SİSTEM ANALİZİ YÖNTEMİ İLE MİN-MAX STOK PLÂNLAMA VE KONTROL ALT - SİSTEMİNİN İNCELENMESİ

Asis. Gökay SÜRSAL

1 — Sistem Ana l i z i Yöntemine Giriş

Min-max stok plânlama ve kontro l alt sistemini incelemeden önce sistem analizi yönteminin kısaca tanımını yapmak ve b u yöntem ile kurulmuş genel b i r organizasyon modelini açıklayarak daha sonra inceliyeceğimiz b i r alt-siatemin bu model içindeki ye r in i ve diğer alt-sistemlerle olan ilişkilerini bel irtmek yerinde olacaktır.

Sistem Kavramının Açıklanması:

Sistem analiz i kavramını tanımlıyabilmek için önce sistem kav­ramının çok genel b i r tanımının yapılmasında yarar vardır. Sistem kavramını kısaca şu şekilde tanımlıyoruz: "Sistem sürekli olarak bir­b i r i n i etki l iyen ve b i rb i r ine bağımlı olayların meydana getirdiği b i r bütündür." Sistem kavramı insanlık için pek de yeni sayılmaz. Mısır mimarlarının eski mısır firavunlarından Keops için yaptıkları anıtta b i r takım ölçü sistemlerini kullandıkları tesbit edilmiştir. Gene Fenikeli astrologların çalışmalarında yıldızları b i r takım sistemlerin eleman­ları olarak inceledikleri bi l inmektedir. Plato ve o çağın bazı diğer dü­şünürleri geliştirdikleri ütopik cemiyet sistemlerinde filozofların k ra l ­lık yapması gerektiğini Önermişlerdi. Tar ih, f i z ik ve sosyal b i l imler in sürekli olarak sistem kavramını kullandığım ve b i r noktaya kadar b u alanda b i r gelişme sağlandığını göstermektedir. B i l im alanında ilerleyebilmemiz ve günlük yaşantımızı başarı ile devam ettirmemiz olaylar arasında geçerli ve güvenilir ilişkiler kurmamıza bağlıdır. Bu t ip geçerli ve güvenilir ilişkileri gerçekleştiren bil imsel araştırma me­todu genel anlamda sistem analizidir.

— 307 —

308 G. Sürsal

Sistem Analizi Yöntemi :

Günümüzde böyle b i r genel sistem analizi anlayışı yeterl i sayı-lamamaktadır. Sistem analizi ve sistem analizcileri ortak çalışmala­rında ihtisaslaşmakta, faal iyet ler ini be l i r l i alanlara toplamaktadırlar. Kullandıkları metodlar ve gereçler i le elde ett ik ler i neticelerde eskiye göre önemli ölçüde gelişme sağlamışlardır. B i r sistemin faal iyet ler ini başarı ile devam ettirmesi için satm alma, üretim, piyasa araştırması, dağıtım, mamu l araştırma, geliştirme ve dizaynı, f inansman, muha­sebe, maliyet analiz leri ve daha bunlara benzer fonksiyonları birleş­t irmesi gereklidir. İşletmenin amaçlarını gerçekleştirebilmesi için b i l ­g i ve malzeme akışım gelenekçi yönetim teorisinde bel irt i len fonksi­yonel ve departmantel sınırları gerektiği yerlerde geçmesi, b u sınır­ların ötesinde faaliyet göstermesi gerekmektedir.

