Upload
lyhuong
View
216
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Teka Kom. Praw. OL PAN, 2012, 60 87
SUBSYDIARNE STOSOWANIE PRAWA RZYMSKIEGO
W POLSCE PRZEDROZBIOROWEJ NA
ZBRODNI OBRAZY MAJESTATU
Marzena Dyjakowska
Streszczenie.
w procesach crimen maiestatis b
crimen maiestatis
a-
jach europejskich d-
crimen maiestatis od XVI do
o-
Corpus
Iuris Civilis case law z praw zagranic
crimen laesae maie-
statis w
znaczenia prawa rzymskiego dla praktyki prawnej po
o laesae maiestatis.
crimen maiestatis lska przedrozbiorowa
UWAGI
W ost a-
interesowanie rzymskim prawem karnym1
e-
lsce
opie
ane
lub przynajmniej zakorzenione w jury
zbrodnia obrazy majestatu: wypra-
1 a-
, Warszawa 2002, s. 123 134
Prawo karne Rzymskie prawo karne w polskich badaniach romanistycznych,
SUBSYDIARNE STOSOWANIE PRAWA RZYMSKIEGO W POLSCE
61
crimen maiestatis rozpo
j-
anie, czy
z2.
I ZAKRES ZBRODNI OBRAZY MAJESTATU
crimen maiestatis crimen imminutae maiestatis.
W okresi crimen maiestatis, jak w szcze-
lex Appuleia z 103 r. przed Chr., lex Cornelia
de maiestate z 81 r. przed Chr. i lex Iulia maiestatis
jako przedmiot ochrony przed zamacham
W okresie dominatu represje stosowano nie tylko wobec samych
wszystkim w ustawie cesarzy Arkadiusza i Honoriusza z 397 r., zwanej od
lex Quisquis
Ad legem Iuliam
maiestatis
C. 9,5: Ad legem Iuliam
maiestatis e-
swych rzym crimen
laesae maiestatis o-
o-3.
2
w innych kwestiach podaje J. Sondel, Prawo rzymskie w procesie
Augusta, w: o-
wicz, Lublin 2001, s. 191. 3 W. Uruszczak, Zapomniany prawnik nie
i Crimen laesae maiestatis
i postulaty, w: Wsp u-
blin 2004, s. 65 66.
Marzena Dyjakowska 62
e-
k-
koncepc a-4
o5. Auto-
soby
a-6
j)7.
crimen maiestatis j-
o crimen maiestatis
o-
dowych u miane
lex Iulia de maiestate a-
odze analogii przepis
u-
o-
miast lex Quisquis8
jak wynika z Senten-
cji Paulusa crimen maiestatis verba impia et
4 W. Sawicki, , Warszawa 1971, s. 310;
A. XVIII wieku, Katowice 1976, s. 16. 5 Zob. szerzej: M. Dyjakowska, l-
, w:
e-
, r-
ska- Katowice, s. 263 i n. 6 Zob. szerzej: M. Dyjakowska, Cr
rzymskiego w dawnej Polsce, Lublin 2010, s. 124 i n.. 7 W. Skrzetuski, Prawo polityczne narodu polskiego, t. 1, Warszawa 1782, s. 98. 8 elestam inierit factionem
aut factionis ipsius susceperit sacramenta vel dederit, de nece etiam virorum illustrium, qui consili-
is et consistorio nostro intersunt, senatorum etiam (nam et ipsi pars corporis nostri sunt) vel cui-
uslibet postremo, qui nobis mi
SUBSYDIARNE STOSOWANIE PRAWA RZYMSKIEGO W POLSCE
63
maledicta (5,29,1), jednak cesarze Teodozjusz, Arkadiusz i Honoriusz zalecali
prop o-
eniu9.
l-
tia karal-
cogitatio, consilium lex Quisquis e-
viri illustres e-
sarskich i cz
sankcji, jak za dokonanie przeczy cz
ationis poenam nemo
D. 48,19,18). a
cogitatio a10
.
in-
pryncypatu
p-
stwa11
a-
i12
, z drugiej
i-
lex Quisquis, dlatego jednym z nas13
.
w okresie repu yce interdictio aquae et ignis
u
exilium (wygna-
tku oraz infamia. Crimen
maiestatis
perduellio
9 C. Th. 9,4,1 = C. 9,7,1. 10 a-
tionem habendum est, sed in veritate: nam et personam spectandam esse, an potuerit facere, et an
11 Suetonius, De vita Caesarum: Tiberius 61; Suetonius, De vita Caesarum: Nero 36; Tacitus,
Annales 5,9. 12 Zob. np. Cicero, Epistolae ad Brutum 1,12,2. 13 C. 9,8,1.
