STARI GRAD KOTOR I NJEGOV UTICAJ NA IDENTITET KOTORANA-Milica Nikolić

UVOD

Predmet ovog rada je Stari grad Kotor, i njegovi stanovnici sa svojim specifičnim mentalitetom koji je se i danas osjeća, a koji je posledica uticaja raznih naroda i kultura koje su u ovom gradu ostavile svog traga, a kojih je mnogo.

Cilj ovog rada bio mi je da pokažem kako su Kotor i njegovi žitelji uvijek bili specifični i razlikovali se od ostalih gradova ( ljudi ) na ovim prostorima. Željela bih da prikažem šta je to što Kotor kao kulturni centar može da ponudi svojim posjetiocima, da se osvrnem na kulutrno-istorijski razvoj, da prikažem kako se kao posledica svega toga javlja specifičan mentalitet Kotorana i kako su oni sami toga svjesni i da prikažem kako se Kotorani odnose prema svom gradu i građevinama u njemu.

Rad se sastoji iz dva dijela. Prvi dio sadrži karatk pregled urbanističkog plana Starog grada sa osvrtom na kulturno-istorijski razvoj, dok drugi dio sadrži istraživanje koje sam sprovela u Kotoru, Starom gradu, 3. februara 2005. Istraživanje je sprovedeno među 14 ispitanika raznih starosnih uzrasta i oba pola. Kao metod istarživanja korišćen je intervju.*

KRATAK PREGLED RAZVOJA

Srednjevjekovni grad Kotor je smješten na samom kraju Bokokotorskog zaliva. Nauka još uvijek nije utvrdila kada je nastalo prvo naselje na ovom prostoru. Najraniji istorijski izvori pominju antički period i lokalitete Akruvijum i Dekaderon ( ili Dekaterum, od kog nazicva su kasnije Sloveni izveli riječ Kotor ). Pisani izvori pominju «Gornji grad», što se odnosilo na najstariji dio naselja na vrhu brijega Sveti Ivan, i «donji grad», današnji Kotor.

U svom razvoju Kotor je preživljavao razne uprave i narode: Ilire ( III-II v.p.n.e. ), Rimljane ( 168. g.p.n.e.- 476. g.n.e. ), Vizantince ( 476.-1185. ), Dukljane, Nemanjiće, ugarske i bosanske vladare, Mlečane, Turke, gusare, Austrougare, Ruse, Francuze, Austrijance, Crnogorce...

O postanku grada Kotora govori i više legedi od kojih je najpoznatija i najvjerodostojnija sledeća:

Jedan car je imao veliko bogastvo i u slobodno vrijeme bi plovio i upoznavao nove predjele. Na jednom od tih putovanja put ga nanese u Boku i on bi očaran njenim ljepotama. Odluci da podigne grad tamo gdje more udara u planinu, međutim, vidjevši kako je Teutin Risan potonuo u more, odluči da grad podigne na Pestigradu ( litici nad Kotorm za koju se vjerovalo da je bilo prebivalište vila). Kad su radovi otpočeli, caru se javi vila Alkimi i savjetova ga da ne gradi grad na toj litici gdje nema «ni brodu pristaništa, ni konju potrkališta», već da grad podigne na zaravni izmedju planine i same obale. Car posluša vilu i zajedno podigoše grad. Car napravi gozbu u tu čast i na toj gozbi se poče hvalisati kako je on sam podigao najljepši grad na svijetu. Vila se nađe uvrijeđena što je car nije pominjao pa zvanicama reče da to car ne bi mogao postići bez nje. To cara ražesti i on je udari, te vila iz osvete svim zvanicama oduze svijest i sve izvore pijaće vode pretvori u izvore slane vode. Tada car stade moliti vilu za oprost i ona se sažali toliko da vrati svijest zvanicama i samo jedan izvor vrati u prvobitno stanje.

Neki ovu legendu vezuju za cara Dušana, jer je on navodno Kotor naročito volio, dok Vuk Karadžić daje podatak da se car iz ove legende zvao Stefan. U svakom slučaju legenda se odnosi na period Nemanjića, kada je Kotor i dostigao najveći ekonomski i kulturni razvoj ( Šćekić, 1994: 86.).