Kred i politikasında veya kred i süresinde yapılan değişiklikler, si­parişlerde meydana gelecek artış veya azalmalar kanalı ile üretim programlanması kararlarında gerekli değişikliklerin yapılmasını ge­rektirecektir. Firmaların satış kampanyaları mamu l dağıtım kanalla­rını, mamulün kâr marjım, üretim düzeyini, stok ve üretim plânla­masını, o mamu l için yapılan malzeme yatırımlarını ardışık olarak etkiliyecektir. İşletmelere get ir i len otomatik montaj veya ambalaj bandı, fabr ika düzenlemesinde, ambar larda ve personel kadrosunda yeni l ik­l e r i gerektirecektir. Bütün b u t ip gelişmeler çeşitli d is ipl inler in sistem analiz i yöntemi ile b i r araya get ir i l ip problemlerin çözümlenmesinde yararlı olacağını göstermektedir. B i r işletmede üretim faal iyet leri ile i l g i l i çeşitli amaçlar, standart lar tesbit ederiz. Böyle amaçlar işletme­n i n her faal iyet i için başka başkadır. İşte biz üretim faaliyetleri i le i l g i l i b i r yönetici olarak kendi alanımızdaki amaç fonksiyonumuzu diğer faal iyet ler in ve şirketin ana amaç fonksiyonları ile b i r l ik te göz önüne almaz, sadece ve sadece kendi amaç fonksiyonumuzu optimize etmek için çalışmalarımızı plânlarsak alt-opt imum b i r netice almamız olanak dahil indedir. Şirketin tüm faaliyetleri de b u durumda, optimize edilemiyeceğinden, plânlarımız b iz i kendi alanımızda hedefe ulaştır­mak la b i r l ik te görüş açımızın dar olması nedeni ile şirketin ana her def ler inin gerçekleştirilememesine sebep olacaktır. Örneğin stok gi­der ler in i m i n i m u m düzeye ind i rmek isterken, satış kısmında meyda­na gelen mevsimlik değişmeleri hesaba katmazsak zaman zaman si­parişleri geri çevirmek zorunda kalacağımızdan biz im aleyhimize b i r d u r u m ortaya çıkacaktır. Bu nedenle b i r problemin çözümünde p rob -

Sistem Ana l i z i Yöntemi İle Min-Max Stok 309

Ieme bakış açımız ne kadar genişse neticeye etkisi olan faktörlerin herhangi b i r i n i gözden kaçırmamız ih t ima l i o kadar azalacaktır. Bu da sistem analizi kavramının her çeşit problemin çözıimlenmesinde bizi opt imum neticeye götüren b i r yöntem olarak ne denli değerli ol­duğunu göstermektedir.

Sistem Analizi Yöntemi ile Kurulmuş Genel Bir Organizasyon Modeli:

Herhangi b i r organizasyonun 4 ana kaynak elemanı vardır. Bun­lar malzeme, insan gücü, para ve malana, enerji ve tesisdir. Bu ele­manları sistem analiz i b i r akış şeklinde incelemektedir. Örneğin ma l ­zeme akışı tüm sistemin b i r alt-sistemi olan malzeme plânlama ve kont ro l alt-sistemi ile plânlanır ve akış kont ro l edilebilir. Malzeme plânlama ve kontro l alt-sistemi (MATPAK) diğer b i r takım alt-sistem-lerden meydana gelmektedir. Bu alt-sistemler satın alma a l t sistemi, stok plânlama ve kontro l alt-sistemi, t ahmin ve araştırma alt-sistemi g ib i alt-sistemlerdir. İnsan gücü alt-sistemi de insan gücü plânlama ve kontrolü i le i l g i l i insan gücü tahmin alt-sistemi, insan gücü ge­liştirme alt-sistemi g ibidir . Para i le makina, tesis ile enerji plânlama ve kont ro l alt-sistemlerinde kendi içinde çeşitli alt-sistemleri vardır. Ayrıca bu dört a l t sistemi çeşitli yerlerde keserek devreye giren stra­tej ik plânlama ve kontro l alt sistemi (STRAKPAK) ile tak t ik plânlama ve kontro l alt-sistemleri (TAKPAK) mevcuttur. İşte yukarıda, saydı­ğımız çeşitli alt sistemlerden meydana gelen sistem, b i l g i akışının çok yoğun, etk i l i ve süratli olduğu b i r ortamda başarı ile çalışabilir. Bu nedenle sistem anlayışımızı b i r modelle göstererek gerçek sistemler için b i r analoji yapma olanağı yaratmak istedik.

Model i yoğunluğu olan b i r küre alarak canlandırıyoruz. Malzeme, insan gücü, para ve makina, tesis ve enerji akışı yatay, STRATPAK ve TAKPAK ise b u akışların hepsini keseen düzey düzlemler olarak gösteriyoruz. Kürenin yoğunluğu b i lg i akışını temsil ettiğine göre ya­tay ve düzey uzanan b u akışlarla her1 noktada temas ettiği g ib i b u akışların herhangi b i r yer inden diğer b i r akış ile veya STRATPAK veya TAKPAK ile bağlantı kurulmasında ro l oymyacaktır.