Marzena Dyjakowska 64
damnatio memoriae naj-
ona w lex Quisquis rodziny sprawcy.
PRAWA RZYMSKIEGO NA
OBRAZY MAJESTATU W EUROPIE I W POLSCE
wraz z nor-
mami prawa rzymskiego, recypowanymi w I Rzeszy Niemieckiej, oraz prawa
kanonicznego ius commune
skiej Europy14
. Przy doko15
y-
crimen laesae maiestatis. Na podsta
ad legem Iuliam maiestatis w doktrynie sformu
awiskowych
i
po maiestas
a-
infamii upatrywano w przepisach lex Quisquis.
i-
mego ustawodawstw o-
e-
kary16
w-
a-
nim 17
z
ochrony. Najistotniejszym postanowieni
14 Prawo rzymskie jako fundament europejskiej kultury prawnej,
Europa i prawo rzymskie.
Szkice z historii europejskiej kultury prawnej, Warszawa 2009, s. 57 i n. wraz z a 15 Zob. szerzej: M. Dyjakowska, Crimen laesae maiestatis 16 jako zbrodnia obrazy
De eo qui coram Regia Maiestate
aliquem vulneraverit, vel gladium extraxerit, w: Volumina Legum, t. 1, Petersburg 1859, s. 23. 17 Poena statuta contra violatores consiliariorum et Nuntiorum, ad conventus publicos pro-
ficiscentium, w: Volumina Legum, t. 1, s. 169.
SUBSYDIARNE STOSOWANIE PRAWA RZYMSKIEGO W POLSCE
65
y-18
r-
pod-
e-
a-
ymienionych
w-
no postacie zbrodni, jak i kary19
.
Statuty li-
tew III Statutowi wprowadzonemu
a-
o ce prawnej 20
. Na III Statut, jak pod-
a-
olskiego21
a-
wem municypalnym prowincji jednego narodu, w niedostatku koronnego zaw-22
r w przypadku crimen
laesae maiestatis
stosowanie kary przewidzianej przez III Statut23: Statut
l jak
i sankcje. Wreszcie w przypadku luki w prawie sam Statut u-
l-
a
Rozdz. IV art. 54).
18 Crimen laesae Majestatis (incip.), w: Volumina Legum, t. 1, s. 270. 19 , w: Volumina Legum 20 J. Bardach, stwa
i
rzymskiego na Statuty litewskie: O dawnej i niedawnej Litwie Uczone
prawo w II Statucie litewskim, w: vos Statutas
1993, s. 15 i n.; Geneza romanizacji II Statutu Litewskiego, w:
Prace historyczno- , red. J. Malec, W. Urusz-
W y-
i 2, s. 12 i n. 21 J. Makarewicz, 22 Prawo cywilne narodu polskiego Edycja druga poprawna, t. 1, Warszawa 1787, s. 3;
por. J. Bardach, Statuty litewskie a prawo rzymskie, Warszawa 1999, s. 92. 23 T. Ostrowski, op. cit., t. 1, s. 299. Por. J. Bardach, , s. 93.
Marzena Dyjakowska 66
PROCESY O OBRAZY MAJESTATU W POLSCE
W XV XVIII WIEKU
i
Rusockiego, kasztelana biechowskiego i starosty rawskiego, z kasztelanem brzeskim 24
o
cego w drodze na sejmik do 25
; sto-
w Piotrkowie26
i a
a-
zy majestatu, lecz nie pozbawiono go czci i
oku27
.
n-
e-
rzu 28
z ator
nta I
o-
achowani29.
24
w 25 W. Pociecha, Rusocki (Russocki) Mi-
, w: 1992, s. 151 152. 26 o-
szu lwowskiego (Kronika polska, t. 2, Sanok 1856, s. 1076 1077). 27 H. Kowalska, op. cit., s. 151
A. Bojarskiego, z-
o- 256 i n. 28 K. Kowalska, op. cit., s. 152. 29 Tekst wyroku opublikowany w: W. Pociecha, Panowanie Zygmunta Starego (1506 1548)
w 3, s. 28.
