Sportalbum 1898

Oranje en sport zijn nauw met elkaar verweven. Beide symboliseren ze onze nationale eenheid. Dat blijkt onder meer uit de aanwezigheid van leden van het Koninklijk Huis bij belangrijke wedstrijden. Zij zijn niet alleen toeschouwer, maar ook deelnemer. Prins Willem-Alexander schaatste de Elfstedentocht, Prins Claus liep de Vierdaagse en Prins Bernhard en Prinses Beatrix deden aan paardensport. Als lid van het Internationaal Olympisch Comité zet de Prins van Oranje zich sinds 1998 in voor de sport. De relatie tussen Oranje en de sport wordt ook bevestigd in 1898, het jaar van de inhuldiging van Koningin Wilhelmina. De sportverenigingen van Nederland organiseren een groot nationaal sportfeest en bieden de Koningin als eerbetoon een fraai album aan.

Album van sportbonden en verenigingen

•

Het defilé op Clingendael, 22 september 1898

•

Perkamenten schutblad

•

Atletiek

•

Cricket

•

Harddraven en rennen

•

Jacht en honden

•

Kaatsen

•

Kegelen

•

Golf, kolven en hockey

•

Tennis

•

Schermen

•

Schietsport

•

Vissen

•

Voetbal

•

Wielrijden

•

Schaatsen

•

Zeilen en roeien

•

Zwemmen

•

Vignetten (1)

•

Vignetten (2)

Oranje en sport

Oranje en sport zijn nauw met elkaar verweven. Beide symboliseren ze onze nationale eenheid. Dat blijkt onder meer uit de aanwezigheid van leden van het Koninklijk Huis bij belangrijke wedstrijden.

Zij zijn niet alleen toeschouwer, maar ook deelnemer. Prins Willem-Alexander schaatste de Elfstedentocht, Prins Claus liep de Vierdaagse en Prins Bernhard en Prinses Beatrix deden aan paardensport. De Koningin rijdt vandaag de dag nog steeds paard. Als lid van het Internationaal Olympisch Comité zet de Prins van Oranje zich sinds 1998 in voor de sport.

De relatie tussen Oranje en de sport wordt ook bevestigd in 1898, het jaar van de inhuldiging van Koningin Wilhelmina. De sportverenigingen van Nederland organiseren een groot nationaal sportfeest en bieden de Koningin als eerbetoon een fraai album aan.

Initiatief

De Nederlandse Voetbal Bond neemt het initiatief tot aanbieding van een huldeblijk. Een comité bestaande uit vertegenwoordigers van verschillende sportverenigingen laat een album maken met daarin de namen van de deelnemende clubs en verenigingen. De Koningin wil het huldeblijk aanvaarden op voorwaarde dat het een gekalligrafeerd versierd document zonder aquarellen en kostbare band wordt. Zij vindt dat de verenigingen niet op kosten gejaagd mogen worden. Toch wordt het uiteindelijk een luxueus geschenk, waarschijnlijk mede dankzij de vrijwillige bijdragen van kopstukken uit de sportwereld.

De vervaardiging van het album wordt begroot op vijftienhonderd gulden.Het comité betaalt voor een titelblad vijf tot tien gulden en voor een versierd blad per tak van sport tien tot vijftig gulden. Voor de deelnemende verenigingen bedragen de kosten rond de twee gulden. Er wordt bepaald dat een eventueel overschot aan gelden ten goede zal komen aan de Prins Hendrikstichting voor behoeftige oude zeelieden te Egmond aan Zee.

Nationale Sportmanifestatie Clingendael en aanbieding sportalbum

Ruim tweeduizend sporters, leden van honderdvijfenzeventig verenigingen, defileren op 22 september 1898 op de renbaan van landgoed Clingendael bij Den Haag voor de achttienjarige Koningin Wilhelmina en haar moeder, Koningin Emma.

Alle takken van sport die op dat moment in Nederland beoefend worden, zijn vertegenwoordigd. Veel muziek, allerlei sportdemonstraties, vlaggen en vaandels, prachtige uniformen en versierde fietsen verhogen de feestvreugde. Een erewacht van honderd mannen van de Nederlandsche Weerbaarheidsvereniging staat opgesteld voor de eretribune.

Vooraf liet Koningin Emma weten dat het boksduel niet ‘te heftig’ mocht zijn. Als afgevaardigde van de Nederlandse sportverenigingen overhandigt Pim Mulier, erevoorzitter van de Nederlandse Voetbal Bond en van de Nederlandsche Athletiek Bond, het sportalbum aan de Koningin.

Maatschappelijke betrokkenheid

De inhuldiging van Koningin Wilhelmina wordt in Nederland en de koloniën uitbundig gevierd. Tijdens historische optochten, volksfeesten en muziekuitvoeringen raken de standsverschillen en verzuiling even op de achtergrond.

Het Nationale Sportfeest vormt het sluitstuk van de feestelijkheden. Sporters van alle gezindten en uit alle lagen van de bevolking defileren gezamenlijk voor de Koningin. Voetballers en vissers, kaatsers en boksers, studenten en militairen, indologen en handboogschutters, hockeyers en hondenfokkers – eensgezind tonen ze hun favoriete sport aan de Koningin. Het organiserend comité bestaat uit leden van de gegoede burgerij.

Het belang van sport

De betekenis van sport voor het welzijn van de natie brengt een journalist in 1898 zo onder woorden: “Jong Holland’s krachtigste mannen en vrouwen hebben hedenmiddag hun hulde gebracht aan de Koningin; het komend geslacht, jongelingen met ijzeren spieren en stalen longen; jonge meisjes trots op haar kloeke gestalte [...] Wat een fiere toekomst ligt er vóór een volk met zo in-gezònd merg; wat een frisse geest kan er groeien in zoo’n sterk lichaam.”

Pim Mulier

Wie het contact met de kunstenaars heeft gelegd, is niet bekend. De drijvende kracht achter het geschenk is zonder twijfel Pim Mulier geweest, voorzitter van het uitvoerend comité. Zijn leven stond in dienst van sport en kunst. Hij was een groot stimulator van verschillende takken van sport en richtte in 1879 de eerste voetbalclub van Nederland op. Het is aan hem te danken dat de Elfstedentocht een georganiseerde wedstrijd werd. Ook stond hij aan de basis van het Nederlands Olympisch Comité.

Inhoud Sportalbum

Rond de eeuwwisseling kent Nederland een bloeiend verenigingsleven, ook op sportgebied.

Er bestaan honderden sportverenigingen die volgens de opdracht in het album ”alle ten doel hebben het beoefenen van verschillende takken van sport onder Harer Majesteits onderdanen te bevorderen”. In het album komen niet minder dan zestien takken van sport aan bod: van atletiek tot zwemmen.

Sport rond 1900

Visserij, roeien, zeilen en zwemmen zijn van alle tijden, maar worden op het eind van de negentiende eeuw meer en meer in verenigingsverband beoefend. Eeuwenoude sporten als kaatsen, kegelen, kolven, draf- en rensport, schaatsen, schermen en de schietsport zijn, soms in gewijzigde vorm, altijd populair. Cricket, tennis en voetbal zijn nieuwkomers op sportgebied, maar hebben ook wortels in oudere sporten. Nog jong is het wielrijden. De huidige ANWB was aanvankelijk een bond van fietsers: de Algemene Nederlandse Wielrijdersbond bestaat in 1898 nog maar dertien jaar.

Uitvoering van het album

Het sportalbum wordt voornamelijk uitgevoerd in een voor die tijd moderne stijl, nu aangeduid als Nieuwe Kunst. Ontwerp en uitvoering van het album zijn in handen van de bekende kunstenaar Carel Adolph Lion Cachet (1864-1945).

Een tiental kunstenaars levert bijdragen, waardoor het album in artistieke zin een uniek en gevarieerd geheel vormt. Lion Cachet voert de band van het album uit in gebatikt perkament. De decoratie bestaat uit organische motieven in rood en zwart. Ze vormen een mooi contrast met goudstempels met groene accenten en gouden belijning. De band is 40,2 cm hoog, 35,2 cm breed en 2,3 cm dik en bevat zevenendertig perkamenten bladen.

Techniek

De tekeningen zijn nu eens in potlood en kleurpotlood, dan weer in pen en penseel uitgevoerd, waarbij water- en dekverf worden gebruikt. Zestien vignetten, zestien sierbladen met tekst en vier tekstbladen zijn gewijd aan de afzonderlijke takken van sport. Twee papieren bladen bevatten de namen van de betrokken bestuurders. De teksten zijn gekalligrafeerd in zwart, rood, grijs en lila.