Tabi id ir k i sistemimizin iç yapısını böyle tesbit ett ikten sonra onun içinde bulunduğu boşluğu da tanımlamalıyız. Sistemimiz ekonomik, f i z ik ve sosyal elemanlardan oluşan b i r çevrenin içinde bulunmak­tadır. Bi lg i akışı sistemin çeşitli alt-sistemlerinin kendi aralarında iliş­k i kurmasını sağladığı g ib i bu alt-sistemlerin çevrenin çeşitli eleman-

310 G. Sürsal

Sistem Anal iz i Yöntemi İle Min-Max Stok 311

l a n i le de ilişki kurmasını mümkün kılar. Sistemin dört alt-sistemini yukarıda tanıtmaya çalıştık. Sistemin koordinasyonunda bilhassa stra­tej ik ve tak t ik kararların alınmasında önemli rolü olan STRATPAK ve TAKPAK'ı tanımlamak sistem içindeki fonksiyonlarını bel irtmek yerinde olacaktır.

STRATEJİK PLÂNLAMA VE KONTROL ALT SİSTEMİ (STRATPAK) :

Bu alt-sistem firmanın tesbit ettiği stratej ik amacın yansıttığı genel b i r po l i t ika çerçevesinde diğer a l t amaçları yaratır ve yine stra­tej ik amaç ve politikanın ışığı altında uzun ve orta vadeli stratejik plân ve kont ro l yöntemleri geliştirerek, stratej ik karar lar alır. Bu alt sistemin faaliyetlerinde kullanılacak olan donelerin çok sağlam olması için çeşitli a l ternat i f ler in ayrıntılı olarak incelenmiş ve değerlendiril­miş olması gereklidir.

TAKTİK PLANLAMA VE KONTROL ALT-SİSTEMİ (TAKPAK) :

Daha ziyade kısa vadel i plânlama, kontro l ve takt ik kararlarının alınmasını gerçekleştirir. Zaman unsuru STRATPAK ta oldukça önem­sizdir. TAKPAK ta ise tam tersi d u r u m vardır. TAKPAK tak t i k ka­rar la rda hangi kararların verildiğinden çok ne süre içinde verildiği önemlidir. (Örnek: 13. Apollo projesi oksijen besleyici sistemdeki bo­zulduk Houston uzay üssünün 15 dk. içinde karar verme zorunluğu) tak t ik plânlama, kontro l ve karar lar stratpak 'm çizdiği amacı ger­çekleştirecek şekilde olmalıdır. Bunun için süratli ve doğru karar­larda TAKPAK alt-sisteminin elemanları kompüterden karar verme işleminde faydalanırlar.

1. A l ternat i f l er in arzu edilen ana amaç hedeflerinde olup olma­dığı incelenir.

2. Alternati f ler, kaynak giderleri ve her al ternat i f in getirdiği fay­da açısından incelenir.

3. Belirsizl ik hal ler in in kesin olarak incelenmesi.

Bilgi Akışı:

Bi lg i akışı on-line real time terminal ler ile çok süratli> anında ger­çekleştirilir. Bu terminal ler merkez kompütere bağlıdır ve çeşitli alt-

312 G. Sürsal

sistemler arasındaki b i l g i akışı merkez işlem ünitesi kanalı ile olur. Her türlü malûmat kompüterin data bankasında saklanır, işlenir, analiz edi l i r ve yenilenir. Bu şekilde b i r entegre b i l g i işlemeden amaç b i r işletme içindeki tüm bi lg i akımının tek merkezde toplanmasını sağlıyacak neticede bütünlenmiş b i r sisteme varmaktır. İşlerin, faa­l iyet ler in planlanması, programlanması, stokların hazırlanması, ge­reken hammadde ve malzemelerin tedarik edilmesi, iş gücü ihtiyacı, bordro g ib i konular b i rb i r l e r in i karşılıklı i lg i lendir ir . Kompüterlerin yüksek çalışma hızı çok geniş hafıza kapasitesi ve hafızadaki bilgi lere çok çabuk erişebilme niteliği çok ağır ve sıkıcı olan yazışmaları orta­dan kaldırıcı ro l oynamakta ve yönetme "ist isna prensibi " (exception principle) ile çalışabilme ortamım hazırlamaktadır. (Şekil: 2, 3, 4) de

DEMETİM RAPORU

FİŞLERİ

VERİ L£ftİMİW

G E ç i c i

k,l5MA

/ " O M t-lŞiE'

"OK) UtiE1

Şekil 2. On Line Rea l Time bilgilerin yenilenişi.

