Starożytna Grecja

7/17/2019 Starożytna Grecja

http://slidepdf.com/reader/full/starozytna-grecja-568cc893f0b75 1/91

• Starożytna Grecja – cywilizacja, która w starożytności rozwijała się w południowej części

Półwyspu Bałkańskieo, na wyspac! okolicznyc! "órz #$ejskieo, %ońskieo&,

wy'rzeżac! (zji )niejszej, a pó*niej także w innyc! rejonac! )orza +ródzie"neo

Starożytna Grecja uważana jest za kole'kę cywilizacji zac!odniej Grecka kultura, sztuka,

"itoloia, -ilozo-ia, nauka zostały za pośrednictwe" .zy"ian przekazane $uropie i

wywierały na jej "ieszkańców oro"ny wpływ w różnyc! okresac! dziejów

/ epoce 'r0zu powstały na ty" o'szarze wysoko rozwinięte kultury1 "inojska na wyspie 2recie,

a w Grecji właściwej345 "ykeńska, która pó*niej zdo"inowała 2retę /raz z końce" epoki 'r0zu

nast0pił wałtowny upadek cywilizacji "ykeńskiej i nastały tzw wieki cie"ne, z któryc! wyłoniła

się #ok 6777 w pne& kultura Grecji arc!aicznej z ludności0 żyj0c0 w "iastac!8państwac!

zwanyc! polis 9a okres szczytoweo rozwoju cywilizacji reckiej uznaje się okres klasyczny3:5 #68

76 w pne&, kiedy to Grecy odepc!nęli zarożenie perskie, a najpotężniejsze polis #(teny, Sparta,

;e'y& toczyły wojny o !ee"onię / druiej połowie 76 w pne do"inację nad Greka"iuzyskało z!ellenizowane państwo "acedońskie, a jeo władca – (leksander /ielki – pod'ijaj0c

i"periu" perskie rozprzestrzenił kulturę reck0 na oro"ne o'szary (zji i zapocz0tkował okres

!ellenistyczny / wiekac! 77 i 7 pne państwa reckie dostały się pod panowanie i"periu"

rzy"skieo

• <kres klasyczny – okres w dziejac! starożytnej Grecji od wojen perskic! do ś"ierci

(leksandra /ielkieo w =:= pne$ty"oloia3edytuj > edytuj kod5

?azwa klasyczne dla dziejów świata reckieo w 6 i 76 wieku pne została ukuta już

starożytności, na przeło"ie er345 Greccy intelektualiści ta"teo okresu 'yli świadka"i

polityczneo upadku świata !ellenistyczneo, szukali więc wzorców w przeszłości345 ;aki"

ideałe" stała się właśnie twórczoś@ #łównie ateńska literatura i retoryka& 6 i 76 wieku, któr0

starano się naśladowa@ także w innyc! dziedzinac! #np w rze*'ie& <pinię tę przejęli !istorycy

nowożytnej $uropy, którzy nazwę dla opisywaneo okresu zaczerpnęli z łaciny, używaj0c słowa

classis, który" w okresie cesarstwa rzy"skieo określano Apoczet pisarzy odnyc! naśladowania

.a"y czasowe/ przypadku o"awiania !istorii wydarzeniowej za wyra*ny punkt rozdzielaj0cy

okres arc!aiczny i klasyczny przyjęło się uważa@ wojny perskie, a konkretnie reckie zwycięstwa z

lat CDEF pne3=5 ;aka periodyzacja nie 'ierze jednak pod uwaę prze"ian społecznyc! i

kulturowyc!, które tocz0 się swoi" te"pe" i to różny" na różnyc! o'szarac! 9ate" ele"enty

c!arakterystyczne dla Grecji arc!aicznej współistniały często z ty"i, które stały się

c!arakterystyczne dla nowej epoki3=5 7 tak np Pindar, ważny przedstawiciel poezji arc!aicznej,

z"arł dopiero w =C pne, nato"iast ateńska de"okracja oraz !ee"onia teo "iasta w

rejonie eejski" #ważna i c!arakterystyczna sytuacja dla epoki klasycznej&, okrzepła i dojrzała w



połowie 6 stulecia pne

2oniec okresu klasyczneo wi0że się zwykle ze ś"ierci0 (leksandra /ielkieo #w =:= pne&,

który pod'ijaj0c i"periu" perskie, stworzył w świecie recki" now0 rzeczywistoś@ polityczn0 i

społeczn0, co zapocz0tkowało epokę !ellenistyczn0

• 7nspiracj0 do napisania przez So-oklesa H(ntyonyH, 'ył "it ;e'ański, opowidajacy

niesczesliwe dzieje rodu Ia'dakidow Jra"at ow rozpoczyna się w ;e'ac!, dy

pewneo dnia, 2ról Iajos slyszy przepowiednię, iż zinie z r0k własneo syna 2iedy

więc jeo żona 8 %okasta rodzi "u poto"ka, lajos postanawia o zładzi@ .ozkazuje

służ0ce"u, wynieś@ dziecko w óry i ta" je porzucic Slua, nie "a jednak serca

zostawic noworodka i przekazuje je poc!odzace"u z 2oryntu pasterzowi, który z

kolei oddaje je na wyc!owanie 'ezdzietny" władco" swej krainy 8 Poli'osowi i

)eropie Para przyj"uje dziecko, nadaj0c "u i"ie $dyp, i wyc!owuj0c jak wlasneo

syna?ie zdradzaj0 jednak c!łopcu jeo prawdziweo poc!odzenia

Gdy $dyp konczy 4C, lat, postanawia za wszelka cene dowiedziec się prawdy o so'ie 7dzie do

wyroczni del-ickiej, i ta" słyszy straszliw0 przepowiednię, sueruj0c0, iż za'ije ojca i ożeni się

z własn0 "atk0 Po tyc! nowinac! "łodzieniec, pewien, że Poli'os i )eropa to jeo

prawdziwi rodzice, postanawia uda@ się do ;e', 'y zapo'iec traedii / drodze spotyka

"ężczyznę, któreo za'ija podczas sprzeczki ?ie zdaje so'ie jednak sprawy iż jest to jeo

ojciec8 Iajos, a przepowiednia zaczyna się spełnia@

Gdy dociera na "iejsce, okazuje się ze / ;e'ac! pojawił się s-inks 8 dziwny potwór, "aj0cy

twarz i piesi ko'iety,skrzydla ptaka i cialo lwa, Porywa on ludzi i rzuca w przepaś@9apowiedział tez, iż ustapi z zie"i te'ańskiej dopiero wowczas, dy ktoś rozwi0że jeo

zaadkę ;ej zaadki nauczył się od "uz, a 'rz"iała ona następuj0co1 AKo to za zwierzę,

o'darzone łose", które z rana c!odzi na czworakac!, w południe na dwóc! noac!, a

wieczore" na trzec!HA /raz z ty" pojawia sie tez in-or"acja za"ieszczona przez 2reona8

nastepce Iajosa, iz "ezczyzna który rozwiaze ow zaadke zostanie "eze" %okasty, wdowy po

za"ordowany" krolu

Przepowiednia dopelnia się wiec8$dyp rozwiazuje zaadke, i nie zdaj0c so'ie z teo sprawy,

poslu'ia wlasna "atke

Przez szere lat poto"ek rodu Ia'dakidów panował szczęśliwie nie zdaj0c so'ie sprawy z

ci0ż0cej na ni" kl0twy %okasta urodziła "u w ty" czasie czworo dzieci1 $teoklesa,

Polinejkesa, (ntyonę i 7s"enę %ednak pewneo dnia, Boowie przypo"nieli so'ie z'rodnie

$dypa,i zeslali na ;e'y nieszczęścia8 zaraze i nieurodzaj le'y



?a po"oc wezwano wróż'itę 8 ;erezjasza, ślepeo starca z dłu0, 'iał0 'rod0 Ltracił on

wzrok w "łodości, dy ujrzał w k0pieli na0 (tenę 9eus dał "u życie siede" razy dłuższe niż

przeciętneo człowieka Poz'awiony widoku zie"skic! rzeczy, znał taje"nice przyszłości i

rozu"iał "owę ptaków 2iedy ;erezjasz zjawił się w pałacu oznaj"ił nieświado"e"u swyc!

win królowi, iż jest to kara za jeo ojco'ójstwo i kazirodztwo /iesc o ty" 'yła tak straszna,

ze %okasta powiesiła się, a $dyp wykłuł so'ie oczy i odprowadzony przez antyone wyruszył wświat, 'y odpokutowa@ swe winy 9aszedł do "iejscowości 2olonos niedaleko (ten dzie

dokończył swój zywot

• 11)it o Pro"eteuszu11

Pro"eteusz 'ył tytane", twórc0 rodu ludzkieo 8 ulepił on człowieka z liny po"ieszanej z

łza"i a dusze dał "u z onia nie'ieskieo, któreo parę iskier ukradł z rydwanu słońcaKzłowiek ten 'ył sła'y i 'ez'ronny wo'ec potęi przyrody, której nie rozu"iał Pro"eteusz

wykradł 'oo" <li"pu oień i nauczył człowieka używania o 9eus na"ówił 'oów do

stworzenia pięknej i urokliwej Pandory, nazwanej tak, dyż 'yła dare" dla ludzi <trzy"ała

ona 'ardzo szczelnie za"knięt0 puszkę Pandora została podstawiona pod do" Pro"eteusza,

ale ten nie przyj0ł jej i nakazał odesła@ %eden z jeo lekko"yślnyc! 'raci, $pi"eteusz,

poślu'ił tę ko'ietę /krótce Pandora na"ówiła "ęża do otworzenia tej puszki ?a świat

wydostały się wszystkie s"utki, c!oro'y, z'rodnie

Pro"eteusz c!c0c się ze"ści@ na 'oac! za'ił woła i podzielił o na części # za puszke

Pandory& %edn0 częś@ci0 'yło "ięso owinięte w skóry, a dru0 kości owinięte w tłuszcz 9euswy'rał orszy wór z koś@"i, tłuszcze" 9odnie z u"ow0 #"iędzy 9euse" a Pro"eteusze"&

ludzie "aj0 składa@ 'oo" tłuszcz i kości /ładca <li"pu ukarał Pro"eteusza, przykuwaj0c

o do skał 2aukazu Sa"otny cierpiał katusze, podczas dy przylatywał orzeł, który wyjadał

w0tro'ę, która każdej nocy odrastała Pro"eteuszowi

• Syzy- 'ył króle" 2oryntu %eo pałac u szczytu skalistej óry zwanej (krokorynte"

'ył otoczony czarno8zielony" kręie" starodrzewu Ko rano po k0pieli ospodarz

wyc!odził na rozleły taras i podziwiał swoje państwo, przyl0daj0c się piaszczystej

równinie, 'iały" ulico" 2oryntu, nac!ylony" lekko ku "orzu )ół odzina"i

patrze@ na kadłu'y okrętów, czerni0ce się w 'łękitnej zatoce, na przypo"inaj0ce

pracowite "rówki roje ludzi, pracuj0cyc! przy portowyc! "aazynac! lu' w

stoczniac!, ku*niac!, warsztatac! czy w dzielnicy -ar'iarzy, dzie w rynsztokac!

płynęły stru"ienie 'arwionej wody /szystko to 'yło dziełe" króla Syzy-a, on założył

to "iasto, 'oate ze wzlędu na doodny port, u"ożliwiaj0cy po'ieranie danin od

statków płyn0cyc! ze wsc!odu i zac!odu



Syzy- 'ył nie tylko do'ry" króle", lecz także ulu'ieńce" 'oów, czeo dowodziły ci0łe

zaproszenia do Jzeusa na uczty oli"pijskie Iu'ił te wizyty z powodu "ożliwości odświeżenia

swojeo zie"skieo ciała nektare" i a"'rozj0, co dawało "u siłę i rześkoś@, "i"o upływu

lat /izyty na <li"pie wi0zały się również z uzupełnienie" najnowszyc! plotek, w czy"Syzy- 'ył prawdziwy" "istrze" Gdy pewneo razu nie pilnował się doś@ i rozpowiedział

przed lud*"i in-or"ację otrzy"an0 od Jzeusa w taje"nicy, naraził się na niew 'oa –

władca w odwecie posłał do nieo 'ożka ś"ierci ;anatosa

Prze'ieły Syzy-, spodziewaj0c się wizyty posłańca, urz0dził na nieo zasadzkę, zakuł w

kajdany i uwięził w piwnicy <d tej pory ludzie przestali u"iera@, co wkrótce się wydało Gdy

Mades poszedł do Jzeusa na skarę, do Syzy-a przysłano (resa Po uwolnieniu 'ożka ś"ierci

jeo pierwsz0 o-iar0 'ył Syzy- Przed ś"ierci0 zd0żył poprosi@ żonę, a'y nie c!owała jeo

zwłok i dy tak uczyniła 8 Ndusza, której ciała nie porze'ano, nie "oła wejś@ do państwa

cieniówO

Syzy- 'ł0kał się, narzekał, jęczał, użalał nad swoi" lose" i postępowanie" żony, aż w końcu

postawiono o przed Plutone" Gdy z płacze" opowiadał o nieodziwej "ałżonce, Nktóra

jeo trupa wyrzuciła na ś"ietnik i nie c!ce "u sprawi@ porze'uO, Pluton w końcu zodził

się, a'y Syzy- wrócił na c!wilę na zie"ię i ukarał żonę ;ak też się stało, z t0 różnic0 jednak, że

Syzy- poszedł i nie wrócił Boowie zapo"nieli o ni", a on 8 cic!y i ostrożny – żył jeszcze

'ardzo dłuo / końcu jednak w Madesie przypo"nieli so'ie o uciekinierze ;anatos

zaskoczył o, uci0ł znienacka pukiel włosów i za'rał do podzie"ni Nkrn0'rn0O duszę 2ar0

nieposłuszneo Syzy-a 'yło wtaczanie ciężkieo ka"ienia na wysok0 i stro"0 órę9apewniony, że zostanie z powrote" przywrócony do życia, dy wykona zadanie, Syzy-

wyd*win0ł łaz pod sa" szczyt %akie 'yło jeo zaskoczenie i s"utek, dy skała wyśliznęła

się i spadła na dół ;a czynnoś@ 'o!ater powtarzał to w nieskończonoś@1

N;ak zawsze %uż jest Syzy- 'liski celu i zawsze coś "u ka"ień z r0k wyrywa, i "usi 'iedak

pracę zaczyna@ na nowoO

• Jedal 'ył wielki" recki" artyst0 i 'udowniczy", który prze'ywał na 2recie z

rozkazu króla )inosa 9'udował on słynny la'irynt dla )inotaura #pół człowieka pół'yka& syna żony władcy, Pazy-ae i 'yka Po zakończeniu sweo zadania rek zapran0ł

opuści@ 2retę i powróci@ do ojczyzny, jednak król nie c!ciał wyrazi@ zody na wyjazd

'udowniczeo, ponieważ znał on wiele taje"nic państwowyc! i 'ył 'ardzo ceniony

9ate" nie pozostało "u nic inneo, jak uży@ podstępu i wydosta@ się z wyspy, która

stała się dla nieo "iejsce" niewoli Jedal 'ył 'ardzo po"ysłowy" i "0dry"

człowiekie", więc postanowił z'udowa@ ol'rzy"ie skrzydła, zro'ione z ptasic! piór i



wosku, na któryc! on i jeo syn, 7kar "oli'y lata@ nad "orze" i wróci@ do ojczyzny

Była to jedyna szansa ucieczki z 2rety Przed lote" ojciec ostrzeł 7kara, a'y leciał

równo, nie szy'ował z'yt wysoko ku słońcu, ponieważ "oże ono roztopi@ wosk i

powylatuj0 pióra, ani nie zniżał się ku "orzu, ponieważ pióra nasi0kn0 wiloci0 od

wody i stan0 się z'yt ciężkie Pewneo dnia Jedal i 7kar wz'ili się w powietrze,

spełnili odwieczne ludzkie sny o lataniu, 'yli pierwszy"i lotnika"i ?iestety syn nieposłuc!ał przestró ojca i wz'ił się za wysoko / końcu pro"ienie słoneczne

roztopiły wosk, a nieroztropny 7kar wpadł do wody i zin0ł Jedal zaś doleciał do

swej ojczyzny i następnie odnalazł ciało syna na wyspie, która nazwał 7kari0, a "orze

dookoła niej 7karyjski"

• Boowie reckieo <li"pu

/ starożytnej Grecji panował politeiz" czyli wiara w wielu 'oów 2ażda dziedzina życia,

każde zajęcie i każdy reion "iał swojeo patrona ?aj'ardziej znany eora-iczny

przykład powi0zania reliii z życie" codzienny", jest o'ecna stolica Grecji8 (teny,

nazwane tak na cześ@ 'oini "0drości8 (teny

Grecki panteon 'oów "ożna eneralnie podzieli@ na = części Pierwsza z nic! to

'oowie oli"pijscy, uważani za najważniejszyc!, najpotężniejszyc!, "aj0cyc! największy

wpływ na życie każdeo człowieka 9nani i czczeni 'yli w całej Grecji i jej koloniac!

Jrua rupa to 'óstwa również czczone jednak już nie tak powszec!nie i nie darzone

przez wszystkic! taki" sa"y" szacunkie", często 'yły to 'óstwa reionalne, lu' 'óstwa

o w0skiej specjalizacji na przykład 'ó wiatru któreo czcili przede wszystki" żelarze,Mer"es 'ó kupców i posłańców etc

<statnia rupa 'óstwa poszczeólnyc! rzek, drzew etc oraz ni"-y, 'oinki "orza o

zniko"y" statusie

Boowie oli"pijscy wywodzili się od pary tytanów1 2ronosa i .ei 2ronos, nauczony

własny" doświadczenie" #sa" zdo'ył władzę o'alaj0c swojeo ojca8 Lranosa&, połykał

wszystkie urodzone przez .eę dzieci1 Posejdona, Madesa, Merę, Mestię i Je"eter

<statni" dzieckie", które "iało zosta@ połknięte 'ył 9eus %ednak .ea postanowiła

ocali@ swoje naj"łodsze dziecko, i za"iast noworodka podała 2ronosowi do połknięcia

ka"ień o'winięty w zawini0tko 9eus został ukryty na wyspie dzie jeo płacz załuszaliwojownicy

• 2at!arsis #r QRTUVWX 8 oczyszczenie& – jedna z podstawowyc! cec! traedii,

zwłaszcza starożytnej #antycznej& Pojęcie utworzył i zde-iniował (rystoteles w 67

rozdziale Poetyki Lznał on, że cele" sztuki jest wz'udzenie u widza uczu@ litości



i trwoi, a'y przez to następnie oczyści@ jeo u"ysł z tyc! doznań / YY w

ponownie wzrosło zainteresowanie kat!arsis, zwłaszcza dzięki psyc!oanalizie, do

której pojęcie to zostało wprowadzone przez Breuera i Zreuda345 /edłu

nowszyc! interpretacji istota kat!arsis polea na ty", że od'iorca, odczuwaj0c

litoś@ i trwoę, 'unt i cierpienie, doc!odzi do zrozu"ienia taje"nicy losu, do

poodzenia się z ni", a także ze z'iorow0 "0drości0 i doświadczenie"

K!ociaż w języku recki" kat!arsis jest rzeczownikie" występuj0cy" w rodzaju żeński",

w języku polski" jest rodzaju nijakieo #Nto kat!arsisO za"iast Nta kat!arsisO&3:5

• ;raiz" – jest to kateoria estetyczna, oznaczaj0ca kon-likt równorzędnyc!

wartości "oralnyc!, w wyniku któreo jednostka działaj0ca świado"ie w i"ię

wielkieo i szlac!etneo celu, jest skazana na klęskę Starcie równorzędnyc! racji"oralnyc! #kon-likt traiczny& powoduje nieuc!ronn0 klęskę jednostki

szlac!etnej #zasadnicza cec!a dra"atu antyczneo i klasyczneo&

Jo postaci traicznyc! zaliczaj0 się "iędzy inny"i1

2ról $dyp

(ntyona

2ról 2reon

2onrad /allenrod

;o"asz %udy"

.o"eo i %ulia

• Zatu" – zły los / "itoloii rzy"skiej to personi-ikacja nieuc!ronneo,

nieodwracalneo losu[ nieodwołalna wola 'oów, na któr0 nikt nie "a

wpływu345 Zatu" ci0ż0ce nad człowiekie" oraniczało ra"y jeo wolnej woli,

kieruj0c skutki działań w jedny" tylko, zu'ny" kierunku Było 'ezpośredni0

przyczyn0 jeo końcowej klęski i traedii



• Sacru" #łac& – s-era świętości /okół niej koncentruj0 się wierzenia i

o'rzędy, praktyki reliijne /łaściwoś@ #stała '0d* ulotna&, która przysłuuje

niektóry" przed"ioto" #narzędzia kultu reliijneo – naczynia, święte

księi, szaty&, istoto" #król, kapłan&, przestrzenio" #świ0tynia, wzniesienie&,

okreso" #niedziela, czas postu, /ielkanoc itp& Siedzi'0 sacru" "oże sta@

się wszystko, nawet zwykłe przed"ioty[ "iejsca czy oso'y "o0 otrzy"a@ tę

właściwoś@, lu' j0 utraci@

Przeciwieństwe" sacru" jest pro-anu" – przestrzeń przeznaczona dla

niewtaje"niczonyc! #pro-anów&

• Pro-anu" #łac& – to co ludzkie, s-era świeckości, przeciwieństwo sacru" –

s-ery świętej / s-erze tej od'ywaj0 się wszystkie codzienne wydarzenia zżycia człowieka

• )itoloia #r \]^_^`WT, dzie \]^W to 'aśń, "it, a _`bW opowiada@& –

z'iór "itów i podań o 'oac! i 'o!aterac!, -unkcjonuj0cy w danej reliii lu'

społeczności ;er"ine" ty" określa się również naukę zaj"uj0c0 się

'adanie" "itów

• (rc!etyp # z r arc!e – Apocz0tekA, typos – AtypA & – pierwotny wzorzec

#pierwowzór& postaci, zdarzenia, "otywu lu' sc!e"atu ?aj'ardziej znany w

de-inicji psyc!oanalitycznej, dzie arc!etypy oznaczaj0 ele"entystrukturalne nieświado"ości wspólne wszystki" ludzio" na świecie345

(rc!etypy występuj0 w nieświado"ości z'iorowej i nieświado"ości

indywidualnej3:5 S0 wielkościa"i dyna"iczny"i1 zdolne s0 do prze"ian i

rozwoju3=5

• ;opos #r tópos koinós "iejsce wspólne& – powtarzaj0cy się "otyw,

który często występuje w o'rę'ie literatury i sztuki danej kultury,

cywilizacji /skazuje na jednoś@ kulturow0 daneo kontynentu czy na

istnienie pierwotnyc! wzorców "yślenia człowieka

;opos 'udowany jest na zasadzie o'razu "aj0ceo na celu opis jakiejś sytuacji

#topos ton0ceo okrętu w 2azaniac! Skari&



/e współczesnej !u"anistyce #za spraw0 nie"ieckieo -iloloa $rnsta .o'erta

Kurtiusa& topos zaczęto rozu"ie@ szerzej <'jęto ty" ter"ine" dawne, sięaj0ce

Bi'lii i antyku, "otywy i te"aty, które przec!odz0 z tekstu do tekstu Jla

Kurtiusa nawi0zania i kontynuacje topiczne s0 dowode" ci0łości kultury

;rwałoś@ toposów wynika, zdanie" uczoneo, z ic! zwi0zków z arc!etypa"i

Pojęcie to, wprowadzone przez psyc!oloa Karla Gustaa %una, oznaczaprzec!owywane w z'iorowej nieświado"ości prawzorce, które s0 dziedziczone z

pokolenia na pokolenie i dzięki te"u skrycie oddziałuj0 na ludzkie wyo'rażenia

oraz kieruj0 ludzki"i zac!owania"i

;opos "ożna wyraża@ nie tylko w literaturze, ale także w sztukac! plastycznyc!

czy nawet "uzyce

• Porównanie !o"eryckie to rodzaj porównania poetyckieo, które jest

'ardzo roz'udowane i stanowi pewn0 sa"odzieln0 całoś@ wo'ec reszty

utworu )i"o że porównania !o"eryckie poc!odz0 ze starożytnej

poezji epickiej, występuj0 także w liryce i epice pisanej proz0 /

literaturze współczesnej pojawiaj0 się o wiele rzadziej niż w literaturze

dawnej

Budowa porównania !o"eryckieo3edytuj > edytuj kod5

%ak każde porównanie, porównanie !o"eryckie #inaczej !o"erowe& składa się w

z dwóc! członów – drui z nic! #następuj0cy po spójniku jak, jako, jak dy'y itp&

jest w porównaniu !o"erycki" o'szerny", rozwinięty" o'raze", często

stanowi0cy" sa"odzielny epizod -a'uły utworu o dyresyjny" c!arakterze

K!arakterystyczn0 cec!0 porównania !o"eryckieo jest także to, że

niejednokrotnie przedstawia ono zac!owania ludzi #lu', rzadziej, czynności

przed"iotów& w zestawieniu z zac!owania"i zwierz0t lu' zjawiska"i

przyrodniczy"i3=5 Przykłade" porównania !o"eryckieo posiadaj0ceo tę

cec!ę "oże 'y@ następuj0cy ustęp 7liady1

uote8alp!apn %ako wyc!odz0 pszczoły z wydr0żonej skały,

Gęst0 jedna po druiej następuj0c rzesz0,

;ak że 'ez przerwy roje za roja"i śpiesz0



7 kwiat wiosny ścisły"i okrywaj0 rony,

;e się w te, owe w inne rozlatuj0c strony1

;ak lud, na niezliczone podzielony roty

?a 'rze idzie, rzucaj0c nawy i na"ioty

#Mo"er, 7liada, ks 77, przekład Zranciszka J"oc!owskieo&

lu' -ra"ent <nie" i "iecze" Menryka Sienkiewicza1

uote8alp!apn %ak dzik otoczony 'roni się 'iały"i kła"i i tnie zajadł0 psiarnię,

tak ów ta'or wśród c!"ary tatarskiej 'ronił się z rozpacz0 i nadziej0, że z o'ozu

po"oc większa od /ierszułłowej i" przyjdzie

/iele roz'udowanyc! porównań opartyc! na paraleliz"ie członów 'ywało

nieściśle utożsa"iany"i z perioda"i35 ?ie wszystkie porównania spełniaj0

jednak cec!y -or"alne periodu ?ie należy też wszystkic! dłuic! porównań

uznawa@ za !o"eryckie – nie s0 ni"i porównania dłuie, ale nie "aj0ce

c!arakteru -a'ularneo ani nie stanowi0ce roz'udowaneo o'razu, jak np

-ra"ent Psal"u :1

uote8alp!apn %ako łania pranie

wody ze stru"ieni,

tak dusza "oja pranie

Kie'ie, Boże

Porównanie !o"eryckie w literaturze oralnej3edytuj > edytuj kod5

Porównania !o"eryckie występuj0 'ardzo często w literaturze oralnej, zwłaszcza

w epice ludowej i z'liżonyc! do niej eposac! Mo"era, od któryc! poc!odzi

nazwa porównania !o"eroweo Przykłade" "oże 'y@ ustęp 7liady1

uote8alp!apn %ak kiedy wic!r południowy ze wsc!odni" uderz0 na sie'ie

i wysoki"i taraj0 drzewa"i na leśnej polanie,

dę'e", jesione" czy pnie" dereniu, co korę "a ładk0,



dłuie zasię ałęzie z ło"ote" 'ij0 okrutny"

jedna w dru0 i trzask się rozlea ła"anyc! konarów 8

tak (c!ajów i ;rojan zastępy runęły na sie'ie

Porównanie !o"eryckie jako ele"ent stylizacji3edytuj > edytuj kod5

;akże w nowszej epice występuj0 porównania !o"erowe – "aj0 one w nic!

