Spoteczno-kulturowe studia z kultury fizycznej

Spoteczno-kulturowe studia z kultury fizycznej

pod redakcjq

KAZIMIERZA OBODYNSKIEGO PAWtA KRÖLA

WOJCIECHA BAJORKA

Uniwersytet Rzeszowski Rzeszöw 2012

Evgen Prystupa, luliia Pavlova Lwowski Uniwersytet Kultury Fizycznej

Determinanty zdrowia ukrainskich uczniow

Wst^p

Zgodnie z opini^ Swiatowej Organizacji Zdrowia odpowiednia aktywnosc fizyczna dla wielu osöb jest jednym z giöwnych czynniköw, ktöre zapewniaj^ fizyczne i psychiczne samopoczucie, czyli zdrowie. Oto kilka fundamentalnych wniosköw zaczerpni^tych z czasopism naukowych: „Odpowiednia aktywnosc fizyczna skutecznie koryguje nadcisnienie t^tnicze, mas£ ciala i do pewnego stopnia przebieg cukrzycy", „Cwiczenia pomagaj^ zmniejszyc ilosc tluszczu w organizmie", „Trening fizyczny znacznie zmniejsza ryzyko choröb ukladu kr^zenia", „Aktywnosc fizyczna pomaga zmniejszyc o 50% ryzyko choroby n i e d o k r w i e n n a serca, cukrzycy lub otyiosci u dorosiych, a o 30% rozwoj nadcisnienia t^tniczego", „Aktywnosc fizyczna pozwala zwi^kszyc dlugosc zycia czlowieka na 2 - 4 lata"1.

Jednak to wlasnie na zaj^ciach wychowania fizycznego zdarzyiy si^ tragiczne wydarzenia w ukrainskich szkolach. Wymaga to szczegötowej analizy systemu edukacyjnego (programöw nauczania, s t andardöw edukacyjnych, naukowej i pedagogicznej gotowosci nauczyciela wychowania fizycznego itp.) i ochrony zdrowia (poziom medycyny prewencyjnej i kontroli medycznej, systematyczne monitorowanie stanu zdrowia uczniow), jak röwniez czynnikow genetycznych, spoteczno-ekonomicznych i psychologicznych.

1 Zob. np. American Diabetes Association. 2002. Diabetes melli tus and exercise. Diabetes Care,

25, s. 64 -68 .

Determinant)*zdrowia ukraiiiskich uczniôw 6 8 3

Wiadomo, ze zdrowie w dziecinstwie okresla dynamik? zdrowia czlowieka przez cale jego zycie i w duzym stopniu determinuje stan zdrowia przyszlych pokoleri. Celem opracowania jest ocena stanu zdrowia i aktywnosci ruchowej ukrainskich uczniow i zidentyfikowania czynnikow, ktore negatywnie wplywajj} na zdrowie mlodziezy.

Metodyka badari

W badaniach zastosowano specjalny kwestionariusz, przeanalizowano row-niez publikacje naukowe. Socjologiczne badania przeprowadzono wsrod uczniow 9-10 klasy szkol regionu lwowskiego w latach 2008-2010. Wzi?lo w nim udzial 286 uczniow w 2008 r. (96 chlopcow i 190 dziewcz^t), 361 uczniow w 2009 r. (159 chlopcow i 202 dziewcz^t) w 2010 r. - 371 uczniow dziewi^tej klasy (132 chlopcow i 239 dziewcz^t) i 277 uczniow z dziesi^tej klasy (90 chlopcow, 187 dziewcz^t). Respondenci uczyli si? w roznych c/.esciach regionu lwowskiego. W ankiecie pytano o rozne aspekty zdrowego stylu zycia: stan zdrowia (subiektywna ocena), szkodliwe nawyki, poziom aktywnosci fizycznej, czynniki maj^ce wplyw na zdrowie. Wyniki porownywano z innymi danymi z literatury przedmiotu.