Sistem Ana l iz i Yöntemi İle Min-Mas Stok 313

Şekil 4. Kazaya uğrayan.'on l ine ' bilgilerin 'Master ' teypten temini.

314 G. Sürsal

on üne real t ime terminal ler ile hafızadaki b i lg i l e r in elde edilen b i l ­gilerle yenilenişini, denetim ve d u r u m b i ld i r i l en raporların hazırla­nışını ve ana hafızada bozukluk olduğu durumlarda ih t iya t bantla­rından yeni on l ine b i l g i l e r in t e rmin in i gösteren blok diyagramları görülmektedir.

II — Min-max. Stok Planlama ve Kontrol Alt-Sistemi t

Herhangi b i r stok plânlama ve kontro l sisteminde üç önemli de­ğişken gözönüne alınmalıdır: zaman, m ik ta r ve giderler. Bu üç de­ğişken arasında çeşitli yönlerden bağlantılar k u r a n b i r çok tipte stok plânlama ve kon t ro l sistemleri vardır. Biz bunlardan b i r kaçını bu­rada anlatacağız ve min-max stok plânlama ve kontro l sisteminin öteki sistemlerden üstün yanını açıklıyacağız.

Şekil 5. Miktar değişkeni üzerine kurulmuş stok sistemi.

Bu sistemde normal b i r hareket l i stok ile sabit b i r emniyet stoku saklanır. Stok seviyesi emniyet stoku seviyesine inince sipariş ver i l i r veya üretim için faaliyete geçilir. Yeni stok gelene kadar ön zaman veya hazırlık zamanında (Lead time) emniyet stoku kullanılır. Bu sistemin kurulması çok kolay olmakla beraber yapılan kabul ler göz­önüne alınırsa uygulamada b i r çok problemin çıkacağı kolayca an­laşılır.

Tesbit edilen emniyet stoku sabit b i r ön zamana ve sabit ku l l an­ma hızına göredir. B u i k i sabit kabu l edilen değişkenleri farklılaştır­malar stok eksikliği veya fazlalığına yol açar.

Sistem Ana l iz i Yöntemi İle Min-Max Stok 315

Bu sistemde, zaman zaman ku l lanma hızında ve ön zamanda meydana gelen değişiklikler stok fazlası ve stok eksikliği yaratır. De­ğişiklikler aynı istikamette ve süratli olursa ortaya ciddî stok fazlası veya stok eksikliği problemi çıkar. Bu nedenle böyle b i r dengesizliği önlemek için diğer bazı stok sistemleri geliştirilmiştir. Bu sistemde

Şekil 7. Zaman değişkeni üzerine kurulmuş stok sistemi.

T 1 ( T 2, T 3 devreleri b i r hafta, b i r ay... şeklinde birb ir ler ine eşittir. T t

süresi sonunda stok seviyesi tespit edi l ir ve yeni siparişler Q adet ya-

316 G. Sürsal

pıhr. Yeni siparişler T 2 devresindeki ön zaman sonunda gelir. Ku l lan­ma hızında b i r azalma stok fazlalaşmasına yol açar. Sipariş miktarı ve ön zaman sabit olmadığı hallerde sistem vazifesini göremez olur. Böyle b i r durumda stok fazlasının önüne geçebilmek için max imum stok seviyesi tesbit edilmiş b i r sistem geliştirilmiştir.

Şekil 8. Zaman değişkeni üzerine kurulmuş stok sisteminde sabit kul lanma hızı olmadığı hallerde ortaya çıkan stok fazlası.

Bu sistemde T 2 devresi sonunda N kadar sipariş yapılır ve stok seviyesine gelir, bu nedenle T 3 devr i sonunda stok fazlası olmaz.

Hızlandırılmış ku l l anma hızı veya ön zamanın zaman değişkeni üzerine kurulmuş stok sistemine max imum stok seviyesi tesbit edil­miş olduğu halde etkis ini göz Önühe alalım (Şekil: 9). Sadece stok ku l l anma hızı artınca stok eksikliği olabilecektir. Buna ön zamanda meydana gelecek artış da ilâve edilirse stok eksikliği daha da arta­bi l i r . Bunun için m i n i m u m stok seviyesinden ayrıca sisteme b i r de emniyet stoku ilâve edilirse ön zamanda veya stok kul lanma hızın­dak i artışların stok eksikliğine man i olması sağlanır. Ayrıca stok faz-

Sistem Analizi Yöntemi'İle Min-Max Stok i 317

<L N

LT

^ T_ i r

« Ş ; — — T 3

< •

Şekil 9. Maximum stok seviyesi bulunan bir stok sistemi.

lasını, önlemek için de max imum stok seviyesi tesbit edilebilir. Böyle b i r sistem min-max stok kontro l sistemini meydana get ir i r (Şekil: 11);.

