STUDIJA ZAŠTITESTUDIJA ZAŠTITE KULTURNIHKULTURNIH DOBARADOBARAOPŠTINA PLAVOPŠTINA PLAV

I UVOD

Kulturno nasljeđe ovog područja reprezentuju u prvom redu kulturna dobra (pojedinačno zaštićeni spomenici kulture). Na prostoru opštine Plav registrovano je ukupno šest zaštićenih kulturnih dobara, od kojih dva pripadaju profanoj, a četiri sakralnoj arhitekturi.Do izvršenja kategorizacije u skladu sa Zakonom o zaštiti kulturnih dobara,može se konstatovati da dva kulturna dobra pripadaju II kategoriji, a četiri trećoj kategoriji.

II kategoriji pripadaju:Kula Redžepagića u PlavuManastir Brezojevica sa Crkvom Svete Trojice

III kategoriji pripadaju:Careva džamija u PlavuVezirova džamija u GusinjuZgrada bivše osnovne škole u BrezojeviciCrkva Svetog Đorđa u Gusinju

Na osnovu svih pribavljenih podataka i obilaska terena, ocijenjeno je da je potrebno predvidjeti valorizaciju i mjere zaštite za sljedeću evidentiranu kulturnu baštinu:

1. Šabovića džamija(Ferovića) na Janjinoj Glavici u Plavu iz 1880.god.2. Crkva Svete trojice kod Brezojevice iz XVI vijjeka3. Crkva Svetog mučenika Kirila i Julite u selu Velika pod Čakorom podignuta 1926.god. sanirana početkom ovog vijeka4. Crkva Svetog Antuna u Gusinju iz 1936.god.5. Redžepagića džamija u Plavu iz 1774.god.6. Nova Sultanija džamija u Plavu iz 1903.god.7. Džamija u Martinovićima iz 1800.god.8. Čekić džamija u Gusinju iz 1687.god.9. Džamija u Gornjem Vusanju na granici sa Albanijom iz 1710.god.10. Džombalića džamija u Donjem Vusanju iz 1910.god.sa starim grobljem11. Nova džamija u Gusinju iz 2001.god.na mjestu stare Radoničke džamije

I TRETMAN KULTURNO ISTORIJSKOG NASLJEĐA KROZ VAŽEĆU PLANSKU DOKUMENTACIJU

1. PROSTORNI PLAN CRNE GORE 2020

- Stanje i problemi kulturnog nasljeđa

- Koncept zaštite kulturne i prirodne baštine

- Kulturno nasljeđe – zaštita

- Obezbjeđenje studija neophodnih za realizaciju Plana(PPCG):

- Određivanje granica zaštićene okoline spomenika kulture;

- Izrada arheološke karte Crne Gore;

- Zaštita i revitalizacija nepokretnih kulturno-istorijskih dobara sa izradom plana zaštite (atlasa);

2. PROSTORNI PLAN OPŠTINE PLAV iz 1988. god.

Prostorni plan opštine Plav nije se bavio spomenicima kulture, odnosno materijalnom i nematerijalnom kulturnom baštinom.U analizi postojećeg stanja samo su navedeni zaštićeni spomenici kulture i to:

- Manastir Brezojevice- Džamija- Redžepagića kula

Nije dato stanje ovih spomenika, način valorizacije niti mjere zaštite.

3. GUP PLAV 1988.god.- Izmjene i dopune 2010.god. (Izvod)

„U Plavu postoji niz vrijednih objekata koje treba zaštititi:

- tri džamije na terenu od 0,14 ha- tri vodenice na terenu od 0,02 ha- četiri kule na terenu od 0,22 ha.“

“Tip stare kuće i struktura naselja oblasti Plavskog jezera“ kroz koju su detaljno izloženi razlozi za brižljivo pristupanje rekonstrukciji preostalih objekata koji su karakteristični za Plav, a imaju izuzetnu arhitektonsku i ambijentalnu vrijednost.„Potrebno je takođe predvidjeti rekonstrukciju ambijenta koji se od gornje džamije Ribarskom ulicom pruža prema Jezeru, jer taj dio grada predstavlja kontakt zonu grada sa prostorom koji je namijenjen intenzivnom razvoju turizma i lociranju turističkih sadržaja.“

4. Strateški plan opštine Plav – izrada u toku (april 2011.god., postojeće stanje)

Spomenici materijalne kulture, posebno pisani dokumenti, govore da je ovo područje bilo naseljeno od davnina - svakako od VIII vijeka p.n.e., što potvrdjuje crtež lovca na jelene iz Gvozdenog doba pronadjen u pećini na Vezirovoj bradi, planini iznad Gusinja. Na teritoriji opštine Plav se nalaze brojni spomenici materijalne kulture iz srednjeg vijeka i turskog doba, od kojih su najznačajniji:

- Stara džamija,- Stara knjižara,- Crkva Svete Trojice u Brezojevicama,- Redžepagića kula,- Džamija „Sultanija“,- Vezirova džamija u Gusinju.