Wyniki badan

Zdrowie mlodego pokolenia to najwazniejszy problem dla przyszlosci Ukrainy. Dzisiaj znacznie pogarsza si? zdrowie dzieci i mlodziezy. Wedlug badan Instytutu Zdrowia Dziecka i Mlodziezy Nauk Medycznych Ukrainy w ostatnich latach do szkoly przychodzi, w porownaniu do roku 1980, dwa razy wi?cej chorych dzieci. W okresie zaj?c szkolnych zwi?ksza si? liczba dzieci chorych, a ostre stany choro-bowe przechodz^ w stany przewlekle.

Jesli w pierwszej klasie jest ponad 30% dzieci, ktore choruj^ stale, to w 5 klasie takich dzieci jest juz 50%, a w 9 klasie - 64%2. Ogolem zaledwie u 7% ukrainskich uczniow zaobserwowano dobry stan zdrowotny i fizyczny. Juz w pierwszej klasie 11% uczniow ma klopoty z uklademu mi?sniowo-szkieletowym, 30% - z ukladem nerwowym, 30% - z ukladem pokarmowym, 25% wykazuje objawy alergii.

Od 1 do 9 klasy pogorszenie ostrosci wzroku wzroslo o 1,5 raza, postawy - o 1,5 raza; cz?stotliwosc wyst?powania chorob ukladu pokarmowego jest wi?ksza o 1,4 raza, chorob ukladu hormonalnego - o 2,6 raza. Od 20 do 80% uczniow ma liczne klopoty zdrowotne. Ale jednak jedynie 5% uczniow bierze udzial w zaj?ciach wychowania fizycznego w specjalnych grupach.

2 Е.М. Л у к ь я н о в а , Медицинские и педагогические аспекты проблемы сохранения здоровья

детей. М е ж д у н а р . мед. ж у р н а л , 9 (3) 2003, б. 6 - 9 .

684 Evgen Prystupa, luliia Pavlova

Wediug badan przeprowadzonych w 2010 r. w regionie Iwowskim tylko 15% uczniôw dzxesi^tej klasy jest przekonanych, ze ma dobre zdrowie і prawie mgdy nie choruje, jest to 1,8 raza mniej w poröwnaniu z rokiem 2009 (rys. 1). W 2010 roku 13% dzieci przychodzilo do lekarza lub pielçgniarki со najmniej 1-3 razy na

miesi^c (rys. 2).

Rysunek 1. Subiektywna ocena zdrowia uczniôw dziesi*tej klasy w 2009 r. (А) і 2010 r. (B)

1 - mam dobry stan zdrow i a , nie chorujç; 2 - czujç siç dobrze, rzadko chorujç; 3 - czujç siç dobrze,

aie czçsto przeziçbiam siç; 4 - moj stan zdrowia jest zadowalafccy, mam jednak choroby przewlekle,

chroniczne; 5 - mam slabe zdrowie і czçsto opuszczam lekcje

Determinant}/ zdrowia ukraihskich uczniôw 6 8 5

x v s u n e K b z ç s t o t u w o s c w i z y t u c z n i ö w dz ies ig te j k l a sy u l e k a r z a l u b p i e l ç g n i a r k i

w 2 0 1 0 r o k u

n a V o " 7 T T " ' " " Г 1 Г 2 У Г а 2 У П а m i e S i ? C ; 3 - r 3 Z П а m i e S i * C ; 4 * - P « " * • « 5 -па гок; 6 - t r u d n o powiedz iec

o k o f e 2 1 P K 1 1 П а ? Г а І П І Є n a Z a j ? C i a c h ^ h o w a n i a fizycznego z m a r l o

w v b I I \ Z n a а П а І І 2 а d O S t Ç p n y c h m a t e r i a f ô w n a s t r o n - h internetowych wykazala, ze te trag.czne wypadki na zajçciach WF nie sa w y i a t k o w e n Z e t w rozwimçtych krajach Unii Europejskiej, Rosji і Stanöw Zjednoczonych Так wTec

м zajeciac^^ tylko w jednym roku szkolnym/^adaTückim na zajçciach kul tury fizycznej w Federacji Rosyjskiej zarejestrowano okofe 1? przypadkow smiertelnycl, W Polsce tylko w 2009 r. zirejes r o Z o c o n a , Ï n e

Ä Ä ^ r U C Z n i Ö W r 6 Z n y C h wiekiwych p o d c z a s T S Ä w 2 0 1 0 r o k u z a r e j e s t r o w a n o 8 s m i e r t d n y c h