De kunstenaars

Lion Cachet is de eerste kunstenaar die de batiktechniek op perkament toepast. Zijn inspiratiebron vond hij in de collectie Javaanse batiks van het Ethnografisch Museum in Artis. Behalve de band batikt hij ook de perkamenten schutbladen van het sportalbum, ditmaal met een prachtig symmetrisch bladpatroon in bruin met goudstempeling. Behalve dit album bevinden zich kunstkasten, boekbanden, oorkonden en andere objecten van de hand van Lion Cachet in het Koninklijk Huisarchief.

Alle meewerkende 'vercierders' zijn actief op het gebied van de toegepaste kunst: Jac. van den Bosch (1868-1948), Theo Colenbrander (1841-1930), Adolf le Comte (1850-1921), Bram Gips (1861-1943), Theo van Hoytema (1863-1917), Menso Kamerlingh Onnes (1860-1925), Eduard Kerling (1860-1923), Karel Sluijterman (1863-1931), Willem Vaarzon Morel (1868-1955) en Jaap Veldheer (1866-1954).

Nieuwe Kunst in het Koninklijk Huisarchief

Het zijn vooral vernieuwende kunstenaars die het album illustreren. De stijl ervan wordt aangeduid als de Nieuwe Kunst. Deze stroming doet zich rond de eeuwwisseling vaak gelden in kunstnijverheid en architectuur. De decoraties in het album vertonen motieven die kenmerkend zijn voor de Nieuwe Kunst: bloemen, bladeren, vogels, insecten, grillige en zich herhalende patronen, gebogen lijnen en symmetrieën.

De bloeitijd van de Nieuwe Kunst (1892-1910) valt samen met een aantal hoogtepunten in de geschiedenis van het Koninklijk Huis: de inhuldiging van Koningin Wilhelmina in 1898, haar huwelijk met Prins Hendrik in 1901 en de geboorte van Prinses Juliana in 1909. Veel geschenken ter gelegenheid van die gebeurtenissen zijn uitgevoerd in deze stijl. Ze bevinden zich in de collecties van het Koninklijk Huisarchief en de Stichting Historische Verzamelingen van het Huis Oranje-Nassau.

Bonden / verenigingen per type sport

ATLETIEK Nederlandse Athletiek Bond

Athletische Vereeniging - Den Haag Atletiekvereniging Pro Patria - Rotterdam Atletiekvereniging Sparta - Rotterdam Athletische Club de Germaan - Amsterdam Athletische Club de Bataaf - Amsterdam

CRICKET

Nederlandse Cricket Bond

Cricket Club Ajax - Leiden Amstels Cricket Club - Amsterdam Cricket Club Volharding - Amsterdam ‘s Gravenhaagsche Cricket en Football Club - Den Haag Cricket Club Hermes - Schiedam Cricket Club Rood en Wit - Haarlem Cricket Club Victoria - Rotterdam

HARDDRAVEN / RENNEN

Nederlandse Harddraverij en Renvereeniging

Bredasche Harddraverij- en Ren Vereeniging - Breda Amsterdamsche Sport Club - Amsterdam Algemeene Harddraverij Vereeniging Groningsche Harddraverij Vereeniging - Groningen Harddraverij Vereeniging 't Oude-Slot Dordrechtsche Harddraverij Vereeniging - Dordrecht Voorburgsche Harddraverij Vereniging de Eendracht - Voorburg Hoornsche Harddraverij Vereeniging - Hoorn Harddraverij Vereeniging de Jeugdige Harddravers - Rozendaal Harddraverij Vereeniging West-Friesland - Schagen Harddraverij Vereeniging Beverwijk en Omstreken - Beverwijk Heldersche Harddraverij Vereeniging - Den Helder De Societeit (in de Rotterdamse manege) - Rotterdam

JACHT- EN TERREINRIJDEN

Militaire Sport Vereeniging

Veluwsche Jacht Vereeniging - Veluwe Arnhemse Vereeniging ter beoefening van het Jachtrijden - Arnhem Bredasche Vereeniging ter beoefening van het Terreinrijden - Breda ‘s Gravenhaagsche Vereeniging ter beoefening van het Jachtrijden - Den Haag Utrechtse Vereeninging ter beoefening van het Jachtrijden - Utrecht

JACHT / HONDEN

Nederlandse Jachtvereeniging Nimrod

Nederlandse Kennel Club Cynophilia

Kynologen Vereeniging Nederland Jacht Vereeniging St. Hubertus - Groningen Jacht Vereeniging Groote St. Hubertus - Den Haag Jacht Vereeniging St. Hubertus - Haarlem Jacht Vereeniging St. Hubertus - Utrecht

Nederlandse Setter Club Nederlandse Pointer Club Nederlandse Staande Honden Club

Vereeniging Kynos - Nijmegen

Nederlandse Teckel en Basset Club Nederlandse Duitsche Doggen Club

KAATSEN

Nederlandse Kaatsbond

Kaatsvereeniging Jan Bogtstra - Franeker Kaatsvereeniging De Eendracht - Franeker Kaatsvereeniging Bolsward - Bolsward Kaatsvereeniging Jan Zeinstra - Herbayum

KEGELEN

Nederlandse Kegelbond

Kegelvereeniging Amicitia - Haarlem Kegelvereeniging De Phoenix - Haarlem Kegelvereeniging Altijd Hout - Dordrecht Amsterdamsche Kegelbond - Amsterdam Kegelvereeniging Altijd Hout - Amsterdam Kegelvereeniging A.T.G.V. - Amsterdam Kegelvereeniging De Vaste Hand - Amsterdam Kegelvereeniging Eensgezindheid - Amsterdam Kegelvereeniging Entre-nous - Amsterdam Kegelvereeniging Ewaldi - Amsterdam Kegelvereeniging Tram-Tram - Amsterdam Kegelvereeniging Germania - Amsterdam Kegelvereeniging Helena - Amsterdam Kegelvereeniging Holland - Amsterdam Kegelvereeniging Houdt hem er op - Amsterdam Kegelvereeniging Internationale - Amsterdam Kegelvereeniging Inter Nos - Amsterdam Kegelvereeniging KoeKoek - Amsterdam Kegelvereeniging Links in die Gasse - Amsterdam Kegelvereeniging Neerlandia - Amsterdam Kegelvereeniging Nooit Gedacht - Amsterdam Kegelvereeniging Or - Amsterdam Kegelvereeniging Oranje Kegelclub - Amsterdam Kegelvereeniging De Ploeg - Amsterdam Kegelvereeniging Sphaira - Amsterdam Kegelvereeniging T.O.G.I.D.O. - Amsterdam Kegelvereeniging Vriendschap - Amsterdam Kegelvereeniging Zou er kans zijn - Amsterdam Rotterdamsche Kegelbond - Rotterdam

Kegelvereeniging Recht naar het Doel - Rotterdam Kegelvereeniging Onder Ons - Rotterdam Kegelvereeniging Limburgia - Rotterdam Kegelvereeniging Aurora - Rotterdam Kegelvereeniging Maipo - Rotterdam Kegelvereeniging Maas - Rotterdam Kegelvereeniging Oud Delftshaven - Rotterdam Kegelvereeniging Unknown - Rotterdam Kegelvereeniging Scheepvaart - Rotterdam Kegelvereeniging Regiment - Rotterdam Kegelvereeniging Entre-nous - Rotterdam Kegelvereeniging Plankhoûen - Den Bosch Kegelvereeniging Steeds beter - Den Bosch Kegelvereeniging Alle Negen - Oss Kegelvereeniging Kracht en Vooruitgang - Princenhage Kegelvereeniging Wilhelmia - Tilburg Kegelvereeniging Strijdlust - Tilburg Kegelvereeniging Vredelust - Tilburg Kegelvereeniging Eendracht - Tilburg Kegelvereeniging Alle Negen - Roosendaal (N.B.) Kegelvereeniging Zonder Naam - Groningen Kegelvereeniging Hengelosche Kegelclub - Hengelo Kegelvereeniging Onder ons - Apeldoorn Kegelvereeniging Jumbo - Apeldoorn Kegelvereeniging Z.B.G.P. - Wageningen Officiers Kegel Club Houdt Moed - Nijmegen Kegelvereeniging D.J.N.D.U.A. - Doesburg Kegel Club - Dieren Kegelvereeniging De Eendracht - Winterswijk Kegelvereeniging De Groote Vauxhall - Haarlem KegelvereenigingB.A.L. - Alkmaar Kegelvereeniging De Unie - Alkmaar Kegelvereeniging Eén tegen Negen - Amsterdam Kegelvereeniging Sparta - Amsterdam Kegelvereeniging Z.B.G.P. - Dordrecht Kegelvereeniging Harmonie - Leiden Kegelvereeniging Dierentuin - Den Haag