U srednjem vijeku na ovom području se nalazilo više utvrdjenja, medju kojima su najznačajnija bila Plavski – Dizdarev grad, Gusinjski grad “Kršla”, Jerinin grad, Gradac i Čeligrad. Većina ovih utvrdjenja su nestala, ali su svakako interesantna za turiste i arheologe.

II ISTORIJAT PLAVA

Plavsko područje ima bogatu kulturno-istorijsku prošlost od praistorije do našeg doba. Na ovim prostorima su se smjenjivale i prožimale civilizacije i kulture, vjere i carstva, o čemu svjedoče brojna nalazišta, utvrde, crkve, džamije, naseobine, groblja, tradicionalna arhitektura, vjerovanja, običaji, etnološki motivi, nošnja, folklor.

Ostaci naseobina potiču iz paleolita, bakarnog i bronzanog doba, iz perioda Ilira, iz doba Rimskog carstva. Iz srednjeg vijeka potiču ostaci vjerskih objekata i odbrambenih utvrđenja, a iz doba turske valdavine potiču brojni spomenici orijentalnih karkteristika. Za rimski period vezana su naselja “Gradac” i „Čelingrad” kod Plava, dok se vodovod pronađen na području Gusinja, po jednima, veže za rimski, a po drugima, za osmanski period. Značajnim ostacima iz praistorijskog peroda smatraju se crteži urezani u stijeni na brdu Vezirova brada i na stijeni u blizini Grbaje. Mnogi objekti su zbog svojih arhitektonskih, umjetničkih i istorijskih vrijednosti proglašeni spomenicima kulture. U Plavu - Stara džamija i Redžepagića kula; u selu Brezojevica crkva posvećena Sv. Trojici iz i zgrada škole; u Gusinju - Vezirova džamija i crkva Sv. Đorđa. Tradicionalna arhitektura ovog kraja sačuvana je u oblicima kuća za stanovanje, koje su pravljene od drveta, u kombinaciji drveta i kamena ili samo od kamena. Ovo područje karakteriše izuzetno vrijedno etnografsko bogatstvo, koje se ogleda u raznovrsnosti narodnih nošnji, izvorne muzike, folklora, običaja, a brojni su i proizvodi kućne radinosti i zanatstva.

III STANJE KULTURNIH DOBARA

1. ZAŠTIĆENI SPOMENICI KULTURE

1.1. Kula Redžepagića u Plavu - zaštićeni spomenik kulture II kategorije

Period: XVII vijekKultura-stil: Islamska profana arhitekturaStanje očuvanosti: Dobro

Kula Redžepagića se nalazi u centru Plava. Predstavlja najstariji i najbolje očuvan primjer islamske stambeno - fortifikacijske arhitekture. Nisu pouzdani podaci o vremenu izgradnje, ali se prvobitni objekat od dva sprata može datirati u prvu polovinu XVII vijeka, a u XVIII vijeku je nadograđen. Objekat je pravougaone osnove, rađen većim dijelom od masivnih kamenih zidova sa karakterističnim arhitektonskim detaljima od drveta.

Stanje očuvanosti:Kula Redžepagića zakonom je zaštićena pedesetih godina prošlog vijeka kao karakterističan objekat profane islamske arhitekture. Republički Zavod za zaštitu spomenika kulture, osamdesetih godina, u potpunosti je rekonstruisao i obnovio kulu i dao predlog da se u njoj formira etnološka zbirka. Kula je zadnjih godina pretrpjela promjene,uklonjena je šindra kojom je objekat bio pokriven i postavljen poliesterski krov .

