếu ai trốn tôi chịu trách nhiệm.Đã quá 12 giờ trưa.Tại tiệm chạp phô ở cuối xóm, dân chúng tụ họp

lại, bao vây thầy phó hương quản. Hai ba chai rượu để trên bàn đều cạn. Ai nấy đều say ngà ngà. Người này sừng sộ:

- Rõ ràng hương quản a tòng với ông Hăngri làm tiền bọn tôi. Trâu nhà, trâu nghé nuôi lớn lên rành rành vậy mà ông ta dám quả quyết là trâu ăn trộm. Trời đất làm chứng giùm.

Kẻ khác khóc mùi mẫm:- Rủi bề gì, mình mất trâu, lại ở tù oan mạng. Phó

hương quản sao lại chứa chấp hắn?Phó hương quản trợn mắt:- Tôi khổ lắm rồi. Bà con yên tâm. Ta hãy tìm cách

gỡ rối, lấy độc trừ độc... Bà con giúp tôi vài cơ mưu..Một người nói xen vào:- Tôi biết rồi. Thừa dịp này, mình nên sửa dấu riêng

trên trâu bò mình để chạy án. Theo kinh nghiệm ông bà để lại, mình cứ nướng sắt cho đỏ rồi đốt ngay xoáy của con trâu để cho nó... bớt xoáy. Hoặc chặt một khúc chuối cây hơ lửa cho nóng rồi đút sừng trâu vô mà uốn sừng của nó cho bớt cong....

sơnnam


20

Phó hương quản gật gù, nhìn xuống mé sông. Thầy ta reo to.

- Hay quá. Vợ tôi tới thăm tôi kìa!Có người nổi nóng:- Vợ tới thăm mà cũng “hay quá”! Thầy sung sướng

trong lúc bà con chòm xóm đang tán gia bại sản.Sau khi ra sân nói chuyện rù rì với bà vợ, phó hương

quản trở vào tiệm, nói khẽ:- Mời anh em tụ họp lại, nghe tôi nói rõ đầu đuôi.

Số là tên Hăngri nó có nhiều hành động gian dối. Hổm rày, vợ tôi với tôi theo dõi hắn. Hắn dự trữ sẵn trong cặp da một số “bài kía”, đóng dấu giả: hắn coi “bài kía” của trâu bò lối xóm rồi sao y, điền vô khoảng trống trong “bài kía” giả của hắn. Xong xuôi, hắn... ăn gian ngày tháng. Thí dụ như trâu của bọn mình vô bộ năm 1935 thì hắn ghi là 1934... Vợ tôi thấy rõ ràng hắn đang “sao y bổn chánh”, lúc tôi vắng mặt. Hắn tưởng vợ tôi dốt.

Một nạn nhân nổi giận:- Tôi chém nó mới được.Phó hương quản nói:- Đừng! Chém ruồi ai dùng gươm vàng làm chi. Tôi

tính như vầy: đêm nay tôi ăn cắp cái cặp da đựng “bài kía” của hắn. Rồi tôi tri hô rằng ăn trộm đã lẻn vào nhà tôi. Tất nhiên bà con mình nên sắp xếp sẵn. Một người nào đó cứ chạy phía trước, giả như kẻ trộm xách cái cặp da. Rồi bà con xúm nhau đuổi phía sau. Tên Hăngri cũng rượt theo để giựt cái cặp da trở lại. Thừa dịp đó, mình dùng củi khúc mà ném cho hắn ta u đầu, què cẳng.

Nửa giờ sau, kế hoạch được thi hành. Tên Hăngri

21

hốt hoảng, yêu cầu dân làng giúp hắn giựt lại cái cặp da:

- Tôi hứa trọng thưởng. Tôi hứa tha tội cho bà con!Nhưng ai nấy cứ hò hét, chạy dồn về phía hắn, hươi

gậy gộc... Hắn hoảng hốt chạy. Dân làng đuổi theo mãi.Riêng thầy phó hương quản thì dè dặt hơn. Thầy

ngồi núp trong bụi chuối, đề phòng trường hợp tên Hăngri là thanh tra... thứ thiệt. Hắn sẽ rút súng bắn thầy và truy tố thầy là kẻ chủ mưu.

Thầy thất vọng vì quả thật hắn không có súng.Và dân làng hơi thất vọng, mất hào hứng. Cuộc rượt

bắt diễn ra quá nhanh. Chạy được chừng trăm thước, tên Hăngri quẹo xuống mé kinh xáng rồi té quỵ, rơi tõm trong bóng tối.

Có lẽ hắn biết lội, nên sáng hôm sau không ai trông thấy “anh hùng rơm” trở lại làng Bình An. Và dân chài lưới tuyệt nhiên chẳng gặp cái thây ma chết trôi nào!

sơnnam


22

23

Ăn TO XàI LỚn

minh họa: nguyễn Việt hải

sơnnam


24

25XIN LỗI CáC BạN ĐọC!Hôm nay, kẻ viết bài nầy xin mạn phép đề cập tới

một tiếng kém văn nghệ, tuy rất phổ biến nhưng chẳng ai dám viết nguyên chữ: Đ.M. Dường như đứng về mặt văn phạm mà xét, nó thuộc vào loại tán thán tự chăng? Nó là tiếng chửi thề, hiền nhân quân tử đều có dịp đem nó ra dùng lai rai. Lần lần, nó mất cả nghĩa đen và nghĩa bóng, trở thành một phát đạn mã tử, một trái lựu đạn khói, một cây pháo tre, một ngọn pháo bông hoặc một tiếng nổ khui chai rượu “sâm banh”! Nó biểu lộ nỗi vui mừng lo sợ, niềm hy vọng cũng như thất vọng... nghĩa là bao hàm nhiều ý nghĩa tương phản. Rốt cuộc, nó chẳng có ý nghĩa gì cả. Vai trò của hai tiếng “Đ.m” chỉ làm để nhấn mạnh, để gạch đít cho câu nói, để lấy hơi gió... khi khai khẩu.

sơnnam


26

Trong “thời đại nguyên tử”, hai tiếng ấy dường như phổ biến khá nhanh. Phải chăng đó là hình thức đối kháng, phá bỏ những cấm kỵ, công thức luân lý. Giống như thời xưa “nam nữ thọ thọ bất thân”, nhưng vào dịp lễ cúng đình “trong thời trống đánh rập rình, ngoài thì trai gái tự tình cùng nhau” một cách hợp pháp.

Sau một thời gian ăn mặn, thiên hạ cần có dịp uống nước lã cho đã khát. Lẽ dĩ nhiên.

Nhưng việc gì cũng có giới hạn. Dùng “tán thán tự” ấy quá nhiều, người nghe phải bực mình! Song dường như để “tô điểm cho cuộc đời”, thiên hạ lại gọi kẻ ưa chửi thề là kẻ... “xổ nho” hoặc kẻ “xài giấy năm trăm”.

Xổ nho, ngụ ý chống đối luân lý của bọn hủ nho chăng? Điều ấy còn nghi ngờ.

Nhưng “xài giấy năm trăm” quả là ngụ ý khôi hài cho hoàn cảnh “khóc hổ ngươi cười ra nước mắt”, vào đầu năm 1945. Chúng tôi xin đại ngôn gọi đó là hoàn cảnh éo le của lịch sử, thời Nhựt đảo chánh ở rừng U Minh Thượng. Hoàn cảnh đó xin thuật lại như sau:

Trong giấy thuế thân, tên của anh ta là Nguyễn Hùng Dõng nhưng dân ở xóm Tân Bằng, ven rừng U Minh gọi anh ta là thầy giáo Trích, chẳng ai hiểu vì sao!

Thầy giáo Trích đến xóm rẫy Tân Bằng, cứ sống rảnh rang theo kiểu mấy ông tiên ngày xưa đi tiêu dao trên Bồng Lai. Bấy giờ, sau tháng Tết, dân trong xóm rẫy thường đốt đất, đốt rừng. Lửa cháy ngày đêm, đất cháy hóa ra loại phân tro mầu mỡ. Trên nền ấy, họ trồng nào bí rợ, dưa leo. Người nào lười biếng thì cứ để đất “ở vậy”. Họ vẫn hưởng huê lợi lai rai vì mặt đất gọi là

27

hoang vu, nghèo nàn ấy dẫy đầy những bụi khóm (quả dứa). Khóm là loại cây mọc như rừng, lá dày và có gai, đủ sức chống nắng hạn, chẳng cần tưới nước. Nó vươn lên cao khỏi đầu loại dây dớn, giây choại, oai vệ kiêu hùng chẳng kém gì cây tùng trơ vơ trên núi cao hoặc cây xương rồng lì lợm trong cơn bão cát giữa sa mạc.

Giáo Trích gật gù, hút thuốc, nói chuyện khào với đám lưu dân U Minh Thượng. Những ngày tiếp xúc đầu tiên, giáo Trích tỏ vẻ ta đây là kẻ “sinh bất phùng thời” nhưng dân chúng chẳng hề để ý tới thái độ ngạo mạn ấy.

Ở vùng U Minh bấy giờ hầu như vô chánh phủ, ai cũng có lá bùa hộ mạng riêng, mỗi người một chiếu riêng. Có kẻ đã hai lần sát nhơn, thả bè vượt ngục từ Côn Đảo. Có kẻ giả bộ cuốc rẫy, mặc áo rách nhưng kỳ thật là một chúa đảng cướp. Lại còn nhiều ông kỳ lão, con cháu các vị công thần hồi đời Gia Long tẩu quốc thuộc làu kinh sử, tuy nghèo nhưng ai cũng kính mến vì các ông ăn ở có đức. Trong căn chòi sát mí rừng tràm, cô Tư Hạnh sống độc thân, ngủ trên chiếc giường, thiếu vách che bốn bên nhưng kẻ hảo ngọt nào tới buông lời ong bướm thì phải biết. Cô Tư Hạnh biết cầm roi, đánh quờn. Hằng ngày, cô chăm sóc rẫy khóm, hễ gặp rắn hổ là túm ngay cổ hoặc nắm đuôi rắn, cầm quay tròn. Chừng cô buông tay, rắn nọ nằm xụi lơ vì bị đứt xương sống.

Giáo Trích bỗng mất dạng.Rồi tuần lễ sau, thầy ta trở lại xóm Tân Bằng, nói

với giọng bí mật:- Nước nhà sắp có cơn nguy biến...Ai nấy nhốn nháo:

sơnnam


28

- Nghe đâu từ 80 năm qua, mình sống trong nguy biến rồi. Nếu không nguy biến thì bọn anh hùng như chúng tôi đâu có được hân hạnh gặp mặt thầy giáo tại đất khỉ ho cò gáy nầy?

Giáo Trích tằng hắng:- Tôi nói thiệt đó. Nhựt Bổn với Tây sắp đánh nhau

một trận tơi bời. Đánh tại rừng U Minh này.Cô Tư Hạnh cất giọng... oanh rừng thỏ thẻ:- Thật vậy hả? Thầy lấy cớ gì làm bằng cớ?Bây giờ, giáo Trích kể thao thao bất tuyệt những

giai thoại ở chợ Rạch Giá. Tàu chở lính Nhựt Bổn, đổ bộ vào lúc hừng đông. Quan chủ tỉnh, quan chánh sở Mật thám, quan chánh sở Kho Bạc và tất cả gia đình đều đầu hàng. Bọn lính của Nhựt Hoàng chia nhau canh gác nhà đèn, nhà máy xay lúa. Lính mã tà, lính săn-đá rút lui xuống tàu. Và tàu Tây đang phăng phăng chạy về hướng rừng U Minh này...

Mấy ông kỳ lão nheo mắt:- Có lý. U Minh là vùng “long bản hổ cứ”. Xưa kia,

Gia Long nhờ biết dụng cuộc đất U Minh mà chiếm lại thành Phú Xuân. Trong sử, còn ghi chép đất Long Xuyên, tức là Long Xuyên đạo, là U Minh vậy.

Nhưng giáo Trích quắc mắt, đứng dậy, lấy dáng điệu của một tướng Tàu đang phất cờ lệnh:

- Anh em ta nên cẩn thận, đề phòng. Dịp may đã tới. Chúng ta nên đồng tâm nhứt trí đánh Pháp, đánh luôn Nhựt Bổn.

Cử tọa nhìn nhau, mỉm cười. Họ dè dặt vì biết đâu giáo Trích là gián điệp của Pháp hoặc của Nhựt. Rốt

29

cuộc, một ông kỳ lão nói:- Khó lắm đó, thầy giáo ơi! Dân U Minh đánh giặc

với hai nước một lượt, ghê quá. Để tôi về đọc truyện Tam Quốc, xem cái thế “chân vạc” rồi bàn với thầy. Tốt hơn, ai về nhà nấy... người lo cuốc rẫy, người lo uống rượu hoặc ai thích “quốc sự” thì cứ làm “quốc sự” một mình!

Cả bọn lần lượt giải tán. Cô Tư Hạnh phục thầm tài ăn nói hoạt bát của thầy giáo Trích. Dầu sao đi nữa, thầy ta là người “đi xa mới về” chớ đâu phải hạng mặt mốc chân phèn, tối ngày ở xó rừng.

Phía sau, có tiếng gọi:- Cô ơi! Cô Tư!Cô Tư Hạnh nhận ra giáo Trích. Hai người dừng lại,

nhìn nhau. Cô Tư hỏi:- Thầy ra tới chợ Rạch Giá, gặp Nhựt Bổn đánh Tây hả?- Trời đất! Súng nổ rền trời... tôi nói dóc làm gì.

Sáng mai này, Tây kéo xuống chiếm miệt Tân Bằng để lập phòng tuyến.

- Phòng tuyến là cái gì?- Là... cái chỗ... hai bên đánh giặc.Cô Tư Hạnh e thẹn, mắng yêu:- Anh nầy, vô duyên quá, em mắc cỡ gần chết.Đắc ý, giáo Trích thử nắm cườm tay người đẹp:- Làm gì mà mắc cỡ? Giặc giã tới nơi rồi.- Buông tay ra. Em năn nỉ anh mà. Để em về chòi,

nấu cơm.Vào chòi, cô Tư Hạnh vo gạo trong khi giáo Trích

ngồi thổi lửa. Cô ta lẩm bẩm:

sơnnam


30

- Điệu nầy, ăn cướp nổi lên lung tung. Anh biết sao không?

Giáo Trích im lặng, hồi lâu mới đáp:- Nhựt Bổn mạnh hơn Tây. Nó sẽ trừng trị bọn cướp.- Làm gì trừng trị nổi. Nếu Tây xuống đây lập phòng

tuyến như anh nói khi nãy...- Em nói gì? Anh chưa hiểu...- Tây với Nhựt đánh nhau, mỗi bên đều chết lai rai,

hoặc bỏ súng mà chạy. Tụi bất lương lượm súng, mặc tình cướp của.

Bỗng nhiên, giáo Trích cau mày. Cô Tư Hạnh tỏ ra quá thông minh, xứng đáng làm vợ anh ta. Trong câu chuyện vừa thuật khi nãy cho mọi người ghe, anh ta cố tình che giấu một điều quan trọng. Tây lùa lính mã tà xuống tàu và đem theo hàng chục thùng cây, đựng đầy thứ giấy bạc năm trăm đồng! Nếu quả như sự dự đoán, xóm Tân Bằng trở thành phòng tuyến thì ai là kẻ thâu hoạch mớ giấy bạc ấy? Giáo Trích cương quyết thi hành thủ đoạn: yêu cô Tư Hạnh, làm chồng cô ta cho kỳ được để nhờ cậy một tay.

Sau bữa cơm trưa, hai người bàn luận rất lâu, cô Tư Hạnh hỏi từng chập:

- Trời! Anh nói đúng. Năm trăm đồng bạc là năm trăm giạ lúa. Em nghe nói giấy năm trăm chớ chưa cầm trong tay lần nào!

Giáo Trích nói dông dài:- Ở chợ Rạch Giá, hễ ai mặc quần áo xà-lỏn mà có

một tờ năm trăm trong mình thì bị bắt, ở tù ngay. Vì chỉ làm nghề ăn trộm hắn mới mong kiếm thứ giấy quí

31

giá ấy. Anh nói cho em biết. Thầy thông thầy ký làm việc ở Tòa Bố, ăn lương mỗi tháng chừng năm chục đồng thôi. Họ còn chưa có tấm giấy năm trăm nữa kia. Nhưng nay mai, căn chòi này sẽ đầy ngập giấy năm trăm! Tình thế như vầy, như vầy. Nó xảy đúng như anh đoán trước. Chờ xem.

Trời xế chiều.Giáo Trích và cô Tư Hạnh xúm nhau xây tổ uyên

ương, dựng thêm bốn phía vách, đề phòng những cặp mắt tò mò. Đêm đến, họ ngủ chung trong một chiếc nóp. Cả hai đều không cảm thấy lạnh lẽo mặc dầu sương xuống, đọng giọt rơi lộp độp trên mái lá. Đến nửa khuya, cô Tư Hạnh thức giấc, giựt mình vì không thấy thầy giáo Trích nằm bên cạnh.

Vừa mở miệng nóp là cô gặp chàng ta ngồi hút thuốc bên bếp un:

- Vậy mà em sợ gần chết.Giáo Trích đáp:- Anh ở đây với em mà. Nếu tới đầu canh năm mà

không nghe thấy tiếng tàu chạy ngoài xóm Tân Bằng thì em cứ đuổi anh, đừng kêu anh bằng anh, mà kêu anh là... con chó! Anh ngồi đây để nghe. Thời giờ tiền bạc. Em yên tâm. Anh tính không sai con toán đâu!

- Nhưng con toán của anh ra sao? Nếu anh biết tính toán thì dân xóm này đâu có ngu dại, họ dám ăn thua đủ với anh...

Trong bóng đêm, tiếng vạc ăn sương kêu oang oác. Côn trùng rên rỉ khắp bốn phía. Giáo Trích nghiêng mình kê tai xuống mặt đất, lắng nghe, cố phân biệt tiếng côn

sơnnam


32

trùng và tiếng động cơ. Khi cô Tư Hạnh vừa ngáy pho pho trong nóp là chàng ta chạy tới, đánh thức:

- Em ơi! Nó đó!Cô Tư Hạnh tốc nóp, dụi mắt:- Nó đâu? Tây hay Nhựt Bổn?Hàng chục người đang quảy nóp, chạy nhanh vào

rừng. Họ chửi rủa ỏm tỏi:- Tây vô đây làm gì đông quá! Lại còn hàng trăm

lính mã tà. Súng ống đầy đủ.Người khác cho biết thêm:- Nó đóng binh trong đình, xô ngã mấy con hạc rồi

dường như... tiểu tiện trong đình. Ông thần nếu linh thiêng thì chẳng bao giờ tha mạng tụi nó.

Giáo Trích nói:- Hạnh à! Em rửa mặt cho mau.Hạnh đâm ra sợ sệt:- Chi vậy! Để chạy giặc hả?Giáo Trích cười khì:- Em dở hơi quá. Thiên hạ chạy, mình ở lại mới

sướng chớ.- Úy trời! Khi hai bên đánh nhau, lạc đạn, mình hãy

chạy. Bộ em tưởng anh... gan dạ lắm sao? Em nên ra ngoài xóm Đình, làm như vầy, như vầy...

Cô Tư Hạnh đã thấy bao nhiêu biến đổi tang thương diễn ra trước mắt: Ba chiếc tàu sắt, hai chiếc tàu cây đậu tại bến. Bọn lính đốn lá dừa nước phủ lên mui tàu. Bọn lính mã tà ngồi chùm nhum, lo thọc huyết heo. Gà vịt bị trói nằm lểnh nghểnh. Một thằng Tây cười khì khì, đưa tay làm dấu hiệu. Tên lính mã tà lắc đầu, than với bạn đồng đội:

33

- Ổng không chịu cắt cổ gà. Ổng nói... gà vặn cổ ăn ngon hơn vì máu gà thấm trở lại vô thịt.

Người kia đáp:- Mấy ổng bất nhơn lắm. Làm thịt heo, mấy ổng

biểu bỏ da, bỏ ruột, bỏ mỡ. Chỉ ăn lá gan và thịt nạc.- Hồi tối rồi, dưới tàu xảy ra sóng gió... mùi mẫn.

Quan... phó sở Kho Bạc ôm ấp vợ lính mã tà, vợ thằng cai Thẹo. Bậy bạ quá! Ổng cho vợ cai Thẹo một tấm giấy năm trăm.

Tên lính kia cười gằn:- Vậy là tốt phước. Lát nữa đây, ăn uống no say,

mấy quan lớn sẽ... bắt con gái hương chức hội tề tới “đấm bóp”. À, chuyện nầy lạ thật. Cớ sao hương chức hội tề mất dạng? Hay là họ ra ngoài chợ để theo Nhựt Bổn! Họ khôn hơn tụi mình. Coi kìa... con mẹ nào ngộ quá, rình rập, dọ thám!

Cô Tư Hạnh hoảng hốt, rút lui phía vườn dừa, chạy thẳng một mạch tới chòi, thuật những chuyện tai nghe mắt thấy cho “người chồng một đêm” nghe.

Giáo Trích gật đầu, đưa tay bóp trán:- Còn gì nữa? Em nói cho kỹ. Anh đoán không thua

sấm Trạng Trình.- Sấm Trạng Trình là... cái gì vậy anh? Em nói hết

rồi. Chẳng lẽ em ở đó cho tụi nó bắt sống!Giáo Trích đáp:- Đây nầy! Mình làm giàu. Điều thứ nhứt: Lát nữa,

máy bay Nhựt Bổn và tàu Nhựt Bổn sẽ chở thêm lính tới Tân Bằng.

- Ghê quá vậy? Rồi hai bên đánh nhau à?

sơnnam


34

- Em cứ bình tĩnh, nghe anh nói tiếp. Điều thứ hai: lính mã tà mạnh ai nấy trốn vì tụi nó uể oải, ghét Tây.

- Anh nói đúng.Giáo Trích trợn mắt:- Đừng khen anh quá sớm. Điều thứ tư... ủa, điều

thứ ba: cái lối vặn cổ gà, ăn thịt nạc heo làm cho dân trong xóm ghét Tây. Nhựt Bổn tới, Tây phải chạy trốn lên rẫy khóm của em. Điều thứ năm... ủa, điều thứ tư: Tây lên rẫy, phải đem theo mấy thùng giấy năm trăm. Nhiều lắm. Quan chánh sở Kho Bạc bị bắt, quan phó sở tẩu thoát xuống đây...

Cô Tư Hạnh mãi suy nghĩ. Nếu quả thật bọn Tây chạy vào rẫy khóm, giáo Trích làm cách nào để giựt... mấy thùng giấy năm trăm! Chàng ta thuộc vào hạng trói gà không chặt, không có một tấc thép trong tay.

Vài phát súng to nổ rền... từ trên trời. Máy bay từ đâu lượn tới... sát đọt cây rừng. Giáo Trích và cô Tư Hạnh kéo nhau ra khỏi căn chòi, ngồi im. Dưới cánh máy bay, rõ ràng mang dấu hiệu nhà binh Nhựt Bổn. Từ thuở bé tới giờ, cả đôi uyên ương mới thấy rõ máy bay. Cớ sao nó bay quá thấp, chẳng sợ rớt. Nếu cầm cây sào mà quơ có thể... máy bay bị hạ.

Giáo Trích lẩm bẩm:- Máy bay bay thấp nên ít nghe tiếng động. Nó tới

từ hồi nãy giờ mà mình không hay.Phía xóm làng Tân Bằng, súng nổ liên hồi. Chó sủa

văng vẳng. Khói bốc lên ngùn ngụt như đất cháy. Nhiều người mặc quần áo kaki vàng chạy lên rẫy. Họ giắt lá cây sau lưng. Sau hè, dường như kẻ lạ mặt nào xuất

35

hiện. Cô Tư Hạnh chưa kịp la rú là... một “ông Tây” chĩa súng ngay ngực.

- Con gái! Đi theo quan lớn. Mau, mau lên. Quan lớn... mướn con gái làm công chuyện gấp.

Giáo Trích chạy nhanh, lủi vào đám cây mận. Tên lính săn đá nọ tuy thấy rõ nhưng không bắn theo một phát đạn nào.

Ngồi trong lùm cây. Giáo Trích khoan khoái lạ thường. Kìa, bọn lính săn-đá đang hì hục khiêng từng chiếc thùng cây. Thùng nặng thì do hai người khiêng. Lại còn những thùng nhẹ hơn, bằng phân nửa mỗi người vác hai thùng. Tiếng súng im bặt. Chó không còn sủa ở xóm Đình. Tốp máy bay lần lượt tản mác ở tận chân trời, nhỏ thó như những bóng quạ đen.

Chiều hôm ấy, cô Tư Hạnh trở về chòi với... hai chục tấm giấy năm trăm. Cô ta nói tỉnh tuồng.

- Tụi nó hiền lắm!Giáo Trích cau mày: Biết một tấm giấy năm trăm

là một lần... thất tiết. Cô Tư Hạnh vỗ đầu người yêu, cười hí hửng:

- Nó mượn em kiếm giùm một thùng nước ngọt. Vì không có bạc lẻ, nó mở thùng cây, trả cho em năm trăm. Rồi thì thằng khác đưa em năm trăm, nhờ em mua giùm một con gà. Tụi Tây... thấy mà tội nghiệp! Tụi nó bị nắng ăn cháy da phỏng trán, râu ria xồm xàm. Thằng Tây già nọ thèm ăn trái khóm. Nó đưa trọn trái khóm lên miệng mà cạp vỏ, vỏ khóm quào rách miệng... Em thương hại giùm tụi nó, chỉ biểu cho cách... đập trái khóm để vắt nước mà uống. Nó đền ơn... năm tấm giấy

sơnnam


36

năm trăm! Nó mời em ở lại... đêm nay. Nhưng em nhớ anh quá.

Hừng sáng hôm sau, giữa rẫy khóm, một ngọn cờ trắng phất phơ... tiến về phía đình làng. Bọn Tây lục tục theo sau. Giáo Trích la rú:

- Em Hạnh ơi! Nó đầu hàng rồi! Vợ chồng mình hãy tiến tới phòng tuyến...

- Úy! Không nên. Tụi Nhựt Bổn đóng binh ngoài đình Tân Bằng, dụ Tây ra hàng. Mình ra đó, rủi bị bắt.

- Anh nói chuyện khác. Mình ra ngoài rẫy khóm, nơi bọn Tây lập phòng tuyến... hồi khuya để hốt của! Chục thùng to lớn.

* * *

Giáo Trích nằm trong chòi, chờ tin tức. Anh ta còn trao cho cô Tư Hạnh hai tấm giấy năm trăm. Còn 10.678 tấm giấy năm trăm khác, anh ta chôn tại sau hè chòi. Hai ngày trôi qua. Dân xóm Tân Bằng bơi xuồng ra chợ Rạch Giá để mua sắm thỏa thuê. Mỗi người tệ lắm, xui xẻo lắm cũng được đôi ba tấm giấy năm trăm.

Dòng rạch chảy lặng lờ.Chiếc xuồng của cô Tư Hạnh xuất hiện. Giáo Trích

mừng quýnh, đưa tay ngoắt. Cô Tư nhảy lên bờ, chạy nhanh, đạp chiếc xuồng. Trong phút giây, giáo Trích ngỡ rằng bọn lính Nhựt Bổn đang kéo lên chòi do cô Tư Hạnh dẫn đường, để tịch thâu 10.678 tấm giấy năm trăm còn lại.

Cô Tư Hạnh la hoảng:

37

- Anh ơi! Đừng chạy. Đ.m.Lần đầu tiên, giáo Trích nghe người yêu chửi thề.

Thế có nghĩa là... chuyện quan trọng đã xảy đến. Anh ta hỏi:

- Cái gì? Cái gì?Cô Tư Hạnh đáp:- Đ.m. Thằng Tám Theo, ông già Hiệt, con mẹ Bảy

Út... bị bắt ở chợ Rạch Giá hết rồi. Em khôn vong nên chạy hụt hơi về đây. Tụi Nhựt Bổn bắt tất cả những người... xài giấy bạc năm trăm, đem vô bót rồi nhìn số trên tờ giấy bạc. Tụi nó coi đó là bạc vô giá trị, bạc của Tây bỏ rơi.

Giáo Trích thở dài, mồ hôi tuôn ra dầm dề:- Đ.m. Thiệt hay chơi!Cô Tư Hạnh cúi đầu:- Tức quá. Mắc cỡ quá...- Cái gì mà mắc cỡ! Mình đâu phải là kẻ in giấy

bạc giả. Bạc đó của Tây in ra, ghi trăm năm đồng đàng hoàng, lại còn có chữ: Kẻ nào làm giả bị phạt tù khổ sai chung thân. Đ.m. nó! Tôi phải ra chợ Rạch Giá cho biết đầu đuôi sự thật...

Vừa lúc ấy, ngoài xóm Tân Bằng vang dội tiếng rú... Súng nổ lát chát. Dân ngoài xóm vào báo tin:

- Nhựt Bổn tới. Nó bắt những người nào trữ giấy năm trăm trong nhà. Bắt về tội... tiếp tế cho giặc Pháp.

Giáo Trích ra phía sau chòi, đứng tần ngần. Cô Tư Hạnh nói:

- Anh! Sao anh không chạy?

sơnnam


38

Giáo Trích nói:- Đ.m. Anh biết rồi. Anh đuổi tụi Nhựt Bổn bằng

cách nầy...Nói xong, anh ta khui cái hầm chôn giấy năm trăm

hồi hôm qua. Anh ta bốc từng nắm giấy năm trăm, ném xuống dòng rạch:

- Đ.m. Nước trôi, đưa mớ giấy nầy ra ngoài xóm vàm. Tụi nó ở ngoài mặc sức mà vớt. Đ.m. Đ.m... Bậy quá. Nó in bạc thiệt mà nó nói là không có giá trị! Đ.m. Mình là người... con dân lương thiện mà nó nói mình bất lương! Đ.m. Đ.m.

Vừa nói, giáo Trích vừa thảy bạc giấy. Đến xấp bạc cuối cùng, anh ta day lại, toan thốt lời tâm sự cuối cùng với người đẹp. Nhưng nàng đã khuất dạng tự hồi nào. Giáo Trích nói lẩm nhẩm:

- Có lẽ mình trót xài “giấy năm trăm” nhiều quá. Rồi thì anh ta thốt như cái máy:- Đ.m. Đồ vô ơn bạc nghĩa. Nó ham tiền! Đi đâu

thì đi! Đ.m.Xấp giấy bạc cuối cùng... cuốn theo dòng nước, như

những chiếc lá vàng, chìm vì nặng chất phàm tục.

39

Bà ĐẦm PhÔ-XI-ĐÔng


sơnnam


40

41TÔI ĐANG NằM NGủ TRưA CHợT NGHE TIếNG

gọi ngoài sân: - Thầy Hai! Mình dạo xóm cho vui.Tôi đáp:- Dạo xóm nào bây giờ? Mưa gió não nề, thiên hạ

chán chê bộ mặt lười biếng của bọn mình rồi! Chẳng lẽ qua xóm khác...

Tư Hít đáp nhanh:- Ai dám qua xóm khác, mấy ông làng ưa xét giấy

thuế thân! Bốn năm rồi, ở lậu thuế. Bây giờ tôi tính “quậy” xóm mình cho vui. Hễ bọn già sống trầm trầm thì dân trai tráng như mình cần “quậy” lên.

“Quậy” là khuấy; khuấy nước dưới sông cho nổi bùn, nước lã tuy vô dụng, mình phải khuấy cho nó thành hồ, thành cháo! Tư Hít vào nhà, nắm tay tôi, kéo mạnh:

- Quậy vài chập cho vui mà!

sơnnam


42

Tôi nói:- Quậy cái gì? Tiền bạc hết sạch, lấy gì mua rượu

hoặc cờ bạc?- Túng tiền thì quậy theo cách ít tốn kém. Tụi mình

lại thăm Cô Ba. Đi mau.Cô Ba là tên tục của nàng hầu Việt Nam mà ông

Tây Đầu Đỏ thường ôm ấp, lúc về thăm đồn điền. Tuổi cô hơn 25, làn da trắng mịn. Tây Đầu Đỏ vắng mặt. Cô Ba trở thanh bà chủ đồn điền trên danh nghĩa nhưng không có mảy may quyền hạn nào cả. Luôn luôn cô Ba buồn tủi ra mặt. Cô không sanh con thì làm sao nắm giữ chút ít gia tài trong mai hậu? Lúc vắng ông chồng ngoại quốc, cô tỏ vẻ hiền hậu, sống gần gũi với đám tá điền. Cô Ba đã từng nói:

- Bà con ai ghé chơi, nếu khát nước thì giở nắp lu mà uống. Xứ mình nước mặn, nước phèn, uống bậy bạ... sanh bịnh. Chiều chiều, ai muốn đá cầu (cầu chuyền) thì tới sân lẫm lúa. Sống một mình, tôi buồn lắm. Bà con đừng hiểu rằng tôi muốn phân chia giai cấp. Quê tôi ở Sài Gòn, lúc trước tôi làm bồi phòng cho ông Tây Đầu Đỏ. Bà đầm của ổng ghen, hành hạ tôi. Ổng thương tình, lưu đày tôi xuống chốn khỉ ho cò gáy này.

Lúc đến gần lẫm lúa, Tư Hít như sực nhớ điều gì, day lại hỏi tôi:

- Mình rủ thằng Hai Kéo cho vui. Coi mòi cô Ba chịu thằng đó lắm!

- Sao anh biết?- Nó xin tiền cô Ba để lập hội đá banh hồi mùa hạn.

Tây Đầu Đỏ hay tin đó, ngăn cản. Cô Ba gây sự với

43

Tây Đầu Đỏ. Rồi Tây Đầu Đỏ với cô Ba đánh lộn. Đầu đuôi cũng vì thằng Hai Kéo đẹp trai, đầy đủ sức khỏe, tuổi tác còn kém hơn cô Ba vài tuổi. Tây Đầu Đỏ quá già, gần chầu Diêm chúa rồi.

Hai Kéo đang ngồi tát nước xuồng, sửa soạn vào rừng giăng câu. Từ lâu, anh thương nhớ cô Ba nhưng không có cớ để lui tới thăm viếng. Anh ta giả bộ từ chối. Tôi thúc giục:

- Tây Đầu Đỏ vắng mặt, anh sợ nó sao? Còn chừng hai tháng nữa thì nó mới quay trở lại đây.

Hai Kéo đáp:- Tôi sợ thiên hạ dị nghị. Trong bọn tá điền, nhiều

đứa bất hảo lắm, tai vách mạch rừng, lời qua tiếng lại sẽ thấu tới Tây Đầu Đỏ.

Tư Hít nắm tay tôi rồi nhảy xuống xuồng. Tôi lính quýnh, suýt chút nữa chiếc xuồng chìm. Hai Kéo há mồm:

- Các cha nói chơi mà làm thiệt hả?Tôi đáp:- Mình tới thăm cô Ba giữa thanh thiên bạch nhựt,

chớ đâu phải lén lút.Tư Hít mỉm cười:- Mình là người ăn ngay ở phải, ai dám ganh tị?Tôi nói đùa:- Nhưng ba đứa chúng mình đều cảm mến nhan sắc

cô Ba. Nếu không thì tại sao chúng ta không tới thăm viếng mấy cô gái già ở đầu xóm?

Chiếc xuồng từ từ rẽ nước. Mưa rơi lất phất che khuất bóng mặt trời. Căn nhà lầu của Tây Đầu Đỏ hiện ra, trơ trẽn với mái ngói lợt lạt. Hai Kéo e thẹn:

sơnnam


44

- Mình tới thăm cô Ba... ngặt thiếu duyên cớ, chẳng lẽ mình chào hỏi rồi đứng đó hoài?

Tôi đáp:- Anh đừng lo. Nhập gia tùy tục. Nếu cô Ba đuổi

khách, mình sẽ xoay xở. Cổ đang buồn vì vắng chồng. Chẳng lẽ cả ba chúng mình đều vô duyên. Thời buổi trai thiếu gái thừa mà.

Chúng tôi nhìn nhau, tuy là bạn đồng hành nhưng ôm ấp tham vọng riêng tư, xem bạn như kẻ tình địch. Nơi ven rừng U Minh này, cô Ba là hoa hậu, là người cao cả đang cai trị lũ “tôm tép” khác. Được cô Ba đoái tưởng thì chết cũng đành!

- À há! Mấy anh đến chơi. Vậy hả?Nói xong câu ấy, cô Ba quay mặt khuất sau khung

cửa sổ. Chúng tôi tiến vào phòng khách. Hai tiếng reo mừng “À há” khá đặc biệt khiến chúng tôi ngây ngất. Gái ở miền U Minh đâu biết dùng tiếng ấy. Nếu tôi không lầm, đó là giọng tằng hắng vừa nghiêm nghị, vừa hăm dọa, vừa khiêu khích của phụ nữ Tây phương. Cô Ba gieo rắc một hương vị thơm nồng ngoại lai. Mùi dầu thơm xa lạ, quyến rũ, khác hẳn mùi dầu chanh, dầu sả. Đến chân thang lầu, cô Ba dừng bước, khoát tay làm dấu hiệu:

- Mời mấy anh ngồi! À há!Chúng tôi đứng lại, lúng túng. Phòng khách có bốn

cái ghế lót lò-xo phủ nệm, dành cho Tây Đầu Đỏ tiếp rước các ông hội đồng địa hạt, ông hương cả hoặc ông Tây Kiểm lâm. Chúng tôi là đàn gà, đâu dám “mọc đuôi tôm” lúc Tây Đầu Đỏ vắng nhà.

45

Cô Ba nói:- Mấy anh cứ ngồi trên ba cái ghế. Cái ghế thứ tư

bỏ trống. Tôi ngồi riêng ngoài này.Nói xong, cô kéo chiếc ghế đẩu, đặt sát vào vách

rồi ngồi chễm chệ, hai chân tréo lại. Chúng tôi mắc cỡ, cúi mặt. Cô Ba lên giọng:

- Mấy anh vui vẻ lên chớ. Ở nhà lầu, buồn bực quá. Tôi muốn xuống từng dưới mà ngặt vắng người. Ở trên lầu, tôi sợ ma. Xuống từng dưới, tôi sợ ăn cướp... À há! Xin lỗi, tôi sợ ăn trộm...

Tôi nghĩ thầm: Cô Ba muốn tỏ rằng ta đây là hoàng hậu ban ân đức cho kẻ lê dân, dưới bệ rồng. “Ăn trộm” là gì? Đó phải chăng là kẻ phàm phu liếc trộm dung nhan cô ta?

Cô nói thêm:- Nè, mấy anh coi. Cái áo này ngộ quá. Gọi là kiểu

áo “cổ Bà Lai, tay lìm kìm” : cổ áo khoét rộng như hình trái tim, tay áo ngắn che sát cùi chỏ, đã ngắn lại rộng. Tôi thích kiểu áo này lắm. Mấy tháng trước, ổng bắt buộc tôi ngồi trong phòng kín, khi mặc áo này. Mấy anh đừng nói lại cho ổng nghe, ổng rầy tôi.

Chúng tôi cảm thấy phấn khởi. Cô Ba đã đối xử như bạn thân, tuy gặp nhau tại phòng khách nhưng dùng tình cảm của kẻ ở phòng the.

Tôi mở lời trước:- Hôm nay, anh em tôi tới thăm cô Ba. Tụi tôi vui

lắm, chẳng biết đền đáp lòng tốt của cô như thế nào?Cô Ba cau mày suy nghĩ rồi cười mủm mỉm:- À há! Anh nầy... hơi ốm.

sơnnam


46

Rồi cô day sang Tư Hít. Tư Hít gầy ốm, mũi tẹt, ngón tay gân guốc như sợi dây buộc thắt gút nhưng có hàm răng trắng và đều.

- À há! Anh nầy hiền quá.Tôi và Tư Hít đều nín thở, chờ đợi lời phê phán

của cô Ba về sắc vóc của Hai Kéo. Chúng tôi hiểu rằng mình đã bị đánh bại. Làm sao bì với Hai Kéo được. Hai Kéo vừa trẻ, vừa cao ráo, nước da đen ngăm, lồng ngực phồng lên no tròn, mặt vuông, chân mày rậm. Nếu anh ta đứng dậy, thủ bộ thì ắt giống như lực sĩ Hy Lạp. Cô Ba sờ nhẹ vào cái pho tượng lực sĩ Hy Lạp đúc bằng đồng đen chưng trên tủ rượu rồi nói khẽ:

- À há! À há!...Bỗng nhiên cô e thẹn, cúi mặt:- Làm việc gì cho vui bây giờ, anh em? Hôm qua tôi

nghe đồn ở xóm Đình, thiên hạ trổ tài ăn nhiều. Anh nọ ăn một hơi 20 kí lô bún nước lèo. Ngộ quá! Nghe mà phục sát đất. Tôi tin rằng mỗi anh ở đây đều có một tài nghệ đặc biệt, vui hơn.

Anh chàng Hai Kéo gật đầu, nói thật tình:- Dạ, tui đâu thua thiên hạ! Tui dám ăn trọn một con

vịt mập sau khi nhổ lông, ăn luôn xương và bộ đồ lòng.Cô Ba bèn nói “À há” liên tiếp tới bốn, năm lần. Cái

trò ăn vịt để làm vui cho người đẹp xem ra phàm tục quá. Tuy nhiên, Hai Kéo hãnh diện. Tôi day mặt qua chỗ khác mà xấu hổ vìâ có người bạn ăn nói sỗ sàng đến mức ấy. Tư Hít nhổm dậy, đứng thẳng người, ghé miệng vào tai tôi:

- Nó thắng tôi sao nổi!

47

Cô Ba nói, nhìn thẳng vào Tư Hít:- Cái gì vậy, anh Tư muốn ăn hai con vịt...Tư Hít đáp:- Dạ thưa cô. Tôi nổi danh khắp xóm nầy nhờ trò

vui nho nhỏ. Tôi lột một trái dừa khô, lột vỏ dừa bằng tay và miệng...

Hai Kéo bĩu môi:- Dễ quá!Tư Hít nói như một nhát kiếm chặt xuống sợi tơ

mành:- Nhưng tôi lột vỏ trái dừa khô ở dưới nước, tôi nín

thở lặn xuống đáy sông, lột xong rồi mới trồi lên...Cô Ba lại “À há! À há” liên hồi. Cô sung sướng ra

mặt vì hai chàng trai sắp bày trò giúp cô “mua vui một vài trống canh”. Tự xét mình kém thiên hạ về tài ăn vịt luộc, lột vỏ dừa, tôi đứng dậy, nói lảng;

- Cô Ba nghĩ sao? Hai anh nầy muốn trổ tài...- Còn anh? Anh hơn họ về điểm gì?Tôi đáp, lúng túng:- Tôi ốm yếu quá. Chỉ học được một cách đố... trong

sách Tây. Thí dụ: Như ba tàn thuốc thì xé ra vấn được một điếu thuốc mới. Tôi có bốn cái tàn, thử hỏi vấn được mấy điếu, hút mấy điếu?

- Thôi... tôi mệt lắm rồi. Ba, bốn, năm trời sống với ổng tôi nghe đố nhiều câu na ná như vậy. Tôi muốn hiểu biết, muốn thấy những trò đố vui ở miền quê. Lạ quá! Ăn trọn con vịt... Lặn xuống nước, lột vỏ dừa, vừa lột vừa nín thở...

sơnnam


48

Thế là tôi xụå mặt, cam tâm đóng vài trò kẻ tạm thời thất trận. Trên “sân khấu” chỉ còn Hai Kéo và Tư Hít tranh nhau chinh phục người đẹp.

Tư Hít xung phong biểu diễn trước. Cô Ba vui vẻ, quát tháo, truyền cho đứa tớ gái kiếm cho kỳ được một trái dừa khô. Đứa tớ chạy lên nói:

- Dạ, còn trái dừa làm giống.- Đưa cho cô. Này anh Tư, anh làm thử. Anh làm

được, tôi phục anh lắm. Từ nhỏ tới lớn, tôi chưa từng thấy.

Chúng tôi xuống bờ rạch. Cô Ba đứng chống nạnh, dưới cơn mưa lất phất. Người qua lại bàn tán thì thào. Cô nói nhanh:

- Như vầy, thiên hạ đàm tiếu, phải không anh Tư Hít? Tôi muốn anh trổ tài ở chỗ khác kín đáo hơn.

Tư Hít hỏi:- Dạ ở đâu?- Sau lẫm lúa, có một cái mương khá sâu. Mình đừng

cho ai vô coi. À há!Chúng tôi lại vào sân gạch rồi đi vòng ra lẫm lúa.

Cái mương ấy dùng để rửa chén hàng ngày. Cô Ba liếc tình với Tư Hít:

- Anh cứ thử tài.Sau khi cởi áo, ôm trái dừa, Tư Hít lặn xuống nước.

Mặt nước sôi bọt ùng ục. Có lẽ Tư Hít cựa quậy, đem hết sức bình sanh ra. Mặt nước bắt đầu xao động, nổi sóng. Nước bùn quậy lên đen ngầu. Sóng vỗ lách tách vào bờ mương. Cô Ba cười, cười mim mím rồi cười ra tiếng:

- Tài quá! Tài quá!

49

Hai Kéo đứng run run, nói chanh chua như chàng trai đang nổi cơn ghen:

- Dễ quá! Cái thằng cha Tư Hít ngu dại, nước bùn dơ dáy!

Cô Ba nhếch mép:- Thôi! Cậu ơi! Người ta giỏi thì mình nên nhìn

nhận. Lát nữa tới phiên cậu. Kìa! À há!Từng miếng vỏ dừa nổi lên mặt nước. Rồi cái đầu

của anh Tư Hít trồi lên. Anh ta vuốt mặt, cười nhăn răng, nói hổn hển, tiếng được tiếng mất:

- Trái dừa... lột rồi. Nó tròn ủm, tôi lột sạch hết vỏ dừa.Cô Ba gật đầu:- Thôi! Anh lên. Con ở đâu rồi! Đưa cái khăn cho

anh Tư lau mình.Rồi đến màn thứ nhì do lực sĩ đẹp trai đóng vai

chánh. Trước sự thành công rạng rỡ của Tư Hít, Hai Kéo quyết cố gắng.

Chúng tôi đến nhà bếp. Đứa tớ gái bắt con vịt mập, trói chân lại bằng sợi dây chuối. Tư Hít ngồi hơ lửa, mặt mày lạnh, tái mét. Lâu lâu, anh ta phun nước miếng, loại nước miếng đỏ sậm màu máu. Móng tay anh ta cũng móp méo như gần sút ra. Cô Ba nói:

- À há! Anh Tư Hít lột vỏ dừa muốn gãy răng, muốn tróc móng. Đau không?

- Dạ, không sao đâu cô Ba!Con vịt kêu cạp cạp, đập cánh trên nền gạch. Hai

Kéo xăn tay áo, nói lẩm bẩm:- Bậy quá, ở đây có cái cối giã gạo không?Cô Ba lại trợn mắt:

sơnnam


50

- Chi vậy?Hai Kéo mỉm cười:- Tôi muốn thử tài thầy Hai.Tôi giật mình nói êm ru:- Tôi bất tài.Hai Kéo chưa chịu buông tha, đánh tôi một đòn

tâm lý:- Tôi ăn học kém cỏi nên nói trật. Tôi muốn thử trí.

Tôi đố thầy Hai: Để con vịt vào cối giã gạo, cầm chày quết thật mạnh. Quết thế nào cho con vịt chết trong cối.

Tôi đáp:- Thật khó. Nhưng tôi tin rằng quết một chày ngang

đầu thì nó chết tại trận.Cô Ba đưa tay chỉ về phía góc lẫm lúa:- Kìa! Cái cối quết chuối cho heo ăn. Cái chày kế

bên đó.Hai Kéo bỏ con vịt vào cối, vịt bị trói hai chân,

ngóng cổ lên kêu “cạp cạp”. Anh ta chụp cây chày, giã xuống thật mạnh, con vịt nhảy vọt khỏi cối, nằm im đôi cánh và cái đầu nát bấy.

Cô Ba vỗ tay:- À há! Bị quết mạnh, nó rút gân, phóng ra ngoài.

Giống như người bị xử tử. Nhảy dựng lên sau khi đầu lìa khỏi cổ. Làm sao nó chết trong lòng cối được.

Rõ ràng Hai Kéo là đối thủ lợi hại. Hắn đã hạ tôi trước mặt cô Ba. Đứa tớ gái ngoan ngoãn, bắc nước sôi, nhổ lông rồi mổ bụng vịt, móc mớ ruột già, ruột non quăng ra.

Hai Kéo tuyên bố chững chạc:

51

- Con vịt mập quá. Tôi ăn luôn cả xương, ăn một mình.

Anh ta lóc thịt vịt, bỏ vào nước sôi mà luộc rồi ăn ngon lành. Nhưng còn bộ xương vịt khá to? Tôi mải suy nghĩ, chưa hiểu anh ta giải quyết cách nào?

- Cho tôi mượn dao và thớt! Tôi bằm nó ra.Cô Ba chép miệng theo dõi sự biến đổi của bộ

xương vịt:- À há! Cái “mơ nuy” lạ quá!Hai bàn tay Hai Kéo làm việc không ngớt. Anh ta

vò mớ xương vịt nát nhừ ấy thành từng viên tròn rồi bỏ vào chảo mà rang. Mùi xương vịt bốc lên... sắp cháy khét. Để tranh thủ thời giờ, anh ta gắp từng viên mà nhai nghe rôm rốp như ăn cốm.

Ăn xong mớ xương và mớ thịt khá nhiều ấy, Hai Kéo thở dốc, đôi mắt lờ đờ như con trăn vừa nuốt xong nguyên xác con nai. Đằng góc lẫm lúa, Tư Hít còn tiếp tục phun nước miếng và.. máu. Cô Ba lắc đầu.

Tôi vui sướng vô cùng. Nãy giờ, Tư Hít và Hai Kéo tuy thắng trận, nhưng khi trận đã tàn, họ mệt mỏi vô cùng. Chính họ hy sinh với hàm răng, móng tay và bao tử của họ. Cô Ba đặt nhẹ bàn tay lên vai tôi:

- Còn thầy! À há! Thầy bày trò giải trí gì mới lạ đây?Gương mặt cô Ba trông nham hiểm lạ thường. Tôi

cụt hứng, bắt đầu hiểu thân phận của kẻ làm trai. Cô Ba là Đắc Kỷ, là Bao Tự của thời nay, đang đòi hỏi những Bá Lạc Đài, xé lụa, phóng hỏa. Để bắt tội nhân ôm cái ống khói cháy đỏ, để lường gạt các nước chư hầu đâu hồi đời nhà Thương, nhà Châu gì đó!

sơnnam


52

- À há! Thầy quên rồi sao? Để hai chú nầy ngồi nghỉ. Mời thầy lên lầu cho mát mẻ, sạch sẽ. Thầy đố cái gì mà có mấy tàn thuốc vấn ra mấy điếu, mấy điếu gì đó. Hồi nãy tôi nghe không kỹ.

Lại xảy ra biến chuyển mới: Cô Ba đổi giọng, kêu hai người kia bằng anh. Hoặc mơ hồ “mình ra sau mương” với Tư Hít, kẻ lột dừa dưới nước. Hoặc thân ái hơn, gọi Hai Kéo bằng cậu. Tôi nhớ rõ lắm. Cô Ba đã thành thật thú nhận rằng ban nãy đã “nghe không kỹ” câu đố của tôi. Điều ấy chứng minh cô ta chê tôi bất tài, vóc dáng kém hấp dẫn hơn hai người kia.

Tôi sửa soạn cáo từ:- Cô Ba cho phép tôi về.- Khoan đã! Thầy lên lầu xem giùm cái này.Cô Ba vào phòng, ngồi trên nệm rồi ngoắt tay:- Thầy cứ tự nhiên. Chỗ quen thân, tôi mới dám mời

thầy vô đây. Thầy đừng sợ. Đứng ngoài cửa làm gì cho mỏi chân. Cứ ngồi trên nệm. Tôi xem thầy như người thân thuộc. Nội trong đám ba người khách quí hôm nay, thầy là người ăn học nhiều nhứt... ờ! Tôi kiếm mòn con mắt mà chưa gặp kẻ nào giỏi tiếng Tây như thầy. Vắng ổng rồi!

