495

ANKARA - TURKIYE

Özet

Türkiye, hızlı nüfus artışı ve istihdamın tarımdan sanayi ve hizmetler sektörüne kayması ile birlikte 1950’li yıllardan itibaren hızlı bir kentleşme sürecine girmiştir. Bu süreçte ortaya çıkan büyük konut ihtiyacı, ülkenin yetersiz sermaye birikimi nedeni ile ancak düşük nitelikli, enerji verimsiz ve depreme karşı dayanıksız konutlarla, önemli oranda ise gecekondularla karşılanmıştır. Özellikle büyük kentlerde tarihsel ve kültürel değerlerin tahrip edildiği, yeşil alanların yok olduğu, fiziki ve sosyal alt yapıları yetersiz kentsel alanlar oluşmuştur. Bu sorunun çözümüne yönelik olarak Türkiye’de önümüzdeki 20 yıllık bir süreçte 8 milyona yakın konutun dönüşümü hedefi ile büyük bir kentsel dönüşüm hareketi başlatılmıştır. Bu hareket, niteliksiz ve depreme karşı riskli konutları yenileyerek insanların yaşam kalitesini artırmak açısından önemli bir fırsat sunmaktadır. Ancak eskiye oranla çok daha dayanıklı ve kalıcı yapılar inşa edilecek olması yanlış uygulamalardan dönüşü çok zor hale getireceğinden, önemli riskler de taşımaktadır. Söz konusu riskleri ortadan kaldırmak, kentsel dönüşümü sürdürülebilirliğin ekonomik, çevresel ve sosyal boyutları ile bir bütün olarak ele alarak sürdürülebilir tasarım ilkeleri doğrultusunda gerçekleştirmekten geçmektedir. Bu çalışmada, sürdürülebilirlik ve kentsel dönüşüm ilişkisi irdelenerek, sürdürülebilir bir kentsel dönüşüm hedefine ulaştıracak tasarım yöntemlerinin ve bu yöntemlerin sürdürülebilirlik ile ilişkisinin tespitine çalışılmıştır.

anahtar kelimeler: kentsel dönüşüm, sürdürülebilir tasarım, sürdürülebilir kentsel dönüşüm, sürdürülebilir kentsel tasarım

Abstract

Rapid population growth and employment shifting from agriculture to industry and services has put Turkey in a rapid urbanization process since 1950s. Huge housing need that emerged during this process was met with low quality, energy inefficient and earthquake vulnerable houses considerably with slums due to insufficient capital accumulation of the country. As a result, urban areas with destructed historical and cultural values, destroyed green zones and inadequate physical and social infrastructure are formed especially in metropolitans in Turkey. To solve this problem, a large urban renewal movement has been activated in Turkey with the aim of about 8 million house renewal during next 20 year period. This movement offers an important opportunity to improve the quality of lives of the people by renewing unqualified and earthquake vulnerable houses. However, there will be also significant risks since much more resistant and durable structures than the old ones are going to be built during urban renewal movement, and it will be very difficult to compensate the wrong applications. It is possible to eliminate the risks by considering urban renewal with its economic, environmental and social dimensions as a whole and performe appropriate to sustainability approach. In this paper, by examining the relationship between sustainability and urban renewal, it is tried to identify the design elements that will lead to sustainable urban renewal goals and find these elements’ relations with sustainability.

keywords: urban renewal, sustainable design, sustainable urban renewal, sustainable urban design

sürdürülebilir kentsel dÖnüşüm

SUSTAINABLE URBAN RENEWAL

Serkan.Yıldıza*, Yrd.Doç.Dr.Serkan.Kıvrakb, Yrd.Doç.Dr.A.Burcu Gültekinc

aKara Harp Okulu Komutanlığı, İnşaat Müh. Böl., Ankara, syildiz@kho.edu.trbAnadolu Üniversitesi, İnşaat Müh. Böl., Eskişehir, serkankivrak@anadolu.edu.tr,

cGazi Üniversitesi, Teknoloji Fak. İnş.Müh. Böl., Ankara, arzuhanburcu@gazi.edu.tr

496

2nd International Sustainable Buildings Symposium

1. Giriş

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre, 1927 yılında 3 milyon 306 bin olan il, ilçe merkezi nüfusu, 2012 yılında 58 milyon 448 bine ulaşmıştır. Bugün Ankara ve İstanbul’un toplam nüfusu, ülke genelindeki tüm köy ve beldelerin nüfusundan daha fazladır [1]. Nüfusun hızla artması ve istihdamın tarımdan sanayi ve hizmetler sektörüne kayması, sağlıksız bir kentleşme sürecini beraberinde getirmiştir. Bu süreçte ortaya çıkan konut ihtiyacı, niteliksiz ve depreme karşı dayanıksız konutlarla, büyük oranda da gecekondularla karşılanmıştır. Kentler, konutlardan kamusal tesislere ve işyerlerine uzanan geniş bir yelpazede enerji verimsiz, iç ortam kalitesi, konfor düzeyi, çevre, hijyen, insan biyolojisi, fizyolojisi ve psikolojisi ölçütlerine göre yetersiz ve sağlıksız [2] yapılarla dolarken, fiziki ve sosyal alt yapıları yetersiz, tarihsel ve kültürel değerleri tahrip edilmiş, yeşil alanları yok edilmiş, havası ve suyu kirli, enerji ve su kaynaklarını hoyratça tüketen kimliksiz kentler ortaya çıkmıştır.

Son yıllarda Türkiye’de başlatılan büyük kentsel dönüşüm hareketi, başta insanlarımızın can güvenliğini sağlamak olmak üzere, kentlerin içinde bulunduğu kötü durumu tersine çevirmek ve yaşanabilirliklerini artırmak adına önemli bir fırsat sunmaktadır. Ne var ki dönüşüm, bu süreçte daha dayanıklı ve daha kalıcı yapılar inşa edileceğinden, önemli riskler de içermektedir. Dönüşüm, ancak geçmişte yapılan hataların tekrarlanmaması, “salt ekonomik veya siyasi yaklaşım, kişisel çıkar, hırs, bilgisizlik, aymazlık, farkındasızlık, art niyet, dar görüşlülük” [2] gibi faktörlerin etkisini en aza indirgeyen, planlı, bilinçli ve akılcı bir süreçle bir fırsat haline gelebilecektir.

Gelişmiş ve gelişmekte olan ülke kentlerinde yaşanan tecrübelerden istifade ile Türkiye’de uygulamaya konulan kentsel dönüşüm hareketini fırsata dönüştürmenin ve riskleri bertaraf etmenin yolunun, dönüşümü ekonomik, çevresel ve sosyal boyutları ile bir bütün olarak ele alarak, sürdürülebilirlik ilkelerine uygun bir şekilde gerçekleştirmekten geçtiğini söylemek mümkündür. Sürdürülebilirliği hedefleyen bir kentsel dönüşüm, havası, suyu ve toprağı temiz, aşırı tüketime, çevreye ve insana karşı duyarlı, ortak yaşama kültürünü önemseyen, yaşam kalitesinin yüksek olduğu kentlere geçişin en temel adımlarından birisi olacaktır.