GOLF / HOCKEY

Doornsche Golfclub - Doorn Hague Golf Club - Den Haag Hilversumsche Golf Club - Hilversum Velpsche Golf Club - Velp Amsterdamsche Hockey en Bandy Club - Amsterdam Haagsche Hockey en Bandy Club - Den Haag Hockey en Band Club Haarlem en omstreken - Haarlem Velser Hockey Club - Velsen Zwolsche Athletiek Club - Zwolle

KOLVEN

Nederlandsche Kolfbond

Kolfvereeniging Raakt hem - Alkmaar Kolfvereeniging Bolsward - Bolsward Kolfvereeniging Haarlem - Haarlem Kolfvereeniging Keer niet - Haarlem Kolfvereeniging Zaanstreek - Koog a/d Zaan Kolfvereeniging Mikwis - Krommenie

Kolfvereeniging Onder ons - Krommenie Kolfvereeniging Over de helft - Nieuwe Niedorp Kolfvereeniging Schiedam - Schiedam Kolfvereeniging De vier Eenen - Spanbroek Kolfvereeniging Op Maat - Zuid-Scharwoude Kolfvereeniging De Vriendschap - Wateringen Kolf Vereeniging Noord-Holland - Krommenie Kolfvereeniging de Vriendschap - Oosthuizen

TENNIS

Haarlemsche Lawn Tennis Club - Haarlem Lawn Tennis Club Oranje Boven - Den Haag Lawn Tennis Club L.E.M.O.N.J.D.A.S. - Den Haag Lawn Tennis Club Vice Versa - Den Haag Lawn Tennis Club T.T.T. - Den Haag Lawn Tennis Club Ready - Den Haag Lawn Tennis Club Racket - Den Haag Lawn Tennis Club P.J.M. - Den Haag Lawn Tennis Club Animo - Den Haag Lawn Tennis Club O.D.J. - Den Haag Lawn Tennis Club Tradanama - Den Haag Lawn Tennis Club Try and Gain - Den Haag Utrechtsche Studenten L.T.C. Sphaerinda - Utrecht Velpsche L.T.C. After the Ball - Velp Eerste Zwolsche L.T.C. - Zwolle L.T.C. "Tine's Club" - Zwolle

SCHERMEN

Officiers Schermbond met 29 afdeelingen

Nederlandsche Schermbond

Schermvereniging Eendracht - Amsterdam Schermvereniging Door Oefening Sterker - Amsterdam Schermvereniging Kracht en Vlugheid - Amsterdam Schermvereniging Minerva - Amsterdam Onderlinge Amsterdamsche Schermcursus - Amsterdam Schermvereniging Vrije Wapenbroeders - Amsterdam Schermvereniging Wapentrouw - Amsterdam Onderofficiers Schermvereeniging E.M.M.A. - Amersfoort Indologische Schermvereeniging Sri Rama - Delft Schermvereniging Excelsior - Den Haag Schermvereniging Door Eendracht bloeiend - Den Haag Schermvereniging Oranje - Den Haag Scherm Exercitie en Schiet vereeniging Pro Patria - Den Haag Schermvereniging Excelsior - Haarlem Schermvereniging Ripperda - Haarlem Schermvereniging der dienstdoende Schutterij - Haarlem Schermvereniging Willem van Oranje - Hoorn Schermvereniging Sparta - Leiden Onderofficiers Schermvereeniging Pro Patria - Naarden Scherm Vereeniging Progressus - Rotterdam

WEERBAARHEID

Ned. Weerbaarheidsvereniging, afd. Amsterdam - Amsterdam Ned. Weerbaarheidsvereniging, afd. Arnhem - Arnhem

Ned. Weerbaarheidsvereniging, afd. Delft - Delft Ned. Weerbaarheidsvereniging, afd. 'Den Haag - Den Haag Ned. Weerbaarheidsvereniging, afd. Haarlem - Haarlem Ned. Weerbaarheidsvereniging, afd. Leiden - Leiden Ned. Weerbaarheidsvereniging, afd. Rotterdam - Rotterdam Ned. Weerbaarheidsvereniging, afd. Utrecht - Utrecht Ned. Weerbaarheidsvereniging, afd. Wageningen - Wageningen Ned. Weerbaarheidsvereniging , correspondentschap Breda - Breda Ned. Weerbaarheidsvereniging , correspondentschap Hilversum - Hilversum Ned. Weerbaarheidsvereniging , correspondentschap Schiedam - Schiedam

HANDBOOGSCHIETEN

Handboogschietvereniging De Eendracht - Aarle-Rixtel Handboogschietvereniging St. Sebastiaan - Asten Handboogschietvereniging Ons Genoegen - Asten Handboogschietvereniging Landbouwers Eendracht - Alphen (bij Breda) Handboogschietvereniging De Haas stroopen zij ons doel - Arcen Handboogschietvereniging Willem III - Boekel Handboogschietvereniging Nooit Verwacht - Bokhoven Handboogschietvereniging l'Union - Boxtel Handboogschietvereniging Oefening Baart Kunst - Boxtel Handboogschietvereniging Amicitia - Boxtel Handboogschietvereniging Soranus - Boxtel Handboogschietvereniging Concordia - Boxtel Handboogschietvereniging Oefening kweekt kunst - Chaam Handboogschietvereniging Landbouwers Genoegen - Deurne e.o. Handboogschietvereniging Vrede Leert - Deurne e.o. Handboogschietvereniging Constantia - Drunen Handboogschietvereniging Semper Virens - Erp Handboogschietvereniging Ons Genoegen - Etten (N.B.) Handboogschietvereniging Koningin Wilhelmina - Geldrop Handboogschietvereniging La bonne Espérance - Geldrop Handboogschietvereniging Willem III onder de zinspreuk Vlijt en Volharding - Ginneken Handboogschietvereniging Oefening en Uitspanning - Helmond Handboogschietvereniging Griendtveen's Uitspanning - Helmond Handboogschietvereniging Recht door Zee - Helmond Handboogschietvereniging Diana - Helmond Handboogschietvereniging Het Vergenoegen - Helmond Handboogschietvereniging St. Joris zinspreuk Weltevrede - Den Bosch Handboogschietvereniging Nimrod - Hintham Handboogschietvereniging Claudius Civilis - Haarsteeg Handboogschietvereniging Amoenitas - Kaatsheuvel Handboogschietvereniging Soranus - Cromvoirt Handboogschietvereniging Soranus - Lage Zwaluwe Handboogschietvereniging L'union - Liempde Handboogschietvereniging Soranus - Liempde Handboogschietvereniging de Koninklijke Societeit St. Sebastiaan - Maastricht Handboogschietvereniging Oefening en Uitspanning - St.Michielsgestel Handboogschietvereniging De Unie - St.Michielsgestel Handboogschietvereniging St. Sebastiaan - St.Michielsgestel Handboogschietvereniging St. Sebastiaan - Mierlo-Hout Handboogschietvereniging Houts Welvaren - Mierlo Hout Handboogschietvereniging Uitspanning - Moergestel Handboogschietvereniging De Batavieren - Meyel Handboogschietvereniging Oranje Boven - St. Oedenrode Handboogschietvereniging St. Antonius - St. Oedenrode (Nijnsel) Handboogschietvereniging Eendracht zij ons streven - Oosterhout (Oosteinde) Handboogschietvereniging Eensgezindheid - Oosterhout (Oosteinde) HandboogschietverenigingSt. Cornelius - Oosterhout (den Hout) Handboogschietvereniging Vriendenkring - Overassselt

Handboogschietvereniging Eendracht - Oudenbosch Handboogschietvereniging Vriendschap - Oudenbosch Handboogschietvereniging de Roos - Kapel Roermond Handboogschietvereniging Amicitia - Roosendaal (N.B.) Handboogschietvereniging Nederland en Oranje - Standdaarbuiten Handboogschietvereniging St. Jorisdoelen - Stratum Handboogschietvereniging Vooruitgang zij ons streven - Santpoort Handboogschietvereniging Concordia - Uden Handboogschietvereniging de Vriendenkring - Uden Handboogschietvereniging Alliance-d'Amitie - Uldenhorst Handboogschietvereniging St. Antonius - Volkel Handboogschietvereniging Soranus - Volkel Handboogschietvereniging Concordia - Waalre Handboogschietvereniging Unanimitas - Waspik De stedelijke Handboog Schuttersbond - Weert

SCHUTTERIJ

Schuttersvereniging Willem Tell - Weert Schuttersvereniging Concordia - Weert Schuttersvereniging Aemulator - Weert Schuttersvereniging de Batavieren - Weert Schuttersvereniging l'Union Fraternelle - Westerhoven Schuttersvereniging Ons Genoegen - Westerhoven Schuttersvereniging Eendracht Houd Stand - Woensel Schuttersvereniging Vriendenkring - Wouw Schuttersvereniging Eendracht - Wouw Schuttersvereniging Unie - Wouw