Tôi đáp khẽ:- Dạ, tôi không dám.- Cứ vô đây. Ổng về Sài Gòn... xa lơ xa lắc. Thầy

đừng sợ.Nói xong, cô Ba với tay mở cửa tủ, đem ra một cái

bao thơ:- Nè, thầy cắt nghĩa giùm. Ổng gởi cho tôi, viết bằng

53

chữ Tây. Tôi đọc “ba xí ba tú” chưa hiểu hết nghĩa.Tôi tỉnh giấc mộng. Bức thơ của Tây Đầu Đỏ viết

quá dài, hỏi thăm về sức khỏe của... “Xê Ri Cô Ba”. Cuối thơ hắn ghi chú: “Coi chừng tụi bất lương, tụi trộm cướp tới nhà”.

Tôi quăng bức thư xuống nệm, chạy nhanh xuống tầng dưới. Anh hùng lột vỏ dừa, anh hùng ăn thịt vịt đang ngồi cú rũ, kẻ phun nước miếng, kẻ ụa liên tục như sắp mửa. Họ gượng nói với tôi:

- Thầy Hai tốt phước quá, khỏe quá! Thầy biết chữ. Tụi tôi dốt nên người mới ra nông nỗi.

Tôi nói gằn từng tiếng:- Đừng chế nhạo tôi. Tôi mang nhục nhiều hơn mấy

anh. Trời mưa thì mặc trời mưa. Mình về. Quên chớ. Tây Đầu Đỏ có tóc đỏ nhưng trong thơ ghi tên thật nó là Phô-Xi-Đông, ở Sài Gòn, đường Ca-ti-na.

sơnnam


54

55

Bà Vợ Thứ 10


sơnnam


56

57TÔI KHÔNG GợI LạI CHUYệN ĂN TRộM HồI

thời xưa, mệt lắm. Bây giờ, chán cái nghề đó rồi. Thế gian thường nói: Sanh nghề tử nghiệp. Tôi đang hưởng tuổi thọ, vợ con đầy nhà. Rủi tôi trở lại nghề cũ thì có ngày cũng mang họa...

Ông Hai Tước nói như vậy, với số cử tọa khá đông. Trời sa mưa. Bọn thanh niên trong làng đã mỏi mệt, bí lối vì chưa tìm ra được một hình thức giải trí nào hợp thời hợp cảnh. Họ rủ nhau đến nhà ông Hai Tước. Cả xóm đều biết: ông ta chuyên nghề ăn trộm từ hơn hai mươi năm qua, có tới chín bà vợ ở chung một nhà. Mấy bà vợ sống thuận thảo, hễ có ai cằn nhằn, ghen tuông thì ông Hai Tước bèn lập “tòa án”, triệu tập các bà lại để gom góp ý kiến. Ai có tội, ông Hai ra lệnh cúi xuống, nằm sấp để chịu đòn. Lại có lời đồn đãi, do bọn gia nhân tiết lộ: Ông Hai Tước chọn số 9 để gợi lại hình

sơnnam


58

ảnh “tam cung lục viện” của vua chúa thời xưa, ba cộng với sáu là chín. Chín bà vợ ấy lẽ dĩ nhiên xê xích nhau quá nhiều về tuổi tác: từ bốn mươi lăm đến mười sáu tuổi! Ban đêm, các bà ngủ trên sạp ván gõ, gần nhau, mỗi bà một mùng. Mùng may bằng vải thưa màu trắng nhưng khác nhau về chi tiết: nóc mùng này màu vàng, nóc mùng kia màu xanh, màu đỏ...

Một người hỏi:- Nghe đâu hồi xưa, ông cư xử anh hùng đối với mọi

người trong làng, phải vậy không ông Hai?Hai Tước nói giọng mơ hồ:- Anh hùng là như thế nào?- Là ông chẳng bao giờ làm hại bà con trong làng.- Đúng vậy. Gặp khi trúng mối, tôi còn đem áo quần,

tiền bạc phát cho người nghèo khó trong làng.Rồi ông cười khì:- Ai có gan thì bận quần áo... bất nhân đó. Rủi thiên

hạ nhìn được thì ráng chịu tội một mình.- Tại sao hương chức làng và người lối xóm che

chở cho ông?- Dễ quá. Trong làng chẳng bao giờ có trộm cướp.

Ai mất đồ đạc cứ cho tôi biết. Tôi kiếm giùm, đồng thời tôi dạy dỗ, sửa trị tụi bất hảo ở làng khác tới.

- Nghe nói ông biết phép tàng hình, xuất quỉ nhập thần, vô nhà mà không cần cạy cửa, khoét vách...

Câu hỏi đó khiến ông Hai Tước nghiêm mặt. Ông nhìn trừng trừng vào phía thằng Nậu. Tuy biết rằng chính nó vừa hỏi câu hỏi đó nhưng ông nói gằn:

59

- Ai hỏi tôi vậy! Ai muốn học phép tàng hình? Bộ muốn nối nghiệp tôi hả? Phép tàng hình là... thứ bí mật, chẳng ai truyền cho được. Muốn ở tù sao chớ? Thời buổi này, nên làm ăn lương thiện...

Thằng Nậu trợn mắt:- Ngặt mình lương thiện mà thiên hạ cứ bất lương.Cử tọa cười ồ lên. Họ phản đối:- Thằng Nậu phát khùng rồi. Nó chửi... thiên hạ. Thử

hỏi thiên hạ là ai? Hay là nó thất tình với con nhỏ nào đó rồi chửi đổng cho hả giận... Ông Hai đừng thèm dạy thêm phép tàng hình cho nó. Nó toan tính chuyện đồi phong bại tục. Ngày xưa, ông... ra nghề mà cả xóm được nhờ cậy. Bây giờ, nó học đòi... để vui riêng một mình.

Lời châm chọc ấy chẳng làm nao núng thằng Nậu. Thật ra, nó đang lo âu về chuyện khác, chính đáng và thanh cao hơn. Bầu không khí bắt đầu nặng nề. Ông Hai Tước hối tiếc:

- Bà con mình nói chuyện cho vui, hơi đâu phiền giận thằng Nậu.

Hồi lâu, chẳng ai phát biểu ý kiến nào. Ông Hai nói:- Đầu đuôi sự hiểu lầm nầy do tôi gây ra. Tôi muốn

trình bày vài kinh nghiệm giúp vui. Nậu à! Nghe tôi nói không?

Thằng Nậu đáp:- Dạ nghe.- Thế gian nầy chẳng ai biết phép tàng hình. Họ nói

dóc cho vui.Rồi ông Hai Tước nói thao thao về một trong những

phép tàng hình. Năm đó lâu lắm rồi ông đến chợ Sóc Xoài,

sơnnam


60

để thăm viếng thầy hương quản. Hương quản nọ vốn là bạn thân của Hai Tước. Thầy ta hỏi:

- Anh tàng hình được không?Bấy giờ, Hai Tước mạnh dạn đáp:- Tối nay, tôi đến nhà thầy để ăn trộm coi chơi! Tôi

coi cái chết như lông hồng.Thầy hương quản ngạc nhiên:- Đừng nói giỡn. Tôi đâm chết bỏ.Hai Tước đáp:- Đúng 10 giờ khuya chủ nhà hãy đề phòng. Đêm ấy, Hai Tước đến, đúng hẹn. Đồng hồ gõ thong

thả mười tiếng rời rạc. Vùng Sóc Xoài thuộc vào khu vực ngập lụt của đồng bằng sông Cửu Long nên đa số nhà cửa đều xây cất theo kiểu nhà sàn. Sau khi khóa chặt cửa trước sau, thầy hương quản căn dặn bọn gia nhân đề phòng cẩn thận. Thầy cầm sẵn một cây chĩa nhọn, giở hé từng miếng ván lót sàn.

Có bóng người khom khom, rình mò. Thầy tri hô:- Ai? Rồi thọc cây chĩa xuống, đâm mạnh theo sàn

nhà.Bên dưới, một tiếng cười giòn giã vang lên:- Xí hụt! Đâm dở quá.Lập tức thầy hương quản rút mũi chĩa lên để đâm

lần thứ nhì. Thừa lúc ấy, Hai Tước chạy trốn.Câu chuyện lần hồi thu hút khá đông thính giả. Ai

nấy hỏi dồn:- Rồi ông vô nhà thầy hương quản được không?Hai Tước đáp:- Sao không được! Tôi dùng phép tàng hình mà.

61

Phép đó, tôi chưa muốn truyền cho bất cứ một ai. Tôi đã cam đảm, chịu đựng vết thương. Thầy hương quản đâm trúng bàn tay tôi. Nếu tôi rên siết thì thầy ta ghim luôn, làm sao tôi chạy. Tôi làm thinh la to: “Xí hụt! Đâm dở quá!” Nhờ vậy thầy ta mới rút chĩa, tôi được thảnh thơi...

Có người chất vấn:- Vô lý quá. Đâm trúng hay đâm trật, thầy hương quản

dư biết. Nếu đụng đất thì mũi chĩa dội lên kiểu khác, đụng da thịt thì mũi chĩa “sượng sùng”. Thí dụ như khi mình đâm mũi chĩa xuống hang chuột. Gặp chuột là mình biết ngay. Thầy hương quản nọ khờ dại quá.

Hai Tước nói thản nhiên:- Tất cả những ai là chủ nhà, trong lúc nguy nan đều

khờ dại. Bởi vậy cho nên kẻ ăn trộm mới tàng hình được.Ai nấy ngẩn ngơ. Hai Tước lẩm bẩm:- Bà con mình chưa làm nghề ăn trộm nên chưa hiểu

những điều tôi nói. Thôi, khuya lắm rồi, ai về nhà nấy. Tụ tập quá đông đảo, nói toàn chuyện “đâm heo thuốc chó”, sao lương tâm bứt rứt quá. Tôi già rồi, tôi muốn tu thân tích đức trước khi nhắm mắt.

* * *

Đêm khuya chó sủa văng vẳng ngoài đầu xóm. Hai Tước dạo chơi trước sân, suy nghĩ liên miên. Bỗng đâu, một bóng người... hơi quen thuộc hiện ra thấp thoáng. Ông hỏi khẽ:

- Ai vậy?Bóng người đáp lại:- Dạ tôi, thằng Nậu.

sơnnam


62

- ủa! Sao mầy chưa về ngủ cho khỏe.- Dạ, tôi tức quá. Hồi nãy đám bạn bè đông đảo, tôi

chưa nói hết lời. Xin lỗi, ông đừng giận tôi.“Tại sao thằng Nậu còn nhỏ tuổi mà rắc rối đến mức

ấy. Nó trầm tĩnh, suy nghĩ sâu sắc và biết rình mò chờ cơ hội như mình đây, hồi thuở trai tráng?”

Hai Tước sanh nghi, gọi nó vào phía bên hông nhà để nói chuyện riêng. Nó nhận lời. Hai người ngồi bên gốc cây xoài, tàng lá rậm rạp. Thằng Nậu thỏ thẻ:

- Tôi đâu muốn làm chuyện bất lương. Tôi kính trọng ông mà.

- Hồi nãy, tôi hỏi phép tàng hình hoặc kinh nghiệm ăn trộm để... trả thù.

- Thù gì? Ai gây thù gây oán với mầy.Thằng Nậu bèn kể lể tâm sự: Nó vay của bà cai tổng

Báu 10 giạ lúa và 20 đồng bạc để làm mùa. Năm rồi, mùa màng thất bác, nó trả không nổi. Bà cai tổng gọi nó đến, làm sẵn giấy tờ, cho nó mượn thêm 10 giạ lúa nữa. Nó đồng ý vì dốt nát, không biết đọc. Dè đâu, theo giấy tờ, nó đã cam kết bán đứt phần đất hương hỏa. Bà cai tổng gọi nó đến, cho hay:

- Bắt đầu ngày mai, tao làm chủ phần đất của cha mày.Nghe qua, ông Hai Tước im lặng, thông cảm nỗi đau

khổ của thằng Nậu. Cha nó chết sớm. Ông nói:- Tao sẵn sàng giúp mày. Nhưng tao già rồi. Tao

đã thề với “tổ”...Thằng Nậu nài nỉ:- Ông dạy cách tàng hình cho tôi. Nhà bà cai tổng

xây vách tường, ban đêm bà ngủ trên lầu một mình. Tôi

63

tớ của bà cũng đông. Không lẽ tôi liều mạng, rủi bị bắt quả tang, ở tù rục xương, ai lo nhang khói cho tôi.

- Mày biết miếng giấy nợ cất đâu không?- Dạ, tôi biết rõ: trong cái hộp bánh mì tây, trong

hộc tủ, sát giường ngủ của bà. Hồi sáng nầy, bà kêu tôi tới, khoe cái giấy nợ. Rồi bà đậy hộc tủ lại. Hộc tủ không có khóa.

Dòng máu “nghĩa hiệp anh hùng” dường như bắt đầu hâm nóng trong huyết quản ông Hai Tước. Ông muốn thí nghiệm một lần chót để cứu giúp thằng Nậu:

- Lát nữa, mày vô nhà bà cai tổng Báu, ăn cắp cái hộp bánh mì đựng đơn từ, giấy nợ. Vừa lòng chưa?

- Dạ, nhưng làm sao tàng hình?- Mầy ngu quá! “Tàng hình” là chuyện nói dóc. Xưa

kia, tao vô nhà thầy hương quản, trong lúc thầy tri hô ăn trộm. Thầy rút chĩa lên. ờ, để tao nói tiếp, hồi nãy tao muốn giấu sự thật - thầy thấy cây chĩa dính máu. Thầy ra lệnh cho bọn gia nhân mở cửa bắt ăn trộm. Thừa lúc ấy, tao trèo lên cầu thang rồi theo cánh cửa đã mở sẵn, vô nhà. Tao nằm dưới gầm giường, nghe tiếng mõ, tiếng tri hô: “Rượt bắt nó!”. Vậy thì trong nửa giờ đồng hồ nữa, mầy được dịp vô nhà bà cai tổng để rửa hận. Tánh tao nóng nảy lắm. Hễ nói là làm liền. Mưu kế như vầy như vầy... kêu là “vừa đánh trống vừa ăn cướp, thừa cơ nước đục thả câu”. Tàng hình là vậy đó.

Dưới ánh trăng lu, Hai Tước chẳng nại thân già xuống xuồng bơi, thằng Nậu ngồi giữa khoang. Lát sau, hai người đến trước bến bà cai tổng Báu. Chó sủa vang rân.

sơnnam


64

Hai Tước căn dặn lần chót:- Làm như tao nói ban nãy. Cứ tỉnh táo. Nè, lại gần

gốc cây, bên cổng rào. Rồi chưa. Tao bắt đầu.Chó lại sủa.Bọn gia nhân hô to, từ trong nhà bà cai tổng:- Cái gì đó? Ăn trộm! Nó vô trong sân. Trên lầu có tiếng quát tháo. Thằng Nậu nhận rõ là

tiếng lanh lảnh của bà cai:- Ăn trộm hả? Nó đâu rồi?Gia nhân nói:- Nó mới vô sân đây nè! Nó chạy ra kìa!- Nó kìa! Bớ làng xóm ơi! Ăn trộm.Từ phía xa, hai tiếng “ăn trộm” nổi lên. Thằng Nậu

hiểu ngay: Đó là ông Hai Tước đang đánh trống để cho nó ăn cướp.

Chó sủa chuyền từ đầu đến cuối xóm. Mõ tre, mõ cây... mít gióng lên như nhái kêu vào lúc mưa đêm, đầu mùa. Thằng Nậu ngồi nín thở bên gốc cây. Nó quan sát: bọn gia nhân chạy ào ra ngoài đường cái. Bà cai tổng Báu đứng dưới chân cầu thang, la ỏm tỏi:

- Tụi bây chậm chạp quá. Nó chạy tới đầu xóm rồi. Bắt sống cho tao trị tội mới hả giận.

Một đứa gia nhân nói:- Để tôi bơi xuồng cho mau.Đứa khác xách cây đèn “bin”, nói nhanh:- Tôi bấm đèn, rọi nó bằng cây đèn nầy mới hiệu

nghiệm. Tôi bấm đèn, rọi sáng cho nó chạy. Rồi tôi lúc lắc cho ánh đèn rung rinh, xẹt qua xẹt lại, lúc tắt lúc sáng. Nó chóng mặt, vấp té.

65

Phía đầu xóm, tiếng mõ vẫn vọng lại. Bà ta đi nhanh ra cổng, day mặt về phía xóm vàm, chống nạnh, chửi đổng:

- Ông cha mồ tổ nó! Vái trời cho bắt được nó. Nhanh như chớp, thằng Nậu đứng dậy. Nó muốn

đánh sau ót bà cai tổng cho bà chết giấc nhưng lúc nãy ông Hai Tước ngăn cấm việc hành hung đó. Nó vào cổng, men theo bìa rào, đến chân cầu thang rồi chạy vào phòng ngủ của bà cai tổng.

ánh đèn chong leo lét, soi mờ mờ cái tủ kiếng và cái hộc tủ bên dưới. Nó muốn kéo hộc tủ ra lập tức, chụp cái hộp bánh mì trong đó nằm la liệt bao nhiêu giấy nợ của nó và của dân trong xóm.

Lời căn dặn của ông Hai Tước còn như văng vẳng bên tai nó:

- Vô tới nhà mình cũng dễ sống mà cũng dễ chết. Nên chờ lúc họ ngủ hay là lúc họ nằm xuống.

Thời khắc trôi qua, tiếng mõ thưa dần rồi dứt hẳn. Bọn gia nhân trở về chửi rủa om sòm, chó lại sủa. Bà cai tổng Báu nói to:

- Đập mấy con chó mắc dịch nầy cho tao! Nuôi nó vô ích lắm.

Một đứa gia nhân nói to:- Thưa bà! Chó nầy giỏi thính hơi. Ăn trộm mới vô

tới cổng là nó sủa liền.Bà cai tổng nói, ngày một to. Thằng Nậu chết điếng,

hiểu rằng bà ta đang tiến lại cầu thang để lên lầu.- Tụi bây coi kỹ. Coi chừng nó còn lẩn quẩn... trong

lẫm lúa. Đứa nào rảnh rang, theo tao lên lầu.

sơnnam


66

Cầu thang vang lên rầm rầm. Thằng Nậu ngồi im dưới gầm giường. Nó đoán chắc: Bà cai tổng và đứa gia nhân sắp lên lầu, vào phòng để lục soát. Nó nhìn kỹ: bốn cái chân bước vào.

Gia nhân nói: - Hồi nãy nó có mở cửa phòng nầy không?Bà cai tổng im lặng. Rồi nói:- Đâu có. Tao mở ra đó!- Còn cửa sổ? Thưa bà!- Cửa sổ còn đóng chặt.Bà cai tổng ngồi lên giường, thòng chân xuống.

Chân bà... chỉ cách chừng hai tấc là đụng nhằm thằng Nậu. Nó nín thở. Trời ơi! Làm sao bây giờ? Hồi nãy, ông Hai Tước căn dặn nên trầm tĩnh, thế thôi! Trầm tĩnh là gì? Khó hiểu quá.

Tên gia nhân đến gần cái tủ kiếng, nắm cái quai cửa, giựt thử. Cửa kiếng rung rinh nhưng không mở ra. Hắn nói:

- Còn y nguyên! May quá!Bà cai tổng Báu chửi thề:- Đồ trời đánh. Bộ mày muốn ăn cướp hả? Thôi,

mầy trở xuống.Tên gia nhân bước ra khỏi phòng. Bà cai tổng đứng

dậy, làm một việc mà thằng Nậu không ngờ. Bà ta đóng cửa phòng, vặn khóa rồi bỏ chìa khóa vào túi!

Tấm vạt giường rung chuyển. Thằng Nậu hiểu: bà ta nằm. Nhưng bà ta lại ngồi dậy, đến gần ngọn đèn chong, vặn tim lên cho sáng rồi lẩm bẩm:

- Đồ mắc dịch. Giỏi thì mầy vô đây một lần nữa.

67

Tao ngủ đây nè.Nó tức cười. Nhưng nụ cười vụt tắt trên đôi môi khô

héo của nó. Vô phòng thì dễ, ra khỏi phòng là khó. Làm sao tìm cái chìa khóa? Cái chìa khóa ấy còn nằm trong túi bà cai tổng.

Bà cai tổng ngáy pho pho. Gà gáy eo óc. Thằng Nậu hiểu rằng... thời giờ đã trôi quá mau. Đầu canh tư, sang canh năm. Nó bò ra khỏi gầm giường, kéo hộc tủ dễ dàng và đem ra cái hộp đựng mớ giấy nợ.

“Mình làm gì nữa?” Nó tức giận vô cùng. Tại sao ông Hai Tước không dạy nó cách ra khỏi nhà. Nó giận lấy nó. “Tại sao mình ngu dại quá, nhè chuyện sống chết mà mình quên hỏi?”

Gà lại gáy. Bầu không khí như lạnh lẽo. Nó đứng sát vách tường, mở cửa sổ:

- Vái trời cho lầu nầy thấp. Mình nhảy đại xuống.Phía dưới đất có người quát to:- Ăn trộm! Bà cai tổng ơi! Ăn trộm!Thằng Nậu sửng sốt, giọng nghe quen thuộc, giọng

của ông Hai Tước. Bà cai tổng trở mình nói to:- Cái gì? Ăn trộm đâu?Dưới đất, sát chân tường, Hai Tước quơ tay làm

dấu hiệu, thúc hối thằng Nậu nhảy qua cửa sổ. Bà cai tổng rú lên:

- Nó đây nè! Ăn trộm.Thằng Nậu run rẩy, ôm cái hộp, phóng mình... Nó

chẳng còn nghe tiếng gì nữa. Hồi lâu, nó mở mắt:- Tôi ở đâu? Ai cứu tôi?Ông Hai Tước đến bên cạnh, nói khẽ:

sơnnam


68

- Đừng nói lớn tiếng. Mấy con vợ của tao nó nghe được, nó ghen. Mầy tệ quá. Lầu thấp chủn, nhảy xuống té sấp. Tao chạy tới, cứu mầy, cõng mầy đem về nhà tao. Mầy hiểu tàng hình là thế nào chưa? Dễ lắm. Tàng hình đâu có gì là khó. Rồi đây, mầy sẽ nghe bà cai tổng đồn đãi: bọn trộm tàng hình vô nhà!

Thằng Nậu mỉm cười:- Tàng hình là dễ nhưng hiện hình là khó. Nhờ ông

cứu giúp, bằng không thì tôi mắc kẹt trong phòng, hoặc tôi bị bắt sống. Ông Hai Tước vấn thuốc hút rồi nói:

- Đem mớ giấy nợ, đơn từ gì đó... đốt bỏ đi. Từ phía nhà dưới, nơi “tam cung lục viện” của Hai Tước, nhiều tiếng ngáy dài... vang lên. Thằng nậu nói:

- Dạ, đốt liền bây giờ. May phước quá. Nếu không tới nhà bà cai tổng...

Bàn tay Hai Tước bụm lấy sát miệng thằng Nậu, ông nói:

- Đừng nhắc tới, nó ghen. Mầy về nhà cho yên phận. Để cái hộp bánh mì cho tao làm bằng chứng... cho bà thấy.

Thằng Nậu càng sửng sốt:- Chi vậy? Bà cai tổng bắt tôi.- Mầy ngu quá. Cứ đốt giấy nợ, giấy nần gì đó của

mầy của thiên hạ. Còn tao, tao xin cái hộp không. Mai chiều, tao tới nhà bà cai tổng, đem cái hộp cho bả coi để chứng tỏ rằng tao đã theo dõi thằng ăn trộm nhưng tao không bắt vì trong hộp không có... vàng bạc gì ráo. Để cho bả hiểu: tao là chúa ăn trộm trong vùng. Bằng không thì còn gì là thể diện tao!

69

Rồi ông Hai Tước ghé miệng sát vào tai thằng Nậu mà nói thiệt nhỏ:

- Bà cai tổng là con vợ bé... thứ mười của tao. Tao giấu giếm, không muốn cho mấy bà vợ ở nhà hay biết, tao thương mày, giúp mầy tàng hình, rồi hiện hình... Chớ thiệt ra, tao đau lòng xót dạ lắm. Mầy thấy tao đối xử tử tế với mầy không? Hồi tối, giữa đám đông người, tao che giấu mọi việc. Về đi. Trưa nay, tao hiện hình lại đằng nhà bà cai tổng. Tất cả đều êm thắm. Không ai tập nã mầy đâu. Mầy cũng đừng dạy phép tàng hình đó cho bất cứ người nào khác. Để tao làm ăn... lúc về già.

Thằng Nậu đứng dậy, ra khỏi cửa.Ông Hai Tước vỗ vai nó:- Rồi đây bà cai tổng đồn rùm lên, cho thiên hạ biết

rằng xóm nầy có kẻ trộm tàng hình. Kẻ đó không phải là tao mà cũng không phải là mầy. Kẻ tàng hình đó chẳng bao giờ có nhưng thiên hạ tin mãi, tin hoài. Nếu ai hỏi chuyện đó, tao với mầy cứ im lặng rồi gật đầu.

sơnnam


70

71

Bác VậT Xà BÔng

minh họa: nguyễn Trung

sơnnam


72

73

So VớI CáC RạCH KHáC Ở VEN VịNH XIêM La, vùng Xẽo Bần thuộc vào hàng tương đối sung túc. Dân ở đấy sanh sống bằng hai nghề: Phá rừng lấy củi, và khi tiết trời thuận tiện họ ra biển đánh lưới tôm. Tiền bán củi vừa đủ cho họ mua gạo ăn, thuốc hút; nghề đi lưới thì chỉ đem lợi riêng cho một số người có ghe, có lưới. Người đi bạn thường lãnh tiền buổi, tùy theo lưới trúng hoặc thất - tay làm hàm nhai.

Đôi mươi mái nhà lá, vài ba gốc dừa không trái: ngọn Xẽo Bần xơ rơ như vậy đó. Chung quanh là cánh đồng cò bay thẳng cánh nhưng đầy năn kim, ô rô, cỏ ống. Cò lông bông, trích, cúm núm bay lượn tối ngày.

Dân làng nào tha thiết đến vùng đất phù sa nê địa! Vì vậy, khi ông bác vật X đến xây nền đúc, cất nhà ngói, tự xưng là chủ đất thì không một ai xao xuyến cảm thấy quyền lợi mình bị đụng chạm.

sơnnam


74

Trái lại, họ rất vui mừng. Trước tiên, ông bác vật đến thăm từng nhà trong xóm.

Hễ ai gặp chào hỏi quá khúm núm, ông can gián: - Bà con cứ bình đẳng, đừng nên gọi tôi bằng ông,

tôi còn nhỏ tuổi lắm. Cứ gọi tôi bằng dượng Hai. Đất này của bên vợ; vợ tôi thứ hai.

Hỏi qua vấn đề nền nhà, ông bác vật trả lời: - Ai lỡ cất nhà nơi đâu, cứ yên lòng ở đó. Tôi không

bao giờ có ý đuổi bà con. Tôi còn muốn kêu gọi bà con đến thêm, ở đông chừng nào vui chừng nấy. Thỉnh thoảng mời bà con vô nhà tôi chơi. Lúc nào tôi cũng ở nhà để lo việc khoa học. Tánh tôi bình dân lắm, ai có chuyện gì khó hiểu tôi sẵn sàng giải thích.

Kể từ đó, buổi trưa hoặc buổi tối, nhà ông bác vật luôn luôn tấp nập. Đi rừng bắt được rùa, săn được heo rừng là bà con nghĩ đến ông, đem lại tặng. Đáp lại thạnh tình ấy, ông bác vật dắt từng người vào phòng làm việc của mình. Trên vách, hai hàng kệ đầy sách, mỗi quyển dày hơn tấc Tây, lưng da mạ chữ vàng lấp lánh. Một cái bàn tròn chiếm giữa phòng. Trên đó đủ kiểu ly, hũ, bầu... toàn bằng pha lê trong vắt: cái thì méo miệng, cái thì tròn như trái dừa, có cổ dài uốn éo như cổ cò. Lại thêm chiếc đũa bằng pha lê dựng đứng trong ống, dài theo ống có lằn đỏ như vạch đo từng phân, từng ly tỉ mỉ.

Hỏi: - Thứ gì ngộ quá vậy, dượng Hai? Đáp: - Đồ dùng để thí nghiệm hóa học. - Hóa học là chi vậy, thưa dượng?

75

Ông bác vật mỉm cười: - Khó cắt nghĩa lắm. Thủng thỉnh, bà con sẽ rõ.

Hóa là biến hóa... Các chất hóa học hiện nay còn thiếu, mới mua được chút ít. E nguy hiểm tôi chưa dám cho bà con xem.

Mãn buổi thăm viếng, bà con xóm ngọn Xẽo Bần vô cùng thắc mắc. Ban nãy, còn biết bao nhiêu câu hỏi mà họ không dám hở môi thố lộ ra. Giờ đây họ xúm xít lại bàn tán cho hả hơi:

- Bà con biết không? Nghe tới hóa học tôi điếng hồn. Rủi ro nó nổ bất tử. Nội mấy cái ly, cái bầu của ông cũng đủ ghim miểng nát bấy thi thể bà con mình.

- Đừng nói bậy! Người ta đựng nó được nên mới dám chứa chấp. Tôi nghi dượng Hai mình làm... quốc sự. Nhè ổng chế tạo bom đạn, dân chúng ở đây, ắt phải liên can.

- Ừ, tôi coi ổng là người có kỳ tài. - Kỳ tài gì? Thực lộc chi thê. Chắc ổng có bằng cấp

bên Tây. Nhờ vậy... - Bằng cấp gì? Có thì ổng nói rồi. Chắc là “nhảy

đầm” ở bển rồi về đây. Năm ngoái, tôi đi Trà Vinh gặp ông nọ xưng là bác học canh nông. Ổng trồng mười cây đu đủ; lớn lên toàn là đu đủ đực...

- Nói xấu thiên hạ đi! Biết đâu ổng muốn trồng đu đủ đực để thí nghiệm.

- Ối thôi! Hơi đâu mà cãi. Xứ mình không bao giờ có nhơn tài được. Đi qua bên Tây, nếu người Việt Nam nào trổ tài thì Tây ám sát hết. Tụi nó “muối nước đá” bắt nhơn tài của mình đem ướp cho chết, không cần đâm chém hoặc chích thuốc cho loạn óc, tê bại...

sơnnam


76

Dầu sao dượng Hai mình cũng là người dễ thương, biết chữ nghĩa nhiều hơn mình.

Rồi thì ai về nhà nấy, sáng đi lưới, tối lại phá rừng. Công việc sanh nhai của họ ngày thêm đình trệ. Làm ra được, ngặt bán không ai mua. Vải bố giá càng mắc, kiếm không ra. Có điều lạ là dạo ấy thuốc ký ninh mua rất rẻ, thứ ký ninh bọc đường uống ngọt ngọt. Thiên hạ bảo đó là phát minh của Nhựt Bổn, thuộc dòng giống da vàng như người Việt Nam mình nhưng họ biết chế thứ máy bay có mặt trời đỏ sau đuôi, thường bay lượn dài theo ven biển.

* * *

Dượng Hai bỗng trở nên vui vẻ lạ thường, kể từ ngày đi Bến Tre về.

Trước mặt bà con chòm xóm, dượng tuyên bố: - Mình ở đây sống trên kho vàng mà không hay.

Nay mai, ai nấy đều có công ăn chuyện làm. Tôi sẽ cất một cái xưởng lớn. Thời Trời giúp tôi.

Có người hỏi: - Mình dùng hóa học để chế tạo ra vàng, phải không? Dượng im lặng mỉm cười rồi mở tủ, lấy cho mọi

người xem một khối vuông, màu vàng như đất sét: - Đây là xà bông của tôi mới chế tạo như ở Bến Tre.

Cỡ này, nó lên giá gấp ba vì không nhập cảng nguyên liệu hóa học được. Tôi hy vọng giúp bà con công ăn việc làm, xưởng xà bông của tôi sẽ cất tại đây thật gấp, cần dùng hàng trăm công nhân.

77

Họ trố mắt nhìn cho biết thứ xà bông mới lạ đó. Hồi nào tới giờ, ít ai cần dùng đến xà bông nên không mua về. Họ dùng cám hoặc vỏ trái khóm chà vào bàn tay là bao nhiêu bụi bặm, dầu mỡ đều trôi hết.

Dượng Hai nói tiếp: - Lúc này Nhựt Bổn đánh giặc với Đồng Minh.

Đường giao thông tiếp tế bị ngăn cản. Vì vậy, thiếu xà bông. Giá xà bông từ hai cắc một ký lô đến sáu cắc. Nay mình chế tạo xà bông bổn xứ, bán chừng bốn cắc thì thiên hạ xúm lại mua như tôm tươi, mặc dầu xấu hơn chút ít!

- Ở Xẽo Bần này, làm sao đủ vật dụng? - Sao không đủ! Mình cần dùng có hai món: dầu

dừa với nước tro. Dầu dừa đã sẵn sàng: ra hòn Tre mua dừa khô về thắng lại. Nước tro thì nào là tro than đước, tro bẹ dừa, tro cây mắm. Nhứt là cây mắm, mọc đầy bãi biển, tro nó mặn hơn hết và rẻ vốn hơn hết.

- Nấu cách nào vậy dượng? Để tụi tui về nấu thử. “Để tụi tui về nấu thử”. Mấy tiếng đó khiến cho

vầng trán của dượng Hai nhăn lên, thoáng qua chút gì lo ngại. Nhưng chỉ thoáng qua thôi! Dượng cười to, lấy trong tủ đem ra một cái ống thiếc.

Mở ống, bên trong lú ra một vật khác bằng thủy tinh nhỏ hơn chiếc đũa, bề dài cũng ngắn hơn, một đầu thì tròn vo. Dượng nói:

- Đây là... cái ống thủy. Phải có nó mới nấu ra xà bông được. Dùng để cân nước tro.

- Cân là làm sao dượng?

sơnnam


78

- Cân là đo lường sức nặng của nước. Thí dụ như chén nước tro này: muốn biết mặn hay lạt, phải thả cái ống thủy vô coi thử nó nặng mấy độ.

Nói xong dượng bỏ ống thủy vào nước tro. Lạ thay! Ống thủy dựng đứng. Dượng nói:

- Số 32, bà con thấy chưa. Bây giờ tôi đổ nước lạnh từ từ. Nước tro bớt mặn, ống thủy nổi không phải ngay số 32 mà thấp hơn: con số 31, 30, 29. Phải mặn đủ chữ nước tro mới hiệp với dầu dừa để thành xà bông. Bằng không hai thứ ấy cứ lỏng bỏng. Ống thủy này bây giờ mắc lắm, bên Tây không còn gởi qua được. Bí mật của nghề làm xà bông là vậy... Thôi, mai này bà con lại đây, tôi nấu thử cho coi.

Buổi gặp gỡ khi nãy mở đầu cho bao nhiêu hậu quả tai hại mà dượng Hai không đoán trước được. Dân chúng ở Xẽo Bần suy nghĩ: nếu mình chế tạo được xà bông thì tội gì đi làm mướn cho dượng Hai. Bà con lối xóm có thể tự ý mở ra mỗi người một xưởng nhỏ, điều quan trọng là nấu một lần coi nó đặc không, thay vì dùng ống để cân nước tro họ dùng lưỡi mà nếm thử.

Trong khi dượng Hai thí nghiệm xà bông tại nhà, đằng này bà con xóm Ngọn cũng bỏ hết công việc làm để... “nấu” với kiến thức tối thiểu của mình. Nước tro cây mắm, dầu dừa và nước lạnh trộn trong chảo, bắc lên bếp. Họ ngóng xem kết quả. Nhắm chừng xà bông có thể đặc, họ cho nhểu vài giọt trên giấy hút thuốc. Nhưng lạ thay! Khi đổ ra khuông, xà bông chỉ đặc lớp mặt, lớp dưới lỏng bỏng toàn nước tro mặn đắng.

- Tại mình thiếu cái ống thủy để cân nước tro - Một người nói.

79

Phải đó! Tro cây mắm mặn không đồng đều, cây già mặn hơn cây non, khúc gốc mặn hơn khúc ngọn, tôi chắc như vậy.

Có người thỏ thẻ: - Hay là... để tôi lại đẳng lén ăn cắp cái ống thủy

đem về đây cho bà con mình xài. Người khác can gián: - Ở tù chết. Hơn nữa, đem về đây mình biết xài nó

theo cách nào? Ai biết số, biết chữ? Tôi tưởng mình nên ăn cắp một chút nước tro, thứ nước tro mà ổng đã thí nghiệm, được coi là đúng chữ. Đem chén nước đó về đây, mình cứ chế tạo một cái ống thủy khác, không cần mua ở bên Tây như ổng.

- Làm cách nào? - Mình kiếm cái chai dầu gió cũ, bỏ dằn vào đó một

hộp chì rồi đậy nút lại, để chai nọ không nằm ngang khi nổi trên mặt nước. Đó là ống thủy của mình tạm chế tạo. Bấy giờ mình thả chai dầu gió nọ vô nước tro mà dượng Hai đã cân rồi, đúng chữ. Hễ chai dầu gió chìm đến mức nào, mình ghi lằn mặt nước ấy vào hông chai.

Ý kiến đó được hoan nghinh và thi hành. Thế là vài ngày sau, mỗi người đều có một ống thủy

riêng biệt. Dượng Hai nào hay biết chuyện gì, ngày hai buổi, dượng đinh ninh rằng với kế hoạch châu đáo, theo qui mô lớn, xóm ngọn Xẽo Bần sẽ trở thành trung tâm quan trọng.

Nhưng có điều khiến dượng Hai khó hiểu; từ nửa tháng qua, bà con lối xóm ít lại đây để nói chuyện như mọi lần.

sơnnam


80

* * *

Một buổi sáng, chú Xồi bơi chiếc xuồng “tạp hóa” đến bến, mời dượng:

- Dượng Hai mua xà bông không? Xóm mình chế tạo thứ này nhiều quá rồi. Đem giặt quần áo bọt cũng nhiều như xà bông bên Tây.

Dượng Hai thất sắc: - Ai chế tạo vậy? - Nhà nào cũng có nấu. Không tin, dượng đi dạo

coi thử. Đến bây giờ, dượng Hai mới hiểu tại sao hổm rày

mấy người trong xóm khi gặp dượng là họ chào hỏi sơ qua rồi kiếu từ lập tức, sắc mặt không được tự nhiên.

Dượng thở dài: - Trách ai bây giờ! Tại mình “sanh bất phùng thời”. Bao nhiêu xà bông sản xuất ở ngọn Xẽo Bần được

tung ra khắp thị trường miền Hậu Giang, cạnh tranh có hiệu quả với loại xà bông chế tạo bằng tro dừa ở Bến Tre vì tro cây mắm ở đây mặn hơn. Mỗi khi đi bán từ xa trở về, họ không quên mua tặng cho dượng vài gói trà Kỳ Chưởng.

- Trăm sự cũng nhờ khoa học của dượng đó, dượng ạ!

Dượng Hai đáp: - Tôi mừng cho bà con. Bà con đi dọc đường có

ai nấu xà bông như xóm mình đây không? Phải thận trọng, giấu nghề...

- Có. Nhưng xấu hơn xà bông mình nhiều. Họ bán

81

chạy nhờ có hiệu. Kỳ này tôi tính khắc con dấu Việt Tân, Việt Hưng gì đó để đóng vô, kèm theo hình mặt trời cho cục xà bông nó “mạnh” một chút.

... Năm 1945, cả xóm ngọn Xẽo Bần không nấu xà bông nữa. Họ phải lo chuyện khác cao cả hơn. Nhưng ý nghĩ của cuộc chiến đấu mới nào có gì lạ hơn là làm cho dân giàu nước mạnh, phát triển nội hóa. Có lẽ vì lý do đó mà họ hăng hái hơn ai hết. Vì họ đã thấy rõ một lần rồi.

sơnnam


82

83

BắT sấu rừng u mInh hạ


sơnnam


84

85

NơI SÔNG RạCH, Cá SẤU LÀ GIỐNG HUNG hăng nhứt. Có điều đáng chú ý là chúng không thích chốn sông sâu nước chảy, có sóng gió. Chúng lên tận ngọn cùng, tìm nơi yên tịnh, chật hẹp. Vùng U Minh Hạ sấu thường đi ngược sông Ông Đốc, rạch Cái Tàu vào giữa rừng tràm.

Tại sao vậy? Tuy là thích ăn thịt người, loại sấu vẫn tìm cá làm

món ăn chính. Rừng U Minh Hạ thuộc về loại tràm thủy, cá sanh sôi nảy nở rất nhanh chóng; lên đó, tha hồ mà ăn.

Đến mùa nắng hạn rừng khô, sấu khỏi trở về sông Cái. Trong rừng có sẵn nhiều ao, nhiều lung, sấu cứ gom vào đó mà lập căn cứ, sanh con đẻ cháu, năm này qua năm khác, cứ như vậy cho tới khi người Việt Nam ta đổ tràn xuống rạch Cái Tàu mà lập nghiệp. Ban đầu,

sơnnam


86

họ ngỡ rằng sấu chỉ ở dưới sông, sau khi câu được năm mười con sấu ở ngọn rạch họ đinh ninh cho sấu đã giảm bớt... mười phần chết bảy còn ba. Mãi đến khi có người lên rừng ăn ong chạy về loan báo:

- Sấu ở giữa rừng nhiều như trái mù u chín rụng! So sánh như vậy không phải là quá đáng! Dân làng

xúm nhau lên rừng để nhìn tận nơi. Cái ao lớn ước một công đất, bên bờ, dưới nước, toàn là lau sậy, dây cóc kèn. Sấu nổi lên, chen vào bức tranh màu xanh ấy những vệt đen chi chít; con thì nằm dài như chiếc xuồng lường, con thì dùng hai chân trước mà vạch sậy, ngóng mỏ xéo lên trời như họng súng thần công đại bác. Biết có loài người đến quan sát, chúng vẫn điềm nhiên sưởi nắng, bắt cá. Duy có con sấu già trợn mắt hướng về lũ người rồi bò thối lui vào giữa lòng ao, để thủ thế. Dân làng nhìn nhau như ra lệnh rút lui. Nghi ngờ gì nữa! Con sấu nọ có đốm đỏ ngay giữa tam tinh. Nó là “sấu chúa” sống lâu đời, nhiều phen kịch chiến với loài người... Khi ở trên cạn sấu không nguy hiểm bằng một con rắn hổ. Sấu chúa khôn lắm, nó toan dụ địch thủ của nó vào hang của nó nơi nước sâu. Trong số người khi nãy, có kẻ cẩn thận mang theo mác thông, lao, ná lãy, nhưng họ dư hiểu rằng mớ khí giới ấy chỉ có hiệu lực đối với cọp, heo rừng. Đằng này, sấu lại là ở nước, ở bùn lầy. Chống xuồng vào thì ao quá cạn còn đi bộ xuống thì bùn lún ngập gối.

Cái ao sấu ở ngọn rạch Cái Tàu đã bị phát giác. Tin ấy đồn đãi lần lần, thấu đến tai ông Năm Hên, người thợ già chuyên bắt sấu ở Kiên Giang đạo, tức là vùng

87

Rạch Giá ngày nay. Ông bơi chiếc xuồng ba lá nhỏ đến địa phận làng Khánh Lâm, ngọn rạch Cái Tàu. Trong xuồng, có vỏn vẹn một lọn nhang trần và một hũ rượu.

Từ sớm đến chiều, ông bơi xuồng tới lui theo rạch mà hát:

Hồn ở đâu đây? Hồn ơi! Hồn hỡi! Xa cây xa cối, Đầu bãi cuối gành, Hùm tha, sấu bắt, Bởi vì thắt ngặt, Manh áo chén cơm, U Minh đỏ ngòm Rừng tràm xanh biếc! Ta thương ta tiếc, Lập đàn giải oan...

Giọng nghe áo não, rùng rợn. Dân làng thấy chuyện kỳ lạ, xuống đứng dưới bến để nhìn kỹ. Đoán chừng ông lão nọ là người kỳ tài; họ mời ông lên nhà, làm thịt gà, mua rượu thết đãi.

Sau khi tự xưng danh tánh, ông bảo: - Nghe đồn có ao sấu, tôi chẳng nệ đường xa để tới

xứ Khánh Lâm này... - Té ra ông là thợ câu sấu! Ông Năm Hên lắc đầu: - Thợ bắt sấu chớ không phải thợ câu. Hai nghề đó

khác nhau. Câu thì dùng lưỡi sắt, móc mồi bằng con vịt sống. Đó là ở dưới nước. Đằng này tôi chuyên bắt sấu trên khô, không cần lưỡi.

sơnnam


88

- Vậy chớ ông bắt bằng gì? - Tôi bắt bằng... hai tay không. Ai nấy ngạc nhiên. Ông Năm Hên cười giòn: - Bà con cô bác không tin sao? Ai nấy nửa tin nửa nghi. Họ cố nhớ lại cách bắt sấu

của mấy người thợ hồi nào tới giờ. Bắt sấu bằng hai tay không quả là phi phàm, thế gian hi hữu. Không lẽ nào ông Năm Hên này lại nói láo để lường gạt, ổng nào đã mở miệng xin tiền bạc cơm gạo gì của xóm này! Ai nấy nôn nao, thiếu điều muốn năn nỉ ông đi bắt sấu tức thì để coi thử cách thức.

- Thưa ông, chừng nào ông ra nghề để cho dân làng chúng tôi được mừng? Nếu cần giúp chuyện chi, chúng tôi sẵn sàng. Ở xóm này, thiếu gì trai lực lưỡng đã từng gài bẫy cọp, săn heo rừng.

Ông Năm Hên đáp: - Sáng mai sớm, đi cũng không muộn. Tôi cần một

người dẫn đường đến ao sấu đó. Có vậy thôi! Chừng một giờ đồng hồ sau là xong chuyện! Sấu ở ao giữa rừng, tôi bắt nhiều lần rồi. Bà con cứ tin tôi. Xưa nay, bị sấu bắt là người đi ghe xuồng hoặc ngồi rửa chén dưới bến, có bao giờ sấu rượt người ta giữa rừng mà ăn thịt? Tôi không có tài giỏi gì hết, chẳng qua là biết mưu mẹo chút ít, theo như người khác thì họ nói là bùa phép để kiếm tiền. Nghề bắt sấu có thể làm giàu được ngặt tôi không màng thứ phú quới đó. Nói thiệt với bà con: cha mẹ tôi sanh ra chỉ có hai anh em tụi tui. Anh tôi xuống miệt Gò Quao phá rừng lập rẫy hồi mười năm về trước. Sau được tin cho hay: Ảnh bị sấu ở Ngã ba Đình bắt mất.

89

Tôi thề quyết trả thù cho anh. Cực lòng biết bao nhiêu khi nghe ở miệt Rạch Giá, Cà Mau này có nhiều con rạch, ngã ba, mang tên Đầm Sấu, Lung Sấu, Bàu Sấu, sau này hỏi lại tôi mới biết đó là nơi ghê gớm, hồi xưa lúc đất còn hoang. Rạch Cà Bơ He, đó là chỗ sấu lội nhiều, người Miên sợ sấu không dám đi qua mới đặt tên như vậy, cũng như Phá Tam Giang, Truông nhà Hồ của mình, ngoài Huế.

* * *

Sáng hôm sau, ông Năm Hên đi lên ao sấu, có Tư Hoạch một tay ăn ong rất rành địa thế vùng Cái Tàu dẫn đường. Nhiều người nài nỉ xin đi theo. Ông Năm Hên cản lại:

- Đi nhiều chộn rộn lắm. Tôi không giấu nghề với bà con đâu. Có Tư Hoạch đi theo coi mà.

Đã quá giờ Ngọ. Ngóng về phía ao sấu U Minh Hạ, ai nấy đều thấy

một làn khói đen bốc lên. Ban đầu ngỡ là cháy rừng, chập sau, khói lụn xuống. Trong lúc đó bà con xóm Cái Tàu lo nấu cơm, mua rượu đợi chiều làm tiệc ăn mừng. Nhưng ngạc nhiên làm sao, trời vừa xế, lúc ai nấy đang nghỉ trên nhà, bỗng nghe tiếng kêu réo từng hồi:

- Bà con ơi! Ra coi sấu... Bốn mươi lăm con còn sống nhăn.

Rõ ràng là giọng Tư Hoạch. - Diệu kế! Diệu kế! Tôi là Tư Hoạch đi bắt sấu về

đây. Bà con coi sấu lội có hàng dưới sông mình nè! Một đời người mới có một lần.

sơnnam


90

Dưới sông Tư Hoạch ngồi trên xuồng, bơi nhè nhẹ như đi dạo mát.

Tiếp theo lái xuồng là một bầy sấu. Con này buộc nối đuôi con kia, đen ngòm như khúc cây khô dài. Mỗi con sấu, hai chân sau thúc ké trên lưng, hai chân trước tự do, quạt nước cầm chừng như tiếp sức với Tư Hoạch để đẩy chiếc bè quái dị kia đi nhẹ nhàng. Thực tế hay là chiêm bao? Người thì há miệng sửng sốt rồi toan chạy vào nhà trốn. Người khác khấn vái lâm râm, e nay mai xóm này bị sự trừng phạt của quỉ thần. Vài người dạn hơn, bơi xuồng ra giữa sông, nhìn bầy sấu nọ cho tỏ rõ rồi rước Tư Hoạch vào bờ hỏi han rối rít.

Đại khái, Tư Hoạch trình bày: - Tới ao sấu, ông Năm Hên đi vòng quanh dòm địa

thế rồi ngồi xuống uống một chung rượu. Kế đó ổng với tôi lấy xuổng đào một đường nhỏ, ngày một cạn từ bờ ao lên rừng chừng mười thước. Xong xuôi, ổng biểu tôi bứt cho ổng một nắm dây cóc kèn. Phần ổng thì lo đốn một cây mốp tươi, chặt ra khúc chừng ba tấc.

Lửa châm vô sậy đế, cóc kèn xung quanh, bắt cháy xuống đám sậy đế trong ao. Chập sau, bị khói bay cay mắt, ngộp thở, phần vì nước sôi nóng, sấu bò lên rừng theo con đường đào sẵn hồi nãy. Tức thời, ông Năm Hên chạy lại. Sấu hả miệng hung hăng đòi táp ổng. Ổng đút vô miệng sấu một khúc mốp. Sấu táp lại, dính chặt hai hàm răng: như mình ngậm một cục mạch nha quá lớn, muốn hả miệng cho rộng để nhả ra cũng không được. Sấu bị khúc mốp khóa miệng, còn cái đuôi đập qua đập lại. Ông Năm xách cây mác, nhắm ngay sau lưng sấu

91

mà xắn nhè nhẹ để cắt gân đuôi. Đuôi sấu bị liệt. Thế là mình yên trí, lấy dây cóc kèn trói thúc ké hai chân sau của nó lại; chừa hai chân trước để nó bơi tiếp với mình.

- Thực là bực thánh của xứ này rồi! Mưu kế như vậy thật quá cao cường. Ổng đâu rồi? Sao không thấy ổng về? Xóm mình nhứt định đền ơn ổng một số tiền, nuôi ổng cho tới già, ở xóm này. Bà con tính sao?

Tư Hoạch nói: - Mà quên! Ổng biểu tôi về trước cho bà con coi

thử. Phần ổng mắc ở lại cúng “đất đai vương trạch” rồi đi bộ về sau.

