Strategjia e Zhvillimit Rajonal 2010 - 2013glv-agroturizmi.org/assets/red_west_kosovo_strategy_2010... · 2018-03-31 · Kosova Perëndimore Të punojmë së bashku për një të

KKoossoovvaa PPeerrëënnddiimmoorree TTëë ppuunnoojjmmëë ssëë bbaasshhkkuu

ppëërr nnjjëë ttëë aarrddhhmmee mmëë ttëë mmiirrëë

SSttrraatteeggjjiiaa ee ZZhhvviilllliimmiitt RRaajjoonnaall 22001100 -- 22001133

PPëërrkkrraahhjjaa ee BBEE ppëërr ZZhhvviilllliimm EEkkoonnoommiikk RRaajjoonnaall

An EU founded project managed by European Commission Liaison Office

PPaarraatthhëënniiee

KKyy ddookkuummeenntt ppëërrccaakkttoonn ssttrraatteeggjjiinnëë ee cciillaa ddoo ttëë sshhttyyjjëë ppëërrppaarraa vviizziioonniinn ee

KKoossoovvëëss PPeerrëënnddiimmoorree ssii nnjjëë zzoonnëë ggjjiitthhëëppëërrffsshhiirrëëssee ddhhee iinnoovvaattiivvee kkuu nnjjeerrëëzziitt ddoo

ttëë kkeennëë ddëësshhiirrëë ttëë jjeettoojjnnëë,, ppuunnoojjnnëë,, ttëë rreellaakkssoohheenn ddhhee ttëë iinnvveessttoojjnnëë nnëë ttëë

aarrddhhmmëënn ee ttyyrree..

AAkktteerrëëtt((ppjjeessëëmmaarrrrëëssiitt ee ddrreejjttëëppëërrddrreejjtt)) ttëë rraajjoonniitt ttoonnëë kkaannëë ppuunnuuaarr ssëë bbaasshhkkuu

mmee eekkiippiinn ee AAggjjeenncciissëë PPëërr ZZhhvviilllliimm RRaajjoonnaall,, ttëë mmbbëësshhtteettuurr nnggaa AAssiisstteennccaa

TTeekknniikkee ee ooffrruuaarr nnggaa PPrroojjeekkttii EEUURREEDD,, ddhhee ttëë ffiinnaannccuuaarr nnggaa ZZyyrraa NNddëërrlliiddhhëëssee ee

KKoommiissiioonniitt EEvvrrooppiiaann nnëë KKoossoovvëë,, nnëë mmëënnyyrrëë qqëë ttëë pprrooddhhoojjnnëë kkëëttëë ssttrraatteeggjjii ssii

hhaapp ii ppaarrëë nnëë rreeggjjeenneerriimmiinn ee kkoooorrddiinnuuaarr ttëë ggjjaasshhttëë kkoommuunnaavvee qqëë ee ppëërrbbëëjjnnëë

kkëëttëë rraajjoonn.. DDuukkee uu bbaazzuuaarr nnëë kkëëttëë SSttrraatteeggjjii,, eekkiippii vvaazzhhddoonn ttëë ppuunnoojjëë nnëë

hhaarrttiimmiinn ee nnjjëë PPllaannii ppëërr ZZbbaattiimm ppëërr ppeerriiuuddhhëënn kkoohhoorree 22001111 –– 22001133,, ii cciillii ddoo ttëë

kkoommpplleettoohheett ddeerrii nnëë ffuunndd ttëë vviittiitt 22001100..

SSii KKrryyeettaarr ii KKoommuunnëëss ssëë PPeejjëëss ddhhee KKrryyeessuueess ii BBoorrddiitt UUddhhëëhheeqqëëss ttëë AAggjjeenncciissëë

ddeesshhiirroojj ttëë ffaalleennddeerroojjëë ttëë ggjjiitthhëë aattaa qqëë kkaannëë kkoonnttrriibbuuaarr nnëë kkëëttëë aarrrriittjjee,, ddhhee jjuu

ddëësshhiirroojj aattyyrree mmëë sshhuummëë ssuukksseessee nnëë ttëë aarrddhhmmëënn..

AAggjjeenncciiaa ppëërr ZZhhvviilllliimm RRaajjoonnaall uu tthheemmeelluuaa nnëë KKoorrrriikk ttëë vviittiitt 22000099 mmbbii

nnëënnsshhkkrriimmiinn ee nnjjëë mmaarrrrëëvveesshhjjee nnddëërr--kkoommuunnaallee nnëë mmeess ttëë ppeessëë nnggaa ggjjaasshhttëë

kkoommuunnaatt ee KKoossoovvëëss PPeerrëënnddiimmoorree.. EEkkiippii ii aaggjjeenncciissëë kkaa ppuunnuuaarr mmee aakktteerr nnggaa ttëë

ggjjiitthhaa ggjjaasshhttëë kkoommuunnaatt nnëë mmëënnyyrrëë qqëë ttëë zzhhvviilllloojj ssttrraatteeggjjiinnëë ee cciillaa ddoo ttëë

sshhëërrbbeejjëë ssii bbaazzëë ppëërr ZZbbaattiimmiinn kkoohheerreenntt ttëë pprrooppoozziimmiitt ppëërr ppeerriiuuddhhëënn kkoohhoorree

22001111--22001133,, qqëë ddoo ttëë zzhhvviilllloohheett mmëë vvoonnëë ggjjaattëë kkëëttiijj vviittii.. SSii DDrreejjttoorreesshhëë

EEkkzzeekkuuttiivvee ee AAZZHHRR--ssëë ppëërr KKoossoovvëënn PPeerrëënnddiimmoorree ddëësshhiirroojj tt’’ii ffaallëënnddeerroojjëë

ppeerrssoonnaalliisshhtt ttëë ggjjiitthhëë ppaarrttnneerrëëtt ttoonnëë ttëë cciillëëtt kkaannëë ppuunnuuaarr aaqq sshhuummëë ppëërr ttëë

ggaarraannttuuaarr qqëë kkyy ddookkuummeenntt ttëë rreefflleekkttoojjëë nnjjëë ppeerrssppeekkttiivv ttëë bbaallaannccuuaarr ddhhee ttëë

qqëënnddrruueesshhmmee ppëërr nneevvoojjaatt ee rreeggjjeenneerriimmiitt ttëë KKoossoovvëëss PPeerrëënnddiimmoorree.. MMee ppaadduurriimm

pprreess qqëë ttëë kkaalloojjmmëë nnëë zzbbaattiimmiinn eeffeekkttiivv ggjjaattëë ppeerriiuuddhhëëss kkoohhoorree nnggaa 22001111 ddeerrii nnëë

22001133.. DDuukkee ppuunnuuaarr nnëë kkëëttëë ddrreejjttiimm,, nnëë ttëë aarrddhhmmeenn KKoossoovvaa ddoo ttëë jjeettëë nnëë

ggjjeennddjjee ttëë ppoozziicciioonnoohheett nnee CCiikklliinn ee PPrrooggrraammiimmiitt ttëë EEUU--ssëë ddhhee ttëë ffiilllloojjëë

zzhhvviilllliimmiinn ee KKoorrnniizzëëss KKoommbbëëttaarree ppëërr RReeffeerreenncciimm ddhhee PPllaanniinn ZZhhvviilllliimmoorr ppëërr

ppeerriiuuddhhëënn kkoohhoorree 22001144 –– 22001166 ssii ppjjeessëë ee uuddhhëëttiimmiitt ddrreejjtt iinntteeggrriimmeevvee nnëë BBEE..

i

Përmbajtja 1. Përmbledhje e përgjithshme ...................................................................................................... - 3 -

2. Sfondi .............................................................................................................................................. 6

2.1. Si Aplikohet Politika rajonale në BE-së ................................................................................ 6

2.2. Politika Rajonale Evropiane, një qasje për Shtetet jashtë BE-së – aplikimi i parimeve, ndarja e mësimeve, shkëmbimi i përvojave ....................................................................... 7

2.3. Qasja e Aplikuar në Rajonin e Kosovës Perëndimore ......................................................... 9

2.4. Struktura e Dokumentit .................................................................................................... 11

2.5. Rekomandimet .................................................................................................................. 12

3. Informatat Socio-Ekonomike për Kosovën Perendimore ............................................................. 13

4. Profili i Rajonit ............................................................................................................................... 13

3.1.1. POZITA GJEOGRAFIKE E RAJONIT DHE BURIMET E SAJA NATYRORE ................................ 14

3.1.2. KLIMA ................................................................................................................................ 17

3.1.3. DEMOGRAFIA .................................................................................................................... 18

3.1.4. POPULLSIA, BURIMET NJERËZORE DHE TREGU I PUNËS ................................................... 19

3.1.5. EDUKIMI ............................................................................................................................ 20

3.1.6. SHËRBIMET SHËNDETËSORE ............................................................................................. 20

3.1.7. EKONOMIA dhe KUSHTET PËR BIZNES .............................................................................. 21

5. Analiza e informatave Socio-Ekonomike për Kosovën Perëndimore ........................................... 28

3.2.1. Çështjet Strategjike ........................................................................................................... 28

3.2.2. Përparësitë, Mangësitë, Mundësitë, dhe Rreziqet ........................................................... 31

6. ........................................................................................................................................................... 38

8. Strategjia për Zhvillim të Qëndrueshëm të Kosovës Perëndimore............................................... 44

9. Hyrje .............................................................................................................................................. 44

10. Vizioni i Kosovës Perëndimore .................................................................................................. 45

11. Shikim i Përgjithshëm i Strategjisë ............................................................................................ 45

12. Prioritetet strategjike për Kosovën Perëndimore ..................................................................... 47

13. Prioritetet Operative të Kosovës Perëndimore ........................................................................ 48

14. Konkluzion ................................................................................................................................. 49

15. Prioritetet Zhvillimore për Kosovën Perëndimore 2011 - 2013 ................................................ 50

5.1. Përmbledhje ...................................................................................................................... 50

5.2. Të dhënat – Prioriteti 1 Krijimi i Kushteve për Zhvillim të Qëndrueshëm Ekonomik ...... 53

5.3. Të Dhënat – Prioriteti 2 – Krijimi i Mirëqenies hde Punësimit.......................................... 56

5.4. Të Dhënat – Prioriteti 3 – Krijimi i një Fuqie Punëtore të aftë për Punësim .................... 58

5.5. Të Dhënat – Prioriteti 4 – Inkurajimi i Zhvillimit Bazuar në Komunitet ............................ 60

5.6. Të Dhënat – Prioriteti 5 – Asistenca Teknike .................................................................... 62

16. Faza e Ardhshme – Planifikimi Zbatues .................................................................................... 66

17. ......................................................................................................................................................... 67

18. ANEKSET .................................................................................................................................... 67

ii

- 3 -

1. Përmbledhje e përgjithshme

AZHR-së Perëndim i është dhënë detyra e veçantë, mbështetur nga

Asistenca Teknike për Zhvillim Rajonal Ekomomik të BE-së (EURED),

që të prodhojë Strategjinë e parë për Zonën Perëndimore

Ekonomike të Kosovës (që përfshinë gjashtë komuna Gjakova,

Juniku, Deçani, Peja, Istogu dhe Klina) deri në Qershor 2010, që do

të shërbejë si bazë për Planin e Zbatimit deri në fund të vitit 2010

në mënyrë që në Kosovë të fillojë procesi i Politikave Rajonale të

BE-së.

Qëllimi dhe plani i kësaj Strategjie është që në të ardhmen të

ofrojë fokus më të mirë për investimet zhvillimore të BE-së dhe

kështu të gjenerojë një ndikim më të madh. Nuk do të – dhe në të

vërtetë nuk duhet – të kërkojë që të zëvendësojë mandatin

demokratik të qeverisë së Kosovës apo në të vërtetë të përfshij atë

të komunave dhe Planeve Zhvillimore Komunale që i posedojnë

komunat në veçanti.

Pjesa e dytë e këtij dokumenti shikon në sfondin e zhvillimit të

strategjisë dhe në veçanti përcakton se si Politika Rajonale e BE-së

pritet që të veprojnë në kuadër të BE-së dhe si mund të aplikohet

jashtë BE-së. Pastaj vazhdon më tutje duke përcaktuar atë qasje që

është e adaptuar në kontekstin e Kosovës Perëndimore duke

përfshirë udheheqejen(drejtimin) e temave “Horizontale” Sociale

dhe Mjedisore dhe strukturimin e njëpasnjëshëm të dokumentit në

dy seksione dhe dy anekse pasuese.

Profili i Rajonit është i varfër në të dhëna dhe i mungojnë

informatat aktuale. Si pasojë Analizat e kërkesave për Kosovën

Perëndimore kanë kërkuar hulumtim shtesë, dhe kjo është arritur

duke sintetizuar dhe distiluar informatat nga gjashtë Plane

Komunale në mënyre që të identifikohen dhe përpunohen më tutje

Përparësitë, Mangësitë, Mundësitë, dhe Rreziqet.

Kjo ka pas përparësi shtesë që i ka mundësuar AZHR-së të

demonstrojë se puna e konsiderueshme që është bërë në

përpilimin e këtyre Planeve Zhvillimore Komunale mund të

adaptohet për të mirën e Kosovës Perëndimore në tersi dhe kështu

të sigurojë pronësi më të madhe mbi procesin nga akterët rajonal.

Për të ardhmen e Kosovës perëndimore është shfaqur-zhvilluar një

vizion i qartë si vend për të jetuar, punuar, relaksuar dhe investuar.

Kjo lëvizje e rëndësishme në imazh është e bazuar në dy elemente

kryesore:

1. Rritjen e shfrytëzimit të pasurive të rajonit por gjithashtu

duke siguruar se ato pasuri janë mbrojtura dhe aty ku është

e mundur të rriten për të ardhmen

2. Duke përfituar nga pozita portale-kufitare, dhe nga tradita

bashkëveprimit për përfitim, nga tregtia dhe bashkëpunimi

më fqinjët

Përveç kësaj, çështjet e Përfshirjes Sociale (Mundësi të Barabarta

për të Gjithë) dhe Qëndrueshmëria në Mjedis janë çështje të cilat

duhet të rregullohen në të gjitha aktivitetet e ardhshme, del në pah

- 4 -

se duhet të ekzistojnë tri Objektiva Strategjike dhe dy Objektiva

Operacionale (pesë Prioritete Rajonale). Prioritetet operacionale

janë mekanizma të rëndësishëm mbështetës në mënyrë që të

sigurojnë hapjen e Prioriteteve Strategjike brenda kornizës kohore

të planit të përgjithshëm.

Zonat e identifikuara si ato që ofrojnë potencialet më të mira për

sukses në periudhën 2011-2012, dhe kështu baza për zbatimin e

ardhshëm të planit konsiderohen si “Fusha për Intervenim” (apo

“Masa”). Këto janë përzgjedhur nga Akterët rajonal sepse ofrojnë

balanc më të mirë në mes të nevojave dhe mundësive të Kosovës

Perëndimore. Në formë të përmbledhur ato janë si në vijim:

Prioritetet strategjike dhe “Fushat e propozuara për Intervenim”

1. Krijimi i Kushteve për Zhvillim të Qëndrueshëm Ekonomik (Rol Kryesor i Sektorit Publik)

1.1. Mbrojtja e Mjedisit përmes një qasjeje hapësinore koherente dhe të koordinuar për zhvillim të infrastrukturës ekonomike për rajonin

1.2. Trajtimi i Ndotjes dhe inkurajimi i Menaxhimit të qëndrueshëm të Mbeturinave

1.3. Përmirësimi i Imazhit – Restaurimi i Trashëgimisë së Rajonit dhe infrastrukturës sociale në mënyrë që të inkurajohen investimet dhe përmirësimi i Kualitetit të jetës(KJ)

2. Krijimi i Mirëqenjes dhe Punësimit (Rol Kryesor i Sektorit Privat)

2.1. Duke zhvilluar me shum konkurrence te bizneseve përmes

Marketingut dhe Emërtimeve dhe duke ndërtuar mbi përparësitë e rajonit si:

Agro-Biznesi (Perime, Perime, Përpunimi)

Turizmi Malor, i Trashëgimisë, dhe i Rekreacionit

2.2. Inkurajimi i Investimeve në zonat e nevojshme sidomos për Bizneset e Mjedisit

Menaxhimi i Mbeturinave & Riciklimi ,

Energjia e Ripërtëritur ,

EKO – transporti etj.

3. Zhvillimi i Kapitalit Njerëzor të Kosovës Perëndimore (Menaxhimi Publik/Privat i Tregut të Punës )

3.1. Edukimi i lidhur me biznes

3.2. Trajnime Profesionale

Akreditimi për Studimit fillestare

Trajnimet të Rregulluara sipas Kërkeses (Trajnime për Punë)

Trajnim dhe Ri-trajnim në Sektorët për Zhvillim

Prioritete Operacionale dhe 'Fushat e propozuara për Intervenim ’

4. Zhvillimi i bazuar në vetë Komunitetin – Qasja LEADER (Duke ndihmuar komunitetin që të ndihmojnë vetën e tyre)

4.1. Inkurajim i qasjes ‘LEADER’ në Komunitetet Urbane dhe Rurale në mënyrë që të:

Krijojnë Kushte për Zhvillim

5

Krijojë Mirëqenje dhe Punësim

Zhvillojnë Kapitalin Njerëzor

4.2. Promovimi i të kuptuarit për ndërvarësinë Urbane-Rurale

Inkurajimi i projekteve inovative të shkallës së vogël që të përmirësohet Kualiteti i Jetës (KiJ) duke përfshirë masat për shërbime dhe zhvillimin e bizneseve brenda komuniteteve

5. Asistenca Teknike – Menaxhimi Operacional dhe Hulumtim

5.1. Hulumtimi për Aftësi dhe Njohuri në Kosovën Perëndimore – angazhimi me Regjistrim kombëtar të popullatës

5.2. Strategjitë e Fokusuara Sektoriale për Kosovën Perëndimore

o Turizmi & Marketingu

o Transporti Rajonal & Mjedisi – duke përfshirë studimet e fizibilitetit

o Bujqësia, përfshirë përpunimin & finalizimin/pasimin

o Menaxhimi i mbeturinave

Pjesa e katërt e dokumentit nxjerr në pah detalet e këtyre Prioriteteve Rajonale dhe propozon fokusim në të ardhmen e ‘fushave për Intervenim’ të identifikuara si ato më me shumë gjasa të kenë ndikim më të madh në aspektin e zhvillimit ekonomik të Kosovës Perëndimore dhe mbi këto ‘Masa’ do të fokusohet Plani i ardhshëm për Zbatim.

Tashmë ndjehet që ekziston një platformë solide dhe e qëndrueshme mbi të cilën do të mund të ndërtohet Plani për Zbatim për periudhën 2011 – 2013, me besim të plotë që Kosova deri në vitin 2013 do të posedojë propozimet lidhur me aktivitetet zhvillimore dhe Politikën Rajonale për periudhën kohore 2014 – 2020. Rishikimi afat-mesëm i strategjisë duhet të përfundohet në fund të vitit 2012, dhe në këtë kohë bazuar në kornizën kombëtare duhet të konsiderohet një Plan i plotësuar i Zbatimit për 2014 – 2017.

6

1. Sfondi

1.1. Si Aplikohet Politika rajonale në BE-së

Partneriteti në të gjitha rajonet e Bashkimit Evropian, planifikimi dhe qeverisja e mirë janë elementet kryesore për të siguruar që zhvillimi rajonal të qëndrojë sa më dinamik dhe efektiv që është e mundur.

Politika regjionale Evropiane, instrumentet e dhe programet e saja, janë në masë të madhe të menaxhuara në mënyrë të decentralizuar nga qeveritë nacionale dhe rajonale. Brenda një kornizë të përbashkët të vendosur nga BE, Shtetet Anëtare dhe rajonet përzgjedhin objektivat prioritare në territoret e tyre që do të përfitojnë nga fondet e BE-së. Megjithatë, çdo program zhvillohet në një proces të përbashkët duke përfshirë autoritetet në nivelin Evropian, rajonal, dhe lokal, partneret social dhe organizatat nga shoqëria civile. Procesi siguron që çdo partner të ketë pronësi mbi programet zhvillimore dhe që janë mirë të adaptuara për çdo rajon në veçanti. Komitetet të cilat përfshijnë këta partnerë në dizajnimin, menaxhimin dhe monitorimin e cdo programi i shoqërojnë intervenimet e BE-së.

BE-ja kërkon që për periudhën kohore 2007-20013, Shtetet Anëtare dhe rajonet duhet të përgatisin ‘Kornizat Strategjike Kombëtare për Referencim’ dhe ‘Programet Operacionale’ kombëtare dhe rajonale.

Rregullat dhe ‘Udhëzimet Strategjike për Komunitetet mbi Kohezionin’ të BE-së paraqesin rregulla të përbashkëta dhe vendosin standarde të përbashkëta për menaxhimin e fondeve,

duke marre parasysh prioritetet kryesore të Agjendës Për Punë dhe Zhvillim të BE-së – në mënyrë që të bëhen zonë me zhvillim të lartë, duke krijuar pozita të reja dhe të mira për punë.