Kotor je najveća stara urbana cjelina u Crnoj Gori. Najsatrija arheološki evidentirana građevina je ranohrišćanska bazilika koja potiče iz VI vijeka n.e., a pronađena je ispod crkve Marije Koleđate. Početkom IX vijeka Kotor dobija zaštitnika grada, svetog Trifuna ( Tripuna ) u čiju čast se i podiže katedrala koja se danas smatra simbolom Kotora ( Spomenici kulture Crne Gore: 195. ).

Intezivnija urbanistička izgradnja se može pratiti od XII vijeka. Od građevina građenih u gotičkom stilu izdvajaju se niz palata napr. palata Drago, zatim ostaci preuredjenih palata Buća i Bizanti, kao i brojni ostaci arhitekture: portali, trifore, bifore i drugi reljefni krasi... ( ib. 196.)

U baroknom stilu su gardjene mnogobrojne crkve i palate napr. Pima, Grubonja, Grgurina, zatim građanske kuće, a kasnije su i mnogi objekti barokizirani. (ib.)

Od domaćih graditelja izdvaja se najviše franjevac Vito, izmedju ostalog graditelj manastira Dečani,.( ib.)Zlatarstvo je bilo najviše razvijeno od svih zanata, a kotorski zlatari su bili poznati po čitavom Mediteranu.

Srednji vijek je doba pravog procvata Kotora. Bio je kulturni, trgovinski, ekonomski... centar čitavog regiona, imao svoju flotu, kulturu, samoupravu... i bio spona preko koje se odvijala komunikacija ostalog dijela Balkanskog poluostrva sa svijetom. Bio je dosta razvijen, a lokalni bogataši su dosta ulagali u izgradnju i obnovu samog grada, pa su tako razne palate i crkve simboli vrmena u kom

su živjeli njihovi vlasnici i graditelji. Kotorani su uglavnom plovili, pa su iz različitih zemalja donosili različite predmete ali i stilove življenja a samim tim i građevinarstva, što se sve oslikalo na izgledu samih garđevina, ali i specifičnom duhu življenja, koji je ovim prostorima oduvijek udahnjivao duh Evrope.

ARHITEKTURA STAROG GRADA

GRADSKI BEDEMI I VRATA

Cjelinu gradskih bedema čine: zidovi oko grada, zidovi iznad grada, zidovi oko brda i tvrđava Sveti Ivan na vrhu istoimenog brda

Samo jezgro grada uokviruju gradski bedemi, koji se dalje nastavljaju na brdo Sveti Ivan i dolaze do njegovog vrha. Bedemi su garđeni i dograđivani punih hiljadu godina, od IX do XIX vijeka, mada se ne može tačno utvrditi starost samih bedema tj. Bedema koji su bili na mjestu današnjih, a na koje su ovi dograđivani. Najstariji dio je je onaj kod sjevernih vrata kao i jugozapadni dio pored

mora. Bedmi su dugi oko 5 kilometara, njihova visina dostize 20 metara a široki su do 10 metara. Izgradnju su započeli Vizantinci a Nemanjići su im dali današnji oblik. ( Šćekić,1994: 94-95 )

Grad ima troje vrata: Vrata od mora - glavna gradska vrata, Vrata od Gurdića – Južna vrata, i Vrata od rijeke – Sjeverna vrata.

VRATA OD MORA

To su glavna gradska vrata, ispred kojeih se nalaze dva topa, čuvari glavnih gradskih vrata. Preko gradskog šetališta, ova vrata izvode pravo na pristanisšte i na brodove i spajaju ih sa starim gradom. (ib.)

VRATA OD GURDIĆA

Ova vrata su nekada bila najznačajnija od svo troje jer su izvodila na puteve za Budvu i Cetinje, i bila su utvrđena sa tri pojasa kapija,. Od kopna ih je odvajao pokretni most. Za rijeku Gurdić se kaže da je rijeka bez korita, jer u kišnim danima ona praktično ključa iz pećinskog grotla i morsku vodu, koja tu zalazi kao u zaliv, vraća nazad. U vrijeme sušnih dana, pak, rijeka Gurdić nestaje i njeno korito ispunjava slana voda. (ib.)