2. türkiye’de kentsel dönüşüm

İmar Terimleri sözlüğü kentsel dönüşümü veya diğer bir adı ile kentsel yenilenmeyi; “kamu girişimi ya da yardımıyla, yoksul komşulukların temizlenmesi, yapıların iyileştirilmesi, korunması, daha iyi barınma, çalışma ve dinlenme koşulları, kamu yapıları sağlanması amacıyla, yerel tasarı ve izlenceler uyarınca, kentleri ve kent özeklerinin tümünü ya da bir bölümünü, günün değişen koşullarına daha iyi çevre verebilecek duruma getirme” [3] olarak tanımlamaktadır. Türkiye’de kent yenileme uygulamalarının şekli, hem yerel

koşullar, hem de küresel akımların etkisi ile belirlenmiştir. 1920–1950 tarihlerinde Atatürk’ün Türkiye Cumhuriyetini çağdaş medeniyet seviyesine çıkarma vizyonu, kentlerin de toplumsal ve sosyal alanda birçok değişime uğramasına sebep olmuştur. Tek partili rejimdeki cumhuriyetçi liderlik ve merkezi yönetim ağırlıklı ekonomik gelişme modeli, kent içi alanlarda kamulaştırma, arazi kullanımı değişiklikleri ve yıkıp yeniden yapma gibi büyük imar faaliyetlerinin gerçekleşmesine yol açmıştır [4]. Kentlerde imaj yönelimli kentsel yenileşme yaklaşımları gerçekleştirilerek kentlere yeni bulvarlar, yeşil alanlar, kent parkları kazandırılmıştır [5].

1950 - 1980 dönemi, II. Dünya savaşı sonrasında endüstriyel gelişimi ve askeri yeniden yapılanmayı amaçlayan hükümet ideolojisinin hâkim olduğu, tarihi mirası dikkate almayan kentsel yenileme hareketlerini gündeme getirmiştir [4]. Sanayileşmenin hızlandırdığı kentleşme süreci, beraberinde özellikle yoğun göç alan Ankara, İstanbul, İzmir gibi kentlerin kontrolsüz bir biçimde büyümesini de getirmiştir. Böylesine büyük bir nüfus artışına hazır olmayan büyük kentlerde göçe bağlı olarak konut sorunu ortaya çıkmıştır [6]. 1954 yılında serbest bırakılan kat mülkiyetiyle yap-satçı bir üretim başlamıştır. Yapsatçı üretim bitişik ve ayrık düzen olarak iki ayrı kent biçimi oluşturmuş, bütün imarlı arsaların tek tek parseller üzerinde yer alan inşaatlarla yoğunlaştırılması da kentlerin, dönemin tümü boyunca 30 yıllığına şantiyeye dönüşmesi anlamına gelmiştir [7]. Tekeli bu durumdan “Kent merkezlerinde yık-yap süreçleri, tarihsel ve kültürel değerlerin tahrip edilmesine, sürekli olarak yoğunluk artışına ve yeşil alanların yok olmasına, sosyal alt yapıların yetersiz kalışına neden olmuştur” şeklinde yakınmaktadır [8]. İlerleyen dönemde, büyüyen kentin çeperinde orta ve üst gelir grubunun konut talebi doğrultusunda, mevcut gecekonduluların bedel ödenerek kentin diğer alanlarına gitmelerinin sağlanması ve bu yerleşim alanlarının örgütlü büyük inşaat şirketleri tarafından geliştirilmesi görülmektedir. Bu tür gecekondu dönüşüm süreci özel sektör girişimiyle yapılan kentsel yenileme olarak nitelendirilebilir [9].

1980’li yıllar ekonomik, politik, sosyal ve mekânsal değişimleri harekete geçirirken, kentlerin dönüşüm dinamiklerinde de önemli farklılaşmalar yaratmıştır [7]. Kentleşme hızı azalmaya başlamış ve kent merkezinde hem gecekonduların hem de eski konut alanlarının apartmanlaşarak dönüşümü, sanayi alanlarının kent dışına taşınması gibi oluşumlar gözlenmiştir [9]. Türkiye’nin bu dönemde yaşadığı kentsel yenileşme süreci gayrimenkul eksenli bir bakış açısıyla ele alınarak, rant temelinde düzenlenmiştir [10]. Birçok ülkede olduğu gibi, Türkiye’de de, büyük ölçekli ulusal ve uluslararası sermayenin kar güdüsünün ön planda olduğu konut projeleri yapılmıştır. Bu durum, kentlerin gereksiz yayılmasına, kültürel, tarihi ve doğal zenginliklerin tahribine, ekonomik, çevresel ve sosyal sürdürülebilirliğe karşı kamu kaynaklarının verimsiz

497

28 - 30th May 2015 | Ankara - TURKIYE

kullanımına aynı zamanda israfına, yerele özgü olmayan, toplumsal eşitsizliği, dışlamayı ve kutuplaşmayı artıran kentsel mekânların türemesine yol açmıştır [11].

2000’li yıllardan sonra yerel yönetim reformlarıyla paralel şekilde, kentsel dönüşüm, yasal ve kurumsal yeniden yapılanma süreçlerinde sıklıkla tartışılmaya ve belirli bir söylem yoğunluğuna ulaşmaya başlamıştır. Buna paralel olarak daha önce yerel girişimlerle uygulanmaya başlanan katılımcı yaklaşım ve katılım araçları kentsel planlama gündeminde tartışılmaya başlanmıştır [9]. Bu dönemde sosyo-ekonomik rehabilitasyon ve turizm amaçlı yeniden canlandırma faaliyetleriyle, gecekondu bölgelerinin nitelikli konut alanlarına dönüştürülmesini içeren konut odaklı uygulamalar önem kazanmıştır [4].

3. sürdürülebilirlik ve kent

Dünyanın 1960’ların sonunda ekolojik dengelerin bozulması, aşırı nüfus, kaynakların tükenmesi, su kaynaklarının azalması, havanın kirlenmesi, doğada kimyasalların ve ağır metallerin yayılmaya başlaması gibi problemlerle karşı karşıya kalması [12], kalkınma ve doğal çevre arasında denge kurulması için arayışlara hız kazandırmıştır. Böylece, insanların ve diğer canlıların yaşamları üzerinde etkili olan tüm faktörleri içinde barındıran çevreyi ve beşeri sermayeyi dikkate alan, kaynakların optimum kullanımını amaçlayan uzun dönemli bir kalkınma modeli oluşturulmasına [13], bir başka ifade ile “sürdürülebilir” kalkınmaya odaklanma sağlanmıştır.

sürdürülebilirlik “çevre değerlerinin ve doğal kaynakların savurganlığa yol açmayacak biçimde akılcı yöntemlerle, bugünkü ve gelecek kuşakların hak ve yararları da göz önünde bulundurularak kullanılması ilkesinden özveride bulunmaksızın, ekonomik gelişmenin sağlanmasını amaçlayan çevreci dünya görüşü” şeklinde tanımlanmaktadır [14]. sürdürülebilir kalkınma ise dünya çevre ve kalkınma komisyonunun yayınladığı, kalkınmanın ekonomik, çevresel ve sosyal boyutlarının ilk defa açık bir şekilde ele alındığı bizim ortak Geleceğimiz raporunda, bugünün ihtiyaçlarının, gelecek nesillerin kendi ihtiyaçlarını karşılama yetisinden noksan bırakmayacak şekilde karşılanması olarak tanımlanmıştır [15].

3.1. sürdürülebilirliğin boyutları

sürdürülebilirliğin ekonomik, çevresel ve sosyal olmak üzere üç boyutu bulunmaktadır. mevcut kaynakları en avantajlı şekilde kullanabilmeye olanak sağlayan çeşitli stratejiler geliştirmeyi içeren ekonomik sürdürülebilirlik, bir ekonomik sistemin kendi ekonomik göstergelerinde sürekli ve gelişen bir büyüme yaratma kapasitesi, özelde nüfusun sürdürülebilirliği için gelir ve istihdam yaratılması kapasitesidir [16]. çevresel sürdürülebilirlik bir bölge içinde, doğal kaynakların ve çevresel mirasın korunmasını ve yenilenmesini temin ederken, çevre ve

çevre ile ilgili hususiyetlerin değerini ortaya çıkarma ve yükseltme kapasitesidir. Geleneksel sosyal politika alanları ve prensipleri ile katılım, sosyal sermaye, ekonomi, çevre ve yaşam kalitesi gibi konuları kapsayan sosyal sürdürülebilirlik, kişilerin, toplulukların ve toplumların bir arada nasıl yaşadığı, kendileri için seçtikleri hedeflere ulaşmak için bulundukları mekânın fiziki sınırlarını dikkate alarak nasıl hareket ettikleri ile ilgilenir [17]. 2005 yılında yapılan dünya sosyal kalkınma zirvesinde sürdürülebilirliğin üç ayağı olan ekonomik ihtiyaçlar, çevresel unsurlar ve sosyal eşitlik arasında bir uzlaşı sağlanması gerektiği vurgulanmıştır [18]. bu bakış açısı şekil 1’de ifade edilmekte ve sürdürülebilirliğin üç boyutunun birbirinden bağımsız değil, birbirlerini güçlendiren unsurlar olarak ele alınması gerektiğini savunmaktadır.