VISSEN

De Vereeniging ter Bevordering van de Nederlandse Visscherij, afd. Amsterdam - Amsterdam

Vereeniging ter Bevordering van de Zoetwater Visscherij in Friesland - Friesland Vereeniging ter Bevordering van de Zoetwater Visscherij in Overijssel - Overijssel

VOETBAL

De Nederlandse Voetbalbond

De Amsterdamsche Voetbalbond - Amsterdam De Haagsche Voetbalbond - Den Haag De Rotterdamsche Voetbalbond - Rotterdam

Gelderse Voetbalbond - Gelderland

Voetbalvereniging R.A.P. - Amsterdam Voetbalvereniging E.D.O. - Amsterdam Voetbalvereniging Quick - Amsterdam Voetbalvereniging Unie - Amsterdam Voetbalvereniging Volharding - Amsterdam Voetbalvereniging Swift - Amsterdam Voetbalvereniging H.B.S. - Den Haag Haagsche Voetbal Vereeniging - Den Haag Voetbalvereniging Celeritas - Rotterdam Voetbalvereniging Sparta - Rotterdam Voetbalvereniging Rapiditas - Rotterdam

Voetbalvereniging Neptunus - Rotterdam Voetbalvereniging Victoria - Rotterdam Voetbalvereniging Volharding - Rotterdam Voetbalvereniging Go Ahead - Wageningen Voetbalvereniging Victoria - Wageningen Voetbalvereniging Wilhelmina - Amersfoort Voetbalvereniging Achilles - Assen Voetbalvereniging Gelria - Arnhem Voetbalvereniging Vitesse - Arnhem Voetbalvereniging Velocitas - Breda Brabantse Voetbalvereniging - Breda Voetbalvereniging Noad - Breda Voetbalvereniging Concordia - Delft Delftsche Studenten Voetbalvereniging - Delft Voetbalvereniging Utile Dulci - Deventer Voetbalvereniging Princes Wilhelmina - Enschedé Eindhovense Voetbal Club - Eindhoven Voetbalvereniging Snel - Geertruidenberg Voetbalvereniging Olympia - Gouda Haalremse I.F.C. - Haarlem Voetbalvereniging Haarlem - Haarlem Voetbalvereniging Victoria - Den Bosch Voetbalvereniging Sport - Hoorn Voetbalvereniging S.J.O.D. - Kampen Voetbalvereniging Ajax - Leiden Voetbalvereniging Frisia - Leeuwarden Voetbalvereniging Quick - Nijmegen Voetbalvereniging Quickstep - Nijmegen Voetbalvereniging Lycurgus - Sneek Voetbalvereniging Hercules - Utrecht Voetbalvereniging Look out - Veendam Voetbalvereniging Noorthey - Voorschoten Voetbalvereniging W.W.W. - Winschoten Voetbalvereniging Hellas - Zaandam Voetbalvereniging Olympia - Zaltbommel Voetbalvereniging Zutfania - Zutphen Zwolsche Athletiek Club - Zwolle

WIELRIJDEN

Algemeene Nederlandsche Wielrijdersbond

Amsterdamsche Velocipéde Club - Amsterdam Wielrijderskring Achilles - Amsterdam Wielrijderskring Hollandia - Amsterdam Wielrijders Vereeniging Eendracht doet Overwinnen - Amsterdam Wielrijders Vereeniging Concordia - Amsterdam Wielrijders Vereeniging Alasca - Amsterdam Athletische Club - Amsterdam Wielrijders Vereeniging Voorwaarts - Amsterdam Onderofficiers Wielrijders Vereeniging Amsterdam - Amsterdam Wielrijdersvereniging Allegro-Moderato - Amsterdam Wielrijdersvereniging Rollende Artiesten Club - Amsterdam Amsterdams Wielrijders Bondslokaal - Amsterdam Deutscher Radfahrer-Verein - Amsterdam Wielrijdersvereniging Hurry Up - Amsterdam Wielrijdersvereniging de Trappers - Amsterdam Wielrijdersvereniging Wilhelmina - Amsterdam Nederlandsche Wielrijders Vereeniging - Amsterdam Korps vrijwillige Militaire Wielrijders der Ned. Weerbaarheids Ver. Afd. Amsterdam - Amsterdam

Wielrijders Vereeniging Good Speed - Amsterdam Arnhemse Wielrijders Vereeniging de Arend - Arnhem WielerClub Arnhem - Arnhem WielerClub, de Ster - Arnhem Wielrijders Vereeniging de Vliegende Hollander - Arnhem Asser Wielerclub: Hermes - Assen Baarnsche Velocipéde Club - Baarn Wielerclub Borne - Borne Wielrijdersvereniging Immerweiter - Deventer Wielrijdersvereniging de Houten-Doordraaiers - Deventer Wielrijdersvereniging Salve - Dordrecht Wielerclub Dordrecht - Dordrecht Wielrijdersvereniging De Noordster - Gennep Wielrijdersvereniging De Ganzenbende - Goes Wieler Vereeniging De Antiloop - Gouda ‘s Gravenhaagsche Wielrijders Vereeniging Voorwaarts - Den Haag ‘s Gravenhaagsche Wielrijders Club Velocitas - Den Haag Wielrijdersvereniging Utile Dulci - Den Haag Eerste Nederlandse Dames-Wielrijdsters Vereeniging Honi soit qui mal y pense - Den Haag Groningsche Velocip. Club De Adelaar - Groningen Groningsche Wielrijders Club Velocitas - Groningen Haarlemsche Velocipède Club - Haarlem Hilversumsche Wielrijders Club Get On - Hilversum Hoornsche Wielrijders Club - Hoorn Helmondsche Wieler Club - Helmond Zaanl. Wielrijders Vereeniging Wilhelmina - Koog-Zaandijk Leidsche Wielrijders Vereeniging All Right - Leiden Wielrijdersvereniging Scaldis - Middelburg Nijmeegsche Wielrijders Vereeniging Velocitas - Nijmegen Nijmeegsche Wieler Club Vooruit - Nijmegen Ossche Wieler Club Wij willen Wielen - Oss Ossche Wieler Club Velo - Oss Oosterbeeksche Wielrijders Vereeniging Hardgaat ie - Oosterbeek Rotterdamsche Wielrijders Vereeniging Het Stalen Ros - Rotterdam Wieler Vereeniging Davo - Rotterdam Rotterdamsche Wielrijders Vereeniging De Pedalgangers - Rotterdam Rotterdamsche Wielrijders Vereeniging Voorwaarts - Rotterdam Rotterdamsche Wielrijders Vereeniging Full Speed - Rotterdam Rotterdamsche Wielrijders Vereeniging de Maasstad - Rotterdam Rotterdamsche Wielrijders Vereeniging Thor - Rotterdam Rotterdamsche Wielrijders Vereeniging - Rotterdam Wielrijdersvereniging De Noordster - Sappemeer Wielrijdersvereniging Hermes - Schagen Schiedamsche Wielrijders Vereeniging Swift - Schiedam Wielrijders Vereeniging Velox - Tilburg Utrechtsche Velocipède Club Seniores - Utrecht Utrechtsche Wielrijders Societeit - Utrecht Utrechtsche Wielrijders Club De Zwaluw - Utrecht Wielerclub de Zwaluw - Wageningen Winterswijksche Wielrijders Club De Tourist - Winterswijk Wielrijdersvereniging De Zeemeeuw - Zierikzee Wielrijdersvereniging Geldersch-Overijselsch-Club Verbond - Zutphen Wielrijdersvereniging Vires acquirit eundo - Zutphen Zwolsche Atheltische Club - Zwolle Nederlandse Wielrijders Club Wilhelmina - Frankfurt am Main, Duitsland Nederlandse Wielrijders Club Oranje Boven - Berlijn, Duitsland Nederlandse Wielrijders Club Hollandia - Bremen, Duitsland

SCHAATSEN

Nederlandse Schaatsrijders Bond

Interacedemiale IJsbond

Delftsche Studenten IJs Club - Delft Groningsche Studenten IJs Club, Doe wel en zie niet om - Groningen Leidsche Studenten IJs Club - Leiden Utrechtse Studenten IJs Club - Utrecht

De Friesche IJsbond - Friesland De Zuid Hollandsche IJsbond - Zuidholland De Overijsselsche Schaatsrijdersbond - Overijssel