SUBSYDIARNE STOSOWANIE PRAWA RZYMSKIEGO W POLSCE
67
e-
ytucji z 1539 r.
crimen laesae maie-
statis, tj. do uchwalenia konstytucji z 1588
o-
skwy30
, ale
e-
o
w interpretacji Jana
Zamoyskiego
w-
stracony w maju 1584 r.31
wypowiedzi obro
argument a-
o-32
Andrzeja Rzeczyckiego33
.
Jednym z najg a-
e
a-34
Piekar
kur35
t-
o-
o-
30 Tekst pozwu w:
138). 31 Zob. np. S. Grzybowski, Jan Zamoyski Jan Za-
moyski, hetman i polityk, Warszawa 2008, s. 84 i n. 32 Dyaryusze sejmowe r. 1585 w: Scriptores Rerum Polonicarum, t. 18,
33 A. Rzeczycki, Accusationis in Christophorum Sborovium actiones tres, Cracoviae 1585. 34 o-
35
Marzena Dyjakowska 68
36. Zgodnie
z
e-
a-
o
skaza37
.
e-
rzemu Lubomirskiemu, l-
i-
vivente rege
w planach dworu. Jeden z punk
i38
acji wojskowej oraz zamiaru obale-
u-
a awie 39
.
u-
sta Poniatowskiego. Organizatorem zam
ukawskiego.
36 Processus iu-
diciarius in causa respectu horrendi criminis regicidii in Sacra Persona Serenissimi Stanislai
Augusti Regis Poloniae die 3 Novembris 1771 Anno Varsaviae commissi, ex instantia generoso-
rum instigatorum Regni et M. D. Lihuaniae illorumque delatorum contra eiusdem criminis princi-
pales, comprincipales ac complices citatos, in iudiciis comitialibus Regni, Varsaviae gestus et
formatus, Anno Domini 1773, Varsaviae 1774 (cyt. dalej: Processus iudiciarius s. 65 66. 37 Opis egzekucji u P. Piaseckiego, op. cit., s. 290. 38 Zob. szerzej np. W. Jerzy Sebastian Lubomirski
Sprawa Lubo-
mirskiego w roku 1664 Ostatnie lata Jana Kazimierza
A. Kersten, Warszawa 1972, s. 69
opozycji Jerzego Lubomirskiego w latach 1661 1667 79. 39 Processus iudiciarius in causa Georgio Lubomirski ex instantia instigatoris
Regni et delatione Hieronymi de Magna Skrzynno Dunin ad comitia Regni anni 1664 insti-
tutae et ibidem iudicatae ac decisae, Varsoviae 1664 (dalej cyt.: Processus Lubomirski).
SUBSYDIARNE STOSOWANIE PRAWA RZYMSKIEGO W POLSCE
69
i-
ze-
e-
m
o
e-
czony
2
a-
tnim
zono
a-
a
sprawcom i zaniechanie ich are
u-
kiem akt40
oraz opartej na nich rekonstrukcji autor41
.
UZASADNIENIE SUBSYDIARNEGO STOSOWANIA
PRAWA RZYMSKIEGO W PROCESACH O MAIESTAS
u-
crimen laesae maiestatis
h-
nia wymaga kwestia znaczenia,
w i
o prawo rzymskie, jednak l-
da Hubego mskie, lecz
z-
o-
dawstwa krajowego szeroko czerpa 42.
40 41 ,
42 R. Hube, O znaczeniu prawa rzymskiego i rzymsko- skich,
Pisma Prawo rzymskie w proce-
Marzena Dyjakowska 70
Analiza wypowiedzi zawartych w aktach procesowych pozwala stwier
o-
a
cytaty z kodyfi-
lex Quisquis
postaci
utrwalonej w Corpus Iuris Civilis tnych.