Chưa dứt lời, bên sông nghe tiếng hát của ông Năm Hên, ngày một rõ:

Hồn ở đâu đây? Hồn ơi! Hồn hỡi! Xa cây xa cối, Đầu bãi cuối gành, Hùm tha, sấu bắt, Bởi vì thắt ngặt, Manh áo chén cơm, U Minh đỏ ngòm Rừng tràm xanh biếc! Ta thương ta tiếc, Lập đàn giải oan...

Tiếng như khóc, nài nỉ. Tiếng như phẫn nộ, bi ai. Ghê rợn nhất là khi thấy ông đi ra khỏi mé rừng, áo rách vai, tóc rối nùi, mắt đỏ ngầu, bó nhang cháy đỏ quơ qua quơ lại trên tay.

sơnnam


92

- Coi tướng của ông ghê như tướng thầy pháp! Một người thốt lên như vậy.

Nhưng có tiếng khóc sụt sùi đâu đây. Đó là vài cụ già, bà lão chạnh nhớ đến tổ tiên, đến bạn bè của mình, biết đâu trên bước đường sanh nhai giữa chốn nước đỏ rừng xanh, có thân nhân của họ đã bỏ thây vì đàn sấu này. Bó nhang đang cháy kia có giải oan được cái chết của họ không chứ?

93

Bốn cáI ngu


sơnnam


94

95

MẤY NGườI HÀNG XóM LA HoẢNG LêN:- Tư Hưng đâu rồi! Nuôi heo bầy mà bỏ nó chạy

cùng đường cùng sá. Sao không nhốt lại?... Thiệt hết nói. Tanh rình tanh ói, chỗ nào cũng một đống, ai hơi đâu mà hốt. Nó còn ủi nền nhà, phá mấy liếp cải. Nói ra thì mích lòng, để trong bụng thì ấm ức.

Tư Hưng từ đầu xóm chạy lơn tơn về, lớn tiếng thanh minh:

- Bà con ơi! Tôi nhốt heo lại rồi. Chắc tại vợ tôi quên... Vợ tôi nó dại dột thì tôi chịu tội.

Nói xong, Tư Hưng chạy lùa ba con heo nái. Heo chạy tán loạn, đâm ngay vào vách lá, chui vào trong nhà. Anh ta nói to:

- Em ơi! Coi chừng heo chạy bể đồ đạc.Nhưng hỡi ơi! Trong nhà không có một tiếng trả lời.

Anh ta vào nhà, chạy tới trước cửa ngõ nhìn dáo dác.

sơnnam


96

Vợ anh đâu rồi? Hay là đã xách gói trở về nhà cha mẹ ruột? Bốn tháng qua, vợ chồng anh ta gây lộn liên tu bất tận, tính đổ đồng hai ngày là xảy ra một cuộc cãi vã.

Tư Hưng nói:- Đi đâu đi phứt cho rảnh. Gặp con vợ như vầy mau

tàn mạt lắm. Thật là...Vừa lúc ấy, ông Hai Kiểm đi ngang qua, lên tiếng:- Chuyện gì đó Hưng? Vợ chồng mới cưới, nếu cơm

không lành canh chẳng ngọt thì đóng cửa dạy nhau...- Dạ, chuyện rắc rối lắm, đổ bể tùm lum.- Cái gì đổ bể?... Cháu nói mau.Ông Hai Kiểm xụ mặt, tưởng tượng đến những hậu

quả tai hại mà ông gánh lấy. Chính ông đã làm mai mối cho Tư Hưng cưới vợ. Bên gái đòi một đôi bông búp, hai chiếc vòng đúng một lượng vàng. Vì muốn tác hợp cho hai trẻ là người dưng nên ông Hai Kiểm vẫn làm gan lãnh nợ, vay giùm cho gia đình Tư Hưng số tiền khá to. Chủ nợ hỏi: “Rồi làm sao vợ chồng nó đủ sức trả?”. Ông Hai Kiểm đáp: “Vợ chồng nó sẽ nuôi heo nái, bán heo con lần hồi”.

Những chuyện đáng buồn đã xảy ra, thấu tai ông Hai Kiểm. Dư luận hàng xóm đã đồn đãi quá nhiều. Ban nãy ông gặp cô vợ trẻ của Tư Hưng ở bờ chuối, sát ven đường. Ông hỏi:

- Cháu làm gì vậy đó?Cô vợ nọ đáp:- Dạ, cháu cắt lá chuối khô đem về bó lại, làm ụ

cho heo ngủ.- Cháu biết lo xa, bác mừng lắm. Xứ này nhiều muỗi,

97

để heo ngủ trần là mang tội. Làm sao heo mau lớn đúng tạ được? Sao thằng Hưng không ra đây làm công việc tiếp với cháu?

Cô vợ nọ ôm mặt khóc. Bấy giờ, ông Hai Kiểm mới nhìn tường tận: gò má cô ta bầm tím. Ông thở dài, định tìm Tư Hưng để dạy dỗ. Dè đâu vừa đi ngang cửa là nghe giọng nói vô lễ của anh ta.

Ông Hai Kiểm vào sân, nói lẩm bẩm:- Làm gì mà quát nạt? Cái gì đổ bể?- Dạ, mời bác vô nhà, cháu nói hết đầu đuôi cho

bác nghe.Rồi Tư Hưng tố cáo bao nhiêu sự lơ đễnh của vợ:

nào vợ ngủ trưa, nào vợ kho cá ăn mặn đắng, nào vợ lười biếng nuôi heo. Và nhứt là ưa cãi vã với chồng. Hễ giận hờn, lập tức cô vợ bỏ nhà ra sau vườn.

Ông Hai Kiểm dùng tình cảm để khuyên nhủ:- Nó lo cắt lá chuối khô chớ đâu phải dạo xóm ngồi

lê đôi mách hoặc đánh bài tứ sắc. Cháu hãy bình tĩnh. Vợ nó có lỗi thì hãy dạy dỗ bằng lời nói nhỏ nhẹ.

Tư Hưng nói nhanh:- Dạ, nó cứng đầu lắm. Hễ cháu đánh thì nó đứng lì

một chỗ, không thèm chạy.- Ừ... Nhưng mà cháu đừng đánh ngay con mắt vợ.Tư Hưng phục thầm sự nhận xét của ông Hai Kiểm:- Sao bác biết?- Trời đất xui khiến như vậy. Bác sống tới năm nay

là sáu chục tuổi rồi. Đàn ông ưa bạt tai vợ, táng ngay con mắt. Rủi đui con mắt thì sao?

sơnnam


98

* * *

- Cục cu cu... cu! cu!Ông Hai Kiểm bước tới lui, ngắm nghía con cu mồi

mới mua ở Xẻo Bần với giá là mười giạ lúa. Ông bắc ghế, đứng lên, mang cặp kiếng, nói thì thầm:

- ồ! Con cu hai cốt. Chưa chắc! Hồi bữa hổm, nó gáy tới bốn cốt.

Rồi bác đưa tay lên miệng, bụm lại, nhái giọng gáy:- Cục cú cu... cu!Tức thời con cu mồi nhảy nhót, vỗ cánh, đòi bay ra

khỏi cái lồng bằng tre. Nó dừng lại, há mỏ, ưỡn ngực:- Cục cúc cu... cu! cu! cu! cu!Ông Hai Kiểm cười giòn:- Giỏi quá! Trót làm thằng ngu thì ngu luôn cho

trọn kiếp. Sáng mai, mày nhớ gáy đủ bốn cốt cho tao!Từ ngoài cửa, Tư Hưng bước vào. Anh ta nghe lóm

tiếng được tiếng mất:- Bác Hai ơi! Nói chuyện với ai vậy?- Tư Hưng đó hả? Bác nói chuyện với con cu mồi.

Gần Tết rồi. Cu gáy vang dậy ngoài đồng, bác tính cho con cu mồi này ra nghề. Mua tới mười giạ lúa đó.

Tư Hưng vẫn thắc mắc:- Con cu này mua quá mắc nhưng tại sao ngu dại.

Nếu nó khờ thì luyện tập lại. Bác rành nghề gác cu lắm mà.

Một dịp may để ông Hai Kiểm giải tỏa bao nhiêu thắc mắc. Ông rót nước trà ngồi cao hứng rung đùi:

Ở đời có bốn cái ngu,Làm mai, lãnh nợ, gác cu, cầm chầu.

99

- Mấy câu đó ý nghĩa như thế nào?- Khó lắm. Nói ra sợ cháu hiểu lầm. Ông bà mình

hồi xửa hồi xưa đặt để câu đó, nhắn nhủ mấy người lớn tuổi mà ưa làm câu chuyện bá vơ như bác. Cháu thử nghĩ: bác ở không suốt ngày, chỉ còn biết tiêu khiển bằng cách thăm viếng người chòm xóm, giúp đỡ lặt vặt. Rồi thì dưỡng nhàn. Cháu biết tại sao làm mai là cái ngu dại thứ nhứt?

Tư Hưng đáp:- Dạ, cháu hiểu mơ màng thôi...- Nói ra, cháu đừng giận nghe không. Mình làm mai,

giúp hai gia đình bên trai, bên gái kết tình thông gia. Nếu con cái họ ăn ở với nhau êm ấm thì thôi. Nhược bằng gặp thứ trai lỗ mãng, thứ gái lười biếng hỗn hào thì thế nào bên trai hay bên gái cũng trách móc ông mai. Nào là thằng rể hoặc con dâu đó tệ quá. Không khéo, vài ngày nữa, nếu vợ chồng cháu chưa hòa thuận với nhau được...

Tư Hưng cúi đầu:- Dạ, cháu hứa...- Đây là cái ngu thứ nhì cùa bọn già cả, có chút ít

thể diện hoặc điền sản như bác. Mình lãnh nợ giùm cho thiên hạ, nếu con nợ trả đủ thì chủ nợ vui sướng, hưởng tiền lời. Bằng không, họ lại mắng vốn... Còn cái ngu thứ ba là thú gác cu.

Nghe đến đó, Tư Hưng mỉm cười. Gác cu tức là đem con cu mồi ra ngoài ruộng để cho cu gáy lên, nhử bắt con cu rừng. Mấy ông cai tổng, ông hội đồng địa hạt thường gác cu vào mùa này. Tư Hưng còn nhớ năm

sơnnam


100

ngoái ông cai tổng đi gác cu với vài đứa tiểu đồng, mang theo nào trà ấm, áo mưa, thịt gà, cơm nếp. Tại sao gác cu là cái ngu dại thứ ba? Anh ta hỏi mãi nhưng Hai Kiểm cứ lắc đầu. Sau rốt, anh ta gợi ý:

- Dạo này, hễ ở nhà thì gây gổ với vợ. Cháu muốn theo bác, làm đứa tiểu đồng để học nghề. Hồi đó tới giờ, cháu ưa đá gà, đá cá thia thia. Mai kia mốt nọ, về già, cháu sẽ gác cu như bác.

- Đừng, cháu ơi. Dại dột lắm.Con cu mồi gáy vang lên. Ngoài bờ tre xa xôi, dường

như có tiếng đáp lại, khiêu khích - “Cu kêu ba tiếng cu kêu, cho mau tới Tết dựng nêu ăn chè”. Ông Hai Kiểm căn dặn Tư Hưng nên về nhà giúp công việc lặt vặt cho vợ bớt mệt. Nhứt là sửa cái chuồng heo, đừng để lối xóm phiền hà...

Sáng hôm sau, Tư Hưng đã có mặt tại nhà ông Hai Kiểm. Hai người ăn cơm rang dằn bụng rồi lên đường. Ông Hai Kiểm đi trước, xách cái lụp, tức là cái lồng bằng dây chì, trong đó có để con cu mồi. Tư Hưng theo sau, vác một cây sào dài, đầu cây sào có cái móc nhỏ bằng sắt. Lại còn có cái bình tích, đầy trà nóng, hộp quẹt và chiếc chiếu.

Gió chướng thổi lao xao mang hơi lạnh từ phía tây bắc, báo hiệu ngày gần Tết. Mặt trời lên cao, bầu trời vẫn chưa trong sáng. Vài đám mây đen bay lởn vởn, thứ mây chuyển mưa còn rơi rớt. Mùi lúa chín xông lên vừa nồng vừa ấm. Quả khỏi bờ ven, hai người đều xăn quần lên tận gối. Lá lúa cứa vào da, hơi rát. Đôi khi, bùn ngập tới nửa ống chân. Vài con cò trắng đáp

101

xuống vũng nước cạn, rình cá tôm. Ông Hai Kiểm bước khá nhanh, đôi mắt nhìn đăm đăm về hướng cây gáo cổ thụ, giữa đồng.

Đến nơi, Tư Hưng đứng lóng nhóng. Ông Hai Kiểm nói:

- Trải chiếu ra, ngồi xuống. Nếu khát nước thì uống trà cho thấm giọng. Trèo lên cây gáo, bẻ vài nhánh cây nhỏ, quăng xuống cho bác.

Ông Hai Kiểm đem lá cây ghim trên cái lụp:- Nhớ làm như vầy để cho cu rừng không thấy cái

lồng bằng dây chì. Lát nữa, cu rừng sẽ bay tới, đậu trên cái sàn, trước mặt lụp.

- Còn mớ lưới này?- Mình giương lưới lên, gài chốt. Cu rừng đến trước

mặt cái lụp, khiêu chiến. Nếu cu đạp nhằm cây chốt, lưới chụp xuống cái sàn, túm con cu rừng.

Đâu đó xong xuôi, ông Hai Kiểm dùng cây sào có móc sắt mà đưa cái lụp lên gần trên ngọn cây gáo. Ông bước ra xa, nhìn đôi ba lần khen ngợi:

- Được rồi. Cu rừng chẳng bao giờ biết con cu mồi đang bị nhốt trong cái lụp. Và trước mặt lụp là cái sàn nhỏ, có lưới giương lên. êm lắm!

Hai người rút lui vào lùm cây mua, hơi thấp, vạch một lỗ khá to trong lùm rồi chui vào. Tư Hưng nói nhanh:

- Giống như ngồi trong hang...- ồ! Người gác cu ngồi ngoài bờ ngoài bụi như vầy.

Nếu đứng lom khom ở ngoài chỗ trống trải, cu rừng đâu thèm tới nạp mạng.

sơnnam


102

Ngồi giữa lùm cây, ông Hai Kiểm hút hết điếu thuốc này qua điếu thuốc khác. Con cu mồi bị nhốt trong lụp bắt đầu gáy vang:

- Cúc cù cu... cu! cu! cu!Ông cười giòn:- Giỏi quá! Ra đây, nó gáy tới ba cốt.Tư Hưng hỏi:- Dạ, cốt là cái gì?- Theo tiếng lóng của nhà nghề, mấy tiếng cúc cù

cu, gọi là tiếng cốt. Con cu mồi này gáy ba cốt. Bảnh quá! Cháu nghe lại thử. Nó gáy kìa!

Từ ngọn cây gáo, con cu mồi cất tiếng thảnh thót:- Cúc cù cu... cu! cu! cu! cu!Ông Hai Kiểm nhướng mắt:- Đó... nó gáy đủ bốn cốt. Loại cu nào nhiều cốt thì

được cu mái say mê. Lúc lúa chín, cu rừng bắt đầu “phân đồng”, mỗi con cu trống, chiếm một khu vực riêng biệt, từ cây này qua bờ tre bên kia. Nó tha hồ ăn lúa chín, và tình tự với bọn cu mái. Nếu có con cu trống nào toan vào khu vực của nó, nó sẽ đánh đuổi, đá và cắn tơi bời. Thí dụ như khu vực này, từ cây gáo qua bờ tre, đã có sẵn một con cu trống làm bá chủ. Mình đem con cu mồi này tới để xâm chiếm. Lát nữa, con cu trống sẽ ra tranh cắn, đánh đuổi con cu mồi này để rồi bị lưới chụp xuống.

Thời khắc trôi qua chậm chạp. Tư Hưng bắt đầu nản chí, muốn xin phép rút lui về nhà để... nuôi heo trả nợ đám cưới. Bỗng đâu từ phía bờ tre đối diện có giọng gáy thanh tao:

- Cúc cù cu... cu cu!

103

Ông Hai Kiểm ngồi nhốm tới, nép sát vào bụi cây mua, mang kiếng, nhìn qua kẽ lá:

- Đó! Con cu rừng lên tiếng, đòi đá lộn với con cu mồi của bác.

- Sao nó chưa qua?- Cháu nên bền chí. Cu rừng khôn ngoan lắm. Nó

hồ nghi điều gì... bất an. Nhiều con cu rừng đã bị lưới chụp hụt vài trận rồi. Nó còn dè dặt, dò xét tình hình.

Trên ngọn cây, cu mồi gáy lên, thúc giục:- Cúc cù cu... cu! cu! cu! cu!Từ phía bờ tre, cu rừng bay nhanh qua cây gáo, đảo

hai ba vòng, toan đáp xuống.Tư Hưng nói:- Nó tìm kẻ thù hả bác?- Nói chuyện nho nhỏ một chút. Coi chừng nó nghe.

Nó tìm kẻ tình địch. Cu rừng này cho rằng con cu mồi trong bụi là kẻ từ nơi xa lạ đến xâm chiếm cánh đồng lúa để ăn no và chiếm đoạt người yêu của nó.

- Tại sao nó bay qua đây! Hồi nãy bác nói con cu rừng này đầy đủ kinh nghiệm, chết hụt nhiều lần nên khôn ngoan...

- Lời tục thường nói: Biết chết nhưng cũng nhào vô. Con chim ghét nhau vì tiếng gáy. Cu rừng gáy hai cốt ghét con cu mồi gáy tới bốn cốt. Nó cho rằng có kẻ bảnh trai hơn, toan chiếm đoạt sự sống của nó... Im đi.

Qua kẽ lá, Tư Hưng thấy rõ ràng con cu rừng. Nó thuộc loại cu cườm, mớ lông chung quanh cổ nhuộm màu hường dợt, lấm tấm những điểm trắng tuyết, mỏ và đôi chân đỏ sậm. Nhứt là con mắt tròn xoe, sáng ngời lấp lánh như giọt máu tươi.

sơnnam


104

- Nó khôn quá. Nó nhảy trên nóc lụp chớ không thèm nhảy trước cái sàn để vướng vào bẫy!

- Cháu nói đúng. Nhưng con cu mồi của bác còn khôn hơn!

Con cu mồi nhảy nhót, vỗ cánh ngược lên trời... nhưng bầu trời của nó quá hẹp, nó té xuống. Nó bước tới sát lưới, quơ chân. Cu đá nhau như gà, dùng mỏ mà cắn, đưa chân mà quào. Con cu rừng cứ bay quanh quẩn rồi đứng trên lụp mổ xuống, để khỏi sa vào cạm bẫy. Lát sau, nó bay lên trên cao... trở qua bờ tre gáy inh ỏi, thứ tiếng gáy kém đẹp, có hai cốt “cu, cu” khi chấm dứt.

Ông Hai Kiểm đưa tay lên miệng, nhái tiếng gáy để thúc giục cu mồi. Cu mồi lại gáy, khoe giọng thiên phú, đến bốn cốt. Nắng lên cao. Cu rừng dường như còn phân vân, chưa chịu xáp chiến.

Tư Hưng thở dài:- Chừng nào nó bay qua đây...Ông Hai Kiểm đáp:- Bữa nay không xong thì chờ ngày mai, ngày mốt.

Ngày mai ngày mốt không xong thì ngày nọ, ngày kia... Gác được một con cu rừng khôn ngoan, mình vui hơn là gác con cu rừng thứ dại dột. Cháu mệt mỏi rồi hả?

Tư Hưng ngáp dài:- Để cháu về nhà, lo cái chuồng heo.- Cháu muốn về thì cứ về. Bác không dám cản cháu.Nghe vậy, Tư Hưng lật đật cầm cây sào, bước ra khỏi

lùm cây. Ông Hai Kiểm kêu lên thất thanh:- Làm gì vậy? Cháu về thì về một mình. Để bác ở

lại...

105

* * *

Bảy ngày sau, Tư Hưng đã quên hẳn chuyện gác cu của ông Hai Kiểm. Hàng ngày, anh ta lo nuôi heo, quét nhà, sửa sang bồ đựng lúa. Vợ chồng đối xử với nhau êm ấm.

Lúc vợ chồng Tư Hưng đang ăn cơm chiều, bà Hai Kiểm chạy vô sân, nói hơ hải:

- Tư! Mày thấy bác Hai mày ở đâu không?Trời mưa lất phất, lạnh lẽo. Trận mưa bấc dai dẳng,

còn rơi rớt. Tư Hưng nhìn bà Hai Kiểm, thương hại:- Chuyện gì mà bác gái dầm mưa? Lâu rồi, cháu

không gặp bác trai.- Ổng đi gác cu với mày mà! Mỗi ngày mỗi đi, từ

bữa đi chung với mày đó.- Dạ, cháu theo bác trai có một buổi đầu mà thôi...- Kiếm bác trai mày giùm tao! Tao hồ nghi quá.Lập tức, Tư Hưng buông chén đũa, chạy ra sau vườn.

Trời vẫn mưa. Mặt trời khuất đâu mất, cảnh vật tối om. Cây gáo đứng trơ vơ giữa đồng như bóng ma trơi. Tư Hưng lục soát bụi cây mua hôm trước. Lạ quá! Ông Hai Kiểm đâu rồi! Trên ngọn cây, chẳng có cái lụp nào cả. Tư Hưng thất vọng, trở về. Bỗng dưng, anh ta nhớ tới cái bờ tre bên kia, đối diện với cây gáo. Anh ta chạy qua, nhướng mắt: giữa bụi tre, cái lụp gác lơ lửng, trên đó có con cu mồi và một con cu rừng bị lưới chụp.

Cu rừng và cu mồi đều cú rũ, bất phân thắng bại vinh nhục, lông cánh lù xù vì dầm mưa quá lâu. Nhưng ông Hai Kiểm ở đâu? Tư Hưng toan kêu lên nhưng sợ làm

sơnnam


106

lộ bí mật nhà nghề. Anh ta bèn đưa hai tay lên miệng, bụm lại, nhái tiếng cu kêu:

- Cúc cù cu... cu! cu! cu!Bỗng nhiên, bụi nhãn lồng nhúc nhích. Có tiếng rên

hừ hừ. Tư Hưng ngỡ là ma nhát, sửa soạn co chân tẩu thoát. Nhưng giọng run rẩy của ông Hai Kiểm vang ra từng đợt:

- Cứu... tao... tao gần chết... á khẩu...Tư Hưng cõng ông Hai Kiểm vào nhà, đốt lửa hơ,

cạo gió, mua thuốc cảm mạo, nấu cháo thương hàn... Vài phút sau, ông Kiểm mới tỉnh táo, nói thân mật:

- Tao chờ đợi... mắc mưa suốt buổi. Con cu mồi hay quá. Rốt cuộc con cu rừng chịu đá lộn, mặc dù bị gài bẫy nhưng cũng đá. Vui quá... ủa! Ngu quá. Con cu rừng đó, tao cho vợ chồng bây nướng ăn. Hồi xưa, nhiều người đi gác cu như tao, ngồi rình mò dè đâu phía sau lưng có con cọp đang chờ ăn thịt họ. Gác cu không đem lợi lộc gì ráo mà mình ham. Cái thói phong lưu đó nguy hiểm lắm. Nếu mày không ra ngoài cứu kịp thì tao á khẩu, chết luôn ngoài bụi tre rồi. Đó là cái ngu thứ ba: “Làm mai, lãnh nợ, gác cu, cầm chầu mà!”

Tư Hưng mỉm cười, nhớ đến cái ngu thứ nhứt, thứ nhì:

- Dạ, hai vợ chồng cháu cỡ này đề huề lắm. Ba con heo nái đang có chửa, món nợ mà bác bảo lãnh hồi cháu sửa soạn cưới vợ...

- Tao hiểu rồi. Ráng mà làm ăn. Thôi tao về kẻo bác gái mày trông đợi.

- Dạ, trời còn mưa lai rai. Để cháu nhắn tin cho bác gái hay... Còn cái ngu thứ tư nó ra làm sao bác?

107

- Cầm chầu hát bội. Rằm tháng Giêng, cháu sẽ thấy. Hễ mình ít “chầu”, bọn đào kép cho rằng mình là thằng già cầm chầu khó khăn, phách lối, khinh khi kẻ xướng ca vô loại. Nhưng nếu mình đánh chầu đúng điệu thì có kẻ gièm xiểm, cho rằng mình là thằng già dê, cứ đánh chấm khen ngợi mấy cô đào trẻ mà quên mấy cô đào già.

Tư Hưng nắm bàn tay gân guốc của ông Hai Kiểm:- Bác tử tế quá.- Sao mày biết? Đừng nịnh tao. Vợ chồng mày nên

ăn ở thuận thảo đi.Giọng Tư Hưng như ngậm ngùi:- Bác dám lãnh đủ bốn cái ngu trên đời... không

màng tiếng bấc, tiếng chì. Cái tiêu khiển của bác không làm hại cho ai. Và bác dám gánh trách nhiệm để cho kẻ khác vui sướng. Cháu phục mấy ông già xưa quá trời.

sơnnam


108

109

Bức Tranh cOn heO


sơnnam


110

111

GIA ĐìNH ÔNG HươNG TRưỞNG NEo RẤT nổi danh ở làng Thạnh Hòa. Hồi mới đến lập nghiệp, ông hương trưởng chuyên nghề đốn củi trong rừng, bà thì bày ra sáng kiến nuôi heo nọc - heo đực, không thiến - dành để gây giống. Phương châm của hai vợ chồng trẻ thuở ấy là: “đại phú do thiên, tiểu phú do cần”. Ông hương trưởng tỏ ra bảo thủ, giữ cái búi tóc và trung thành với chánh phủ thuộc địa, đến mức chẳng bao giờ đốn củi lậu thuế. Bà hương noi theo thông lệ cổ truyền. Hễ ai có heo để nái, muốn cho nhảy đực lấy giống thì bà dẫn con heo nọc tới, kiểm soát cẩn thận, đề phòng trường hợp thân chủ lợi dụng con heo nọc nọ “nhảy” liên tiếp hai con heo nái, thay vì một con. Đến ngày heo sinh đẻ, nhơn danh là chủ con heo nọc, bà được quyền “ưu tiên”, lựa chọn con heo nào khỏe khoắn nhứt - đem về nuôi hoặc bán lại cho kẻ khác.

sơnnam


112

Lần hồi, gia đình trở nên khá giả, ông hương trưởng bỏ nghề đốn củi - mua đất, lập vườn. Theo sáng kiến của bà, ông cúng cho hương chức đình - liên tiếp ba năm liền, một số tiền khá to khi tổ chức lễ kỳ yên hàng năm. Lẽ dĩ nhiên, ông được ngồi ở mâm trên tham dự phần xôi thịt hơi nhiều và hơi ngon. Việc gì đến phải đến. Ông được hương chức hội tề phong cho làm hương trưởng, cai trị dân làng bằng cách suốt ngày ở không, thỉnh thoảng đi nhậu nhẹt hoặc mặc áo dài khăn đóng trong dịp đón rước quan chủ quận, chủ tỉnh thời Pháp thuộc. Thật ra, ông không có quyền hạn gì ráo. Ông muốn như thế để có thời giờ rảnh rỗi lo việc chăn nuôi, lập vườn.

Nhưng có tiền nhiều để làm gì? Trong làng Thạnh Hòa, từ mấy năm qua, thiên hạ đàm tiếu:

- Vợ chồng hương trưởng Neo khờ khạo quá. Có tiền mà sống như người nhà quê, thời “đàng cựu”. Không chừng ổng bả chưa thấy đèn điện hoặc chiếc xe hơi.

Bà hương trưởng đã nhiều lần tỉ tê với chồng:- Bữa nào mình ra chợ... một lần cho thiên hạ biết

mặt. Tôi sợ tốn tiền.Ông gật đầu:- Lâu lâu cho nó tốn một lần. Hơi đâu bà ngán miệng

lằn lưỡi mối của thiên hạ. Mấy người kêu ngạo vợ chồng mình, bà thử nhớ mặt họ. Nè, thằng Tám Theo, làm cu li xe kéo ở chợ rồi thất bại, trở về xóm này để làm ruộng. Nó tưởng làm ruộng dễ lắm. Ruộng thất, nó sạt nghiệp. Lại còn thằng Tư Mít, vừa bán hủ tiếu, vừa cờ bạc. Nó “tổ trác” phần vì thua cờ bạc, phần vì nấu hủ tiếu không ngon. Nó thấy vợ chồng mình làm ăn khá giả rồi nó ganh tị.

113

- Đâu phải! Nó khinh vợ chồng mình hà tiện.- Mà bà hà tiện thiệt! Họ nói không oan đâu!- Hí! Lâu lâu tôi cũng dám xài tiền một lần. Ông

đừng hùa theo người hàng xóm mà chê bai tôi. Bây giờ tôi nhứt định đi chợ Rạch Giá một chuyến cho... phỉ tình. Tôi chỉ sợ điều này...

- Điều gì? Đàn bà đâu có đóng thuế thân mà bà sợ lính bắt. Còn tôi thì năm nào năm nấy, đóng đầy đủ. Tôi là người “chức việc” trong làng.

Bà hương trưởng nói khẽ:- Ở nhà thì tôi biết khôn biết dại, ngặt ra chợ ra búa,

đi làm sao, đứng làm sao, mua sắm làm sao, tôi chưa từng biết.

Để tỏ rằng “ta đây xứng đáng làm chồng”, ông hương trưởng quả quyết:

- Bà đừng lo. Tôi chỉ dẫn cho bà từng đường đi nước bước. Tuy chưa ra chợ lần nào nhưng tôi giao thiệp nhiều với mấy người đã từng đi chợ. Bà tin tôi đi.

- Tôi sợ ông xài lãng nhách, tốn kém nhiều quá.Ông hương trưởng Neo cằn nhằn:- Hà tiện gì dữ vậy? Chừng năm chục đồng đủ rồi.- Làm gì tới năm chục đồng... Tính ra là một con

heo đúng tạ, hàng trăm con gà mái. Mình đi sáng sớm hoặc hừng đông cho kịp chuyến đò. Tới chiều, mình đi tàu trở về. Để “thằng bạn” ở nhà, cho nó coi chừng trộm cướp. Tôi nghĩ cách: chèo ghe ra chợ. Ngặt tốn thêm một miệng ăn. Nghe đâu ở chợ, mỗi bữa ăn tốn kém bằng năm, bằng mười ở nhà quê.

Ông hương trưởng thở dài:

sơnnam


114

- Ra tới chợ, mình phải ăn, phải uống. Xuống tàu đò, mình phải ăn, phải uống.

Bà hương trưởng như chợt nảy ra sáng kiến:- Ăn uống dễ quá, tôi lo cho ông... ăn cành hông. Để

coi! Tiền tàu mỗi người bảy cắc, hai người là một đồng tư, bận đi bận về là hai đồng tám cắc. Mình đem theo năm đồng đủ rồi. Năm đồng là một phần mười của số tiền mà ông dự định. Sáng mốt mình ra chợ, cho thiên hạ đừng khinh, ông chịu không?

Chiếc tàu đò Phước Sanh tách bến từ lâu rồi - kiểu tàu xưa, không có tầng trên. Tất cả hành khách ngồi chen chúc nhau trên hai hàng “băng” đóng sát be tàu. Hành khách bắt đầu mệt mỏi: máy tàu nổ quá to, hơi xăng nhớt tỏa ra ngùn ngụt. Tim và phổi của hành khách đều sống chung trong tình trạng bất bình thường.

Ông hương trưởng Neo đã khéo léo chen lấn, giành được chỗ ngồi ở khoảng giữa. Lẽ dĩ nhiên, bà ngồi kế bên ông. Ông cười tủm mãi vì tàu đò ít nhảy sóng. Nhiều người cho rằng hễ đi chưa quen thì hành khách có thể ụa mửa. Ông nói với bà:

- Sướng hơn đi bằng ghe biển. Vậy mà thiên hạ đồn đãi lung tung.

Bà đáp:- Chật chội quá. Làm sao ông nói với người kế bên...

xét giùm. Mỏi cái bắp đùi...Bây giờ ông mới sực nhớ đến mớ hành lý quan trọng

mà bà vợ cụ bị mang theo. Đó là mớ gà rô ti, vịt luộc gói khéo léo trong tờ giấy nhựt trình. Bên ngoài, có hai

115

ba sợi dây buộc chặt. Bà vợ lãnh phần gìn giữ, ôm sát vào mình. Lúc mới xuống tàu, ông đã chỉ dạy:

- Cứ để bên “băng” còn trống.Nhưng dọc đường, hành khách tăng thêm. Bà hương

trưởng đành ôm gói hành lý vào lòng, đặt trên đùi. Dưới tàu, vài em bé đi tới lui, bán đậu phộng rang, nước cam, nước xá xị.

Bà nói khẽ với chồng:- Mấy thứ đó ăn uống vào sanh bịnh! Đồ ăn thiếu

gì, trong gói nè. Cái gì... gói đậu phộng nhỏ xíu, bán năm cắc!

Ông hương trưởng bắt đầu áy náy. Kế hoạch tự túc của bà vợ tuy khôn khéo nhưng hơi khác thiên hạ. Bà nói:

- Ăn được chưa?Khó xử quá! Nếu mở gói “hành lý”, ăn tại chỗ thì

thiên hạ cười chê. Ngược lại, nếu bắt buộc bà ôm cái gói khá nặng ấy vào lòng thì lại tội nghiệp. Ông nhớ rõ: đêm rồi, bà vợ thức từ hồi canh tư, bắc nước nhổ lông gà, lông vịt rồi thì luộc, rô ti, bay mùi thơm phức. Bà lại còn thắp đèn, ra sau vườn hái thêm mớ rau sống: “Rau tốt quá! Bao nhiêu đây, nghe đâu ở ngoài chợ họ bán tới giá hai đồng bạc. Tội tình gì mình không hái đem theo”.

- Ăn chưa! Tôi đói bụng rồi!Nghe bà vợ thúc hối, ông hương trưởng bắt đầu hơi

mệt. Ông cũng đói như bà. Ông rất thông cảm. Ở nhà quê, vào khoảng chín giờ sáng là ai nấy bắt đầu ăn cơm trưa, tức là buổi ăn lót lòng sáng và buổi cơm trưa nhập một. Nhưng trong lúc tất cả bộ hành đều tỉnh táo, chẳng lẽ hai vợ chồng ăn riêng, coi hơi kỳ.

sơnnam


116

Ông nói nhỏ:- Chờ lát nữa. Thiên hạ chưa ăn mà!Nói xong, ông ho lên một tràng. Bên hàng ghế đối

diện, một người gọi thằng bé bán dạo, mua chai xá xị, nút mở nghe cái bốp. Nước ngọt chảy từ từ vào cái ly, sôi bọt, ông hương trưởng không còn nhịn thêm được nữa:

- Bà có đem nước theo không? Tôi thèm nước trà quá. Uống được rồi. Thiên hạ uống kìa!

Gói giấy từ từ mở ra, rất lâu, theo ngón tay khéo léo của bà hương trưởng. Bà tháo gút dây cẩn thận rồi cuốn sợi dây lại, để dành.

- Quăng bỏ đi! - ông nói.- Để buộc lại chớ. Gà tới hai con. Vịt luộc cũng vậy.

Ăn sao hết, để ngoài gió rủi bụi bặm bay vào hoặc có con dời nó bò, dính vào thịt gà. Ăn nhằm con dời là chết! Ông quên rồi sao?

- Đem làm gì nhiều dữ vậy! Tôi tưởng bà làm thịt một con gà, một con vịt, dè đâu tất cả tới bốn con...

- Ăn sáng rồi còn bận về, mình ăn chiều. Mấy chục năm qua, mình sống bằng nghề nuôi gà vịt, bữa nay ăn một bữa thỏa thuê. Tốn kém gì? Cây nhà lá vườn mà!

Mấy người bên cạnh đều trố mắt, lắng tai nghe tâm sự của bà bộ hành đặc biệt ấy. Họ cố gắng che giấu nụ cười. Bà hương trưởng ngỡ mình có duyên, nói tiếp:

- Hay là ông nhớ thịt heo! Nhà mình còn hai con heo đúng tạ, bán sớm quá, hơi uổng. Tôi biết tánh ông ưa ăn thịt heo luộc nên mua hồi hôm qua tới nửa cân thịt ba rọi.

117

Ông hương trưởng nhăn mặt:- Nhiều quá, ai ăn cho hết?Bà vợ vẫn chưa hiểu:- Tôi xắt từng miếng nhỏ rồi. Tôi hiểu mà. Dọc

đường như vậy, dễ gì mượn tấm thớt với cây dao.Để chấm dứt sự hiểu lầm ấy, ông gật đầu:- Lát nữa hãy ăn. Tôi muốn uống hè.Bà hương trưởng đưa ra chai nước, xung quanh chai

có quấn giấy nhựt trình để khỏi dính mùi thịt gà:- Cái chai sạch thiệt là sạch. Ông uống đi!- Bà gói lại đi. Để cái chai này ở ngoài.- Vậy hả?Thấy ông chồng hơi lúng túng vì chẳng lẽ đưa miệng

chai vào miệng mà nốc, bà chắt lưỡi:- Tôi quên đem theo cái ly, cái chén. Hồi hừng sáng,

tôi nhớ kỹ, đem theo hai đôi đũa để gắp thịt, nhè quên cái ly uống nước.

- Được rồi!Vừa nói, ông vừa nâng chai, uống ừng ực mớ nước

trà nguội ngắt rồi trao cho bà. Bà uống, hạ chai xuống, thở khoan khoái.

- Như vậy đỡ tốn một đồng bạc. ủa! Hai đồng bạc chớ. Một chai xá xị là một đồng. Hai chai là hai đồng. Chai gì mà nhỏ xíu cái ruột. Mình coi kìa!

Ông hương trưởng ngồi im, không dám gợi chuyện thêm. Tàu cứ chạy. Hành khách bắt đầu uể oải vì đường còn khá xa. Vài người dựa đầu vào vách mui tàu mà ngủ hoặc bàn tán chuyện riêng tư, chẳng còn ai chú ý tới sự thắc mắc của hai vợ chồng người đồng hành.

sơnnam


118

Ông hương trưởng hỏi người kế bên:- Gần tới chợ Rạch Giá chưa? Người nọ đáp:- Chừng hai giờ nữa.Ông buồn rầu. Như vậy là đúng Ngọ tàu mới cặp

bến. May thay, tiếng rao lanh lảnh của thằng bé bán hàng rong đã mở cho ông một lối thoát kỳ diệu:

- Ai ăn cơm sườn không?Nó bưng hai dĩa cơm nghi ngút. Đi tới lui. Bà vợ

mừng quýnh:- Chừng này ăn được rồi. Mình đem thịt gà thịt vịt

ra ăn. Tệ quá. Coi dĩa cơm kìa! Bán năm cắc, đâu chừng một chén cơm với nửa miếng sườn. Tôi đói quá.

Ông đáp:- Ăn hấp tấp quá, người ta cười. Mình cứ chờ.- Kìa! Có người mua cơm. Họ ăn kìa.- Nãy giờ tôi suy nghĩ điều này, bà có nhớ hay quên?

Ăn thịt gà thịt vịt với món gì? Để tôi biểu thằng nhỏ đó bán một cắc bạc cơm, cơm không cho rẻ tiền. Chẳng lẽ mình ăn thịt gà thịt vịt trừ cơm!

Bà cười tủm tỉm, như kẻ đắc thắng, thắng một ván cờ khá gay go, với chồng:

- Tôi nấu cơm nếp đem theo. Nhiều lắm.- Sao tôi không hửi mùi?- Hửi làm sao được. Hồi khuya, rô ti xong con gà tôi

thấy nó chảy mỡ quá nhiều. Tôi tiếc hùi hụi, nên nấu cơm nếp, trộn với mỡ gà. Cơm nếp đó nằm trong gói này. Nó thơm như thịt gà vậy!

119

Thế là hành khách lại chứng kiến một cảnh vui vui: gói hành lý, lương thực được mở ra. Bắp đùi của ông và của bà kề sát lại, trở thành cái mâm. Họ ngồi kề vai nhau; bà tặng cho ông một cái đùi gà, ông nói lẩm bẩm:

- Bậy quá! Thiếu rượu đế!- Hí! Uống rượu say sưa, thiên hạ phiền. Nè, nem

sống thiếu gì! Cây nhà lá vườn. Rau răm, rau húng cây, rau húng lủi... nè dưa leo, nè ớt.

Hành khách đổ dồn hàng chục đôi mắt về phía đôi vợ chồng già. Bà nói với ông:

- Mời họ ăn không? Mình nên mời một tiếng.- Theo tục lệ, không ai mời ai cả. Ra đường, mạnh

ai nấy lo, tiền ai nấy xài. Thí dụ như chiếc tàu này gặp giông bão, rủi chìm thì mạnh ai nấy lội. Chết ai nấy chịu. Mình mời lung tung, thiên hạ không ưa. Bộ mình khinh khi, cho rằng thiên hạ đói hay sao? Họ no hết rồi. Họ không ăn như mình chỉ vì.... họ no hoặc họ chưa muốn ăn. Mình cứ tự nhiên, đừng mắc cỡ.

Hai vợ chồng lên bờ sau chót. Bầu không khí nóng nực quá. Buổi trưa, chợ vắng teo. Hầu hết các tiệm phố đều đóng cửa hoặc khép bớt cửa cái.

Bà hương trưởng sửng sốt vì đường đá quá rộng và quá cứng! Chỗ này đá trồi lên lởm chởm, đau chân, chỗ kia, mặt đường đen thui, nhão nhoẹt, mớ dầu hắc tráng đường chảy ra như dầu sôi. Ông hương trưởng cắm đầu, bước tới, sát bên lề:

- Mình cứ đi theo tôi! Cứ theo đường thẳng từ đây tới mé sông. Rồi từ mé sông trở lại bến tàu này, kẻo lạc lối. Buồn quá!

sơnnam


120

Ông hương trưởng không muốn che giấu nỗi buồn vô tận của mình. Người qua lại khá nhiều nhưng chẳng một ai chịu khó nhìn ông, chào hỏi ông như ở thôn quê. Rõ ràng chợ búa là chốn buồn tẻ, buổi trưa, muốn tìm bóng mát đâu phải dễ. Vào quán thì sợ tốn tiền. Còn đi như vầy hoài, thiệt là hành hạ tấm thân.

Nhưng bà vợ phía sau đã nêu vấn đề:- Kiếm chỗ nào nghỉ chân một chút.- Nãy giờ tôi cũng như bà. Mỏi quá. Mình vô quán

ăn.- Bộ ông còn đói hả?- Mình mượn cái ghế mà ngồi... tạm. Họ tính bao

nhiêu thì mình trả. Vài cắc bạc, chớ không lẽ nhiều.- Phải à, mình kiếm một quán nào nho nhỏ, uống

bậy chén nước trà Huế, không chừng rẻ hơn.- Ông bà đi chợ! Chào ông bà! Hân hạnh cho tôi quá.Lần đầu tiên từ khi lên đường xa xứ, vợ chồng hương

trưởng Neo nghe giọng nói ấm áp, mát rượi như vậy.Người ấy ngồi trên chiếc chiếu hơi rách, đang ăn

bữa cơm đạm bạc: một dĩa cá kho, một dĩa dưa cải. Ăn một mình, dựa lưng vào vách.

Ông hương trưởng nói:- Chào ông! Xin lỗi, ông quen với vợ chồng tôi hồi

nào?Người ấy vuốt mái tóc, vuốt hai cái tay áo cho thẳng

thớm:- Chưa quen nhưng tôi biết ông bà là người khá giả

ở trong làng. Mấy khi ông bà ra chợ chơi. Ông bà làm trong ban hội tề, làm tới chức...

121

Bà vợ mừng quýnh, buột miệng nói:- Chức hương trưởng làng Thạnh Hòa.- Mời ông bà ngồi, dùng cơm với tôi, - người ấy vừa

nói, vừa liếc nhìn cái gói hành lý mà bà hương trưởng đeo trong cánh tay.

Ông liếc về phía vợ, như để hỏi ý kiến:- Mình ngồi cho khỏe chân.Bà gật đầu:- Rồi ăn luôn với ông này.Bữa tiệc... khai mạc khá sôi nổi ấm áp.Ông bà ăn chiếu lệ vì còn hơi no. Nhưng anh nọ ăn

hơi nhiều, vừa ăn vừa hỏi han về tình hình mùa màng trong làng Thạnh Hòa. Ăn hết con gà, con vịt, anh ta không ngần ngại gắp mấy miếng thịt heo ba rọi, nhai ngấu nghiến với rau sống, nhai liền miệng:

- Ngon quá! Heo ngoài chợ ăn không mấy ngọt bằng heo của ông bà.

Bà vợ gật đầu:- Nhà tôi nuôi heo nhiều lắm. Chừng nào rảnh ông

vô Thạnh Hòa mà xem. Còn một chuồng... Ông cứ ăn cho hết đi.

- Cám ơn ông bà. Nhưng tôi biết lấy gì làm kỷ niệm. À... Xin thú thật với ông bà, tôi làm nghề... thầy thuốc, chuyên bán thuốc nuôi heo mau lớn. Ngặt thuốc bán không đủ, thiên hạ mua nhiều quá rồi. Phải chi ông bà tới sớm một chút. Chờ xem.

Nói xong, anh ta đứng dậy, chạy vào ngõ kêu đem ra... một bức tranh: con heo khá to, đuôi cong lên, mình heo có điểm vòng tròn âm dương:

sơnnam


122

- Ông bà đem về, dán ngay cửa nhà, làm ăn phát đạt lắm!

Bà hương trưởng ngắm nghía bức tranh, gật đầu. Trong khi đó, ông hương trưởng nghĩ ngợi xa xôi hơn. Anh nọ lạnh lùng gói mớ thịt heo, thịt gà... để làm của riêng, đặt trong góc vách. Trông anh ta đói quá. Còn đói, còn thèm nhưng anh ta muốn để dành cho buổi ăn chiều.

- Ngộ quá!Anh nọ gật đầu, đứng dậy như để... đuổi khách:- Cám ơn ông bà. Hẹn ông bà lát nữa hoặc tối nay

đi ăn cao lầu... đi coi hát!Lại một sự tốn kém mới. Ông hương trưởng chợt

hiểu: nếu hắn không là kẻ hoàn toàn bất lương thì hắn cũng đang sống trong tình trạng... ghiền á phiện hoặc thất nghiệp. Ông lật đật nắm tay vợ:

- Thôi mình về!Rồi day lại chào anh nọ.Bà vợ còn mân mê bức tranh heo:- Ngộ quá! Đem về dán trước cửa nhà. Vui quá! Làm

ăn tấn phát, thiệt vậy hả ông?- Mình về. Đủ rồi.- Cái hình ngộ quá. Mình thấy không! Bữa nay toàn

chuyện may mắn, không tốn một đồng xu. Coi hình tốt quá.

Ông nói cho bà vợ được hưởng trọn niềm vui trong ảo mộng xa vời:

- Tốt lắm. Đem về dán trước cửa. Hễ gà vịt hoặc heo mà đau ốm thì mình van vái cái hình đó. Gà đẻ ra nhiều trứng, heo mập như thổi, vài ngày đúng tạ... Mình

123

làm giàu, cái tờ cử hương trưởng của tôi đem danh, cái hình này đem lợi... Đủ danh đủ lợi rồi.

sơnnam


124

125

cáI Tổ Ong


sơnnam


126

127

VỪA BướC LêN SâN, VIệC ĐầU TIêN CủA cậu Minh là phóng mắt vào nhà rồi liếc nhanh phía sau sàn nước để tìm hình bóng cô Kim Em. Hổm rày, cậu mang bịnh tương tư. Nhưng khi đến đây cậu gặp sự thất vọng.

Ông Tư hỏi:- Lâu quá, không gặp cháu. Cháu vắng hổm rày,

chắc lo học hành...Cậu Minh đáp:- Dạ, cháu không có chuyện chi. Bãi trường rồi, rảnh

rang lắm. Chừng một tháng nữa, cháu mới lên chợ Rạch Giá nhập học lại.

Thằng Thích chạy tới, nói xen vào:- Ba ơi! Cậu Minh đọc sách để coi kiểu nuôi ong lấy

mật ở bên Tây. Hôm qua, con lại nhà cậu, cậu lật sách cho con coi mấy cái hình ăn ong. Ở bên Tây hễ muốn

sơnnam


128

lấy mật, người ta bận áo mưa, đội mão, mang bao tay bằng da bò. Hèn gì họ... mình đồng da sắt, không sợ ong đánh. Cậu Minh nói với con: Hễ con dạy cách ăn ong ở xứ mình cho cậu... ăn được thì cậu mua cho con một cái “bê rê”, một cây đèn “pin”.

Ông Tư lườm thằng Thích:- Ai hỏi mà mày lên tiếng. Bỏ cái tật nói hớt của

mày nghe không? Xuống bếp, lo dọn cơm.Rồi ông day qua cậu Minh:- Nhằm bữa, cậu ăn luôn với tôi. Hổm rày nhằm cỡ

ong “dàn trận”. Lui cui tối ngày với ba cái mật, cái sáp...Cậu Minh vô cùng thắc mắc: “Cô Kim Em đi đâu

vắng rồi? Sao ban nãy thằng Thích rủ mình tới chơi, nó quả quyết rằng chị Hai nó có ở nhà”.

Phía nhà dưới, nào thấy bóng hồng thấp thoáng. Gió phăng phắc nhưng mùi mật ong xông lên nồng nực khắp nhà. Ruồi bay từng bầy, bu lại gần mấy cái thùng thiếc đầy tàn ong mới “xắn” về. Mấy con ong non ngày non tháng như luyến tiếc ổ cũ, bò ra chung quanh miệng thùng, quạt cánh nhưng chẳng tài nào bay được. Cậu Minh nói hơi to:

- Chà! ong nhiều quá. Mật thơm quá.Rồi cậu đi lững thững xuống nhà bếp để xem cách

nấu sáp, vắt mật, luôn dịp, tìm bóng giai nhân.Trong buồng, vọng ra giọng chanh chua của thằng

Thích. Nó đấu khẩu với chị nó:- Ai biết cơm nước ra làm sao mà dọn? Sao chị

nằm trong mùng hoài vậy? Ra dọn cơm cho người ta ăn. Kỳ cục quá.

129

Giọng cô Kim Em trả lời:- Tao bịnh. Lâu lâu nhờ mày dọn chén ra mà mày

cằn nhằn hả? Hết nói.- Chị bịnh hả? Hổm rày sao không bịnh. Chờ khách

tới thì chị bịnh... Tôi biết rồi.- Đừng om sòm cái miệng. Nhớ đem con cá nướng

trên bếp xuống, cạo sơ sơ cho tróc cái lớp khét cháy ở ngoài da cá.

Thằng Thích trở giọng khôi hài:- ờ phải. Ta biết rồi. Vậy hả? Cha chả...Mâm cơm đã dọn ra. Cậu Minh ngần ngại, leo lên

bộ ván nhưng chẳng dám ngồi đối diện với ông Tư. Ông Tư mời mọc đôi ba lần mà cậu vẫn rụt rè, nói nhỏ nhẹ như con gái:

- Dạ, bác cầm đũa trước, cháu mới dám.“Thiệt cái thằng ăn học theo thời bây giờ mà còn

giữ được lễ phép thời xưa”. Ông Tư khen thầm như vậy. Bấy lâu nay, ông nghe thiên hạ đồn đãi: cậu Minh yêu mến con gái ông. Lúc đầu, ông chưa tin. Không lẽ cậu Minh lại muốn cưới con gái nhà bần hàn, dốt chữ nghĩa. Dư luận ngày càng phồng lên, gia đình cậu Minh dường như chẳng lên tiếng đính chánh. Ông Tư tin là chuyện có thật. Gia đình cậu Minh thuộc vào hạng “có tiếng mà không có miếng” vì đã phá sản. Gia đình ông tuy vô danh nhưng đủ ăn nhờ nghề ăn ong mật ở góc rừng này. Con gái ông được nhiều người khen ngợi nhan sắc và nết na.

