Std. 9th Perfect Hindi Lokbharati Notes, (MH Board)

SAMPLE C

ONTENT

SAMPLE C

ONTENT

© Target Publications Pvt. Ltd. No part of this book may be reproduced or transmitted in any form or by any means, C.D. ROM/Audio Video Cassettes or electronic, mechanical

including photocopying; recording or by any information storage and retrieval system without permission in writing from the Publisher.

keÀ#ee veewJeeR efnboer ueeskeÀYeejleer

ceneje<ì^ jep³e Heeþd³eHegmlekeÀ efveefce&leer Je DeY³eeme¬eÀce mebMeesOeve ceb[U, HegCes odJeeje efveOee&efjle veJeerve Heeþd³e¬eÀce Hej DeeOeeefjle

Printed at: India Printing Works, Mumbai

P.O. No. 159162 Balbharati Registration No.: 2018MH0022 TEID: 13340

Deod³e³eeJele ke=ÀefleHeef$ekeÀe ÒeeªHe kesÀ Devegmeej

veJeerve Heeþd³e¬eÀce Hej DeeOeeefjle

efJeefJeOe DeekeÀueve SJeb J³eekeÀjCe ke=Àefle³eeW keÀe meceeJesMe

Heod³e Hej DeeOeeefjle Heod³e efJeMues<eCe keÀe meceeJesMe

efJeod³eeefLe&³eeW kesÀ efueS mJe³eb DeO³e³eve keÀer ÒesjCee

efJeod³eeefLe&³eeW keÀer keÀuHevee Je me=peveelcekeÀ MeeqkeÌle keÀe efJekeÀeme

efJeod³eeefLe&³eeW kesÀ ceeie&oMe&ve nsleg mJeleb$e Yee<ee DeO³e³eve (J³eekeÀjCe) efJeYeeie

uesKeve keÀewMeue efJekeÀeme nsleg mJeleb$e j®evee efJeYeeie

efJeMes<eleeSB

SAMPLE C

ONTENT

2

HegefmlekeÀe keÀer Glke=À<ìlee yeæ{eves kesÀ efueS DeeHekesÀ Decetu³e megPeeJe Deecebef$ele nQ~ nceeje F&-cesue nwë [email protected]

MegYekeÀeceveeDeeW meefnle Oev³eJeeo!

ÒekeÀeMekeÀ mebmkeÀjCe: odefJeleer³e

Disclaimer This reference book is transformative work based on ‘Hindi Lokbharati; First Revised Edition: 2018’ published by the Maharashtra State Bureau of Textbook Production and Curriculum Research, Pune. We the publishers are making this reference book which constitutes as fair use of textual contents which are transformed by adding and elaborating, with a view to simplify the same to enable the students to understand, memorize and reproduce the same in examinations.

This work is purely inspired upon the course work as prescribed by the Maharashtra State Bureau of Textbook Production and Curriculum Research, Pune. Every care has been taken in the publication of this reference book by the Authors while creating the contents. The Authors and the Publishers shall not be responsible for any loss or damages caused to any person on account of errors or omissions which might have crept in or disagreement of any third party on the point of view expressed in the reference book.

© reserved with the Publisher for all the contents created by our Authors.

No copyright is claimed in the textual contents which are presented as part of fair dealing with a view to provide best supplementary study material for the benefit of students.

ÒemleeJeveeefÒe³e efJeod³eeefLe&³ees!

nce meËo³e veewJeeR keÀ#ee ceW DeeHekeÀe DeefYevebove keÀjles nQ~ Mew#eefCekeÀ ³ee$ee kesÀ Fme Heæ[eJe Hej ceeveefmekeÀ ef®eblee Je ef®ebleve oesveeW keÀe yeæ{vee mJeeYeeefJekeÀ nw~ efMe#ee keÀer HeejbHeefjkeÀ HeodOeefle³eeW ceW HeefjJele&ve keÀj Gmes DeeOegefvekeÀ mJeªHe ceW {eueves Je efMe#ee keÀes J³eJenej peiele mes peesæ[ves kesÀ GodosM³e mes efMe#eCe ceb[U ves veJeerve Heeþd³e¬eÀce keÀe efvecee&Ce efkeÀ³ee nw~ efMe#eCe ceb[U kesÀ GþeS ieS Fme keÀoce mes %eeve kesÀ ªHe ceW efJeefJeOelee Deeves kesÀ meeLe ner efJeod³eeefLe&³eeW keÀe meJee¥ieerCe efJekeÀeme efveeqM®ele nw~ Deod³e³eeJele ke=ÀefleHeef$ekeÀe ÒeeªHe keÀes DeeOeej yeveekeÀj ìeiexì HeeqyuekesÀMebme odJeeje efnboer ueeskeÀYeejleer veewJeeR keÀ#ee ceeie&oMe&keÀ HegefmlekeÀe keÀe efvecee&Ce efkeÀ³ee ie³ee nw~ ³en HegefmlekeÀe veJeerve Heeþd³e¬eÀce keÀes mejue, megiece SJeb ©ef®ekeÀj yeveeves kesÀ meeLe ner efJeod³eeLeea SJeb Heeþd³e¬eÀce kesÀ yeer®e mesleg keÀe keÀe³e& keÀjsieer~