VRATA OD RIJEKE

Sjeverna vrata su izrađena u renesansnom stilu a predstavljaju simbol pobjede Kotora nad flotom turskog admirala Hajrudina Barbarose iz 1539. goidne. Inad vrata stoji ploča na kojoj je uklesano da je te godine Barbarosa opsjedao grad sa 200 brodova i 30.000 ljudi, ali da nije uspio da ga osvoji. (ib.)

UNUTAR GRADSKIH ZIDINA

Kada se prođe kroz glavna gradska vrata izbija se pravo na glavni gradski trg «Trg od oružja», koji je kako nekad tako i danas, bio i ostao glavno mjesto okupljanja. Tu su se održavali razni skupvi i bio je zborno mjesto mještana.

Trg od Oružja Gradski toranj Stub srama Kula gr. straže

Tačno preko puta glavnih gradskih vrata nalazi se gradski toranj koji potiče sa početka XVII vijeka sa stubom srama ispred njega. Toranj ima prizemlje, dva sprata i otvorenu lođu gdje je smješten satni mehanizam. Vidljive su dvije fasade, južna i zapadna. Na zapadnoj fasadi, okrenutoj prema glavnim gradskim vratima bilo je uklesano više natpisa, koji su stradali u raznim zemljotresima a neki su otučeni još u vrijeme mletačke uprave kako bi se spriječio kult ličnosti ( jer su se natpisi sadržali pohvalne tekstove i sentence na račun mletačkih providura ). Do danas su sačuvane samo dvije kamene ploče. ( Spomenici kulture Crne Gore: 204)

Jugozapadno od tornja nalazi se Kula gradske straže na koju se nastavljaju glavna gradska vrata, a na njih Kneževa palata i Gradsko pozorište , koje je prvo na Balkanu počelo sa radom u XIX vijeku.

Stari grad Kotor odlikuje bezbroj uzanih uličica, trgova, piaceta, ali ono što posebno izdvaja Kotor je veliki broj kapija koje se stilski rađene, palata imućnih porodica, kao i veliki broj stepeništa ili skaladina, ali svakako da je najspecifičnija odlika Kotora je da ima veliki broj crkava i manastira na relativno malom prostoru. Jedan popis govori da je Kotor imao 30 crkava i 6 manastira. Od svih njih se naravno izdvaja katedrala sv. Tripuna, simbol Kotora.

Usled burne istorije i čestih promjena uprave, Kotor je zabilježio sve novitete i specifičnosti koje su nove prilike donosile i u svojoj arhitekturi, pa je tako svaka vlast i svaki građanain davao lični pečat odeđenim građevinama, što je rezultiralo raznolikošću stilova gradnje i ukrašavanja po čemu je Kotor poznat i zbog čega ga je UNESCO uvrstio u spisak svjestske prirodne i kulturne baštine.

PALATE

Palata Bizanti

nalazi se na samom ulazu u stari grad, pored Kule gradske straže. Najstariji tragovi gradnje se vezuju za romaniku a istorijski izvori je pominju u XIV vijeku. Kompleks palate je koncentrisan oko otvorenog unutrašnjeg dvorišta, gdje se nalazi bunar sa porodičnim grbom. (ib.)

Palata Buća

se nalazi na jednom manjem gradskom trgu, koji se nekda zvao « Trg od brašna ». Sagradila ju je u XIV vijeku, ugledna kotorsk aporodica Buća, ali je tokom vremena pretrpjela promjene jer je više puta dograđivana. Sastoji se iz tri dijela, različite visine. Na fasadi se nalaze grbovi porodice Buća ali i porodice Pskvali, kasnijih vlasnika. ( ib.)

Palata Vrakjen

prema istorijskim izvorima takođe potiče iz XIV vijeka i u to vrijeme je bila jedna od najotmenijih gradskih kuća.. Na ulazu u palatu se nalazi porodični grb. Ono što ovu palatu izdvaja od ostalih je enterijer, koji je poprilično zedržao originalni izgled, kao i zidne dekoracije i podni mozaik iz XIX vijeka. (ib.)