Udhëzimet Strategjike mbi politikat e kohezionit paraqesin një numër të çështjeve kryesore. Programet duhet të vazhdojnë të kontribuojnë në mënyrë domethënëse në prioritetet e Lisbonës duke:

Investuar në zonat me potencial të madh të zhvillimit. Të ardhura të mëdha për investime janë në dispozicion për rajonet të cilat kanë potencial që me shpejtësi të arrijnë pjesën tjetër të BE-së, por ku fondet kombëtare mund të mos jenë të mjaftueshme që të ndjekin të gjitha mundësitë në dispozicion.

Investuar në drejtuesit e zhvillimit dhe punësimit. Politika kohezive fokusohet në investime në kapitalin njerëzor dhe fizik që janë vendimtar për potencialin zhvillimor dhe të punësimit, duke përfshirë infrastrukturën fizike dhe ICT, kapacitetet hulumtuese dhe inovative, edukimin dhe trajnimin dhe përshtatshmërinë e punëtorëve.

Mbështetur zbatimin e strategjive koherente gjatë periudhës afat-mesme dhe afat-gjatë. Politika kohezive është politika e vetme që siguron një kornizë stabile shtatë-vjeçare për investime.

Duke zhvilluar sinergjitë dhe elementet plotësuese me politikat tjera të Komunitetit. Politika kohezive vepron si një nxitës i fuqishëm për zbatimin e politikave tjera të Komunitetit. Për shembull, projektet e Rrjetit Trans Evropian janë të

7

financuar në mënyrë direkte nga Fondi për Kohezion në shtetet e kohezionit, që shpie në përfitime substanciale sa i përket qasjes në pjesët tjera të Evropës; harmonizimi me dispozitat e përgjithshme ligjore të BE-së par mjedisin, dhe me qëllimet e zhvillimit të qëndrueshëm janë fuqishëm të mbështetura nga politika kohezive; politikat RTD(zhvillimi i Transportit Rajonal) dhe interesimet-shqetësimet e saja, sidomos, në infrastrukturën për hulumtim dhe zhvillimin e burimeve njerëzore gjithashtu është e mbështetur nga politika kohezive, siç janë edhe politikat Ndërmarjeve të Vogla dhe të Mesme(NVM) dhe inovacionet në Komunitete.

Mobilizimi i burimeve shtesë. Aktivitetet e bashkë-financuara nga politikat kohezive sigurojë një shkallë të lartë të burimeve shtesë për fondet e BE-së, sidomos duke lëvizur burimet për investime në ato zona ku shpenzimet mund të kenë ndikim më të madh dhe vlerë të shtuar. Ato tërheqin burime kombëtare shtesë, publike dhe private, për përdorim në strategjitë koherente zhvillimore rajonale dhe kombëtare. Çdo euro i shpenzuar në nivelin e BE-së nga politikat kohezive shpie tek shpenzimet e ardhshme, në mesatare prej 0.9 euro, në rajonet, më pak të zhvilluara (aktual Objektivi 1) dhe 3 euro në rajonet që janë nënshtruar ristrukturimit (Objektivi 2 i mëparshme).

Përmirësimi i qeverisjes. Sistemi unik i furnizimit për programet kohezive favorizon ngritjen e aftësive institucionale në dizajnimin e politikave dhe zbatimit; përhapjen e kulturës vlerësuese; marrëveshjet për partneritet publik-privat; transparencën; bashkëpunimin rajonal dhe ndër-kufitar; dhe shkëmbimin e praktikave të mira. Gjithashtu kontribuon për qeverisje më të mirë në gjitha nivelet duke përmirësuar

përgjegjësitë dhe pronësinë mbi strategjinë e Lisbonës në nivelin nën-kombëtarë.

Promovimi i qasjes integruese në kohezionin territorial. Politika kohezive mund të ndihmojë në krijim e komuniteteve të qëndrueshme, duke siguruar që çështjet ekonomike, sociale dhe mjedisore të qasen nëpërmes strategjive të integruara për përtëritje, regjenerim dhe zhvillim në të dyja zonat, urbane dhe rurale. Nga pikëpamja e mënyrave të ndryshme në të cilat politika kohezive mund të kontribuojë në agjendën e Lisbonës, pjesa në vazhdim paraqet aspektet kryesore të kornizës së re për politikat kohezive, 2007-2013.

2.2. Politika Rajonale Evropiane, një qasje për Shtetet jashtë BE-së – aplikimi i parimeve, ndarja e mësimeve, shkëmbimi i përvojave1

Nga ndarja e zgjidhjeve për sfidat globale përfitojnë të dy anët BE-ja dhe shtetet e saj fqinje. Politika Rajonale e Bashkimit Evropian është zhvilluar dhe është përpunuar në mënyrë që të arrij një spektër të gjerë të synimeve gjatë dekadave të fundit. Ky seksion ofron një pasqyrë të shkurtë se si kjo përvojë mund të transferohet-aplikohet në Kosovë.

Nuk është e lehtë të nxjerrën konkludime nga përvoja Evropiane të cilat mund të aplikohen në mënyrë direkte në Kosovë. Megjithatë, disa aspekte të përvojave mund të jenë burim i inspirimit. Edhe 1 KN-30-09-120-EN-C Publications Office, European Commission, Directorate-

General for Regional Policy, Unit B.1 - Communication, Information and Relations ëith Third Countries, Raphaël Goulet, Avenue de Tervuren 41, B-1040 Brussels

Internet: http://ec.europa.eu/regional_policy/index_en.htm

8

rajonet më të prapambetura-izoluara të Evropës, duke falënderuar pjesëmarrjës së pjesshme në tregun individual, tentojnë që të jenë më të integruar në ekonominë globale. Pabarazitë në disa nga ekonomitë në zhvillim të vendeve të pazhvilluara ndryshojnë në masë të konsiderueshme por pa marrë parasysh parimet të cilat i theksojnë, mësimet e mësuara nga procesi qëndrojnë të njëjta.

Politika Rajonale kërkon një vizion afat-gjatë strategjik në mënyrë që të përcaktohen të arriturat e deshiruara. Kjo mund të jetë zhvillimi i sektorëve kyc, sic është transporti, apo zonave gjeografike, sic është prioriteti i dhënë zonave më pak të zhvilluara në politikat e BE-së. Në BE, programet kanë tipare të të dyja qasjeve, atë sektoriale dhe gjeografike. Duhet të ekzistojë një objektiv, apo metodë ‘jo-politike’ për mbledhjen dhe alokimin e burimeve. Duhet të jetë e qartë si të mblidhen dhe alokohen paratë për programe apo rajone. Ky detyrë duhet të mbështetet nga indikatorët statistikorë dhe zbatimi i Politikës Rajonale, kështu që pre-supozon ekzistencën e sajë dhe investim në të, në shërbimin statistikor.

Një sistem që kombinon bashkë-financimin dhe partneritetin rritë pronësinë. Autoritetet menaxhuese që sjellin së bashku një spektër të gjërë të interesave duhet gjithashtu të gjejnë në mes të 15 dhe 50 % të shpenzimeve të një projekti specifik nga burimet lokale (publike apo private). Nuk ka kuptim që projektet të imponohen nga autoritetet më të larta, në vend të kësaj projektet duhet t’i përkasin komuniteteve që përfitojnë nga ato.

Është e rëndësishme që të ndahet korniza ligjore e cila vendos rregulla të përgjithshme për drejtimin e zbatimit të politikave nga vendimet për projekte individuale. Në BE ky proces rezulton nga

një arkitekturë institucionale ku niveli politik, Shtetet Anëtare dhe Kuvendi Evropian, vendosin bazën ligjore, derisa përzgjedhja e projekteve zhvillohet tek autoritetet menaxhuese në nivelin rajonal dhe kombëtarë, i ndarë dhe i veçantë nga niveli institucional Evropian.

Vendimi duhet të merret në atë mënyrë nëse do të zgjidhet për mbështetje për programet integruese (duke mbështetur veprimet plotësuese në fushat si infrastruktura, burimet njerëzore, dhe zhvillimin e biznesit) apo të zgjidhet për mbështetje të projekteve individuale. Aktualisht BE-ja i aplikon të dyja, nëpërmes fondeve të ndryshme. Mund të theksohet së programet integruese kërkojnë më shumë sa i përket kapaciteteve institucionale në rajone. Prandaj, aty ku këto pika të fundit konsiderohen të dobëta, mund të këshillohet që të fillohet me qasje nga projektet.

Ekziston çështja e sigurisë mbi grante, apo mbi grantet e kombinuara dhe format e rikthimit të mbështetjes. Politikat e BE-së në masë të madhe janë duke lëvizur në drejtim të përfshirjes të më shumë formave të rikthimit për asistencë duke u munduar që të rrisin shkallën e burimeve në dispozicion, që të krijojë nxitës shtesë në anën e përfituesve dhe të sjellin ekspertizë shtesë që të jenë bartës nga sektori i shërbimit bankar dhe financiar.

Tashmë është e njohur në BE që posedimi i kapacitete institucionale adekuate formale dhe joformale është i rëndësishëm për menaxhim të suksesshme të programeve. Kjo përfshin kapacitetet në fushat siç janë kontrolli dhe menaxhimi financiar, planifikimi për zhvillim ekonomik, dhe identifikimi dhe motivimi i partnerëve të përshtatshëm. Sa i përket pyetjes për kapacitete institucionale është posaçërisht çështje e rëndësishme për zbatim të suksesshëm të programeve ndër-kufitare, të cilat

9

sjellin së bashku strukturat administrative që mund të kenë përvoja të kufizuara në veprimet operative.

Monitorimi dhe vlerësimi i veprimeve është i nevojshëm në mënyrë që te jemi në gjendje të demonstrojmë vlerën e shtuar tek përfituesit dhe taksa-paguesit e ngjashëm. Kjo kërkon përfshirjen e kapaciteteve teknike brenda administrimit të programeve, edhe pse disa nga detyrat speciale si modelimi makro-ekonomik mund të kontraktohet tek institucionet për hulumtim apo universitetet.

Çështja e bashkëngjitjes së kushtëzimit programeve ka qenë e rendësishme në BE. Kushtet bazë të bashkëngjitura gjatë pranimit të mbështetjes nga BE përfshinë nevojat për: respektimin e tregjeve të hapura përgjatë Bashkimit (rregullat e konkurrencës mbi ndihmën shtetërore, rregulla të hapura të prokurimit publik); respektimin e rregullave dhe politikave mjedisore; respektimin e parimeve të barazisë dhe mundësisë; një qasje e bazuar në partneritet dhe demokraci përfshirëse.

Transparenca në zbatimin e programeve dhe politikave konsiderohet si komponentë esenciale e qeverisjes së mirë në shekullin 21. Prandaj, sistemet efektive të komunikimit dhe informimit duhet të përfshihen gjatë administrimit të programeve, për shembull, dëshmimi i projekteve në të cilat është asistuar, rezultatet e monitorimit dhe të vlerësimit, dhe shpjegimi si të arrihet ndihma publike për përfituesit e mundshëm.

2.3. Qasja e Aplikuar në Rajonin e Kosovës Perëndimore Për akterët e Kosovës Perëndimore qasja e aplikuar nga AZHR-Perëndim gjatë zhvillimit të strategjisë rajonale për zhvillim është bazuar në inkorporimin e sa më shumë udhëzimeve fundamentale të përmbledhura në dy seksionet e para të kaptinës hyrëse për aq

sa ka qenë praktikisht e mundshme. Atje ku kjo nuk ka qenë e mundshme duke marrë parasysh kufizimet në kohë apo në burime, janë bërë të gjitha përpjekjet që të ndërtohet një veprim korrigjues brenda strategjisë – sidomos duke propozuar Program të Strukturuar për Fonde Prioritare ‘Asistencë Teknike’ si një element integrues ‘operacional’ i strategjisë.

Politika Rajonale e Bashkimit Evropian kërkon që të zhvillojë partneritet të bazuar në qasjen gjithëpërfshirëse nga poshtë – lartë. Kjo normalisht është e zhvilluar brenda kornizës udhëzuese apo politikave të definuara kombëtare.

Në Kosovën Perëndimore, përveç objektivave të ‘qëndrueshme’ ndër-sektorale të ‘Mundësive të Barabarta për të Gjithë’ dhe ‘Sigurimi i Mjedisit të Qëndrueshëm Rajonal’, si pikë e nisjes është adaptuar një strukturë e përgjithshme e ‘Temave’ apo ‘Objektivave’:

Krijimi i kushteve për zhvillim të qëndrueshëm

Mbështetja e mjedisit për biznes produktiv dhe inovativ

Ndërtimi i kapitalit njerëzor të zonë ekonomike

Zhvillimi dhe përmirësimi i kualitetit të jetës për të gjithë (duke i ndihmuar Komunitetet që të ndihmojnë vetën)

Në mungesë të kornizës kombëtare kjo qasje është adaptuar në mënyrë që të ofrojë udhëzime. Kjo kornizë është shfrytëzuar që të drejtojë mënyrën strategjikë të të menduarit për akterë derisa ruan fleksibilitet të mjaftueshëm, gjë që do të lejonte përshtatjen-harmonizimin me politikat kombëtare në zhvillim e sipër.

10

Tabela 1 - Përmbledhje e Objektivave Strategjike dhe Zonat me Fokus Rajonal

Temat ‘Horizontale’ apo të ndërthurura që do të udhëheqin Qëndrueshmërinë

Mundësi të Barabarta për të Gjithë

Dukë Mbështetur një Mjedis të Qendrueshëm

Objektivat Strategjike Rajonale Zhvillimore Rajoni i Perendimit – Zonat e Fokusimit

1. Krijimi i kushteve për zhvillim të qëndueshëm që të krijohet mjedis i përshtatshëm që do të inkurajonte zhvillimin ekonomik në rajon dhe të stimulojë zhvillimin që të ndodhë.

Mbrojtja dhe shfrytëzimi i Mjedist dhe Peisazhit natyror

Përmirësimi i Shërbimeve Publike sidomos inkurajimi i Prodhimit të Energjisë së Ripërtërishme, dhe

Menaxhimi I Mbeturinave në mënyrë Ekologjike

2. Mbështetja e mjedisit për biznese produktive dhe inovative të ngris

nivelet e komercializmit për inovacion dhe produktivitet të përgjithëshëm

në NVM, por duke u fokusuar në sektorët prioritar të identifikuar gjatë

zhvillimit të strategjisë dhe bizneseve me potencial të lartë të zhvillimit. Kjo

do të krijojë dhe ofrojë produkte dhe shërbime me vlerë të shtuar.

Përmirësimi i Qasjes drejt një Zhvillimi Financiar realistik për Biznese.

Mbështetje për fillim dhe rritje të Biznesit Mjedisor

Rritja vlerës së shtuar, dhe prodhimit të agrikulturës dhe hortikulturës konkurruese, (pemë, perimeve, serra-kopsht frutor etj.)

Zhvillimi i Turizmit nëpërmes ofertave të llojllojshme

Kualiteti i Marketingut dhe Emërtimi i produkteve kualitative lokale (duke përfshirë turizmin)

3. Ndërtimi i kapitalit njerëzor për zonën ekonomike për të rritur dhe

shfrytëzuar aftësitë dhe njohuritë ekzistuese të rajonit, identifikimi i

zonave kyçe në të cilat ka mungesë të aftësive dhe adresimi i tyre në

mënyrë që të hapet potenciali për të gjithë ata që momentalisht jetojnë

dhe punojnë në rajonin ekonomik dhe për të ardhmen.

Zhvillimi i trajnimeve në mënyrë që të krijohet fuqi për tu punesuar

Trajnime të ndërtuara për biznese dhe investitor

Zhvillimi edukativ që të mbështetet rruga profesionale për punësim

Vetëdijesimi dhe ngulitja e përfshirjes sociale dhe mjedisore (qëndrueshmëria) si rrugë drejt zhvillimit ekonomik.

4. Zhvillimi dhe përmirësimi i kualitetit të jetës për të gjithë (duke i

ndihmuar Komunitetet që të ndihmojnë vetën) që të zhvillohet një qasje

‘nga poshtë – lartë” për çështjet e kualitetit të jetës, duke përfshirë

ambientin e ndërtuar, masat për shërbim (përfshirë edukimin dhe

shëndetësinë) dhe të ngulitet pronësia mbi këto çështje. Njerëzit i

identifikojnë brengat tyre aktuale dhe propozojnë zgjidhje në të cilat

marrin pjesë.

Projekte të profilit të lartë që dalin nga komunitetet në mënyrë që të ndihmohet në stabilizimin e fuqisë punëtore në zonat në zhvillim

Mini-programe të fokusuara të stilit ‘LEADER’ në komunitetet urbane dhe rurale

11

Duhet pasë kujdes në mënyrë që të sigurohet që objektivat e qëndrueshme të drejtohen në mënyrën e të menduarit për akterët derisa objektivat ekonomike janë zhvilluar nga Grupi Themelor Punues për Partneritet i rajonit (GThPP) dhe Grupet Punuese Tematike (GPT). Analiza e akterëve-grupeve të interesit mund të gjendet në Aneksin A.

Mungesa e të dhënave kuptimplote (sidomos mungesa e informatave aktuale) për gjendjes socio-ekonomike të rajonit të ngjashme me pjesën tjetër të Kosovës, ka bërë që të kemi një qasje tjetër në vlerësimin e kërkesave të rajonit. Është e zakonshme për ‘inteligjencën rajonale’ të ofruar nga akterët, që të përdoret për të plotësuar të dhënat statistikore të rajonit dhe të ofrojnë informata dhe ‘indikatorë indirekt’ për analiza të logjikshme. Duke marrë parasysh mungesën dhe vlerën kufizuese të të dhënave statistikore, kornizën e ngushtë kohore, natyrën e pazhvilluar të partneritetit rajonal dhe nevojën për të zënë punën tashmë të bërë në planifikim nga gjashtë komunat që përbejnë Rajonin e Kosovës Perëndimore (Deçan; Gjakova; Istog; Junik; Klinë, dhe Pejë) AZHR-ja ka zgjedhur që të ndryshojë këtë taktikë.

SWOT Analizat e çdo njërës prej gjashtë Planeve Zhvillimore Komunale janë grumbulluar, përpunuar dhe rishikuar, dhe pastaj janë diskutuar me GTHPP-në në mënyrë që të identifikohet forma e përgjithshme e SWOT analizës për nivelin rajonal. Kjo ka pas përfitime shtesë duke i mundësuar ekipit të AZHR-së të mbajë kredibilitetin me partnerët dhe akterët rajonal, shumica prej të cilëve kanë qenë të involvuar në detyra të konsiderueshme gjatë hartimit të këtyre Planeve Zhvillimore Komunale. Bazuar në këtë punë dhe në Profilin e “Ndjeshëm’ Rajonal (Pjesa 2.1) analiza

kuptimplote, duke përfshirë zhvillimin e SWOT-it paraprak të nivelit rajonal, korniza e strategjisë rajonale është themeluar dhe miratuar nga GTHPP.

Bazuar në këtë, strategjia rajonale është zhvilluar më tutje përmes serive të takimeve të GPT-ve dhe është prezantuar tek GTHPP për miratim, dhe më pastaj tek Forumi Rajonal për miratim në fillim të qershorit 2010. Si vazhdimësi e miratimit nga Forumi Rajonal, çdo komunë përbërëse është pyetur nëpërmes Kuvendit Komunal që formalisht të aprovojë këtë strategji dhe të mbështesë zhvillimin e ardhshëm të saj në Planin për Zbatim për rajonin deri në fund të vitit 2010.

2.4. Struktura e Dokumentit

Ky dokument është në fazën e parë të adaptimit me qasjen e Politikës Rajonale të Evropës për zhvillimin e Rajonit të Kosovës Perëndimore. Përbëhet prej pesë seksioneve, Përmbledhja e Përgjithshme, Hyrja, Informatat Rajonale dhe Analizat; Strategjia; dhe një pasqyrë paraprake e çështjeve që dalin nga zbatimi i saj.

Duhet të cekët se seksioni i dytë, Informatat Rajonale dhe Analizat, është vetëm një pasqyrim momental dhe se do të jetë roli primar i AZHR-së që ta zhvilloj dhe përpunoj më tutje, sidomos përmes informatave shtesë të ofruara nga monitorimi i projekteve kyçe dhe themelimi i bazave të sakta dhe informatat aktuale (trendet).

Duhet të konsiderohen publikimet vjetore nga rajoni për të dhënat dhe analizat e freskuara, duke përfshirë edhe trendet në zhvillim. Kjo disciplinë do të siguronte kontribut të vazhdueshëm të akterëve dhe kualitet të përmirësuar, dhe reagim të zhvillimit të strategjisë në të ardhmën.

12

Përshkrimi i strategjisë është ndarë në dy pjesë, pjesa e pare (pjesa 4) është strategji përshkruese, dhe e dyta (pjesa 5) i bën hapat e parë drejt zbatimit, si në vijim:

Pjesa 4 – Strategjia e përgjithshme për zhvillim të rajonit,

vizioni i akterëve të saj dhe si ata shpresojnë që të arrijnë këtë

vizion.

Pjesa 5 – Broshura-Fleta Informuese për çdo Prioritet Rajonal,

të grupuara nga Objektivat Strategjike, duke vendosur

arsyeshmërinë për Prioritet, një përshkrim se çka nevojitet të

bëhet, dhe propozimet sa i përket Zonave për Intervenim

(Masat) që mund të adresohen.

