SPIS TREŚCI Wstęp ........................................................................................................................................ 45

CZĘŚĆ I – NAWIĄZANIE STOSUNKU PRACY ............................................................... 47

ROZDZIAŁ I – UMOWA O PRACĘ A INNE UMOWY .................................................... 49

1. Definicja stosunku pracy ..................................................................................................... 49 2. Inne umowy na podstawie których wykonywana jest praca ................................................ 49 3. Cechy charakterystyczne umów cywilnoprawnych ............................................................. 50 4. Swoboda wyboru rodzaju umowy ........................................................................................ 50 5. Umowa nosząca cechy umowy o pracę i umowy cywilnoprawnej ...................................... 51 6. Umowa zlecenia dotycząca wykonywania tych samych czynności co umowa o pracę ....... 51 7. Rodzaje umów cywilnoprawnych ........................................................................................ 51

7.1. Umowa o dzieło ............................................................................................................ 51 7.2. Umowa zlecenia ........................................................................................................... 52 7.3. Umowa agencyjna ........................................................................................................ 53 7.4. Kontrakt menedżerski.................................................................................................... 54 7.5. Kontrakt menedżerski a umowa o pracę ....................................................................... 54

8. Umowy cywilnoprawne a umowa o pracę – różnice ............................................................ 54 8.1. Osobiste świadczenie pracy........................................................................................... 54 8.2. Zasady ustalania odpłatności ......................................................................................... 55 8.3. Podporządkowanie i ryzyko .......................................................................................... 55 8.4. Zlecenie wykonywania czynności dla zespołu montażowego ...................................... 55 8.5. Umowa o pracę a umowa o dzieło i umowa zlecenia – różnice .................................... 56 8.6. Wady i zalety umowy o pracę ...................................................................................... 57 8.7. Wady i zalety umów zlecenia ........................................................................................ 58 8.8. Umowa zlecenia dotycząca tych samych czynności co umowa o pracę ....................... 58

9. Rodzaj umowy zawartej z prezesem zarządu spółki............................................................. 58 10. Umowa z osobą zarządzającą zakładem pracy ..................................................................... 59 11. Przekwalifikowanie innej umowy w umowę o pracę ........................................................... 62 12. Stażyści ................................................................................................................................ 62 13. Umowa o pracę a tzw. samozatrudnienie ............................................................................ 64 14. Praktyki absolwenckie ......................................................................................................... 64 15. Praktyki absolwenckie a podróż służbowa .......................................................................... 65 16. Konsekwencje nieprawidłowej kwalifikacji umowy ............................................................ 66 17. Umowa o pracę zawarta w celu nabycia prawa do emerytury ............................................. 67 18. Umowa zawarta w celu wyłudzenia świadczeń z ZUS ........................................................ 70 19. Zatrudnienie osoby bliskiej pracodawcy ............................................................................. 70 20. Umowa o współpracy a pojęcie pracownika ....................................................................... 71 21. Umowa uaktywniająca dla niani .......................................................................................... 71

21.1. Pojęcie umowy uaktywniającej .................................................................................. 71 21.2. Pojęcie rodzica samotnie wychowującego dziecko .................................................... 71

6

ROZDZIAŁ II – RODZAJE UMÓW O PRACĘ ................................................................. 73

1. Podział umów o pracę ze względu na czas na jaki zostały zawarte........................................ 73 1.1. Rodzaje umów ............................................................................................................... 73 1.2. Umowa na czas określony ............................................................................................ 73 1.3. Umowa na czas zastępstwa nieobecnego pracownika .................................................. 74 1.4. Umowa na czas wykonania określonej pracy ................................................................ 74 1.5. Pojęcie umowy na czas wykonania określonej pracy ................................................... 75 1.6. Umowa na czas wykonania określonej pracy po dwóch umowach na czas określony 75 1.7. Umowa na okres próbny................................................................................................ 75 1.8. Umowa na okres próbny zawarta w celu obejścia przepisów prawa ............................ 76 1.9. Umowa na okres próbny zawarta po stażu ................................................................... 76

1.10. Wielokrotne zatrudnienie na okres próbny ................................................................... 76 1.11. Umowa na czas nieokreślony ....................................................................................... 76 1.12. Zmiana umowy na czas nieokreślony na umowę na czas określony ............................. 77 1.13. Praca sezonowa ............................................................................................................ 77 1.14. Umowy nauczycieli akademickich ............................................................................... 77 1.15. Zmiana rodzaju umowy o pracę a wypowiedzenie zmieniające ................................... 78 1.16. Zmiana rodzaju umowy na podstawie porozumienia stron .......................................... 78

2. Umowy na czas określony a ustawa antykryzysowa ............................................................. 78 2.1. Umowa na czas określony w przepisach Kodeksu pracy i ustawy antykryzysowej ..... 78 2.2. Umowy na czas określony, zawierane zgodnie z art. 251 § 1 Kodeksu pracy .............. 79

2.2.1. Zawarcie trzech kolejnych umów o pracę na czas określony .............................. 79 2.2.2. Przerwa pomiędzy umowami na czas określony ................................................. 79 2.2.3. Zatrudnienie pracowników w ramach robót publicznych i prac interwencyjnych,

a liczba umów na czas określony......................................................................... 80 2.2.4. Niszczenie i przedłużenia umów terminowych ................................................... 80 2.2.5. Umowa o pracę na okres próbny a ilość umów na czas określony ..................... 80 2.2.6. Zasada liczenia ilości umów na czas określony .................................................. 81 2.2.7. Grupy zawodowe, do których nie stosujemy art. 251 § 1 Kodeksu pracy ........... 81

2.3. Umowy na czas określony zgodnie z przepisami ustawy antykryzysowej obowiązują- cej od 22 sierpnia 2009 r. do 31 grudnia 2011 r. .......................................................... 82 2.3.1. Termin stosowania ustawy antykryzysowej ....................................................... 82 2.3.2. Ograniczenia dotyczące umów na czas określony w świetle ustawy antykryzy-

sowej ................................................................................................................... 82 2.3.3. Sposób liczenia maksymalnego 24-miesięcznego okresu dotyczącego umów na

czas określony ..................................................................................................... 82 2.3.4. Umowy, których dotyczy ustawa antykryzysowa ............................................... 82 2.3.5. Umowy zawarte przed 22 sierpnia 2009 r. kończące się po 31 grudnia 2011 r. 83 2.3.6. Umowy o pracę a ustawa antykryzysowa w wyjaśnieniach Inspekcji Pracy ...... 83

2.4. Umowy na czas określony na przełomie 2011 i 2012 r. w świetle przepisów Kodeksu pracy i ustawy antykryzysowej .................................................................................... 84 2.4.1. Stosowanie odwieszonego art. 251 K.p. w wyjaśnieniach Inspekcji Pracy ......... 84 2.4.2. Umowy zawarte po 22 sierpnia 2009 r. i kończące się po 31 grudnia 2011 r. .... 85 2.4.3. Umowy zawarte przed 22 sierpnia 2009 r. i kończące się przed 31 grudnia 2011 r. 86 2.4.4. Umowy zawarte po 22 sierpnia 2009 r. i kończące się przed 31 grudnia 2011 r. 87 2.4.5. Kilka umów na czas określony podczas obowiązywania ustawy antykryzysowej

a kolejne umowy po 1 stycznia 2012 r. ............................................................... 88

7

3. Umowy o pracę z młodocianymi i z dziećmi ........................................................................ 89 3.1. Typy umów zawieranych z młodocianymi ................................................................... 89 3.2. Zasady ogólne zawierania umów z młodocianymi ....................................................... 90 3.3. Umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego ................................................... 90 3.4. Umowa w celu przygotowania zawodowego osób, które nie ukończyły gimnazjum.... 91 3.5. Umowa w celu przygotowania zawodowego osób, które nie mają 16 lat .................... 91 3.6. Nauka zawodu .............................................................................................................. 91 3.7. Umowa o przyuczenie do wykonywania określonej pracy ........................................... 92 3.8. Zatrudnienie młodocianego przy lekkiej pracy ............................................................. 92 3.9. Umowy o pracę z dziećmi ............................................................................................ 93

3.10. Dokumenty, które należy dołączyć do wniosku o zatrudnienie dziecka ....................... 94 4. Szczególne rodzaje umów ..................................................................................................... 94

4.1. Spółdzielcza umowa o pracę ........................................................................................ 94 4.1.1. Zasady ogólne nawiązania spółdzielczej umowy o pracę ................................... 94 4.1.2. Umowy o pracę w spółdzielni pracy ................................................................... 94

4.2. Świadczenie pracy na podstawie powołania ................................................................. 95 4.2.1. Zasady ogólne nawiązania stosunku pracy na podstawie powołania.................. 95 4.2.2. Wypowiedzenie warunków pracy i płacy powołanemu pracownikowi ............. 96

4.3. Świadczenie pracy na podstawie mianowania ............................................................. 96 4.4. Świadczenie pracy na podstawie wyboru ..................................................................... 97

4.4.1. Zasady ogólne nawiązania stosunku pracy na podstawie wyboru ..................... 97 4.4.2. Stanowiska samorządowe, na które nawiązanie stosunku pracy następuje na pod-

stawie wyboru .................................................................................................... 98 4.5. Umowa o pracę nakładczą ........................................................................................... 98 4.6. Pozorność umowy o pracę nakładczą .......................................................................... 99 4.7. Umowa o pracę tymczasową ....................................................................................... 99 4.8. Wypożyczanie pracowników ..................................................................................... 100

5. Dwa etaty w jednej firmie .................................................................................................. 101 5.1. Warunki zatrudnienia pracownika na dwóch etatach w jednej firmie ....................... 101 5.2. Ilość jednocześnie zawartych umów o pracę z jednym pracodawcą ......................... 101 5.3. Obowiązki pracodawcy zatrudniającego pracownika na drugi etat ........................... 102 5.4. Dwa etaty u jednego pracodawcy a urlop................................................................... 102 5.5. Czas pracy pracownika na dwóch etatach ................................................................. 102 5.6. Czas pracy na dwóch etatach w wyjaśnieniach Ministerstwa .................................... 103

6. Zatrudnienie więźniów ....................................................................................................... 103 6.1. Podstawowe zasady zatrudnienia więźniów ............................................................... 103 6.2. Zatrudnienie więźnia na podstawie skierowania ........................................................ 104

6.2.1. Umowa z zakładem karnym ............................................................................ 104 6.2.2. Więźniowie wykonujący pracę ......................................................................... 104 6.2.3. Wynagrodzenie skazanych .............................................................................. 104 6.2.4. Urlop więźniów pracujących na podstawie skierowania ................................. 105 6.2.5. Obowiązki związane z zatrudnieniem skazanych ............................................ 105

6.3. Zatrudnienie skazanego na ogólnych zasadach .......................................................... 106 6.4. Przepisy regulujące zatrudnienie skazanych .............................................................. 106

7. Oddelegowanie pracownika za granicę .............................................................................. 107 7.1. Podstawowe obowiązki związane z oddelegowaniem pracownika za granicę .......... 107

8

7.2. Swoboda delegowania w UE...................................................................................... 107 7.3. Wysłanie pracownika za granicę w ramach polecenia wyjazdu służbowego ............ 108 7.4. Wysłanie pracownika za granicę ............................................................................... 108

8. Telepraca ............................................................................................................................ 109 8.1. Pojęcie telepracownika i telepracy ............................................................................ 109 8.2. Podstawa stosowania telepracy .................................................................................. 109 8.3. Termin uzgodnienia telepracy z pracownikiem ......................................................... 110 8.4. Powierzenie telepracy ze względu na potrzeby pracodawcy ...................................... 110 8.5. Rezygnacja z wykonywania pracy w formie telepracy .............................................. 110 8.6. Brak zgody pracownika na telepracę ......................................................................... 110 8.7. Informacja o warunkach zatrudnienia w przypadku telepracy ................................... 111 8.8. Obowiązki pracodawcy zatrudniającego telepracowników ....................................... 111 8.9. Forma przekazywania informacji w przypadku telepracy ......................................... 112

8.10. Kontrola telepracownika ............................................................................................. 112 8.11. Zakaz dyskryminacji telepracowników ...................................................................... 112 8.12. Obowiązki pracodawcy w zakresie BHP w przypadku telepracowników .................. 113 8.13. Rodzaje umów o pracę na jakie może być zatrudniony telepracownik ...................... 113 8.14. Czas pracy telepracownika ......................................................................................... 113 8.15. Telepracownik a badania lekarskie ............................................................................. 113

ROZDZIAŁ III – OBOWIĄZKI PRACODAWCY ZWIĄZANE Z ZATRUDNIENIEM PRACOWNIKA ...................................................................................... 114

1. Pojęcie pracodawcy ............................................................................................................. 114 2. Spółka cywilna jako pracodawca ......................................................................................... 114 3. Osoba prawna jako pracodawca .......................................................................................... 115 4. Reprezentacja pracodawcy w stosunku pracy ..................................................................... 115 5. Pojęcie pracownika .............................................................................................................. 115 6. Postępowanie w przypadku zatrudniania pracowników ....................................................... 116 7. Zawieranie umów o pracę .................................................................................................... 116

7.1. Sporządzenie umowy o pracę ...................................................................................... 116 7.2. Forma zawarcia umowy o pracę .................................................................................. 117 7.3. Niezachowanie formy pisemnej umowy o pracę ......................................................... 117 7.4. Elementy niezbędne umowy o pracę ........................................................................... 118 7.5. Język umowy o pracę ................................................................................................. 118 7.6. Zasada swobody umów a umowa o pracę ................................................................ 119 7.7. Rodzaj pracy.............................................................................................................. 119 7.8. Miejsce pracy ............................................................................................................ 120 7.9. „Miejsce pracy” i „siedziba zakładu pracy” ............................................................... 120

7.10. Miejsce wykonywania pracy kierowców .................................................................... 121 7.11. Podróż służbowa a miejsce wykonywania pracy ........................................................ 121 7.12. Wymiar czasu pracy ................................................................................................... 123 7.13. Zmiana rozkładu czasu pracy ..................................................................................... 123 7.14. Wynagrodzenie............................................................................................................ 124 7.15. Minimalne wynagrodzenie za pracę ............................................................................ 124 7.16. Umowa zlecenia a minimalne wynagrodzenie ........................................................... 124 7.17. Termin rozpoczęcia pracy ........................................................................................... 125 7.18. Dodatkowe klauzule w treści umów............................................................................ 125

9

7.19. Zakaz konkurencji wobec pracodawcy ..................................................................... 125 7.20. Dodatkowe elementy umów o pracę zawartych z pracownikami zatrudnionymi w nie-

pełnym wymiarze....................................................................................................... 126 7.21. Przedwstępna umowa o pracę ................................................................................... 126 7.22. Ustne rokowania a roszczenie o zawarcie umowy o pracę ........................................ 127 7.23. Informacje dla pracownika skierowanego poza obszar UE ...................................... 127

8. Dodatkowa pisemna informacja ........................................................................................ 127 8.1. Obowiązek wręczenia pisemnej dodatkowej informacji............................................ 127 8.2. Treść dodatkowej informacji ..................................................................................... 128 8.3. Informacja o warunkach zatrudnienia w przypadku telepracy ................................. 129 8.4. Zmiany dotyczące informacji o warunkach zatrudnienia .......................................... 129 8.5. Metody sporządzania dodatkowej informacji ........................................................... 130 8.6. Informacja dla pracownika a zmiana warunków zatrudnienia .................................. 130 8.7. Zmiana wymiaru urlopu a aktualizacja informacji dla pracownika .......................... 131 8.8. Nowa umowa o pracę a informacja o warunkach zatrudnienia ................................. 131

9. Obowiązki związane z zatrudnieniem .............................................................................. 131 9.1. Dwa wzory kwestionariuszy osobowych .................................................................. 131 9.2. Kwestionariusz osobowy w wyjaśnieniach Inspektoratu Pracy................................. 132 9.3. Wstępne badania lekarskie ....................................................................................... 132 9.4. Badania wstępne a przerwa pomiędzy kolejnymi umowami .................................... 133 9.5. Dodatkowe badania lekarskie a zaświadczenia o braku przeciwwskazań do podjęcia

nauki.......................................................................................................................... 134 9.6. Dodatkowe badania niektórych grup zawodowych ...................................................135 9.7. Badania lekarskie pracowników kierujących pojazdami ................................................... 135 9.8. Badania lekarskie osób kierujących pojazdami w wyjaśnieniach Ministerstwa Zdrowia 136 9.9. Zakres danych, których można żądać od pracownika i od osoby ubiegającej się o pracę 138

9.10. Dokumenty składane przez pracownika w związku z przyjęciem do pracy ............. 138 9.11. Zaświadczenie o niekaralności kandydata do pracy ...................................................139 9.12. Obowiązki pracodawcy w związku z zatrudnieniem nowego pracownika ............... 139 9.13. Zapoznanie z aktami prawa wewnątrzzakładowego ................................................. 140 9.14. Zapoznanie z zakresem obowiązków ....................................................................... 140 9.15. Obowiązek zapoznania pracownika z zakresem obowiązków a regulamin pracy .... 140 9.16. Forma informacji o zakresie obowiązków................................................................. 141 9.17. Ustalenie stażu pracy nowo zatrudnionego ............................................................... 141 9.18. Szkolenie pracowników w zakresie BHP .................................................................. 142

9.18.1. Instruktaż ogólny ........................................................................................... 142 9.18.2. Instruktaż stanowiskowy .............................................................................. 142 9.18.3. Szkolenie podstawowe ................................................................................. 143

9.19. Informacja o ryzyku zawodowym ............................................................................ 143 9.20. Obowiązek informowania o ryzyku zawodowym a rodzaj zajmowanego stanowiska 144 9.21. Zapewnienie środków ochrony indywidualnej i zbiorowej ...................................... 144 9.22. Odzież i obuwie robocze .......................................................................................... 145 9.23. Odzież robocza dla pracowników zatrudnionych na okres próbny ........................... 146 9.24. Zakazy dopuszczenia pracowników do pracy ........................................................... 146

10. Obowiązek poinformowania różnych organów o zatrudnieniu pracowników.................... 146 10.1. Obowiązek poinformowania inspekcji pracy i inspekcji sanitarnej .......................... 146