efJeod³eeefLe&³eeW ceW Yeeef<ekeÀ #ecelee Òeyeue keÀjves DeLee&le ÞeJeCe, Yee<eCe, Jee®eve SJeb uesKeve ceW GvnW o#e yeveeves kesÀ meeLe ner GvekeÀer keÀuHeveelcekeÀ Je Jew®eeefjkeÀ MeeqkeÌle keÀes Deewj DeefOekeÀ efJekeÀefmele keÀjves kesÀ GodosM³e mes Fme HegefmlekeÀe keÀe efvecee&Ce efkeÀ³ee ie³ee nw~ HegefmlekeÀe ceW ieod³e, Heod³e leLee HetjkeÀ Heþve keÀe DeeJeM³ekeÀ cetu³eebkeÀve efJeefYevve ªHeeW ceW Òemlegle efkeÀ³ee ie³ee nw~ Òel³eskeÀ Heeþ kesÀ DeejbYe ceW j®eveekeÀej Je GvekeÀer ÒecegKe j®eveeDeeW kesÀ veece, j®evee keÀer efJeOee, MeyoeLe&, YeeJeeLe&, cegneJejeW Je keÀneJeleeW keÀe DeeJeM³ekeÀleevegmeej meJe&meeOeejCe ªHe mes meceeJesMe efkeÀ³ee ie³ee nw~ Heeþ ceW DeeS keÀefþve MeyoeW kesÀ DeLe& efnboer Je Debûespeer ceW leLee cegneJejeW Je keÀneJeleeW kesÀ DeLe& efnboer ceW oskeÀj efJeod³eeefLe&³eeW keÀe Meyo%eeve efJekeÀefmele keÀjves; Meyo mebkeÀuHevee mHe<ì keÀjves leLee Yeeef<ekeÀ meeQo³e&yeesOe mes GvekeÀe Heefj®e³e keÀjeves keÀe HetCe& Òe³eeme efkeÀ³ee ie³ee nw~

Òel³eskeÀ Heeþ keÀes keÀF& Heefj®ísoeW ceW efJeYeeefpele efkeÀ³ee ie³ee nw~ Òel³eskeÀ Heefj®íso Hej DeeOeeefjle ke=Àefle³eeB efJeod³eeefLe&³eeW kesÀ %eeve SJeb DeekeÀueve #ecelee ceW Je=odefOe keÀjWieer~ HegefmlekeÀe ceW Òel³eskeÀ Heod³e keÀe Heod³e efJeMues<eCe efo³ee ie³ee nw~ Heeþ kesÀ Deble ceW DeeS Yeeef<ekeÀ keÀewMeue kesÀ Debleie&le efoS ieS ÒeMve ve kesÀJeue efJeod³eeefLe&³eeW ceW GHe³eespeve Je keÀewMeue #ecelee efJekeÀefmele keÀjles nQ, yeefukeÀ GvnW keÀuHeveeMeeruelee leLee me=peveMeeruelee keÀer Deesj GvcegKe keÀjles nQ~ Heeþd³eHegmlekeÀ ceW GefuueefKele efJe<e³eeW keÀe efJemle=le JeCe&ve Je efveoxMe Fme HegefmlekeÀe ceW efo³ee ie³ee nw~ Yeeef<ekeÀ keÀewMeue kesÀ Debleie&le meceeefnle ÒeMveeW keÀe GodosM³e HeeþeW ceW efveefnle veweflekeÀ, meeceeefpekeÀ, meebmke=ÀeflekeÀ, J³eeJeneefjkeÀ Deeefo cetu³eeW keÀe efJekeÀeme keÀjvee nw~ FvekesÀ Gllej Je efveoxMe DeeJeM³ekeÀleevegmeej yeæ[s ner megboj Je meìerkeÀ {bie mes Òemlegle efkeÀS ieS nQ~ efJeod³eeefLe&³eeW keÀer Jew®eeefjkeÀ #ecelee kesÀ efJekeÀeme nsleg DeHeefþle ieod³eebMeeW Je DeHeefþle Heod³eebMeeW keÀe Yeer HegefmlekeÀe ceW meceeJesMe efkeÀ³ee ie³ee nw~

HegefmlekeÀe ceW `Yee<ee DeO³e³eve (J³eekeÀjCe)' kesÀ Debleie&le DeeJeM³ekeÀ J³eekeÀjCe ke=Àefle³eeW keÀes Òel³eskeÀ Heeþ ceW Meeefceue efkeÀ³ee ie³ee nw leLee FmekeÀe mJeleb$e efJeYeeie Yeer yevee³ee ie³ee nw~ `j®evee efJeYeeie' kesÀ Debleie&le He$e-uesKeve, keÀneveer-uesKeve, ieod³e-DeekeÀueve, Òemebie-JeCe&ve, Je=lleeble-uesKeve, efJe%eeHeve Je efveyebOe-uesKeve keÀe meceeJesMe efkeÀ³ee ie³ee nw~ nceW DeeMee Deewj efJeMJeeme nw efkeÀ ³en HegefmlekeÀe efJeod³eeefLe&³eeW SJeb efMe#ekeÀeW kesÀ efueS GHe³eesieer Je %eeveJeOe&keÀ efmeodOe nesieer Deewj GvekeÀe mener efoMee ceW ceeie&oMe&ve keÀjsieer~