Şekil 1. Sürdürülebilirliğin Boyutları [18]

3.2. sürdürülebilir kent ve kentsel dönüşüm

Dünyada hızlı nüfus artışının görüldüğü, çevre kalitesinin düştüğü, enerji sistemlerinin yetersiz olduğu, sanayi ve hizmetlerin azaldığı, sosyo-demografik yapıda dengesizliğin meydana geldiği, işsizlik, yoksulluk ve eşitsizliğin kol gezdiği kentlerin sayısı giderek artmaktadır [19]. Bu soruna çözüm olarak geliştirilen sürdürülebilirliğin kentlere uygulanması çabaları sonucunda, aralarında küçük anlam farklılıkları olan “sürdürülebilir kent”, “sürdürülebilir kentsel gelişme”, “sürdürülebilir insan yerleşimi”, “eko-kent”, “yaşanabilir kent”, “yeşil kent” gibi kavramlar ortaya çıkmıştır [20].

Sürdürülebilir kent Geenhuisan’a göre süreklilik içinde değişimi sağlamak amacıyla, sosyoekonomik çıkarların çevre ve enerji ile ilgili kaygılarla uyumlu hale getirildiği kenttir [21]. Kiyotaka ise, sürdürülebilir kenti doğal değerlerin taşıma kapasitelerinin üstünde kullanımı sonucunda geri dönülemeyecek şekilde yok olmasını önleyen ve şimdiki kuşakların yanında gelecek kuşakların da ihtiyaçlarını karşılayıcı gelişme biçimini benimseyen kent olarak ifade etmektedir [22]. Daha toplumsal bir bakış açısı ile sürdürülebilir kent, sömürüye dayanmayan insanlığın hak ettiği, sağlıklı, nitelikli ve dengeli bir çevreyi de içine alan toplumsal eşitlik ilkesine dayanan, tüm toplumsal kesimler için uygun-sağlıklı yaşam koşulları sağlayan, ussal ve bütüncül planlama anlayışına dayalı, demokratik yurttaş katılımlı bir kent olmalıdır [23]. Haughton ve Hunter insan ve

498

2nd International Sustainable Buildings Symposium

kültür faktörleri üzerinde durarak; doğal, yapısal ve kültürel çevrelerini mahalle ve bölge ölçeğinde küresel sürdürülebilir gelişmeyi destekleyecek şekilde geliştirmek için çaba sarf eden insanları ve iş çevrelerini barındıran kentleri sürdürülebilir kentler olarak nitelendirmişlerdir [24].

Sürdürülebilir kentsel gelişimin en önemli unsurlarından birisi de kentsel dönüşümdür. Bütün dünya çapında ekonomik canlılığın azalması, niteliksiz fiziksel çevreler, sağlıksız yapılaşma ve kentsel çevre problemleri gibi sorunlardan en az ikisinin hüküm sürdüğü [25] eski alanları ve harap binaları yenilemek üzere kentsel dönüşüm projeleri gerçekleştirilmektedir [26]. Günümüzde kentsel dönüşüm sadece mekânsal dönüşüm olarak algılanmamakta; mekânsal dönüşümün sosyal, kültürel ve ekonomik yapıya etkisi ve bu etki sonucu oluşacak dönüşüm olarak düşünülmektedir. Bu açıdan kentsel dönüşüm kültür mirasının korunması, yapıların ve çevrelerinin fiziksel kalitelerinin yükseltilmesi, bu alanda yaşayan nüfusun sosyal açıdan ıslahı ve alanın şartlarına ve özelliklerine uygun ekonomik işlevler yüklenmesi gibi eylemleri içermektedir [27]. Ayrıca konut, sağlık, iş, ulaşım, eğitim ve diğer sosyal, çevresel ve ekonomik konular ile birlikte geniş bir alanı kapsamaktadır. Bu bağlamda kentsel dönüşüm, bozulma ve çökme olan kentsel alanın ekonomik, toplumsal, fiziksel ve çevresel koşullarının kapsamlı ve bütünleşik yaklaşımlarla iyileştirilmesine yönelik olarak uygulanan strateji ve eylemlerin bütünü olarak ifade edilebilir [28]. Benzer şekilde, kentsel çöküntü alanlarında yoğunlaşan sorunları eşgüdümlü biçimde çözümlemek için ortaya konulan yöntem, süreç içerisinde eskiyen, köhneyen, yıpranan, sağlıksız/yasadışı gelişen veya potansiyel arsa değeri üstyapı değerinin üzerinde seyrederek değerlendirilmeyi bekleyen ve yaygın bir yoksunluğun hüküm sürdüğü kent dokusunun, altyapısının sosyal ve ekonomik programlar ile oluşturulup beslendiği bir stratejik yaklaşım içinde, günün sosyo-ekonomik ve fiziksel şartlarına uygun olarak değiştirilmesi, geliştirilmesi, yeniden canlandırılması ve bazen de yeniden üretilmesi eylemi [29] olarak günümüz şartlarına daha uygun şekilde tanımlanabilir. Bütün bu tanımlar aslında sürdürülebilirlik ile kentsel dönüşümün birlikte ele alınması gerekliliğini de ortaya çıkarmaktadır [30]. Gerçekte sürdürülebilir gelişmeyi sağlamada önemli olan kentsel alana ilişkin stratejiler kentsel dönüşümün de hedefleri arasında yer almaktadır [31].

Kentsel dönüşüm, ekonomik, çevresel ve sosyal dönüşüm toplamından oluşan bir bütündür [32]. Kentsel dönüşüm bir yandan yeni bir nitelik ve çehre kazanan alanın arsa ve yapı değerlerini yükseltmek, diğer yandan da alanda yaşayan yerel halkın ve işgücünün ekonomik durumunun da iyiye doğru gidişini temin etmek şeklinde getireceği fayda ile [25] kentin ekonomik anlamda sürdürülebilirliğine hizmet etmelidir. Çevresel dönüşüm fiziksel yenileme, toplumsal simgelerin korunması ve doğal çevrenin korunması şeklinde üç temel alandan oluşur

[32]. Yapılan yenilemede kentin özgün kimliği yok edilmemeli, eski ile yeni arasında bir denge kurulmalı, doğal kaynakların verimli bir şekilde kullanılmasına ve korunmasına dikkat edilmelidir [33]. Sosyal dönüşüm, bireylerin ve toplumun sosyal durumunu onların geçmişle bağlantısını yok etmeden ve bir yerel alanın ayırıcı özelliklerini ihmal etmeden, bir bütün olarak iyileştirmeyi amaçlar [34]. Yaşam kalitesi, kentlerin mekânsal ve fiziksel özellikleriyle doğrudan bağlantılı olduğu kadar, o kentte yaşayanların birbirleri ve çevreleriyle olan ilişkilerine de bağlıdır. Toplumsal bütünleşme, çeşitlilik ve kültürel kimliğin geliştirilmesi, doğal, tarihi, dini ve kültürel değerlerin korunması sürdürülebilir kentlerin oluşturulmasında önemli bir yer tutar [35].