10

10.2. Pozostałe informacje przekazywane do Państwowej Inspekcji Pracy ...................... 147 10.3. Obowiązek zawiadomienia organów egzekucyjnych ................................................ 148 10.4. Ponowne zatrudnienie pracownika po przyznaniu mu emerytury ............................. 148 10.5. Obowiązek zawiadomienia Urzędu Pracy o wolnych miejscach pracy .................... 148 10.6. Brak obowiązku informowania o zatrudnieniu osoby bezrobotnej ............................149

11. Obowiązki pracodawcy z zakresu BHP.............................................................................. 149 11.1. Zasady ogólne............................................................................................................ 149 11.2. Zapewnienie odpowiednich pomieszczeń pracy ....................................................... 150 11.3. Dodatkowe wymogi w przypadku pracy przy obsłudze komputera ......................... 151 11.4. Służba BHP ............................................................................................................... 152 11.5. Służba BHP, a pracodawca zatrudniający do 100 pracowników .............................. 152 11.6. Komisja BHP............................................................................................................. 152

12. Inne obowiązki związane z zatrudnieniem pracowników .................................................. 153 12.1. Przetwarzanie danych osobowych pracownika ......................................................... 153 12.2. Upoważnienie do przetwarzania danych osobowych pracowników ..........................153 12.3. Regulamin pracy........................................................................................................ 154 12.4. Regulamin wynagradzania ........................................................................................ 154 12.5. Wpłaty na PFRON..................................................................................................... 154 12.6. Obowiązki pracodawców związane z liczbą zatrudnionych pracowników .............. 155 12.7. Obowiązki pracodawców zatrudniających mniej niż 20 pracowników .................... 156 12.8. Regulamin pracy a zmniejszenie liczby zatrudnionych poniżej 20 osób .................. 157

ROZDZIAŁ IV – DOKUMENTACJA PRACOWNICZA ................................................. 158

1. Obowiązek prowadzenia dokumentacji pracowniczej ....................................................... 158 2. Akta osobowe .................................................................................................................... 158

2.1. Obowiązek prowadzenia akt osobowych................................................................... 158 2.2. Zmiany w zakresie prowadzenia akt osobowych od 5 sierpnia 2009 r. .................... 159 2.3. Część A akt osobowych............................................................................................. 159 2.4. Część B akt osobowych............................................................................................. 160 2.5. Część C akt osobowych............................................................................................. 162 2.6. Ogólne zasady prowadzenia akt osobowych ............................................................. 162 2.7. Dokumenty specyficzne ze względu na rodzaj zatrudnienia .................................... 162 2.8. Zajęcie komornicze a akta osobowe .......................................................................... 163 2.9. Pracownik pracujący na dwa etaty a akta osobowe .................................................. 163

2.10. Dokumenty w aktach osobowych kierowcy ............................................................. 163 3. Inna dokumentacja pracownicza ........................................................................................ 164

3.1. Zakres dodatkowej dokumentacji ............................................................................. 164 3.2. Karta ewidencji czasu pracy ...................................................................................... 164 3.3. Imienna karta wypłacanego wynagrodzenia za pracę ............................................... 164 3.4. Ewidencje dodatkowe ............................................................................................... 165 3.5. Lista obecności ......................................................................................................... 165 3.6. Forma prowadzenia dokumentacji pracowniczej ...................................................... 165 3.7. Brak ewidencji pracowniczej .................................................................................... 165

4. Prawo pracownika do wglądu do akt osobowych .............................................................. 166 5. Przechowywanie dokumentacji pracowniczej .................................................................... 166 6. Przechowywanie list płac w formie elektronicznej ........................................................... 166

11

7. Ochrona danych osobowych pracowników ........................................................................ 167 8. Przetwarzanie danych biometrycznych ............................................................................. 167 9. Monitoring w zakładzie pracy ........................................................................................... 168

10. Udostępnianie danych osobowych innym podmiotom ....................................................... 171 11. Zakres danych udostępnianych związkom zawodowym ................................................... 171 12. Komplet dokumentów niezbędnych przy zatrudnianiu pracownika .................................. 171 13. Nieprowadzenie dokumentacji pracowniczej ..................................................................... 172 14. Zmiana informacji o warunkach zatrudnienia dla niepełnosprawnego pracownika ......... 173

ROZDZIAŁ V – ZATRUDNIANIE CUDZOZIEMCÓW W POLSCE ............................ 174

1. Zmiany w zatrudnianiu cudzoziemców od 28 lipca 2011 r. .............................................. 174 2. Zmiany dotyczące zatrudniania cudzoziemców od 1 lutego 2009 r. ................................. 175 3. Możliwość wykonywania pracy na terytorium Polski przez cudzoziemców .................... 175 4. Wydanie zezwolenia na pracę cudzoziemca ...................................................................... 176 5. Zwolnienia z obowiązku uzyskiwania zezwoleń na pracę ................................................. 177 6. Przypadki, gdy wymagane jest zezwolenie na pracę ......................................................... 178 7. Organ wydający zezwolenia na pracę cudzoziemców ....................................................... 179 8. Typy zezwoleń na pracę dla cudzoziemców ...................................................................... 179 9. Procedura uzyskiwania zezwolenia na pracę cudzoziemca ............................................... 179

10. Opłata za wydanie zezwolenia na pracę ............................................................................ 180 11. Wiza.................................................................................................................................... 180 12. Zezwolenie na zamieszkanie na czas oznaczony ............................................................... 180 13. Umowa o pracę z cudzoziemcem ...................................................................................... 181 14. Umowa o pracę z cudzoziemcem zawarta bez wymaganego zezwolenia ......................... 182 15. Język, w jakim zawiera się umowę o pracę z cudzoziemcem ............................................ 185 16. Język, w jakim zawiera się umowy cywilnoprawne z cudzoziemcami .............................. 186 17. Umowa z cudzoziemcem w języku obcym a inne obowiązki ............................................ 186 18. Sytuacja na lokalnym rynku pracy a zezwolenie na pracę cudzoziemca ........................... 186 19. Sytuacje, gdy brak jest obowiązku uzyskiwania zezwolenia na pracę przez cudzoziemców 187 20. Zatrudnienie cudzoziemców zza wschodniej granicy bez zezwolenia i w uproszczonym

trybie od 1 stycznia 2011 r. ................................................................................................ 190 21. Karta Polaka ...................................................................................................................... 191 22. Status pracownika – obcokrajowca ................................................................................... 192 23. Cudzoziemcy z Kartą Polaka ............................................................................................. 192 24. Akty prawne regulujące zatrudnianie cudzoziemców ........................................................ 192 25. Zatrudnianie cudzoziemców do pracy za granicą .............................................................. 193

ROZDZIAŁ VI – WZORY DOKUMENTÓW ZWIĄZANYCH Z ZATRUDNIENIEM PRACOWNIKÓW................................................................................... 194

1. Umowy o pracę................................................................................................................... 194 1.1. Umowa o pracę – wzór ogólny.................................................................................... 194 1.2. Umowa o pracę w celu nauki zawodu ......................................................................... 195 1.3. Umowa o pracę w celu przyuczenia do wykonywania określonej pracy..................... 196 1.4. Umowa o pracę z pracownikiem młodocianym zatrudnionym przy pracach lekkich.... 197 1.5. Umowa o pracę nakładczą .......................................................................................... 198 1.6. Umowa o pracę na zastępstwo .................................................................................... 200 1.7. Umowa o pracę na okres próbny ................................................................................ 200

12

2. Wzory umów cywilnoprawnych ........................................................................................ 201 2.1. Umowa o dzieło........................................................................................................... 201 2.2. Umowa zlecenia ......................................................................................................... 202 2.3. Umowa agencyjna ...................................................................................................... 203

3. Dokumenty przygotowywane w związku z zatrudnieniem pracownika ............................ 204 3.1. Informacja o warunkach zatrudnienia i uprawnieniach pracowniczych ..................... 204 3.2. Oświadczenie pracownika o zapoznaniu się z przepisami obowiązującymi w zakła- dzie pracy..................................................................................................................... 205 3.3. Oświadczenie pracownika o zapoznaniu się z przepisami BHP i o przeszkoleniu...... 206 3.4. Zakres czynności pracownika ..................................................................................... 206 3.5. Informacja o ryzyku zawodowym .............................................................................. 207 3.6. Zgoda na przekazywanie wynagrodzenia na rachunek bankowy ............................... 208

4. Dokumenty przy przyjmowaniu pracownika do pracy ...................................................... 208 4.1. Oświadczenie o udostępnieniu danych osobowych..................................................... 208 4.2. Przedwstępna umowa o pracę ..................................................................................... 208 4.3. Skierowanie na wstępne badania lekarskie.................................................................. 209

5. Zawiadomienia wybranych organów ................................................................................. 209 5.1. Oświadczenie pracownika o niepozostawaniu w rejestrze bezrobotnych.................... 209 5.2. Zawiadomienie komornika o zatrudnieniu pracownika objętego egzekucją komorniczą 210

6. Upoważnienie do przetwarzania danych osobowych dla pracownika działu kadr ...............210

ROZDZIAŁ VII – ZATRUDNIENIE A PODATEK DOCHODOWY I SKŁADKI ZUS 211

1. Zatrudnienie a obowiązki pracodawcy wobec ZUS ............................................................. 211 1.1. Zgłoszenie pracowników do ubezpieczeń .................................................................. 211 1.2. Obowiązek zgłoszenia członków rodziny do ubezpieczenia zdrowotnego ................. 211 1.3. Dowody potwierdzające prawo do świadczeń zdrowotnych ...................................... 212 1.4. Brak zgłoszenia pracowników..................................................................................... 213 1.5. Umowa o pracę a inny tytułu ubezpieczenia ............................................................... 213 1.6. Umowa o dzieło czy umowa o pracę ........................................................................... 214 1.7. Ubezpieczenia społeczne cudzoziemców pracujących w Polsce ................................ 214 1.8. Dane w ZUS ZUA w przypadku cudzoziemców zatrudnionych w Polsce ................. 215 1.9. Opłacanie składek ZUS za skazanych ......................................................................... 215

1.10. Pracownicy – zasady ustalania miejsca opłacania składek od 1 maja 2010 r. ............ 215 1.10.1. Zasady ogólne określania miejsca podlegania ubezpieczeniu pracowników 215 1.10.2. Pojęcie osoby wykonującej pracę najemną w imieniu pracodawcy ............... 215 1.10.3. Praca najemna w kilku krajach ....................................................................... 217 1.10.4. Pojęcie znacznej części pracy ......................................................................... 218 1.10.5. Pojęcie osoby normalnie wykonującej pracę najemną w kilku państwach człon-

kowskich ......................................................................................................... 218 1.10.6. Praca najemna dla podmiotu spoza UE wykonywana na terenie kilku państw

UE ................................................................................................................... 218 1.10.7. Rozróżnianie pracy w kilku państwach od pracy oddelegowania pracownika 219

1.11. Składki na Fundusz Emerytur Pomostowych ............................................................. 219 1.11.1. Podmioty, za które należy opłacać składki na Fundusz Emerytur Pomostowych 219 1.11.2. Wykaz prac o szczególnym charakterze lub w szczególnych warunkach ...... 220 1.11.3. Wysokość i podstawa składki na Fundusz Emerytur Pomostowych .............. 221

1.12. Składki ZUS a umowa uaktywniająca ........................................................................ 222

13

1.12.1. Umowa uaktywniająca a składki ZUS ............................................................ 222 1.12.2. Zgłoszenie niani do ubezpieczeń .................................................................... 223 1.12.3. Zasady opłacania składek ZUS za nianię ........................................................ 223 1.12.4. Warunki finansowania składek niani przez ZUS ............................................ 224 1.12.5. Podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie zdrowotne niani ...................... 225

2. Zatrudnienie pracowników a podatek dochodowy ............................................................... 225 2.1. Samozatrudnienie a podatek dochodowy .................................................................... 225 2.2. Samozatrudnienie w wyjaśnieniach Ministerstwa Finansów ...................................... 226 2.3. Obowiązki pracodawcy związane z zatrudnieniem pracowników............................... 227 2.4. Zakład pracy jako płatnik zaliczek na podatek dochodowy od wynagrodzeń pracowni-

ków.............................................................................................................................. 228 2.5. Brak obowiązku składania deklaracji miesięcznych PIT-4 ......................................... 229 2.6. Obowiązki pracodawcy a wyznaczenie osoby odpowiedzialnej ................................. 229 2.7. Upadłość zakładu pracy a płatnik podatku dochodowego ........................................... 229 2.8. Wypłata wynagrodzenia przez komornika .................................................................. 230 2.9. Pojęcie pracownika na gruncie podatku dochodowego ............................................... 230

2.10. Podstawa obliczania zaliczek ..................................................................................... 230 2.11. Przeliczenie wynagrodzenia wypłaconego w walucie obcej ....................................... 230 2.12. Koszty uzyskania przychodów ze stosunku pracy ...................................................... 231

2.12.1. Wysokość kosztów uzyskania przychodów ze stosunku pracy ..................... 231 2.12.2. Koszty uzyskania przychodów pracowników-twórców ................................ 232 2.12.3. Wynagrodzenia płatne łącznie za kilka miesięcy .......................................... 233 2.12.4. Wynagrodzenia grudniowe płatne w styczniu – koszty uzyskania pracowników 234 2.12.5. Koszty dojazdu do pracy w wysokości faktycznie poniesionej .................... 234 2.12.6. Dokumentowanie wydatków na dojazdy....................................................... 235 2.12.7. Rzeczywiste koszty uzyskania przychodu..................................................... 235 2.12.8. Faktyczne miejsce zamieszkania pracownika a koszty uzyskania ................ 236 2.12.9. Koszty pracowników dojeżdżających w wyjaśnieniach MF ........................ 236

2.12.10. Zakład pracy wielooddziałowy – decyduje miejsce wykonywanej pracy ..... 237 2.12.11. Dwie lub więcej umów z jednym zakładem pracy a koszty uzyskania przy-

chodów .......................................................................................................... 237 2.12.12. Dwa etaty u jednego pracodawcy a koszty uzyskania przychodów............... 238 2.12.13. Przychody pracownika zatrudnionego na wielu etatach – roczny limit kosztów 238 2.12.14. Zaprzestanie potrącania kosztów uzyskania przychodów.............................. 238

2.13. Świadczenia za okres dłuższy niż miesiąc a wysokość zaliczki na podatek................ 240 2.14. Wysokość miesięcznej zaliczki od wynagrodzeń ....................................................... 240 2.15. Obniżanie wysokości miesięcznych zaliczek na podatek dochodowy......................... 241 2.16. Wspólne rozliczanie się z małżonkiem ....................................................................... 241 2.17. Zmniejszenia zaliczek o kwotę wolną od podatku ..................................................... 243

2.17.1. Oświadczenie PIT-2 ........................................................................................ 243 2.17.2. Dochody z najmu opodatkowane ryczałtem a potrącenie zaliczki o kwotę wol-

ną od podatku .................................................................................................. 243 2.18. Składka na ubezpieczenie zdrowotne pracowników a zaliczki na podatek dochodowy

od wynagrodzeń pracowników .................................................................................... 244 2.19. Zwolnienie z obowiązku poboru zaliczek lub ograniczenie wysokości poboru zaliczek 246 2.20. Zaliczki na podatek dochodowy w zakładach pracy chronionej ................................. 247 2.21. Odpowiedzialność zakładu pracy za niepobranie podatku .......................................... 248

14

2.22. Wynagrodzenie zasądzone przez sąd .......................................................................... 248 2.23. Zasady zaokrąglania kwot podatku ............................................................................. 252 2.24. Wypłata świadczeń dla przyszłego pracownika ......................................................... 252 2.25. Używanie samochodu pracownika, a koszty uzyskania przychodów pracodawcy...... 253

2.25.1. Samochody używane przez pracowników, a koszty u pracodawcy ................ 253 2.25.2. Używanie samochodu przez pracownika w jazdach lokalnych ....................... 254 2.25.3. Ryczałt na jazdy lokalne.................................................................................. 255 2.25.4. Ryczałt a samochód oddany w używanie pracodawcy ................................... 256 2.25.5. Rozliczenie z pracownikiem jazd lokalnych na podstawie faktycznie przeje-

chanych kilometrów......................................................................................... 256 2.25.6. Dojazdy do pracy pracowników własnymi samochodami............................... 257 2.25.7. Umowa dotycząca używania samochodu prywatnego do celów służbowych 257

3. Porównanie obciążeń w przypadku umowy o pracę i umów cywilnoprawnych ................. 258

CZĘŚĆ II – TRWANIE STOSUNKU PRACY .................................................................. 261

ROZDZIAŁ I – CZAS PRACY ............................................................................................ 263

1. Systemy i rozkłady czasu pracy............................................................................................ 263 1.1. Pojęcie czasu pracy...................................................................................................... 263

1.1.1. Zasady obliczania czasu pracy .......................................................................... 263 1.1.2. Dojazd do pracy a czas pracy ........................................................................... 264 1.1.3. Stawienie się nietrzeźwego pracownika do pracy a czas pracy ......................... 264 1.1.4. Pojęcie doby pracowniczej i tygodnia pracy .....................................................264 1.1.5. Naruszenie doby pracowniczej po dniu wolnym .............................................. 265

1.2. Systemy czasu pracy ................................................................................................... 265 1.3. Podstawowy system czasu pracy ................................................................................. 266

1.3.1. Zasady ogólne w przypadku podstawowego systemu czasu pracy.................... 266 1.3.2. Zasady układania grafiku w podstawowym czasie pracy .................................. 266

1.4. Możliwość przedłużenia wymiaru czasu pracy ponad 8 godzin na dobę .................... 267 1.5. System przerywanego czasu pracy .............................................................................. 268 1.6. System zadaniowego czasu pracy ............................................................................... 269

1.6.1. Zasady stosowania zadaniowego czasu pracy ................................................... 269 1.6.2. Zadaniowy czas pracy kierowców .................................................................... 270 1.6.3. Przedstawiciel handlowy a zadaniowy czas pracy ............................................ 270 1.6.4. Zadaniowy czas pracy a ilość powierzonej pracy ............................................ 270

1.7. Praca w ruchu ciągłym ................................................................................................ 270 1.7.1. Zasady stosowania systemu pracy w ruchu ciągłym ......................................... 270 1.7.2. Praca w ruchu ciągłym a termin wypłaty wynagrodzenia ................................ 271 1.7.3. Godziny nadliczbowe w systemie czasu pracy w ruchu ciągłym ..................... 272 1.7.4. Stacja paliw a praca w ruchu ciągłym ............................................................... 273