SAMPLE C

ONTENT

¬eÀ. Heeþ keÀe veece j®eveekeÀej He=<þ

Henueer FkeÀeF&

1. ®eeBoveer jele cewefLeueerMejCe iegHle 1

2. efyeuueer keÀe efyeuebiegæ[e jepeWê ueeue neb[e 6

3. keÀyeerj (HetjkeÀ Heþve) npeejer Òemeeo odefJeJesoer 16

4. efkeÀleeyeW ieguepeej 24

5. petefue³ee Debleesve ®esKeJe 29

6. Ss meefKe! (HetjkeÀ Heþve) Deceerj Kegmejes 37

7. [e@keÌìj keÀe DeHenjCe [e@. nefjke=À<Ce osJemejs 42

8. JeerjYetefce Hej kegÀí efove ©keÌceCeer mebieue 56

9. Jejoeve ceeBietBiee veneR efMeJecebieue efmebn `megceve' 70

10. jele keÀe ®eewkeÀeroej (HetjkeÀ Heþve) megjsMe kegÀMeJeene `levce³e' 74

11. efvecee&CeeW kesÀ HeeJeve ³egie ceW Deìue efyenejer JeepeHes³eer 79

otmejer FkeÀeF&

1. keÀn keÀefJeje³e efieefjOej 83

2. pebieue (HetjkeÀ Heþve) ef®e$ee cegodieue 92

3. Fveece De©Ce 101

4. efmebOeg keÀe peue DeMeeskeÀ ®e¬eÀOej 112

5. Deleerle kesÀ He$e efJeveesyee Deewj ieebOeer peer 118

6. efvemeie& JewYeJe (HetjkeÀ Heþve) megefce$eevebove Heble 129

7. efMe<ìe®eej Yeer<ce meenveer 134

8. Gæ[eve ®ebêmesve efJejeì 146

9. cesjs efHelee peer (HetjkeÀ Heþve) nefjJebMeje³e ye®®eve 151

10. DeHejepes³e keÀceue kegÀceej 160

11. mJeleb$elee ieeve ieesHeeue efmebn vesHeeueer 171

DeHeefþle ieod³eebMe 175

DeHeefþle Heod³eebMe 181

Yee<ee DeO³e³eve (J³eekeÀjCe) 186

efJe<e³e - met®eer

SAMPLE C

ONTENT

4

j®evee efJeYeeie

1. He$e-uesKeve 205

2. keÀneveer-uesKeve 212

3. ieod³e-DeekeÀueve 218

4. Òemebie-JeCe&ve 220

5. Je=lleeble-uesKeve 223

6. efJe%eeHeve-uesKeve 227

7. efveyebOe-uesKeve 231

veesì: Heeþ ceW oer ieF& ke=Àefle³eeW keÀes * kesÀ odJeeje oMee&³ee ie³ee nw~

SAMPLE C

ONTENT

112

112

MeyoeLe&

YeeJeeLe&

j®eveekeÀej DeMeeskeÀ ®e¬eÀOej peer keÀe pevce 8 HeÀjJejer, 1951 keÀes Kegpee& (G.Òe.) ceW nggDee Lee~ ³es yengcegKeer ÒeefleYee kesÀ Oeveer nQ~ FvneWves keÀefJelee, nem³e-J³ebi³e, efveyebOe, veeìkeÀ, yeeuemeeefnl³e, meceer#ee, DevegJeeo, HeìkeÀLee Deeefo DeveskeÀ efJeOeeDeeW ceW uesKeve efkeÀ³ee nw~ FvekeÀer ÒecegKe ke=Àefle³eeW ceW yetæ{s ye®®es, leceeMee, efKeæ[efkeÀ³eeB, yeesue-ieHHes, pees keÀjs mees peeskeÀj Deeefo keÀefJelee-mebûen nQ~ Heod³e mebJesovee kesÀ meeLe ceeveJeer³e HeefjJesMe kesÀ mebHetCe& JewefJeO³e keÀes veS efMeuHe ceW DeefYeJ³ekeÌle keÀjves Jeeueer keÀeJ³eOeeje keÀes veF& keÀefJelee keÀnles nQ~ `efmebOeg keÀe peue' ³en SkeÀ veF& keÀefJelee nw~ De®eue Deef[ie, efmLej (still) Fbog ®ebêcee (moon) IeeJe Oeesvee cejnceHeìdìer keÀjvee, IeeJe meeHeÀ keÀjvee (to

clean a wound with water) ìeHeW Ieesæ[eW kesÀ HewjeW kesÀ peceerve Hej Heæ[ves keÀe Meyo

(clatter of hoofs) HeeJeve HeefJe$e (sacred) ÒeJeenceeve ieefleMeerue, efvejblej ÒeJeeefnle (constantly

flowing) efyebye íe³ee, DeeYeeme (reflection) cebo Oeercee (slow) ce®euevee GleeJeuee nesvee (to be anxious) cepenye Oece& (religion) cece& meej (essence) jCeyeeBkegÀjs yeneogj, Jeerj, ³eesodOee (warriors) uent Ketve (blood) melele ueieeleej (continuously) mJej DeeJeepe (voice) efnbogDeve efnbot (Hindu)

1. melele ÒeJeenceeve ....... De®eue ntB~ DeLe&: ceQ efvejblej ieefleMeerue ntB~ ceQ ner peerJeve keÀer Hen®eeve ntB~ ceQ

SkeÀ ieerueer nue®eue ntB~ cesjer DeeJeepe ceW keÀue-keÀue keÀer OJeefve nw~ ceQ Deewj keÀesF& veneR, ceQ efmebOeg ntB~ Jener efmebOeg pees Oejleer Hej meY³elee keÀe ñeesle nw~ cesjs efkeÀveejs keÀF& mebmke=Àefle³eeW ves DeHevee peerJeve efyelee³ee nw Deewj Fbmeeefve³ele kesÀ ³e%e mebHevve ngS nQ~ cesjer ieefle keÀYeer Oeerceer veneR ngF&~ ceQ ®eb®eue ieefle mes efvejblej yenlee ntB, Hejbleg cesjs Deboj keÀer YeeJeveeSB efmLej nQ~ keÀefJe Fve HebeqkeÌle³eeW kesÀ ceeO³ece mes mHe<ì keÀjvee ®eenles nQ efkeÀ efmebOeg keÀe ³en peue efvejblej ®eueves Jeeues peerJeve keÀe ÒeleerkeÀ nw, pees keÀYeer ©keÀlee veneR nw~ Fbmeeve keÀes Yeer efmebOeg keÀer lejn DeHeves meodiegCeeW kesÀ meeLe efvejblej keÀce&HeLe Hej Deeies yeæ{les jnvee ®eeefnS~

