168 Probl Hig Epidemiol 2012, 93(1): 168-171

Społeczne i kulturowe determinanty zdrowia społeczności wietnamskiej w Polsce – zarys problematykiSocial and cultural health determinants of Vietnamese community in Poland – outline of issues

Rafał Halik 1/, Teresa Halik 2/

1/ Zakład Centrum Monitorowania i Analiz Stanu Zdrowia Ludności, Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny w Warszawie

2/ Pracownia Azji Południowo-Wschodniej, Instytut Językoznawstwa, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

This article aims to discuss the most important social research on the Vietnamese community in Poland in the context of public health issues. The Vietnamese in Poland are an internally consistent and a well-organized social group, which has developed many social institutions. The outcomes of studies suggest that health determinants of the Vietnamese in Poland are similar to health determinants of other immigrant groups in Europe.

Key words: Vietnamese community in Poland, health determinants, public health

Celem artykułu jest omówienie najważniejszych badań dotyczących uwarunkowań społecznych, kulturowych oraz stylu życia społeczności wietnamskiej w Polsce – w kontekście zagadnień zdrowia publicznego. Wietnamczycy w Polsce stanowią zwartą i wewnętrznie dobrze zorganizowaną grupę społeczną, która wyodrębniła wiele instytucji społecznych. Przeprowadzone badania sugerują, że uwarunkowania zdrowia Wietnamczyków są podobne do uwarunkowań zdrowia innych grup imigranckich w Europie.

Słowa kluczowe: społeczność wietnamska w Polsce, determinanty zdrowia, zdrowie publiczne

Adres do korespondencji / Address for correspondence

mgr Rafał Halik, ul. Chocimska 24, 00-791 Warszawarhalik@pzh.gov.pl

© Probl Hig Epidemiol 2012, 93(1): 168-171

www.phie.pl

Nadesłano: 05.12.2011Zakwalifikowano do druku: 06.01.2012

Wstęp

LiczbaWietnamczykówwPolsceszacowanajestna20-30tys.osób,któremieszkajągłówniewdużychośrodkach miejskich, takich jak: Warszawa, Łódź,Poznań, Szczecin oraz Trójmiasto [1]. EmigracjaWietnamczykówdoPolskimacharakterekonomicznyiuwarunkowanazostałagłówniewspółpracąnauko-wą i gospodarczą pomiędzy Polską a Wietnamemzapoczątkowaną od połowy lat 60. zeszłego wieku.WPolsceosiadłoteżwieleosóbpochodzeniawietnam-skiego,którezostałyskierowanenastudiawpolskichuczelniachwlatach70.Opierającsięnaoficjalnychszacunkachurzędówstatystycznych,PolskapoFrancjiiNiemczechstanowi jednozważniejszychcentrówemigracyjnychWietnamczykówwEuropie[2].Innącechą charakterystyczną społeczności wietnamskiejwPolsce jestwysokasamoorganizacjaiwewnętrznaintegracjaśrodowiskaorazrelatywniewysokiudziałosóbzwykształceniemwyższym. Z przeprowadzonych badań demograficznychprowadzonychwinnychkrajacheuropejskichwynika,

żeimigrancizWietnamucharakteryzująsiędobrymprzygotowaniemzawodowymistanowiąstosunkowomłodągrupęimigrancką[3].Wpiśmiennictwiepo-wszechnie znane jest zjawisko zdrowego imigranta(healthy immigrant effect) wynikające z faktu, żeemigrująnajczęściejosobymłodsze,lepiejwykształ-cone,lepiejradzącesobiezestresemorazlepiejprzy-stosowane do otaczających warunków. Pomimo tejswoistejselekcjidotyczącejosóbdecydującychsięnastaływyjazdzagranicękraju,imigrancipoprzybyciudokrajudocelowegosąwwiększymstopniuzagrożeniproblemamizdrowotnyminiżpopulacjakrajugoszczą-cego.Takasytuacjaprzybyszyjestzwiązanazarównozproblememichniskiegostatususocjoekonomicznegowkrajugoszczącymjakirównieżtrudnościamizin-tegracjązresztąspołeczeństwa[4].

