-
1
S U N U ŞDeğerli meslektaşlar…
Şube bültenimizin 7. sayısıyla tekrar sizlerleyiz.
Mimarlar Odası Diyarbakır Şubesi 10. Dönem
Yönetim Kurulu olarak dönem çalışmalarının bir-
likte gerçekleştirilmesiyle başarıya ulaşılacağını
önceki dönemlerde birlikte üreterek ve eyleme
geçirerek birbirimizden öğrendik. Bu dönem çalış-
maları, önceki dönemleri de kapsayan ve üyeleri-
mizin katkı ve önerileriyle de gelişen uzun erimli bir
çalışma aksının iki yılını kapsayacaktır.
Bu çalışma programı kapsamında, programın
hayata geçirilmesinde, üyelerimizin kendi zen-
ginliklerini ve birikimlerini mimarlık ortamının ge-
lişmesinde bir kaynak olarak paylaşacaklarına ve
birlikte etkin çalışmalar yürütüleceğine inanıyoruz.
Oda çalışmaları içerisinde mutlaka sizinde bizim-
le paylaşacağınız önerilerinizi ve yürüteceğiniz bu
çalışmaları başlatabileceğimize inanarak; Tüm
üyelerimizi her gün çoğalan, büyüyen, etkinleşen
Mimarlar Odası üyeleri olarak ortak akıl çerçeve-
sinde hep birlikte üretmeye, katılım ve katkı koy-
maya davet ediyoruz.
Saygılarımla
TMMOB Mimarlar Odası Diyarbakır Şube Başkanı Necati
PİRİNCÇİOĞLU
MERKEZ DELEGELERİ
FETULLAH DUYANNİHAT ÇENMETİN ASLANBAHAR ACARDENİZ BORA
TARATAŞİLHAN KARAŞAHMET CENGİZ
HAMDULLAH KAYAKAMURAN SAMİGELAVUJ AKKOÇHAYRETTİN CAYMAZMEHMET
CEBEŞEFİKA ERGİNEMİNE EKİNCİ DAĞTEKİN
BATMAN TEMSİLCİLİĞİ YÖNETİM KURULU
İLETİŞİM BİLGİLERİ
BAŞKANSEKRETER ÜYESAYMAN ÜYEÜYEÜYE
Meydan Mah. Atatürk Bulvarı Petrol İşhanı Kat: 8 No: 7/20
BATMANTel: 0 488 213 36 37 Faks: 0488 213 90 86
MEHMET EKİNCİCİHAN AYILHÜSEYİN OĞUZCANAYŞEGÜL ERÇİNÖZLEM
GÜMÜŞ
MARDİN TEMSİLCİLİĞİ YÖNETİM KURULU
İLETİŞİM BİLGİLERİ
BAŞKANSEKRETER ÜYESAYMAN ÜYEÜYEÜYE
Ravza Cad. Yaykent Sitesi D Blok No: 1 Yenişehir/MARDİNTel: 0482
213 26 02 Faks: 0482 213 26 02e-posta:[email protected]
FETHULLAH DUYANTEVFİK ÜLKERABBAS BAHADURMEHMET ATA İLETMİŞMEDYA
AYDIN
TMMOB MİMARLAR ODASI DİYARBAKIR ŞUBESİŞIRNAK ODA TEMSİLCİSİ
İLETİŞİM BİLGİLERİ
ODA TEMSİLCİSİ
Kale Mah. Belediye Cad. Özalp Pasajı No: 41ŞIRNAK Gsm: 0542 760
48 37
SERHAT ÖZALP
DENETLEME KURULU UZLAŞTIRMA KURULU
MEHMET ÖZELLEYLA ECERVEYSEL ŞENER
ZÜLKÜF GÜNELİNESLİHAN ÖZKAN ALTUNKALEMOKTAY YÜZKAN
ŞUBE YÖNETİM KURULU
BAŞKANBAŞKAN YRD.SEKRETER ÜYESAYMAN ÜYEÜYEÜYEÜYE
NECATİ PİRİNÇÇİOĞLUELİF GÜVENYAVUZ ZİYA ZEYTİNOĞLUMERTHAN
ANIKF.DEMET AYKALZEKİ TAPANCIHAMDULLAH KAYA
-
2
İÇİNDEKİLER
YayınlayanTMMOB Mimarlar Odası Diyarbakır Şubesi
SahibiNecati Pirinçcioğlu
Sorumlu Yayın MüdürüYavuz Ziya Zeytinoğlu
Yayın KoordinatörüF.Demet Aykal
Yayın EkibiF.Demet AykalMerthan Anık
Yavuz Ziya ZeytinoğluAysel Yılmaz
D.Türkan KejanlıÖnder TetikBahar Acar
Gülbahar ÖzaydoğduAbdullah Altuntaş
Nihat Çen
TMMOB MİMARLAR ODASI DİYARBAKIR ŞUBESİEkinciler Cad. Kalender
Plaza Kat: 6 No: 10
Ofis / DİYARBAKIRTel : 0412 223 25 42 - 223 36 57Faks: 0412 223
25 42 - 223 36 57
[email protected]
Grafik Tasarım - BaskıARC Ajans 0412 229 20 94
Kooperatifler Mah. Yeni Sk. Dilek Apt. No: 2/6Ofis /
DİYARBAKIR
Bültenimizdeki makale ve röportajlarda geçengörüş ve eleştiriler
beyanı veren kişilere ve yazarlara aittir.
Üç ayda bir yayınlanır, ücretsiz dağıtılır.1000 adet
basılmıştır.
7
16
44
62
-
3
4- Odadan Haberler
16- Mardin’de Alt Yapı Çalışmaları ve Tarihi Doku Fethullah
DUYAN-Yüksek Mimar21- TMMOB 2. Ücretli Mühendis, Mimar, Şehir
Plancıları ve İşsizlik Kurultayı
28- Kadın, Mimarlık ve Konut Yrd. Doç. Dr. F.Demet AYKAL
34- Kadın ve Mimarlık Prof. Dr. Neslihan TÜRKÜN DOSTOĞLU
44- Mimar Sinan ve Diyarbakır Pınar GÜRHAN - Sanat Tarihçi
57- Organik Mimari Mehmet Emin AKKAŞ - Mimar
62- “Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında
Kanun Tasarısı” Değerlendirme Raporu 1 TMMOB Mimarlar Odası
69- Mimo Genç
57Fotoğraf Merthan ANIK
-
4
Odadan Haberler
4 - 5 Şubat 2012 tarihlerinde şube X. Dönem Olağan Genel Kurulu
yapıldı.
ŞUBE X. DÖNEM OLAĞAN GENEL KURULU
ŞUBE YÖNETİM KURULU
NECATİ PİRİNÇÇİOĞLUBAŞKANELİF GÜVEN BAŞKAN YRD.YAVUZ ZİYA
ZEYTİNOĞLUSEKRETER ÜYEMERTHAN ANIKSAYMAN ÜYEF.DEMET AYKALÜYEZEKİ
TAPANCIÜYEHAMDULLAH KAYAÜYE
-
5
X. DÖNEM ŞUBE DANIŞMA KURULU TOPLANTISI3 Mart 2012 tarihinde
şube toplantı salonunda X. Dönem Şube Danışma Kurulu toplantısı
yapıldı.
Yapılan toplantıda çalışma komisyonları kuruldu.
