Soya tarımı Prof. Dr. Necmi İŞLER

M.K.Ü. Ziraat Fakültesi

Tarla Bitkileri Bölümü

Tak: Rosales

Fam: Fabaceae (Leguminosae)

Cins: Glycine

Tür: Glycine max L. n=20

İng: soybean

Alm: sojabohne

Glycine albicans Tindale & Craven (subg. Glycine)

Glycine aphyonota B. E. Pfeil (subg. Glycine)

Glycine arenaria Tindale (subg. Glycine)

Glycine argyrea Tindale (subg. Glycine)

Glycine canescens F. J. Herm. (subg. Glycine)

Glycine clandestina J. C. Wendl. (subg. Glycine)

Glycine comosa L. (subg. Glycine)

Glycine curvata Tindale (subg. Glycine)

Glycine cyrtoloba Tindale (subg. Glycine)

Glycine dolichocarpa Tateishi & H. Ohashi (subg. Glycine)

Glycine falcata Benth. (subg. Glycine)

Glycine hirticaulis Tindale & Craven (subg. Glycine)

Glycine hirticaulis subsp. hirticaulis (subg. Glycine)

Glycine koidzumii Ohwi (subg. Glycine)

= Glycine tabacina (Labill.) Benth.

Glycine lactovirens Tindale & Craven (subg. Glycine)

Glycine latifolia (Benth.) C. A. Newell & Hymowitz (subg. Glycine)

Glycine latrobeana (Meisn.) Benth. (subg. Glycine)

Glycine microphylla (Benth.) Tindale (subg. Glycine)

Glycine peratosa B. E. Pfeil & Tindale (subg. Glycine)

Glycine pescadrensis Hayata (subg. Glycine)

Glycine pindanica Tindale & Craven (subg. Glycine)

Glycine pullenii B. E. Pfeil et al. (subg. Glycine)

Glycine rubiginosa Tindale & B. E. Pfeil (subg. Glycine)

Glycine sericea (F. Muell.) Benth. (subg. Glycine)

Glycine stenophita B. E. Pfeil & Tindale (subg. Glycine)

Glycine tabacina (Labill.) Benth. (subg. Glycine)

Glycine tomentella Hayata (subg. Glycine)

Glycine tomentosa (Benth.) Benth. (subg. Glycine)

Soya, Japonya ve Çin gibi doğu Asya ülkelerinin en önemli tarımsal ürünlerinden biri

olarak, yüzyıllardan beri, buradaki insanların temel besinlerini oluşturmuştur.

Anavatanının doğu Asya, muhtemelen Çin olduğuna inanılan soya, insanoğlu

tarafından kültüre alınan ve yetiştirilen en eski bitkilerden bir tanesidir. Çin

kaynaklarında, M.Ö. 2838 yıllarında soya bitkisinin varlığından bahsedilmektedir.

Bugün tarımı yapılan soya bitkisinin yabani formlarına, Çin ve Kore’de

rastlanmaktadır. Yine, Çin kaynaklarında, soya bitkisinin, Çin medeniyetinde önemli

görülen ve kutsal sayılan beş önemli bitkiden (çeltik, soya, buğday, arpa ve darı) biri

olduğu, soya ekimlerinin her yıl Çin kralının da katıldığı görkemli törenlerle yapıldığı

belirtilmektedir.

• DOĞANIN SUNDUĞU MUCİZE BİTKİ SOYA Soya fasülyesinin tarihine bakılırsa doğu mutfağında oldukça önemli bir yeri olduğu görülür. Yaklaşık 5 bin yıl önce Doğu Asya ovalarında keşfedilen 'soya' Asya halkının beslenme alışkanlığında bir devrim yaratmıştır. Batı ülkelerinde soyanın önem kazanması 20. yüzyılda başlamıştır. İkinci Dünya Savaşı sırasında protein ve yağ teminindeki yetersizlikler soya fasülyesinin insan gıdası olma yönündeki önemini artırmıştır.

• Günümüzde ise soya, dünyada en çok yetiştirilen ürünlerden biridir. Yaratıcı aşçılar soya kullanarak yemeklerine çeşit katmışlardır. Soya ile yapılan yemekler lezzetli olduğu kadar sağlık yönünden de oldukça yararlıdır.

• SAĞLIĞIMIZA YARARLARI Yukarıda sayılan çok önemli besin değerlerini yanı sıra; o Soya kalbimizin dostudur, kalp hastalıklarıyla baş etmemize yardımcı olur: Yapılan araştırmalarda, günlük diyete soya katıldığında, birkaç hafta içinde kolesterol düzeyinin düştüğü gözlemlenmiştir. Bunun nedeni, soyanın içerdiği doymamış yağlar, linoleik asitler, omega 3 yağ asitleri ve yüksek orandaki liflerdir. o Soya yüksek tansiyonu düşürür: Bunun nedeni, yüksek oranda potasyum, kalsiyum ve demir içermesidir. o İçerdiği kolay çözülen ve çözülmeyen yüksek orandaki lifleriyle kabızlığı ve diğer kalınbağırsak rahatsızlıklarını geçirir. o Soya kan şekeri düzene sokar: Bu bakımdan şeker hastaları için değerli bir besindir. o Soya kadınlarda, menopozun oluşturduğu sıkıntıları hafifletir: Yapılan araştırmalar, günde 45 gr. soya unu ya da ezmesi yiyen menopoz dönemindeki kadınların, bu diyete başlamasından 6-12 hafta sonra ateş basması ve gece terlemelerini atlattığını göstermiştir. Soya bedenin kansere yakalanma rizikosunu azaltır: Soya fasulyesinin içeriğinde bulunan bazı maddeler, tümörlerin gelişmesini önleyerek göğüs, yumurtalık ve prostat kanserine yakalanma rizikosunu en aza indirgemektedir. Soya kemiklerimizin de dostudur: İçerdiği yüksek orandaki kalsiyum ve diğer maddeleriyle kemik yoğunluğunun azalması (yani, Osteopoz: Kemik erimesi) illetini önlemektedir. o Soya değerli bir kas yapıcısıdır: içerdiği yüksek orandaki protein ve aminoasitler gibi maddeleriyle soya, sporcuların vazgeçmemesi gereken bir besin maddesidir. Bütün bu etkilerinden yararlanılabilmesi için, Batı ülkelerinde olduğu gibi, soyanın günlük diyetimize katılarak bolca tüketilmesi en içten dileğimizdir.

• BESİN DEĞERLERİ 100 gr. çiğ (pişirilmemiş) soya fasulyesinin içerdiği besin

değerleri şunlardır: 141 kalori: 14 gr. protein; 10,1 gr.

karbonhidrat; 0 kolesterol; 17,3 gr. yağ (bunun %84'ü

doymamış yağlardır); 1.4 gr. lif: 191 mgr. fosfor; 83 mgr.

kalsiyum: 3 mgr. demir: 510 mgr. potasyum; 0,9 mgr. çinko;

660 IU A vitamini; 0,31 mgr. B1 vitamini; 0,13 mgr. B2

vitamini; 1,2 mgr. B3 vitamini: 54 mcgr. folik asit: 17 mgr. C

vitamini ve 1,1 mgr. E vitamini.

İlk önce Orta ve Batı Amerika'da yetiştirilmeye başlanan soya fasülyesi, seri bir

şekilde ülke geneline yayıldı ve 26 eyalette soya fasülyesi ekimine başlandı.

Amerika'daki soya fasülyesi yetiştiriciliği Meksika Kanalı'ndaki büyük limanlara

yapılacak nakliyatı kolaylaştırmak amacı ile daha ziyade Mississippi Nehri

etrafındaki eyaletlerde gelişti.

Soya fasülyesi diğer yağ tohumlarına göre bazı avantajlara sahiptir: Örneğin uzun

süreli depolama ve uzun mesafeli sevkıyatlara elverişlidir. Soya fasulyesinin hasadı

diğer yağ tohumlarına göre daha kolaydır. Bütün hasat işlemi tam otomatik olarak el

değmeden yapılabilir.

Soya fasulyesinin başka bir avantajı da yetişme süresinin çok kısa olması nedeniyle

(ekilen tohumlar 3-4 ay içinde hasada hazır hale gelir) ürünün dünyadaki talebe

adapte edilebilmesidir.

Soya bitkisi, tanesindeki ortalama % 18-20 yağ, % 40

protein, % 30 karbonhidrat, % 5 mineral madde (fosfor,

potasyum, kalsiyum, kükürt, magnezyum vb) ve çok

sayıdaki vitaminlerle (en çok A ve B), ayrıca proteinin

yapısında zengin ve değerli amino asitler bulundurması

nedeniyle, "harika bitki" olarak da anılmaktadır. Ayrıca,

omega-3 yağ asidi olarak da bilinen linolenik asit

yönünden oldukça zengindir. Omega-3 yağ asidi, vücut

tarafından yapılamamakta ve dışarıdan alınmak

zorundadır. Kalp rahatsızlıkları, kandaki kolestrol

dengesinin düzenlenmesi ve kemik erimesi (osteoporoz)’

ne karşı mutlak surette alınması zorunlu olan Omega-3

(linolenik) yağ asidi miktarı, soyada % 5-11 arasında

değişmektedir.

• Yağ bitkisi olan soya, içerdiği yüksek orandaki protein miktarı ile de insan beslenmesi açısından büyük önem taşımaktadır. Soyanın bileşiminde ortalama %36 protein, %18 yağ, %20 karbonhidrat, %5 mineral maddeler ve %1 lesitin mevcuttur. Soyanın sahip olduğu bu protein, yağ ve mineral madde miktarı, fasulye ve mercimekten daha fazladır. İnsan beslenmesinde değerli bir besin maddesi olan soyanın hayvan beslenmesindeki önemi de büyüktür. Yağı alındıktan geriye kalan küspesi hem insan, hem de hayvan besini olarak kullanılır. Baklagil bitkilerinden olan soya toprağı azotça zenginleştirmekte, kendisinden sonraki bitkilere otsuz, kabartılmış ve uygun bir toprak bırakır.

Soya fasülyesi son derece besleyici, çok çeşitli

kullanım alanı ve özellikleri bulunan bir

gıdadır. Ayrıca soya proteinleri kalp hastalığı ve

kanser gibi birçok kronik hastalıkla savaşmada

önemli rol oynamaktadır. Yapılan çalışmalar

soya proteinlerinin kandaki kolestrolü

düşürdüğünü göstermiştir.

Soya katkılı gıdaları sıkça alanların kansere

yakalanma olasılığı diğerlerine oranla çok daha

azdır. Bilim adamları, soya proteinlerinin,

böbrek hastalarının beslenmelerinde önemli bir

yere sahip olduğunu vurgulamaktadır.

• Bu miktar, mısırda % 0.5, zeytinde % 0.5 ve ayçiçeğinde % 0.5 tir. Bu rakamlardan da anlaşıldığı gibi soya, mısır, zeytin ve ayçiçeğinden 10-20 kat daha fazla omega-3 yağ asidi (Linolenik) içermektedir. Bu omega-3 yağ asidi, balıklarda bulunan omega-3 yağ asidinden yapı olarak farklı, ancak aynı etkiye (faydaya) sahiptir. Bünyesindeki bu yararlı maddeler dolayısıyla da, tanelerine "besin hapı" da denmektedir. Soya yağı tüketimi, ülkemizde istenen düzeye ulaşamamıştır. Bunda en önemli etken, içerdiği omega-3 (linolenik asid) yağ asidinin vermiş olduğu balık yağı kokusu ve faydaları konusunda insanların yeterince bilgi sahibi olamamasıdır. Omega-3 bilindiği gibi, balıklarda bol miktarda bulunan bir yağ asidi olup, daha önce de bahsedildiği gibi¸insan vücudu için çok gereklidir. Bu nedenle, bazıları için itici gelse de, soya yağının mutlak surette tüketilmesi sağlık açısından yararlı olacaktır.

Soyadan yapılan yiyecekler

• İnsan beslenmesinin yanında, hayvan yemi olarak da iyi bir besin kaynağıdır. Soya küspesi, hayvan yemi olarak, içerdiği yüksek orandaki protein nedeniyle, özellikle de kümes hayvanları için çok yararlıdır ve bunların günlük beslenme programlarına konmaktadır.

• Tarımsal açıdan da yararları vardır. Bir baklagil bitkisi olması nedeniyle, toprağın serbest azotunu köklerindeki nodüllerde bağlayarak, masrafsız olarak hem kendine besin maddesi temin etmekte, hem de kendisinden sonra gelecek bitkiye hazır besin elementi sunmaktadır. Ayrıca, bir çapa bitkisi olması nedeniyle de, tarladaki ot mücadelesinde (ot populasyonunun azalmasında) fayda sağlar. Bahsedilen bu özellikleri, soyanın iyi bir münavebe bitkisi olduğunu ortaya koymaktadır.

• Bu özelliklerinin yanında, sanayi'de de en çok kullanılan bitkilerden bir tanesidir. İçerdiği yüksek orandaki protein nedeniyle, soya eti yapımında, un, süt, yoğurt ve peynir yapımında, boya, muşamba, tutkal gibi daha bir çok sanayi ürünü imalatında kullanılmaktadır. Soyadan elde edilen sanayi ürünü sayısı 200’e yaklaşmıştır. Kısaca, her yönüyle faydalı bir bitki olan soya, Dünyanın en değerli sanayi bitkileri arasında yerini almıştır.