318 G.-Sürsal

Şekil İl. Minimum ve maksimum stok seviyeleri tesbit edilmiş Min-Max stok sistemi.

Min-max Stok Plânlama ve Kontrol Sistemi İçin

Maximum ve Minimum Stok Seviyelerinin Tesbit Edilmesi;

M i n i m u m ve max imum stok seviyelerinin tesbit edilebilmesi için incelenmesi gereken dört faktör mevcuttur. Bun la r : talepler, stok yenilemeleri, giderler ve kısıtlayıcı koşullardır.

T a l e p :

. Talep stok sisteminin en Önemli faktörüdür. Bu faktör firmanın kontrolü dışındadır. Herhangi b i r mamulün stoku o mamul talep edil­diğinde hemen karşılamak için yapılır. Bu nedenle talep tahmin i ya­pılması ve gelecek devrelerdeki talep seviyelerinin be l i r l i b i r kesin­l ik le bi l inmesi gerekmektedir. Non-stokastik stok sistemlerinde talep seviyesinin bilindiği kabu l edilir. Stokastik sistemlerde ise talep se­viyesi bi l inmemekle beraber talep seviyesi hakkında tahmin yapmak mümkündür. Bu tahmin ortalama talep olarak be l i r t i l i r (Di f ) . Ta­lep sürekü olarak değişiyorsa d inamik modellerin kullanılması gerek­l id i r . Merkezi b i l g i işleme sistemini esas alarak hazırlanan böyle b i r d inamik yapılı sistemde talep tahmin i t ahmin alt-sistemi tarafından yapılır ve max imum stok seviyesi alt-sistemi tarafından kullanılır.

Sistem Ana l iz i Yöntemi İle Min-Max Stok 3.19

S t o k Y e n i l e m e k ı

Bu firmanın kontrolü dahilindeki bir faktördür.

— Ne zaman sipariş yapılmalı?

— Ne kadar sipariş yapılmalı?

— Siparişler ne zaman elimize geçecek?

gibi soruları cevaplandırmamız gerekir. Stok sisteminin özellikleri ile i lgi l i faktörler şunlardır:

i) ik i sipariş arasındaki süre.

ii) sipariş miktarı, ekonomik sipariş miktarı hesaplanmalıdır.

iii) ön zaman, siparişin yapılmasından stok'un firmaya teslimine kadar geçen zaman.

Siparişlerle stok seviyemizi maksimum stok seviyesine getirmeyi plân­larız. Zaman değişkeni üzerine kurulmuş min-max stok kontrol siste­minde maximum stok seviyesi ve stok siparişlerinin firmaya teslimi tarihindeki stok seviyesi göz Önüne alınmalıdır. Bu nedenle stok kul­lanma hızı analizi stok sipariş seviyesinin tesbitinde kullanılır.

Min-max stok seviyelerinin tesbitinde stok bulundurma, stok ek­sikliği ve sipariş giderleri analiz edilerek tesbit edilir. Ekonomik si­pariş miktarı talep tahminleri ile bu giderlerin dengeli bir netice­sidir. Geliştirdiğimiz bu sistem içinde ekonomik sipariş miktarı zaman içinde bu faktörlerdeki değişikliklere göre farklılık gösterebilir.

G i d e r l e r :

Min-max stok kontrol sisteminde üç tip gider göz önünde bulun­durulmalıdır. Bunlar:

i) stok elde bulundurma maliyeti

ii) stok bulundurmama maliyeti

iii) sipariş maliyeti.