1.8. Równoważny czas pracy.............................................................................................. 273 1.8.1. Zasady stosowania równoważnego czasu pracy ................................................ 273 1.8.2. Równoważny system czasu pracy a godziny nadliczbowe................................ 274 1.8.3. Równoważny czas pracy przy dozorze urządzeń............................................... 274 1.8.4. Równoważny czas pracy przy pilnowaniu mienia............................................. 275 1.8.5. Rozwiązanie umowy o pracę w przypadku równoważnego czasu pracy........... 275 1.8.6. Harmonogram w równoważnym czasie pracy .................................................. 276

15

1.9. Indywidualny rozkład czasu pracy ............................................................................. 277 1.9.1. Zasady ogólne stosowania indywidualnego rozkładu czasu pracy ................... 277 1.9.2. Ruchomy czas pracy ........................................................................................ 277

1.10. System skróconego tygodnia pracy ............................................................................ 278 1.11. System pracy weekendowej ........................................................................................ 278 1.12. Sposób określania systemów oraz rozkładów czasu pracy ......................................... 278

2. Rozliczanie czasu pracy (wymiar czasu pracy) .................................................................... 279 2.1. Rozkład czasu pracy ................................................................................................... 279 2.2. Wymiar czasu pracy ................................................................................................... 279

2.2.1. Ustalanie wymiaru czasu pracy ...................................................................... 279 2.2.2. Wymiar czasu pracy w ruchu ciągłym ............................................................ 280 2.2.3. Wymiar czasu pracy zatrudnionego na część etatu ......................................... 281 2.2.4. Obliczenie wymiaru czasu pracy za wybrany miesiąc ................................... 281 2.2.5. Nowe zasady liczenia czasu pracy od 1 stycznia 2011 r. ............................... 282 2.2.6. Święto przypadające w innym dniu niż niedziela ........................................... 282 2.2.7. Dwa święta w jednym tygodniu ..................................................................... 283 2.2.8. Święto przypadające w niedzielę a wymiar czasu pracy ................................. 283 2.2.9. Święto w dniu wolnym z tytułu pięciodniowego tygodnia pracy ................... 283

2.2.10. Wymiar czasu pracy w 2012 r. dla jednomiesięcznych okresów rozliczeniowych 284 2.2.11. Wymiar czasu pracy w 2012 r. dla dwumiesięcznych okresów rozliczeniowych 284 2.2.12. Wymiar czasu pracy w 2012 r. dla trzymiesięcznych okresów rozliczeniowych 285 2.2.13. Wymiar czasu pracy w 2012 r. dla czteromiesięcznych okresów rozliczenio-

wych ............................................................................................................... 285 2.2.14. Dni świąteczne w 2012 r. ............................................................................... 285 2.2.15.Wymiar czasu pracy w jednomiesięcznych okresach rozliczeniowych 2012 r.

przy dniach wolnych innych niż soboty .......................................................... 286 2.2.16. Zmniejszenie norm czasu pracy....................................................................... 286

2.3. Okres rozliczeniowy.................................................................................................... 287 2.4. Okres rozliczeniowy w budownictwie ........................................................................ 288 2.5. Łączny tygodniowy czas pracy.................................................................................... 288 2.6. Nieprzerwany wypoczynek dobowy i tygodniowy ..................................................... 288

2.6.1. Dobowy i tygodniowy okres odpoczynku ......................................................... 288 2.6.2. Prawo do 11-godzinnego nieprzerwanego odpoczynku .................................... 288 2.6.3. Termin „równoważny okres wypoczynku” ....................................................... 289 2.6.4. Trzyzmianowy rozkład pracy ........................................................................... 289 2.6.5. Przedłużenie dobowego wymiaru pracy do 24 godzin a prawo do odpoczynku 290

2.7. Tydzień pracy dłuższy niż 5-dniowy........................................................................... 290 2.8. Rozwiązanie z pracownikiem umowy w trakcie okresu rozliczeniowego................... 291 2.9. Rozliczenie czasu pracy w przypadku zakończenia umowy........................................ 291

2.10. Praca w wolne soboty .................................................................................................. 292 2.11. Niedopracowanie godzin w okresie rozliczeniowym .................................................. 293 2.12. Nierównomierny rozkład czasu pracy w poszczególnych miesiącach okresu rozlicze-

niowego ...................................................................................................................... 293 2.13. Kompensata za pracę w wolną sobotę ......................................................................... 295 2.14. Czas pracy w podróży służbowej ............................................................................... 296 2.15. Podróż służbowa odbywana samochodem pracownika a czas pracy........................... 297

16

2.16. Praca w niedziele i święta ........................................................................................... 297 2.16.1. Dopuszczalność pracy w niedzielę .................................................................. 297 2.16.2. Zakaz pracy w święta w placówkach handlowych ......................................... 298 2.16.3. Zakaz pracy w święta w placówkach handlowych w wyjaśnieniach Państwowej

Inspekcji Pracy ............................................................................................... 299 2.16.4. Zakaz pracy w święta w placówkach handlowych w wyjaśnieniach Minister-

stwa ................................................................................................................. 300 2.16.5. Rekompensata za pracę w niedzielę i święta .................................................. 302 2.16.6. Wynagrodzenie za pracę w niedzielę i święta w przypadku braku zrekompen-

sowania ich dniami wolnymi .......................................................................... 302 2.16.7. Rozliczenie wynagrodzenia za pracę w święto przypadające w sobotę........... 303

2.17. Czas podczas przejazdu zakładowym transportem do miejsca pracy ......................... 304 2.18. Przerwy w pracy ......................................................................................................... 305

2.18.1. 15-minutowa przerwa w pracy ....................................................................... 305 2.18.2. 60-minutowa przerwa w pracy ....................................................................... 305 2.18.3. Przerwy w pracy wliczane do czasu pracy ..................................................... 305

2.19. Okresy niewliczane do czasu pracy ............................................................................ 307 2.20. Ruchomy czas pracy w wyjaśnieniach Ministerstwa Pracy ........................................ 307

3. Praca w godzinach nadliczbowych....................................................................................... 308 3.1. Polecanie pracy w godzinach nadliczbowych ........................................................ 308 3.2. Forma polecenia pracy w godzinach nadliczbowych.............................................. 309 3.3. Zakaz pracy w godzinach nadliczbowych ............................................................. 309 3.4. Dodatkowe wynagrodzenie za godziny nadliczbowe ............................................. 309 3.5. Czas wolny za pracę nadliczbową.......................................................................... 310 3.6. Zatrudnianie pracowników w dniu wolnym wynikającym z przeciętnie pięciodnio-

wego tygodnia pracy ................................................................................................... 310 3.7. Praca w godzinach nadliczbowych z tytułu przekroczenia przeciętnej, tygodniowej

normy czasu pracy....................................................................................................... 311 3.8. Kierownik działu a praca w nadgodzinach .................................................................. 312 3.9. Główny księgowy wykonujący pracę na równi z innymi członkami działu ............... 312

3.10. Godziny nadliczbowe a zatrudnienie na niepełny etat ................................................. 313 3.11. Praca na zasadach dobrowolności na rzecz współpracowników a godziny nadliczbowe 313 3.12. Zasady ustalania przekroczenia normy średniotygodniowej ...................................... 314 3.13. Praca w niedzielę i przekroczenie normy tygodniowej czasu pracy ........................... 315 3.14. Limit godzin nadliczbowych w 2012 r. ....................................................................... 316 3.15. Nadgodziny a świadectwo pracy ................................................................................ 316 3.16. Praca w tej samej dobie pracowniczej a nadgodziny .................................................. 317

4. Zasady dokumentowania czasu pracy pracowników............................................................ 317 4.1. Planowanie czasu pracowników .................................................................................. 317 4.2. Ewidencja czasu pracy................................................................................................. 317 4.3. Forma ewidencji ......................................................................................................... 318 4.4. Zasady prowadzenia karty czasu pracy ...................................................................... 318 4.5. Pracownicy dla których ewidencję czasu pracy prowadzi się w uproszczonej formie 319 4.6. Przechowywanie dokumentacji kadrowej i kadrowo-płacowej .................................. 319 4.7. Podmiot zobowiązany do udowodnienia czasu pracy ................................................. 321 4.8. Obwieszczenie o czasie pracy ..................................................................................... 321 4.9. Sposób zmiany rozkładu czasu pracy .......................................................................... 321

17

5. Ustawa antykryzysowa a czas pracy do 31 grudnia 2011 r. ................................................. 322 5.1. Zakres stosowania regulacji ustawy antykryzysowej dotyczących czasu pracy do 31

grudnia 2011 r. ............................................................................................................ 322 5.2. Wydłużenie okresu rozliczeniowego zgodnie z ustawą antykryzysową do 31 grudnia

2011 r. ......................................................................................................................... 323 5.3. Świadczenie pracy w tej samej dobie pracowniczej do 31 grudnia 2011 r. ................ 325 5.4. Indywidualny czas pracy dla rodziców dziecka do 14 lat do 31 grudnia 2011 r. ....... 326 5.5. Obniżenie wymiaru czasu pracy do 31 grudnia 2011 r. .............................................. 327

5.5.1. Przypadki, gdy jest możliwe obniżenie wymiaru czasu pracy do 31 grudnia 2011 r. ............................................................................................................... 327

5.5.2. Tryb obniżenia wymiaru czasu pracy na podstawie ustawy antykryzysowej do 31 grudnia 2011 r. ............................................................................................. 328

6. Inne zagadnienia związane z czasem pracy.......................................................................... 328 6.1. Czas pracy a dyżur pracownika ................................................................................... 328

6.1.1. Dyżur pracownika ............................................................................................. 328 6.1.2. Wynagrodzenie za czas dyżuru ......................................................................... 329 6.1.3. Dyżur lekarza..................................................................................................... 329 6.1.4. Efektywna praca w czasie dyżuru...................................................................... 329 6.1.5. Dyżur w domu ................................................................................................... 330 6.1.6. Pojęcie dyżuru domowego ................................................................................ 330 6.1.7. Rekompensata za dyżur pełniony poza domem pracownika ............................ 330

6.2. Praca w porze nocnej ................................................................................................... 331 6.3. Wykonywanie w nocy prac szczególnie niebezpiecznych .......................................... 332 6.4. Czas pracy w instytucjach kultury ............................................................................... 332 6.5. Czas pracy urzędników i pracowników służby cywilnej ............................................ 333 6.6. Czas pracy pracowników niepełnosprawnych ............................................................ 334

6.6.1. Zmiana czasu pracy pracowników niepełnosprawnych od 1 stycznia 2012 r. 334 6.6.2. Pracownik niepełnosprawny zatrudniony przy pilnowaniu .............................. 334

6.7. Wynagrodzenie miesięczne a skrócona norma czasu pracy pracownika niepełnospra-wnego ......................................................................................................................... 335

6.8. Czas pracy pracowników służby zdrowia ................................................................... 336 6.8.1. Główne zasady organizacji czasu pracy w placówkach służby zdrowia ........... 336 6.8.2. Dyżury medyczne od 1 stycznia 2008 r. w wyjaśnieniach Państwowej Inspekcji

Pracy ................................................................................................................. 338 6.8.3. Klauzula opt-out ............................................................................................... 339 6.8.4. Gotowość do udzielania świadczeń zdrowotnych ............................................ 339 6.8.5. Odpoczynek po dyżurze medycznym w wyjaśnieniach inspekcji pracy .......... 340 6.8.6. Odpoczynek po dyżurze medycznym w wyjaśnieniach Ministerstwa Zdrowia 340

6.9. Czas pracy pracowników młodocianych .................................................................... 341 6.9.1. Wymiar czasu pracy pracowników młodocianych ............................................ 341 6.9.2. Wymiar czasu młodocianego zatrudnionego w czasie ferii szkolnych.............. 342 6.9.3. Młodociany zatrudniony przy lekkiej pracy podczas roku szkolnego ............... 342 6.9.4. Zatrudnianie młodocianych na drugiej zmianie................................................. 342

6.10. Czas pracy kadry kierowniczej .................................................................................... 343 6.11. Zasady ustalania czasu pracy kierowców ................................................................... 343

6.11.1. Przepisy regulujące czas pracy kierowców ..................................................... 343 6.11.2. Zmiany w czasie pracy kierowców od 1 stycznia 2012 r. ............................... 344

18

6.11.3. Pora nocna w przypadku kierowców od 1 stycznia 2012 r. .......................... 345 6.11.4. Możliwość wprowadzenia indywidualnego rozkładu czasu pracy kierowców 345 6.11.5. Obowiązek uzyskiwania oświadczeń kierowcy ........................................... 346 6.11.6. Zmiany dotyczące ewidencji czasu pracy kierowców od 1 stycznia 2012 r. 346 6.11.7. Równoważny czas pracy kierowców ............................................................ 346 6.11.8. Harmonogram czasu pracy kierowcy ........................................................... 347 6.11.9. Zadaniowy czas pracy kierowców od 1 stycznia 2012 r. .............................. 347

6.11.10. Zasady ustalania czasu pracy kierowców ..................................................... 347 6.11.11. Przerwa w pracy kierowcy a czas pracy ....................................................... 348 6.11.12. Czas pracy kierowców wykonujących międzynarodowy transport drogowy 349 6.11.13. Praca kierowcy w porze nocnej ................................................................... 349 6.11.13. Forma prowadzenia ewidencji czasu pracy kierowców ................................ 350 6.11.15. Podróż służbowa kierowcy ........................................................................... 350 6.11.16. Podróż służbowa kierowcy w wyjaśnieniach Ministerstwa Infrastruktury ... 351 6.11.17. Podróż służbowa kierowcy w wyjaśnieniach Głównego Inspektoratu Pracy 351 6.11.18. Systemy czasu pracy kierowców .................................................................. 352 6.11.19. Obowiązek okazywania wykresówek z tachografów ................................... 352 6.11.20. Zasady rozliczania czasu pracy kierowców małych samochodów ............... 353 6.11.21. Podstawowe zasady dotyczące czasu pracy szoferów po 20 czerwca 2007 r. 353 6.11.22. Czas pracy kierowców małych samochodów w wyjaśnieniach inspekcji pracy 354 6.11.23. Godziny nadliczbowe kierowcy .................................................................... 354 6.11.24. Czas pracy motorniczych tramwajów ........................................................... 355

6.12. Czas pracy pracowników uprawnionych do urlopu wychowawczego......................... 356 6.13. Sankcje za naruszenie przepisów o czasie pracy ........................................................ 356 6.14. Dane w regulaminie pracy dotyczące czasu pracy ..................................................... 356

7. Wzory dokumentów związanych z czasem pracy ............................................................... 357 7.1. Miesięczna karta ewidencji czasu pracy...................................................................... 357 7.2. Wniosek o udzielenie czasu wolnego za pracę w niedzielę ........................................ 359

ROZDZIAŁ II – WYNAGRODZENIE ZA PRACĘ .......................................................... 360

1. Zasady ogólne....................................................................................................................... 360 1.1. Pojęcie „wynagrodzenia za pracę” ............................................................................. 360 1.2. Podstawowe składniki wynagrodzenia ....................................................................... 360 1.3. Ogólne zasady wypłaty wynagrodzeń ........................................................................ 361 1.4. Ustalanie wynagrodzenia za pracę .............................................................................. 362 1.5. Określenie w umowie o pracę innego wynagrodzenia niż wynikające z regulaminu

wynagradzania ............................................................................................................ 363 1.6. Dodatkowa praca wykonywana w normalnym czasie pracy ....................................... 363 1.7. Formy określania wynagrodzenia ............................................................................... 363 1.8. Składniki wynagrodzenia za pracę ............................................................................. 364 1.9. Dodatkowe składniki wynagrodzenia ......................................................................... 364

1.10. Premia a nagroda ........................................................................................................ 364 1.11. Brak wypłaty premii .................................................................................................... 365 1.12. Zysk oddziału a brak prawa do premii ........................................................................ 365 1.13. Nagroda z zysku a przeznaczenie zysku na kapitał zapasowy .................................... 365 1.14. Premia uznaniowa (nagroda) ....................................................................................... 366

19

1.15. Premia uznaniowa przewidziana w regulaminie ......................................................... 366 1.16. Wynagrodzenie za czas niewykonywania pracy ......................................................... 367 1.17. Wynagrodzenie za przepracowaną część miesiąca ..................................................... 368 1.18. Wynagrodzenie za miesiąc, w którym pracownik podjął pracę .................................. 368 1.19. Wynagrodzenie za jeden dzień pracy ......................................................................... 369

1.19.1. Obliczanie wynagrodzenia za jeden dzień pracy w przypadku nieobecności z powodu choroby............................................................................................ 369

1.19.2. Wynagrodzenie za jeden dzień pracy w 31-dniowym miesiącu w świetle wy-jaśnień Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej ........................................... 371

1.19.3. Obliczanie wynagrodzenia za jeden dzień pracy w przypadku nieobecności z powodu innego niż choroba ......................................................................... 372

1.20. Gotowość do pracy i przestój ..................................................................................... 373 1.20.1. Gotowość do pracy .......................................................................................... 373 1.20.2. Niedopracowanie godzin w okresie rozliczeniowym ...................................... 373 1.20.3. Wynagrodzenie za czas dyżuru ....................................................................... 373 1.20.4. Wynagrodzenie za czas dyżuru medycznego .................................................. 374 1.20.5. Zasady ogólne ustalania wynagrodzenia w przypadku przestoju ................... 374 1.20.6. Przestój spowodowany warunkami atmosferycznymi .................................... 375 1.20.7. Gotowość do pracy a praca u innego pracodawcy .......................................... 375

1.21. Nieobecności w pracy, za które pracownikowi przysługuje wynagrodzenie .............. 375 1.22. Wadliwe wykonanie pracy a wynagrodzenie ............................................................. 378 1.23. Ochrona wynagrodzenia za pracę ................................................................................ 378 1.24. Udostępnianie dokumentów płacowych dla pracowników ......................................... 378 1.25. Naruszenie przepisów w zakresie wynagrodzeń ......................................................... 379 1.26. Zaniżenie lub zawyżenie wynagrodzenia .................................................................... 379 1.27. Wynagrodzenie w walucie obcej od 24 stycznia 2009 r. ........................................... 379 1.28. Praca w porze nocnej ................................................................................................... 380