Nếu may mà hai đứa nó kết tóc với nhau, âu cũng là vinh hạnh lớn cho ông. Dường như cậu Minh ưa rủ thằng

sơnnam


130

Thích đi chơi để “giả đò mua khế bán chanh”, viện cớ hợp lý tới lui thăm người đẹp. Ngoài ra, cậu Minh bắt đầu nghiên cứu về sanh hoạt của loài ong mật.

Ông Tư lên giọng:- Bữa nay ăn uống sơ sài quá. Cá lóc nướng trui mà

thiếu rau dấp cá, mất ngon. Nước mắm thì mặn đắng, thiếu me chua, ớt thì để nguyên trái. Thằng Thích mày sao tệ quá.

Thằng Thích cãi lại:- Đâu phải tại tôi. Tại chị Hai đó. Hồi sáng, chỉ

còn mạnh cùi cụi. Vậy mà chỉ vô mùng nằm, đắp mền, không biết đau chừng bịnh gì. Ba hỏi coi!

Nắm lấy cơ hội ấy, cậu Minh vào đề:- Dạ thưa bác, cô Hai đau nặng nhẹ ra sao?Ông Tư nín cười không được:- Ối! Đau đớn gì. Vô ý vô tứ thì ong vò vẽ nó đánh,

nóng lạnh một buổi là hết. Ổ ong ngay nóc chuồng heo. Thứ ong vò vẽ bất nhơn, không có mật vô ích. Lát nữa mày đốt ổ đó cho xong, nghe Thích. Bữa nào nó đánh tới tao nữa.

Thằng Thích mừng quýnh. Nó muốn trổ tài, giúp cậu Minh thấy tận mắt thói ăn nết ở của bầy ong. Nhứt định cậu Minh sẽ vui mừng mua tặng cho nó cái “bê rê” và cây đèn “pin”, theo lời hứa. Nó ăn lua láo cho mau hết chén cơm rồi từ từ rút lui ra sau hè.

Còn lại ông Tư và cậu Minh. Cậu cố hướng dẫn cho cuộc đàm thoại đi sâu vào vấn đề... con ong. Hổm rày cậu chịu khó đọc qua một quyển sách khảo cứu in tại Ba Lê. Cậu hơi to giọng cố ý cho cô Kim Em trong buồng nghe ngóng:

131

- Thưa bác, sách Tây nói rằng ong mật là loại côn trùng có cánh, rất hữu ích cho loài người tự cổ chí kim.

Ông Tư trố mắt:- Vậy hả? Nếu vậy thì sách Tây đâu có hay ho gì.

Con ong có cánh để bay lẽ dĩ nhiên, ai cũng biết. Nhưng còn thiếu...

- Thưa bác, thiếu điểm nào?- Điểm ích lợi... ong mật có ích cho loài người mà

cũng cần thiết cho loài thú. Con gấu trong rừng sống nhờ mật ong.

Cậu Minh đáp:- Đúng vậy. Rồi mấy hãng kẹo bên Tây thường lấy

con gấu làm nhãn hiệu. Và mỗi hãng kẹo đều có mướn nhiều ông kỹ sư, nhiều ông khảo cứu. Họ nhìn nhận mật ong bổ ích cho loài người. Lịch sử của loài người do loài người làm nên...

- Khó hiểu quá. Ăn thua gì với con ong.- Dạ thưa hồi thời Bàn Cổ sơ khai, càn khôn hỗn

độn, trước khi tìm ra lửa để nướng thịt thú rừng, con người đã nhờ mật ong mà tẩm bổ qua ngày qua tháng, chịu đựng sương tuyết. Đó là nền văn minh mật ong (civilisation du miel), trước khi có nền văn minh dùng búa dao bằng đá, bằng sắt.

Liền khi ấy, ông Tư thích thú, rót rượu đầy chén mời cậu Minh:

- Hay quá. Hồi nhỏ tới lớn, bác mới nghe cháu nói. Mới nghe qua thì hơi dở nhưng ngẫm lại thì hữu lý.

Cậu Minh hớp chút rượu, trình bày tiếp, trong khi đó cô Kim Em ho húng hắng..

sơnnam


132

- Thưa bác, xin nói qua các nhà chép sử phương Tây. Họ bảo rằng thời xưa mật ong là vật quí. ong là loài côn trùng oai hùng chẳng kém loài sư tử. Bên Do Thái dân gian còn truyền tụng tích chàng dũng sĩ Săm Sông đi tìm nàng Đa Li La. Chàng ta gặp con sư tử cản đường nên ra tay giết sư tử. Vài ngày sau trở lại chốn cũ thì ô hô! Có một ổ ong khá to đóng trong lồng ngực con ác thú, khoét gần hết xương thịt.

Ông Tư lắc đầu:- Cháu nói hơi trật chìa rồi! Chắc đó là loài ong lỗ,

ong vò vẽ, thứ ong đóng ổ ở sau chuồng heo. Thứ đó lợi hại lắm, ưa ăn thây ma, ăn phân heo. Loài ong mật thì ăn bông thôi, tinh khiết lắm. Còn gì lạ nữa không?

- Thưa bác, nhà kiến trúc sư khen loài ong đã biết cất nhà lầu. Ổ ong là tòa nhà 400 hoặc tới 500 tầng. Loài người ở thời văn minh chưa làm chuyện đó. Mùa nực, ong xúm nhau quạt cánh cho mát bầy con. Mùa lạnh, ong nằm co rút liền với nhau để sưởi ấm. Nhờ vậy không khí được tinh khiết điều hòa, chẳng khác gì lò sưởi hay quạt máy.

Ông Tư bắt đầu chán nản vì ở rừng Cà Mau chỉ có hai mùa mưa nắng và mùa nào cũng nực, ở trần. Ông hy vọng chấm dứt câu chuyện khá dài.

- Bác ít đi chợ búa nên chưa rành cái quạt máy, cái lò sưởi... Thiệt là lắm chuyện...

- Dạ còn nữa, bác ơi. Nhà chánh trị khen loài ong biết tổ chức thành những quốc gia, có vua, có tôi, có thần dân. Nhà y học công nhận rằng nọc độc của loài ong trị được bịnh tê bại. Họ khen mấy người ăn ong

133

trong rừng vì người ăn ong giỏi như mấy ông thầy Chà thổi ống sáo để chỉ huy loài rắn bàn nạo.

- Hơi lạ. Ăn ong với bắt rắn là hai nghề khác nhau.- Thưa bác, đó là cách bào chế thuốc ngừa thiên

thời, trái giống. Thầy rắn Chà Và đùa giỡn với rắn hổ, con rắn cắn không sao hết vì nọc còn non. Rắn lớn lên, nọc càng ngày càng độc. Máu huyết của thầy rắn cũng quen lần lần với nọc độc. Rủi bị rắn cắn thầy ta vẫn cười tươi! Người ăn ong ở rừng nào khác thầy rắn. Lần hồi, máu huyết người ăn ong trở thành lớn, ong đánh không làm đau đớn nữa...

Chén rượu thứ ba đã cạn. Ông Tư cười hề hề:- Giống như uống rượu vậy thôi. Con nít uống rượu

mau say, dân ghiền rượu thì coi rượu hơi giống nước lạnh. Uống đi cháu. Uống cho quen. Rượu còn hiếm hiệm... cháu giỏi quá.

Cậu Minh cao hứng, uống lần hồi cạn nửa chén rượu đế. Mặt trời sắp lặn, đỏ khé sau rừng nhưng cậu nào hay. Mặt mày cậu ta cũng hừng lên, đỏ khé như một cái mặt trời nhỏ bé trong căn nhà ấm áp này.

- Còn nữa hết vậy cháu. Nhà kiến trúc, nhà y học, nhà làm quốc sự đều khen con ong. Còn nhà gì nữa không?

Thích chí quá. Cậu Minh còn chờ cơ hội chót này để trút bầu tâm sự cho người đẹp hiểu rõ:

- Thưa bác, con ong ngộ lắm.... Nhà nghệ sĩ nói rằng hễ gặp bông đẹp, nhụy ngọt thì con ong bay trở về ổ, báo cáo sự tình với đồng loại bằng một điệu vũ tức là nhảy múa. Nhờ điệu vũ đó mà bầy ong xúm nhau tìm

sơnnam


134

hoa, hút nhụy. Đẹp làm sao! Ổ ong tối mờ mờ như trong phòng ngủ. Con ong khiêu vũ trong bóng mờ. Khiêu vũ là cách nói chuyện tâm tình của loài ong. Có nhà thi sĩ cho rằng sáp ong là kết tinh bao nhiêu hương hoa của trời đất. Trong vũ trụ, đẹp nhứt là hoa. Nhụy hoa được loài ong hút về, tạo ra chất tinh khiết, xứng đáng cho chúng ta... xe lại làm cây đèn sáp để đọc sách hoặc cúng vái thần thánh. Con ong lại là... ông Tơ bà Nguyệt, là lá thắm chỉ hồng, đem nhụy bông đực rắc vô lòng bông cái. Vì vậy, bên sa mạc Phi Châu, cây chà là mới sanh trái được. Mấy người Ả Rập quí trọng con ong, nuôi ong gần vườn chà là để cho bông cái chà là đừng trổ ra thứ trái lép xẹp!

Ông Tư ngơ ngẩn vì... cậu Minh nói hơi nhiều lời, nói hết sách vở mà cũng chẳng ích lợi gì ráo. Nói tới nói lui rồi cậu ta cũng loanh quanh trở lại chuyện ái tình hơi thô tục.

Ngoài cửa sau, có bóng thằng Thích lấp ló. Ông Tư hỏi:

- Gì vậy Thích?Nó trả lời:- Con muốn rủ cậu Minh ra ngoài này cho mát.Ông Tư lắc đầu:- Mày giả ngộ hả? Muỗi mòng như trấu. Ra ngoài

sau hè để làm gì?Cậu Minh bắt đầu chán tiệc rượu vì cậu ta chẳng

còn lý luận gì để phô trương cả!- Thưa bác. Cháu muốn nói chuyện với thằng Thích.

Cháu uống rượu hết vô rồi. Hơi say.

135

Khi thấy cậu Minh đến cửa nhà bếp, thằng Thích reo lên:

- Điệu lắm. Không có chỗ chê. Cậu Minh ơi! Xong rồi. Mời cậu vô mùng kẻo mất cơ hội.

Ông Tư càng sửng sốt, nạt lớn:- Mày khùng rồi hả? Làm gì mà vô mùng? Đừng

nói bậy.Thằng Thích nói khẽ:- Dạ... con giăng mùng ở gần cái chuồng heo để cho

cậu Minh coi cái ổ ong vò vẽ. Cái ồ này kỳ cục lắm. Ba biểu con phá ổ đó cho xong. Cậu Minh thì muốn con giúp... làm cách nào cho cậu thấy tận mắt con ong còn sống nhăn...

Ông Tư chép miệng, muốn rầy thằng Thích nhưng sợ cậu Minh hiểu lầm:

- Ừ! Để tao coi mày làm ăn ra thế nào!Cậu Minh đứng ngoài hè, liếc thấy cái chuồng heo

và cả mùng giăng trên bãi cỏ, bốn sợi dây căng thẳng qua bốn cây chuối hột. Sợ làm phật ý ông Tư, cậu dò hỏi:

- Cháu vô đó với thằng Thích. Nhà xảy ra chuyện gì nguy hại không bác?

Sực nhớ đến mớ lý thuyết mà cậu ta vừa nói lúc uống rượu, ông Tư lẩm bẩm:

- ờ! Thuốc dạy thầy, cây dạy thợ. Biết đâu cháu thấy chuyện lạ hơn mấy ông bác vật! Đây là ong vò vẽ, đóng ở góc chuồng heo của... rừng Cà Mau... Hiền lắm... Bác đâu dè thằng Thích nó rắn mắt. Mặt trời còn chạng vạng, ong nó thấy đường...

sơnnam


136

Lần đầu tiên, cậu Minh đánh bạo chui vô mùng. Ngồi bên trong, vui sướng làm sao. Vững như ngồi trong chiến hào. Ngoài kia, trời nhá nhem. Muỗi bay vo vo. Ông Tư chống nạnh, ho từng chập và dường như cô Kim Em cũng rón rén đến sát ngưỡng cửa.

Cậu Minh mỉm cười. Qua lớp vải mùng cảnh vật hiện ra mờ ảo, rung rinh. Mấy tàu lá chuối phất phơ. Con ruồi, con muỗi còn bay không lọt vào mùng, huống gì con ong vò vẽ. Một đoạn sách mà cậu đọc sơ qua cho biết: bên âu Châu, mấy nhà nuôi ong đều sắm những thùng nhỏ, lọng kiếng hoặc lưới sắt để dễ bề quan sát.

Muỗi dưới mặt cỏ bay luồn lên, vo ve. Cậu Minh quên đập muỗi, mải nhìn theo hướng ngón tay thằng Thích. Cái ổ ong vò vẽ lớn tròn, đen thui như cái trống, vừa một ôm. Ghê quá, đất chung quanh ổ ong chấp chóa, trơn láng. Nắng thoi thóp nhưng còn chiếu thẳng vào miệng ổ: một cái lỗ nhỏ, có hai ba con vàng bay loanh quanh như canh gác.

Cậu Minh muốn chứng minh tinh thần hăng hái:- Nó không ra, làm sao mình coi được. Xa quá! Này

Thích ơi. Phải chi hồi nãy mày giăng mùng sát ổ ong.Thằng Thích thở nhẹ:- Nè anh! Tôi đem cây trúc này vô mùng để dành

thọt.- Làm sao mà thọt?- Anh vén mí mùng, đưa cây trúc ra rồi đè mí mùng

cho lẹ.- Tao nghi ngờ quá.- Để tôi!

137

Thằng Thích vén mí mùng, đưa cây trúc ra, nhắm ngay cái miệng ổ ong mà “chọt” tới.

Lẹ như điện xẹt, ba bốn con ong bay ra, theo cây trúc, chui vào mí mùng trước khi thằng Thích khép lại.

Hai người la hoảng:- Chết tui. Anh ơi!- Nó đánh tao. Ui da! Trời ơi! Thích ơi! Chạy ra

được không?Tình thế thật khó xử. Chạy sao kịp. Hàng ngàn con

ong ào tới đậu ngoài mùng đen thui từng cục, từng dề... chớp cánh nghe lào xào. Vài con xung phong lách mình xuống gốc cỏ, chui rèn rẹt vào mùng như con kiến.

Bên ngoài, ông Tư kêu la ỏm tỏi:- Dại quá vậy. Tại sao giăng mùng mà không trải

chiếu cho sát mặt đất? Giăng mùng lơ lửng như vậy đó. Ráng chịu trận.

Cô Kim Em đứng nép vào bệ cửa, lỡ cười lỡ khóc: thằng Thích và chàng trai thông minh kia đang bị nhốt trong mùng.

Chập sau, mặt trời lặn khuất. Bầy ong gom về ổ. Ông Tư bước tới, cầm một cái bao bố, khom lưng rồi thừa cơ hội thuận tiện, gói trọng cái ổ ong vào bao, chạy nhanh trở lại mương, nhận xuống nước: ong chết ngộp. Cô Kim Em tuân lời cha, xuống mương đem cái bao lên. Cái ổ ong được phá ra. ong non trắng phau, lúc nhúc, gom hơn một thúng, đem lăn bột chiên ăn trong đêm ấy...

Cậu Minh uống rượu khá nhiều, ôm thằng Thích mà ngủ cho tới sáng...

sơnnam


138

* * *

Vào tháng sau, cậu Minh cưới cô Kim Em. Họ sống không mấy yên ổn, vì thời cuộc. Lần hồi, họ tản cư lên Sài Gòn. Chàng làm thơ ký ở một tiệm bán kem, nàng thì thủ phận đêm đêm gánh chè đậu kiếm thêm tiền để nuôi nấng bầy con sáu đứa. Chàng và nàng đều dính dáng tới “chất ngọt” nên càng thương, càng tiếc mùi mật thơm lành của quê nhà, thuở ban đầu. Nhứt là những đêm mưa gió, vợ chồng ngậm ngùi nhìn nhau không nói một câu. Ngọn đèn điện mập mờ gợi hình ảnh ngọn đèn sáp từ đâu lạc đến, đổ lệ hàng đêm, chẳng bao giờ lụn để soi sáng trang sách của cuộc đời bao la: cuộc đời vừa xới mật vừa dễ hiểu nhưng họ chưa bao giờ hiểu - như cái ổ ong bên cạnh chuồng heo.

139

cáI Va LI Bí mậT


sơnnam


140

141Ở ĐâY LÀ HòN MóNG TAY, CáCH Bờ BIểN hơn hai mươi cây số ngàn. Tàu ngoại quốc thỉnh thoảng chạy qua lại ngoài xa xa. Ghe đánh lưới, ghe buôn lậu ít khi nào ghé vì trên hòn chỉ có một ngọn suối quá nhỏ, cạn khô khi trời vừa trở nắng.

Ấy thế mà Hai Khoánh ra đây, sống lây lất từ bốn tháng trường. Anh ta kéo chiếc ghe lên bãi, che giấu cẩn thận trong bụi cây đầy gai. Cái ngày trở về đất liền, sống chung với xã hội loài người còn xa lơ xa lắc. Kẻ tù vượt ngục dường như sẽ được ân xá, nếu hắn trốn thoát vòng tập nã của nhà nước Pháp suốt hai mươi năm. Hồi bị giam ở khám đường Rạch Giá, Hai Khoánh nghe một bạn tù giảng giải như vậy. Hai Khoánh chưa vội tin vì người bạn ấy nào phải quan tòa hay thầy kiện mà rành luật lệ.

- Tại sao nhà nước ân xá nếu mình trốn được hai chục năm?

sơnnam


142

Người bạn đáp:- Vì suốt thời gian ấy mình ân hận, ăn không ngon,

ngủ không yên. Nếu mười bảy, mười tám năm trôi qua mà mình còn hung bạo, cố lỳ thì tới năm thứ mười chín, hai mươi mình cũng sám hối...

Nghe lời hữu lý ấy, Hai Khoánh cương quyết tẩu thoát. Thừa lúc bọn lính mã tà dẫn đi nhổ cỏ trong vườn bông của ông chánh chủ tỉnh, anh ta co giò, chạy nhanh ra bãi biển, cướp chiếc ghe lưới, xổ buồm... nhờ gió đưa ra hòn Móng Tay. Lâu ngày sanh buồn bực, anh ta lén lút vô bờ, ăn trộm gà vịt, xúc gạo của dân miền duyên hải để rồi trở ra hòn Móng Tay, nơi hoang vu chẳng một bóng người.

Một sáng, khi thức dậy, Hai Khoánh nằm trên vồ đá khá cao chợt thấy có một chiếc ghe chạy thẳng vào bãi. Từ dưới ghe, một người cao lớn, mặc quần áo đen bước lên, tay xách vật gì giống như cái va li. Người nọ day lại, vẫy tay, tức thời chiếc ghe nọ quày mũi chạy trở về mất dạng phía đất liền. Hai Khoánh rất đỗi vui mừng. Người nọ nhứt định không phải là mật thám hay lính mã tà theo dõi tung tích của mình! Chắc hắn ta buôn lậu, bị tàu “đoan” rượt nên lên hòn Móng Tay để ẩn thân, giấu mớ vàng hoặc á phiện. Không bỏ lỡ cơ hội, Hai Khoánh lập tức theo dõi kẻ lạ mặt. Hắn theo con đường mòn duy nhất mà Hai Khoánh đã dọn sẵn. Độ nửa giờ sau, nhờ rình núp sau tảng đá khá to, Hai Khoánh nghe tiếng lá khô xào xạc. Hắn lú ra, gương mặt mệt nhọc, đưa hai bàn tay ôm cái va li trước ngực.

- Phải là vật nặng đôi ba chục kí lô! Hắn trông lạ

143

quá, mắt xếch, cườm tay xăm hình con rồng. Từ hồi nào tới giờ, mình chưa gặp hắn lần nào!

Bỗng dưng khách lạ dừng bước. Hai Khoánh nín thở, ngỡ rằng hắn đã đánh hơi, hồ nghi có kẻ đang rình! Nhưng Hai Khoánh lầm to. Khách lạ cúi mặt, bước vòng quanh để khỏi đạp lên một con cuốn chiếu. Con cuốn chiếu thu mình, khoanh tròn như khu ốc. Hắn nhặt nó, đưa lên mũi hửi rồi khom lưng thả nó trên chiếc lá khô.

Hắn leo lên ngọn cây thao lao, một tay vịn nhánh cây, một tay nắm quai chiếc va li. Hai Khoánh hiểu rằng hắn quan sát địa thế, tìm nơi an toàn nhứt. Rồi hắn trở xuống đất, cố sức trèo lên gành Đá Trắng.

- Được rồi! Mình đi nom theo, hắn sẽ giựt mình. Hắn như con cọp hoang. Trước khi đánh cọp, mình nên biết cọp làm ổ ở chỗ nào rồi mới “điệu hổ ly sơn”.

Chờ khi hắn khuất dạng, Hai Khoánh trở về động đá dưới sườn đồi, lục lạo mớ cơm nguội còn sót trong nồi đất. Đêm đến, anh ta nằm co chịu lạnh, không dám đốt lửa...

Hôm sau, Hai Khoánh mặc quần rách, ở trần, lên bờ suối hái mớ rau má, chặt ống tre lồ ô để đựng nước.

Từ phía sau lưng, Hai Khoánh chợt nghe tiếng gọi:- Chú em ơi!Người vừa gọi chính là “hắn”. Hắn cũng ở trần, ngồi

dựa lưng vào bó củi khô. Hai Khoánh hỏi nhanh:- ủa! Ai đó?Rồi lộ vẻ sợ sệt, để khách lạ đừng chạy đi chỗ khác.

Hắn đưa tay ngoắc, với thái độ đàn anh kẻ cả, nói đúng hơn là hắn tự phong chức chúa đảo.

sơnnam


144

Khách lạ mỉm cười:- Vậy mà tôi tưởng ở hòn Móng Tay này chẳng có

ai, trừ tôi ra.Hai Khoánh gật đầu:- Tôi cũng nghĩ như “đại ca” vậy. Dè đâu còn người

thứ hai là... “đại ca”. Đại ca tới đây hồi nào? Lập nghiệp bao lâu năm ở sườn đồi phía mặt trời lặn hay phía mặt trời mọc? Đại ca có vợ con gì chưa?

Khách lạ bèn móc trong túi đem ra gói thuốc rê, vét mớ thuốc nát, chia cho Hai Khoánh một điếu. Khách giới thiệu:

- Tôi vừa giết vợ...Rồi lẩm bẩm, nhìn chòng chọc vào mắt Hai Khoánh:- Giết vợ rồi giết luôn con...Hai Khoánh kêu lên:- Ngán quá! Vợ con của ai?- Của tôi chớ của ai? Ông già vợ tôi đánh mõ, tri

hô... Nửa đêm, xóm giềng xách gậy, xách hèo tới vây bắt. Tôi ra bờ biển, mướn người đưa ra ngoài hòn để ở tù theo ý muốn của mình. Còn chú em?

- Dạ, tôi ăn cắp vặt trong xóm vì túng tiền, thua cờ bạc, nợ nần kêu réo. Chủ nợ thưa tôi. Tôi ở khám Rạch Giá, chạy ra đây.

Khách lạ nhướng mắt: - Giỏi thiệt. Nhưng khi trốn, chú em có giết bạn tù

hoặc lính của tù không?- Không.Khách đưa tay vỗ nhẹ lên đầu Hai Khoánh:- Xin lỗi. Thế là chú em... phải làm em nuôi của tôi.

145

Tội của chú em nhẹ quá. Bất quá, nhà nước Tây chồng án. Hồi đó chú em bị kêu án mấy tháng?

- Hai năm.- Mai chiều, rủi ro bề gì chú em ở bốn năm, chồng

án gấp đôi. Còn tôi đây thì...Bấy giờ, Hai Khoánh tung ra luận điệu: nếu trốn

thoát suốt hai mươi năm thì kể như trắng án. Khách lắc đầu:

- Chú em ở đâu?Hai Khoánh đáp thật tỉnh, cố ý mời khách lạ đến

hang đá của anh ta để rồi sau đó, anh ta đến thăm viếng xã giao, dò xét cái sào huyệt... có chiếc va li quá nặng của khách. Vừa bước vào hang khách mừng rỡ quá mức, thấy món gì cũng thèm.

- Chuối chín hả? Cho vài trái coi! Chuối ở đâu vậy! Tôi mới trốn ra đây vài bữa, cơm gạo, áo quần, thức ăn... món gì cũng thiếu. Còn thứ gì ăn được nữa không?

Hai Khoánh cố che giấu sự khinh bỉ đối với anh chàng “đại ca” nhỏ nhen ấy. Nhưng gây gổ, giảng luân lý với kẻ giết đàn bà, giết con nít là điều ngu xuẩn, hơi đâu khảy đờn vào tai trâu, múc nước đổ lá môn. Phải tương kế tựu kế, áp dụng triệt để câu quân tử tham tài, tiểu nhân tham thực:

- Dạ, tôi vừa gài bẫy, bắt được một con gà rừng, buộc giò nó ngoài gốc cây...

- Cho tôi mượn luôn...Hai Khoánh chẳng tài nào chịu đựng nổi con người

khả ố đó nữa!- Để tôi ăn chớ! Nếu thèm, đại ca chia nửa con.

sơnnam


146

- Tôi muốn ăn bộ đồ lòng gà.Vừa nói, khách lạ vừa bước tới, vặn họng con gà

rừng, rút trong lưng quần đem ra một “cây dao con chó”, mổ bụng gà, cắt gan, ruột và thịt nạc ở đùi.

Khách từ giã. Hôm sau khách lại tới viếng Hai Khoánh:

- Còn gạo không? Chừng nào chú em vô trong bờ mua gạo?...

Hai Khoánh đáp:- Dạ, sáng mai.- Nhớ kiếm cho tôi một hộp sữa bò, một cân bột

nấu chè ăn chơi.Hai Khoánh cau mày:- Dạ, tôi ăn cắp gạo của thiên hạ. Sữa bò và bột là

những món phải mua tại tiệm quán, lúc ban ngày, với tiền bạc sòng phẳng.

Khách lạ gãi lưng sồn sột:- Dễ quá. Tôi chỉ chỗ giùm chú em... Ở xóm Rạch

Giồng, tiệm quán bán tới khuya, tư bề vắng vẻ. Tôi thèm sữa bò quá chừng quá đỗi. Chú em phải đi gấp. Bằng không thì đừng vác mặt trở về hòn Móng Tay này. Cực chẳng đã, tôi phải nhờ tới chú em. Chẳng lẽ tôi lén về để họ nhìn mặt, bắt bỏ tù mãn đời. Tôi muốn sống chừng... mười lăm năm nữa... ờ! Đúng mười lăm năm nữa là đủ.

* * *

Hai Khoánh xuống ghe, trương buồm... Bao nhiêu công chuyện quan trọng to tát mà anh ta cần thực hiện!

147

Rõ ràng “khách lạ” nọ là kẻ gian mà không ngoan. Hắn thú nhận đã giết vợ con, quê quán ở Rạch Giồng, người ở Rạch Giồng có thể nhìn mặt hắn. Va li của hắn chứa một số vàng bạc hoặc á phiện lậu đủ cho hắn... ăn chơi đến mười lăm năm ròng rã.

Vừa tới Rạch Giồng, Hai Khoánh đến tiệm tạp hóa, uống liên tiếp hai chén rượu. Việc sát nhơn của “khách lạ” còn nóng hổi, dân chúng bàn tán xôn xao. Đại khái, “khách lạ” nọ tên là Nguyễn Văn Hi, làm mướn cho ông chủ Tân, nhờ ăn nói có duyên, tên Hi tư tình với con gái chủ nhà. Cô gái nọ mang thai. Để cứu vớt danh giá cho dòng họ, chủ Tân đem con gái gả cho một phú thương, tuổi hơn năm chục, đã chết vợ. Tên Hi buồn rầu, bỏ xứ đi bặt tăm tích.

Bốn năm sau, tên Hi lại xuất hiện, giết người tình và đứa bé.

Hai Khoánh hỏi người chủ tiệm:- Nhà ông chủ Tân gần hay xa?- Cái nhà ngói ba căn hai chái kia kìa!- Thằng Hi hèn hạ quá!Chủ quán nói:- Nó hèn nhưng nó có tài cao bay xa chạy nên nó cứ

sống nhăn hoài. Nghe đâu ông chủ Tân đặt giải thưởng năm trăm đồng cho ai điểm chỉ nơi tên Hi ẩn náu.

Thế là Hai Khoánh vững bụng. Anh ta sẽ điểm chỉ tên Hi để lãnh thưởng, để loại trừ một kẻ giết vợ giết con, để thanh toán một người bạn quá tham ăn, bóc lột kẻ yếu thế. Hai Khoánh lẩm bẩm:

sơnnam


148

- Nếu không mang tội giết người, tên Hi còn hung dữ gấp mười. Mình làm một việc... nhơn đạo, đoái công chuộc tội.

Đến nhà ông chủ Tân. Hai Khoánh lân la, tự giới thiệu rồi trình bày kế hoạch. Chủ Tân mừng quýnh vì Hai Khoánh tả rất đúng hình dáng kẻ sát nhân, mắt xếch, có xăm nơi bắp tay. Chỉ có một chi tiết khó hiểu: chiếc va li đựng vàng hoặc á phiện lậu, đã cho tên Hi sống trên nhung lụa suốt mười lăm năm.

Chủ Tân nói rỉ vào tai Hai Khoánh:- Tôi hứa chia phân nửa cái va li á phiện đó với chú

em. Hạ được thằng Hi, tôi hả dạ rồi. Điều quan trọng là đừng cho ai biết nó mang cái va li kẻo thấu tai chủ quận, chủ tỉnh. Tôi gởi chú em đi Châu Đốc, cuốc rẫy tại Núi Dài, nơi nhà người bà con. Ở Núi Dài, dân trên núi sống thảnh thơi, Tây tà chẳng bao giờ dám tới xét giấy thuế thân. Với phân nửa va li á phiện, chú em sẽ mua đất, trở thành điền chủ.

Hai Khoánh cau mày:- Tôi chỉ buồn buồn... Thiên hạ sẽ đàm tiếu, họ khinh

khi cho tôi là đứa phản bạn!Chủ Tân cười giòn giã:- Chú em kết bạn, uống máu, ăn thề với nó hồi nào

mà sợ thần thánh... hoặc lương tâm cắn rứt? Dễ quá, lúc về già, chú em cất một cái am ở sườn Núi Dài, tha hồ ăn năn sám hối. Vả lại, đạo Phật, đạo Lão đều dạy mình trừng trị kẻ gian tà. Nhà nước Tây bắt Tư Hi bỏ tù vài mươi năm chớ đâu chặt đầu, xử bắn nó.

Tối hôm ấy, Hai Khoánh vạch ra một kế hoạch khá tinh vi. Tên Hi luôn luôn đứng trên gành Đá Trắng để

149

theo dõi những người lạ mặt bước chân lên hòn Móng Tay. Hai Khoánh về hòn trước một mình, mang theo đậu xanh, sữa hộp và thuốc hút.

- Nó là đứa ham ăn. Gặp đồ ăn, nó mừng quýnh. Sẵn dịp, tôi lên chót hòn, thăm viếng sào huyệt của nó. Ông dẫn bọn gia nhân tới sau, cho ghe cặp bãi lúc ban đêm. Ông cứ tới hang đá của tôi. Dọc đường, hễ đi được năm sáu bước là tôi bẻ một vài đọt cây để làm dấu. Phải tìm cho được cái va li của nó.

Chú Tân nói:- Nghĩa là tối mai tôi ra hòn. Sáng mốt, tôi theo dấu,

tới hang của chú em rồi lên gành Đá Trắng, sào huyệt của thằng Hi... Tôi nói thêm một điều này cho chú em vui mừng: Thằng Hi không biết võ nghệ. Nó chỉ có tài phóng dao mà thôi. Phóng dao chỉ có kết quả khi nào hai người đứng cách xa. Chú em nhớ coi chừng cây dao nó giấu đâu đó. Tôi mang theo hai người võ sĩ, bạn cũ của thằng Hi. Hồi xưa, thằng Hi đánh lộn, vật lộn thua xa hai người đó.

* * *

Hai Khoánh ngồi trong hang mà chờ đợi. Anh ta đoán chừng: ông chủ Tân và bọn gia nhân đã có mặt tại hòn Móng Tay từ hồi hôm. Tại sao tên Hi chưa rời gành Đá Trắng xuống đây? Hay là cơ mưu đã bị tiết lộ?

Ngoài cửa hang, kìa... tên Hi đứng thấp thoáng. Hai Khoánh mừng quýnh, kêu to:

- Anh Hi!

sơnnam


150

Tên Hi trợn mắt một thoáng rồi giữ vẻ mặt hồn nhiên bước vào, Hai Khoánh nghe trống ngực đánh thình thịch, nhận rằng mình đã vô ý, gọi hắn đích danh, hắn có thể nghi ngờ.

Vừa vào hang, hắn hỏi nhanh:- Sữa bò đâu? Tôi thèm thứ đó quá.Hai Khoánh trao cho hắn hai hộp sữa:- Lát nữa mình khui ra, uống mỗi đứa một chén, bổ

khỏe lắm.- Đâu được. Mình đem sữa bò lên gành Đá Trắng

dự trữ phòng khi đau ốm. Sữa bò là vị thuốc. Sao! Ở Rạch Giồng, thiên hạ làm ăn vui vẻ chớ? Có ai nhắc tới tên tôi không?

- Dạ, tôi lén ăn trộm rồi về, sợ ngoài này đại ca nóng lòng trông đợi. Đói bụng quá. Đại ca có món gì ăn sốt dẻo không?

- Có gì đâu! Bây giờ mời chú em lên gành Đá Trắng thăm mấy “nhà cửa” của tôi một lần cho biết. Tụi mình sẽ uống một vài hớp sữa cho khỏe.

Hai Khoánh mừng ra mặt. Anh ta đi theo sau tên Hi. Thỉnh thoảng, Hai Khoánh với tay, ngắt một vài đọt cây, bỏ lại sau lưng để làm dấu cho chủ Tân theo dõi.

Đến cách gành Đá Trắng chừng mười bước, tên Hi ngồi xuống:

- Chú em mệt chưa?Hai Khoánh sanh nghi “phải chăng hắn rủ mình lên

thủ tiêu cho gọn”?Tên Hi xăn tay áo, cầm hai hộp sữa bò, nhìn nhãn

hiệu rồi cười giòn:

151

- Chú em đừng sợ sệt. Lát nữa, tôi chết.Hai Khoánh hốt hoảng:- Dạ, đại ca đừng nói bậy.- Chú em ngồi xuống. Chú em làm gì mà biết tôi

tên Hi? Đừng nói dối với kẻ sắp chết như tôi. Chú em phản tôi, kêu thằng cha chủ Tân ra đây hả?

Nói xong, tên Hi lắc đầu, tiếp lời:- Sao. Chủ Tân nói sao? Nó nói tôi giết ai?Hai Khoánh cúi mặt, im lặng.Tên Hi rút cây “dao con chó” nạt to:- Nói thiệt đi. Chủ Tân nói tôi giết ai?- Dạ... dạ... nó nói đại ca giết vợ rồi giết luôn đứa

con mới ba tuổi.Tên Hi cười sặc sụa:- Chú em là... đồ con nít, bày mưu điệu hổ ly sơn

để chiếm đoạt cái va li hả? Chừng nào chủ Tân tới đây? Nói mau...

- Dạ, lát nữa ổng tới.Rồi Hai Khoánh chắp tay lạy:- Em có tội đáng chết. Xin đại ca trốn tránh đi. Em

chịu trách nhiệm với chủ Tân. Thà là nhà nước Tây bắt em bỏ tù, chồng án. Em đâu dám để họ bắt sống đại ca.

Tên Hi chẳng cần nghe lời nài nỉ của Hai Khoánh. Hắn trèo lên gành đá, nép mình rồi trở xuống:

- Nó tới bây giờ, nó đi với hai thằng thầy nghề võ. À! Lát nữa chú em dẫn nó qua cái hang của tôi. Đây nè!

Hai phút sau. Hai Khoánh trố mắt, thấy một đứa bé mạnh khỏe chừng bốn tuổi đang bú tay. Trong hang, có manh chiếu nhỏ, cái gối nhỏ.

sơnnam


152

Thằng bé chạy lại ôm chân Hi.Tên Hi hôn nó rồi trao cho Hai Khoánh.Hai Khoánh run tay:- Trời!- Đừng cãi lời tao. Nó nằm trong cái va li của tao

đó. Nó là cục vàng, là cục á phiện lậu của tao đó. Đem nó trả lại cho chủ Tân. Nó ăn cực không được. Nó đòi ăn chuối chín, ăn gan gà. Suốt đêm, nó dứt sữa rồi mà còn đòi bú...

Nói xong, tên Hi chép miệng:- Hai Khoánh! Mày tệ quá.Hai Khoánh ôm mặt khóc. Tên Hi tiếp lời:- Khóc làm gì? Mỗi lần mày học khôn như vầy là

một phen giết hại thiên hạ. Tao đi đây...

* * *

Đoàn người trở xuống sườn núi. Ông chủ Tân bồng đứa cháu ngoại, hai tên võ sĩ cúi đầu. Hai Khoánh nhìn dáo dác ra phía sau.

Bỗng nhiên, Hai Khoánh ôm ngực, ngã xuống.Chủ Tân la hoảng:- Nằm xuống! Nó tấn công.Tên võ sĩ thứ nhứt đỡ Hai Khoánh:- Thằng Hi trổ tài phóng dao bay! Giỏi thiệt.Chủ Tân nói gắt:- Thằng Hi! Nó là đồ chó chết. Trời hại nó.Tên võ sĩ thứ nhì trợn mắt:- Đừng chửi thằng Hi. Kìa... Nó chứ ai?

153

Từ trên gành Đá Trắng, một bóng người lảo đảo rơi tõm xuống biển sâu thẳm.

sơnnam


154

155

caO khỉ u mInh

minh họa: Trần ngọc sinh

sơnnam


156

157TÔI NGẢ LưNG VÀo GỐC CộT, NằM LIM DIM. Mùi rượu đế xông lên khiến mắt tôi lờ đờ, hơi thở bắt đầu nóng như sắp nhiễm bịnh cảm cúm. Ông Tư Huỳnh nói to:

- Thầy Hai bỏ cuộc rồi sao? Ăn thêm nữa chớ. Rừng U Minh thiếu gì cá.

Tôi đáp:- Dạ, ngán quá. Ăn nhiều sanh bịnh.- Thầy nói vậy đâu được. Ăn nhiều để trừ bịnh tật.

Xưa nay, kẻ ăn ít thường chết sớm.Ông Tư Huỳnh vói tay ra sau lưng đập muỗi, xòe

bàn tay lốm đốm máu tươi cho tôi xem rồi tiếp lời:- Mỗi ngày mình mất bao nhiêu máu, nếu không ăn

nhiều để tẩm bổ thì chết luôn. Hơn nữa, mùa này mà nhịn thì đợi bao giờ mới ăn!

Lý luận của ông Tư Huỳnh khiến tôi ngồi dậy, ăn thêm, ăn mãi. Từ phía nhà bếp, con gái ông Tư Huỳnh

sơnnam


158

lui cui nướng cá. Chúng tôi đã ăn tuốt năm con cá lóc to - gọi là cá lóc nái, mỗi con nướng chín thơm phức, nằm trên miếng lá chuối tươi. Sau khi dùng đũa xẻ một lằn dưới bụng cá, chúng tôi trải con cá ra, gắp chừng ba bốn đũa là quăng bỏ cái xương sống cá, mặc dầu trong xương còn dính khá nhiều thịt. Ông Tư Huỳnh lãnh phần thanh toán bộ ruột, nuốt gan và mật cá:

- ồ! Cái mật cá đắng thiệt nhưng vị đắng đó ngọt xớt, trị bịnh yếu mật. Còn cái đầu cá, ngon lắm, thầy Hai ăn đi. Cứ gắp hai cục thịt ở gò má con cá là đủ. Nghe đâu ở Biển Hồ Nam Vang, người ta đem thứ gò má ấy phơi khô, nhậu rượu ngon lắm.

Chập sau, tôi lại ngán ngẩm, sợ mang chứng trúng thực. Ông Tư Huỳnh nói:

- Chưa hết. Bây giờ mình ăn qua món cá sặc rằn...Mỗi gắp là bốn hoặc năm con cá, mỗi con sặc to

bằng bàn tay xòe, tươm mỡ. Ông Tư Huỳnh mời mọc:- Ăn thêm nữa đi.Tôi cầm đũa, chưa gắp miếng cá nào chợt nghe ông

nói to với đứa con gái:- Nướng thêm một chục con cá nữa. Nghe chưa con!Tôi vội cản ngăn:- Thưa ông, đủ rồi.- Chưa đủ đâu, thầy Hai. Ăn nhiều cho đủ sức lực.

Bà con xứ này nhờ ăn cá mà khỏi chết vì bịnh rét rừng. Muỗi cắn, sanh bịnh rét. Nhưng nhờ muỗi mà cá được mập mạp. Cá U Minh lớn con nhờ ăn muỗi, ăn lăng quăng quá nhiều. Mình ăn cá, tức là ăn thịt muỗi. Tóm

159

lại, vì muỗi mà mình mang bịnh, vì muỗi mà mình có đủ cá ăn để ngừa bịnh...

Vừa rồi, ông Tư Huỳnh vừa dạy tôi cách ăn cá sặc rằn nướng, “mỗi con ăn hai đũa”. Ta cứ cầm đũa, giẻ một bên, đưa vào miệng rồi thì trở con cá, giẻ thêm đũa nữa, giẻ xong, cứ quăng cái xương cá... Tôi ngậm ngùi nhìn đống xương cá vun lên khá cao, nếu rỉa cho kỹ, trong đống xương đó còn dính chừng một kí lô cá.

- Mình lãng phí quá, thưa ông...Ông Tư nheo mắt:- Ăn theo kiểu ông bà để lại. Ở sau hè này, còn

một cái nền nhà xưa, từ đời nào không ai biết. Tôi đào nền nhà đó, tìm vàng bạc. Biết đâu hồi xưa, Gia Long tẩu quốc đã hạ trại tại đó rồi bị quân Tây Sơn rượt, bỏ quên nhiều món ngọc ngà châu báu. Rốt cuộc tôi gặp từng đống xương cá. Thầy Hai hiểu chưa? Hồi xưa, họ ăn như bọn mình từ nãy giờ.

Tôi mang tật hiếu cổ nên mừng quýnh:- Vậy hả ông? Lát nữa, nhờ ông dẫn tôi ra nền nhà

đó.Ông Tư Huỳnh nói:- Cỏ mọc um tùm như trước sân nhà này, vậy thôi.- Nghĩa là rắn ở đó chớ gì!- Rắn thì không đáng ngại. Chỉ ngại một điều khó

nói trong lúc đang ăn...- Thưa ông, chuyện gì quan trọng?Ông Tư ghé miệng sát bên tai tôi, nói thật khẽ:- Mấy cha nội giăng câu, đốn củi thường tới cái nền

nhà xưa đó mà... phóng uế. Hôi hám lắm.

sơnnam


160

Tôi thất vọng, buột miệng nói một câu sầu thảm:- Uổng quá. Nếu ở xứ khác, có lẽ cái nền nhà xưa

đó trở thành nơi quan trọng, được các nhà bác học chiếu cố tới.

- Thầy Hai nói thiệt hay nói chơi đó?- Dạ, nói thiệt chớ. Mấy đống xương cá vụn đó là

những “sử liệu biết nói”. Nó ghi lại hình ảnh oai hùng của người... đi khai hoang. Và biết đâu, nó đánh dấu những nơi của loài người ở rừng U Minh từ ngàn năm về trước. Ở xứ Đan Mạch, các nhà khảo cổ đã gặp nhiều đống vỏ sò, vỏ ốc quến cục với nhau, chôn vùi trên bờ biển. Bên cạnh mớ vỏ sò ốc đó còn nhiều thanh củi, tro bếp. Họ phỏng định: xưa kia hồi thời cổ sử, loài người tới đó cư trú... Lại còn nhiều món đồ gốm thô sơ nữa. Nếu tìm cho kỹ, biết đâu cái nền nhà sau hè này là...

Ông Tư Huỳnh cười giòn:- Thầy Hai điên chữ rồi? Thầy muốn nói đó là dấu

tích của người Bàn Cổ hả? Ăn cá là kiểu săn bắn, hái trái cây chớ gì?

- Dạ, ông nói đúng. Ở xứ sình lầy, phù sa mộ địa, người Bàn Cổ bắt cá ăn thịt thay thịt nai, thịt chồn và hái rau rừng ăn thay cho trái cây...

Hồi lâu, ông Tư Huỳnh nói:- Dễ lắm. Ở xóm này có Hai Khị là người già nua,

hiểu rành chuyện xưa tích cũ, ăn nói có đầu có đuôi. Nếu muốn biết về những người Bàn Cổ ở rừng U Minh, thầy Hai nên tới thăm Hai Khị một phen. Như vậy chắc ăn hơn là đào cái nền nhà sau hè. Nhưng tôi căn dặn thầy một điều: Hai Khị nói hơi nhiều... thầy ráng mà nghe một lần. Tôi nghe nhiều lần quá rồi...

161

Tôi nài nỉ ông Tư Huỳnh:- Nhờ ông dẫn tôi tới nhà Hai Khị. Ông Hai Khị chắc

già lắm rồi hả? Ông tới đây lập nghiệp từ bao giờ?- Thời giờ rảnh rang, tôi sẵn sàng... Hai Khị đã lớn

tuổi... Ừ! Cha nội đó rành lắm, ăn nói nghe mà mê. Làm nghề săn khỉ!

* * *

Từ nhà ông Tư Huỳnh đến nhà Hai Khị, chúng tôi bơi xuồng, qua nhiều con rạch quanh co. Mùa mưa, lá tràm xanh biếc, xa xa có vài gốc cây đước, cây vẹt. Muỗi rừng bay ra khá nhiều, tôi chăm chú nhìn lên trời, tìm vơ vẩn...

Ông Tư Huỳnh nói:- Muỗi cắn no tròn trên mặt thầy Hai kìa! Kiếm cái

gì ở trên ngọn cây?- Dạ kiếm khỉ.- Trời đất ơi! Rừng này đâu còn khỉ nữa.- Hồi nãy, ông nói rằng Hai Khị sống bằng nghề

săn khỉ mà.- Đó là chuyện đời xưa. Lát nữa, thầy Hai mặc sức

mà nghe. Bây giờ, nói sớm quá, hết vui. Vả lại, Hai Khị tới rừng này trước tôi. Tôi là kẻ vong gia thất thế, từ Tân An xuống đây làm ăn...

Tại sao ông Tư Huỳnh đố kỵ với Hai Khị tới mức đó? Ông đề cao Hai Khị, đồng thời ông lại hạ địa vị mình một cách quá đáng. Hay là hai ông lão già này có mối cựu thù. Vô lý quá. Nếu thù hằn nhau thì ông Tư Huỳnh đâu sẵn sàng tới nhà Hai Khị. Hai Khị là ai?

sơnnam


162

Chiếc thuyền rẽ nước khá nhanh. Vòm trời mở rộng. Tôi ngạc nhiên, chẳng hiểu tại sao giữa rừng mà lại có ngôi nhà ngói ba gian hai chái, cất theo kiểu xưa, giống như nhà mấy ông cai tổng ở vùng Cần Thơ. Mái ngói tuy đóng rêu đen nhưng vẫn giữ dáng điệu cong cong. Trước nhà có cửa ngõ và vài chậu kiểng. Chó sủa vang dậy. Ông Tư Huỳnh nói nhanh:

- Hai Khị ngồi hút thuốc đó! Bên gốc cột..Hai Khị đứng dậy, ngó xuống bến, miệng cười tươi.

Ông ta dường như còn tươi trẻ hơn ông Tư Huỳnh.- Anh Tư tới đó hả?- À! Sẵn có thầy Hai này muốn biết chuyện cổ tích,

tôi đưa thầy tới đây.Hai ông lão nói chuyện khá nhiều, nào là mùa màng,

thời tiết, ong mật, rùa rắn, cá tôm. Hồi lâu, ông Hai Khị mới ngỏ lời:

- ờ... thầy Hai đây hả?Tôi cúi đầu:- Dạ, cháu ở Sài Gòn, lâu lâu về đây chơi một lần.Cả ba người vào nhà. Mặt trời lên quá cao rồi, bầu

không khí bên trong dường như ẩm ướt. Mái nhà thấp, che khuất ánh nắng. Vách nhà đóng bằng ván, đóng kín, chẳng khoét một cái cửa sổ nào hết.

Ông Hai Khị mời ngồi nhưng cứ tần ngần, như lạc vào một thế giới nào xa lạ. Trên cái bàn khá to, bốn con khỉ đang ngồi - những con khỉ chết khô, rụng hết lông, thịt da đen ngòm, thịt bám chặt vào xương giống như... xác ướp Ai Cập. Có một con to xác nhứt, ngồi lum khum trên nhánh cây, chân thòng xuống đụng vào

163

mặt bàn, hai tay đặt trên đầu gối, hố mắt sâu hoắm, ra dáng suy tư. Tôi vừa sợ, vừa buồn cười:

- Khỉ ở đâu vậy ông? Để trong nhà như vầy coi ghê quá!

Ông Hai Khị im lặng, đi thẳng đến tủ kiếng, mở cửa tủ, đem ra một ngọn đèn sáp, đốt lên. Ông nói mơ hồ:

- Nhà này cất theo kiểu xưa ở ngoài... Huế, ban ngày cũng như ban đêm...

Mặc dầu chưa đến xứ Huế lần nào, tôi cũng cãi lại:- Thưa ông, ở ngoài Huế nhà cửa sáng sủa... theo

tân thời.Ông Hai Khị vừa thắp ngọn nến, vừa nói:- Thầy Hai còn trẻ quá. Tôi muốn nói tới kiểu nhà

xưa của mấy ông quan đại thần, của vua chúa. Suốt ngày suốt đêm, đèn sáp cháy không dứt. Nếu tắt đèn thì tối om om. Mấy ông vua cũng vậy. Lúc đọc sách, lúc ngâm thơ, mấy ổng thắp đèn sáp giữa ban ngày.

Ông Tư Huỳnh nheo mắt, che miệng cười. Thừa lúc ông Hai Khị xuống nhà bếp, ông Tư nói với tôi:

- Ngán chưa! Thầy Hai thấy chuyện lạ chưa? Mấy con “khỉ khô” đó. Tôi dặn thầy điều này: đừng cãi với ông Hai Khị. Ông ghét bất cứ kẻ nào dám cãi. Thầy cứ thưa thưa dạ dạ. Lát nữa, ổng nói chuyện sự tích mấy con “khỉ khô” đó, vui lắm.

Ông Hai Khị trở lại bộ ván, mời chúng tôi uống trà. Tôi ngỏ ý muốn hiểu vì sao ông chưng bày mấy bộ xác khỉ trong nhà rồi nói tiếp:

- Khỉ này đâu có lớn con! Ở Sở Thú Sài Gòn, tôi gặp nhiều thứ lạ hơn. Hay là con... xà niên, con đười ươi?

sơnnam


164

Ông Tư Huỳnh đưa tay khều nhẹ tôi. Tôi chợt nhớ lại lời căn dặn ban nãy nên nói vuốt ve trở lại:

- Thưa ông, chắc mấy con khỉ này có nguồn gốc lạ lùng...

Ông Hai Khị gật đầu:- Quí lắm đó thầy Hai.... Bởi vậy, tôi ít khi nói

chuyện xưa cho người khác nghe.Ông Tư Huỳnh nói xen vào:- Thầy Hai này hơi bịnh. Thầy chưa hiểu tại sao ở

đây thiên hạ sống hoài ăn cá quá nhiều. Thầy muốn tìm thuốc bổ đó.