Kwestia subsyd spra-
a-
crimen laesae maiestatis
Krzysztofa Zborowskiego, po list napisany
nie43
o zezwol44
zdzi
stanowionym nie zwyczajem, ale prawem rzymskim45
i
no-
l-
skiego46
o47
,
nie do
esowanie
w sprawie przede
na co wskazu-
y-48
a
z uwagi na brak norm w kwestii
zniewagi monarchy i form stadialnych
d-
ano w trakcie rozpatrywania sprawy
sie , w: Crimina et mores. Prawo karne i obyczaje w t-
nym Rzymie 43 Dyaryusze sejmowe 63, 66. 44 45 46 47 48
SUBSYDIARNE STOSOWANIE PRAWA RZYMSKIEGO W POLSCE
71
stwa49
, a nawet
rego 50
yroku kar i
z-
ych zbrodni obrazy majestatu wobec bardzo nielicznych przy-
crimen maiestatis
y-
miar kary51
o-
e-
nia w 1510 r52
.
wskazywano na niedostatki polskiego ustawodawstwa, a nawet prawa zwycza-
jowego, w kwestii zbrodni obrazy majestatu. Wojewoda pod
zda-
niem wojewody mazowieckiego
ki boskiej opiece i y53
54.
Lukami w prawie uzasadniali stosowanie prawa rzymskiego instygatorzy
u
o
zbrodnia obrazy majestatu, przynajmniej w po
w 55
zdaniem instygato
56
a
za wykorzystaniem prawa rzymskiego jest cieli,
49 Dyaryusze sejmowe 50 51 Dwa zabytki 52 crimen laesae maiestatis
wijna, anij thakowa kazn nijeb 53 Dyaryusze sejmowe 54 55 Processus iudiciarius e-
56
Marzena Dyjakowska 72
J.N. europejskich, w tym
prawa polskiego i litewskiego57
o-
o
Rusockiego58
a-59
. Pomimo uznania dla prawa
a-
c
o-
i-
egu-
i-
ymiar kary.
PRAWO RZYMSKIE JAKO KRYTERIUM OCENY ZNIEWAGI MONARCHY
o-
crimen maiestatis e-
zdaniem A. Lity
skiego c60
. Jan Zborowsk o-
a61
. Ponadto w trakcie dyskusji nad
znaczenie, jakie przypisywano w prawie polskim prywatnym listom. Instygator
a-
57 4. Por. K. Bukowska-Gorgoni,
e-
Studia z historii praw obcych w Polsce, t. 1,
h 99, przyp. 75). 58 , s. 291. 59 J. Sondel, 60 61 M. Bielski, op. cit., t. 3, Sanok 1856, s. 1521 1524.
SUBSYDIARNE STOSOWANIE PRAWA RZYMSKIEGO W POLSCE
73
mi62
r-
o-
63.
nie zo64
.
l-
ko na zwyczajach polskich, ale i na konstytucji Teodozjusza, Arkadiusza i Honoriu-
sza z 393 r. (C. 9,7: Si quis Imperatori maledixerit). J. Niemojewski,
ednika na polskim tronie, 65
. Obro ca, przeciwny
w-
p
zasad r-
n-
a
ale nakazuje przy ocenie tego rodzaju a-
animus
u66
l
a
o-
y-
y-
owym zdaniu67
.
62
Dyaryusze sejmowe e-
czycki, op. cit., s. 169 i n. 63 Dyaryusze sejmowe 125, 127. 64 65 127. 66 174. 67 106. Refleksje na temat milczenia prawa w kwestii zniewagi monarchy poja-
prywat
w-
Marzena Dyjakowska 74
Najbardziej znanym przy
o-
zeczeniu pod adresem Jana III
i oku z gro68
d-
y-
mniej
u procesie
z y cie to
w lex Iulia maiestatis o-
69k-
a
w-70
. Kon-
ustna lub
pisemna zniewaga monarchy stano
stwie71
.
rak prawnego
suro-
wego karania do argumentacji z prawa powszechnego.
PRAWO RZYMSKIE JAKO ARGUMENT NA RZECZ SZEROKIEGO
ZAKRESU OCHRONY PRAWNEJ
n-
e-
a-
sadniania przepisami prawa rzymskiego kwalifikacji jako crimen laesae maie-
statis w-
o-
o
stosownego prawa krajowego (Processus Lubomirski s. I2 v.). 68 Tekst wyroku przy o-
Processus iudiciarius s. 66). 69 70 71
SUBSYDIARNE STOSOWANIE PRAWA RZYMSKIEGO W POLSCE
75
ssie nijeprzisthoij wieczei scziugacz na rade ie. 72
k-
lex Quisquis
potomstwo spraw
w drugim procesie, od
a-
tor 73
w
nie stanowi zbrodni obrazy majestatu, 74
. Zarzut ten instygator
jego zdaniem 75
i-
j sprawie winien
76
o-77
a-
lex Quisquis.