1.28.1. Dodatek za pracę w porze nocnej .................................................................... 380 1.28.2. Minimalna kwota dodatku za pracę w porze nocnej w 2012 r. ........................380 1.28.3. Skutki nieokreślenia przez pracodawcę pory nocnej ....................................... 381 1.28.4. Wysokość dodatku za pracę w porze nocnej ................................................... 381 1.28.5. Dodatek za pracę w nocy na przełomie roku w wyjaśnieniach Państwowej

Inspekcji Pracy ............................................................................................... 382 1.29. Zmiana wysokości wynagrodzenia na korzyść pracownika ........................................ 382 1.30. Podwyżki wynagrodzeń a pracownicy na urlopie macierzyńskim ............................. 382 1.31. Nagroda jubileuszowa ................................................................................................ 382

1.31.1. Uprawnienia do nagrody jubileuszowej .......................................................... 382 1.31.2. Nabycie prawa do nagrody jubileuszowej ....................................................... 383 1.31.3. Nagroda jubileuszowa dla pracowników służby cywilnej .............................. 383

1.32. „Trzynastka” dodatkową pensją ................................................................................. 384 1.32.1. Podmioty uprawnione do otrzymania trzynastej pensji .................................. 384 1.32.2. Termin wypłaty „trzynastki” .......................................................................... 385 1.32.3. Wysokość „trzynastki” ................................................................................... 385 1.32.4. Nabycie prawa do „trzynastki” ........................................................................ 386

1.33. Dodatki zmianowe i za pomoc doraźną ...................................................................... 386 1.34. Wynagrodzenie za czas niewykonywania pracy ......................................................... 386 1.35. Dodatek wyrównawczy .............................................................................................. 387

20

1.36. Dodatek za rozłąkę ..................................................................................................... 387 1.37. Regulamin wynagradzania .......................................................................................... 389

1.37.1. Podmioty zobowiązane do wydania regulaminu pracy ................................... 389 1.37.2. Treść regulaminu wynagradzania .................................................................... 389 1.37.3. Zasady wprowadzania regulaminu wynagradzania ......................................... 389

1.38. Wynagrodzenie a nieważność aneksu do umowy o pracę ........................................... 390 1.39. Minimalne wynagrodzenie od 1 stycznia 2012 r. ....................................................... 390 1.40. Sposób ustalania minimalnego wynagrodzenia w wyjaśnieniach Ministerstwa Pracy 391 1.41. Wynagrodzenie skazanych ......................................................................................... 392 1.42. Zmiana wysokości wynagrodzenia od 1 stycznia 2012 r. a obowiązki pracodawcy ... 393 1.43. Zmiana wysokości niektórych świadczeń ze stosunku pracy ...................................... 393 1.44. Wynagrodzenie młodocianych ................................................................................... 394

1.44.1. Wynagrodzenie młodocianych w okresie nauki zawodu ................................ 394 1.44.2. Wynagrodzenie młodocianych w przypadku umowy o pracę w celu przyucze-

nia do wykonywania określonej pracy ........................................................... 394 1.44.3. Wynagrodzenie młodocianych przy pracach lekkich ...................................... 394

1.45. Ujawnienie przez pracodawcę wynagrodzenia pracownika ........................................ 395 1.46. Wynagrodzenie za czas wezwania do stawienia się przed sądem .............................. 395 1.47. Zmiana wielkości etatu w trakcie miesiąca a wysokość wynagrodzenia .................... 396

2. Wypłata wynagrodzenia ...................................................................................................... 396 2.1. Termin wypłaty wynagrodzenia ................................................................................. 396 2.2. Forma wypłaty wynagrodzenia za pracę .................................................................... 397 2.3. Opóźnienie w wypłacie wynagrodzenia za pracę ....................................................... 398 2.4. Skutki nieterminowej wypłaty wynagrodzenia ........................................................... 398 2.5. Opóźnienie w wypłacie wynagrodzenia z przyczyn niezależnych ............................. 399 2.6. Wypłata wynagrodzenia osobie trzeciej ...................................................................... 399

3. Potrącenia z wynagrodzenia za pracę ................................................................................... 399 3.1. Zasady dokonywania potrąceń z wynagrodzenia za pracę .......................................... 399 3.2. Kwota wolna od potrąceń ........................................................................................... 401 3.3. Kwota wolna od potrąceń a ubezpieczenie zdrowotne ............................................... 401 3.4. Zasady dokonywania potrąceń ustawowych ............................................................... 402 3.5. Potrącenia dobrowolne ............................................................................................... 404 3.6. Zbieg potrąceń dobrowolnych i ustawowych .............................................................. 404 3.7. Zgoda pracownika na potrącenie z wynagrodzenia przyszłych niedoborów .............. 405 3.8. Minimalne wynagrodzenie za pracę a potrącenie z wynagrodzenia ........................... 405 3.9. Potrącenie komornicze z odprawy pieniężnej ............................................................. 405

3.10. Potrącenie alimentów z wynagrodzenia za pracę ........................................................ 406 3.11. Pojęcie świadczenia alimentacyjnego ......................................................................... 407 3.12. Odliczanie nadpłaconego pracownikowi wynagrodzenia............................................ 407 3.13. Etapy egzekucji z wynagrodzenia za pracę ................................................................ 407 3.14. Odprawy i nagrody jubileuszowe a kwota wolna od potrąceń ................................... 408 3.15. Potrącanie nadpłaconych wynagrodzeń ...................................................................... 409 3.16. Egzekucja komornicza ze świadczeń z Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych 410

4. Wynagrodzenie za godziny nadliczbowe ............................................................................ 411 4.1. Elementy wynagrodzenia za godziny nadliczbowe ..................................................... 411 4.2. Pojęcie „normalne” wynagrodzenie ............................................................................ 411 4.3. Podstawa obliczenia dodatku za pracę w godzinach nadliczbowych .......................... 411

21

4.4. Dodatkowe wynagrodzenie za godziny nadliczbowe .................................................. 412 4.5. Dodatki za pracę w niedzielę i za pracę w godzinach nadliczbowych......................... 412 4.6. Obliczanie wynagrodzenia za pracę nadliczbową ....................................................... 413 4.7. Wynagrodzenie za pracę nadliczbową przy braku określenia wynagrodzenia w stawce

godzinowej lub miesięcznej ........................................................................................ 414 4.8. Zasady obliczania stawki za godzinę pracy ponadnormatywnej ................................. 415 4.9. Ryczałt za pracę w godzinach nadliczbowych ............................................................ 416

4.10. Ryczałt za godziny nadliczbowe a ewidencja czasu pracy .......................................... 416 4.11. Ryczałtowe wynagrodzenie za godziny nadliczbowe a nieobecność w pracy ............ 417 4.12. Kierownicy a wynagrodzenie za nadgodziny .............................................................. 417 4.13. Stała praca kierownika w nadgodzinach...................................................................... 418 4.14. Wysokość dodatku w przypadku nieudzielania dnia wolnego w zamian za pracę w dniu

wolnym od pracy ......................................................................................................... 418 4.15. Wynagrodzenie za pracę w niedzielę i święta ............................................................. 419 4.16. Praca w niedzielę i święta w nadgodzinach................................................................. 419 4.17. Przejście na czas zimowy a wynagrodzenie ze godziny nadliczbowe ........................ 422

5. Wynagrodzenie za czas urlopu ............................................................................................. 423 5.1. Wynagrodzenie za urlop wypoczynkowy.................................................................... 423 5.2. Zmiany w zasadach ustalania wynagrodzenia urlopowego i ekwiwalentu za urlop od

3 listopada 2009 r. ...................................................................................................... 423 5.3. Podstawa wynagrodzenia za urlop wypoczynkowy i ekwiwalent urlopowy .............. 425 5.4. Składniki wyłączane przy obliczaniu wynagrodzenia za urlop ................................... 426 5.5. Wynagrodzenie za urlop nauczycieli ........................................................................... 427 5.6. Składniki wynagrodzenia uwzględniane przy obliczaniu podstawy wynagrodzenia

urlopowego.................................................................................................................. 427 5.6.1. Składniki wynagrodzenia określone stawką miesięczną w stałej wysokości 427 5.6.2. Umowa zlecenia a wynagrodzenie urlopowe ................................................. 428 5.6.3. Pozostałe składniki wynagrodzenia przysługujące za okres nie dłuższy niż

jeden miesiąc ................................................................................................... 428 5.6.4. Wynagrodzenie urlopowe a godzinowy wymiar urlopu.................................. 428 5.6.5. Wynagrodzenie za urlop u pracownika zatrudnionego w równoważnym czasie

pracy ................................................................................................................ 429 5.6.6. Premia a podstawa wymiaru wynagrodzenia urlopowego .............................. 429 5.6.7. Podwyżka wynagrodzenia a wynagrodzenie za czas urlopu ........................... 429 5.6.8. Choroba pracownika a wynagrodzenie za urlop ............................................. 430 5.6.9. Oddelegowanie pracownika do innej firmy a podstawa wymiaru wynagrodze-

nia urlopowego ................................................................................................ 430 5.6.10. Składniki wynagrodzenia wypłacane za okresy dłuższe niż miesiąc............... 430 5.6.11. Pojęcie świadczenia periodycznego................................................................. 431 5.6.12. Premia uznaniowa a wynagrodzenie urlopowe ............................................... 431 5.6.13. Ryczałt za używanie samochodu a podstawa wymiaru wynagrodzenia urlo-

powego ........................................................................................................... 431 5.7. Wynagrodzenie za urlop wypoczynkowy w wyjaśnieniach Państwowej Inspekcji

Pracy ........................................................................................................................... 431 6. Wynagrodzenie za czas choroby .......................................................................................... 433

6.1. Wynagrodzenie za okres choroby................................................................................ 433

22

6.2. Wynagrodzenie chorobowe dla pracowników po 50. roku życia ............................... 434 6.3. Brak prawa do zasiłku a wynagrodzenie chorobowe .................................................. 435 6.4. Wysokość wynagrodzenia za czas choroby................................................................. 435 6.5. Ustalanie podstawy wymiaru wynagrodzenia za czas choroby ................................... 436 6.6. Pracownicy zatrudnieni krócej niż 12 miesięcy a podstawa wymiaru ........................ 436 6.7. Podstawa wymiaru wynagrodzenia za czas choroby ................................................... 436 6.8. Zmiana pracodawcy a wynagrodzenie za czas choroby .............................................. 437 6.9. Niezdolność do pracy przed upływem pełnego miesiąca ........................................... 437

6.10. Nieobecności usprawiedliwione a podstawa wymiaru ................................................ 439 6.11. Zmiana umowy o pracę a podstawa wymiaru ............................................................. 439 6.12. Podstawa wymiaru wynagrodzenia chorobowego – wynagrodzenie wypłacone czy

należne ........................................................................................................................ 440 6.13. Termin wypłaty wynagrodzenia a podstawa wymiaru wynagrodzenia chorobowego 440 6.14. Składniki wynagrodzenia niemające wpływu na podstawę wymiaru ......................... 441 6.15. Premia a podstawa wymiaru wynagrodzenia za czas choroby od 12 listopada 2009 r. 442 6.16. Premia a podstawa wymiaru wynagrodzenia za czas choroby do 11 listopada 2009 r. 442 6.17. Przeliczenie podstawy wymiaru świadczeń chorobowych po wyroku Trybunału Kon-

stytucyjnego ................................................................................................................ 443 6.18. Składniki wynagrodzenia wliczane do podstawy wymiaru ........................................ 443 6.19. Ponowna niezdolność do pracy a podstawa wymiaru ................................................. 444 6.20. Minimalna podstawa wymiaru ................................................................................... 445 6.21. Niezdolność do pracy do 6 dni od 1 stycznia 2004 r. .................................................. 445 6.22. Choroba w czasie urlopu bezpłatnego ......................................................................... 445 6.23. Choroba na przełomie roku ........................................................................................ 445 6.24. Termin wystawienia zwolnienia lekarskiego............................................................... 446

7. Odprawy .............................................................................................................................. 447 7.1. Odprawa rentowa lub emerytalna ................................................................................ 447 7.2. Wcześniejsza emerytura a odprawa emerytalna .......................................................... 448 7.3. Odprawa emerytalna dla byłego pracownika .............................................................. 448 7.4. Odprawa pośmiertna ................................................................................................... 448 7.5. Odprawa dla osoby powołanej do służby wojskowej ................................................. 449 7.6. Odprawa dla pracownika powołanego pierwszy raz do służby wojskowej ................ 449

8. Należności z tytułu podróży służbowej ................................................................................ 450 8.1. Należności przysługujące pracownikowi oddelegowanemu w krajową podróż służbową 450

8.1.1. Diety ................................................................................................................. 450 8.1.2. Koszty przejazdu .............................................................................................. 451 8.1.3. Koszty noclegu ................................................................................................. 452 8.1.4. Koszty dojazdów .............................................................................................. 452 8.1.5. Inne wydatki ..................................................................................................... 452

8.2. Delegacja zagraniczna ................................................................................................ 453 8.2.1. Pojęcie zagranicznej podróży służbowej ........................................................... 453 8.2.2. Diety i inne należności z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju ........ 453 8.2.3. Data przekroczenia granicy a początek i koniec zagranicznej podróży służbo-

wej .................................................................................................................... 453 8.2.4. Liczenie czasu podróży służbowej ................................................................... 454 8.2.5. Rozliczenie diety .............................................................................................. 455 8.2.6. Śniadanie w cenie noclegu a wysokość diety .................................................... 456

23

8.2.7. Zwrot kosztów przejazdu ................................................................................ 456 8.2.8. Zwrot kosztów dojazdów – ryczałty................................................................ 457 8.2.9. Zwrot kosztów noclegów ................................................................................ 457

8.2.10. Zwrot kosztów leczenia .................................................................................. 458 8.2.11. Inne wydatki poniesione przez pracownika .................................................... 458 8.2.12. Rozliczanie kosztów podróży służbowych poza granicami kraju.................... 458 8.2.13. Zasady rozliczania kosztów zagranicznych podróży służbowych w jednostkach

spoza sfery budżetowej.................................................................................... 458 8.3. Ryczałt za używanie prywatnych samochodów .......................................................... 459 8.4. Rozliczanie podróży służbowej w wyjaśnieniach Ministerstwa Pracy ..................... 460 8.5. Delegacje przedstawicieli handlowych w wyjaśnieniach Państwowej Inspekcji Pracy 461 8.6. Podróż służbowa kierowcy ......................................................................................... 462

8.6.1. Diety wypłacane kierowcom od 3 kwietnia 2010 r. .......................................... 462 8.6.2. Diety wypłacane kierowcom do 2 kwietnia 2010 r. .......................................... 463 8.6.3. Diety wypłacane kierowcom w wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego 464

8.7. Podróż służbowa pracowników zatrudnionych na łączonych stanowiskach .............. 465 9. Dofinansowanie wynagrodzeń osób niepełnosprawnych .................................................... 465

9.1. Przepisy regulujące dofinansowanie wynagrodzeń osób niepełnosprawnych ............ 465 9.2. Podmioty, którym przysługuje dofinansowanie ......................................................... 466 9.3. Zasady ustalania stanu zatrudnienia ........................................................................... 466 9.4. Osoby na które przysługuje dofinansowanie wynagrodzeń osób niepełnosprawnych 467 9.5. Ogólne zasady dofinansowania wynagrodzeń osób niepełnosprawnych .................... 467 9.6. Maksymalne kwoty dofinansowania wynagrodzenia osób niepełnosprawnych

w 2012 r. ..................................................................................................................... 468 9.7. Pracodawcy nieosiągający 6% wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych 469 9.8. Podmioty, którym nie przysługuje dofinansowanie z PFRON ..................... 470 9.9. Pracownik zatrudniony na część etatu ....................................................................... 470

9.10. Zasady ustalania okresu wliczania pracownika niepełnosprawnego do stanu zatrud-nienia .......................................................................................................................... 470

9.11. Zaległości wobec PFRON a dofinansowanie wynagrodzeń osób niepełnospraw- nych ............................................................................................................................ 471

9.12. Nieprawidłowości w wypłacie wynagrodzeń dla pracowników a dofinansowanie 471 9.13. Dofinansowanie wynagrodzenia osób niepełnosprawnych zatrudnionych u więcej

niż jednego pracodawcy .............................................................................................. 471 9.14. Wniosek o dofinansowanie ........................................................................................ 472 9.15. Postępowanie PFRON po otrzymaniu wniosku o dofinansowanie wynagrodzeń osób

niepełnosprawnych ..................................................................................................... 472 9.16. Dodatkowe obowiązki pracodawcy związane z przekazaniem pierwszego wniosku

o dofinansowanie ........................................................................................................ 473 9.17. Składanie w formie elektronicznej wniosku do dofinansowanie wynagrodzeń

z PFRON ..................................................................................................................... 473 9.18. Dofinansowanie wynagrodzeń osób niepełnosprawnych a przechowywanie doku-

mentacji ....................................................................................................................... 473 9.19. Przyrost zatrudnienia a dofinansowanie wynagrodzeń osób niepełnosprawnych ...... 473 9.20. Dofinansowanie do wynagrodzeń pracowników niepełnosprawnych jako pomoc de

minimis ........................................................................................................................ 475 10. Wzory dokumentów ........................................................................................................... 476

24

10.1. Pismo pracodawcy o przyznaniu rodzinie pracownika odprawy pośmiertnej ......... 476 10.2. Zgoda pracownika na dokonywanie potrąceń dobrowolnych ................................. 476 10.3. Wzór regulaminu wynagradzania ............................................................................ 477

11. Wynagrodzenie a składki ZUS ........................................................................................... 480 11.1. Rozliczanie składek ZUS należnych od wynagrodzeń pracowników...................... 480 11.2. Wysokość składki na ubezpieczenie rentowe w 2007 r. i 2008 r. ........................... 481 11.3. Zmiana wysokości składki na ubezpieczenie rentowe od 1 lutego 2012 r. ............. 481 11.4. Data wypłaty wynagrodzenia a data ujęcia w raportach rozliczeniowych............... 482 11.5. Roczne ograniczenie podstawy wymiaru składek ................................................... 482 11.6. Podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne ........................................ 483 11.7. Świadczenia w naturze a podstawa wymiaru składek ZUS .................................... 483 11.8. Zasiłki z ubezpieczenia chorobowego i wypadkowego a podstawa wymiaru składek

na ubezpieczenia społeczne .................................................................................... 484 11.9. Wyłączenia z podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne .................. 484