'udowa@ nastrój podniosłości typowy dla dawniejszyc! epopei, s0 więc swojeo

rodzaju arc!aizacj0 stylistyczn0 Kzęste s0 np w Panu ;adeuszu ;o, że

porównanie !o"eryckie zaczęło pełni@ -unkcje stylizacyjne, jest "ożliwe dzięki

te"u, że z 'ieie" czasu stawało się ono coraz rzadziej stosowane, aż wreszcie

na'rało waloru arc!aiczności3f5

Zunkcje stylistyczne porównań !o"eryckic! 'ywaj0 jednak różne, "ożna jerozpozna@ dopiero poprzez analizę konkretneo utworu ?ie zawsze jednak

porównania !o"eryckie "aj0 stanowi@ ele"ent stylizacji na epos starożytny

Kzęsto przeciwnie, "aj0 one wywoła@ e-ekt ko"iczny – zwłaszcza jeśli s0 z'yt

dłuie, nad"iernie wyszukane, zestawiaj0 czynności 'ła!e, niskie i codzienne

Szczeólnie często porównania !o"eryckie stosuje się dla uzyskania e-ektu

ko"iczneo w poe"atac! !eroiko"icznyc! – przykłade" "oże 'y@ -ra"ent

)onac!o"ac!ii 7naceo 2rasickieo1

uote8alp!apn %ako po s"utnej c!wili, która "roczy,

/ pierwszy" świtaniu ru"ieni0 się zorze,

Lwiędłe ziółka wdzięczna rosa "roczy

7 rze*wi kwiatki w tak przyje"nej porze –

/yiskrzyły się przewiele'ne oczy

Po słodko8dzielny" wódczany" likworze

• Meksa"etr daktyliczny #łac ersus !ega"eter dactylicus& – najstarsze

znane "etru" europejskiej poezji epickiej Meksa"etre" napisane s0

dwie najstarsze reckie epopeje 7liada i <dyseja Mo"era Stał się

kanoniczny" wiersze" starożytnej epiki reckiej oraz 8 po zarzuceniu

wiersza saturnijskieo, także łacińskiej



/spółczesny" naśladownictwe" teo "etru" w poezji polskiej jest tzw

!eksa"etr polski

Meksa"etr jest wiersze" iloczasowy" i izoc!roniczny" 2ażdy wers składa się

dokładnie z : jednostek dłuości 'rz"ienia, tak zwanyc! "or, na co składa się

sześ@ stóp daktylicznyc! po "ory 2ażda ze stóp daktylicznyc! "oże zosta@

pod"ieniona na spondej, który "a tę sa"0 wartoś@ iloczasow0 <statnia stopa,

o ile jest daktyle", "oże 'y@ niepełna, za"iast ostatniej syla'y występuje wtedy

pauza o dłuości 4 "ory

Lkład syla' dłuic! i krótkic! wyl0da tak #( 8 syla'a dłua stanowi0ca arsę, l 8

syla'a dłua, ' 8 syla'a krótka, a 8 syla'a o'ojętna&1

('' ('' ('' ('' ('' (a

%ak powiedziano, każdy daktyl "oże zosta@ pod"ieniony na spondej, inny"i

słowy, każda para krótkic! "oże za"ieni@ się w jedn0 dłu0 / przypadku

skrajny", wszystkie1

(l (l (l (l (l (a

Pod"iany te powoduj0, że wers !eksa"etru "oże "ie@ od 4: do 4F syla', ale

zawsze składa się z : "or Generalnie większa licz'a spondei #czyli "niejsza

licz'a syla'& sprawia wrażenie dostojeństwa i siły, nato"iast większa licz'a

daktyli 8 wrażenie lekkości i ruc!liwości, co utalentowani poeci potra-i0 powi0za@

z aktualn0 treści0 opowiadania, np1

4: syla'1 olli respondit reg (l'ai Ionai #$nniusz, dostojeństwo sędziweo króla

"iasta (l'a Iona&

4= syla'1 illi inter sese "ana i 'racc!ia tollunt #/eriliusz, cyklopi przy pracy&

4F syla'1 huadrupedante putre" sonitu huatit unula ca"pu" #/eriliusz, ryt"



konia w alopie&

• 7nwokacja #łac inocatio 8 wezwanie& – roz'udowana apostro-a,

otwieraj0ca utwór literacki, zazwyczaj poe"at epicki, w której zwykle

autor zwraca się do "uzy, 'óstwa lu' duc!oweo patrona z proś'0 o

natc!nienie, po"oc w tworzeniu dzieła

Przez wiele wieków za wzorcowe uważano #także w epoce nowożytnej&

inwokacje otwieraj0ce 7liadę #Gniew (c!illa, 'oini, łoś, o'-ity w szkody #&,

tłu" J"oc!owskieo& i <dyseję #)uzo )ęża wyśpiewaj, co święty ród ;roi E

9'urzywszy, dłuo 'ł0dził i w tułaczce swojej #&, tłu" Iucjana Sie"ieńskieo&

7nwokacja stała się podstawowy" środkie" stylistyczny" otwieraj0cy" eposy

/ średniowieczu zast0piono 'óstwa reckie sy"'ola"i c!rześcijański"i, ainwokacja rozpoczynała już nie tylko eposy 'o!aterskie, ale także krótsze utwory,

dialoi etc Przykłada"i "o0 'y@ np1 .oz"owa )istrza Polikarpa ze +"ierci0

#Gospodzinie /szec!"o0cy, E ?ade wszystko stworzenie większy, E Po"oży "i

to działo złoży@, E Byc! je "ół pilnie wyłoży@, E 2u ;wej -ały roz"nożeniu, E 2u

ludzkie"u polepszeniu345& i wiersz Słoty o c!le'owy" stole #Gospodnie, da "i

to wiedzie@, E Byc! "ół o te" co powiedzie@, E < c!le'owe" stole345& /

okresie renesansu c!rześcijańskie sy"'ole zostały zast0pione "uza"i #np %ana

2oc!anowskieo )uza&, a w 'aroku 'yły to najczęściej zwroty do )atki

Boskiej3:5 9 kolei w poe"atac! !eroiko"icznyc! przyj"owały -or"ę parodii

inwokacji eposów 'o!aterskic! #np pocz0tek (nty"onac!o"ac!ii 7naceo2rasickieo&

?aj'ardziej znan0345 w literaturze polskiej inwokacj0 jest pocz0tek Pana

;adeusza (da"a )ickiewicza (utor pocz0tkowo kieruje słowa do ojczystej

zie"i, następnie przec!odzi do proś'y skierowanej do )atki Boskiej o cud

powrotu do ojczyzny

• Patos, Pat!os #r& – jedna z kateorii estetycznyc!, stosowana w każdej

dziedzinie sztuki, zwłaszcza w literaturze, "uzyce i teatrze

Polea na ukazywaniu zjawisk o c!arakterze "onu"entalny" i wzniosły", o

wysokic! walorac! uczuciowyc! powoduj0cyc! stany napięcia e"ocjonalneo u



od'iorców 9astosowanie środków artystycznyc! łównie z zakresu retoryki

• (rkadia – -ikcyjna kraina, uważana przez poetów za krainę wieczneo

szczęścia – zie"ski raj, sy"'ol wyidealizowanej krainy spokoju, ładu,

sielankowej, wiecznej szczęśliwości i 'eztroski

Sy"'ol (rkadii w literaturze3edytuj > edytuj kod5

(rkadia, jako kraina szczęśliwości, poz'awiona trosk i c!oró' została po raz

pierwszy przedstawiona w Bukolikac! /eriliusza 9a spraw0 ro"ansu

pasterskieo (rkadia włoskieo poety %acopa Sannazzara z 4fD, rodzaj

aleorycznej powieści stał się popularn0 -or"0, topose" w literaturze

europejskiej / 4fD roku sir P!ilip Sidney napisał ro"ans (rkadia / 4DF zaśukazał się pierwszy to" wpływowej powieści NrustykalnejO w konwencji arkadii

pasterskiej (strea Monor dLr-

/ literaturze nowożytnej sy"'ol (rkadii często sprowadzał się do do"u, w

który" panuje spokój i !ar"onia / literaturze polskiej "otyw (rkadii przejawia

się u (da"a )ickiewicza w Panu ;adeuszu #o'raz Soplicowa&, Kypriana 2a"ila

?orwida w wierszu )oja piosenka 77 #utracona ojczyzna&, Bruno Sc!ulza w

Sklepac! cyna"onowyc! #świat widziany ocza"i dziecka& oraz u Kzesława

)iłosza w Jolinie 7ssy, dzie utracona zie"ia została przyrównana do (rkadii

(rkadia jako sy"'ol pojawiała się również w pracac! Plauta, Pliniusza, Persjusza

i .a'elaismo odnośnie do zwierz0t arkadyjskic! < (rkadii pisze także w swoi"

cyklu Llysses )oore, Pierdo"enico Baccalario,

• Mo"o iator #łac podróżny, pielrzy"& sy"'ol doli człowieczej, topos

człowieka w drodze, podróży, tułaczce

Mo"o iator często staje się *ródłe" inspiracji dla twórców, 'yło tak w

przypadku powieści Llisses %oycea, w sonetac! Ju Bellaya, w operze 7l ritorno

dmLlisse in patria z "uzyk0 K )onteerdieo, w dra"acie G Maupt"anna uk

<dyseusza, w poezji % Se-erisa, w powieści ? 2azandzakisa <dyseja, w dra"acie



S /yspiańskieo Powrót <dysa, we współczesnej liryce polskiej

.ealizacj0 literack0 !o"o iator jest np <dyseusz 'o!ater <dysei Mo"era

Ieendarny król 7taki, syn !erosa Iaertesa i jeo "ałżonki (ntyklei

• 2alokaatia #str QT_^Q`TqT kalokaat!ia, od QT_X Q`TX kalos

kaat!os – dosł Apiękny i do'ryA&, właściwa -or"a kalokaat!ia 8 reckie

pojęcie oznaczaj0ce poł0czenie do'ra z piękne" / ty" sa"y"

znaczeniu, lecz jako Q_^X QTW T`T^X lu' Q_^X QT`T^X występowało

w dziełac! Mo"era, Solona i ;ukidedesa Było ono odzwierciedlenie"

szlac!etneo i etyczneo postępowania Pierwsz0 znan0 z i"ienia oso'0,

która użyła teo pojęcia, 'ył 2seno-ont

Pierwszy" -ilozo-e", który w swej re-leksji dotycz0cej paidei i etyki używał teo

s-or"ułowania, 'ył (rystoteles /edłu nieo oznaczała ona życie cnotliwe, a

nawet najwyższ0 z cnót #podo'ieństwo do teorii Platona&, któr0 osi0a się po

zdo'yciu wcześniejszyc!, niższyc! w !ierarc!ii przy"iotów 8 staje się więc ona

u"iejętności0 czynienia do'ra dla nieo sa"eo Skierowuje ona ku re-leksji i

konte"placji Bytu ?ajwyższeo i podporz0dkowuje wszystkie inne dziedziny

życia te"u aktowi )a ona również wy"iar kulturowy, społeczny i polityczny

2alokaat!i poświęcona jest ostania częś@ $tyki eude"ejskiej Stairyty #4:C ' –

4: '&

Jla Greków wartości piękna i do'ra 'yły nierozerwalnie ze so'0 zł0czone #por

Platon& .ównież w c!rześcijaństwie piękno jest cec!0 do'ra, c!o@ w inny"

sensie <d czasów nowożytnyc! do'ro i piękno uważa się za odrę'ne wartości,

czeo rezultate" jest rozdzielenie etyki i estetyki 7stotna częś@ osi0ania

najwyższeo dostępneo człowiekowi do'ra, czyli szczęścia

• +wiat narodził się z K!aosu 9 nieo wyłoniły się dwa 'óstwa1 Lranos i

Gaja oraz zie"ia, któr0 pokryły lasy, jeziora, rzeki i pojawiły się na niej

zwierzęta i ptactwo

9e zwi0zku Lranosa i Gai zrodziły się trzy rody1 tytanów, kiklopów#cyklopów o

jedny" oku w śroku czoła& i sturękic! Lranos, 'oj0c się swyc! synów, kazał ic!



str0ci@ do 'ezdennyc! czeluści zwanyc! ;artare" /ówczas 2ronos, naj"łodszy

tytan, wolny jeszcze, za na"ow0 Gai, okaleczył ojca i sa" o'j0ł władze nad

świate" 9apa"ietawszy kl0twę ojca, który "u kiedyś przepowiedział, że i je"u

syn od'ierze 'erło, połykał kolejno swoje dzieci, które rodziła "u żona .eja

Po urodzeniu szósteo dziecka .eja oszukała "ęża Podała "u zawinięty wpieluszkę ka"ień i 2ronos połkn0ł o, s0dz0c że połyka syna <na nato"iast

zeszła na zie"ię i ukryła dziecię, które"u dała na i"ię Jzeus, w rocie na wyspie

2recie pod opiek0 ni"- órskic! K!łopeic c!ował się zdrowo, kar"iony "lekie"

kozy (l"atei Gdy dorósł poradził "atce a'y podała 2ronosowi środek

wy"iotny, co też uczyniła i spowodowała, że wypluł połknięte wcześniej dzieci1

Madesa, Posejdona, Merę, Mestję i Je"eter

Jzeus stoczył z 2ronose" walkę, która trwała 4D lat, ale nie przyniosła

rozstrzynięcia /ówczas Jzeus uwolnił z ;artaru cyklopów i sturękic!, przy ic!

po"ocy pokonał 2ronosa i str0cił o do czeluści

?astępnie 'oowie podzielili władze "iędzy sie'ie Jzeusowi dostało się nie'o i

zie"ia wraz z <li"pe", Madesowi – królestwo u"arłyc! w podzie"iu,

nato"iast Posejdon został 'oie" "órz

• <r-eusz 'ył piękny" i "łody" króle" ;racji Gdy rał na lutni i !ar-ie,

wszystko wkoło nieo "u wtórowało1 drzewa, ptaki, zwierzęta %eo

żon0 'yła równie urodziwa $urydyka – ni"-a drzewna !a"adriada

Bo!aterowie 'ardzo się koc!ali i 'yli szczęścili

?iestety, ic! sielanka nie trwała dłuo Lroda $urydyki "iała potężn0 "oc

2tokolwiek j0 ujrzał, zakoc!iwał się w niej od razu Gdy syn (pollina i ni"-y

2yreny – lekarz, 'artnik i właściciel winnic (ristajos ujrzał j0 w dolinie ;e"pe,

podzielił los jej adoratorów ?ie wiedz0c, że $urydyka jest żon0 <r-eusza, zacz0ł

j0 oni@ Był do teo stopnia nieustępliwy, że przerażona ni"-a 'ieła, nie

patrz0c pod noi / takic! okolicznościac! stanęła na ż"iję i wkrótce z"arła od

uk0szenia

Po ś"ierci żony <r-eusz przestał ra@ i śpiewa@, c!odził i wołał i"ię $urydyki,

"aj0c za słuc!acza jedynie ec!o Pewneo dnia wzi0ł lutnię i poszedł do

królestwa podzie"i rz0dzoneo przez Madesa ;a" zasłuc!any w jeo "uzykę

K!aron przewiózł o za dar"o na drui 'rze Styksu, d*więki instru"entu

spowodowały także skupienie Ker'era, który przestał szczeka@



Gdy <r-eusz stan0ł przed władc0 podzie"ni, nie przestał ra@ Lkładaj0ce się w

żałosn0 pieśń d*więki sprawiły, że nawet okrutne 'oinie $rynie – Ntrzy

potworne siostry Loso'ienie sroic! i nieustępliwyc! wyrzutów su"ieniaO8

płakały, a Mades oddał "u $urydykę /arunkie" 'ezpieczneo opuszczenia

Madesu 'yło nieol0danie się na ukoc!an0 żonę, która szła za "ęże"

Bo!aterowie szli dłuo, 'yli już prawie na órze, dy <r-eusz nie wytrzy"ał i się

odwrócił

/ówczas pod0żaj0cy z ni"i Mer"es za'rał $urydykę z powrote" do podzie"ia,

a <r-eusz wyszedł na świat sa" .ozl0daj0c się wokoło w końcu zrozu"iał, co

się stało K!o@ do'ijał się znowu do podzie"ia, nie został wpuszczony ponownie/rócił do ;racji, dzie w dolinac! i órac! śpiewał swe przepełnione żale"

pieśni

Pewnej nocy Nrozszalały orszak 'akc!iczny i o'ł0kane "enady rozerwały jeo

ciało na sztukiO Gdy oderwana od tułowia łowa dopłynęła do "orza, wci0ż

powtarzała i"ię $urydyki Poc!owano j0 na wyspie Ies'os, dyż dopiero ta"

przestała dry-owa@ ?a "iejscu jej porze'ania powstała wyrocznia, a

poszarpane ciało <r-eusza 8 poz'ierane przez "uzy 8 spoczęło u stóp <li"pu

• <r-eusz #r UvbX <rp!exs, łac <rp!eus& – w "itoloii reckiej tracki

śpiewak i poeta, twórca or-iz"u

<r-eusza

Lc!odził za syna 'oa (pollina i "uzy 2alliope Poc!odził z ;racji /y"ienia się

o niekiedy jako władcę jedneo z ludów tej órzystej krainy Lważany zanajwiększeo śpiewaka, "uzyka i poetę reckieo /tórował on swej pieśni r0

na lirze lu' kitarze, któr0 ulepszył, powiększaj0c licz'ę jej strun z sied"iu do

dziewięciu

)ity wspo"inaj0 o cudowny" oddziaływaniu śpiewu <r-eusza %eo "uzyka



oddziaływała nie tylko na ludzi1 "oła ona uś"ierza@ !ucz0ce -ale "orza i

sprawiała, że ku śpiewakowi poc!ylały się drzewa, a dzikie 'estie szły za ni"

łaodne jak 'aranki

<r-eusz jest również uważany za twórcę or-iz"u, "istyczneo nurtu reliijneo,

któreo łówny" ele"ente" 'yła wiara w wędrówkę dusz, czyli

"ete"psyc!ozę345

/yprawa (ronautów3edytuj > edytuj kod5

<r-eusz 'rał udział w wyprawie statku (ro po złote runo ?a drodze znajdowała

się wyspa syren, półko'iet8półptaków, które swy" piękny" śpiewe" przyci0ały

ku so'ie płyn0cyc! żelarzy, a następnie porywały ic! i zjadały 2iedy (ronauci

przepływali o'ok nieszczęsnej wyspy, zodnie z rad0 K!irona <r-eusz zacz0ł ra@

na lirze, co odwróciło uwaę syren od żelarzy i uratowało załoę od katastro-y

+"ier@ $urydyki3edytuj > edytuj kod5

?ajsłynniejszy "it o <r-euszu i $urydyce "ówi o "iłości wielki" uczuciu

silniejszy" niż ś"ier@

Pewneo razu pasterz (ristajos spotkał ni"-ę $urydykę, żonę <r-eusza, i

zac!wycony jej urod0, zacz0ł j0 oni@ / czasie ucieczki $urydyka została

uk0szona przez ż"iję i u"arła 9rozpaczony <r-eusz zdecydował się zejś@ do

Madesu, 'y z"usi@ władców podzie"neo świata do oddania "u $urydyki %eo

"uzyka wzruszyła króluj0cyc! w podzie"iu Madesa i Perse-onę tak 'ardzo, że

zodzili się na powrót $urydyki pod jedny" warunkie"1 'ędzie ona prowadzona

przez Mer"esa tuż za <r-eusze", które"u nie 'ędzie wolno o'ejrze@ się za

sie'ie, dopóki nie wyjd0 z królestwa z"arłyc! <r-eusz nie "ół oprze@ się

pokusie i tuż przed 'ra"a"i Madesu spojrzał na żonę <'ietnica została zła"ana

<r-eusz na zawsze utracił swoj0 ukoc!an0

+"ier@3edytuj > edytuj kod5

(l'rec!t Jrer +"ier@ <r-eusza

/edłu <widiusza, zrozpaczony po ś"ierci $urydyki <r-eusz wyrzekł się ko'iet i



uprawiał "iłoś@ wył0cznie z c!łopca"i 9nany 'ył jako ten, który nauczył ;raków

pederastii St0d tytuł ryciny (l'rec!ta Jrera z 4 r <r-eus der erst puseran

#<r-eusz, pierwszy sodo"ita&, częściej tłu"aczony na polski jako +"ier@

<r-eusza

/y"ienia się różne przyczyny ś"ierci <r-eusza %edne wersje "itu "ówi0 o

ze"ście Jionizosa #<r-eusz nie uznawał "isteriów dionizyjskic!, nato"iast

wielk0 czci0 otaczał (pollina&, inne za przyczynę podaj0 'rak c!ęci <r-eusza do

z'liżenia się do żadnej innej ko'iety 9a karę <r-eusz został rozszarpany na

strzępy przez )enady, które jeo szcz0tki wrzuciły do rzeki %eo lira i łowa,

której usta wci0ż jeszcze śpiewały, popłynęły z nurte" aż na wyspę Ies'os )uzy

zaniosły lirę <r-eusza do nie'a i u"ieściły pośród wiazd

• Pewneo razu na <li"pie od'ywało się wesele ;etydy i Peleusa, na które

nie zaproszono jednej z 'oiń, $ris ;a z c!ęci ze"sty rzuciła "iędzy =

zro"adzone 'oinie ja'łko z napise" Ndla najpiękniejszejO (tenę,

(-rodytę i Merę "iał poodzi@ Parys, syn Pria"a #władca ;roi& /edłu

przepowiedni to właśnie syn władców ;roi "iał zniszczy@ ojczyste

"iasto )łody sędzia "iał trudny wy'ór )iał do wy'oru1 ?ajpiękniejsz0

ko'ietę od (-rodyt, 'oactwo od Mery i dar "0drości od (teny Parys

wy'rał (-rodytę, która podarowała "u Melenę, żonę władcy Sparty

2si0żę udał się na południe Grecji do )enelaosa ;en przyj0ł o odnie i

serdecznie, lecz "usiał on wyjec!a@ i zostawił Nościa z proś'0O Parys

postanowił jednak nie czeka@ na powrót )enelaosa i porwał Melenę 9a

powałcenie święteo prawa Grecy, wypowiedzieli wojnę ;roi Ltworzyli

potężn0 ar"ię z (a"e"none" na czele, który 'ył równocześnie 'rate"

)enelaosa (jaks, <dyseusz, Jio"edes, ?estor i (c!illes to jedni z największyc!

reckic! wojowników Gdy wojska Greckie dotarły pod ;roje rozpoczęło się,

trwaj0ce 4D lat, o'lężenie /ojna wyl0dała w ten sposó', że żołnierze

pojedynczo toczyli pojedynki, a pote" wracali do o'ozów

/alczyli również (c!illes i Mektor # 'rat Parysa&, (c!illes 'ył k0pany prze "atkę

w Styksie, przez co nie "ożna o 'yło za'i@ inaczej niż tra-iaj0c o w piętę, za

która "atka o trzy"ała



(c!illes jednak nie c!ciał walczy@, ponieważ za'rano "u 'rankę przez co

trojańczycy zaczęli wyrywa@ Przyjaciel (c!illesa 8 Partokles 8 wzi0ł jeo z'roje i

stan0ł do walki z Mektore", poleł jednak w tej walce )atka (c!illesa poprosiła

Me-ajstosa, a'y wykuł jeszcze lepsz0 z'roję dla (c!illesa, i dy ten to zro'ił,

(c!illes stan0ł do walki z ni" /yrał oczywiście walkę i pote" ci0n0ł zwłoki

Mektora za rydwane" do o'ozu Pó*niej oddaje ciało królowi ;roi

(c!illesa za'ił dopiero Parys, tra-iaj0c strzał0 w jeo piętę ?iestety niedłuo

pote" i Parys inie, a Melena zostaje wydana za jeo "łodszeo 'rata Jei-o'a

;a, po"oła <dyseuszowi i Jio"edesowi ukraś pos0 (teny, który c!ronił ;roję

przed zniszczenie" <'ywatel "iasta, którzy zw0tpili, po utracie Parysa i

Mektora, w zwycięstwo, ze zdu"ienie" spostrzeli jak pewneo dnia wojska

reckie odpłynęły pozostawiaj0c po so'ie tylko drewnianeo konia Po"i"o

sprzeciwów kapłana Iaokoona i jeo dwóc! synów, konia wprowadzono do

"iasta

2apłan i jeo synowie zinęli, podczas walki z dwo"a węża"i, które pojawiły się

znienacka na równinie przed "iaste" ;rojanie ucztowali i cieszyli się z

nieoczekiwaneo zwycięstwa i NprezentuO od Greków %ak się pó*niej okazało we

wnętrzu konia 'ył <dyseusz z jedenasto"a wojownika"i Ki wyszli pod osłon0

nocy z konia i otworzyli 'ra"ę "iasta, otwieraj0c ty" sa"y" droę dla reckiej

ar"ii /iększoś@ ;rojan zinęła, a ko'iety zostały wzięte w niewolę )enelaos

za'ił Jei-o'a i podo'nie "iał post0pi@ z sw0 żon0, lecz dy ujrzał Melenę serce jeo z"iękło i poodził się z ni0 7 tak, zodnie z przepowiedni0 po 4D latac!,

;roja została zniszczona

• <dyseja #Mo"er& 8 Streszczenie

Po zakończeniu dziesięcioletniej wojny trojańskiej wojska reckie zaczęły wraca@

do ojczystej 7taki Jwanaście statków <dyseusza 8 króla 7taki 8 wyruszyło wpodróż ?iepo"yślne wiatry zapędziły podróżników najpierw do krainy

za"ieszkałej przez 2ikonów ołnierze <dyseusza zra'owali i złupili "iasto

atwe zwycięstwo świętowali pote" na 'rzeu 2iedy usnęli, napadli na nic!