Kula Redžepagića

1.2. Manastir Brezojevica sa Crkvom Svete Trojice u Brezojevici - zaštićeni spomenik kulture II kategorije

Vrsta lokaliteta: Manastirski kompleksPeriod: XIV vijekKultura-stil: Stanje očuvanosti: Dobro

Manastirski kompleks Svete Trojice u selu Brezojevicama, na lijevoj obali Lima, u neposrednoj blizini starog naselja Gradac, tvrđave čiji se ostaci vide, najznačajniji je sakralni objekat. U okviru manastirskog kompleksa je i crkva Sv.Trojice iz XII vijeka. Obnovljena je i živopisana 1566. i 1567.godine.Crkva posvećena Svetoj Trojici nalazi se u podnožju brda Gradac u koje je djelimično ukopana svojom sjevernom stranom, kod ušca Komarače u Lim, na lijevoj obali Lima.Crkva predstavlja jednostavni, jednobrodni hram sa proipratom i velikom polukružnom apsidom. Gradivni materijal je grubo pritesan kamen, različite boje i veličine, složenog u horizontalne redove, spojene malterom. Crkva je prvobitno bila spolja malterisana. Zapadna fasada oživljena je sa tri plitke lučne niše iznad lučnih vrata. Na apsidi su postavljena tri veoma arhaična prozora - puškarnice. Ravno spoljašnje lice crkve, na južnoj strani, razbijaju tri uzana polukružna prozora i vrata koja vode u naos crkve. Usljed brojnih razaranja i požara preostalo je malo fresaka u crkvi.

Crkva Svete Trojice sa zvonikom na brdu Gradac

Crkva Svete Trojice u kompleksu manastira Detalj: oslikane niše iznad ulaznih vrata

Ulaz u kompleks manastira u Brezojevici Objekti u kompleksu manastira - rekonstrukcija

Crkva Svete Trojice u kompleksu manastira

1.3. Careva (Carska) džamija u Plavu - zaštićeni spomenik kulture III kategorije (Stara džamija 1471.god.)

Vrsta lokaliteta: Vjerski objekatPeriod: XVIII vijek.Kultura – stil: Islamska arhitekturaStanje očuvanosti: Dobro

Prva džamija sagrađena na području današnje Crne Gore je Carska ili, danas poznatija kao Stara džamija u Plavu. Stara džamija je po predanju izgrađena 1471.godine, odmah po dolasku Turaka u ovaj kraj, tada za vjerske potrebe vojnika.Careva džamija (ranije Stara džamija) se nalazi na blagom uzvišenju, na najvisočijem dijelu Metriza u okviru užeg urbanog tkiva Plava, u okviru nekadašnjeg starog grada i njastarija je građevina u Plavu. Bila je dio utvrde Dizdarev grad koju je sačinjavala pomenuta džamija, biblioteka i kule korištene za smještaj vojnika, oružja i hrane koje su bile opasane visokim zidinama.Građevina je u osnovi pravougaona sa prilaznim dijelom tzv. soferlukom, načinjenim od drveta, dok je ostali dio izgradjen od pritesanog kamena prekrivenog malterom. Džamija ima prizemlje i sprat sa minaretom od drveta. Pokrivena je šindrom. U unutrašnjosti objekta, u gornjem dijelu, izgrađena je prostrana drvena galerija. Sredinom osamdesetih godina XX vijeka džamija je kompletno restaurirana i tada su mnogi drveni elementi obnovljeni, a neki su, po ugledu na prvobitne, nanovo urađeni (krov, minaret, soferluk, galerija).U unutrašnjosti, u gornjem dijelu je prostrana drvena galerija, a najveću vrijednost u džamiji čini bogati duborez i arabeske.Zbog originalne arhitekture, duboreza i arabeski, kamene i drvene gradnje, galerije, soferluka i vitkog minareta, zaštićena je kao spomenik kulture.

Drvena džamija u Plavu

Careva džamija – Plav

1.4. Vezirova džamija u Gusinju - zaštićeni spomenik kulture III kategorije

Vezirova džamija se nalazi u gradskom jezgru - centru Gusinja i to je najstarija džamija u Gusinju. Po narodnom predanju sagradio ju je skadarski vezir iz porodice Bušatlija na početku vladavine ovim krajem u XV vijeku. Po drugim podacima podignuta je 1626.godine, imala je „Ruždiju“ - gimnaziju i đački internat na mjestu današnje ambulante. Džamija je dva puta adaptirana i sanirana, drugi put 1994.god. Tom prilikom je narušena autentičnost objekta, posebno u spoljašnjem izgledu. Na kraju je uz nju izgradjen i šadrvan i vraćen joj je prvobitni izgled. Stavljena je pod zaštitu države kao kulturno - istorijski spomenik treće kategorije. U arhitektonskom pogledu, Vezirova džamija predstavlja tipičan primjer islamske sakralne arhitekture na ovim prostorima. Zidana je kamenom utopljenim u krečni malter, četvorougaone je osnove. Posebnu vrijednost predstavlja soferluk sa dijelovima u duborezu i slijepim arkadama, kao i enterijer koji je poslije više sanacija ostao autentičan.Minaret je od drveta i završava se otvorenom kružnom galerijom.