11.10. Podróże służbowe .................................................................................................... 488 11.11. Koszty jazdy lokalnej dla pracownika ..................................................................... 489 11.12. Kilometrówka i ryczałt w jazdach lokalnych .......................................................... 489 11.13. Oskładkowanie ryczałtu za używanie własnego pojazdu dla celów służbowych ... 490 11.14. Diety wypłacone kierowcom a składki ZUS .......................................................... 491 11.15. Zwrot pracownikowi kosztów dojazdu do pracy ..................................................... 491 11.16. Odsetki z tytułu nieterminowej wypłaty pracownikowi wynagrodzenia ................ 492 11.17. Wysokość składki na ubezpieczenie zdrowotne ..................................................... 492 11.18. Obowiązek przekazywania ZUS RMUA ................................................................ 494 11.19. Możliwość przekazywania ZUS RMUA w formie elektronicznej ............................. 494 11.20. Nagroda z okazji rocznicy firmy ............................................................................ 495 11.21. Pracownicy zatrudnieni u polskiego pracodawcy oddelegowani za granicę ........... 495 11.22. Cudzoziemcy wykonujący pracę na terenie kilku krajów ....................................... 497 11.23. Wyegzekwowanie wynagrodzenia przez komornika .............................................. 498 11.24. Brak obowiązku informowania NFZ o obniżeniu składki zdrowotnej ................... 498 11.25. Obowiązek poinformowania ZUS o zarobkach emerytów lub rencistów ............... 498 11.26. Brak obowiązku opłacania składek na Fundusz Pracy i FGŚP od niektórych pra-

cowników ............................................................................................................... 499 12. Wynagrodzenie a podatek dochodowy............................................................................... 499

12.1. Przychód ze stosunku pracy .................................................................................... 499 12.2. Świadczenia otrzymane w naturze........................................................................... 500 12.3. Świadczenia nieodpłatne i częściowo odpłatne ....................................................... 500 12.4. Zakwalifikowanie świadczeń do przychodów ze stosunku pracy............................ 500 12.5. Koszty pracownicze i kwota wolna od podatku w 2012 r. ..................................... 502 12.6. Zwolnienia świadczeń otrzymywanych przez pracowników w podatku dochodowym

od osób fizycznych ................................................................................................. 503 12.7. Dodatek za rozłąkę a podatek dochodowy i ZUS ........................................................... 504 12.8. Zwolnienie z podatku dochodowego należności z tytułu używania samochodu przez

pracowników w podróży służbowej ........................................................................ 504 12.9. Kwoty wypłacane pracownikowi z tytułu jazd lokalnych a zwolnienie z podatku

dochodowego........................................................................................................... 505 12.10. Dodatek z tytułu używania samochodów przysługujący na podstawie przepisów

innych ustaw............................................................................................................ 505

25

12.11. Moment zaliczenia wynagrodzenia w koszty uzyskania przychodów .................... 506 12.12. Składki ZUS a koszty uzyskania przychodów od 1 stycznia 2009 r. ...................... 507 12.13. Samozatrudnienie a koszty uzyskania przychodów ................................................ 508 12.14. Potrącenia z wynagrodzeń a koszty uzyskania przychodów.................................... 510 12.15. Wynagrodzenie związane z wytworzeniem środka trwałego .................................. 510 12.16. Świadczenia socjalne............................................................................................... 511 12.17. Koszty badań lekarskich pracowników .................................................................. 512 12.18. Pakiety medyczne a ZUS i podatek dochodowy ..................................................... 512 12.19. Diety a koszty uzyskania przychodów .................................................................... 513 12.20. Kwota nadpłaconych i zwróconych przez ZUS składek na ubezpieczenia społeczne

jako przychód pracownika ...................................................................................... 514 12.21. Telefony prywatne i służbowe ................................................................................ 516 12.22. Umowa o pracę zawarta z naruszeniem przepisów Kodeksu spółek handlowych 518 12.23. Wynagrodzenia członka zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością .......... 518 12.24. Oddelegowanie pracownika za granicę przez polską firmę ..................................... 519 12.25. Odliczenie składek zapłaconych za granicą ............................................................ 520 12.26. Warunki odliczenia składek uiszczonych za granicą ............................................. 520

ROZDZIAŁ III – URLOPY WYPOCZYNKOWE ............................................................. 522

1. Prawo do urlopu wypoczynkowego .................................................................................... 522 2. Wyliczanie urlopu .............................................................................................................. 522

2.1. Wymiar urlopu wypoczynkowego............................................................................... 522 2.2. Urlop wypoczynkowy pracownika zatrudnionego w niepełnym wymiarze czasu pracy 522 2.3. Niepełny wymiar czasu pracy a urlop dłuższy niż 26 dni ........................................... 523 2.4. Niepełny wymiar czasu pracy a metoda zaokrąglania wymiaru urlopu....................... 523 2.5. Wymiar urlopu dla pracowników niepełnoetatowych w wyjaśnieniach Państwowej

Inspekcji Pracy ........................................................................................................... 523 2.6. Podjęcie pracy po raz pierwszy a wymiar urlopu ........................................................ 525

2.6.1. Nabycie prawa do urlopu wypoczynkowego przez pracownika podejmującego pracę po raz pierwszy ........................................................................................ 525

2.6.2. Pierwsza praca na część etatu a wymiar urlopu ................................................ 525 2.6.3. Podjęcie pracy w końcu roku a urlop za następny rok kalendarzowy ............... 526 2.6.4. Podjęcie pierwszej pracy w grudniu a wymiar urlopu ...................................... 526 2.6.5. Zmiana pracodawcy przez pracownika podejmującego pracę po raz pierwszy 526 2.6.6. Zasady liczenia miesiąca okresu zatrudnienia dla nabycia prawa do urlopu .... 527 2.6.7. Liczenie terminów w wyjaśnieniach Ministerstwa Pracy ................................. 527 2.6.8. Podjęcie pracy 2 stycznia a wymiar urlopu ....................................................... 529 2.6.9. Zwolnienie lekarskie a prawo do pierwszego urlopu ........................................ 530

2.7. Zmniejszenie i zwiększenie czasu pracy a wymiar urlopu .......................................... 530 2.8. Zasady udzielania urlopu wypoczynkowego na godziny ............................................ 530 2.9. Ustanie stosunku pracy a wymiar urlopu .................................................................... 531

2.10. Inne przypadki udzielania urlopu proporcjonalnego ................................................... 532 2.11. Urlop dla pracowników zatrudnionych w systemie równoważnych norm czasu pracy 533 2.12. Pracownik zatrudniony u dwóch pracodawców ......................................................... 534 2.13. Zaokrąglanie wymiaru urlopu ..................................................................................... 534 2.14. Nabycie prawa do urlopu a urlop bezpłatny ................................................................ 534 2.15. Urlop bezpłatny a wymiar urlopu ................................................................................ 535

26

2.16. Nabycie prawa do urlopu a długotrwała choroba ....................................................... 535 2.17. Nabycie prawa do dłuższego urlopu w trakcie roku kalendarzowego ........................ 536 2.18. Urlop pracowników sezonowych ............................................................................... 536 2.19. Rozwiązanie umowy o pracę w związku z przejściem na emeryturę a wymiar urlopu 537 2.20. Data otrzymania oświadczenia o rozwiązaniu umowy bez wypowiedzenia a ekwiwa-

lent za urlop ................................................................................................................ 537 3. Okresy uwzględniane przy wyliczaniu stażu do urlopu ...................................................... 538

3.1. Okresy podlegające zaliczeniu do stażu urlopowego ................................................. 538 3.2. Jednoczesne zatrudnienie u dwóch pracodawców ..................................................... 539 3.3. Własna działalność gospodarcza pracownika a wymiar urlopu .................................. 540 3.4. Prowadzenie gospodarstwa rolnego............................................................................. 540 3.5. Okresy pracy za granicą .............................................................................................. 541 3.6. Okresy pobierania stypendium i zasiłku dla bezrobotnych ......................................... 541 3.7. Okres otrzymywania okresowego zasiłku gwarantowanego ...................................... 542 3.8. Służba wojskowa a staż pracy do wymiaru urlopu...................................................... 542 3.9. Zastępcza służba poborowych .................................................................................... 543

3.10. Praca nakładcza .......................................................................................................... 543 3.11. Praca podczas odbywania kary pozbawienia wolności ............................................... 544 3.12. Inne okresy wliczane do stażu urlopowego ................................................................. 544 3.13. Praktyki zawodowe ..................................................................................................... 545 3.14. Zaliczanie okresów nauki do stażu urlopowego .......................................................... 545 3.15. Pobieranie nauki w okresie zatrudnienia .................................................................... 546 3.16. Data uzyskania absolutorium, czy obrony pracy magisterskiej .................................. 546 3.17. Licencjat a staż urlopowy ........................................................................................... 547 3.18. Brak świadectwa ukończenia szkoły a staż urlopowy ................................................ 547

4. Udzielanie urlopu ................................................................................................................ 547 4.1. Przesunięcie terminu urlopu ....................................................................................... 547 4.2. Odwołanie z urlopu .................................................................................................... 548 4.3. Termin udzielenia zaległego urlopu .......................................................................... 548 4.4. Zaległy urlop za 2011 r. .............................................................................................. 548 4.5. Urlop na żądanie ......................................................................................................... 549

4.5.1. Wniosek o urlop na żądanie .............................................................................. 549 4.5.2. Termin zgłoszenia żądania o udzielenie urlopu poza planem urlopów ............. 550 4.5.3. Termin zgłoszenia żądania udzielenia urlopu ................................................... 550 4.5.4. Zgłoszenie żądania udzielenia urlopu w połowie dnia pracy ............................ 550 4.5.5. Prawo pracodawcy do odmowy udzielenia urlopu na żądanie ......................... 551 4.5.6. Wymiar urlopu na żądanie ................................................................................ 551 4.5.7. Urlop na żądanie a wymiar urlopu .................................................................... 551 4.5.8. Odwołanie z urlopu na żądanie.......................................................................... 552 4.5.9. Termin udzielania pracownikom zaległego urlopu na żądanie ......................... 552

4.6. Urlop krótszy niż dzień pracy...................................................................................... 553 4.7. Kolejna umowa z tym samym pracownikiem a udzielanie urlopu ............................. 553 4.8. Podział urlopu na części ............................................................................................. 554 4.9. Planowanie wykorzystania urlopów ............................................................................ 555

4.10. Plan urlopów ............................................................................................................... 555 4.11. Urlop nieprzewidziany w planie urlopów a brak zgody pracodawcy ......................... 556 4.12. Urlop pracownika nieobjętego planem urlopów ......................................................... 556

27

4.13. Przesunięcie terminu urlopu ....................................................................................... 557 4.14. Przypadki, gdy przesunięcie terminu urlopu jest obowiązkowe ................................. 558 4.15. Wniosek o przesunięcie urlopu ................................................................................... 558 4.16. Przerwanie rozpoczętego urlopu wypoczynkowego ................................................... 559 4.17. Przerwanie urlopu z powodu niezdolności pracownika do pracy ............................... 560 4.18. Samodzielny powrót pracownika z urlopu ................................................................. 560 4.19. Choroba dziecka a przerwanie lub przesunięcie urlopu .............................................. 560 4.20. Odwołanie z urlopu wypoczynkowego........................................................................ 561 4.21. Odwołanie z urlopu w celu wręczenia wypowiedzenia umowy o pracę ..................... 561 4.22. Udzielanie urlopu zaległego ....................................................................................... 561 4.23. Samodzielne rozpoczęcie zaległego urlopu przez pracownika ................................... 562 4.24. Możliwość wysłania pracownika na zaległy urlop bez jego zgody ............................ 562 4.25. Udzielenie zaległego urlopu w ostatnich dniach września ..........................................563

5. Ekwiwalent za urlop ............................................................................................................ 563 5.1. Ekwiwalent pieniężny za niewykorzystany urlop wypoczynkowy ............................ 563 5.2. Obliczanie ekwiwalentu za urlop ................................................................................ 564 5.3. Podstawa obliczania ekwiwalentu za urlop ................................................................ 564 5.4. Powołanie do odbycia przeszkolenia wojskowego a ekwiwalent za urlop ................. 565 5.5. Zgoda nowego pracodawcy na udzielenie pełnego urlopu a ekwiwalent za urlop ..... 565 5.6. Dodatek stażowy a ekwiwalent za urlop ..................................................................... 566 5.7. Ekwiwalent w przypadku braku 3-miesięcznego okresu pracy .................................. 566 5.8. Podstawa wymiaru ekwiwalentu za urlop zaległy za wcześniejsze lata ..................... 567 5.9. Obliczanie współczynnika do wyliczenia ekwiwalentu za urlop ................................ 567

5.10. Ustalanie współczynnika ekwiwalentowego w 2011 r. w wyjaśnieniach Państwowej Inspekcji Pracy ............................................................................................................ 568

5.11. Ustalanie współczynnika ekwiwalentowego w 2011 r. w wyjaśnieniach Ministerstwa Pracy ........................................................................................................................... 570

5.12. Różny współczynnik ekwiwalentu dla różnych pracowników ................................... 571 5.13. Korzystniejszy współczynnik do obliczenia ekwiwalentu .......................................... 572 5.14. Współczynnik do obliczenia ekwiwalentu za zaległy urlop ....................................... 572 5.15. Ekwiwalent za urlop pracownika niepełnoetatowego ................................................. 572 5.16. Ekwiwalent za urlop dla pracownika niepełnoetatowego w urzędowych wyjaśnieniach 573 5.17. Ekwiwalent za urlop pracowników ZOZ-u ................................................................. 573

6. Urlop dla niepełnosprawnych pracowników ....................................................................... 574 6.1. Udzielanie urlopu pracownikom niepełnosprawnym .................................................. 574 6.2. Pracownik niepełnosprawny zatrudniony na część etatu ............................................ 575 6.3. Nabycie prawa do dodatkowego urlopu przez osobę niepełnosprawną ...................... 575 6.4. Prawo do dodatkowego urlopu wypoczynkowego a wniosek osoby niepełnosprawnej 576 6.5. Zwolnienie pracownika w kilka dni po nabyciu prawa do dodatkowego urlopu ........ 576 6.6. Udział w turnusie rehabilitacyjnym ............................................................................ 577

7. Inne szczególne przypadki dotyczące udzielania urlopów .................................................. 577 7.1. Wymiar urlopu u pracownika ZOZ-u ......................................................................... 577 7.2. Urlop radcy prawnego ................................................................................................ 578 7.3. Urlop dla zatrudnionych w równoważnym czasie pracy ............................................ 578 7.4. Urlop dla zatrudnionych w zadaniowym czasie pracy ................................................ 579 7.5. Urlop wypoczynkowy po urlopie macierzyńskim ...................................................... 579 7.6. Urlop macierzyński a urlop na przełomie roku ........................................................... 579 7.7. Urlop wypoczynkowy po urlopie wychowawczym .................................................... 580

28

7.8. Urlop w okresie wypowiedzenia umowy o pracę ..................................................... 581 7.9. Urlopy pracowników młodocianych ......................................................................... 581

7.10. Urlop pracownika młodocianego w roku rozwiązania umowy o pracę .................... 582 7.11. Urlop kombatantów .................................................................................................. 583 7.12. Urlopy inwalidów wojennych ................................................................................... 583 7.13. Urlopy nauczycieli .................................................................................................... 583 7.14. Urlop pracownika tymczasowego ............................................................................. 583 7.15. Pozostałe przypadki, gdy przepisy przewidują dodatkowe urlopy ............................ 584

8. Pozostałe zagadnienia związane z udzielaniem urlopu ...................................................... 586 8.1. Zmiana pracodawcy w trakcie miesiąca a urlop wypoczynkowy ............................ 586 8.2. Informacja o urlopie w treści świadectwa pracy ...................................................... 586 8.3. Przedawnienie prawa do urlopu ............................................................................... 587 8.4. Przedawnienie roszczenia o ekwiwalent za urlop .................................................... 588 8.5. Okres za który przyznano odszkodowanie na podstawie art. 56 k.p. a prawo do

urlopu wypoczynkowego .......................................................................................... 589 8.6. Zrzeczenie się urlopu i ekwiwalentu za urlop ........................................................... 589

9. Wzory dokumentów urlopowych ...................................................................................... 590 9.1. Wniosek o udzielenie urlopu wypoczynkowego ...................................................... 590 9.2. Karta urlopu wypoczynkowego ................................................................................ 590 9.3. Wniosek pracownika o podział urlopu wypoczynkowego na części ........................ 591 9.4. Wniosek pracownika o przesunięcie terminu urlopu wypoczynkowego .................. 591 9.5. Odwołanie pracownika z urlopu wypoczynkowego ................................................. 592 9.6. Wniosek o udzielenie urlopu wypoczynkowego po urlopie macierzyńskim ............ 592 9.7. Wniosek o urlop na żądanie ...................................................................................... 592 9.8. Porozumienie o wykorzystaniu urlopu w naturze w przypadku kontynuowania zatrud-

nienia ........................................................................................................................ 593 10. Urlop a składki ZUS .......................................................................................................... 593

10.1. Ekwiwalent za urlop wypoczynkowy ....................................................................... 593 10.2. Świadczenie urlopowe wypłacane w wyższej kwocie niż odpis podstawowy ......... 594

11. Ekwiwalent za dodatkowy urlop wypoczynkowy osoby niepełnosprawnej jako przychód ze stosunku pracy ............................................................................................................... 594

ROZDZIAŁ IV – BEZPIECZEŃSTWO I HIGIENA PRACY.......................................... 596

1. Obowiązki BHP w zakresie pierwszej pomocy i ochrony przeciwpożarowej ................... 596 2. Informacje z zakresu BHP przekazywane pracownikom .................................................. 597 3. Obowiązki pracodawców wykonujących pracę w tym samym miejscu ............................ 597 4. Strażak i osoba zobowiązana do udzielania pierwszej pomocy ......................................... 598 5. Kwalifikacje strażaka ........................................................................................................ 598 6. Możliwość wystąpienia zagrożeń w firmie a obowiązki pracodawcy ............................... 600 7. Wykaz prac wymagających asekuracji .............................................................................. 600 8. Prawo pracownika do powstrzymania się od wykonywanej pracy .................................... 600 9. Ryzyko zawodowe ............................................................................................................. 601

10. Apteczki i punkty pierwszej pomocy w zakładzie pracy ................................................... 601 11. Badania lekarskie pracowników......................................................................................... 602