- À! Hồi xưa, ông bà mình tới rừng U Minh này, mang bịnh nhưng cố gắng mà sống. “Bịnh ở đâu thì thuốc ở đó”. Ông bà mình nói nghe thậm phải.

Rồi thì ông Hai Khị bắt đầu kể chuyện. Xưa kia, thời ông Mạc Thiên Tứ - con của Mạc Cửu, một người Trung Hoa sang tị nạn ở Việt Nam vùng chợ Hà Tiên - thì sung túc nhưng rừng U Minh còn sầm uất, khỉ sống từng bầy đôi ba chục con. Người Việt Nam đến rừng U Minh tìm huê lợi thiên nhiên. Họ chê cá tôm vì cá tôm bán rẻ giá hơn cọp và khỉ. Bấy giờ, cọp, khỉ và rừng rậm nuôi dưỡng cho nhau. Khỉ ăn trái rừng, lớn lên khỉ làm mồi cho cọp; cây sanh trái làm thức ăn cho khỉ.

Ông Hai Khị nói:- Cách đây một trăm năm, ông cai Thoại đến U

Minh, ra tài đánh cọp. Cọp chết quá nhiều hoặc chạy trốn về phía núi Tà Lơn, bên Cao Miên.

Tôi chợt nghĩ ra một ý:- Thưa ông... Thế là khỉ sanh sản nảy nở quá nhiều.

165

Ông Hai Khị gật đầu lia lịa:- Đúng vậy. Đúng vậy. Xưa kia, thiên địa tuần hoàn

theo luật riêng. Hết cọp, khỉ sống hoài trở thành... chúa sơn lâm. Ông cai Thoại đã vô tình làm thay đổi luật trời đất. Nhưng may quá, người Việt Nam đến rừng U Minh, tìm cách để bắt khỉ.

Tôi hỏi:- Bắt để làm gì? Ăn thịt khỉ à? Nhiều quá, làm sao

ăn hết... Hay là ông bà mình hồi đời xưa bắt khỉ... làm khô, hoặc phơi khô nguyên xác khỉ, đem bán qua bên Tàu cho mấy người giàu có chưng bày trong phòng khách như vầy...

Vừa nói, tôi vừa liếc qua mấy cái xác khỉ.Ông Hai Khị lắc đầu:- Ông bà mình hồi xưa khôn ngoan hơn nhiều. Họ

bán khỉ qua bên Tàu, bán cái “tinh túy” của con khỉ.Theo lời ông Hai Khị, người tiền phong khai hoang

ở U Minh đã bày ra nhiều cách lạ lùng để săn khỉ. Họ dùng lưới, mỗi tấm lưới to bằng cái nhà, lưới đan bằng dây gai thật chắc. Thợ săn khỉ vào rừng một mình, mang theo tấm lưới và vài nải chuối chín. Đến nơi nào có nhiều khỉ, họ chọn khoảng đất trống, trải lưới ra, phủ trên cỏ.

Đâu đó xong xuôi, họ leo lên cây mà ngồi, chờ đợi, nắm trong tay sợi dây buộc dính liền với bốn góc tấm lưới.

Từ trên cây cao um tùm, họ quăng xuống từng trái chuối chín, quăng vào tấm lưới vô hình ấy.

Bọn khỉ thấy chuối chín thì ham, xúm nhau chạy

sơnnam


166

tới, con này gọi con kia, mỗi lúc một đông. Người thợ săn cứ quăng chuối để làm mồi nhử. Đến lúc nào đó, người thợ săn bèn giựt bốn sợi dây. Lũ khỉ mê ăn bị tóm lại, gói trọn trong tấm lưới. Lẽ dĩ nhiên, nhờ lanh chân nên vài con khỉ chạy thoát kịp, nhưng đa số đành ở lại, chờ chết.

Thợ săn đem khỉ về nhà. Rồi họ tiếp tục đi săn mãi mãi.

Tôi hỏi:- Thưa ông, săn nhiều quá, làm cách nào tiêu thụ.

Mỗi ngày, phải tốn bao nhiêu trái cây để nuôi khỉ. Rủi bán ế thì làm sao?

- Thầy Hai chớ lo xa. Ông bà mình hồi xưa bày ra nhiều cách nấu khỉ làm thuốc cao.

Vẫn theo lời ông Hai Khị, thợ săn đem khỉ về, đập đầu lột da, mổ bụng, lóc thịt để lấy xương khỉ làm thuốc. Họ bỏ xương khỉ vào một cái chảo thật to, nấu với nước, nấu ngày nấu đêm, thỉnh thoảng, họ cầm muỗng mà vớt màng màng, đổ bỏ. Năm bảy ngày, năm bảy đêm trôi qua, xương khỉ trở thành mềm mại như “xí quách”. Họ quăng bỏ xương ấy. Dưới đáy chảo, còn sót lại một thứ keo sền sệt. Đó là “cao khỉ” theo kiểu cao hổ cốt. Cao hổ cốt “sọ khỉ” tuy yếu hơn “cao cọp” nhưng bổ về đường khí huyết.

Ông Hai Khị cho biết: mỗi người chỉ có thể uống một miếng cao khỉ mỏng như đồng xu mà thôi; uống quá độ lượng thì sanh bịnh. Hồi còn nhỏ, ông Hai Khị đã rắn mắt, cắn vào một cục cao khỉ. Sau đó, ông nằm

167

mê man, ngủ li bì, mình mẩy nóng ran, sắp chết. May thay, cha của ông hay kịp, đem ông lên trên bộ ván rồi đốt lửa phía dưới. Lửa sưởi ấm bộ ván và hơi ấm ấy truyền qua cơ thể ông Hai. Nhờ vậy, ông toát mồ hôi sống lại đến... giờ này, đến tuổi sáu mươi mà sức khỏe vẫn còn đầy đủ.

Tôi hỏi:- Lúc uống cao khỉ quá nhiều, chắc ông chết giấc?- Ừ! Hồi đó, tôi mới có mười ba tuổi, khi tỉnh dậy,

mình mẩy tôi ê ẩm, tứ chi bải hoải...Rồi ông ghé miệng vào tai tôi mà nói khẽ:- Giống như người thừa sức lực... Chất “cao khỉ”

gồm tinh túy của loài khỉ đó thầy Hai.- Dạ, bây giờ rừng U Minh còn lai rai vài con khỉ

già, chắc nghề nấu cao khỉ không còn nữa phải không ông?

Ông Hai Khị chỉ vào mấy cái xác khỉ khô:- Tôi còn chút ít cao khỉ của ông bà để lại. Nếu thầy

Hai muốn hiểu sự tích khai hoang rừng U Minh, nếu thầy Hai muốn sống dai, ngừa bịnh rét rừng, sanh con đẻ cháu nhiều hơn thiên hạ thì...

Nói xong, ông Hai Khị mở tủ, đem ra một cục cao khỉ đen thui, gói trong giấy hút thuốc. Tôi hửi thử: mùi cao khỉ hơi thum thủm, giống mùi a giao vậy thôi.

Bây giờ, ông Tư Huỳnh khều nhẹ tôi, nói nhỏ:- Mình về, đủ rồi. Đừng thèm mua.Tôi nói to giọng:- Thứ cao này ngộ quá. Thôi, hẹn với ông Hai sáng

sơnnam


168

mai tôi trở lại...Ông Hai Khị nói:- Tôi chờ thầy Hai. Sáng mai, tôi cho thầy Hai uống

thử một lát cao khỉ...Tôi đứng dậy, cáo từ. Trước khi ra về, tôi đến gần

mấy con “khỉ khô” sờ thử và nắm tay từng con. Có một con khỉ mới ướp xác ngồi chết đó, xòe bàn tay. Tôi nhướng mắt nhìn kỹ. Trong lòng bàn tay khỉ có nào là đường trí đạo, đường vận mạng giống hệt bàn tay con người. Và đường sanh đạo của con khỉ đó lại đứt khúc, hèn gì nó... chết sớm.

- Về cho kịp nước ròng, thầy Hai!Ông Tư Huỳnh nhắc nhở một lần nữa. Tôi với ông

xuống xuồng. Ông Tư Huỳnh bơi sau lái, cười to:- Đó, sự tích rừng U Minh huyền bí như vậy đó. Nói

theo kiểu ông Hai Khị thì chắc là chung quanh nền nhà của ông có... hàng ngàn khúc xương khỉ, của ông bà hồi xưa nấu cao rồi quăng bỏ.

Tôi hỏi:- Ông Hai Khị nói thiệt không vậy ông Tư?- Phần đầu, chuyện săn khỉ bằng lưới, ổng nói đúng

sự thật. Nhưng tới phần sau, chuyện nấu cao khỉ rồi... chuyện nằm mê man, ổng nói dóc để bán cao khỉ! Thứ cao đó làm giả mạo. Nếu muốn bổ khỏe, thầy Hai cứ ăn cá cho nhiều như mình ăn hồi nãy là đủ. Nói thiệt với thầy Hai, ba năm rồi, Hai Khị bán cao khỉ ế ẩm lắm vì bà con trong xóm đều chán ngán. Cha của Hai Khị hồi xưa săn khỉ giỏi lắm. Tới đời Hai Khị thì khỉ đã hết,

169

thợ săn khỉ trở thành thợ... nói chuyện đời xưa giữa ban ngày mà đốt đèn sáp trong nhà!

Chiếc xuồng trôi từ từ theo nước xuôi. Trong rừng sâu, vài người đốn củi ca vọng cổ nghe văng vẳng.

sơnnam


170

171

cậu BảY TIểu

minh họa: hoàng Tường

sơnnam


172

173NGườI HÀNG XóM NHắN TIN CHo TÔI BIếT:- Ông hương trưởng Tạc đang hấp hối. Nếu rảnh,

cậu tới thăm một chút, kẻo trễ.Lập tức, tôi xuống xuồng, bơi thẳng đến nhà ông

hương trưởng. Cái tin ấy không làm cho tôi ngạc nhiên. Người già, người chết đó là thế gian sự thường, huống gì ông hương trưởng Tạc sống đến 75 tuổi. Tôi là người bạn trẻ của ông, được hân hạnh tới lui đàm đạo. Ông hương trưởng hiểu rành rẽ về truyện Tam Quốc. Ông đã dạy cho tôi biết: suốt truyện Tam Quốc, ông Khổng Minh lên yên ngựa mấy lần, lần thứ nhứt, lần thứ nhì nhơn dịp nào. Lúc thiếu đề tài tán gẫu, tôi gợi chuyện: “Thưa ông, hồi thứ 20 của truyện Tam Quốc nói về giai đoạn nào?”. Thế là ông hương trưởng nói thao thao bất tuyệt, thuộc lòng. Và ông sẵn sàng bình luận qua hồi thứ 21, 22. Thỉnh thoảng, ông xin lỗi tôi để ông ra ngoài hè

sơnnam


174

phóng uế, phóng thật nhanh, rồi trở vào để câu chuyện được nóng hổi.

Vừa ghé bến, thấy đèn đuốc thắp sáng ở gian nhà giữa, tôi nghĩ thầm:

- Chắc là ông hương trưởng đã tiêu diêu nơi cõi thọ rồi!

Nhưng ông chưa tắt thở. Ông nằm dài trong buồng, dẹp lép như con khô mực. Chừng 20 ngày qua, ông không ăn được món gì cả. Bà hương trưởng lén ra chợ Rạch Giá mua một con sâm Cao Ly đem về chưng cách thủy, để chồng được hồi dương vài giờ. Tôi dùng tiếng “lén” vì bấy giờ là đầu năm 1946, thực dân Pháp đang chiếm ưu thế, tiến như chẻ tre. Tuy chưa chánh thức đóng đồn tại làng Đông Thái nhưng chúng trao súng đạn cho một số thổ phỉ. Bọn này tha hồ cướp phá dân lành nhưng tự xưng là đại diện cho công lý của... quan lớn!

Đó là sâm Cao Ly thứ thiệt hay thứ giả? Trời mà biết giả thật. Sau khi uống chén nước sâm, chén cuối cùng, ông hương trưởng mở mắt cười gượng:

- Cháu đó hả?Tôi đáp:- Ông biết tôi là thằng nào? Tên gì không?Ông hương trưởng nói đúng tên tôi rồi tiếp lời:- Chắc hôm nay, tao qua không khỏi. Vái trời cho

tao đi... suôn sẻ.Sực nhớ đến bọn thổ phỉ tôi hỏi:- Ông biết hổm rày ở nước mình xảy ra chuyện gì

không? Vái trời Phật...Ông hương trưởng gật gù:

175

- Năm bảy tháng rồi, tao lãng trí. Nhưng mà dường như có điều gì thay đổi lớn lắm. Nằm liệt giường, tao đâu bước ra ngoài sân. Dường như thiên hạ qua lại lao xao, bàn tán điều gì hệ trọng lắm...

Vài ông già khuyên tôi ra ngoài vì nói chuyện quá lâu, ông hương trưởng sẽ mệt luôn. Tôi vâng lời, ra ngoài phòng khách, hút thuốc. Vài tiếng súng nổ đì đùng từ phía kinh Xáng.

Bà hương trưởng vụt khóc òa lên. Ai nấy đều hiểu: ông hương trưởng đã nhắm mắt.

Lập tức, đám người ngoài phòng khách đổ xô vào phòng của ông hương trưởng, an ủi bà hương:

- Thôi, sống gởi thác về. Bà hương đừng quá đau buồn mà hao mòn thân thể.

Bà hương vụt lau nước mắt:- Tôi đâu buồn vì ổng chết. Nhưng... tại sao ổng

không chết lén lút. Thời buổi nầy mà! Khó lắm. Hôm trước, tôi liều chết, bơi xuồng ra chợ Rạch Giá mua 60 đồng sâm... Dọc đường, tôi gặp xác chết trôi, trôi từng chặp, hai ba người xỏ xâu... Vậy mà ổng trăng trối, biểu tôi làm đám ma... đủ lễ như hồi thời bình. Điệu nầy, chắc lòi ruột cả đám. Cái kiểu tụ họp đôi ba chục người, đốt đèn sáng đêm... Buồn buồn thì cậu Bảy Tiểu dám kéo bọn đàn em...

Tôi sực nhớ đến cậu Bảy Tiểu. Anh ta là con trai ông huyện hàm M.; đôi ba lần, tôi được hân hạnh đá cá thia thia chung một sòng: mặt mày anh ta khó thương nhưng đối với riêng tôi, có lẽ anh ta chưa thù oán. Vả lại, ông huyện hàm M. và cha tôi đều là điền chủ.

sơnnam


176

Để an ủi bà hương trưởng, tôi nói nhanh:- Chỉ vì ông hương chưa hiểu thời cuộc nên vô tình

trăng trối như vậy...Bà hương lại òa khóc:- Không khéo, lại xảy ra... ba bốn cái đám ma. Cậu

Bảy Tiểu là người ghê gớm, bất cần nhơn nghĩa. Phải chi ông nó mất... mà đừng cho ai hay biết rồi làm đám ma đơn sơ. Ổng dạy tôi phải chôn gần nhà, theo nghi lễ... Nghi lễ là rùm beng rồi!

Vài ông kỳ lão xúm xít bên thi hài, phun rượu, sửa tay chân kẻ bạc phước cho ngay ngắn, thay quần áo mới. Lại có kẻ đòi “giảo nghiệm” cho biết ông hương trưởng chết thật hay chết... tạm thời. Họ cúi xuống, cắn mạnh vào bắp vế non ông hương trưởng, cắn thật mạnh. Nhưng ông hương chẳng thèm rên la nữa. Có kẻ lấy ngọn nến đốt thử vào ngón tay thi hài. Họ bảo:

- Nếu còn sống thì da sẽ phồng lên, có nước. Bằng không thì ngón tay sẽ bốc mùi như thịt nướng...

Bà hương trưởng cứ khóc triền miên:- Phải chi ổng chết lén... Đời bây giờ, chết mà thiên

hạ hay biết cũng phiền cho người hay biết. Trời ơi! Cậu Bảy Tiểu mà hay được thì kéo cả bọn ngoài đồn, với gươm dao súng đạn...

Tôi nghĩ đến cách trả ơn gia đình ông hương trưởng Tạc:

- Thưa bà, sáng mai cháu lên bờ kinh Xáng, gặp mặt cậu Bảy Tiểu để xin phép làm đám ma thì xong. Tôi cho cậu Bảy biết trước: dân chúng tụ họp chừng vài chục người, giết heo, uống rượu, đánh trống, đờn cò.

177

Bảo đảm chẳng ai dám làm giặc cả.Bà hương nói:- Cảm ơn cháu. Thôi đi. Rủi bề gì. Cái cậu Bảy đó

thất đức lắm...Trong lúc bọn thợ mộc cưa bộ ván gõ đóng quan

tài, tôi ngồi suy nghĩ bâng quơ. Bảy Tiểu đã học tại Sài Gòn, thi rớt bằng trung học. Dầu sao đi nữa, cậu ta cũng để đám ma được cử hành yên ổn. Ông hương trưởng là bạn của ông huyện hàm M. Rất tiếc, ông huyện hàm đã tản cư về chợ Rạch Giá.

Hừng sáng hôm sau, thi hài ông hương trưởng đã tẩn liệm xong, trưng bày giữa nhà. Tôi tỏ thái độ cương quyết:

- Để tôi gặp cậu Bảy, xin phép một phen.Một ông lão nói:- Đành vậy. Chúc chú em bình an. Coi chừng. Cỡ

nầy... nó dữ lắm. Chú em biết nó không?Tôi đáp:- Thì hồi còn Tây cai trị, nghe đâu cậu Bảy tổ chức

đảng cướp, nhưng chỉ đánh cướp mấy làng kế cận mà thôi. Cậu Bảy nể dân chúng làng nầy.

Người khác nói xen vào:- Cậu Bảy Tiểu được quyền tiền trảm hậu tấu, hoặc

trảm mà chẳng cần “tấu”. Ông quan tư Ca-Rê ở chợ Rạch Giá cấp cho cậu Bảy một cái giấy đặc biệt, mạnh lắm. Hôm rày, cậu Bảy giết người như rạ. Cậu thề ngày nào không giết một người thì ăn cơm không ngon. Cậu muốn giết đúng một trăm mạng để trả thù làng nầy. Vì hồi xưa kia, lúc cậu bị Tây bắt giam về tội... tình nghi ăn cướp, dân làng nầy có kẻ vật heo ăn mừng.

sơnnam


178

Hơi đâu mà nghe lời bàn tán của người già! Tôi nhớ đến ông hương trưởng Tạc, lúc còn sống. Ông hiền quá, ban ơn cho tôi quá nhiều về mặt tinh thần. Nhờ ông mà tôi hiểu được bao nhiêu chuyện kiểu “Cổ học tinh hoa”. Nếu không giúp cho đám của ông được cử hành theo nghi lễ, đượm vẻ phong lưu thì tôi là thằng hèn.

Tôi xuống xuồng, nói với lại:- Thời buổi khó khăn, bà con cứ sửa soạn kèn trống,

giết heo. Tôi gặp cậu Bảy trong vòng nửa tiếng đồng hồ. Cứ là theo kiểu tiền trảm hậu tấu...

Một người hỏi:- Nếu chú em không về thì sao?Tôi đáp:- Trễ lắm là 5 giờ chiều, tôi về. Chẳng lẽ tôi chết.

Cứ đánh trống thổi kèn cho ông hương trưởng mát lòng, mát dạ. Cứ thọc huyết heo, nấu cháo ăn cho no. Để mình khỏi hối tiếc vì trước sau gì tụi Tây cũng tấn công vô xóm nầy...

Bà hương trưởng chạy xuống bến, kêu gào, khuyên tôi đừng liều lĩnh. Tôi bơi dầm, chiếc xuồng lướt nhanh. Thật ra, thương ông hương trưởng là một chuyện nhưng tôi muốn hiểu rõ cậu Bảy Tiểu! Cậu ta là cái gì mà thiên hạ sợ quá vậy?

Xuồng vừa cặp bến kinh Xáng, tôi đã hoảng sợ. Hàng chục người mang súng hẳn hoi nhưng quần áo thì quá tệ: quần đen, áo kaki cũ mèm của lính Pháp, đầu đội nón nỉ hoặc bịt khăn.

Thoạt nhìn qua, tôi nhận được vài người quen mặt trong đám thổ phỉ: lúc trước, họ ưa đi theo cậu Bảy Tiểu

179

với danh nghĩa vệ sĩ, sẵn sàng làm bất cứ mọi công việc như xách guốc, bơi xuồng, đâm chém và lẽ dĩ nhiên, săn gái cho cậu.

Một đứa hất hàm hỏi nhanh:- Ở đâu tới? Đi đâu vậy?Tôi thị oai lập tức:- Kiếm cậu Bảy. Cậu Bảy nhắn tôi ra đây uống rượu

chơi rồi cậu kiếm sở cho tôi làm. Làm thông ngôn cho ông quan tư Ca-Rê!

Đứa nọ cúi đầu, cười tươi:- Xin lỗi. Nãy giờ tôi không biết. À! Cậu Bảy ở tại

công sở. Đằng kia kìa.Sau khi lanh chân từ giã tên thổ phỉ, tôi cứ bước

tới, tâm trí hoang mang đến cực độ. Công sở làng Đông Thái đã bị đốt từ hồi cuối năm 1945, còn đứng gượng gạo mấy cây cột than trơ vơ giữa cuộc... hí trường. Hai bên đường, vài căn nhà mới dựng lên, bán thức ăn, tạp hóa. Tôi vào quán, hỏi nhanh:

- Công sở ở đâu?Chủ quán trố mắt:- Bị đốt rồi.- Nhưng mấy ổng làm việc tại đâu?Chủ quán chợt nhận ra sự ngơ ngác của mình:- À! Làm việc tạm bên cái tiệm hớt tóc, đàng kia.

Khó vô lắm. Coi chừng lạc đạn. Cậu Bảy... ủa! Cậu Ba...Cậu Ba là tước hiệu mà bà con trong làng phong cho

tôi. Chủ quán nào phải xa lạ, dạo trước hắn làm chủ một chiếc đò máy, đưa hành khách. Ông ta nheo mắt nhìn tôi:

- Vậy mà nãy giờ tưởng là anh chị bự. Ngồi uống trà chơi. Qua công sở làm gì? Để kết liễu cuộc đờihả?

sơnnam


180

Nói cho vui chớ hoàn toàn yên ổn. Phe đảng cậu Bảy không có mặt trong tiệm này. Nó bất nhơn thất đức lắm... Cậu Ba chưa hiểu cậu Bảy sao?

- Dạ, chưa hiểu.Chủ quán thở phào:- Chuyện bây giờ thì xin miễn bàn vì cậu Bảy đang

làm quốc sự. Tôi khuyên cậu Ba nên nghe lời tôi. Tôi muốn nhắc một chuyện rất xưa để cậu Ba hiểu về cậu Bảy Tiểu.

Tôi chán cái lối tuyên truyền, nói xấu cậu Bảy:- Chuyện gì qua thì nên cho nó qua. Tôi là bạn thân

của cậu Bảy trong hiện tại mà ông chủ!Chủ quán bĩu môi:- Có ai thân thiết với cậu Bảy cho bằng người mẹ

ruột. Vậy mà phen đó cậu Bảy cầm cây kéo, đến gần bà để... cắt đầu tóc. Con ruột mà dám trửng giỡn bằng cách cắt đầu tóc của mẹ. Nói ít, cậu hiểu nhiều. Giữa cậu với cậu Bảy làm sao có tình mật thiết...

Sực nhớ đến nhiệm vụ xin phép tổ chức đám ma ông hương trưởng Tạc, tôi nói nhanh:

- Để tôi qua công sở. Chủ quán vẫn khuyên giải:- Cậu nên cẩn ngôn cẩn ý. Bộ có chuyện gì gấp lắm

sao? Hay là cậu muốn theo Tây? Ra ngoài Rạch Giá, cậu bàn bạc với Tây coi bộ chắc ăn hơn. Cỡ này cậu Bảy kỳ cục lắm. Thôi, tôi không dám nói...

Vừa lúc ấy, tôi thấy cậu Bảy Tiểu đã đứng chống nạnh trước tiệm hớt tóc từ lúc nào rồi. Cậu đội nón kaki có vành, kiểu “Còm-măn-đô”.

181

- A ha! Cậu Ba...Tôi giựt mình.- Trời ơi! Cậu Bảy đừng kêu tôi bằng cậu.Bảy Tiểu trợn mắt tiến tới.Tôi day mặt ra sau lưng, ngỡ rằng cậu truyền lịnh

cho đám thổ phỉ nhưng cậu vội nói rõ:- Cậu Ba cứ tiến tới để... “bông rua” cậu Bảy này

đây!Bảy Tiểu vỗ mạnh vai tôi, cười hề hề rồi đẩy tôi vào

tiệm hớt tóc. Trong tiệm, cái bàn hớt tóc đã trở thành bàn viết, đôi ba ông hương chức hội tề được Bảy Tiểu qui tụ lại. Tôi liếc xem trên vách vài ba tờ yết thị dán theo hàng ngang và đôi tờ báo do quân đội viễn chinh Pháp đỡ đầu, đề cao thuyết “Nam Kỳ tự trị”.

Bảy Tiểu cười sặc sụa:- Cậu Ba tới hồi nãy hả? Nãy giờ cậu Ba ngồi trong

quán nghe thằng cha chủ quán nói xấu tôi hả? Thằng cha chủ quán đó là đứa tiểu nhơn, nói xấu tôi, lúc tôi vắng mặt phải không?

Tôi ngồi im chưa dám trả lời. Bảy Tiểu đi tới đi lui rồi dừng lại, chỉ ngón tay vào con mắt bên trái của cậu ta:

- Nè! Coi kỹ con mắt của tôi!Tôi đáp:- Thưa cậu, tôi coi...- Nè, tròng trắng con mắt của thằng Bảy Tiểu nầy

có nổi mấy đường gân đỏ như máu, như huyết. Nhờ giết năm bảy chục mạng nên có cô hồn như vậy đó. Thấy chưa!

sơnnam


182

Tôi lại đáp:- Dạ, thấy rồi.Bảy Tiểu bèn chỉ ngón tay lên trán như nhà hùng

biện đang suy tư cố gắng phát biểu một ý kiến độc đáo:- Còn bộ óc này, chưa phải điên. Thằng cha chủ quán

cho rằng cậu Bảy Tiểu này điên nên giết hại thiên hạ...Tôi nói vuốt ve:- Cậu đâu có điên!Bảy Tiểu gật đầu:- Nếu điên thì đâu được làm chức chỉ huy. Nếu điên

thì Tây đâu thèm xài tôi... Tây khôn lắm. Đừng tưởng rằng hễ điên là gặp Tây, kiếm sở được!

Vừa lúc ấy, tôi nghe hai phát súng nổ chát chúa. Cậu Bảy Tiểu quát to:

- Hay lắm. Đi bắt thằng Lê Hữu Vĩnh. Nó là thầy nghề võ của tôi. Tôi phải đền ơn nó!

Rồi cậu ta day lại nói với một ông hương chức hội tề:- Nè! Ông hương thân ơi! Coi chừng cậu này, nghe

không! Lát nữa tôi giải quyết sau. Nếu cậu Ba này chạy trốn thì tôi tru di tam tộc... tất cả mấy ông hương chức hội tề...

Khi Bảy Tiểu vừa xuống xuồng khuất dạng, tôi bắt đầu khỏe khoắn. Ông hương thân tên Túc lắc đầu:

- ác không! Hổm rày tôi bị cậu Bảy giam lỏng trong cái tiệm hớt tóc nầy. Cậu Bảy nhờ tôi quy tụ mấy ông hương chức hội tề lúc trước. Ngán quá. Trời ơi! Cái công sở này! Phải chi có ông hương trưởng Tạc thì vui hơn, ổng mặc sức mà nói chuyện Tam Quốc, mà đánh cờ tướng.

183

Thật đau xót tâm can: trong khi ông hương trưởng nằm yên trong quan tài mà có những bạn thân ngỡ rằng ổng còn sống. Tôi nói khẽ:

- Thưa bác, ông hương trưởng mất từ hồi tối hôm qua, tẩn liệm xong rồi. Tôi lên đây xin phép cậu Bảy để làm đám ma, vì tại nhà ổng, bà con tụ họp, có lễ nhạc đầy đủ... nhưng lại sợ phiền lòng cậu Bảy...

Ông hương thân Túc lắc đầu:- Khó lắm. Thằng Tiểu nầy nó say máu, như điên

vậy. Theo lẽ thì cháu đừng lên đây xin phép...- Thưa bác, xưa kia ông hương trưởng Tạc là bạn

thân với cha ruột cậu Bảy Tiểu. Chắc cậu Bảy cũng tỏ lòng nhơn đạo...

- Thôi đi. Thì bác đây đã đá cá thia thia, đá gà chung với thằng Tiểu. Vậy mà phen đó bác với nó bị bắt, ở tù một lượt. Nằm trong khám buồn bực quá chừng. Thằng Tiểu bắt buộc bác phải đấm lưng, cạo gió và nhổ tóc ngứa cho nó. Chưa hết. Lúc nào mỏi lưng, nó nằm xuống rồi ra lịnh cho bác phải dang hai tay ra, giả bộ như con chim bay, quạt cánh. Rồi nó ra lịnh cho bác phải trèo lên song sắt, như con chim đậu trong lồng. Nó la lên một tiếng “đùng”! Bác phải buông tay, té xuống đau điếng như con chim bị đạn. Bác khổ nhục quá, vậy mà nó cười ha hả. Nếu cãi lời thì nó đánh.

Ngoài sân có tiếng xôn xao. Bảy Tiểu sắp về tới công sở. Ông hương thân nhìn ra thở dài:

- Trời đất ơi! Nó giết anh Lê Hữu Vĩnh rồi.Tôi vẫn chưa tin. Nhưng rõ ràng cái thây của Lê Hữu

Vĩnh nằm úp mặt dưới xuồng bên cạnh cậu Bảy Tiểu.

sơnnam


184

Lê Hữu Vĩnh là một võ sĩ lừng danh, thuộc hạng nặng cân ở miền Nam. Ông ta là thầy võ của Bảy Tiểu. Lúc sanh thời, ông ta đã thủ huề và đôi khi thắng võ sĩ vô địch Sáu Cường.

Bảy Tiểu chạy vào công sở:- À! Cậu Ba! Chuyện gì mà kiếm tôi.Tôi thuật lại cái chết của ông hương trưởng Tạc và

ngỏ lời xin phép tổ chức đám ma. Bảy Tiểu bỗng rưng rưng nước mắt:

- Tội thì thôi! Tôi cho phép đó. Cứ chết! Cứ chôn tự do, mà phải chôn cho long trọng.

* * *

Vì chờ đợi quá lâu nên bà hương trưởng yêu cầu bọn đạo tỳ (đô tùy) cứ động quan, đưa ông hương trưởng về nơi an nghỉ ngàn thu, ở sau vườn.

Lúc tôi về tới là sắp tới lúc “hạ rộng” vào khoảng 6 giờ chiều. Ai nấy bao vây tôi, hỏi han rối rít. Tôi đáp với giọng hãnh diện:

- Cậu Bảy cho phép rồi.Bà hương trố mắt:- Thiệt vậy sao?Tôi nói:- Cậu Bảy khóc thảm thiết khi nghe tin ông hương

từ trần...Nhưng bỗng dưng bọn đạo tỳ la hét, múa tay nói ú

ớ rồi bỏ chạy. Tôi day lại, thấy hơn 20 tên thổ phỉ. Bọn chúng nai nịt hẳn hoi, chạy tắt trong đám cỏ hoang và

185

một đứa đi trước đã cõng cậu Bảy Tiểu lên vai, hàng chục phát súng nổ chát chúa.

Giọng Bảy Tiểu oang oang:- Đừng sợ! Đằng này bắn chỉ thiên để tống biệt

người bạn già.Tôi đứng một chỗ, giữ cái quan tài, bên cạnh khổ

chủ là bà hương trưởng Tạc. Lát sau Bảy Tiểu nhảy tới, gật đầu:

- Thằng nầy đâu phải điên!Rồi ra lịnh:- Sắp hàng hai... hai bên huyệt! Lính đâu!Tiếp theo là lịnh:- Bồng súng chào! Chào! (nói bằng tiếng Pháp).Bọn thổ phỉ bồng súng, im lặng. Lát sau, như sực

nhớ điều gì, cậu Bảy chửi đổng:- Đ. mẹ, chào hoài hả! Tụi bây hạ súng xuống, lấp

đất lại cho tao.Rồi cậu đi tới đi lui, chung quanh huyệt, trong lúc

bóng tối lan tràn. Tiếng đất rơi thình thịch trên nắp quan tài, tiếng ếch nhái huềnh hoang, não nuột.

Một phát súng nổ vang.Tôi can gián:- Cậu Bảy! Thiên hạ đang sợ mà cậu.Bảy Tiểu cúi xuống, nhặt xác một con nhái bầu

đưa lên:- Đ. mẹ, mầy đáng chết lắm. Nghe giọng huềnh ho-

ang của mầy, tao nhớ tới cây kèn. Được rồi, ngày mai tao về chợ Rạch Giá, xin ông quan tư Ca-Rê một cây kèn thổi tò te khi xung phong...

sơnnam


186

Rồi day qua bọn thổ phỉ:- Rồi chưa! Bữa nay, sẵn dịp đưa đám ma, tao mới

nhớ đạo binh của tao đầy đủ súng đạn, nhưng còn thiếu một cây kèn đồng!...

187

câY huê Xà


sơnnam


188

189

CâY HUê XÀ LÀ THứ CâY Gì? HìNH DáNG ra sao? Có thiệt hay là bịa đặt? Nó có lợi hay là có hại cho loài người? Bao nhiêu câu hỏi ấy cứ dồn dập, lẩn quẩn trong trí thằng Lợi hằng năm nay mà nó không tài nào trả lời nổi.

Cây huê xà vốn là vị thuốc chánh trong toa thuốc ngừa rắn của ba nó. Nhờ nó mà đi đến đâu người ta cũng khâm phục; ba nó nổi danh là thầy Hai Rắn. Được nổi danh là một chuyện khó vì lẽ ở vùng Rạch Giá, Cà Mau, thầy rắn xưa nay cũng nhiều người tài. Họ có thể cứu sống nạn nhơn, đảm bảo trăm phần trăm, nếu người bị rắn cắn không để lâu quá hai giờ đồng hồ. Họ dùng toàn thuốc Nam dễ kiếm như gừng, cỏ ống, vôi, trầu, nhựa ống điếu, trứng rệp... Họ lại còn dám nuôi trong nhà vài con rắn để bắt chuột. Lúc họ uống nước trà, rắn nằm vắt vẻo trên đòn dông nhà, nhìn xuống gục gặc

sơnnam


190

đầu. Đêm nào có trăng thì rắn đi ngao du, lên tận trên đọt lá dừa để bắt chim trong ổ hoặc rình mổ mấy con dơi rượt muỗi bay qua chớp nhoáng.

Ba thằng Lợi nổi danh hơn các thầy rắn vừa nói trên. Thuốc của ba nó vò viên sẵn, khỏi tốn thời giờ tìm kiếm. Thuốc ấy mạnh lắm, trừ tuyệt nọc, nghĩa là một hai năm sau đi nữa, bệnh nhơn không cảm thấy nhức xương sống khi lập đông trở về. Phi thường nhất là có toa thuốc khi thoa vào tay, rắn không bao giờ dám mổ.

Hồi mới xuống rạch Thuồng Luồng này, ba nó có lần thí nghiệm cho các thầy rắn coi thử.

Ba nó - thầy Hai Rắn - loan tin: - Tôi có bùa bắt rắn. Bùa này của Phật thầy Tây An

ở núi Sam truyền lại. Ai nấy phản đối: - Nói dóc! Chân ướt chân ráo mới tới xứ này mà

không để cho người ta thương! Phật thầy Tây An xưa kia bao giờ làm bùa bắt rắn. Ngài lo giữ mối giềng đạo lý sao cho ai nấy ăn ngay ở phải, đừng vì tiền tài mà nói dóc với chúng sinh.

Mỉm cười, thầy Hai Rắn mời bà con đúng giờ Thìn sáng mai đến cây thị trước miếu ông Tà. Cây thị này hồi năm ngoái bị trời đánh tét làm hai. Thiên hạ đồn rằng: Có điềm trời! Không vậy sao trong ruột cây có cái bộng đen ngòm. Dưới đáy bộng, một đống đất khô... Ngạc nhiên làm sao! Đất nhúc nhích từng cục, một con rắn hổ ốm nhom vùng ngóc đầu lên cao, phùng mang chồm tới, giống hình cái bàn nạo. Rắn nhìn người chung quanh hút gió, rồi rúc xuống đất vụn để ẩn mình.

191

Sáng hôm đó, đúng giờ Thìn, thầy Hai Rắn lại gốc cây thị với mọi người. Lấy tay vỗ mạnh vào gốc cây, thầy nói:

- Ông xà ơi! Ra đây nói chuyện chơi. Ai nấy trố mắt, ngạc nhiên. Có tiếng hút gió như đáp

lại rồi từ miệng bộng cây, cái bàn nạo lần lần nhô lên. Thầy Hai lấy tay vạch vòng tròn dưới đất, vỗ xuống

mạnh: - Tôi muốn mời ông xà lại đây, ngồi trong vòng

này với tôi. Rắn nọ bò xuống, men vào vòng đã vẽ. Thầy xòe

tay ra, để cách miệng rắn chừng một tấc mà thét: - Cắn thử coi! Rắn không nhúc nhích. Thầy thét lớn hơn: - áp khẩu tay tôi nè! Cắn ngay đó thì tôi chết liền.

Tôi đố ông dám cắn! Ai nấy phập phồng chờ đợi. Rắn cục cựa, thối lui,

ngóng mỏ lên cao, day qua day lại. Thầy Hai trợn mắt, đưa tay xích lại gần hơn nữa. Bỗng nhiên, rắn hút gió một tiếng rồi quay mình phóng vào bộng cây, mất dạng.

Thầy đứng dậy, vấn điếu thuốc. Vừa hút phì phà, thầy giảng rằng:

- Chém ruồi ai dùng gươm vàng làm chi! Nói thiệt cho bà con thương, tôi đây cực chẳng đã mới ra nghề. Tôi biết trong số bà con đây có người tài giỏi hơn tôi nhưng giỏi về môn khác. Thứ bùa này ít ai biết... Lúc ban sơ, tôi dùng nhơn lực để kêu rắn ra khỏi bộng cây, kế đó, vẽ vòng tròn tức là tôi dùng thần lực. Đến khi

sơnnam


192

chuyển qua thiên lực, rắn nọ phải chạy trối chết... Nhân lực, thần lực, thiên lực đó là ba chặng đường mà tôi phải trải qua. Phần đông, bà con mình xưng là thầy, nhưng chỉ mới bước tới nhơn lực.

Tài của thầy Hai Rắn, ai lại chẳng phục. Ngặt thầy kiêu hãnh quá nên hôm đó không ai muốn thụ giáo, họ bực tức ra về. Trong số đó có Năm Điền là thầy rắn bấy lâu nay lừng danh ở xóm Thuồng Luồng này. Năm Điền cảm thấy bị sỉ nhục. Về nhà chú nằm suốt đêm không ngủ được, tâm trí bận rộn, cố nhớ lại mấy toa thuốc. Chú biết đây là mưu mô của thầy Hai Rắn. Nhứt định thầy Hai có thoa vào tay một thứ thuốc đặc biệt. Ngửi nhằm mùi đó, rắn chịu không nổi, phải mờ mắt hoặc ê răng mà chạy trốn. Ăn cắp cái toa đó là diệu kế nhất. Nghĩ vậy, chú sực nhớ tới con Lài, đứa con gái khá nhan sắc của chú.

Bấy lâu nay, chú thường để ý: thằng Lợi, con thầy Hai Rắn, thường bén mảng lại đây trò chuyện với con Lài.

Năm Điền bèn kêu đứa con gái vào: - Lài à! - Dạ. Nhìn trước cửa thấy không có ai, chú nói nhỏ với

con: - Bấy lâu cha sống ở rạch này cũng là nhờ nghề trị

rắn. Bây giờ, thầy Hai Rắn tính đập bể cái nồi cơm của cha con mình!

Con Lài hỏi, ngây thơ: - Sao vậy ba, người ta lạ, mới tới...

193

- Bởi vì nếu trời đã sanh Châu Do thì không có Gia Cát Lượng.

- Gia Cát lượng là ai vậy ba? Năm Điền đổ quạu: - Không biết gì hết. Ngu quá! Mày biết thầy Hai

Rắn là cha của ai không? - Dạ, của... anh Lợi. - Thằng Lợi tới lui đây hoài. Điều đó ba biết hết.

Ba nào cấm cản. Nó nói gì với con... Con Lài bẽn lẽn: - Ảnh nói muốn làm quen. - Ừ! Ba nói thiệt với con, làm thân con gái phải giữ

gìn thân thể. Không khéo, lỡ bề gì nhơ nhuốc danh giá dòng họ. Con thương nó thì phải cho ba hay để bắt buộc nó thương con...

Con Lài buột miệng: - Đừng... Tội nghiệp người ta. - Không sao đâu. Chiều mai, con rủ nó lại ăn cơm...

sẵn dịp ba mời nó uống rượu, thứ rượu “rắn giao đầu”. Nghe đến rượu “rắn giao đầu”, con Lài liếc nhìn

chai rượu rắn trên bàn thờ. Trong chai, ngâm hai con rắn mà ba nó lượm được hồi năm ngoái! Con rắn nước nuốt con rắn trun, có lẽ nuốt không vô nên hai con đều chết. Ba nó lượm về ngâm rượu.

Nó hỏi: - Uống chết không ba? Con sợ quá. - Gì mà sợ. Rượu đó làm cho trai với gái thương

nhau như rắn. Uống vô, thằng Lợi không bao giờ bỏ con được. Trăm sự nó đều thiệt tình. Còn nhớ gạn hỏi nó điều này mà thôi...

sơnnam


194

- Điều gì ba? - Cái toa thuốc thoa vô tay mà rắn không cắn, của

ba nó xài hôm trước, đằng cây thị trước miễu ông Tà. Nhớ hỏi cho kỳ được. Bằng không ba giết chết cả hai đứa như giết rắn. Từ nay hai đứa bây là hai con rắn... vì chất rượu này...

* * *

Lá rụng ơi lá rụng! Từng chiếc lá trâm bay lả tả như bươm bướm mỏi

cánh, đáp nhẹ xuống mặt nước từ trong ngọn rạch trôi dài ra.

Con Lài nhìn dòng nước uốn khúc qua doi, qua vịnh như con rắn bò, thứ rắn có khoanh màu vàng, con rắn hổ sơn. Nó bụm mặt lại để che cái hình ảnh đó. Nhưng nào được! Kìa chiếc xuồng của thằng Lợi bơi lướt tới, vạch ra hai làn bọt nước lốm đốm trắng như con bạch hoa xà... Lập tức nó xuống bến, bơi theo, mãi đến khi xuồng thằng Lợi ghé bên bờ đìa, kế gốc cây bình bát.

Thằng Lợi day lại cười: - Đi đâu vậy cô Hai... rắn bông súng? Con Lài sực nhìn chiếc áo có bông đang mặc. Nó e thẹn, liếc thằng Lợi: - Em giống như con rắn bông súng. Còn anh, áo đen

mốc như con rắn hổ đất. Cười em làm chi. - Rắn đâu dám cười rắn - Nó vừa nói vừa nắm tay

con Lài. Con Lài rút tay lại cho có lệ. Nó bước qua xuồng,

ngả vào lòng thằng Lợi.

195

- Anh à! - Cái gì đó, hở rắn! - Thiên hạ thấy, họ cười chết. - Ai thấy mà cười? Chung quanh đây cái gì cũng là

rắn như hai đứa mình. Thí dụ như mấy sợi dây choại, dây bòng bong kia.

Con Lài gật đầu: - Phải, dây choại, dây bòng bong giống như rắn lục,

nó xanh tươi. Còn đám cỏ bồn bồn đằng kia, nó dẹp lép quả thật là rắn lá... Nhánh củi khô kế đó, anh thấy không anh Lợi?

- Nó là con rắn nẹp nia, da nó xù xì... - Em suy nghĩ sao thấy kỳ quá, anh à. Rắn có thù

oán gì với loài người, cớ sao loài người thù oán rắn. Như dây choại, cỏ bồn bồn, nhánh củi khô rất ích lợi cho con người.

Thằng Lợi vuốt mái tóc con Lài: - Vậy nên rắn mới buồn bực trong lòng, tụ họp lại.

Con rắn này tìm con rắn kia làm bạn với nhau cho vui. Rắn với rắn thương nhau lắm.

- Nó có cắn nhau không anh? - Đâu có. Mà nó cũng không muốn cắn loài người.

Người nào biết điều thì rắn không cắn. - Biết điều là sao? - Là biết nói chuyện với rắn. Nói chuyện bằng hơi

tay, thí dụ như ba của anh... Con Lài cố giữ trầm tĩnh, nó biết rằng nãy giờ nó

đã nói chuyện nhảm vì uống rượu rắn giao đầu, nhưng nó nhớ lời ba nó căn dặn...

sơnnam


196

- Hơi tay của ba anh có gì mà nói chuyện được. Anh có cái hơi đó không? Tay anh đâu rồi.

Thằng Lợi xoa tay rồi đưa trước mặt con Lài: - Phải có ngải mọi. Em biết thứ ngải đó không? múc

bột nó làm bánh ăn ngon lắm. Ăn bánh ngải rồi uống nước chanh. Xong xuôi, nằm xuống hút một điếu á phiện với cái dọc tẩu làm bằng sừng con dinh.

Con Lài lắng nghe từng tiếng rồi hỏi tiếp: - Hút á phiện rồi làm gì nữa? - Rồi thì vợ chồng dắt tay nhau dạo kiểng, ngắm

cái bông huê xà... - Bông huê xà là thứ gì? - Huê xà là huê xà, ba của anh nói lại sau rốt. Con Lài lẩm bẩm: - Ngải mọi, nước chanh, á phiện, sừng dinh, huê xà.

Toa này năm vị. Mình nhớ đủ hết. *

* * Năm Điền với đứa con gái bỗng nhiên chết ngã lăn

tại nhà. Tin đó truyền ra nhanh chóng. Cả rạch Thuồng

Luồng, ai nấy chưng hửng. Mấy ông thầy rắn xúm lại rồi quả quyết:

- Chết vì rắn. Dấu răng rắn hổ. Chắc chắn có rắn hổ trong nhà, nó phản lại chủ.

Chờ cho thưa khách, thầy Hai Rắn tới, cầm bàn tay của nạn nhân nọ mà ngửi. Nước mắt thầy bỗng dưng tuôn xuống. Chợt nhìn chai rượu thuốc “rắn giao đầu” trên bàn thờ, thầy lắc đầu, thở dài.

197

Đêm đó, thầy kêu thằng Lợi ra sân mà nói: - Mai này cha phải đi. Con ở lại một mình. Cha

buồn lắm. Họ dụ dỗ con để khám phá bí mật, cha biết vậy. Nhưng trăm sự cũng vì toa thuốc nọ thiếu cây huê xà nên không linh nghiệm. Cây đó khó kiếm lắm. Cha con Năm Điền tưởng là cha nói gạt chớ sự thật có nó: dây đó tròn bằng mút đũa, vằn vện như da rắn. Phải tìm ở chót núi ông Cấm, tìm cả tháng trời mới được một cây. Con Lài chết, có lẽ vì Năm Điền không tin con gái nên cho rắn cắn trước. Chừng thấy con chết, y buồn quá tự tử theo, không muốn chuyện đổ bể ra e mất mặt với đồng nghề. Nghề rắn đó nghiệt như vậy đó!

Đêm sau thầy Hai Rắn trốn khỏi xóm giềng, trốn đứa con trai mà đi mất.

Còn thằng Lợi ở lại. Tội nghiệp nó biết chừng nào! Nó nào hiểu tại sao loài người bày đặt ra thuốc rượu “rắn giao đầu” để dụ dỗ lẫn nhau, trong khi cái tình yêu tự nhiên còn keo sơn gấp mấy! Nó không hiểu sở dĩ ngày nay nó cô độc, vắng cha, vắng tình nhân như vậy chỉ vì mối ganh tị giữa hai người đồng nghề là cha nó với cha con Lài.

Nó thơ thẩn như mất hồn, khóc không ra nước mắt mỗi khi thăm nấm mộ của người tình xưa, thấy mấy dây rau muống bò lan bên cạnh.

Cây huê xà là gì? Có thiệt hay không? Lắm đêm, nó nằm chiêm bao thấy một thứ dây lốm đốm trắng mọc cheo leo ở chót núi ông Cấm, tiếp với trời xanh. Trên cảnh xa vời không nhơ bợn đó, dây huê xà nhỡn nhơ

sơnnam


198

uốn éo với gió núi. Giữa lòng từng chiếc lá, hiển hiện kìa trăm ngàn gương mặt con Lài, tươi tắn, cười riêng với nó, trẻ mãi không già...

199

chIếc ghe “ngO”


sơnnam


200

201

THIêN Hạ ĐồN RằNG LụC Cụ TĂNG LIêN có phép nghe được tiếng chim kêu, gió thổi và nghe cả đến tâm sự từng giọt nước, từng hạt bụi trong lòng đất.

Ngày hôm qua, theo sự hướng dẫn của cụ, chú phó hương quản Hem đã đào được một chiếc ghe ngo. Không biết ghe này chôn vùi từ bao lâu rồi; chỉ biết là đất phù sa đã lấp lên gần một thước. Lục cụ Tăng Liên bèn thắp nhang giữa ruộng, đọc kinh lâm râm. Chập sau, cụ quỳ xuống trân trọng đặt tay lên mũi ghe. Ghe chưa quá mục, thân hãy còn ngời lên màu nước sơn đỏ chói. Cụ lẩm bẩm:

- Lâu lắm rồi... Hồi xưa kia, chừng năm bảy trăm năm qua, vùng này giàu có, sung túc. Cứ xem chiếc ghe kia cũng đủ biết người xưa tài giỏi hơn người nay...

Chú phó hương quản Hem nói: - Thưa cụ, tìm được di tích này âu cũng là may

mắn cho xóm mình. Không hiểu theo tục lệ mình có

sơnnam


202

nên đào chiếc ghe này, đem xác nó về gần chùa mà thờ?

- Không được. Chiếc ghe ngo dài trên năm mươi thước. Khoảng giữa cây đã mềm, làm sao đem về chùa nguyên vẹn được. Không khéo, chúng ta hủy hoại công trình người xưa... Thà chúng ta đừng gặp chiếc ghe này còn hơn gặp mà phá hủy. Chú biết ghe ngo là gì không? Nó là hiện thân của rắn thần Naga, linh hiển lắm. Hồi đức Thích Ca ngồi thiền bên bờ hồ giữa rừng, rắn Naga là thần ác. Hôm ấy mưa to gió lớn, đức Thích Ca cảm hóa được rắn. Rắn bèn quấn tròn chung quanh và ngẩng đầu lên cao để che mưa gió cho đức Thích Ca. Từ đó về sau, người Miên khoét thân cây sao, theo hình rắn, hằng năm bơi đua trên sông để mừng mùa nước nổi.

Chú phó hương quản Hem đứng nghe, tỏ vẻ thành kính rồi đi theo sau lục cụ mà về chùa. Chuyến về, cả hai im lặng. Nắng chang chang. Thỉnh thoảng, họ quay lại nhìn cánh đồng mênh mông, cỏ non vừa mọc xanh rờn. Nơi ruộng sâu, nước ngập lên khỏi mắt cá, lác đác vài người lo cày bừa. Lục cụ nhìn chú phó hương quản, chú phó hương quản nhìn lục cụ. Linh tính như báo trước với họ điềm gì. Điềm ấy lợi hay hại? Một chiếc ghe ngo bị chôn vùi từ năm sáu trăm năm, nay bỗng nhiên hiện ra chào ánh mặt trời!