2ikonowie .ozorzała 'itwa, w której <dyseusz stracił kilkudziesięciu ludzi

Pozostali w popłoc!u opuszczali krainę 2ikonów 2ilka dni płynęli po wz'urzony"

"orzu, aż dotarli do wy'rzeży Ioto-aów Iud ten żywił się lotose" 2ażdy, kto



zjadł owo ziele, tracił pa"ię@ i na zawsze c!ciał pozosta@ w tej krainie

9 kraju Ioto-aów podróżnicy przy'yli na wyspę, dzie pasły się dzikie kozy<dyseusz wdrapał się na wysok0 skałę Sta"t0d dojrzał po'lisk0 wyspę 2iedy

'o!aterowie do niej dopłynęli, wyspa nie wydała i" się za"ieszkała przez ludzi

9o'aczyli jaskinię, która wyl0dała jak spiżarnia <'ok znajdowały się

po"ieszczenia dla zwierz0t Gdy ra'owali z'iory, nale pojawił się właściciel Był

to Kyklop, potwór z jedny" okie", który "iał na i"ię Poli-e" 9a"kn0ł za so'0

wejście do jaskini i uwięził w niej <dyseusza i jeo towarzyszy <dyseusz

opowiedział "u swoj0 !istorię Potwór pożarł jeo dwóc! towarzyszy,

następneo dnia kolejnyc! czterec! Po kolacji <dyseusz poczęstował ol'rzy"a

wine" i powiedział, że na i"ię "a N?iktO 2iedy upity do nieprzyto"ności Kyklop

przewrócił się, <dyseusz wypalił "u oko ?a wrzaski potwora z'ieły się inne

Kyklopy, pytaj0c, czy ktoś "u ro'i krzywdę / odpowiedzi usłyszeli, że N?iktO

<dyseusz zastanawiał się, jak opuści@ jaskinię Sie'ie i swoic! towarzyszy

przywi0zał pod 'rzuc!a"i 'aranów 2iedy nadszedł świt, Kyklop wypuścił

zwierzęta na ł0kę Lwolnieni w ten sposó' przyjaciele sc!ronili się na statku

;ylko <dyseusz łośno się przec!walał Poradził Kyklopowi, 'y zapa"iętał i"ię

teo, który o oślepił 8 <dyseusz .ozwścieczony Poli-e" poskarżył się ojcu

Posejdonowi, który rzucił na <dyseusza kl0twę, 'y dłuo tułał się po "orzac! io'cyc! krainac! <dyseusz ty"czase" wrócił na kozi0 wyspę

Bo!aterowie przy'yli na wyspę $olię 9a"ieszkiwał na niej król wiatrów 8 $ol

<dyseusz opowiedział królowi swoje przyody / za"ian król podarował

<dyseuszowi woreczek przewi0zany sre'rn0 taś"0 / woreczku "ieściły się złe

wiatry i wic!ury /krótce 'o!aterowie odpłynęli, nani przyjazny" wiatre"

Gdy statki z'liżały się do 'rzeów 7taki, towarzysze <dyseusza rozwi0zali

woreczek ?a zewn0trz wydostały się wic!ury i niepo"yślne wiatry Statki

wałtownie skręciły i towarzysze z powrote" znale*li się u wy'rzeży $olii ;y"raze" przyjęcie 'yło c!łodne, podo'nie pożenanie aden wiatr nie poruszał

żali statków 2ilka dni podróżnicy wiosłowali, aż dotarli do noweo l0du Gdy

wysiedli, wy'rzeże nale zaroiło się od ol'rzy"ów 8 ludożerców, zwanyc!

Iajstryona"i Iudożercy poza'ijali ludzi, zniszczyli jedenaście statków

<dyseusza Pozostał tylko jeden okręt, na który" wraz z <dyseusze" sc!roniła

się arstka przyjaciół ?iezauważeni przez ol'rzy"ów odpłynęli



Przy'yli do kolejnej wyspy ;a" podzielili się na dwie drużyny Pierwsza została

na statku, drua poszła w ł0' l0du /ędrowcy dotarli do za"ku 'oinki o

i"ieniu 2irke 2irke 'yła czarodziejk0 i córk0 króla Słońca 9aproszeni towarzysze

zasiedli do stołu 2iedy jedli, 2irke niepostrzeżenie dotknęła każdeo różdżk0 iza"ieniła wszystkic! w świnie %eden z towarzyszy <dyseusza nie 'rał udziału w

przyjęciu Pospieszył do <dyseusza ze straszn0 wiado"ości0 /tedy

<dyseuszowi przyszedł z po"oc0 'ó Mer"es, który podarował "u

czarodziejskie ziele odczyniaj0ce uroki Lpo"niał także <dyseusza, 'y nie

pozwolił się dotkn0@ różdżk0 czarodziejki ;ak też się stało Boinka przeprosiła

<dyseusza i przywróciła podróżniko" ic! nor"alne postacie ;owarzysze spędzili

na ościnnej wyspie rok Sta"t0d "usieli się uda@ do krainy cieni / krainie tej

duc! wieszcza ;ejrezjasza "iał powiedzie@ <dyseuszowi, co jeszcze "usi zro'i@,

'y oddali@ kl0twę 'oów

/ędrowcy przy'yli do krainy 2i"eryjczyków <dyseusz, zodnie ze zwyczaje",

wykopał dół i złożył o-iary u"arły" /oń krwi za'ityc! zwierz0t zwa'iła dusze

z"arłyc! Pojawiła się dusza wieszcza ;ejrezjasza <'wieściła, że <dyseusz

zniesie jeszcze wiele trudów w podróży i po latac! tułaczki wróci do ojczyzny

/śród dusz z"arłyc! <dyseusz zo'aczył swoj0 "atkę <powiedziała "u o ty",

co się dzieje w do"u, że wierna żona Penelopa czeka na nieo, od"awiaj0c

poślu'ienia któreoś z zalotników, syn ;ele"ac! dorasta, a stary król osiadł na

wsi

<dyseusz uciekł z kraju 2i"eryjczyków Po drodze wst0pił jeszcze na wyspę 2irke

Kzarodziejka dała "u wskazówki, jak o"ija@ nie'ezpieczeństwa Podróżnicy

wyruszyli dalej 9'liżali się do wyspy Syren, które piekny" śpiewe" kusiły

wędrowców tak, że ci wyskakiwali ze statków i tonęli <dyseusz zalepił uszy

towarzyszy woskie", sa" nato"iast kazał się przywi0za@ do "asztu ;ak "inęli

wyspę %edyny", który 'ezpiecznie wysłuc!ał cudowneo śpiewu syren, 'ył

sprytny <dyseusz

Płynęli teraz ku dwó" skało" ?a jednej "ieszkała Scylla, potwór "orski o

dwunastu ł'ac! i sześciu tułowiac! Scylla porywała ry'y, ludzi, del-iny <'ok

stała drua skała, "ieszkanie K!ary'dy Poczwara ta wci0ała "orze i z

powrote" je wypluwała Potwór porwał z pokładu sześciu ludzi i pożarł ic!



9ałoa dopłynęła do wyspy Słońca 8 ;rynakrii ?a ł0kac! pasły się zwierzęta,

któryc! licz'a 'yła niez"ienna <dyseusz zakazał towarzyszo" za'ijania

zwierz0t, ale ci nie posłuc!ali o i za'ili parę wołów /krótce wyruszyli w dalsz0

droę ?astała złowroa cisza "orska, niedłuo przyszły wiatry, cie"ne c!"ury i'urza z pioruna"i <kręt uderzony piorune" rozpadł się na części 9ałoa

zinęła, ocalał tylko <dyseusz Płyn0ł teraz na tratwie, a -ale "orskie zniosły o

do cieśniny "iędzy Scyll0 i K!ary'd0 Szczęśliwie "in0ł o'ydwie złowroie skały

Zale wyrzuciły o na nieznany 'rze 2iedy się o'udził, zo'aczył piękn0 ko'ietę

)iała na i"ię 2alipso, a wyspa nazywała się <iia <dyseusz poszedł za ni"-0

Szli przez ukwiecone ł0ki, aje cyprysowe, "ijali potoki ?i"-a zaprowadziła o

do swojeo do"u i serdecznie uościła <dyseusz spędził z ni0 na wyspie dłuie

lata

;y"czase" do" <dyseusza stał się przed"iote" poż0dania okolicznyc! ksi0ż0t

< wzl0dy Penelopy, żony <dyseusza, starało się kilkudziesięciu zalotników, ona

jednak od"awiała każde"u 9alotnicy za"ieszkali w za"ku <dyseusza Pewneo

dnia przed ;ele"ac!e", syne" <dyseusza, pojawiła się (tena prze'rana za

)entesa, króla ;a-ijczyków Poradziła ;ele"ac!owi wyruszy@ w świat i z'iera@

wieści o <dyseuszu /krótce od'yło się zro"adzenie ludowe, na który"

;ele"ac! wspo"inał ojca i skarżył się na zalotników <ni jednak nie przejęli się jeo ro*'a"i

;ele"ac! wyruszył w podróż ;owarzyszyła "u (tena pod postaci0 )entora 8

poważaneo o'ywatela 7talii Przy'yli do Pylos, do króla ?estora ;ele"ac!

opowiedział "u swoj0 !istorię 2ról wysłał o do Sparty, do )enelaosa, który

właśnie powrócił z dalekic! wędrówek )enelaos opowiadał o swoic!

przyodac!, o wojnie trojańskiej ?a koniec o ojcu <dyseusza, który "ieszka na

wyspie <iii u ni"-y 2alipso /krótce ;ele"ac! opuścił ościnny pałac króla i

udał się do 7taki

<dyseusz przyotowywał się do wyjazdu z wyspy ni"-y 2alipso ?i"-a jeszcze o

zatrzy"ywała, ale <dyseusz 'ył nieuięty 9'udował już łód*, która "iała o

zanieś@ do ojczyzny /ypłyn0ł na "orze ;a" zo'aczył o Posejdon 8 władca

"orza Przypo"niał so'ie skarę Poli-e"a, który 'ył jeo syne", wz'urzył więc



wysokie -ale, które zniszczyły łód* <dyseusza Bo!aterowi po"oła 'oinka

"orska 8 Ieukotea 8 daj0c "u cudown0 przepaskę, dzięki której uc!ronił się

przed utonięcie" Bo!ater płyn0ł dalej, wreszcie dostrzeł l0d ?ie 'yło na ni"

jednak 'ezpiecznej przystani, 'y spokojnie wyjś@ na 'rze Zale rzuciły <dyseusza

z powrote" na spienione "orze Sła'ł coraz 'ardziej / końcu dostrzeł ujście

rzeki i zacz0ł się or0co "odli@ do 'óstwa owej rzeki /ówczas "orze uspokoiłosię, -ale osła'ły

Bo!ater wyszedł na 'rze i oddał 'oince przepaskę ?iedłuo po ty", z"ęczony

i osła'iony walk0 z żywioła"i, usn0ł w lesie

9e snu wyrwały <dyseusza ś"iec! i krzyki ;o królewna ?auzykaa z dziewczęta"i

'awiły się nad rzek0 Jziewczęta, przestraszone widokie" 'rudneo "ężczyzny,uciekły 9ostała tylko królewna Była tak do'ra, że podarowała <dyseuszowi

u'ranie Kzysty i u'rany <dyseusz nie wyl0dał już przerażaj0co 2rólewna

podwiozła o do 'ra" "iasta Jalej towarzyszyła <dyseuszowi ukryta pod

postaci0 dziewczynki (tena Boini dla 'ezpieczeństwa okryła 'o!atera

niewidzialny" o'łokie", dyż Zeakowie z wyspy Sc!erii nie lu'ili przy'yszów

<dyseusz doszedł do pałacu króla (lkinoosa ?iewidzialny wszedł do środka /

paładu trwała uczta, przyotowana przez króla i królow0 <dyseusz padł do nó

królowej i wtedy (tena zdjęła z nieo o'łok niewidzialności

Bo!ater prosił o po"oc, opiekę i statek, który 'ezpiecznie dowiózł'y o do

ojczyzny ?a cześ@ ościa urz0dzone zostały zawody sportowe <dyseusz 'rał w

nic! udział Bardzo daleko rzucił dyskie", co wz'udziło podziw u Zeaków ?a

jeo cześ@ urz0dzono pote" ucztę Podczas niej <dyseusz opowiadał o swoic!

przyodac!

Statek nios0cy <dyseusza z krainy Zeaków przy'ił do 'rzeów 7taki o świcie

2iedy 'o!ater o'udził się, na wy'rzeżu nie 'yło nikoo oprócz piękneo"łodzieńca Po c!wili roz"owy okazało się, że to (tena Boini przedstawiła "u

stan rzeczy panuj0cy w 7tace1 do" pełen zalotników i nie'ezpieczeństwo,

zwi0zane z ty", że ktoś "ół'y <dyseusza rozpozna@ i podstępnie za'i@ Jla

'ezpieczeństwa za"ieniła o więc w staruszka i poleciła uda@ się do zarody

pasterza świń $u"ajosa Pasterz przyj0ł staruszka ościnnie <dyseusz spędził u

nieo kilka dni, opowiadaj0c niezwykłe !istorie /ysłuc!ał też opowieści



$u"ajosa ?iespodziewanie w do"u pasterza pojawił się syn <dyseusza,

;ele"ac! Bo!ater nie widział syna prawie dwadzieścia lat 2iedy wyjeżdżał na

wojnę trojańsk0, ;ele"ac! 'ył nie"owlęcie" ;eraz <dyseusz ol0dał dorosłeo

syna

Boini (tena przywróciła <dyseuszowi nor"alny wyl0d <jciec i syn padli so'ie

w o'jęcia /krótce wspólnie zaczęli o'"yśla@ plan działania

9a"iary zalotników, a'y za'i@ ;ele"ac!a, nie powiodły się 2rólewicz wrócił

szczęśliwie do pałacu i powiado"ił "atkę, że ojciec 8 <dyseusz żyje Bo!ater

ty"czase" udał się do pałacu /szedł na dziedziniec za"kowy ;a" rozpoznał

o tylko stary pies, (ros .adośnie za"erdał oone" na widok pana

<dyseusz przec!odził dalej / sali za"kowej za'awiali się zalotnicy ?a widok

staruszka8że'raka wy'uc!nęli ś"iec!e" <dyseusz cierpliwie zniósł

upokorzenia Gdy zapadła noc, do sali zeszła Penelopa <dyseusz nie "ół od

niej oczu oderwa@ 8 nie widział żony przez dwadzieścia lat i 'ardzo za ni0 tęsknił

Lpływaj0cy czas nie z"ienił jej Była nadal piękna i wierna Penelopa, z"ęczona

najazde" zalotników, opowiedziała że'rakowi o "aj0cy" nast0pi@ wkrótce

turnieju %eśli którykolwiek z zalotników zdoła unieś@ łuk <dyseusza i wysła@

strzałę przez NoczkaO dwunastu w'ityc! w zie"ię toporów, otrzy"a królestwo i

rękę Penelopy <dyseuszowi 'ardzo się ten plan podo'ał

?astępneo dnia od'ywały się zawody 2ażdy z zawodników podnosił łuk, ale

żaden nie "ół naci0n0@ cięciwy Pokonani odc!odzili na 'ok Przyszła kolej na

<dyseusza / prze'raniu staruszka wz'udził ś"iec! i kpiny konkurentów

?adeszła wielka c!wila <dyseusz spokojnie wzi0ł do ręki łuk, napi0ł cięciwę i

wycelował Strzała przeleciała dokładnie przez dwanaście NoczekO toporów ?a

sali za"kowej powstał ruc! 9alotnicy rozpoznali <dyseusza 9aczęła się 'itwa

<dyseusz z syne" ;ele"ac!e" i arstk0 przyjaciół wy"ordowali wszystkic!przeciwników Przy życiu pozostawili tylko nadworneo pieśniarza i urzędnika 8

posłańca Po 'itwie uprz0tnięto ciała za'ityc! i wysprz0tano salę

/iado"ości o poza'ijaniu zawodników i powrocie <dyseusza dotarły do

królowej Penelopy 2rólowa zeszła do sali za"kowej, dzie siedział <dyseusz ?ie



od razu o rozpoznała, ale wystarczyła c!wila roz"owy i "ałżonkowie

serdecznie się uściskali Kał0 noc opowiadali so'ie swoje przyody ?astępneo

dnia <dyseusz odwiedził swojeo ojca 8 Iaertesa Stary król "ieszkał na wsi

<jciec i syn padli so'ie w o'jęcia ;y"czase" niezadowoleni krewni

po"ordowanyc! zalotników zaczęli pod'urza@ naród przeciwko <dyseuszowi

.ozpoczęła się 'itwa Spór przerwała 'oini (tena, która rozkazała przeciwniko"rozejś@ się do do"ów ;ak rozpoczęło się nowe życie króla 7taki, <dyseusza

• )i"esis #str \W\{VWX 8 i"itacja, podo'ieństwo& – zasada twórczeo

naśladownictwa natury '0d* dzieł "istrzów, który" udało się tę naturę

odtworzy@ 9asada ta powstała w antyku, po raz pierwszy opisał j0 Platon

w swoic! dialoac! 7on i Państwo, (rystoteles nato"iast poświęcił jej

dzieło Poetyka Pó*niej przej0ł j0 renesans, dzie wzore" do

naśladowania stała się sztuka klasyczna Postępowali oni wedłu -or"ułyMoraceo, który uważał, że poeta jest jak pszczoła z'ieraj0ca nektar z

różnyc! kwiatów i przetwarzaj0ca o na własny, niepowtarzalny "iód

• (ntropocentryz" #z r ant!ropos – człowiek i łac centru" – środek&

– pol0d -ilozo-iczny i reliijny, wedłu któreo człowiek stanowi

centru" i cel wszec!świata

/ znaczeniu teoriopoznawczy" ter"in ten oznacza styl -ilozo-owania

poleaj0cy na przyj"owaniu ludzkiej perspektywy – tzn analizowaniu

wszystkic! zjawisk z punktu widzenia od'ioru ic! przez człowieka i

odrzucaniu rozu"owań wyc!odz0cyc! poza ludzk0 percepcję jako

poznawczo nieuprawnionyc! lu' poz'awionyc! praktyczneo znaczenia

/ znaczeniu ontoloiczny" antropocentryz" zakłada, że człowiek jest

centru" /szec!świata, który jest celowo tak skonstruowany, a'y u"ożliwi@

istnienie człowieka / skrajnej postaci antropocentryz" przyj"uje, że cele"istnienia /szec!świata jest człowiek, i że stanowi on ostateczny i

najdoskonalszy produkt ewolucji /szec!świata

Prekursora"i antropocentryz"u poznawczeo 'yli so-iści, od któryc!

poc!odzi określenie, że Aczłowiek jest "iar0 wszec!rzeczyA



Zor"y antropocentryz"u3edytuj > edytuj kod5

"eta-izyczny #ontoloiczny& – człowiek wył0czny" o'iekte" i perspektyw0

poznania #)ag Sc!eler, )artin Meideer, %ean8Paul Sartre&

nozeoloiczny #episte"oloiczny& – #ludzka& świado"oś@ jest *ródłe"

wiedzy #2artezjusz, %o!ann Gottlie' Zic!te, Zriedric! /il!el" %osep! on

Sc!ellin, $d"und Musserl&

aksjoloiczny – człowiek to wartoś@ 'ezwzlędna i nadrzędna wo'ec

pozostałyc! wartości #(rt!ur Sc!open!auer, Iudwi Zeuer'ac!, Zryderyk

?ietzsc!e&

teoloiczny – człowiek zaj"uje szczeólne "iejsce w !istorii z'awienia i w

z'awczy" planie Boa ;eoloia ukazuj0c w sposó' zo'iektywizowany Boa,

K!rystusa i inne treści, przedstawia te zaadnienia w odniesieniu do

człowieka, jeo sposo'u percepcji, jeo ezystencji itd Propaatore"

Azwrotu antropoloiczneoA w teoloii 'ył 2arl .a!ner

kos"oloiczny – człowiek jako najważniejsze, końcowe oniwo ewolucji

tec!noloiczny

• (ora #r `ÛR, dosł "iejsce zro"adzeń& – łówny plac, rynek w

"iastac! starożytnej Grecji Kentru" wokół któreo toczyło się życie

polityczne, reliijne, a czasa"i także !andlowe

/e wczesny" etapie rozwoju polis aor0 nazywano sa"o zro"adzenie

o'ywateli uprawnionyc! do łosowania345

Pocz0tkowo, w "iastac! z dłu0 tradycj0 osadnicz0, 'yła nieplanowa, o

niez'yt wyra*nyc! ranicac!, często jej plan 'ył za'urzony 'udynka"i oc!arakterze pu'liczny" lu' reliijny" #po stronie zac!odniej& i straana"i

#po stronie wsc!odniej&, czy centralnie prze'ieaj0c0 ulic03:5

<d 6 wieku pne Naora jońskaO, zakładana wedłu syste"u

!ippoda"ejskieo, "iała najczęściej kształt prostok0ta, który 8 pocz0wszy od



okresu klasyczneo 8 otaczały portyki kolu"nowe #stoa&3=5 Przez jej środek z

reuły przec!odziła łówna ulica "iasta ?a aorze znajdowały się zazwyczaj

'udowle o przeznaczeniu reliijny" i pu'liczny", "ównice i siedzenia dla

urzędników, studnieE-ontanny oraz po"niki

/ejście do aory "iało niekiedy -or"ę i"ponuj0cej 'ra"y, jak np w $-ezie,

Priene czy )ilecie

Jo naj'ardziej znanyc! należy aora ateńska )iejsce, w który" powstała,

zostało wy'rane jeszcze w czasac! Solona #około roku DD pne&345 Był to

niereularny plac o lekki" nac!yleniu, co zapewniało naturalny odpływ

wody deszczowej, przy łównej drodze wiod0cej na (kropol <toczenie 'yło

zdatne do za'udowy, s0siaduj0ce ze stre-0 "ieszkaln0 (ten

/ okresie klasyczny" (ora ateńska 'yła "iejsce" !andlu, a także wielkic!

zro"adzeń "ieszkańców i de'at politycznyc! / ty" "iejscu od'ywały się

wy'ory urzędników i s0dy skorupkowe #ostracyz"&, wystawiano #zani"

wzniesiono stały teatr Jionizosa na południowyc! stokac! (kropolu& sztuki

teatralne, a także oranizowano zawody sportowe345

Budowle wokół aory wznosili 2i"on #6 wiek pne&, Iikur #76 wiek pne&,

władcy !ellenistyczni #77 wiek pne&, a także .zy"ianie1 ostatni0

"onu"entaln0 'udowl0 'yła 'i'lioteka Madriana z 77 wieku ne35

.zy"ski" odpowiednikie" aory ateńskiej 'yło Zoru" .o"anu"

• )onoteiz" #str \^X "onos – NjedynyO | bX t!eos – N'óO[

jedyno'óstwo& – wiara w istnienie jedyneo Boa i w

przeciwieństwie do !enoteiz"u wykluczaj0ca istnienie jakic!kolwiek

innyc! istot 'oskic! Przeciwieństwe" "onoteiz"u jest politeiz"

#'0d* ateiz"& )onoteiści zazwyczaj przypisuj0 Bou cec!y

doskonałości takie jak o"nipotencja, o"niscjencja, o"niprezencja i

najwyższ0 do'ro@ w rozu"ieniu etyczny"



/yznania"i "onoteistyczny"i s0 trzy reliie określane jako a'ra!a"iczne1

judaiz", c!rześcijaństwo i isla", a także nowe reliie powstałe na ic!

runcie, takie jak sik!iz", rasta-ari, 'a'iz" i 'a!aiz" 7dea jedyneo Boa

znana jest też w zaratusztrianiz"ie #(!ura )azda& i w większości odła"ów!induiz"u #Bra!"an, 7śwara&

• Politeiz" #z str }^_X polys 8 AlicznyA | bX t!eos 8 A'óA[

wielo'óstwo& – wiara w istnienie wielu 'oów #np

przedc!rześcijańska reliia Słowian, reliia starożytnej Grecji,

starożytneo $iptu, wierzenia (zteków, s!int~, neopoaństwo&

/edłu isla"u, politeiz" #szirk& jest ciężki" rzec!e"[ w podo'ny"

tonie wypowiada się również Bi'lia

/ reliiac! politeistycznyc! 'oowie "aj0 zde-iniowane oso'owości i s-ery,

który"i się zaj"uj0 ;ak na przykład w starożytnej Grecji Posejdon 'ył

'oie" "orza, a (-rodyta – 'oini0 "iłości Politeistyczne 'óstwa "o0 w

"itac! rodzi@ się, zakoc!iwa@, walczy@ "iędzy so'0 9azwyczaj nie s0

wszec!wiedz0ce ani wszec!"o0ce, c!o@ s0 o wiele 'ardziej potężne od

ludzi i nieś"iertelne

Kec!0 większości reliii politeistycznyc! jest występowanie panteonów, czyli

!ierarc!ii 'óstw Boów w o'rę'ie panteonu ł0cz0 zazwyczaj więzi

pokrewieństwa czy też "ałżeństwa Iicz'a 'oów w panteonie "oże

sy"'olizowa@ ko"pletnoś@ #np licz'a 4: w kulturze europejskiej ze wzlędu

na dwunastu 'oów w panteonie oli"pijski"& Politeiści posiadaj0 również

"itoloie – !istorie opisuj0ce czyny 'oów i przy okazji wyjaśniaj0ce naturę

świata lu' przekazuj0ce prawdy psyc!oloiczne

• (c!illes #r •€W__bX (c!illexs, łac (c!illes& – w "itoloii reckiej

!eros i 'o!ater wojny trojańskiej #wódz )yr"idonów&

Lc!odził za syna Peleusa, króla jedneo z "iast w ;esalii, i ?ereidy ;etydy

Był wyc!owankie" "0dreo centaura K!ejrona i ojce" ?eoptole"osa



7liada Mo"era i Kypria c!arakteryzuj0 o jako największeo wojownika

;etyda o-iarowuje (c!illesowi tarczę, !ydria czarno-iurowa z 67 w pne

;etyda, staraj0c się zapewni@ "u nieś"iertelnoś@, niedłuo po narodzeniu

zanurzyła syna w Styksie, 'y w ten sposó' uodporni@ całe jeo ciało na ciosy

%edyny" sła'y" punkte" pozostała pięta, za któr0 "atka trzy"ała

nie"owlę / zwi0zku z przepowiedni0, w "yśl której 'ez (c!illesa

zwycięstwo nad 7lione" jest nierealne, co jednak odpłaci on ś"ierci0, ;etyda

ukrywała (c!illesa pośród córek króla Iiko"edesa na Skyros Sta"t0d "iał

o wydosta@ <dyseusz, który w prze'raniu kupca rozłożył przed królewna"i

pac!nidła i kosztowności ?a widok jednej niezainteresowanej wonnościa"i

królewny wydo'ył 'oato inkrustowany "iecz, po który (c!illes sięn0ł 'ezc!wili na"ysłu, ty" sa"y" zdradzaj0c swoj0 prawdziw0 tożsa"oś@

(c!illes zin0ł, zani" ;roja została zdo'yta / "iejsce dzie "atka trzy"ała

o za piętę uodziła o strzała, wypuszczona z łuku przez Parysa, 'rata

Mektora <d teo wydarzenia poc!odzi wyrażenie Npięta (c!illesaO oraz

nazwa ścięno (c!illesa

9 dzieja"i (c!illesa zwi0zana 'yła przepowiednia3potrze'ne *ródło5 – "iał

ży@ dłuo i szczęśliwie, lecz u"rze@ zapo"niany, lu' też u"rze@ "łodo,

zdo'ywaj0c c!wałę 7nna wersja podaje wręcz, że "iał zin0@, jeśli tylko

za'ije Mektora Bo!ater zdecydował się na ten krok, dopiero "szcz0c ś"ier@

swojeo przyjaciela, Patroklosa, który zin0ł z ręki trojańskieo królewicza

• <dyseusz #<dys, Llisses, r ]VVbX <dyssexs, łac Lliges& – w

"itoloii reckiej król 7taki[ 'o!ater <dysei Mo"era

<dyseusz oślepiaj0cy Poli-e"a, protoatycka a"-ora czarno-iurowa, 677 w

pne



Lc!odził za syna !erosa Iaertesa i jeo "ałżonki (ntyklei /edłu "itu 'ył

najprze'ielejszy" z królów 'ior0cyc! udział w wojnie trojańskiej, autore"

podstępu, dzięki które"u Grecy wyrali wojnę – konia trojańskieo /

podróży powrotnej do 7taki przeżył wiele przyód ;ułał się przez 4D lat po

"orzac! i oceanac!, zani" wrócił do swej żony Penelopy <'ok Meraklesa i

;ezeusza jest naj'ardziej znany" 'o!atere" reckic! "itów i leend Syne"<dyseusza 'ył ;ele"ac!