Ogólna ocena sytuacji zdrowotnej ludności wietnamskiej

Identyfikacja problemów zdrowotnych spo-łeczności wietnamskiej nastręcza wiele trudnościzuwagi,zarównonabrakdanychzsystemustatystyki

169Halik R, Halik T. Społeczne i kulturowe determinanty zdrowia społeczności wietnamskiej w Polsce – zarys problematyki

publicznej, jak również brak odpowiednich badańwtymobszarze.Wedługdostępnychdanychjedynie2400osóbzobywatelstwemwietnamskimjestobję-tychubezpieczeniemzdrowotnymwNFZ.Zdużymprawdopodobieństwemnależyprzypuszczać,żepol-scyWietnamczycykorzystająnajczęściejzprywatnejopiekizdrowotnejlubdoraźnejopiekilekarzywywo-dzącychsiębezpośredniozdiaspory.Społecznośćwiet-namskawPolsce,wedługrelacjijejczłonków,korzystateżzusługmedycznychnaterenieinnychkrajówUniiEuropejskiej,wktórychzamieszkująWietnamczycy,awszczególnościwNiemczechiweFrancji.Bardzopopularnajestteżtzw.medycynanaturalna,którajeststosowanaprzezWietnamczykówkomplementarniedo działań medycyny konwencjonalnej. Zgodniezbadaniamichorobowościszpitalnejnieodnotowanohospitalizacjipacjentówwykazującychobywatelstwowietnamskie,pomimofaktu,żeczęśćWietnamczykówdeklarujesystematycznąstycznośćzsystememopiekizdrowotnejwPolsce.Brakinformacjinatemathospi-talizacji obywateli Wietnamu należy interpretowaćrównieżjakobłędywsprawozdawczościszpitalibądźdużąniechęćwietnamskichpacjentówdodeklarowa-niaswojegoprawdziwegoobywatelstwa. WoceniesytuacjizdrowotnejpolskichWietnam-czykówistotnejestteżbezpośrednieodniesieniedodanychdotyczącychsytuacjizdrowotnejmieszkańcówSocjalistycznejRepublikiWietnamu(SRW).Dostęp-neźródłapochodzącezMinisterstwaZdrowiaSRWjakiŚwiatowejOrganizacjiZdrowia(WHO)wskazują,żeodlat80.następujetransformacjawobszarzezagrożeńzdrowotnychspołeczeństwawietnamskiego,polegającanaspadkuliczbyzgonówzpowoduchoróbzakaźnychipasożytniczychorazofiarśmiertelnychkataklizmów[5].Wietnamznanyjestrównieżepidemiologomjakjedenzobszarów,wktórymrozwijająsięnowechorobyzakaźne(emerging diseases).Doroku1986chorobyzakaźnebyłypierwsząprzyczynązgonówwszystkichWietnamczyków.Wrazzdynamicznymrozwojemgo-spodarczymipostępemcywilizacyjnym,jakinastąpiłodlat90.,chorobycywilizacyjnezaczynająbyćcorazpoważniejszymproblememzdrowotnymWietnamu.Choroby te są odpowiedzialne za 56% wszystkichutraconychlatżycia(YLL)Wietnamczyków,podczasgdyzgonywywołanechorobamizakaźnymimają29%udziałwutraconychlatachżycia(danezarok2008).Innymipoważnymizagrożeniamizdrowotnymispołe-czeństwawietnamskiegosąwzrastającaliczbaurazóworazwysoki–blisko49%–odsetekpalącychmężczyzn(vs. 2,4% palących kobiet). Kolejnym problememzdrowotnymSRWsąrosnącenierównościpomiędzygrupamispołecznymizwiązanezmiejscemzamiesz-kaniaorazdochodem[6].Przykładowo,umieralnośćnoworodkówurodzonychwrodzinachzamieszkałychw miastach wynosi 16 na 1000 urodzin, natomiast