Pjesa 5, pjesa e fundit e dokumentit ofron një pasqyrë se si akterët rajonal e shohin këtë strategji duke u zhvilluar në një Plan real për Zbatim për periudhën kohore 2011 deri në 2013.

2.5. Rekomandimet

Zbatimi i kësaj Strategjie duhet të monitorohet për së afërmi nga AZHR-ja dhe akterët e saj duke konsideruar rishikimin e plotë të saj jo

më vonë gjysma e viti 2012, kur të dhënat nga Regjistrimi i Popullsisë 2011 do të jenë në dispozicion që të mbështesin zhvillimin e një Plani të avancuar

për Rajonin 2014-2020 në mënyrë që të harmonizohet me ciklin e Programit të BE-së dhe të asistojë në zhvillimin e një Kornize

Strategjike Kombëtare reale për atë periudhë.

13

2. Informatat Socio-Ekonomike për Kosovën Perendimore

3. Profili i Rajonit

Dokumenti pasues është drafti i parë i Analizës së kërkesave Socio – Ekonomike (AKSE) për rajonin e Kosovës Perëndimore. Kjo duhet të shikohet si ‘punë në vazhdimësi’ meqenëse të dhënat në dispozicion janë shumë të kufizuara dhe të dhënat – aktuale pothuajse mungojnë fare.

Në këtë shkallë është e pamundshme që të bëhet analiza e kërkesave rajonale të vërteta duke marrë parasysh mungesën e informatave të qëndrueshme dhe kuptimplote të rajonit. Pa marrë parasysh, ekipi i AZHR-së ka grumbulluar të dhënat e bashkëngjitura dhe synon që t’i përpunojë ato nëpërmes kontributit të akterëve rajonal, me qëllim të posaçëm për mbështetjen e zhvillimit të një qasje koherente strategjike për regjenerimin ekonomik të Rajonit Perëndimor.

Në mënyrë që të sigurohet që të gjitha informatat janë shfrytëzuar dhe që brengat kryesore zhvillimore të Komunave janë inkorporuar në këtë qasje rajonale gjithëpërfshirëse, AZHR-ja do të përdorë si pikë të saj të nisjes për analizat eventuale SWOT-et të marra nga çdo njërin prej Planeve Zhvillimore Komunale. Këto plane janë të aprovuara nga Kuvendet Komunale të gjashtë Autoriteteve Lokale përbërëse te rajonit, edhe pse ato dallojnë në kualitet dhe koherencë, ato kanë përparësinë e informatave dhe burimeve të konsiderueshme dhe miratim formal nga një trup i zgjedhur-votuar.

Kjo punë ka rezultuar me shfaqjen e katër ‘Objektivave Strategjike’ ekonomike, dhe 13 ‘Prioritet Rajonale’ brenda këtyre Objektivave. Grupet Punuese Tematike Rajonale (GPTR) do të përpunojnë këtë

dhe do të drejtojnë brenda tyre Objektivat e ‘Qëndrueshmerisë së ndërthurur” nga Mjedisi i Qëndrueshëm dhe Mundësi të Barabarta për të Gjithë. Në të njëjtën kohë mendohet që Prioritetet Rajonale dhe Zonat për Fokus do të zbërthehen në numër më të vogël të Prioriteteve dhe Fushat për Intervenim (Masat). Detyra kyçe e GPT-së është të zhvillojë SWOT Analiza për çdo Objektiv Strategjik të cilat janë koherente më të dyja, me AKSE dhe me SWOT Analizën e Komunës, dhe kështu të identifikojnë dëshmitë mbështetëse dhe indikatorët për Strategjinë, dhe të themelojnë ‘Fijen e Artë’ logjike që do të shërbejë si bazë për të ardhmen e Planit për Zbatim. Paralelisht me zhvillimin ekonomik të ‘Udhëheqësit për Ndryshime’, do të mbahen Akset kyçe të Qëndrueshmërisë dhe objektivat strategjike do të nguliten në to në mënyrë që të sigurohet qasja për udheheqje që është e rëndësishme për praktikat e mira zhvillimore rajonale.

Edhe pse për hartimin e Strategjisë mesi i Qershorit është vendosur si afat i fundit, është e kuptueshme se mbledhja dha analiza e Informatave Socio-Ekonomike është proces i vazhdueshëm i cili jo vetëm që do të drejtojë zhvillimin e strategjisë por do të udhëheq matjen e suksesit dhe praktikat e mira të menaxhimit në cikle të procesit zhvillimor në Rajonin e Kosovës Perëndimore.

14

3.1.1. POZITA GJEOGRAFIKE E RAJONIT DHE BURIMET E SAJA NATYRORE

Ashtu edhe siç e potencon emri, rajoni gjendet në pjesën perëndimore të Kosovës. Ai përfshin gjashtë komuna, Istog, Kline, Peja, Junik, Deçan dhe Gjakovë (që përshkojnë rajonin duke filluar veriu në jug) dhe është përballë me zonën perëndimore të UNMIK/KFOR. Ky rajon është pikë lidhëse e Kosovës duke u kufizuar me Shqipërinë (Gjakova dhe Juniku), me Malin e Zi (Deçani dhe Peja), dhe me Serbinë (Komuna e Istogut). Komuna e Klinës kufizohet me tri komunat tjera (Istog, Pejë dhe Gjakovë), të rajonit dhe ka pozitë në të cilën gjenden udhëkryqet e rrugës kryesore lindje-perëndim dhe hekurudhën nga kryeqyteti, Prishtina.

Ekzistojnë 6 qytete kryesore, një për çdo komunë dhe 322 fshatra të përfshira në rajon. Lartësia mbi-detare në qendrat e mëdha urbane ndryshon duke filluar prej 357 m deri 520m, me pikën më të lartë që është Mali Gjeravica 2,656 m, që në të njëjtën kohë është edhe pika më e lartë në Kosovë.

Rajoni i Perëndimit në masë të madhe është i mbuluar nga Rrafshi i Dukagjinit që kufizohet me malet e larta të Alpeve Shqiptare. Sipërfaqja e zonës së rajonit është paraqitur në tabelën Nr. 1.

Tabela 1 – Sipërfaqja e Rajonit të Perendimit

Me sipërfaqe të përgjithsme prej 10,887 m² nga sipërfaqja e Kosovës ky Rajon mbulon afërsisht 21 % të sipërfaqës së Kosovës për Drenim-Drenazh.

Lumenjtë më të rëndësishëm në Kosovë janë: Drini i Bardhë, me gjatësi prej 122 km në Kosovë, Ibri - 42 km, Sitnica - 90 km, Bistrica e Pejës (Lumi i Bardhë) - 63 km, Ereniku - 51 km, Lumbardhi i Prizrenit (Bistrica) - 31 km, Morava e Binçit - 60 km, dhe Lepenci - 53 km. Ujërat e tyre rrjedhin në Detin Adriatik, Detin e Zi, dhe Detin Egje..

15

Rajoni është i njohur për një densitet të lartë të lumenjve. Figura 1 – tregon densitetin më të lartë të kanaleve natyrale për drenim në gjithë territorin e Kosovës, një tipar i rëndësishëm për rajonin.

Figura 1 – Harta Hidrologjike e Rajonit Perendim - Kosovë Kosova ka katër pëllgje ujore kryesore për drenim, ndër të cilat më kryesori është burimi i Lumit Drini i Bardhë, që fillon në fshatin Radavc të Komunës së Pejës dhe mbulon pothuajse të gjithë rajonin për tu derdhur në detin Adriatik. Lumenjt e mbetur të rajonit rrjedhin në Lunim Drini i Bardhë duke përfshirë Bistricën e Pejës që buron nga shputa e Kodrës së Plakut, një ndër pikat e Alpeve Shqipëtare me lartësi mbi-detare prej 1900 m, dhe derdhet në Lumin Drini i Bardhë afër fshatit Zajm me lartësi mbi-detare prej 278 m.

Rajoni ka disa liqe malore siç janë liqet në malin Gjeravica (Figura 2) dhe në malet e Rugovës. Liqeni artificial i Radoniqit që gjendet në Komunën e Gjakovës me sipërfaqe prej 130 km², përmban afërsisht 113,000,000 m³ uji (esk gj. Mje 06-07)

Në komunën e Deçanit ekziston burim i ujit mineral, dhe në komunën e Istogut ekziston burim uji termal me karakteristika terapeutike. Temperatura e ujit në atë burim arrin 48°C. Një Qendër Mjekësore e Terapisë Fizike gjendët në Banjën e Pejës përfshirë hotel Onix me 32,000 m2. Pas privatizimit kjo qendër duhet të ketë kapacitet të mjaftueshëm për zhvillimin e turizmit shëndetësor.

Burimet Hidroelektrike – siç u përmend më herët, ekziston potencial i mjaftueshëm i ujërave në Rajonin Perëndimor, por për

16

fat të keq nuk është i shfrytëzuar mjaft si burim i energjisë, përveç një stacioni të vogël hidroelektrik me fuqi prej 7 MGË që është i ndërtuar në lumin Bistrica e Deçanit.

Pozita gjeografike, toka pjellore dhe kushtet klimatike, sidomos të Rrafshit të Dukagjinit, janë ideale për zhvillimin e hortikulturës, prodhimin e pemëve dhe bletarinë, si dhe lëvrimi dhe blegtori (përfshirë fermat e pulave).

Nga tabela mund të vërehet se sipërfaqja e tokës për lëvrim është afërsisht 100 mijë hektar dhe paraqet një potencial të madh për zhvillimin e bujqësisë. Nga tabela gjithashtu mund të vërehet që ka sipërfaqe të konsiderueshme të pyjeve dhe kullosave që paraqet potencial të madh për zhvillimin e bagëtisë.

Territori i Bjeshkëve të Nemuna paraqet një ndër zonat më të rëndësishme në aspektin e peizazhit natyror dhe i plotëson të gjitha kushtet dhe kriteret që të konsiderohet për mbrojtje në cilësinë e Parkut Nacional. Hapësira e propozuar për Park është 38,000 ha (GZK11/86). Me themelimin e këtij Parku në Rajonin e Perëndimit do të ketë përfitime si në aspektin ekonomik dhe në aspektin social/rekreativ.

Pjesa e territorit të Bjeshkëve të Nemuna, që është e propozuar si Park Nacional, është special në aspekt të karakteristikave natyrore dhe vlerave dhe si e tillë duhet të vendoset nën mbikëqyrje të veçantë dhe mbrojtje. Bukuria natyrore dhe vlerat ekologjike të këtij territori, sidomos të Grykës së Rugovës zënë vend të rëndësishëm në vlerësimet krahasuese të peizazheve, atraktiviteti i zonave të veçanta natyrore.

Eksiton potencial i mjaftueshëm nëpërmjet krijimit të parkut nacional në këtë zonë për të rritur tërheqjen e turistëve për qëllime rekreative dhe turistike.

Në masivin e Bjeshkëve të Nemuna, përveç majës së Gjeravicës me lartësi prej 2,656 m (maja më e lartë në Kosovë) mund të identifikohen maje tjera të veçanta, si në vijim:

Maja e Rupes 2,501 m

Maja e Qenit 2,405 m

Maja e Strellcit 2,377 m

Rrasa e Zogut 2,305 m

Maja e Marjashit 2,530 m

Mirusha – Rajoni i Mirushës në pjesën jugore dhe lindore të rajonit është ndër pjesët më të bukura dhe më interesante të Kosovës. Kjo është regjistruar nëpërmes diversitetit biologjik të këtij rajoni. Ky rajon ka sipërfaqe prej 63.21 km2. Lartësia mbidetare e zonës ndryshon prej 340 – 1006 m. Lumi Mirusha është një ndër lumenjtë më të bukur të Kosovës. Në pjesën e fundit të saj, rrjedha e lumit kalon nëpërmes grykës, që është e njohur si Gryka e Lumit Mirusha. Parku natyral i Mirushës gjendet në të dy anët e Lumit Mirusha duke filluar nga fillimi i grykës deri tek vendi ku derdhet në Lumin Drini i Bardhë.

17

Shtrihet në territorin e komunave të Klinës, Malishevës dhe Rahovecit. Lartësia mbidetare e parkut ndryshon duke filluar nga 340 – 600 m. Sipërfaqja e zonës së territorit të mbrojtur të Parkut Rajonal të Mirusha është 556 ha. Lumi Mirusha rrjedh nëpërmes territorit të parkut të Mirushës, duke krijuar 13 ujëvara dhe 16 basene që së bashku krijojnë një peizazh të rrallë shumë tërheqës për vizitorë (Figura 4).

Baseni më i madh është liqeni i 16-të (55m x 45 m) me thellësi prej 5 m. Ky është vendi më i popullarizuar me vizitorë meqenëse është më i afërti dhe më i lehti për tu vizituar. Ujëvara më e lartë është në

mesin e baseneve 8 dhe 9, e cila është 21 m e lartë. Klima e rajonit të Mirushës është klimë e butë kontinentale e ndikuar nga klima Mediterane.

3.1.2. KLIMA

Karakteristikat klimatike të rajonit të Perëndimit janë pothuajse të njëjta si në tërë territorin Rrafshit të Dukagjinit. Kosova Perëndimore ka klimë kontinentale e ndikuar nga klima Mediterane. Temperaturat relativisht të larta me vlerë mesatare vjetore prej 11°C, Gushti dhe Korriku janë muajt më të nxehtë të vitit me temperatura prej 21.7°C dhe 21.68°C dhe Janari si muaji me ftohtë i vitit me temperaturë prej 0.5°C. Lagështia mesatare e ajrit gjatë vitit është 70,2%, ku një ngritje e lagështisë në ajër është dukshëm me e lartë nga stina e verës drejt stinës së dimrit për 17,5% në krahasim me zvogëlimin e lagështisë së ajrit nga dimri drejt verës. Në këtë rajon, koha mesatare vjetore me vranësira është 58%. Gjatë vitit, frekuenca e ditëve pa vranësira është 60,5 ditë (16,6%), ndërsa frekuenca e ditëve me vranësira është 119,3 ditë (32,6%). Zgjatja mesatare e insulimit (ndriçimit diellor) për shkak të ndikimeve të ortografike është më e vogël se mesatarja e përgjithshme në Kosovë, dhe është 1.972 orë, nga të cilat 293,6 orë apo 72,1 % të vitit me diell në Korrik.

Sasia e shirave në këtë rajon është ndër më të mëdhatë në Kosovë. Në pjesët e ulëta është 724.6 lit/m², në viset malore të Bjeshkëve të Nemuna mesatarja e shirave arrin më shumë se 1.300 lit/m².

18

Frekuenca e erës është …./ 398 0/00/, ndërsa frekuenca e erërave perëndimore (P) dhe jug-perëndimore (JP) është 122 0/00/ dhe 113 0/00/, dhe frekuenca më e ulët është ajo e erërave (L) me 55 0/00/.

3.1.3. DEMOGRAFIA

Çdo herë kur Kosova ka kaluar nëpërmes periudhave paqësore të zhvillimit, ka përjetuar një rritje të numrit të popullatës, ndërsa në periudhat e krizave politike dhe luftërave, është vërejtur një zvogëlim i numrit të popullatës, duke shkaktuar humbje në njerëz apo migrime në drejtim të Turqisë, Shqipërisë, vendeve Evropiane dhe vendeve përtej oqeanit.

% e popullsisë së Rajonit të Perëndimit

Tabela 2 – popullsisë sipas të dhënave të ofruara nga komunat dhe instituti GAP

Numri i lindjeve në Kosovën Perëndimore, sipas statistikave të vitit 2004 është 6108 fëmijë të lindur (sipas Institutit për Statistika 2004 fq. 22)

Demografia Jetëgjatësia mesatare është 62.4 vjet. Ndryshimi në mes të komunave është i vogël, me dallim prej Klinës e cila ka mesatarën e jetëgjatësisë më të voglën prej 59 viteve (sipas Institutit për Statistika 2004 fq. 22) ky ndryshim mund t’i atribuohet gjendjes së mjedisit, kualitetit të ujit dhe kushtet e përgjithshme të jetës.

19

3.1.4. POPULLSIA, BURIMET NJERËZORE DHE TREGU I PUNËS

Të dhënat sa i përket popullsisë, burimeve njerëzore dhe tregut të punës janë me rendësi të veçantë për Analizën Socio-Ekonomike – ASE. Për nevojat e analizave në Kosovën Perëndimore, të dhënat origjinale dhe statistikore duhet të klasifikohen nga komuna. Në të shumtën e rasteve, të dhënat ekzistuese origjinale dhe statistikore janë:

- Të pamjaftueshme, pasi që edhe të dhënat ekzistuese janë në nivelin kombëtarë e jo në nivelin rajonal; - Jo të plota, pasi që nuk ofrojnë informata të rëndësishme sa i përket numrit të banorëve të rajonit që jetojnë dhe punojnë jashtë vendit, që jetojnë jashtë Kosovës Perëndimore por brenda Kosovës, dhe nuk ofrojnë të dhëna se sa banorë të rajoneve tjera ekonomike punojnë në Kosovën Perëndimore; - jo të plota, sepse nuk ofrojnë informata rreth strukturës së personave të punësuar dhe ta papunësuar sipas moshës dhe kualifikimeve akademike dhe profesionale, por gjithashtu sipas sektorëve në nivel të Rajonit të Perëndimit; - Të vjetruara, pasi kurdo që ka ndonjë diskutim për popullsinë, përdoren shifra të përafërta apo të parashikuara, dhe jo shifra bazuar në të dhënat origjinale. Është mirë e njohur se regjistrimi i fundit i popullsisë është bërë në regjistrimin e vitit.

- Kontradiktore me prognozat e ndryshme që janë bërë nga shumë institucione, sidomos në lidhje me numrin e të papunësuarve.

Por, kjo nuk nënkupton që të dhënat ekzistuese janë totalisht të pashfrytëzeshme. Pavarësisht nga mangësitë, ato ofrojnë një bazë

mbi të cilën Analiza Socio-Ekonomike për Kosovën Perëndimore duhet të punohet.

Tabela 4 Statistikat e punësimit në Kosovën Perëndimore të paraqitura në %

20

3.1.5. EDUKIMI

Një sistem i ri edukimi ka filluar të aplikohet, i klasifikuar sipas ISCED 97 (Standardi Ndërkombëtar për Klasifikimin e Edukimit). Edukimi primar dhe i mesëm në Kosovë është pa pagesë dhe është i financuar nga Buxheti kombëtar i Kosovës. Edukimi në Kosovë është i detyrueshëm për të gjithë që nga mosha 6 vjeçare deri tek mosha 15 vjeçare. Institucionet edukative në Kosovë janë të administruara nga Ministria e edukimit, Shkencës dhe Teknologjisë MASHT. Sistemi në Kosovë është i ndarë në katër nivele: edukimi parashkollor, edukimi primar, edukimi i mesëm, dhe edukimi i lartë. Përveç edukimit publik në Kosovë, vepron edhe sistemi i edukimit privat. Sa i përket Kosovës Perëndimore për Edukimin Shtetëror tabela me poshtë tregon numrin e studentëve, dhe numrin e shkollave, etj.

Tabela 5 Statistikat Regjionale te Arsimit

3.1.6. SHËRBIMET SHËNDETËSORE

Kujdesi shëndetësor në Kosovë është pa pagesë në institucionet publike të kujdesit shëndetësor për grupe speciale të popullit. Sistemi i kujdesit shëndetësor ofron mbrojtje në tri nivele: Primar, Sekondar, dhe Terciar. Kujdesi shëndetësor primar/ mjekësia familjare është pjesë e sistemit qeverisës të kujdesit shëndetësor dhe është i rregulluar në të gjitha komunat e Kosovës. Koncepti i mjekësisë familjare nënkupton aplikimin e masave parandaluese she kujdesin shëndetësor publik.

Tabela 6 – Përmbledhje e informatave për sektorin e Shëndetësisë

21

Kujdesi shëndetësor sekondar ofrohet nga spitalet të nivelit rajonal, të cila në të njëjtën kohë shërbejnë edhe si spitale për qytet respektove. Në Kosovën Perëndimore kujdesi shëndetësor sekondar ofrohet në dy spitale rajonale, në Pejë, dhe në Gjakovë. Kujdesi shëndetësor terciar përfshin shërbimet shëndetësore speciale në Qendrën Klinike Universitare në Prishtinë. Përveç shkallës së lartë të mortalitetit të porsalindurve, kujdesi shëndetësor në Kosovë ballafaqohet edhe me një problem tjetër shqetësues, një trend në rritje i paraqitjes së sëmundjeve të kancerit dhe sëmundjeve ngjitëse siç është tuberkulozi, dhe sëmundjeve që paraqiten si rezultat i të ushqyerit joadekuat. Kriteret kryesore për të përcaktuar kualitetin e shërbimeve shëndetësore apo shkallën e zhvillimit të kujdesit shëndetësor janë: jetëgjatësia e popullsisë, vdekjet dhe shtimi i popullsisë.