FATMA DEMET AYKALMERTHAN ANIKAYSEL YILMAZDEVRİM TÜRKAN
KEJANLINİHAT ÇENBAHAR ACAR
ABDULLAH ALTUNTAŞÖNDER TETİKGÜLBAHAR ÖZAYDOĞDUYAVUZ ZİYA
ZEYTİNOĞLUHAMDULLAH KAYA
BASIN YAYIN KOMİSYONU
ABDULBARİ KARHANARİF İPEKMERYEM DOĞANNİHAT ÇENÇİĞDEM ALDAN
MUHİTTİN ORUÇABDULĞAFUR YILMAZNECATİ PİRİNÇÇİOĞLUZEKİ
TAPANCI
SÜREKLİ MESLEKİ GELİŞİM (SMGM) KOMİSYONU
ABDULLAH ALTUNTAŞVEYSEL ŞENERELİF GÜVENABDULĞAFUR YILMAZERCAN
GÜZELAHMET FEYZULLAH ŞATIR
FETTAH ŞEKERMEHMET CAN ÇİMENMEHMET CEBENECATİ
PİRİNÇÇİOĞLUMERTHAN ANIK
SERBEST ÇALIŞANLAR (TUS) KOMİSYONU
MERTHAN ANIKGELAVUJ AKKOÇALİ AKYÜZMEHMET TANAMAN
FESİH BARUTGÜLİN OĞUZYAVUZ ZİYA ZEYTİNOĞLUHAMDULLAH KAYA
SOSYAL ETKİNLİKLER KOMİSYONU
-
6
GÜLBAHAR ÖZAYDOĞDUAYSEL YILMAZDEVRİM TÜRKAN KEJANLIGÜLİN
OĞUZSERDAL ASLAN
GÜLÇİN AYDINFATMA DEMET AYKALMUHİTTİN ORUÇNECATİ
PİRİNÇÇİOĞLU
BİLİMSEL ETKİNLİKLER KOMİSYONU
NİHAT ÇENMEHMET TANAMANGÜLÇİN AYDINBAHAR ACAR
ADULE HASRET ÖZKORKMAZYAVUZ ZİYA ZEYTİNOĞLUHAMDULLAH KAYA
ÜCRETLİ ÇALIŞANLAR KOMİSYONU
GÜLÇİN AYDINSERDAL ASLANFESİH BARUTABDULĞAFUR YILMAZNECATİ
PİRİNÇÇİOĞLU
KENT İZLEME KOMİSYONU
AYSEL YILMAZSERDAL ASLANARİF İPEKMERTHAN ANIKYAVUZ ZİYA
ZEYTİNOĞLUHAMDULLAH KAYA
ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRME (ÇED) KOMİSYONU
ELİF GÜVENGELAVUJ AKKOÇNESLİHAN ÖZKAN ALTUNKALEMGÜLÇİN
AYDINSEMRA HİLLEZ
KADIN KOMİSYONU
SERDAL ASLANSEYİT HAN ŞİMŞEKMAHMUT ŞANLIHAMDULLAH KAYA
YAPI DENETİM KOMİSYONU
GÜLİN OĞUZVEYSEL ŞENERDEVRİM TÜRKAN KEJANLIAYSEL YILMAZGÜLBAHAR
ÖZAYDOĞDUBAHAR ACAR
EMİNE EKİNCİ DAĞTEKİNMUHİTTİN ORUÇNECATİ PİRİNÇÇİOĞLUMERAL
HALİFEOĞLUNESLİHAN DALKILIÇ
TARİHİ DOKUYU İZLEME KOMİSYONU
-
7
11 Mart 2012 tarihinde TMMOB’li kadınlar kahvaltıda buluşup
ardından 8 Mart anısına Barış Ormanı’na fidan dikti.
8 MART DÜNYA KADINLAR GÜNÜ
MİMARLIK ÖĞRENCİLERİYLE TANIŞMA KOKTEYLİ13 Mart 2012 tarihinde
Dicle Üniversitesi Mimarlık Fakültesi, Mardin Artuklu Üniversitesi
Mühendislik Mi-marlık Fakültesi Mimarlık Bölümü öğrencileri ve
fakülte öğretim elemanlarıyla bir araya geldik.
-
8
TMMOB DEMOKRASİ KURULTAYI17 – 18 Mart 2012 tarihlerinde
Ankara’da düzenlenen TMMOB Demokrasi Kurultayı’na şubemizden
katılım sağlandı.
30 Mart 2012 tarihinde şubemize bağlı Mardin ili temsilciliğinde
Mardin’de yapılan alt yapı çalışmaları ve tarihi doku üzerindeki
olumsuz etkileri konulu basın açıklaması yapıldı.
MARDİN TEMSİLCİLİĞİMİZLE BASIN AÇIKLAMASI
-
9
13 – 14 – 15 Nisan 2012 tarihlerinde Ankara’da düzenlenen TMMOB
Mimarlar Odası genel kuruluna şubemiz yönetim kurulu üyeleri ile
delegeler katıldı.
Van’da yaşanan deprem mağduru çocuklar için fotoğraf atölyesi
kuruldu. Yönetim Kurulu üyemiz Merthan Anık’ın danışman olarak
katıldığı “Çocukların Gözleri ile Bakmak ve Anlamak” isimli
fotoğraf atöl-yesi Nisan ayı boyunca devam edecek. Atölye sonunda
çıkacak ürünlerin Mayıs ayı içinde sergilenmesi düşünülüyor.
Van’da yaşanan iki büyük deprem sonrası Van Belediyesi
yurttaşlara daha hızlı ulaşımı sağlamak ama-cıyla 6 bölge
oluşturmuş ve bu bölgelerde çadırlar kurmuştur. Bu çadırlar sosyal
etkinliklerinde yapılacağı tarzda düzenlenmiştir. Her bölgede
çocuklara ait özel çadırlar oluşturulmuştur.Çocukların sosyal
çalışmalarla desteklenmesi yaşanan travmaların aşılması için önem
kazanmaktadır. Proje kapsamında ilk etapta 4 bölgede 10 kişilik
fotoğraf atölyesi açılacaktır. Atölyelerde 9-16 yaş ara-sı çocuklar
ile çalışmalar yürütülecektir. Bu çalışmada toplam 40 çocuk ile
çalışma yapılacaktır. Proje, çocuklar için hazırlanmış atölye
programı çerçevesinde teknik eğitim, çekim planları ve çekimler
olmak üzere 3 aşamalı yürütülecektir. Yapılacak atölye
çalışmalarında elde edilen fotoğraflar destek veren kurum ve
kuruluşlarla işbirliği yapılarak sergilenecektir.
TMMOB MİMARLAR ODASI GENEL KURULU
MİMARLIK ÖĞRENCİLERİYLE VAN’DA FOTOĞRAF ATÖLYESİ
-
10
19 - 20 Nisan 2012 de Uluslararası Diyarbakır Surları Sempozyumu
ve Çalıştayı yapıldı. Sempozyumda surların tarihi önemi, koruma ve
işlevlendirme önerileri tartışıldı. Sempozyum sonunda yapılan
çalıştaya şubemiz adına Yrd. Doç. Dr. F.Demet Aykal katıldı. Prof.
Dr. Metin SÖZEN başkanlığında gerçekleşen çalıştaydaki aşağıda
sonuçlar elde edildi.