Poc!odzenie3edytuj > edytuj kod5

Podo'nie jak w przypadku większości reckic! królów, ród <dyseusza także

wywodził się od 'oów %eo ojciec Iaertes 'ył syne" (rkejsjosa #(rkizjosa&,

poto"ka #a wedłu "niej popularnyc! wersji "itu nawet syna& 9eusa

?ato"iast "atka <dyseusza, (ntyklea, 'yła córk0 znaneo oszusta

(utolykosa, syna Mer"esa

/ojna trojańska3edytuj > edytuj kod5

Gdy Melena ;rojańska została porwana i królowie reccy szykowali się do

wspólnej wyprawy na ;roję, przył0czył się do nic! także <dyseusz 9 żale"

opuścił sw0 żonę i narodzoneo właśnie syna ;ele"ac!a

?a wojnie spędził 4D lat, 'y w końcu dzięki podstępowi zapewni@ recki"

naje*d*co" zwycięstwo / innej wersji "itu nie wy"yślił -ortelu sa", apodpowiedziała "u o (tena 9 jeo inicjatywy z'udowano wielkieo

drewnianeo konia, w środku któreo ukryli się naj"ężniejsi wojownicy

.eszta ar"ii, pozoruj0c odwrót, odpłynęła na niewielk0 odlełoś@ od "iasta

;rojanie, znajduj0c spalony o'óz i iantyczneo konia, uznali o za dar dla

'oów i po"i"o nielicznyc! protestów wci0nięto do "iasta ;eo wieczoru

!ucznie świętowano ?oc0, dy większoś@ "ieszkańców 7lionu 'yła już

nietrze*wa al'o spała, z konia wyszli żołnierze <tworzyli 'ra"y "iasta i

wpuścili resztę wojsk, która w ty" czasie zd0żyła powróci@ pod ;roję

.ozpocz0ł się poro" "ieszkańców

Powrót3edytuj > edytuj kod5

Po złupieniu "iast (c!iwi "oli wreszcie wróci@ do do"u Pod wodz0 <dysa



wyruszyło 4: statków o'ładowanyc! kosztownościa"i 2ról 7taki wz'oacił

się jeszcze 'ardziej, łupi0c 7s"ar – "iasto 2ikonów ?ie dane "u jednak 'yło

wróci@ szczęśliwie do do"u i szy'ko zo'aczy@ rodzinę

2l0twa Posejdona3edytuj > edytuj kod5

/ trakcie podróży pró'owano znale*@ nocle na zie"i cyklopów Pec! <dysa

sprawił, że wy'rano akurat jaskinię ludożercy Poli-e"a Potwór zd0żył pożre@

czterec! towarzyszy <dyseusza, ni" ten oślepił o w czasie snu ?ajpierw

poczęstował cyklopa wine", a dy ten zasn0ł, przypalił "u oko poc!odni0

?astępnie, za po"ysłe" <dysa, ocaleni przywi0zali się do 'rzuc!ów

!odowanyc! przez cyklopa owiec i w ten sposó' wydostali się z jaskini, dy

Poli-e" wypuszczał sw0 trzodę na pastwisko ?iestety, dy 'yli już wolni,

du"ny <dyseusz pocz0ł przec!wala@ się swoi" zwycięstwe" nad

ol'rzy"e" i ujawnił swe i"ię /tedy Poli-e" zacz0ł 'łaa@ sweo ojca

Posejdona, 'y władca 7taki nidy już nie wrócił do do"u, a jeśli dane "u

'ędzie jednak zo'aczy@ rodzinn0 wyspę, to niec! przy'ędzie sa", 'ez statku

i niec! zastanie swe do"ostwo w kłopotac!

/izyta u $ola i Iajstryonów3edytuj > edytuj kod5

Płyn0c w kierunku 7taki, zawitano na dworze $ola, władcy wiatrów ;en,

polu'iwszy przy'yszy, sc!ował wszystkie niekorzystne "u wiatry do wora,

który podarował <dyseuszowi ?a nieszczęście <dysa załoa otworzyła wór,

kiedy 7takę 'yło już wida@ na !oryzoncie i statki zostały zwiane z kursu

Jopłynęli w ten sposó' do wyspy Iajstryonów, wielkic! ludożerców Ki

poczęli rzuca@ w statki przy'yszy oro"ny"i łaza"i, wskutek czeo

pozostał <dysowi tylko jeden okręt

2irke3edytuj > edytuj kod5

?iedłuo pó*niej zatrzy"ano się na wyspie (jai, na której "ieszkała

czarodziejka 2irke ;owarzysze <dyseusza, którzy wyszli na zwiady, zostali

przez ni0 za"ienieni w trzodę c!lewn0 Jzięki po"ocy Mer"esa –

podarowanej przez nieo roślinie, która czyniła niewrażliwy" na czary 2irke

– zac!ował swoj0 posta@ /idz0c sw0 'ezsilnoś@, władczyni wyspy

przywróciła za"ieniony" w świnie dawn0 posta@ i ościła przy'yszy przez

rok ?astępnie dała ic! przywódcy kilka do'ryc! rad odnośnie dalszej

podróży



2raina 2i""eryjczyków3edytuj > edytuj kod5

9a jej rad0 <dys udał się do kraju 2i""eryjczyków, do sa"eo wyjścia do

świata u"arłyc!, dzie krwi0 o-iary znęcił liczne duc!y <prócz wieszcza

;ejrezjasza spotkał też sweo dru!a $lpenora z"arłeo u 2irke, sw0 "atkę,

towarzyszy z wojny trojańskiej oraz wielu innyc! !erosów i ko'iet

<d 2irke do 2alipso3edytuj > edytuj kod5

<dyseusz i syreny, -ra"ent wazy z CD8FD pne

?astępnie powrócił na krótko do 2irke i wyprawił się w dalsz0 podróż ?a jeo drodze pojawiły się Syreny – pół ko'iety, pół ptaki, zwodz0ce żelarzy

swy" śpiewe" Sprytny <dys kazał więc wszystki" swy" ludzio", a'y

zatkali so'ie uszy woskie", nato"iast jeo sa"eo przywi0zali do "asztu

Jzięki te"u unikn0ł roz'icia statku o okoliczne ra-y, na które Syreny

naprowadzały statki

2olejn0 przeszkod0 'yła cieśnina po"iędzy Scyll0 i K!ary'd0 Scylla porwała

tutaj i pożarła ludzi <dysa / końcu jednak dopłynięto na przyjazn0 wyspę,

na której pasły się niezliczone stada 'ydła Po"i"o zakazu <dyseusza jeo

załoa za'iła kilka i zjadła, co wywołało niew Meliosa, właściciela zwierz0t

/skutek teo po odpłynięciu zerwał się sztor", który przeżył tylko itacki

władca

Jotarł on na wyspę <yię, na której "ieszkała ni"-a 2alipso 9akoc!ana w

<dysie nie pozwoliła "u "ówi@ ani nawet "yśle@ o powrocie do ojczyzny

;ułacz spędził u niej około F lat, aż ku jeo szczęściu Mer"es o'wieścił jej, że

"usi wypuści@ podróżnika i po"óc "u w dotarciu do do"u 9odziła sięniec!ętnie, ale pozostała wierna i c!ętnie po"oła "u z'udowa@ tratwę

Po"oc Zeaków3edytuj > edytuj kod5

Po"i"o wywołaneo przez Posejdona sztor"u <dyseusz dotarł do wyspy

ościnnyc! Zeaków, którzy wyprawili o w podróż do do"u, sowicie



o'darowali i zostawili śpi0ceo na 7tace %edna z wersji "itu "ówi, że

spotkał ic! za to niew 'oa "órz, Posejdona, który sprawił, że ic! wyspę

otoczyły oro"ne skały, czyni0c j0 niedostępn0

Sytuacja na 7tace3edytuj > edytuj kod5

Podczas jeo nieo'ecności na wyspie pojawili się zalotnicy u'ieaj0cy się o

rękę Penelopy, przekonani o jeo ś"ierci Bez skrupułów wykorzystywali

święte prawo ościnności, wyrz0dzaj0c rozliczne szkody w "aj0tku

<dyseusz, przy'ywszy za spraw0 (teny pod postaci0 że'raka, wzi0ł udział w

konkursie, w który" narod0 "iała 'y@ ręka jeo żony #spisek ten 'ył

również jeo autorstwa& 9adanie", które "usieli wykona@ zawodnicy 'yło

strzelenie z łuku tak, 'y strzała przeleciała przez otwory w dwunastu

toporac! ustawionyc! w rzędzie <kazało się jednak, że nikt z pozostałyc!

konkurentów nie "a doś@ siły, 'y c!o@'y naci0n0@ łuk króla 7taki <dyseusz

jako jedyny strzelił per-ekcyjnie, a następnie ujawnił swoj0 tożsa"oś@ i z

po"oc0 syna wy"ordował wszystkic! zalotników

• Mektor #syn Pria"a&3edytuj5

Ljednoznacznienie 9o'acz też1 inne postacie o i"ieniu NMektorO

Przekazanie ciała Mektora ;rojańczyko"

Mektor #r ‚Qƒ„U Mekt~r, łac Mector& – w "itoloii reckiej królewicz i

najdzielniejszy 'o!ater trojański[ 'o!ater 7liady Mo"era

Lc!odził za syna Pria"a i Meka'e #Meku'a& Był 'rate" Parysa, Jei-o'a i

2asandry oraz "ęże" (ndro"ac!y

/ czasie wojny trojańskiej za'ił Patroklosa #"yśl0c że to (c!illes, dyż "iał

na so'ie jeo z'roję&, za co w odwecie zin0ł z ręki (c!illesa pod "ura"i

;roi ?awoływania rodziny Mektora do jeo powrotu do twierdzy opisuje

Ia"ent (ndro"ac!y autorstwa Mo"era



K!c0c po"ści@ ś"ier@ kuzyna i przyjaciela #Patroklosa& oraz ze"ści@ się na

jeo za'ójcy, (c!illes zawlókł ciało Mektora do o'ozu reckieo, wystawił je

niepoc!owane na żer zwierz0t tj psów i sępów #co 'yło największ0 kar0 dla

starożytnyc!, dyż oznaczało skazanie duszy na wieczn0 tułaczkę po zie"i&

Ponadto przyczepił je do sweo rydwanu i codziennie rano przejeżdżał pod

"ura"i ;roi Jopiero Pria" wy'łaał u nieo oddanie zwłok w za"ian zacały wóz złota Po uroczystościac! porze'owyc! Mektora #kre"acja& w ;roi

zarz0dzono dwunastodniow0 żało'ę, uszanowan0 przez Greków

Posiadał ciało atletycznej 'udowy i wy'itnie "ęskie rysy twarzy

Mektor starał się nie ulea@ e"ocjo" Kec!owały o !onor i odwaa

#po"i"o strac!u, stan0ł do pojedynku z (c!illese"&, który" to wartościo"pozostał wierny do końca Był również 'ardzo przywi0zany do rodziny #żony

(ndro"ac!y i syna (styanaksa& Mektor koc!ał swojeo ojca, Pria"a, oraz

;roję, i to za nic! oddał życie Stanowi on przykład 'o!atera idealneo, 'ez

wad ?acec!owanie nierealistyczne – takie postacie nazywa"y

papierowy"i Mo"er opisuje o jako rycerza 'ez skazy i wad, w życiu

prywatny" przedstawia się o jako wspaniałeo "ęża i ojca ;o naj'ardziej

nieskazitelna posta@ 7liady

• (a"e"non #r •`T\\„ (a""n~n, łac (a"e"non& – w

"itoloii reckiej syn (treusza i (erope, w niektóryc! "itac!

ojcostwo przypisywane jest Plejstenesowi, starszy 'rat )enelaosa,

poc!odził z rodu (trydów 2ról (rolidy, krainy, w której

najważniejszy"i "iasta"i 'yły (ros, )ykeny, ;iryns, )idea

.odzina3edytuj > edytuj kod5

on0 jeo 'yła 2litaj"estra, wcześniej żona ;antala, któreo za'ił

(a"e"non, za co 'ył ściany przez Jioskurów i "usiał ożeni@ się z

wdow0 po rywalu )ałżeństwo to od pocz0tku nie 'yło udane 9 teo

zwi0zku (a"e"non "iał kilkoro dzieci1 K!rysote"is, $lektrę #Iaodikę&,

7-ienię #7-ianassę& i <restesa



)ity3edytuj > edytuj kod5

Po porwaniu Meleny, na proś'ę )enelaosa został naczelny" wodze"

wyprawy Greków na ;roję Gdy ze'rały się wszystkie okręty płyn0ce na

wyprawę nie "oły opuści@ portu, ponieważ (rte"ida postanowiła się

ze"ści@ na (a"e"nonie za jeo aroancję wo'ec niej / końcuzaż0dała od nieo, 'y poświęcił swoj0 córkę 7-ienię, na co się zodził, co

z kolei spowodowało niew żony / "icie o o'lężeniu ;roi wedłu %ana

Parandowskieo 'oini lituje się nad niewinn0 dziewczyn0 i każe złoży@

w o-ierze łanię

/ czasie o'lężenia ;roi (a"e"non 'rał udział w napadac! na po'liskie

"iasta / czasie jedneo z nic! porwał jako 'rankę K!ryzejdę –

kapłankę (pollina Gdy od"ówił jej wydania, (pollo zesłał na wojska

reckie zarazę <d teo "o"entu rozpoczyna się opowieś@ 7liady

Przerażeni (c!ajowie pró'uj0 z"usi@ (a"e"nona, że'y wydał

K!ryzejdę, ale ten ż0da od (c!illesa oddania "u swojej ukoc!anej –

'ranki Bryzejdy Spór ten powoduje wyco-anie się (c!illesa z udziału w

wojnie trojańskiej %ednak po jaki"ś czasie (a"e"non zdaje so'ie

sprawę, że 'ez udziału najlepszeo wojownika nie 'ędzie "ożna wyra@

wojny <dsyła więc Bryzeidę do o'ozu (c!illesa i prosi o o powrót na

pole walki <'iecuje "u także rękę jednej ze swoic! córek

Po zdo'yciu ;roi w udziale przypada "u córka Pria"a, 2asandra

Lrodziła "u ona dwóc! synów – ;eleda"osa i Pelopsa

+"ier@3edytuj > edytuj kod5

/ czasie, dy (a"e"non walczył w ;roi, jeo żona 2litaj"estra "iała

koc!anka (jistosa, który postanowił za'i@ prawowiteo "ęża /ersji

ś"ierci (a"e"nona jest kilka ?iektóre twierdz0, że (a"e"non

zin0ł w czasie uczty powitalnej, inne, że w czasie k0pieli Ldział2litaj"estry w tej z'rodni jest też różnie opisywany %edni twierdz0, że

żona podarowała "u koszulę z zaszyty"i rękawa"i i nie "ół się przez

to 'roni@ 7nna wersja podaje, że 2litaj"estra "iała o oso'iście za'i@

topore", dyż 'yła zazdrosna o 2asandrę



2iedy (a"e"non wrócił z wojny w do"u czekała już na nieo żona

2litaj"estra wraz ze swoi" koc!ankie" (jistose" 2litaj"estra

przywitała "ęża serdecznie nie daj0c po so'ie pozna@ żadnyc! oznak

nienawiści więc (a"e"non ani jeo świta nic nie przeczuwali %edynie

przywieziona jako wojenna 'ranka przez (a"e"nona i pozostawiona

pod 'ra"0 2asandra krzyczała, że czuje krew i że nad ty" do"e" wisikl0twa 2litaj"estra zaprowadziła (a"e"nona do k0pieli i kiedy ten

wycierał się ręcznikie" ona zarzuciła na nieo własnoręcznie utkan0

sie@ /tedy też za kolu"ny wyskoczył (jistos i zadał "u dwa ciosy

"iecze" a 2litaj"estra odr0'ała "u łowę topore", tak sa"o za'iła też

2asandrę ?ie oszczędzono także nikoo ze świty wodza

/ literaturze pięknej3edytuj > edytuj kod5

(a"e"non jest jedny" z łównyc! 'o!aterów 7liady Mo"era oraz

traedii (a"e"non (jsc!ylosa Jo !istorii (a"e"nona nawi0zuje

również wiersz Gró' (a"e"nona %uliusza Słowackieo

• 2oń trojański – z'udowany podczas wojny trojańskiej wielki koń,

zro'iony z drewna, w który" ukryli się wojownicy reccy w

czasie zdo'ywania ;roi, pozoruj0c jednocześnie odst0pienie od

o'lężenia <'rońcy "iasta, za na"ow0 Sinona, w'rew

przestroo" 2asandry i Iaokoona wci0nęli konia do "iasta;a" w nocy (c!ajowie wyszli z ukrycia, otworzyli 'ra"y

wojowniko" i w ten sposó' zdo'yli "iasto /ydarzenie to jest

wspo"niane w <dysei Mo"era, a jeo opis znajduje się w

$neidzie /eriliusza345

2oń trojański "iał zosta@ wykonany z drewna jodłoweo L starożytnyc!

Greków jodła 'yła drzewe" poświęcony" Posejdonowi oraz (rte"idzie

i wi0zano je także z kulte" Jionizosa 9akładano zate", że o'rońcy ;roi

zec!c0 ustawi@ konia wewn0trz "urów "iasta, na o-iarę dla 'oów3:5

/spółcześnie istnieje kilka !ipotez czy" w rzeczywistości "oł 'y@ koń

trojański1 pocz0wszy od sy"'oliczneo przedstawienia trzesienia zie"i,

które osła'iwszy "ury ;roi, "iało się przyczyni@ do upadku "iasta #za

trzęsienia zie"i odpowiadał Posejdon, który 'ył również 'oie" koni&,



poprzez użycie przez zdo'ywców tarana przypo"inaj0ceo konia '0d* o

łowicy w kształcie końskieo ł'a, aż po wykorzystanie przez (c!ajów

drewnianej "ac!iny o'lężniczej w rodzaju wieży, która "oła 'y@ np

osłonięta koński"i skóra"i, c!o@ należy tez wskaza@, że współczesna

wojnie trojańskiej ar"ia asyryjska używała "ac!in z nazwa"i zwierz0t 8

tradycja ustna wieków cie"nyc! "oła zac!owa@ pa"ię@ jakieośurz0dzenia użyteo podczas o'lężenia #zwłaszcza, że zr0' opowieści

poc!odzi z czasów, które nastapiły 'ezpośrednio po wojnie trojańskiej&,

nie potra-iła już jednak przedstawi@ przekonuj0ceo wyjaśnienia czy"

ono 'yło, ani w jaki sposó' zostało użyte3potrze'ne *ródło5

<kreślenie Nkoń trojańskiO jest synoni"e" podstępneo, przynosz0ceo

zu'ę podarunku, w ty" znaczeniu jest też używane w in-or"atyce

• 8 S;…I79(K%( P(;$;…K9?( 8 świado"e nadawanie wypowiedzi

utworo" literacki" lu' ic! -ra"ento" cec! stylu podniosłeo,

uroczysteo, np stylizacja A<dy do "łodościA )ickiewicza

• Słowa zaczerpnięte z poezji Moraceo 1 A?on o"nis "oriarA

odnosz0 się do trwałości dzieła artysty, które zapewnia "u

nieś"iertelnoś@ w pa"ięci poto"nyc! Poeta nie u"iera

zupełnie, inie jeo ciało, ale dzieło pozostaje Jo "otywu

tej nieś"iertelności poprzez sztukę nawi0zywali poeci

kolejnyc! pokoleń, czerpi0c z nic! "otywacje do swej pracy

twórczej i podnosz0c swój prestiż Pisał o ty" 2oc!anowski,

pisał Słowacki #A9ostanie po "nie ta siła -atalnaA&,

pole"izował z ty" ;uwi", pisz0c1 Anie c!ce 'y@ aere

parenniusA, czyli trwalszy od spiżu Bo tak właśnie określił

Moracy swoje dzieło twórcze, tytułuj0c swój wiersz A$gei

"onu"entu"A, co oznacza 8 Az'udowałe" po"nikA a w

dalszyc! słowac! czyta"y1 Aaere parenniusA, czyli właśnie

trwalszy niż ze spiżu i dalej Astrzelaj0cy nad oro"

królewskic! pira"idA Moracy uważa, że poezja, która

stworzył przetrwa pokolenia, że okaże się 'ardziej

dłuotrwała niż dy'y postawił spiżowy po"nik ;ak też

sadzi wielu innyc! twórców, nadaj0c so'ie ranę istot

nieś"iertelnyc! w pewny" sensie



• Ltwór Moraceo pt $gei "onu"entu"

#/y'udowałe" po"nik& jest przykłade" liryki

wyznania Poeta wypowiada się w swoi" i"ieniu,

od'iorca utworu jest nieokreślony Ltwór z'udowany jest z czterec! stro-, każda liczy so'ie cztery wersy %est

to utwór 'ezry"owy

Pod"iote" liryczny" wiersza jest poeta, który jest świado"y

swojej wartości i wie, że jeo twórczoś@ osi0nęła tak wysoki

pozio", że "ożna j0 porówna@ do ,,#& po"nika trwalszeo niż

ze spiżu strzelaj0ceo nad oro" królewskic! pira"id #&A,

po"nika niezniszczalneo, któreo A#&nie narusz0 o deszcze

ryz0ce nie z'urzy oszalały (kwilon#&A Pod"iot liryczny

utworu wierzy, że jeo poezja dzięki swojej wartości przetrwa

wieki, że ten Aspiżowy po"nikA zyska nieś"iertelnoś@, wci0ż

czytany, że A#&oszczędzi o nawet łańcuc! lat niezniszczonyc! i

"ijanie wieków#&A

Moracy jest pewien, że raze" z jeo twórczości0 ocaleje cz0stka

nieo sa"eo, jak0 jest poezja < ty" przekonaniu świadcz0

słowa1 ,,nie wszystek u"rę wie" że uniknie porze'u cz0stkanie 'yle jakaA

/edłu "nie takie ujęcie sprawy nie jest wywyższanie" się, ale

świado"ości0 własnej wartości Poeta zdaje so'ie sprawę z

teo, że wspaniałe dzieła zostan0 na świecie ?ie "artwi o

ś"ier@, 'o 'ędzie to tylko ś"ier@ ciała Jusza przetrwa raze" z

poezj0 Moracy pisze1 A'ędę zawsze "łodyA 8 i "a na "yśli swoj0

"łodoś@ w sercac! i duszac! czytelników /ie również o sławie,

która 'ędzie towarzyszy@ jeo i"ieniu1 A7 'ęd0 "ówi@ o "nieA%est w tyc! słowac! odro'ina eoiz"u, ale poł0czona ze

świado"ości0, że dzieła, które stworzył, s0 warte uwai

• Moracy w pieśni NJo IeukonoeO prezentuje własn0

-ilozo-ię życiow0 9wracaj0c się do adresatki wiersza



na"awia j0, 'y nie pró'owała odadywa@ przyszłości,

ponieważ los nie zależy od człowieka ?ie potra-i0 o

zate" przewidzie@ 'a'ilońscy wróż'iarze %edynie

'oowie znaj0 wyroki przeznaczenia / o'liczu

niepewności należy przede wszystki" korzysta@ z

uroków życia i zaj0@ się własny"i sprawa"iPrze"ijanie, o'razowane w wierszu za po"oc0 o'razu

uciekaj0cyc! odzin i lat, nie wz'udza s"utku u poety

Przeciwnie, prezentuje on postawę stoick0, uważa, że

nie trze'a się troszczy@ o rzeczy, na które nie "a się

wpływu

?aczeln0 dyrektyw0 proponowan0 przez Moraceo jest w tej

sytuacji wezwanie1 Ncarpe die"O – Nc!wytaj dzieńO <znacza

ono, że należy cieszy@ się c!wil0 i korzysta@ z teo, co przynosi

człowiekowi los Przyszłoś@ jest 'owie" jedynie złud0, która

jeszcze nie istnieje, dlateo Moracy nazywa jej o'ietnice

Npłoc!y"iO Poeta dokonuje swoistej syntezy stoicyz"u i

epikureiz"u 'uduj0c swoj0 -ilozo-ię sta'ilnej radości i

delektowania się tera*niejszości0

/iersz NJo IeukonoeO nie jest typow0 od0, ponieważ posiada

'udowę styc!iczn0, a nie stro-iczn0 ;ekst składa się zaledwie zdwunastu wersów )a"y tu do czynienia z liryk0 zwrotu do

adresata 2o'iece i"ię adresatki "oże suerowa@, że tekst "a

c!arakter "iłosny, jednak okazuje się, że jest to poezja

-ilozo-iczno8re-leksyjna

Ieksykalna warstwa wiersza uz"ysławia, że "owa tu przede

wszystki" o ludzki" losie i prze"ijaniu / odzie przeważaj0

określenia zwi0zane z czasowości01 NkoniecO, Nostatnia zi"aO,

Nlat kilkaO, Nrok za rokie"O, NdzieńO, Nprzyszłoś@O S0 to więc

zarówno słowa oddaj0ce trwanie, jak ulotnoś@ ?a pozio"ie

leksykalny" "ożna również odnale*@ określenia zaczerpnięte z

kontekstu antyczno8"itoloiczneo1 N'oowieO, N'a'ilońscy

wróż'iarzeO, N%owiszO



9astosowane w pieśni "eta-ory odnosz0 się do porz0dku natury

– prze"ijanie ukazane jest za po"oc0 o'razu z"iany pór roku

Ponadto Moracy sięa po antropo"or-izacje a'strakcyjnyc!

poję@, np N"knie rok za rokie"O

• ?a przykładzie N7liadyO Mo"era

$pos – atunek literacki, utwór roz'udowany przedstawiaj0cy

dzieje 'o!aterów "itoloicznyc! lu' !istorycznyc! na tlen

ważnyc! wydarzeń z przeszłości[ epos klasyczny – epopeja

#epopei& około 6777 wieku

8 utwór pisany !eksa"etre" daktyliczny" #w czasac!

nowożytnyc! 4= łoskowy" np NPan ;adeuszO (da"a

)ickiewicza&

8 podziała na księi, któryc! licz'a "usi 'y@ podzielna

przez #np N7liadaO – : księi, NPan ;adeuszO – 4: ksi0

8 pocz0tek utworu to inwokacja, czyli roz'udowana

apostro-a do sił wyższyc! z proś'0 od autora o natc!nienie,

zawieraj0ca te"at utworu

8 podstawowe -or"y utworu to1 opowiadanie i opis

8 opisy s0 szczeółowe, roz'udowane zwi0zane s0 ze

z'ieie" retardacji, czyli zawieszenia akcji, opisy "iał wartoś@

poznawcz0 jak również wz"acniały napięcie czytelnika

8 zodnoś@ z antyczna zasad0 decoru" #koniecznoś@

dostosowania wypowiedzi do jej przeznaczenia, sytuacji,

z!ar"onizowania jej -or"y z te"ate"&

8 język podniosły i patetyczny

8 wzorce 'o!aterów1 tułacze, postacie skontrastowane

8 -atalistyczna koncepcja losu ludzkieo

8 opis !o"erycki – dyna"iczny, szczeółowy, u'arwiony



8 epitet !o"erycki – wartościuj0cy, dotycz0cy "aterii,

d*więku

• $pos to łówny atunek epicki ukształtowany w

starożytności %eo twórc0 jest Mo"er$pos to

roz'udowany utwór wierszowany przedstawiaj0cy dzieje

'o!aterów "itoloicznyc! lu' !istorycznyc! na tle

wydarzeń przeło"owyc! dla daneo narodu

Kec!y eposu to1

†paraleliz" płaszczyzn -a'ularnyc!8wydarzenia opisane

wydarzenia rozrywaj0 się jednocześnie w świecie 'oów iludzi#'oowie ineruj0 w sprawy ludzi&[ świat podporz0dkowany

jest )ojrze,czyli przeznaczeniu

†wielow0tkowoś@ akcji8ważne s0 zarówno w0tki łówne,jak i

po'oczne

†szerokie tło wydarzeń

†trzeciooso'owy narrator8

wszec!o'ecny,wszec!wiedz0cy,o'iektywny,zac!owuj0cy

dystans,ujawnia się tylko w inwokacji

†'o!aterowie !eroiczni,w któryc! losy często ineruj0 'oowie

†narracja w utworze występuje w dwóc! od"ianac!8opis i

opowiadanie

†styl opowiadania jest

podniosły,uroczysty,patetyczny,dostosowany do !eroicznyc!

czynów 'o!aterów

†realistyczny styl opisu przed"iotów,osó',sytuacji#opisy s0

dro'iazowe i szczeółowe&

†retardacja8celowe zawieszenie,opó*nienie akcji poprzez

wprowadzenie opisów zdarzeń lu' c!arakterystyki

'o!aterów#służy 'udowaniu napięcia&

†"itoloiczna "otywacja wydarzeń



†o'ecnoś@ scen 'atalistycznyc!