11.1. Okresowe i wstępne badania lekarskie ..................................................................... 602 11.2. Aktualność badań lekarskich .................................................................................... 602 11.3. Osoby podlegające wstępnym badaniom lekarskim ................................................. 603

29

11.4. Badania wstępne a przerwa pomiędzy kolejnymi umowami .................................. 603 11.5. Obowiązek skierowania pracownika na badania kontrolne ..................................... 603 11.6. Choroba pracownika a okresowe badania lekarskie ................................................ 604 11.7. Dopuszczenie pracownika do pracy bez badań lekarskich ..................................... 604 11.8. Zaświadczenie o braku przeciwwskazań do podjęcia nauki a wstępne badania le-

karskie młodocianych ............................................................................................. 604 11.9. Badania do celów sanitarnych ................................................................................ 604

11.10. Stwierdzenie u pracownika objawów chorobowych a odsunięcie pracownika od pracy 605 11.11. Badania lekarskie kierowców ........................................................................................... 605

12. Szkolenia BHP.................................................................................................................... 606 12.1. Szkolenia BHP pracowników .................................................................................. 606 12.2. Częstotliwość szkoleń BHP..................................................................................... 606 12.3. Szkolenie pracodawcy ............................................................................................ 607 12.4. Podmiot przeprowadzający szkolenie BHP............................................................. 607 12.5. Program szkolenia BHP........................................................................................... 607 12.6. Szkolenia wstępne BHP........................................................................................... 608 12.7. Szkolenia okresowe BHP ....................................................................................... 609 12.8. Szkolenia BHP samozatrudnionych ........................................................................ 609

13. Służba BHP ........................................................................................................................ 610 13.1. Działalność służby BHP .......................................................................................... 610 13.2. Kwalifikacje służby BHP ....................................................................................... 612 13.3. Obowiązek utworzenia służby BHP ........................................................................ 612 13.4. Powierzenie zadań służby BHP specjaliście spoza zakładu pracy .......................... 613

14. Komisja bezpieczeństwa i higieny pracy............................................................................ 613 15. Pomiar czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy .................................... 614 16. Pojęcie „czynniki szkodliwe dla zdrowia” ........................................................................ 614 17. Podmioty uprawnione do dokonywania badań czynników szkodliwych ........................... 614 18. Posiłki i napoje profilaktyczne .......................................................................................... 615

18.1. Obowiązek zapewnienia napoi ............................................................................... 615 18.2. Obowiązek zapewniania profilaktycznych posiłków i napojów ............................. 616 18.3. Ekwiwalent za posiłki i napoje profilaktyczne ........................................................ 616

19. Środki ochrony indywidualnej, odzież i obuwie robocze .................................................. 616 19.1. Ewidencja środków ochrony indywidualnej, odzieży i obuwia roboczego ............ 616 19.2. Pojęcie – środki ochrony indywidualnej.................................................................. 616 19.3. Zasady przydziału środków ochrony indywidualnej, odzieży i obuwia roboczego 617 19.4. Środki ochrony w stolarni ....................................................................................... 617 19.5. Przykładowa tabela przydziału odzieży i obuwia roboczego .................................. 618 19.6. Ekwiwalent za używanie i pranie odzieży roboczej ................................................ 618

20. Pomieszczenia pracy .......................................................................................................... 619 20.1. Zapewnienie odpowiednich pomieszczeń pracy...................................................... 619 20.2. Lokalizacja pomieszczeń ........................................................................................ 619 20.3. Temperatura w pomieszczeniach pracy ................................................................... 620 20.4. Powierzchnia pomieszczeń pracy ............................................................................ 620 20.5. Wysokość pomieszczeń stałej pracy ....................................................................... 620 20.6. Wysokość pomieszczeń czasowej pracy ................................................................. 621 20.7. Budowa i przebudowa pomieszczeń pracy bez opinii rzeczoznawców .................. 621

21. Zapewnienie pracownikom środków higieny ..................................................................... 621 22. Dermatologiczne środki ochrony indywidualnej ................................................................ 622

30

23. Praca przy komputerze ....................................................................................................... 623 23.1. Organizacja stanowiska pracy przy komputerze ..................................................... 623 23.2. Pojęcie „monitor ekranowy”.................................................................................... 623 23.3. Wymogi dotyczące stanowiska pracy z monitorem ekranowym ............................ 623 23.4. Zakup okularów do pracy przy monitorze ekranowym .......................................... 624 23.5. Warunki refundacji pracownikowi okularów ......................................................... 624 23.6. Praca przy komputerze pracownicy w ciąży ........................................................... 624

24. Obowiązek urządzenia jadalni ........................................................................................... 625 25. Choroby zawodowe ........................................................................................................... 626

25.1. Warunki uznania danej choroby za chorobę zawodową ......................................... 626 25.2. Choroby inne niż wymienione w katalogu chorób zawodowych ........................... 626 25.3. Zasady postępowania w przypadku podejrzenia choroby zawodowej .................... 626 25.4. Obowiązki pracodawcy w przypadku stwierdzenia lub podejrzenia choroby zawo-

dowej ...................................................................................................................... 627 25.5. Wykaz chorób zawodowych ................................................................................... 627

26. Wypadki przy pracy ........................................................................................................... 628 26.1. Pojęcie wypadku przy pracy ................................................................................... 628 26.2. Nagłość zdarzenia ................................................................................................... 628 26.3. Ukąszenie przez kleszcza a nagłość zdarzenia ....................................................... 628 26.4. Przyczyna zewnętrzna wypadku przy pracy ........................................................... 629 26.5. Związek wypadku z pracą ...................................................................................... 629 26.6. Spożywanie alkoholu w czasie pracy a wypadek przy pracy ................................. 629 26.7. Zawał lub wylew a wypadek przy pracy ................................................................. 629 26.8. Wypadek w czasie przerwy w świadczeniu pracy .................................................. 631 26.9. Wypadek podczas wyjazdu na uczelnię .................................................................. 633

26.10. Wadliwe orzeczenie lekarskie jako przyczyna wypadku przy pracy ..................... 634 26.11. Termin zgłoszenia się do lekarza a wypadek przy pracy ........................................ 634 26.12. Rodzaje wypadków przy pracy ............................................................................... 634 26.13. Wypadki traktowane na równi z wypadkiem przy pracy ........................................ 635 26.14. Wypadki przy pracy i choroby zawodowe .............................................................. 636 26.15. Zawiadomienie Państwowej Inspekcji Pracy .......................................................... 636 26.16. Zabezpieczenie miejsca wypadku ........................................................................... 636 26.17. Zespół powypadkowy ............................................................................................. 637 26.18. Obowiązek powołania zespołu powypadkowego ................................................... 638 26.19. Protokół powypadkowy .......................................................................................... 638 26.20. Rola protokołu powypadkowego ............................................................................ 638 26.21. Wypadek w drodze do pracy a wydłużenie drogi przez pracownika ...................... 638 26.22. Roszczenia uzupełniające w przypadku wypadku przy pracy ................................ 639 26.23. Obowiązek przechowywania dokumentów dotyczących wypadku przy pracy ...... 639

27. Wzory dokumentów .......................................................................................................... 640 27.1. Zarządzenie w sprawie przydziału odzieży i obuwia roboczego i ochronnego ...... 640 27.2. Karta przydziału odzieży, obuwia oraz środków ochrony indywidualnej .............. 641 27.3. Oświadczenie o odbyciu okresowego szkolenia BHP ............................................ 641

28. Świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego ..................................................................... 642 28.1. Rodzaje świadczeń z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych ............ 642 28.2. Osoby, którym nie przysługują świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego ........ 642 28.3. Pojęcie choroby zawodowej ................................................................................... 643

31

28.4. Jednorazowe odszkodowanie................................................................................... 643 28.5. Dwukrotne pobranie przez pracownika jednorazowego odszkodowania za wypadek

przy pracy................................................................................................................ 644 28.6. Podmioty dokonujące wypłaty zasiłku chorobowego ............................................. 644 28.7. Świadczenia rehabilitacyjne ................................................................................... 645 28.8. Zasiłek wyrównawczy ............................................................................................ 645 28.9. Przypadki, gdy nie przysługuje zasiłek wyrównawczy z ubezpieczenia wypadko-

wego ........................................................................................................................ 646 28.10. Protokół powypadkowy a ustalenia ZUS................................................................. 646

29. Świadczenia BHP a składki ZUS i podatek dochodowy .................................................... 649 29.1. Posiłki profilaktyczne i napoje a składki ZUS ........................................................ 649 29.2. Środki higieny osobistej a składki ZUS .................................................................. 650 29.3. Odzież i obuwie robocze a składki ZUS ................................................................. 650 29.4. Napoje wydawane wszystkim pracownikom a składki ZUS .................................. 650 29.5. Produkty żywnościowe dla pracowników a zwolnienie z podatku dochodowego 651 29.6. Ekwiwalent za użyte przy wykonywaniu pracy narzędzia lub materiały pracownika

a składki ZUS ......................................................................................................... 651 29.7. Ekwiwalent za używanie i pranie odzieży roboczej a podatek dochodowy............. 652 29.8. Wysokość ekwiwalentu a zwolnienie z podatku dochodowego .............................. 652 29.9. Okulary dla pracowników w wyjaśnieniach Ministerstwa Finansów ..................... 652

ROZDZIAŁ V – UPRAWNIENIA ZWIĄZANE Z RODZICIELSTWEM I MACIE-RZYŃSTWEM ........................................................................................ 655

1. Ochrona kobiet w okresie ciąży.......................................................................................... 655 2. Urlopy macierzyńskie......................................................................................................... 656

2.1. Zasady udzielania urlopu macierzyńskiego ............................................................... 656 2.2. Pracownica wymagająca opieki szpitalnej, a urlop macierzyński ojca ..................... 657 2.3. Osoby, którym przysługuje urlop macierzyński w nowym wymiarze ...................... 657 2.4. Rodziny zastępcze zawodowe .................................................................................. 658 2.5. Przyjęcie dziecka na wychowanie a urlop macierzyński .......................................... 658 2.6. Choroba w trakcie urlopu macierzyńskiego ............................................................. 659 2.7. Udzielenie urlopu macierzyńskiego nauczycielce przebywającej na urlopie zdrowo-

tnym ......................................................................................................................... 659 2.8. Dodatkowy urlop macierzyński od 1 stycznia 2010 r. .............................................. 660 2.9. Dodatkowy urlop macierzyński dla ojca dziecka ..................................................... 660

2.10. Urlop ojcowski ......................................................................................................... 661 2.11. Zasady udzielenia urlopu ojcowskiego ..................................................................... 661 2.12. Urlop ojcowski dla rodziców adopcyjnych ............................................................... 661 2.13. Przedwczesny poród a urlop macierzyński ............................................................... 662

3. Przerwa na karmienie ........................................................................................................ 664 4. Dodatkowe dni wolne dla pracowników wychowujących dziecko .................................... 664 5. Udzielenie 2 dni wolnych pracownikowi wychowującemu dziecko .................................. 665 6. Pracownica w ciąży a szkodliwe warunki pracy ................................................................ 665 7. Prace zabronione kobietom w ciąży .................................................................................. 666 8. Automatyczne przedłużenie umowy o pracę z kobietą w ciąży ......................................... 666 9. Pracownica w ciąży zatrudniona na zastępstwo a przedłużenie umowy o pracę ............... 667

10. Urlop wychowawczy ......................................................................................................... 667

32

11. Wniosek o udzielenie urlopu wychowawczego.................................................................. 668 12. Poród w trakcie urlopu wychowawczego ........................................................................... 668 13. Praca w czasie urlopu wychowawczego............................................................................. 669 14. Urlop wychowawczy a druga praca u tego samego pracodawcy ....................................... 669 15. Udzielenie przez pracodawcę urlopu wychowawczego na czas dłuższy niż umowa o pracę 669 16. Powrót do pracy po urlopie wychowawczym .................................................................... 670 17. Podwyżki wynagrodzeń a pracownicy na urlopie macierzyńskim .................................... 670 18. Wynagrodzenie pracownika powracającego po urlopie wychowawczym ......................... 670 19. Wzór wniosku o udzielenie urlopu wychowawczego ........................................................ 671 20. Zasiłek macierzyński ......................................................................................................... 671

20.1. Prawo do zasiłku ..................................................................................................... 671 20.2. Zasady przyznawania zasiłku macierzyńskiego ...................................................... 671 20.3. Zmiana wymiaru zasiłku macierzyńskiego od 1 stycznia 2012 r. w wyjaśnieniach

ZUS ......................................................................................................................... 672 20.4. Podstawa wymiaru zasiłku macierzyńskiego dla pracownika ................................ 674 20.5. Podstawa wymiaru zasiłku macierzyńskiego po zasiłku chorobowym lub urlopie

wychowawczym ...................................................................................................... 675 20.6. Zasiłek macierzyński po zasiłku chorobowym ....................................................... 675 20.7. Ponowne ustalanie podstawy wymiaru zasiłku ....................................................... 675 20.8. Ustalanie i wypłata zasiłku macierzyńskiego ......................................................... 675 20.9. Dokumenty niezbędne do wypłaty zasiłku macierzyńskiego .................................. 676

20.10. Dokumenty do wypłaty zasiłku macierzyńskiego w okresie urlopu ojcowskiego 677 20.11. Zasiłek macierzyński a urlop ojcowski od 1 stycznia 2010 r. ................................. 677 20.12. Urlop ojcowski w przypadku przysposobienia dziecka w wyjaśnieniach ZUS ...... 678 20.13. Łączenie urlopu ojcowskiego i dodatkowego urlopu macierzyńskiego z pracą, a wy-

sokość zasiłku macierzyńskiego od 1 stycznia 2010 r. ........................................... 679 20.14. Pracownica na zasiłku macierzyńskim, a składki ZUS ........................................... 679 20.15. Podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne osób przebywających na

urlopie wychowawczym ........................................................................................ 680 20.16. Zasady ustalania przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia dla celów ustalenia

podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne osób przebywających na urlopie wychowawczym ......................................................................................... 682

20.17. Podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie zdrowotne osób na urlopach wycho-wawczych ............................................................................................................... 683

21. Pracownicy powracający z urlopów macierzyńskich i wychowawczych, a składki na Fun- dusz Pracy i FGŚP ............................................................................................................. 683

ROZDZIAŁ VI – ZAKŁADOWY FUNDUSZ ŚWIADCZEŃ SOCJALNYCH .............. 684

1. Zasady tworzenia Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych ................................... 684 2. Ilość zatrudnionych pracowników a ZFŚS ......................................................................... 685 3. Syndyk, a obowiązek dokonywania odpisów na ZFŚS ..................................................... 685 4. Pracodawcy zatrudniający mniej niż 20 pracowników, a obowiązek tworzenia zakłado-

wego funduszu świadczeń socjalnych................................................................................ 685 5. Obowiązki pracodawcy, który zrezygnował z tworzenia funduszu i wypłacania świad-

czenia urlopowego ............................................................................................................. 686 6. Wysokość odpisów na ZFŚS .............................................................................................. 686 7. Wysokość odpisu na ZFŚS w 2012 r. ................................................................................ 687

33

8. Odpisy na ZFŚS za osoby zatrudnione w szczególnie uciążliwych warunkach ................ 688 9. Świadczenie urlopowe ....................................................................................................... 689

10. Świadczenie urlopowe na początku roku ........................................................................... 689 11. Rezygnacja z wypłacania świadczenia urlopowego .......................................................... 689 12. Stan zatrudnienia dla celów dokonania odpisu na ZFŚS ................................................... 690 13. Pojęcie działalności socjalnej ............................................................................................ 691 14. Regulamin korzystania z ZFŚS ......................................................................................... 691 15. Ustalanie zasad korzystania z ZFŚS .................................................................................. 691 16. Zakupy z Funduszu bez zróżnicowania sytuacji majątkowej pracowników ...................... 692 17. Udzielanie pomocy z ZFŚS ............................................................................................... 692 18. Przeznaczenie środków z ZFŚS ......................................................................................... 693 19. Brak możliwości wystąpienia pracownika z roszczeniem o zaspokojenie dowolnych po-

trzeb socjalnych ................................................................................................................. 694 20. Dofinansowanie opłat za przedszkole z ZFŚS ................................................................... 694 21. Kluby dziecięce ze środków zakładowego funduszu świadczeń socjalnych ..................... 694 22. Formy dofinansowania wypoczynku ................................................................................. 695 23. Wczasy za granicą a dofinansowanie z ZFŚS ................................................................... 695 24. Imprezy kulturalne z ZFŚS ................................................................................................ 696 25. Imprezy masowe z ZFŚS ................................................................................................... 696 26. Podmioty uprawnione do świadczeń z ZFŚS .................................................................... 699 27. Różnicowanie wysokości świadczeń z ZFŚS w zależności od stażu pracowników .......... 699 28. Zasady ustalania dochodu pracownika dla celu przyznania świadczeń z ZFŚS ................ 699 29. Wnioski o dofinansowanie z ZFŚS a ochrona danych osobowych .................................... 700 30. Pracownik na urlopie bezpłatnym a świadczenia z ZFŚS .................................................. 700 31. Pracownik na urlopie wychowawczym a świadczenia z ZFŚS .......................................... 700 32. Pożyczki z ZFŚS................................................................................................................. 701 33. Zwiększenia funduszu ....................................................................................................... 701 34. Przychody ze sprzedaży środków trwałych służących działalności socjalnej ................... 701 35. Odrębny rachunek bankowy ZFŚS .................................................................................... 702 36. Przekazywanie środków .................................................................................................... 702 37. Brak obowiązku uiszczenia odsetek w przypadku opóźnienia w przekazaniu środków na

ZFŚS ................................................................................................................................. 703 38. Ważne terminy związane z ZFŚS ...................................................................................... 703 39. ZFŚS a podatek dochodowy .............................................................................................. 703

39.1. Skutki świadczeń socjalnych u pracownika .............................................................. 703 39.2. Zapomogi wypłacane w przypadku zdarzeń losowych ............................................. 704 39.3. Rzeczowe świadczenia ............................................................................................. 704 39.4. Dopłaty do wypoczynku ........................................................................................... 704 39.5. Świadczenia socjalne a koszty uzyskania przychodów ............................................. 705 39.6. Spotkania integracyjne pracowników ....................................................................... 705 39.7. Wydatki socjalne ...................................................................................................... 706 39.8. Zaległe wpłaty na ZFŚS ............................................................................................ 706 39.9. Koszty administrowania ZFŚS ................................................................................. 707