* Tarihi okumak için Süryani kaynaklarına bakılmalı.*
İçkale’deki Amida höyüğü kazılmalı.* Evli beden derhal onarılmalı.*
Kitabeler onarılmalı, kalker sorunlu imitasyon olabilir mi ?
tartışılmalı.* Uzay fotoğraflama yöntemiyle dikkate alınmayan
bölgelerde çalışma yapılabilir mi? tartışılmalı.* Sunumlarda konu
edilen Yeşil ve kırmızı iki kent konusu detaylanmalı. * Deneme
kazıları yapılmalı.* İçkale onursal bir alan olmalı.* Dicle ve
Surlar vurgulanmalı değerlendirilmeli.* Tüm burçların envanteri
çıkarılabilir. Teknik bilgiyle, fotoğraf arşiviyle birlikte mimari
farklılıklar değerlendirilmeli. Böylece rehber oluşturulabilir.
Bunun için yöntem çıkarılmalı ve uygulanmalı. Buna bağlı
işlevlendirme durumu değerlendirilmelidir. * Kitabelerin
açılımlarını yapılmalı.
ULUSLARARASI DİYARBAKIR SURLARI SEMPOZYUMU ve ÇALIŞTAYI
-
11
* Topoğrafya bu anlamda oldukça önemli. Jeolojik yapı
kronolojisi çıkarılmalı.* Projeler yapılırken yeterli ön araştırma
yapılmalı ve bir laboratuar açılmalı.* Taş ustalarının
yetiştirilmesi gerekli.* Surların etrafındaki sosyal yapı
araştırılmalı.* Keçi burcundan Saray Kapı’ya kadar olan bölüm
belediye tarafından çalışılıyor. Devamı gelmeli.* Dicle vadisi
projesi tekrar ele alınmalı.* Kapılar fiziksel konumundaki şaşırtma
önemli.* Su kemerleri ile dış surlar arasındaki ilişki incelenmeli.
Su kente nasıl giriyor? Surlar su kemerlerine engel mi? Su
kantaraları araştırılmalı.* Kültür politikaları Anadolu’ya uyarlı
olmalı.* Kültür politikaları yerelle ve hakla kurgulanmalı.*
Burçlar uydu müze olarak kullanılabilir. Sosyal merkezlere
dönüşebilir.* Dil ve düşünce anlamlı yöntemlerle birleştirilmeli.*
Restorasyon çalışmaları özgün olmalı.* Doğal risklere karşı önlem
alınmalı.* Evli beden burcu öncelikle ele alınmalı.* Tampon bölge
konusuna değinildi. Yeşil karakterin korunması gerekli.* Yapılan
tüm projelerde koordinasyon sorunu çözümlenmeli.* Icomos etki
değerlendirmesi ele alınmalı.* Sorunlar, stratejiler ve eylemler
yönetim organizasyonunu tanımlar.* Üstün evrensel değerler ortaya
çıkarılmalı.* Özgünlüğü ortaya çıkarılmalı.
-
12
1 MAYIS’ta ALANLARDAYDIK.
TMMOB Diyarbakır İl Koordinasyon Kurulu olarak Emek Mücadele
Dayanışma günü olan 1 Mayıs’ta İstasyon Meydanındaydık...
İŞÇİ FİLMLERİ FESTİVALİNİ DÜZENLEYEN KURUMLAR ARASINDAYDIK
T.M.M.O.B İl Koordinasyon Kurulu-nunda düzenleyici kurumlar
arasın-da yer aldığı İşçi Filmleri Festivali 1-7 Mayıs tarihlerinde
yapıldı.Çocuklar devletin cezaevlerinde şid-detin bin türlüsüne
maruz kalırken; Kürt halkı tutuklamalarla, zorla tes-lim alınmaya
çalışılırken;İşçi Filmleri Festivali yaşananlara sessiz
kalmayacağını ilan ediyor. Festival bu yılki temasını da iktidar
tarafından hak ve özgürlüklere yö-nelik saldırılar karşısında
“özgürlük” olarak belirledi.ÖZGÜRLÜK EMEK İSTER...
-
13
Mimar Sinan Büyük Ödülü
ERKUT ŞAHİNBAŞ
Mimarlığa Katkı Dalı Başarı Ödülü
RUŞEN KELEŞ
Anma Programı
HALUK BAYSAL - MELİH BİRSEL
Mimarlığa Katkı Dalı Başarı Ödülü
BEHİÇ AK
XIII. Ulusal Mimarlık Sergisi 3-9 Aralık 2012 tarihlerinde
Diyarbakır’da sergilenecek.
Mimarlar Odası’nın her iki yılda bir düzenlediği Ulu-sal
Mimarlık Sergisi ve Ödülleri’nin bu yıl XIII. dö-nemi
gerçekleştirildi. Ödül programında en yüksek katılımın
gerçekleştiği 2012 döneminin Seçici Kuru-lu 241 eserin / 342 pano
ile katılımını değerlendirdi. Ziya Tanalı başkanlığında, Ercan
Ağırbaş, Zeynep Ahunbay, Alişan Çırakoğlu ve C. Abdi Güzer’den
oluşan Seçici Kurul, “Mimar Sinan Büyük Ödülü”, “Mimarlığa Katkı
Dalı Başarı Ödülleri” ve “Anma Programı” için ödüle değer görülen
isimler ile Yapı ve Proje dallarındaki ödül adaylarını belirledi ve
ka-muoyuna önceden duyurdu. Ödüller ise, 13 Nisan akşamı, Ankara’da
ODTÜ KKM’de yapılan törende açıklandı ve sahiplerini buldu.
Tekfen Kâğıthane Ofisleri, Kağıthane-İstanbulEmre AROLAT, Gonca
PAŞOLAR, Kerem PİKER
OİB Teknik ve Endüstri Meslek Lisesi, Nilüfer-BursaMetin KILIÇ,
Dürrin SÜER
Vehbi Koç Vakfı Ford Otosan Kültür ve Yaşam Merkezi,
Gölcük-KocaeliTülin HADİ, Cem İLHAN
YAPI DALI ÖDÜLLERİ
-
14
YAPI DALI KORUMA YAŞATMA ÖDÜLLERİ
PROJE DALI ÖDÜLLERİ
T.C. Merkez Bankası Bursa Şubesi, Hizmet Binası, BursaE.Didem
DURAKBAŞA, ÖMER SELÇUK Baz
İstanbul Su Medeniyetleri Müzesi,Terkos Pompa İstasyonu,
Çatalca-İstanbulGülsün TANYELİ, Saltuk AKATAY, Arzu ERDEM, Urbin
PAKER KAHVECİOĞLU, Hüseyin L. KAHVECİOĞ-LU, Cem ALTUN
VKF Özel Koç İlköğretim Okulu Kampüsü Kapalı Yüzme Havuzu,
Tuzla-İstanbulArman AKDOĞAN
Kızılağaç Evleri, Bodrum-MuğlaArman AKDOĞAN
-
15
2012 Ulusal Mimarlık Sergisi ve Ödülleri:
13-28 Nisan 2012, ODTÜ Mimarlık Fakültesi, ANKARA
14 Mayıs-9 Haziran 2012, MO İstanbul BK Şubesi Sergi Salonu,
Karaköy, İSTANBUL
3-10 Eylül 2012, BODRUM
17-23 Eylül 2012, KAYSERİ
1-7 Ekim 2012, İZMİR
15-22 Ekim 2012, GAZİANTEP
5-11 Kasım 2012, BALIKESİR
19-25 Kasım 2012, ADANA
3-9 Aralık 2012, DİYARBAKIR
1988-2010 / I-XII Ulusal Mimarlık Ödülleri Retrospektifi
18 Mayıs - 10 Haziran 2012, Köln, ALMANYA
XIII. ULUSAL MİMARLIK SERGİ PROGRAMI
02 Şubat 2012’de Şube Başkanı Necati PİRİNÇCİOĞLU’nun yapmış
olduğu açıklama
-
16
-
17
Mardin’de Alt Yapı Çalışmaları ve Tarihi Doku
-
18
Yerel yönetimler ve merkezi yönetimler tarafın-dan özellikle
Mardin gibi tarihi kent merkezlerine ve yasa dışı yapılaşmış konut
bölgelerine yönelik baş-latılan kentsel müdahaleler hızla devam
etmektedir. Planlama disiplininin temel ilkeleri göz ardı edilerek
yapılan yasalar üzerinden gerçekleştirilen bu mü-dahalelerin, uzun
vadede telafisi zor sosyal, mimari ve mekânsal sorunlar yaratacağı
biz Mimarların en büyük endişesidir. Üniversitelerin, sivil toplum
ku-ruluşlarının ve meslek odalarının eleştirilerini dikkate
almadan, hazırlama ve onay süreçlerinde tek yetkili oldukları
projeleri acil olarak hayata geçirmektedirler. Paylaşımcı olmayan,
katılımı ve toplumsal uzlaşmayı bir kenara iten yerel yönetimler,
merkezi idarenin de desteğini alarak kentsel dönüşüm ve yenileme
pro-jelerine imza atmakta, bunu yaparken de yaşayanları dışlamakta,
fikirlerini önemsememekte ve onların rıza-larını aramamaktadır.