ROEIEN EN ZEILEN

Koninklijke Ned. Zeil-en Roei-Vereeniging - Amsterdam Amsterdamsche Roei- En Zeil Vereeniging De Hoop - Amsterdam Roei- en Zeil Vereeniging de Amstel - Amsterdam Roei Vereeniging Willem III - Amsterdam Zeil Vereeniging het IJ - Amsterdam Amsterdamsche Roeivereeniging Neptunus - Amsterdam Roei Vereeniging Minerva - Amsterdam Comité van het Championaat van Ned. voor Liefhebbers in Single Sculling Outriggers - Amsterdam Roei-, Cricket-, Gymnastiek- en Scherm Vereeniging De Deltsche Sport - Delft Zeil- en Roei Vereeniging Neptunus - Delfzijl Roei- en Zeil Vereeniging Daventria - Deventer Dordtsche Roei- en Zeil Vereeniging - Dordrecht ‘s Gravenhaagsche Roei Vereeniging S'Kadhi - Den Haag Groningsche Studenten Roei Vereeniging Aegir - Groningen Groninger Roei Vereeniging de Hunze - Groningen Roei- en Zeil Vereeniging het Spaarne - Haarlem Zeil Vereeniging Oostergoo - Leeuwarden Zeil Vereeniging Frisia - Grouw Zeil Vereeniging Lekkerkerk - Lekkerkerk Zeil Vereeniging de Zevenwolden - Lemmer Zeil- en Roei Vereeniging de GouwZee - Monnikendam CanoClub de Batavier - Nijmegen Amstels Jachthaven - Ouder-Amstel Deutsche Turn und Ruder Verein - Rotterdam Roei Vereniging Nautilus - Rotterdam Zeil Vereeniging Sneek - Sneek Zeil Vereeniging Wartena - Wartena Zeil Vereeniging Workum - Workum Zeil Vereeniging Westergoo - Sloten Zeil Vereeniging IJerseke - Yerseke Zaanlandsche Zeil Vereeniging - Zaanland Zwolsche Zeil- en Roei Vereeniging - Zwolle Nederlandsche Studenten Roei Bond Amsterdamsche Studenten Roei Vereeniging Nereus - Amsterdam Delftsche Studenten Roei Vereeniging Laga - Delft Leidsche Studenten Vereeniging Njord - Leiden Utrechtste Studenten Roei Vereniging Triton - Utrecht

ZWEMMEN

Nederlandsche Zwembond

Amsterdamsche Zwem Club - Amsterdam Zwem Vereeniging het Y - Amsterdam Zwem Club de Jonge Kampioen - Amsterdam Hollandsche Dames- Zwem Club - Amsterdam

Amsterdamsche Waterspring Club - Amsterdam Rotterdamsche Zwem Club - Rotterdam Rotterdamsche Dames-Zwem Club Lotos - Rotterdam Arnhemsche Zwem Club - Arnhem Goudsche Zwem Club - Gouda Tielsche Zwem Club - Tiel Leidsche Zwem Club - Leiden Hoornsche Bad- en Zwem Vereeniging - Hoorn Zaandamsche Zwem Club Neptunus - Zaandam Utrechtsche Zwem Club - Utrecht Vereeniging de Zwem Club - Groningen

Bonden / verenigingen per gemeentets

Aarle-Rixtel - Handboogschietvereniging De Eendracht

Alkmaar - Kegelvereeniging De Unie

Alkmaar - KegelvereenigingB.A.L.

Alkmaar - Kolfvereeniging Raakt hem

Alphen (bij Breda) - Handboogschietvereniging Landbouwers Eendracht

Amersfoort - Onderofficiers Schermvereeniging E.M.M.A.

Amersfoort - Voetbalvereniging Wilhelmina

Amsterdam - Amstels Cricket Club

Amsterdam - Amsterdams Wielrijders Bondslokaal

Amsterdam - Amsterdamsche Hockey en Bandy Club

Amsterdam - Amsterdamsche Kegelbond

Amsterdam - Amsterdamsche Roei- En Zeil Vereeniging De Hoop

Amsterdam - Amsterdamsche Roeivereeniging Neptunus

Amsterdam - Amsterdamsche Sport Club

Amsterdam - Amsterdamsche Studenten Roei Vereeniging Nereus

Amsterdam - Amsterdamsche Velocipéde Club

Amsterdam - Amsterdamsche Waterspring Club

Amsterdam - Amsterdamsche Zwem Club

Amsterdam - Athletische Club

Amsterdam - Athletische Club de Bataaf

Amsterdam - Athletische Club de Germaan

Amsterdam - Comité van het Championaat van Ned. voor Liefhebbers in Single Sculling Outriggers

Amsterdam - Cricket Club Volharding

Amsterdam - De Amsterdamsche Voetbalbond

Amsterdam - De Vereeniging ter Bevordering van de Nederlandse Visscherij, afd. Amsterdam

Amsterdam - Deutscher Radfahrer-Verein

Amsterdam - Hollandsche Dames- Zwem Club

Amsterdam - Kegelvereeniging A.T.G.V.

Amsterdam - Kegelvereeniging Altijd Hout

Amsterdam - Kegelvereeniging De Ploeg

Amsterdam - Kegelvereeniging De Vaste Hand

Amsterdam - Kegelvereeniging Eén tegen Negen

Amsterdam - Kegelvereeniging Eensgezindheid

Amsterdam - Kegelvereeniging Entre-nous

Amsterdam - Kegelvereeniging Ewaldi

Amsterdam - Kegelvereeniging Germania

Amsterdam - Kegelvereeniging Helena

Amsterdam - Kegelvereeniging Holland

Amsterdam - Kegelvereeniging Houdt hem er op

Amsterdam - Kegelvereeniging Inter Nos

Amsterdam - Kegelvereeniging Internationale

Amsterdam - Kegelvereeniging KoeKoek

Amsterdam - Kegelvereeniging Links in die Gasse

Amsterdam - Kegelvereeniging Neerlandia

Amsterdam - Kegelvereeniging Nooit Gedacht

Amsterdam - Kegelvereeniging Or

Amsterdam - Kegelvereeniging Oranje Kegelclub

Amsterdam - Kegelvereeniging Sparta

Amsterdam - Kegelvereeniging Sphaira

Amsterdam - Kegelvereeniging T.O.G.I.D.O.

Amsterdam - Kegelvereeniging Tram-Tram

Amsterdam - Kegelvereeniging Vriendschap

Amsterdam - Kegelvereeniging Zou er kans zijn

Amsterdam - Koninklijke Ned. Zeil-en Roei-Vereeniging

Amsterdam - Korps vrijwillige Militaire Wielrijders der Ned. Weerbaarheids Ver. Afd. Amsterdam

Amsterdam - Ned. Weerbaarheidsvereniging, afd. Amsterdam

Amsterdam - Nederlandsche Wielrijders Vereeniging

Amsterdam - Onderlinge Amsterdamsche Schermcursus

Amsterdam - Onderofficiers Wielrijders Vereeniging Amsterdam

Amsterdam - Roei- en Zeil Vereeniging de Amstel

Amsterdam - Roei Vereeniging Minerva

Amsterdam - Roei Vereeniging Willem III

Amsterdam - Schermvereniging Door Oefening Sterker

Amsterdam - Schermvereniging Eendracht

Amsterdam - Schermvereniging Kracht en Vlugheid

Amsterdam - Schermvereniging Minerva

Amsterdam - Schermvereniging Vrije Wapenbroeders

Amsterdam - Schermvereniging Wapentrouw

Amsterdam - Voetbalvereniging E.D.O.

Amsterdam - Voetbalvereniging Quick

Amsterdam - Voetbalvereniging R.A.P.