Dünyada soya üretim dağılımı

Ülkeler milyon ton

• Amerika Birleşik Devletleri 83.2

• Brezilya 72.0

• Arjantin 48.0

• Çin 13.5

• Hindistan 11.0

• Paraguay 6.4

• Kanada 4.2

• Diğer 13.1

• Toplam 251.5

• Source: USDA (2011)

Türkiye’nin 4 yıllık soya verileri

• 2009 2010 2011 2012

• Ekim alanı(ha) 10512 23472 26421 31599

• Üretim (ton) 38442 86540 102260 115000

• Verim (kg/ha) 36570 36869 38704 36393

Türkiye’nin son 3 yıl yağlı tohumlar üretim değerleri

Ayçiçeği - Sunflower

Toplam Soya Yerfıstığı Toplam Yağlık Çerezlik Susam Aspir Kolza

Total Soybean Groundnut Total For oil (1) For appetizer(1) Sesame Safflower Rapeseed

Ekilen alan (Dekar)

2012 3 138 361 122 114 122 780 1 370 000 1 200 000 170 000 16 221 19 945 110 000

2013 3 299 967 180 000 128 265 1 523 000 1 380 000 143 000 15 457 45 000 102 000

2014 3 508 640 150 000 123 600 1 637 900 1 480 000 157 900 17 716 62 000 110 000

2012 . 386 328 227 238 170 56 128 372

2013 . 416 357 250 265 160 62 154 328

2014 . 437 371 249 268 150 67 140 342

Verim (Kg / Dekar)

Yıllık soya üretimimiz kendi ihtiyaçlarımızı karşılamaktan çok çok uzaktır. Ülkemizdeki yağ

açığının kapatılması ve özellikle hayvancılığımıza (özellikle kümes hayvancılığı) yem temini

amacıyla her yıl yurt dışından soya, soya yağı ve soya küspesi ithal edilmektedir. şu andaki soya

üretimimizi 25-30 kat arttırmak zorunda olduğumuz gayet açıktır. Bazı ülkeler, soyayı stratejik

bir bitki olarak kabul etmiş ve üretimine büyük önem vermiştir.

BİTKİSEL ÖZELLİKLERİ

Kök : Soya kazık köklü bir bitkidir ve ana köke bağlı olarak ayrıca

kuvvetli bir saçak kök sistemine de sahiptir. Kökleri 150-200

cm. derinliğe kadar inebilirse de, genellikle 60-70 cm.

derinlikte yoğunlaşırlar. Çiçeklenme başlangıcından itibaren

bu kazık ve saçak kökler üzerinde çok sayıda yumrucuklar

oluşmaktadır. Ekim sırasında kullanılan özel soya bakterisi

yoluyla bu yumrucukların içerisine havadaki azot depo

edilerek, hem soyanın kendisinin ve hem de ardından

ekilecek ürünün bu azot kaynağını kullanması sağlanır.

Sap : Çeşide ve bitki boyuna göre değişmek üzere 10-

15 boğumdan oluşan soya sapları dik ve sert

yapıda olup, üzeri sık tüylerle kaplıdır. Bitki

boyu; çeşide, ekim zamanına ve bakım şartlarına

bağlı olarak 60-150 cm. arasında değişebilir.

Soya seyrek ekilince daha fazla dallanır. Erkenci

çeşitler daha kısa boylu ve az yapraklı, geççiler

ise daha uzun ve bol yapraklıdır. Hava ve ışık

yetersizliği çiçek dökmeyi arttırıp verimi

düşüreceğinden, fazla dallı ve boylu çeşitlerin sık

ekilmesinden kaçınılmalıdır.

Sap

• Soya’da sap büyümesi, çeşitlere göre değişmekle beraber; indeterminate (sınırsız büyüme),

determinate (sınırlı büyüme) ve semideterminate (yarı sınırlı büyüme) şeklinde olmaktadır.

• İndeterminate; çiçeklenme ile birlikte sap büyümeside devam eder, sapın üst kısmına doğru

meyveler tek tek teşekkül ederler. Sap büyümesi, çiçeklenme sonuna kadar devam etmektedir.

Grup 00- V arasında kalan çeşitler genellikle indeterminete büyüme özelliğine sahiptir.

• Semideterminete; sap büyümesi kısmen sınırlıdır. Çiçeklenme ile birlikte sap büyümesi de

devam etmekte, ancak, kısa süre sonra sap büyümesi durmakta ve bitkinin en uç kısmında yarı

demet halinde meyveler oluşmaktadır.

• Determinete; bitki belirli bir büyüklüğe ulaştıktan sonra çiçeklenme başlamakta, çiçeklenme

tam teşekkül ettikten sonra boyuna büyüme durmakta ve sap kalınlaşmaktadır. Sapın en uç

kısmında demet halinde meyveler oluşur. Bitkinin tepe kısımları dışardan bakılınca görülmez.

Üst kısımdaki yaprakların sapları çok uzundur. Genellikle grup V-IX arasında kalan çeşitlerde

sap determinate büyüme göstermektedir.

Determinate (sınırlı büyüme)

İndeterminate (sınırsız büyüme)

Soyanın ekimden 5 ile 14 gün sonrası durumu

Basit yapraklı hali (yapraklar birbirinin karşısında)

İlk üçlü yaprakçıklı hali

• Yaprak :

Soya yaprakları 3 yaprakçıktan oluşan bileşik yaprak biçimindedir. Erkenci çeşitlerden geççilere doğru yaprak iriliği artar. Yaprakların üzeri çeşitlere göre değişen renklerde ve sık tüylerle kaplıdır. Tüylülük beyaz sinek zararlısına karşı koruyuculuk sağlar. Soya yaprakları; ince, uzun, mızrak şekilli ya da oval, yumurta veya baklava dilimi tipinde olabilir.

Üçüncü boğumdaki üçlü yaprakcık oluşumu Kotiladonların kaybolması

İkinci üçlü yaprakcıklı hali Nodül konrol edilebilinir N2 bağlama

başlandıcı

Çiçek :

Yaprak koltuklarında 3-15 adet arasında değişen sayıda,

kısa saplı çiçekler bir arada bulunur. Ancak bu

çiçeklerin bir kısmı, sıcaklık stresinin de etkisiyle bakla

bağlama sırasında dökülür. Özellikle ikinci ürün

ekilişlerinde, çıkıştan 25-30 gün sonra çiçeklenme

başlar ve bitki gövdesinde aşağıdan yukarıya doğru 25-

30 gün kadar devam eder. Çiçek rengi çeşitlere göre

değişmek üzere beyaz veya mor renkte olabilir. Soyada

kendine döllenme söz konusudur.

Bakla :

3-5 cm. uzunlukta ve 1 cm. kalınlıkta olan soya

baklaları, hafif boğumlu ve tüylü olup, içlerinde

genellikle 2-4 tohum bulunur. Yeşil renkli baklalar

olgunlaşma döneminde sarı ya da kahverengiye dönüşür.

Bitkide bakla sayısı çeşide ve ekim sıklığına göre

değişebilir. Bir metrekarede 35-40 bitkinin bulunduğu

normal ekilişlerde, bir bitkide 30-40 bakla bulunurken,

bu rakam uzun boylu ve geççi çeşitlerde veya daha

seyrek ekimler nedeniyle bol dallanmış bitkilerde

200’ün bile üstüne çıkabilmektedir.

Biçerdöverle biçim sırasında hasat kayıplarının

düşük olması bakımından ilk bakla bağlama

yüksekliğinin fazla olması istenir. Bunun için

de, bitkilerin kısa sürede ve aşağıdan bakla

bağlamasını önlemek amacıyla, ilk sulamanın

çiçeklenme başlangıcından önce yapılması

önem taşır.

Tohum : Soya tohumları yassı ya da yuvarlak şekillidir. Tohum

kabuğu rengi ise sarı veya kahverenginin değişik

tonlarındadır. Tohum göbeğinin rengi en belirgin çeşit

özelliği olarak beyaz, sarı, kahverengi, gri, yeşil ya da

siyah renklerde olabilir. Tohum iriliği çeşide ve yetiştirme

şartlarına göre değişebilir.

Tanelerde protein oranı % 40-45 ve yağ oranı da % 18-22

arasında değişir. Yağı alınmış soya küspesi insan

beslenmesi yanında, çok değerli bir hayvan yemi kaynağı

olarak da kullanılmaktadır.

Farklı soya çeşitleri

Soya, dik büyüyen, dallanabilen, küçük çalı görünümlü,

sap ve yaprakları gri, kahverengi ve bunların değişik

tonları gibi farklı renklerdeki tüylerle kaplı, yetişme

şartlarına bağlı olarak 30 cm ile 2 m arasında

boylanabilen, beyaz veya mor renklerde çiçeğe sahip, her

birinde 1-5 arasında tane bulunabilen baklalar oluşturan,

kazık köklü, köklerinde havanın serbest azotunu

bağlayabilen Rhizobium japonicum. bakterilerinin

bulunduğu nodüller oluşturan, fotoperiyoda duyarlılığı

nedeniyle, kuzey yarım küreden ekvatora kadar uzanan

alan içerisinde 13 ayrı olgunluk grubuna (000-X) ayrılan,

yazlık karakterde, baklagiller grubundan bir kısa gün

bitkisidir.

Soya Ekimden 11, 75 ve 90 gün sonrası durumu

Türkiyenin 2010 ithalat değerleri

Ürünler miktar (ton) ödenen para (1000 dolar) birim fiyat (dolar/ton)

Cotton lint 889165 1720010 1934

Soybeans 1756065 742426 423

Wheat 2554189 655044 256

Sunflower seed 648612 349690 539

Palm oil 409733 318412 777

Food Prep Nes 74621 299013 4007

Tobacco, unmanufactured 50019 275522 5508

Sunflower oil 224511 271676 1210

Rice – total 391908 264541 675

Cattle meat 50658 249257 4920

Cocoa beans 68217 230977 3386

Lentils 210289 193831 922

Cake of Soybeans 408369 168923 414

Skins With Wool Sheep 59018 151979 2575

Rapeseed 307077 150379 490

Sesame seed 102058 141870 1390

Maize 452363 124157 274

Sunflower Cake 479889 118106 246

İklim İsteği : Soya, farklı iklim bölgelerine uyumlu, çok değişik özellikteki çeşitleriyle dünyanın

pek çok yerinde başarıyla yetiştirilmektedir. Mayıs-Eylül aylarında ortalama günlük

sıcaklığın 25°C olduğu yerlerde soya üretimi için uygun bir ortam vardır diye kabul

edilir. 18°C’nin altındaki ve 40°C’nin üstündeki sıcaklıklar soyanın gelişimini

olumsuz yönde etkileyebilir.

Yetişme dönemi boyunca soyanın 550-600 mm. suya ihtiyacı vardır. Bu nedenle,

bol yağış alan Karadeniz bölgesi dışındaki yörelerde ancak sulama uygulamasıyla

soya tarımı yapılabileceği unutulmamalıdır.

Düşük toprak ısısı soyada çimlenmeyi geciktirir. Bu nedenle ekim için, toprak

ısısının yükseldiği nisan ayı sonlarına kadar beklemek çıkış garantisi için gereklidir.

Yaprak ve çiçek gelişimi için de düşük ve çok yüksek sıcaklıkların azaltıcı ya da

gelişmeyi engelleyici etkisi söz konusudur. Örneğin, 29 °C’den yüksek gece ısısı

verimde % 10 oranında düşmelere neden olabilir.

Özellikle aşırı sıcak bölgelerde hava neminin düşük olması da, baklalardaki

tanelerin dolmasını olumsuz etkileyerek, verimi düşürür. Bu nedenle, kuru hava

şartlarında sulamayla gerekli nem ortamının sağlanması yararlı olur.

Gün Uzunluğu: Soya bitkisinin büyüme ve

gelişmesini etkileyen en önemli iklim faktörlerinden

biri de gün uzunluğudur. Soya kısa gün bitkisidir. Gün

uzunluğu arttıkça, çiçeklenme başlangıcı önemli ölçüde

gecikmektedir. Soya'da çiçeklenme için kritik gün

uzunluğu 10-12 saat arasında değişmektedir. Geç

olgunlaşan soya çeşitleri, gün uzunluğuna daha

duyarlıdırlar. Uzun gün şartlarında soya bitkisi daha

fazla sayıda çiçek oluşturmakta, ancak, çiçeklerin

silkme oranı artmaktadır. Soya tarımında kısa gün

koşullarının olumsuz etkisi, 21 Hazirandan sonra

yapılan ekimlerde ortaya çıkmaktadır. Bu nedenle,

ikinci ürün ekimleri 21 Hazirana kadar bitirilmelidir.

Bu tarihe kadar yapılan ekimlerde, verim kaybı olmaz.

Yağış: Yetişme mevsiminin yaz aylarına rastlaması nedeni ile, soya

bitkisinin suya olan ihtiyacı oldukça fazladır. Yetişme süresi boyunca

toplam 500-700 mm su tüketmektedir. Bölgelere göre değişmekle beraber

soyanın haftalık su tüketimi 50 mm'ye kadar çıkabilmektedir.

Soya tohumları çimlenebilmesi için, kendi ağırlığının % 50'si kadar su

alması gerekmektedir. Aksi halde normal bir çimlenme gösteremez. Bu

nedenle, ekim tavlı (Darbız) toprağı yapılmalıdır. Soya bitkisinin suya en

fazla ihtiyaç duyduğu devre, çiçeklenme başlangıcından, baklaların

olgunlaşmasına kadar geçen süredir. Yapılan araştırmalar göstermiştir ki;

soya toplam su tüketiminin % 65-75'ini bu dönemde kullanmaktadır.