Bir süredir Mardin kentsel sit alanında iş makineleri
kullanılarak sürdürülmekte olan alt yapı çalış-malarını Mardinli
bir Mimar olarak kaygıyla takip etmekteyim. Anıtlar yüksek
kurulunun almış olduğu 20-12-2011 tarih ve 47.00.425-805 sayılı
kararına göre, anıtsal ve tes-cilli yapıların yoğun olduğu 1. Grup
yapıların sokaklarında ve çevresin-de iş makinesi kullanımının
yasak-landığı kararının, üst kurul tarafın-dan 07-02-2012 tarih ve
36803 sayılı kararı ile uygun ağırlıkta iş makineleri kullanılarak
devam edil-mesi yönünde tekrar karara bağ-
lanması, başta biz Mardinliler olmak üzere tüm Mardin dostlarını
hayrete düşürdü. Mardin’in UNESCO süre-cine katkı sağlayacağı
vurgulanarak alınan bu karar, tam tersine Mardin kentsel
sitinin,tarihsel geçmişini yok edecek ve telafisi mümkün olmayan
gelişmelere yol açarak Mardin’in UNESCO Dünya Mirası listesine
girişini zora sokacaktır.
Mardin kentsel sit alanında; 1.cadde dahil ol-mak üzere, şehrin
doğu ve batı kanatlarını birbirine bağlayan organik ara sokakların;
%60’nın altında, bir yapının, ahır katının tonozlu bir birimi yer
alır. Önceki çalışmalardan gördük ki alt yapı çalışmalarını
üstlenen firma, bu sokaklara ve altlarına dikkat etmeksizin 5
tonluk kırıcı makinelerle kazarken tonozları kırıp evleri tahrip
etmektedir.
Bilindiği gibi Mardin kentsel sitin altı yekpare
Mardin’de Alt Yapı Çalışmaları ve Tarihi Doku Fethullah
DUYANYüksek MimarMimarlar Odası Mardin Temsilcisi
-
19
kayalardan oluşmaktadır. Evlerin ve anıtsal yapıların temelleri
de bu kayaların üzerinden yükselmektedir. İş makinelerinin kırıcı
kullanarak yaratmış oldukları titreşimler bu yekpare kayaların
üzerindeki bütün ya-pıları deprem misali sarsarak strüktürel
sorunlara yol açmaktadır.
Örnek vermek gerekirse; Ulu Cami hamamının altındaki sokakta
makine çalıştığı zaman bütün Ulu Cami konut adası, Ulu Camii hamamı
ve çarşı bölge-si titremektedir. Bu kırma işlemi o yapının
yüzyıllardır ayakta duran yığma yapısının ömrünü azaltarak
sür-dürülebilir yapısını tehlikeye atmaktadır. Anıtlar yüksek
kurulunda bu tespit ve raporlar mevcuttur.
Tarihi Mardin kentinin bu organik sokaklarının
üstü ile alttaki tonozun kotu 1-4 m arası değişkenlik gösterir.
Kotlar dikkate alınmadan, ön tespit yapılma-dan her yer sanki yeni
bir yerleşim alanında alt yapı yapar gibi kaygısızca, umursamaz bir
tavır ile kazıl-maktadır.
Yapılan bu çalışmalarla tescilli ve anıtsal yapı ni-teliği
taşıyan bu sokakların, merdiven basamaklarının, özgün yapısı
bozulmuş ve bütün sokak dokusu ram-palı hale dönüşmüş durumdadır.
Bildiğiniz gibi kent-sel sitin en büyük problemi, nem ve kontrolsüz
akan sulardan kaynaklı, taş bozulmaları, erimeleri, kireç ve tuz
kusmalarından kaynaklı taşların yüzey kaybetme-sidir. Rampalı
sokaklardan dolayı yapıların sokak ka-pısı eşiklerinin sokak
kotunun altında kalması sonucu
-
20
sokaktaki bütün yağmur, kar ve alt yapıdan kaynaklı kontrolsüz
sularının avlulara ve yaşama birimlerine akıyor olması, tarihi
Mardin evlerini büyük ölçüde ris-ke atmaktadır.
Yüzyıllardır, Mardin kentsel sit alanının mevcut bir alt yapısı
vardı. Bu altyapı; 1.5-2 m derinlikte, 70-80 cm genişliğinde olup,
taşıyıcısı tonoz olan taştan ve oyulan kayadan oluşur. Ayrıca
Mardin’in çeşme-lerine su taşıyan arc-tüneller vardır. Altyapı
çalışması tamamlanan bütün sokaklarda eski alt yapı kanalları
kaldırılarak ve iş makineleriyle daha derinleştirilerek yeni
plastik borular döşenmektedir. Bitmiş olan bu sokaklardaki
yapıların çoğuna sokaktan ve kapı eşik-lerinden su sızmaktadır. Bu
sokaklardan geçen çeş-melere kaynak suyu taşıyan tünellere kirli su
(kanali-zasyon) bulaşma ihtimalleri artmakta ve geriye dönüş mümkün
olmamaktadır.
Bu çalışmalar yapılırken yüzyıllardır sertleşmiş ve preslenmiş
bu sokak yüzeyleri altyapı çalışmaları yü-zünden kazıdan çıkan
mevcut dolgu ile doldurularak hem kot yükselmesi hem de yumuşak
sokak zemi-ni yaratmaktadır. Akan yağmur suları bu sokaklarda
çökmeler yaratmakta, zemindeki toprağı alt yola doğ-ru
akıtmaktadır. Bu durum binaların sokak duvarlarını
açığa çıkararak yapılara su sızmasına, dolayısıyla du-varın
altındaki toprağı boşaltarak duvarın yıkılmasına neden
olmaktadır.