na wsi jest ona około dwukrotnie większa i wynosiaż 36. Średnia długość życia dla kobiet i mężczyznwWietnamiewynosiodpowiednio74i70lat i jestnieco niższa niż w regionie Zachodniego Pacyfiku(WHO). Oprócz wymienionych niekorzystnychzjawisk dotyczących zdrowia społeczeństwa należyodnotować zjawisko korzystne. Według szacunkówWHOwWietnamiejedynie1,2%dorosłychmężczyznoraz2,0%dorosłychkobietjestdotkniętychotyłościąiwartościtesąznacząconiższeniżśredniadlakrajówtego regionu WHO, wynosząca odpowiednio 5,1%oraz 6,8%. Pomimo dużego zagrożenia populacjiWietnamuchorobamizakaźnymi,daneMSWiAorazPaństwowejInspekcjiSanitarnejniewskazująjednakbymiałymiejscetzw.zawleczeniachoróbdoPolski.RównieżpodczasepidemiiSARS,jakarozwinęłasięwAzjiPołudniowo-Wschodniejwroku2002,niebyłomeldunkówozdiagnozowaniutejjednostkichorobo-wejuosóbnarodowościwietnamskiejprzebywającychwPolsce.

Zdrowie i medycyna w życiu Wietnamczyków

Mówiąc o zdrowiu Wietnamczyków w Polscenie sposób uniknąć rozważań o tym jak rozumiejąoni pojęcie „zdrowie”. To zaś jest nierozerwalniepołączonezrozumieniempojęcia„medycyna”.Zro-zumienieznaczeniatychpojęćwymagaprzedstawie-nia,chociażwzarysie,kulturowychpodstawpraktykmedycznych.WWietnamiepraktykiteodnosząsiędodwóchnurtówmedycyny:medycynyzachodniejimedycynytradycyjnej.Jakważnejestmiejscemedy-cynytradycyjnejwpraktykachleczniczychświadczyfakt,żewznakomitejwiększościnaukowychinstytucjimedycznychistniejąspecjalizacjewzakresiemedycy-ny tradycyjnej i tzw. medycyny zachodniej. TrudnooszacowaćproporcjeWietnamczykówpreferującychstosowaniejednegoidrugiegonurtu,jednakwiadomejest,żemetodyleczeniaoparteopraktykiodnoszącesię do medycyny tradycyjnej są bardzo popularne(także wśród członków społeczności wietnamskiejwPolsce)[7]. Tradycyjnamedycynawietnamskaobejmujedwa,powiązanezesobą,chociażnierównoważne,nurty.Sąto:

–MedycynaPołudniowa(thuoc nam)–mniejcenio-na,aledośćpopularna,odnoszącasiędopraktykopartych na ziołolecznictwie, stosowanych odwiekówprzezplemionazamieszkującenapołudniuWietnamu;

–Medycyna Północna (thuoc bac) nazywana tak-że sino-wietnamską, znacznie bardziej cenionaipopularna,odnoszącasiędochińskiegosystemuterapeutycznegoopartegonapryncypiachfilozofiichińskiej.ZaistniaławWietnamiewczasachpodle-głościCesarstwuChińskiemu(221r.p.n.e.–938r.)

170 Probl Hig Epidemiol 2012, 93(1): 168-171

idominowaładoczasówkolonialnejadministracjifrancuskiej,tj.dopołowyXIXw.

Tradycyjnamedycynawietnamskastanowispójnysystemtraktującyczłowiekajakocałośćizarazemczęśćnatury.Głównymjejzałożeniemjestzapobieganiecho-robom,przyczymzanajważniejszeuważasięwłaściwytryb życia. Aby zachować zdrowie należy utrzymaćharmoniępomiędzyfunkcjamiciała,atakżemiędzyciałeminaturą.Kiedyharmoniatazostajezakłócona,pojawiająsięstanychorobowe.Abyprzywrócićstanharmoniistosujesięzwyklekilkadziałańterapeutycz-nychtakichjak:akupunktura,masaż,ćwiczeniaciałaiducha,ziołolecznictwo.