Vezirova džamija u Gusinju

1.5. Zgrada bivše osnovne škole u Brezojevici - zaštićeni spomenik kulture III kategorije

Zgrada bivše osnovne škole u Brezojevici podignuta je 1893.god. u neposrednoj blizini Crkve Svete Trojice, u okviru manastira Brezojevica. Radila je kao osnovna škola tri godine, 1912.god. je spaljena, a nakon toga obnovljena. Ponovo je spaljena 1941.god. a na očuvanim ostacima je obnovljena 1986/87 god.

Lokacija zgrade bivše osnovne škole

1.5. Crkva Svetog Đorđa u Gusinju - zaštićeni spomenik kulture III kategorije

Crkva Svetog Đorđa u Gusinju je podignuta na mjestu starije crkve. Po zapisu na ploči saznajemo da je podignuta prilozima od lokalnog pravoslavnog stanovništva. Crkva je jednobrodne osnove sa polukružnom apsidom na istoku i zvonikom na preslicu sa otvorom za tri zvona na zapadnoj strani. U zapadnom traveju je drvena pjevnica. Ikonostas je rad Petra Čolanovića iz 1926.god. Ikone su rađene u tehnici ulje na platnu. Crkva ima pokretni fond koji se sastoji od starih štampanih knjiga i ikona.Obnova započeta 1996, 2000.god.

Crkva Svetog Đorđa u Gusinju

2.OSTALI OBJEKTI KOJI POSJEDUJU ODREĐENA SPOMENIČKA SVOJSTVA

Osim navedenih zaštićenih kulturnih dobara i onih koji su u postupku za proglašenje, u opštini Plav postoji više ambijentalno, kulturno i istorijski značajnih objekata i lokaliteta za koje se osnovano može reći da posjeduju određena spomenička svojstva i za koje je potrebno predvidjeti valorizaciju i mjere zaštite.Prema podacima Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture to su:

2.1. Crkva Svetih mučenika Kirika i Julite u selu Velika pod Čakorom podignuta 1926.god. sanirana početkom ovog vijeka (1944, 1994.god.)

Crkva Svetih mučenika Kirika i Julite

2.2. Crkva Svetog Antuna u Gusinju iz 1936.god.

Katolička crkva Svetog Anta u selu Dolja, u blizini Gusinja, sagrađena je izmedju 1933. i 1936. Crkva je veća, jednobrodna zgrada, s poligonalnom apsidom i zvonikom na glavnom pročelju.

2.3. Šabovića džamija (Ferovića džamija) na Janjinoj Glavici u Plavu iz 1880.god.

Šabovića džamija u Plavu

2.4. Nova Sultanija džamija u Plavu iz 1903.god.

Sultan Abdul Hamid je podigao Džamiju Sultaniju u Plavu 1903. (1909 godine). Ova velelepna džamija Sultanija koja se takođe nalazi na Meterizu pravljena je od tesanog kamena sa kupolama i kamenim minaretom. Ova džamija je malo korištena u vjerske svrhe, a pod pritiskom ondašnjeg režima 1924.godine oduzeta je islamskoj zajednici i pretvorena u vojno skladište, potom u školu, a onda i u policijsku stanicu. Na zgradi su uništeni vrijedni zapisi, srušen je minaret kao i kupole, i srušena je Ruždija u dvorištu džamije.

Nova Sultanija džamija u Plavu

2.5. Džamija u Martinovićima iz 1800.god.

Džamija u Martinovićima i detalj vrata

2.6. Čekića džamija u Gusinju iz 1687.god.

Čekića džamija, u Gusinju, izgrađena je 1687.godine. Zabilježeno je da je ova džamija podignuta „dobrovoljnim prilozima naroda gusinjskog“.

Čekića džamija u Gusinju

2.7. Džamije u Vusanju

Džamija u Vusanju

2.8. Džombalića džamija u Donjem Vusanju iz 1910.god.sa starim grobljem

2.9. Nova džamija u Gusinju iz 2001.god. na mjestu stare Radoničke džamije (Radončića džamija).

Primjeri novih sakralnih objekata:

Crkva Sv.Nikolaj Mirlikijski u Vojnom Selu započeta 1993.god.