Bu maliyetleri stok sisteminin performansını kesinükle ölçebilmek için aynı süre için tesbit etmemiz gerekmektedir. Elde bulundurma ma­liyetini hesaplarken şu giderleri hesaba katmalıyız:

320 G. Sürsal

1. sigorta giderleri

2. depolama giderleri

3. bakım ve kontro l giderleri

4. moda değişikliğinin doğurduğu giderleri

5. eskime ve çalışma giderleri •

6. faiz giderleri

7. vergi giderleri

Sipariş mal iyet in i hesaplarken şu giderleri hesaba katmalıyız •

1. yazışma giderleri

2. kırtasiye ve baskı giderleri

3. hazırlık ve kontro l giderleri

4. toptan iskonto giderler i

Siparişleri geri çevirme mal iyet in i hesaplarken şu giderleri gözönünde bulundurmalıyız :

1. müşterilerin güveni

2. kaybolan satışların doğurduğu giderler

3. fazla mesai giderleri "

4. elden kaçırılan müşterilerin yarattığı gider

5. bazı özel kırtasiye ve idarî giderler.

Kısıtlayıcı Koşullar .¬

Bir stok sisteminde mevcut olan kısıtlayıcı koşullar daha önce be­lirttiğimiz üç faktörü etkil iyen, onları be l i r l i sınırlar içinde olmaya zorlayan şartları yaratır. B u nedenle stok sistemimizi tesbit ederken b u şartları göz önünde bulundurmamız gereklidir.

B i r i m l e i l g i l i k ı s ı t l a y ı c ı k o ş u l l a r :

Matemat ik analizlere g iren b i r imler sürekli veya süreksiz olabi­lir. Bu faktör analizlerimiz için ne t ip b i r model kullanacağımızı tes­b i t eder.

Sistem Anal iz i Yöntemi İle Min-Max Stok 321

T a l e p l e i l g i l i k ı s ı t l a y ı c ı k o ş u l l a r . ;

Bazı sistemlerde stok eksikliği yer i siparişlerle karşılanabilir, ba­zılarında ise böyle b i r d u r u m satış fırsatının kaçırılması demektir. Eğer sistemimiz satılan malların iadesini kabu l ederse talep seviye­sine negatif talep olarak etki yapar. Bazı sistemlerde ise bir önceki devrenin talep ve stok seviyesi b i r sonraki veya daha sonrasının ta­lep seviyesine etki yapabil ir. Bu balamdan sistemimizin talep d u r u m u ile i l g i l i özelliklerini ve şartlarını tanıyarak sistemin içine yerleştir­meliyiz.

Sipariş yenileme ile ilgili kısıtlayıcı koşullar.

Bazı sistemlerde depo imkânları stok seviyesi için b i r sınır teşkil edebilir. Bazen önceden tesbit edilmiş katı sipariş seviyeleri şirketi opt imal olmıyan ölçülerde sipariş vermeye zorlıyabilir, bu nedenle böyle durumlar gözönünde bu lunduru larak gerekli esnekliği içinde bu lun­duran b i r stok sistemi geliştirilmesinde fayda vardır.

Giderlerle ilgili kısıtlayıcı koşullar .¬

Bazı sistemler sipariş eksikliğine imkân vermez, bazılarında ise elde stok bu lundurma olanağı yoktur. Bu t ip koşullar stokla i l g i l i g i­der ler in yüksek b i r seviyede olmasını gerektir ir. Gene stok eksikliği veya stok fazlalığı mal iyet i bazı sistemlerde bilinemez, böyle durun> larda özel stok kontro l modelleri uygulamak gereklidir.

Yukarıda açıklamaya çalıştığımız min-max stok plânlama ve kont­ro l sistemini merkezî Bi lg i İşleme sisteminin mevcut olduğu b i r or­t a m için geliştirdik. Aşağıdaki akış diyagramlarında (Şekil: 12, 13) m in imum ve max imum stok seviyelerini d inamik olarak tesbit eden i k i alt-sistem görülmektedir. Max imum stok seviyesi tesbit eden alt-sistem talep tahmin le r in i t ahmin alt-sisteminden, sipariş elde bu lun­durma ve elde bulundurmama mal iyet ler ini MATPAK tan temin eder. Ekonomik sipariş miktarı talep tahmin ler in in özelliklerine göre uy­gun b i r matematik model ile hesaplanır. Bu arada stok elde bu lun­durmamaya müsaade edil ip edilemiyeceği de kararlaştırılmalıdır. Eko­nomik sipariş miktarı hesaplandıktan sonra Merkezî Bi lg i İşleme Sis­temin in Data Bankasına ve Stok Plânlama ve Kontro l alt-sistemlerine b i ld i r i l i r .