Podobne tragiczne wydarzenia na zajçciach wychowania fizycznego miaïv miejsce w ostatnich latach takze w szkolach Francji, W.elkiej Brytanlü №emczech

Nalezy zaznaczyc, ze prawie 85o/0 wszystkich wypadkow mkrtelnych w ^ p u t W pierwsze, potowie roku szkolnego, a wiçkszosc z nich przypada na p S wszv

îSZÎfi^^t г to^1UdZiC P ° d b g k h W j W r a c a ^

т ш і у miejsce wsrod uczniöw w wieku 11-18 lat (wide sredni о ь Г м Т а Г ы Ь jedno dziecko т Ы о minimalny w.ek ponizej 10 lat - 8 lat). W i a d o m o z w l a Ï e w„okresie przejsciowym" psychofizycznego rozwoju dziec n a j b a ^ i e i p o d a t n " na rozne bodzce charakteru endo- : egzogennego. D l a t e g o l a ne ^ l t

6 8 6 Evgen Prystupa, luliia Pavlova

planowanie i realizacja wszystkich elementöw procesu ksztalcenia, zwlaszcza z powodu wystçpuj^cego niekiedy stresu psychicznego i fizycznego.

I n n y m waznym czynnik iem, na k töry nalezy zwröcic uwagç jest to, ze bezposredni^ przyczyn^ smierci dzieci w trakcie aktywnosci fizycznej choroby serca i ukiadu oddechowego. Wsröd nich dominuj^ kardiomiopatia przerostowa, tçtniak aorty i zapalenie miçsnia sercowego. Choroby ukiadu kr^zenia s^ glöwnij przyczyn^ smierci w krajach rozwiniçtych, na przyklad w Stanach Zjednoczonych przynajmniej 2 osoby z 5 umieraj^ z powodu choröb serca3.

Wedlug ekspertöw nagla smierc zdarza siç czçsto na podstawie istniej^cych, ale nierozpoznanych przez lekarzy choröb lub niedoceniania funkcjonalnych mozliwosci organizmu. Na drug im miejscu s^ wypadki, ktöre wystçpuj^ przy sporych obci§zeniach fizycznych w stanie choroby. W niektôrych wypadkach nagla smierc moze nast^pic w trakcie cwiczeri, gdy dziecko pomimo zakazu lekarza nie stosuje siç do jego zaleceri i uczçszcza na lekcje wf.

We wspölczesnym swiecie wsröd 200 tysiçcy sportowcöw zdarza siç co roku jeden lub dwa, na pierwszy rzut oka niespodziewany przypadek smiertelny. Wedlug ekspertöw, z 7620 fanöw biegu w srednim wieku jedna osoba umiera w ci^gu roku4. Jednak wyniki badari epidemiologicznych wskazuj^, ze liczba mçzczyzn, ktörzy prowadz^ siedz^cy tryb zycia i s^ narazeni na chorobç niedokrwienn^ serca jest 2-3 razy wiçksza w poröwnaniu z ich röwiesnikami, ktörzy s^ aktywni fizycznie5.

Nieaktywny tryb zycia zwiçksza mozliwosc powstania choröb ukiadu sercowo-naczyniowego o polowç6. Jednoczesnie eksperci z American Heart Association podkreslaj^, ze mimo iz podczas aktywnosci fizycznej (wysokiej intensywnosci) ryzyko smierci nieznacznie wzrasta, ostateczne dostosowanie do takiego stresu prowadzi do znacznego zmniejszenia ryzyka choröb ukiadu kr^zenia7.