3.1.7. EKONOMIA dhe KUSHTET PËR BIZNES

3.1.7.1. Ekonomia

Valuta: EURO (€), 2007

PPK (GDP): € 2.378 miliard,

PPK (GDP) Për Person: € 1,150

Inflacioni: që nga viti 2004 afër 0 % , në vitin 2007 - 2%. Sektori financiar: Sistem Bankar i Dy-Niveleve i përbërë nga Autoriteti Qendror Bankar dhe nga 8 banka Private, 9 Kompani të Sigurimit, dhe 2 Skema Pensionale. Ndërmarrje: 87960 SME në vitin 2008, afërsisht 47% të SME të involvuara në industrinë e tregtisë. 500 Ndërmarrje Shoqërore, 300 prej të cilave tashmë të privatizuara. Buxheti: në vitin 2008 një vlerë afërsisht prej 1.090 milion €. Përgjegjësitë e Doganës: 10% për importe, mbledhja e tatimeve për karburante, alkool, duhan dhe mallra luksoze. Për eksporte nuk aplikohen tatime. Tatimet në vend: TVSH 16%, për korporatat tatim

në fitim 10%, tatim i shkallëzuar në paga 10% (reforma e sistemit tatimor është në proces) Tregtia e lirë: qasje e lirë në tregun e BE-së bazuar në marrëveshjet e preferuara tregtare (ATP), tregti e lirë në shtetet e Bashkimit Evropian – CEFTA – faktorët Lokacionet: fuqi punëtore e edukuar mirë, konkurruese, burimet (minierat, agrikultura) tatime të vogla dhe sistem tatimor transparent, fuqi blerëse në mënyrë që të blihet nëpërmes të hyrave (afërsisht 400 milion € në vit), qasje në tregun e BE-së dhe anëtarëve të tregtisë së lirë të CEFTA-s. Që nga Dhjetori 2008, Kosova është përzgjedhur si vendi që do të përfitojë nga Tarifa e Përgjithshme Favorizuese (TPF – GPT). Bazuar në këtë marrëveshje, Kosova ka mundësi të eksportojë produkte që i përmbushin standardet e kërkuara nga Kosova. Partnerët kryesorë të Kosovës për eksport janë: Shqipëria, Maqedonia, dhe Greqia që zakonisht importojnë produkte minerare, metale të ndryshme, produkte të lëkurës (Figura 5) etj.

Burimet minerare

Kosova Perëndimore gjithashtu është shumë e pasur me sasi të mëdha të rezervave të linjtit që gjenden në komunën e Klinës – afërsisht 2 miliardë ton. Përveç kësaj, rezerva të linjitit eksitojnë edhe në komunën e Istogut, me një sipërfaqe prej 100 km², me një trashësi prej 30-50metra, dhe thellësi prej 230 metra. Rezervat e mineraleve të Boksiteve gjenden në komunën e Klinës – afërsisht 2 milion tone.

22

3.1.7.2. Transporti Rrugor

Rrugët në Kosovë janë të kategorizuara në rrugë autostradë (magjistrale), rajonale, lokale, dhe rrugë të vendbanimeve. Prandaj, autostradat (magjistralet) janë rrugët e kategorisë më të lartë. Aktualisht (sipas të dhënave të vitit 2004) gjatësia e tyre është 647 km, 97% prej tyre janë duke u asfaltuar. Pasojnë rrugët rajonale me gjatësi prej 1278 km (në 2004), afërsisht 76% prej tyre janë duke u asfaltuar. Autostradat (magjistralet) dhe rrugët rajonale janë përgjegjësi e Ministrisë së Transportit dhe Telekomunikacionit (MTPT). Rrugët lokale që janë të kategorizuara si kategoria më e ulët kanë gjatësi prej 6000 km dhe janë përgjegjësi e qeverisë lokale. Pas luftës në Kosovë përgjatë autostradave (magjistraleve) janë ndërtuar shumë ndërtime dhe qasje pa leje. Kjo dukuri vazhdon edhe sot dhe paraqet një problem serioz. Kështu që, mundësia që këto rrugë të zgjerohen në të ardhmen është e rrezikuar, nivelet e sigurisë dhe shpejtësia e qarkullimit të trafikut është zvogëluar në

masë të madhe në këto autostrada (magjistrale) dhe gjithashtu ka ndikuar që kategoria e këtyre rrugëve të zvogëlohet. Më herët, për të kaluar rrugën (Prishtinë –Pejë) janë nevojitur 1 orë, në ditët e sotme nevojiten 1 orë e 25 minuta për të kaluar atë. Në të ardhmen e afërt, është planifikuar të lidh Kosovën Perëndimore me Autostradën e Adriatikut nëpërmes autostradës M9 (Prishtinë – Pejë - Kullë). Rrugët janë të mbingarkuara dhe vazhdimisht të dëmtuara për shkak të mungesës së transportit Hekurudhor, sidomos atij të mallrave me tonazh të madhe. Në vitin 2004 në Kosovë kanë ekzistuar afërsisht 250,000 automjete. Shërbimi i Transportit të Udhëtarëve realizohet nëpërmes agjencive private të transportit të licencuara nga MTPT.

3.1.7.3. Transporti Hekurudhor

Niveli i zhvillimit të Hekurudhave më Kosovë është mjaft i ulët. Fakti se që nga viti 1963 nuk është ndërtuar asnjë vijë e re hekurudhore e vërteton këtë. Vijat hekurudhore janë vija të vetme (individuale) Hekurudhore për dallim nga ato në disa Stacione Hekurudhore. Në Kosovën Perëndimore në ditët e sotme ekzistojnë këto vija Hekurudhore :

Fushë Kosovë – Pejë, e ndërtuar në vitin 1936 me gjatësi prej 81.261 km dhe gjatësi në stacione prej 21.511 km (Figura 6).

Klinë – Prizren, është ndërtuar në vitin 1963 me gjatësi prej 58.435 km dhe gjatësi në stacione prej 11.420 km. Gjendja e Hekurudhave është mjaft e keqe si rezultat i mungesës së investimeve në o. Shpejtësia maksimale e lejuar në disa vende është 80 kmh. Mirëmbajtja e Hekurudhave është në nivel shumë të ulët. Ato dëmtohen nga kalimet ilegale, ndërtimet ilegale afër Hekurudhave dhe si pasojë e hedhjes së mbeturinave në afërsi të

Figura 5 – Importet e Kosovës gjatë periudhës 2002 -2007

23

tyre. Transporti hekurudhor është në nivel shumë të ulët. Ky është rezultat i infrastrukturës së pazhvilluar së Hekurudh

Figura 6 – Stacioni hekurudhor në Pejë

3.1.7.4. Aviacioni Sot, në Kosovë, ekziston aeroporti civil, që gjendet në Sllatinë afër Prishtinës, derisa në Kosovën Perëndimore eksiton aeroporti që gjendet afër Gjakovës dhe shfrytëzohet për nevoja të KFOR-it. Sot, Aeroporti Ndërkombëtarë i Prishtinës ka një mesatare të fluturimeve prej 20 fluturime në ditë, derisa numri i fluturimeve po rritet vazhdimisht. Gjatë vitit 2008, për herë të parë është arritur dhe tejkaluar numri i 1 milion udhëtarëve. Së bashku, ishin 1.137 milion udhëtarë civil dhe afërsisht 100 mijë personel (websit-Aeroporti i Prishtines)

Objektivat e MTPT-së – Qëllimet e MTPT-së janë, zhvillimi i Aeroportit të Prishtinës në aeroport të madh rajonal me vija ajrore ndërkontinentale dhe zhvillimi i Aeroportit të Gjakovës në një aeroport për operime civile (Figura 7). Për transportimin e mallrave qasja më e afërt në Kosovën Perëndimore është terminali doganor i trafikut të automobilave në Pejë, terminali hekurudhor në Fushë Kosovë, Aeroporti Ndërkombëtarë në Prishtinë nëpërmes transportit të mallrave, dhe momentalisht qasja nëpërmes porteve ujore të Durrësit dhe Shëngjinit – Autostradës Morinë – Kukës – Durrës. Si një mundësi e planifikuar për Kosovën Perëndimore është ndërtimi i Autostradës Adriatik – Alpe Shëngjin – Gjakovë, së paku 34 km rrugë (Lugina e Drinit Koman – Fierzë), prej 150 km rrugë totale.

Figure 7 – Aeroporti Ushtarak i Gjakovës

24

Tabela 7 – Pasqyra e TKP të KRU në 2008

3.1.7.5. Shërbimet komunale

Shërbimet sa i përket menaxhimit të ujësjellësit janë të ofruara nga dy kompani rajonale: KRU “Hidrodrini” (Pejë) dhe KRU ”Radoniqi” (Gjakovë). Figura 4 tregon që KRU ”Radoniqi” ka nivelin më të lartë të shpërndarjes së shërbimeve furnizuese me 95%, dhe Hidrodrini me 64%. Menaxhimi i ujërave fekale (kanalizimeve gjithashtu kryhet nga Radoniqi (62%) dhe Hidrodrini (34%) (Figura 8 dhe Tabela 7)

Figure 8 - % e mbulimit të shërbimeve

Menaxhimi i mbeturinave në Kosovën Perëndimore bëhet nga KRM “Ambienti” (Pejë), dhe KRM ”Qabrati” (Gjakovë) (Figura 9).

Sipas të dhënave nga “raporti vjetor i përformancës të KRM”, KRM “Qabrati” nga Gjakova ka këtë % në vijim, për mbulimit e shërbimeve në Kosovë.

Figure 9 - % e mbulimit të shërbimeve nga KRM “Qabrati” Gjakova është

53% dhe nga KRM ”Ambienti” Peja është 29%.

25

3.1.7.6. Energjia

Në Kosovë, më shumë se 87% e energjisë elektrike në dispozicion është e prodhuar nga kapacitetet e gjeneruara nga termocentralet lokale me djegie të linjitit (Kosovo A dhe Kosovo B) në Obiliq afër Prishtinës. KEK-u, kompania kombëtare dhe prodhim dhe shpërndarje të energjisë raport për humbje prej 30% gjatë shpërndarjes së energjisë, prej të cilave 3% i atribuohen arsyeve ‘teknike’ dhe të tjerat vjedhjeve. 13% e energjisë së Kosovës është e siguruar nëpërmes transportit, kryesisht nga Serbia dhe Shqipëria. Pothuajse ‘ndërprerjet’ ditore të rrymës vijnë si rezultat i mbingarkesës, si dhe për shkak të ndërprerjeve si pasojë e mirëmbajtjes së dobët të sistemit. Të vetmit hidrocentrale jashtë KEK-ut janë: Hidrocentrali i Gazivodes/Ujmanit (2 X 17.5 = 35 MË), i cili udhëhiqet nga Kompania e Ujit (Hidrosistemi Ibër-Lepenc), dhe Hidrocentrali ”Lumëbardhi”, me një kapacitet të instaluar prej 8.3 MË, që udhëhiqet nga investitori privat. Në Kosovë ende ekzistojnë burime të paidentifikuara të naftës dhe nuk ka rafineri për përpunimin e saj, kështu që vendi i ynë varet nga importimi i karburanteve të lëngshme.

Tabela 8 – Energjia totale në PJ - 2003

Shkalla e pjesëmarrjes së BRE në prodhimin total të energjisë: djegia e drurit kontribuon 8.46%; energjia hidroelektrike 0.54%; dhe energjia solare me vetëm 0.04% (Tabela 8).

Sektori i Nxehjes Qendrore (SNQ) në Kosovë është relativisht i ri dhe i kufizuar në vetëm 3 lokacione gjeografike (Prishtinë, Gjakovë, Mitrovicë), ku kërkesa për nxehje në Kosovë mbulohet me vetëm. Mospagesa e faturave për shërbimet e nxehjes qendrore i ka sjellë këto ndërrmarje në situatë shumë të vështirë.

3.1.7.7. Telekomunikimi

Në territorin e Kosovës Perëndimore operojnë këta operatorë të licencuar: PTK – Rrjeti i Telefonisë Fikse (Telekomi i Kosovës), i licencuar me 30 Korrik 2004, dhe IPKO (i licencuar me 08 Shtator 2006). Gjatë vitit 2008, përveç PTK-së, edhe IPKO Telecom ka filluar të ofrojë shërbime për Rrjetin e Telefonisë Fikse. Shërbimet e internetit nëpërmes ADS shërbimeve ofrohen nga PTK-ja dhe operatorët privat, siç janë IPKO dhe KUJTESA nëpërmes modemeve kabllore dhe rrjetet e teknologjisë celulare në frekuencat 2.4 GHz.

26

3.1.7.8. Bujqësia

Kosova Perëndimore – me sipërfaqe të tokës bujqësore prej 141.287 hektar, i ka të zhvilluar intensivisht kulturat bujqësore siç janë pemëtaria, vreshtaria, dhe në anën tjetër zhvillon rritjen e gjedheve, fermat e pulave dhe bletarinë. Procesi i privatizimit ka mundësuar që sipërfaqet e mëdha të tokave bujqësore (duke përfshirë tokat bujqësore dhe ish kooperativat shoqërore dhe ndermarjet) të kalojnë në pronësinë e sektorit privat

Tabela 9 – Sipërfaqet e Pyjeve dhe Kullosave në hektar

Kosova Perëndimore është e zhvilluar dhe e njohur në këto sektore të bujqësisë: kultivimin e troftës, pemëtarisë, vreshtarisë, bletarisë, dhe rritjen e gjedhëve (blegtori). Aktualisht, Kosova Perëndimore është e njohur për prodhimin dhe shitjen e troftës në të gjithë Kosovën.

Tabela 10 – Shfrytëzimi i tokës në Rajonin Perendimor

Ekziston një potencial i madh në pemëtari, e cila është në rritje dhe është një ndër furnizuesit kryesor më mollë në Kosovë. Kopshtet e pemëve ekzistuese në Istog dhe sipërfaqet e zonave të reja në pjesën e Gjakovës, Pejës, Deçanit, dhe Klinës tregojnë se ky rajon po e zhvillon këtë sektorë, duke zëvendësuar produktet e eksportuara (Tabela 9 dhe Tabela 10). Bodrumi i verës ”Ereniku” në Gjakovë është aktualisht prodhuesi i vetëm aktiv i verës në Kosovë. Sektori i blegtorisë, duke përfshirë përpunimin e qumështit, me një ndër prodhuesit më të mëdhenj të qumështit në Kosovë ‘Vita’ dhe përpunimin e mishit nga disa ndërmarrje të vogla të cilat gëzojnë reputacion shumë të mirë për kualitetin e prodhimeve të mishit.

27

3.1.7.9. Industria

Industria e Ushqimit: Në Kosovën Perëndimore, ekziston një perspektiv e mirë, meqenëse tash me procesin e privatizimit, ndermarjet si Birra Peja, prodhuesit e ujit mineral ”Rugova”, ”Peja” (Tabela 11), etj, Fabrika e Farërave, ”Trofta”, Ferma e Pulave ”Konsoni”, Fabrika për prodhimin e qumështit dhe lëngjeve ”Vita”, fabrika për prodhimin e produkteve qumështore ”Golaj”, janë ndermarjet kryesore dhe importues solid ne tregun rajonal të vendeve fqinje.

Industria e Tekstilit: Udhëhequr nga NMVM në Kosovën Perëndimore ka filluar të japë shenjat e para për zëvendësimin e produkteve të importuara. Industria e Ndërtimit: Fabrika IMN për material ndërtimor dhe tjegulla është udhëheqës në tregun e Kosovës për prodhimin e blloqeve për ndërtim dhe tjegulla për industrinë e ndërtimit. Prodhuesit e dyerve dhe dritareve të prodhuara nga PVC dhe nga druri përfshinë një pjesë të konsiderueshme në tregun e përgjithshëm në Kosovë.

Figure 11 – Birraria “Peja” Pejë

28

4. Analiza e informatave Socio-Ekonomike për Kosovën Perëndimore

3.2.1. Çështjet Strategjike

Profili Çështjet Strategjike për Kosovën Perëndimore

Komentet

POZITA GJEOGRAFIKE E

RAJONIT DHE BURIMET E

SAJA NATYRORE (3.1.1)

Peizazhi tërheqës për vizitorë dhe baza për Imazh, por

degradimi i mjedisit – në masë të madhe për shkak të

menaxhimit të dobët të mbeturinave dhe ndotjes duhet

të merr kahe të kundërt dhe të kontrollohet

Pozita gjeografike ofron Portë mundësie për tregti me

fqinjët

Burimet Minerare (Linjiti dhe Boksitet) janë jo të

përtëritura dhe nuk janë nën kontroll të nivelit lokal

kështu eksploatimi mund të jetë rrezik

Eksploatimi i disa burimeve (drunjve dhe zhavorrit nga

lumenjtë) nuk janë nën kontroll, apo këto kontrollime

janë të shmangura duke rrezikuar qëndrueshmërinë

Legjislacioni për të mbrojtur burimet natyrore nuk

zbatohet dhe jashtë kontrollit të nivelit lokal

Qasja hapësinore e propozuar ndihmon kuptimin e

çështjeve dhe mbështet zhvillimin e kontrolluar dhe

mirë të udhëhequr.

Përparësi është kualiteti i peizazhit dhe burimeve

natyrore si atyre te përtëritura dhe të pa-përtëritura .

Mangësi është mungesë e disa burimeve dhe paaftësi

që të menaxhojë të tjerët mirë apo mungesë e vetëdijes

nga autoritetet publike dhe banorët lokal

Mundësi bazohet në mbështetje nga BE për aktivitete të

qëndrueshme – të orientuara

Rrezik për këtë është mangësia e kontrollit lokal mbi

eksploatimin dhe ndotjen

KLIMA (3.1.2) Nuk janë identifikuar çështje strategjike Në rastet kur zhvillohen strategjitë detale duhet të

konsiderohet Bujqësia për shkak të kufizimeve në konkurrencë

të lidhura me klimën në Kosovën Perëndimore, dhe

ndërlidhjet me tregjet e rëndësishme lokale por të kufizuara.

29


Komentet

DEMOGRFIA (3.1.3) Migrimi i jashtëm i të rinjve nga Kosova Perëndimore

JETËGJATËSIA më e ulët se mesatarja në BE

I ndërlidhur me mungesë të punës dhe pritje të ulëta për

punësim por gjithashtu edhe kualiteti i jetës dhe lidhjet

familjare tashmë pjesë e Diasporës.

E ndërlidhur me shëndetësi – NB Klina sidomos e

ndërlidhur më kualitet të ulët të tokës-ujit - mundësi e

vogël.

POPULLSIA, BURIMET

NJERËZORE DHE TREGU I

PUNËS(3.1.4)

Mungesë e informatës detale kualitative, por :

Shkallë e lartë e papunësisë

Relacioni Ofertë/Furnizim – Kërkesë të pa

përputhuara me Tregun e Punës

Zyrat Lokale par Punë të painformuara në

aspektin rajonal apo të pafuqizuara

Regjistrimi i Popullsisë me 2011 duhet të përmirësojë të dhënat në 2012, sidomos nëse mund të formulohet për të marrë parasysh çështjet e theksuara strategjike.. Fokusi operacional i dakorduar që ka të bëjë me trajtimin e çështjeve të menjëhershme me bashkëpunimin e punëdhënësve me punëdhënësit potencial. Nëpërmes masave të trajnimeve të veçanta, ngritja profesionale e të papunësuarve në nivel të punësimit dhe inkurajimi i punëdhënësve që të marrin pjesë duke ndihmuar në zhvillimin e çështjeve të ofertimit në tregun e punës nëpërmes intervenimeve të hershme në shkolla dhe ne edukimin e lartë etj.

EDUKIMI (3.1.5) Infrastruktura për edukim nuk është e racionalizuar

konform kërkesës

Programi mësimor nuk është i sinkronizuar me

mundësitë për punësim dhe mangësia e trajnimeve të

fokusuara (punëdhënëse) profesionale

Perceptimi i kualitetit të ulët të Edukimit të Lartë

Edukimi, duke përfshirë Edukimin e Lartë në mënyrë të

përgjithshme është i dislokuar nga Tregu i Punës. Kjo,

deri në një masë ndërlidhet me mungesën e informatave

për tregun e punës në përgjithësi.

Infrastruktuta e përgjithshme ka nevojë për investim por

duke u bazuar në rishikim praktik dhe në disa analiza

realistike për nevoja për 30 vitet e ardhshme.

30


Komentet

SHËRBIMET SHËNDETËSORE

(3.1.6) Nuk janë identifikuar cështje strategjike Mungesa e strukturës – nuk ka sigurim shëndetësor apo

sistemi i të dhënave çon tek një qasje kaotike dhe

shfrytëzim të kotë të burimeve shumë të kufizuara.

EKONOMIA dhe KUSHTET

PËR BIZNES (3.1.7) Tokë Zhvillimore në Dispozicion (hapësirat që kanë pasur

zhvillim)

Mungesë e të menduarit Strategjik dhe fokusi për rritje

të biznesit në nivelet nën-kombëtare dhe kombëtare

Privatizimi mirë i avancuar

Përmirësimi i imazhit të Kosovës Perëndimore për të

tërhequr investitorët

Qasje në financa me kosto të ulët për zhvillim në

krahasim me shtetet fqinje

Fuqi e re punëtore dhe mirë e edukuar

Vende shumë të mbyllura dhe ndërtesa në dispozicion

për riciklim

Intervenimet e periudhës së pas luftës kanë qenë

kryesisht ndihma emergjente dhe nuk kanë qenë

strategjike apo nuk kanë qenë strategjike sipas natyrë së

tyre dhe tash po zhvillohet varësia nga grantet

Proces i privatizimit në radhë të parë mund të ndalojë se

sa të stimulojë investimet, nganjëherë investimet e

premtuara ndalojnë.