Crkva Presveta životvorena trojica – Zorići

Crkva Sveta Petka u Murinu ,započeta 2002.god. završena 2007., 2010.

Sehidska džamija u Kruševu

3. OBJEKTI I LOKALITETI ZA KOJE SE PREPORUČUJU ISTRAŽIVANJA I UKLJUČIVANJE U PROGRAME VALORIZACIJE I MJERE ZAŠTITE

Vrijedni su izvjesni ostaci starih gradova,odnosno utvrđenja.

3.1. OSTACI STARIH GRADOVA

U srednjem vijeku na ovom podrucju se nalazilo više utvrdjenja, među kojima su najznačajnija bila: Plavski – Dizdarev grad, Gusinjski grad, „Kršla“, Jerinin grad, Gradac i Čeligrad. Većina ovih utvrđenja su nestala, ali su svakako interesantna za turiste i arheologe.

3.1.1. GRAD PLAV - Dizdarev grad

Vrsta lokaliteta: Utvrđeni gradPeriod: Rim, srednji vijekStanje očuvanosti: Loše

Dizdarev grad je sačinjavala Stara (Carska) džamija, biblioteka i kule korištene za smještaj vojnika, oružja i hrane koje su bile opasane visokim zidinama. Kao osnivač pomenutog kompleksa spominje se Zejnel - beg Dizdar.Danas od kula i biblioteke nema ni traga. Tek ponegdje vidljivi su tragovi nekadašnjih zidina. Ali džamija, ono što je najvrjednije i najuzvišenije u Plavu, najstariji i najvrjedniji spomenik kulture u ovom kraju i danas stoji. Ona je zakonom zaštićena dugi niz godina.

Dizdarevića grad u staroj plavskoj čaršiji

3.1.2. GUSINJSKA ČARŠIJA

Čaršija je dio grada, gotovo uvijek u samom njegovom središtu, koji se uglavnom razvio u svom obliku i nazivu za vrijeme osmanske vladavine. Čaršija predstavlja jednu od najvažnijih karakteristika osmanskog grada. Ona je njegov komercijalni centar – zona u kojoj se obavlja većina privrednih aktivnosti.

Gusinje - trg 1930.god. Gusinje - pogled 1930.god.

3.2. ARHEOLOŠKA NALAZIŠTA

Nazivi planina, rijeka, naselja: Visitor, Trojan, Lim, Ropojana, Romon, Grnčar, Ribare i drugi sa ilirskom, grčkom, romanskom, vlaškom, slovenskom ili orijentalnom osnovom, kao i brojni i značajni kulturno-istorijski spomenici potvrđuju da je područje oduvijek bilo naseljeno. Prostor Prokletija nije još uvijek sistematski arheološki istražen, pa je sasvim izvjesno da arheološki lokaliteti koji su do sada prepoznati, nisu jedini, bilo da je riječ o eventualnim praistorijskim staništima u pećinama i okapinama padina Prokletija, preko antičkih puteva, naselja i rudnika, srednjovjekovnih arhitektonskih objekata, periodu islamske dominacije.

3.2.1. VOLUŠNICA – PLAV

Velika Majka sa Prokletija

Gravura na kamenom bloku nazvana Velika Majka (Magna mater) sa Prokletija pronađena je na planini u blizini napuštenog katuna Volušnica, na visini od 1.790 m. Na osnovu analize tehnike graviranja, pretpostavlja se da gravira potiče iz srednjeg bronzanog doba (600 godina prije naše ere). Na kamenoj ploči urezana je scena borbe muškarca i žene sa vukom koji je napao dijete. Vjerovatno je da se radi o Ilirskom periodu jer pojedine predstave liče onim na Vezirovoj bradi.Prema navodu arheologa Pavla Mijovića, ovo je jedini nalaz u parijentalno pećinskoj postpaleolitskoj umjetnosti na Balkanu.