Ogölem, wedlug W H O glöwnymi przyczynami smierci na kontynencie europejskim sq choroby niezakazne, ktöre stanowi^ ponad 85%. Glöwnymi

5 Z rod lo : The Wor ld hea l th O r g a n i z a t i o n Web page, who . in t /whos i s / 4 P.D. Thompson , E.J. Funk , R.A. Carleton, et al. 1982. Incidence of death during jogging in Rhode

Island from 1975 through 1980. JAMA, 247, s. 2535-2538. 5 M.L. Slattery, D.R. Jacobs, M.Z . N i c h a m a n 1989. Leisure time physical activity and coronary

heart disease death. Circulation, 79, s. 304-311; Л у к ь я н о в а E.M. 2003. Медицинские и педагоги-

ческие аспекты проблемы сохранения здоровья детей. М е ж д у н а р . мед. ж у р н а л , 9 (3), s. 6 - 9 . 6 S.N. Blair, S. B rodney 1999. Effects of physical inact iv i ty a n d obesi ty on m o r b i d i t y a n d mor-

tality: cu r r en t ev idence a n d research issues. Med Sci Sports Exerc., Nov; 31(11 Suppl), s. 6 4 6 - 6 6 2 ;

S. Yusuf, S. Hawken , S. O u n p u u , et al. 2004. Effect of potent ia l ly modi f i ab le risk fac tors associated

with myocard ia l i n fa rc t ion in 52 coun t r i e s (the I N - T E R H E A R T study): Case -con t ro l study. Lancet,

364(9438), s. 937-952.

' Zob . np. C.D. Lee, S.N. Blair 2002. Cardiorespiratory fitness and stroke mortality in men. M e d

Sci Sports Exerc, 34, s. 592-595; Paffenbarger R.S., R.T. Hyde, A.L. Wing , et al. 1986. Physical activity,

all-cause mortality, and longevity of college alumni. N Engl J Med , 314, s. 605-613 .


przyczynami choröb niezakaznych na Ukrainie s^: brak aktywnosci fizycznej, niezdrowa dieta, palenia tytoniu, alkoholizm, narkomania, wysoki indeks masy date, niebezpieczny seks, nadcisnienie tçtnicze, wysoki poziom cholesterolu8. Wiçk-szosc czynniköw ryzyka chorob niezakaznych zalezy od aktywnosci і stylu zycia czlowieka і spoleczenstwa. Mozna möwic, ze zdrowie cziowieka w 50% zalezy od stylu zycia, w 20% od genetycznych czynniköw і w 20% od czynniköw srodowiska naturalnego. Tylko w 10% zdrowie zalezy od jakosci uslug medycznych.

R y s u n e k 3. Spozyc ie a l k o h o l u w dz ies iq te j k las ie ( reg ion lwowski )

A - spozycie wina , l ik ie ru albo wödk i ; В - spozycie napo jôw slabo a lkoholowych czy koktaj l i .

1 - n i g d y nie p r ö b o w a l e m ; 2 - p r ö b o w a i e m j eden - dwa razy; 3 - pijç c z a s a m i w towarzys twie ,

4 - pijç r egu la rn ie

8 W e d l u g r a p o r t u "Zdrowie w Europie, 2005. Dz ia tan ia w celu p o p r a w y zd rowia dzieci і calego spoleczenstwa".


Wedlug krajowych badan w Ukrainie pali 45% chiopcow i 35% dziewcz^t. Alkohol pije 68% chiopcow i 64% dziewcz^t. 13% mlodych ludzi bierze lekkie narkotyki9. W regionie lwowskim w 2010 r. 16% uczniow dziesi^tej klasy poin-formowalo, ze pije piwo regularnie, podczas gdy liczba dzieci, ktöre nigdy nie рщ piwa wynosi 52%. Odsetek dzieci, ktöre pij^ silne napoje alkoholowe takie jak wino, likier, wodka, znacznie wzrosl w porownaniu do 2008 r. (rys. 3). Podobne wyniki uzyskano takze w badaniu dotycz^cym picia napojöw slabo alkoholowych. Tylko 30% uczniow dziesi^tej klasy w 2010 r. nigdy nie spozywalo alkoholu, 18% pije wino, likier lub wödk? regularnie.

29% uczniow dziewiijtej klasy regularnie pali albo podejmowalo proby palenia, a 41% podejmowalo proby palenia albo zacz?lo palic w wieku 11-16 lat. 5% uczniow w wieku ponizej 16. roku zycia bralo narkotyki.