OCENA PRZY POMOCY PRAWA RZYMSKIEGO
y-
i a-
o-
78u-
Kodeks Ju-
y-
o-
nany nie 79
72 Dwa zabytki 73 74 307. 75 , s. 310. 76
a , s. 308 309). 77 78 Processus iudiciarius 79 Prawo rzymskie w procesie
Marzena Dyjakowska 76
a-
Confessio extraiudicia-
lis non nocet confitenti, nec condemnat reum 80
a-
nia inna zasada prawa powszechnego nulla maior probatio quam propria oris
confessio81o-
r.
w y-82
.
e-
i-
aniami
swego podkomendne
majestatu ynu83
,
jednak jego zdaniem r84
.
w
zbrodni85
86
.
u
nacisk na ujemne cechy jego charakteru i zamiar zaszkodzenia Zembrzuskiemu 87
. Przypisu-
wskiemu wro
y88
uropejskiej literatury zasad Inimicus in
crimine laesae maiestatis repellitur ab accusando oraz Conspirantes et inimici
80 Zob. np. H. Gigas, De crimine laesae maiestatis, w: Tractatus Universi Iuris, t. 11, Venetiis
1584, s. 91 v. Auto 1 i Ulpianus D. 9,2,25,2. 81 Processus iudiciarius s. 42. Por. np. H. Gigas, op. cit., s. 93. 82 Volumina Legum, t. 2, s. 255. 83 Nemini praeterquam in crimine laesae maiestatis de se confesso credi potest super crimen
al Zob. np. H. Gigas, op. cit., s. 79 v. K. Bukowska-Gorgoni zwraca uwa
Procesus iudiciarius a
op. cit., s. 93). 84 Processus iudiciarius 85 Processus Lubomirski C4 v. 86 Processus iudiciarius 87 88
SUBSYDIARNE STOSOWANIE PRAWA RZYMSKIEGO W POLSCE
77
non admittuntur in testes in crimine laesae maiestatis89. Zasad tych nie kwestio-
90
w toku in-
PRAWA RZYMSKIEGO NA FORM STADIALNYCH
I ZJAWISKOWYCH PSTWA
a
e-
r consilia
n-
silia jak c-91
ejednoznacznie,
wy-
92
. Dla wykazania 93
i-
ich od-
r-94
o-
voluntas i-
d-
a
.in. w zasadzie karania
zamiaru95
. We
89 Zob. np. H. Gigas, op. cit a
d
do zatwierdzonych przez Stefana
Batorego (Processus iudiciarius 152). 90 Processus iudiciarius -Gorgoni, op. cit., s. 94. 91 Dyariusze sejmowe 92 159. 93 Tam 158. 94 De injuriosis erga parentes, w: Volumina Legum, t. 2, s. 190. 95
u-
a-
ntas karana tak
Dyaryusze sejmowe 166).
Marzena Dyjakowska 78
a-96
. Proces Krzyszto
form crimen laesae maiestatis
form w konstytucji o obrazie majestatu z 1588 r.
o-
acji
lex Quisquis oraz wspomniana kon-
t-
o-
ciem zamiaru:
Majes-
ate voluntatem sceleris, qua effectum in reos laesae Majestatis jura puniri
volunt.
o
atu oraz
III Statut r-
o 97.
voluntas sceleris (we-
conspiratio
i-
a-
nie98
. W innej mowie instygatorzy podk a-99
. Z wypowie100
machinatio
owawcze.
Stadium zwane conspiratio
o-101
96
186). 97 Processus iudiciarius 98 99 104. 100 101 80.
SUBSYDIARNE STOSOWANIE PRAWA RZYMSKIEGO W POLSCE
79
i-102
.
jak dowodzili na podstawie konstytucji z 1588 r.
a-103
. Argumentacja z prawa po-
anowanym spisku. I tak instygatorzy,
a-
rze104
k-
nny 105
o niezawiadomienie o spisku
a-
owszechnego nie tylko sam
atu106.