Như thường lệ, lục cụ Tăng Liên vào liêu an nghỉ. Phó hương quản Hem tỏ ra bối rối. Chú ngồi không yên. Chú không muốn về nhà khi bao nhiêu lo âu còn chồng chất, xao động trong lòng. Một ý nghĩ thoáng qua, chú lập tức bước qua bên hông chùa, nơi trại lá. Dưới trại,

203

một chiếc ghe ngo dài kê lên cao, sơn phết kỹ lưỡng. Chiếc ghe này liên tiếp bốn mùa nước, đã làm vinh diệu cho chùa: cứ mỗi kỳ đua là thắng giải nhứt. Chú nhìn chiếc ghe từ mũi chí lái: bề ngang chừng tám tấc nhưng dài đến năm mươi thước. Hình ảnh con rắn thần Naga mà cụ lục giảng giải khi nãy hiện ra trước mặt chú. Hai con mắt ghe chớp lên. Toàn thân ghe như rung chuyển, ngời từng đốm xanh đỏ như vẩy rắn. Lái ghe, đằng xa kia, như quơ qua quơ lại. Gió thổi rào rạt vào trại lá. Ào! Ào! Hai tai chú nghe lùng bùng tiếng cồn, tiếng trống, tiếng hò reo. Ghe nọ rùng mình đòi phóng tới, gân cốt chuyển nghe răng rắc. Khiếp quá!

* * *

Lục cụ ngồi trong liêu, ngóng đợi phó hương quản Hem để ra ruộng nghiên cứu xác chiếc ghe cổ nọ.

Trời quá trưa. Rồi mãi xế chiều, chú phó hương quản mới tất tả bước vào, lạy cụ hai lạy như thường lệ. Đôi mắt chú phó hương quản sáng lên:

- Vì có lệnh của ông Đốc Phủ chủ quận nên tôi phải đi hầu, về trễ.

Lục cụ sửng sốt: - Đòi việc gì? - Dạ, ông Đốc Phủ dặn chùa mình đúng ba ngày nữa

phải đem ghe tới chợ Gò Quao mà đua với ghe của mấy chùa khác. Không tuân thì có tội.

- Tội gì? Mới tháng này, chưa tới mùa nước! Đua ghe như vậy trái với tục lệ.

sơnnam


204

Chú phó hương quản cố suy nghĩ: - Dạ nghe nó lễ lớn lắm. Lễ của Tây, ngày 14 tháng

7. Theo mọi năm, ở Rạch Giá mới có lễ. Năm nay quận Gò Quao mình bắt chước phát phần thưởng.

Lục cụ Tăng Liêm nghiêm mặt lại. Đem ghe ngo của nhà chùa để đua, ăn mừng một ngày lễ chẳng liên quan gì đến dân mình nghĩ cũng khó xử thật. Không tham dự là chống lại với nhà nước Lang Sa, còn tham dự thì mất cả ý nghĩa thiêng liêng. Lục cụ bước ra khỏi lều, đi vòng qua trại lá để ngắm chiếc ghe ngo. Cụ nói:

- Đua thì cũng được. Ngặt mình không sửa soạn trước. Rủi thua thì mất danh xóm này. Phải bào lại cho láng, sơn hai lớp cho kỹ. Chú phó hương quản biết không ghe không trơn láng đi chậm lắm, dầu mình cố sức bơi. Cẩu thả thế này...

Chú phó hương quản nói: - Đây là chuyện cực chẳng đã. Chùa nào cũng vậy,

họ đâu có thời giờ sửa soạn kỹ hơn mình. Dầu muốn dầu không, mình cũng phải đua. Nghe nói thì quan trên giúp mỗi người một ổ bánh mì, mười người thì lãnh một hộp sữa. Ai về nhứt, được giải... thưởng danh dự.

Lục cụ gật đầu: - Phải nhưng mà... chú chắc mình thắng kỳ này không? Chú phó hương quản cười giòn: - Dạ chắc. Dân xóm mình bơi giỏi lắm; hơn nữa,

mới tìm được xác chiếc ghe ngo xưa. Ghe có hồn, lục cụ à! Hồn chiếc ghe xưa giúp chiếc ghe đời nay. Hồi hôm qua, hèn chi tôi thấy chiếc ghe ngo này chuyển mình răng rắc như sung sức lắm.

205

Thế là sáng hôm sau lục cụ đích thân đọc kinh làm phép cho ghe ngo. Ghe đẩy xuống nước, bao nhiêu trai tráng trong làng hò reo vang dậy như... lân thấy pháo. Sáu mươi bốn cây dầm nhỏ phân phát ra, mỗi người mỗi cây. Trước mũi ghe, cây lộng đỏ giương lên che một cái khay đầy rượu, hương, trầu, hoa quả và một ông Phật bằng vàng lớn cỡ ngón tay cái.

Chú phó hương quản được hân hạnh lãnh trách nhiệm chỉ huy cuộc chiến đấu sắp tới. Chú lạy cụ lục cụ rồi đến ngồi ngay mũi ghe, dưới bóng cây lộng. Ba mươi hai cặp thanh niên lực lưỡng từ từ bước xuống, ngồi sắp hàng hai. Be ghe khẳm, ngang mí nước, tưởng chừng xê xích một phân nữa là chìm. Nhưng không đâu, chú phó hương quản đã vấn chiếc khăn nhiễu đỏ lên đầu rồi đánh vào cái cồn nhỏ:

- Môn! Môn! Môn!... Đoàn lực sĩ hạ dầm xuống khoát nước, nhịp nhàng.

Chiếc ghe ngo phóng từng bực rồi nổi lên cao khỏi mặt nước. Nước văng trắng xóa hai bên. Tiếng cồn càng thêm nhặt. Rồi im bặt. Lúc ấy người ta thấy chú phó hương quản nâng cây dầm lên cao khỏi đầu, bơi trên không khí.

Tập được như vậy năm bảy bận, chú phó hương quản bắt đầu an tâm. Lục cụ mỉm cười, ghé miệng vào tai chú mà căn dặn lần chót:

- Ngày mốt, khi sắp hàng chú nhớ kỹ: nếu họ sắp cho mình ở phía bờ bên này thì mình phải lấn tới chừng một tấc. Nước ngược chảy bên này mạnh hơn. Chùa Sóc Ven có bùa. Tránh đừng cho bên họ đụng nhằm

sơnnam


206

ghe mình; không khéo ghe mình đứt ra làm hai khúc. Có bề gì chú ngậm ông Phật vàng vào miệng. Nhớ dặn anh em bên mình, uống rượu bớt một chút. Mỗi người, phần ba lít là vừa.

Tuy nằm nhà, lục cụ Tăng Liên vẫn theo dõi được cuộc đua ghe. Cụ nhắm mắt định trí, tai lắng nghe tiếng cồn của ghe ngo chùa mình. Nó khác hẳn giọng cồn của chùa khác, cao vút hơn, thanh tao hơn.

Từ sáng đến trưa, tiếng “môn, môn, môn” nghe đều đều. Cụ nhướng mắt, cau mày rồi chập sau ngáp dài, thông cảm: ngoài kia, họ “cáp” độ chưa được. Theo thường lệ, khi xuất phát hai chiếc ghe không ở lằn mức nào nhất định. Sông quá rộng. Hai bên cứ bơi chầm chậm lấy trớn tới. Hai vị chỉ huy liếc mắt nhìn nhau, khi nào đồng ý đua thì mới bắt đầu. Họ mãi “so cựa” với nhau như vậy.

Bỗng giữa trưa, tiếng cồn thúc giục rồi bặt. Lục cụ đứng dậy, đọc kinh lâm râm, đi tới đi lui trước sân chùa. Chao ôi! Ngoài sông Cái Lớn hai chiếc ghe ngo biến thành hai con rắn thần bay trên mặt nước. Kìa, phó hương quản Hem đỏ rực như cây đuốc: khăn đỏ, mắt đỏ, da thịt đỏ vì rượu, vì máu nóng, vì ý chí bảo tồn danh dự của chùa mình. Kìa! Ghe của đối phương đang liều mạng xắn vào hông ghe bên này để được huề vì hai bên đều chìm. Nhưng người coi lái bên này nhanh tay, lách qua được. Phó hương quản Hem vội chụp lấy cây dầm nhỏ, nâng lên cao, bơi trên gió như thu hút tất cả sức mạnh của trời, của đất. Ghe vượt qua.

207

Đoàn dũng sĩ ôm cán dầm sát vào ngực, ngã mạnh tới, chuyển tất cả sức lực vào mái dầm. Nước bay trắng xóa. Sau cùng, phó hương quản vội cầm ông Phật vàng trong khay, bỏ vào miệng mà ngậm.

Lục cụ Tăng Liên hình dung cảnh tượng dưới sông Gò Quao như vậy. Nó có thật không? Mồ hôi tươm xuống lưng, thấm ướt áo cà sa. Cụ chấp tay vái Trời Phật rồi vào trong liêu nằm xuống thở mệt, đợi chờ.

Chiều hôm đó, tiếng hát vang dậy, tiếng cồn nhịp nhàng đưa đến ngày một gần. Lục cụ đoán đó là điềm chiến thắng. Cụ rửa mặt, lên chùa thắp nhang để tạ ơn đức bên trên.

Nhưng phó hương quản Hem bước vào lạy cụ. Gương mặt chú lạnh như đồng, gợn chút gì buồn bã.

- Sao vậy? Mình thua người ta à? Chú đáp: - Dạ, mình thắng. Nhưng mà... - Sao? - Nhưng mà được giải thưởng... - Được giải thưởng, có gì mà chú ngại. Tiền bạc

hả? Vải bố hả? Nhang đèn hả? Năm nay, nhà nước cho vật gì?

Chú phó hương quản Hem im lặng, chập sau mới bước ra ngoài, đem vào một gói giấy lớn, từ từ mở ra thì ô hô! Đó là một lá cờ tam sắc to tướng.

Chú nói: - Cái này của ông Đốc Phủ tặng chùa mình, phần

thưởng hạng nhứt. Lục cụ không nói nửa tiếng, nuốt nước miếng như

cố nén chút gì tủi nhục, xót xa. Hồi lâu, cụ lắc đầu, cười xòa,

sơnnam


208

rồi đỡ chú hương quản đứng dậy. Hai người bước ra sân. Một quang cảnh náo nhiệt diễn ra: bao nhiêu trai tráng đang nằm trên bãi cát, trên đất bùn. Kẻ thì hát nghêu ngao, kẻ thì ôm ngực mửa ra nào là rượu, bánh mì, kẻ thì với tay lên như gào thét, đòi thêm rượu nữa.

Chú phó hương quản nói: - Dạ, bây giờ mình khiêng ghe ngo lên trại, mai mốt,

sợ không ai rảnh. - Phải. Rồi chú ở đây với tôi. Tôi buồn quá. Có chút

chuyện cần. Chú hương quản sực nhớ đến chiếc ghe ngo thiên cổ

vừa tìm được mấy ngày trước. Nếu hổm rày không bận việc đua ghe này, có lẽ chú xin phép đào nó lên được. Và lục cụ chắc cũng dạy chú nhiều bài học hay hơn.

Chú nói: - Mình ra ruộng, tiếp tục đào chiếc ghe xưa coi thử,

phải không lục cụ? Lục cụ nói: - Thôi. Mình cứ lấp đất lại cho chiếc ghe đó yên

thân, khỏi bận hồn người xưa. Nay mai, vài chục năm nữa, chiếc ghe của chùa mình cũng vậy. Vạn vật đều biến đổi. Duy chỉ có nụ cười của đức Quan âm bốn mặt... Bốn mặt của ngài nhìn bốn phía để cứu khổ chúng sinh, khuyên ai nấy trầm tĩnh vì sự đời mãi đổi thay, thay đổi.

209

chuYỆn nĂm Xưa


sơnnam


210

211ĐâY LÀ MộT GIAI THoạI TỪ HồI XưA,

khoảng 1946, xa lơ xa lắc, đẩm mùi máu lửa. Có lẽ nhiều bạn trẻ chưa hiểu qua khung cảnh lịch sử của thời đầu kháng chiến chống thực dân Pháp nên tôi xin thuật lại, bảo đảm đúng sự thật. Năm ấy, tôi vừa ra khỏi cổng nhà trường với số vốn liếng văn hóa vô dụng. Tôi về nằm nhà, hưởng bổng lộc của cha mẹ để chờ xem thời cuộc. Nghe đâu ở tỉnh lỵ Rạch Giá, đồng bào cướp chính quyền, đánh Pháp, đuổi phát xít Nhựt. Rồi thực dân Pháp đổ bộ thắng thế, đóng một dãy đồn bót để kiểm soát vùng biên giới U Minh. Tôi buồn quá vì đã ở rừng U Minh mà còn bị thực dân hăm dọa... Đành nghĩ đến bài toán dời chỗ ở. Nhưng đi đâu bây giờ? Thiên hạ tứ xứ kéo nhau đến U Minh cho rằng đó là nơi quá an toàn. Cha mẹ tôi lập nghiệp từ lâu tại U Minh. Thế là ở nhà cha mẹ là hình thức trú ẩn êm đẹp nhứt trên đời.

sơnnam


212

Nhờ dạo xóm thấy đa số bà con quen thuộc đều làm nghề đốn củi lậu thuế giữa rừng nên tôi càng an tâm hơn. Mặc dầu đêm đêm nghe tiếng súng nổ đì đùng ở căn cứ lớn là đồn rạch Thứ Ba tôi cứ ngủ yên giấc trong căn chòi nhỏ bé, dựng bên gốc cây mù u ở gò mả lạng.

Người ở ven rừng bảo:- Cậu khôn quá. Tám mươi năm Tây cai trị xứ này,

chúng nó chưa bao giờ đặt chân tới cây mù u đó. Hồi xưa nghe đâu quan Trường tiền muốn lên tới cây mù u để đo đất ghi vô sổ bộ. Nhưng đất xấu quá, mấy ông điền chủ không thèm tranh chấp hoặc trưng khẩn, nhà nước đành bỏ qua.

Họ nói đúng quá. Tôi lật bản đồ thấy ghi rõ: Vùng cây mù u gò mả lạng được chú giải là “rừng tràm trầm thủy” (Forêts inondées de tràms, chữ tràm có s ở phía sau, theo văn phạm Pháp chỉ số nhiều).

Đêm đêm, tôi vô chòi ở gốc cây mù u ngủ hoặc đọc truyện Tam Quốc. Thiên hạ đồn đãi rằng gốc cây mù u quyến rũ ma quái. Tôi xin làm nhơn chứng: chẳng có ma quái gì ráo! Tôi ngủ rất yên giấc, thỉnh thoảng giựt mình vì muỗi chun vô nóp quá nhiều, vì chuột chạy sột soạt bên vách, hoặc chim ụt đi ăn đêm vậy thôi.

Hừng sáng đêm ấy, tôi giựt mình nghe tiếng chân ai lội bì bõm qua mương. Cọp beo chăng? Ai đến đây kiếm tôi? Sương lùa vào đầy chòi, mặt trời chưa mọc nên khung cảnh rất mơ hồ. Tôi hỏi trổng:

- Thằng cha nào vậy? Tây hả?Giọng người bên ngoài đáp lại:- Tao đây mà, Hai!

213

- ủa, bác hương cả hả?- Tao mà. Thức dậy mau. Tây tới.Với bản chất “tham sanh úy tử” tôi lồm cồm ngồi

dậy hỏi nhanh:- Rồi mình chạy đi đâu bây giờ? Nó dám lên tới đây

sao? Nó muốn bắt tôi hả?Bác hương cả cười giòn:- Nó không dám lên tới cây mù u nhưng bác muốn

“bắt cóc” cháu, đem ra trình diện với nó. Cháu sửa soạn mau.

Tôi nghĩ thầm: “Bấy lâu nay mình lầm to. Bác hương cả đâu phải hạng người tốt như mình xét đoán”. Bác xô cánh liếp, cầm cây gậy nói dồn dập:

- Vận nước sắp tới hồi khuynh nguy.Tôi bực mình cãi lại:- Vậy thì muốn giúp nước, tôi phải theo bọn “thực

dân sài lang” hay sao?- Cháu hãy nghe cho kỹ. Coi tờ báo đây nè. Đừng

nóng nảy. Lúc này cháu nên nguội lạnh, hiểu rõ tình hình “quốc sự” hơn bao giờ hết.

Đó là tờ báo lá cải, loan tin thỏa hiệp án đã ký tại Ba Lê. Tôi thắc mắc: Tại sao có chữ “án” phía sau? Báo ấy lại mở dấu ngoặc in rõ chữ “Modus Vivendi” tôi lại càng tịt mù, hoang mang. Bác hương cả nói tiếp:

- Hai bên chịu ngưng chiến rồi. Nhà binh Pháp tới xóm đình làng Đông Thái. Mình nên tiếp rước. Cháu biết chút đỉnh tiếng Tây thì nên thay mặt dân làng để ăn nói cho Tây nó ngán dân mình.

- Nó tới chưa? Ai mời Tây tới xóm đình?

sơnnam


214

- Nó muốn tới thì nó tới, ai dám cản. Nếu cản tức là mình “không ngon”. Pháp-Việt đề huề mà! Chừng một giờ đồng hồ nữa là nó tới. Nó đi một đoàn 30 xuồng, toàn là Tây trắng, có ông quan ba Cạt-đi-nô cầm đầu. Mấy người dân ở gần bót bơi xuồng tới đây cho bác hay trước.

Tôi tính nhẩm: 30 xuồng lính Tây, mỗi chiếc chở 7 mạng, tức là 210 mạng tất cả. Lại còn những khí giới tối tân và vài tên Việt gian. Phải điều đình chuyện gì với giặc? Bỗng dưng tôi nhớ đến chuyện riêng tư: bác hương cả có đứa con gái, tên là Út, cô Út dường như mến tôi từ lâu. Hồi nước nhà còn “thanh bình”, bác hương cả muốn kết tình thông gia với cha tôi. Từ bốn tháng qua, khi Pháp đóng đồn, bác hương cả tỏ thái độ mập mờ khó hiểu. Hễ Tây kéo đại binh tới xóm đình thì bác chạy trốn. Nhưng khi Tây rút lui thì bác bơi xuồng ra ngoài đồn, xin giấy tờ cho hàng xóm, thăm mấy ông hương chức, hội tề theo Tây. phải chăng phen này lợi dụng hoàn cảnh thỏa hiệp án mà bố trí cho Tây vô xóm để bắt cóc tôi, đem về đồn cho học nghề “thông ngôn tập sự” rồi sau đó bác gả cô Út?

Tôi cúi đầu lẳng lặng bước theo sau. Chung quanh tôi toàn là rừng bụi. Nếu gặp bất trắc tôi sẽ chạy trốn. Đến xóm đình, thiên hạ nhốn nháo, chỉ về phía tôi:

- Cậu Hai tới! Mô Phật! Tụi nó tới nãy giờ. Cậu Hai lại đẳng ăn nói với tụi nó.

Bác hương cả trợn mắt:- ủa, nó tới hồi nào? Nó ở đâu?Người trong xóm trả lời:

215

- Tới nãy giờ, chừng mười phút. Đông lắm, chừng vài trăm đứa, đổ bộ tại lẫm lúa ông tú tài Sòng. Nó hăm he: Nếu không gặp được người “đại diện” của “bên kia” thì nó đốt hết xóm làng.

Tôi nói khẽ:- Bác cho phép cháu rút lui. Cháu đâu phải là đại

diện của Việt Minh.Bác hương cả nói:- Thằng Hai mầy nhát quá! Mình cần ăn nói cho

ngon để nó ngán dân mình. Bác đại diện cho dân được rồi. Hồi trước bác làm hương chức hội tề của nhà nước Lang Sa suốt ba chục năm, từ hương ấp leo lên đến hương trưởng, hương sư, hương chủ rồi hương cả! Tụi nó luôn luôn đem theo một thằng thông ngôn mà.

Từ phía bên kia rạch, tôi nghe vọng lại tiếng nói chuyện “lù xù”. Bốn tên lính Pháp đang quỳ xuống thủ thế. Một họng súng liên thanh chĩa qua phía tôi và bác hương cả.

Một người trong xóm nói khẽ với tôi:- Đừng chạy. Nó bắn bất tử lắm. Hồi nãy nó đòi

làm dữ, khoát nạt. Tôi liền kiếm cục than trong bếp viết mấy chữ “Quiu la Phờ Răng”. Hồi xưa tôi ở tù về tôi ăn trộm trâu, anh em bạn xâm trên ngực tôi mấy chữ đó để làm kỉ niệm: Vive la France, vạn tuế Pháp Quốc, phải không cậu Hai?

Bữa tiệc đã đến giờ khai mạc tại phòng khách của ông tú tài Sòng. ông này là điền chủ, đậu tú tài Pháp, xây cất gian nhà ngói khá đẹp theo kiểu Tây phương tại bờ rạch. Từ năm “khói lửa mịt trời” ông tú tài tản cư ra

sơnnam


216

chợ Rạch Giá, bọn Pháp đã khéo lựa nơi trú đóng, bố trí canh phòng bốn phía nhà và bắt gà vịt, tự mình lột da cho sạch lông rồi nướng trên nền gạch bông, vụng về nhưng khỏi sợ bị đầu độc.

Khi gặp quan ba Cát Đi Nô, lòng tôi trầm tĩnh lạ thường. Con người đôi khi vì sợ quá nên đâm ra liều lĩnh rồi trầm tĩnh. Tôi suy luận:

- Bây giờ mình như con cá lọt vào rọ. Chạy trốn là hèn nhát, là chết... Tốt hơn mình nên trổ tài ăn nói, đem bao nhiêu tiếng Tây học ở trường Tây mà xài một trận cho biết đá biết vàng.

Người trong xóm đã bị Tây bắt làm xâu tự nãy giờ. Họ khiêng bàn ghế ở mấy nhà lân cận đem vào nhà ông tài tử Sòng. Hai cái bàn dài, đâu khít lại, chung quanh là hàng chục cái ghế ngồi. Đa số binh sĩ đều túc trực ngoài sân. Trong phòng toàn là người có cấp bực, ngồi xuống ghế tự bao giờ. Và họ chừa hai ghế trống cho bác hương cả và tôi.

Tên quan ba mỉm cười, bắt tay tôi:- Chào bạn! Nãy giờ tôi chờ.Bạn tức là “mông sừ” mà tôi tạm dịch lại cho tôi

nghe thầm. Chẳng lẽ hắn xem tôi như một “ông”. Hắn hỏi tiếp:

- Ở đây yên ổn không? Toán cướp của bạn đâu rồi?Tôi hơi sợ và cố sức đóng vai tuồng kẻ đang nổi giận:- Ông cứ hỏi ông hương cả. Tôi là người học trò...

vì thời cuộc nên nghỉ học. Xóm nầy lâu rồi không thấy trộm cướp tới.

Bọn sĩ quan nhìn nhau rồi trợn mắt.

217

Tên quan ba hỏi tiếp:- Học ở đâu? Học bao nhiêu năm?- Học ở Cần Thơ, xa cách chừng hai trăm cây số.- Sao không học ở đây?Tôi đáp thản nhiên:- Ở làng nầy từ 80 năm qua, không có trường học

dạy chữ A B C gì ráo.Bọn sĩ quan nói chuyện riêng thì thào. Tên quan

ba quát to:- Đừng nói xấu chánh phủ thuộc địa!Tôi đáp nhanh:- Tôi không sống 80 tuổi thuộc địa, nhưng mấy ông

lão trong xóm làm chứng điều đó. Thí dụ như ông nầy làm hương cả trong làng.

Tên quan ba khoát tay ra khía ngoài. Tôi sợ điếng hồn, nhớ đến cái khoát tay của nhà vua khi cần gọi “võ đao quân”. Bên ngoài, một người Việt mặc quân phục bước vào. Anh ta lãnh trách nhiệm thông ngôn:

- Đừng nói dối. Quan lớn hỏi: Làng nầy từ xưa tới giờ có trường học không?

Bác hương cả đứng dậy khoanh tay trước ngực, nhìn thẳng vào tên quan ba:

- Dạ, dân trong làng đều dốt. Đâu có trường học, bằng cớ là tôi đây cũng dốt, may ra biết chút ít chữ Nho để viết liễn đám cưới đám ma.

Anh thông ngôn nói lại cho tên quan ba nghe. Hắn lại bĩu môi, xoa tay nhìn đồng bọn:

- Lạ thật! Tôi nói xen vào:

sơnnam


218

- Nhưng dân làng ham học. Người có học chút ít như tôi, dân trong làng luôn luôn mến. Vì vậy họ gọi tôi đến đây nói chuyện với ông.

- Nói chuyện gì?Tôi mỉm cười:- Thật ra chẳng có chuyện gì ráo. Đó là vấn đề xã

giao của một dân tộc, xin lỗi, của một làng hiếu khách. Họ sợ mấy ông đốt nhà. Tôi đã an ủi, họ tiên đoán là mấy ông không làm chuyện đó.

Tên quan ba nhún vai rồi lại xoa tay, nâng ly rượu chát. Tôi đứng dậy, chợt nhìn mấy cây dừa mé rạch. Một tên lính Pháp đang “tập sự” trèo dừa và kế bên hắn, còn hai ba tên khác đang lật tấm bản đồ.

Bọn lính đã làm xong nhiệm vụ: hàng chục con gà rô-ti thơm phức. Chúng đem gà lên bàn, xé mỗi con làm hai phần.

Tên quan ba nói với tên quan một ngồi bên cạnh:- Ra lịnh cho bọn chúng dùng bữa!Tên quan một ra sân, tiếng súng lịnh nổ ầm. Tim tôi

phập phồng vì thú thật, từ thuở bé đến giờ, tôi chưa lần nào nghe tiếng súng nổ sát bên cạnh mình như thế. Mùi diêm sanh phảng phất đâu đây. Bản chất “tham sanh úy tử” thúc giục tôi rút lui. Ăn xong bọn lính Pháp sẽ về. Chừng về, chúng sẽ thi hành thủ đoạn. Thủ đoạn ấy là bắt sống tôi làm... “tù binh”.

Tôi đứng dậy ngồi xuống, rồi đứng dậy, lúng túng. Tên quan ba ra lịnh cho tên quan một đem máy ảnh, chụp một bức làm kỷ niệm. Kỷ niệm gì? Để nhìn mặt chăng? Tôi nói bâng quơ một câu tiếng Pháp:

219

- Trước khi ăn cần rửa tay sạch sẽ, theo phép vệ sinh. Để tôi rửa tay...

Chân tôi bước lui, hơi run run. Tên quan ba liếc tôi rồi cúi mặt ăn cái đùi gà. Tôi cố gắng bước thêm bước nữa, đến cửa sau. Tình thế đã nguy ngập. Bọn lính ngồi vàng khè xung quanh nhà, ghê quá! Chúng kiểm soát một vùng khá rộng. Chân tôi vẫn run. Làm sao chạy thoát khỏi vòng vây? Nếu chạy, chúng sẽ nổ súng. Nhưng bước chậm chậm ra dáng điệu tự nhiên thì e mất quá nhiều thì giờ. Rủi tên quan ba truyền lịnh báo động, làm sao tôi chạy thoát?

Bọn lính bên ngoài ngồi ăn ngấu nghiến miếng bánh mì, cá mòi hộp, ca hát huênh hoang. Có đứa cởi trần, mình mẩy bị nắng cháy, lột da non từng mảng... Bọn trẻ con trong xóm đến gần để xem mấy ông Tây ở trần. Đám người lớn thì đứng nhìn từ xa. Hồi nào họ nghe đồn rằng người Pháp toàn là kẻ làm quan lớn, ăn mặc sạch sẽ, giờ đây họ tỉnh mộng. Tôi bước lần ra khỏi vòng vây, nói lảm nhảm bằng tiếng Pháp:

- Chào các ông! Tôi tìm cho các ông vài trăm trái dừa... Đừng uống nước lạnh, bịnh lắm.

Bọn lính gật đầu, cám ơn.Tôi càng sợ. Rủi như tiếng cám ơn ấy lọt vào tai tên

quan ba thì hắn sanh nghi. Tôi đến căn nhà đầu tiên, bên kia con đường mòn. Chui vào khu vườn sau, rồi chạy lúp xúp, chạy mãi.

Bỗng dưng tôi nghe tiếng gọi vui vẻ:- Anh Hai! Em đây mà! Làm gì mà chạy vậy?Đó là cô Út, con gái bác hương cả. Không bỏ lỡ cơ

hội, tôi nói:

sơnnam


220

- Út... mau đi theo anh, coi chừng Tây nó bắt em để cưỡng hiếp.

Út giựt mình, chạy thình thịch sau lưng tôi. Phía nhà của ông tài tử Sòng, vài loạt liên thanh nổ giòn rồi lại nghe tiếng súng nhỏ. Chúng tôi cùng chạy, đến gần căn chòi, bên gốc mù u.

Cả hai dừng lại. Tôi ngồi xuống nhìn dáo dác:- êm rồi!Cô Út cũng liếc quanh:- êm rồi, anh ơi! Em sợ gần chết.Tôi nói:- Anh em mình ngồi xuống. Lát nữa tụi nó rút về

bót. Muốn chắc ăn hơn, mình núp ở bụi cây lứt um tùm kín đáo... Đừng vô chòi của anh. Tụi nó bỏ ống nhòm, nã súng.

Cô Út gật đầu:- Ở ngoài này được, nhưng mà nên vô lùm cây!Tôi ngồi xuống, thấy nặng trĩu trên vai. Cô Út thở

phập phồng, tay mân mê tà áo, nhụy bông tràm vương lấm tấm vào suối tóc hơi rối của nàng.

Tôi hỏi:- Út! Chừng nào... anh em mình...Phía trong chòi, tiếng nói khá to rõ ràng là bác

hương cả:- Vô đây, bây ơi! Ở trong bụi cây, trưa nắng lắm,

đổ mồ hôi mồ hám. Tụi nó thất trận rồi!Út cúi mình cho khuất dạng trong bụi lứt. Tôi tỉnh

táo hơn, tìm cách an ủi:- Em đừng sợ. Ổng dễ lắm.

221

Rồi lên tiếng:- ủa! Bác hương lên đây hồi nào? Vô chòi hồi nào?

Hồi nãy, lúc gần ăn gà rô ti...Bác hương cả nói một hơi dài, giọng quá thân mật:- Hai ơi! Mầy chạy trước, mầy bỏ tao ở lại với bọn

Tây! Tao liệu bề không xong, muốn chạy như mầy. Tụi Tây nó sanh nghi. Ông quan ba hỏi mầy làm gì mà đi run run vậy... Tao lanh trí, nói rằng mầy đau bịnh rét rừng, mầy ra sau nhà phơi nắng cho bớt lạnh. Hồi lâu nó cho người đi kiếm mầy, mầy mất dạng. Nó hỏi mầy trốn nơi nào? Mầy có dính dáng gì tới phe Việt Minh không? Tao trả lời rằng mầy đau bịnh kiết, mầy đi cầu. Ông quan ba gật đầu, đưa mấy viên thuốc ký ninh, thuốc kiết gì đó. Nhờ tao cho mầy uống. Sẵn dịp, tao ra ngoài sân làm bộ ngó dáo dác rồi chạy luôn. Chạy được chừng trăm thước, tao nghe tụi nó nổ súng tưng bừng bắn chỉ thiên rồi rút lui kéo đại binh về bót.

Tôi nói:- Hèn gì! Nó đông như vậy mà yếu bóng vía. Làm

sao Pháp-Việt đề huề được!Bác hương cả vỗ vai tôi:- Bởi vậy bác chạy lên chòi, kiếm mầy, thấy mầy

với con Út ở trong bụi cây lứt. Từ rày sắp tới, đừng ở bờ ở bụi nữa.

Tôi cúi đầu:- Xin lỗi bác.- Không, tao nói chuyện khác. Mày cũng đừng ở

chòi cây mù u này. Cứ về xóm mà ở. Ở tại nhà bác lúc ban ngày cho có bạn với con Út. Còn ban đêm... ngủ

sơnnam


222

đêm... mới là nguy hiểm cho mầy. Ban đêm, mầy chịu khó ngủ nhà khác.

- Dạ, như vậy buồn quá!- Tao nói chuyện khác. Mầy phải ngủ lưu động,

đêm này ở nhà này, đêm kia ở nhà kia. Tao sợ Tây cho người vô bắt cóc mày để làm tù binh, xóm nầy sẽ mất đi một “nhân tài”!

223

chuYỆn rừng Tràm

minh họa: nguyễn Quang cảnh

sơnnam


224

225RỪNG CÀ MAU âM U VÀ MêNH MÔNG ĐếN mức nào? Để trả lời câu hỏi đó, người ở địa phương thường xúm xít lại để kể cho nhau một câu chuyện giải trí như vầy:

Năm đó thầy đội kiểm lâm X. vừa đáo nhậm ở lô rừng 321. Thầy ta thích bắn chim nên luôn luôn đích thân bơi xuồng đi rong khắp đường quanh nẻo tắt trong rừng. Cho đến ngày nọ, thầy nghe có tiếng chim gõ kiến, thứ chim chỉ ở vùng đất cao chớ không bao giờ ở nơi rừng tràm trầm thủy. Lấy làm lạ, thầy từ từ bơi xuồng lại ngay hướng đó, lắng tai xác nhận rõ ràng:

- Cóc! Cóc! Cóc! Cóc!“Chắc là chỗ này chim gõ kiến nhiều lắm”. Thầy

đội nghĩ thầm như vậy. Mái dầm khoát nước càng lúc càng hăng. Và ngạc nhiên làm sao, tiếng “cóc cóc” lần lần nghe trầm xuống, trở thành tiếng “cum cum” giống na ná tiếng mõ của đình làng.

sơnnam


226

Trước mặt hiện ra một cảnh lạ mắt khiến thầy bỡ ngỡ như hai chàng Lưu Nguyễn khi giã từ non cao để trở về gặp trần gian. Cảnh rừng tràm dày bịt “cây chen vạn gốc” không còn nữa. Một vòm trời xán lạn hiện ra. Hàng trăm mái nhà cất san sát thành một xóm lớn, trong bản đồ tự hồi nào đến giờ chưa có ghi vào. Chừng điều tra lại thì ô hô! Đó là một số người lén lút vào đây cất nhà phá rừng để bán củi lậu thuế đã ba năm qua mà nhà cầm quyền không bao giờ hay biết.

Sau khi thương lượng, họ đồng ý chịu cho thầy một số tiền “trà nước” hai ngàn đồng, hồi xưa đó là số vốn khá to. Nghe nói nhờ đó mà thầy đội sắm được chiếc đò máy và đến năm sau, thầy đâm đơn lên quan trên để xin từ chức, dưỡng già.

Sở dĩ nãy giờ chúng tôi đi hơi xa vấn đề là cốt ý giúp độc giả hiểu tối thiểu về lối sinh hoạt của một số người khá đông sống bằng nghề phá củi lậu thuế thời Pháp thuộc.

Anh Tư Hưng ở trong số người ấy.Qui mô làm ăn của anh so với xóm trên kia thì nhỏ

bé hơn nhiều. Anh đã được người bạn giới thiệu vào ngọn kinh Mười Lăm. Ở đấy, chỉ có bốn gia đình, thêm anh nữa là năm. Nhờ họ khéo che đậy bằng hình thức giăng câu bắt rắn, nên lính kiểm lâm thời đó ít chú ý.

Hừng sáng, họ đi vào rừng đốn củi. Gặp cây nào to lớn, ngay thẳng họ hạ xuống lột vỏ, ngâm bùn chôn giấu để làm cột nhà, bán với giá đắt hơn. Cứ mười bữa, họ cho người chở củi ra chợ Thới Bình giao cho nhà vựa củi. Vựa này có giấy phép của nhà nước. Đường

227

đi thật gay go. Lắm khi họ phải chịu trần truồng nhảy xuống bùn, đẩy xuồng củi xuyên qua rừng hàng năm, ba cây số. Đêm hôm tăm tối, họ phải nhìn hướng sao trên trời mà đi. Lắm khi đi lạc đàng trở về xóm cũ, họ chờ ngày khác. Mùa mưa thì trên rừng có nước, việc đi lại tương đối dễ. Qua mùa hạn, muốn buôn bán lậu thuế như vậy phải vác củi đi qua nhiều khu rừng nổi tiếng có rắn và cọp.

Sống như vậy lâu ngày, anh Tư Hưng lần lần mến người mến cảnh.

Ngày nào bán được củi là nhóm người nọ chở về một xuồng đầy gạo, đường, trà, vải.

Lúc nào bán được một bộ cột nhà thì đó là phần thưởng chung. Họ mở tiệc ăn uống suốt ngày, thâu đêm, mời người ở xóm khác tới dự. Anh Tư Hưng thích dự những cuộc ăn uống đó.

Đây là Hai Đẹt, người đã từng nhậu ba lít rượu đế với ba yến khô cá sặc rằn.

Đó là Bảy Vĩnh, người hồi tháng trước đã ăn một lượt ba kí lô mỡ heo luộc chín, chấm với muối ớt. Sau khi ăn xong, anh còn đòi uống thêm bốn gáo nước lạnh.

Lại còn Tư Cần, đối thủ lợi hại của Bảy Vĩnh. Chính Tư Cần đã ăn bốn chục viên bánh xôi nước và một con vịt luộc, Bảy Vĩnh đáp lại, sẵn sàng ăn tám kilô sầu riêng. Thứ trái này khó kiếm ở rừng Cà Mau, phải gởi tàu đò ra chợ Rạch Giá mua về.

Ngày hôm sau đúng lời hứa, Bảy Vĩnh ăn tất cả. Có điều lạ là sau đó anh trợn trắng, mửa ra toàn sầu riêng, khiến cho cử tọa phải một phen khó xử vì cái mùi “thơm béo” không đến nỗi khó chịu.

sơnnam


228

Nói chung, anh Tư Hưng không chịu tham dự các cuộc tiêu khiển ấy, không phải anh không có tài ăn nhiều như thiên hạ, ngặt vì anh muốn giữ thể diện để mưu cầu chuyện khác. Trong số người tụ họp, anh chú ý đến cô Một, cô gái thùy mị của ông lão Bích.

Lão Bích là người đứng tuổi nhứt trong xóm. Lão thường đến chung vui với tư cách người thạo chữ nho. Phen đó thấy lão đến, có người dùng chữ nho để cười cợt với lão:

- Tử viết thiện giả, có con không gả; tích thiện phùng thiện, để lâu sanh chuyện; tích ác phùng ác, để lâu tác hoác.

Lão nâng tô rượu mà cười:- Tôi chỉ có mụn con gái nên phải kén rể đông sàng

cho kỹ lưỡng. Cậu nào biết văn chương mới mong.- Văn chương là thế nào? - người nọ hỏi.- Là biết hát đối. Đây tôi ra một câu, ai đối được tôi

gả con gái cho: Thấy anh hay chữ em hỏi thử đôi lời, thuở tạo thiên lập địa, ông trời do ai sanh?

Anh Tư Hưng xiết đỗi vui mừng sực nhớ hồi nhỏ anh đã từng nghe câu trả lời như sau, nên anh lập tức lên tiếng: Nghe em hỏi tức, anh trả lời phức cho rồi, thuở tạo thiên lập địa, hai đứa mình chưa sanh!

Ai nấy vỗ tay hoan nghinh. Cô Một e thẹn, cắm đầu chạy về nhà.

Từ đó về sau, anh Tư Hưng thường gặp cô Một để trò chuyện. Lão Bích khuyên anh nán một đôi năm, chờ khi làm ăn khá. Anh vui mừng nhận lời. Từ sáng đến chiều đôi trai trẻ cố sức đốn củi để đi bán. Nhưng phen

229

đó, rủi bị lính kiểm lâm bắt được, tịch thâu chiếc xuồng. Vô cùng buồn bực, lão Bích chạy mượn cho Tư Hưng số vốn nhỏ để anh ta xoay qua nghề buôn nồi. Nồi trách, cà ràng ở Hòn Đất giá rẻ, chở về Cần Thơ bán lại lời gấp ba gấp tư. Nhưng họa vô đơn chí, vì chở quá cao nên khi ghe đến gần Cần Thơ thì bị sóng đánh chìm...

Nghĩ rằng đã đến lúc mạt vận, anh Tư bèn lên chợ tìm nhà anh em bạn quen nhờ bảo lãnh để mướn chiếc xe kéo. Không còn cách nào nhắn tin về gia đình lão Bích, anh hằng yên tâm suy nghĩ rằng:

- Năm xưa mình hứa một hai năm sau mới cưới cô Một; chờ năm mười tháng nữa, mình dành dụm số tiền mọn trở về rừng cũng không thất hẹn.

Như chim gãy cánh, vào một chiều tháng Ba năm sau, anh Tư cùng một người bạn ở Cần Thơ trở về kinh Mười Lăm để thăm viếng lão Bích và cô Một.

Rừng tràm không có mùa hạ hay mùa thu rõ rệt. Mãn năm, luôn luôn lá xanh tươi và lấm tấm vài chiếc lá vàng sắp rụng. Anh Tư và người bạn hối hả bơi xuồng vào ngọn kinh. Lòng anh khấp khởi mừng thầm. Nhưng dòng nước hôm nay có khác, nó chảy lờ đờ, trong veo không một miếng xác mía, một manh lá chuối trôi ra. Điều ấy chứng tỏ không còn người nào ở trong ngọn kinh.

Đến xóm cũ thì hỡi ôi, ai nấy đều dời mất chỉ còn sót lại vài căn nhà hoang xiêu vẹo, cất xa nền nhà lão Bích chừng non công đất. Hỏi ai bây giờ? Cây cỏ toàn là lạ, căn nhà xưa đã đóng cửa. Anh in trí rằng gia đình lão Bích đã dời đi nơi khác. Không còn đủ thời giờ để

sơnnam


230

cho anh buồn tủi nữa vì mặt trời sắp lặn sau rừng. Làm sao tìm chỗ ngủ gấp ở chốn rừng này? Người bạn của anh quá nóng lòng đòi trở ra sông Cái, nhưng trở ra sao kịp? Thôi thì đành đi sâu vào rừng tìm nơi nào có đất trống, có củi mục để đốt ngừa rắn rít, cọp beo.

Anh Tư khuyên bạn nên vào gần rừng với anh để giấc ngủ bảo đảm hơn. Cách đó không xa, đúng như anh ao ước, có một đống củi lớn chắc là của ai đốn lậu thuế chưa kịp lưu đi.

Hai người trải nóp ra, nằm hút thuốc. Chập sau vì quá mệt mỏi không ai bảo ai họ chui vào nóp ngủ say.

Một tiếng hú lớn khiến cây cối vang dội. Anh Tư giật mình, hé nóp. Bên ngoài trăng sáng vằng vặc, không biết rõ vào canh mấy, anh Tư lắng tai định thần, để tìm hiểu tiếng hú quái dị đó. Anh ngỡ là tiếng chim ụt. Mà kìa! Có bóng trắng thấp thoáng từ xa len lỏi vào rừng tràm và tiếng cười rú lên:

- Hả! Hả! Hả!Lập tức, anh Tư Hưng gọi bạn:- Mày! Mày thức hay ngủ?Bạn đáp liền, giọng run run:- Tao thức nãy giờ.- Mày nghe gì không?- Nó hú, nó cười phải không? Chắc mình gặp con

xà niên rồi.Anh Tư Hưng quả quyết rằng rừng này ẩm thấp,

không bao giờ có xà niên như ở vùng núi cao. Anh nhướng mắt lên. Bóng trắng ban nãy đang lù lù tới quá rõ rệt.

231

Chắc chắn đó là một người con gái bỏ tóc xõa, mình mẩy trắng ngần, tay cầm một món gì ngắn, lòng thòng tựa như cây phất trần...

Anh buột miệng:- Ma... ma thiệt rồi. Mày tỉnh trí không? Mày nằm

sát xuống coi chân nó có đụng đất không? Ma thì đi hỏng chân khỏi mặt đất.

Bạn anh trả lời:- Tao coi kỹ nãy giờ rồi. Nó đi hỏng mặt đất.Bóng trắng nọ dường như chỉ còn gần kề anh chừng

một công đất, hai tay quơ lên rồi lại cười lớn. Làm sao bây giờ? Tâm trí đang bối rối lại càng bối rối hơn. Anh vụt đứng dậy khi nghe từ trong rừng có tiếng hú thứ hai đáp lại:

- Hú... Hú...Anh Tư Hưng ra lịnh cho bạn cùng tẩu thoát sau khi

cuốn nóp thật gấp, e bóng ma nọ nhìn được dấu người mà truy nã theo. Họ núp trong bụi rậm, thủ trong tay khúc tràm ngắn để tự vệ.

Bóng trắng nọ là một cô phụ nữ.Cô ta ngồi xuống đống tràm mà hai người vừa trải

nóp ngủ khi nãy. Cô ta vẻ giận dữ: đôi tay cấu xé vào đống tràm nghe rột rột. Chập sau ông lão hiện tới, mặc áo ngắn, quần đùi đen.

Anh Tư Hưng đứng dậy nắm tay bạn:- Phải chạy mới được, mau!Bạn cãi lại:- Để tôi ăn thua với nó...

sơnnam


232

Bỗng dưng, ông lão đứng ngoài đống tràm la lớn:- Ai đó? Bà con nào đó? Phải mày đó không Tư

Hưng? Tao là Hai Bích đây...Nhờ vậy mà anh Tư nhận được bóng ma nọ: cô Một,

người hứa hôn với anh ngày nào.Lão Bích cho biết thêm giọng mếu máo:- Bây giờ nó điên rồi. Mày đi vài tháng nó mang

thai. Nó chờ mày về, chờ hoài. Rồi nó đẻ trong rừng, không ai làm mụ bà. Tao làm mụ cho nó... Mày tưởng tượng cái cảnh não nề. Con mày chết non. Kiểm lâm vô đây với hương quản để bắt củi xét thuế thân. Xóm mình tản lạc, tao với vợ mày phải chạy vô trong này. Mày coi vợ mày không thèm bận quần áo nữa mà có bận thì cũng không mua nổi. Nó khóc, nó cười, nó chửi tao. Ban đêm muỗi mòng quá, nó cầm cây xơ quất này đập muỗi. Nó điên vì tình, vì đời...

Anh Tư Hưng khóc không ra nước mắt. Anh cũng không còn mặt mũi nào để nhìn mặt cô Một ngày xưa.

Chắc chắn là anh không cưới cô Một. Năm sau có người gặp anh chạy xích lô ở Sài Gòn. Hỏi anh về vấn đề vợ con, anh đáp:

- Khổ quá. Tôi bây giờ là thằng khùng. Vợ con gì...

233

cOn BảY Đưa Đò


sơnnam


234

235

RạCH CáI MAU LÀ NGọN SÔNG CáI LớN ăn qua địa phận của tỉnh Cần Thơ. Trên ba mươi năm về trước, đó là nơi sầm uất, lau sậy mọc um tùm quanh mấy gốc bần to lớn cỡ hai người ôm không xuể. Sớm thì chim kêu, chiều thì vượn hú, quang cảnh buồn bã làm sao! Thỉnh thoảng, có người bảo rằng: giữa đêm khuya nghe tiếng cọp rống. Những tin đồn đãi bất lành như vậy lần lần bị đánh tan và không còn làm ai sợ sệt nữa. Kìa kinh Xáng Lái Hiếu vừa múc xong! Ngọn nước bạc mát lạnh, ngon lành đổ tuôn qua Rạch Giá, mang mấy giề lục bình lá xanh bông tím trôi phiêu lưu từ sông Hậu Giang ra ngoài khơi vịnh Xiêm La xa thẳm.

Sông rạch thông thương, vàm Cái Cau lần lần có người đến cất nhà đông đúc thành xóm nhỏ, có ông hương ấp đứng đầu. Ông hương ấp họ tên gì? Nhà ở lối

sơnnam


236

nào? Điều đó khách thương hồ ít ai quan tâm đến. Có qua đây, dầu vô tình đến cách mấy đi nữa họ cũng phải chú ý đến một cái tên, hay nói đúng hơn là một giọng hát: giọng hát của con Bảy đưa đò. Nó xa lạ nhưng quen thân, ấm áp. Khi cất lên thì nó cao hơn tầm bay bổng của con cò, con vạc, cao vút tận mấy vì sao đêm lấp lánh, giọng ấy lúc buông trầm xuống thì như hơi gió xao động cả dòng sông, chuyển rung mặt nước dẫu khi thuyền đã xa khuất. Nó trở thành một lớp mù sương mờ ảo che lấp bóng dáng người hát. Khách ngẩn ngơ nhìn theo không còn thấy gì nữa, tâm trí bâng khuâng giữa cảnh sông rạch âm u với nhánh “bần gie con đậu sáng ngời”.

Người hát hay thường là có nhan sắc. Bao nhiêu người tưởng tượng như vậy. Họ tìm tòi

rồi đâm ra thất vọng. Vài người quả quyết: - Cô lái đò này “mặt rỗ hoa mè”. Nhưng rồi không nói ra, họ cũng phải nhìn nhận một

sự thật: con Bảy có gương mặt chữ điền, đôi mắt đen láy và vóc hình cao ráo.

Lý lịch của con Bảy ra sao? Chuyện đó lại càng khó hiểu. Chính ông hương ấp cũng chưa rõ vì hồi đó đàn bà, con gái không mang giấy chứng chỉ nên không có ghi tên vào sổ bộ. Mấy người ở lâu năm tại vùng này nói lại: năm đó, đâu từ miệt Cần Thơ, con Bảy xuống đây gặt mướn. Có điều lạ là đến khi rồi mùa thì cất chòi mà ở luôn chứ không về xứ. Năm sau, người mẹ già mang bịnh mà chết. Con Bảy đành sống một mình,

237

hằng đêm chuyên nghề bán bánh bò cho ghe xuồng qua lại để độ nhựt; sau đó, đưa đò. Xóm này bao nhiêu trai làng gấm ghé nhưng nó không ưng ai. Lần lần thiên hạ phải dang ra.

Dạo nọ, cậu trai làng con của hương ấp vừa học được câu hát:

- Hò... ơ... Anh muốn gá chữ lương duyên với em trăm năm tình chồng nghĩa vợ. Mai sau anh có vô phần từ trần, xấu phước chết trước thì em ơi! Đừng có chôn xác anh dưới nước sâu sợ e con đỉa cắn, đừng chôn anh trên gò bởi ngại con mối ăn...

Gái trong làng không ai đối được. Cậu trai nọ thích chí hát mãi một câu ấy hầu khoe tài khoe trí của mình. Nhưng đêm sau, giọng hò con Bảy trả lời:

- Hò ơ... Em gá chữ lương duyên với anh trăm năm tình chồng nghĩa vợ. Mai sau anh có xấu phần từ trần chết trước, em rước thợ Bắc về cẩn đá lục lăng để chôn chàng.

Nghe câu đáp, ai nấy tấm tắc khen ngợi. Khi nấm mồ được cẩn đá thì sợ gì đỉa cắn, mối ăn. Đó là cách giải quyết ổn thỏa nhất của mối tình bền như đá. Cậu trai nọ suy nghĩ tìm nhớ câu rao khác để thử tài con Bảy. Nhưng giọng con Bảy vội đuổi theo:

- Hò ơ... Gái tôi không hò tới chuyện Tây Du thì thôi, chớ hò đến chuyện Tây Du thì nhắc từ thuở xưa kia Tề Thiên Đại Thánh loạn Thiên Cung đánh trời đánh đất làm cho ông Ngọc Hoàng xang bang xấc bấc, đến chừng thác xuống đất bị Ngũ Hành Sơn chụp đè. Phật Bà có dặn:

sơnnam


238

Này Tôn Hành Giả ơi! Nằm xuống đây chờ chừng nào Tam Tạng đi thỉnh kinh mi hãy đi theo làm đệ tử, Tam Tạng đi đến chợt thấy Tề Thiên thì mau mau chạy đến gỡ hai lá bùa... Tề Thiên vùng mình đứng dậy được, nhưng mình mẩy thì ôi thôi... rong rêu đóng giáp, lỗ mũi thì cỏ mọc xanh lè... Bớ trai chàng có thấy không?