Kolejn^ wazn^ kwestiq. zdrowia dzieci jest ha rmonogram codziennego dnia ucznia. Dzien ukrainskich uczniow wyröznia si? wysokjj intensywnosci^ oraz przetadowaniem nauk^. Liczba zaj?c w tygodniu nauki dochodzi do 50-53 godzin, podczas gdy dla doroslych nie przekracza 40-41 godzin. Poza tym wi?kszosc dzieci sp?dza czas w klasach siedz^c przy niewygodnych stolikach, w klasach о slabej wentylacji i ze zlym oswietleniem, a czas snu dzieci nie przekracza 7 -8 godzin, przy potrzebie со najmniej 9,5-10 godzin.

Zgodnie ze standardami naukowymi dziecko w wieku szkolnym musi pokonac odleglosc со najmniej 7 km, poza tym 3 km w okresie pobytu w szkole oraz bawic si?, spacerowac i bye poza pomieszczeniami zamkni?tymi со najmniej trzy godziny na dob?. Najprostsze obliczenia pokazuj^, ze uczniowie nie spelniaj^ tych norm dotycz^cych wymagan ruchowych.

Wedlug wynikow badari przeprowadzonych w 2010 r. tylko 36% uczniow dziewi;jtej klasy i 43% uczniow dziesiqtej klasy z regionu Iwowskiego codziennie wykonuje cwiczenia fizyczne, 9% uczniow dziewi^tej klasy i 19% uczniow dziesi^tej klasy uczestniczy w sekcjach lub klubach sportowych, 19% dzieci aktywnie odpo-czywa (plywa, bawi si? na swiezym powietrzu, spaceruje po lesie). 49% uczniow dziesi^tej klasy i 47% uczniow dziewi^tej klasy cwiczy tylko 1-3 godz. na tydzien (rysunek 4). Wi?kszosc mlodych ludzi sp?dza wolny czas przy telewizorze albo przed komputerem. 50% uczniow pracuje na komputerach codziennie, tj. о 2 razy wi?cej w porownaniu do 2008 roku. Nalezy rowniez zauwazyc, ze 36% uczniow dziesi^tej klasy gra w gry komputerowe codziennie, со najmniej 2-3 godziny.

Brak ruchu u wspolczesnych uczniow jest opisany w licznych pracach naukowych. W najnowszych badaniach podkreslano, ze nie wi?cej niz 5-10% ukrainskich uczniow nie wykonuje minimalnych norm wiekowych aktywnosci fizycznej о charakterze rozwijajqeym. Fizyczna dzialalnosc dziewcz^t jest о 2 -4 razy nizsza w porownaniu z chlopcami. Jedn;| z waznych przyczyn pogarszaj^cych stanu zdrowia dzieci w wieku szkolnym jest istotne zmniejszenie aktywnosci fizycznej z wiekiem.

® W e d t u g d a n y c h Min i s t e r s twa ds. Rodziny, Mlodz iezy i Spo r tu Ukra iny , 2010.


В

R y s u n e k 4 . C z a s s p ç d z a n y n a r ô z n e cwiczen ia p o z a z a j ç c i a m i s z k o l n y m i , r o k 2010. A -

u c z n i o w i e d z i e w i ^ t e j k lasy ; В - u c z n i o w i e dz ie s i^ t e j k l a sy

1 - nie s p ç d z a m wcale; 2 - godz ina dz iennie ; 3 - godz ina na tydzien; 4 - 2 - 3 godz iny na tydzien;

5 - 4 - 6 godz in na tydzien; 6 - 6, 7 і wiçcej godzin na tydzien

Decyduj^ce znaczenie dla sukcesu w promocji zdrowia mlodziezy powinno miec ustanowienie opieki medycznej w systemie edukacji szkolnej. Na przyktad na Wolyniu tylko w со pu}tej szkole dziala gabinet lekarski, a na Zakarpaciu na liscie pracownikow 735 szkol przewidziano tylko 10 stanowisk lekarzy і 228 stanowisk pielçgniarek. Na niezadowalaj§c§ kontrolç zdrowia uczniôw w regionie lwowskim wskazuj i wyniki naszych badari (rys. 5). Tylko 60% dzieci miaio kompleksowe


badania lekarskie w szpitalach lub klinikach, a 8% dzieci nie miato zadnych badari lekarskich w ci^gu roku. Wazne jest rowniez zwi^kszenie poziomu wymagan dotycz^cych kwalifikacj i nauczycieli kul tury fizycznej i rozwoj mechanizmow podwyzszenia ich kwalifikacji. Poprawy wymaga materialna i techniczna sytuacja w szkolach, nalezy takze zmodyfikowac dziaialnosc pozalekcyjn^ i pozaszkoln^, bo ona, odpowiednio dobrana, rowniez ma istotne znaczenie dla wzmacniania zdrowia uczniow.