Gravura na kamenom bloku Volušnica

3.2.2. VEZIROVA BRADA – PLAV

Najstariji pronađeni tragovi iz gvozdenog doba – VIII vijek p.n.e. su na okapini Grebaja na planini Vezirova brada (1300mnm). Neki daleki predak je bijelom bojom (na visini od oko 600 m u odnosu na ravan) nacrtao (uklesao) lov na jelene.U školjci okapine, oksidima karakteristično obojenoj i stravično okačenoj iznad ponora, pojavljuje se prizor silovitog zaleta lovaca na divljač, konegetičniji od onog u Lipcima (kod Risna), a od njega i bjelinom i jasnoćom figura uočljiviji.Od dva lovca jedan je krstolik, a drugi stoji široko raskoračen. (Pavle Mijović, Umjetničko blago Crne Gore).S obzirom da su na prostoru Crne Gore otkrivene tri pećine sa crtežima, a jedna od njih je ova, na lokalitetu planine Vezirova brada kod Gusinja, potrebno ju je arheološki istražiti (npr. trebalo bi izvršiti sondažno iskopavanje i izraditi neophodnu tehničku i foto-dokumentaciju ovog spomenika prirode.)

3.2.3. BREZOJEVICA – PLAV

Selo Brezojevica se nalazi na ulazu u široku Plavsku kotlinu, idući od Berana i Andrijevice. Na ovom potezu evidentirano je nekoliko zemljanih humki od kojih se ističe jedna kod Zadruge u Brezojevici, koja je u poznom srednjem vijeku upotrijebljena za sahranjivanje, a grobovi su obilježeni neobrađenim kiljanima postavljenim više glave. Pojedini grobovi imaju neobrašenu kamenu ploču postavljenu preko groba koja je u ravni sa okolnim terenom.

Brezojevica - Plav

3.3. OBJEKTI

3.3.1. Stara knjižnica u Plavu

Jadan od najstarijih kulturno-istorijskih spomenika u Crnoj Gori ove vrste, bila je uništena Stara knjižara u Plavu, koju je 1471.godine, podigao plavski beg Zejnel Dizdar. Nažalost, ovaj vrijedni i nesumnjivo najstariji kulturni objekat ovih prostora nije sačuvan da svjedoči kako su ljudi ovih prostora, prije više od pet vjekova, cijenili knjigu.

3.3.2. Kameni most na Bijelom potoku u Brezojevicama

3.3.3. Most u Murinu iz 1912.god.

3.3.4. Mlinovi i vodenice

Snaga voda plavskog i gusinjskog kraja se koristila i za mlinove, u kojima se mljelo žito uzgajano na samom području Prokletija. Kako ga nije bilo dovoljno, žito za prehranu stanovnika se u Gusinje i Plav donosilo iz Peći, Prizrena.Kraj rijeke ili izvora, pojedini mlinovi Prokletija su zadržali mehanizam, a neki su još u upotrebi. Najbolje su sačuvana dva mlina: na Ali - pašinim izvorima i u selu Vusanje, u dolini Ropojana, do kojeg se dolazi od Gusinja.

- Vodenica na Ali - pašinim izvorima

Vodenica - mlin je specifičan, jer je u okviru stambene cjeline - iznad mlina, na spratu,nalaze se stambene prostorije.

Mlin na Alipašinim izvorima Alipašini izvori

- Mlin u selu Vusanje

3.3.5. Tip stare plavsko-gusinjske kuće

Kule

Kamene kule Plava i okoline se svojom spoljašnjošću, strukturom i prostornom organizacijom razlikuje od tipične drvene kuće Plava. Kule su specijalno prilagođene zahtjevima odbrane od napada, a istovremeno prilagođena za stanovanje u toku opsade. Kule su jednostavne, bez velikih otvora, diskretno olakšane dodatkom drvenog čardaka. Kula je kasnije postala simbol bogastva, moći i potrebe da traje.Većina kula Plava i Gusinja potiče iz perioda od kraja XVI , do početka XX vijeka. Imale su stambeno-ekonomsko-odbrambenu funkciju. Zidane su od kamena, imaju najmanje jedan boj (sprat), sa većom debljinom zida od ostalih objekata za stanovanje i imaju kvadratnu osnovu. Neke kule iznad kamenom zidanog sprata imaju sprat izgradjen od drveta s prozorima na sve četiri strane, a ti prozori su najčešće služili kao vidikovac ili stražarnica. Ukoliko je cijela kula od kamena, onda se na gornjoj etaži javljaju na svim fasadama uske puškarnice.Bogatstvo različitosti prisutno je i u zanimljivim, originalnim kamenim kulama i kućama sa odajama u kojima su rezbareni rafovi, dolapi, ornamenti, minderi i ćilimi, proizvodi domaće radinosti. Kule, građene od XVII do ranog XX vijeka, imale su defanzivnu ulogu u varoši i prestavljale zaštitu ne samo za jednu kuću već i za cijelu lokaciju. Ondašnje kule su imale i dvorište, ograđeno visokim zidom, unutar kog je bilo nekoliko manjih kuća i komunalnih objekata, uključujući I mutvak (pekaru). Najreprezentativnija je kula Redžepagića, koja je i zaštićeni spomenik kulture.Kulom su nazivali i „obične kuće“ onih ljudi kojima je priznat status u bilo kom smislu.