Organik Mardin sokaklarının birinci derece arke-olojik sit alanı
olduğu gerçeğini unutmadan; yapılan alt yapı çalışmalarının hızlı
bir şekilde değil, bölgenin 1. derece arkeolojik sit alanı olduğu
göz önünde bu-lundurularak arkeologlar ve mimarlardan oluşan
bi-limsel bir kurul eşliğinde, insan gücü ile zaman sınırı
olmaksızın yapılması gerekmektedir.
Mahalle bazında yapılacak rölöve tespit projesi ile sokaklar
ayrı ayrı ele alınarak bütün merdivenlerin, hem rıhtlarının hem de
sahanlıklarının giriş kapı eşikle-ride dahil olmak üzere kotları
tespit edilerek yapılmalı-dır. Çalışma sonrasında rölöve projesine
uygun olarak özgün malzeme ve teknikte merdiven basamakları ve
giriş kapısı eşikleri, sokakları kullanan insanlar, yük ve binek
hayvanlarına uygun olarak dengelenmelidir.Kazı çalışmaları bu
şekilde devam ederse,şehrin ta-rihsel gelişimini oluşturan bu
organik ve doğal plana sahip sokakların, Mardin kentsel sitinin
ulaşımındaki kültürel değeri yok edilmiş olacak, bu da ileride
telafisi mümkün olmayan sonuçlara yol açacaktır.
Fotoğraflar Fethullah DUYAN
-
21
TMMOB 2. Ücretli Mühendis, Mimar,
Şehir Plancıları ve İşsizlik Kurultayı
-
22
Ankara Kocatepe Kültür Merkezi`nde 25 Mart 2012 tarihinde
gerçekleştirilen kurultayda yerel ku-rultaylardan gelen 157
Birleştirilmiş Karar Önergesi görüşüldü. Önergelerden 40’ı TMMOB 1.
Ücretli Mü-hendis, Mimar, Şehir Plancıları ve İşsizlik
Kurultayın-da görüşülüp karara bağlandığından sözkonusu 40 önerge
görüşülmedi. Diğer 117 önerge de kolaylaş-tırıcı kurul tarafından
benzer olan önergeler birleştiri-lerek Çalışma Hakkı ve Ücret,
Asgari Ücret, Kıdem Tazminatı, İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği,
Güvenli Çalışma Sendikalaşma ve Örgütlenme, Eğitimin Çalışma
Ya-şamına ve İşsizliğe Etkileri, Yabancı MMŞP Çalışma İzinleri
başlıkları altında toplanarak 38 önerge haline getirildi. Önergeler
tek tek görüşülüp leyhte ve aleyh-te görüşler bildirildikten sonra
oylamaya sunuldu ve kabul edildi. 21 önerge de herhangi bir başlık
altında
toplanmadan görüşülerek konuyla ilgisiz olarak görü-lenler iptal
edildi. Kabul edilen 38 önerge ve sonuç bildirgesi aşağıda yer
almaktadır.
Karar No 1: Kurultay isminin “TMMOB 2. Ücretli Mühendis, Mimar,
Şehir Plancıları ve İşsizlik Kurultayı” ola-rak kayda geçmesini,
Sonuç Bildirgesi ve karar metni de dahil olmak üzere, her türlü
yazılı belge ve yazışmada 2. Kurultay olarak anılması
kararlaştırılmıştır.
Çalışma hakkı ve ücretKarar No 2: TMMOB, Çocukların işgücü
olarak üretim süreci içerisinde yer almamaları için,
emekçilerin
ekonomik, demokratik ve siyasi örgütleriyle birlikte mücadele
eder.Karar No 3: Gelir dağılımdaki adaletsizliği artırıcı
uygulamalara son verilmeli, adil bir paylaşımı sağlayıcı
önlemler alınmalıdır.Asgari ÜcretKarar No 4: TMMOB, asgari
ücretin vergi dışı bırakılması ve insanca bir yaşam düzeyine
çıkarılması için
mücadele eder. Bölgesel asgari ücret uygulamasına geçişe karşı
mücadele eder.Karar No 5: TMMOB, emekçilerin mücadelelerinin ve
sosyal devlet anlayışının bir ürünü olan sosyal güven-
lik kurumlarının korunması, bu kurumlara katılımın
yaygınlaştırılması, verilen hizmetlerin kalitesinin ve kapsamının
artırılması için
Karar No 6: TMMOB, sosyal güvenlik sisteminin, tüm sosyal
tarafların katılımıyla, çoğunluğun çalışan ke-simlerde olduğu bir
yönetim yapısına kavuşturulması, hizmet kalitesinin yükseltilmesi,
işleyişinin demokratikleş-tirilmesi, bütün ücretli çalışanları
kapsayacak şekilde yaygınlaştırılması ve kayıt dışı çalıştırmanın
engellenmesi için mücadele eder.
TMMOB 2. Ücretli Mühendis, Mimar, Şehir Plancıları ve İşsizlik
Kurultayı
TMMOB 2. Ücretli Mühendis, Mimar, Şehir Plancıları ve İşsizlik
Kurultayı Kararları
-
23
Kıdem TazminatıKarar No 7: TMMOB, kıdem tazminatının
kaldırılarak fona devredilmesi saldırısına karşı emek ve
demokrasi
güçleri ile birlikte mücadele eder. Kıdem tazminatının
kaldırılmasının genelde tüm emekçi kesimlere, özelde mü-hendis,
mimar ve şehir plancılarına olan etkileri anlatan etkinlikler
birimleri ile birlikte gerçekleştirir.
Karar No 8: Güvencesiz çalışmanın yaygınlaşması ve tek geçerli
çalışma biçimine dönüşmesi ile birlikte kıdem tazminatındaki
çalışma süresi sınırı çalışanların kıdem tazminatından
yararlanmasını engellemektedir. Kı-dem tazminatından yararlanma
konusundaki süre sınırının ortadan kaldırılması için emek ve
demokrasi güçleri ile birlikte mücadele eder. İşçi alacaklarının
(ücret, kıdem tazminatı veya ihbar tazminatı vb.) öncelikli olarak
ödenmesi, şayet işveren tarafından ödenemiyorsa, tüm bu işçi
alacaklarının devlet tarafından üstlenilmesi ko-nusunda emek ve
demokrasi güçleri ile birlikte çalışmalar yürütür.
İşçi Sağlığı ve İş GüvenliğiKarar No 9: TMMOB, «İş
Güvenliği Mühendisliği» kavramının, meslek disiplinlerinin özgün
koşulları dikkate
alınarak yeni bir yönetmelikle yeniden tanımlanması; TMMOB‘ye
bağlı ilgili Odaların etkin bir denetim işlevi üst-lenmesi için
mücadele eder.
Karar No 10: TMMOB, iş güvenliği mühendisi, işyeri hekimi,
işyeri sağlık memuru ve hemşirelerin mesleki bağımsızlıklarının
sağlanması için mücadele eder.
Karar No 11: TMMOB, işçi sağlığı, iş güvenliği
hizmetlerinin kamusal bir hizmet olarak algılanması ve işe ulaşmaya
başladığı yerden (kullanılan her türlü ulaşım yolları ve
araçlarının dahil edilerek) başlayarak genişletil-mesi, çalışma
koşulları arasındaki nedensel ilişkileri araştıracak ve bilimsel
araştırma yapacak, işçi sağlığı ve iş güvenliği platformlarının
ilgili emek ve demokrasi güçlerinin katılımıyla il düzeyinde
oluşturulması, için mücadele eder.