Imazhi i përgjithshëm i Kosovës në nivel ndërkombëtarë

është i varfër, duke qenë në përgjithësi i ndërlidhur me

luftën dhe pastrimin etnik.

Mungesa e të dhënave për fuqi punëtore do të thotë që

shumë njerëz janë të mbi-kualifikuar për pozitat që i

mbajnë.

31

3.2.2. Përparësitë, Mangësitë, Mundësitë, dhe Rreziqet

Përparësitë – POZITA GJEOGRAFIKE E RAJONIT DHE BURIMET E SAJA NATYRORE përfshirë KLIMËN

Çështje Strategjike Dëshmi Përforcuese Implikimet për Peshim Strategjik/ të Strategjisë

P1 Komoditet i Lartë i Mjedisit Natyror Tereni malor dhe ultësira të zhvilluara Bazament për përmirësimin e Imazhit dhe tërheqjen e vizitorëve

P2 Lidhshmëria e Jashtme Pozita Gjeografike me tokë të kufizuara me fqinj dhe lidhjet me Shqipëri, Mal të Zi dhe Serbi

Pikat lidhëse përfshin lidhjet me Maqedoni nëpërmes Prizrenit – Projekte ndër-kufitare për rritur tregtinë dhe të zhvillojë interes të përbashkët (turizmin etj)

P3 Tokë Zhvillimore në Dispozicion Infrastruktura e Tepërt Industriale është e mjaftueshme për rizhvillim në Zonë të kontrolluar për zhvillim

Mundëson qasje të kontrolluar hapësinore që qëndron në zemrën e Kosovës Perëndimore, Vizioni do të zbatohet

P4 Furnizim i mjaftueshëm me ujë dhe ajër të pastër për KtJ (QoL) dhe popullsi të shëndetshme

Kualiteti i Ujit testohet nga Instituti i Pejës – Kualiteti i ajrit nuk është i përcaktuar – nuk ka monitorim. Nuk ka probleme me ndotje të ajrit apo ujit, përveç në Klinë (ndotës natyral)

Përcaktimi i sasisë është propozuar që të demonstrojë përfitimet e Kosovës Perëndimore për vizitorët dhe investitorët

P5 Burime Natyrore të ripërtërishme në dispozicion për eksploatim të kontrolluar

Drunj, Ujë (hidro-energji & ujitje) Baza për prerje të kontrolluar të drunjve – industritë bazë dhe hidrocentrale ekologjike (eko-miqësore). Energjia në veçanti është në kërkesë të madhe në Kosovë

32

Përparësitë – DEMOGRFIA, POPULLSIA, BURIMET NJERËZORE DHE TREGU I PUNËS


P6 Kosova ka profil demografik të ‘ri’ 50% e popullsisë është nën moshën 25 vjeçare dhe 37% është nën moshën 14 vjeçare

Fuqia punëtore relativisht e edukuar mirë mund të pritet të jetë adaptuese dhe atraktive për investitor.

Përparësitë – EDUKIMI & SHËNDETËSIA


P7 Edukimi Primar dhe Sekondar është në një standard të mirë

Bazë e mirë për zhvillimin e ofertës për fuqi punëtore me fokus të përmirësuar HE

Përparësitë – EKONOMIA dhe KUSHTET PËR BIZNES


P8 Fuqi e re punëtore në dispozicion, dhe mirë e edukuar

Të dhënat e komunave për Edukim Instituti GAP

Fuqia punëtore e re dhe e motivuar është atraktive për investitor

P9 Privatizimi mirë i avancuar

Publikimi “Privatizimi dhe post privatizimi në Kosovë" Forumi 2015, Shtator 2008

Infrastrukturë solide industriale, tokë me kualitet të lartë bujqësor dhe fuqi e re punëtore dhe mirë e edukuar

33

Mangësitë – POZITA GJEOGRAFIKE E RAJONIT DHE BURIMET NATYRORE përfshirë KLIMËN


M1 Komoditet i Lartë i Mjedisit Natyror Degradimi i Mjedisit ‘Gjendja e Mjedisit’ MMPH fq. 55

Situata aktuale e mjedisit do të kthejë komoditetin e mjedisit natyror në një mangësi për zhvillim ekonomik

M2 Lidhshmëria e Jashtme Proces i ngadaltë i bashkëpunimit ndër-kufitarë Tregtia ilegale e bën Rajonin e dobët në zhvillim ekonomik

M3 Tokë Zhvillimore në Dispozicion Shfrytëzimi i tokës pa u respektuar ligji, ndryshimi i destinimit (shfrytëzimit) të tokës

Vazhdimi i ndërtimeve pa planifikim të mirëfilltë do të bllokojë qasjen dhe në të njëjtën kohë do të bllokojë zhvillimin e rajonit

M4 Furnizim i mjaftueshëm me ujë dhe ajër të pastër për KtJ (QoL) dhe popullsi të shëndetshme

Çështjet e Klinës (ndotësit natyral)

Degradimi i Mjedisit ‘Gjendja e Mjedisit’ MMPH fq. 55

Rregullat e mjedisit të Rajonit Perëndim

konsiderohen të dobëta me aftësi tërheqëse

kufizuese për zhvillimin e biznesit i cila e sheh

ekonomin jozyrtare si kërcënim

M5 Burime Natyrore të ripërtëritshme në dispozicion për eksploatim të kontrolluar

Prerja ilegale e drunjve e zakonshme

M6 Burime Minerare në dispozicion Nxjerrja e Zhavorrit nuk kontrollohet mirë

34

Mangësitë – DEMOGRAFIA, POPULLSIA, BURIMET NJERËZORE DHE TREGU I PUNËS


M7 Migrimi i jashtëm i të rinjve nga Kosova

Perëndimore

Statistikat demografike

Intervistat e gjeneratave të reja në gazeta ditore dhe TV

Mungesa e vizionit nga autoritetet lokale ka zvogëluar besueshmërinë e të rinjve sa i përket të ardhmes së tyre ne Kosovë

M8 Jetëgjatësia më e ulët se mesatarja në BE Instituti për Statistika 2004 fq. 48 Mungesa e instrumenteve për monitorim dhe kontrollim të kualitetit shëndetësor krijon implikime të çështjeve të shëndetësisë së varfër par fuqinë punëtore – joatraktive për punëdhënësit

M9 Shkallë e larte e papunësisë

Të dhënat Statistikore Komunale

Instituti GAP

Ngarkesa mbi autoritetin publik dhe mungesa e informatave do të thotë problem, vështirësi në menaxhim

M10 Relacioni Ofertë – Kërkesë të pa

përputhuara me Tregun e Punës

Zyrat Lokale par Punë të painformuara në



Instituti GAP

Fokusi në sektorë të cilët nuk kanë të ardhme ne Kosovë dobëson burimet e kufizuara dhe parandalon investimet në zonat në zhvillim. Mungesa e të dhënave reale bënë që menaxhimin e mirëfilltë të vështirë

M11 Zyrat Lokale par Punë të painformuara në


Intervistat me fuqinë punëtore

TV dhe gazeta

Këto shërbime aktualisht nuk janë duke e arsyetuar themelimin e tyre dhe kështu e humbin kredibilitetin tek kërkuesit e punëve – duhet të rifokusohen dhe të riorganizohen

35

Mangësitë – EDUKIMI & SHËNDETËSIA


M12 Infrastruktura për Edukim nuk është e

racionalizuar sipas kërkesës

Shumë shkolla të mesme në Rajonin Perëndim me mbi 50 nxënës në një klasë

Shumë investime në ndërtimin e shkollave në zonat ku popullsia nuk është e koncentruar

M13 Programi mësimor nuk është i sinkronizuar

me mundësitë par punësim dhe mangësia e

trajnimeve të fokusuara (punëdhënëse)

profesionale

Statistikat Komunale të Punësimit

Instituti GAP

Fokusi në sektorë të cilët nuk kanë të ardhme ne Kosovë dobëson burimet

M14 Masa të papërshtatshme për infrastrukturën (objektet) e Edukimit të Lartë

Vetëm dy objekte në Rajon (objekti për Edukim në Gjakovë dhe për Biznes në Pejë)

Lëvizja e të rinjve drejt Prishtinës apo drejt qendrave tjera të edukimit në vendet fqinje

36

Mangësitë – EKONOMIA dhe KUSHTET PËR BIZNES


M15 Përmirësimi i imazhit të Kosovës

Perëndimore për të tërhequr investitorë

Nuk ka, apo shumë pak aktivitete në fushë

Situata bazuar në fakte

Vizita në teren

Shkallë e ulët e Investimeve Ndërkombëtare në Kosovë

M16 Mungesa e të menduarit Strategjik dhe

fokusi në zhvillimin e biznesit në nivelet nën-

kombëtare dhe kombëtare

Situata ekonomike balancon Importin me Eksport Ndërtimi i pompave të karburanteve (37km = 40 pompa të karburanteve), hotele në çdo fshat etj

M17 Qasje në financa me kosto të ulët për

zhvillim në krahasim me shtetet fqinje

Bankat më të mëdha në Kosovë kanë një mesatare më të madhe se 2% të normave të interesit (Procredit Bank, Raiffeisen Bank)

Normat aktuale të interesit në Kosovë më shumë janë duke kontribuar në ndalimin (ja zënë frymën) e zhvillimit se sa në zhvillimin ekonomik

M18 Fuqi e re punëtore dhe mirë e edukuar

Statistikat e punësimit në Kosovën Perëndimore të paraqitura në % (Komunat dhe Instituti GAP)

Nëse nuk ka mundësi për punë, përparësia mund të kthehet në magësi dhe rrezik par rajonin e perëndimit

M19 Privatizimi Shumë ndërrmarje të privatizuara nuk janë aktivizuar

Publikimi “Privatizimi dhe post privatizimi në Kosovë" Forum 2015, Shtator 2008

Fuqia e punës e angazhuar në ish NSH-të nuk e kanë gjetur vetën e tyre në tregun e punës, fondi i Privatizimit i bllokuar.

37

Mundësitë - POZITA GJEOGRAFIKE E RAJONIT DHE BURIMET NATYRORE përfshirë KLIMËN


M1 Komoditet i Lartë i Mjedisit Natyror Tereni malor dhe ultësira të zhvilluara Mbështetet në ndihmë e BE-së par aktivitete të

orientuara – qëndrueshme

M2 Lidhshmëria e Jashtme Pozita Gjeografike me tokë të kufizuara me fqinj dhe lidhjet me Shqipëri, Mal të Zi dhe Serbi

Bashkëpunimi ndër-kufitar, ekziston tradita me ish republikat e Jugosllavisë dhe me Shqipërinë

M3 Tokë Zhvillimore në Dispozicion Infrastruktura e Tepërt Industriale është e mjaftueshme për rizhvillim në Zonë të kontrolluar për zhvillim

Mundëson qasje të kontrolluar hapësinore që qëndron në zemrën e Kosovës Perëndimore, Vizioni do të zbatohet

M4 Furnizim i mjaftueshëm me ujë dhe ajër të pastër për KtJ (QoL) dhe popullsi të shëndetshme


Përcaktimi i sasisë është propozuar që të demonstrojë përfitimet e Kosovës Perëndimore për vizitorët dhe investitorët

M5 Burime Natyrore të ripërtëritshme në dispozicion për eksploatim të kontrolluar

Drunj, Ujë (hidro-energji & ujitje) Baza për prerje të kontrolluar të drunjve – industritë bazë dhe hidrocentrale ekologjike (eko-miqësore). Energjia në veçanti është në kërkesë të madhe në Kosovë.

M6 Burime Minerare në dispozicion Rezerva të Linjitit, Boksiteve, dhe Kromit; rërë dhe Zhavorr nga lumenjtë për ndërtim

Eksploatimi i ardhshëm trajtohet me kujdes, do të mund të gjenerojë më shumë mirëqenie dhe punësim..

38

Mundësitë – DEMOGRFIA, POPULLSIA, BURIMET NJERËZORE DHE TREGU I PUNËS


M7 Migrimi i jashtëm i të rinjve nga Kosova

Perëndimore

Statistikat Demografike

Intervistat e gjeneratave të reja në gazeta ditore

dhe TV

Potencial par të inkurajuar të rinjtë që të qëndrojnë në vend nëse mund të krijohen mundësitë par punësim

M8 Relacioni Ofertë – Kërkesë të pa përputhura

me Tregun e Punës


Instituti GAP

Mundësi par të riadresuar këtë mospërputhje gjatë kohës dhe par të siguruar pjesë më të par punësim për ata që i lëshojnë studimet

M9 Zyrat Lokale par Punë të painformuara në

aspektin rajonal apo të pa fuqizuara

Intervistat me fuqinë punëtore në TV dhe gazeta Rizhvillimi i zyrave lokale par punësim në mënyrë që të luajnë një rol efektiv në menaxhiminin e situatës në tregun e punës

39

Mundësitë – EDUKIMI & SHËNDETËSIA


M10 Infrastruktura par Edukim nuk është e



Bizneset e fokusuar në edukim duhet të ofrojnë sistem të edukimit të udhëhequr nga kërkesa dhe korrigjues

M11 Programi mësimor nuk është i sinkronizuar

me mundësitë par punësim dhe mangësia e


profesionale


Instituti GAP

Programi mësimor me ndihmë e punëdhënëse mund të riformulohet

M12 Masa të papërshtatshme për infrastrukturën (objektet) e Edukimit të Lartë

Vetëm dy Fakultete në Rajon (Edukimit në Gjakovë dhe për Biznes në Pejë)

Infrastruktura eksiztuese mund të zhvillohet në ambient të udhëhequr nga kërkesa dhe të ristrukturohet me nevojat e ardhshme nëse janë në dispozicion informatat e sakta

40

Mundësitë – EKONOMIA dhe KUSHTET PËR BIZNES


M13 Përmirësimi i imazhit të Kosovës



Situata bazuar në faket

Vizita në teren

Një qëndrim proaktiv i autoriteteve publike që të krijojnë kushte për zhvillimit të qëndrueshëm dhe të strukturuar të biznesit, do të dërgojë mesazh të qartë investitorëve potencial

M14 Mungesa e të menduarit Strategjik dhe

fokusi në zhvillimin e biznesit në nivelet nën-

kombëtare dhe kombëtare

Situata ekonomike balancon Importin me Eksport Strategjia e Kosovës Perëndimore do të demonstrojë mendim të qartë strategjik

M15 Qasje në financa me kosto të ulët për

zhvillim në krahasim me shtetet fqinje


Financat me kosto të ulët duet të jenë në dispozicion atyre sektorëve në të cilat është demonstruar potencial par rritje - zhvillim

M16 Fuqi e re punëtore dhe mirë e edukuar


Platformë e rëndësishme për ndryshim në anën ofertuese (furnizuese) të tregut të punës

M17 Privatizimi Shumë ndërrmarje të privatizuar nuk janë aktivizuar


Mundësi për investim

41

Rreziqet - POZITA GJEOGRAFIKE E RAJONIT DHE BURIMET NATYRORE përfshirë KLIMËN


Rr1 Lidhshmëria me Jashtë Pozita Gjeografike me tokë të kufizuar me fqinj dhe lidhjet me Shqipëri, Mal të Zi dhe Serbi

Mundësia e importit ilegal nga të gjithë, sidomos nga Serbia

Rr2 Tokë Zhvillimore në Dispozicion Infrastruktura e Tepërt Industriale është e mjaftueshme për rizhvillim në Zonë të kontrolluar për zhvillim

Kontrolli i pazhvilluar i tokës së papërshtatshme do të dëmtojë potencialet zhvillimore

Rr3 Furnizim i mjaftueshëm me ujë dhe ajër të pastër për KtJ (QoL) dhe popullsi të shëndetshme


Furnizimet e pastërta ekzistuese duhet të mirëmbahen dhe ndotja duhet të menaxhohet në mënyrë të duhur në mënyrë që të ruhet reputacioni i Kosovës Perëndimore

Rr4 Burime Natyrore të ripërtëritshme në dispozicion për eksploatim të kontrolluar

Drunj, Ujë (hidro-energji & ujitje) Nëse masa të vazhdueshme lokale dhe monitorimi nuk funksionojnë, ekziston rreziku i dëmtimeve të pakthyeshme të burimeve natyrore dhe të ujit

Rr5 Burime Minerare në dispozicion Rezerva të Linjitit, Boksiteve, dhe Kromit; rërë dhe Zhavorr nga lumenjtë për ndërtim

Licencat për eksploatime minerare lëshohen nga niveli qendror, dhe nuk janë mirë kontrolluara dhe monitoruara. Duhet të behët presion në mënyrë që të sigurohet që të funksionojë kontrolli i mirëfilltë.

42

Rreziqet – DEMOGRFIA, POPULLSIA, BURIMET NJERËZORE DHE TREGU I PUNËS


Rr6 Migrimi i jashtëm i të rinjve nga Kosova

Perëndimore

Statistikat Demografike

Intervistat e gjeneratave të reja në gazeta ditore dhe TV

Humbja potenciale e aftësive dhe diturisë nga Kosova Perëndimore (ikja e trurit?)

Rr7 Jetëgjatësia më e ulët se mesatarja e BE-së Statistikat Kjo ka implikime financiare për shtetin dhe punëdhënësit. Gjithashtu hedh dyshime në çështjen e Kualitetit të Jetës (KtJ) për investitor

Rreziqet – EDUKIMI & SHËNDETËSIA


Rr8 Infrastruktura par Edukim nuk është e



Fuqia punëtore e re dobët e përgatitur.

Rr9 Programi mësimor nuk është i sinkronizuar

me mundësitë për punësim dhe mangësia e


profesionale


Instituti GAP

Furnizim me fuqi punëtore do të vazhdojë të mos jetë në harmoni me kërkesat nëse nuk ndërmerren veprimet për ritrajtuar këtë mosbalancim

Rr10 Masa të papërshtatshme për infrastrukturën (objektet) e Edukimit të Lartë

Vetëm dy Fakultete në Rajon (Edukimit në Gjakovë dhe për Biznes në Pejë)

Humbja e aftësive dhe njohurive të fuqisë punëtore të rajonit

43

Rreziqet – EKONOMIA dhe KUSHTET PËR BIZNES


Rr11 Përmirësimi i imazhit të Kosovës



Situata bazuar në faket

Vizita në teren

Përmirësimi i imazhit është i rëndësishëm për investitorë nëse dëshirohet që ata tërhiqen në rajon.

S2 Mungesa e të menduarit Strategjik dhe fokusi

në zhvillimin e biznesit në nivelet nën-kombëtare

dhe kombëtare

Situata ekonomike balancon Importin me Eksport Strategjia e Kosovës Perëndimore është e bazuar në të menduarit lëvizës nga çka duhet të bëhet drejt pse duhet të bëhet dhe çka mund të arrihet

S3 Qasje në financa me kosto të ulët për zhvillim

në krahasim me shtetet fqinje


E dekurajon zhvillimin e biznesit. Nevojiten më shumë mekanizma mbështetëse financiare për të tejkaluar këtë, por duke u bazuar në fokusin në potencialin real të zhvillimit e jo në baza ‘pa pagesë për të gjithë’.

S4 Fuqi e re punëtore dhe mirë e edukuar


Kjo pasuri e rëndësishme do të humbet nëse nuk mund të gjendet punësim i mirëfilltë për indikatorët e dhënë.

S5 Privatizimi mirë i avancuar Shumë ndërrmarje të privatizuar nuk janë aktivizuar


Tregimet e suksesshme të privatizimit duhet që të promovohen në mënyrë që të tejkalohet mesazhet negative.

44

6. Strategjia për Zhvillim të Qëndrueshëm të Kosovës Perëndimore

7. Hyrje

Pavarësisht mungesës së të dhënave serioze statistikore, mungesës së informatave aktuale në dispozicion për AZHR-në e Kosovës Perëndimore, dhe partnerëve të saj, si dhe duke marrë parasysh kohën shumë të shkurt për hartimin e kësaj strategjie, një vizion i qartë dhe një plan i avancuar është shfaqur. Kjo mbulon gjashtë komunat (nga Veriu në Jug) të Istogut, Klinës, Pejës, Deçanit, Junikut dhe Gjakovës, të cilat e përbëjnë Zonën Ekonomike të Kosovës Perëndimore.

Analiza e profilit të rajonit e mbështetur nga informatat (inteligjenca rajonale) e mbledhura nëpërmes grupeve punuese rajonale ka udhëhequr zhvillimin e dokumentit bazuar në objektivat e ndara, të dala nga kontributet e mëparshme të konsiderueshme në të gjashtë Planet Zhvillimore Komunale, gjithashtu edhe nga profili rajonal.

Duke u mbështetur në udhëzimet e politikave Rajonale të BE-së akterët rajonal kanë qenë pjesëmarrës aktiv të këtij procesi e jo vetëm spektatorë. ‘Qëndrueshmëria Mjedisore‘ dhe ‘Mundësi të Barabarta për të Gjithë’ janë drejtuar përmes gjithë procesit.