4. sürdürülebilir tasarım ve kentsel dönüşüm ile ilişkisi

4.1. sürdürülebilir tasarım

Sürdürülebilir kentsel dönüşümün, günümüzün kentsel sorunlarının çözümüne büyük katkı sağlayacağı açıktır. Önemli olan nokta, kentsel dönüşümün nasıl sürdürülebilir hale getirileceği, sürdürülebilir bir kentsel dönüşüm hedefi için nereden başlanması gerektiğidir. Kural kentsel sürdürülebilirliği;

• Kentin sorunlarına dikkat çekmek için yeni bir ifade,

• Kentsel sorunların ekonomik, çevresel ve sosyal sürdürülebilirlik hedefleri çerçevesinde yeniden tanımlanması,

• Kentin sorunlarının birbirleriyle ilişkili olduğunun bütüncül bir yaklaşım için yeniden düşünülmesi,

• Ekonomik, sosyal ve çevresel önceliklerin yeniden sıralanması,

• Ekonomik kalkınmanın çevreye zarar vermeden, sosyal adalet ilkelerini dikkate alarak gerçekleştirilmesi ve

• Tasarımın yukarıda sıralanan hedeflerle yeniden tanımlanması ve örgütlenmesi şeklinde açıklamaktadır [36].

Bu açıklamadan da anlaşılacağı gibi bir kentsel dönüşüm projesinin temel unsuru tasarımdır. Gerçekte de bir kentsel dönüşüm projesi, mimarlık, mühendislik, kentsel planlama ve kentsel tasarım gibi farklı disiplinlerin ortaklaşa meydana getirdiği bir tasarımın eseridir. Buradan yola çıkılarak, sürdürülebilir bir kentsel dönüşüm hedefine, Mc Lennan tarafından fiziksel nesnelerin, yapılı çevrenin ve hizmetlerin ekonomik, çevresel ve sosyal, sürdürülebilirlik prensiplerine uygun şekilde tasarlanması felsefesi olarak tanımlanan sürdürülebilir tasarımın yapılı çevreye uygulanması ile ulaşılabileceğini söylemek mümkündür [37].

Bu anlamda Avrupa’da gerçekleştirilen birçok proje sürdürülebilir tasarım yöntemlerine dayalı iyi kentsel dönüşüm projelerine örnek teşkil etmektedir. Bütüncül bir sürdürülebilir tasarım örneği olarak Berlin’de, gerçekleştirilen Atlantik

499

28 - 30th May 2015 | Ankara - TURKIYE

Bahçeşehir dönüşüm ve iyileştirme projesi verilebilir. Projede bir taraftan 1925-1928 yıllarında inşa edilen bloklardaki plan tipleri, cephe düzenleri, çatılar, yalıtımlar, ıslak hacimler sürdürülebilirlik ilkelerine uygun bir iyileştirme projesi çerçevesinde yenilenerek, yapılar çağdaş konut standartlarına kavuşturulurken, diğer taraftan yeni konutlar inşa edilmiştir. Kira sistemini desteklemeyi; sosyal bütünleşme sağlamayı, toplumsal değerleri yaşatmayı, kültürel zenginleşme yaratmayı, çoğulcu demokrasi kültürünü desteklemeyi amaçlayan proje kent içi konut çözümünde Almanya’da en iyi konsept ödülünün de sahibi olmuştur [38].

Londra’da sürdürülebilir kentsel dönüşüm projeleri kapsamında hayata geçirilen Ocean Estate Tower Hamlets Mahalle Yenileşmesi Programı’nda uygulanan tasarım ilkeleri mahalleyi güvenli şekilde yürünebilir kılma, geleneksel sokak dokusunu yeniden sağlama, bölgenin kentsel formuna ve dokusuna saygılı olma, konforlu alanlar sunan konut tipolojileriyle aileler için yaşanabilir bir yerleşim olarak gelişmesine yardımcı olma şeklinde belirlenmiştir [39].

Helsinki Pikku-Huopalahti projesi daha yüksek yoğunluk, karma kullanım, geleneksel sokak desenleri ile yayalar ve bisikletliler lehine taşıt trafiğinin azaltılması gibi tasarım yöntemleri içermektedir. Tasarıma dayalı önemli kentsel dönüşüm projelerinin uygulandığı merkezlerden birisi de İsviçre Stockholm’dür. Şehrin köhne bir liman ve sanayi bölgesi olan Hammarby Sjöstad (Deniz Şehri), uygulanan dönüşüm projesi sonrasında 30.000 civarında oturan ve çalışan nüfusuyla şehrin modern ve sürdürülebilir bir parçası haline dönüşmüştür. Bölgenin sosyal olarak daha fakir bölgelere bağlanabilmesi için yollar, tramvay hatları ve peyzajlı bir park inşa edilmiştir. Stockholm’de %70 oranında toplu taşım kullanılmasına rağmen, plancılar toplu taşıma sisteminin geliştirilmesini hedeflemiştir [40].

Dünyada birçok başarılı kentsel dönüşüm ve gelişim projesinin, temelde sürdürülebilir tasarım yöntemlerine dayandığı görülmektedir. Sürdürülebilir tasarımın hedefleri yenilenemeyen kaynakların kullanılmaması, çevrenin minimum düzeyde etkilenmesi ve insanlar ile doğal çevre arasında bağlantı kurulmasıdır. Bu kapsamda sürdürülebilir tasarım, kullanıcı ile nesne/hizmet arasında uzun vadeli ilişki oluşturmaya, ekonomi ve toplum arasında dinamik bir denge kurmaya ve sonuçta çevresel ve sosyal farklılıklar konusunda saygılı ve dikkatli olmaya çalışır [41].

4.2. sürdürülebilir tasarım ilke ve yöntemleri

birçok araştırmacı tarafından sürdürülebilir tasarım yöntemlerine ilişkin önerilerde bulunulmuştur. Wheeler, sürdürülebilir kentin imkânsız olduğunu, ancak kentlerin sürdürülebilirlik yolunda yapması gerekenleri etkili arazi kullanımı, daha az araba kullanımı, daha çok erişebilirlik, etkin kaynak kullanımı, daha az kirlilik ve atık, doğal

sistemlerin restorasyonu, iyi barınma ve yaşam çevreleri oluşturulması, sağlıklı sosyal ekoloji, sürdürülebilir ekonomi, halk katılımı ve yerel kültürün korunması şeklinde ifade etmektedir [42]. Grace’e göre sürdürülebilir bir mimari ürünün temel özellikleri; insan sağlığı ve konforunun en üst düzeyde sağlanması, insanın yaşam kalitesinin yükseltilmesi, kaynakların etkin kullanılması, biyolojik çeşitliliğin korunması, atık üretiminin en az seviyede olması, yapım niteliğinin en üst düzeyde ve uzun ömürlü olması, yeniden kullanılabilen ve geri dönüşümlü malzeme kullanılmasıdır [32].

Kim ve Rigdon tarafından sürdürülebilir tasarıma yönelik rehber bir kavramsal çerçeve geliştirilmiştir [43]. Şekil 2’de sunulan bu çerçeve ile belirlenen üç temel sürdürülebilir tasarım ilkesi kaynakların korunumu, yaşam döngüsü tasarımı ve insan için tasarımdır. İlkelerden stratejiler ve bunlara bağlı yöntemler üretilmiştir.