2. ceQ efmebOeg veoer....... efceue peeleer nQ DeLe&: ceQ efmebOeg veoer keÀe HeefJe$e peue ntB~ cegPeceW veneves JeeueeW mes ceQ

keÀYeer GvekeÀer peeefle ³ee Oece& kesÀ yeejs ceW veneR Hetílee ntB, keÌ³eeWefkeÀ cesjs efueS meYeer SkeÀ meceeve nQ Deewj ³ener cesjs peerJeve keÀe meej nw~ cesjs Deboj De®eevekeÀ mes Gíueves Jeeueer uenjW, pees ncesMee efpeboieer osves keÀes GlmegkeÀ jnleer nQ~ cesjs peue mes H³eeme yegPeeves Jeeues ueesieeW mes ceQ keÀYeer veneR Hetílee efkeÀ Jees cesjs oesmle nQ ³ee ogMceve~ cesjs peue mes DeHeves Mejerj keÀe cewue Oeesves Jeeues ueesieeW mes ceQ ³en Yeer veneR Hetílee efkeÀ Jees efnbot nQ ³ee cegefmuece~ ceQ Ssmee peue ntB, efpemekeÀe GHe³eesie meYeer meceeve ªHe mes keÀj mekeÀles nQ Deewj peer Yej kesÀ cegPes HeerkeÀj DeHeveer H³eeme yegPee mekeÀles nQ~ íesìer-íesìer meebmke=ÀeflekeÀ veefo³eeB efpevemes meY³elee keÀer Hen®eeve nw, Jes lespe ieefle mes yenleer ngF¥ DeekeÀj cegPeceW ner mecee peeleer nQ~ keÀefJe ves Fve HebeqkeÌle³eeW kesÀ ceeO³ece mes ueesieeW keÀes peeefle-Oece& keÀe YesoYeeJe ve keÀjles ngS meJe&Oece& meceYeeJe keÀer YeeJevee keÀes yeæ{eJee osves keÀe mebosMe efo³ee nw~

3. uesefkeÀve keÌ³ee ....... Fbog ntB~ DeLe&: cesjs peerJeve ceW Ssmee Yeer mece³e Deelee nw, efpemekesÀ yeejs ceW ceQ

kewÀmes yeleeTB ³en mecePe veneR Heelee~ keÀYeer-keÀYeer cesjer Deesj jkeÌle keÀer Oeeje Yeer yenleer ngF& Deeleer nw~ cesjs IeeìeW Hej

Heefj®e³e

Meyo mebmeej

efmebOeg keÀe peue 4 -- DeMeeskeÀ ®e¬eÀOej

SAMPLE C

ONTENT

113

Heeþ 4: efmebOeg keÀe peue

3 – YeeJeeLe&

leueJeejeW keÀer DeeJeepeW, Ieesæ[eW kesÀ ìeHeeW keÀer DeeJeepeW Deewj leesHeeW keÀer DeeJeepeW Deeleer nQ~ ³egodOeYetefce ceW keÀF& ³eesodOee Menero nesles nQ~ Ssmes JeerjeW mes ceQ keÀYeer veneR Hetílee efkeÀ Jes efkeÀme osMe mes DeeS nQ? ceQ ³en veneR osKelee efkeÀ Jes ³eneR kesÀ jnves Jeeues nQ ³ee keÀneR Deewj kesÀ jnves Jeeues nQ? ceQ lees yeme meYeer Iee³eue JeerjeW kesÀ IeeJe meeHeÀ keÀjkesÀ GvekeÀer Heeræ[e keÀce keÀjves keÀe Òe³elve keÀjlee ntB~ Òel³eskeÀ efJeOeJee m$eer peye DeHeves ogKeeW keÀes ³eeo keÀj jesleer nw, leye GmekeÀer DeeBKeeW mes ceQ ner DeeBmet yevekeÀj yenlee ntB~ H³eejs ceveg<³eeW legce ner yeleeDees efkeÀ ceQ kewÀmes yentB, Ssmes ³ee efHeÀj Jewmes? ceQ lees efmebOeg keÀe SkeÀ íesìe-mee efyebog ntB Deewj Fmeer efyebog DeLee&le yetBoeW mes efceuekeÀj yevee efmebOeg ceQ ner ntB~ Deemeceeve kesÀ efPeueefceueeles leejeW kesÀ yeer®e ®ebêcee kesÀ meceeve ntB~ keÀefJe kesÀ Devegmeej efpeme ÒekeÀej peue otmejeW kesÀ ogKe-oo& efve:mJeeLe& YeeJe mes otj keÀjves keÀe Òe³eeme keÀjlee nw, Gmeer ÒekeÀej FbmeeveeW keÀes Yeer SkeÀ-otmejs keÀer ceoo efve:mJeeLe& YeeJe mes keÀjles jnveer ®eeefnS~

ke=À.1. Deeke=Àefle HetCe& keÀerefpeSë Gllej: 1. ÒeJeenceeve 2. Hen®eeve ke=À.2. Deeke=Àefle HetCe& keÀerefpeSë Gllej: 1. mebmke=Àefle³eeW ves 2. Fbmeeefve³ele kesÀ

ke=À.3. Deeke=Àefle HetCe& keÀerefpeSë Gllej: 1. keÀYeer cebo vee ngF& 2. ®eb®eue ke=À.1. SkeÀ Meyo ceW Gllej efueefKeS: 1. peue Oejleer Hej efkeÀmekeÀe Deeefo efyebog nw? 2. peue keÀer YeeJevee kewÀmeer nw? Gllej: 1. meY³eleeDeeW 2. De®eue ke=À.2. peesefæ[³eeB efceueeFS:

¬eÀ. De ye 1. melele keÀ. De®eue 2. ieerueer Ke. keÀue-keÀue 3. mJej ie. ÒeJeenceeve Ie. nue®eue