Sulama imkanının yetersiz olduğu yerlerde, soya ekimi kesinlikle

yapılmamalıdır. Yetişme süresi boyunca, özellikle çiçeklenme ve meyve

oluşum devresinde bitkilerin susuzluk stresine girmeleri halinde, çiçek ve

meyve dökümleri artmaktadır. Bu nedenle, çiçeklenme-olgunlaşma

döneminde toprakta yeterince suyun bulundurulmasına çok dikkat

edilmelidir. Özellikle hava sıcaklığının 35°C’nin üzerine çıktığı ve sam

yelinin (Poyraz) estiği dönemlerde, mutlak surette sulama yapılarak,

toprakta yeterince su bulunması sağlanmalıdır. Soya bitkisinin su tüketimi;

hava sıcaklığına, hava nemine, güneşlenmeye ve sam yelinin esmesine

bağlı olarak değişmektedir.

Toprak İsteği : Soya çok kumlu topraklar dışındaki değişik toprak tiplerinde

iyi yetişir. Kumlu-killi topraklar ise en iyi yetişme ortamıdır.

Üzerinde uzun süre durgun suyun tahliye edilemeden kaldığı

sıkışık toprak şartlarından pek hoşlanmaz. Tuzlu, çorak

topraklarda soya veriminde önemli düşmeler olur. Çorak

şartlara arpa ve buğdaydan daha hassas ama mısırdan daha

dayanıklıdır.

Toprağın asitliliği soya için oldukça önemlidir. Genellikle orta

(nötr) seviyelerdeki (pH: 6.0-6.5) toprak asitliği soya için

uygundur. Soya bakterisinin asitli topraklarda iyi

gelişemeyeceği bilinmeli ve asit karakterli gübreler tercih

edilmemelidir. Genel olarak, mısır için uygun olan iklim ve

toprak şartlarında soyanın da başarılı bir şekilde

yetiştirilebileceği kabul edilmektedir.

TOPRAK HAZIRLIĞI Ana üründe ; Tarla sonbaharda 20-25 cm derinlikte pullukla sürülür. Bazı mantar hastalıklarının etkisini azaltmak

için, toprağı derinden işleyerek havalandırmak yararlı olmaktadır. Şubat ayı içinde, yağışlar

sonrasında çıkan yabancı otlar için kültivatör (kazayağı) veya diskaro geçirilir. Nisan ayı sonuna

doğru, tava gelen toprak diskaro ile birkaç kez yüzlek olarak sürülür. Sürümler arasında gübre atılır,

daha sonra toprağı sıkıştırarak nem kaybını önlemek için tapan çekilerek tarla ekime hazır hale

getirilir.

İkinci üründe ; İkinci üründe toprak hazırlığı, aşırı sıcaklar ve zaman darlığı nedeniyle ana ürüne göre daha fazla

zorluklar taşıyan bir uygulamadır. Hububat hasadının Haziran ayı içerisinde yapılması nedeniyle,

yüksek sıcaklıkların toprak tavını olumsuz etkilemesi tehlikesine karşı, toprak işlemenin en kısa

sürede tamamlanması büyük önem taşır. Bu konuda yapılmış pek çok araştırmanın ortak sonucu, en

az toprak işlemeyle ya da toprağı işlemeden doğrudan anız mibzerleriyle ekim yapmanın daha

yüksek verimleri sağladığını göstermektedir. Ancak, doğrudan anıza ekim yapan mibzerlerin

ülkemizde henüz yeterince yaygınlaşamamış olması ve son dönemde anız yakmaya getirilen

yasaklar nedeniyle, anızın diskaro veya benzeri aletlerle toprağa karıştırılması gerekmektedir.

Bu durumda, diskaro ile anızı parçalanan ve karıştırılan tarlayı tava getirmek üzere salma sulama

yapılır. 5-6 gün sonra toprak tava gelince kültivatör veya diskaro ile 15-20 cm derinlikte sürülür.

Gübre atılır, diskaro ve tapan çekilerek toprak hazırlığı tamamlanır.

Soyada en uygun toprak hazırlığı metodu, sulama + toprak işleme + ekim şeklidir. Ekim üstüne

sulama yapma metodu ise, kaymak oluşumunun çıkışları olumsuz etkilemesi yüzünden, sadece

zaman darlığı olduğunda veya geciken ekimlerde söz konusu edilmelidir.

EKİM NÖBETİ

Soya bir baklagil bitkisi olduğu için, ekim nöbetinde

önemli bir yeri vardır. Havanın serbest azotunu toprağa

bağlaması ve toprakta bol miktarda organik madde bırakması

nedeni ile toprağın verimliliğini artırmaktadır. Soya bitkisi

topraktan kaldırdığı azotun % 33'ünü sap, yaprak ve

köklerinde biriktirmektedir. Hasat sonrası bu kısımlar toprakta

kaldığı için, dekara 8-9 kg saf azot biriktirilmiş olmaktadır.

(Bakteri aşılanmış ise). Ayrıca, bir çapa bitkisi olduğu için,

kendinden sonraki bitkiye temiz ve havalanmış bir toprak

bırakmaktadır. Topraktan geçen hastalıkların önlenmesi için,

her yıl aynı tarlaya soya ekiminden kaçınılmalıdır. Akdeniz

Bölgemizde; buğday, mısır, pamuk, yerfıstığı, patates ve

kanola gibi bitkilerle ekim nöbetine girebilmektedir.

Döner Kulaklı Pulluk

Çizel pulluk

Kulaklı Pulluk

Taban patlatma ve Karık açma makinası

kultivatör

merdane

Kültüvatör

EKİM ZAMANI

Soya ana ürün olarak, toprak sıcaklığının 12-13° C’yi bulduğu Nisan ayı ortasından

itibaren ekilebilir. Geççi çeşitler nisan ayı içinde ekilmelidir. Erkenci çeşitler ise

mayıs ayı ortasına kadar ekilebilme şansına sahiptir. İkinci ürün için en uygun ekim

zamanı da, hububat hasadının hemen arkasından, Haziran ayı içerisindeki devredir.

Bu dönemde aşırı sıcak nedeniyle toprakta tavı bulmak zor olduğundan, sulama

işlemine gerek duyulduğunda, soya ekimini daha fazla geciktirmemek için,

sulamanın zaman kaybetmeden bir an önce yapılmasına dikkat edilmelidir.

İkinci ürün tarımında çok erkenci çeşitler hariç, ekim işlemi kesinlikle temmuz

ayına bırakılmamalıdır. Geciken ekimler verimi azaltmakta, ilk bakla yüksekliğini

ve bitki boyunu kısaltmakta ve ayrıca hasat olgunluğunda gecikmeye yol açarak

kurutma problemlerini ortaya çıkarmaktadır.

İkinci ürün olarak ekilecekse, ekimin zamanında yapılması gerekir. Eğer, ekimde

herhangi bir gecikme olursa, olgunlaşma dönemi ve dolayısıyla hasat, yağışlı bir

döneme denk gelebilir. Bu da, ürün kaybına neden olabilir. Ekim işlemi, mümkün

olduğunca yeterli toprak tavında yapılmalıdır. Çünkü, soya bitkisi, mısıra göre daha

hassastır. Mısır tohumu, tane ağırlığının % 30’u kadar nemi bulunca çimlendiği

halde, soya tohumu çimlenebilmesi için kendi ağırlığının % 50’si kadar nem’e

ihtiyaç duymaktadır.

ÇEŞİT SEÇİMİ

Çukurova ve Akdeniz Bölgelerinin iklim durumu uygun olduğundan daha

geççi çeşitler ekilebilir. Ancak kuzeye doğru gidildikçe erkenci çeşitlerin

tercih edilmesinin daha doğru olacağı unutulmamalıdır. Son yıllarda soya

çeşitlerinin sayısındaki azalmaya rağmen, piyasada ana ve ikinci ürün ekim

zamanına uygun soya çeşitleri mevcuttur.

İkinci üründe ve geciken ekimlerde daha erkenci çeşitler tercih edilmelidir.

Sertifikalı tohumluğun kullanımı tercih edilmeli, çiftçi kendi ürününden

tohumluk ayırmak zorunda kalıyorsa; hastalıksız, kaliteli ve çimlenme oranı

yüksek tohumlukları kullanmalıdır.

Akdeniz bölgesinde ana ürün koşullarına uygun IV ve V olgunlaşma grubuna

giren çeşitler, II. Ürün koşullarına uygun II ve III olgunlaşma grubuna giren

çeşitler tercih edilmelidir.

Çeşit özelliğine bakılmaksızın, ekim yapılacak soya

tohumlarında aranan başlıca özellikler şunlardır.

• Çimlenme oranı % 85’in üzerinde olmalıdır.

• Sürme gücü yüksek olmalıdır.

• Başka çeşitlerle karışık olmamalıdır.

• Hastalıklarla bulaşık olmamalı

• Tohumlar kırık, çatlak ve buruşuk olmamalı

• Tohumlarda Nezara virudula emgisi bulunmamalıdır.

• Tohumlar yeni yılın ürünü olmalı.

• Hasat sonrası tohum desteği alınabilmesi için, sertifikalı tohumluk

kullanılması zorunludur.

OSMANİYE KADİRLİDE HASAT OLGUNLUĞUNA GELMİŞ SOYA

BAKTERİ AŞILAMASI Bakteriler, soyanın köklerinde onunla ortak yaşayan ve havadaki azotu alıp bitkinin

kullanımına veren küçük canlılardır. Ekim sırasında toz halindeki bu bakteriyi soya

tohumlarına bulaştırıp toprağa vermek gerekir. Bu işleme bakteri aşılaması diyoruz. Soya

bakterisi aşılamasıyla; hem daha az azotlu gübre kullanarak paradan tasarruf edilmiş olunur

ve hem de kökler üzerinde oluşan yumrucuklarda dekara 7-12 kg. kadar saf azot

biriktirilerek soyanın ve ardından ekilecek bitkinin kullanımına verilmiş olur.

Bu işlem sırasında dikkat edilecek konular şöyledir;

- Bakteri aşılaması gölge bir yerde yapılmalıdır.

- Serin bir yerde tutulan 1 kg toz bakteri 100 kg soya tohumu üzerine serpilip karıştırılarak,

siyah renkli bakterinin bütün tohumlara yapışması sağlanmalıdır.

-Yapışmayı daha iyi temin etmek için, bazı üreticiler, tohumlara elle hafifçe su serptikten

sonra bakteriyi bulaştırırlar ancak tohum kabuğunun ıslanarak ayrılmasına neden

olunduğundan bu uygulama tercih edilmemelidir. Bunun yerine, serin bir yerde tutulan ya da

buzdolabında korunan bakteriler zaten tohuma kolayca yapışabilecek nemde olduğundan,

tohumlar ıslatılmadan, bakterilerin doğrudan tohumlar üzerine dökülmesiyle de bakteri

aşılaması yapılabilir.

-Bu karışım güneş altında bekletilmeden hemen ekilmelidir. Birkaç dakikalık bir sürede bile,

doğrudan güneş altında kalan bakteriler ölebilir ve aşılamanın etkisi olmaz. Bakterili

tohumların güneşten korunması için mibzer kovalarının üstünü nemli bezlerle kapatmak

yararlı sonuç verir.

• TOHUMUN AŞILANMASINDA VE EKİLMESİNDE DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR 1- Aşılama kültürü, ekilecek baklagil çeşidine etkin nodülasyon oluşturabilecek bakteri ırkını içermelidir. 2- Aşılama kültürü taze olmalıdır. 3- Bakteri kültürleri nemlerini muhafaza edebilmeleri için serin koşullarda (+4˚C‘de)buzdolabında saklanmalıdır. 4- Aşılama materyali tohumlukla iyice karıştırılmalıdır. 5- Aşılanan tohumlar serin ve gölge bir yerde saklanmalı ve nemli bir toprağa ekilmelidir. 6- Ekim, bakteri aşılamasından sonra, 24 saat içerisinde, en mümkün olan kısa sürede yapılmalı, eğer ekim bu süre içerisinde yapılmamışsa aşılama mutlaka yenilenmelidir. 7- Aşılanmış tohumlar ile asit ve iz elementler içeren gübreler karıştırılmamalıdır. 8- Aşılanmış tohumlar ekilirken pestisitler ile muamele edilmemelidir. 9- Nitrat ve nitrit içeren gübreler, nodülasyona engel olduklarından bu gübrelerden sakınılmalıdır. 10- Aşılanmış tohumların ekileceği toprak özellikleri fosfor ve potasyum bakımından zengin olmalıdır.

• GÜBRELEME • Soyanın ilk gelişmesini özendirmek için dekara 2.5-3 kg saf azot

verilmelidir. Fosfor ihtiyacı ise 6 kg’dır. Buna göre dekara 13-15 kg DAP (Diamonyum fosfat) gübresinin ekimle birlikte verilmesi yeterli olur. Başka bir seçenek olarak da, 35 kg Süper fosfat ve 13 kg Amonyum nitrat (% 21) gübreleri birlikte uygulanabilir. Bakteri kullanıldığında soya köklerinde zaten yeterince azot birikmesi olacağından bitki bu kaynaktan yararlanacaktır.

• Bu nedenle, soya bakterisi kullanıldığında, ekim sırasında daha fazla azotlu gübre verilmesine gerek yoktur. Üstelik, fazla azotlu gübre kullanıldığında, yumru oluşumunun azalacağı ve bakterilerin tembelleşeceği, bu nedenle de bakteriler yoluyla kök bölgesindeki azot üretiminin düşeceği unutulmamalıdır.