SÜRDÜRÜLEBİLİR TASARIMİLKELER

Kaynakların Korunumu

Yaşam Döngüsü Tasarımı İnsan İçin Tasarım

STRATEJİLER

Enerjinin Korunumu Yapım Öncesi Evre Doğal Koşulların

KorunumuSuyun

Korunumu Yapım Evresi Kentsel Tasarım/ Arazi Planlaması

Malzemenin Korunumu Yapım Sonrası Evre İnsan Konforuna

Yönelik Tasarım

YÖNTEMLER

Bkz. Şekil 3

Şekil 2. Sürdürülebilir Tasarım İlkeleri [43]

Sürdürülebilir kentsel dönüşüm hedefine yönelik tasarım yöntemlerini tespit etme çabasında ki bu çalışmada Kim ve Rigdon’un geliştirdiği kavramsal çerçeve esas alınmış, ancak başta kentsel tasarıma ilişkin yöntemler olmak üzere, diğer bazı yöntemler literatüre dayalı olarak genişletilerek zenginleştirilmiştir. Sürdürebilir tasarım yöntemlerinin tespiti için her bir ilke, ilkeyi meydana getiren stratejiler ve bunlara ilişkin yöntemler ayrı ayrı incelenmiştir.

4.2.1. kaynakların korunumu ilkesi

dünya genelinde tüketilen enerjinin %50’si, suyun %42’si bina yapımında ya da kullanım süreçlerinde harcanmaktadır [44]. Bu büyük kaynak tüketimi nedeniyle sürdürülebilir yapı tasarımı kaynak girdilerinin azaltılmasını, kaynak çıktılarının geri dönüşümünün sağlanmasını ve etkin bir atık yönetimi ile çevresel kirliliğin azaltılmasını amaçlar. pulaski günümüzde sürdürülebilir yapıları yatırımcıların gözünde de çekici hale getiren unsurların başında yaşam ömrü boyunca sahip oldukları düşük enerji ve su tüketimi, kolay atık yönetimi, projelerin ekosisteme olan etkisinin

500

2nd International Sustainable Buildings Symposium

minimize edilmesi ve çevre dostu malzemelerin kullanımının artması gibi kaynak korunumu ağırlıklı çabalar geldiğini savunmaktadır [45]. şekil-2’de verilen kavramsal çerçevede kaynakların korunumu ilkesi, enerjinin korunumu, suyun korunumu ve malzemenin korunumuna yönelik stratejiler ve bu stratejilere ilişkin yöntemlerden oluşturularak, ilkeye bütüncül bir bakış getirilmiştir.

enerjinin korunumu ilkesi ile yapı yaşam döngüsünde kullanılan ve yenilenemeyen enerji kaynaklarının miktarı azaltılırken, tükenmekte olan fosil yakıtlarının kullanımının azaltılması ve yerine doğal enerji kaynaklarından yararlanılması amaçlanır [46]. enerji gereksinimleri hızla artan ve birincil enerji kaynakları yoksunu türkiye’de sıradan bir konutun, örneğin almanya’ya göre üç kat fazla enerji tüketmesi enerjinin korunumunun ülkemiz için de ne kadar önemli olduğunu göstermektedir [47]. su korunum ölçütleri; yağmur suyunun yeniden kullanımı, yapıda üretilen gri suyun toplanarak kullanılması ve bina içinde kullanılan su donatılarının tasarruflu olarak seçilmesi olarak sıralanabilir. stahel malzemenin değerlendirmesini yapabilmek için önceden belirlenmiş olması gereken ölçütleri; üretim aşamasında gerek duyulan enerji miktarı, üretim aşamasında atık madde ve yan ürün olarak çıkan zararlı maddeler, malzemenin geri dönüşebilirliği, malzemenin tekrar kullanılabilirliği, yerel kaynaklardan sağlanabilirliği, merkezi büyük tesisler dışında üretim ve uygulama olanakları, kişi sağlığı ve ortamın konfor düzeyindeki etkileri şeklinde sıralamaktadır [48].

4.2.2. yaşam döngüsü tasarımı ilkesi

yaşam döngüsü tasarımı ilkesi kaynakların faydalı olduğu bir şekilden, faydalı olabileceği diğer bir şekle dönüşebileceği ve faydalı ömrünün hiç bitmeden devam edebileceği bir sistem yaratma esasına dayanmaktadır [43]. yapım öncesi, yapım ve yapım sonrası evrelerinden oluşmaktadır.

yapım öncesi evre, yapının tasarımının ve seçilen malzemelerin çevresel etkileri açısından değerlendirildiği aşamadır. yapım evresi sahada gerçekleştirilen yapım faaliyetlerinin çevresel etkileri ile ilgilidir. yapım sonrası evresi, yapının faydalı/kullanılabilir ömrünü tamamlaması ile ortaya çıkan, yeniden kullanma, bileşenleri geri dönüştürme veya yıkıp-yok etme seçenekleri ile karşı karşıya kalınan evredir.

4.2.3. insan için tasarım ilkesi

insan için tasarım, sürdürülebilir tasarımın üçüncü ama belki de en önemli ilkesidir. vehbi ve hoşkara’nın [49] tanımına göre gelişen ülkelerde sürdürülebilirlik sadece insanların ihtiyaç ve gerekliliklerine ortak olabildiği ve kültürel değerlerle çatışmadığı ölçüde uygulanabilir olabilmektedir. insan için tasarım ilkesi doğal ortamların korunumu, kentsel tasarım ve insan konforuna yönelik tasarım olmak

üzere üç önemli strateji içermekte ve bu stratejileri gerçekleştirmeye yönelik yöntemler sunmaktadır.

doğal ekosistemin korunumu ve zarar görülebilecek alanların koruma altında tutulması sürdürülebilirlik için önemli huhuslardır [50]. yapının çevreyle bir bütün olarak tasarlanması, bu nedenle yapının konumlandırılacağı mevcut arazinin topografya, iklimsel veriler, doğal çevre örtüsü, yapay çevre ögeleri gibi verilerin belirlenmesi ve değerlendirilmesi önemlidir [51]. kentsel tasarım ve arazi planlaması stratejisi, yapıdan daha büyük bir ölçek olan kent ölçeğinde sürdürülebilirlik kavramını ele alır. newman ve kenworthy tarafından sürdürülebilir bir kent için tanımlanan göstergelerin önemli bir kısmı kentsel tasarım ve arazi planlaması ile ilgilidir [52]. kentlerin etrafındaki tarım arazilerinin ve doğal çevrenin korunması, kişi başı yeşil alan miktarının artırılması, toplu taşıma odaklı yerlerin ve bu yerlerde nüfus yoğunluğu ve istihdamın artırılması, kişi başına otomobil kullanımının azaltılması, yürüme, bisiklet ve ortaklaşa binme gibi faaliyetlerin artırılması, ortalama işe gidiş gelişlerin azaltılması, merkezi iş bölgelerinde park yerlerinin azaltılması, bisiklet yolu miktarının artırılması, suçların azaltılması, şehir ve alt merkezlerinde yaya dostu sokakların artırılması, karma kullanımına izin veren alanların artırılması bunlardan bazılarıdır. insan konforuna yönelik tasarım stratejisi, insanların yaşamlarının % 70’ini geçirdikleri iç mekan dış mekan ilişkisi ile ilgili yöntemleri içermektedir. sürdürülebilir tasarım, çalışma ve ev ortamlarını zenginleştirerek, verimliliğin artmasını, stresin azaltılmasını, sağlık ve esenliğin olumlu etkilenmesini sağlayabilir [43]. Isısal, görsel ve işitsel konforun sağlanması yöntemi ortamın çok sıcak veya çok soğuk olmamasını, mekânın özelliklerine göre uygun aydınlatmanın sağlanmasını, gürültünün engellenmesini, akustik ve görsellik anlamında mahremiyetin sağlanmasını içermektedir. dışarı ile görsel ilişki kurulması kullanıcıların vücut saatinin düzgün çalışmasını, çalıştırılabilir pencereler tasarlanması ise kullanıcıların sıcaklık ve havalandırma üzerinde belirli bir ölçüde kontrol sahibi olmalarını temin etmeye yönelik yöntemlerdir. zehirli olmayan malzeme kullanımı zehirli maddelerin uzun dönemli etkilerinden korunmayı, değişik yaş ve fiziksel durumdaki insanların kullanımına açık olma yapıların kullanışlı ömrünü uzatmayı amaçlamaktadır.