Primjeri:

Kula Omer-bega Redžepaš(g)ića sagrađena godine 1899.

Kula sa puškarnicama (mazgale) Emurla-beg Redžepašić ili Redžepagić

Kula - 2012.god. Kula Jasavića u Malom Selu kod Plava

Kula Bećiragića, Gusinje Kuća u Kruševu - 2012.god.

Kula Kula Hadžimušovića

Kula Kupa Bekteševića Kula Rašića Grnčar

Kula Rašića - Gusinje

Kula

Stare kuće:

Kuća je na dva boja (sprata). Donji boj, prizemlje je od kamena i služio je kao hizba za stoku ili kao magaza, a gornji je od čatme ili brvana. Imao je ćošak, i služio je za stanovanje. Neke kuće imale su i prostoriju na drvenim direcima, pribijenu uz njih, u koju se iz kuće ulazilo. Služila je za spavanje a zvala se mandžalak.

Kuća u Plavu Kuća Feratovića Gusinje

Kuća u Velici Kuća u Murinu

Česme:

3.4. SPOMEN OBILJEŽJA

U opštini Plav je potrebno da nadležne službe lokalne uprave u skladu sa Zakonom o spomen obilježjima (Sl.list CG br.40/08) naprave popis - registar spomen obilježja sa njihovim stanjem kako bi se obezbijedile odgovarajuće mjere zaštite.Primjeri:

Spomen bista Iliji Milačiću Česma pored crkve u Velici - stradalima 1944.

Spomen ploča Zogović Vukašinu – Murino

Spomenik poginulima u bombardovanju Murina

IV PREPORUKE ZA MJERE ZAŠTITE

1.Ocjena stanja

- Evidentan je neodgovarajući i neprimjeren odnos prema baštini od strane vlasnika i korisnika kulturnih dobara, institucija zaštite, organa lokalne uprave i državnih organa;- Sukob nadležnosti kod sprovođenja zakonskih mjera za zaštitu nepokretne kulturne baštine;- Spomeničke vrijednosti su ugrožene zbog nesprovođenja konzervatorskih mjera na kulturnim dobrima, što utiče na promjenu njihovog integriteta i rezultira gubitkom vrijednosti i autentičnosti;- Nedovoljna naučna i stručna obrada razvoja pojedinih istorijskih epoha, događaja i ličnosti iz bliže i dalje prošlosti rezultira nedovoljnom valorizacijom istrijskog i simboličkog značaja kulturnih dobara;- Intenzivne intervencije na objektima u urbanim cjelinama, kao i graditeljska ekspanzija u kontakt-zonama, posljednjih godina, ima za posljedicu nekontrolisanu urbanizaciju koja degradira spomeničke vrijednosti pojedinih cjelina.- Centar za arheološka istraživanja nije formirao dokumentaciju o arheološkim istraživanjima i lokalitetima, čime je isključena mogućnost njihove odgovarajuće valorizacije i prezentacije. Pojedini arheološki lokaliteti su devastirani izgradnjom infrastrukturnih objekata, raznošenjem i neovlašćenim izronjavanjem arheoloških nalaza. Ti nalazi s pojedinih istraživanja dijelom su prezentovani u Istorijskom muzeju Narodnog muzeja Crne Gore i u opštinskim muzejima. Ne postoji potpuna baza podataka o arheološkim lokalitetima i materijalu, kao ni arheološka karta Crne Gore;- Fortifikacioni objekti (ostaci gradskih utvrđenja srednjovjekovnih gradova, pojedinačna utvrđenja i građevine za vojne namjene) napušteni su, nemaju novu namjenu, funkcije i odgovarajuću tehničku dokumentaciju;