40. Świadczenia socjalne a składki ZUS .................................................................................. 707 40.1. Wypłat bez kryterium socjalnego a podatek dochodowy ......................................... 707 40.2. Dofinansowanie z ZFŚS do wypoczynku pracowników – raz jeszcze ..................... 708 40.3. Oskładkowanie paczek świątecznych ....................................................................... 708

34

40.4. Paczki świąteczne częściowo sfinansowane z ZFŚS, a częściowo ze środków obro-towych ..................................................................................................................... 709

40.5. Świadczenie urlopowe wypłacane w wyższej kwocie niż odpis podstawowy ........ 710 40.6. Dofinansowanie do imprezy sportowej i kulturalnej ............................................... 710 40.7. Świadczenia pieniężne z Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych ............. 710 40.8. Zapomogi wolne od składek i podatku dochodowego............................................. 711 40.9. Dopłaty do wypoczynku a zwolnienie z podatku dochodowego ............................ 712

40.10. Brak zróżnicowania świadczeń z ZFŚS a składki ZUS .......................................... 715 41. Odsprzedaż pracownikom usług dofinansowanych z ZFŚS a podatek VAT ..................... 715

ROZDZIAŁ VII – ZAGADNIENIA POZOSTAŁE ............................................................717

1. Równe traktowanie w stosunkach pracy ............................................................................ 717 1.1. Zasada równego traktowania ...................................................................................... 717 1.2. Dyskryminacja pośrednia i bezpośrednia ................................................................... 718 1.3. Prawo do jednakowego wynagrodzenia ..................................................................... 718 1.4. Mniejsze wynagrodzenie dla leniwego pracownika a zakaz dyskryminacji ............... 719 1.5. Naruszenie zasady równego traktowania .................................................................... 719 1.6. Ochrona dyskryminowanego pracownika .................................................................. 719 1.7. Zwolnienie z powodu nabycia wieku emerytalnego a dyskryminacja ........................ 719 1.8. Zatrudnienie przez kościół a dyskryminacja ze względu na wyznanie ....................... 720

2. Mobbing ............................................................................................................................. 720 2.1. Pojęcie mobbingu ....................................................................................................... 720 2.2. Wymagający pracodawca a mobbing ......................................................................... 721 2.3. Subiektywne odczucia pracownika a mobbing ........................................................... 721 2.4. Izolacja pracownika w grupie a mobbing ................................................................... 721 2.5. Obowiązki pracodawcy w zakresie zapobiegania mobbingowi .................................. 723

3. Przeszukania i kontrole osobiste pracowników ................................................................. 723 4. Kontrolowanie poczty elektronicznej pracowników ......................................................... 724 5. Naruszenie godności pracownika ...................................................................................... 724 6. Szczególna ochrona pracowników młodocianych ............................................................. 725 7. Zasady odpowiedzialności pracownika ............................................................................. 725

7.1. Odpowiedzialność porządkowa pracownika ............................................................. 725 7.2. Zasady nakładania kar porządkowych ...................................................................... 726 7.3. Przesłanki wymierzenia kary porządkowej .............................................................. 726 7.4. Rodzaje kar porządkowych ....................................................................................... 726 7.5. Przesłanie przez pracownika firmowego dokumentu podmiotowi zewnętrznemu ... 727 7.6. Sankcja za porzucenie przez pracownika stanowiska pracy ..................................... 727 7.7. Odpowiedzialność materialna ................................................................................... 728 7.8. Możliwość uwolnienia się pracownika od odpowiedzialności za szkodę ................. 730 7.9. Odpowiedzialność materialna w orzeczeniach Sądu Najwyższego .......................... 730

7.10. Szkoda u osoby trzeciej ............................................................................................ 731 7.11. Odpowiedzialność za mienie powierzone ................................................................. 731 7.12. Pobranie pieniędzy za towar przez pracownika ........................................................ 732 7.13. Zdarzenia niezależne od pracownika a szkoda w mieniu powierzonym .................. 732 7.14. Odpowiedzialność pracownika za szkodę w mieniu powierzonym w orzeczeniach

Sądu Najwyższego .................................................................................................... 734 7.15. Ujawnienie tajemnicy pracodawcy ........................................................................... 736

35

7.16. Brak możliwości karania pracowników za ujawnianie zarobków ............................ 736 7.17. Odpowiedzialność kierownika za działania podległych mu pracowników ................737 7.18. Wysokość kary pieniężnej ........................................................................................ 737 7.19. Zatarcie kary pieniężnej ............................................................................................ 738 7.20. Nałożenie na pracownika kary porządkowej ............................................................ 738

8. Badanie trzeźwości pracownika ........................................................................................ 739 8.1. Zasady ogólne ........................................................................................................... 739 8.2. Forma polecenia zaprzestania pracy przez nietrzeźwego pracownika ...................... 740 8.3. Badanie trzeźwości nieatestowanym alkomatem ...................................................... 740

9. Pracownik powołany do odbycia służby wojskowej ......................................................... 740 9.1. Szczególne uprawnienia pracowników powołanych do odbycia służby wojskowej 740 9.2. Ochrona stosunku pracy poborowego ....................................................................... 741 9.3. Przydział kryzysowy, a ochrona stosunku pracy ...................................................... 742 9.4. Dodatkowe dni wolne dla osoby powołanej do odbycia służby wojskowej ............. 742 9.5. Odprawa dla pracownika powołanego do odbycia zasadniczej służby wojskowej ... 742 9.6. Powrót do pracy po odbyciu służby wojskowej ........................................................ 743 9.7. Wliczenie okresu służby wojskowej do stażu pracy ................................................. 743 9.8. Urlop bezpłatny dla pracownika powołanego do odbycia ćwiczeń wojskowych ..... 744

10. Urlopy bezpłatne ............................................................................................................... 744 10.1. Udzielanie urlopów bezpłatnych ...............................................................................744 10.2. Urlop bezpłatny po ustaniu stosunku pracy ...............................................................744 10.3. Inicjatywa udzielenia urlopu bezpłatnego .................................................................744 10.4. Odmowa udzielenia urlopu bezpłatnego ....................................................................744 10.5. Skutki udzielenia urlopu bezpłatnego ........................................................................745 10.6. Choroba pracownika w czasie urlopu bezpłatnego ....................................................745 10.7. Urlop bezpłatny, a wykonywanie przez pracownika części swoich obowiązków .... 746

11. Urlopy okolicznościowe .................................................................................................... 746 11.1. Zasady udzielania urlopów okolicznościowych ........................................................ 746 11.2. Urlop okolicznościowy z okazji ślubu pracownika .................................................. 746

12. Wezwanie pracownika przez różne organy publiczne........................................................ 747 13. Przesunięcie pracownika pomiędzy oddziałami szpitala a wypowiedzenie warunków pracy 747 14. Zakaz pracy w nocy ........................................................................................................... 748 15. Prawa autorskie do utworów wykonanych w ramach stosunku pracy ............................... 748 16. Prawa autorskie do programu komputerowego stworzonego w ramach stosunku pracy.... 748 17. Zatrudnienie za granicą zaliczane do stażu ........................................................................ 749 18. Specjalne preferencje dla zagranicznych pracodawców .................................................... 749 19. Rady pracowników............................................................................................................. 750

19.1. Obowiązek powołania rady pracowników ................................................................ 750 19.2. Nieprzeprowadzanie w terminie wyborów do rady pracowników ........................... 750 19.3. Ustalanie liczby zatrudnionych ................................................................................. 751 19.4. Osoby na urlopie wychowawczym i bezpłatnym a ustalanie liczby zatrudnionych .... 751 19.5. Informacje przekazywane radzie pracowników ........................................................ 752 19.6. Zmiany dotyczące rad pracowników od 8 lipca 2009 r. ........................................... 752

20. Szkolenie pracowników ..................................................................................................... 752 20.1. Nowe przepisy dotyczące dokształcania pracowników ............................................ 752 20.2. Świadczenia przysługujące pracownikom podnoszącym kwalifikacje zawodowe ... 753 20.3. Urlop szkoleniowy .................................................................................................... 753

36

20.4. Umowa pracodawcy z pracownikiem dotycząca podnoszenia kwalifikacji zawodo-wych ........................................................................................................................ 754

20.5. Obowiązek zwrotu przez pracownika kosztów świadczeń poniesionych przez praco-dawcę ...................................................................................................................... 754

20.6. Świadczenia przysługujące pracownikom uzupełniającym wiedzę w innych formach 756 20.7. Dokształcanie rozpoczęte przed nowelizacją Kodeksu pracy ................................. 756 20.8. Dokształcanie a zwolnienie z podatku dochodowego ............................................. 756 20.9. Podnoszenie kwalifikacji zawodowych w wyjaśnieniach Ministerstwa Pracy ....... 757

20.10. Dokształcanie pracowników w wyjaśnieniach Państwowej Inspekcji Pracy .......... 758 21. Szczególne regulacje dotyczące łagodzenia skutków kryzysu .......................................... 759

CZĘŚĆ III – USTANIE STOSUNKU PRACY.................................................................... 761

ROZDZIAŁ I – ROZWIĄZANIE STOSUNKU PRACY ................................................... 763

1. Rozwiązanie umowy na czas określony ............................................................................ 763 1.1. Zasady ogólne rozwiązywania umów na czas określony ............................................ 763 1.2. Rozwiązanie umowy na czas określony przed upływem 6 miesięcy jej trwania ........ 764 1.3. Umowa na czas określony a upadłość lub likwidacja przedsiębiorcy ........................ 764 1.4. Przyczyna rozwiązania umowy na czas określony ..................................................... 764 1.5. Nieprawidłowe rozwiązanie umowy na czas określony ............................................. 764 1.6. Wypowiedzenie umowy terminowej niezawierającej klauzuli wypowiedzenia ......... 765 1.7. Wypowiedzenie umowy o pracę na czas określony przez pracownika ...................... 765 1.8. Dłuższy okres wypowiedzenia umowy na czas określony ......................................... 765 1.9. Wypowiedzenie warunków pracy i płacy w przypadku umowy zawartej na czas okre-

ślony ........................................................................................................................... 766 2. Rozwiązanie umowy o pracę na czas nieokreślony.............................................................. 766

2.1. Zasady ogólne.............................................................................................................. 766 2.2. Okres wypowiedzenia umowy na czas nieokreślony .................................................. 766 2.3. Okres wypowiedzenia a okres zatrudnienia ................................................................ 767 2.4. Skrócenie okresu wypowiedzenia ............................................................................... 768 2.5. Termin podjęcia decyzji o skróceniu okresu wypowiedzenia ..................................... 768 2.6. Wydłużenie okresu wypowiedzenia zgodnie z przepisami Kodeksu pracy ................ 768 2.7. Wydłużenie okresu wypowiedzenia umowy o pracę korzystne dla pracownika ........ 768 2.8. Zasady rozwiązywania umowy za wypowiedzeniem ................................................. 771 2.9. Przyczyny wypowiedzenia umowy o pracę w orzecznictwie Sądu Najwyższego....... 772

2.10. Zabranie przez pracownika dokumentów z akt osobowych ....................................... 775 2.11. Praca w czasie zwolnienia lekarskiego ....................................................................... 775 2.12. Usiłowanie kradzieży jako przyczyna wypowiedzenia umowy o pracę ..................... 775 2.13. Pozostawienie samochodu z towarem bez opieki ....................................................... 775 2.14. Przesunięcie na inne stanowisko pracy i zwolnienie w związku z likwidacją starego

stanowiska pracy ......................................................................................................... 775 2.15. Częste zwolnienia lekarskie jako przyczyna zwolnienia pracownika ......................... 776 2.16. Reorganizacja jako powód rozwiązania umowy o pracę ............................................ 776 2.17. Utrata zaufania do pracownika jako przyczyna wypowiedzenia ................................ 776 2.18. Nieefektywna praca i niespełnienie oczekiwań pracodawcy....................................... 776 2.19. Brak zgody reszty załogi na zawarcie umowy o odpowiedzialności materialnej ....... 777 2.20. Wiele powodów wypowiedzenia ................................................................................ 777 2.21. Ujawnienie informacji dla nieuprawnionego pracownika .......................................... 777

37

2.22. Zbycie akcji konkurencyjnej spółce ........................................................................... 777 2.23. Data otrzymania wypowiedzenia przez pracownika a termin rozwiązania umowy

o pracę ........................................................................................................................ 778 2.24. Możliwość rozwiązania umowy przed jej rozpoczęciem ...................................... 778

3. Zakazy wypowiadania umowy o pracę ................................................................................ 778 3.1. Przypadki, gdy ustawodawca wprowadził zakazy wypowiadania umowy o pracę .... 778 3.2. Wypowiedzenie umowy o pracę dla pracownika w wieku przedmerytalnym ............ 779

3.2.1. Pracownik w wieku przedemerytalnym .......................................................... 779 3.2.2. Wiek emerytalny ............................................................................................ 779 3.2.3. Pracownicy uprawnieni do wcześniejszej emerytury ..................................... 781 3.2.4. Przekroczenie wieku przedemerytalnego w okresie wypowiedzenia ............ 781 3.2.5. Osiągnięcie wieku emerytalnego .....................................................................782 3.2.6. Umowa na czas określony a ochrona pracownika w wieku przedemerytalnym

3.3. Wypowiedzenie umowy w okresie usprawiedliwionej nieobecności ......................... 782 3.4. Ciąża a rozwiązanie umowy o pracę ........................................................................... 783

3.4.1. Rozwiązanie umowy o pracę w okresie ciąży lub urlopu macierzyńskiego ... 783 3.4.2. Rozwiązanie umowy za porozumieniem stron z kobietą w ciąży .................. 784 3.4.3. Przypadki, gdy można zwolnić kobietę w ciąży ............................................. 784 3.4.4. Pracownik ojciec a zakaz wypowiadania umowy o pracę .............................. 784 3.4.5. Umowa o pracę na okres próbny nieprzekraczający jednego miesiąca a ciąża

pracownicy ..................................................................................................... 784 3.4.6. Umowa na czas określony a ciąża .................................................................. 784 3.4.7. Wypowiedzenie umowy o zastępstwo z pracownicą w ciąży ......................... 785 3.4.8. Kobieta ciężarna a przeciwwskazania do wykonywania pracy ...................... 785 3.4.9. Likwidacja oddziału a zwolnienie kobiety ciężarnej ...................................... 785

3.4.10. Wykreślenie z ewidencji działalności gospodarczej ....................................... 786 3.4.11. Poronienie ciąży a zakaz wypowiadania umów o pracę ..................................786 3.4.12. Zakaz rozwiązania umowy o pracę z pracownicą w ciąży ............................. 786 3.4.13. Urlop wychowawczy a wypowiedzenie umowy o pracę ................................ 787 3.4.14. Praca zarobkowa podczas urlopu wychowawczego a wypowiedzenie umowy

o pracę ........................................................................................................... 787 3.4.15. Urlop ojcowski a wypowiedzenie umowy o pracę ......................................... 787 3.4.16. Praca tymczasowa a ochrona kobiet w ciąży .................................................. 788

3.5. Zwolnienie pracownika na zwolnieniu chorobowym ................................................. 789 3.6. Uzyskania zwolnienia lekarskiego po otrzymaniu wypowiedzenia ............................ 789 3.7. Zwolnienie pracownika w okresie pobierania zasiłku rehabilitacyjnego .................... 789 3.8. Wypowiedzenie umowy o pracę w okresie urlopu wychowawczego.......................... 789 3.9. Szczególne przypadki ochrony przed wypowiedzeniem ............................................ 790

3.10. Ochrona dyskryminowanego pracownika .................................................................. 790 3.11. Możliwości zwolnienia pracowników chronionych przed wypowiedzeniem ............. 790 3.12. Rodzaje urlopów chroniące przed wypowiedzeniem .................................................. 792 3.13. Nieobecności chroniące przed wypowiedzeniem ....................................................... 793

4. Nieprawidłowe wypowiedzenie umowy o pracę ................................................................. 793 4.1. Niezgodne z prawem wypowiedzenie umowy o pracę na czas nieokreślony przez

pracodawcę ................................................................................................................. 793 4.2. Niezgodne z prawem rozwiązanie umowy na czas określony a roszczenia praco-

wnika ................................................................................................................. 794

38

4.3. Wysokość odszkodowania dla osoby bezprawnie zwolnionej .....................................794 4.4. Naruszenie długości okresu wypowiedzenia .............................................................. 794 4.5. Brak określenia przyczyny wypowiedzenia ................................................................ 795 4.6. Termin zgłoszenia się do pracy po przywróceniu pracownika do pracy .................... 796 4.7. Przywrócenie pracownika do pracy ............................................................................ 797 4.8. Roszczenie przywrócenia do pracy a utrata zaufania pracodawcy ............................. 797 4.9. Przywrócenie do pracy pracownika w wieku przedemerytalnym ............................... 797

4.10. Nadużycie zaufania byłego pracodawcy a przywrócenie do pracy ............................ 798 4.11. Przypadki kiedy przywrócenie do pracy jest niecelowe lub niemożliwe .................... 798 4.12. Cofnięcie przez pracodawcę wadliwego wypowiedzenia ........................................... 799 4.13. Niewłaściwa reprezentacja przy wypowiedzeniu umowy o pracę .............................. 799

5. Rozwiązywanie umów w okresie próbnym ......................................................................... 799 5.1. Zasady rozwiązywania umów na okres próbny .......................................................... 799 5.2. Warunki wypowiedzenia umowy zawartej na okres próbny ...................................... 800

6. Rozwiązanie umowy na zastępstwo .................................................................................... 801 7. Rozwiązanie umowy za porozumieniem stron .................................................................... 801

7.1. Porozumienie stron jako forma rozwiązania umowy o pracę ..................................... 801 7.2. Rozwiązanie umowy o pracę w drodze porozumienia w czasie urlopu wypoczynkowego 801

8. Rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia ............................................................... 802 8.1. Zasady ogólne rozwiązywania umów bez wypowiedzenia ........................................ 802 8.2. Termin rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia .......................................... 802 8.3. Bieg miesięcznego terminu na rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia ................. 803 8.4. Ciężkie naruszenie przez pracownika podstawowych obowiązków pracowniczych ..... 804 8.5. Przyczyny rozwiązania umowy bez wypowiedzenia w orzecznictwie Sądu Najwyższego 805 8.6. Odmowa poddania się badaniom kontrolnym ..................................................................... 806 8.7. Powody, które nie mogą być przyczyną zwolnień dyscyplinarnych w orzecznictwie

sądowym ..................................................................................................................... 806 8.8. Urlop na żądanie a rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia ................................ 807 8.9. Zwolnienie dyscyplinarne a konsultacje ze związkami zawodowymi......................... 809

8.10. Zwolnienie dyscyplinarne a wysłuchanie pracownika ................................................ 809 8.11. Rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia przez pracownika ......................... 809 8.12. Rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia przez pracownika a świadectwo pracy ........ 809 8.13. Nieuzasadnione rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia przez pracownika a od-

szkodowanie ............................................................................................................... 809 8.14. Niezgodne z prawem rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia w czasie biegu wy-

powiedzenia ................................................................................................................ 810 8.15. Nadszarpnięta opinia pracownika jako przyczyna zwolnienia ................................... 810 8.16. Nieusprawiedliwienie na czas nieobecności a przyczyna wypowiedzenia ................. 810 8.17. Udostępnienie komputera innej osobie ....................................................................... 810 8.18. Kopiowanie danych z komputerów podłączonych do sieci ........................................ 810 8.19. Wyjazd pracownika za granicę w okresie choroby...................................................... 811 8.20. Bezczynność i bierność pracownika jako powód rozwiązania umowy o pracę .......... 812 8.21. Działanie przeciwko mieniu pracodawcy a zwolnienie dyscyplinarne ....................... 813 8.22. Bezkrytyczne wykonanie bezprawnych poleceń przełożonych jako powód wypo-

wiedzenia umowy o pracę ......................................................................................... 813 8.23. Niezgodne z prawem rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia ................................. 815 8.24. Nieodbieranie przez pracownika poczty a rozwiązanie umowy o pracę .................... 815

39

8.25. Wysłanie oświadczenia o rozwiązaniu umowy o pracę bez wypowiedzenia a termin wypowiedzenia ......................................................................................................... 816

8.26. Praca u innego pracodawcy podczas zwolnienia lekarskiego jako przyczyna zwol-nienia ........................................................................................................................ 817

8.27. Fałszywe zwolnienie lekarskie ................................................................................. 817 8.28. Popełnienie przestępstwa przez pracownika a zwolnienie dyscyplinarne ................ 818 8.29. Utrata uprawnień do wykonywania pracy ................................................................ 818 8.30. Długa choroba a rozwiązanie umowy o pracę .......................................................... 819 8.31. Wypowiedzenie umowy o pracę, a niezdolność do pracy ........................................ 819 8.32. Termin rozwiązania umowy o pracę z powodu długotrwałej choroby pracownika ... 819 8.33. Powrót pracownika do pracy po długotrwałej chorobie a wypowiedzenie umowy

o pracę ....................................................................................................................... 819 8.34. Długotrwała choroba jako przyczyna wypowiedzenia w orzeczeniach Sądu Naj-

wyższego ................................................................................................................... 820 9. Wygaśnięcie stosunku pracy .............................................................................................. 820

10. Wypowiedzenie zmieniające warunki pracy lub płacy ...................................................... 821 10.1. Zasady dokonywania wypowiedzenia zmieniającego .............................................. 821 10.2. Zakres elementów objętych wypowiedzeniem zmieniającym .................................. 822 10.3. Zgoda na obniżkę płacy ze strachu ........................................................................... 822 10.4. Odmowa przyjęcia nowych warunków zatrudnienia ............................................... 822 10.5. Zmiana zakresu czynności a wypowiedzenie zmieniające ....................................... 822

11. Zwolnienia grupowe .......................................................................................................... 823 11.1. Pracodawcy dokonujący zwolnień grupowych.......................................................... 823 11.2. Zasady liczenia 30 dni ............................................................................................... 823 11.3. Zasady przeprowadzania zwolnień grupowych ........................................................ 823 11.4. Osoby chronione w przypadku zwolnień grupowych ................................................824

12. Obowiązek ponownego zatrudnienia pracownika ............................................................. 825 12.1. Zwolnienia grupowe a obowiązek ponownego zatrudnienia pracownika ................ 825 12.2. Zwolnienie indywidualne a obowiązek ponownego zatrudnienia ............................ 826 12.3. Pojęcie grupy zawodowej ......................................................................................... 826 12.4. Stanowisko pracy ponownie zatrudnianego pracownika .......................................... 826 12.5. Rodzaj umowy o pracę ponownie zatrudnianego pracownika .................................. 827 12.6. Zgłoszenie zamiaru powrotu do pracy ...................................................................... 827

13. Konsultacje ze związkami zawodowymi rozwiązania umowy o pracę na czas nieokreślony 827 13.1. Wypowiedzenie umowy o pracę a konsultacje ze związkami zawodowymi............. 827 13.2. Cofnięcie wypowiedzenia i ponowne wypowiedzenie umowy a obowiązek konsul-

tacji ze związkami zawodowymi .............................................................................. 827 13.3. Zamiar zmiany podstawy wypowiedzenia a konsultacje ze związkami zawodowymi 828 13.4. Zmiana sytuacji faktycznej a ponowne konsultacje ze związkami zawodowymi ..... 828 13.5. Znaczny okres czasu pomiędzy konsultacją ze związkami zawodowymi a datą wrę-

czenia wypowiedzenia .............................................................................................. 828 13.6. Skutki braku konsultacji ze związkami zawodowymi .............................................. 829

14. Zagadnienia pozostałe związane z rozwiązaniem umowy o pracę .................................... 829 14.1. Obowiązki związane z wypowiedzeniem umowy o pracę ........................................ 829 14.2. Zwolnienie niepełnosprawnego z powodu jego ułomności ...................................... 829 14.3. Termin wypowiedzenia umów o pracę ..................................................................... 829 14.4. Sposób liczenia 3-dniowych terminów wypowiedzenia ........................................... 830

40

14.5. Podstawowe zasady wypowiadania umów o pracę ................................................... 830 14.6. Forma wypowiedzenia umowy o pracę .................................................................... 831 14.7. Odmowa przyjęcia wypowiedzenia umowy o pracę przez pracownika ................... 831 14.8. Świadczenie pracy w okresie wypowiedzenia .......................................................... 831 14.9. Konsultacje ze związkami zawodowymi .................................................................. 832

14.10. Działacz związkowy dwóch związków zawodowych .............................................. 832 14.11. Powstanie nowego związku zawodowego w trakcie zwolnień grupowych .............. 833 14.12. Przekroczenie terminu doręczenia wypowiedzeń ustalonych ze związkami zawodo-

wymi.......................................................................................................................... 833 14.13. Wypowiedzenie warunków pracy i płacy dla działacza związkowego...................... 833 14.14. Możliwość żądania przywrócenia do pracy w przypadku umowy na czas określony

w wyroku Trybunału Konstytucyjnego .................................................................... 833 14.15. Pouczenie o prawie odwołania się do sądu................................................................ 834 14.16. Doręczenie wypowiedzenia ...................................................................................... 835 14.17. Nieodbieranie listów poleconych z wypowiedzeniem przez pracownika ................. 835 14.18. Niepodjęcie pracy przez pracownika ........................................................................ 835 14.19. Zatrudnienie pracownika po zwolnieniach grupowych ............................................ 837 14.20. Przyczyna odwołania i zwolnienia prezesa spółki..................................................... 837 14.21. Cofnięcie wypowiedzenia umowy o pracę ............................................................... 837 14.22. Przeciwwskazania do wykonywania pracy a zwolnienie ......................................... 838 14.23. Czasowe powierzenie pracownikowi innej pracy a wypowiedzenie zmieniające .... 838

ROZDZIAŁ II – OBOWIĄZKI ZWIĄZANE Z USTANIEM STOSUNKU PRACY ..... 841

1. Odprawa z tytułu zwolnienia grupowego ............................................................................ 841 1.1. Wysokość odprawy ..................................................................................................... 841 1.2. Nabycie prawa do odprawy ........................................................................................ 841 1.3. Osoby, którym przysługuje prawo do odprawy ...........................................................842 1.4. Wypowiedzenie zmieniające a prawo do odprawy ..................................................... 842 1.5. Pojęcie „zwolnienia grupowego”................................................................................. 843 1.6. Odprawa a pracodawca zatrudniający mniej niż 20 osób ........................................... 843 1.7. Zwolnienie grupowe w zakładzie pracy do 20 pracowników ..................................... 843 1.8. Odprawa a pracodawcy zatrudniający co najmniej 20 osób ....................................... 846 1.9. Odprawa dla chałupnika ............................................................................................. 846

2. Świadectwo pracy ................................................................................................................ 847 2.1. Wydawanie świadectw pracy ..................................................................................... 847 2.2. Nowe zasady wydawania świadectw pracy od 21 marca 2011 r. ............................... 847 2.3. Umowa na czas nieokreślony po umowach terminowych a obowiązek wydania świa-

dectwa pracy ............................................................................................................... 849 2.4. Zawartość świadectwa pracy ...................................................................................... 850 2.5. Typowe błędy w świadectwie pracy ........................................................................... 851 2.6. Sprostowanie treści świadectwa pracy ....................................................................... 852 2.7. Dochodzenie sprostowania świadectwa pracy, a roszczenie z tytułu niezgodnego z pra-

wem rozwiązania stosunku pracy ............................................................................... 853 2.8. Informacja na świadectwie pracy o jego sprostowaniu .............................................. 853 2.9. Sposób rozwiązania umowy o pracę a dane w świadectwie pracy ............................. 853

41

2.10. Dane w świadectwie pracy w przypadku otrzymania renty przez pracownika ........... 854 2.11. Potrącenia z wynagrodzenia a dane w świadectwie pracy .......................................... 854 2.12. Sposób doręczenia świadectwa pracy ......................................................................... 854 2.13. Wcześniejsze wydanie świadectwa pracy ................................................................... 855 2.14. Wysłanie świadectwa pracy razem z oświadczeniem o rozwiązaniu umowy o pracę

bez wypowiedzenia ..................................................................................................... 855 2.15. Skutki opóźnienia w wydaniu świadectwa pracy ........................................................ 856 2.16. Obliczenie odszkodowania za niewydanie w terminie świadectwa pracy .................. 856 2.17. Urlop wypoczynkowy w świadectwie pracy ............................................................... 857 2.18. Urlopy dodatkowe w świadectwie pracy ..................................................................... 857 2.19. Ekwiwalent za urlop w świadectwie pracy ................................................................. 857 2.20. Brak danych dotyczących zwolnień lekarskich pracownika ....................................... 858 2.21. Urlop bezpłatny w świadectwie pracy ........................................................................ 858 2.22. Zasiłek opiekuńczy i chorobowy w świadectwie pracy .............................................. 858 2.23. Rozwiązanie umowy z powodu zmian organizacyjnych w firmie a świadectwo pracy 858 2.24. Duplikat świadectwa pracy.......................................................................................... 859 2.25. Świadectwa pracy pracowników tymczasowych ........................................................ 859

3. Dni na poszukiwanie pracy................................................................................................... 860 3.1. Zwolnienie na poszukiwanie pracy.............................................................................. 860 3.2. Umowa o zastępstwo lub na okres próbny krótszy niż 2 tygodnie a zwolnienie na po-

szukiwanie pracy ........................................................................................................ 860 3.3. Urlop a dni na poszukiwanie pracy ............................................................................. 861 3.4. Wypowiedzenie umowy przez pracownika a dni wolne na poszukiwanie pracy ........ 861 3.5. Sposób liczenia dni wolnych na poszukiwanie pracy ................................................. 861

4. Urlop i ekwiwalent za urlop a ustanie stosunku pracy ........................................................ 862 4.1. Ekwiwalent pieniężny za niewykorzystany urlop wypoczynkowy ............................. 862 4.2. Urlop wypoczynkowy w okresie wypowiedzenia ....................................................... 862 4.3. Urlop na żądanie w okresie wypowiedzenia ............................................................... 862 4.4. Ekwiwalent za urlop wypoczynkowy a zwolnienie dyscyplinarne.............................. 863 4.5. Przedstawienie dokumentów uprawniających do wyższego urlopu po rozwiązaniu

umowy o pracę .............................................................................................................863 5. Śmierć pracownika .............................................................................................................. 863

5.1. Śmierć pracownika a wygaśnięcie stosunku pracy...................................................... 863 5.2. Odprawa pośmiertna.................................................................................................... 864

6. Śmierć pracodawcy ............................................................................................................. 864 7. Obowiązek rozliczenia czasu pracy...................................................................................... 865 8. Odprawa emerytalna i rentowa............................................................................................. 865

8.1. Zasady ogólne otrzymania odprawy emerytalnej i rentowej ...................................... 865 8.2. Renta czasowa a odprawa rentowa ............................................................................. 866 8.3. Renta rodzinna a odprawa rentowa ............................................................................. 866 8.4. Wcześniejsza emerytura a prawo do odprawy ............................................................ 866 8.5. Świadczenie przedemerytalne a odprawa ................................................................... 866 8.6. Ustanie zatrudnienia ................................................................................................... 866 8.7. Wygaśnięcie umowy wskutek upływu czasu a odprawa ............................................ 867 8.8. Zwolnienie pracownika pobierającego wcześniej rentę .............................................. 867 8.9. Późniejsze rozwiązanie stosunku pracy niż nabycie prawa do emerytury .................. 867

42

8.10. Ponowne nawiązanie stosunku pracy a odprawa ...................................................... 867 8.11. Związek między ustaniem zatrudnienia a przejściem na emeryturę lub rentę .......... 868 8.12. Odprawa po wyczerpaniu okresu zasiłkowego.......................................................... 868 8.13. Przyznanie renty inwalidzkiej po ustaniu stosunku pracy a odprawa ....................... 868 8.14. Rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracodawcy .................... 868 8.15. Ilość odpraw ............................................................................................................. 869 8.16. Niepoinformowanie pracodawcy o przejściu na emeryturę ...................................... 869 8.17. Wysokość odprawy.................................................................................................... 869 8.18. Wysokość odprawy a praca u kilku pracodawców ....................................................869 8.19. Odprawa związana ze zwolnieniami grupowymi a odprawa emerytalna .................. 869 8.20. Odprawa emerytalna a potrącenia z wynagrodzenia ................................................. 870

9. Ustanie zatrudnienia a zakaz konkurencji ......................................................................... 870 9.1. Zakaz konkurencji po ustaniu zatrudnienia ............................................................... 870 9.2. Niewywiązywanie się pracodawcy z wypłaty odszkodowania za zakaz konkurencji 870 9.3. Termin wypłaty odszkodowania w związku z zakazem konkurencji ....................... 871 9.4. Czas zatrudnienia a długość okresu zakazu konkurencji .......................................... 871 9.5. Wycofanie się z umowy o zakazie konkurencji ........................................................ 871 9.6. Wcześniejsze rozwiązanie umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy 872 9.7. Możliwość wcześniejszego rozwiązania umowy o zakazie konkurencji .................. 873 9.8. Początek obowiązywania umowy o zakazie konkurencji ......................................... 873

10. Zwolnienie z obowiązku świadczenia pracy ..................................................................... 877 10.1. Wypowiedzenie umowy o pracę a zwolnienie z obowiązku świadczenia pracy ....... 877 10.2. Możliwość przywrócenia do pracy po zwolnieniu z obowiązku świadczenia pracy 877 10.3. Urlop wypoczynkowy a zwolnienie z wykonywania pracy ...................................... 877

11. Obowiązek pomocy przy gromadzeniu dokumentacji do emerytury ................................ 878 12. Obowiązek wydania zaświadczenia o odbytym szkoleniu BHP ........................................ 878

ROZDZIAŁ III – WZORY DOKUMENTÓW.................................................................... 879

1. Rozwiązanie umowy o pracę za wypowiedzeniem ........................................................... 879 2. Rozwiązanie umowy o pracę z zastosowaniem skróconego okresu wypowiedzenia ........ 880 3. Rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia ............................................................. 881 4. Propozycja pracownika rozwiązania umowy o pracę za porozumieniem stron.................. 882 5. Wypowiedzenie umowy zawartej na zastępstwo ............................................................... 882 6. Zawiadomienie związku zawodowego o zamiarze wypowiedzenia umowy ...................... 883 7. Świadectwo pracy............................................................................................................... 883 8. Umowa o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy ................................................. 885

ROZDZIAŁ IV – ROZWIĄZANIE STOSUNKU PRACY A PODATEK DOCHODOWY I ZUS ......................................................................................................... 886

1. Wyrejestrowanie pracownika z ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego 886 2. Podpis pracownika na wyrejestrowaniu z ubezpieczeń ..................................................... 886 3. Wyrejestrowanie członków rodziny pracownika ............................................................... 886 4. Odszkodowania wypłacane w związku z rozwiązaniem stosunku pracy ........................... 887 5. Jednorazowe odprawy w związku z rozwiązaniem stosunku pracy ................................... 887 6. Odszkodowania wypłacane na podstawie przepisów o zakazie konkurencji ..................... 888 7. Odszkodowanie z tytułu niewydania w terminie świadectwa pracy .................................. 888

43

8. Wynagrodzenie byłego pracownika ................................................................................... 889 9. Ekwiwalent za urlop wypoczynkowy................................................................................. 889

10. Wypłata odprawy a koszty uzyskania przychodu .............................................................. 890 11. Zawyżona kwota odprawy pośmiertnej ..............................................................................891 12. Obowiązek wystawienia PIT-11......................................................................................... 892 13. Dane w PIT-11 ................................................................................................................... 893 14. Skrócenie okresu wypowiedzenia a ZUS .......................................................................... 894 15. Odprawa emerytalna i rentowa a podatek dochodowy i składki ZUS ............................... 894 16. Umorzenie pożyczki po śmierci pracodawcy ..................................................................... 894 17. Odszkodowanie za nieuzasadnione wypowiedzenie umowy o pracę a zwolnienie z poda-

tku dochodowego .............................................................................................................. 898 18. Odszkodowanie za niezgodne z prawem wypowiedzenie umowy a koszty uzyskania przy-

chodów .............................................................................................................................. 898 19. Umorzenie pożyczki po śmierci pracownika ..................................................................... 898

CZĘŚĆ IV – AKTY PRAWNE ............................................................................................. 901

Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy ................................................................. 903