4.3. sürdürülebilir tasarım uygulama alanları ve ilkeleri

Kim ve Rigdon tarafından geliştirilen kavramsal çerçeve ve bu kapsamda literatürde yer bulan diğer çalışmalar esas alınarak belirlenen sürdürülebilir bir kentsel dönüşümü gerçekleştirme amacına hizmet edecek sürdürülebilir tasarım uygulama alanları ve ilkeleri Şekil 3’te sunulmuştur.

501

28 - 30th May 2015 | Ankara - TURKIYE

SÜRDÜRÜLEBİLİR TASARIM

UYGULAMA ALANLARI VE İLKELERİ

• Enerji etkin mimari tasarım -pasif ısıtma ve soğutma- yapılması• Güneş, rüzgâr, su ve jeotermal gibi alternatif enerji kaynaklarının kullanımı• Gömülü enerjisi düşük malzeme kullanımı• Dayanıklı, yeniden kullanılabilir, geri dönüştürülebilir veya geri dönüştürülmüş malzeme kullanımı• Yerel ve/veya doğal yapı malzemesi kullanımı• Malzeme korunumu sağlayan mimari tasarım yapılması• Cam, doğrama, cephe sistemi gibi malzemelerin enerji tasarrufu sağlayacak şekilde seçilmesi• Enerji tüketimini azaltan, psikolojik konforu artıran doğal aydınlatmanın sağlanması• Isıtma, soğutma ve havalandırma gibi sistemlerde enerji etkin ekipman ve teknoloji kullanımı• Yağmur suyu ve atık gri suyun geri dönüşümü ve yeniden kullanımı• Düşük debili, basınçlı armatür, biyokompoze tuvalet gibi ekipmanlar ile su tüketiminin azaltılması• Strüktürel açıdan sağlam yapıların, rehabilite edilerek yeniden işlevlendirilmesi• Sürücüler için uygun, verimli ve güvenli kentsel tasarım uygulanması• Yayalar için uygun, verimli ve güvenli kentsel tasarım uygulanması• Toplu taşıma kullanıcıları için uygun, verimli ve güvenli kentsel tasarım uygulanması• Konut, ticaret ve kurumsal alanları bir arada çözen karma kullanımlı gelişim modelinin benimsenmesi• Arazinin bitki örtüsüne en az zarar verecek, topoğrafik yapıyı koruyacak şekilde kullanımı• İşlev değişikliklerine uyum sağlayabilecek esnek yapı tasarımı• Yapım sürecinde şantiye işlerinin ve kullanılan ekipmanların çevreye etkisinin azaltılması• Yapım sürecinde atık yönetimi uygulanması• Yapım sürecinde enerji etkin ekipman kullanımı• Yapım sürecinde işçi sağlığının korunması• Kirliliğin kontrol edilmesine yönelik önlemler alınması• Yapıda ısısal-görsel ve işitsel konfor sağlanması• Yapıda doğal havalandırma, dış dünya ile temas olanağı sağlanması • Yapının değişik yaşlardan ve fiziksel kabiliyetlerden kullanıcıların farklı ihtiyaçlarına cevap verebilmesi• Arazinin verimli bir şekilde kullanılması• İş yerlerine kolay ulaşım olanağı sağlanması• Okul, hastane, spor merkezi gibi kamu tesislerinin sağlanması• Kamu tesislerine kolay erişim olanağı sağlanması• Park, bahçe, oturma alanı, çocuk parkı, bisiklet binme alanı gibi açık alanların sağlanması• Açık alanlara kolay erişim olanaklarının sağlanması• Açık alanların görünüm, yerleşim, büyüklük, şekil gibi açılardan tasarımı• Yeterli güvenlik önlemi sağlanması• İletişime yönelik sosyal ağların oluşturulması ve toplum duygusu yaratılması• Kamusal kararlara toplumsal katılım sağlanması• Yapı görünüşü, yoğunluğu, yüksekliği, hacmi gibi özellikler açısından uygun yapı formlarının oluşturulması• Engelliler, yaşlılar ve çocukların temel ihtiyaçlarına yönelik fiziki olanakların sağlanması• Mağaza, banka gibi yerel ticari faaliyet alanlarının kurulması• Ticari aktivitelerin çeşitliliğinin sağlanması• Kamu tesislerinin çeşitliliğinin sağlanması• Atıkların toplanmasını, imhasını ve geri dönüşümünü içeren atık yönetimi• Tarihi yapıların korunması• Yerel özelliklerin korunması• Yerel iş olanaklarının sağlanması• Farklı gelir gruplarından insanlara yerleşme olanağı sağlanması• İş alanlarına yakınlık sağlanması• Mahalle ile uyumluluk• Bina ve cadde yerleşimlerini uygun düzenlenmesi • Yüksek yoğunluklu kent düzenlemesi

Şekil 3. Sürdürülebilir Tasarım Uygulama Alanları ve İlkeleri

502

2nd International Sustainable Buildings Symposium

4.4. sürdürülebilir tasarım kentsel dönüşüm ilişkisi

Şekil-3’de sunulan sürdürülebilir tasarım uygulama alanları ve ilkelerinin tamamı, sürdürülebilirliğin ekonomik, çevresel ve sosyal boyutları açısından kentsel dönüşüm ile farklı düzeylerde ilişkilidir.

Ekonomik sürdürülebilirlik yönünden incelendiğinde; karma kullanımın, evden iş yeri ve diğer alanlara gidişte otomobile duyulan ihtiyacı azaltması, canlılığı artırması, gündüz ve akşam aktivitelerini teşvik etmesi [53] açılarından önemli olduğu görülmektedir. Dönüşüm alanında kamu binaları tesis edilmesi ve mağaza, banka, kafe gibi yerel ticari faaliyet alanları kurulması, istihdamı artırarak ve bölgeyi potansiyel sakinleri için cazip hale getirerek kentsel dönüşümün ekonomik boyutta sürdürülebilirliğine katkı sağlar [54]. Benzer şekilde etkin bir ulaşım sistemi daha kolay ve daha kısa sürede erişim olanağı sağlayarak [55], açık alanlar ve rekreasyon alanları alıcı ve yatırımcıları bölgeye çekerek ekonomik büyümeyi önemli ölçüde tetiklemektedir [56]. Sokak ve bina düzenine ilişkin geçirgenlik arttıkça, ekonomik açıdan ticari bulunan noktaların toplam sayısı da artmaktadır [57]. Enerji tüketiminin uygun yönetim ile azaltılması, doğayı korurken, harcamalardan tasarruf etmeye katkı sağlayacaktır [58].

Tasarım yöntemlerinin çevresel sürdürülebilirlik ile ilişkisine bakıldığında; açık ve yeşil alanların sıkışık kentsel ortamda insanlara nefes alma olanağı sağlayarak ve bölgesel iklimi iyileştirerek [59], enerji tasarrufu ve verimliliğine ilişkin yöntemlerin ise fosil yakıt kullanımı kaynaklı kirliliği azaltarak kentsel dönüşümüm çevresel sürdürülebilirliğine katkı sağladığı söylenebilecektir. İnşaat faaliyetleri, kaynakların verimli kullanımı yoluyla, ekolojik ilkelere dayanan, sağlıklı bir yapılı çevre yaratmak ve devam ettirmek mecburiyetindedir [60]. Mevcut yapıların korunması ve onarımı, yeni inşaattan daha az malzeme ve kaynak gerektirerek çevresel sürdürülebilirliği geliştirir [61]. Uygun toplu ulaşım sistemleri kurulması ve yaya ulaşımının iyileştirilmesi sera gazı salınımlarında önemli paya sahip otomobil kullanımını azaltacaktır. Yüksek kentsel yoğunluğa dayalı kentsel gelişim stratejilerinin genellikle çevresel sürdürülebilirliği desteklediği savunulmaktadır [62].