Cậu trai đành chịu thua không đáp được, về nhà sanh bệnh tương tư. Trong cơn bệnh triền miên, có lần cậu đánh bạo bơi xuồng qua nhà con Bảy để tỏ nỗi lòng:

- Hò... ơ... Hột châu nhỏ xuống khoang hầm, Em ơi! Phận em là gái phải có chồng nay mai.

Con Bảy vội đáp: - Hộ hôn, điền thổ, đổ lửa mái nhà, Đứa nào muốn bậu, ông bà cháy tiêu...

Tức tối biết bao nhiêu! Cậu trai quay trở về. Quả thật cô ta dám hỗn xược khinh rẻ cậu và cả đám trai tơ ở xóm Vàm này. Cũng may, câu đáp ấy nhỏ giọng vừa đủ cho cậu nghe thôi. Cậu âm thầm ôm mối hận, hằng đêm tự an ủi:

- Đèn treo trường án, tỏ rạng bờ kinh. Bình thủy Lưu Linh, đáo lại Long Tuyền. Trà Niền, Kinh Xáng, Ba Láng, Cái Răng Hơn không hơn cũng kiếm cho bằng. Có đâu thua bạn, bạn hòng cười chê...

Nhưng ở đồng quê, chuyện gì xảy ra lần lần thiên hạ đều hay biết. Họ không tiếc lời để mỉa mai con Bảy:

- Ừ, trời cao có mắt. “Cao nhơn tắc hữu cao nhơn trị”. “Trèo cao té nặng. Ngó cao đau ót”.

Cái ngày ấy lại đến.

239

* * *

Đã quá canh một. Như thường lệ, con Bảy sửa soạn lên bờ ngủ. Khuya

ít có khách sang ngang. Hơn nữa, trời chuyển mưa đen kịt phía Nam. Nhưng kìa, một ánh đèn nho nhỏ chói lềnh bềnh giữa sông, từ từ trôi lại như cố ý đón đầu:

- Hò... ơ... Thân anh như con phụng lạc bầy. Thấy em lẻ bạn, anh muốn vầy duyên loan.

Câu rao ấy thuộc loại tầm thường! Nhưng cảm mến cái giọng trai ấm áp, con Bảy hát lại:

- Gặp mặt anh đây em muốn vầy hai họ, Sợ vợ anh ở nhà tiếng nọ tiếng kia.

Khách cười to: - Anh nói với em, anh đã có vợ nhà, Vợ thì mặc vợ, anh xử hòa thì thôi!

Thừa lúc con Bảy đang rối trí, khách hò thêm một hơi:

- Anh thương em, thương quấn thương quít, Bồng ra gốc mít. Bồng xít gốc chanh. Bồng quanh đám sậy. Bồng bậy vô mui. Bồng lủi sang lái. Bồng ngoáy trước mũi. Đặt em nằm xuống đây... Kể từ hồi em đau ban cua lưỡi trắng, miệng đắng

cơm hôi. Tiếc công anh đỡ đứng bồng ngồi. Bây giờ em vinh hiển... em bắt anh đi bán nồi làm

chi? Ý trách người tình nhân bạc bẽo! Trí nhớ của con

Bảy bao giờ cũng có cách sẵn sàng ứng phó:

sơnnam


240

- Bánh bò một vốn ba đồng lời, khuyên anh ở nhà cứ việc ăn chơi. Để em đi bán kiếm ít tiền lời, trước nuôi ba với má, sau lại nuôi mình...

Cũng là tưởng nghĩa tưởng tình. Ai dè anh bạc ng-hĩa, em phải ở một mình bơ vơ!

Khách bên xuồng nọ lên tiếng: - Ớ nàng ơi! Kiến nghĩa bất vi vô dõng giả, lâm nguy bất cứu

mạc anh hùng. Nàng còn nghĩ phận chữ tùng, thì trao dây xích buộc vòng sau đây.

Tức thì khách quày xuồng đi trước, rủ con Bảy tranh tài với khách. Nào chịu thua, con Bảy liền bơi theo sau.

Mái chèo nhịp nhàng: - Đêm khuya anh thức dậy xem trời; Anh thấy sao Nguyệt Bạch, ngó xuống lòng rạch,

anh thấy con cá chạch nó lội đỏ đuôi. Nước chảy xuôi, con cá buôi nó lội ngược. Nước chảy ngược, con cá nược nó lội theo. Anh than với em rằng số phận anh nghèo, Đũa tre đâu dám đánh đèo với đũa mun. Giọng con Bảy lảnh lót đuổi theo: - Canh khuya em thức dậy, em lau nĩa rửa dĩa, dọn

bàn, Tay em sang rượu chát, miệng em hát một đôi câu. Trên lầu kia có tiếng chuông đánh rộ, Dưới nhà việc trống để tàn canh. Em đây lịch sự chi đó mà đi đâu năm bảy người

giành? Giả như con cá kia ở chợ, dạ ai đành nấy mua.

241

Đến khúc sông vắng, xuồng của chàng từ từ dừng lại. Con Bảy cũng lơi mái chèo. Bên ngọn đèn, gương mặt của chàng rõ ràng là khôi ngô, tuấn tú. Chàng nói:

- Cô Bảy hò hay quá. Con Bảy cúi đầu: - Anh hò hay hơn em chớ! - Anh khen cái giọng hò của cô em. Nghe sao mà

ngộ quá. Cô em dạy cho tôi... - Có gì đâu mà dạy. Đó là điệu “hò bánh bò” bắt

chước giọng rao bán bánh bò trên sông. Ở đây sông rộng, nhà cửa, ghe xuồng thưa thớt. Mình phải có giọng vừa cao vừa dài, che lấp hết để cho ai nấy nghe được mình. Khó hơn giọng hò cấy nhiều lắm, vì hò cấy phải có nhiều người ở gần mình để “hòa hơi” theo. Ở đây mình hò một mình.

Đôi mắt của chàng sáng lên, ngạc nhiên: - Vậy sao? Hồi nào tới giờ tôi không hiểu rành. - ủa! Chàng ở xứ lạ mới đến à? - Phải. Tôi ở Bình Thủy - Phong Điền xuống đây.

Nhưng ở đâu cũng là non với nước. - Em gốc ở Ba Láng. Vậy là cũng như một quê. Em

đến đây hai năm rồi. Lúc này ở trển ra sao? - Cũng vậy... Hồi tháng sáu, Tây ăn lễ lộc gì đó. Cụ

Sử Hoành ở Sa Đéc không chịu treo cờ của nó trước nhà. Thiên hạ đồn, không biết hư thiệt... rằng ngày lễ ấy cụ treo quần trước cửa để phản đối. Ở Bình Thủy cụ Tòng Hiên làm bài thơ tự trào. May thay, hương chức làng giấu nhẹm nhưng vẫn thấu tai quan trên. Lúc đề bài thơ ấy, cụ Tòng Hiên kẹp ngọn bút ở giữa hai ngón

sơnnam


242

chân mà viết. Ngạo nghễ quá! Khí khái quá! Vừa rồi ở Cái Răng có người bị tình nghi vì đã chép bài thơ “Vịnh chó chết trôi sông” của cụ Cử Trị mà dán giữa nhà. Vì vậy, tôi phải đi. Qua đây gặp cô, vui biết mấy. Thôi ta tạm biệt...

Nghe qua, con Bảy bùi ngùi tấc dạ; từ chỗ kính mến tới chỗ yêu thương chàng trai đó cũng không xa mấy. Con Bảy nhìn vầng trăng khuyết vừa hé lên khỏi ngọn bần.

- Bao giờ chàng trở lại. Em xin chờ. Chàng cười mà đáp: - Cám ơn. - Lời em hứa là chắc. Hay chàng không tin nơi lời

nguyền của gái đưa đò. - Đâu phải vậy. Chỉ sợ tôi không giữ đúng lời hứa

của tôi. Chí trai bốn biển là nhà. Không có sức như chim bằng, như cá kình chớ phận con se sẻ, con tép, con tôm này cũng đòi học ngao du trong vòng đất nước nhỏ hẹp.

Dứt lời, chàng đứng dậy cất mái chèo. Con Bảy xúc động, rưng rưng nước mắt. Duyên may, một đời chưa chắc gặp hai lần.

- Vậy thì xin chàng dạy lại cho em một đôi câu hò... để em nhớ đời.

- Cô hò đã hay mà lại có duyên. Tôi còn biết gì mà dạy thêm. Họa chăng chỉ có một tấm lòng này...

“Một tấm lòng”! Con Bảy mãi suy nghĩ về ba tiếng đó, chừng giựt mình nhìn lại thì chàng đã khuất dạng trong lớp sương khuya.

*

243

* * Cầu cao ba mươi sáu nhịp, Em qua không kịp, nhắn lại cùng chàng: Cái nghĩa tào khang sao chàng vội dứt? Đêm nằm thao thức, tưởng đó với đây. Biết nơi nao cho phụng gặp bầy, Cho le gặp bạn. Ruột đau từng đoạn, Gan thắt chín từng, Đôi ta như quế với gừng, Dầu xa nhau nữa cũng đừng tiếng chi.

Bây giờ, con Bảy đưa đò đã già; người ở chợ Vàm lại kêu bằng dì Bảy đò. Cứ mỗi sáng, dì ngồi đó nhưng tâm trí bâng khuâng theo câu hát nói trên. Chàng trai trẻ năm xưa như con nhạn bay xa. Phận của dì ví như con le bơi lội lẩn quẩn trong ao hồ nhỏ hẹp. “Dầu xa nhau nữa cũng đừng tiếng chi”. Phải chăng là dì năn nỉ chàng trai năm xưa đừng khinh dì là người kém lòng yêu non nước? Mấy năm rồi, dì không còn đưa đò nữa. Ngang kinh Xáng đã có cây cầu sắt. Trên, xe hơi chạy. Dưới, tàu đò đưa. Ngay tại Vàm, xóm nhà cũ lần lần tản ra, nhường chỗ cho một nhà lồng chợ.

Hồi nào thênh thang trời rộng sông dài, giờ đây dì ngồi lì một chỗ. Hồi nào trăng trong gió mát, giờ đây dì phải chịu đựng từ hừng đông đến lúc tan chợ trưa, bên một lò lửa cháy và một nồi nước sôi! Nãy giờ chúng tôi quên nói rõ: Dì chuyên bán thịt heo luộc.

Nếu thời xưa dì nổi danh về câu hát câu hò, ngày nay món thịt heo luộc của dì cũng ngon ngọt không đâu

sơnnam


244

sánh kịp. Thịt heo già, thịt heo nái mà dì luộc rồi cũng trở nên mềm mại, không dai, da thật giòn. Bởi vậy, lắm người ở chợ lân cận đến đây thu mua cho được để nhậu hoặc ăn với bánh hỏi.

Lắm người khách tò mò: - Dì Bảy à, dượng Bảy đâu rồi! Sao ở đây không

ai biết cả? Dì đáp: - Dượng Bảy đâu còn! Cũng như không. Dì... ở góa

hằng chục năm rồi mấy cháu à... - Làm sao thịt heo của dì luộc ngon quá vậy? Chỉ

cho chúng tôi học với. - Có khó gì đâu. Nhưng... mà khó lắm! Phải luộc

trong nồi nước có để chút xíu phèn. Đừng cho nước quá sôi mà hại đó mấy cháu! Khi nước sôi thì đổ vô một lon nước lạnh. Cứ như vậy hoài. Dì chỉ cho nhiều người nhưng họ luộc không ngon, nói rằng dì giấu nghề...

- ơ... nghe mấy bà già nói rằng, hồi đó dì đưa đò, hò hát hay lắm phải không dì Bảy? Dì nhớ lại, dạy giùm chúng tôi...

Thiệt là khó quá. Không dạy e mang tiếng làm hiểm. Mà dạy thì dạy làm sao? Ngồi đây mà nhớ cái thời xuân xanh năm nào! Nó như chiếc lá già rụng, mục nát trở về lòng đất để làm phân cho những cây tơ khác đâm lộc nẩy hoa. Nó như một chiếc xuồng cũ kéo lên trên đất khô, phơi dưới ánh nắng gay gắt. Còn đâu hơi gió cũ? Còn đâu ánh trăng xưa? Còn đâu hơi thở, còn đâu dáng người? Còn đâu bến sông “nhánh bần gie con đốm đậu”?

Buộc lòng dì Bảy nói một câu:

245

- Cái việc hò hát cũng như cái việc luộc thịt heo vậy. Ai làm cũng được. Cách thức dễ ợt. Nhưng mà công phu lắm.

Công phu là thế nào dì Bảy? Im lặng, chập sau dì đáp: - Ở đây, hồi đó có người nói là cần “một tấm lòng”.

sơnnam


246

247

cOn heO khịT

minh họa: Lâm chí Trung

sơnnam


248

249

TỪ HồI THáNG MườI MộT NĂM NGoáI, MẤY người cuốc rẫy ở ven rừng Ngã Bát không ngớt bàn tán xôn xao:

- Con heo Khịt về đây rồi. Nó lớn bằng con bò con lận mà.

Phải! Tôi nghe danh nó từ lâu. Chú vợ của tôi ở rạch Ruộng có nói lại: nội một đêm, nó ủi phá gần hai chục công rẫy khoai mì. Củ lớn ăn đã đành, củ nhỏ cũng không chừa.

- Sao không đâm nó? Thợ săn ở dưới Rạch Ruộng coi bộ dở quá, chưa xứng đáng là thợ rừng. Rầu lắm. Coi chừng con heo Khịt phá hại mùa khoai ở xóm mình. Nó đâu phải cọp mà mình sợ!

- Nói bậy đi. Chừng nào con heo Khịt phá hại, đụng chạm tới tài sản của mình thì hãy hay. Nói trước, xui xẻo lắm. Thợ săn ở rạch Ruộng giỏi lắm chớ. Một người bị

sơnnam


250

đổ ruột. Một người khác bị tét đùi. Phen đó, con heo Khịt mắc bẫy dây chì. Vậy mà nó tẩu thoát được.

- Bằng cách gì?- Nó cắn một khúc giò, bỏ lại coi chơi. Khúc giò còn

dính trong cái vòng dây chì. Coi mà phát ớn. Nó cắn giò nó cho đứt, một mình nó đánh chết bốn con chó săn. Tôi đoán chừng con heo Khịt này ít nhất đã bảy - tám tuổi, nanh dài trên một tấc, mình mẩy nổi dấu chì. Thôi chuyện đâu còn đó. Nó chưa tới nhà mà bàn tán hoài, ngán lắm. Cứ lo làm ăn cho vợ con nhờ.

* * *

Chuyện ấy thấu đến tai ông Hai Cháy và ông Năm Tự. Vốn là thợ săn chuyên nghiệp, hai ông giữ vẻ mặt trầm tĩnh nhưng làm sao che giấu được bao nhiêu nỗi lo âu áy náy trong lòng.

Tháng này nhằm mùa hạn, rừng khô nước, heo rừng không ngủ nơi nào nhất định, chi bằng chờ lúc sa mưa, nước nổi chừng ba tấc, heo rừng phải tìm nơi gò đất cao ráo mà ngủ, dễ tìm tông tích nó. Nhưng phải đề phòng! Mặc dầu mình nặng nề, chân nhỏ thó, heo rừng lội nước khá nhanh. Đối phó lại, thợ săn nên tìm loại chó săn biết lội nước. Đã có người chống xuồng cản chận đầu con heo rừng đang lội. Heo thản nhiên, hụp đầu xuống rồi hất lên như cõng chiếc xuồng nọ lên vai.

Ông Hai Cháy đến nhà ông Năm Tự mà nói:- Mình ăn thịt hơn trăm con heo rừng. Nhưng mà

chuyến này coi bộ khó nuốt.

251

Năm Tự cau mày:- Sao vậy? Tôi dọ kỹ rồi. Nó thành danh con heo

Khịt vì nó dữ, khi đổ quạu là sôi bọt mồm, khịt lên một tiếng lớn. Vậy thôi. Mình chưa ngán nó...

Ông Hai Cháy đáp lại chậm rãi:- Bà con ở Rạch Ruộng cho biết: nó là heo độc giác.

Theo chữ nho, chẳng hiểu nanh heo kêu bằng gì. Mình tạm kêu là “giác” đi. Trâu độc giác, voi một ngà, heo một nanh và... người một mắt đều là thứ dữ.

Năm Tự im lặng:- ờ! Nếu con heo Khịt lên tới xóm này, nên lo liệu...- Đánh nó cho chết chớ lo liệu cái gì. Tôi dám liều

chết nếu nó là con heo Khịt. Rủi gặp heo nhỏ, tầm thường thì uổng công quá. Năm nay, gần sáu mươi tuổi rồi, tôi làm biếng lắm.

Năm Tự nói nhanh:- Miễn là ông anh đi theo để làm quân sư, thằng em

này vui vẻ ăn thua. Ông anh cứ nhường cái bổn phận đó cho em. Em nhờ bà con dọ thám thử.

Giết heo là chuyện khó. Rình xem heo là chuyện dễ. Đêm đó, theo lời yêu cầu của Năm Tự và Hai Cháy, một đám con nít xúm nhau rình bên giồng khoai mì đã bị heo phá hại đêm trước. Đêm sáng trăng. Mù sương rắc xuống nhỏ từng hột trắng mỗi lúc thêm dày. Biết chống muỗi, vắt, lũ trẻ xúm nhau ngồi quanh gốc cây tràm. Cảnh rừng đêm mơ hồ. Ngồi hồi lâu không thấy gì lạ, lũ trẻ ngóng lên trời nhìn sương mù đang trôi gờn gợn như chất gì lỏng lẻo. Thích chí quá. Như ngồi dưới đáy biển sâu mà lớp sương kia là sóng gió trôi trên đầu.

sơnnam


252

Nhìn mãi sanh chán. Vài đứa ngủ gục ngáy to tiếng.Bổng đâu sậy đế gãy nghe rôm rốp. Rồi một bóng

đen lộ ra đứng sát bụi mì ngóng mỏ rồi quay lưng, chạy về phía rừng tràm.

Lũ trẻ lập tức cho ông Năm Tự hay:- Nó rồi! Nè ông Năm, nó như con bò con. Tưởng

sao chứ vậy tụi tui đâu sợ. Nó chạy cong đuôi.Ông Năm cười:- Tại tụi bây đứng trên gió, nó đánh hơi được. Nó

đâu sợ, nó xáp tới nhưng nó quay lưng vì sợ sụp nhầm bẫy hoặc hầm hố.

Nghe đến sáng kiến làm cần bẫy, bọn trẻ mừng quýnh. Vài đứa có kinh nghiệm lập tức bơi xuồng ra chợ Thới Bình để mua dây chì làm vòng bẫy. Gặp thầy đội kiểm lâm có mang súng, chúng nó mời thầy vô xóm Ngã Bát để bắn con heo Khịt. Nghe tin ấy, ông Năm vô cùng mừng rỡ. Nếu bắn được con heo ghê tởm ấy, ông khỏi ra tay. Vả lại, bắn sớm chừng nào hay chừng ấy. Từ bây giờ cho đến mùa mưa. Khi thời cơ thuận lợi. Còn năm-sáu tháng nữa lận. Biết đâu tới chừng đó, con heo Khịt sẽ bỏ xóm Ngã Bát, sau khi phá hại mùa màng.

Trời chạng vạng.Thầy đội kiểm lâm tới xóm. Đêm đó, thầy ta hăng

hái lắm vì mới vừa mượn được cây đèn “pin”, loại năm pin của ông xếp kiểm lâm. Dịp may để thầy ta luyện tập về cách săn đèn!

Lại một đêm đầy sương, thứ sương mù khét lẹt, lạnh lẽo của rừng tràm U Minh khi mặt trời vừa chen lặn. Thầy đội mang đèn, ánh sáng chói mạnh tới trước

253

soi một vòng tròn thấy rõ rệt từng nhành cây chiếc lá từng con muỗi.

- Tao làm gì thì làm. Tụi bây đừng nói chuyện. Đứa nào sáng mắt, coi chừng tiếp với tao. Hai đốm đỏ tức là con mắt ông hổ. Nếu hai đốm vàng tức là mình chiếu ngay mắt con heo Khịt. Tao nghe đồn đãi như vậy.

- Kìa! Hai đốm vàng hiện ra.Thầy đội từ từ bước tới.Một bước rồi hai bước.- Đùng!Súng nổ chát chúa, xé rừng. Một tiếng kêu rống. Lạ

quá! Tiếng rống ấy nghe một chỗ và con thịt run rẩy, chẳng vang ra tiếng... khịt nào cả. Chừng xúm lại coi thì ô hô, thầy đội vừa bắn trúng một con heo rừng bé tí teo vừa mắc bẫy, chân còn treo lủng lẳng trên cây cần. Làm sao bây giờ. Ai dám gỡ nó xuống? âu là bồi thêm một phát nữa.

Đằng xóm, ai nấy đều thức giấc, chờ kết quả. Sau khi nghe hai tiếng súng, họ đốt đuốc, chạy tới nơi, hô to:

- Rồi rồi. Xong rồi. Con heo Khịt đi đời!Chừng đụng đầu với con heo nhỏ bé, ai nấy cười

ngả nghiêng.*

* *Ông Năm Tự đổ quạu:- Làm chuyện bá láp! Mấy đứa con nít thì rình trên

gió. Người lớn thì bắn trúng con heo “hà nàm” mắc bẫy. Không khéo, ai nấy đều là hề hạng bét. Bà con ở dưới Rạch Ruộng hay được là cười cả đám, chê đất này thiếu nhơn tài.

sơnnam


254

Ông uống chút xíu rượu đế rồi thét to:- “Vực một” đâu?Từ ngoài sân, một con chó săn chạy vào đứng ngay

trước mặt ông, phía tay mặt.... “Vực hai” đâu?Con khác chạy vô, đứng im bên trái.- “Vực ba”!Nó đứng ngoan ngoãn phía sau, và con chó “Vực

tư” giành góc còn lại. Cái bộ ván nhỏ bé mà ông đang ngồi trở thành cái ngai vàng!

Vỗ đầu từng con, ông bảo:- Hồi nào tới giờ, tụi bây ở nhà, chưa bao giờ ra trận

đủ bốn đứa. Mai này, Vực một, Vực hai phải ứng phó cho lanh: “Vực” là cánh, mỗi đứa là một cánh quân. Vực ba, Vực tư cũng vậy. Dưỡng sức đi. Thôi, đi ngủ sớm, mùa nắng khó săn heo lắm. Đây là thể diện của ta.

Bốn con chó vẫy đuôi, ra chiều hăng hái. Chúng ra ngoài hàng ba, trước khi nằm xuống, mỗi con đều quay tròn đôi ba vòng, nhìn kỹ chung quanh.

“Chó ba khoanh mới nằm”. Ông Năm Tự lẩm bẩm như vậy, tự hào cho rằng chó săn của mình là giống tốt nhứt. Còn lại năm - sáu con chó nhỏ đứng xớ rớ chung quanh bộ ván, sủa gâu gâu, như kêu nài, bất mãn, ông nói:

- Còn tụi bây nữa. Chưa tới tuổi ra nghề. Tao lo cho tụi bây mà. Đi chỗ khác!

Gà gáy dứt canh hai. Sương lùa vào đầy nhà, vậy mà ông Năm Tự chưa nhắm mắt ngủ. Dựng đứng gần vách, ông ngắm nghía rõ ràng kìa... một cây lao cổ phụng,

255

một cây lao bay, một cây mác thông. Tất cả khí giới này từ bảy tháng qua chưa xài tới mà vẫn sáng chói, không bợn sét, nhờ ông lau chùi hằng ngày.

“Hừng đông, mình đi kêu Mười Hy phụ lực với mình. Khỏi cần bận rộn tới ông Hai Cháy, ổng già rồi”.

Nghĩ vậy, ông Năm Tự ngủ yên. Ông có biết đâu là sự bố trí chu đáo ấy không được đúng với tình thế và đem lại nhiều hậu quả mà ông không đoán nổi.

* * *

- Tu... Tu...u...Còi vừa túc lên. Bốn con chó Vực và năm con chó

săn nhỏ bé đồng hè nhau chạy miết vô khu rừng tràm giáp ranh với đám rẫy khoai mì. Ông Năm Tự nói với Mười Hy:

- Chú Mười thấy chưa! Chó mà ăn cơm nguội thì lanh lẹ. Ăn cơm nóng, nó hư lỗ mũi đánh hơi dở ẹt. Cây lao bay với cây lao cổ phụng của tôi đây nè chú cầm giùm. Tôi hô lên cây nào chú nhớ đưa cây đó cho kịp.

Chim rừng hót vang. Bước chân của hai người dẫm lên mớ lá vàng ẩm ướt. Muỗi, bù mắc... động ổ bay lên. Họ chen vào khoảng giữa chật hẹp mấy gốc tràm chòi. Nắng lên chui vào vòm cây lộ ra những đốm vàng tươi. Cá lóc, cá trê mắc cạn lăn tròn trên bùn non, mọi khi hễ gặp mồi nhậu thì hai người bắt liền. Hôm nay có khác. Ông Năm Tự thỉnh thoảng tháo khăn trên đầu, bịt lại chặt hơn, quần xà lỏn được vo lên sát vào bắp đùi.

Ông nhướng mắt:

sơnnam


256

- Lâu quá vậy!Rồi túc còi. Trong phút giây đàn chó gom lại. Ông

căn dặn:- Đừng sủa bậy nghe! Tụi bây gặp trăn sủa cách

khác, gặp rùa sủa cách khác. Giỏi lắm. Nhưng bữa nay, khi nào gặp heo rừng thì hãy sủa. Làm động rừng con Khịt đi xa.

Dứt lời, bầy chó tản ra. Hai phút sau, phía lung Cây Kè, có tiếng chó sủa to, ba tiếng còi túc lên liên hồi. Ông Năm Tự và Mười Hy vạch lau sậy, chạy đến.

Con heo Khịt đứng sững, hai chân trước cao nghêu, mình mẩy đen thui, hươi nanh. Tiếng đồn không sai: nanh dài trên một tấc, con heo Khịt như con bò nhỏ, mớ lông gáy dựng lên vàng hực, lấp lánh.

- Vực một!Ông Năm quát to.Con Vực một nhảy vô cắn chân phía trước, bên hữu

của con Khịt. Con Khịt vừa quay đầu là ông Năm ra lịnh:- Vực hai!Con Vực hai xốc tới cắn chân trước, bên tả. Con Khịt

trở mình ngó phía sau tìm cách thủ thế, lui vào lùm cây!- Vực ba! Vực tư!Bị vây bốn góc, Khịt đứng nhóng lên. Thật ra răng

của chó dầu bén nhọn nhưng làm sao cắn lủng lớp da nổi chì của con Khịt được. Con Khịt lại đầy đủ kinh nghiệm: đây là thợ săn lão luyện và bầy chó hung hăng.

Nó tìm cách chạy tới. Mười Hy trao ngọn mác cho ông Năm Tự. Ông Năm ghìm ngọn mác trước ngực.

Heo Khịt thối lui, dùng hai chân sau bươi đất làm

257

cái hố nhỏ, tạm che khuất cái mông dưới đất để hạn chế sự tấn công của Vực ba và Vực tư.

Nhưng đất cứng quá. Nó quỳ hai chân sau. Mấy con chó nhỏ bao vây, đứng ngoài xa, sủa vang lên như hưởng ứng, thúc hối bốn con Vực đang quyết chiến.

Bỗng nhiên, con heo Khịt thở mạnh nghe... khịt một tiếng. Ông Năm Tự thối lui. Heo Khịt trợn mắt trắng, miệng sôi bọt, đang lướt qua phía Vực một, bất chấp Vực hai.

Lẹ như chớp, con chó Vực một nhảy dựng đứng lên không trung ngang tầm đọt sậy. Nó vừa rớt xuống là heo Khịt chĩa nanh lên, hứng ngay bụng.

Vực một giãy đành đạch, lủng ruột. Thừa cơ hội ấy con Khịt phá vòng vây, chạy nhanh.

Thấy con chó thân yêu vừa thiệt mạng, gan mật ông Năm Tự sôi lên. Chụp ngọn lao bay trong tay Mười Hy, ông phóng mạnh, buông tay. Ngọn lao ghim vào ngực con Khịt.

Nó mang ngọn lao mà chạy.Nhanh như chớp, ông Năm với cây lao cổ phụng -

loại lao cong, giống như cổ con phụng, có ngạnh như cái mồng - Mũi lao ghim vào hông con Khịt, đúng như sự tính toán của ông.

Bị đau điếng, con Khịt chạy nhanh, bất chấp cây cối, lau sậy, gò nổng, ao vũng. Bầy chó sủa vang, cố chạy cho nhanh hơn để chận đầu, cản mũi con Khịt. Nhưng may quá! Ông Năm Tự nói với Mười Hy:

- Nó chịu trận rồi!Mười Hy hơ hãi:

sơnnam


258

- Nó chạy như vầy, làm sao chịu trận. Bầy chó của mình đuối sức rồi.

Ông Năm Tự nói:- Kìa! Cây lao cổ phụng này... hay quá. Con Khịt

chạy không lâu đâu... Mình ráng theo nó... Cho kịp.- Làm sao theo kịp được? Nó mất dạng rồi. Mấy con

chó làm sao dám xáp vô để ăn thua?- Thằng Mười này dở hơi quá. Chưa biết cây lao cổ

phụng sao?Chó cứ sủa, ngày càng xa, xa dần. Con Khịt đã khéo

léo chọn phương hướng, tìm nơi rậm rạp mà chui, mà nhủi. Trong khi đó, hai người thợ săn chạy chậm hơn, và chạy vòng quanh tránh mấy bụi chà là gai. Gai chà là đâm nhức nhối, mỗi bẹ chà là là một cái bàn chông.

Chó sủa rộ lên, càng gần, Mười Hy nói:- Coi chừng! Hay là con Khịt trở lại ăn thua với anh

em mình. Còn cái gì không?Ông Năm Tự nói gắt:- Bộ thằng Mười mất trí rồi sao? Có ba cái “bữu

bối”, xài hết hai rồi. Còn cây mác thông này mà thôi.- Tôi ngán lắm. Tôi... chạy à! Hai bàn tay không,

làm sao tôi dám đứng lại.- Ai biểu này ăn thua với nó. Đứng ngoài xa mà coi.

Chạy mau. Cây lao cổ phụng “ngon” rồi đó!Phía trước mặt họ, con heo Khịt xuất hiện. Ngọn

lao cổ phụng gồm hai bộ phận rời: lưỡi và cán. Hai bộ phận này dính nhau nhờ một sợi dây dài. Lúc phóng tới, lưỡi và cán dính nhau tạm thời nhờ cái khâu lỏng lẻo. Vì nhúc nhích, lưỡi cứ ghim vào hông con Khịt

259

trong khi cái cán sút ra, tòn ten, lê lết trên mặt đất, có sợi dây nối liền.

- Nó kìa!Ông Năm Tự la to trong khi Mười Hy sợ sệt. Cái

cán lao bị kéo dài... Nhưng vài phút sau, vô tình con heo Khịt chui vào bụi rậm.

Cái cán trở thành chướng ngại vật, day ngang giữa hai gốc cây, trở thành một cái neo...

Con heo Khịt đứng lại, trì níu. Hai gốc cây tràm rung chuyển... Nó kêu rống vì càng trì níu thì ngọn lao càng xoáy bên hông, giữa hai cái be sườn rướm máu.

- Chết cha mày!Cây mác thông của ông Năm Tự lại cắm vào mông

con heo Khịt, làm lủng da.Con Khịt co chân, phóng tới, ghê thật. Ngọn lao

cựa quậy từ bên hông con Khịt vì cái ngạnh lút khá sâu.Ngọn lao sút ra, làm gãy một khúc như be sườn.

Nhờ vậy, con Khịt thoát nạn.Bầy chó xáp lại hiểu rằng con Khịt đã đổ máu quá

nhiều... Chó bao vây con Khịt.Lúc con Khịt bối rối, ông Năm Tự đến trước mặt

nó, cắm một mũi mác vào ngực. Khịt gào thét nhóng lên. Tay ông Năm ghì xuống chịu đựng.

Và cứ như vậy suốt mười phút, con Khịt chưa chết, nhưng ông Năm đã run tay, mồ hôi xuống ướt mặt. Mười Hy đứng xớ rớ chưa biết liệu lẽ nào.

Lâu lâu con Khịt rống lên xoay trở. Ông Năm Tự quỳ xuống hai tay bám chặt cây mác. Bầy chó giữ phía sau khiến con Khịt hết đường tháo lui. Hai hàng nước

sơnnam


260

mắt tuôn ra tràn trề rưng rưng chảy trên má ông Năm. Ông dư hiểu: nếu con Khịt chạy vuột thì nó sẽ cắm đầu phóng cái nanh “độc giác” vào bụng ông trong tức khắc.

Mắt ông đổ hào quang, cảnh vật chấp chóe đất trời nghiêng ngửa, cây rừng như trở gốc lên trời day ngọn xuống đất. Nhưng may thay từ xa có bóng người chạy tới:

- Dữ ác hông? Sao không cho tôi hay trước?Ông Hai Cháy xuất hiện như một vị cứu tinh, phóng

vô yết hầu con Khịt một lưỡi mác, ghim vô thật sâu gần lút hết lưỡi thép.

Con Khịt ngã lăn và ông Năm cũng ngã ngửa, xuôi tay, thỏn mỏn.

Hôm sau, ông Năm Tự nằm mê man tại nhà, cơm ăn không trôi, phải nuốt nước cháo cầm hơi. Nhưng khi có ông Hai Cháy tới, ông Năm ngồi dậy như cái máy:

- Sao?Hai Cháy đáp:- Một trăm bảy chục kí lô! Cái nanh dài hai tấc.Ông Năm Tự gật đầu lia lịa:- Non hai tạ hả? Sướng quá! Cọp mà gặp con Khịt

thì cọp đã rút lui. Tôi cầm cự chừng nửa giờ rồi anh tới... tiếp cứu đó. Mô Di Phật! Hú hồn.

261

cOn ngỰa ĐấT


sơnnam


262

263VÀo CUỐI 1945, THựC DâN PHáP ĐEM BINH

ròng tướng mạnh qua xứ “Nam kỳ thuộc địa” để tái lập trật tự an ninh. Đầu năm 1946, dân chúng ở rạch Cái Cau ăn một cái Tết không ra Tết vì các tỉnh lỵ miền Hậu Giang đã lọt vào tay quân Pháp cả rồi. Những người khôn lanh đã chọn một trong ba đường: rút xuống phía rừng sình lầy U Minh, mướn ghe vượt biển ra các hòn đảo vịnh Xiêm La rồi qua Xiêm quốc, hoặc tản cư ngược ra khu vực Pháp chiếm đóng! Với thân hình ốm yếu, bệnh tật, với tâm trạng tham sanh úy tử, tôi cố gắng sống ngoài vòng thế sự...

Giặc Pháp vào chiếm đóng dọc bờ kinh Xáng, không gặp sự kháng cự nào đáng kể. Tôi nằm nhà, cách đồn chừng năm cây số ngàn, bên con rạch hẻo lánh. Từng đoàn Thanh Niên Tiền Phong lần lượt kéo ngang qua, nói bâng quơ, ám chỉ tôi:

sơnnam


264

- Thanh niên gì mà bạc nhược quá! Thà chết vinh hơn sống nhục.

Hoặc:- Thà rằng chết ở chiến trường.Còn hơn chết ở trên giường thê nhi...Rồi họ dừng bước, cởi áo quần mà tắm một cách hồn

nhiên. Đoàn người đã khuất, phía ven biển. Tôi mừng thầm vì sự im lặng của mình lúc nầy quả là vàng. Cãi vã hoặc giải thích với họ là điều nguy hiểm. Họ không giết tôi làm gì nhưng chắc chắn họ sẽ ném vào mặt tôi những danh từ xấu xa nhứt. Thí dụ như hai tiếng Việt gian.

Mặt trời xế dần. Sương mù lan tràn trên cánh đồng khô quạnh. Vài tiếng chó sủa văng vẳng. Chó tru lên vì đói. Người trong xóm đã tản cư từ sáu bảy ngày qua. Họ ra bờ biển. Sống trong cảnh cô quạnh, tôi mới bắt đầu hiểu rằng mình quá dại dột, chưa biết tùy thời, bèn đóng cửa thật sớm rồi nấu cơm để dành ngày mai. Gió thổi rào rạt qua mái lá. Chuột chạy lung tung ngoài hè. Bước lại ngưỡng cửa, chữa biết nên đóng chặt hay nên khép hờ. Đóng chặt thì ngừa được bọn gian phi. Còn để hờ thì dễ tẩu thoát khi nguy hiểm.

Cơn nguy biến sẽ xảy ra, trong đêm nay? Ai là kẻ gian phi toan ám hại tôi?

Từ phía bờ kinh Xáng, súng nổ giòn. Bọn Pháp bắn để hăm dọa và để biểu diễn coi chơi cho vui. Sực nhớ đến những tay do thám của giặc. Chúng sẽ bắt cóc tôi về tội đã tham gia phong trào Tiền Phong, trên giấy tờ. Lại còn những anh bạn kéo ngang nhà hồi sáng, họ dám liệt tôi vào hạng người thân Pháp. Nghe đâu ở gần chợ

265

Rạch Giá, có ông bác vật nọ bị đốt nhà về tội “oa trữ” một số sách chữ Pháp. Và một thiếu nữ suýt rơi đầu về tội thêu con chim xanh trên áo trắng, con chim ấy lại mang cái mỏ đỏ. Rõ ràng ám hiệu của màu cờ tam sắc.

Tôi xới cơm vào chén, sửa soạn ăn chợt nghe tiếng ai đi thình thịch sau hè. Tôi ngồi im như pho tượng đá. Tiếng động ban nãy cũng im bặt. Tôi nín thở, từ từ đưa chén cơm gần miệng. Từ trước cửa, có giọng nói đùa cợt:

- Ăn ngon quá vậy? Có con ma đói này muốn vô xin ăn...

Giọng cô gái quen thuộc. Tôi giựt mình, sững sờ:- Ai đó? Lạ hay quen?- Quen mà anh Thiệt. Đừng chạy nghe không. Em

đây là... ủa! giỡn chơi mà anh chạy sao? Em là Nguyệt!Nguyệt là con gái ông đại hương cả trong làng, ông

hương cả Binh. Nàng học chung với tôi ở trường làng, rồi lên trường tỉnh. Nghe đâu nàng làm y tá, đã lấy chồng rồi sung vào ban cứu thương ở Sóc Trăng. Bọn thực dân chiếm Sóc Trăng từ lâu. Hay là nàng chết hiện hồn về để khuấy rối người bạn cũ.

Nguyệt xô cửa, bước vào. Bộ quần áo bà ba đen không làm nàng kém đẹp. Tôi hỏi nhanh:

- Chị về đây làm gì? Hồi nào? Thăm bác hương cả chưa? Báo hại nãy giờ...

Nàng đưa ngón tay lên môi:- Suỵt. Em bí mật về tới đây. Nãy giờ chúng mình

nói chuyện hơi lớn tiếng. Coi chừng lộ bí mật.- Chị tới với ai? Còn ai bên ngoài không?- Em đến một mình để nhờ anh. Chuyện gấp lắm.

sơnnam


266

Và xin mời anh ra ngoài ruộng cho công việc được bí mật hơn...

Tôi hơi run, liên tưởng đến trường hợp bị bắt cóc hoặc thủ tiêu. Nguyệt hành động theo mạng lịnh của phe nào? Chết ngoài bờ bụi, ghê quá. Tôi đáp:

- Chị cứ nói. Tôi bây giờ là kẻ vô dụng.Nguyệt mạnh dạn nắm tay tôi, kéo ra ngoài cửa.- Anh khờ quá. Ở trong nầy rủi Tây nó bao vây thì

sao? Anh nên đốt đèn trong nhà rồi tụi mình ra ngoài đồng. Mình thấy thiên hạ, ngược lại thiên hạ chẳng bao giờ rình được mình.

Sương xuống dầy. Tuy kín đáo trong màn sương nhưng tôi vẫn lo ngại, vừa đi vừa khom lưng. Nguyệt nói một hơi:

- Em phải về đây. Anh hãy thay mặt em, tới nhà ba em, năn nỉ ba em nên tản cư gấp nội trong đêm nay. Sáng mai, Tây vô xóm nầy để đóng đồn. Tụi nó nhứt định sẽ chiếm ngôi nhà của ba em. Ba em có tật mến nhà mến cửa. Rủi bề gì, ba em mang tiếng xấu là Việt gian. Tụi Tây tới đâu là lập hương chức hội tề tới đó để lôi cuốn đồng bào mình.

Mấy “ổng” hồ nghi ba em theo Tây. Mấy “ổng” đòi phá nhà “ba em” để Tây đóng bót chậm hơn vài ngày.

Tôi thở dài, nói thật tình với Nguyệt:- Chị nên gặp mặt bác hương cả.- Tội nghiệp em. Thiên hạ hồ nghi em thông đồng

với giặc. Hơn nữa, tánh tình ba em khó lắm.- Ai là giặc? Khó nỗi gì?Nguyệt vùng đứng dậy:

267

- Em đi bây giờ. Nãy giờ lâu rồi. Anh nên tới nhà ba em, trong đêm nay. Ông ưa tin số mạng...

Rồi nàng ghé miệng sát vào tôi:- Người bà con chú bác ruột với em đã theo Tây,

làm thông ngôn, hiện giờ hắn ta có mặt tại đồn Cái Côn ngoài kinh Xáng. Khó lắm. Em nói ít, anh hiểu nhiều.

Nói xong, Nguyệt quay mình. Tôi gọi khẽ:- Chị... Chị Nguyệt!Nàng khuất trong sương, nói văng vẳng:- Đừng để trễ. Anh thương em thì ráng lo giùm nội

trong đêm nay...Ngồi trên ghế trường kỷ, tôi vấn điếu thuốc rê, phun

khói phì phà. Ông hương cả Binh lui cui nấu nước. Thếp đèn dầu mù u soi lờ mờ. Tôi bắt đầu tỉnh táo. Vai tôi vẫn còn lạnh vì thấm sương đêm. Ông hương cả đem siêu nước rót vào cái chén trên bàn:

- Cơ khổ! Hết trà rồi, cháu uống nước đậu rang cho ấm bụng. Đêm nay, dồn dập nhiều việc quá. Hồi nãy, mấy đứa quen trong xóm nó tới kêu cửa rồi bây giờ tới phiên cháu. À! Chừng này canh mấy rồi.

- Dạ, chừng nửa đêm...Vừa uống nước, tôi vừa thuật lại đầu đuôi cuộc gặp

gỡ bí mật giữa Nguyệt và tôi. Ông hương cả dường như chẳng chú ý cho lắm:

- Bác biết thế nào cũng xảy ra... Đêm nay, bác cầu Trời khẩn Phật. Nói thiệt với cháu: Bác thề chẳng rời khỏi nhà này. Sáng mai tụi Tây giỏi thì tới. Bác đâu sợ... Ai giỏi thì... dọ thám đi!

Tôi liếc nhanh về phía cửa. Cửa đã đóng. Ông hương cả tiếp lời:

sơnnam


268

- Còn vài giờ nữa thôi. Con người, tử sanh hữu mạng. Họ biểu bác rời khỏi nhà. Được rồi. Nhưng bác đâu còn sức bay nhảy. Bác đâu phải Việt gian mà bác xấu hổ. Cháu nhớ chưa? Hồi ông Chánh Tham biện Gia La tới thăm đình làng. Thiên hạ đâm ra á khẩu. Một mình bác ăn thua.

Nói xong, ông hương cả đứng dậy, vào phòng đem xâu chìa khóa ra, mở cánh cửa tủ kiếng. Dáng điệu ông trông khoan thai, tỉnh táo quá. Tôi nhớ đến giai thoại hồi năm xưa, khi quan Chánh Tham biện người Pháp đến viếng đình làng. Đình ấy thờ ông Nguyễn Trung Trực, một liệt sĩ kháng Pháp và bị Pháp xử trảm hồi đời vua Tự Đức, 80 năm trước. Quan Chánh Tham biện gọi hương chức làng đến công sở, chất vấn về tội thờ lén lút một kẻ... phản loạn:

- Phải đình làng nầy thờ Nguyễn Trung Trực không?Bấy giờ, toàn ban hương chức hội tề đều xám mặt,

trừ ông hương cả Binh. Ông nói:- Dạ, thưa phải.- Ông làm chức gì ở đây? Tên gì?Ông hương cả nói không run giọng:- Tôi là Nguyễn Văn Binh làm chức đại hương cả.- À! Ông biết Nguyễn Trung Trực là ai không?- Dạ, ông Nguyễn chống với nhà nước Lang Sa- Tại sao dân làng dám thờ?- Dạ, chúng tôi thờ vì muốn... thờ chữ Trung. Ngày

xưa ông Nguyễn giữ trong lòng trung với vua. Ngày này chúng tôi giữ lòng trung với nhà nước Lang Sa. Vậy thôi...

269

Sau trận đó, quan Tham biện chủ tỉnh rút lui. Dân làng khâm phục tài ứng đáp của vị đại hương cả. Và hàng năm, lễ cúng đình được cử hành long trọng, công khai hơn trước.

Giờ đây, trong tình thế mới, ông hương cả sẽ đánh ván cờ gì? Tôi nhớ đến lời căn dặn của chị Nguyệt. Và nhớ tới đứa cháu của ông hương cả đang theo giặc Pháp, hiện có mặt cách đây không xa. Có lẽ hắn đang bàn tính kế hoạch thôn tính làng nầy với viên sĩ quan trong đồn.

- Đây nè! Gặp nó rồi!Giọng nói khá to ấy khiến tôi trở lại thực tế. Ngoài

đồn, súng nổ liên hồi, lâu lâu lại điểm vài tiếng “nổ ầm”, rung rinh nền nhà.

Ông đưa cho tôi xem miếng giấy nhỏ, màu vàng lợt xếp làm tư:

- Đem lại gần đèn mà xem đi cháu! Bửu bối mà!Trời ơi! Ông hương cả đã lãnh “giấy tờ” của thực

dân Pháp trước khi chúng đến đóng đồn chăng? Nhưng tôi lầm to. Mở giấy ra, tôi thấy một lá bùa bát quái, lăng nhăng những chữ nho viết thảo.

- Thưa bác! Cái gì vậy? Lá bùa nầy để làm ám hiệu...Ông hương cả bèn chận lời tôi:- Nói bậy đi! Xưa rồi. Hồi mới sanh con Nguyệt lận.

Hồi má con Nguyệt còn sống, bác gặp ông thầy ở Bình Định mới vô, ông thầy cho bác lá tử vi. Mạng của bác thuộc vào số “Nê Mã độ Khương Vương”. Cháu hiểu không?

Tôi đành chịu thua. Ông hương cả châm thêm nước nóng vào chén, vấn thuốc cho tôi hút. Ông kể lại điển

sơnnam


270

tích trong truyện Nhạc Phi. Câu chuyện khá hấp dẫn khiến tôi quên cả ưu tư phiền muộn. ánh đèn dầu mù u chập chờn, vàng vọt như nhòe ra. Xưa kia, vào cuối đời nhà Tống, Triệu Cấu tức là Khương Vương thuộc hoàng tộc là người mang trong mình dòng máu liệt oanh của Triệu Khương Dẫn. Tên giặc Ngột Truật bày mưu kế để bắt sống hoặc giết cho kỳ được Khương Vương. Khương Vương chạy trốn, không một tên quân sĩ nào theo kịp để hộ giá. Ngài chạy bộ vào rừng. Phía sau, giặc Ngột Truật phi ngựa đuổi theo.

Ngài ngửa mặt lên trời:- Trời dứt mạng ta rồi sao? Hỡi trời.Bỗng đâu, từ bên ven rừng, một ông lão đầu bịt khăn

đen xuất hiện, tay dắt con ngựa. Ông lão nói:- Chúa Công! Xin nhảy lên ngựa cho mau.Khương Vương mừng rỡ, làm y lời. Con ngựa phóng

bốn vó chạy như bay. Ông lão nọ cũng mất dạng.Phía sau, giặc Ngột Truật theo không kịp. Nhưng

Khương Vương điếng hồn vì con sông Hiệp Giang hiện ra trước mặt. Sông vừa rộng, vừa sâu. Bờ bên kia xa thẳm. Tiếng hò reo của giặc Ngột Truật inh ỏi, mỗi lúc càng gần.

Khương Vương kêu to:- Trời dứt mạng ta rồi sao?Con ngựa nọ nhảy xuống sông Hiệp Giang. Bọn

Ngột Truật đến bờ sông, nhìn theo chỉ thấy sóng cồn nên thất vọng, quân sĩ tìm dấu vết Khương Vương, tin rằng ngài còn ẩn núp bên này. Dè đâu con ngựa nọ lội nhanh ngang sông. Đến bờ bên kia, Khương Vương thấy

271

khu rừng. Trời đổ bóng chiều rồi sương mù lan tràn khắp cảnh vật. Ngựa chạy trong rừng hồi lâu rồi dừng lại nghỉ giữa tư bề cây cối dày đặc, trong đêm.

Khương Vương bỗng rú lên. Con ngựa nọ biến mất dạng trong sương. Ngài bèn đi bộ, dò từng bước, phó mặc cho vận mạng. Hồi lâu, trong đám sương mù nhô lên một ngôi miếu nhỏ. Ngài bước vào thấy trước miếu có đề chữ “Thôi Phủ Quân Thần”, giữa miếu dường như có bài vị trên bệ. Ngài bỗng kêu rú, nhận được hình dáng con ngựa đã cứu mình từ bên kia sông Hiệp Giang. Con ngựa vẫn đứng sững, mơ hồ, vô tri vô giác, hầu hạ bên bàn thờ. Ngài rờ thử thấy ngựa nọ nắn bằng đất thô, chưa nung. Ngài cúi mình ôm con ngựa mà khóc ròng:

- Ngựa ơi! Mày bằng đất nhưng tại sao mày không rã?

Dứt lời, con ngựa đất rã xuống bên bàn thờ.- Gà gáy rồi! Thưa bác. Xin bác nghỉ dưỡng sức,

chờ sáng mai hãy hay.Thếp dầu sắp cạn. Ông hương cả Binh vẫn mở mắt

trao tráo, nhìn tôi:- Nãy giờ, cháu hiểu sự tích Nê Mã độ Khương

Vương chưa? “Nê Mã” tức là con ngựa nắn bằng đất bùn. Số mạng của bác là vậy đó.

Tôi đáp:- Dạ, cháu mới hiểu... mơ hồ. Nhưng đời bây giờ

hơi đâu mà tin chuyện đời xưa.- Hiểu mơ hồ là hiểu làm sao? Nghĩa là chưa hiểu

gì ráo! Tội nghiệp. Hồi nãy, trước khi cháu tới, có mấy chú Thanh Niên Tiền Phong gõ cửa, khuyên bác nên rời

sơnnam


272

khỏi nhà, coi chừng Tây tà nó xúi giục. Năm nay bác hơn 70 tuổi rồi. À! Con Nguyệt nó có nhắn điều gì lạ không? Coi bộ nó hồ nghi ba nó... Thôi! Cháu ngủ đi.

Ngọn đèn sắp tắt. Tôi mệt lả, nằm co ro trên ghế trường kỷ cho đỡ lạnh. Ông hương cả vẫn ngồi bên bếp lửa, cầm cây củi nhỏ khều mớ than ra khỏi bếp.

Mí mắt tôi sụp xuống. Muỗi cắn trên má, dưới chân, trên cườm tay. Tôi nhắm mắt đập bừa. Dường như ông hương cả đi ngang qua, đem bếp un lại gần để đuổi muỗi, săn sóc cho tôi. Rồi cánh cửa mở. Ông ra sân hồi lâu. Có tiếng thình thịch bên vách. Ông lật đật trở vào:

- Ngủ chưa! Đừng giựt mình. Hồi nãy, bác ra ngoài coi chừng. Gà gáy canh tư rồi. Lát nữa, đâm mây ngang, gần sáng, cháu hãy về.