Zw
e-107
a
102 103 complices obejmowano w opa O ima-
(Volumina Legum
o-
wy z dokonaniem. 104 o
Jest to powszechna in
materia Criminis laesae Majestatis omnium Juris Consultorum sententia Autor
Prosper Farinaceus pisze in verbis: Sciens conspirationem contra suum Principem, et Rempubli-
cam, et non revelans, illius criminis reus est, sicut principalis delinquens. Adeoque eadem poena
Praxis et
Theoricae criminalis libri duo, Venetiis 1595. 105 de Crimine laesae maiestatis Julius Clarus lib. 5 quaest. 87. no. 2 sciens
tractatum proditionis contra principem, vel contra patriam, et illum non revelans, debet puniri
poena mortis Damhouderius in criminalibus author de crimine laesae Majesta-
tis cap. 62. nro 11
o Opera omnia
sive Practica civilis atque criminalis, Venetiis 1614. 106 107
Marzena Dyjakowska 80
k-
trynie nie wypowiedziano jedno
108.
OCENA WY LUB
o-
liczno
sprawach
a-
109
w wyroku wydanym iuxta Leges tam communes, quam Regni huius potraktowa-
latach, w czasie procesu przeciwko konfederatom barskim. Antoni Opelewski,
nie110
wbrew postanowieniom
prawa rzymskiego i III Statutu litewskiego z-
nawet w sprawach o crimen maiestatis e-111
. Na przypomnienie za-
o-
ex insa-
nia miseratione di-
gnissimus)112.
p-
stwo osobach chorych psychicznie III Statut litewski w Rozdz. XI Art. 35 sta-
108 109 e-
owo-psychiatryczne
du Lekars 110 w: Processus iu-
diciarius 111 112 Por. III Statut litewski, Rozdz. I, Art. 4.
SUBSYDIARNE STOSOWANIE PRAWA RZYMSKIEGO W POLSCE
81
i
w
A gdyby kto takiemu szalonemu
y
zanie ez
Macera w D. 1,18,14 reskryptu cesarzy Marka Aureliusza i Kommodusa, bar-
w III Statucie l-
ychiczn
o i-
sji choroby (co 113
. Pozwala to na
e-
y-
fragment D. 1,18,14 odn
e
i
obrazy majesta
l
impuberes y-
cia)114 furiosi115 III Statucie
crimen laesae maiestatis
tylko stopniu od
rodzaj wymie-
przepisu lex Quisquis III Statutu litewskiego),
jest
113 Macer D. 1,18,14. 114 Zob. np. Tacitus, Annales o-
senatuscon-
sultum Silanianum Odpowiedzial
rzymskim, w: w-
czych, red. T. Bojarski, Lublin 1988, s. 14 15). 115
Marzena Dyjakowska 82
i litewskie
pstwa.
e-
a
z-
e-
e-
wiona 116
.
Inn o-117
tytucji De crimine laesae
Majestatis Regiae, et perduellionis
a-
e po-
o118
. Gdyby jednak
d-
esach.
ozkaz
i
i
a-119
zaczerp-
p-
agi na stan 120
k-
116 Processus iudiciarius
annis ius ignorare permissum est, quod et in feminis in quibusdam causis propter sexus infirmi-
117 Processus iudiciarius 118 119 96. 120
SUBSYDIARNE STOSOWANIE PRAWA RZYMSKIEGO W POLSCE
83
o-
pkiem121.
o122
w-
n-
o-123
r-
dze
e-
Decretum Gratiani c. 5 C. 22 q. 4)124
.
Okoliczno a-
y-125 lex Quisquis
n
a126
. Na
d yczy
a-
pie dokonania127
d
oparty na C. 9,8,3 Art. 4 w Rozdz. I III Statutu litewskieg e-
a-
tu128
h-
u-
it, sine enim dolo malo, non videtur pr 121 -Gorgoni, op. cit., s. 95 96. 122 Processus iudiciarius 123
e-
124 125 126 115. 127 128
Marzena Dyjakowska 84
129.
PRAWA RZYMSKIEGO NA WYMIAR KARY
r-
nego zastosowania co do wymiaru kary. J
w o-
brak unormo
o
a-
opodobnie w opinii autora
j unkcje publiczne130
.
a-
lex Quisquis jest wskazanie w tej ustawie kar
za crimen laesae maiestatis131
polskim prze p przypadku
i-
lex Quisquis132.