Styl życia Wietnamczyków w Polsce

Znanepowszechniemodeleuwarunkowańzdro-wia–polaLalonde’a,modeldeterminantówzdrowiaDahlgrena i Whiteheada – wskazują, że zdrowieidobrostan najsilniej związane są z warunkamispołecznymiistylemżycia.PewnecechystylużyciaorazorganizacjispołecznejWietnamczykówwPolscezostały przedstawione w wynikach badań socjolo-gicznychpodjętychprzezprof.EwęNowickąorazdrTeresęHalik.Badaniateukazaływieleinteresującychzjawisk, jakie charakteryzują tę – dość zamkniętąwopiniiPolaków–grupęspołeczną[1,2,8].WiększośćpolskichWietnamczykówprzyjeżdżadoPolski z ośrodków miejskich terenów północnychSRWi–cojestnajbardziejinteresujące–wieleosóbz tego środowiska deklaruje pochodzenie inteligen-ckie.PolscyWietnamczycyzbudowalidobrzezorga-nizowaną społeczność, która wyodrębniła równieżswoistegorodzajuwłasnąelitęspołeczno-kulturalną[1,2].NatereniePolskifunkcjonująteżwietnamskiestowarzyszenia,organizacjeigazety.Dużaliczbawy-mienionych organizacji dąży do zagospodarowaniaczasuwolnegoczłonkomspołeczności–istniejekołoseniorówwietnamskichorazstowarzyszeniekobiet.Można zaryzykować stwierdzenie, że żadna innagrupaimigranckawPolsceniecechujesiętaksprawnąsamoorganizacją jak Wietnamczycy. Badania prof.Nowickiej i dr Halik wskazują też, że społecznośćwietnamskawPolscewnikłymstopniuintegrujesięzespołeczeństwempolskim. W badaniach tych wyłania się obraz dwóchpodgrupwewnątrzsamejspołecznościwietnamskiej–grupynajlepiejwykształconej,sprawnieposługują-cejsięjęzykiempolskim,dobrzeznającejrealiażyciawPolsce.Grupę tęzazwyczaj stanowiąbiznesmeni,drobniprzedsiębiorcy,inteligencjaposiadającazalega-lizowanyprawniepobytwPolsce.Kolejnągrupęsta-nowiąWietnamczycy,którzydośćniedawnoprzybylinaterenPolski,słaboznającyjęzykpolski,zajmującysięgłówniedrobnymhandlemlubpracąwpunktachgastronomicznych.

Na podstawie wywiadów przeprowadzonychwśród członków społeczności można zarysować teżmodelstylużyciaWietnamczykówwPolsce.Przedewszystkim,większośćczasuswojegopobytuwPolsceWietnamczycypoświęcająnapracę.Aktywnośćeko-nomiczna Wietnamczyków jest przede wszystkimskupionawdziedziniehandluorazgastronomii.Wieleosób w wywiadach wskazywało na duże obciążeniepracą,wykonywanąodwczesnychgodzinporannychdopóźnegowieczora;nierzadkojesttociężkapracafizyczna.Takitrybżyciadeterminujeteżmodelspę-dzaniaczasuwolnegoprzezWietnamczykówwPolsce.Respondencibardzoczęstojakoformęspędzaniaczasupodają sen oraz oglądanie telewizji. W mniejszymstopniudeklarująaktywnośćsportową,którąnajczęś-ciejpodejmujemłodzieżwietnamska.NieuregulowanyprawniestatuspobytuwPolscewieluWietnamczykówpowoduje,żedużaczęśćimigrantówniechętniepoja-wiasięwmiejscachpublicznych,bądźbierzeudziałwróżnegorodzaju imprezach.Respondenciczęsto-kroć deklarowali, że nieuregulowany status pobytuogranicza ich aktywność jedynie do miejsca pracy.OstatniomożnazauważyćpewneprzemianywstylużyciaWietnamczykówwPolsce,któresąspowodowa-nepolepszeniemwarunkówmaterialnychżyciaorazprzeniesieniem aktywności handlowej wWarszawieze Stadionu Dziesięciolecia do nowoczesnego cen-trumhandlowegowWólceKosowskiej,którestanowirównieżswoistegorodzajucentrumżyciaspołeczno-kulturalnegopolskichWietnamczyków. Na podstawie przeprowadzonych badań socjo-logicznych można powiedzieć, że społeczność imi-grantów Wietnamskich jest bardziej narażona niżpopulacjaPolskinaniehigienicznystylżycia.Proble-memwydajesięrównieżstres,związanym.in.zpracąinieuregulowanymstatusempobytuorazizolacjąodspołeczeństwa polskiego. Zaznaczone problemy sąbardzocharakterystyczneistaleobecnewpiśmien-nictwiepoświęconymsytuacjizdrowotnejimigrantówwinnych państwach. Inną cechą charakterystycznąpolskichWietnamczykówjestrozwarstwienienagru-pędobrzedostosowanądorealiówżyciapolskiegoorazgrupęnajgorzejdostosowaną,bardziejizolującąsię.Dopozytywnychzjawiskmożnazaliczyćdobrąorganiza-cjęspołecznościwietnamskiejwPolsce,rozbudowaneinstytucjespołeczne,któredlaimigracjiwietnamskiejwPolscestanowiątakżeinstytucjezwiększającekapitałspołeczny. Pozawymienionymi jużklubami senioraistowarzyszeniemkobietdziałająrównieżstowarzy-szeniasportowe,którestarająsięorganizowaćformyaktywnego wypoczynku dla społeczności. Bardzowpływową grupę w środowisku polskich Wietnam-czykówstanowiąteżlekarze.Środowiskotopracujerównież w polskich placówkach opieki zdrowotnejijestzainteresowanerealizowaniemzadańzobszaru