Gjatë gjithë procesit i është dhënë kujdes që sigurohet transparenca dhe të theksohet se ky ka qenë një proces i nevojshëm tranzicioni për të udhëhequr zhvillimin e Kosovës Perëndimore deri atëherë kur përmes një kornize udhëzuese nga qeveria qendrore mund të arrihet një programim dhe planifikim i pavarur nën-kombëtarë dhe kombëtarë. AZHR-së i është kërkuar

që të hartojë këtë strategji deri në Qershor 2010 dhe të plotësojë atë me përfundimin e ‘Planit për Veprim’ deri në fund të vitit 2010. Për këtë arsye strategjia ka kaluar në hapin tjetër të identifikimit të ‘Fushave për Intervenim’ apo ‘Masave’.

Në radhë të parë detyra kyçe ka qenë që të inkurajohen akterët që të mendojnë në mënyrë më analitike, dhe të lëvizin nga qasja ‘lista e dëshirave’ në nevoja dhe të adoptojnë të menduarit e arsyeshëm duke konsideruar jo çka ju ka nevojitur/dashur por pse kanë nevojë që të bëjnë atë. Ekipi i AZHR-së, me ndihmë dhe inkurajim është dëshmuar që të jetë mjaft efektiv në arritjen e këtij përmes takimeve të shumta të partneriteteve, dhe më e rëndësishmja që kjo është arritur jo në stil kontrollues por në mënyrë bashkëpunuese duke i ofruar pronësinë mbi produktin e Kosovës Perëndimore.

Është pikërisht ky fokusim në qasjen transparente dhe mbështetëse që ka mundësuar që ky dokument të realizohet me mbështetjen e plotë e akterëve të rajonit, nëpërmes Grupit Themelor Punues për Partneritet (GTHPP), Grupit të tij Punues Tematik (GPT), dhe Forumit Rajonal që përfshin të gjashtë Komunat

Puna vazhdon për të zhvilluar dhe fuqizuar partneritetin për punën e saj vazhduese, dhe do të përforcojë të gjithë punët e ardhshme derisa Kosova zhvillohet.

45

8. Vizioni i Kosovës Perëndimore

Puna më akterët të Kosovës Perëndimore, dhe njëkohësisht duke shikuar profilin socio-ekonomik të zonës, dhe qëllimet e Planeve Zhvillimore Komunale, kanë rezultuar në zhvillimin e një vizioni të përbashkët bazuar në peizazhin natyror dhe pozitën kufitare si dhe përparësitë e mëdha dhe pasuritë të cilat duhet mbrojtur por edhe shfrytëzuar.

Natyra e mjedisit dhe ajo gjeografike e këtyre pasurive ka shpjerë

deri tek një qasje të orientuar hapësinore për zhvillimin e

ardhshëm, dhe fokusim tek ri-përdorimi dhe riciklimi si metodologji

për një të ardhme të qëndrueshme.

Vizioni i Kosovës Perëndimore si një vend për të Jetuar, Punuar, Relaksuar dhe Investuar për të ardhmen, bazohet në:

1. Një zhvillim të kontrolluar dhe të mirëfilltë në tri zonat, Malet,

Zona për Zhvillim (grumbullimi bazuar në korridorin e

transportit rajonal Istog – Gjakovë), dhe Zona Bujqësore

2. Një rrugë qarkore e transportit rajonal bazuar kryesisht në

regjenerimin e hekurudhës ekzistuese dhe lidhjet ‘portale-

kufitare’ të Klinës/Aeroportin Ndërkombëtarë të Prishtinës;

Prizren/Shqipëri; Junik-Gjakovë/Shqipëri; Deçan/Shqipëri/Mal i

Zi; Pejë/Mal i Zi; dhe Istog/Mitrovicë/Serbi.

3. Një ‘Kualitet i lartë i Jetës’ për banorët e saj

9. Shikim i Përgjithshëm i Strategjisë

Kosova Perëndimore e ka pranuar nevojën që në të gjitha aktivitetet rigjeneruese të ngulit konceptet e qëndrueshmërisë Mundësi të Barabarta për të Gjithë dhe Sigurimi i një Ambienti të Qëndrueshëm. Gjatë gjithë procesit i është kushtuar kujdes që këto parime të kanalizohen në qasjen e Kosovës Perëndimore, të paraqitur në vijim.

Si në çdo ekonomi ne zhvillim presioni (shtytja) më i madh strategjik qëndron të sektori që të krijojë kushte të cilat do të inkurajojnë dhe udhëheqin gjenerimin e mirëqenies dhe krijimin e vendeve të punës.

Kjo do të jetë e zakonshme për të gjitha Zonat Ekonomike në Kosovë, megjithatë qasja e adoptuar nga Kosova Perëndimore

46

është që të pranojë rëndësinë e peizazhit natyror dhe mjedisit të saj në sytë e vizitorëve, investitorëve dhe të banorëve të saj.

Strategjia e cila është miratuar kërkon që të udhëheq zhvillimin në atë mënyrë që të minimizojë apo edhe të zmbraps dëmtimin e mjedisit nëpërmes një qasje të kontrolluar hapësinore, në masë të madhe bazuar në infrastrukturën ekzistuese dhe në korridoret e transportit dhe pozitën ‘kufitare-portale’ që Kosova Perëndimore ka me Shqipërinë, Malin e Zi dhe Serbinë. Kjo nuk do të kufizojë potencialin zhvillimor por do të rris përfitimet e burimeve natyrore.

Përveç kësaj në mënyrë të qartë është e pranuar që e gjithë zona ka nevojë të adresojë çështjen menaxhimit të mbeturinave dhe se përdorimi i ‘deponive ekologjike’ ofrojnë vetëm një zgjidhje të pakënaqshme dhe të përkohshme. Nevojitet një qasje më e koordinuar dhe më praktike me fokus në riciklimin ekonomik-komercial (partneriteti publik-privat), përfshirë mbeturinat për iniciativa energjetike.

Paralelisht me krijimin e kushteve për zhvillim ekonomik dhe përmirësimin e imazhit të Kosovës Perëndimore, bizneset ekzistuese nevojitet të jenë më konkurruese dhe të inkurajohen që të kërkojnë shtim të vlerave në prodhimet e tyre. Agro-biznesi është lojtar kryesor ekonomik në Kosovën Perëndimore. Ky sukses bazohet në kushtet lokale përfituese dhe në një traditë të gjatë të rritjes së kualitetit të prodhimit, por në kontekstin ndërkombëtarë nevojitet që të bëhet shumë që ky sektor të lëviz në shekullin 21 dhe të mundësojë që konkurrojë me importet, në aspekt të kualitetit dhe çmimeve. Gjithashtu ekziston edhe turizmi bazuar në peizazh dhe në kulturë, dhe ka potencial të madh për rritje por është e ndaluar nga mungesa e investimeve në kualitet dhe kushteve për mjedis (atij natyral dhe të ndërtuar). Të dyja këto

sektore të biznesit mbahen pas që të jenë sinqerisht konkurruese në treg nga imazhi ndërkombëtarë i Kosovës dhe nga mungesa e investimeve në diversitet dhe zhvillimin e vlerës së shtuar.

Këto sektorë janë të zgjedhura nga akterët për fokus të veçantë; megjithatë është e rëndësishme që të pranohet që mbështetja duhet të koncentrohet vetëm në ato zona ku potenciali për zhvillim është real në kontekst më të gjërë se Kosova, dhe më shumë hulumtime janë të nevojshme dhe pilot projektet do të luajnë një rol të rëndësishëm nëpërmes rishikimit të propozuar afat-mesëm në fund të vitit 2012.

Në sektorin e Agro-biznesit ndoshta ka nevojë për fokus në kualitet, prodhimtari, shumëllojshmëri, përpunim, marketing etj, thjeshtë në vend të rritjes së prodhimit. Tregjet e kufizuara lokale duhet të hulumtohen me kujdes në mënyrë që të mbahet qëndrueshmëria.

Zhvillimi i turizmit duhet të mbajë ritmin me burimet lokale dhe kështu, në radhë të parë duhet të fokusohet në shkallë të ulët dhe në iniciativa me të hyra të mëdha, para se gjithash në numër të vizitorëve të huaj në vend të udhëtimeve ditore rekreative.

Jashtë këtyre dy sektorëve ekziston sektori i tretë që Kosova Perëndimore ka nevojë ta inkurajojë bazuar jo në bizneset ekzistuese por në zbraztësirat e identifikuara dhe nevojat lokale.

Akterët e pranojnë që investimi i brendshëm është një pjesë valide e çfarëdo strategjie zhvillimore. Burimet janë të kufizuara dhe kështu duhet ti kushtohet interes i veçantë reklamimit të Kosovës Perëndimore si një mundësi investimi. Profili socio-ekonomik përcakton tonin e përgjithshëm, dhe drejtimin e vizionit për Kosovën Perëndimore, dhe rekomandon që investimet duhet të koncentrohen sa më shumë që është e mundur në inkurajimin e

47

sektorit të Biznesit Mjedisor, jo vetëm që të krijohet mirëqenie, punësim por edhe të ndihmojë komunat e Kosovës Perëndimore në arritjen e qëllimit për bërjen e tyre në vende ku të gjithë do të deshirojnë të jetojën, punojnë, relaksohen, dhe të investojnë në ardhmërinë e tyre. Kjo në terësi do të plotësojë vizionin e përgjithshëm dhe zhvillimin e sektorëve ‘konkurrues’.

Linja e tretë strategjike fokusohet në njerëzit e Kosovës Perëndimore, në ‘Kapitalin e saj Njerëzor’. Në këtë fushë ku mungojnë dëshmi të forta por ku ekzistojë shumë informata joformale (dhe ka mundësi që janë të pasakta). Mund të ndodhë që me Regjistrimin Kombëtarë të Popullsisë në vitin do të shfaqet një kornizë me e mirë.

Zhvillimi i Qëndrueshëm Rajonal është për njerëzit, jo vetëm si një fuqi punëtore apo kontribuues por si marrës themelor të përfitimeve nga aktivitetet regjeneruese. Në kuptimin e plotë të fjalës njerëzit e Kosovës Perëndimore duhet të jenë përfituesit.

Strategjia synon që të adresojë çështjen në dy nivele,

a. Në anën e kërkesës së tregut të punës – në mënyrë që të mbrojë dhe krijojë punësim duke stimuluar zhvillimin e qëndrueshëm në dy sektorë ekzistues, dhe duke inkurajuar investimin e brendshëm që të zhvillojë një sektorë të tretë, biznesin mjedisor. Për këta tre sektor propozohet që të mbështesin trajnimet profesionale – sipas kërkesave (trajnime të veçanta për punë) mundësisht të bazuara në parimin ‘të mësojmë duke punuar’ që të sigurohet që këta sektorë mund të zhvillohen shpejtë pa pengesa me fuqi njerëzore-punëtore.

b. Në anën e furnizimit-ofertës, këta sektorë do të mbështeten për

të zhvilluar programe trajnuese afat-gjate dhe të punojnë me

institucionet edukative që të sigurojnë që trajnimet profesionale nga të rinjtë do të konsiderohen si mundësi e favorshme. Përveç kësaj duhet të bëhet analiza dhe auditimi i përgjithshëm i fuqisë punëtore në Kosovën Perëndimore në mënyrë që të papunët të identifikohen si një pasuri për punëdhënësit potencial.

10. Prioritetet strategjike për Kosovën Perëndimore

Prioritetet Strategjikë të Kosovës Perëndimore mund të përmbledhën si në vijim:

1. Të Krijojë Kushte për Zhvillim të Qëndrueshëm Ekonomik në Kosovën Perëndimore, duke siguruar dhe përmirësuar mjedisin e saj, duke përmirësuar Imazhin e saj, dhe duke rritur përfitimet e burimeve dhe peizazhit natyror për banorët e rajonit dhe investitorët e saj.

2. Të Krijojë Mirëqenie dhe Punësim në Kosovën Perëndimore duke mbështetur ngritjen e konkurrencës në sektorët ekzistues që kanë potencial për zhvillim të qëndrueshëm dhe inkurajimi i investimeve të brendshme në industritë me potencial që të ndihmojnë regjenerimin e qëndrueshëm të rajonit.

3. Të Krijojë Fuqi Punëtore të aftë për Punësim në Kosovën Perëndimore duke ndryshuar anën furnizuese-ofertuese të tregut të punës, duke punuar me punëdhënësit dhe me institucionet edukative, dhe duke mbështetur trajnimin e fokusuar për punë (trajnimet profesionale - sipas kërkesës).

48

11. Prioritetet Operative të Kosovës Perëndimore

Dy nga Prioritetet e Kosovës Perëndimore i adresojnë objektivat operative në vend të atyre strategjike. Këto janë të dizajnuara që të udhëheqin një zbatim më efektiv, dhe janë të përmbledhura si në vijim:

4. Zhvillimi Bazuar në Komunitet – gjithashtu synon që të adresojë tri prioritetet strategjike të përshkuara më lartë por me një perspektiv më të fokusuar në nevojat e veçanta lokale, të cilat në nivelet nën-kombëtare dhe kombëtare nuk janë normalisht të dukshme apo të matshme. Këto intervenime ne mënyrë të përgjithshme duhet të jenë relativisht me kosto të ulët por të marrin në kthim vlerë të lartë për paratë e investuara (VFM)(Vlerë Për Para) në ato vende ku kanë sukses. Pritet që të kenë një rrezik më të

madh por kanë një efekt më të shpejtë dhe të dukshëm, dhe në të shumtën e rasteve mund të përdoren si ‘pilot projekte’. Edhe pse të aplikuara në mënyrë të barabartë në komunitete urbane apo rurale, apo edhe ne ‘komunitete me interes të përbashkët’ shpresohet që kjo do të inkurajojë qasjen “LEADER’ të mini-programeve.

5. Asistenca Teknike – mbështetje e veçantë për administratën dhe zhvillimin e procesit të planifikimit nëpërmes Asistencës Teknike (EURED dhe pasardhësit e mundshëm) dhe nëpërmes Granit për Operacionalizim të AZHR-së, që të vazhdohet të zhvillohet partneriteti, të identifikohen indikatorët, dhe mbledhja e të dhënave relevante për rishikimin dhe freskimin e strategjisë gjatë tri viteve të ardhshme.

49

12. Konkluzion

Strategjia Zhvillimore e Kosovës Perëndimore është ndërtuar mbi një vizion të përbashkët dhe të qartë për një të ardhme, strategji kjo e zhvilluar nëpërmes një qasjeje të partneritetit transparent dhe gjithëpërfshirës. Ajo e pranon rolin kombëtarë zhvillimor dhe gjithashtu nevojën që të fillohet zbatimi i ideve sa më shpejtë që është e mundur.

Për këtë arsye ky dokument fillon që të konsiderojë fokusin e nevojshëm për të sjellë ndryshimet e identifikuara zhvillimore. Akterët kanë marrë pjesë në këtë proces dhe kanë kuptuar që faza e dytë e këtij procesi ka nevojë që të kompletohet deri ne fund të vitit 2010.

Edhe pse në mënyrë të vrazhdë, janë identifikuar Fushat për Intervenim (Masat). Këto janë paraqitur me shembuj të projekteve apo projekte të mundshme në “Të dhënat Prioritare” që e përbëjnë pjesën e fundit të këtij seksioni.

‘Listat e të dhënave të detajuara për Masat’ do të formojnë thelbin e Planit pë Zbatim që do të zhvillohet në fund të vitit 2010.

50

13. Prioritetet Zhvillimore për Kosovën Perëndimore 2011 - 2013

5.1. Përmbledhje

5.1.1. Të krijojë Kushte për Zhvillim të Qëndrueshëm Ekonomik duke siguruar dhe përmirësuar mjedisin e saj, duke përmirësuar Imazhin e saj, dhe duke rritur përfitimet e burimeve dhe peizazhit të natyrës për banorët e rajonit dhe investitorët e saj

Të mbështes Zhvillimin bazuar në një qasje Ekologjike Mjedisore për Menaxhim të Mbeturinave dhe dispozitave për shërbime publike

Mbrojtja dhe ‘rregullimi’ e Peizazhit, Trashëgimisë, si dhe të mjedisit të ndërtuar dhe Natyror të Kosovës Perëndimore

Të fokusojë zhvillimin hapësinor në funksion të rritjes së përdorimit dhe të përmirësimit të infrastrukturës ekzistuese dhe për të siguruar qëndrueshmëri sociale dhe mjedisore

5.1.2. Të Krijojë Mirëqenie dhe Punësim në Kosovën Perëndimore duke mbështetur ngritjen e konkurrencës në sektorët ekzistues që kanë potencial për zhvillim të qëndrueshëm dhe inkurajimi i investimeve të brendshme në industritë me potencial që të ndihmojnë regjenerimin e qëndrueshëm të rajonit.

Të ngritë konkurrencën në Sektorët Zhvillimor Ekzistues përfshirë këtu Turizmin dhe Agro-biznesin

Të mbështesë Investimet e brendshme në Sektorët Kyç të Zhvillimit për Kosovën Perëndimore, dhe në veçanti Bizneset Mjedisore dhe zinxhirin e bashkuar të furnizimit që të inkurajojë riciklimin, mbeturina për energji dhe prodhimin e energjisë së ripërtritshme

5.1.3. Të Krijojë Fuqi Punëtore të aftë për Punësim përmes intervenimeve dhe hulumtimeve për të zhvilluar një kuptim më të mirë për tregjet lokale të punës dhe për të angazhuar punëdhënësit, dhe punëdhënësit potencial në proces.

Të punojë me punëdhënësit dhe Institucionet Edukative për të ndikuar në ofertën-furnizimin e aftësive në tregun e punës

Të punojë me punëdhënësit, dhe punëdhënësit potencial me investitorët për të definuar kërkesat për zhvillimin e aftësive dhe keto kërkesa nga fuqia punëtore ekzistuese të adresohen nëpërmes trajnimeve dhe ri-trajnimeve për punë të specifike.

51

5.1.4. Zhvillimi Bazuar në Komunitet – adresimi i tri prioriteteve

strategjike me një perspektiv më të fokusuar në nevojat e veçanta lokale. Edhe pse të aplikuara në mënyrë të barabartë në komunitete urbane apo rurale, apo edhe ne ‘komunitete me interes të përbashkët’ shpresohet që kjo do të inkurajojë qasjen “LEADER” të mini-programeve

Të mbështesë projektet e bazuara apo që burojnë nga Komunitetet dhe mikro-projektet duek adresuar problemet e veçanta socio-ekonomike që kërkojnë të përmirësojnë kualitetin e jetës dhe/apo të krijojnë punësim apo mundësi trajnimi brenda atyre komuniteteve

Të mbështesë zhvillimin dhe zbatimin e mini-programeve të stilit “LEADER” apo projektet ‘paketat’ që adresojnë problemet e fokusuara socio-ekomomike

5.1.5. Asistenca Teknike – mbështetje e veçantë për administratën dhe zhvillimin e procesit të planifikimit përmes Asistencës Teknike (EURED dhe pasardhësit e mundshëm) dhe përmes Granit për Operacionalizim të AZHR-së, që të vazhdohet të zhvillohet partneriteti, të identifikohen indikatorët, dhe mbledhja e të dhënave relevante për rishikimin dhe freskimin e strategjisë gjatë tri viteve të ardhshme.

Ndërtimi i vazhdueshëm i Kapaciteteve për Ekipin e AZHR-së dhe për Akterët tjerë të Kosovës Perëndimore

Të vazhdojë zhvillimi dhe fuqizimi i Partneritetit të Kosovës Perëndimore në aspektin horizontal dhe vertikal, me një kujdes të veçantë për strukturat të cilat do të behën të vetë-qëndrueshme në të ardhmen, me qëndrueshmëri ‘Temat Horizontale’ tërësisht të drejtuara dhe të pranuara si motor të zhvillimit.

Të zhvillojë dhe definojë profilin socio-ekonomik të Kosovës Perëndimore nëpërmes:

o Serive të studimeve dhe zhvillimin e strategjive të fokusuara në fusha specifike për të identifikuar indikatorët dhe standardet për planifikimin e ardhshëm

o Monitorimit të kujdesshëm për progresin e projekteve dhe rezultateve për të mbështetur zhvillimin e një kornize efektive për vlerësim për planet e ardhshme

53

5.2. Të dhënat – Prioriteti 1 Krijimi i Kushteve për Zhvillim të Qëndrueshëm Ekonomik

Arsyetimi themelor:

Ekonomitë e dëmtuara ose të pazhvilluara mund të përmirësohen vetëm atëherë nëse ekzistojnë kushtet themelore për zhvillim të ekonomisë. Roli themelor i sektorit publik, të atij qendror dhe lokal është të sigurojë që kushtet janë të atilla në mënyrë që bizneset ekzistuese mund të lulëzojnë, dhe investime shtesë mund të tërhiqen për të gjeneruar mirëqenie dhe punësim shtesë.

Kjo strategji ka identifikuar fushat kyçe për sektorin publik të Kosovës Perëndimore që duhet të fokusohet që në mënyrë pragmatike të shtyjë përpara këto qëllime pa e humbur shikimin nga vizioni i përgjithshëm për rajonin, i zhvilluar nga akterët. Kjo është arritur duke marrë parasysh brengat e tanishme dhe duke e trajtuar këtë si një ushtrim përgatitor për më shumë zhvillime të fokusuara në të ardhmen.