Palata Grgurinaje smjštena na trgu koji zauzima centralni dio samog starog grada. Palata je sagrađena početkom XVIII vijeka i ima jasne karakteristike baroka: svečani ulaz, balkoni, simetričnost glavne fasade... Na terasi je ugrađen veliki porodični grb sa kozom, simbolom grada Kopra u Istri, odakle se porodica Grgurina doselila u Kotor u drugoj polovini XVII vijeka. (ib.)

Palata Drago

nalazi se na trgu sv. Tripuna, gdje se nalazi i sama katedrala. Sgrađena je u XV vijeku. Sastoji se iz dva krila. Jedno je usmjereno prema katedrali i rađeno u gotičkom stilu ( bifore, trifore... ) i jedno usmjereno prema trgu, rađeno u baroknom stilu ( balkon...). Danas se u ovoj palati nalazi Regionalani zavod za zaštitu spomenika kulture.( ib.)

Palata Pima je po mnogim mišljenjimanajljepša kotorska palata. Nalazi se na Malom trgu, između Trga od oržja, glavnih gradskih vrata i katedrale. Prisustvo porodice Pima u Kotoru zabilježeno je u XIV vijeku i prati se do XVIII vijeka kada nestaje njen poslednji član. Sagrađena je u gotičkom stilu, ali je polije toga preuređena, a danas se na njoj jasno vide barokni elementi. Sadašnji izgled je dobila krajem XVII vijeka. Ima dva sprata. N donjem se izdvaja trem sa prostranom kamenom terasom, a na gornjem, dugački balkon sa ogradom od kovanog gvožđa. Ima i renesansnih elemenata: unutrašnje dvorište sa spoljašnjim stepeništem, porodični grb sa anđelima..... (ib.)

Izdvaja se još odrđeni broj palata kao što su: Beku, Beskuća, Grubonja ...., zatim su tu i Kneževa palata , kao i Kula gradske straže .

CRKVE

Crkva Svetog Nikole je moža najznačajnija pravolsavna crkva u Kotoru. Izgrđena je početkom dvadesetog vijeka, između 1902. i 1909. godine, na temeljima starije garđevine koja je stradala u požaru u XIX vijeku. Smještena je u sjevrenom dijelu starog grada. Crkva posjeduje brojne dragocjenosti od kojih su mnoge prilagale imućnije kotorske porodice. Odmah do crkve se nalazi i Riznica Srpske pravoslavne crkve sa bogatim fondom ikona, predmeta umjetničkih zanata, dokumenata, crkvenih odora... Treba reći da je Kotor imao više objekata posvećenih Svetom Nikoli, ali su svi do početka XX vijeka nestali, što usled požara, što usled promjena vlasti.(ib.)

Crkva Svtog Luke nalazi se na trgu Piazza Greca , tako nazvanim po dvjema pravoslavnim crkvama na njemu. Crkvu je podigao Mavro Kazafranka 1195. godine, u vrijeme vladavine velikog župana Nemanje. O tome svjedoči natpis na mermernoj ploči na samoj crkvi. Ono što je zanimljivo za ovaj objekat je činjenica da je do polovine XVII vijeka crkva bila katolička, ali je tada predata na uoptrebu pravoslavcima, iako su katolici u njoj imali svoj oltar do polovine XIX vijeka ( usled kandijskog rata sa Turcima, broj pravoslavac u gardu se povećavao na račun katolika ). Jako je skromnih dimenzija, što je u skladu vrmena kad je rađena. Bila je više puta preuređivana. Od ikona rađenih u XII vijeku sačuvan je samo jedan fragment koji predstavlja tri figure svetaca.(ib.)

Crkva Svete Ane je smještena u istočnom dijelu grada blizu samih Južnih vrata. Nje utvrđeno kada je nastala, ato otežava i činjenica d aje dograđivana. Rekonstrukcijom nekih djelova utvrđeno je da je okvirno, stariji dio nastao u XIII vijeku dok je noviji nastao u XIV vijeku. Nju karakterišr i raznovrsnost svetaca kojima je bila posvećena: najprije, Svetom Martinu, zatim Svetoj Venerandi, a danas Svetoj Ani.(ib.)

Crkva Svetog Mihaila

se prvi put pominje 1116. godine analazi s ena središnjem dijelu Starog grada. Rekonstruisani su i arheološki ostaci građevine koja se nalazila na mjestu ove, i utvđeno je da je bila znatno većih dimenzija od današnje. Današnja garđevina datira sa kraja XIV vijeka.(ib.)