Do prawa rzymskiego a-
i-
e
prawem powszechnym:
reus criminis condemnabitur, ale bez wy
i a
Pro-
u 133.
y-
mierzenia kar wymienionych w lex Quisquis
infamii oraz konfi w-
a
129 Tryphonia
K. Bukowska-Gorgoni, op. cit., s. 96 97. 130 131 Dwa zabytki 132
karan, alije ij pothomkowie ijego na hambije i ssromoczie, na lekkosczi wiecznei bijwaia karanij,
133 Processus iudiciarius
SUBSYDIARNE STOSOWANIE PRAWA RZYMSKIEGO W POLSCE
85
kary przewiduje prawo litewskie134
n-
a-
ego Rzymu i Grecji135
.
k-
i-
d
z
jak argumentowano a-
y-
stawiona kamienna kolumna136
w-
h-
nym d137
. We fragmencie wyroku prze-
eniu
-Gorgoni fragment ten jest
ie Piekarskiego138
. Do prawa powszechnego
damnatio memoriae w odniesieniu do
ego139
.
y-
ormach prawa powszechnego oraz w odniesieniu do spraw tocz
r-
w nnym oraz litewskim140
w-
iskacie na rzecz
skarbu p
w linii prostej i bocznej141
n-142
rskim.
dzianych dla sprawcy zbrodni
obra
za lex Quisquis o-
n-
e-
134 135 136 Processus iudiciarius 137 , s. 64. 138 K. Bukowska-Gorgoni, op. cit., s. 100 101. 139 Processus iudiciarius 140 K. Bukowska-Gorgoni, op. cit., s. 67. 141 Processus iudiciarius 66. 142
Marzena Dyjakowska 86
143a-
w y majestatu, jak i jego dzieci,
wy
haereditaris criminis exempla metuuntur 144.
n-
i-
a 145.
146j-
orzeczono pozbawi a-
nia rodowego nazwiska147
o
a
w 148
. Te same sankcje t-
kiem pozbawienia prawa do nazwiska 149
owi
o-
a-
eci150
.
WNIOSKI
W procesach o crimen laesae maiestatis
a-
owana. W wypowiedziach tych prawo
143 Processus iudiciarius 144 Syntagmatis iuris
universi pars III, Venetiis 1593. 145 Practica nova imperialis saxonica rerum criminalium,
Lipsiae 1739. 146 147 Tam 148 149 173. 150 Dwa zabytki
SUBSYDIARNE STOSOWANIE PRAWA RZYMSKIEGO W POLSCE
87
zaniu licznych
ze
na ich oparcie na leges communes czy iura communia, ponadto w prawie rzym-
w
i-
ako postaci obra-
u-
literaturze (K. Bukowska- subsydiarnym stosowaniu
prawa rzymskiego czy raczej prawa powszechnego w procesach o maiestas.
SUBSIDIARY APPLICATION OF THE ROMAN LAW IN PRE-PARTITION POLAND
ON THE EXAMPLE OF THE CRIME OF LESE-MAJESTY
Summary. The article aims to investigate the influence of Roman law on the court practice in the
crimen maiestatis processes in old Poland. Recent years have seen a mounting interest of the
studies in Poland in Roman criminal law, which, as a portion of the Roman legal legacy, made its
way into the legal system of pre-partition Poland. In addition to numerous examples of the use of
the Roman criminal law standards, lese-majesty deserves particular attention. This institution was
accommodated to the legal systems of the Middle Ages in European countries, including Poland.
Despite the growing number of regulations of statutory law, the crime of lese-majesty was not
subject to any comprehensive regulation, which was often underlined by the representatives of the
doctrine of the time and participants in lese-majesty processes from the 16th to the 18th century.
Given such circumstances, the material to fill the gaps in the legislation was borrowed from Ro-
man law, to be precise, common law, which was understood as the ancient law compiled in the
Corpus Iuris Civilis, complemented by the principles and case law taken from foreign laws and
lawyers' opinions. The author takes into consideration, among others, the impact of this law on the
qualification of certain acts and their stages as crimen laesae maiestatis, the assessment of evi-
dence and circumstances excluding unlawfulness or guilt. The attempt to assess the significance of
Roman law to the legal practice should allow the author to take a stand on the thesis that exists the
subsidiary application of this law in lese-majesty proceedings.
Key words: crimen maiestatis, Roman law, court proceedings, pre-partition Poland