Amsterdam - Voetbalvereniging Swift

Amsterdam - Voetbalvereniging Unie

Amsterdam - Voetbalvereniging Volharding

Amsterdam - Wielrijders Vereeniging Alasca

Amsterdam - Wielrijders Vereeniging Concordia

Amsterdam - Wielrijders Vereeniging Eendracht doet Overwinnen

Amsterdam - Wielrijders Vereeniging Good Speed

Amsterdam - Wielrijders Vereeniging Voorwaarts

Amsterdam - Wielrijderskring Achilles

Amsterdam - Wielrijderskring Hollandia

Amsterdam - Wielrijdersvereniging Allegro-Moderato

Amsterdam - Wielrijdersvereniging de Trappers

Amsterdam - Wielrijdersvereniging Hurry Up

Amsterdam - Wielrijdersvereniging Rollende Artiesten Club

Amsterdam - Wielrijdersvereniging Wilhelmina

Amsterdam - Zeil Vereeniging het IJ

Amsterdam - Zwem Club de Jonge Kampioen

Amsterdam - Zwem Vereeniging het Y

Apeldoorn - Kegelvereeniging Jumbo

Apeldoorn - Kegelvereeniging Onder ons

Arcen - Handboogschietvereniging De Haas stroopen zij ons doel

Arnhem - Arnhemsche Zwem Club

Arnhem - Arnhemse Vereeniging ter beoefening van het Jachtrijden

Arnhem - Arnhemse Wielrijders Vereeniging de Arend

Arnhem - Ned. Weerbaarheidsvereniging, afd. Arnhem

Arnhem - Voetbalvereniging Gelria

Arnhem - Voetbalvereniging Vitesse

Arnhem - WielerClub Arnhem

Arnhem - WielerClub, de Ster

Arnhem - Wielrijders Vereeniging de Vliegende Hollander

Assen - Asser Wielerclub: Hermes

Assen - Voetbalvereniging Achilles

Asten - Handboogschietvereniging Ons Genoegen

Asten - Handboogschietvereniging St. Sebastiaan

Baarn - Baarnsche Velocipéde Club

Berlijn, Duitsland - Nederlandse Wielrijders Club Oranje Boven

Beverwijk - Harddraverij Vereeniging Beverwijk en Omstreken

Boekel - Handboogschietvereniging Willem III

Bokhoven - Handboogschietvereniging Nooit Verwacht

Bolsward - Kaatsvereeniging Bolsward

Bolsward - Kolfvereeniging Bolsward

Borne - Wielerclub Borne

Boxtel - Handboogschietvereniging Amicitia

Boxtel - Handboogschietvereniging Concordia

Boxtel - Handboogschietvereniging l'Union

Boxtel - Handboogschietvereniging Oefening Baart Kunst

Boxtel - Handboogschietvereniging Soranus

Breda - Brabantse Voetbalvereniging

Breda - Bredasche Harddraverij- en Ren Vereeniging

Breda - Bredasche Vereeniging ter beoefening van het Terreinrijden

Breda - Ned. Weerbaarheidsvereniging , correspondentschap Breda

Breda - Voetbalvereniging Noad

Breda - Voetbalvereniging Velocitas

Bremen, Duitsland - Nederlandse Wielrijders Club Hollandia

Chaam - Handboogschietvereniging Oefening kweekt kunst

Cromvoirt - Handboogschietvereniging Soranus

Delft - Delftsche Studenten IJs Club

Delft - Delftsche Studenten Roei Vereeniging Laga

Delft - Delftsche Studenten Voetbalvereniging

Delft - Indologische Schermvereeniging Sri Rama

Delft - Ned. Weerbaarheidsvereniging, afd. Delft

Delft - Roei-, Cricket-, Gymnastiek- en Scherm Vereeniging De Deltsche Sport

Delft - Voetbalvereniging Concordia

Delfzijl - Zeil- en Roei Vereeniging Neptunus

Den Bosch - Handboogschietvereniging St. Joris zinspreuk Weltevrede

Den Bosch - Kegelvereeniging Plankhoûen

Den Bosch - Kegelvereeniging Steeds beter

Den Bosch - Voetbalvereniging Victoria

Den Haag - Athletische Vereeniging

Den Haag - De Haagsche Voetbalbond

Den Haag - Eerste Nederlandse Dames-Wielrijdsters Vereeniging Honi soit qui mal y pense

Den Haag - Haagsche Hockey en Bandy Club

Den Haag - Haagsche Voetbal Vereeniging

Den Haag - Hague Golf Club

Den Haag - Jacht Vereeniging Groote St. Hubertus

Den Haag - Kegelvereeniging Dierentuin

Den Haag - Lawn Tennis Club Animo

Den Haag - Lawn Tennis Club L.E.M.O.N.J.D.A.S.

Den Haag - Lawn Tennis Club O.D.J.

Den Haag - Lawn Tennis Club Oranje Boven

Den Haag - Lawn Tennis Club P.J.M.

Den Haag - Lawn Tennis Club Racket

Den Haag - Lawn Tennis Club Ready

Den Haag - Lawn Tennis Club T.T.T.

Den Haag - Lawn Tennis Club Tradanama

Den Haag - Lawn Tennis Club Try and Gain

Den Haag - Lawn Tennis Club Vice Versa

Den Haag - Ned. Weerbaarheidsvereniging, afd. 'Den Haag

Den Haag - ‘s Gravenhaagsche Cricket en Football Club

Den Haag - ‘s Gravenhaagsche Roei Vereeniging S'Kadhi

Den Haag - ‘s Gravenhaagsche Vereeniging ter beoefening van het Jachtrijden

Den Haag - ‘s Gravenhaagsche Wielrijders Club Velocitas

Den Haag - ‘s Gravenhaagsche Wielrijders Vereeniging Voorwaarts

Den Haag - Scherm Exercitie en Schiet vereeniging Pro Patria

Den Haag - Schermvereniging Door Eendracht bloeiend

Den Haag - Schermvereniging Excelsior

Den Haag - Schermvereniging Oranje

Den Haag - Voetbalvereniging H.B.S.

Den Haag - Wielrijdersvereniging Utile Dulci

Den Helder - Heldersche Harddraverij Vereeniging

Deurne e.o. - Handboogschietvereniging Landbouwers Genoegen

Deurne e.o. - Handboogschietvereniging Vrede Leert

Deventer - Roei- en Zeil Vereeniging Daventria

Deventer - Voetbalvereniging Utile Dulci

Deventer - Wielrijdersvereniging de Houten-Doordraaiers

Deventer - Wielrijdersvereniging Immerweiter

Dieren - Kegel Club

Doesburg - Kegelvereeniging D.J.N.D.U.A.

Doorn - Doornsche Golfclub

Dordrecht - Dordrechtsche Harddraverij Vereeniging

Dordrecht - Dordtsche Roei- en Zeil Vereeniging

Dordrecht - Kegelvereeniging Altijd Hout

Dordrecht - Kegelvereeniging Z.B.G.P.

Dordrecht - Wielerclub Dordrecht

Dordrecht - Wielrijdersvereniging Salve

Drunen - Handboogschietvereniging Constantia

Eindhoven - Eindhovense Voetbal Club

Enschedé - Voetbalvereniging Princes Wilhelmina

Erp - Handboogschietvereniging Semper Virens

Etten (N.B.) - Handboogschietvereniging Ons Genoegen

Franeker - Kaatsvereeniging De Eendracht

Franeker - Kaatsvereeniging Jan Bogtstra

Frankfurt am Main, Duitsland - Nederlandse Wielrijders Club Wilhelmina

Friesland - De Friesche IJsbond

Friesland - Vereeniging ter Bevordering van de Zoetwater Visscherij in Friesland

Geertruidenberg - Voetbalvereniging Snel

Gelderland - Gelderse Voetbalbond

Geldrop - Handboogschietvereniging Koningin Wilhelmina

Geldrop - Handboogschietvereniging La bonne Espérance

Gennep - Wielrijdersvereniging De Noordster

Ginneken - Handboogschietvereniging Willem III onder de zinspreuk Vlijt en Volharding

Goes - Wielrijdersvereniging De Ganzenbende

Gouda - Goudsche Zwem Club

Gouda - Voetbalvereniging Olympia

Gouda - Wieler Vereeniging De Antiloop

Groningen - Groninger Roei Vereeniging de Hunze

Groningen - Groningsche Harddraverij Vereeniging

Groningen - Groningsche Studenten IJs Club, Doe wel en zie niet om

Groningen - Groningsche Studenten Roei Vereeniging Aegir

Groningen - Groningsche Velocip. Club De Adelaar

Groningen - Groningsche Wielrijders Club Velocitas

Groningen - Jacht Vereeniging St. Hubertus

Groningen - Kegelvereeniging Zonder Naam

Groningen - Vereeniging de Zwem Club

Grouw - Zeil Vereeniging Frisia

Haarlem - Cricket Club Rood en Wit

Haarlem - Haalremse I.F.C.

Haarlem - Haarlemsche Lawn Tennis Club

Haarlem - Haarlemsche Velocipède Club

Haarlem - Hockey en Band Club Haarlem en omstreken

Haarlem - Jacht Vereeniging St. Hubertus

Haarlem - Kegelvereeniging Amicitia

Haarlem - Kegelvereeniging De Groote Vauxhall

Haarlem - Kegelvereeniging De Phoenix

Haarlem - Kolfvereeniging Haarlem

Haarlem - Kolfvereeniging Keer niet

Haarlem - Ned. Weerbaarheidsvereniging, afd. Haarlem

Haarlem - Roei- en Zeil Vereeniging het Spaarne

Haarlem - Schermvereniging der dienstdoende Schutterij

Haarlem - Schermvereniging Excelsior

Haarlem - Schermvereniging Ripperda

Haarlem - Voetbalvereniging Haarlem

Haarsteeg - Handboogschietvereniging Claudius Civilis

Helmond - Handboogschietvereniging Diana

Helmond - Handboogschietvereniging Griendtveen's Uitspanning

Helmond - Handboogschietvereniging Het Vergenoegen

Helmond - Handboogschietvereniging Oefening en Uitspanning

Helmond - Handboogschietvereniging Recht door Zee

Helmond - Helmondsche Wieler Club

Hengelo - Kegelvereeniging Hengelosche Kegelclub

Herbayum - Kaatsvereeniging Jan Zeinstra

Hilversum - Hilversumsche Golf Club

Hilversum - Hilversumsche Wielrijders Club Get On

Hilversum - Ned. Weerbaarheidsvereniging , correspondentschap Hilversum

Hintham - Handboogschietvereniging Nimrod

Hoorn - Hoornsche Bad- en Zwem Vereeniging

Hoorn - Hoornsche Harddraverij Vereeniging

Hoorn - Hoornsche Wielrijders Club

Hoorn - Schermvereniging Willem van Oranje

Hoorn - Voetbalvereniging Sport

Kaatsheuvel - Handboogschietvereniging Amoenitas

Kampen - Voetbalvereniging S.J.O.D.