Qasja:

Kosova Perëndimore do të fokusojë zhvillimin e sajë në sigurimin dhe përmirësimin e mjedisit të sajë; përmirësimin e Imazhit të sajë, dhe në rritjen e përfitimeve të burimeve dhe peizazhit natyror për banorët e rajonit dhe investitorët e saj. Në radhë të parë kundër këtij sfondi ajo do të kërkojë që të përmirësojë dhe të kthejë pas në përdorim efektiv infrastrukturën ekzistuese në vend se të kërkojë të investojë në infrastrukturë të re derisa nevojat të jenë më të qarta. Hekurudhat në veçanti ofrojnë më shumë mundësi se transporti rrugor dhe ne aspektin mjedisor janë më shumë të qëndrueshme. Përveç kësaj ofron një rrugë të rëndësishme ‘portale-kufitare’ për kryeqytetin, Prishtinën, dhe potencialisht për Aeroportin Ndërkombëtarë të cilit momentalisht i mungojnë lidhjet për transport publik.

Gjakova ka tokë të tepërt industriale dhe ndërtesa që të përballojnë çdo zgjerim të menjëhershëm, dhe propozohet që të fillohet sa më herët që është e mundur të zhvillohet transporti rajonal mjedisor, dhe të rishikohen studimet ekzistuese të fizibilitetit për lidhjen hekurudhore të Gjakovës me Klinë-Prizren, dhe minimum të zbatohet një para-studim i fizibilitetit në korridorin Istog – Gjakovë. Kosova Perëndimore duhet të fillojnë diskutimet me Ministrinë e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor(MMPH) dhe Ministria e Administrimit të Pushtetit lokal(MAPL) në mënyrë që koncepti i sajë për zhvillim hapësinor të miratohen në nivelin qendror.

Menaxhimi efektiv dhe ekonomikisht i zbatueshëm i mbeturinave duhet të sigurojë zhvillimin e ardhshëm të Kosovës Perëndimore. Në radhë të parë disa sisteme të pastrimit dhe deponimit duhet të rregullohen shpejt nëse dëshirohet të vazhdohet me promovimin e Imazhit. Tashmë Qendra Rajonale për Mjedis (REC)(Budapest) është duke punuar në Pejë, Gjakovë dhe Klinë, dhe diskutimet janë në vijim për ti angazhuar ata në nivel të gjashtë komunave(Planet Lokale Mjedisore Të Veprimit/LEAP).

Fushat e Propozuara për Intervenim 2011 - 2013

A. Të mbështes Zhvillimin bazuar në një qasje Ekologjike Mjedisore për Menaxhim të Mbeturinave dhe masave për Sherbime publike

54

Shembuj të Projekte apo Projektet e mundshme:

Zvogëlimi i përdorimit të deponisë së mbeturinave duke:

1. Zhvilluar stacione Komunale për Transferim për klasifikimin manual (me dorë) dhe deponimin/riciklimin e mbeturinave të ngurta

2. Dispozitat për riciklimin e kontejnerëve të mbeturinave, klasifikimin ‘në burim-vend’ të mbeturinave shtëpiake dhe ekonomike

3. Dispozitat për ‘deponi të shisheve’ për riciklimin e qelqit – shisheve 4. ‘Njësitë Speciale Mjedisore’ të punojnë me shkolla (përfshirë këtu sigurimin e trajnimeve

dhe trajnimin e institucioneve edukative për përdorimin e sistemeve lokale të ricikluara) dhe të mbledhin dhe klasifikojnë mbeturinat e ngurta duke krijuar punësim dhe duke zvogëluar ndotjen sidomos të kanaleve ujore.

5. Identifikimi pikave ricikluese ‘joformale’ (sidomos në mes të komuniteteve minoritare) dhe ofrimi i trajnimeve dhe mbështetjes për të integruar këtë në qasjen e përgjithshme për menaxhimin e mbeturinave në Kosovën Perëndimore

6. Masa për sistemet shtëpiake përzierëse për mbeturinat organike, dhe puna me sektorin bujqësor, themelimi i mbledhjes dhe përzierjes së mbeturinave organike nga sektori bazë.

7. Puna me sektorin për tregti me pakicë për të rritur vetëdijesimin dhe për të zvogëluar përdorimin e qeseve të plastikës dhe kontenjëreve dhe për të vendosur skema për riciklim dhe grumbullim duke përfshirë reklaminin e qese të qëndrueshme dhe të ri-p[ërdorshme.

Zvogëlimi i ndotjes së lumenjve dhe ujërave tokësor duke:

1. Inkurajuar sisteme të trajtimit me kosto të lirë, me mirëmbajtje të ulët të fekaleve me bazë organike për ferma, fshatra, dhe qytete përgjatë Kosovës Perëndimore (sistemet reed-bed etj.)

2. Ofruar vende të zhvilluara me çështja potenciale të ndotjes (psh. Industritë e automjeteve) me kolektorët e ujërave të ndotura dhe sisteme të riciklimit

3. Menaxhuar largimin e ndotjes së transportit-sistemit nga hyrja direkte në sistemet e lumenjve sidomos në zonat urbane

B. Mbrojtja dhe ‘Rregullimi’ e Peizazhit, Trashëgimisë, si dhe të mjedisit të ndërtuar dhe Natyror të Kosovës Perëndimore


1. Rregullimi/përtrirja e peizazheve rrugore dhe masat për mobile atraktive rrugore, hapësira publike të gjeneruara dhe të mirëmbajtura në zonat urbane

2. Masat për parkim kualitativ jashtë rrugëve dhe i infrastrukturës parko-dhe-merr biçikletën, dhe parandalimi i parkimit ilegal në zonat për këmbësorë

3. Përtrirja e vendeve me trashëgimi dhe masat për qasje të kualitetit të lartë, sinjalizim dhe shpjegim

4. Rregullimi dhe pastrimi i hapësirave publike dhe të ndërtesave në afërsi të korridoreve transportuese

5. Parandalimi, hulumtimi dhe dënimi i ‘fly-tipping’/hedhjes nga lart/

6. Qendra e Kosovës Perëndimore për Konferenca dhe për Edukim Mjedisor (Junik?)

55

C. Të fokusojë zhvillimin hapësinor në funksion të rritjes së përdorimit dhe të përmirësimit të infrastrukturës ekzistuese dhe për të siguruar qëndrueshmëri sociale dhe mjedisore


1. Kthimi i hekurudhave ekzistuese në përdorim efektiv dhe me standard të lartë nga banorët lokal

2. Lidhja e qytetit të Gjakovës dhe Aeroportit më sistem hekurudhor

3. Studim i Fisibilitetit në korridorin për Transport/Zhvillim Mjedisor në drejtim të (Mitrovicë?)- Istog – Gjakovë – (Prizren?) përfshirë këtu edhe inkurajimin e zhvillimit të grupeve të biznesit dhe shkëmbimit multi–modal

56

5.3. Të Dhënat – Prioriteti 2 – Krijimi i Mirëqenies hde Punësimit

Arsyetimi themelor:

Përparësia kryesore e Kosovës Perëndimore momentalisht qëndron në pozitën e saj gjeografike si një portë për vendet fqinje me të cilat ka traditë të gjatë të tregtisë, gjithashtu qëndron edhe në kualitetin e mjedisit natyror në aspekt të prodhimit të produkteve bujqësore si dhe në tërheqjen e vizitorëve.

Duke marrë parasysh mungesën e të dhënave të fokusuara për bizneset e rajonit është përcaktuar që dy sektorët ekzistues duhet të ndihmohen dhe të zhvillohen që të bëhen më konkurruese në mënyrë që tregjet e tyre mund të mbrohen nga importet e lira dhe të sigurohen vendet e punës dhe të hapen pozita të reja të punës.

Përveç kësaj është pranuar që investimi i brendshëm është i dëshirueshëm. Megjithatë, kjo do të ketë nevojë për një fokus të veçantë që duhet të ndërlidhet në një mënyrë me imazhin e përgjithshëm të Kosovës Perëndimore. Përderisa ekziston një nevojë qartë e identifikuar për menaxhim të mirë dhe menaxhim të mjedisit tregtar të zbatueshëm nëpër tërë zonën, Kosova Perëndimore do të kërkojë që të joshë bizneset mjedisore që të vijnë në rajon.

Qasja:

Të Krijojë Mirëqenie dhe Punësim duke mbështetur ngritjen e konkurrencës në sektorët ekzistues që kanë potencial për zhvillim të qëndrueshëm dhe inkurajimi i investimeve të brendshme në industritë me potencial që të ndihmojnë regjenerimin e qëndrueshëm të rajonit

Do të nevojiten më shumë hulumtime në mënyrë që të identifikohen në detale zonat në të cilat ekziston potenciali për zhvillim, në sektorët e Agro-biznesit dhe Turizmit, por është më së e qartë që do të ketë nevojë për më shume ‘vlerë të shtuar’. Në dy vitet në vijim Kosova Perëndimore do të fokusohet në përmirësimin e konkurrencës në këta dy sektorë por gjithashtu nëpërmes hulumtimeve të mëtutjeshme do të identifikojë zona shtesë për zhvillim.

Burimet minerale të rajonit mund të duken në të njëjtën kohë si pasuri por edhe si pengesë nëse nuk eksploatohen në mënyrë të ndjeshme dhe kjo momentalisht është jashtë përgjegjësive të akterëve të Kosovës Perëndimore. Potenciali për përdorimin e energjisë së ripërtëritshme mund të dëshmohet si vital për Kosovën gjithashtu edhe për rajonin, dhe kjo shihet një ndër sektorët potencial për investim me mundësi të klasterve të zinxhirit-furnizues në ‘Korridorin për Zhvillim’.

Përfundimisht, eksiton nevoja e menjëhershme ose intervenim për të mbështetur dhe për të mbajtur mjedisin, dhe duke marrë parasysh burimet e kufizuara në dispozicion është me rëndësi që kjo qasje mund të bëhet e zbatueshme në tregti dhe ekonomikisht e qëndrueshme.

57


Rritja e Konkurrencës në zhvillimin/rritjen e Sektorët Ekzistues përfshirë Turizmin dhe Agro-biznesin

Shembuj të Projekteve apo Projektet e mundshme:

1. Mbështetje për kooperativat që të deponojnë, klasifikojnë, paketojë dhe të i plasojnë në treg prodhimet lokale

2. Inkurajimi i bizneseve të cilat përpunojnë dhe i shtojnë vlerë prodhimeve lokale – konservimi i pemëve, prodhimit të marmelatave dhe të mbroj prodhimet e furrës/pjekurinave etj

3. Web portalet ‘Bizneset drejt Bizneseve’ për Kosovën Perëndimore

4. Marketingu dhe qendrat lokale të cilësisë

5. Paketat Turistike ofrojnë zhvillim të masave të nevojshme që të gjenerojnë qëndrime gjatë natës

6. Përmirësimi i sinjalizimit Turistik dhe shpjegimet, broshurat, hartat, tabelat informuese për transport etc

Të mbështesë Investimet e brendshme në Sektorët Kyç të Zhvillimit për Kosovën Perëndimore, dhe në veçanti Bizneset Mjedisore dhe zinxhirin e bashkuar të furnizimit që të inkurajojë riciklimin, mbeturina për energji dhe prodhimin e energjisë së ripërtritshme


1. Energjia hidroelektrike me fokus në një njësi të vogla me infrastrukturë minimale vizuale dhe kabllo nëntokësore etj

2. Kompanitë Mjedisore për Menaxhim të Mbeturinave (mbledhja, klasifikimi etj)

3. Kompanitë Ricikluese (Metal, qelq, plastik, të përziera etj)

4. Prodhimi i paketimit bio-degradues

58

5.4. Të Dhënat – Prioriteti 3 – Krijimi i një Fuqie Punëtore të aftë për Punësim

Arsyetimi themelor:

Ekzistojnë pak informata serioze sa i përket moshës së popullsisë të aftë për punë, dhe është e vështirë të përcaktohet sasia e niveleve të punësimit dhe të hyrave në atë mënyrë që do të mundësojë intervenimet të cilat do të ristrukturojnë situatën në tregun e punës në të ardhmen. Sidoqoftë, disa aktivitete mund të merren me problemet e menjëhershme derisa vazhdon hulumtimi në tregun e punës të Kosovës Perëndimore. Regjistrimi kombëtarë i popullsisë i planifikuar për vitin 2011, për 30 vitet e ardhshme do të krijojë standarde në fushat të caktuara dhe me shpresë që mund të rritet në mënyrë që të udhëheq më shumë aktivitete të rëndësishme lokale në të ardhmen.

Në përgjithësi më dobësimin e industrisë, në zonë ka shumë njerëz me përvojë dhe aftësi që është e vështirë të krahasohen me situatën aktuale. Përveç kësaj sistemi i Edukimit nuk është i akorduar-rregulluar që të furnizojë tregun e punës. Në të vërtetë dihet shumë pak për këtë treg të punës përveç asaj që seriozisht është jashtë balancit.

Punëdhënësit dhe punëdhënësit potencial janë në pozitat më të mira për të identifikuar nevojat dhe gjithashtu mundësitë, por ata duhet të mbështetën nëpërmes hulumtimeve dhe informatave kualitative për situatën reale, dhe të inkurajohen që të shohin si përfitim investimin në punëtorët e tyre, dhe në fuqinë punëtore në përgjithësi të Kosovës Perëndimore.

Qasja:

Qasja do të bazohet në krijimin e fuqisë punëtore të aftë për punë nëpërmes hulumtimeve dhe intervenimeve në mënyrë që të zhvillohet një kuptim më i mirë i tregut lokal të punës dhe trendet e saja dhe që në këtë proces të angazhohen punëdhënësit, dhe punëdhënësit potencial. Paralelisht, duhet të ndërmerren masa që të trajtohen çështjet e menjëhershme dhe të ofrojë shembuj të praktikave të mira që të ndikojë në politikën kombëtare që të mbështesë nevojat e Kosovës Perëndimore.

Qasja e propozuar për trajtimin e çështjeve të menjëhershme është që të inkurajohet angazhimi nga punëdhënësit dhe punëdhënësit potencial në të dy anët e ekuacionit në furnizim-ofertë dhe kërkesë. Do të kërkohen projektet të cilat udhëheqin kontributin e punëdhënësve, dhe punëdhënësve potencial në sistemin e edukimit për të inkurajuar të rinjtë që të trajnohen dhe të zhvillohen drejt mundësive reale, tash dhe në të ardhmen.


Puna me punëdhënës dhe Institucione Edukative që të ndikohet në furnizim me aftësi në treg të punës


1. Këshilltarë të Karrierës-Profesionit të sponsoruara nga sektori privat për shkollat dhe Institucionet e Larta të Edukimit

59

2. Udhërrëfyes vjetor të punësimit për studentët

3. Panelet e punëdhënësve për të propozuara përmirësimin e programeve mësimor / Opsionet Profesionale

Të punojë me punëdhënësit, dhe punëdhënësit potencial, dhe investitorët për të definuar kërkesat për zhvillimin e aftësive dhe nëpërmes trajnimeve dhe ri-trajnimeve për punë të veçanta të adresojë ato kërkesa që dalin nga fuqia punëtore ekzistuese


1. ‘Të mësojmë duke punuar’ trajnime sipas kërkesës së natyrës së punës

2. Skemat për Punët Fillestare Profesionale (Zanat) me subvencion në paga (të gjitha moshat)

3. Përmirësimi i zyrave lokale për punësim në mënyrë që të jenë më të harmonizuara me nevojat e punëdhënësve lokal dhe të ofrojnë këshilla dhe udhëzime dhe të monitorojnë fuqinë punëtore.

4. Skemat lokale të punës dhe më shumë ‘Këmbim të Punëve’ të strukturuar për punëtorët sezonal.

60

5.5. Të Dhënat – Prioriteti 4 – Inkurajimi i Zhvillimit Bazuar në Komunitet

Arsyetimi themelor:

Për shkak të mungesës së informatave të kualitetit të lartë për nevoja, ne duhet të mobilizojmë banorët lokal për tu arritur fokusi, por gjithashtu për të ngritur profilin e vizionit të përgjithshëm të Kosovës Perëndimore dhe të krijojmë rezultate të qarta, të shpejta, dhe vizuele që njerëzit do ti pranonin. Kjo do të ndihmojë që të ndërtohet momenti ‘nga poshtë-lartë’ nëpërmes tri ‘Objektivave strategjike’, gjë që projektet e mëdha nuk mund ta arrijnë.

Pranohet që intervenimet e tilla ndoshta nuk mund të kenë ndikim ekonomik dhe qëndrueshmëri si të projekteve të mëdha por në përgjithësi ato ofrojnë Vlerë shumë të mirë për Paranë e Investuar (VFM) dhe shpesh quhen ‘pilot’ skema të mira duke qenë me kosto të ulët por me dukshmëri të lartë. Pronësia lokale është shumë e lartë dhe në përgjithësi kontributi lokal në aspekt të ideve zëvendëson mungesën e burimeve lokale financiare.

Kjo shpesh mund të shpie tek iniciativat e udhëhequra nga autoritetet lokale për komunitete që janë shumë më efektive në funksionim se sa skemat tradicionale me objektiva të ngjashme. Gjithashtu kjo qasje inkurajon përfshirjen. Kjo reflekton qasjen e Komisionit Evropian ‘Iniciativa e Komunitetit’ në Zhvillimin Rajonal të vitit 1990 kur programet për Fonde Strukturale kanë qenë më pak të ndjeshme për problemet specifike të identifikuar përgjatë Evropës.

Shembujt ishin:

Mbylljet e Thëngjillit – RECHAR

Mbylljet në Industrinë e Tekstilit – RETEX

Ristrukturimi i Industrisë së Mbrojtjes – KONVER

Zhvillimi Rural – LEADER

Dobësia/Dëmtimi Urban - URBAN

Qasja:

Kjo qasje e propozuar synojë të inkurajojë ‘Zhvillimin Bazuar ne Komunitet’ duke adresuar tri prioritetet strategjike me një perspektiv më të fokusuar në nevojat e veçanta lokale. Edhe pse të aplikuara në mënyrë të barabartë në komunitete urbane apo rurale, apo edhe ne ‘komunitete me interes të përbashkët’ shpresohet që kjo do të inkurajojë qasjen “LEADER” të mini-programeve

Komunitetet duhet të inkurajohen që të identifikojnë problemet e veçanta, apo grupet e problemeve dhe për të kërkuar zgjedhje të cilat mund të kontribuojnë në ide, kohë, dhe energji dhe bashkë-financim.


61

Të mbështesë projektet e bazuara apo që burojnë nga Komunitetet dhe mikro-projektet që adresojnë problemet e veçanta socio-ekonomike të cilat kërkojnë të përmirësojnë kualitetin e jetës dhe/apo të krijojnë punësim apo mundësi trajnimi brenda atyre komuniteteve


1. Menaxhimi i Lokal i Mbeturinave dhe skemat ricikluese

2. Pastrimin dhe mbjelljen, trotuaret dhe shtigjet për biçikleta

3. Regullimi e mjedisit të ndërtuar, Hapësirave Publike, Parqeve dhe fushëlojrave

4. Tregjet lokale për prodhim, të hapura dhe panaire

5. Skemat për Ndarje (Kopshtet),

Të mbështesë zhvillimin dhe zbatimin e mini-programeve të stilit LEADER apo projektet ‘paketat’ që adresojnë problemet e fokusuara socio-ekomomike


1. Dispozitat për qendrat e komunitetit për Kujdes Shëndetësor, këshilla, qasje në internet dhe trajnim, zbavitje, takime publike etj.

2. Skema lokale të sigurisë për shtigjet e këmbësorëve, uljen e intensitetit të trafikut, shtigje të biçikletave, trajnim dhe edukim

62

5.6. Të Dhënat – Prioriteti 5 – Asistenca Teknike

Arsyetimi themelor:

Kosova Perendimore është në një fazë tranzicionale ku nevojitet më shumë hulumite në mënyrë që të ofrohet një analizë me e strukturuar në të ardhmen. Bazuar në rezultatet e arritura mund të ndërtohet puna e ardhshme. Aktualisht situata nuk është e tillë dhe kështu që do të nevojitet një qasje bazuar në sasi të mjaftueshme të hulumtimeve bazike.

Shpresohet që në fazën kur të përfundojë ‘rishikimi afat-mesëm’ i propozuar (fundi i vitit / fillimi i vitit 2013) do të dalin në shesh disa rezultate të cilat në të ardhmën do të ndihmojnë analizën më të mirë të situatës në rajon. Megjitahtë, shihet që puna e AZHR-së gjatë tri vitet e ardhshme që të përfocojë këtë, jo vetëm në nivelin e Kosovës Perendimore por gjithashtu edhe ne atë qendror dhe madje ehde në zhvillimet e vendeve fqinje dhe ne BE.

Është gjëja e duhur që nëpërmes këtij ‘prioriteti operacional’ AZHR-ja dhe akterët e saj të rrisin bazën e informatave në Kosovën Perëndimore por gjithashtu të identifikojnë fushat për mbështetje në të ardhmen sidomos në mënyrën se si Kosova i zhvillon fushat për politika rajonale, dhe mbështetjen e BE-së për këtë zhvillim nëpërmes pasardhësve, programeve të Asistences Teknike(AT) për Zhvillim Rajonal.