R y s u n e k 5. B a d a n i a m e d y c z n e u c z n i o w dziesisj tej k lasy ( reg ion Iwowski , rok 2010)

1 - badan ia lekarskie m i a l y miejsce w szkole, m ia l em kon tak t z p r a c o w n i k a m i medycznymi szkoly;

2 - b a d a n i e l eka r sk ie odby lo si^ w szkole, m i a l e m k o n t a k t z p r a c o w n i k a m i s luzby zdrowia ; 3 -

b a d a n i e lekarskie odbylo si^ w szpitalu, p rzychodn i ; 4 - n ie p rzeszed lem badar i lekarskich

W nowoczesnej koncepcji europejskiej w sprawie oceny przygotowania fizycz-nego uczniow na glownym miejscu znajduje si? zdrowie dziecka, glownie okreslone przez parametry funkcjonowania organizmu, prawidtow^ s t ruktur? data , a nie tylko przez wyniki testow mechanicznych. W tej metodologii podkresla si? znacze-nie energetycznych mozliwosci, stanu ukladu kr^zenia [energeticfitness), odpornosc na wplyw czynnikow chorobotworczych oraz stanu psychicznego. Czyli nowoczesne metodyki oceny kondycji fizycznej uczniow (health-related-fitness) opieraj^ si? wyl^cznie na te cz?sci skladowe fizycznej gotowosci, ktore wraz z odpowiedni^ aktywnosci^ fizyczn^ skutecznie wplywaj^ na zdrowie dziecka. W obliczu coraz cz?stszego wyst?powania szkodliwych nawykow wsrod uczniow nalezy rowniez rozwijac specjalne programy maj^ce na celu tworzenie i rozwoj srodowiska prozdrowotnego w szkolach.

3 60%

Podsumowanie


Lviv State University of Physical Culture Determinants of health of Ukrainian schoolchi ldren

Summary

The factors that are the causes of worsening of health status of Ukrainian pupils were analyzed. Among them - sedentary lifestyles and unheal thy habits (alcohol consummation, tobacco and narcotics use). The reasons of some tragic cases on the lessons of physical culture in Ukraine dur ing 2007-2011 years were determined. The decreasing of students involved in active recreation and increasing of unhealthy habits and expansion of sedentary lifestyle was detected after monitoring research.

The health determinants of Ukrainian students according to the World Health Organization adequate physical activity is one of the main factors that ensure the physical and mental well-being, i.e. health for many people.

Below some f u n d a m e n t a l conclusions d rawn f r o m scientific j ou rna l s are presented:

"Appropriate physical activity efficiently adjusts h igh blood pressure, body weight, and the course of diabetes to some extent", „Exercises help to reduce body fat," „Physical t ra ining significantly decreases the risk of cardiovascular disease," „Physical activity helps to reduce by 50% the risk of ischemic heart disease, diabetes or obesity in adults, and the development of hypertension by about 30%," „Activity individual can increase life expectancy up to 2-4 years." However, tragic events took place dur ing PE classes in the Ukrainian schools. Thus, it requires a detailed analysis of the educational system (curricula, educational s tandards, scientific and educational readiness of the physical education teacher, etc.) health care (the level of preventive medicine and medical monitoring, regular moni tor ing of students and their health), as well as genetic, socio-economic and psychological factors. It is a well acknowledged fact that health during childhood determines the dynamics of human health throughout his life and strongly extent determines the health of fu tu re generations. The above paper aims at assessing the heal th condit ion and physical activity of Ukra in ian students as well as identifying the factors that have a negative influence over young people's health.

Documents

Spoteczno-kulturowe studia z kultury fizycznej