• Soyada üst gübre kullanımına çoğu zaman ihtiyaç duyulmaz. Çıkıştan 2-3 hafta sonra kökler incelendiğinde, bakterinin faaliyeti sonucu yumrucuklar (nodozite) oluştuğu görülür. Saçak kökleri zedelemeden sökülen bitkilerin köklerinde, 5-10 adet içi pembe renkli yumrucuk görülmesi gerekir. Eğer böyle bir durum yoksa, yani yumrucuklar oluşmamışsa ya da var olan yumrucukların iç rengi yeşil veya siyah renge dönmüşse, bakterilerin ölmüş olduğunu anlarız. Bu durumda sulama öncesinde dekara 20 kg amonyum nitrat veya 10 kg üre verip sulama yapılmalıdır.

• Fosfor Gübrelemesi: Fosfor; baklagiller için önemli bir besin

maddesidir. Ekimden önce veya ekim sırasında mutlak surette

toprağa fosforlu gübreler verilmelidir. Baklagiller kendi

azotlarını temin edebildikleri halde, fosfor temin edebilme

yetenekleri yoktur. Bu nedenle, toprakta yeteri kadar fosfor

yok ise, bunu gübreleme ile takviye edilmesi gerekmektedir.

• Dekardan elde edilecek her 40-60 kg ürün için, topraktan 1

kg/da saf P2O5 kaldırılması gerekmektedir. Fosforlu

gübrelerin tane verimini artırması yanında, en önemli etkisi,

tanelerin kalitesini yükseltmektedir. Fosforlu gübrelerin bir

başka faydası da, topraktaki azotun yararlanılabilirliği

artırmaktadır. Ekimle beraber dekara 20 kg Diamonium Fosfat

(18.46.0) gübresi kullanıldığında, soya bitkisinin ihtiyaç

duyduğu fosforun tamamı verilmiş olmaktadır.

• Potasyum Gübrelemesi: Soyada azottan sonra en fazla kullanılan

bitki besin maddesi potasyumdur. Dekardan elde edilecek her 20-25

kg tane ürünü için, bitkiler tarafından topraktan 1 kg/da saf K2O

kaldırılması gerekmektedir. Potaslı gübrenin en önemli faydası;

bitkinin olgunlaşmasını sağlamakta, tohumdaki yağ oranını

yükseltmekte ve bitkinin olumsuz dış şartlara dayanıklılığını

artırmaktadır. Yapılan toprak analizlerine göre, soya için hesaplanan

potaslı gübre miktarı, mutlak surette ekimden önce veya ekimle

birlikte verilmelidir. Türkiye topraklarında bol miktarda potas

olduğu için, soya tarımında potaslı gübre uygulaması şimdilik

önerilmemektedir Ancak, toprak analizlerine göre eksikliğinin

belirlenmesi halinde, mutlak surette potaslı gübre uygulaması

yapılmalıdır .

• Soya tarımında; bitkinin gereksinim duyduğu temel besin maddeleri

(NPK) ekim öncesi veya sonrası, toprağa yeterince verilmesi

halinde, yaprak gübrelemesine fazla gereksinim duyulmamaktadır.

Ancak, bazı özel durumlarda (Toprak pH’sına bağlı olarak),

özellikle mikro besin elementlerinin eksikliğinin görülmesi halinde,

yapraktan uygulama yapılmalıdır.

Toprak hazırlama ve Azotlu gübreleme

Genç devrede potasyum eksikliğ Potasyum eksikliği

Potasyum eksikliği

Demir eksikliği

Soyada manganes eksikliği

Soyada manezyum eksikliği

• EKİM

• Soyada ekim mibzerle yapılır. Geciken ekilişlerde dekara 8-10 kg,

zamanında yapılan ekilişlerde ise 7-8 kg tohumluk kullanımı yeterlidir. Bu

miktarlarda tohum iriliği de etkilidir ve iri tohumların ekim miktarı doğal

olarak daha fazla olur. Başka bir hesapla, normal ekimlerde metrekareye

35-40 tohum, geciken ekimlerde ise 45-50 tohum atılması uygundur.

• Tohumluğun en az % 75-80’inin çimlenebilmesi, karışık olmaması,

hastalıksız olması, görünüş olarak parlak ve özürsüz olması gerekir.

Buruşuk, çatlak ve yeşil kalmış, olgunlaşmamış tohumlar

kullanılmamalıdır.

• Sıra arası 60 cm.( mekanizasyon şartları uygunsa daha dar da tutulabilir),

sıra üzeri ise ana üründe 5 cm ve 2. üründe 3-4 cm olmalıdır. Geciken

ekimlerde sıra üzeri daha sık olarak da ekilebilir.

• Ekim mutlaka tavlı toprağa ve mibzerle 3-4 cm derinliğe yapılmalıdır.

Toprak tavı derine inmişse, mibzer ayaklarındaki sıyırıcılar aşağı

indirilerek, yüzeydeki kuru tabakanın sıyrılması ve tavlı bölgeye ulaşılarak

ekim yapılması sağlanmalıdır.

• Ekim Sıklığı: Soyada ekim sıklığı, çeşide ve ekim zamanına bağlı olarak değişmektedir. Ana üründe; 25-30 bin/da, ikinci üründe ise 30-45 bin/da bitki olacak şekilde ekim sıklığı ayarlanmalıdır. Bu bitki yoğunluğuna ulaşabilmek için; ana ürün ekimlerinde sıra arası 70 cm, ikinci ürün ekimlerinde ise 65-70 cm olmalıdır. Ayrıca, sıra arası uzaklığına bağlı olarak, sıra üzeri aralığı ise; birinci üründe 5-6 cm, ikinci üründe ise 3-5 cm olmalıdır. Ekim gecikir ise, sıra üzeri mesafesi 3 cm'ye kadar düşürülmelidir. Sık ekimlerde bitkiler fazla boylanmakta ve yatmalar oluşmaktadır. Ayrıca, çiçekte fazla sayıda silkme meydana gelmekte ve hastalıklı bitki sayısı (Kömür çürüklüğü ve Antraknoz hastalıkları) artmaktadır. Bunlar da önemli miktarda verim düşüklüğüne neden olmaktadır.

• Geniş sıra aralıkları kullanılarak ekim yapıldığı zaman, özellikle sıra arası 40-45 cm ve üzerinde, yabancı ot kontrolünün mekanik olarak yapılması daha kolay hale gelmektedir. Ancak, geniş sıra aralıklarında devamlı çıkış gösterecek olan yabancı otların aralıksız olarak mücadelesi ekstra bir maliyet getirecektir. Dar sıra aralıklarında yapılan ekimler nedeniyle, soya bitkisi ile yabancı ot birbirleriyle rekabete giremeyeceğinden, yabancı otlar soya tarafından erken dönemde bastırılacak ve ekstra bir yabancı ot mücadelesi gerekmeyecektir. Yapılan hemen hemen tüm çalışmalarda, soya veriminin, dar sıra aralıklarında (25-40 cm) daha yüksek olduğu belirlenmiştir. Genelde dar sıraların kullanılması, tane verimi açısından tavsiye edilmektedir

• Ekim Derinliği: Soyada ekim derinliği, toprağın tav (gönen) durumuna ve yapısına göre değişmektedir. Ağır topraklarda yüzlek ekim, hafif topraklarda ise, biraz daha derine ekim yapılmalıdır. Ekim tavlı toprağa yapılacak ise, derinlik 5-6 cm olmalıdır. Toprak tavı biraz geçmiş ise, ekim derinliği 7-8 cm’ye kadar çıkartılabilmektedir. Gerekirse, baltaların önüne sıyırkaçlar takılarak kuru toprak kazınmalı ve tohumun nemli bölgeye düşmesi sağlanmalıdır. Soya ekimi kuru toprağı yapılacak ve üzerine yağmurlama kurulacak ise, ekim derinliği 4-5 cm olmalıdır. Ekimin derin yapılması halinde, yağmurlamadan sonra kaymak tabakası oluşacağı için, tohumların sürmesi engellenmektedir.

Pnomatik mibzerle soya ekimi

Toprak hazırlığı ve ekim işleri, anıza direk ekim

Diskli gobleler

Havalı mibzer

Pnömatik (Havalı) Ekim Makinasın da Olması gereken Özellikler;

Tohumu ve gübreyi istenen miktar da ve istenilen derinlikte toprağa

bırakabilmelidir.

Geniş tohum yelpazesini ekebilme özelliğine sahip olmalı

Bitki isteğine cevap verebilecek ve üniteler bitki özelliğine göre sıra

arası mesafeleri kolay ayarlanabilir olmalıdır.

Motorun düşük devire düştüğü hallerde bile yüksek emiş gücüne sahip

olup istenilen vakumu elde etmelidir.

Ekici düzende emniyet sistemi olup bir problem çıktığında

uyarmalıdır.

Makinanın dengesi çok iyi ayarlanıp toprakla tohum ilişkisini tam

kurabilmeli.

Tohum ve gübre depolarında karıştırıcısı bulunmalı.

Zincir düzeninin çabuk aşınıp kopması olmamalı.

Örneğin ters üfleme gibi özellik kullanılarak plakanın tıkanmasını

önlemelidir.

BAKIM İŞLERİ Soyada sulama işleminin zamanında ve yeterli miktarda yapılması, sulama sonrasında

ara çapa geçirilerek hem toprağın havalandırılması ve hem de yabancı otlarla mücadele

edilmesi, verim üzerinde olumlu etkiler yapacaktır. Hastalık ve zararlılarla zamanında

mücadele de önemli bakım işlemleri arasındadır.

Soya tarımında en önemli bakım işleri, yabancı otlarla, hastalık ve zararlılarla

mücadeledir. Soya ekiminden önce, çıkış öncesi herbisitler (yabancı ot öldürücüler)

kullanılabildiği gibi, çıkış sonrası yeşil aksama uygulanabilecek herbisitler de

mevcuttur.

Sulama Soyada tava usulü sulama yapılmalıdır. Hasat kayıplarına yol açmamak için, tava

genişliği hesaplanırken, biçerdöver tablasının genişliği dikkate alınarak yığınlar

çekilmelidir.

Birinci su : Bitki boyu 8-10 cm olunca yapılır. İlk su geç verilirse, bitki boyu kısa kalır

ve ilk bakla yüksekliği de düşük olur ki, bu durumda hasat kayıpları nedeniyle verimde

düşme kaçınılmazdır.

İkinci su : İlk çiçekler görülmeye başladığı zaman yapılır.

Üçüncü su : Baklalar şişmeye başladığında yapılır.

Dördüncü su : Gerekirse üçüncü sulamadan 10-15 gün sonra yapılır.

Soyanın gelişim dönemleri içinde suya en fazla ihtiyaç duyulan devre, çiçeklenme ve

özellikle bakla oluşumu devresidir. Bu nedenle sulama zamanlarını kaçırmamak gerekir.

Sulama zamanının geldiği yaprakların pörsümesi ve matlaşmasından anlaşılır.

Sulama: Soya tohumları, çimlenebilmesi için topraktan kendi ağırlığının % 50'si kadar

su alması gerekmektedir. Bu nedenle, soya ekimi yapılacak toprakta yeterince tav

(nem) olmalıdır. Tavlı toprağa ekilen tohum, hava sıcaklığının da normal olması ile

hızla çimlenir ve bitki büyümeye başlar. Soya bitkisi en fazla çiçeklenme-bakla oluşum

dönemlerinde su tüketmektedir. Çiçeklenme ve meyve (Bakla) oluşum döneminde bitki

susuzluk stresine girdiğinde, çiçek ve meyvelerini dökmektedir. Soya bitkisi toplam su

ihtiyacının % 65-75'ini çiçeklenme-bakla dolum devresinde kullanmaktadır. Bakla

dolum devresinde bitki susuz bırakılır ise, tohumlar küçük ve cılız kalmaktadır. Soya

bitkisinin su tüketimi; hava sıcaklığına, sam (poyraz) yelinin esmesine ve toprak

yapısına bağlı olarak değişmektedir.

Soyada ilk sulama zamanı, ekim tarihine göre değişmektedir. Soya tarımında

ilk çiçekler görülmeye başlandığında birinci sulama yapılmalıdır. İlk sulamayı

müteakip, hava şartlarına bağlı olarak 12-15 gün ara ile 3-5 defa sulama yapılmaktadır.

Soyada ilk sulama zamanı gibi, son sulama zamanı da çok önemlidir. Bitkiler hafifçe

sararmaya başladığında veya en üst boğumda bulunan baklanın uç kısmına parmakla

bastırıldığında, parmağı acıtacak şekilde sertleşmiş olması durumunda son sulama

yapılmalıdır. Son sulamada geç kalındığında veya yapılmadığında, üst kısımlardaki

tohumlar gelişmelerini tamamlayamazlar ve verimde % 20-30'luk bir azalma meydana

gelir. Ayrıca, son sulama erken yapılır ve hasada kadar uzunca bir süre geçerse, başta

kömür çürüklüğü olmak üzere, hastalıkların zararlı etkisi artar.

Soyada sulama; tava veya yağmurlama yöntemlerine göre yapılmaktadır.

Ülkemizde yağmurlama sulama fazla yaygın değildir. Soya tarımında ilk

sulama yağmurlama yapılır ise, verim önemli miktarda artmaktadır.