†występowanie stałyc! epitetów,które nie c!arakteryzuj0

rzeczownika,lecz ozda'iaj0 poe"at

†typowe zwroty zaczynaj0ce kwestie osó' "ówi0cyc!

†porównanie !o"eryckie8jest to porównanie 'ardzo

roz'udowane,w który" człon określaj0cy staje się rozwinięty"

o'raze" przyrody

†powtórzenia pojawiaj0ce się wielokrotnie

†utwór napisany jest !eksa"etre"#wers sześciostopowy,"iara

ryt"iczna&8jeo nazwa poc!odzi od !eks8sześ@ i "etron8"iara

wierszowa[za naj"niejsz0 jednostkę ryt"iczn0 Grecy uznali

stopę i wyróżnili następuj0ce1

troc!ej,ja"',daktyl,a"-i'rac!,anapest

Starożytny !eksa"etr składał się z ciu daktyli

†ko"pozycja eposu jest lu*na i -ra"entaryczna,poszczeólne

-ra"enty tekstu "ożna czyta@ jako odrę'n0 całoś@

†A7liadaA dzieli się na : pieśni,rozpoczyna inwokacj0,która pełni

-unkcje1

a&zapowiada te"at

'&wprowadza łówneo 'o!atera

c&wprowadza od'iorcę w środek akcji8in "edias res

d&prezentuje wierzenia Greków

e&zawiera apostro-ę do )uzy,'y uwzniośliła proces twórczy

• 7liada3edytuj5

7liada #r ‡_WRX 7liˆs& – o'ok <dysei drui z eposów, któryc!

autorstwo tradycja przypisuje Mo"erowi <'a utwory datuje się

na 6777 lu' 677 wiek pne – stanowi0 więc one najstarsze za'ytki

literatury reckiej i europejskiej w oóle <'a poe"aty s0

eposa"i !eroiczny"i Powstały prawdopodo'nie w %onii na

wy'rzeżu (zji )niejszej – świadczy o ty" przede wszystki" ic!



język, który "ożna sc!arakteryzowa@ jako arc!aiczny dialekt

joński z ele"enta"i dialektu eolskieo )etru" stanowi

!eksa"etr daktyliczny ;e"ate" utworu jest niew (c!illesa i

zwi0zane z ni" epizody wojny trojańskiej ;ytuł utworu poc!odzi

od wyrażenia !e 7lias poiesis – pieśń o 7lionie #;roi&

Jatowanie utworów jest sporne Panuje szeroka zoda, że 7liada

jest starsza niż <dyseja <'a utwory "usz0 'y@ starsze od dzieł

Mezjoda, Prace i dni i ;eoonia wykazuj0 'owie" wiele śladów

znajo"ości epiki !o"erowej <dyseja wydaje się zaś 'y@

"łodsza od 7liady, ponieważ jej autor syste"atycznie po"ija

zawarte już w 7liadzie zdarzenia, rozwijaj0c przy ty" stale wiele

zawartyc! w niej w0tków[ co więcej, o'a utwory w wielu

aspektac! dopełniaj0 się /iększoś@ 'adaczy uważa, że o'a

utwory powstały w 6777 wieku pne, ewentualnie w 677 wieku

pne, niektórzy przesuwaj0 jednak czas powstania 7liady na 7Ywiek pne Sa"a treś@ poe"atów każe u"ieszcza@ je na

pocz0tku okresu arc!aiczneo1 świat przedstawiony w

poe"atac!, "i"o że wydaje się 'y@ nieraz celowo arc!aizowany

przez autora, przenoszony do czasów leendarnyc! 'o!aterów

czasów "ykeńskic!, wykazuje jednak zodnoś@ ze świadectwa"i

arc!eoloiczny"i i wszelki"i rekonstrukcja"i !istoryczny"i

kultury "aterialnej i duc!owej Greków 6777 i 677 w pne

K!arakterystyczne s0 c!o@'y podo'ieństwa "iędzy opisa"i

życia codzienneo w eposac! !o"erowyc! a scena"i

rodzajowy"i przedstawiany"i przez reckie "alarstwo wazowew stylu eo"etryczny" ?a o'ecny kształt poe"atu wpłynęła

redakcja z 67 wieku pne, dokonana z polecenia tyrana

Pizystrata .edakcja ta 'yła zaraze" pierwszy" spisanie" 7liady,

która w pierwotnej postaci należy do literatury oralnej Sa"o

istnienie redakcji 7liady za Pizystrata jest jednak podważane,

dyż "ilcz0 o ni" najstarsze *ródła reckie, np Merodot – w ty"

stanie rzeczy odpowied* na pytanie, kiedy 7liada została spisana,

nie jest "ożliwa

• (rysto-anes z (ten #r •UWVƒ^vR‰X, (ristop!anes& #ok

8=Cf pne& – recki ko"ediopisarz, jeden z twórców

ko"edii staroattyckiej, syn średnio za"ożneo c!łopa o

i"ieniu Zilippos3:5 %eo działalnoś@ przypadła na

sc!yłkowy okres de"okracji ateńskiej, dy następowały

z"iany w życiu polityczny", społeczny" i kulturalny", a



także w sposo'ie "yślenia i "etodac! kształcenia

"łodzieży #Sokrates&3=5 9apewne nie do końca porzucił

wieś i c!o@ nie "ieszkał w (tenac!, to 'ywał w nic!

często (rysto-anes nie piastował w "ieście urzędów i

zwykł patrze@ na de"okrację ateńsk0 z 'oku,

zac!owuj0c większy o'iektywiz"3=5

%est najlepiej rozpoznany" i najszerzej opisany" spośród

autorów ko"edii starej %eo poprzednika"i 'yli 2ratinos i

$upolis Pierwsze swoje ko"edie wystawiał pod nazwiska"i

aktorów, ponieważ sa" 'ył z'yt "łody, 'y złasza@ utwory na

zawody teatralne <statnie dwie ko"edie, tj Sej" ko'iet i

Plutosa czasa"i zalicza się już do ko"edii średnioattyckiej, która

ewoluowała przez 76 wiek pne

;wórczoś@ (rysto-anesa "iała ostre akcenty społeczne i

polityczne 9asadnicza pro'le"atyka jeo ko"edii dotyczyła

starań o ustanowienie pokoju35 / swyc! utworac! przedstawił

'oaty o'raz życia (ten przeło"u 6 i 76 wieku pne Był

zaorzały" przeciwnikie" 'oaczy i o'rońc0 interesów średnic!

warstw społecznyc! oraz c!łopów /yrażał pol0dy wieśniaków

attyckic! Poza zaadnienia"i polityczny"i i społeczny"i

poruszał te"aty literackie3f5, poddaj0c krytyce zwłaszczatwórczoś@ $urypidesa

2o"edie (rysto-anesa zac!owały się dzięki szkole, w której

traktowano je jako lektury o'owi0zkowe 9e wzlędu na czystoś@

dialektu attyckieo stały się wzore"3:5 Postacie w jeo

utworac! używaj0 dialektu attyckieo, ale poza ni" "ożna w

nic! znale*@ inne dialekty, na przykład dialekt "earejski w

(c!arnejczykac!35 ;wórczoś@ (rysto-anesa w dużej "ierze

opiera się na ko"icznyc! przekształceniac! językowyc! i cec!uje

j0 nie'ywała po"ysłowoś@ w tworzeniu neoloiz"ów3F5 ;o, co

również c!arakterystyczne dla tej twórczości, to 'oactwo

odniesień do życia płcioweo człowieka (rysto-anes c!ętnie

posłuiwał się kolokwializ"a"i określaj0cy"i narz0dy

płciowe3C5, jak również wypełniał swoje utwory żarta"i

skatoloiczny"i35



9e wzlędu na rozliczne operacje na słowie ko"edie

(rysto-anesa "ożna postrzea@ jako przykłady Apirotec!niki

wer'alnejA34D5 (teńczycy 6 wieku pne 'yli za-ascynowani

językie" oraz władz0, jak0 on daje, więc zdolności oratorskie'yły wysoko cenione Prowadziło to do rozwoju retoryki i

dialektyki, jak również stawiało duże wy"oi autoro"

dra"atyczny"34D5

$le"enta"i składowy"i utworów (rysto-anesa s0 ele"enty

parodystyczne, lecz zaraze" w ty" wypadku parodii nie "ożna

traktowa@ jako do"inanty ko"pozycyjnej3445 2o"edie, które

wykazuj0 najwyższy stopień nasycenia parodi0, to1

(c!arnejczycy, ;!es"o-orie oraz a'y, to znaczy utwory, dla

któryc! łówny" punkte" odniesienia s0 traedie $urypidesa

Podstawowy" pojęcie" wprowadzany" w re-leksjac! o dziele

(rysto-anesa jest paratraedia, czyli parodia traedii 2onwencje

atakowane i parodiowane przez poetę s0 zarówno konwencja"i

traiczny"i, jak i konwencja"i ko"iczny"i34:5

2o"edie (rysto-anesa s0 typowy" przykłade" operowania

za'iea"i "etateatralny"i Jialo dra"atyczny jest tudialoie" teatralny", zawsze zakłada się jeo zaistnienie w

przestrzeni teatralnej (rysto-anes wprowadza wypowiedzi oraz

sytuacje, które odsyłaj0 do sa"eo tworzywa dra"atyczneo i

teatralneo Postaci zazwyczaj przedstawiaj0 własn0 sytuację

jako sytuację teatraln0, wykazuj0 świado"oś@ teo, że s0 części0

świata teatru oraz teo, że s0 przed"iote" o'serwacji widzów

Proponuje się, a'y ko"edię (rysto-anesa traktowa@ jako

przykład Ateatru nieiluzyjneoA34=5

(rysto-anes

/ utworac! (rysto-anesa "ożna zao'serwowa@ kon-rontację

"iędzy (tena"i wyo'rażony"i a (tena"i rzeczywisty"i %est to

wynik teo, że ko"ediopisarz stale podej"uje aktualne



pro'le"y społeczne i polityczne oraz krytykuje oso'owości

ateńskieo życia pu'liczneo Postacie z jeo ko"edii "aj0 na

celu poszukiwanie i znalezienie rozwi0zań pro'le"ów o'ywateli

ateńskic! /yrażaj0 więc rzeczywiste interesy (teńczyków345

(rysto-anes występuje jako doradca "ieszkańców (ten, a także

pro"uje taki teatr, który "a na celu wz"ocnienie wśród nic!postaw o'ywatelskic! %ednocześnie posłuuje się on typowy"i

ko"iczny"i ele"enta"i współtworz0cy"i -antazyjn0 przyodę,

która wspiera się na re"iniscencjac! "itu 'oskieo al'o

!eroiczneo34f5

2onstrukcja3edytuj > edytuj kod5

9odnie z ustalenia"i ;adeusza 9ielińskieo ko"edia

staroattycka jest z'udowana z następuj0cyc! części1 prolo

zac!owuj0cy -or"ę "onolou al'o 'ęd0cy dialoie", parodos,

to znaczy wejście c!óru na scenę, następnie aon, dzie

doc!odzi do kon-rontacji 'o!aterów utworu oraz ic! racji,

pote" para'aza Po para'azie wprowadza się rodzajowe sceny

ja"'iczne, które zostaj0 uzupełnione o stasi"ony c!óru

2o"edię wieńczy eksodos345 2o"edie (rysto-anesa nie

trzy"aj0 się kurczowo teo wzorca, ty" 'ardziej że wraz z

rozwoje" twórczości ko"ediopisarza jeo utwory s0 coraz

'ardziej spójne i jednolite345 ?a przykład w ostatnic!

zac!owanyc! ko"ediac!, to znaczy w Sej"ie ko'iet i w Plutosie,

'ęd0cy" Aoniwe" pośredni" w procesie

!istorycznodra"atyczny"A nie występuje para'aza34F5

2o"edia (rysto-anesa opiera się nie tylko na dialou

"ówiony", ale ważna rola została przyporz0dkowana "uzyce,

śpiewo" i tańco"34C5

?ietypow0 realizacj0 wzorca ko"edii starej s0 a'y, ponieważ

(rysto-anes ekspery"entuje tu z nowy"i rozwi0zania"iko"pozycyjny"i i zaraze" wykorzystuje popularne środki

konstrukcyjne345 /prowadzone zostaj0 dwie para'azy i aon,

który zaj"uje znaczn0 częś@ utworu #proaon i dwie części

aonu&345 Przy czy" za'iei na para'azie s0 już o'ecne w

.ycerzac! i K!"urac! / a'ac! znajduj0 się również dwa

od"ienne i niezależne c!óry, które "aj0 różny cel i -unkcję3:D5,



to znaczy K!ór a', który występuje w parodosie i jest wył0cznie

c!óre" wstępny" oraz K!ór /taje"niczonyc! w )isteria, na

który składaj0 się dusze, przec!odz0ce droę inicjacyjn0, czyli

wtaje"niczanie w )isteria eleuzyjskie3:D5

2o"edi0 sc!yłkow0 jest Plutos, który "oże 'y@ przykłade"

ko"edii średniej oraz stanowi@ zapowied* ko"edii nowej, więc

niełatwo o zaliczy@ do ko"edii staroattyckiej / utworze

z"niejszyła się -unkcja c!óru, a zwiększyła rola niewolnika

?ast0piła rezynacja z zaanażowania w sprawy polityczne i

odst0pienie od krytyki ważnyc! polityków Plutos nie zawiera

również żartów skatoloicznyc! i o'sceniczneo !u"oru34F5

(rysto-anes oraniczył także ele"enty wokalne i "uzyczne, co

pozwoliło "u zwróci@ większ0 uwaę na sprawy społeczne i

o'yczajowe3:45

• $urypides #r Š‹UW}q‰X $uripŒds, ur około CD pne,

z" D pne& – jeden z najwy'itniejszyc!

dra"aturów starożytnej Grecji Lrodzony na Sala"inie

syn ateńskieo zie"ianina, )nesarc!osa i 2lejto345

<de'rał staranne wykształcenie atletyczne, "uzyczne

#o'ej"owało ono poza "uzyk0 u"iejętności poetyckie i

c!oreora-iczne& oraz -ilozo-iczne Pró'ował równieżswoic! sił w "alarstwie3:5 /iado"o, że 'ył kapłane"

9eusa we Zlyi, 'rał także udział w poselstwie (ten do

Syrakuz, pełnił o'owi0zki proksenosa o'ywateli

)anezji w (tenac! $urypides ożenił się dwa razy %eo

pierwsz0 żon0 'yła )elito, dru0 nato"iast K!ojrine, z

któr0 doczekał się trzec! synów <koło DC roku pne

wyprowadził się z (ten, najpierw skierował się do

)anezji w ;esalii, pó*niej do Pelli, dzie z"arł u króla

)acedonii, (rc!elaosa 7 ś"ierci0 traiczn0 w D roku

pne rozszarpany przez królewskie psy ończe3=5

/ sztukac! $urypidesa (ndro"ac!a, )edea i 7-ienia w

;aurydzie znalazły od'icie traiczne dzieje Grecji z okresu wojny

peloponeskiej, toczonej "iędzy Spart0 i (tena"i w 6 w pne

$urypides 'ył atakowany za z'ytni0 nowoczesnoś@ swojej



twórczości %eo nowatorstwo o'jawiało się zarówno w -or"ie

#prolo, pieśni c!óru i arie nie "usiały się ł0czy@ z akcj0 sztuki –

w jej prze'ie interweniowali 'oowie, po"aaj0c w

rozwi0zywaniu sko"plikowanej intryi, tzw deus eg "ac!ina&,

jak i w treści #"in 'o!aterowie 'yli często prosty"i lud*"i, zaś

tec!nika "onolou pozwalała łę'iej sięn0@ do "otywów ic!działania&, występował w o'ronie kryzysu de"okracji ateńskiej,

odwołuj0c się do średnic! warstw społecznyc!, łównie

wieśniaków Głosił idee równości wszystkic! ludzi, popadaj0c w

kon-likt ze zwolennika"i tradycyjnyc! stosunków społecznyc!

Joceniony po ś"ierci 'ardziej niż za życia, wywiera wpływ na

teatr europejski oraz na twórczoś@ wy'itnyc! pisarzy i

!u"anistów po dziś dzień

• So-okles #r Ž^v^Q_X[ ur ok pne w 2olonos345 ,

z" D pne w (tenac!& – największy o'ok (jsc!ylosa

i $urypidesa traik starożytnej Grecji

So-okles 'ył także politykie", dowódc0 wojskowy" i kapłane"

%eo działalnoś@ polityczna i praca twórcza przypadaj0 na okres

po"iędzy twórczości0 (jsc!ylosa a życie" $urypidesa

9arówno za życia, jak i po ś"ierci 'ył czczony przez

współo'ywateli jako 'o!ater

Lrodzony prawdopodo'nie w roku pne w "inie 2olonos

#Kolonus Mippius, o'ecnie na przed"ieściac! (ten& w (ttyce w

'oatej rodzinie kupieckiej 7nne *ródła podaj0, iż urodził się rok

wcześniej w rodzie arystokratyczny" So-okles 'ył

prawdopodo'nie zapisany jako o'ywatel w księac! de"u

wiejskieo 2olonos, w który" często osadzał akcję swoic!

traedii Pewne jest, że So-okles urodził się na kilka lat przed

'itw0 "aratońsk0 w roku D, niektórzy 'adacze #Iloyd8%ones,

So""erstein& uznaj0 przeło" lat FE za naj'ardziej

prawdopodo'n0 datę narodzin traika



<jce" So-oklesa 'ył So-illos 8 właściciel "anu-aktury czy też

dużeo warsztatu zaj"uj0ceo się wytwarzanie" 'roni 9akład

rze"ieślniczy ojca So-oklesa opierał się na pracy

wyspecjalizowanyc! niewolników, z czeo rodzina So-illosa"usiała czerpa@ nie"ałe zyski, zwłaszcza 'ior0c pod uwaę -akt,

że (teny prowadziły wówczas wojnę z Persj0

So-oklesa kształcono od dzieciństwa w "yśl zasady kalokaatia,

poleaj0cej na !ar"onijny" ł0czeniu zalet duc!owyc! z

cielesny"i Lczył się więc "uzyki, tańca, i"nastyki i poznawał

twórczoś@ wielkic! poetów / wieku 4 lat #wedłu innej wersji

"aj0c lat 4f& został wy'rany do c!óru c!łopców opiewaj0ceo

zwycięstwo pod Sala"in0 /y'ór ten 'ył niez"iernie ważny"

wyróżnienie", zwłaszcza 'ior0c pod uwaę -akt, że So-oklesowi

przydzielono rolę kierownika c!óru

Był aktore" oraz twórc0 dra"atów Pierwszy raz stan0ł do

zawodów dionizyjskic! w wieku :C lat i od razu otrzy"ał łówn0

narodę pokonuj0c wówczas sławneo już i powszec!nie

szanowaneo (jsc!ylosa Jziało się to w C roku pne

Prawdopodo'nie pierwsza triada traediowa So-oklesazawierała sztukę ;riptole"us Jata artystyczneo de'iutu

So-oklesa przytaczana tutaj poc!odzi od Plutarc!a #ywoty,

ywot Peryklesa, Cf& i ostatnio jest podawana w w0tpliwoś@

?ajprawdopodo'niej 'owie" de'iut artystyczny So-oklesa

przypada na rok FD pne, zate" zwycięstwo w zawodac!

dionizyjskic! 'yło'y tylko pierwszy" tak spektakularny"

sukcese" w karierze artystycznej "łodeo So-oklesa / swoi"

ywocie 2i"ona Plutarc! przedstawił prze'ie aonu

traedioweo po"iędzy o'ydwo"a dra"atura"i (on

zakończył się w sposó' nietypowy, ponieważ zdania ar'itrów'yły podzielone Pokonany (jsc!ylos "iał wedłu Plutarc!a

do'rowolnie uda@ się na wynanie na Sycylię

So-okles szy'ko przej0ł pozycję swojeo wielkieo poprzednika

/ ci0u swojeo dłuieo, 'o około D8letnieo, życia napisał



4:= traedie i dra"aty satyrowe przeznaczone do wykonywania

podczas -estiwali reliijnyc! Pierwsze "iejsce zaj0ł : razy, zaś

przyj"uje się, że 4= razy pokonał w rywalizacji (jsc!ylosa (k"e

jeo twórczości przypadła na lata największeo rozkwitu (ttyki,

która wyszła zwycięsko z zakrojonej na szerok0 skalę wyprawy

2serksesa So-okles stał się jedny" z naj'ardziej szanowanyc!o'ywateli ateńskic! Przyja*nił się z Merodote" i Peryklese"

Był też kapłane" !erosów ("ynosa i Malona3:5 oraz 'oa

(sklepiosa

K!ociaż nie przejawiał z'yt dużeo zainteresowania sprawa"i

polityki, pełnił liczne stanowiska w służ'ie pu'licznej w

ad"inistracji ateńskiej #dwukrotnie 'ył strateie"& # 4 pne E

D pne &, 'ył także jedny" ze skar'ników 9wi0zku Jelijskieo

#= pne E : pne & <so'y przynależ0ce do koleiu"

pu'licznyc! skar'ników #r __‰^ƒT\qTW& "usiały zodnie z

podziałe" społeczeństwa potwierdzony" przez Solona w roku

f pne należe@ do najwyższej pod wzlęde" posiadaneo

"aj0tku rupy tzw pięciuset"iarowców #pentakosio"edi"noi&,

dyż za ewentualne sprzeniewierzenie pu'licznyc! pieniędzy

odpowiadały cały" swoi" "aj0tkie" Zakt pełnienia przez

So-oklesa tak odpowiedzialneo stanowiska świadczy o 'ardzo

wysoki" statusie "aj0tkowy" traika

/ D pne u 'oku Peryklesa So-okles uczestniczył w tłu"ieniu

'untu na Sa"os #w roku D o'ydwaj pełnili -unkcję strateów&,

który wy'uc!ł z powodu niezadowolenia po scentralizowaniu

przez (teńczyków struktury (teńskieo 9wi0zku )orskieo

/ :D pne wraz z wprowadzenie" pu'liczneo kultu

(sklepiosa w (tenac! So-okles został wy'rany na jeo kapłana,

nato"iast w jeo własny" do"u wystawiono ołtarz z podo'izn0

(sklepiosa przeniesion0 z $pidauros, który "ieścił się w

prywatny" do"u traika aż do c!wili wystawienia 'óstwu

stosowneo przy'ytku świ0tynneo 9 teo właśnie powodu

So-okles uzyskał poś"iertny przydo"ek degion, czyli Aod'iorcaA



/ 4= pne So-okles został wy'rany jedny" z ko"isarzy

'adaj0cyc! sprawę klęski wyprawy sycylijskiej wysłane przez

stronnictwo (lcy'iadesa w celu zdo'ycia Syrakuz

So-okles podo'no dożył pó*nej starości 8 z"arł w wieku D lat w

D roku pne ?ie doczekał zakończenia wojny peloponeskiej

%eo ś"ier@ z'ieła się w czasie z nie"al całkowity" upadkie"

znaczenia polityczneo polis ateńskiej ('y zade"onstrowa@

swój szacunek do z"arłeo So-oklesa, wystawiano jeo sztuki w

Ienajac!, nato"iast jeo niedokończona sztuka $dyp w 2olonie

stanowi0ca środkow0 częś@ triady rozpoczynaj0cej się sztuk0

$dyp króle", a za"knięt0 (ntyon0, została dokończona przez

wnuka So-oklesa ze zwi0zku z ;!eoris 8 So-oklesa )łodszeo i

jako opus post!u"u" została wystawiona wkrótce po jeo

ś"ierci Mistoriora-ia antyczna #lu'uj0ca się w podawaniu

roz"aityc! anedot na te"at słynnyc! postaci& przekazała

!istorię, wedłu której przyczyn0 ś"ierci So-oklesa "iało 'y@

udławienie się jaod0 winoronow0

So-okles ożenił się z o'ywatelk0 ateńsk0 ?ikostrat0, z któr0 "iał

syna %o-ona /iado"o także, że "iał koc!ankę znan0 pod

i"ienie" ;!eoris, poc!odz0c0 z peloponeskieo "iasta Sykion

9e zwi0zku z ;!eoris narodził się drui syn So-oklesa 8 (riston,ojciec So-oklesa zwaneo )łodszy" %o-on i So-okles )łodszy

zostali traediopisarza"i

;wórczoś@3edytuj > edytuj kod5

K!arakterystyka3edytuj > edytuj kod5

;wórczoś@ So-oklesa odznacza się1 łę'oki" patriotyz"e",

konserwatyz"e", tradycyjności0, reliijności0, -ataliz"e" ipesy"iz"e" So-okles z"ini"alizował 'ezpośredni wpływ

'oów na losy 'o!aterów oraz odszedł od tryloii traicznyc! w

kierunku traktowania każdej traedii jako za"kniętej całości /

traediac! So-oklesa wola ludzka odrywa większe znaczenie niż

'oska, co stanowczo oddaliło o od poprzednika



%eo traedie s0 celowo z'udowany"i dzieła"i sztuki, o

skończonej w so'ie akcji i starannej c!arakterystyce postaci

Prostota stylu stawia o po"iędzy patose" (jsc!ylosa a

retoryczny" artyz"e" $urypidesa

Bo!aterowie So-oklesa s0 por0żeni w rzeczywistości pełnej

sprzeczności nie do poodzenia, przepełnionej kon-likta"i sił,

które nieuc!ronnie d0ż0 do kolizji So-okles zaakcentował ludzk0

stronę postaci, z któryc! każda "a w so'ie jakiś de-ekt Postacie

ze sztuk So-oklesa 'ywaj0 także szlac!etne i do're, jednak z

druiej strony sa"otne w walce ze złe", które "aj0 w sa"yc!

so'ie 7c! walka z ty" pierwiastkie" zła jest zawsze próżna,

jednak to właśnie za jej pośrednictwo" człowiek osi0a pełnię

człowieczeństwa, które niesie ze so'0 potępienie osłodzone

c!wil0 c!wały Szczeólnie do'rze jest to widoczne w traedii

$dyp króle", która przez (rystotelesa została uznana za wzór

idealnej traedii reckiej

/raz z tokie" akcji analiza psyc!oloiczna postaci połę'ia się,

podlea jej tak sa" człowiek, jak i otaczaj0ca o rzeczywistoś@

;wórczoś@ So-oklesa cec!uje silna tendencja do odzierania

postaci z e"-azy #onkos& / $dypie w 2olonie c!ór powtarza

A?ajlepszy" lose" jest w oóle się nie narodzi@A /ydarzenia,które dotykaj0 'o!aterów sztuk So-oklesa, s0 całkowicie

niewytłu"aczalne, nie da się ic! też w żaden sposó'

usprawiedliwi@ /szystki" rz0dzi nieuięte -atu"

/ su"ie So-okles 4C razy otrzy"ał pierwsze "iejsce na /ielkic!