Güvenceli ÇalışmaKarar No 12: Güvencesizliğe karşı mücadelenin
mühendis, mimar, şehir plancıları kitlesi açısından bilince
çıkartılması için panel vb. etkinlikler, imza kampanyaları,
eylemler gibi yöntemler ile TMMOB ülke çapında tüm birimleri ile
“Güvencesiz çalışmaya karşı” mücadele eder.
Karar No 13: TMMOB çalışmanın sadece bir zorunluluk ya da
özgürlük meselesi değil aynı zamanda bir hak olduğunu kabul eder.
Çalışma hakkı temel bir insan hakkıdır. Ancak bu hakkın kullanımı
örgütlü ve bilinçli irade ile mümkündür. TMMOB bu hakkın kullanımı
için diğer emek örgütleri ile birlikte bütünlüklü bir mücadele
yürütmelidir. Çalışma özgürlüğü kavramına anlam ve değer kazandıran
da çalışma hakkıdır. Öte yandan çalışma hakkı birçok sosyo-ekonomik
hakkın bağlandığı çok temel bir hak konumundadır. TMMOB, çalışma
hakkını kabul eden anlayış içinde işgücünün eğitimi, iş bulma,
çalışma koşullarının iyileştirilmesi, işsizlik sigortası gibi
birçok uygulamayı hayata geçirilmesi için emek ve demokrasi güçleri
ile birlikte mücadele eder.
Karar No 14: 4857 Sayılı Yasanın 30. maddesinin[1],
engelli mühendis, mimar ve şehir plancılarının yarar-lanacağı bir
biçimde yeniden düzenlenmesi için emek ve demokrasi güçleri ile
birlikte mücadele eder.
Karar No 15: İşveren ve işveren ortağı TMMOB
üyelerinin, işyerlerinde yasadışı ve kuralsız olarak mühendis,
mimar ve şehir plancılarını çalıştırmaları halinde, TMMOB emekten
yana taraf olur ve disiplin yönetmeliğini işletir.
İşsizlikKarar No 16: İşsizliğin kişisel
özelliklerden bağımsız kapitalizmin yapısal özelliklerinden biri
olduğundan
hareketle, işsizlerin sağlık, enerji, ulaşım, su vb. temel
yaşamsal hizmetlerden işsizliği süresince ücretsiz yarar-lanılması,
çalışmayanlardan yaşamsal ihtiyaçlarını karşılaması için yapmış
oldukları harcamalardan katma değer vergisi alınmaması için mevcut
hukuksal haklarının hayata geçirilmesi için mücadele eder.
Karar No 17: İşsizlik Sigortası Fonunun, yalnızca işsizlik
sorununun muhatabı emekçiler için kullanılması, hükümet ve
sermayenin amaç dışı kullanım yollarının kapatılması için mücadele
eder.
Sendikalaşma ve ÖrgütlenmeKarar No 18: Bir taraftan sınıfın
birliğini zorlaştıran tüm farklılaşmalara karşı mücadele ederken,
işçi sınıfının
bir parçası olan mühendis, mimar ve şehir plancılarının
işçilerle birlikte örgütlenmesi için girişimlerde bulunur. TMMOB,
ücretli çalışan üyelerinin sendikalaşabilmesi için çalışmalar
yürütür. Bunu sağlamak için sendikalar ve
-
24
odalar arasında çalışma grupları veya kurullar oluşturarak
sendikalaşmaya destek verir. Emeği ile geçinen mü-hendis, mimar,
şehir plancısını emek hareketinin “mühendis, mimar, şehir plancısı
kimliği” ile bir bileşeni olarak görür ve “işyeri sendikacılığı”,
“meslek sendikacılığı” gibi yaklaşımları reddeder, işçi sınıfının
sendikal birliği ve işkolu sendikacılığı ekseninde çalışanların
ortak örgütlülüğünü savunur ve üyelerini bu kapsamda ilgili
sendika-lara üye olmaya teşvik eder. Üyelerimizin sorunlarının bir
kısmının ilgili iş kolundaki sendikal örgütlülükle bağıntılı
olduğunun bilince çıkarılmasına ve sendikalaşma bilinci
oluşturulmasına katkıda bulunur. TMMOB, sendikalaş-maya ve
örgütlenmeye karşı engel çıkartan üyeleri hakkında a disiplin
yönetmeliğini işletir.
Karar No 19: TMMOB, grevli toplu sözleşmeli sendikalaşma
hakkının bütün işkollarındaki çalışanlara tanın-ması; kamuda ve
özel sektörde hak grevi, dayanışma grevi ve genel grevin yasal
güvenceye alınması, lokavtın yasaklanması ve sendikalaşmanın
özendirilmesi, meslek ve işyeri sendikacılığının reddedilmesi,
işkolu sendi-kacılığının esas alınması için mücadele eder.
Bilindiği gibi grev 12 Eylül Anayasası ile toplu sözleşme sürecine
bağlanmış durumda, bu yetmezmiş gibi bir dizi yasal ve bürokratik
engellerle de emekçilerin grev hakkı elle-rinden alınmaya
çalışılmaktadır. Grev hakkının önündeki tüm engellerin kaldırılması
için emek ve meslek örgüt-leri ile birlikte mücadele eder.
Sendikaların yetki konusu sendikasızlaştırmak ve emeğin sömürüsünü
daha da arttırmak olarak kullanılmaktadır. Sendikaların yetki
konusu hem siyasi iktidarın müdahalesine açık durumda, hem de uzun
ve neredeyse yıllarca sürebilen bir süreç olarak yer almaktadır.
Sürecin hızlanmasını ve iktidarın müdahalesinin engellenmesi için
yeni düzenlemelerin yapılması konusunda emek ve meslek örgütleri
ile birlikte mücadele eder.
Karar No 20: TMMOB, iş güvencesinin tüm ücretli çalışanları
kapsayacak tarzda genişletilmesi ve tüm çalışanların sigortalı
yapılması, iş güvencesinin işverenlerin her türlü keyfi ve haksız
işten çıkarması karşısında kesin işe iadeyi içermesi, işverenlerin
dava süresince işsiz kalınan bütün süre için tüm mal varlığıyla
sorumlu olması; bu ödemenin devlet tarafından uygulanması,
işverenden tahsilinin devlet tarafından yapılması ve uzun olan
mahkeme sürelerinin kısaltılması için yasal düzenleme yapılması
için mücadele eder.
Karar No 21: TMMOB mühendislerin sendikalaşmasına dair dünyadan
ve ülkemizden tüm deneyimleri araştıracak bir birim kurarak deneyim
örneklerini üyelerine aktaracak etkinlikler düzenleyerek
mühendislerin sendikalaşması konusunda bir tartışma ortamı
geliştirir. Bu doğrultuda, sendikalarda mühendislerle işçilerin
diğer kesimlerinin ortaklaşmasının koşullarının yaratılmasına,
ortak bir zemin örülmesine olanak taşıyacak çalış-taylarla bir
sempozyumun sendikalarla birlikte düzenlenmesi sağlanır.
Karar No 22: Toplu iş sözleşmelerinde yer alan kapsam dışılığa
karşı emek örgütleri ile birlikte ortak tavır geliştirir.