Ülkemizde en yaygın sulama şekli tava usulü sulamadır. Bu sistemde; sıralara

paralel olarak tavalar (Setteler) yapılır ve iki tava arasına su bırakılarak

sulama gerçekleştirilir. Tava usulü sulamada en önemli konu, tavalar arası

mesafedir. Bu mesafe, biçerdöver tablası genişliğinin katları şeklinde

olmalıdır. Genellikle biçerdöver tabla genişliği 4.0 m civarındadır. Bu nedenle

70 cm sıra arası yapılan ekimlerde; 6, 12,......,18 gibi sıralı aralıklarla tavalar

yapılmalıdır. Sulama sırasında tarlaya fazla su bırakılmamalıdır. Göllenme

sonucu bitkiler normal gelişme gösteremezler. Özellikle ilk sulamada, sulama

sonrası tarla içerisinde fazla suyun birikmesi kesinlikle önlenmelidir. Bu

durum malaz tabir edilen tarlalar için çok önemlidir.

Soyada susuzluk belirtileri olarak; bitkinin yaprakları hafifçe

gevşemekte ve renkleri matlaşmaktadır. Yapraklar el ile kontrol edildiğinde

ölü bir his uyandırmaktadır. Ayrıca bitkinin gelişmesinde bir duraklama

görülmektedir.

Soyada karık ile sulama

Yağmurlama sulama

Çiçeklenme sonu meyve oluşum başlangıcındaki soya

Çapalama ve Yabancı Ot Kontrolü

Soya bitkisi gelişmesinin ilk devresinde yabancı otlardan fazlaca

etkilenmektedir. Bu nedenle sıra aralarında traktörle, gerekirse sıra

üzerinde de el çapası ile ot mücadelesi yapılmalıdır. Ot probleminin

yoğun olduğu yerlerde kimyasal ilaçlarla ot mücadelesi yapılmalıdır.

Bitkinin gelişme devresine göre, birinci veya ikinci sudan sonra da ara

çapası yapılmalı ve toprak sıkışıklığı nedeniyle bitkilerin strese girmesi

önlenmelidir.

Çapalama esnasında boğaz doldurma yapmamaya dikkat edilmelidir.

Çünkü, bu işlem ilk bakla yüksekliğinin düşmesine ve hasatta kayıplara

neden olur.

Çapalama ve Yabancı Ot Kontrolü: Soya bir çapa bitkisi olduğu için,

yetişme mevsimi boyunca yabancı ot kontrolü ve toprağı havalandırmak

amacıyla 2-3 defa çapalama yapılmaktadır. Soyada ilk ara çapası; bitkiler

toprak yüzüne çıkıştan 10-12 gün sonra (2-4 yapraklı dönemde) traktör ile

yapılmaktadır. İlk ara çapası patlatma biçiminde olmalı ve sıralara fazla

yanaşılmamalıdır. Bitkinin gelişme durumuna göre 2. ve 3. ara çapaları

yapılmaktadır. Üçüncü çapalama genellikle birinci sulamadan sonra

yapılmalıdır. Çapalamada lister tipi çapalar kullanılmamalıdır (Sırta

ekimler hariç). Lister tipi çapaların kullanılması halinde, ilk meyveler

toprağa yaklaştırıldığı için, hasat kaybı artmaktadır.

Soya tarımında yabancı otları yok etmek için 150-200 cc/da Traflen (ekim

öncesi) ve benzeri herbisitler rahatlıkla kullanılabilmektedir. Ayrıca,

yabancı otlara karşı çıkış sonrası kullanılan seçici herbisitler de

bulunmaktadır. Bunlardan; Raptor Ultra geniş yapraklı otlara karşı soya

bitkisi 3-5 yapraklı olduğu dönemde uygulanmalı, Forward ise dar

yapraklı yabancı otlara karşı kullanılmalıdır.

• Yabancı Otların Tanımı ve Zararları.

• Yabancı otların tam bir tanımı üzerinde anlaşmak mümkün değildir. "İstenmeyen yerde yetişen bitki" veya « Faydasız, istenmeyen, zararlı, kısacası gereksiz bir bitki" şeklinde tanımlar kabul edilebilir.

• Ekim öncesi veya ekimden hemen sonra çıkış öncesi herbisitler uygulanmış olsa dahi, sulanan bir bitki olduğundan ileri dönemlerde yabancı ot çıkışı olacaktır. Ekimler 25-40 cm sıra aralığında yapılmışsa, yabancı ot mücadelesi pek problem olmayacaktır. Çünkü, dar sıra aralıklarında soya bitkisi sıra aralarını daha erken dönemlerde kapatarak, sıra aralarından çıkabilecek yabancı otları bastıracaktır. Eğer, ekim 60-100 cm gibi geniş sıra aralıklarında yapılmış ise, sıra aralarını mekanik olarak işlemek kolay olduğundan, soya bitkileri fide döneminde iken ve henüz çok fazla boylanmadan bir-iki kez sıra aralarını çapalayarak yabancı otların gelişimi önlenmelidir. Sıra aralarının çapalanması, yabancı otları yok ettiği gibi, toprağı da havalandırarak soya gelişimini olumlu yönde etkiler.

• Soyada, hem dar yapraklı hem de geniş yapraklı yabancı otları görmek mümkündür. Çapalamanın yapılamayacağı durumlarda, otların yoğunluğuna göre seçilecek bir herbisit ile ilaçlama yapılması gerekir. Bu amaçla, belirli sıralarda traktör için daha geniş aralar bırakılarak, ilaçlama işleri problemsiz olarak yapılabilir.

• Yabancı otlar bir çok şekilde zararlı olurlar. Bunları aşağıdaki gibi özetlemek mümkündür. a)Mahsul verimini azaltır: Yabancı otlar tarla bitkileri ile su, mineral, madde ve ışık yönünden rekabet eder. Yaygın bir çok yabancı ot, tarla bitkileri aktif büyümeye başlamadan önce hızla büyür. Böylece tarla bitkileri için elverişli durumda olan su ve besin elementleri yabancı otlar tarafından tüketilir. Bitkilerde ürün kayıplarına sebep olurlar. b)Ürünün kalitesini bozar: Hasatta üründe nem oranını artırarak depolamayı zorlaştırır ve kaliteyi bozar. c)Zararlılara yataklık ederler: Bir çok yabancı ot, hastalık ve böcek zararlılarına yataklık eder. d)Sulama masrafını artırır: Sulama kanallarının kenar veya iç kısmında yetişen yabancı otlar, kanalların kullanımını zorlaştırdığı gibi fazla miktarda su tüketirler. Yabancı otlarla mücadele Kültürel Mücadele ve ilaçla Mücadele şeklinde olur. Kültürel Mücadele; Tarlayı dinlendirmek, münavebe yapmak, temiz tohum kullanmak, çapalamak, tarla kenarlarındaki otları imha etmek, otları tohum bağlamadan biçmek, toprak altı aksamları ve kök parçalarını toplayıp imha etmek gereklidir. İlaçla Mücadele; Ekim öncesi, çıkış öncesi ve çıkış sonrası uygulanır.

• Ekim öncesi toprağa karıştırılarak kullanılan ilaçlara, tek yıllık dar yapraklı otlar ile küçük tohumlu bazı geniş yapraklı otlar için kullanılan Dinitroanilines grubundan “Treflan”, ve geniş yapraklı otlar için kullanılan İmidazolinones grubundan “Pursuit”, örnek olarak verilebilir.

• Treflan, ekimden hemen sonra henüz çıkışlar başlamadan da uygulanabilir. Pursuit, çıkış sonrası da kullanılabilir.

• Sulfonyl üreas grubundan, “Classic”, hem çıkış öncesi hem de çıkış sonrasında olmak üzere iki dönemde geniş yapraklı yabancı otlar için kullanılabilir.

• Aynı şekilde, Acetaniliades grubundan, “Dual” ve “Lasso”, hem çıkış öncesi hem de çıkış sonrasında dar yapraklı otlar için uygulanabilir.

• Geniş yapraklı otlar için, Linuron ekimden sonra çıkıştan hemen önce kullanılabilir. Yine, özellikle geniş yapraklı otların mücadelesinde etkili bir şekilde kullanılan Benzonthiadiazole grubundan “Basagran”, çıkış sonrasında yabancı otların yeşil aksamına uygulanabilir.

• Soyanın gelişme döneminde, ortaya çıkabilecek bazı dar yapraklı yabancı otların mücadelesinde, “Aramo 50”, dekara 100 g dozunda yabancı otların yeşil aksamına uygulanabilecek diğer bir herbisit olarak sayılabilir.

• Burada bahsedilen herbisitler, soya tarımında, değişik dönemlerde ve zamanlarda kullanılabilecek ilaçlara birkaç örnek teşkil etmektedir. İlaç isimleri, zaman zaman üretici firmalara ve kullanılan etkili maddelere göre bazı değişiklikler gösterebileceğinden veya piyasaya daha etkili yeni ilaçlar sürülebileceğinden, yukarıda örnek olarak verilen bazı ilaçları piyasada bulmak mümkün olmayabilir. Bu nedenle, herbisit kullanmadan veya satın almadan önce, piyasada araştırma yapmak veya ilgili kuruluşlara danışmak gerekir. Burada, şunu da unutmamak gerekir ki, özellikle bu tip herbisitlerin yanlış kullanılması, bitkilerde geri dönüşü imkansız bazı zararlar meydana getirebileceğinden, kullanırken çok dikkat edilmesi, zamanında ve tavsiye edilen uygun dozlarda ve aletlerle uygulanmasına özen gösterilmelidir.

• Biyoteknolojik soyalar ilk olarak 1990’ların ortalarında glifosata dayanıklı (GR) çeşitler piyasaya sürüldüğünde kullanılmaya başlandı. 2008’de, biyoteknolojik çeşitler (özellikle herbisite toleranslılar) ABD tarım alanlarının yüzde 92’sinde üretilmektedir.

Roundup (yabancı ot ilacı) uygulaması bu gelişme

devresinde yapılır

Yaprak bitlerine karşı uygulama bu gelişme

devresinde yapılır

Ülkemizde Soyada problem olan yabancı otlar Topalak, yapışkan ot, sirken otu, horoz ibiği, köpek üzümü,

su otu, geliç, semiz otu, darıcan, pıtrak, çoban değneği,

Soya tarlasında yabancı ot olarak yabani ayçiçeği

• Hastalık ve zararlılar için, belirli aralıklarla tarla kontrol edilerek herhangi bir hastalık gelişimi ve zararlıların varlığı gözlenmelidir. Bitki özsuyunu emen yaprak bitleri gibi bazı böceklerin, virüs taşıyıcıları oldukları unutulmamalı ve görüldüklerinde veya görülmeden önce tedbir olarak bitkiler ilaçlanmalıdır. Diğer zararlılar ve ortaya çıkabilecek bazı hastalıklar için zamanında mücadele yapılmasına özen gösterilmelidir. Zararlılar olarak, kırmızı örümcek, kokulu yeşil böcek, çekirge, yeşil kurt, ve özellikle Akdeniz ve Ege sahil bölgelerinde beyaz sinek, pamuk yaprak kurdu ve pamuk çizgili yaprak kurdu, soya bitkisine en fazla zarar veren böcekler olarak sayılabilir.

• Prodenya (Sopodoptera littoralis): Bakla oluşum devresinde ortaya çıkan prodenya yer yer etkili olmaktadır. Bitkinin yaprak ve meyvelerini yemek suretiyle bitkiye zarar verirler. Prodenya yoğunluğunun fazla olması halinde; Larvin, Match ve Maturan gibi ilaçlar kullanılarak mücadele yapılmalıdır.

Spodoptera littoralis (Prodenya) • Bakla oluşum devresinde ortaya çıkan prodenya yer yer etkili olmaktadır. Bitkilerin yaprak ve

meyvelerini yiyerek bitkiye zarar verirler

Soya Fasülyesi

Prodenya (Spodoptera littoralis) 90 g/da, larva hasattan önce 28 Larvin DF 80

• Kokulu böcek (Nazara viridula) : Şu anda, soya tarımında en tehlikeli zararlı,

kokulu böcek olarak görülmektedir. Soya tarlasında fazla sayıda kokulu böcek

görüldüğünde, kesinlikle ilaçlama yapılmalıdır. Kokulu böcek emgisine maruz

kalan bitkiler, hasat sırasında yeşil kalmaktadırlar. Ayrıca kokulu böceğin

emdiği tohumlar, normal olarak çimlenememektedirler. Kokulu böcek,

genellikle ikinci sulamadan hemen sonra ortaya çıkmaktadır. İlk devrede

bitkinin alt kısımlarında beslendiği için, çifçiler bunu göremezler. Erginler

bitkinin üst yapraklarında görüldüğünde zarar meydana gelmiştir. Bu nedenle,

çok iyi gözlem yapılmalıdır. İlaçlama ikinci sudan hemen sonra yapılmalıdır.

Bu zararlıya karşı Spermetrin grubu ilaçlar (Kral, Arrvo, Sipil, Politrin v.s) ve

Deltanetrin grubu ilaçlar (Demond, Nikriz, Decis v.s) ilaçlar kullanılmalıdır.

Nezara viridula polifag bir zararlıdır.

N. viridula’nın nimf ve erginleri sokucu emici ağız yapısıyla bitkinin öz suyunu

emerek beslenmektedir. Beslenme sonucu bitkilerde çiçek ve meyve dökümüne,

büyümekte olan meyvelerde ise şekil bozukluğuna neden olmaktadır. Tohumlarda

yaptığı zarar nedeniyle tohumların çimlenme gücü azalmaktadır.

Bitkilerin yaprak ve sürgünlerinde de beslenmekle birlikte en çok generatif

organları tercih ederler. Yeni gelişen generatif organlarda dökülmeye neden

olurlar, olgunlaşmış olanlarda ise şekil bozuklukları ve gelişme geriliği görülür.