Gllej: (1 - ie), (2 - Ie), (3 - Ke)~ ke=À.1. melele ÒeJeenceeve ....... De®eue ntB~ Gllej: ceQ efvejblej ieefleMeerue ntB~ ceQ ner peerJeve keÀer Hen®eeve ntB~ ceQ

SkeÀ ieerueer nue®eue ntB~ cesjer DeeJeepe ceW keÀue-keÀue keÀer OJeefve nw~ ceQ Deewj keÀesF& veneR, ceQ efmebOeg ntB~ Jener efmebOeg pees Oejleer Hej meY³elee keÀe ñeesle nw~ cesjs efkeÀveejs keÀF& mebmke=Àefle³eeW ves DeHevee peerJeve efyelee³ee nw Deewj Fbmeeefve³ele kesÀ ³e%e mebHevve ngS nQ~ cesjer ieefle keÀYeer Oeerceer veneR ngF&~ ceQ ®eb®eue ieefle mes efvejblej yenlee ntB, Hejbleg cesjs Deboj keÀer YeeJeveeSB efmLej nQ~ keÀefJe Fve HebeqkeÌle³eeW kesÀ ceeO³ece mes mHe<ì keÀjvee ®eenles nQ efkeÀ efmebOeg keÀe ³en peue efvejblej ®eueves Jeeues peerJeve keÀe ÒeleerkeÀ nw, pees keÀYeer ©keÀlee veneR nw~ Fbmeeve keÀes Yeer efmebOeg keÀer lejn DeHeves meodiegCeeW kesÀ meeLe efvejblej keÀce&HeLe Hej Deeies yeæ{les jnvee ®eeefnS~

2 – DeekeÀueve ke=Àefle³eeB

Heeþd³eHegmlekeÀ kesÀ He=<þ ¬eÀceebkeÀ 53 Hej oer ieF& HebeqkeÌle³eeB1 mes 15 lekeÀ [melele ÒeJeenceeve ......................

...................... De®eue ntB~]

Heod³eebMe 2

Heeþd³eHegmlekeÀ kesÀ He=<þ ¬eÀceebkeÀ 53-54 Hej oer ieF&HebeqkeÌle³eeB 16 mes 37 lekeÀ [ceQ efmebOeg veoer ......................

...................... efceue peeleer nQ]

Heod³eebMe 1


melele peerJeve keÀer

2 1

peue nw

³e%e ngS

2 1

efmebOeg kesÀ efkeÀveejs

meeBme ueer

efmebOeg kesÀ peue keÀer ieefle

21

SAMPLE C

ONTENT

114

114

keÀ#ee veewJeeR : efnboer ueeskeÀYeejleer



3 – YeeJeeLe&

*ke=À.1.Deeke=Àefle HetCe& keÀerefpeS:

Gllej: 1. GvekeÀer peele 2. GvekeÀe cepenye3. GvekeÀe Oece&

ke=À.2. Deeke=Àefle HetCe& keÀerefpeS:

Gllej: 1. menmee Gíueleer nQ~ 2. meoe efpeboieer keÀer Deesj ce®eueleer nQ~

ke=À.1. efvecveefueefKele efJeOeeve mel³e nQ ³ee Demel³e, efueefKeS: 1. peue kesÀJeue peerJeve keÀe cece& peevelee nw~2. peue kesÀJeue oesmleeW keÀes H³eeme yegPeeves oslee nw~3. peue meYeer keÀe nw~4. peue ceW meY³eleeSB Iegue-efceue peeleer nQ~Gllej: 1. mel³e 2. Demel³e

3. mel³e 4. mel³e

ke=À.2. mener efJekeÀuHe ®egvekeÀj efjkeÌle mLeeveeW keÀer Hetefle& keÀerefpeS: 1. _______ yegPeeves mes Henues veneR Hetílee oesmle nw ³ee ogMceve~

(efo³ee, H³eeme, ceesceyelleer) 2. cewue nìeves mes Henues veneR Hetílee _______nw ³ee efnbogDeve~

(cegefmuece, iegpejeleer, efmeKe) Gllej: 1. H³eeme 2. cegefmuece

ke=À.1. ceQ efmebOeg veoer....... efceue peeleer nQ~Gllej: ceQ efmebOeg veoer keÀe HeefJe$e peue ntB~ cegPeceW veneves JeeueeW mes ceQ

keÀYeer GvekeÀer peeefle ³ee Oece& kesÀ yeejs ceW veneR Hetílee ntB keÌ³eeWefkeÀ cesjs efueS meYeer SkeÀ meceeve nQ Deewj ³ener cesjs peerJeve keÀe meej nw~ cesjs Deboj De®eevekeÀ mes Gíueves Jeeueer uenjW, pees ncesMee efpeboieer osves keÀes GlmegkeÀ jnleer nQ~ cesjs peue mes H³eeme yegPeeves Jeeues ueesieeW mes ceQ keÀYeer veneR Hetílee efkeÀ Jees cesjs oesmle nQ ³ee ogMceve~ cesjs peue mes DeHeves Mejerj keÀe cewue Oeesves Jeeues ueesieeW mes ceQ ³en Yeer veneR Hetílee efkeÀ Jees efnbot nQ ³ee cegefmuece~ ceQ Ssmee peue ntB, efpemekeÀe GHe³eesie meYeer meceeve

ªHe mes keÀj mekeÀles nQ Deewj peer Yej kesÀ cegPes HeerkeÀj DeHeveer H³eeme yegPee mekeÀles nQ~ íesìer-íesìer meebmke=ÀeflekeÀ veefo³eeB efpevemes meY³elee keÀer Hen®eeve nw, Jes lespe ieefle mes yenleer ngF& DeekeÀj cegPeceW ner mecee peeleer nQ~ keÀefJe ves Fve HebeqkeÌle³eeW kesÀ ceeO³ece mes ueesieeW keÀes peeefle-Oece& keÀe YesoYeeJe ve keÀjles ngS meJe&Oece& meceYeeJe keÀer YeeJevee keÀes yeæ{eves keÀe mebosMe efo³ee nw~

ke=À.1. Deeke=Àefle HetCe& keÀerefpeS:

Gllej: 1. leueJeejeW kesÀ KevekeÀves keÀer 2. ìeHeeW kesÀ ieBtpeves keÀer3. leesHeeW kesÀ iejpeves keÀer4. OeceekeÀeW keÀer

ke=À.1. peesefæ[³eeB efceueeFS:

¬eÀ. De ye 1. yenlee keÀ. efyebye 2. H³eejs Ke. Fbog 3. uenjeles ie. ceveg<³e 4. efPeueefceueelee Ie. uent

Gllej: (1 - Ie), (2 - ie), (3 - keÀ), (4 - Ke)~

ke=À.2. Ssmes ÒeMve lew³eej keÀerefpeS efpevekesÀ Gllej efvecveefueefKele Meyo neW:

1. jCeyeeBkegÀjs 2. efmebOeg keÀe peue3. efJeOeJee 4. efPeueefceueeles FbogGllej: 1. OeceekeÀeW ceW keÀewve Menero nesles nQ?

2. keÀewve meyekesÀ IeeJe Oeeslee nw?3. peue efkeÀmekeÀer DeeBKeeW ceW DeeBmet yevekeÀj jeslee nw?4. uenjeles efyebyeeW ceW peue efkeÀmekesÀ meceeve nw?


Heod³eebMe 3

Heeþd³eHegmlekeÀ kesÀ He=<þ ¬eÀceebkeÀ 54 Hej oer ieF& HebeqkeÌle³eeB38 mes 62 lekeÀ [uesefkeÀve keÌ³ee ......................

...................... Fbbog ntB~]


31 2

HeeJeve peue mveeve keÀjves JeeueeW mes veneR Hetílee

21 uenjW ³es keÀe³e& keÀjleer nQ

4 1 3 2

cesjs IeeìeW Hej OJeefve³eeB megveeF& osleer nQ

SAMPLE C

ONTENT

115


3 – YeeJeeLe& ke=À.1. Ssmes yentB ....... Fbog ntB~ Gllej: H³eejs ceveg<³eeW legce ner yeleeDees efkeÀ ceQ kewÀmes yentB, Ssmes ³ee efHeÀj

Jewmes? ceQ lees efmebOeg keÀe SkeÀ íesìe-mee efyebog ntB Deewj FvneR efyebog DeLee&le yetBoeW mes efceuekeÀj yevee efmebOeg ceQ ner ntB~ Deemeceeve kesÀ efPeueefceueeles leejeW kesÀ yeer®e ®ebêcee kesÀ meceeve ntB~ keÀefJe kesÀ Devegmeej efpeme ÒekeÀej peue otmejeW kesÀ ogKe-oo& efve:mJeeLe& YeeJe mes otj keÀjves keÀe Òe³eeme keÀjlee nw Gmeer ÒekeÀej FbmeeveeW keÀes Yeer SkeÀ-otmejs keÀer ceoo efve:mJeeLe& YeeJe mes keÀjles jnveer ®eeefnS~

ke=À.1. efvecveefueefKele cegodoeW kesÀ DeeOeej Hej Heod³e efJeMues<eCe

keÀerefpeS: 1. j®eveekeÀej/keÀefJe keÀe veece 2. j®evee/keÀefJelee keÀer efJeOee 3. Hemeboeroe HebeqkeÌle³eeB 4. HebeqkeÌle³eeB Hemebo nesves keÀe keÀejCe 5. keÀefJelee mes ÒeeHle mebosMe/ÒesjCee Gllej: 1. DeMeeskeÀ ®e¬eÀOej 2. veF& keÀefJelee 3. H³eeme yegPeeves mes Henues ceQ veneR Hetílee oesmle nw ³ee ogMceve~ cewue nìeves mes Henues veneR Hetílee cegeqmuece nw ³ee efnbogDeve~ 4. ³es HebeqkeÌle³eeB meebÒeoeef³ekeÀ meodYeeJe Je SkeÀlee keÀe

mebosMe osleer nQ~ FvekesÀ Devegmeej SkeÀ ceveg<³e keÀes otmejs ceveg<³e kesÀ Òeefle veoer keÀer lejn efve<keÀHeì Je efve:mJeeLe& mesJeeYeeJe jKevee ®eeefnS~

5. Òemlegle keÀefJelee kesÀ ceeO³ece mes keÀefJe ves ³en mebosMe efo³ee nw efkeÀ ncesb Yeer efmebOeg kesÀ peue keÀer lejn HejesHekeÀejer yevevee ®eeefnS~ peeefle-Oece&, TB®e-veer®e keÀe YesoYeeJe ve keÀjkesÀ SkeÀlee kesÀ meeLe jnvee ®eeefnS~ Òel³eskeÀ ceveg<³e kesÀ megKe-ogKe ceW menYeeieer neskeÀj GmekeÀer Heeræ[e SJeb KegMeer keÀes cenmetme keÀjvee ®eeefnS~ DeHeveer meY³elee SJeb mebmke=Àefle keÀes yeveeS jKeves ceW DeHevee HetCe& ³eesieoeve osvee Òel³eskeÀ ceveg<³e keÀes DeHevee keÀle&J³e mecePevee ®eeefnS~ keÀefJe kesÀ Devegmeej pees megKe otmejeW keÀes KegMeer oskeÀj ÒeeHle neslee nw, Jen megKe Deewj efkeÀmeer Yeer keÀe³e& mes ÒeeHle veneR efkeÀ³ee pee mekeÀlee nw~