Jionizjac! i prawdopodo'nie razy na Ienajac!, do któryc!

konkursy traediowe wprowadzono około :D roku pne

<prócz peanów i eleii tworzył też pis"a o c!órze

• (jsc!ylos, (isc!ylos z $leusis, $sc!yl #r ‘’V€_^X

(isc!“los&, #ur f:f pne w $leusis, z" f pne na



Sycylii& – jeden z najwy'itniejszyc! #o'ok So-oklesa i

$urypidesa& traików ateńskic!, powszec!nie uważany

za rzeczywisteo twórcę traedii reckiej /prowadził

na scenę druieo aktora, przyczynił się do rozwoju

dialou i akcji scenicznej, oraniczył rolę c!óru,

wprowadził do traedii akcję dziej0c0 się poza scen0

(jsc!ylos 'ył syne" $u-oriona, poc!odził z za"ożnej,

prawdopodo'nie arystokratycznej rodziny, lecz swoj0

sy"pati0 o'darzył de"okrację ateńsk0 Joś@ wcześnie

rozpocz0ł działalnoś@ dra"atopisarsk0 %eo de'iut

dra"atyczny przypadł zapewne na rok fDD pne Po

ukończeniu :f roku życia #w okresie FD <li"piady w latac!

8 pne& rywalizował podo'no w konkursie

traiczny" z Pratinase" i K!oirilose", a pierwsze

zwycięstwo odniósł w roku C pne Pierwsza traedia,

która zac!owała się do naszyc! czasów, czyli Persowie,

została wystawiona dopiero w roku F: pne345 / su"ie

4= razy zdo'ywał doroczn0 narodę ateńskic! irzysk

teatralnyc! / wieku =f lat, w roku D pne walczył jako

!oplita przeciwko Perso" w 'itwie pod )aratone" #w tej

'itwie 'o!atersko zin0ł jeo 'rat, 2yneeiros&

?ajprawdopodo'niej 'rał również udział w 'itwie pod

Sala"in0 #CD pne& i 'itwie pod Plateja"i #F pne&3:5

<koło roku F pne na zaproszenie tyrana Syrakuz,

Mierona 7, wyjec!ał na Sycylię na uroczystości zwi0zane z

założenie" "iasta $tna Podo'no (jsc!ylos wystawił ta"

swój dra"at $tnijki Jru0, a jak przypuszczaj0 niektórzy

'adacze 8 trzeci0 podróż na Sycylię poeta od'ył pod sa"

koniec życia /yjazd ten ł0czono z -akte", że (jsc!ylos w

jednej ze swoic! sztuk zdradził pewne taje"nice "isteriów i

że uwikłało o to w proces, zakończony jeouniewinnienie" ”ródła starożytne wskazuj0 jeszcze inne

powody wyjazdu traika w tę ostatni0 podróż1 jedny" z nic!

"iało 'y@ wynanie z (ten, spowodowane rzeko"o

zawalenie" się try'un podczas aonu traedioweo, w

który" wystawiano jeo sztuki[ inny" 8 porażka poniesiona

w konkursie na eleię sławi0c0 polełyc! w 'itwie pod



)aratone"[ lu' wreszcie 8 zwycięstwo So-oklesa nad

(jsc!ylose" w aonie około roku C pne

Poeta najprawdopodo'niej z"arł około roku f pne w

sycylijski" "ieście Gela /edłu leendy zin0ł, dy orłosęp

'rodaty zrzucił na jeo łys0 łowę żółwia s0dz0c, że to

ka"ień, na który" "ożna rozłupa@ skorupę 9odnie z

Pliniusze" Starszy", (jsc!ylos starał się jak najczęściej

prze'ywa@ na zewn0trz 'udynków w zwi0zku z o'aw0

wywołan0 przepowiedni0, że u"rze za'ity przez spadaj0cy

przed"iot3=5353f5

;eatr (jsc!ylosa3edytuj > edytuj kod5

(jsc!ylos uc!odzi za twórcę traedii reckiej, lecz pierwsze z

ocalałyc! jeo dzieł wystawiano już wtedy, dy teatr ateński

znajdował się na drui" etapie sweo rozwoju, czyli wtedy,

dy widowiska realizowano nie na aorze, ale w przestrzeni

teatralnej, powstałej w święty" okręu Jionizosa, tj przy

świ0tyni Jionizosa we wsc!odniej części południoweo

z'ocza akropolis w (tenac!35

9odnie ze ustalenia"i .o'erta K!odkowskieo w ewolucji

reckieo teatru klasyczneo należy wyodrę'ni@ cztery

podstawowe okresy1

<kres pierwszy o'ej"uje epokę Pizystrata i jeo synów, to

znaczy czasy, w któryc! orc!estra znajdowała się jeszcze na

aorze

<kres drui o'ej"uje czasy (jsc!ylosa, a także pierwszyetap działalności So-oklesa, kiedy orc!estrę i widownię

przeniesiono do święteo okręu Jionizosa

<kres trzeci przypada na czas wojny peloponeskiej i pokoju

?ikiasza

<kres czwarty to koniec wieku 76 pne /ówczas powstaje



tzw teatr Iikura35

/spółczesne zdjęcie ruin ;eatru Jionizosa w (tenac!, dzie

przedstawiono wiele dzieł (jsc!ylosa

Pierwsze z ocalałyc! dzieł (jsc!ylosa nie potrze'owały

specjalneo 'udynku jako tła dla akcji dra"atycznej (ktorzy

wykorzystywali odrę'n0 przestrzeń na"iotu lu' 'udki, dzie

zakładano kostiu"y Pierwszy zac!owany utwór (jsc!ylosa,

który wy"aał 'udynku jako tła dla akcji dra"atycznej to

<resteja 7stnieje prawdopodo'ieństwo, że po"ysłodawc0

takieo drewnianeo 'udynku z trze"a drzwia"i w ścianie

-rontowej 'ył (jsc!ylos Budynek wznoszono na stycznej do

okręu orc!estry +rodkowe drzwi "oły wyo'raża@ wejście

do pałacu królewskieo '0d* świ0tyni Budynek

wykorzystywali też aktorzy jako przestrzeń przyotowań do

ry 9ac!odzi przypuszczenie, że takie rozwi0zanie sceniczne

zastosowano "iędzy rokie" F pne, kiedy wystawiono

Sied"iu przeciw ;e'o", a rokie" fC pne, czyli rokie"

wystawienia <restei3F5

2ostiu" i "aska3edytuj > edytuj kod5

;radycja przypisuje (jsc!ylosowi wynalazek kostiu"u

traiczneo Bardziej prawdopodo'ne jest jednak to, że

(jsc!ylos wykorzystywał tylko kostiu"y 'ardziej okazałe od

tyc!, które zakładali aktorzy, występuj0cy w spektaklac!

jeo poprzedników3C5 ;eksty utworów dra"atycznyc!

zawieraj0 szcz0tkowe in-or"acje o kostiu"ac! postaci /

traediac! (jsc!ylosa jedynie w dwóc! przypadkac!

za"ieszczono takie in-or"acje, tj w K!oe-orac!, dzie

"owa o ty", że $lektra nosi czarne szaty oraz w

(a"e"nonie, w który" wskazuje się na szaty 2asandry3C5

/ teatrze (jsc!ylosa kolor stroju synalizował ranęEpozycję

oso'y, która strój ten nosiła, jak również wyrażał jej nastrój,

np czarna narzutka w szatac! $lektry w K!oe-orac! 'yła

znakie" żało'y 'o!aterki35



7stotny" ele"ente" kostiu"u antyczneo aktora 'yła

"aska .o'ert K!odkowski zaznacza, że przed (jsc!ylose"

"aski 'yły wykorzystywane już przez ;espisa, tyle tylko że

'yły to "aski nie"alowane o doś@ roteskowy"

wyl0dzie35 A(jsc!ylos jako pierwszy posłużył się "ask0

"alowan0 i nadał jej c!arakter wz'udzaj0cy rozę )askiwyra'iano z płótna lnianeo i ipsu, nadaj0c i"

odpowiedni0 -or"ę i wyl0d przez pozostawienie otworów

na oczy i usta oraz przez odpowiednie "alowanie /łosy i

'roda 'yły doklejaneA35 / przedstawieniac! posłuiwano

się także koturna"i #tj specjalny" o'uwie"& i onkose" #tj

wysok0 -ryzur0&, ale nie "a dowodów na to, że 'yły one

używane w teatrze (jsc!ylosa35

(jsc!ylejska traedia3edytuj > edytuj kod5

9odnie z przekaza"i (rystotelesa (jsc!ylosa należy

traktowa@ jako twórcę, który nadał traedii reckiej jej

realny kształt %eżeli dokona@ zestawienia osi0nię@

Zrynic!osa z osi0nięcia"i (jsc!ylosa, to okaże się, że

ewolucja traedii8kantaty w traedię jako -or"ę

dra"atyczn0 i dzieło teatralne dokonała się za spraw0

(jsc!ylosa34D5 Poeta wprowadził traiczny patos,

zastosował ele"enty dra"atyczne, które 'yły konsekwencj0

'ezpośrednieo przedstawiania akcji na scenie, a także

"yślał o traedii jak o ko!erentny" dziele, "aj0cy" swój

właściwy kształt w przestrzeni teatralnej34D5 Poeta także

jako pierwszy wprowadził do traedii te"aty reliijno8

"oralne34D5

?a traedię (jsc!ylosa wpłynęła twórczoś@ Mo"era3445

Poeta zawdzięcza również sporo poeto" liryczny", zaś

pieśni jeo c!órów "ożna traktowa@ jako -or"ę kontynuacjiAliryki c!óralnej tworzonej w dialekcie dorycki"A3445

/skazuje się na oddziaływanie na (jsc!ylosa takic! poetów,

jak (rc!iloc! czy (nakreont3445 (jsc!ylos nie pozostał także

o'ojętny na -er"ent naukowy jeo epoki .o'ert

K!odkowski zaznacza, że do niektóryc! -ra"entów

Pro"eteusza i $u"enid przeniknęła ter"inoloia "edyczna,



do (a"e"nona słownictwo eo"etrii, a w <restei "ożna

znale*@ ter"iny prawnicze34:5

K!arakterystyka twórczości3edytuj > edytuj kod5

(jsc!ylos 8 tak jak inni twórcy jeo epoki 8 te"atykę swoic!

utworów zakotwiczał w "itoloii reckiej ?ie oznacza to, że

ukazuj0c postaci "itoloiczne i naznaczone uniwersalności0,

nie odnosił się do współczesnyc! "u wydarzeń społeczno8

politycznyc!34=5 Przeciwnie 8 odpowiednio do'rane "ity

dra"atyzował w taki sposó', a'y "ożna 'yło wypełnia@ je

aktualny"i odniesienia"i i a'y widzowie "oli wyci0n0@ z

nic! nauki, kształtuj0c własn0 "oralnoś@34=5 Swoj0 rolę

traediopisarza traktował 'owie" jako rolę wyc!owawcy

społeczeństwa, nauczyciela, uwrażliwiaj0ceo na cnoty

o'ywatelskie34=5

/ swyc! utworac! traediopisarz wzniósł się na wyżyny

prawdziwej poezji %eo traedie rozrywane s0 zawsze w

kręu największyc! pro'le"ów "oralnyc! i reliijnyc!

;worzył potężne postacie, zdolne ud*win0@ ciężar

reprezentowanyc! przez sie'ie idei Bo!aterów (jsc!ylosa

cec!uje nie"al pos0owoś@ Lderzaj0ca w traediac!(jsc!ylosa jest również "ajestatycznoś@ i dostojeństwo

stylu, prostota i lirycznoś@ języka, sceny pełne

dra"atyczneo napięcia i prawdziweo traiz"u Kec!a"i

dystynktywny"i jeo twórczości s0 'ezpośrednioś@ i

konkretnoś@, z"ysłowoś@, pro-etyczny ton, surowa prostota,

wzniosłoś@ wypowiedzi i przedstawienia, do"inacja o'razu i

'rak skłonności do analizy345

?ależy zwróci@ uwaę na stosunek (jsc!ylosa jako artysty i"yśliciela do własnej epoki / jeo traediac! od'iło się

także wiele ważnyc! pro'le"ów -or"owania się

-unda"entów de"okracji ateńskiej (jsc!ylos osadzaj0c

swoje utwory w świecie !istorii lu' "itu, wypowiadał się

językie" sztuki w wielu doniosłyc! zaadnieniac! swoic!

czasów, wykazywał wyra*n0 sy"patię dla de"okracji



ateńskiej, a nieakceptował tyranii i wszelkic! -or"

despotyz"u

• 9asada trzec! jedności #trzy jedności& – zespół

trzec! reuł podstawowyc! dla klasycystycznej

koncepcji -a'uły dra"atu lu' wył0cznie traedii

.euły te to jednoś@ czasu, jednoś@ "iejsca i

jednoś@ akcji

/ poetyce klasycyz"u największe znaczenie "a zasada

jedności akcji /edłu tej reuły -a'uła "a "ie@ c!arakter

liniowy, 'y@ jednow0tkowy" układe" zdarzeń –

poz'awiony" scen epizodycznyc! i w0tków po'ocznyc!.ozwój zdarzeń w czasie trwania akcji "a prowadzi@ wprost

do rozwi0zania łówneo kon-liktu zarysowaneo w

dra"acie ;akże każda z wprowadzonyc! postaci "usi "ie@

wyra*nie określon0 -unkcję w stosunku do rozwoju akcji

Prostsze do określenia s0 zasady jedności czasu i jedności

"iejsca – zasada jedności czasu "ówi, że czas trwania akcji

"usi się pokrywa@ z czase" trwania widowiska lu'

przynaj"niej za"yka@ się w jednej do'ie[ zasada jedności

"iejsca "ówi, że akcja dra"atu powinna toczy@ się stale w

ty" sa"y" "iejscu, a przynaj"niej nie narusza@prawdopodo'ieństwa z"ian "iejsca akcji w stosunku do

zasady jedności czasu

• ("-iteatr #łac a"p!iteatru", z r R\vWTƒU^

podwójna widownia, w kształcie koła[ poł0czenie

dwóc! teatrów półkolistyc! w jeden& – odkryta

arena o kształcie elipsy lu' koła, otoczona –

najczęściej wznosz0cy"i się sc!odkowo – rzęda"i

siedzeń dla widzów345 i przeznaczona do

pu'licznyc! pokazów "in walk ladiatorów, walk z

dziki"i zwierzęta"i, nau"ac!ii

/ starożytny" teatrze recki" 'yła to widownia na wolny"



powietrzu, rozłożona półkoliście na z'oczac! paórków,

wyposażona w ka"ienne siedzenia345 / starożytny"

.zy"ie 'udowla ta wykształciła się z wydzieloneo na -oru"

dziedzińca, na który" walczyli ladiatorzy /okół

dziedzińców zaczęto u"ieszcza@ ławy, które z czase"

stawiano w kilku rz0dac! na usypany" wale Pó*niej całoś@zaczęto otacza@ "ure" <statecznie a"-iteatr stał się

wielki" ko"plekse" rozrywkowy" z widowni0 #caea&

"ieszcz0c0 często dziesi0tki tysięcy widzów, z wielo"a

po"ieszczenia"i po"ocniczy"i, "aszta"i do rozpinania

nad ni" osłony #elariu"& i wielo"a inny"i

udoodnienia"i

/ czasac! i"periu" rzy"skieo z'udowano setki

a"-iteatrów, łównie w 7talii i na zac!odzie 9decydowanie

"niejsza licz'a a"-iteatrów we wsc!odnic! prowincjac!

i"periu" 'yła e-ekte" niec!ęci ic! "ieszkańców do

krwawyc! rozrywek, w któryc! ustowali .zy"ianie

?ajsłynniejszy" a"-iteatre" jest rzy"skie 2oloseu"

/spółcześnie nazw0 a"-iteatr określa się 'udowlę

widowiskow0 z kolist0 lu' półkolist0, wznosz0c0 się do óry

widowni0

• & egodos – ostatnia pieśń, śpiewana podczas

wyjścia c!óru

• Stasi"on #r stˆsi"on od stˆsi"os 8 stoj0cy,

nieruc!o"y& 8 w starożytny" teatrze recki"

pieśń wykonywana przez c!ór stoj0cy na

orc!estrze, pod przewodnictwe" kory-eusza

Stasi"a oddzielały partie dialoowo8



"onoloowe odrywane przez aktorów 8

epeisodiony

• Parodos – w teatrze recki" pieśń

wejściowa c!óru

?azywano tak również 'oczne przejście dla c!óru #i

widzów pierwszyc! rzędów&, znajduj0ce się

po"iędzy -rontow0 ścian0 skene przyleaj0c0 do

orc!estry a t!eatrone"

• $peisodion #r epeisódion& – -ra"ent

dra"atu reckieo #tak traedii jak i

ko"edii&, który o'ej"uje 'ezpośrednie

wyst0pienia postaci w wypowiedziac! o

c!arakterze dialoów lu' "onoloów

$peisodion stanowi pierwotn0 -or"ę

występuj0cyc! w pó*niejszyc! utworac!

dra"aturicznyc! aktów Poszczeólne

epeisodiony, któryc! 'yło od trzec! do

pięciu #najczęściej trzy&, oddzielane 'yły od

sie'ie pieśnia"i c!óru stasi"ona"i

$peisodion nie jest przy ty" jedyny" dialoowany"

-ra"ente" traedii, z reuły traedię reck0

otwiera proloos, który wstępnie zarysowuje

sytuację dra"atyczn0 i który często także "a

c!arakter dialou Jopiero po ni" na scenę wc!odzi

c!ór – pieśń wc!odz0ceo c!óru to parodos

#istniej0 jednak także traedie rozpoczynaj0ce się odparodosu& Pierwszy epeisodion następuje po

parodosie, następnie epeisodiony i stasi"ony

przeplataj0 się $peisodion prócz dialoów i

"onoloów 'uduj0cyc! akcję o'ej"uje także partie

typowo liryczne, stasi"ony nato"iast stanowi0

przerwy w toku akcji, w któryc! doc!odzi do



z"niejszenia się napięcia dra"atyczneo 9 reuły

podczas stasi"onu występuj0cy w epeisodionac!

aktorzy sc!odz0 ze sceny, jeśli pozostaj0, rzadko

uczestnicz0 czynnie w pieśni i tańcu c!óru Kzęsto

jednak typowy porz0dek przeplataj0cyc! się

epeisodionów i stasi"onów zostaje z"ieniony1za"iast stasi"onu wprowadza się ko""os #o

c!arakterze la"entacji&, w który" c!ór

współwystępuje z jedny" aktore" '0d* ic! rup0

• 2ory-eusz, kory-ej #r QÛ]vT^X koryp!îos

czyt kory-ajos& – przewodnik c!óru w

teatrze starorecki" /yłaszał on

najtrudniejsze kwestie oraz wyznaczałc!órzysto" te"po i wysokoś@ d*więku

/ 'alecie "iane" kory-eusz lu' kory-ej określa się

stanowisko w zespole tancerza, który jeszcze nie jest

solist0, ale też nie jest już członkie" corps de 'allet

/ 'aletac! klasycznyc! kory-eje zwykle wykonuj0

tańce w "niejszyc! rupac! #przyjaciółki, dru!ny,

kawalerowie, przyjaciele łównyc! 'o!aterów& lu'

niewielkie partie solowe w tańcac!c!arakterystycznyc!345

/spółcześnie "iane" ty" określa się też wy'itnyc!

działaczy na polu nauki lu' sztuki

• Jytyra"' #str WUT\—^X dit!yra"'os& –

oda lu' pieśń poc!walna o c!arakterzepatetyczny", wzniosły", niekiedy

traiczny"[ z czase" na'rał cec!

patetycznej poezji e"ocjonalnej

/spółcześnie występuje zarówno w tonacji

poważnej, jak i parodystycznej –

prześ"iewczej / liryce starożytnej Grecji



'ył uroczyst0 pieśni0 ku czci Jionizosa

śpiewan0 przez c!ór z towarzyszenie" -letu

i tańca Jytyra"' stanowiła Apieśń kozłaA, z

której wywodzi@ się "aj0 traedia i ko"edia

antyczna Poc!odzenie traedii z dytyra"'u

poświadcza (rystoteles w Poetyce

Jytyra"' w literaturze starożytnej3edytuj > edytuj

kod5

Jytyra"' 'ył w reckiej liryce c!óralnej pieśni0

poc!waln0 na cześ@ Jionizosa, opiewaj0c0 jeo

cierpienia i radości, patetyczn0, a zaraze" pełn0

entuzjaz"u, śpiewan0 podczas świ0t dionizyjskic!

przez c!ór Prawdopodo'nie w prze'raniu kozłów8

satyrów przy ako"pania"encie aulosu, w

poł0czeniu z tańca"i wokół ołtarza

Gatunkie" poezji artystycznej uczynił dytyra"'

(rion z 2oryntu #ok DD pne&, który ustalił także

sposó' jeo wykonywania /prowadzenie śpiewów

solowyc! i wzrastaj0ca rola kory-eusza c!óru

sprzyjały krystalizowaniu się w o'rę'ie dytyra"'u-or"y dra"atycznej[ st0d przypuszcza się, że z

dytyra"'u wyrosły zarówno traedia, jak i ko"edia

.ozkwit atunku przypada na 7686 w pne #Iasos z

Mer"iony, Si"onides z 2eos, Bakc!ylides, Pindar&

/ następnyc! stuleciac! uleł on

konwencjonalizacji i sc!e"atyzacji, równocześnie

zaś "uzyka wzięła w ni" órę nad słowe"

poetycki"

• ;eatr recki – wywodzi się z tradycji

o'rzędów reliijnyc!, zwłaszcza zwi0zanyc!

z o'c!oda"i ku czci Jionizosa /idowiska

te "usiały 'y@ łatwo dostępne dla ludności,

pierwsze sztuki wystawiano więc na

wytyczony" u stóp wzórza placu zwany"



orc!estra, a na jeo środku ustawiano ołtarz

#t!y"ele& Pocz0tkowo orc!estra "iała

kształt z'liżony do prostok0ta, koła al'o

elipsy, ostatecznie przyj0ł się kształt koła ?a

placu #orc!estrze& występował c!ór i

od'ywały się popisy taneczne /idzowiezasiadali na z'oczu óry, pocz0tkowo

'ezpośrednio na zie"i, pó*niej na

drewnianyc! ławkac! ;ak powstała

widownia w kształcie dużeo #większeo od

półkola& wycinka koła, czyli t!eatron

/ (tenac! sztuki teatralne 'yły wystawiane także

na aorze, na prowizorycznie wzniesionyc!

konstrukcjac! drewnianyc! %ednak w roku D

pne #częś@ *ródeł podaje rok pne& doszło do

katastro-y – drewniana konstrukcja try'un zała"ała

się i ś"ier@ poniosło wiele osó'

?ajprawdopodo'niej to wydarzenie zdecydowało o

przeniesieniu widowisk w stałe "iejsce, w okolice

świ0tyni Jionizosa na południowy" stoku akropolis

/raz ze wzroste" licz'y aktorów występuj0cyc! na

scenie i wz'oacanie" akcji przedstawień,

niez'ędne stało się po"ieszczenie, w który"aktorzy "oli z"ienia@ stroje Pro'le" rozwi0zano

poprzez wy'udowanie około roku f pne przy

orc!estrze, naprzeciw t!eatronu, 'udynku zwaneo

skene – inicjatore" teo przedsięwzięcia 'ył

(jsc!ylos Skene szy'ko zaczęła służy@ nie tylko jako

ardero'a, ale też jako tło do rozrywanyc!

przedstawień / ścianie 'udynku u"ieszczono troje

drzwi, przez które wyc!odzili aktorzy +rodkowe,

najważniejsze służyły łówny" postacio" #np

królowi&, a 'oczne inny" 'o!atero" dra"atu 9czase" przy'yło 'o!aterów akcji, aktorzy przenieśli

się z orc!estry na proskenion / okresie

klasyczny", około :f pne, rozpoczęto 'udowę

teatru ka"ienneo, w "iejscu istniej0ceo od

czasów Pizystrata teatru z drewna Budowa

prze'ieała etapa"i, a ukończono j0 około ==C



pne #lu' =: pne& ?owy teatr "ół po"ieści@

około 4F DDD widzów #praktycznie aż do =D DDD&

;!eatron o szerokości 4DD " i wysokości D "

oparto o stok skały, na który" z'udowano z FC

stopni, wysokic! na == c" każdy, podzielonyc! na

trzy części dwo"a szeroki"i przejścia"i #diazo"ata&'ien0cy"i po łuku ?ajniższa częś@ o'ej"owała 4F

rzędów stopni, środkowa i najwyższa po =: stopnie

Poruszanie się ułatwiało F przejś@ ze stopnia"i

'ien0cy"i pro"ieniście #kerkides& ?a środku

pierwszeo rzędu u"ieszczono wykuty w ka"ieniu

tron dla kapłana Jionizosa Skene #o wy"iarac!