\

322 G. Sürsal

S A T I M flUMA

f\UT~ SİSTEMİMDEN

LGfiD T İ M E

(ÖN Z A M W )

y L t B D T I M E

-+• E M w W e r STOKU

STOK

STOK PLr^MUAMft v e

S T O K U

5ÜRES>İ

H l - Z l -

STOKPAK

Şekil : 12

Sistem Anal iz i Yöntemi İle Min -Ma* Stok 323

A t - T - S ı S T S i M Î M t ) ,

M A T E M E

\ PLftMLflMPı

ftLT-Sl5TEMÎNQ»l

M fU-i V E T İ

STOK ELL.DE

ve İULUWDU«MAMA

MrtTH. MOOELı

4r.

vp tABÎUw™y- ; , ^~\S A K I T Mİ 2 / \ ?

HrVttg ESM'i 0Jİ.MAK. İ ç iM MOfOTS-

fçîrO â t «EKLI"

K U L L A N

~ Ç

MÎMÎMUM STOK SToUıPf*; C

i ( f ly.5Tok

MW- 5TDİC — 4

KONTROL flLT-âteTEMİNE

Şekil: 13

Stok plânlama ve kontrol alt-sistemi ESM'yi minimum stok sevi­yesi tesbit alt-sistemine emniyet stoku ve tüketim süresi ile birlikte bildirir. Minimum stok seviyesi tesbit alt-sistemi hazırlık zamanını (lead time) Satın Alma alt-sisteminden alır ve bu dört veri ile mini­mum stok seviyesini tesbit eder.

•3

324 G . Sürsal

« " •-

Max imum Stok Seviyes i Tesbit alt-sistemi m i n i m u m stok ^ s in i ku l l ana rak raax imum stok seviyesini tesbit eder. M a x i m i a r ^ - ^ seviyesi E S M ile m i n i m u m stok seviyesinin toplamına eşittir.

B u şekilde geliştirdiğimiz min -max stok kontrol sistemi kene t . ^ dine işleyecek b ir sistem o larak belir lenmektedir. Ma lzemeler s t ; ç

çıktıkça del ik l i ka r t işlemleri ile stok seviyeler inden eks i l t i l i r , m u m stok seviyesine ulaşılınca satın a l m a alt-sistemi uyarılır v e kilde gerekli siparişlerin zamanında yapılması sağlanır. Ö n c e d e ^ bit edilen m a x i m u m ve m i n i m u m stok seviyeler inin tüketim h n --_ Ön zamanda meydana gelecek değişmeleri stok eksikliğine y o l ^ ^ dan karşılıyacak şekilde olması gereklidir. ^ ^ ^ ^

Ön z a m a n veya tüketim hızında meydana gelen değişmeler tt^,-» . yüzdelerin üzerinde ise bu d u r u m derha l f a rk edilerek yeni m i n î j ^ 1

ve m a x i m u m stok seviye ler in in tesbitine gidihr. B u işlem s i s t e m i 1 - 1 * ^ yerleştirilen ön z a m a n veya tüketim hızı ile i lgil i k r i t ik değer - j ^ dışına çıkılması ile otomatik o larak gerçekleştirilir. Ön z a m a n ket im hızı dışındaki s istemin v e r i o larak kullandığı diğer d e ğ i ş k e ^ * " 1 " * " deki Önemli farklılıklarda sistem tarafından hissedi lerek m a x i m u : r r ı ^ T

m i n i m u m stok seviyeler inin otomatik o larak yeniden gözden g e c -meşini sağlar. B u min -max stok kontrol s istemi d inamik ö z e l l i ğ i ^ ^ dolayı diğer sistemlerden d a h a u z u n süre faydalanılabilecek b i t -tem olarak görülmektedir. s * s -

F A Y D A L A N I L A N K A Y N A K L A B

Biegel, J . E . , Production Control - A Quantitative Approach. Englewood C h ' f N.J.: Prentice - Hai l , Inc. , 1963. f s -

Bierman, H., Quantitative Analysis for Business. Decisions. Homewood, lUttıo' Irwin, Inc. , 1965. s -"

Buffa, Elwood S., Models for Production and Operations Management. New Y Q r 1

John VViley & Sons, Inc. , 1963. 5 •' England, Wi lbur B., The Purchasing System. . Homewood, I l l ino i s : I rwin, j n

1967. ° " ' Hadlcy, G., Analysis of Inventory Systems. Engehvood Cliffs, N.J. : 1963. Hanssman, F . , Operation Research in Production and Inventory Control. New y _

John Wi ley & Sons, Inc. , 1962. Hopeman, Richard J . , Systems Analysis and Operations Management. C o l u m ^

Ohio-. E e l l & Howell Com., 1969. S ' Morrell , A .J .H . , Problems of Stochs and Storage. Edinburgh ; Oliver and B 0 v r i

Ltd., 1967.