Bakla içindeki tohumu emerek zarar verir, dane büzülür, buruşur delme yeri

çevresinde renk değişir ciddi zararlarda kapsüllerin olgunlaşmasından sonra bitki

sapları uzun süreli yeşil ve yapraklı kalır hasat güçleşir. Emgi sayısı arttıkça yağ

miktarı azalır, % protein ve yağ asitlik dereceleri artar. Çimlenme yüzdesi düşer.

Erken olgunlaşan varyeteler geç olgunlaşan varyetelere oranla daha az zarar

görürler.

MÜCADELESİ:

Kültürel Mücadele: Yabancı ot mücadelesi yapılmalıdır.

Kimyasal Mücadele: 3 m’lik sıra uzunluğunda ortalama 8 adet ergin+nimf

seviyesine ulaştığında kimyasal mücadele önerilir.

Kokulu böcek (Nazara viridula)

• Nazara virudula

SOYADA TÜTÜN BEYAZSİNEĞİ (Bemicia tabaci)

• Beyaz sineğin hem ergini hem de larvası zararlıdır. Soya bitkisinin özsuyunu

emerek bitkinin gelişmesini önler ve zayıf kalmasına neden olur. Çıkardıkları tatlı

madde yaprakların yüzeyini kaplar üzerine yapışan mantarlar nedeniyle bitki

siyahlaşır. Ürün kaybı %12.1-24.6‟ya kadar çıkmaktadır. Erginin boyu 1 mm. kadar

olup genel görünüşü beyazdır. Kanat ve vücut üzeri beyaz tozlu görünüşte bir mum

tabakası ile kaplıdır. Gözleri kırmızıdır.

• Beyazsinek Akdeniz bölgesinde kışı konukçu bitkiler üzerinde üremesine devam

ederek geçirir. Zararlı İlkbaharda kültür bitkilerine geçerek zarar yapmaya başlar.

• MÜCADELESİ;

• Kültürel Önlemler: Tarla temizliği yapılmalı, bulaşık bitki artıkları yok edilmelidir.

• Kimyasal Mücadele: Yaprak başına 15 larva ve pupa bulunduğunda kimyasal

mücadele önerilir.

• SOYADA BEYAZSİNEĞİNE KARŞI KULLANILACAK İLAÇLAR

• Etkili madde adı ve miktarı Formülasyon Dozu (da

• Bifenthrin 100 g/l (Ergine etkili) EC 100 ml/da

• L.Cyhalothrin+Buprofezin 20 +100 g/l EC 350 ml/da

Beyaz sinek (Bemicia tabaci)

Kırmızı örümcek (Tetranychus spp.):

Soya’da bitki ve yaprakların öz suyunu

emmek suretiyle zararlı olur. Doğal

düşmanları fazla olduğu için, kırmızı

örümcek için ilaçlama önerilmemektedir.

Kırmızı örümcek

• Karadrina (Spodoptera exiqua) ve Yeşilkurt (Heliothis spp): Gelişmenin ileri devrelerinde yeşilkurt ve karadrina zararlı olabilmektedir. Bunlar bitkinin yapraklarını ve meyvelerini (Bakla) yemek suretiyle bitkiye zarar verirler. Sadece bitkinin yapraklarını yemek suretiyle fazla etkili olmazlar. Çünkü; bitkinin hızlı gelişmesi sonucu zarar gören yaprakların yerine yenileri oluştuğu için, verimde herhangi bir azalma meydana gelmemektedir. Bu zararlıların yoğunluğu fazla olduğunda, Larvin, Karete, Flambo, Atalet, Yitaber, Match ve Maturan gibi ilaçlar kullanılarak mücadele edilmelidir.

Karadrina (Çizgili yaprak kurdu) (Spodoptera exiqua)

YAPRAK BİTİYLE MÜCADELESİ

• Kültürel Önlemler: Mevsim başında bulaşmaların yabancı otlardan gerçekleşmesi nedeniyle

tarla kenarındaki ve içindeki yabancı otlar yok edilmelidir. Bitki sıklığı, aşırı sulama ve azotlu

gübre kullanımı yaprakbitinin çoğalmasını teşvik etmektedir. Bu nedenle bitki sıklığı, sulama

ve gübrelemede önerilen standartlara uyulmalıdır. Ayrıca zararlılara karşı dayanıklı çeşit

seçimine özen gösterilmelidir.

• Biyolojik Mücadele: Yukarıda da belirtildiği gibi zararlının çok sayıda doğal düşmanı

bulunmaktadır. Özellikle pamuğun temel gelişim döneminde yararlı türlere ve iklim

koşullarına dikkat edilmelidir. Bu dönemde doğal düşman yoğunluğu yeterli ve sıcaklıklar

yüksek ise, bu dönemde ilaçlı mücadeleden kaçınılmalıdır. İlaçlı mücadelenin gerekli olması

halinde, doğal düşmanların korunması açısından mümkün olabildiğince seçici ilaçlar

önerilmelidir.

• Kimyasal Mücadele: Soyanın temel gelişim döneminde tarlalar haftada iki kez kontrol

edilmelidir. Fide döneminde seyreltme sonrası %50 oranında bir bulaşma belirlendiğinde

ilaçlı mücadele önerilebilir. Her bitkiden 1 üst, 1 alt olmak üzere toplam 100 yaprak incelenir.

En az haftada bir yapılacak sürveylerde yaprak başına 25 adet ergin ve nimf sayısına

ulaştığında aşağıda yer alan bir ilaçla mücadele önerilmelidir. Zararlı genellikle yaprak altında

bulunduğundan, tarla pülverizatörlerine yaprak altı meme setleri ilave edilmelidir. Yaprak

bitinin kimyasal mücadelesinde kullanılan ilaçlar ve dozları aşağıda yer almaktadır.

SOYADA YEŞİLKURT (Heliothis armigera)

• Bir dişi ortalama 400-2200 adet yumurta bırakabilir. Yumurtalar 5-10 gün içinde açılır ve larvalar gelişimini 13-26 günde 6 dönemde tamamlarlar. Olgun larva toprağın 5-10 cm derinliğinde pupa olur. Pupa dönemi 12-25 gün arasındadır. Çukurova‟da ortalama 5 döl verebilirler. Yeşilkurt yumurtaları genellikle soya bitkisinin taze uç kısımlarına bırakıldığından larvalar önce çok taze yaprakçıklarda bulunur ve burada delikler açarak beslenirler. Yeşilkurtun beslendiği bu yapraklar gelişir, fakat daha önce açılan delikler kalır. Larvaların soya yapraklarındaki zararı önemli değildir. Larvalar yapraklarla beslenmekle birlikte çiçeklerle ve baklalarla da beslenirler. Çiçek ve baklada beslendiğinde zararı önemli olmaktadır.

• Kültürel Mücadele: Baharda toprak iyi bir şekilde işlenmeli ve zararlının toprakta kışlayan pupaları bu yolla yok edilmeye çalışılmalıdır.

• Kimyasal Mücadele: 3 m uzunluğundaki bir soya sırasında 6 adet larva bulunduğunda kimyasal mücadele önerilir.

• SOYADA YEŞİLKURDA KARŞI KULLANILACAK İLAÇLAR

• Etkili madde adı ve miktarı Formülasyon Dozu (da)

• Methomyl %90 SP 80 g/da

• Bifenthrin 100 g/l EC 100 ml/da

• L.Cyhalothrin 50 g/l EC 150 ml/da

• Cyfluthrin 50 g/l SL 200 ml/da

Yeşil kurt

• Tütün Tripsi (Thrips tabaci): Soya bitkisinin

ilk gelişme döneminde ortaya çıkar ve bitki

özsuyunu emmek suretiyle bitkinin gelişmesini

engeller. Daha sonraki dönemlerde etkili

olmaz. Bu zararlıya karşı; Polo, Poleron,

Dosage v.s gibi ilaçlar kullanılarak mücadele

yapılmalıdır.

Tütün tripsi (Thrips tabaci):

• Hastalıklarla Mücadele: Dünyada soya bitkisine arız olan çok

sayıda hastalık bulunmaktadır. Sulama suyunun fazla biriktiği

yerlerde; Kök çürüklüğü (Phytophthora megasperma) hastalığı

görülmekte ve etkili olmaktadır. Bazı yıllar hassas çeşitlerde Downy

mildyö (Peronospora trifoliorum) hastalığı görülmektedir.) hastalığı

bölgemizde yaygın olarak görülmeye başlamıştır. Son yıllarda ise;

Kömür çürüklüğü (Macrophomina phaseolina), Antraknoz

(Colletotrichum), Sap-bakla yanıklığı (Diaporthe) ve Yaprak leke

(Cercospora) hastalığı gibi hastalıklar da yaygın olarak görülmeye

başlamış ve önemli verim düşüklüğüne neden olmaktadırlar.

• Soya hastalıkları ile mücadelede en emin yöntem; dayanıklı

çeşitlerin kullanılması, ekim nöbeti uygulaması, temiz tohum

kullanma, tohum ilaçlaması ve üst ilaçlamanın yapılmasıdır.

Özellikle; bakla oluşumu ve bundan 15 gün sonra olmak üzere iki

defa fungusit uygulaması ile bitkiler hastalıklardan

korunabilmektedir. Bunun için; Benomil (Safomil, Fundazol v.s)

veya Thiophanate Methyl içeren (Survitop, Camada v.s) ilaçlardan

biri kullanılmalıdır.

• Önemli hastalıklar olarak ise, tohum, fide, kök, sap ve bakla çürüklükleri, antraknoz, yaprak yanıklıkları, tomurcuk yanıklığı, nematod ve virüs hastalıkları sayılabilir. Tarla içerisinde, virüs bulaşmış birkaç bitki görüldüğünde, taşınmayı önlemek için bu bitkiler hemen sökülerek tarladan uzaklaştırılmalı, ya derin gömülmeli ya da yakılarak imha edilmelidir.

Anthracnose (Glomerella glycines)

Downy Mildew

(Peronospora manshurica)

Sap kanseri

(Diaporthe phaseolorum var. caulivora)

Fig Pod and Stem Blight

(Diaporthe phaseolorum var. sojae)

Köklerde Kömür Çürüklüğü Hastalığı

Wildfire (Pseudomonas tabaci)

Bacterial Blight

(Pseudomonas syringae pv. Glycinea)

Bud Blight

Rhizoctonia

Soya mozaik virusü (Soybean Mosaic)

• Hasat: Soya bitkisi, çeşitlere ve bölgelere bağlı olarak ekimden itibaren yaklaşık 90 gün içerisinde olgunluğunu tamamlayarak hasada uygun hale gelmektedir. Bazı çeşitlerde, bu süre, 120-140 güne, hatta 150 güne kadar da uzayabilir.

• Hasat zamanı gelmiş soya bitkisinde, yapraklar sararıp kurumaya ve dökülmeye başlar. Özellikle, alt kısımdaki baklalar içerisindeki taneler oldukça sertleşmiş olup dişle kırılması çok zordur. Bitki üzerindeki tüm baklalar renk değiştirmiştir. Çeşitlere bağlı olarak, bu baklalar gri, sarı veya kahverenginde olabilir. Hasat sırasında, bitki üzerinde hiç yeşil bakla kalmamalıdır. Bitki üzerinde kalacak yeşil baklalar, normal kurumuş ürünün nem oranını yükseltirler.

• Hasat işlemi, normal biçerdöverlerle rahatlıkla yapılabilir. Ancak, makinenin hız, kesici tabla, batör, kontrabatör ve elek gibi bazı ayarlarının hasat işlemi öncesinden yapılması gerekir. Örneğin, tabla dönme hızının biçerdöverin hareket hızından % 25 daha fazla olmasına ve biçerdöverin hareket hızının sabit tutulmasına özen gösterilmelidir. Bitkide oluşan baklaların toprak seviyesinden olan yüksekliği göz önünde bulundurularak, hasatta kayıpları önlemek veya azaltmak için, kesici tabla toprak seviyesinden uygun bir yükseklikte olmalıdır. Tarlanın topografik şartlarına da bağlı olarak mümkün olduğunca alçaktan biçilmelidir.

• Hasat zamanında, tane nemi % 13-16 arasında olmalıdır. Eğer hasat işlemi, % 12 den daha az nem durumunda yapılacak olursa taneye zarar verilebilir. Hasat sonrası kurutma yapılmayacaksa, hasat için en uygun nem oranı % 13-14 arasıdır. Ancak, biçerdöverin iyi ayarlanması ve hasat sonrası kurutma yapmak şartı ile, % 15-16 nem civarında da hiçbir problem yaşamadan hasat yapmak mümkündür.

• Hasat zamanı gelmiş soya tarlasında hasat işlemi hemen vakit kaybetmeden başlatılmalıdır. Eğer, hasat zamanı geciktirilirse, baklalar çatlar ve tane kaybı olur, bu da verimi düşürür. Diğer yandan, hasat zamanında yapılamaz ise, yağışlı bir döneme rastlayabilir, bu da ürünün belki de tamamen tarlada kalmasına neden olabilir.

• HASAT

• Normal gelişmesini tamamlayan soya bitkisi, yavaş yavaş olgunlaşmaya başlar. Tanedeki rutubet oranı % 50'ye düştüğünde, tohum fizyolojik olarak maximum olgunluğa erişmektedir. Hasat olgunluğu yaklaştıkça, tanedeki nem oranı düşer. Bu sırada soya bitkisinin sap ve yaprakları sararmaya başlar ve daha sonra da yapraklar dökülür. Soyada yaprakların dökülmesinden 5 gün gibi kısa bir süre sonra, tohumdaki nem oranı % 15'e düşmektedir. Tanedeki nem % 13-15'e düştüğünde, hasat zamanı gelmiştir ve vakit geçirilmeden hasada başlanılmalıdır. Tanedeki rutubet oranı % 13'ün altına düştüğünde baklalar çatlamaya başlar ve tohum dökülür. Hasatta geç kalındığında ve tanedeki rutubet oranı % 10-11'in altına düştüğünde, hasat kaybını azaltmak için, geceleyin veya sabahın erken saatlerinde çiğ kurumadan hasat yapılmalıdır.