,f g ,f "& przy'rała -or"ę 'udowli o

prostok0tnej elewacji z dwo"a w0ski"i,

wysunięty"i skrzydła"i #paraskeniona"i&

o'ej"uj0cy"i proskenion Po"iędzy ni"i a

t!eatrone" powstały przejścia zwane parodosa"i 9

przejś@ tyc! korzystał c!ór ?a ścianie skene,

po"iędzy drzwia"i u"ieszczano o'razy, tzw

pinakes, które służyły jako dekoracja <rc!esta "iała

średnicę : " ?a zewn0trz teatru wy'udowano

portyk, który służył widzo" jako sc!ronienie przed

słońce" lu' deszcze"

;eatr Jionizosa stał się wzore" dla innyc! teatrów

'udowanyc! w Grecji w okresie klasyczny"

?ajlepiej zac!owany" teatre" recki" jest

z'udowany około ==D pne teatr w $pidauros

;eatr zaprojektował Poliklet )łodszy /idownia,

roz"ieszczona w f: rzędac! "oła po"ieści@ około

4 DDD widzów

/ okresie !ellenistyczny" zac!owano podstawoweele"enty teatru reckieo, z"ieniono jednak jeo

proporcje Połę'iono i podniesiono proskenion –

co-nięto paraskeniony a sa" proskenion oparto na

słupac!, otrzy"uj0c pod proskenione" przestrzeń

zwan0 !yposkenione" 9 !yposkenionu wyc!odzili

aktorzy raj0cy duc!y lu' 'oów podzie"ia,



sc!oda"i przec!odzili na proskenion, dzie "oli

wyłasza@ swoje kwestie /z'oaceniu uleły także

dekoracje /prowadzono periakty 8 raniastosłupy

trójk0tne, na ścianac! któryc! 'yły wy"alowane

różne o'razy <'rót raniastosłupa u"ożliwiał

szy'k0 z"ianę tła

/ teatrac! reckic! "oli występowa@ tylko

"ężczy*ni /cielali się oni także w role ko'iet

;eatr recki stał się wzore" dla 'udowanyc! w

okresie pó*niejszy" teatrów rzy"skic!

• /enus z )ilo, (-rodyta z )elos, to

najsłynniejsza rze*'a 'oini (-rodyty

9ostała znaleziona przez reckieo wieśniaka

%orosa w 4C:D r w okolicac! teatru na terenie

akropolu w (da"as, łówny" porcie reckiej wyspy

)ilos, leż0cej w arc!ipelau Kyklad na )orzu

$ejski" Pos0 w i"ieniu -rancuskieo a"'asadora

w ;urcji, )arkiza de .iiere, kupił -rancuski żelarz

%ules Ju"ont dLrille Ziura jeszcze wtedy "iała

ręce /edłu leendy straciła je, dy statek

dmLrillema roztrzaskał się o skały w po'liżu wyspy

Gdy rze*'ę wydo'yto, 'yła już w stanie, w jaki" zna

j0 cały świat )arkiz de .iiere sprezentował /enus

Iudwikowi Y6777 <d 4C:4 r pos0 znajduje się w

Iuwrze

Ziura wykonana jest z "ar"uru paryjskieo #z

wyspy Paros& )a :,D: "etra wysokości Półnaa

'oini "a szatę opuszczon0 poniżej 'ioder



#podo'nie jak /enus wyży"aj0ca włosy z )uzeu"

/atykańskieo& Iewa noa jest na czy"ś wsparta

Przypuszcza się, że na żółwiu 2iedyś w lewej ręce

trzy"ała prawdopodo'nie ja'łko, a ręka ta 'yła

wsparta na kolu"nie, a'y podtrzy"ywa@ ciężar

%est to rze*'a anoni"oweo twórcy ze szkoły

rodyjskiej z około 4fD – 4:f pne , niektórzy

przypuszczaj0, że twórc0 "ół 'y@ (esandros z

.odos )a c!arakter ko"pilacyjny ?aśladuje

/enus z 2apui #76 wiek pne&, która z kolei jest

naśladownictwe" (-rodyty Iizypa

• ?ike z Sa"otraki – "ar"urowa rze*'a z

okresu !ellenistyczneo z 777 lu' 77 wieku

pne Posta@ ?ike "a :,D " wysokości, a

ze skrzydła"i =,:C " %ej twórc0 'ył

prawdopodo'nie Pytokritos z .odos Lważa

się, że "oła 'y@ sy"'ole" zwycięstw

odniesionyc! przez .odyjczyków w wojnie z

(ntioc!e" 777 Prawdopodo'nie znajdowała

się na dzio'ie jakieoś okrętu 9ostała

odnaleziona w 4C= roku na reckiej wyspieSa"otraka przez -rancuskieo arc!eoloa8

a"atora K!arlesa K!a"poiseau

%est to rze*'a o dużej dozie realiz"u, co podkreśla

c!ociaż'y szata, która w tej rze*'ie "iocze, ra[

wyra*nie wida@, że jest al'o "okra, al'o łopocze na

wietrze /ysunięta do przodu prawa noa i

rozpostarte skrzydła nadaj0 postaci !ar"onijnoś@

ruc!u

?ike z Sa"otraki od 4CC "ożna ol0da@ w Iuwrze

w Paryżu



• Jysko'ol – rze*'a )yrona, wykonana

została w 6 w pne przedstawiaj0ca atletę

.ze*'iarz stworzył j0 najprawdopodo'niej we

wczesny" okresie swojej twórczości Lwzlędnił w

niej recki kanon piękna Posta@ jest

wyidealizowana, ciało przedstawione w pełnej

syntezie (utor ukazał ruc! i wewnętrzny dyna"iz"

postaci w sposó' zrównoważony i opanowany

Sportowiec jest ukazany tuż przed wyrzucenie"

dysku #st0d nazwa Ndysko'olO& .a"iona s0 ułożone

w taki sposó', że wydaje się jak'y tworzyły częś@

okręu Głowa poc!ylona ku przodowi akcentuje oś

sy"etrii ciała prze'ieaj0c0 równolele do lewejnoi ziętej w kolanie, dotykaj0cej duży" palce"

zie"i %eo ciało wydaje się przez to proporcjonalne

)istrz uwidocznił także większoś@ "ięśni, czyli

zad'ał o szczeóły /ydaje się jak'y atleta został

ujęty w "o"encie spoczynku "iędzy dwie"a

czynnościa"i, odc!ylenie" dysku do tyłu, a

wyrzucenie" %ednocześnie 'rak e"ocji na twarzy

przedstawianej postaci sueruje oro"ne skupienie

Posta@ ukazana jest w pełni realistycznie, oddaje

naturalny ruc!, co jest dowode" na to, że zanajwyższy wzór )yron o'rał naturę, wy'ieraj0c z

niej najdoskonalsze ele"enty

(utentyczna rze*'a dłuta )yrona nie zac!owała się

do naszyc! czasów – została zrekonstruowana na

podstawie pó*niejszyc!

• (rc!, zasada, prazasada #r U€{

ety"oloicznie oznacza zasadę, przyczynę,

władzę& – w -ilozo-ii

przedsokratejskiej3potrze'ne *ródło5 ter"in

oznaczaj0cy praprzyczynę wszystkic! 'ytów,

zasadę oraz naj'ardziej zasadnicze



tworzywo345

Pierwotna zasada kieruj0ca świate" #r QV\^X&,

wszec!świate" 7stnienie tej zasady postulowała

jońska -ilozo-ia przyrody Jla ;alesa arc! to woda,

dla (naksy"andra arc! jest 'ezkrese" #apeiron&,

dla (naksy"enesa arc! jest powietrze", dla

Pitaorasa licz'0

(rc! wedłu różnyc! -ilozo-ów to1

;ales z )iletu 8 woda345

(naksy"enes 8 powietrze345

(naksy"ander 8 apeiron #'ezkres&345

Meraklit 8 oień345

2seno-anes 8 zie"ia

$"pedokles 8 żywioły

(naksaoras 8 nasionaEzarodki #!o"oio"erie&

Je"okryt 8 ato"y

Pitaoras 8 licz'y345

(rystoteles 8 woda, oień, zie"ia, powietrze i eter

Meel 8 rozu"

Pierwsi -ilozo-owie nazywani 'yli -izyka"i, czyli

'adacza"i p!ysis #przyrody& Pierwsze teorie

-ilozo-iczne c!arakteryzował właśnie pol0d, że

wszystko, co istnieje, posiada wspóln0 prazasadę,

arc!

• Knota #łac irtus, r Ubƒ{ – aret & –



uruntowana, stała etyczna dyspozycja

człowieka otoweo posłuiwa@ się swoi"i

władza"i "oralny"i 8 rozu"e", wol0 i

z"ysła"i 8 do postaw i konkretnyc! czynów

zodnyc! z do're" etyczny"345

Knota jest trwał0 sprawności0 "oraln0 oso'y, dzięki

której przestrzeanie zasad "oralnyc! staje się

łatwe <so'a jest w ty" pewna 8 nawet wo'ec

okoliczności niesprzyjaj0cyc! Bycie ki"ś prawy",

wierny" do'ru "oralne"u sprawia człowiekowi,

który posiadł cnoty, wewnętrzn0 przyje"noś@3:5

Knota uważana jest przez różne koncepcje etyczne

za jeden z najważniejszyc! ele"entów życia

etyczneo człowieka Syste"y etyczne "ożna

podzieli@ na takie, które uznaj0 j0 za cel, i takie,

które uznaj0 j0 za środek do celu3=5 ;yp teorii

etycznyc!, które uznaj0 cnotę za -unda"entalne

pojęcie etyczne określa się jako etyka cnót #etyka

aretaiczna&

Pojęcie cnoty wywodzi się z -unkcjonuj0ceo wstarożytnej Grecji pojęcia aret 9arówno znaczenie

ter"inu, jak i to, jakie cec!y uznawano za aret

z"ieniały się w czasie Pocz0tkowo aret oznaczała

"ęstwo i 'o!aterstwo / okresie arc!aiczny",

"iejsce jednostki w społeczeństwie i jej powinności

'yły ściśle wyznaczone Knota poleała na

wypełnianiu powinności zwi0zanyc! z rol0 społeczn0

jednostki, wynikaj0cy"i z jej urodzenia35

Posiadanie cnoty #'ycie aat!oi& 'yło utożsa"iane z

'ycie" arystokrat0 St0d też niekiedy arettłu"aczona jest jako dzielnoś@ czy sprawnoś@ 9

czase" aret uniezależniła się od statusu i

poc!odzenia społeczneo / okresie klasyczny"

ter"in zacz0ł 'y@ rozu"iany jako pewna praktyczna

zdatnoś@ do osi0ania celów ;ak też rozu"ieli j0

so-iści3f5



2rytykował ic! Sokrates u któreo aret uzyskuje

znaczenie 'liskie współczesnej cnocie Staje się ona

zalet0 "oraln0, dostępn0 każde"u człowiekowi

;akie znaczenie aret rozwijał uczeń Sokratesa 8Platon i z kolei jeo uczeń 8(rystoteles35

• (leoria jaskini, znana również pod nazw0

jaskini Platona lu' jaskini platońskiej –

"eta-oryczne przedstawienie ludzi w

zie"ski" świecie oraz wpływu idei na ten

świat

<'raz ten przedstawiony jest w jedny" z dialoów

Platona pod tytułe" APoliteaA #nazywany" również

Państwe"& w 677 księdze Przedstawia uwięzionyc!

w jaskini ludzi, skrępowanyc! łańcuc!a"i, którzy

ol0daj0 jedynie cienie #zjawiska& prawdziwej

rzeczywistości Prze'ywaj0 oni w cie"nościac! w

łę'i jaskini 7c! twarze zwrócone s0 w stronę

ściany, na któr0 padaj0 cienie rzeczy, znajduj0ce się

przed oniskie", zapalony" powyżej nic! Jno jaskini, w który" znajduj0 się ludzie, to świat

doczesny, w jaki" żyj0 ańcuc!y, które krępuj0

ludzi, to rzeczy, sprawy, które wi0ż0 ic! ze świate"

doczesny" Kienie nato"iast, które widz0 ci ludzie,

s0 od'icie" prawdziwej idei Platon uważał, że tylko

dzięki wyzwoleniu się z łańcuc!ów, tj od spraw życia

doczesneo, ludzie s0 w stanie pozna@ prawdę

wyższ0, czyli świat idei Jusza ludzka jest w stanie

poprzez ana"nesis, czyli przypo"nienie, dojś@ do

świata idei

• (rystoteles #r •UWVƒ^ƒ_‰X, (ristotels, ur =C

pne, z" F "arca =:: pne& – -ilozo-, jeden z



trzec!, o'ok Sokratesa i Platona

najsławniejszyc! -ilozo-ów starożytnej Grecji

?azywany też Stairyt0 #od "iejsca urodzenia&,

lu' po prostu Zilozo-e" #w tekstac!

średniowiecznyc! i nowożytnyc!&

Był twórc0 od"ienneo od platoniz"u i równie

spójneo syste"u -ilozo-iczneo, który 'ardzo silnie

oddziałał na -ilozo-ię i naukę europejsk0 9apocz0tkował

nurt -ilozo-iczny nazywany arystoteliz"e", który "iał

wiele postaci w różnyc! epokac! K!rześcijańska

od"iana arystoteliz"u zwana to"iz"e", powstała w

Y777 wieku i jest do dziś uważana za o-icjaln0 -ilozo-ię

2ościoła katolickieo 9ałożyciel szkoły -ilozo-icznej w

orodac! Iykeionu #od nazwy s0siaduj0cej z ni"i

świ0tyni (pollina Iikejosa& 8 st0d wzięło się pó*niej

słowo Aliceu"A

<prócz -ilozo-ii, (rystoteles położył oro"ne zasłui w

rozwoju loiki i nauk przyrodniczyc!, szczeólnie

astrono"ii, -izyki i 'ioloii 9'yt ryorystyczna

akceptacja tyc! teorii przez przedstawicieli -ilozo-ii

sc!olastycznej stała się jedn0 z przyczyn opó*nieniarozwoju tyc! nauk w $uropie K!o@ ostatecznie wiele

jeo teorii naukowyc! okazało się 'łędnyc!, to znacz0co

przyczyniły się one do poszukiwania nowyc! !ipotez

(rystoteles urodził się w roku =C pne w jońskiej

kolonii Staira #ƒT ŽƒR`bWUT&, st0d "a on przydo"ek

Stairyta %eo ojciec ?iko"ac!os 'ył nadworny"

lekarze" "acedońskieo króla ("yntasa 77 )atka

(rystotelesa "iała na i"ię P!aestis #Zajstiada& .odzice

wcześnie osierocili o ?ieletnieo przyjęło do swejrodziny "ałżeństwo z (tarneus w (zji )niejszej,

Proksenos i jeo żona (rystoteles dziękował i" za to

jeszcze pod koniec życia w swoi" testa"encie3453:5

/ wieku 4F lat (rystoteles został wysłany do (ten, a'y



ode'ra@ wykształcenie w (kade"ii Platońskiej /

(kade"ii (rystoteles spędził w su"ie :D lat, w czasie

któryc! najpierw 'ył studente", pote" asystente"

Platona i w końcu sa"odzielny" wykładowc0 Po

ś"ierci Platona #=CEF r pne& 'ył naturalny"

pretendente" do o'jęcia sc!olarc!atu (kade"ii – jednak inni członkowie (kade"ii zdecydowali się wy'ra@

Speuzypa, siostrzeńca Platona, ze wzlędu na duż0

roz'ieżnoś@ wypracowaneo przez (rystotelesa syste"u

-ilozo-iczneo z syste"e" Platona

(rystoteles, raze" z drui" studente" (kade"ii

2senokratese", opuścili (kade"ię i udali się do kolonii

(ssos w ;roadzie w rodzinnej (zji )niejszej .aze" z

ni", oraz z dwo"a "iejscowy"i akade"ika"i,

$rastose" i 2oriskose", doradca"i władcy kolonii

Mer"iasa, założył swoj0 szkołę -ilozo-iczn0 ;akże ów

władca stał się słuc!acze" szkoły i przyjaciele"

(rystotelesa Jał "u za żonę swoj0 przy'ran0 córkę

Pytias 7nny" słuc!acze" w (ssos 'ył ;eo-rast z $resos 8

najwy'itniejszy uczeń Stairyty Zilozo- spędził w ty"

"ieście trzy lata, napisał prawdopodo'nie dialo <

-ilozo-ii, składaj0cy się z trzec! ksi0, w który" poddał

krytyce naukę Platona o ideac! / =fE r pneprzeprawił się do )itylene, łówneo "iasta wyspy

Ies'os Prze'ywał ta" do czasu, kiedy w =:E= r pne

Zilip 77 )acedoński powierzył "u wyc!owanie sweo

syna, pó*niejszeo twórcy i"periu" "acedońskieo

(leksandra 777 )acedońskieo Pełnił tę -unkcję przez

niespełna trzy lata / ty" czasie Persowie podstępnie

poj"ali Mer"iasa, sprzy"ierzeńca Zilipa przeciw ni",

który "i"o tortur pozostaj0c wierny Zilipowi poniósł

ś"ier@ na krzyżu (rystoteles napisał !y"n na cześ@ jeo

'o!aterskiej ś"ierci3=5 Po =D pne (rystotelesprze'ywał raze" z ;eo-raste" łównie w swy"

rodzinny" "ieście (tarneus po czy", po trzynastu

latac! nieo'ecności, wrócił do (ten

/ (tenac! założył własn0, konkurencyjn0 do (kade"ii



szkołę -ilozo-iczn0 zwan0 Iiceu" #r ˜QbW^ Iykeion,

łac Iyceu"&, która 'yła wspierana przez (leksandra

)acedońskieo i wkrótce przy@"iła (kade"ię

Lczniowie tej szkoły 'yli pierwszy"i arystotelika"i

?azywano ic! też perypatetyka"i od reckieo słowa

}bUW}Tƒ‰ƒWQX #peripatetikós& oznaczaj0ceoprzec!adzanie się, jako, że w ten sposó' prowadzone

'yły w szkole dyskusje i nauczanie (leksander do końca

życia reularnie wy"ieniał listy z (rystotelese", a także

przysyłał ezotyczne okazy -auny i -lory z odlełyc!

krajów do dużeo orodu szkoły Iiceu" o'ej"owało

'owie" duży oród z przyleły"i 'udynka"i, dzie

"ieściły się sale wykładowe, i 'i'liotekę Stosunki z

władc0 "acedoński" ostyły, kiedy, w'rew rado"

(rystotelesa, (leksander /ielki zacz0ł traktowa@

pod'ityc! Persów na równi ze zwycięski"i

)acedończyka"i, a zwłaszcza kiedy, za przykłade"

królów perskic! zaż0dał dla sie'ie czci 'oskiej

#proskynesis&3:5

Po ś"ierci żony Pytias, z któr0 "iał córkę, nazwan0 po

"atce Pytias, (rystoteles zwi0zał się z Merpyllis, z któr0

"iał syna ?iko"ac!usa, nazwaneo tak od i"ienia ojca

(rystotelesa

Po ś"ierci (leksandra w Ba'ilonie, po powstaniu anty8

"acedoński" #wojna la"ijska =:=8=:: pne&, i upadku

pro8"acedońskieo rz0du w (tenac!, (rystoteles

"usiał ucieka@ z "iasta oskarżony o 'ez'ożnoś@

Pretekste" do oskarżenia 'ył !y"n, który ułożył na

cześ@ ś"ierci Mer"iasa Przeniósł się wtedy do "iasta

K!alkis na wyspie $u'ea, dzie po niespełna roku z"arł

/ (tenac! pozostał ;eo-rast, który kierował szkoł0Iiceu" przez następne =F lat3:5

• Sokrates #r Ž„QURƒ‰X, ur ok FD pne w

(tenac!, z" w = pne w (tenac!& – recki

-ilozo- starożytny %est on, o'ok Platona i



(rystotelesa uważany za największeo -ilozo-a

starożytności 9 teo powodu wcześniejsza

-ilozo-ia nazywana jest -ilozo-i0

przedsokratejsk0

Sokrates nie pozostawił po so'ie żadnyc! pis" i

in-or"acje na jeo te"at czerpie się z innyc! *ródeł

Jo najważniejszyc! należ0 dzieła pisarzy, którzy o

znali1 Platona, 2seno-onta i (rysto-anesa

7n-or"acje na jeo te"at "ożna również znale*@ w

pracac! pó*niejszyc! twórców, "in u (rystotelesa

czy sokratyków "niejszyc! <so'a i pol0dy

Sokratesa przedstawione w tyc! dziełac!, doś@

istotnie różni0 się "iędzy so'0

Sokrates w koszu zawieszony" w powietrzu – scena

z K!"ur (rysto-anesa #ok 4f r&

Pierwszy" świadectwe" o -ilozo-ie jest ko"edia

K!"ury (rysto-anesa, wystawiona w := pne,

czyli jeszcze za życia i działalności Sokratesa,

przedstawiaj0ca o jako jedneo z so-istów i

'urzycieli ładu społeczneo ?ie jest to dzieło

-ilozo-iczne, lecz prześ"iewcza krytyka so-istów i

Sokratesa345 Prawdopodo'nie K!"ury s0 jedyny"

utwore" literacki" napisany" za życia -ilozo-a, w

który" przedstawiona jest jeo posta@

2olejny" *ródłe" s0 dialoi Platona Platon, uczeń

Sokratesa, uczynił o łówny" 'o!atere" swyc!dzieł %eo usta"i wyłaszane s0 też pol0dy

sa"eo Platona, co znacznie utrudnia rekonstrukcję

oryinalnyc! pol0dów Sokratesa Sokrates z

dialoów Platońskic! jest inny, niż u (rysto-anesa

.óżnice te s0 tłu"aczone zarówno cec!a"i sa"yc!

autorów #w przeciwieństwie do (rysto-anesa, Platon



'ył -ilozo-e" i pol0dy Sokratesa znał 'ardzo

do'rze&, jak i odnoszenie" się do inneo okresu

życia Sokratesa Sokrates (rysto-anesa jest oso'0

ok czterdziestoletni0, nato"iast w dialoac!

Platona Sokrates jest już u sc!yłku swojeo życia,

kiedy jeo pol0dy uleły znaczny" z"iano"3:5

%eszcze inna posta@ -ilozo-a wyłania się z pis"

2seno-onta, który również 'ył jeo ucznie" %est on

postaci0 łaodn0, o "ało kontrowersyjnyc!

pol0dac! Sa" 2seno-ont jest uznawany za "ało

ko"petentneo w kwestiac! -ilozo-icznyc! i jeo

świadectwo "a "niejsz0 wartoś@ niż powyższe3=5

ycie3edytuj > edytuj kod5

?iewiele wiado"o o życiu Sokratesa Był syne"

ka"ieniarza i rze*'iarza So-roniskosa i akuszerki

Zainarete Był żonaty z 2santyp0, z któr0 "iał trzec!

synów35 9 pó*niejszyc! *ródeł #od Jioenesa

Iaertiosa3f5& wiado"o jeszcze o żonie i"ienie"

)yrto )oła 'y@ ona pierwsz0 żon0 Sokratesa,

jednak jej istnienie jest niepewne35

)ieszkał w (tenac!, dzie nauczał prowadz0c

dysputy z przypadkowy"i przec!odnia"i na ulicac!