Kapel Roermond - Handboogschietvereniging de Roos

Koog a/d Zaan - Kolfvereeniging Zaanstreek

Koog-Zaandijk - Zaanl. Wielrijders Vereeniging Wilhelmina

Krommenie - Kolf Vereeniging Noord-Holland

Krommenie - Kolfvereeniging Mikwis

Krommenie - Kolfvereeniging Onder ons

Lage Zwaluwe - Handboogschietvereniging Soranus

Leeuwarden - Voetbalvereniging Frisia

Leeuwarden - Zeil Vereeniging Oostergoo

Leiden - Cricket Club Ajax

Leiden - Kegelvereeniging Harmonie

Leiden - Leidsche Studenten IJs Club

Leiden - Leidsche Studenten Vereeniging Njord

Leiden - Leidsche Wielrijders Vereeniging All Right

Leiden - Leidsche Zwem Club

Leiden - Ned. Weerbaarheidsvereniging, afd. Leiden

Leiden - Schermvereniging Sparta

Leiden - Voetbalvereniging Ajax

Lekkerkerk - Zeil Vereeniging Lekkerkerk

Lemmer - Zeil Vereeniging de Zevenwolden

Liempde - Handboogschietvereniging L'union

Liempde - Handboogschietvereniging Soranus

Maastricht - Handboogschietvereniging de Koninklijke Societeit St. Sebastiaan

Meyel - Handboogschietvereniging De Batavieren

Middelburg - Wielrijdersvereniging Scaldis

Mierlo-Hout - Handboogschietvereniging Houts Welvaren

Mierlo-Hout - Handboogschietvereniging St. Sebastiaan

Moergestel - Handboogschietvereniging Uitspanning

Monnikendam - Zeil- en Roei Vereeniging de GouwZee

Naarden - Onderofficiers Schermvereeniging Pro Patria

Nieuwe Niedorp - Kolfvereeniging Over de helft

Nijmegen - CanoClub de Batavier

Nijmegen - Nijmeegsche Wieler Club Vooruit

Nijmegen - Nijmeegsche Wielrijders Vereeniging Velocitas

Nijmegen - Officiers Kegel Club Houdt Moed

Nijmegen - Vereeniging Kynos

Nijmegen - Voetbalvereniging Quick

Nijmegen - Voetbalvereniging Quickstep

Oosterbeek - Oosterbeeksche Wielrijders Vereeniging Hardgaat ie

Oosterhout (den Hout) - HandboogschietverenigingSt. Cornelius

Oosterhout (Oosteinde) - Handboogschietvereniging Eendracht zij ons streven

Oosterhout (Oosteinde) - Handboogschietvereniging Eensgezindheid

Oosthuizen - Kolfvereeniging de Vriendschap

Oss - Kegelvereeniging Alle Negen

Oss - Ossche Wieler Club Velo

Oss - Ossche Wieler Club Wij willen Wielen

Oudenbosch - Handboogschietvereniging Eendracht

Oudenbosch - Handboogschietvereniging Vriendschap

Ouder-Amstel - Amstels Jachthaven

Overassselt - Handboogschietvereniging Vriendenkring

Overijssel - De Overijsselsche Schaatsrijdersbond

Overijssel - Vereeniging ter Bevordering van de Zoetwater Visscherij in Overijssel

Princenhage - Kegelvereeniging Kracht en Vooruitgang

Roosendaal (N.B.) - Handboogschietvereniging Amicitia

Roosendaal (N.B.) - Kegelvereeniging Alle Negen

Rotterdam - Atletiekvereniging Pro Patria

Rotterdam - Atletiekvereniging Sparta

Rotterdam - Cricket Club Victoria

Rotterdam - De Rotterdamsche Voetbalbond

Rotterdam - de Societeit (in de Rotterdamse manege)

Rotterdam - Deutsche Turn und Ruder Verein

Rotterdam - Kegelvereeniging Aurora

Rotterdam - Kegelvereeniging Entre-nous

Rotterdam - Kegelvereeniging Limburgia

Rotterdam - Kegelvereeniging Maas

Rotterdam - Kegelvereeniging Maipo

Rotterdam - Kegelvereeniging Onder Ons

Rotterdam - Kegelvereeniging Oud Delftshaven

Rotterdam - Kegelvereeniging Recht naar het Doel

Rotterdam - Kegelvereeniging Regiment

Rotterdam - Kegelvereeniging Scheepvaart

Rotterdam - Kegelvereeniging Unknown

Rotterdam - Ned. Weerbaarheidsvereniging, afd. Rotterdam

Rotterdam - Roei Vereniging Nautilus

Rotterdam - Rotterdamsche Dames-Zwem Club Lotos

Rotterdam - Rotterdamsche Kegelbond

Rotterdam - Rotterdamsche Wielrijders Vereeniging

Rotterdam - Rotterdamsche Wielrijders Vereeniging de Maasstad

Rotterdam - Rotterdamsche Wielrijders Vereeniging De Pedalgangers

Rotterdam - Rotterdamsche Wielrijders Vereeniging Full Speed

Rotterdam - Rotterdamsche Wielrijders Vereeniging Het Stalen Ros

Rotterdam - Rotterdamsche Wielrijders Vereeniging Thor

Rotterdam - Rotterdamsche Wielrijders Vereeniging Voorwaarts

Rotterdam - Rotterdamsche Zwem Club

Rotterdam - Scherm Vereeniging Progressus

Rotterdam - Voetbalvereniging Celeritas

Rotterdam - Voetbalvereniging Neptunus

Rotterdam - Voetbalvereniging Rapiditas

Rotterdam - Voetbalvereniging Sparta

Rotterdam - Voetbalvereniging Victoria

Rotterdam - Voetbalvereniging Volharding

Rotterdam - Wieler Vereeniging Davo

Rozendaal - Harddraverij Vereeniging de Jeugdige Harddravers

Santpoort - Handboogschietvereniging Vooruitgang zij ons streven

Sappemeer - Wielrijdersvereniging De Noordster

Schagen - Harddraverij Vereeniging West-Friesland

Schagen - Wielrijdersvereniging Hermes

Schiedam - Cricket Club Hermes

Schiedam - Kolfvereeniging Schiedam

Schiedam - Ned. Weerbaarheidsvereniging , correspondentschap Schiedam

Schiedam - Schiedamsche Wielrijders Vereeniging Swift

Sloten - Zeil Vereeniging Westergoo

Sneek - Voetbalvereniging Lycurgus

Sneek - Zeil Vereeniging Sneek

Spanbroek - Kolfvereeniging De vier Eenen

St. Michielsgestel - Handboogschietvereniging De Unie

St. Michielsgestel - Handboogschietvereniging Oefening en Uitspanning

St. Michielsgestel - Handboogschietvereniging St. Sebastiaan

St. Oedenrode - Handboogschietvereniging Oranje Boven

St. Oedenrode (Nijnsel) - Handboogschietvereniging St. Antonius

Standdaarbuiten - Handboogschietvereniging Nederland en Oranje

Stratum - Handboogschietvereniging St. Jorisdoelen

Tiel - Tielsche Zwem Club

Tilburg - Kegelvereeniging Eendracht

Tilburg - Kegelvereeniging Strijdlust

Tilburg - Kegelvereeniging Vredelust

Tilburg - Kegelvereeniging Wilhelmia

Tilburg - Wielrijders Vereeniging Velox

Uden - Handboogschietvereniging Concordia

Uden - Handboogschietvereniging de Vriendenkring

Uldenhorst - Handboogschietvereniging Alliance-d'Amitie

Utrecht - Jacht Vereeniging St. Hubertus

Utrecht - Ned. Weerbaarheidsvereniging, afd. Utrecht

Utrecht - Utrechtsche Studenten L.T.C. Sphaerinda

Utrecht - Utrechtsche Velocipède Club Seniores

Utrecht - Utrechtsche Wielrijders Club De Zwaluw

Utrecht - Utrechtsche Wielrijders Societeit

Utrecht - Utrechtsche Zwem Club

Utrecht - Utrechtse Studenten IJs Club

Utrecht - Utrechtse Vereeninging ter beoefening van het Jachtrijden

Utrecht - Utrechtste Studenten Roei Vereniging Triton

Utrecht - Voetbalvereniging Hercules

Veendam - Voetbalvereniging Look out

Velp - Velpsche Golf Club

Velp - Velpsche L.T.C. After the Ball

Velsen - Velser Hockey Club

Veluwe - Veluwsche Jacht Vereeniging

Volkel - Handboogschietvereniging Soranus

Volkel - Handboogschietvereniging St. Antonius

Voorburg - Voorburgsche Harddraverij Vereniging de Eendracht

Voorschoten - Voetbalvereniging Noorthey

Waalre - Handboogschietvereniging Concordia

Wageningen - Kegelvereeniging Z.B.G.P.