Karar No 23: Meslek alanlarına giren konularda tüm emek
örgütleriyle bir araya gelerek iş güvencesi vb. konuların çok yönlü
olarak birlikte ele alınacağı etkinlikler düzenler.
Karar No 24: TMMOB‘ye bağlı odalar işsiz kalan üyelerinden işsiz
kaldıkları dönem boyunca aidat almama-ları için gerekli
düzenlemeleri yapar.
Karar No 25: TMMOB, üyelerinin çalıştıkları meslek alanlarında
üye oldukları sendikaların yapacakları toplu iş sözleşmeleri
ve/veya bireysel olarak yapacakları tip sözleşmelerde kullanılmak
üzere mühendislik iş tanımlarını ve bunlara ilişkin ücretler
konusunda çalışma yapmalıdır.
Eğitimin Çalışma Yaşamına ve İşsizliğe etkileriKarar No 26:
TMMOB ve bağlı Odalarının, üniversitelerde mühendislik, mimarlık ve
şehir planlama ile ilgili
yükseköğrenimin kamu ve toplumsal yararlar gözetilerek
planlanmasında, fakülte ve bölümlerinin açılması, eği-tim
programlarının oluşturulması, kontenjanlarının belirlenmesi
süreçlerinde yer alması, bu süreçte TMMOB‘nin öneri ve onayının
alınması için mücadele eder.
Karar No 27: TMMOB, üniversite çevrelerinde
üniversite olanakları kullanılarak oluşturulan teknoloji
bölge-lerinde öğrencilerin ucuz işgücü olarak kullanılmasına son
verilmesi için mücadele eder. Üniversitelerde döner sermaye
kapsamında piyasadan alınan işlerde ve tüm piyasalaştırılmaya
çalışılan uygulamalardaki sömürüye karşı çıkar, üniversitelerin
piyasalaştırılmasına karşı mücadele eder.
Karar No 28: Teknoloji fakülteleri kapatılmalıdır.
-
25
Karar No 29: TMMOB, üniversitelerde, kamuda ve özel
sektörde staj sömürüsüne son verilmesi için mü-cadele eder.
Karar No 30: Yeni mezun mühendis, mimar ve şehir plancısı
öğrencilerinin büyük bir çoğunluğunun mesleki yetki ve hakları
işverenler tarafından istismar edilmektedir. TMMOB ve odalar
öğrenci üye komisyonlarıyla bir-likte, öğrencilerin çalışma
yaşamında karşılaşacakları sorunlar, mesleki hak ve yetkilerine
ilişkin bilinçlendirilmeli, eğitilmeli ve bu doğrultuda etkinlikler
düzenlenmelidir.
Karar No 31: Mühendislik eğitiminin niteliksizleştirilmesi ve
piyasalaştırılmasının bir boyutu olan mühendislik eğitiminde
uzaktan öğrenim uygulamalarına karşı mücadele etmeli ve hukuki
süreci başlatmalıdır.
Yabancı MMŞP çalışma İzinleriKarar No 32: TMMOB,
4817 Sayılı Yasa‘da yabancıların çalışma izni hakkındaki kanunun
değiştirilerek,
yabancı uyruklu mühendis, mimar ve şehir plancılarının serbestçe
çalıştırılmasının mühendis, mimar ve şehir plancılarının çalışma
koşullarını ağırlaştırmak ve genel ücret düzeylerini düşürmek için
kullanıldığının tespiti ile 4817 Sayılı Yasanın bu özelliklerinden
arındırılması için ilgili ülkelerdeki eşdeğer emek örgütleriyle
birlikte müca-dele yürütür.
Karar No 33: TMMOB, yabancı mühendislik ve mimarlık
hizmetlerinin serbest dolaşımına karşı gerekli rekabet koşullarının
ülkemizde bulunmaması; teknik-hukuki ve mesleki mevzuatların
yetersizliği itibarıyla toplu-mun korunması, mesleğin ve meslek
mensubunun geliştirilmesi, meslek örgütlerinin denetim yetkisinin
artırıl-ması için mücadele eder.
DiğerKarar No 34: TMMOB, dünya denizlerinde seyreden
gemilerin üzerinde bilfiil çalışan denizci mühendislerin
yıpranma hakkını ortadan kaldıran mevcut yasaların, bu hakkın
yeniden sağlanacak şekilde iptali ya da düzen-lenmesi konusunda
mücadele eder.
Karar No 35: TMMOB, denizci mühendislerin çalışma alanlarını
sınırlayan, 4 yıllık teknik fakülte çıkışlı denizci mühendislerin
çalışma alanlarına giren ve ağır sorumluluk gerektiren görevlerin 2
yıllık denizcilik meslek yükse-kokulu mezunları tarafından ve kurs
düzeyindeki özel eğitim kurumlarınca verilebilen gemi adamı
sertifikaları ya da ehliyetleriyle de yapılabileceğini belirten her
türlü yasa ve yönetmeliklerin iptali ya da lehte yeniden
düzenlen-mesi konusunda mücadele eder.
Karar No 36: TMMOB bundan önce gerçekleştirilen ve olağanüstü
kararlar kongresinde karar altına alınan kurultay kararları ile
gerçekleştireceğimiz kurultay kararlarının hayata geçirilmesi
konusunda birimlerini denetler, uygulanmasını sağlar.
Birimlerimizde oluşturulan ücretli mühendis, mimar ve şehir
plancıları komisyonları dö-nem içerisinde belirli konuların
derinlemesine incelemesiyle anlam kazanacak olan konu başlıkları ve
karşılaşılan sorunların çözümü için kurultayın düzenlenmesi daha
anlamlı olacaktır. Bu nedenle iki yılda bir yapılması iste-nen
TMMOB Ücretli Mühendis, Mimar ve Şehir Plancıları ve İşsizlik
Kurultayı birimlerin ihtiyaç duyması halinde yapılması
sağlanır.
Karar No 37: TMMOB kamu ve özel sektördeki istihdamın
arttırılması, üyelerinin mesleki eksikliklerinin giderilmesi ve
işsiz mühendislere ücretsiz olarak verilmesi için meslek içi eğitim
ve seminerlerin tüm illerde yay-gınlaştırılmasını konusunda çalışma
yapar.
Karar No 38: TMMOB bünyesinde Oda gelirlerinden
TMMOB Genel Kurulunun belirlediği oranda yapılan kesinti ile
Dayanışma Fonu oluşturulmalıdır. Fona, üyelerden de gönüllülük
esasına göre katkı sağlanmalıdır. Fon esas olarak çevreye, halka ve
işçi sınıfına karşı sorumluluğunu yerine getirdiği için baskıya
uğrayan, işten atılan ve oda örgütlenmesi ve sendikalaşma
mücadelesinde baskıya uğrayan meslektaşlarla dayanışmaya
yönelmelidir.
-
26
TMMOB 2. Ücretli Mühendis, Mimar, Şehir Plancıları veİşsizlik
Kurultayı Sonuç Bildirisi
Ücretli mühendis, mimar ve şehir plancılarının çalışma yaşamında
karşılaştıkları sorunlar ve işsizlik olgusu, ekonomik sosyal
politikaların meslek alanla-rımıza yansımaları ve özlük hakları
üzerine tartışmak, çözüm üretmek ve TMMOB örgütlülüğünü
yaygın-laştırmak amacıyla düzenlenen TMMOB 2. Ücretli Mühendis,
Mimar, Şehir Plancıları ve İşsizlik Kurulta-yı 25 Şubat 2012
tarihinde Ankara Kocatepe Kültür Merkezi‘nde toplanmıştır.