*Heeþ kesÀ DeeBieve ceW ke=À.1. Deeke=Àefle HetCe& keÀerefpeS: Gllej: 1. veoer 2. leeueeye 3. Pejvee 4. mecegê ke=À.2. Yeejle kesÀ ceeveef®e$e ceW Deueie-Deueie jep³eeW ceW yenves

Jeeueer veefo³eeW keÀer peevekeÀejer efvecve cegodoeW kesÀ DeeOeej Hej leeefuekeÀe ceW efueefKeS:

Gllej: De. ¬eÀ.

veoer keÀe veece

Godiece mLeue

jep³e yeeBOe keÀe veece

1. meleuegpe efleyyele efmLele ceevemejesJej Peerue kesÀ efvekeÀì je#emeleeue

Hebpeeye YeeKeæ[e veebieue

2. ®ebyeue peeveeHeeJe Heneæ[er

ceO³e ÒeosMe

ieebOeer meeiej

3. ceneveoer efmenJee je³eHegj ílleermeieæ{

Gæ[ermee nerjekegbÀ[

ke=À.3. Heeþ mes {Btæ{keÀj efueefKeS: 1. mebieerle-ue³e efvecee&Ce keÀjves Jeeues Meyo~ Gllej: ÒeJeenceeve-Hen®eeve, Gíueleer-ce®eueleer, Deeleer-meceeleer, ìeHeW-leesHeW, Oeeslee-jeslee, Jewmes-kewÀmes, efyebog-efmebOeg~ 2. efYevveeLe&keÀ MeyoeW kesÀ DeLe& efueefKeS Deewj Ssmes Dev³e

ome Meyo {tBefæ{S~ Deefue-Deueer Gllej: Deefue-YeeQje Deueer-meKeer 1. kegÀue-JebMe ketÀue-efkeÀveeje 2. ef®ej-Hegjevee ®eerj-keÀHeæ[e

Heeþ Hej DeeOeeefjle ke=Àefle³eeB

Heod³e efJeMues<eCe

2 1

43

Òeeke=ÀeflekeÀ peueñeesle

SAMPLE C

ONTENT

116

116

keÀ#ee veewJeeR : efnboer ueeskeÀYeejleer

3. efove-efoJeme oerve-iejerye 4. ke=Àefle-j®evee ke=Àleer-efveHegCe 5. Debme-kebÀOee DebMe-efnmmee 6. Deeefo-DeejbYe Deeoer-DeY³emle 7. DeJeefOe-mece³e DeJeOeer-Yee<ee 8. lejefCe-met³e& lejCeer-íesìer veeJe 9. keÀes<e-Kepeevee keÀesMe-Meyo-mebûen 10. lejer-ieerueeHeve leefj-veeJe

*j®evee yeesOe Gllej: Òemlegle keÀefJelee kesÀ ceeO³ece mes ®e¬eÀOej peer ves meY³elee,

mebmke=Àefle, Fbmeeefve³ele, meJe&Oece& meceYeeJe, Hejog:Ke keÀelejlee Deeefo ceeveJeer³e iegCeeW Hej ÒekeÀeMe [euee nw~

*Yee<ee efyebog ke=À.1. ÒesjCeeLe&keÀ ef¬eÀ³ee keÀe ªHe Hen®eevekeÀj GmekeÀe JeekeÌ³e

ceW Òe³eesie keÀerefpeS: 1. efpemes JeneB mes peyejve nìevee Heæ[lee Lee~ 2. cenejepee Gcceso efmebn odJeeje efveefce&le nesves mes `Gcceso YeJeve'

keÀnueJee³ee peelee nw~ Gllej: 1. nìevee - ÒeLece ÒesjCeeLe&keÀ ef¬eÀ³ee JeekeÌ³e: meæ[keÀ kesÀ yeer®eeWyeer®e yebo Heæ[s ì^keÀ keÀes ueesieeW ves JeneB mes

nìevee Megª efkeÀ³ee~ 2. keÀnueJee³ee - odefJeleer³e ÒesjCeeLe&keÀ ef¬eÀ³ee JeekeÌ³e: efJeod³eeue³e keÀer ÒeeLe&vee meYee ceW meYeer ye®®eeW mes `pe³eefnbo'

keÀnueJee³ee ie³ee~ ke=À.2. mene³ekeÀ ef¬eÀ³ee Hen®eeefveS: 1. nce cesnjeve ieæ{ efkeÀues keÀer Deesj yeæ{ves ueies~ 2. keÀeB®e keÀe keÀe³e& He³e&ìkeÀeW keÀes DeeM®e³e&®eefkeÀle keÀj oslee nw~ Gllej: 1. ueies 2. oslee nw ke=À.3. mene³ekeÀ ef¬eÀ³ee keÀe JeekeÌ³e ceW Òe³eesie keÀerefpeS~ 1. nesvee 2. Heæ[vee 3. jnvee 4. keÀjvee

Gllej: 1. nesvee - jece ves keÀne nesiee~ 2. Heæ[vee - meYeer pemeJeble Leb[e veece mes efJeK³eele

mceejkeÀ osKeves ®eue Heæ[s~ 3. jnvee - meerlee ncesMee ³ener keÀnleer jnleer~ 4. keÀjvee - nce nj #es$e ceW DeHevee ngvej efoKee³ee

keÀjWies~ ke=À.1. efvecveefueefKele MeyoeW kesÀ meceeveeLeea Meyo keÀefJelee ceW mes