Franjevački samostan Svete Klareje smješten uz same sjeverozapadne bedeme. Prvo je bio benediktanski samostan, a od XIV do XVI vijeka je povjeren redovnicima, a onda predat franjevcima Svete Klare. Kompleks se sastoji od crkve i samostana čije su sobe grupisane oko unutrašnjeg dvorišta. Današnji izgled je dobijen u XVIII vijeku. Na njoj su vidlivi stilski uticaji baroka i renesanse, a karakterističan je zvonik sa lukovičastom kupolom, jedinstvenog oblika na našoj obali. Crkva ima veliki broj predmeta od vrijednosti a naročito se ističe biblioteka sa velikim fondom rukopisnih i starih štampanih knjiga, među kojima su i 44 inkanabule ( knjiga štampanih do 1500. godine ). (ib.)

Crkva Svete Marije Koleđate / Gospe od zdravlja / Svete Ozane se nalazi u blizini glavnih gradskih vrata. Podignuta je 1221. godine, ali i ona na osnovama starije građevine čiji se ostaci mogu primijetiti u sakristiji, 1,5 metara ispod nivoa današnjeg poda. Ipak, za to vrijeme djeluje prilično impozantno. Takođe je pretrpjla više promjena.. U XV vijeku dograđena joj je kapela Svetog Ivana a u XVIII vijeku i zvonik. (ib.)

Tu su još i crkva Svetog Josipa , crkva Gospe od anđela , crkva Svetog Pavla , i mnoge druge ali svakako najvažnija je katedrala Svetog Tripuna.

Katedrala Svetog Tripuna

Katedrala Svetog Tripuna je svakako najznačajaniji spomenik i simbol Starog grada Kotora. Prvobitna crkva posvećena ovom svetitelju podignuta je 908. godine. Ktedrala se gradila više decenija za godinu njene izgradnje uzima se 1166. o čemu postoji i pisano svjedočanstvo. Ona je trobrodna bazilka, čiji je centralni brod duplo širi od dva bočna, a između njih su naozmjenično postavljeni stupci i stubovi s korintskim kapitelima. Na zapadnoj fasadi postavljena su dva simetrična zvonika, povezana balkonom, a oni su današnji izgled dobili u XVII vijeku, nakon zemljotresa iz 1667. godine. Tkođe su vidljivi uticaji baroka. Ktedrala je poznata i po velikom broju dragocjenosti od kojih su neke smještene u samoj katedrali a neke u njonoj riznici: ciborijum iz Xiv vijeka, kamena Pieta nordijskog porijekla, obojeni kip Vinka Fererskog, četiri kamena olatar iz XVIII vijeka, reljef Bogorodice sa Hristom, srebrnopozlaćena pala-remekdjelo kotorskog srednjvjekovnog zlatara. Škola kotorskih slikara poznatih kao Pictores graeci ( škola je djelovala u XIII i XIV vijeku i bila poznata počitavom Mediteranu, a naročito u Italiji ), uradila je freske po čitavoj unutrašnjoj površini zidova, ali je sačuvano samo par fresaka. Najbitniji raritet je svakako jedna strana ciborijuma iz prvobitne crkve iz IX vijeka, sa preromaničkim pleterom i lavovima. Katedrala je oduvijek izazivala divljenje, kako kod mještana tako i kod putnika koji bi stizali u ove krajeve, a danas predstavlja isto tako veliku senzaciju. Kotorske zanatlije su se trudile da je što bolje ukarse i poklanjali su katedrali djela od velike vrijednosti a time punili njenu riznicu, koja je jedna od najbogatijih na ovim prostorima.( ib.)