Sosyal sürdürülebilirlik açısından, dönüşüm alanlarında vatandaşların temel ihtiyaçlarına yönelik okul, sağlık ve spor merkezleri gibi kamu tesisleri kurulması, hayati önem taşımaktadır [64]. Eğlence, rekreasyon ve doğa ile temas etme amacı ile kullanılan açık alanlar, insanlara sosyal ve fiziksel esenlik kazandırır. Arazi kullanım şekillerinin düşük gelirli nüfusu dikkate alması ve onların koşullarını iyileştirmesi, konutların güvenlik duygusu sağlayan, sosyal etkileşimi kolaylaştıran ve sakinlerini adet ve kültürlerini, komşuluk ilişkisi içerisinde paylaşmaya teşvik eden yönleriyle ele alınması sosyal sürdürülebilirliğe katkı sağlar [63]. Hem bireylere gelir sağlayan hem de sosyal iletişim ve etkileşim

olanağı getiren istihdam, sosyal sürdürülebilirliğin en temel konulardan birisidir [64]. Sosyal eşitliği ölçme açısından, erişilebilirlik yaygın bir temel ölçüdür. Tarihi binalar topluma sağduyu kazandırırken, eski binaların rehabilitasyonu toplumda süreklilik duygusu yaratır [65].

Şekil 3’de sunulan her bir yöntemin sürdürülebilirliğin bir veya birden fazla boyutu ile ilişkisine dair bu türden örnekleri çoğaltmak mümkündür. Buradan yola çıkarak farklı tasarım yöntemleri ile sürdürülebilirliğin üç boyutu arasındaki ilişki seviyesinin değişik nitel ve nicel araştırmalarla tespit edilebileceğini söylemek olasıdır.

5. sonuç ve Öneriler

Türkiye’de uygulamaya konan büyük kentsel dönüşüm hareketinin, daha yaşanabilir kentlere kavuşulması anlamında bir fırsata dönüştürülmesi mümkündür. Kentsel dönüşüm büyük bir tasarımın ürünü olduğuna göre, onu fırsata çevirmenin yolunun, sürdürülebilir tasarım ilkelerine uygun şekilde gerçekleştirmekten geçtiğini söylemek mümkündür. Bu çalışmada literatürde yer bulan sürdürülebilir tasarım ilke, strateji ve yöntemleri incelenerek, bir kentsel dönüşüm projesinin sürdürülebilirliğini sağlayacak uygulama alanları ve ilkeler tespit edilmiştir. Söz konusu alan ve ilkeler, ekonomik, çevresel ve sosyal boyutları açısından bir kentsel dönüşüm projesinin sürdürülebilirliğine çeşitli seviyelerde katkı sağlayacak unsurlardır. İleride yapılacak çalışmalarda, uzman görüşlerine başvurularak, farklı uygulama alanlarının ve ilkelerin bir projenin sürdürülebilirliği açısından ne derece önemli olduğunun tespit edilmesi hedeflenmektedir.

Kaynaklar[1]. Türkiye İstatistik Kurumu, http://www.tuik.gov.tr, Erişim tarihi: 10 Ekim

2014.[2]. Künar, A., Enerji Verimliliği ve Kentsel Dönüşüm, Enerji Verimliliği

Paneli, Ankara, Türkiye (2013).[3]. Ünal, E., Duyguluer, F. Bolat, E., İmar Terimleri, s.103, Ankara, Türkiye

(1998).[4]. Polat, S., Dostoğlu, S., “Kentsel Dönüşüm Kavramı Üzerine Bursa’da

Kükürtlü ve Mudanya Örnekleri” Uludağ Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Dergisi, Cilt 12, Sayı 1, Bursa, Türkiye ( 2007).

[5]. Yurdakul, S.K., Kentsel Dönüşüm Sürdürülebilirlik Bağlamında Fener Balat Yenileme Alanı, Y. Lisans Tezi, Mimar Sinan Üniversitesi, FBE, İstanbul, Türkiye (2010).

[6]. Şişman, A., Kentsel Dönüşüm Uygulamaları, TMMOB Samsun Kent Sempozyumu, Samsun, Türkiye ( 2008).

[7]. Bilgin, İ., Anadolu’da Konut ve Yerleşmenin Modernleşme Süreci, Tarihten Günümüze Anadolu’da Konut ve Yerleşme, İstanbul, Tarih Vakfı Yayınları, 472-490 (1996).

[8]. Tekeli, İ., Türkiye’de Cumhuriyet Döneminde Kentsel Gelişme ve Kent Planlaması, 75 Yılda Değişen Kent ve Mimarlık, İş Bankası Yayınları, İstanbul, Türkiye (1998).

[9]. Ataöv, A. ve Osmay, S., Türkiye’de Kentsel Dönüşüme Yöntemsel Bir Yaklaşım, Middle East Tecnihal University Journal of The Faculty of the Architecture, Vol. 2, 57-82. (2007).

[10]. Görgülü, Z. , Dinçer, Ġ. , Enlil, Z. , Örnek Özden, E. , Kurtarır, E. , Altınok, E. , İstanbul’un Eylem Planlamasına Yönelik Mekânsal Gelişme Stratejileri Araştırma ve Model Geliştirme İşi, Mahalle Ölçeğinde Kentsel Dönüşüm Modeli Küçükbakkalköy Örneği, YTÜ, İstanbul, Türkiye (2006).

[11]. Sekmen, S., “Kentsel Dönüşüm Üzerine Bir Model Önerisi: İzmir Ferahlı Mahallesi Örneği” Dokuz Eylül Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü,

503

28 - 30th May 2015 | Ankara - TURKIYE

Yüksek Lisans Tezi, İzmir, Türkiye (2007).[12]. Low, N., Gleeson, B., Elander, I. Consuming cities the urban

environment in the global economy after the Rio Declaration, London, Rutledge (2002).

[13]. Tıraş, H., Sürdürülebilir Kalkınma ve Çevre: Teorik Bir İnceleme, Sütçü İmam Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler F. Dergisi , Cilt: 2 Sayı: 2 Kahramanmaraş, (2012).

[14]. Keleş, R., Kentbilim Terimleri Sözlüğü, İmge Yayınları, Ankara, Türkiye, s.112. (1998).

[15]. Brundtland Report, http://www.un-documents.net/wced-ocf.htm, Erişim tarihi: 10 Aralık 2014.

[16]. http://www.wisegeek.org/what-is-economic-sustainabilit .htm, Erişim tarihi: 12 Aralık 2014.

[17]. Colantonio, A., Dixon, T., Measuring Socially Sustainable Urban Regeneration in Europe, Oxford Brookes University, Oxford (2009).

[18]. UN General Assembly 2005 World Summit Outcome, http://data.unaids.org/Topics/ Universal Access /worldsummitoutcome_ resolution_24oct2005_en.pdf

[19]. Leitmann, J., “Sustaining Cities : Environmental Planning and Management in Urban Design”, McGraw Hill Architecture, USA, 25-49, 105-131 (1999).

[20]. Günerhan, S., Doğal Öneme Sahip Alanlar Kapsamında Sürdürülebilir Kent Olgusu Üzerinde Araştırmalar: İzmir İli Örneği, Doktora Tezi, Ege Üniversitesi, FBE, (2012).