Hồi lâu, tôi mở mắt. Tư bề im lặng, ông hương cả ngồi gần tôi, hút thuốc:

- Thức rồi hả? Uống nước nóng không? Nếu ngủ không được thì cháu ngồi dậy. Bác muốn hỏi thật với cháu một điều nầy. Cháu tin quẻ tử vi của bác không?

- Dạ, khó tin quá!- À! Hồi nãy bác hỏi mà tại sao cháu chưa chịu trả

lời. Con Nguyệt gặp cháu nó còn nói gì thêm không? Cháu đã giấu giếm tức là cháu khinh khi bác.

Cực chẳng đã tôi đành thú thật:- Chị Nguyệt cho biết: Còn người bà con... trong gia

đình, hiện giờ làm thông ngôn ngoài đồn.Ông hương cả gật:- Có lẽ nó tới đây thăm bác. Nhưng dễ gì nó gặp bác.

Chừng nào cháu gặp con Nguyệt một lần nữa?

273

- Dạ, chị Nguyệt làm việc... bí mật. Cháu ở lại nhà chớ có làm việc với ai đâu.

- Nó lấy chồng hơi sớm. Tụi bây thiếu duyên nợ với nhau. Chắc nó còn lẩn quẩn đâu đây. Thôi để bác ngủ giây lát. Cháu buồn ngủ không? Nhiều khi, thức suốt đêm mình tỉnh táo nhưng đến hừng đông, khi mặt trời sửa soạn mọc thì mình ngủ gục...

Thếp đèn dầu mù u vụt tắt. ông hương cả ngáy pho pho, ngon lành. Tôi lúng túng, muốn tìm dầu để châm vào thếp nhưng nào rõ chai dầu ở đâu? Chỉ còn biện pháp chót là quạt bếp un, hi vọng rằng lửa sẽ nhóm lên, đánh tan sương mù trong nhà và làn khói tuy mỏng manh nhưng cũng đuổi được vài con muỗi.

Giây lâu, ông hương cả trở mình.Mặt trời mọc, rọi vào nhà. Tôi đến cửa toan mở

chốt. Ông hương cả giựt mình vì tiếng động, nói nhanh:- Cái chốt này khó mở lắm. Cái chốt đặc biệt kiểu

nhà xưa. Để cho bác.Ông đứng dậy, mở chốt. Tôi không cần chú ý đến

cách mở cửa nhà, kiểu xưa. Bỗng nhiên, tôi thấy ông hương cả đưa một tay lên trời! Một phát súng nổ. Và bọn lính Pháp quát to, cách chừng vài chục thước.

Nhanh như chớp, tôi chạy đến ông hương cả. Ông ôm ngực mà nói:

- Con ngựa bằng đất bùn... Thôi cháu chạy lẹ đi. Nó bắn bác bởi vì...! Chạy đi!

Tôi liếc ra ngoài hàng ba. Trên vách tường, mấy hàng chữ khá to, viết bằng than bếp: “Việt Nam Độc lập”, nét chữ nguệch ngoạc. Có lẽ bọn lính Pháp thấy

sơnnam


274

mấy chữ khó thương ấy nên bắn lập tức, khi cánh cửa vừa mở. Chúng cho rằng quân thù đang trú đóng trong nhà.

Tôi ra sau nhà rồi cắm đầu chạy, chạy miết. Hồi lâu bọn Pháp mới dám tiến vào trong.

Tôi không gặp chị Nguyệt đâu cả. Hai chục năm qua, tôi không về xứ. Nghe nói xác ông hương cả được đứa cháu đang theo Tây xin xác, chôn bên cạnh nhà. Hắn can thiệp quá trễ.

275

cOn rắn


sơnnam


276

277

CoN RắN ẤY VỪA NHỏ VỪA DÀI, GIỐNG như chiếc đũa ăn cơm. Nó bò tới, bò lui trên nệm rồi kéo dài thân hình ra, vặn ngược, vặn xuôi. Cặp mắt đỏ ngầu như tóe lửa, lưỡi le dài thòn. Chập sau, bụng rắn tươm ra hai giọt màu long lanh như hai giọt nước mắt.... Bụng rắn lại xé ra, hàng chục con rắn nhỏ nhô đầu phá bụng mẹ rồi nhảy lên chiếc mền của bà cai tổng Bá.

Bà cựa quậy nhưng tay chân đều tê liệt. Bầy rắn con chui xuống mền, bò lăng nhăng, lạnh ngắt trên bụng bà cai tổng. Bà ú ớ, co tay, duỗi chân, đôi mắt mở ra thao láo trong bóng đêm. Từ trong gan ruột bà lửa bốc phừng phừng... bầy rắn con ấy bò tới bò lui, cắn lộn nhau để giành thức ăn, giành chỗ ở.

Ngọn đèn chong lu dần trên đầu giường. Gà gáy văng vẳng, báo hiệu đầu canh năm. Bà cai tổng vặn tim đèn lên cao, bước ra khỏi phòng ngủ...

sơnnam


278

Mụ Hai đang ngủ ở giường ngoài lồm cồm ngồi dậy:- Thưa bà, bà làm gì mà thức quá khuya vậy?Bà cai tổng đáp:- Mệt quá. Nhưng cũng may. Như vầy là tôi dậy

sớm.Đến bộ ván, bà cai mở nắp ô trầu, đem chai dầu cù

là, xoa trên bụng. Mụ Hai im lặng. Từ ba tháng qua, cứ thỉnh thoảng là bà cai tổng lên cơn đau, một thứ đau đớn... không thể tả được. Bà hồ nghi rằng từ khi ông cai tổng mãn phần đến giờ, bà con bên chồng toa rập nhau để ám hại bà, hòng chia gia tài. Đứng về mặt pháp lý mà xét, bà là người chánh thức được quyền thừa hưởng tài sản cò bay thẳng cánh ấy. Tuy vợ chồng ăn ở với nhau không con nhưng xưa kia giữa hai người có làm giấy hôn thú. Bà đã nhiều lần nghe bà con bên chồng hăm dọa sẽ giết, sẽ thuốc, sẽ thư... Bao nhiêu kế hoạch đề phòng dường như gãy đổ. Bà mang chứng đau bụng kỳ lạ. Mấy ông thầy thuốc ta trong xóm bảo rằng bà đau máu. Thầy thuốc Tây ở Rạch Giá nói ngược lại: bà chẳng đau chứng gì cả.

Hai khoa Tây y và Đông y đều vô lý. Bà linh cảm rằng mình đã bị “thư” một vật gì trong bụng. Và vật đó là một con rắn hoặc một bầy rắn. Giấc mơ kinh khủng hồi nãy là bằng chứng tuy mơ hồ nhưng đáng tin cậy nhứt.

Mụ Hai thừa hiểu tâm bịnh của chủ nhà:- Thưa bà, trước sau gì bịnh cũng hết. Bà ăn ở hiền

lành, tu nhân tích đức. Kẻ gian manh không ám hại bà được đâu!

279

Bà cai tổng lắc đầu:- Chắc nó thư một con rắn vô trong bụng tôi.- Xin bà đừng nói nhảm mà hao gầy thân thể. Thưa

bà, nếu bà tin cậy thì con sẽ chỉ cách.- Kiếm người mở bùa, mở thư à? Tốn kém bao nhiêu,

bà không tiếc. Bà chỉ sợ tiền mất tật còn. Nhứt là tiếng đồn đãi xấu xa của thiên hạ. Con Hai biết không? Tụi nó trông cho bà chết, nếu không chết thì bà phải có chửa hoang để tụi nó chia gia tài.

Mụ Hai nhớ tới người tình nhân của mình, giờ phút này đang ngủ chèo queo trong lò gạch cũ hoang vắng của cậu Ba Chiêu. Anh ta tên là thầy Ngọc, chuyên nghề xem địa lý, xem tử vi và đánh bài gian lận. Mấy lần rồi, mụ đến gặp thầy Ngọc để vấn kế. Thầy Ngọc một mực từ chối: “Dục tốc bất đạt. Bà cai tổng ưa nghi ngờ”. Thầy đáp: “Trước sau gì, trái cây chín cũng phải rụng nhưng bây giờ nó còn hơi xanh”.

Trời tờ mờ sáng, bà cai tổng nằm lim dim trong khi mụ Hai lui cui nấu nước pha trà. Bà lại dụi mắt:

- Thôi! Mệt lắm. Con Hai biết cách nào trị bịnh cho bà không?

Mụ Hai nhớ tới thầy Ngọc nên trả lời:- Dạ, có ông thầy này mở bùa hay lắm. Để con tới

nhà ổng, nói rõ chứng bịnh của bà rồi thỉnh thuốc về.- Thỉnh thử coi. Nhớ dặn thầy đừng tiết lộ cho ai

biết. Bà hồ nghi trong bụng... có con rắn sống nhăn đang cựa quậy. Ban đêm, thỉnh thoảng bà nằm chiêm bao thấy bầy rắn hiện về, chun vô bụng.

sơnnam


280

* * *

Nãy giờ, ngồi nói chuyện với thầy Ngọc hơn nửa tiếng đồng hồ, mụ Hai ấm ức quá chừng:

- Mình hãy cố gắng. Nếu trị dứt bịnh, bả dám đền ơn năm bảy trăm hoặc một ngàn đồng.

Thầy Ngọc ngồi chồm hổm, đôi mắt lấp lánh trong khung cảnh tối om:

- Tiền bạc, ai mà không ham. Tôi đâu ngu dại bỏ lỡ cơ hội. Đi chơi ngoài đường, gặp ai bỏ rơi một hai xu tôi còn cúi xuống mà lượm huống chi số bạc to tát. Thôi, em mang gói thuốc này về, nói rằng bả bị thư như vầy, như vầy... chớ không phải bị thư bầy rắn. Đừng cãi lời tôi mà hư hỏng đại sự.

Mụ Hai ra về, tức giận vô cùng. Tại sao thầy Ngọc chỉ biểu những việc lạc đề, gãi không trúng chỗ ngứa của bà cai tổng.

Mụ vừa vào tới sân, bà cai tổng chạy ra hỏi:- Xong không?Mụ đáp:- Tôi đem gói thuốc này về cho bà. Thầy giảng nghe

hay lắm. Vô nhà, tôi nói đầu đuôi căn bệnh cho bà rõ.Để giữ bí mật, mụ Hai đóng cửa ngõ, đóng cửa cái

rồi trình bày dông dài về kỹ thuật “thư, ếm” do một ông thầy vô danh nọ tiết lộ:

- Thầy đàng hoàng lắm, muốn làm việc nghĩa, cứu dân độ thế chớ không cầu danh, cầu lợi. Vì vậy thầy giấu tên thầy, và chẳng bao giờ tọc mạch hỏi tên tuổi của bệnh nhân.

281

Bà cai tổng thích chí, khen tấm tắc:- Con Hai mày khôn lanh quá. Đừng nói cho bất cứ

ai biết rằng bà mang bệnh. Bà con của ông cai tổng hay được, họ đàm tiếu hoặc tìm cách “thư” loại bùa khác, độc hại hơn.

Bằng một giọng bí mật, mụ Hai cho biết: Mấy thầy “thư” thường bỏ thuốc vô thức ăn hoặc nước uống. Sau khi ăn uống nhằm thuốc, bệnh nhân chẳng bao giờ hay biết. Nhiều người bị thư từ hai ba năm rồi sau đó ăn nhằm thịt gà, thịt bò, thịt ngỗng... bệnh mới phát ra. Nếu muốn tìm thủ phạm bệnh chẳng còn nhớ là vào dịp nào, do ai thuốc.

- Ông thầy bí mật suy luận rất lâu, phân biệt mấy kiểu thư, nào thư cây đinh, nào thư con rùa...

Bà cai tổng hỏi nhanh:- Con gì trong bụng của bà đây?Mụ Hai nói e dè:- Dạ, con muốn nói nhưng sợ bà không tin.- Cứ nói. Ai giận hờn mà sợ.- Dạ, thầy nói trong bụng của bà có một miếng da

trâu. Lâu ngày miếng da trâu ấy dày lên, nở lớn, lông trên bụng mọc ngày càng dài.

Bà cai tổng lắc đầu:- Thầy nói bậy! Con rắn. Nó thư hàng chục con rắn

con, trong bụng bà.Mụ Hai vẫn trả lời đúng theo lời dặn riêng của thầy

Ngọc:- Dạ, đó là miếng da trâu, cắt miếng nhỏ dài nên nó

nhúc nhích giống như con rắn. Bà còn nghi ngờ sao? Thầy nói, da trâu phơi khô, tán ra nhuyễn như bột, nếu

sơnnam


282

bỏ vô nước thì nó nở ra.Bà cai tổng sực nhớ tới bao nhiêu “điều tai nghe mắt

thấy” liên quan tới thịt trâu. Loại thịt trâu ngâm trong nước lạnh, chẳng bao giờ hôi thúi hoặc rã xác, trái lại, nó cứ tươi thêm. Khi gặp xác trâu nổi lềnh bềnh trên sông, nhiều người bơi xuồng ra, cầm dao lóc mớ thịt khuất dưới mặt nước đem về ăn ngon lành. Lại còn sự mầu nhiệm khác: thịt trâu khó tiêu, có người mới nằm chỗ, ăn thịt trâu rồi trúng mà chết trên giường với miếng thịt còn nằm ngoài cuống họng.

Bà gật đầu:- Cũng có lý. Bao tử của mình đầy nước và nóng

hổi. Da trâu nở ra, còn tươi xanh. Để bà uống thử một phen. Thuốc đâu rồi?

Mụ Hai trao cho bà cai tổng gói thuốc bột của thầy Ngọc rồi khuyên bà nên uống lúc còn đói và nhịn ăn để chờ đợi lúc miếng da trâu nọ xổ ra.

Sáng hôm sau, bà cai tổng thở dài. Mụ Hai đã đoán trước những lời bà cai tổng sắp phiền hà. Và mụ cứ im lặng, hồi lâu mới dám thưa với chủ nhà:

- Thuốc dở quá! Nếu vậy, phải tìm thầy khác. Nếu thuốc công hiệu, miếng da trâu đã tuôn ra ngoài rồi.

Bà cai đáp:- Nhớ kiếm ông thầy khác. Thằng cha thầy da trâu

này bói lạc quẻ. Báo hại bà đói bụng rồi “trả nợ” muốn thụt con mắt, đứt hơi. Đây, cầm năm cắc bạc... đền ơn tạm cho thằng cha da trâu đó. Nhớ ăn nói khéo léo, kẻo nó giận rồi thư vô bụng bà miếng da trâu thứ thiệt khổ quá! Trời ơi... bầy con rắn cứ quậy trong bụng bà hoài... Hồi tối, bà nằm mê...

283

Mụ Hai lẩm bẩm:- Một con rắn đủ nguy hại rồi, nói chi tới mười con

rắn. Bà ráng chờ đợi. Để con kiếm thầy khác.Đang nằm lim dim trong lò gạch, thầy Ngọc chợt

thấy mụ Hai bước vào. Mụ cằn nhằn:- Mình báo hại quá. Bà cai tổng đòi thứ thuốc khác,

thứ nào xổ ra nguyên bầy rắn con trong bụng bả.Thầy Ngọc mỉm cười:- Bả là tay đa mưu, đa nghi. Dục tốc bất đạt. Cái

trái cây mới chín nhưng chưa mùi. Hái quá sớm, thất bại, uổng lắm.

Rồi hút thêm điếu thuốc, thầy gật gù:- Nhứt là trái này vừa bổ, vừa ngon! Em Hai ơi!

Mình ơi! Lại nằm gần anh để nghe anh làm bài toán thứ nhì. Ráng chịu cực với anh chừng một hai ngày nữa. Em về thuật lại như vầy... như vầy... rồi cho bả uống gói thuốc này.

Nói xong, thầy Ngọc tiễn người yêu ra ngoài cửa lò gạch:

- Phải kiên nhẫn, ban đầu mình dở rồi sau đó mới trở thành hay. Nhớ nghe không! Em cưng nhớ nói rằng em đã bỏ ông thầy thứ nhứt và đó là gói thuốc của ông thầy thứ nhì.

Trưa hôm ấy, mụ Hai tường thuật việc gặp gỡ với ông thầy “mở thư” thứ nhì. Theo lời mụ, ông thầy này đã lớn tuổi, đầu râu tóc bạc, mới xem qua ngỡ như ông tiên trên núi Tà Lơn. Ông “tiên” này cho rằng gia chủ bị thư một con đỉa trong bụng.

Bà cai tổng sáng mắt lên:- Có lý hơn ông thầy thứ nhứt. Con đỉa nó dài, nó

sơnnam


284

cựa quậy, sanh đẻ ra đỉa con. Hèn chi trong giấc chiêm bao bà thấy nó dài... như con rắn. Nhưng xưa nay bà đâu có ra ngoài vườn hoặc ra ngoài ruộng mà bị đỉa chun vô bụng.

Mụ Hai cười giòn:- Bà nói nghe chưa xuôi. Con đỉa sống dai lắm. Tụi

bất lương đem con đỉa phơi khô... vài ngày sau đem ngâm xuống nước, nó sống nhăn. Ông “tiên” còn cho biết: Đỉa sanh con đẻ cháu bằng trứng và bằng da... Tụi bất lương cắt một khúc da đỉa, đem phơi, tán ra thành bột rồi bỏ vô lu nước. Bà uống nhằm thứ nước đó. Miếng da đỉa vô bao tử, nở ra, trở thành đỉa mẹ. Rồi da của đỉa mẹ sanh ra đỉa con.

Lý thuyết ấy hơi khó tin nhưng bà cai tổng cố gắng dung nạp, như kẻ sắp chết đuối ngoài biển khơi, tình cờ vớ được một cái phao nhỏ xíu, một thứ phao không phải là phao, vì bản thân của nó cũng sắp chìm.

Nhưng thà có còn hơn không! Đêm ấy, bà cai tổng uống liều thuốc thứ nhì với thái độ gượng gạo... để đi tới kết quả là nghe con vật gì cấu cào trong bụng nhưng chẳng bao giờ thấy nó bị tống ra. Bà nằm thiêm thiếp, trong giấc mơ kinh khủng lại thấy con rắn nhỏ màu vàng hiện về. Rắn ta níu đầu níu đuôi vào góc giường như giăng võng rồi xé tét cho bụng nứt ra... Hàng chục con rắn nhỏ nhảy xuống mền, chui vào bụng bà. Rắn ấy ngày càng to dần, trở thành hàng chục con rắn mẹ, mỗi con rắn mẹ lại đẻ hàng chục rắn con khác. Bà tưởng tượng bầy rắn khổng lồ đang nô đùa, bò tới lui, le lưỡi, phun hơi độc vào tim, gan, phổi phèo...

Mụ Hai chạy vào:

285

- Thưa bà...Bà cai tổng ngừ ngừ như con thú bị thương:- Chết rồi... Con Hai mày kiếm giùm bà một ông

thầy khác. Bụng của bà có con rắn, thứ gì nho nhỏ chớ đâu phải miếng da trâu hay con đỉa... Phải kiếm ông thầy biết “mở thư”.

Mụ Hai sực nhớ lời căn dặn của thầy Ngọc:- Dạ, thầy “mở thư” bây giờ khó kiếm lắm. Bà cho con

xin chút ít tiền để con đi vài ngày ở bên Giồng Riềng...- Tiền đây. Con Hai nhớ đi cho nhanh rồi về cho

gấp nghe... Bà trông cậy vào một mình mày mà thôi. Bà khổ lắm, chỉ còn là cái xác chết để cho bầy rắn con rúc rỉa. Tốn kém bao nhiêu, bà chẳng tiếc. Bán nhà bán đất, bà không màng... miễn là đem con rắn mẹ với bầy rắn con ra khỏi bụng... ác độc quá.

* * *

Sau một đêm ân ái với thầy Ngọc, mụ Hai khoan khoái nghĩ tới số tiền “cúng tổ” khá to:

- Mình nên cẩn thận.- Em đừng dạy tôi điều ấy. Em về trước đi.- Mình về một lượt chớ.Thầy Ngọc lắc đầu:- Em ngu quá vậy? Em phải về trước, bảo cho bà

cai tổng biết. Hai đứa mình là kẻ xa lạ... Anh tới sau.- Mình nói đúng. Để em về.Thầy Ngọc nói gắt:- Mắc dịch! Có cái đó, anh căn dặn kỹ mà em vẫn quên.Mụ Hai trở vào lò gạch, nhận lãnh một cái ống

sơnnam


286

trúc khá nhỏ rồi giấu trong ngực. Thầy Ngọc nói rỉ vào tai mụ vài câu, mụ đưa ống trúc ấy lên tai để nghe rồi nhướng mắt.

* * *

- Thưa bà. Thầy sắp tới. Ông thầy này khó lắm. Ông hứa bảo đảm sẽ mở thư cho bà thấy nhãn tiền.

Bà cai tổng mừng quýnh:- Thiệt vậy không?- Dạ... ổng tới kìa!Thầy Ngọc được bà cai tổng đón rước trọng thể.

Thầy xem sắc mặt bà cai rồi nói khẽ:- Xin phép bà cho tôi coi mạch và coi mấy lằn gân

xanh nồi trên bụng...Bà cai tổng nói:- Nhưng... xin thầy vô buồng của tôi mà xem mạch,

kẻo thiên hạ dị nghị. Hai à! Con vô đây với bà...Thầy Ngọc sờ vào cườm tay bà cai tổng. Mụ Hai

đứng đó để đóng vai tuồng của người thứ ba. Bà cai tổng nói:

- Hai à.... Con ra ngoài, khép cửa cho kỹ. Hễ có ai tới thăm thì nói bà đang mệt. Đừng để họ vô nhà rồi họ đàm tiếu.

Thầy Ngọc gật đầu:- Đàm tiếu thì tôi không sợ. Tôi chỉ sợ... là bùa của

tôi mất linh nghiệm...Mụ Hai bước ra khỏi phòng. Trong này, thầy Ngọc

tiếp tục bắt mạch ở cườm tay rồi xem gân trên bụng của bà cai tổng.

287

Thầy mỉm cười:- Đêm nay là biết... Thôi, để tôi ra ngoài, lo bào chế

thuốc cho bà uống. Cỡ chín hay mười giờ khuya là xổ ra. Nhớ kêu đứa ở để nó coi chừng kẻo... con thú đó còn sống. Tôi cũng thức tới giờ phút đó...

Sau khi uống mớ thuốc tán, bà cai tổng nằm liệt giường, nhịn đói. Giây lâu, thầy Ngọc vào phòng của bà để xem lại bộ mạch, rót nước cho bà uống rồi đưa ra các lý luận tràng giang đại hải về rắn trun, rắn nạp dưa, rắn Xiêm, rắn Ấn Độ, rắn Tà Lơn.

Trời đã tối. Thầy Ngọc nói to:- Đứa ở đâu rồi? Tôi muốn uống trà.Mụ Hai đến gần tình nhân, mắng yêu:- Mình dám kêu tôi bằng đứa ở hả?Thầy Ngọc nói:- Chừng bả “xổ bùa”, em giấu cái ống tre trong áo

rồi la hoảng, gọi anh tới. “Nó” còn sống không? Đừng sợ gì ráo.

Từ trong buồng, bà cai tổng kêu rú lên:- Hai ơi! Bà mệt quá. Hai ơi. Vô đây “tiếp sức” với

bà. Trời ơi... cái gì nôn nao trong bụng quá!Mụ Hai “dạ” thật to, chạy tất tả, tay sờ vào cái ống

tre.Ngoài này, thầy Ngọc lắng nghe... chờ hiệu lịnh.Bỗng nhiên, mụ Hai quát to:- Bà ơi! Con gì sống nhăn đây nè! Để con đem cây

đèn chong lại coi cho kỹ... Úy trời đất ơi!Bà cai tổng rú lên:- Con rắn hả? Thầy ơi! Vô coi giùm thử coi. Thuốc

hay quá... Từ rày về sau...

sơnnam


288

Thầy Ngọc đốt thuốc hút rồi đến cửa phòng, gõ vài tiếng xin phép vào để tỏ rằng ta đây là người đứng đắn, tôn trọng thuần phong mỹ tục... Chập sau, mụ Hai mở cửa:

- Thầy coi thử... Con rắn ghê quá. Nó nằm lờ đờ...Thầy Ngọc nói lông bông, để đùa với mụ Hai:- Bị nhốt trong... bụng, nó ngột thở.Rồi day qua bà cai tổng, thầy nói:- Bà thấy khỏe khoắn chưa? Bà đói bụng không?Bà cai tổng nói nhanh:- Hai à? Con ra ngoài, lo nấu cháo cho bà ăn.Mụ Hai bước ra. Trong phòng, chỉ còn bịnh nhân và

thầy bùa. Ai nấy đều thỏa mãn, vui ra mặt. Kẻ thì mừng “được” hết bệnh, kẻ thì mơ ước xa xăm hơn:

- Bà cai à! Tôi muốn về gấp nhưng... bà đã thấy, mỗi lần uống thuốc chỉ có xổ ra một con rắn thôi. Trong bụng bà, còn chừng mười con rắn khác... Mười ngày nữa, mỗi ngày xổ một con.

Bà cai gật đầu:- Tôi hiểu rồi. Thầy chịu phiền thức với tôi mười

đêm nữa, tại đây chớ gì?- Nếu bà hiểu... tấm lòng của tôi, tôi đâu ngại thức

khuya dậy sớm.

* * *

Vài tháng sau, bà cai tổng bỗng lớn bụng. Rồi sau tháng Giêng, bà xổ ra một đứa “thầy rắn con”, giống hệt gương mặt láu cá của thầy Ngọc.

289

cOn rắn rI VOI


sơnnam


290

291MộT BUỔI TRưA, VÀo NĂM 1937, CHÚ BIệN

Tống đang đánh tứ sắc cầu vui với vài người bạn, chợt nghe tiếng canô chạy ầm ầm, ngày càng gần. Chú biện giựt mình, buông tay bài, nheo mắt:

- À! Ông cò Lơ Hia lùng bắt chuyện gì đó...Một người đưa ý kiến:- Chẳng lẽ ông cò bắt bọn mình. Chú biện quen thân

với ổng mà?Biện Tống lắc đầu:- Ông Lơ Hia lợi hại lắm. Tôi làm biện làng, tức

là làm thơ ký cho thầy xã trưởng vậy thôi. Bất cứ giờ phút nào tôi cũng có thể mất chức, bà con dư biết: lương bổng của tôi có bảy đồng năm cắc. Mấy người giăng câu, bắt cua hàng tháng huê lợi nhiều hơn tôi.

- Nhưng mà thầy được ngồi trong mát, khỏi dầm sương dãi nắng. Hễ cúng đình thì thầy ngồi gần mâm của mấy ông hương chức hội tề.

sơnnam


292

Tiếng máy canô im bặt. Cả bọn ngơ ngác. Ông cò Lơ Hia mặc quần áo kaki và đội “kết” trông oai vệ làm sao: dấu hiệu “trái lựu đạn” đặc biệt dành cho ngành cảnh sát thời Pháp thuộc... chói ngời màu bạc. Theo sau ông cò là một người mặc quần áo “xá xẩu” bằng lụa trắng.

Chú biện Tống thủ lễ, chắp tay xá theo phong tục “An Nam”, nhưng ông cò Lơ Hia đã vui cười, đưa tay “bông rua”:

- Rảnh chưa? Chú biện. Dường như chú đánh bài tứ sắc với mấy người kia hả?

- Dạ, đâu có....- Đừng chối. Dòm bộ tịch của mấy người tôi đủ biết.

Từ xưa tới giờ, tôi bắt hơn... một ngàn vụ cờ bạc rồi. Lần này là vụ thứ một ngàn lẻ một.

Biện Tống nài nỉ:- Xin quan lớn thương giùm.- Nếu không thương thì nãy giờ chú biện phải bị

còng rồi. Còng rồi đem xuống canô, đem về nhốt tại khám đường ở chợ Ngã Năm. Bây giờ, chú biện theo tôi, khỏi còng. Chú là người ốm yếu, còng tay làm chi thêm vô ích.

Nói xong, ông cò Lơ Hia khoát tay, ra lịnh giải tán đám người hiếu kỳ đang dụm năm, dụm bảy từ phía xa xa. Thật là hồn phi phách tán. Chú biện Tống riu ríu bước theo ông cò. Người Huê kiều nói tiếng Việt khá rành:

- Đừng sợ. Đừng sợ. Thầy Hai đừng sợ. Thầy Hai làm việc ở xóm này lâu mau rồi?

Biện Tống liếc qua ông cò Lơ Hia như để xin phép trả lời. Là người am hiểu chút ít việc quan việc làng,

293

biện Tống đã thuộc làu nguyên tắc: khi bị bắt thì tội nhơn chẳng được quyền nói chuyện với kẻ khác, nhứt là khi quan trên chưa lấy khẩu cung.

Đến bờ kinh xáng, ông cò Lơ Hia nói nhanh:- Chú biện gặp dịp may rồi đó. Tôi làm bộ như vậy

để dân làng đừng nghi kỵ. Thôi, chú cứ xuống canô uống rượu chát, bàn chuyện riêng với người này, ông Xìn Phóc, làm má chín, giàu có lắm, ở Sanh Ga Bo mới qua.

Xuống canô, biện Tống mừng rỡ vì thoát nạn. Nhưng mấy tiếng “má chín”, “Sanh Ga Bo” mơ hồ quá. Bấy lâu nay, biện Tống ăn học rồi giao thiệp lẩn quẩn với những người làm ăn bậc trung ở chợ Gò Quao mà thôi. Người tên là Xìn Phóc tỏ ra bặt thiệp, vui vẻ. Ông ta mở cặp da - thứ cặp da hơi lạ - đem ra tấm danh thiếp:

- Thầy Hai uống rượu đi. Làm quen với thầy Hai, tôi mừng lắm.

Trong khi hai người đàm đạo với nhau, ông cò Lơ Hia ra sau lái canô ngắm cảnh rồi đem máy ảnh ra mà bấm. Xìn Phóc mới giải thích rõ ràng hai tiếng “má chín”. Biện Tống tỏ vẻ.... lanh lợi, nói mơ hồ:

- Vậy mà tôi tưởng “má chín” là kẻ làm công hạng sang trọng, bạn thân của chủ tiệm hoặc có phần hùn trong công ty nào đó.

- Má chín, đúng ra là người mại bản, tiếng Tây kêu bằng “com-ra-đo”. Tôi làm “com-ra-đo” cho hãng buôn lớn nhứt ở Sanh Ga Bo, thuộc về miền Hạ Châu. Hãng này giàu bạc triệu chớ đâu phải ít. Phen này, nếu chịu hợp tác làm ăn với tôi thì thầy Hai lời bạc ngàn...

“Làm ăn” chuyện gì đây? Biện Tống chợt nghĩ đến

sơnnam


294

những giai thoại về bọn buôn lậu quốc tế, bọn ăn cướp biển ở vịnh Xiêm La. Xóm này, ai nấy kiếm đủ cơm gạo qua ngày, tư bề là vườn rậm, nước mặn đồng chua. “Hay là Xìn Phóc muốn tổ chức gián điệp quốc tế? Ông cò Lơ Hia đưa hắn đến để gài bẫy mình chăng?” Biện Tống thở dài:

- Cám ơn “má chín”. Tôi dở lắm. Xóm này đâu có huê lợi gì. Dân chúng lo đặt lươn, bắt rùa, bắt rắn...

Xìn Phóc gật đầu:- Ông cò chỉ dạy tôi điều đó. Tôi tới đây, sau khi

hiểu rõ tình hình. Nhưng còn chuyện này... nhỏ xíu thôi, tôi muốn nhờ thầy Hai giúp sức. Tôi ở lại đây với thầy Hai, bàn tính sau.

Ông cò Lơ Hia nhìn đồng hồ, nói nhanh:- Đủ rồi. Má chín với biện Tống quen biết rồi hả?

Này chú biện Tống.- Dạ, quan lớn dạy điều chi?- Dịp may hiếm có. Nếu “má chín” bị cướp bóc, bắt

cóc thì chú hoàn toàn chịu trách nhiệm nghe chưa? Má chín ở lại đây chừng một hoặc hai ba tháng.

* * *

Xìn Phóc nhờ biện Tống tìm cho kỳ được một con rắn “quí báu” có vảy nhỏ và mịn giống như miếng da rắn đã thuộc xong, làm kiểu. Xìn Phóc đem trọn con rắn ấy về Sài Gòn rồi trở xuống, mang theo khá nhiều tiền.

- Thầy Hai ơi! Con rắn đó... trúng lắm, tốt lắm. Chẳng hay ở xứ này bà con bắt nó dễ dàng không?

Biện Tống cười giòn:

295

- Loại rắn ri voi, hàng hà sa số. Nó lội dưới sông rạch, trong rừng vào tháng ngập nước như vầy.

- Bên Sanh Ga Bo, ông chủ tôi muốn đặt mua chừng bốn ngàn miếng da rắn thứ đó, chở gấp về bển, trong vòng hai mươi bữa. Bảo lãnh nổi không? Cứ một miếng da rắn, tôi để cho thầy một đồng xu tiền huê hồng.

Lần đầu tiên trong đời, biện Tống mới gặp một trường hợp may mắn như vậy. Từ trăm năm rồi... nghe ông già bà cả nói lại thì rắn ri voi là loại vô dụng. Nó sống dưới nước, mỗi con to bằng bắp tay, cắn không chết ai cả. Mấy tay bợm nhậu chê rắn ri voi, thịt nó ăn không ngon bằng rắn hổ đất. Thỉnh thoảng, nếu bắt được rắn ri voi, mấy tay nhậu ăn tạm hoặc thả nó xuống nước, phóng sanh. Xìn Phóc quả quyết da rắn rất có giá tại Sanh Ga Bo. Người ta mua nó đem về, thuộc lại làm bóp đầm bán giá cao. Rắn ri voi có vảy mịn, vảy ấy bám sát vào da, nổi hột sáng ngời. Người âu Châu xem da rắn ri voi là bảo vật, quí gấp mười lần da bò, da ngựa.

- Được không? Một miếng da rắn, tôi chịu hai xu huê hồng!

Biện Tống nói thật thà:- Một xu, hai xu huê hồng tuy là số tiền khá to

nhưng làm sao tôi nói cho bà con lối xóm nghe. Họ bị gạt nhiều lần rồi. Năm xưa, có người đến mua con cắc kè, bảo rằng đem về lột da bán ra ngoại quốc cho Tây với đầm làm bóp, làm dây nịt. Hắn cho hàng mấy chục tay em vào thôn quê, mua cắc kè với giá hơi cao...

Người khá giả trong vùng nghĩ ra cách: xuất tiền mua cắc kè của bọn tay em này để bán lại cho tay đầu

sơnnam


296

nậu ở chợ Gò Quao. Bọn tay em này làm giàu. Nhưng số cắc kè dự trữ ấy chỉ bán được lần đầu mà thôi vì tay tổ lưu manh làm đầu nậu ấy chỉ mua một lần đầu lấy lệ. Mấy người khá giả làm trung gian đành ôm bụng kêu trời với số cắc kè quá nhiều dự trữ trong nhà, mua bằng giá khá cao, tưởng rằng bán lại thì lời to nhưng chẳng ai mua lần thứ nhì. Tay tổ lưu manh và số tay em nọ đã cao bay xa chạy... một cách hợp pháp.

Má chín Xìn Phóc cười giòn:- Cắc kè là chuyện khác. Rắn ri voi là chuyện khác.

Thầy Hai hãy cầm số tiền này, mua về cho tôi.- Tiền nhiều quá, nếu tôi giữ trong mình, tụi bất

lương dám cướp bóc bất tử...- Thầy Hai quen với họ, chẳng lẽ họ giết thầy Hai...Biện Tống nhận số tiền hơn ngàn đồng - số tiền to

tát thời bấy giờ. Xìn Phóc xem kỹ lần nữa. Đúng lắm. Rắn ri voi của miền U Minh đã được các nhà thuộc da ở bên Ăng Lê gọi là “Acrochordus javanicus” với lời chú thích: serpent - éléphant d’eau douce (rắn voi ở vùng nước ngọt). Ông ta chỉ dạy cho biện Tống về giá cả, cách lột da... Đâu đó xong xuôi, ông ta nằm nhà, chờ ngày gom góp da rắn, đem về Sanh Ga Bo. Nếu biện Tống giựt tiền thì ông ta sẽ nhờ sự can thiệp của tên cò Lơ Hia.

Hôm sau, biện Tống trở thành nhân vật quan trọng nhứt trong xóm. Bà con bao vây chú ta để mượn tiền trước. Biện Tống báo tin long trọng:

- Xứ người ta có mỏ vàng. Xứ mình có rắn ri voi, quí như vàng. Da rắn này đem về thuộc lại, bán cho ông

297

hoàng bà chúa ở bên Tây. Hồi mấy năm trước, đã xảy ra vụ mua cắc kè. Lần này khác hẳn. Cắc kè nhỏ quá, lột ra tấm da nhỏ xíu. Da rắn to hơn da cắc kè gấp bội, đẹp hơn da trăn. Bấy lâu nay, người Huê kiều mua da trăn, bà con dư biết điều đó.

Lời giảng giải ấy được đa số tán thành. Họ xin lãnh tiền trước. Biện Tống cho mượn, mỗi người năm đồng để làm sở phí, chừng nào nạp da rắn thì trả thêm. Tuy nhiên, điều kiện nêu ra khá gay go:

- Da rắn bán mắc hay rẻ, tùy theo bề ngang. Nếu bề ngang không đủ một tấc thì bị loại.

- Da phải lột sạch sẽ, cạo hết mỡ rắn.- Nếu da bị lủng lỗ thì mất giá. Miếng da nào lủng

năm ba lỗ thì kể bỏ.Làm sao tìm ra da rắn cho thật nhiều, thật tốt để

bán? Thiệt là thế gian hi hữu. Rắn ri voi, gọi ri voi vì nó to lớn (như con voi!), da nó mang nhiều vảy rằn ri, đẹp hơn da trăn - được nâng lên hàng đầu, quí hơn rắn hổ, rắn mái gầm hoặc cá tôm. Nó quí hơn con gà con vịt. Gà vịt phải nuôi, ấp trứng... tốn thì giờ. Đằng này rắn ri voi thuộc vào loại chim trời cá nước, ai bắt được nấy hưởng, khỏi đóng thuế cho sở kiểm lâm. Mọi người đều mặc nhiên được quyền truy kích rắn, chẳng cần xin phép hương chức làng, chủ đất, chủ vườn!

Bình thường, dân trong xóm ưa... cờ bạc, đờn ca vọng cổ mùi mẫn hoặc hát huê tình đối đáp. Giờ đây, ai nấy đều bận việc, bất luận già trẻ bé lớn, chẳng ai thèm cờ bạc vì bắt rắn của trời đất, lột da nó ra, bán bằng giá quá cao... cũng là hình thức cờ bạc tinh vi mà mọi người trong sòng đều hưởng lợi.

sơnnam


298

Vui sướng quá! Biện Tống lấy làm hãnh diện. Chú tìm ra công ăn việc làm cho bà con lối xóm. Số da rắn mua được tuy nhiều nhưng vẫn còn ít.

Ngày đầu, 200 miếng da.Ngày kế đó, 300 miếng da.Rồi ngày kế, 250 miếng da.Đến ngày kế, 500 miếng da... thứ thật to.Thật là kỳ lạ, đáng suy nghĩ. Làm thế nào dân làng

tìm ra 500 con rắn mỗi ngày? Ban đầu, Xìn Phóc sanh nghi, ngỡ là loại rắn khác. Nhưng sau khi xem kỹ, anh chàng “má chín” gật đầu, xác nhận:

- Đó là rắn ri voi thứ thiệt. Dịp này, ta nên mua da rắn với giá thấp hơn. Thầy Hai nghĩ sao? Rắn ri voi ở xứ này sao mà mau lớn quá. Nè, mỗi tấm bề ngang hơn 3 tấc!

Biện Tống đáp:- Để tôi đi dạo khắp xóm làng rồi cho ý kiến sau.Xìn Phóc ghé tai nói nhỏ với biện Tống:- Hai người mình làm giàu rồi. Nếu rắn quá nhiều,

tôi mua tám ngàn tấm da thay vì bốn ngàn như đã định. Đừng cho họ biết, họ làm núng. Luôn dịp, thầy Hai ghi chép cách bắt rắn của họ để sau này tôi qua bên Xiêm, qua Miến Điện dạy cho dân chúng. Dân Việt Nam giỏi quá.

Ban đêm hàng trăm chiếc xuồng tới lui khắp hang cùng ngõ hẻm. Dân làng đốt đèn như mở hội hoa đăng. Từ hồi lập quốc, khai hoang, chưa lần nào vùng rừng tràm U Minh Hạ lại tưng bừng như vậy. Biện Tống đã hiểu: dân làng không bắt rắn bằng tay hoặc không dùng

299

mũi chĩa mà xom. Phương pháp ấy quá chậm chạp, làm hỏng da rắn, mất giá. Xưa nay, họ quen nghĩ câu: câu giăng, câu cắm. Mỗi người sắm hàng trăm cần câu, móc mồi cá sặc rồi cắm xuống bãi bùn, tùy thích. Cứ năm bảy phút, họ bơi xuồng trở lại chỗ để gỡ rắn.

Rắn ri voi đớp mồi chậm chạp, lưỡi câu mắc vào mép miệng rắn. Nếu gỡ ra quá chậm thì rắn sẽ sứt mép, tẩu thoát.

Biện Tống đến gặp Hai Kỳ, người đã bán trên 200 miếng da rắn. Nhà Hai Kỳ trở thành một cái xưởng khai thác rắn sống. Trước sân, hàng chục tấm da, căng ra, đóng đinh cho thẳng thớm. Trong nhà, Hai Kỳ đang lui cui lột da rắn. Rắn bị siết cổ, buộc vào gốc cột nhà. Bàn tay khéo léo của Hai Kỳ cầm dao nhỏ, rọc một đường dài từ cổ tới hậu môn rắn. Lột da là chuyện dễ, đàn bà có thể làm được.

Biện Tống hỏi:- Xác rắn đâu hết rồi?- Dạ, mấy bữa đầu thì tôi nướng, nấu cà ri, thắng mỡ

để dành. Mỡ rắn làm thuốc dán trị ghẻ, trị phỏng lửa. Lâu ngày, tôi đào lỗ mà chôn... Uổng quá.

- Làm cách nào bắt rắn cho nhanh?Nghe câu hỏi ấy, Hai Kỳ nghĩ hồi lâu:- Khó nói lắm. Tôi chỉ biết câu rắn mà thôi, câu cắm

như chú biện thấy. Đằng xóm, có ông Bảy Đăng câu rắn theo kiểu này lạ lắm.

- Kiểu gì?- Ông ngồi một chỗ, thả cần câu xuống nước, tay ôm

cần như ông Khương Thượng trên thạch bàn. Kế bên có

sơnnam


300

chai rượu. Vậy mà mỗi ngày ổng câu hơn ba chục con rắn, giỏi hơn tụi trai tơ, tụi này buồn bã suốt ngày, cắm hàng trăm cần, bơi xuồng tới lui vất vả quá.

Bảy Đăng là một ông lão khật khùng, uống rượu li bì, say té lăn, ngủ bờ ngủ bụi. Riết rồi bà con hàng xóm chẳng ai màng săn sóc lão. Biện Tống bơi xuồng đến gần chòi Bảy Đăng, chợt nghe lão gọi:

- Chú biện ghé đây chơi! Rắn nhiều quá nè!Hàng chục con rắn ri voi cuộn tròn trong cái giỏ

bằng tre. Bảy Đăng buông cần câu, nói vồn vã:- Vui lắm. Nhờ ông má chín Xìn Phóc mà sau này,

tôi chết trong hòm. Mai chiều tôi mua cái hòm (quan tài) thứ tốt cho bà con ngán chơi. Nếu má chín Xìn Phóc ở đây vài năm, tôi sắm cái hòm bằng vàng.

- Ông làm cách nào mà câu rắn giỏi hơn thiên hạ?Bảy Đăng cười khì:- Tôi câu bằng thuốc mê.- Thuốc gì? Dùng chất... hóa học hả? Hay là ông

làm bùa?- Đây nè!Bảy Đăng chỉ vào chai rượu:- Nó là rượu đế, thứ ngon.Nói xong, lão mời biện Tống uống. Biện Tống từ

chối. Lão nốc một hơi rồi để chai rượu xuống bãi cỏ. Chai rượu nằm hơi nghiêng, không đậy nút.

- Lát nữa, chú biện coi!Hai người im lặng. Từ mé nước, một con rắn ri voi

trườn lên... đến gần miệng chai rượu rồi thập thò, rút lui như hoảng sợ. Bảy Đăng nâng chai rượu, nhểu vài

301

giọt xuống nước, trên cỏ. Con rắn... hăng hái bò trườn, đến gần miệng chai. Bàn tay lanh lẹ của Bảy Đăng chụp xuống, bỏ rắn vào giỏ.

- Rắn xưa kia không biết uống rượu. Nhưng mà cho tụi nó tập tành nếm mùi... cay đắng. Bữa đó, tôi uống rượu, ngủ quên rồi quơ tay kiếm chai rượu đổ hết. Chừng thức dậy, tôi thấy rắn bò lại để hửi hơi.

Biện Tống như phát giác điều gì quan trọng:- Té ra cái chai rượu là cái cần câu rắn.Bảy Đăng vội đính chính:- Là cái bẫy thì đúng hơn. Cần câu này, tôi cầm trong

tay để che mắt thế gian, vậy thôi. Rắn mê rượu. Nếu giàu thì tôi giữ độc quyền bắt rắn, ngặt vì tôi nghèo. Tôi sẽ mua vài ngàn lít rượu, đổ xuống rạch. Rắn trồi đầu lên mà nhậu, lờ đờ ai muốn bắt thì bắt.

Nhưng biện Tống vẫn chưa hết thắc mắc. Mớ rắn của Bảy Đăng đều nhỏ. Làm sao mà lột được tấm da ba tấc bề ngang? Bảy Đăng gật gù:

- Chuyện đó bí mật. Muốn am tường thì nên tới nhà Sáu Kiến. Tôi bán cho Sáu Kiến. Thằng cha đó chuyên môn lột da.

Biện Tống đến nhà Sáu Kiến. Hắn đang làm việc trong căn chòi bí mật, sau hè, nài nỉ lắm vợ con hắn mới chỉ rõ địa điểm, Sáu Kiến trợn mắt:

- ủa! Chú biện, làm sao chú biết tôi ở đây?- Thì vợ con của anh nói.- Đồ mắc dịch! Vợ con tôi báo hại tôi...Vừa nói Sáu Kiến vừa liếc lên trần nhà. Ô hô! Biện

Tống ngỡ mình lạc vào một cái hắc điếm trong truyện Tàu, loại hắc điếm làm thịt người mà bán cho thân chủ.

sơnnam


302

Hàng chục con rắn no tròn, bóng láng, treo lủng lẳng, đong đưa, như những khúc dồi to tướng. Sáu Kiến nói lẩn thẩn:

- Này chú biện. Chẳng lẽ tôi bắt buộc chú uống máu ăn thề. Nếu chuyện này tiết lộ ra, chắc tôi giết chú.

- Sao? Nói gì ghê quá vậy? Giữa anh em mình nào xảy ra chuyện xích mích. Treo mấy con rắn đó lên nóc nhà để làm gì? Sao mà nó lớn quá vậy? Hèn gì mỗi tấm da lột ra ba tấc.

Sáu Kiến đưa ra một cái ống bơm xe máy:- Đó! Chú hiểu chưa. Tôi buộc lỗ đít rắn lại rồi thì

bơm hơi vô miệng rắn. Con rắn trở thành cái ruột xe máy, căng thẳng, no tròn và chẳng bao giờ nổ. Tôi bơm hoài, bơm mãi rồi buộc miệng rắn lại, treo tòn ten. Tới nước nào đó, tôi lột da, tấm da rắn bề ngang hai tấc sẽ trở thành ba tấc, nhờ khí... của trời.

Biện Tống cười chua chát:- Bà con mình sáng chế nhiều kiểu hay quá.Sáu Kiến nói:- Cho thằng má chín Xìn Phóc nó biết một trận. Nếu

bị bơm hơi, da rắn phải mỏng. Hễ mỏng thì Tây với đầm xài cái bóp mau rách hoặc sợi dây nịt mau đứt. Tụi nó phải qua đây, mua thêm nữa...

Nhưng Sáu Kiến lầm to.Phen đó, Xìn Phóc mua mấy ngàn tấm da rắn, trả

tiền sòng phẳng, đi biệt tích. Mùa rắn năm sau, bà con lối xóm có lòng mong đợi nhưng hắn không trở lại. Hỏi lý do thì biện Tống không biết. Đến Tết, tình cờ biện Tống ra chợ Ngã Năm gặp ông cò Lơ Hia. Ông cò cho biết:

303

- À! Cái ông má chín Xìn Phóc. Ổng gởi thơ cho tôi, chúc mừng năm mới. Ông nói da rắn ở xứ U Minh mỏng quá, chuyến đó đem về, ổng lỗ vốn.

Biện Tống giả bộ ngây thơ:- Tại sao lỗ vốn?- Xìn Phóc nói: khi đem ngâm chất hóa học thì da

rắn cũng như giấy hút thuốc, nhiều chỗ bị đứt theo lằn ngang, lằn dài. Thay vì làm được sợi dây nịt cho nguời lớn thì da đó chỉ dùng làm dây đeo đồng hồ tay. Thay vì làm bóp cho đàn bà thì da đó chỉ dùng làm bóp cho con nít. Mà con nít bên Tây đâu có xách bóp.

MụC LụC

THAY LỜI TỰA 7

ANH HùNG RơM 9

ĂN To XÀI LớN 23

BÀ ĐầM PHÔ-XI-ĐÔNG 39

BÀ Vợ THứ 10 55

BáC VậT XÀ BÔNG 71

BắT SẤU RỪNG U MINH Hạ 83

BỐN CáI NGU 93

BứC TRANH CoN HEo 109

CáI TỔ oNG 125

CáI VA LI Bí MậT 139

CAo KHỉ U MINH 155

CậU BẢY TIểU 171

CâY HUê XÀ 187

CHIếC GHE “NGo” 199

CHUYệN NĂM XưA 209

CHUYệN RỪNG TRÀM 223

CoN BẢY ĐưA Đò 233

CoN HEo KHịT 247

CoN NGựA ĐẤT 261

CoN RắN 275

CoN RắN RI VoI 289

sơnnam


306

hương rừng cà mau (Tập 1 bộ mới)

Tập truyện của Sơn Nam

Chịu trách nhiệm xuất bản:

NGUYỄN THẾ TRUẬT Biên tập: PHẠM MỸ SÁUVẽ bìa:BÙI NAM Minh họa: NGUYỄN TRUNG - HOÀNG TƯỜNG - NGUYỄN VIỆT HẢI - NGUYỄN QUANG CẢNH - LÂM CHÍ TRUNG - LY HOÀNG LY - TRẦN NGỌC SINH HÀ YêNSửa bản in: NGUYỄN LụCkỹ thuật vi tính: THU HÀ

NHÀ XUẤT BẢN TRẺ

161B Lý Chính Thắng - Quận 3 - Thành phố Hồ Chí Minh

ĐT: 39316289 - 39350973 - 39316211 - 38465595 - 38465596

Fax: 84.8.38437450 - E-mail: [email protected]

Website: http://www.nxbtre.com.vn

NHÀ XUẤT BẢN TRẺ

Phòng 602, số 209 Giảng Võ - P. Cát Linh - Q. Đống Đa - Hà Nội

ĐT: (04) 37734544 - Fax: (04) 35123395

E-mail: [email protected]

307

Documents

sơnnam Tập 1) - nhatbook.com · trồng ngay trên ruộng. Nếu trúng mùa dưa thì rõ ràng là vốn một lời mười. Họ tha hồ ăn xài suốt tháng Giêng cờ