REZULTATI ISTRAŽIVANJA**

Ispostavlja se da većina stanovnika ovog grada Kotor zaista doživljava kao svoj grad u smislu da su poprilično upoznati sa istorijskim razvojem samog grada ali naročito sa kulturnim razvojem. Isto tako, većina ispitanika je objasnila da su «počastvovani» što žive u tom gradu, i da ih sama ta činjenica dosta uzdiže u poređenju sa stanovnicima drugih gradova, jer je Kotor odvajkada imao svoju kulturu, i vjekovima plijenio i izdvajao se od ostalih gradova

Vjerovatno kao posledica navedenog, jedan broj ispitanika izjavio je da je Kotor izgubio dosta na svojoj autentičnosti i simboličkom značaju, objasnivši to kao posledicu promjena u strukturi stanovništva, tj. sve većeg doseljavanja velikog broja porodica iz raznih

krajeva, čime se postepeno gubi na tom specifičnom kotorskom mentalitetu. Zato većina ispitanika smatra da je duhovna veza sa Starim gradom ranije bila znatno veća, jer je i tradicija bila jača i da postepeno slabi.

Zanimljiva informacija je da većina ispitanika smatra da specifičan odnos i osjećanje ponosa zbog Starog grada pojačava se sa brojem godina njegovih stanovnika, kao i interesovanje za njegovu istoriju i tradiciju. Iako je kod mlađih generacija prisutan osjećaj posebnosti , on je labaviji i više se vezuje za kulturne manifestacije poput proslava, karnevala, tematskih večeri, i mjesta za izlazak na kraju krajeva, premda su i oni svjesni « da će im to doći kad budu stariji, s godinama ». Mada, treba istaći da su svi mlađi ispitanici objasnili da su kulturniji od stanovnika ostalih gradova ( naročito ističući Tivćane i Hercegnovljane) i da je njihov grad kluturniji od ostalih. Kada kažu da su kulturniji od ostalih, Kotorani to posmatraju kao posledicu hiljadugodišnjeg uticaja evropskog življa na ovaj grad. Pošto je dugi niz godina Kotor bio jedina luka na crnogorskom primorju preko njega su se odvijale razne trgovinske transakcije, što je pak dovodilo veliki broj stranaca u ovaj grad. Neki su se tu i nastanili i preselili svoje porodice ali i određene običaje iz svoje postojbine. Polako bi se ti običaji i rituali usvajali od strane velikog broja samih Kotorana pa bi tako postali karakteristični za čitavo naselje/grad. Takvih porodica je bilo mnogo i dolazile su iz raznih krajeva svijeta i u različitim istorijskim periodima. Isto tako, svaka promjena vlasti i brojni osvajači kojima je Kotor bio primamljiva strateška tačka, donosili su sa sobom običaje ali i zakone i uredbe koje su između ostalog uređivale i svakodnevni život stanovnika Kotora. Elem, sve ovo je svakako ostavilo traga u kotorskoj istoriji i kulturi pa tako kao posledicu svega toga imamo kombinaciju tih različitih stilova gradnje, različitih načina života, etničkih i nacionalnih pripadnosti koji su odavno ovdje saživjeli i tako kao svojevrsna kombinacija nastvaili da žive u narednim generacijama Kotorana. Uparvo ta raznovrsnos t življenja je ono što Kotor i Kotorane izdvaja i čini tako specifičnim.

Međutim, stariji ispitanici su se žalili da mlađi ljudi ne vode dovoljno računa o starom gradu, kao i da nijesu svjesni svih vrijednosti i ljepota koje Kotor pruža.

Ali, i mlađi i stariji ispitanici se slažu u jednoj stvari, a to je činjenica da im smeta što dolaze turistički vodiči sa strane na zaposlenje u Kotor, i često daju pogrešne informacije turistima. To im kako kažu dosta smeta, ali im još više smeta kada govore kako u Kotoru ima dosta lopova i narkomana. Smatraju to kao ličnu uvredu, a pogotovo kada je « kazuju ljudi koji nijesu dovoljno upoznati sa ovim gradom ».

Isto tako, svi ispitanici su iskazali žaljenje zbog na vrijeme neobavljene restauracije pojedinih objekata i predmeta, zbog čega su izgubili svoju vrijednost.

Iako smatraju da je protektorat UNESCO-a jako bitan za Kotor, jednoglasno se slažu u tome da i taj protektorat ne postoji, Kotor ne bi bio ništa manje vrijedan niti bi ima išta manje značio. Još je zanimljiv podatak da se određeni broj ispitanika slaže da bi Kotorani nosili specifičan identitet i njegove karakteristike i svakako bili kulturniji u odnosu na ostale , i da nema Starog grada uopšte, tj. smatraju da nije Stari grad najveći nosilac kotorske kulture, već tradicija kulturnog življenja. To je, pak, posledica gore navednog specifičnog istorijskog razvoja.