[21]. Geenhuisan, M., Nijkamp, P., Sürdürülebilir Kenti Nasıl Planlamalı?, Nil, D. (Çev), Toplum ve Bilim Dergisi, Sayı: 64-65, s.131. (1994).

[22]. Kiyotaka A., “Towards Sustainable Cities: Readings in the Anthropology of Urban Environments”, Leiden Development Studies, no.15, (1998)

[23]. Ertan, K., “Sürdürülebilir Kent”, Ayşegül Mengi (ed.), Kent ve Politika, İmge Kitabevi, Ankara, (2007).

[24]. Haughton, G., Hunter, C., Sustainable Cities, Regional Policy and Development Series 7, pp. 15-20,24-27,40, Jessica Kingsley Pub., London, (1994).

[25]. Özden, P.P., Kubat, A. S. Türkiye’de Şehir Yenilemenin Uygulanabilirliği Üzerine Düşünceler İtü Dergisi/a Mimarlık, Planlama, Tasarım Cilt:2, Sayı:1, (2003).

[26]. Wang, H., Shen,Q., Tang, B., Lu, C., Peng, Yi., A Framework of Decision-Making Factors For Facilitating Sustainable Site Planning, Cities, 44–55, (2014).

[27]. Özden, P.P., Kentsel Yenileme Uygulamalarında Yerel Yönetimlerin Rolü Üzerine Düşünceler ve İstanbul, İ.Ü.Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, No: 23-24. (2001).

[28]. http://www.arkitera.com/-g67-kentsel-donusum.html), Erişim tarihi: 10 Kasım 2014.

[29]. Özden, P.P., Kentsel Yenileme, İmge Kitabevi Yayını, Ankara, (2008).[30]. Zheng, W., Shen, Q., Wang H., A Review of Recent Studies on

Sustainable Urban Renewal, Habitat International 41 272-279, (2014).[31]. Bonacorsi, G., Significance and Development of Hyper-Centers in

European Metropolitan Areas, Town Planning and Sustainable Development, Habitat II City Summit, İstanbul, (1996).

[32]. Grace, L., Sustainable Urban Renewal Model for A High Density City Hong Kong, Doctor of Philosophy Thesis, The Hong Kong Polytechnic University Department of Building and Real Estate, (2008).

[33]. Elander, I., Policy Networks and Housing Regeneration in England and Sweden, Urban Studies, 32, 6, (1995).

[34]. Savini, F. The Endowment of Community Participation, International Journal of Urban and Regional Research, 35(5), 949–968, (2011).

[35]. Haştemoğlu, H., 1960’larda Sürdürülebilirlik ve Kentleşme; Isparta, İstasyon Caddesi Örneği, Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Isparta. (2006)

[36]. Kural, N., Sürdürülebilir Kentleşme : Bir Dosyanın Düşündürdükleri, TMMOB Mimarlar Odası Ankara Şubesi, Bülten 51 (2007).

[37]. McLennan, J. F., The Philosophy of Sustainable Design, Ecotone Publishing, (2004).

[38]. İncedayı, D.,; Sürdürülebilirliğin Kültürel Boyutu TMMOB Mimarlar Odası Ankara Şubesi, Bülten 51 (2007)

[39]. Kocabaş, A., Londra’da Kentsel Yenileşme / Dönüşüm Uygulaması, Mimarist, Üç Aylık Mimarlık Kültür Dergisi, Yıl: 5, sayı: 18, İstanbul, (2005)

[40]. Final Report of the Working Group on Urban Design for Sustainability to the European Union Expert Group, Urban Design For Sustainability, 23 January, (2004)

[41]. http://engagebydesign.org/values/, Erişim tarihi: 10 Kasım 2014.[42]. Wheeler, S., Planning Sustainable And Livable Cities, The City Reader,

3rd Edition, Routledge Urban Reader Series, New York: pp.487-496. (2003).

[43]. Kim, J-J., Rigdon, B., (1998). Sustainable Architecture Module: Introduction to Sustainable Design, National Pollution Prevention Center for Higher Education, Michigan, (1998).

[44]. Eryıldız, D., “Sürdürülebilirlik ve Mimarlık Dosyasında Ekolojik Mimarlık”,Arredamento Mimarlık Dergisi, S.154, s/71-75, (2003).

[45]. Pulaski, M., Horman, M.J., Riley, D.R,. Constructability practices to manage sustainable building knowledge, ASCE Journal of Architectural Engineering, Vol. 12, No. 2, pp. 83-92, (2006).

[46]. Yellamraju, V., Evaluation and Design of Double-Skin Facades for Office Buildings in Hot Climates BS Thesis, Teksas: A&M University, (2004).

[47]. Bilge, C., Sürdürülebilir Çevre ve Mimari Tasarım, Yüksek Lisans Tezi, İTÜ, FB Enstitüsü, İstanbul, (2007)

[48]. Stahel, H. P., “Baukunst und Gesundheit”, AT, İsviçre,(1990).[49]. Vehbi, O. B., Hoşkara, Ö. Ş., Model for Measuring the Sustainability

Level of Historic Urban Quarters, European Planning Studies, 17(5), p.715-739., (2009).

[50]. Jones D.L., Architecture and The Environment, Londra: Laurence King Publishing, (1998).

[51]. Aktuna, M., Geleneksel Mimaride Binaların Sürdürülebilir Tasarım Kriterleri Bağlamında Değerlendirilmesi, YTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, (2007).

[52]. Newman, P. W. G., Kenworthy, J.,. Sustainability and Cities: Overcoming Automobile Dependence. Washington, DC: Island Press, (1999).

[53]. Maidstone Borough Conucil, Kent Design – a Guide to Sustainable Development, London, (2005).

[54]. Lee, J.S. Enhancing Sustainability in Downtown by Triple-Value Adding to Urban Redevelopment Efforts, PhD thesis, University of Washington, (2003).

[55]. Dizdaroglu, D., Yiğitcanlar, T., A Parcel-scale Assessment Tool to Measure Sustainability Through Urban Eco System Components:The MUSIX Model Ecological Indicators 41 115–130, (2014).

[56]. Eberts, R., Estimating Contribution of Urban Public Infrastructure to Regional Growth, Working Paper 8610., Federal Reserve Bank of Cleveland: Cleveland, (1986).

[57]. Montgomery, J., Making a City: Urbanity, Vitality and Urban Design. Journal of Urban Design, 3(1), (1998).

[58]. Chartered Institute of Housing, Why bother with energy conservation Housing Express, (2000).

[59]. Oktay, D., Urban Design for Sustainability: a Study on the Turkish City, International Journal of Sustainable Development and World Ecology, 11(1): 24–35, (2004).

[60]. Alnaser, N.W., Flanagan, R., Alnaser, E., Model for Calculating the Sustainable Building Index in the Kingdom of Bahrain, Journal of Energy and Buildings 40 2037–2043, (2008).

[61]. Pearce A.R., Dubose J.R., Vanegas J.A., Rehabilitation as a Strategy to Increase the Sustainability of the Built Environment, USA, (1996).

[62]. Säynäjoki,E., Inkeri, V., Heinonen, J., Junnila S., How Central Business District Developments Facilitate Environmental Sustainability – A Multiple Case Study in Finland, Cities 41 101–113, (2014).

[63]. Ng, M.K., Cook, A., Chui, E.W.T., A sustainable urban regeneration strategy for Hong Kong. Planning Practice and Research,16(2), 171-183. (2001).

[64]. Omann, I., Spangenberg, J.H., Assessing social sustainability: The social dimension of sustainability in a socio-economic scenario. 7th Biennial Conference of the International Society for Ecological Economics in Sousse, Tunisia, 6-9 March, (2002).

[65]. Ceritli, İ., Sürdürülebilir Kentsel Kalkınma Sürecinde Optimum Kent Ölçeğinin Önemi ve Türkiye Örneği, Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, SBE, İstanbul, (2000).