Sistem Anal iz i Yöntemi İle Min-Max Stok 325

Lee, L. , Purchasing and Materials Management. New Y o r k ; McGraw - Hi l l Book Company, Inc., 1965.

Naddor, E . , înventory Systems. New Y o r k : John VViley & SOns, Inc., 1936. Beinfeld, N.V., Production Control. Englewood Cliffs, N . J . : Prentice - Hail , Inc.,

1959. VVagner, H.M., Principles of Operations Research. EngIewoods Cliffs, N.J.r Prentice

- Hail , Inc. , 1969.

324 G. Sürsal

ÜT • -Max imum Stok Seviyesi Tesbit alt-sistemi m i n i m u m stok seviye­

sini kul lanarak max imum stok seviyesini tesbit eder. Max imum stok seviyesi ESM ile m in imum stok seviyesinin toplamına eşittir.

Bu şekilde geliştirdiğimiz min-max stok kontro l sistemi kendi ken­dine işleyecek b i r sistem olarak belirlenmektedir. Malzemeler stoktan çıktıkça de l ik l i kar t işlemleri i le stok seviyelerinden eksilt i l ir . M i n i ­m u m stok seviyesine ulaşılınca satın alma alt-sistemi uyarılır ve bu şe­ki lde gerekli siparişlerin zamanında yapılması sağlanır. Önceden tes­b i t edilen max imum ve m i n i m u m stok seviyelerinin tüketim hızı ve ön zamanda meydana gelecek değişmeleri stok eksikliğine yol açma­dan karşılıyacak şekilde olması gereklidir.

Ön zaman veya tüketim hızında meydana gelen değişmeler be l i r l i yüzdelerin üzerinde ise bu d u r u m derhal fark edilerek yeni m in imum ve max imum stok seviyelerinin tesbitine g idi l i r . Bu işlem sistem içine yerleştirilen ön zaman veya tüketim hızı ile i l g i l i k r i t i k değerlerin dışına çıkılması ile otomatik olarak gerçekleştirilir. Ön zaman ve tü­ke t im hızı dışındaki sistemin ver i olarak kullandığı diğer değişkenler-deki önemli farklılıklarda sistem tarafından hissedilerek max imum ve m i n i m u m stok seviyelerinin otomatik olarak yeniden gözden geçiril­mesini sağlar. Bu mln-max stok kontro l sistemi d inamik özelliğinden dolayı diğer sistemlerden daha uzun süre faydalanılabilecek b i r sis­tem olarak görülmektedir.

F A Y D A L A N I L A N K A Y N A K L A R

Biegel, J.E., Production Control - A Quantitative Approach. Englewood Cliffs, N.J.: Prentice - Hail, Inc., 1863.

Bierman, H., Quaniitative Analysis for Business. Decisions. Homewood, Illinois : I rwin, Inc.. 1965.

Buffa, Elwood S., Models for Production and Operations Management. New York : John VViley & Sons, Inc., 1963.

England. Wi lbur B., The Purchasing System. Homewood, Illinois : I rwin, Inc., 1967.

Hadley, G., Analysis of Inventory Systems. Engelwood Cliffs, N.J.: 1983, Hanssman, F., Op&ration Research in Production and Inventory Control. New York:

John VViley & Sons, Inc., 1962. Hopeman, Richard J . , Systems Analysis and Operations Management. Columbus,

Ohio : Eell & Howell Com., 1969. Morrel l , A.J.H., Problems of Stoche and Storage. Edinburgh : Oliver and Boyd

Ltd., 1967.

Sistem Ana l iz i Yöntemi İle Min-Max Stok 325

Lee, L. , Purchasing and Materials Management. New Y o r k : McGraw - Hi l l Book Company, Inc. , 1965.

Naddor, E . , Inventory Systems. New York : John Wiiey & SOns, Inc., 1966. Reinfeld, N.V., Production Control. Englewood Cliffs, N.J. : Prentice - Hai l , Inc.,

1959. VVagner, H.M., Principles of Operations Research. Englewoods Cliffs, N.J. : Prentice

- Hail, Inc. , 1989.