"iasta ?ie opuszczał swojeo rodzinneo "iasta, z

wyj0tkie" trzykrotneo udziału w wyprawac!

wojennyc! /alczył jako !oplita w 'itwac! pod

Potidaj0, pod Jelion i pod ("-ipolis3F5

Proces i ś"ier@3edytuj > edytuj kod5

7n-or"ation icons 9o'acz też1 <'rona Sokratesa

+"ier@ Sokratesa pędzla %achues8Iouis Jaida



/ = r pne nieznany szerzej poeta )eletos przy

poparciu przywódcy de"okratów (nytosa i retora

Iykona wniósł przed arc!onta 'asileusa #urzędnika

zaj"uj0ceo się sprawa"i reliii& oskarżenie

przeciwko Sokratesowi <skarżał o o

niewyznawanie 'oów, któryc! uznaje państwo,wyznawanie 'oów, któryc! nie uznaje państwo i

psucie "łodzieży Szczeóły procesu zostały

przekazane przez Jioenesa Iaertiosa, do któreo

czasów "iał się zac!owa@ akt oskarżenia3C5, a także

przez Platona #w )enonie i <'ronie Sokratesa& oraz

2seno-onta #/spo"nienia o Sokratesie&

Sprawę rozpatrywała Meliaja – ateński s0d ludowy

/ pierwszy" łosowaniu nad win0 oskarżoneo

stosunek łosów winnyEniewinny wyniósł :C4E::D

Sokrates "ół zaproponowa@ wy"iar kary dla

sie'ie 9aproponował utrzy"anie na koszt państwa

lu' zapłacenie niewspół"iernie "ałej rzywny /

drui" łosowaniu !eliaści zadecydowa@ "ieli

po"iędzy wy"iare" kary zaproponowany" przez

oskarżyciela i przez oskarżoneo Stosunkie"

łosów =4 do 4D wy'rali zaproponowan0 przez

)eletosa karę ś"ierci Popieraj0ce oskarżeniewładze (ten d0żyły prawdopodo'nie jedynie do

'anicji Sokratesa, co jednak okazało się nie"ożliwe

wo'ec nieprzejednanej postawy oskarżoneo35

Po procesie Sokrates udał się do więzienia, dzie

"iał pozosta@ jeszcze przez =D dni zani" zostanie

stracony / ty" czasie pozostawiono "u duż0

swo'odę i 'ył licznie odwiedzany przez swoic!

uczniów, z który"i toczył dysputy Lcieczka z teowięzienia nie stanowiła'y dużyc! trudności, jednak

Sokrates odrzucał takie propozycje34D5

Po upływie wskazaneo okresu Sokratesowi "iała

zosta@ podana cykuta do wypicia /ypił j0 w



o'ecności swoic! uczniów i przyjaciół Scena ta

została następnie opisana przez Platona w Zedonie,

oraz przez 2seno-onta w <'ronie Sokratesa

2ontrowersje 'udzi trucizna użyta do ezekucji

Sokratesa / tradycji literackiej jest to cykuta #szalej

jadowity, Kicuta irosa&, jednakże analiza o'jawów

prowadzi do wniosku, że najprawdopodo'niej 'ył to

szczwół pla"isty #Koniu" "aculatu"&344534:5 /

starożytności o'ie te rośliny określano łaciński"

cicuta

Pol0dy3edytuj > edytuj kod5

Sokrates nie pozostawił własnyc! pis" Przekaz

innyc! osó' o ni" jest zniekształcony St0d też

rekonstrukcje jeo pol0dów zawsze częściowo

opieraj0 się na do"ysłac! i s0 podatne na krytykę

Pro'le" ten znany jest jako kwestia sokratejska

$piste"oloia3edytuj > edytuj kod5

Podejście Sokratesa do własnej wiedzy i przekonań

streszcza przypisywane "u zdanie A/ie", że nic nie

wie"A #r oida ouden eidos znane również z zapisu

łacińskieo scio "e ni!il scire lu' scio "e nescire&

Sokrates deklarował ty" sa"y", że jest jedynie

"iłośnikie" "0drości #-ilozo-e"& i poszukiwacze"

prawdy, i sa" nie dysponuje wiedz0, której "ół'y

naucza@ ;y" sa"y" odróżniał się od so-istów,

którzy uważali się #zdanie" Sokratesa

'ezpodstawnie& za znaj0cyc! prawdę i o-erowali jejnauczanie

)etody sokratyczne3edytuj > edytuj kod5

7n-or"ation icons <so'ny artykuł1 )etoda



sokratyczna

Sokrates wyliczaj0cy aru"enty, -ra"ent Szkoły

(teńskiej .a-aela #4fD84f4D&

Sokrates stosował szere "etod nauczania, dyskusji

i aru"entacji, ł0cznie nazywanyc! "etod0

sokratyczn0 Kzęś@ z nic! poc!odziła od so-istów

Podo'nie jak oni, -ilozo- przec!adzał się ulica"i i

dyskutował z przec!odnia"i na te"aty -ilozo-iczne

#np czy" jest do'ro czy sprawiedliwoś@&

/ roz"owie Sokrates wcielał się w posta@

łakn0ceo prawdziwej wiedzy prostaczka #eironeia,

ironia, postawa Audawanej skro"nościA&, który od

swojeo roz"ówcy #alazoneia, postawa ™c!ełpliwej

próżnościO& pozornie oczekuje pouczenia i po"ocy

w poszukiwaniu prawdy

/ dyskusji Sokrates stosował wypracowane przez

sie'ie "etody "ajeutyczn0 i elenktyczn0 Lważaj0c,

że sa" nic nie wie i prawdziwej wiedzy dopieroposzukuje, starał się nie tyle przekona@ swoic!

roz"ówców, lecz wskaza@ na 'łędnoś@ ic! pol0dów

lu' wydo'y@ z nic! ukryt0 wiedzę

)etoda elenktyczna poleała na sprawdzaniu

wartości i z'ijaniu twierdzeń roz"ówcy poprzez

wyprowadzanie z nic! konsekwencji

doprowadzaj0cyc! w końcu do tezy a'surdalnej lu'

sprzecznej z twierdzenie" pierwotny" #aporii& Była

"etod0 neatywn0, która wskazywała na

niepewnoś@ i 'rak uruntowania teo, co roz"ówca

uważał za wiedzę #episte"e&, a co w rzeczywistości

okazywało się jedynie "nie"anie" #doksa&

.oz"owa prowadzona 'yła do "o"entu, aż

roz"ówca przyznawał, że nic nie wie na ten



te"at34=5

)etoda "ajeutyczna #ApołożniczaA& 'yła z kolei

"etod0 pozytywn0 Stosował j0 tylko wo'ec

niektóryc! osó', w któryc! drze"ała

nieuświado"iona wiedza Poprzez dyskusję Sokratesstarał się po"óc tej wiedzy Aprzyjś@ na światA ?ie

'ył więc oso'0 pouczaj0c0, a jedynie po"ocnikie",

który sa" także się uczył345

?iedyś szeroko rozpowszec!niony 'ył również

pol0d uznaj0cy Sokratesa za twórcę loiki34f5

<pinia ta oparta 'yła na opinii (rystotelesa, który w

)eta-izyce uznawał o za twórcę rozu"owania

indukcyjneo i de-inicji345 Pol0d ten uważa się

o'ecnie za 'łędny, po"i"o -aktu, że Sokrates

używał w praktyce indukcji i d0żył do określenia

znaczenia poję@, to nie uj"ował ic! teoretycznie

;y" sa"y" nie "ożna o uzna@ za twórcę tyc!

poję@34F5

$tyka3edytuj > edytuj kod5

Sokrates jest centraln0 postaci0 dla starożytnej

-ilozo-ii reckiej Jokonał 'owie" całkowitejreorientacji zainteresowań -ilozo-icznyc! z p!ysis

#-ilozo-ia przyrody&, na człowieka wyposażoneo w

duszę #psyc!e& K!ociaż taka z"iana zainteresowań

dokonała się również u so-istów, to podejście

Sokratesa jest znacznie łę'sze – potraktował on

człowieka z jeo życie" wewnętrzny" jako odrę'ny

od natury kos"os – jedyny, który warto 'ada@

Sokratejskie !asło, 'y Apozna@ sa"eo sie'ieA,

wskazywało, że należy odejś@ od pro'le"atyki

jońskiej -ilozo-ii przyrody i zwróci@ się kupro'le"atyce antropoloicznej i etycznej34C5

/edłu Sokratesa to dusza jest właściwy"

człowiekie", jeo AjaA ;o ona odróżnia o 'owie"

od świata zwierz0t345 2ażdy człowiek jest



wyposażony w indywidualn0 duszę, która jest

siedzi'0 cnót #aret& Jla Sokratesa cnota 'yła

do're" 'ezwzlędny", czy" przeciwstawiał się

relatywiz"owi so-istów %est też do're"

najwyższy", o które człowiek winien za'iea@, nie

licz0c się z nie'ezpieczeństwa"i i ś"ierci0 Jro0 docnotliweo życia jest nato"iast poznanie, teo co

jest do're #intelektualiz" etyczny&

7ntelektualiz" etyczny3edytuj > edytuj kod5

7n-or"ation icons <so'ny artykuł1 7ntelektualiz"

etyczny

Sokrates utożsa"ia cnotę z wiedz0 (ret toepiste"e /iedzie@ o ty", co jest do're, oznacza

więc auto"atycznie postępowa@ do'rze

Stanowisko takie zwane jest intelektualiz"e"

etyczny" /ynika z nieo, że cnoty "ożna się

nauczy@, a dy posi0dzie się tę wiedzę, sa"oistnie

wy'iera się życie zodnie z ni0 Stanowisko to stało

w opozycji do opinii arystokratów, zodnie z któr0

jest ona czy"ś przyrodzony" St0d d0żenie do

zdo'ycia wiedzy czy "etoda sokratejska służy@ "iały

nie tylko celo" poznawczy", ale w konsekwencji,także etyczny"3:D5

Zilozo-ia polityczna3edytuj > edytuj kod5

Sokrates nie działał aktywnie w polityce, jednak

wielokrotnie poruszał te"aty polityczne / wielu

swoic! wypowiedziac! krytykował de"okrację

ateńsk0, przez co 'ywał wielokrotnie oskarżany o

antyde"okratyz" /ynika@ to także "iało z teo, żewśród jeo uczniów znajdowali się przeciwnicy

de"okracji #(lki'iades, Platon, 2ritiasz& Sokrates

krytykował również ustrój oliarc!iczny, przez co

przeciwko nie"u zwrócili się zarówno zwolennicy

de"okracji jak i oliarc!ii3:45



/edłu 2arla Poppera Sokrates nie jest

antyde"okrat0, a jeo krytyka "iała c!arakter

de"okratyczny Służył wskazaniu sła'yc! stron

ustroju i wytykaniu 'łędów instytucji %est więc onakrytyk0, 'ez której ustrój de"okratyczny nie "oże

się o'ejś@3::5 Sokrates "ówił, że jak '0k z ręki 'oa

puszczony siadał "iastu na kark[ ono ni'y koń wielki

i rasowy, ale taki duży, że nuśnieje i potrze'uje

jakieoś ż0dła, że'y o 'udziło3:=5 %eo krytyka

"iała więc na celu do'ro pu'liczne i 'yła zasadniczo

od"ienna od Platońskiej krytyki de"okracji, która

wedłu Poppera "iała c!arakter totalitarny

• idealiz" 8 pol0d, wedle któreo świat

dostępny ludzki" z"ysło" nie jest całości0

rzeczywistości Prócz teo wy"iaru

poznawczeo istniej0 'owie" 'yty

nie"aterialne, które s0 wieczne i

niez"ienne S0 one dostępne człowiekowi

poprzez poznanie dro0 rozu"owania

Pierwszy" znacz0cy" -ilozo-e" łosz0cy"

pol0dy idealistyczne 'ył Platon Punkte"

wyjścia idealiz"u platońskieo 'yło założenie

Sokratesa odnosz0ce się do poję@1 w pojęciac!

zawarta jest wiedza pewna i 'ezwzlędna

/edłu Platona idee tworz0 odrę'ny świat

.elacje "iędzy ni"i s0 analoiczne do tyc!,

które zac!odz0 "iędzy pojęcia"i Podo'nie jak

sokratejskie pojęcia, idee stanowi0 swoist0

!ierarc!ię1 od tyc! najniższyc! do najwyższejidei Jo'ra .ozpatruj0c ten pro'le" na runcie

'ytu, Platon doszedł do wniosku, iż istnieje tylko

jeden 'yt 8 7dea Przyjęcie takieo pol0du

spowodowało również inne postrzeanie

realności Jot0d 'owie" uznawano realnoś@

tylko w rzeczac!, Platon zaś stwierdził, że rzeczy



s0 jedynie cienie" idei 7dee s0 wzora"i dla

rzeczy 7 c!o@ natura świata rzeczy oraz świata

idei jest różna, to układ pozostaje ten sa", dyż

porz0dek świata jest po prostu

odzwierciedlenie" doskonałeo świata idei

/reszcie zaadnienie tycz0ce się naturyplatońskiej idei Sa" -ilozo- odrzucił tak0

"ożliwoś@, że idee s0 -izyczne Jowodził, że idee

s0 uczestnika"i wielu rzeczy, a w przypadku

'ytu -izyczneo jest to nie"ożliwe 9aprzeczył

również, że idee s0 'yte" psyc!iczny" /edłu

teo reckieo -ilozo-a istniały dwa sposo'y

kateoryzacji idei1 jedna w sensie loiczny",

drua zaś w kontekście reliijny" Swe wywody

aru"entował ty", że idee al'o s0 tworzywe"

idealny", swoisty" wzorce", al'o s0

rzeczywistości0 niepojęt0 dla ludzi, a więc

'osk0

• Kyniz" – postawa etyczna,

c!arakteryzuj0ca się nieuznawanie" i

podważanie" wartości i nor"

o'owi0zuj0cyc! w dany" środowisku

Kyniz" wi0że się z neatywny" pol0de" na

naturę ludzk0 9odnie z ty" uznaje, że

jednostki d0ż0 do realizacji swoic!

eoistycznyc! interesów, i w0tpi w

autentycznoś@ altruistycznyc! "otywów

działań /edłu cyników nie istniej0 Awyższe

wartościA, Awzniosłe celeA czy ideały #np do'ro

powszec!ne, rodzina, Bó& S0 one jedynie

słowa"i, za po"oc0 któryc! jednostki oszukuj0sa"e sie'ie, lu' które służ0 jedny" do

"anipulacji drui"i ;y" sa"y" podaj0c je w

w0tpliwoś@ o'naża się ludzkie zakła"anie

Kyniz" "oże więc 'y@ uznany za postawę,

nastawion0 na realizację wyższej, 'ardziej

autentycznej "oralności3potrze'ne *ródło5



/spółczesne znaczenie cyniz"u jest 'ardzo

różne od pol0dów starożytnej -ilozo-ii cynickiej,

powstałej w 6 wpne Jla starożytnyc! cyników

#np (ntystenesa czy Jioenesa z Synopy&odrzucenie powszec!nie o'owi0zuj0cyc! nor" i

wartości 'yło warunkie" do'reo życia

Boactwo, sława i inne d0żenia większości ludzi

unie"ożliwiaj0 osi0nięcie cnoty i niewol0

człowieka, dlateo powinno się z nic!

rezynowa@

/ okresie cesarstwa rzy"skieo, cyniz" uleł

popularyzacji i stopniowej deeneracji

Starożytne *ródła podaj0 wiele przykładów

jednostek, które deklaruj0c przywi0zanie do

-ilozo-ii cynickiej #odrzucenie dó'r "aterialnyc!,

d0żenie do cnoty&, jednocześnie prowadziły

sprzeczne z ni0 życie345 ;y" sa"y" w okresie

pó*neo cesarstwa rzy"skieo pozytywne

przesłanie cyniz"u zostało zapo"niane, a on

sa" zacz0ł 'y@ utożsa"iany z eoiz"e" i

zakła"anie"

/spółczesne rozu"ienie słowa cyniz" jest

e-ekte" wy'iórczeo potraktowania doktryny

cynickiej przez Y6777 i Y7Y wiecznyc! !istoryków

-ilozo-ii, akcentuj0cyc! jeo odrzucenie

o'owi0zuj0ceo porz0dku społeczneo

)iane" AcynikaA zaczęto określa@ oso'y nie

odwołuj0ce się do założeń -ilozo-ii cynickiej, a

po prostu podważaj0ce o'owi0zuj0ce !ierarc!iewartości #np .ousseau&3:5 AKynikA, podo'nie

jak AstoikA czy AepikurejczykA, stały się wtedy

części0 języka potoczneo, nie "aj0c już zwi0zku

z doktryna"i -ilozo-iczny"i



• Medoniz" #r š^{, !edone,

Aprzyje"noś@A, ArozkoszA& – pol0d,

doktryna, uznaj0ca przyje"noś@,

rozkosz za najwyższe do'ro i cel życia,

łówny "otyw ludzkieo postępowania

Lnikanie cierpienia i 'ólu jest łówny"

warunkie" osi0nięcia szczęścia

/yróżnia się1

!edoniz" etyczny

!edoniz" psyc!oloiczny

!edoniz" "aterialistyczny #!edonistyczny

"aterializ", konsu"pcjoniz", konsu"eryz"&

Medoniz"e" etyczny" nazywa"y takie

pol0dy, zodnie z który"i ludzie powinni

z"ierza@ do szczęścia #cudzeo lu' swojeo&,

'owie" jest to Aetycznie do'reA Medoniz"

psyc!oloiczny łosi, iż ludzie pran0 szczęścia,

nie "ówi nic jednak co do sposo'u #oraz

rodzaju& jeo osi0nięcia Medoniz""aterialistyczny dopatruje się najwyższej lu'

jedynej wartości w ro"adzeniu i zużywaniu

dó'r "aterialnyc!

?ajstarsz0 -or"0 !edoniz"u jest !edoniz"

cyrenejski %eo cec!y to1

liczy się tylko szczęście AprywatneA, czyli tzw

eoiz" indywidualny #doznania innyc! ludzi s0

niepoznawalne&

szczęście "ożna osi0n0@ poprzez c!wilowe

przyje"ności



to co nazywa"y Adłuotrwały" szczęście"A jest

przewa0 przyje"ności nad 'óle"

szczęście jest aktywne, tj jest stane" czynny"

u"ysłuEduc!aEduszy, nie polea nato"iast na

'raku cierpienia

ważne s0 doznania tera*niejsze ;o co 'yło, ani

to co 'ędzie nie "a znaczenia

rozkosz "usi współra@ z rozu"e", to znaczy,

że to nie człowiek "a się podda@ rozkoszy, ale

rozkosz człowiekowi Przyje"noś@ jest

doskonała wtedy, kiedy "ożna j0 odrzuci@ 'ez

żalu i 'ólu

Medoniz" prezentowany 'ył przezprzedstawicieli szkoły -ilozo-icznej założonej w

76 wieku pne przez ucznia Sokratesa, (rystypa

z Kyreny Pó*niej nast0piły wypaczenia doktryny

!edoniz"u i szkoła przestała istnie@ w 777 w

pne

Zor"0 Aewolucyjn0A innej od"iany !edoniz"u

jest utylitaryz", rozwijany przez 'rytyjskic!

-ilozo-ów %ere"yeo Bent!a"a i %o!na Stuarta

)illa1 szczęście wielu ludzi jest ważniejsze niż

szczęście jednostkowe[ szczęście

natyc!"iastowe powinno zosta@ AodłożoneA,

jeśli prowadzi to do większeo szczęścia w

przyszłości

• $pikureiz" – kierunek -ilozo-iczny

zapocz0tkowany w starożytności przez$pikura, w ok =D r pne

kontynuowany także w czasac!

nowożytnyc! Podo'nie jak w

większości kierunków -ilozo-icznyc!

!elleniz"u dla epikurejczyków

najważniejsz0 dziedzin0 -ilozo-ii 'yła



etyka – uważali oni, że podstawowy"

zaadnienie" -ilozo-iczny" jest

szczęście, które upatrywali w

przyje"ności

.ozwój epikureiz"u3edytuj > edytuj kod5

9a pocz0tek epikureiz"u uważa się druie

przy'ycie $pikura do (ten i założenie przez

nieo ok =D pne szkoły -ilozo-icznej –

tzw A<roduA #str ›}^X, 2epos& Przy

wejściu do niej u"ieszczono napis1 Gościu,

tutaj 'ędzie ci do'rze, tutaj do're"

najwyższy" jest rozkosz $pikureiz",

'ęd0cy pocz0tkowo tylko szkoł0 -ilozo-iczn0,

przekształcił się z 'ieie" czasu w doś@

elitarn0, ezoteryczn0 sektę, która już w

czasac! rzy"skic! przyj"owała w swoje

szerei jedynie wy'ranyc!, zdrowyc!

"łodzieńców z za"ożnyc! rodzin

$pikureiz" jako szkoła -ilozo-iczna

konkurował stale ze stoicyz"e", od któreo

pod koniec klasycznej epoki rzy"skiej okazał

się "niej popularny / czasac! rozwoju

c!rześcijaństwa pu'licznie wyklęto

epikureiz" i sa"eo $pikura, a jeo dzieła

syste"atycznie niszczono, jako siej0ce

zorszenie "oralne i ateiz"

Główny"i przedstawiciela"i epikureiz"u

'yli uczniowie i zwolennicy $pikura1

Zilode"os z Gadary, 9enon z Sydonu,

)etrodoros z Ia"psakos, Mer"ac!os z)ityleny i Iukrecjusz

/ średniowieczu i w okresie renesansu

epikureiz" potępiano, dopatruj0c się w ni"

i""oraliz"u #c!o@ niektórzy -ilozo-owie,



jak np ('elard, 'yli już wówczas świado"i,

że epikureiz" nie jest skrajny"

!edoniz"e"& 9ainteresowanie

epikureiz"e" wznowił na pocz0tku Y677

wieku Pierre Gassendi 2oncepcje

epikurejskie z dziedziny teorii poznaniawywarły duży wpływ na e"piryz" %o!na

Iockea i nowożytne teorie ato"istyczne Jo

-ilozo-ów nowożytnyc!, którzy niezwykle

wysoko cenili $pikura, należeli 2arol )arks i

Zryderyk ?ietzsc!e )arks poświęcił swoj0

rozprawę doktorsk0 -ilozo-ii przyrody

Je"okryta i $pikura, nato"iast ?ietzsc!e

dostrzeał w epikurejski" !edoniz"ie rys

!eroiczny

Podstawowe założenia epikureiz"u3edytuj >

edytuj kod5

$pikureiz" jest jedn0 z dwóc!

najważniejszyc! antycznyc! -ilozo-ii życia

Jla teo sposo'u -ilozo-owania kluczowy"

pytanie" 'yło1 jak osi0n0@ szczęście w

życiu doczesny" Były to więc przede

wszystki" syste"y etyczne /szelkie inne

rozważania -ilozo-iczne z zakresu czy to

teorii poznania, czy "eta-izyki, "iały tu

znaczenie druorzędne i służyły wył0cznie

do uzasadniania swoic! pol0dów w

sprawie kluczoweo pytania – jak ży@, że'y

'y@ szczęśliwy" )i"o takic! założeń

pierwotnyc! epikureiz"u jeo koncepcje

"eta-izyczne, zwłaszcza w teorii poznania,

"iały pó*niej znaczny wpływ na -ilozo-ów

nie"al do czasów współczesnyc!

?aj'ardziej oryinalne 'yło jednak pojęcie

ś"ierci przez $pikura ;wierdził, że nie

należy 'a@ się ś"ierci, 'o, jak sa"



powiedział Adopóki jesteś"y, nie "a

ś"ierci, a dy ona przyc!odzi, nie "a nasA

• Platon, r œ_Rƒ„, Plˆt~n #ur :F

pne prawdopodo'nie w (tenac!

#wedłu niektóryc! świadectw na

wyspie $inie&, z" =F pne w

(tenac!& #inne *ródła podaj0, że żył

:C8=C pne& – recki -ilozo- Był

twórc0 syste"u -ilozo-iczneo

zwaneo o'ecnie idealiz"e"

platoński"

?ie "a z'yt wiele in-or"acji o

naj"łodszyc! latac! życia Platona, tak

jak nie "a pewności co do daty

urodzenia Platona, któr0 zwykło się

o'licza@ na podstawie roku ś"ierci

Sokratesa

%eo ojciec (riston poc!odził ze

znako"iteo, ateńskieo rodu 2odrosa,

"atka Periktione nato"iast "iała wśród

swoic! przodków Solona Pozycja

społeczna rodziny Platona jest istotny"

-akte" 'iora-iczny", ukierunkowała

'owie" jeo zapatrywania polityczne

%ak to często 'ywa z wy'itny"i

postacia"i !istorii, istnieje leendaprzytaczana przez Jioenesa Iaertiosa,

o ty" jak ojcu Platona pojawił się we

śnie sa" (pollo 8 opiekun )uz i

"0drości, co powstrzy"ało (ristona od

z'liżania się do jeo "atki, aż do

narodzenia dziecka



/łaściwe i"ię Platona, otrzy"ane po

dziadku, 'rz"i (rystokles /edłu

najpopularniejszej !ipotezy przezwisko

Platon #od r platos – szerokoś@,o'szernoś@, rozlełoś@& zostało nadane

przez jeo nauczyciela i"nastyki

(ristona z (ros lu' któreoś ze

współuczniów na określenie jeo

"asywnej 'udowy ciała #"ożliwe jest

tłu"aczenie przydo"ku jako

AszerokoplecyA tj atletycznej 'udowy&

7nne koncepcje "ówi0, że to przezwisko

wywodzi się od o'-ituj0ceo w słowa

stylu pisarskieo Platona

Platon "iał dwóc! 'raci Glaukona i

(dej"antosa, któryc! uwiecznił w

swoi" dialou Państwo oraz siostrę

Potone, która stała się "atk0 jeo

następcy w (kade"ii Speuzypa

?aj"łodszeo 'rata (nty-onta u"ieścił

Platon w dialou Par"enides

<trzy"ał staranne wykształcenie, które

wedłu zasad reckic! poleało na

kształtowaniu !ar"onii duc!a i ciała

#tzw kalokaatia&, a więc o'ej"owało

zarówno naukę, jak i rozwój -izyczny /

(tenac! nie 'yło szkół w dzisiejszy"

rozu"ieniu, a dzieci wysyłano do

nauczycieli pod opiek0 Pedaoa #rpaidaoos 8 prowadz0cy dzieci&

Pierwszy" nauczyciele" Platona 'ył

Jionizjos który uczył o sztuki pisania i

czytania345 9aj"ował się także

"alarstwe" i poezj0 )uzyki uczy@ o

"iał Jrakon z (ten i )etellaos z



(kraantu3:5 Studia -ilozo-iczne

rozpocz0ł pod kierunkie" 2ratylosa,

zwolennika Meraklita

A<powiadaj0, że Sokratesowi przyśniło

się raz, iż trzy"ał na kolanac! "łodeo

ła'ędzia, które"u natyc!"iast wyrosły

skrzydła i który z prześliczny" śpiewe"

wz'ił się w powietrze ?azajutrz

przedstawiono "u Platona /tedy

Sokrates "iał powiedzie@, że ty"

ptakie" jest właśnie PlatonA345 ;ak w

wieku około :D lat spotkał Sokratesa i

został jeo najsłynniejszy" ucznie"

Studiował u nieo przez C lat

/yrok ś"ierci wydany na Sokratesa, za

wypowiadanie niepopularnyc!

pol0dów, zniec!ęcił Platona do

de"okratyczneo syste"u rz0dów Po

ś"ierci Sokratesa opuścił wraz z inny"i

współucznia"i (teny i przez 4: lat

podróżował po Grecji, $ipcie i /ielkiejGrecji Powrócił w D roku życia do

(ten i tu założył sw0 (kade"ię (teńsk0

/edłu pewnyc! opinii pierwszy"i

dzieła"i -ilozo-iczny"i Platona 'yły

dialoi Sokratesa ze sceptykie"

Zilone" Jo dziś jest przed"iote"

sporu, czy Platon wkładał w usta

Sokratesa własne pol0dy, czy też

dialoi s0 -aktyczn0 wykładni0

pol0dów Sokratesa

/ =CF pne założył sławn0 (kade"ię



(teńsk0 )iała ona wyda@ wykształcon0

klasę A-ilozo-ów8władcówA, zodnie z

pol0da"i polityczny"i Platona

Zilozo-ia Platona, zwłaszcza w postaci

neoplatoniz"u w ujęciu Plotyna i

Por-iriusza została pó*niej

zaadaptowana przez "yśl

c!rześcijańsk0 ?urt -ranciszkański tej

"yśli wci0ż odwołuje się do tradycji

platońskiej

Documents

Starożytna Grecja