KeespekeÀj efueefKeS: 1. efvejblej 2. veerj 3. JemegbOeje 4. ceeveJelee Gllej: 1. melele 2. peue 3. Oejleer 4. Fbmeeefve³ele ke=À.2. efvecveefueefKele MeyoeW kesÀ efJe©odOeeLeea Meyo efueefKeS: 1. peerJeve 2. ieerrueer 3. De®eue Gllej: 1. cejCe 2. metKeer 3. ®eue ke=À.3. efvecveefueefKele MeyoeW kesÀ Je®eve yeouekeÀj efueefKeS: 1. uenj 2. veoer 3. efpeboieer 4. meY³elee 5. leueJeej 6. ìeHe 7. leesHe 8. OeceekeÀe 9. DeeBKe Gllej: 1. uenjW 2. veefo³eeB 3. efpeboefie³eeB 4. meY³eleeSB 5. leueJeejW 6. ìeHeW 7. leesHeW 8. OeceekesÀ 9. DeeBKeW ke=À.4. keÀefJelee ceW DeeS Meyo³egice KeespekeÀj efueefKeS: Gllej: 1. keÀue-keÀue 2. íesìer-íesìer 3. oewæ[er-oewæ[er 4. Iegue-efceue 5. keÀYeer-keÀYeer ke=À.5. efvecveefueefKele MeyoeW kesÀ He³ee&³eJee®eer Meyo efueefKeS: 1. uent 2. leueJeej 3. DeeBKe 4. Fbog Gllej: 1. jkeÌle, Ketve, ©efOej, MeesefCele 2. Deefme, ke=ÀHeeCe, keÀjJeeue, Keæ[ie 3. ve³eve, ves$e, ®e#eg, uees®eve 4. ®eeBo, ®ebêcee, MeefMe, ®ebê

Meyo mebHeoe

SAMPLE C

ONTENT

117


*DeemeHeeme veoer kesÀ peue-Òeot<eCe Hej ®e®ee& keÀerefpeS~ efveoxMe:efJeod³eeLeea veoer kesÀ peue-Òeot<eCe Hej DeHeves menHeeefþ³eeW mes

®e®ee& keÀjW~

*mebYee<eCeer³e `peue ner peerJeve nw' Fme efJe<e³e Hej keÀ#ee ceW iegì

yeveekeÀj ®e®ee& keÀerefpeS~ efveoxMe:efJeod³eeLeea `peue ner peerJeve nw' Fme efJe<e³e Hej keÀ#ee ceW iegì

yeveekeÀj ®e®ee& keÀjW~

*Heþveer³e jJeeRêveeLe ìwieesj keÀer keÀesF& keÀefJelee Heæ{keÀj leeue Deewj

ue³e kesÀ meeLe GmekeÀe iee³eve keÀerefpeS~ efveoxMe:efJeod³eeLeea Deblejpeeue mes jJeeRêveeLe ìwieesj keÀer keÀesF&

keÀefJelee Heæ{keÀj leeue Deewj ue³e kesÀ meeLe GmekeÀe iee³eve keÀjW~

*ÞeJeCeer³e Deblejpeeue/³et ìd³etye mes `peue mebOeejCe' mebyebOeer

peevekeÀejer megvekeÀj GmekeÀe mebkeÀueve keÀerefpeS~ efveoxMe:efJeod³eeLeea Deblejpeeue/³et ìd³etye mes `peue mebOeejCe' mebyebOeer

peevekeÀejer megvekeÀj GmekeÀe mebkeÀueve keÀjW~

*keÀuHevee HeuueJeve `ceQ nBt veoer' Fme efJe<e³e Hej keÀefJelee keÀerefpeS~ efveoxMe:efJeod³eeLeea efJe®eej cebLeve keÀjkesÀ `ceQ nBt veoer' Fme efJe<e³e Hej

keÀefJelee keÀjW~

*Heeþ mes Deeies `veoer peue ceeie& ³eespevee' kesÀ meboYe& ceW DeHeves efJe®eej

efueefKeS~ Gllej: peue ceeie& ³eespevee kesÀ Debleie&le veefo³eeB, mecegê leLee venjeW

keÀes Meeefceue keÀj Hegue leLee yeeBOe efvecee&Ce keÀjkesÀ MenjeW leLee ceneveiejeW mes peesæ[e peelee nw~ Òee®eerve mece³e cesb peeve Je ceeue oesveeW keÀes ues peeves kesÀ efueS peue-HeefjJenve keÀe Òe³eesie efkeÀ³ee ie³ee~ peue HeefjJenve mebYeJele: peeveJejeW kesÀ Òe³eesie mes Henues efJekeÀefmele nes ie³ee Lee, keÌ³eeWefkeÀ peue ceeie& Gve peieneW Hej ³ee$ee keÀe mejue meeOeve Lee peneB Yetefce Hej Ieves pebieue Les~ meyemes Henues veeJeW peue ceeie& kesÀ efueS Òe³eesie ceW ueeF& ieF¥, efHeÀj penepe~ Henues penepe keÀe DeekeÀej íesìe Lee~ ³eelee³eele Yeer meerefcele Les, uesefkeÀve Deye penepeeW keÀe DeekeÀej yengle yeæ[e nes ie³ee nw~ veoer peue ceeie&

³eespevee ves ke=Àef<e, He³e&ìve, meenefmekeÀ KesueeW leLee God³eesieeW kesÀ efJekeÀeme ceW cenllJeHetCe& ³eesieoeve efo³ee nw leLee DeHeves leì Hej yemes MenjeW keÀer peueHetefle& Yeer keÀjleer nw~ FvekesÀ leì Hej efJekeÀefmele Oeeefce&keÀ mLeue Deewj leerLe& Yeejleer³e meeceeefpekeÀ J³eJemLee kesÀ efJeMes<e Debie nQ~ FvekesÀ THej yeves Hegue, yeeBOe Deewj veoer-Heefj³eespeveeSB efyepeueer, Heeveer Deewj ke=Àef<e mes mebyebefOele peªjleeW keÀes Hetje keÀjleer nQ~

Yeeef<ekeÀ keÀewMeue

SAMPLE C

ONTENT

https://www.targetpublications.org/std-9th-perfect-hindi-lokbharati-notes-mh-board.html

Documents

Std. 9th Perfect Hindi Lokbharati Notes, (MH Board)