- Zaštiti tradicionalne ruralne arhitekture (sela, kuća, kula, ekonomskih objekata i odgovarajućih ruralnih ambijentalnih cjelina) nije posvećeno dovoljno prostora, iako je ova kategorija kulturne baštine veoma značajna.- Oblast nematerijalne kulturne baštine nije dovoljno istražena, dokumentovana i prezentovana. Do sada se izučavanje nematerijalne kulturne baštine odnosilo na sporadična etnološka, antropološka, lingvistička, istorijska, muzikološka i druga istraživanja. Saznanja o ovoj oblasti baštine su djelimično prisutna i u procesu obrade i prezentacije muzejskih predmeta i zbirki.- Problemi oko zaštite kulturno - istorijskih spomenika su i: nedostatak finansijskih sredstava za adekvatnu valorizaciju, zaštitu i prezentaciju kulturnog nasljeđa, nerešeno pitanje imovinskih odnosa na utvrđenim lokalitetima, nepoštovanje investitora spomeničkog nasljeđa prilikom izgradnje objekata različitih namjena, nemar opštinskih i gradskih struktura u postupku njihovog rekognisciranja, itd.

2.Mjere zaštite

Konceptom zaštite kulturne i prirodne baštine uspostavljenim kroz PPCG 2020 utvrđena je potreba:- definisanja granica kulturnih spomenika.- integralna zaštite prirodnog i kulturnog nasljeđa - stvaranje uslova za preduzimanje neophodnih istraživanja spomenika, a naročito arheoloških nalazišta, da bi dokumentacija bila izrađena na osnovu pouzdanih podataka.- uključivanje stručnih službi koje se bave zaštitom kulturnog nasljeđa prilikom izrade planske dokumentacije.- obezbjeđenje uočljivosti kulturnih spomenika i zaštićenih urbanih cjelina mjerama koje predviđaju lokalni propisi o prostornom planiranju i izgradnji.

Prema stepenu vrijednosti spomenici kulture razvrstavaju se u tri kategorije i to:

- I kategorija – Spomenici od izuzetnog značaja, tj. Kulturne vrijednosti od nacionalnog i međunarodnog interesa - II kategorija – Spomenici od velikog značaja, tj kulturne vrijednosti u kontekstu nacionalnog i posebno kulturnog nivoa regiona u kojem su nastalim- III kategorija – Značajni spomenici, tj. Svi ostali spomenici koji zbog svoje ukupne vrijednosti imaju subregionalni ili lokalni značaj.

Služba zaštite je razvila savremenu metodologiju rada, zaštita spomenika kulture ima u osnovi četiri osnovne faze:

- I Faza je istraživanje svega onoga što može biti spomenik kulture odnosno nasijleđe određenog prostora u nekom istorijskom vremenu.- II Faza je rad na fizičkoj zaštiti spomenika, radi obezbjeđivanja njegovog trajanja, funkcionisanja i slično- III Faza je proglašavanje podataka od spomeničkog značaja tj., obnarodovanje, objavljivanje da neki objekat ima spomeničke vrijednosti. Proglašavanjem za spomeničko naslijeđe ti objekti ili grupe objekata dobijaju status objekata od posebnog interesa, što obavezuje i državu koja ih kao nosilac opšteg interesa štiti, i vlasnike i korisnike tih objekata- IV Faza je prezentacija spomenika tj. njihovo uključivanje u aktivni život područja ili naseljaU različitim fazama zaštite sprovode se mnoge aktivnosti tj. postupci da bi se objekti od spomeničkog značaja identifikovali, zaštitili i na kraju prezentovali.

Ministarstvo kulture je, kroz „Program zaštite i očuvanja kulturnih dobara za 2012.god.” cijeneći da je jedan od glavnih ciljeva Nacionalnog programa razvoja kulture, ravnomjerni razvoj kulture na teritoriji cijele Crne Gore, u cilju organizovane zaštite, očuvanja valorizacije, prezentacije i popularizacije kulturne baštine, obuhvatilo i projekte predložene od strane pojedinih opština.

Za opštinu Plav predviđene su sljedeće aktivnosti:

- Projekat rekognosciranja terena cijele Opštine, radi evidentiranja nosilaca žive tradicije, procesa dokumentovanja, na osnovu kojih će se pristupiti zaštiti pojedinih nematerijalnih dobara, a prema kriterijumima koje je utvrdio UNESCO, i na osnovu Zakona o zaštiti kulturnih dobara.

- Zaštita arhitekture XX vijeka - Projekat se sprovodi u svim opštinama na teritoriji Crne Gore

- Izrada Elaborata o utvrđivanju kulturne vrijednosti nepokretnih dobara

- Evidentiranje nematerijalne kulturne baštine