• Normal koşullarda hasat olgunluğuna gelmiş soya bitkilerinde, yapraklar dökülür,

bitkinin sap ve baklaları sararır. Hasat zamanında bitkinin sap ve yapraklarının

yeşil kalması değişik nedenlerden kaynaklanmaktadır. Bunlar daha önceki

bölümlerde açıklanmıştır. Bölgemiz koşullarında ekim zamanlarına bağlı olarak

soya hasadı; 15 Eylül-30 Ekim tarihleri arasında yapılmaktadır.

• Soya hasadı biçerdöver ile yapılmaktadır. Ülkemizde, soya hasadında normal

buğday biçerdöverleri kullanılmaktadır. Bu nedenle hasat kaybı fazla olmaktadır.

Hasat sırasında biçerdöver tablalarının seddelerin üzerine gelmesi önlenmelidir.

Sulama için tavalar oluşturulurken, biçerdöverlerin iş genişlikleri göz önüne

alınmış ise, bu sorun ortaya çıkmamaktadır. Eğer sulama tavaları gelişi güzel

oluşturulmuş ise, önce tava araları hasat edilmeli, sonra seddelerin üzerine

başlanılmalıdır.

• Tanedeki rutubet oranının % 13'ün altına düşmesi halinde, baklaların

çatlaması ve hasat sırasında biçerdöver dolabının çarpması nedeniyle kayıplar

meydana gelmektedir. Bu nedenle, hasat geciktirilmemeli veya geç kalındığında

geceleri hasat yapılmalıdır.

•

Soyada çatlama sorunu

Soyada hasat kayıpları

• İlk meyveler toprak yüzeyine yakın oluştuğu için normal

biçerdöver ile yapılan hasatta bu meyveler toprakta

kalmaktadır.

• Tanedeki rutubet oranının %13’ün altına düşmesi halinde,

baklaların çatlaması ve hasat sırasında biçerdöver dolabının

çarpması nedeniyle kayıplar meydana gelmektedir.

• Hasat sırasında biçerdover hızının yüksek olması halinde,

hasat kaybı artmaktadır.

• Hasat sırasında silindirlerde ve eleme düzeninde kayıplar

meydana gelmektedir.

• Verim İçin Altın Kurallar

• 1- Toprak test sonucuna göre gübrele ve kireçle. 2- Toprak çok yaş iken sürüm veya ekim yapma. 3- Bölgeniz için tavsiye edilen tarihte ekim yap. 4- Bölgeniz için tavsiye edilen en uygun çeşidi seç. 5- Kullandığın sıra arası genişliği için en uygun bitki sıklığını sağla. 6- Çok derine ekim yapma. 1.5 ile 4.0 cm ekim derinliği çoğu toprak için uygundur. 7- Hastalık, zararlı ve yabancı otları takip ve kontrolü 8- Hasat kayıplarını en az da tut.

• KURUTMA VE DEPOLAMA

• Hasat sonrası, üründeki rutubet oranı % 14-15'in üzerinde

olduğunda, kurutma işlemine gerek duyulmaktadır. Yüksek

rutubetteki soya ürünü depolanacak olur ise, ürün kısa sürede

kızışmakta ve bozulmaktadır. Kurutma işlemi güneş altında veya

kurutma tesislerinde yapılmaktadır. Uzun süre depolanacak

soyalarda rutubet oranı % 13'ün altında olmalıdır.

• Soya ürünü yüksek sıcaklıkta kurutulduğunda tohum

kabuğu çatlamaktadır. Yapılan araştırmalar göstermiştir ki, soya

için en uygun kurutma; 38°C'nin altındaki sıcaklık derecesinde

ve % 40-50 nispi nemde yapılmalıdır. Üretici açısından en uygun

kurutma açıkta ve güneş altında yapılmaktadır. Tohum olarak

kullanılacak soyalar ise biraz nemli (%14-15) biçilmeli ve gölge

bir yerde kurutulmalıdır.

Depolama

Hasat edilen ürün depolanacaksa, tohumların kızışması ve

bozulmasını önleyebilmek için, depo ısısının 20-22 º C’ den az

olması, depo havasının nispi neminin de % 60’ dan düşük olması

gerekir.

Kurutmaya serilen veya depolanan ürünün yığın kalınlığı 30-40

cm.’den daha yüksek olmamalı ve ara sıra karıştırılmalıdır. Tohum

neminin % 13-14’den fazla olmasının kızışmayı ve böceklendirmeyi

arttıracağı düşünülerek, ürünün sağlıklı biçimde kurutulması

yanında, deponun ısısına ve nem durumuna da dikkat edilmelidir.

Uygun şartlarda depolama yapılmaz ise, denge nemi nedeniyle

yağışlı havalarda danedeki rutubet oranı tekrar %15-16 ya

yükselmektedir. En iyi depolama havalandırma sistemleri bulunan

depolarda yapılmaktadır.

Sebze Olarak kullanılan Soya

Soya ıslahı

• Çiçeklenme ve Döllenme Biyolojisi

• Soya bir baklagil bitkisidir. Bu nedenle, bir çiçekte; en dışta 5 adet çanak yaprak ve iç kısımda

2 adet kayıkçık, 2 adet kanatçık ve bir bayrak yapraktan oluşan 5 parçalı taç yapraklar

bulunmaktadır.

• Taç yaprakları beyaz veya eflatun renklidir. Taç yapraklarının iç kısmında 10 adet erkek organ

ile bir adet dişi organ yer almaktadır. Soya %99 kendine döllenen bir bitkidir. Genellikle

çiçekler tam açmadan, tozlanma ve döllenme işi tamamlanmaktadır.

• Soyada; dişi organ tepeciği, polen tozları olgunlaşmadan bir gün önce toz alma kabiliyetine

kavuşmaktadır. Bu nedenle, melezleme ıslahında, ana olarak kullanılacak çiçeklerin tam

zamanında seçilmesi halinde, emeskulasyona gerek kalmadan yabancı tozlanma

yapılabilmekte ve tam başarı sağlanmaktadır.

• Soyada çiçekler sabahları erken saatlerden itibaren açmaya başlar ve gün boyu devam eder.

Döllenmeden 24 saat sonra, çiçeğin taç yaprakları solar ve dökülür. Döllenmeden 7-10 sonra

ise, yumurtalık gelişerek meyveyi (bakla) oluşturur. Indeterminete soya çeşitlerinde

çiçeklenme sürekli, determinete soya çeşitlerinde ise, çiçeklenme sınırlı olmaktadır.

Soya çiçeğinin kısımları

Kalitatif karakterler ve kalıtımı

• Bir veya birkaç gen tarafından idare edilen ve birbirlerinden kesin sınırlarla

ayrılabilen karakterlere kalitatif karakterler denmektedir. Bu karakterler,

birbirlerinden çıplak gözle kolaylıkla ayırt edilebilirler ve çevre şartlarından

etkilenmezler. Bu nedenle kalitatif karakterlerin kalıtımı basittir.

• Bazı kalitatif karakterler;

• Çiçek rengi: Eflatun W1, Beyaz w1

• Tüy rengi: Kahverengi T, gri t

• Tohum kabuğu: sarı I, koyu sarı ı

• Yaprak şekli: geniş Ln, dar ln

• Hilum rengi: açık rekli I, koyu rekli i

• Bakla rengi: siyah L1l2, kahverengi l1L2, açık kahverengi l1,l2

• Yaprak sayısı: 5’li yaprakçık Lf1, 3’lü yaprakçık lf1

• Tohum kabuğu: mat B1, B2, B3, parlak b1, b2, b3

Kantitatif karakterler ve kalıtımı

• Birden fazla gen tarafından idare edilen ve çevre faktörlerinin etkisinde kalan

karakterler olup, kalıtımları komplekstir. Bu karakterler çıplak gözle birbirlerinden

kolaylıkla ayırt edilemezler. Bunlar ;

• Bitki boyu ve yatmaya dayanıklılık

• Protein ve yağ oranı

• Protein ve yağ kalitesi

• Tohum iriliği

• Hastalıklara dayanıklılık

• Zararlılara dayanıklılık

• İlk meyve yüksekliği

• Meyve çatlamaya dayanıklılık

• Erkencilik

• Meyve verimi

Soyada uygulanan ıslah yöntemleri

• İntrodüksiyon ve Adaptasyon • Yerli ve yabancı kaynaklardan temin edilen soya çeşit ve hatları, birinci

yılda gözlem bahçesi halinde küçük parsellere ekilir. Yetişme süresi

boyunca parsellerde gerekli kontroller yapılır ve görülen hastalık ve

zararlılarla mücadele yapılır. Gözlem bahçesindeki materyalden bölgeye

uyum gösterebilen gelişmesi iyi olanlar seçilerek, 2. yılda, bölge standardı

ile mukayeseli olarak, 2 sıra mikro verim denemesine alınır. Denemeye

alınan introdiksiyon materyalinde önemli tarımsal ve bitkisel özellikler

belirlenir ve bu özellikler bakımından standardı geçen çeşit ve hatlar

seçilerek, 3. yılda tekrarlamalı makro verim denemelerine alınırlar. Bu

aşamada verim denemelerine tekrarlamalı olarak en az 2 yıl devam

edilmelidir. Bu yılın sonunda istenen özelliklere sahip, yüksek verimli ve

standardı geçen çeşit ve hatlar seçilerek üretime aktarılırlar. Bu çeşitlere,

öncelikle ön üretim izni verilir ve daha sonra tescil işlemleri yapılır.

Soyada uygulanan ıslah yöntemleri

• Seleksiyon

• Karışık bir populasyon veya çeşit içerisinden, istenilen karakterlere sahip bitkilerin seçilerek denenmesi ve üretilmesi esasına dayanan bir ıslah yöntemidir.

• Seleksiyon ıslahı; toplu seleksiyon ve teksel seleksiyon olmak üzere iki şekilde uygulanmaktadır.

Toplu seleksiyon

• Fenotipik olarak birbirine benzeyen bitkilerin

seçilerek birlikte hasat edilmesi ve sonraki yıllarda

denemeye alınarak olumlu sonuç verenlerin üretime

aktarılması esasına dayanır.

• Toplu seleksiyon; yeni çeşit geliştirme yerine, mevcut

çeşitlerin saflaştırılarak devam ettirilmesi veya

tohumluk üretimi amacıyla yapılır.

• Toplu seleksiyon negatif ve pozitif olarak iki şekilde

uygulanmaktadır.

Teksel seleksiyon • Populasyon içerisinde iyi özellik gösteren tek bitkilerin seçilmesi, bunların ayrı ayrı hasat

edilerek, ileriki yıllarda gerekli gözlem ve testlere tabi tutularak üstün olanların seçimi ve

üretilmesi esasına dayanır. Uygulaması şu şekildedir.

• 1. yıl. İstenilen özelliklere sahip bitkiler seçilerek ayrı ayrı hasat edilir

• 2. yıl. Seçilen tek bitkiler ayrı sıralar halinde ekilir ve iyi sıralar seçilerek birlikte hasat

edilirler.

• 3. yıl. Seçilen sıraların tohumları, standart ile mukayeseli mikro verim I denemesine alınır.

Her parsel ayrı ayrı hasat edilir, yüksek verimli olan standardı geçen hatlar seçilir.

• 4. yıl. Seçilen hatlar tekrarlamalı olarak mikro verim II denemesine alınırlar ve hasat sonrası

yüksek verimli olan hatlar seçilerek denemelere devam edilir.

• 5. yıl. Yüksek verimli olarak seçilen hatlar tekrarlamalı olarak makro verim denemelerine

alınırlar ve üstün olan hatlar seçilir. Aynı zamanda 4.yıl sonunda ümitli görülen hatların

üretimlerine başlanır.

• 6. yıl. Bir önceki yılda seçilen hatlarla çoklu lokasyonlarda tekrarlamalı çeşit verim

denemelerine devam edilir.

• 7.yıl. 5.ve 6.yıllar sonunda üstün özellik gösteren yüksek verimli hatlar, tescil edilmek üzere

ilgili kuruluşlara gönderilir. Öncelikle bu çeşit adaylarının ön üretim izni alınarak tohumluk

üretimler başlanır.

Melezleme Islahı

• Melezleme ıslahı soya ıslahında en fazla uygulanan bir ıslah yöntemidir. Bugün, ıslah edilen

yeni soya çeşitlerinin pek çoğu melezleme yöntemi ile ıslah edilmiştir. Melezleme ıslahında

amaç, istenilen bazı karakterleri bir çeşitte toplamaktır. Bunun için; istenilen karakterlere

sahip ana baba bitkiler birbirleri ile melezlenirler, ileriki yıllarda açılan generasyonlarda

istenilen karakterlere sahip bitkiler seçilerek üretilir.

• Soya melezleme ıslahında başarı sağlanabilmesi için, şu işlemlerin sıra ile uygulanması

gerekmektedir.