171Halik R, Halik T. Społeczne i kulturowe determinanty zdrowia społeczności wietnamskiej w Polsce – zarys problematyki

profilaktykiipromocjizdrowia(zdrowiapublicznego)wswoimśrodowisku.

Podsumowanie

ProblemyzdrowotnespołecznościWietnamczy-kówwPolsce,podobniejakiichzachowaniazdrowotne,sąniedostatecznierozpoznane.Istniejekoniecznośćprzeprowadzenia szerzej zakrojonych badań na tentemat.Wostatniejdekadziezauważonoteżtendencje

do zmiany zachowań społecznych WietnamczykówwPolsce.Wieleosóbzalegalizowałoswójpobyt,po-lepszyłsięstatussocjoekonomicznydiaspory.Możnazauważyćteż,żewprzeciwieństwiedoinnychgrupimigranckich w Polsce, Wietnamczycy wznacznymstopniurozbudowaliwswojejspołecznościinstytucjespołeczne,któremogązostaćwykorzystanedoprowa-dzeniapromocjizdrowiaiedukacjispołecznej.

1. HalikT.MigranckaspołecznośćWietnamczykówwPolscewświetlepolitykipaństwaiocenspołecznych.UAM,Poznań2006.

2. HalikT,NowickaE.WietnamczycywPolsce.Integracjaczyizolacja.UW,Warszawa2002.

3. TranTrongDangDam.NguoiVietNamonuocngoai.TrinhTriQuogia,Hanoi2004.

4. Fuller-ThomsonE,NoackAM,GeorgeU.Healthdeclineamong recent immigrants to Canada: findings fromanationally-representativelongitudinalsurvey.CanJPublicHealth2011,102(4):273-80.

Piśmiennictwo / References

5. VietNam:HealthProfile.WHO–GlobalHealthObservatory2011.http://www.who.int/gho/countries/vnm.pdf

6. Hoi le V, Phuc HD, Dung TV, Chuc NT, Lindholm L.RemaininglifeexpectancyamongolderpeopleinaruralareaofVietnam:trendsandsocioeconomicinequalitiesduringaperiodofmultipletransitions.BMCPublicHealth2009,17(9):471.

7. HalikT.Tradycjaniekonfucjańska.JejrolawkształtowaniuspołeczeństwaipaństwawWietnamie.Warszawa1999.

8. HalikT,NowickaE,PołećW.Dzieckowietnamskiewpolskiejszkole.Prolog,Warszawa2006.