Wageningen - Ned. Weerbaarheidsvereniging, afd. Wageningen

Wageningen - Voetbalvereniging Go Ahead

Wageningen - Voetbalvereniging Victoria

Wageningen - Wielerclub de Zwaluw

Wartena - Zeil Vereeniging Wartena

Waspik - Handboogschietvereniging Unanimitas

Wateringen - Kolfvereeniging De Vriendschap

Weert - De stedelijke Handboog Schuttersbond

Weert - Schuttersvereniging Aemulator

Weert - Schuttersvereniging Concordia

Weert - Schuttersvereniging de Batavieren

Weert - Schuttersvereniging Willem Tell

Westerhoven - Schuttersvereniging l'Union Fraternelle

Westerhoven - Schuttersvereniging Ons Genoegen

Winschoten - Voetbalvereniging W.W.W.

Winterswijk - Kegelvereeniging De Eendracht

Winterswijk - Winterswijksche Wielrijders Club De Tourist

Woensel - Schuttersvereniging Eendracht Houd Stand

Workum - Zeil Vereeniging Workum

Wouw - Schuttersvereniging Eendracht

Wouw - Schuttersvereniging Unie

Wouw - Schuttersvereniging Vriendenkring

Yerseke - Zeil Vereeniging IJerseke

Zaandam - Voetbalvereniging Hellas

Zaandam - Zaandamsche Zwem Club Neptunus

Zaanland - Zaanlandsche Zeil Vereeniging

Zaltbommel - Voetbalvereniging Olympia

Zierikzee - Wielrijdersvereniging De Zeemeeuw

Zuidholland - De Zuid Hollandsche IJsbond

Zuid-Scharwoude - Kolfvereeniging Op Maat

Zutphen - Voetbalvereniging Zutfania

Zutphen - Wielrijdersvereniging Geldersch-Overijselsch-Club Verbond

Zutphen - Wielrijdersvereniging Vires acquirit eundo

Zwolle - Eerste Zwolsche L.T.C.

Zwolle - L.T.C. "Tine's Club"

Zwolle - Zwolsche Atheltische Club

Zwolle - Zwolsche Athletiek Club

Zwolle - Zwolsche Athletiek Club

Zwolle - Zwolsche Zeil- en Roei Vereeniging

- Algemeene Harddraverij Vereeniging

- Algemeene Nederlandsche Wielrijdersbond

- De Nederlandse Voetbalbond

- Harddraverij Vereeniging 't Oude-Slot

- Interacedemiale IJsbond

- Kynologen Vereeniging Nederland

- Militaire Sport Vereeniging

- Nederlandsche Kolfbond

- Nederlandsche Schermbond

- Nederlandsche Studenten Roei Bond

- Nederlandsche Zwembond

- Nederlandse Athletiek Bond

- Nederlandse Cricket Bond

- Nederlandse Duitsche Doggen Club

- Nederlandse Harddraverij en Renvereeniging

- Nederlandse Jachtvereeniging Nimrod

- Nederlandse Kaatsbond

- Nederlandse Kegelbond

- Nederlandse Kennel Club Cynophilia

- Nederlandse Pointer Club

- Nederlandse Schaatsrijders Bond

- Nederlandse Setter Club

- Nederlandse Staande Honden Club

- Nederlandse Teckel en Basset Club

- Officiers Schermbond met 29 afdeelingen

Bronnen en literatuur

Koninklijk Huisarchief, Den Haag: documentatie 22 september 1898 Nationaal Archief, Den Haag: 2.19.123 - Inventaris van het archief van de KNVB, 1889-1996 (1997), inv.nr. 2.1.8, 416. Braches, Ernst, Nieuwe Kunst en het boek : een studie in Art Nouveau : heruitgegeven met supplementen en ca. driehonderd afbeeldingen in kleur (Amsterdam 2003)

Hilkhuijsen, Jos, Delftse art nouveau : onderwijs en ontwerp van Adolf le Compte (1850-1921), Karel Sluyterman (1863-1931) en Bram Gips (1861-1943) (Zwolle 2001)

Huisken, Jacobine E., Friso Lammertse, Koninklijke geschenken : traditie en vernieuwing rond de eeuwwisseling (Amsterdam 1988)

Officieel gedenkboek van de feestelijke ontvangst en de inhuldiging van Hare Majesteit Koningin Wilhelmina Helena Pauline Maria binnen Amsterdam in 1898 (Amsterdam 1898)

Spliethoff, Marieke E., Feestelijke geschenken voor de jonge Koningin 1898-1913 (Amsterdam 1998)

Wagtberg Hansen, Audrey, Gesloten boeken : de mooiste boekbanden van het Koninklijk Huis; m.m.v. Mieke Jansen, Leon Pennings, Harm Robaard (Den Haag 2003)

Het Sportalbum van 1898

Door Micha Peters 5-11-2007

In 1898, het jaar van de inhuldiging van Koningin Wilhelmina, werd er een groot aantal feesten georganiseerd. Als sluitstuk van die feesten werd er een mooi sportalbum aan Wilhelmina geperesenteerd. Dit album maakt nu deel uit van de collectie van het Koninklijk Huisarchief in Den Haag en de gehele tentoonstelling is hier te bezichtigen.

Het album

Op 8 april 1898 werd het sportalbum in de Leeuwarder Courant al aangekondigd:

Op 8 augustus van dat jaar was het album gereed. Let op de naam van de voorzitter van de 'Nederlandsche harddraverij en renvereening' (derde alinea): Feest op Clingendael

Ruim 2.000 sporters defileerden op 22 september 1898 op de renbaan van landgoed Clingendael bij Den Haag voor de toen achttienjarige Koningin Wilhelmina en haar moeder, Koningin Emma. Alle takken van sport die op dat moment in Nederland werden beoefend (er waren toen zo’n 175 sportverenigingen) waren aanwezig. Muziek en tal van sportdemonstraties verhoogden de feestvreugde. Wilhelmina had het druk die dag:

Het belang van sport

Als afgevaardigde van de Nederlandse sportverenigingen overhandigde Pim Mulier het sportalbum aan de koningin. De betekenis van sport voor het welzijn van de natie, bracht een journalist in 1898 als volgt onder woorden:

Jong Holland’s krachtigste mannen en vrouwen hebben hedenmiddag hun hulde gebracht aan de Koningin; het komend geslacht, jongelingen met ijzeren spieren en stalen longen; jonge meisjes trots op haar kloeke gestalte [...] Wat een fiere toekomst ligt er vóór een volk met zo in-gezònd merg; wat een frisse geest kan er groeien in zoo’n sterk lichaam.

De inhoud van het album

Er waren honderden sportverenigingen die volgens de opdracht in het album ”alle ten doel hebben het beoefenen van verschillende takken van sport onder Harer Majesteits onderdanen te bevorderen”. Hier een aantal vignetten van die sportverenigingen:

In het album komen niet minder dan zestien takken van sport aan bod: van atletiek tot zwemmen. Het sportalbum is uitgevoerd in een voor die tijd moderne stijl, nu aangeduid als Nieuwe Kunst. Ontwerp en uitvoering van het album waren in handen van de bekende kunstenaar Carel Adolph Lion Cachet (1864-19450). Hier drie secties uit het boek (voetbal, wielrennen en schaatsen):

De bloeitijd van de Nieuwe Kunst (zo rond 1900) viel samen met een aantal hoogtepunten uit de geschiedenis van het Koninklijk Huis. Veel geschenken ter gelegenheid van die gebeurtenissen werden dan ook uitgevoerd in deze stijl. Ze bevinden zich nog altijd in de collecties van het Koninklijk Huisarchief en de Stichting Historische Verzamelingen van het Huis Oranje-Nassau.

Met dank aan:

Het Koninklijk Huis Archief en de Rijksvoorlichtingsdienst te Den Haag

Leeuwarder Courant