Qasja:

Mbështetje në ndërtimin e kapaciteteve për administratën dhe zhvillimin e procesit të planifikimit përmes Asistencës Teknike (EURED dhe pasardhësit e mundshëm) dhe përmes Grantit për Operacionalizim të AZHR-së, që të vazhdohet të zhvillohet partneriteti, të identifikohen indikatorët, dhe mbledhja e të dhënave relevante për rishikimin dhe freskimin e strategjisë gjatë tri viteve të ardhshme.


Ndërtimi i vazhdueshëm i Kapaciteteve për Ekipin e AZHR-së dhe për Akterët tjerë të Kosovës Perëndimore


Trajnime në:

o Analiza, planifikim dhe programim

o Menaxhime të takimeve & Udhëheqje/menaxhim të partneriteteve

o Metodologjia për vlerësim – Kontributi/Produkti/Rezultatet dhe Ndikimi

o Përgatitje dhe menaxhim të projekteve

o Prokurim publik

Ndërtim të kapaciteteve për menaxhim:

63

o Për të Influencuar Aftësitë

o Menaxhimi i Kohës

o Menaxhimi i Rrezikut

o Negocijimi

Të vazhdojë zhvillimi dhe fuqizimi i Partneritetit të Kosovës Perëndimore në aspektin horizontal dhe vertikal, me një kujdes të veçantë për strukturat të cilat do të behën të vetë-qëndrueshme në të ardhmen, me qëndrueshmëri ‘Temat Horizontale’ tërësisht të drejtuara dhe të pranuara si motor të zhvillimit


1. Krijimi i ekipeve për përgatitjen e projekteve të përbërë nga zyrtarë dytësor (minimum dy vite) të autoriteteve lokale dhe nga akterët tjerë që të trajnohen dhe të mbështetën për përgatitur projekte në emër të të gjithë akterëve të Kosovës Perëndimore.

2. Të mbështesë trajnimet dhe zhvillimin e grupeve tematike në çështjet e politikave, sidomos për kanalizim të qëndrueshmërisë mjedisore dhe sociale.

Të zhvillojë dhe të definojë profilin socio-ekonomik të Kosovës Perëndimore nëpërmes:

o Serive të studimeve dhe zhvillimin e strategjive të fokusuara në fusha specifike për të identifikuar indikatorët dhe standardet për planifikimin e ardhshëm

o Monitorimit të kujdesshëm për progresin e projekteve dhe rezultateve për të mbështetur zhvillimin e një kornize efektive për vlerësimin e planeve të ardhshme


1. Menaxhim i Sistemit Informativ dhe ‘Zhvillim të Instrumenteve për Projekte bazuar në Web

2. Auditimi i Fuqisë Punëtore të Kosovës Perëndimore (dituria, aftësia dhe punësimi)

3. Strategjia e Turizmit për Kosovën Perëndimore

4. Strategjia Zhvillimore Rurale/Agro-biznesit të Kosovës Perëndimore

5. Strategjia për Transport Rajonal të Kosovës Perëndimore

66

14. Faza e Ardhshme – Planifikimi Zbatues

Seksioni final i këtij dokumenti përcakton lidhjet dhe

çështjet e ndërlidhura me fazën e ardhshme, me Planin

e Zbatimit. Strategjia e përcaktuar në këtë dokument

në mënyrë të veçantë është e orientuar në drejtimin e

kësaj fazë të dytë nëpërmes dy elementeve kyçe,

imponimi i kufinjëve në aspekt kohor (përfundimi në

vitin 2013 më një pikë shqyrtuese të përkohshme në

vitin 2012), dhe identifikimi, puna me Akterët e Kosovës

Perëndimore, të fushave për intervenim si pika të

fokusit (‘Masat’ potenciale).

Procesi i vazhdueshëm i zhvillimit të Planit për Zbatim

do të veprojë si një test praktik për punën e deritashme.

Do të bazohet në të njejtën qasje dhe struktura të

partneritetit që janë përdorur që të gjenerohet vizioni

dhe strategjia me prioritetet operative dhe strategjike.

Nëpërmes këtij zhvillimi të vazhdueshëm do të

identifikohen indikatorët, dhe do të rregullohen

proceset në mënyrë që të identifikohen standardet dhe

të përcaktohen objektivat për të ardhmen.

Në të njëjtën kohë edhe nëse të gjitha të dhënat nuk

janë në dispozicion duhet të dizajnohet një ‘Kornizë e

qartë Vlerësuese’. Kjo duhet të lidhet me ‘Veglën e

rrjedhës së Projekteve’ bazuar në web faqe, dhe e

ndërlidhur me Sistem për Menaxhimin e Informatave

për të udhëhequr një vlerësim lëvizës dhe të dizajnojë

programet pasardhëse të lidhura me planet dhe

strategjitë e ardhshme.

Ekipi i AZHR-së do të fillojë menjëherë të identifikojë

kapacitetet e mundshëm të financimit që do të mund të

mbështesin zbatimin për periudhën kohore 2011-2013,

dhe kështu do të jetë në gjendje të identifikojë një

mbulesë për financim që do të konsiderohet gjatë

zhvillimit të ‘Planit për Zbatim’. Kjo do të jetë e

nevojshme nëse partnerët do të zhvillojnë aftësitë e

nevojshme për të prioritizuar dhe për të alokuar burime

bazuar në strategji, në vend të faktorëve (më pak

transparent) tjerë që deri sot janë përdorur, por pa

sukses.

15.

16. ANEKSET

Partneriteti – Aneksi A

A - 1 -

Strukturat e Partneritetit

Strukturat e partneritetit janë themeluar së bashku me akterët e Kosovës Perëndimore në harmoni me praktikat e mira të Politikave Rajonale të BE-së dhe duke respektuar këshillat nga ekipi AT i EURED dhe diskutimet me kolegët nga AZHR-të tjera. Kjo struktura në vijim është vendosur:

Strukturat e partneritetit janë bazuar në grupet në vijim:

ETHPP – Ekipi Themelor Punues për Partneritet – Njësia kryesore e AZHR-së për operim praktik së bashku me partnerët e saj, me një balanc të kompozuar nga Përfaqësuesit e Komunës, akterët dhe përfaqësuesit e organizatave publike.

GT – Grupet Tematike – të krijuara që të kontribuojnë në temat apo detyrat e veçanta

FR – Forumi Rajonal – Grupi vendimmarrës Rajonal për Partneritet, i cili e këshillon Bordit Mbikëqyrës të AZHR-së sa i përket çështjeve të Zhvillimeve Rajonale në Kosovën Perëndimore.


A - 2 -

Ekipi Themelor Punues par Partneritet

E përbëjnë 35 anëtarë, nga të cilët janë:

40% nga Përfaqësuesit e Komunës

25% nga Shoqëria Civile

22% nga Komuniteti i Biznesit

3% nga Sektori Tjetër Publik

Deri më sot janë mbajtur trembëdhjetë takime të ETHPP-së

Takimi i ETHPP-së në Pejë

Në vijim është paraqitur lista e plotë e Anëtarëve të GTHPP – të Kosovës Perendimore

Emri Organizata Sektori

1 ADEM LUSHAJ OJQ “IGD”,Decan Shoqëria Civile

2 AFRIM SELIMAJ Komuna e Pejës Sektori Ekonomik

3 AGRON SALLOVA Shpk “Dukagjini” Pejë Komuniteti i Biznesit

4 AGRON TIGANI KUR” Hidrodrini” Pejë Shërbimi Publik

5 ALI GACAFERI Komuna e Junikut Sektori i Bujqësisë

6 ANTONINA SELMANI Komuna e Klinës Sektori i planifikimit të projekteve

7 ARTEN HAMZA Komuna e Junikut Sektori Ekonomik


A - 3 -


8 FADIL KABASHI Komuna e Istogut Shoqeria Civile

9 FLORIM SHALA “Oda e Junikut” Junik Komuniteti i Biznesit

10 HASAN CACAJ “Hidroforca” Decan Komuniteti i Biznesit

11 HAVE THAQI Komuna e Klinës Sektori Ekonomik

12 IBËR ELEZI “Agroelita”,Klinë Komuniteti i Biznesit

13 ISMAIL BYTYQI “Trofta” Istog Komuniteti i Biznesit

14 MILAZIM SHATRI KRU” Drini i Bardhë” Pejë Ndermarje Regjional

15 MIRSAT NIMANI Komuna e Decanit Sektori Ekonomik

16 MUSA KALIQANI Komuna e Istogut Sektori Ekonomik

17 MUSA MUSHKOLAJ LAG”Gjeravica” Decan Sektori i Bujqësisë

18 NAIM KUQI OJQ”Junik” Junik Shoqëria Civile

19 NDUE MUÇAJ OJQ ”Solution” Gjakovë Sektori i Bujqësisë

20 NEXHAT AVDULLAHU KRM “Ambienti” Pejë Shërbimi Publik

21 NIMON BRICORI Komuna e Pejës Sektori Ekonomik

22 QAUSH BERISHA Komuna e Klinës Sektori i Bujqësisë

23 RRUSTEM LLAPI LAG”Blegtori” Istog Sektori i Bujqësisë

24 SABAHUDIN CIRIKOVIC Komuna e Pejës Sektori i Komuniteteve

25 SAFETE GACAFERI OJQ “Jeta” Decan Shoqëria Civile

26 SAMIR LLESHI Oda Ekonomike Pejë Komuniteti i Biznesit

27 SANIJE RUGOVA

MMMMAVRAJ

Komuna e Istogut Sektori Ekonomik

28 LALE GRABANICA OJQ “Elena Gjika” Klinë Shoqëria Civile

29 MALUSH TULLUMI OJQ “ABS” Gjakovë Shoqëria Civile

30 MASAR LLUKA Oda Ekonomike Gjakovë Komuniteti i Biznesit

31 MIFTAR HASANI Joos “Krasniqi”,Junik Komuniteti i Biznesit

32 MIGENA ARLLATI Gazeta “Lajm” Gjakovë Sektori i Mediave

33 SKENDER NUSHI “ETC” Gjakovë Sektori i Biznesit

34 VETON MUJA NGO “Syri i Vizionit” Pejë Shoqëria Civile

35 HAKI GJEVUKAJ ELKOSGROUP, Pejë Komuniteti i Biznesit

36 KUSHTRIM TIGANI Devolligroup, Pejë Komuniteti i Biznesit

37 ISMET LOSHAJ Afarist Komuniteti i Biznesit


A - 4 -

Grupet Tematike Punuese

Deri me sot janë themekuar gjashtë Grupe Tematike Punuese me detyrë të vecantë që të kontribuojnë ne procesit e krikimit të strategjisë. Cdo njëra prej tyre është takuar nga dy herë. Grupet janë të ndara si në vijim:

Krijimi i kushteve par zhvillim

Zhvillimi bazuar në komunitet

Mbështetja par bizneset

inovative

Burimet njerëzore

Mjedisi

Përfishrja sociale

Në diagram është paraqitur raporti në

mes të GTP-ve dhe Grupit Themelor

Punues për Partneritet:

Anëtarët par Grupe Tematike Punuese

ajnë identifikuar nga GPTHP, cdo GTP

ka 10 anëtarë sic është paraqitur në

tabelat në vijim:

Anëtarët e Grupit Tematik – Krijimi i Kushteve për Zhvillim:


Arten Hamza Komuna e Junikut Sektori Ekonomik

Nexhat Avdullahu KRM “Ambienti” Pejë Shërbimi Publik

Veton Muja NGO “Syri i Vizionit” Pejë Shoqëria Civile

Have Thaqi Komuna e Klinës Sektori Ekonomik

Afrim Selimi Komuna e Pejës Sektori Ekonomik

Musa Kaliqani Komuna e Istogut Sektori Ekonomik

Mirsat Nimonaj Komuna e Decanit Sektori Ekonomik

Samir Lleshi Oda Ekonomike Pejë Komuniteti i Biznesit

Visar Tofaj Komuna e Junikut Sektori Ekonomik

Nimon Bricori Komuna e Pejës Sektori Ekonomik


A - 5 -

Anëtarët e Grupit Tematik – Burimet Njerëzore:


Adem Lushaj OJQ “IGD” Decan Shoqëria Civile


Naim Kuqi OJQ ”Junik” Junik Shoqëria Civile

Sabahate Qorkadiu Komuna e Pejës Sektori për të Drejta të Njeriut

Hasan Cacaj “Hidroforca” Decan Komuniteti i Biznesit

Migena Arllati Gazeta “Lajm” Gjakovë Sektori i Mediave

Arsim Culaj Komuna e Klinës Sektori Ekonomik

Muhamet Kelmendi Komuna e Pejës Sektori i Burimeve Njerëzore

Fadil Kabashi Komuna e Istogut Sektori i Bujqësisë

Masar Lluka Oda Ekonomike Gjakovë Komuniteti i Biznesit

Anëtarët e Grupit Tematik – Përfshirja Sociale:


Adem Lushaj OJQ “IGD” Decan Shoqëria Civile

Have Thaqi Komuna e Klinës Sektori Ekonomik

Mirsat Nimonaj Komuna e Decanit Sektori Ekonomik

Naim Kuqi OJQ ”Junik” Junik Shoqëria Civile

Kushtrim Tigani ”Devolli” Group Komuniteti i Biznesit

Sanije Rugova Mavraj Komuna e Istogut Sektori Ekonomik

Lale Grabanica OJQ “Elena Gjika” Klinë Shoqëria Civile

Veton Muja OJQ “Syri i Vizionit” Pejë Shoqëria Civile

Behar Fetaj Qendra për Punë Sociale JJu Junik

Sektori Social

Migena Arllati Gazeta“Lajm” Gjakovë Sektori I Mediave


A - 6 -

Anëtarët e Grupit Tematik – Mjedisi:


Virtyt Morina Komuna e Pejës Sektori i Turizmit

Merita Kuraja Komuna e Pejës Sektori i Mjedisit

Musa Mushkolaj LAG”Gjeravica” Decan Sektori i Bujqësisë

Jashar Hulaj Komuna e Decanit Sektori i Bujqësisë

Nexhat Abdullahu KRM “Ambienti” Pejë Shërbimi Publik

Agron Tigani KUR” Hidrodrini” Pejë Shërbimi Publik

Qaush Berisha Komuna e Klinës Sektori i Bujqësisë


Arten Hamza Komuna e Junikut Sektori Ekonomik

Beqir Kadrijaj OJQ “IGD” Decan Shoqëria Civile

Anëtarët e Grupit Tematik – Mbështetja par bizneset inovative:


Musa Mushkolaj LAG”Gjeravica” Decan Sektori i Bujqësisë

Qaush Berisha Komuna e Klinës Sektori i Bujqësisë

Driton Shkololli ”Devolli” Group Komuniteti i Biznesit

Sanije Rugova Mavraj Komuna e Istogut Sektori Ekonomik

Miftar Hasani Joos “Krasniqi” Komuniteti i Biznesit

Iber Elezaj “Agroelita” Klinë Komuniteti i Biznesit

Agron Sallova Korporata Dukagjini Komuniteti i Biznesit

Beqir Berisha Urbis Group -Deçan Komuniteti i Biznesit

Ismail Bytyqi ”Trofta” istog Komuniteti i Biznesit

Malush Tullumi OJQ” ABS” Gjakovë Shoqëria Civile


A - 7 -

Anëtarët e Grupit Tematik – Zhvillimi bazuar në komunitet :


Ajne Iberhysaj Komuna e Decanit Sektori Ekonomik

Hasan Maxharraj Komuna e Istogut Sektori i Bujqësisë

Shaban Pejqinovic Komuna e Decanit Sektori i Komunitetit

Florian Miroci QPS - Junik Sektori Social

Sabrije Zeqaj ”Handikos” Pejë Sektori Social

Bajram Qeku Komuna e Decanit Sektori Bujqesise

Ali Gacaferri Komuna e Junikut Sektori i Bujqësisë

Sabahate Qarkadiu Komuna e Pejës Sektori për të Drejta të Njeriut

Agim Gashi Komuna e Klinës Sektori i Komunitetit

Rrustem Llapi LAG”Blegtori” Istog Sektori i Bujqësisë


A - 8 -

Forumi Rajonal

Janë mbajtur dy takime të Forumit Rajonal në të cilat kanë marrë pjesë 21 persona. Takimi

i parë është mbajtë në Klinë me 07.05.2010, dhe takimi I dytë në Gjakovë me 11.06.2010

Pjesëmarrësit ishin:

Emri Organzata

Fadil Kabashi Komuna e Istogut

Arten Hamza Komuna e Junikut

Agron Kuqi Komuna e Junikut

Xheladin Malaj Komuna e Decanit

Denis Begolli ICO/EUSR

Zenun Zeqaj Komuna e Klinës

Mazllom Kumnova Fakulteti I Edukimit Gjakovë

Sabrije Zeqaj Handikos

Lirim Kurtaj Komuna e Pejës

Qazim Loxha Komuna e Istogut

Nimon Tofaj Komuna e Junikut

Ali Berisha Komuna e Pejës

Mirsat Nimonaj Komuna e Decanit

Veton Muja Përfaqësuesit e GTHPP

Mimoza Sefaj Handikos

Musa Kaliqani Komuna e Istogut

Arten Hamza Komuna e Junikut

Pal Lekaj Komuna e Gjakovës

Drin Haraqia MLGA

Lale Grabanica Komuna e Klinës

Have Thaqi Komuna e Klinës

Nr Titulli i Projektit Punues Apikuesi Buxheti i përafërt Prioriteti Rajonal Statusi

1 Qendra Rajonale e Turizmit CHwB Prioriteti 2 – Mbeshtetje

për Biznesin

I dorëzuar

2 Analiza Bujqësor e Tokës dhe metaleve

të rënda

Instituti I Pejës 280,000 Prioriteti 5 – Asistencë

Teknike

I dorëzuar

3 Plani I Veprimit për qasje në Rugovë Komuna e Pejës 550,000 Prioriteti 1 – Krijimi I

Kushteve për Zhvillim

I dorëzuar

4 Restaurimi i shtratit të lumit në Klinë Komuna e Klinës Prioriteti 1 – Krijimi i


I dorëzuar

5 Prodhimi i jogurtit me pemë Ramiz Nikqi 223,000 Prioriteti 2 – Mbeshtetje

për Biznesin

I dorëzuar

6 Mbështetje për Kompaninë e Ujitjës

dhe Shoqatën e Farmerëve për Ujitje

Veton Hajdini 500,000 Prioriteti 2 – Mbeshtetje

për Biznesin

I dorëzuar

7 Trajnimi për Sektorin e produkteve

qumështore

RTM - Italy Prioriteti 3 – Kapitali

Njerëzor

I dorëzuar

8 Trajnimet për Fermerë AVSI- Italy Prioriteti 3 – Kapitali

Njerëzor

I dorëzuar

9 Projekti për Pemë të Malit Komuna e Junikut 550,000 Prioriteti 2 – Mbeshtetje

për Biznesin

Në përgatitje

10 Projketi për pastrimin e kanaleve të ujit Komuna e Junikut 500,000 Prioriteti 1 – Krijimi i


Në përgatitje

11 Strategjitë për Transportin e Kosovës

Perendimore; Bujqësi konkurruese;

Turizmi i Kosovës Perendimore

RDA/EURED Prioriteti 5 – Asistencë

Teknike

Koncepti

12 Studimi i fizibilitetit për menaxhim

rajonal të mbeturinave

Komunat Prioriteti 1 – Krijimi i


Koncepti

Nr Titulli i Projektit Punues Apikuesi Buxheti i përafërt Prioriteti Rajonal Statusi

13 Deponimi në frigorifere të produkteve

Bujqësore

≥ 1.500,000 Prioriteti 2 – Mbeshtetje

për Biznesin

Koncepti

14 Web-portali B në B Odat Ekonomike, Komunat, Ministria e T & I?

250,000 Prioriteti 2 – Mbeshtetje për Biznesin

Koncepti

15 Studimi ne Sektorin e Pylltarisë dhe në

Industrinë e Pylltarisë

250,000 Prioriteti 2 – Mbeshtetje

për Biznesin

Koncepti

16 Rajonalizimi I Hekurudhave lokale Komunat Prioriteti 1 – Krijimi i


Koncepti

17 Lidhja e Gjakovë me Hekurudhë Komuna e Gjakovës Prioriteti 1 – Krijimi i


Në përgatitje

18 Tranziti i Decanit Komuna e Decanit Prioriteti 1 – Krijimi i


Koncepti

19 Auditimi i tregut të punës Prioriteti 5 – Asistencë

Teknike

Koncepti

20 Themelimi i zyrave për shërbime këshilluese në komuna për ti ofruar asistencë bizneseve

Komunat, SME Agency, Local Labour Offices

Prioriteti 2 – Mbeshtetje për Biznesin

Koncepti

21 Themelimi i fondit Rajonal për garanca kreditore

Prioriteti 2 – Mbeshtetje për Biznesin

Koncepti

22 Studimi I Fizibilitetit për Koridorin Zhvillimor Istog-Gjakova për Transportin Mjedisor

Bordi Udhëheqës – ARZH Kosova Perendimore

25,000 Prioriteti 5 – Asistencë Teknike

Koncepti

N. Tabelat e sipërme nuk janë përjashtuese.

Documents

Strategjia e Zhvillimit Rajonal 2010 - 2013glv-agroturizmi.org/assets/red_west_kosovo_strategy_2010... · 2018-03-31 · Kosova Perëndimore Të punojmë së bashku për një të