Kao objekte koji nose najveću kulturnu, istorijsku, simboličku vrijednost svi ispitanici su izdvojili katedralu Svetog Tripuna , cjelokupan kompleks Starog grada i tvrđavu San Đovani ( Sveti Ivan ). Njima se postepeno pridružuju: crkve Sveti Nikola i Sveti Luka , Grdaski toranj, cjelokupne zidine i ostali objekti. Zanimljivo je da ispitanici palate uopšte nijesu pominjali. Pri tom, prvo bi naveli da Stari grad doživljavaju kao cjelinu i da ga tako percipiraju, dok bi katedralu izdvojilio kao simbol koji može da stoji umjesto samog Kotora. Kao razlog za to obično su navodili njenu starost, jer smatraju da je to najstarija građevina u Starom gradu, i ono što je naročito zanimljivo, isticali su da je ta katedrala najviše njihova jer su u nju najviše ulagali sami mještani Kotora pa je tako postala najbogatija građevina u Kotoru i skućište raznih umjetničko-zanatskih predmeta koji su radile kotorske zanatlije i umjetnici i koje su kotorski moreplovci donosili iz raznih krajeva svijeta. Baš zato je katedrala simbol Kotora i Kotorana. Crkvu Svetog Nikle izdvajaju kao najveći pravoslavni objekat a ostale crkve su izdvojili ili zbog starosti ( crkva sv. Luke) ili zbog ljepote same građevine. Gradski toranj i Trg od oružja, sa svojim gra]evinama, su izdvojili kao objekte sa kojima se prvo susreće kad se prođe kroz glavna gradska vrata.

Nameće se zaključak da su Kotorani u velikoj mjeri svjesni svog kulturno-istorijskog nasleđa, i da su jako ponosni na to. Može se reći da su u izvjesnoj mjeri elitistički nastrojeni i da se smatraju kulturnijim od ostalih građana, kako sami ističu. To im se ne može poreći, s obzirom na to da je kulturna tradicija na njihovoj strani, ali ona sama nije dovoljna za tvrdnje tog tipa. Bilo kako bilo Kotor je bio i ostao jedan od najvećih kulturnih centara ovog područja a Stari grad i dalje izaziva veliko oduševljenje pri svakom susretu sa njim, bilo da je prvi ili hiljadu i prvi put. Kako i ne bi, kad se čovjek nađe licem u lice sa hiljadugodišnjim periodom, pred zidovima koji su bili svjedoci raznoraznih istorijskih dešavanja i promjena, krače nogom po tlu, kuda se prije par vjekovao kretao jedan Mlečanin, Austrijanac, gusar, ko-god.... Svi oni su ostavili manje-više traga i na sam grad i njegov izgled, ali i na duh Kotora, po čemu se Kotor i danas izdvaja .

ZAKLJUČAK:

Analizom dobijenih podataka došlo se do zaključka da Kotorani gaje jedan specifičan odnos prema svom gradu i uviđaju njegovu različitost i važnost. Baš zbog toga, kod njih se primjećuje jedna vrsta elitizma, koja podrazumijeva njihov ponos prouzrokovan samom činjeinicom da potiču iz grada koji je toliko vremena bio simbol kulturnih dešavanja.

Međutim, ono što je zanimljivo je da iako Kotorani vode računa o Starom gradu i uviđaju njegovu vrijednost, ipak smatraju da nije sami Stari grad onaj koji je poseban u svemu tome, već nijov poseban način življenja koji je pak posledica tog zanimljivog sklopa društveno-politčkih okolnosti koje su Kotoru i njegovom stanovništvu donijele određene prednosti.

Naravno da smatraju da je sama arhitektura Starog grada važna za njih kao znak raspoznavanja i kao ono « čime se predstavljaju svijetu », ali ipak kažu da toga nije ipak bi oni, kao Kotorani, bili jednako zanimljivi i jednako specifični.