• A. Islah amacının belirlenmesi

• B. Ebeveynlerin (ana ve baba olacak çeşitler) seçimi ve melezleme

• C. Açılan generasyonlarda uygun seleksiyon yönteminin belirlenmesi ve uygulanması

Islah Amacının Belirlenmesi

• Soyada ıslah amaçları; ülkelere ve kullanma alanlarına göre değişmektedir. Soyada başlıca

ıslah amaçları;

• Yüksek tohum verimi

• Hastalık ve zararlara dayanıklılık

• Yatmaya dayanıklılık

• Bakla çatlamaya dayanıklılık

• İlk meyvelerin yüksekten oluşması

• Erkencilik

• Yağ ve protein oranı

• Yağ ve protein kalitesi

• Herbisite dayanıklılık

• Stres koşullarına dayanıklılık

• Tohum iriliği

• Makinalı hasada uygunluk

Ebeveynlerin seçimi ve melezleme

• Islah amacına uygun ebeveynlerin seçiminden sonra, ana ve baba olacak çeşitler

belirlenmelidir. Melezleme ıslahında bu çok önemlidir. Baba bitkide dominant bir markör

genin bulunması ile emeskülasyona gerek duyulmadan melezleme işlemi yapılabilmektedir.

Soya bitkisinin çiçekleri çok küçük olduğundan, emeskülasyon sırasında çabuk incinmekte ve

daha sonra dökülmektedir.

• Soya çiçeklerinde stiğma, polen tozlarından bir gün önce olgunlaşmaktadır. Ana olarak

kullanılacak çiçeklerin tam zamanında seçilmesi, melezlemede başarı şansını artırmaktadır.

Markör gen olarak; çiçek rengi, bitkide tüy rengi ve hilum rengi gibi özellikler seçilmektedir.

• Baba bitkideki markör gen sayesinde, F1 kademesinde elde edilen tohumların melez olup,

olmadıkları kolaylıkla anlaşılmaktadır.

• Melezleme yapılacak çeşitler yan yana ekilmeli ve karışıklığı önlemek için, her sırada veya

bitkide tek bir melezleme proğramı uygulanmalıdır.

• Melezlemede, önce ana bitkideki çiçekler seçilir. Seçilen çiçeklerde taç yapraklar henüz

çanak yapraklardan dışarı çıkmamış olmalıdır. Bu çiçeklerde, erkek organlar uzayarak henüz

tepecik seviyesine ulaşamadıkları için, tozlama meydana gelmemiştir.

• Emuskulasyon yapmadan melezleme bu zamanda yapılır.

Uygun Seleksiyon Yöntemini Belirlenmesi

• Melezleme ıslahında, ıslah gayesine ve eldeki mevcut

imkanlara göre;

• Tek tohum nesli seleksiyon yöntemi

• Pedigri seleksiyon yöntemi

• Tekrarlamalı seleksiyon yöntemi

• Erken generasyon seleksiyon yöntemi

• Bu yöntemler içerisinde en yaygın olarak; tek tohum

nesli ve pedigri yöntemleri kullanılmaktadır.

Tek tohum nesli seleksiyon yöntemi

• Yılda birden fazla generasyon alabilme olanakların

sağlanabildiği koşullarda uygulanmaktadır. Bu yöntem, en

fazla verim özelliğini iyileştirmek amacıyla planlanan

melezleme ıslahında uygulanmaktadır. Bu yöntemde, F5

kademesine kadar herhangi bir seleksiyon işlemi uygulanmaz.

Tek tohum seleksiyon yönteminde, ismindende anlaşılacağı

gibi, F5 kademesine kadar sadece generasyon ilerlemesi

sağlayabilmek ve populasyonun durulması için, her bitkiden

bir tek meyve hasat edilerek üretim yapılır ve F5 kademesinde

bitki seçimi başlanır.

Tek tohum nesli seleksiyon yöntemi • 1.Yıl. Seçilen ana ve baba bitkiler melezlenir (en az 15 meyve olacak şekilde) ve hasat zamanı aynı melezler birlikte

hasat edilirler. Hasat edilen tohumların tamamı (F1) kasım ayında sera içerisine ekilir ve tüm bitkiler nisan ayında

birlikte hasat edilirler.

• 2.Yıl. Birlikte hasat edilen F1 bitkilerinden elde edilen F2 tohumları, karışık olarak mayıs ayında tarlaya ekilirler.

Ekim ayında, her bitkiden bir meyve hasat edilir ve tohumlar karıştırılır. Hasat edilen tohumlar, yılda birden fazla

ürün alma olanakları bulunan Taiwan veya Güney Amerika kıtasındaki ülkelere gönderilir.

• 3. Yıl. Elde edilen F3 tohumları, yukarda belirtilen ülkelerde ekim ayında ekilirler ve ocak ayında her bitkiden bir

meyve alınarak hasat edilirler. Hasat edilen F4 tohumları ocak ayında yine aynı ülkede tekrar ekilirler mayıs ayında

tüm bitkiler hasat edilirler. Hasat edilen F5 tohumları seleksiyona tabi tutulmak üzere tekrar geri geldiği ülkelere

gönderilirler.

• 4. Yıl. F5 kademesinde tohumlar karışık olarak mayıs ayı sonunda tarlaya ekilirler ve hasat sırasında ıslah amacına

uygun bitkiler belirlenir ve bu bitkiler ayrı ayrı hasat edilirler.

• 5.Yıl. Ayrı ayrı hasat edilen bitkilerden elde edilen tohumlar, mayıs ayında F6 tohumları olarak tek bitki sıraları

halinde ekilirler. Meydana gelen F6 bitkileri, hasat sırasında ayrı sıralar halinde hasat edilirler ve ıslah amacına

uygun yüksek verimli olan sıralar seçilir. Seçilen bu sıralara ‘Hat’ denir.

• 6. Yıl. Seçilen tek bitki sıraları (hatlar), F7 tohumu olarak standart çeşit ilave edilerek, iki sıralı mikro verim

denemelerine alınır. Her parsel ayrı ayrı hasat edilir ve gerekli tartımlar yapılarak, verim bakımından standardı

geçen hatlar belirlenir.

• 7. ve 8. Yıl. Seçilen ve ümitli görülen hatlar, F8 tohumları olarak çoklu lokasyonlarda tekrarlamalı çeşit verim

denemelerine alınırlar. Hasat sonrası yüksek verimli hatlar yeniden belirlenir ve yeni çeşit adayı olarak tescile

gönderilirler. Bu arada F7 kademesinde ümitli görülen hatların tohum üretimleri ayrı bir yerde yapılır ve bu şekilde

elit tohumları üretilmiş olur.

• 9. ve 10. Yıl. Tescile gönderilen çeşit adayları, ilgili kuruluş tarafından Çoklu Lokasyonlarda çeşit verim

denemelerine alınırlar. Bu denemeler sonunda üstün olan çeşit adayları tescil edilerek üretimlerine izin verilir. Tescil

denemeleri devam ederken, üretici firma veya kuruluş tarafından bu çeşitlerin orijinal, anaç ve sertifikalı tohumluk

üretimleri gerçekleştirilir.

Pedigri Seleksiyon Yöntemi • 1.Yıl. Seçilen ana ve baba bitkiler melezlenir (en az 15 meyve olacak şekilde) ve hasat zamanı aynı melezler birlikte hasat edilirler.

Hasat edilen tohumların tamamı (F1) kasım ayında sera içerisine ekilir ve tüm bitkiler nisan ayında birlikte hasat edilirler.

• 2.Yıl. Hasat edilen F2 tohumları, mayıs ayında tarlaya karışık olarak ekilirler. Hasat sırasında ıslah amacına uygun istenilen özelliklere

sahip bitkiler seçilerek ayrı ayrı hasat edilirler.

• 3. Yıl. Bir önceki, ayrı ayrı hasat edilen F2 bitkilerine ait F3 tohumları, ayrı sıralar halinde ekilirler. Hasat sırasında önce en iyi sıralar

belirlenir ve sonra belirlenen bu sıralar içerisinden, ıslah amacına uygun en iyi bitkiler seçilir ve ayrı ayrı hasat edilirler.

• 4. Yıl. Seçilen ve aynı sıraya ait F3 bitkilerinin tohumları (F4 tohumları), gruplar (familyalar) halinde ve ayrı bitki sıraları şeklinde

ekilirler. Hasat sırasında önce en iyi gruplar, gruplar içerisinde en iyi sıralar ve sonrada sıralar içerisinden ıslah amacına uygun en iyi

bitkiler seçilir ayrı ayrı hasat edilirler.

• 5. Yıl. Seçilen familyalar, familya içerisinde sıralar ve sıralardaki F4 bitkilerine ait F5 tohumları ayrı ayrı ekilirler. Hasat sırasında en iyi

familyalar, familyalar içerisinde ıslah amacına uygun en iyi sıralar ve sıralar içerisinden en iyi bitkiler seçilir ve bunlar ayrı ayrı hasat

edilir.

• 6. Yıl. Seçilen familyalar, familyalar içerisindeki sıralar ve sıralar içerisindeki seçilen tek bitkiler, F5 bitkileri (F6 tohumları) olarak ayrı

sıralar halinde ekilirler. Hasat sırasında en iyi familyalar ve familyalar içerisindeki en iyi sıralar seçilir ve seçilen sıralar birlikte hasat

edilirler.

• 7.Yıl. Seçilen familyalar çeşit adayı olup, verim denemelerine başlanır. Bu arada elit tohumlukta üretilmiş olur.

• 8. ve 9. Yıl. Çoklu lokasyonlarda tekrarlamalı çeşit verim denemelerine devam edilir ve üstün verim özelliğine sahip olan hatlar

belirlenir ve çeşit adayı olarak tescil edilmek üzere ilgili kuruluşlara gönderilir. Bu arada orijinal ve anaç tohumluklarda üretilmiş olur.

• 10. ve 11. Yıl. Tescile gönderilen çeşit adayları ilgili kuruluş tarafından çoklu lokasyonlarda çeşit verim denemelerine alınırlar. Tescil

denemeleri devam ederken, ayrı bir yerde de sertifikalı kademede tohumluk üretimi yapılır.

Geri Melezleme

• Bir soya çeşidinden, diğer bir soya çeşidine, istenilen bazı özellikleri aktarmak

amacıyla yapılır. Özellikle kök ur nematodu, cyst nematodu, phytoftora kök

çürüklüğü v.b. gibi hastalıklar ile zararlılara hassas olan soya çeşitlerine,

dayanıklılık geni aktarmak için geri melezleme yöntemi yaygın olarak

uygulanmaktadır.

• Geri melezleme önce hastalıklara hassas ve yüksek verimli A çeşidi ile hastalıklara

dayanıklı normal verimi olan B (donör) çeşidi melezlenir. Elde edilen F1 bitkileri,

tekrar hastalıklara hassas ve yüksek verimli A çeşidi ile geri melezlenir. Bu geri

melezleme her defasında aynı şekilde BC5-BC6’ya kadar devam eder. Sonunda

yüksek verimli ve hastalıklara dayanıklı yeni çeşitler ıslah edilmiş olur.

• Burada devamlı kullanılan A çeşidine tekrarlanan (Reccurrent) ebeveyn, B çeşidine

ise verici (Donör) ebeveyn denir. Geri melezlemede, bir veya birkaç özellik

iyileştirilmek istenir. Her defasında geri melezlemede kullanılacak F1 bitkileri, tüm

özellikleri açısından A çeşidine benzemeli ve hastalıklara dayanıklı olmalıdır.

• Soya tohumları bazı mutagenler ile muamele edilerek istenilen varyasyon yaratılmaya

çalışılmıştır.

• Soyada colchisin kullanılarak poliploid bitkiler elde edilmiş, ancak, istenilen karakterler

bakımından başarı sağlanamamıştır.

• Soyada uygulanan başlıca mutagenler ile uygulama dozları aşağıda verilmiştir.

• Nötron uygulaması: %13 nem içeren soya tohumlarına, 1500-2500 radyan olarak

uygulanabilir.

• Gama Işını: %13 nem içeren soya tohumlarına, 20 000- 30 000 radyan olarak uygulanabilir.

• Etil metan Sulfanat: 8 saat su içerisinde bırakılmış soya tohumlarına 0.025-0.050 M dozlarda

kapalı bir yerde gaz halinde uygulama.

• Dietil Uranat: 16 saat su içerisine bırakılmış soya tohumları %15’lik solusyonda 90-150

dakika bekletilerek uygulama yapılmaktadır.

Mutasyon Islahı

Dünyada yaygın olarak ticari üretime geçmiş GDO’lu bitkiler; Mısır,

Pamuk, Soya ve Kanoladır. Bu bitkilere Bacillus thuringiensis

bakterisinden izole edilen Bt endotoksin geni ve Streptomyceses

hygroscopicus bakterisinden izole edilen Bar geni transfer edilmiştir. Bt

geni bitkilere aktarıldığı zaman bazı böceklere toksik olan bir protein

üreterek bitkileri böceklere karşı dayanıklılık sağlamaktadır. Bar geni ise

aktarıldığı bitkiye bazı ot öldürücülere (herbisitlere) karşı dayanıklılık

sağlamaktadır.

Transgenik (GDO lu) Soyanın üretimi 90 milyon Ha lık toplam global soya

ekim alanı içinde %75 oranına çıkmıştır.

2009 yılı, yüksek verimli Transgenik (GDO lu) 2. Generasyon ürünler 1.

Generasyon ürünlerin yerine almaya başladığı yıl oldu. Örneğin pek çok

teknoloji geliştiricinin ortaklaşa çalıştığı RReady2Yield™ soya yeni nesil

ürünler için ilk örnek teşkil etmiştir. 2009 yılında RReady2Yield™ soya

ABD ve Kanada’da 15000 üretici tarafından 0.5 milyon Ha. dan fazla bir

alanda üretimi yapılmıştır.