Podatak, koji svakako nije očekivan je činjenica da ispitanici uopšte nijesu isticali palate niti kao simbole kulturnog razvoja, niti kao nosioce istorije. Nasuprot relativno dobrom poznavanju istorijatu sakralnih građevina stoji poprilično neznanje o profanim građevinama. Čak i kad bi ih pomenuli prilikom nabrajanja raznih znamenitosti Starog grada, jedino što su o palatama znali su njihova imena i okivrno vrijeme gradnje odrđenog broja palata ( Bizanti, Drago i Pima ). To je vjerovatno polsedica toga što su palate simboli određenih porodica koje su opet često simboli određenih vlasti, što bi značilo da nijesu imale opšteg značaja za čitavu gradsku zajednicu, već samo za porodice koja su živjele u datim palatama.

Dakle, na primjeru Kotora može se pokazati koliko istorijska dešavanja i smjene raznih uprava i naroda koje sprovode vlast, posredno utiču na razne segmente života koji naizgled nemaju veze sa samim istorijskim okolnostima. Da Kotor toliko vremena nije trpio razne uticaje sa strane pitanje je da li bi se uopšte očuvao Stari grad kao skup građevina, a da ne govorimo o očuvanju tog kotorskog mentaliteta koji bi svakako bio doveden u pitanje.

Bilo kako bilo, Kotor je pretrpio sve te promjene i može se reći, izvukao najbolje iz njih, te tako kao posledicu svega toga i danas imamo relativno očuvane građevine koje godišnje privlače hiljade turista, ogormno kulturno bogatstvo na malom prostoru, i naravno, nezaobilazne Kotorane, sa svojom urođenom kulturnošću ( posebnošću ), realnom ili ne prosudite sami.

SPISAK PITANJA KORIŠĆENIH U INTERVJUIMA:

-Koliko je Stari grad kao cjelina bitan u Vašem životu?

-Kako se odnosite prema Starom gradu?

-Da li postoji razlika u odnosu prema Starom gradu između mlađih i starijih generacija?

-Ako postoji zašto postoji ta razlika? Čime je izazvana?

-Da li ste ponosni na to što ste Kotorani? Zašto?

-Da li mislite da ste «drugačiji» od stanovnika ostalih gradova?

-Šta je to što razlikuje Kotorane od žitelja ostalih gradova? Zašto je to tako?

-Da li Stari grad u tome igra posebnu ulogu kao simbol prepoznavnja?

-Da Stari grad kao skup građevina ne postoji da li bi isto tako bili ponosni na to što ste iz Kotora?

-Kada kažete da ste iz Kotora, da li Vam je prva asocijacija na to Stari grad ili neki drugi dio

Kotora, ili pak čitav grad?

-Koliko ste upoznati sa kulturom, istorijom, tradicijom Kotora?

-Da li je uvršatavnje na spisak evropske kulturne baštine od strane UNESCO-a podiglo značaj

Kotora kao grada i kao simbola kulture i tradicije u Vašim očima ili Vam to nije presudno za

poimanje Kotora?

-Da li mislite da je Kotor kulturni centar primorja?

-Šta su za Vas simboli Kotora ( građevine, manifestacije, karnevali, proslave, ličnosti.... )?

-Šta mislite o građevinama u Starom gradu?

-Da li primjećujete eventualne promjene na samim građevinama tj. U njihovom izgledu i čega

mislite da su posledica?

-Da li postoje izvjesni simboli ( uticaji, događaji ) modernog doba koji ostavljaju posledice na

arhitekturu Starog grada? Koji su to uticaji ( događaji )? Da li mislite da je to loše ili dobro?

-Koje građevine su za Vas simboli Kotora i njegove tardicije? Zašto baš te građevine?

-Šta mislite o restauraciji objekata?

-Koliko su objekti izgubili na svojoj autentičnosti?

LITERATURA:

1. Šćekić, Draško, Putujući Crnom Gorom , Podgorica, 1994.

2. dr. Čedomir Marković, dr. Rajko Vujičić, Spomenici kulture Crne Gore, Rebublički zavod

za zaštitu spomenika kulture, Cetinje 1997.

* većina fotografija je snimljena istog dana kada je obavljeno istarživanje u Kotoru dok je odrđeni broj preuzet sa sajta www.montenegro.com