12 yerel kurultayın ardından toplanan kurultayda benimsenen
önergeler ve bu önergeler üzerine yapı-lan görüşmelerden hareketle,
aşağıdaki belirleme ve tespitler, TMMOB birimleri ve kamuoyunun
dikkatine sunulmaktadır.
Ülkemizde neo-liberal dönüşümü başlatan 24 Ocak 1980 ekonomi
kararları sonrasında uygulanan serbestleştirme politikaları, AKP
İktidarıyla doruğa ulaşmıştır. 2003‘ten itibaren çalışma yaşamında
ya-pılan yasa/mevzuat değişiklikleri, 12 Eylül‘ün ekono-mik, sosyal
politikaları doğrultusunda emperyalizme bağımlılık ve “yapısal uyum
programları” uyarınca gündeme gelmiştir. Çalışma yaşamı,
neo-liberal poli-tikalar uyarınca yapılan değişiklikler ile
“esnekleştirme, serbestleştirme” anlayışına göre şekillendirilmiş,
sö-mürünün derinleştirilmesi sağlanmıştır. Bu politikalar;
özelleştirmeler yoluyla kamunun tasfiyesine, taşeron-laşmaya,
örgütsüzleşmeye, tüm emekçi kesimlerin hak ve gelir kaybına yol
açmıştır.
Milyonlarca çalışan, örgütlenme hakkından mah-rum, ekonomik ve
sosyal bunalım içindedir. Çalışan-ların başta iş güvencesi olmak
üzere, kıdem tazminat-ları, fazla mesai ücretleri ile sendikal hak
ve yetkileri budanmaktadır.
Kanun Hükmünde Kararnameler, “torba yasalar” ve diğer yasalarda
yapılan kritik değişikliklerin tümü çalışan mühendis, mimar,
şehir plancıları ve tüm emekçiler ile işgücü piyasasının yedek
deposu olarak tutulan tüm işsizlerin aleyhinedir.
Çalışma yaşamının büyük kısmı işçi sağlığı ve iş güvenliği
önlemlerinin dışında tutulmuş, iş kazaları/ci-nayetleri ve meslek
hastalıkları ciddi bir toplumsal so-run haline gelmiştir. Emekçiler
ve ailelerinin sağlık ve sosyal güvenlik gibi temel haklara erişimi
bu hizmetler
ticarileştirilerek engellenmektedir. Özellikle AKP dö-neminde
yapılan müdahalelerle sosyal güvenlik bir kamusal yükümlülük
olmaktan çıkarılmış, sağlık hiz-metleri özelleştirilerek bir piyasa
faaliyeti halini almıştır.
“Ulusal İstihdam Stratejisi”nde ve İş İlişkileri Ka-nun
Tasarısı‘nda benimsenen yaklaşımlar uyarınca da esnek, güvencesiz
çalışma biçimleri çeşitli yasalara parça parça sızdırılarak daha
fazla yaygınlaştırılacak, geçici-kiralık işçilik uygulamasına
geçilecek, özel is-tihdam büroları yaygınlaştırılacak, kıdem
tazminatları budanacak, “bölgesel asgari ücret” uygulamasıyla
asgari ücret düşürülecek, başta genç işçiler olmak üzere tüm işçi
ve emekçiler güvencesiz ucuz emek sömürüsüne tabi tutulacaktır.
İşçi sağlığı ve güvenliği alanı, bilimsel-mesleki de-ğerler,
mühendislik-hekimlik uygulamaları, iktidarın esnekleşme ve
ticarileştirme çabalarının önünde bir engel olarak görülmektedir.
2003 yılında kabul edilen 4857 sayılı İş Yasası‘nda iş güvenliği
mühendisliği ve işyeri hekimliği uygulaması açıkça belirtilmesine
ve bu yöndeki yargı kararlarına karşın ardı ardına çıkarılan yasa
ve yönetmeliklerle işyerlerinde sağlık ve güven-lik faaliyetleri
ticarileştirilmektedir. Yargıya taşınan bu düzenlemelerin
birçoğunun yürütmesinin durdurul-masına, “mevzuatın gözden
geçirilmesi” çabaları ile direnilmekte; emek ve meslek örgütlerinin
görüşleri ile yargı kararlarının üzerinden atlanılmaktadır.
Kamu yararı ve kamusal hizmetlerin tasfiyesi, serbestleştirme
politikalarıyla birlikte mühendislik, mimarlık, şehir plancılığı
alanlarına da yansımıştır. İş güvenliği mühendisliğinin önüne
çıkarılan engeller, “uzaktan eğitim” ve teknoloji fakülteleri gibi
mühen-dislik eğitimini tasfiye edecek yönelimler, mühendisliği
niteliksizleştiren uygulamalar ve onlarca yasa ile yapı-lan
düzenlemelerle ülke, meslek, meslektaş çıkarları
daraltılmıştır.
Plansız bir şekilde yeni üniversite ve bölümlerin peş peşe
açılması, kontenjanlar ile istihdam arasında oluşan dengesizlikten
dolayı meslektaşlarımız kendi-lerini işsizliğe karşı koruyamaz hale
gelmiştir. İşsizliği planlı bir biçimde kullanan kapitalist sistem,
meslek-taşlarımızın ve mesleklerimizin piyasa koşullarının esiri
olmasına yol açmıştır. Bu sistematik içinde doğrudan
-
27
mühendislik aleyhine yasal düzenleme girişimleri de söz
konusudur. Değişik mühendislik mimarlık alan-larında kamusal
mesleki denetimler ortadan kaldırıl-makta ve meslektaşlarımız hak
kayıplarına uğramak-tadır.
“Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanun” değişiklikleri
uyarınca TMMOB Yasası‘nın 34 ve 35. maddeleri ile Mühendislik ve
Mimarlık Hakkında Yasa‘nın 1 ve 7. maddelerinin uygulanması
engelle-nerek yabancı mühendis, mimar ve şehir plancıları-nın
akademik ve mesleki yeterliliklerini kanıtlamalarına gerek kalmadan
ülkemizde çalışmaları sağlanmıştır.
AKP iktidarı, meslek kuruluşlarının idari, örgütsel, mali yapı
ve seçim sistemlerini değiştirme hedefini önüne koymuştur. Bu
doğrultuda hazırlanarak alela-cele yürürlüğe sokulan Kanun Hükmünde
Kararna-meler aracılığıyla, TMMOB ve bağlı meslek odalarının özerk
kamu tüzelkişiliği ve üye iradesi yok sayılmak-tadır. Odaların asli
görevleri Çevre ve Şehircilik Ba-kanlığı bünyesinde kurulan Mesleki
Hizmetler Genel Müdürlüğü‘ne verilerek en başta Anayasa‘ya ve
ilgili yasalara aykırı bir uygulama oluşturulmaktadır.
12 Eylül 2010 referandumuyla birçok kurum gibi, yargı da (var
olan yetersiz ve kısmi) bağımsızlığını bü-yük ölçüde yitirmiştir.
AKP İktidarının dindar ve itaatkar gençlik vb. söylemleri ve
yaşanan gelişmeler açık ve sivil faşist düzenin göstergeleridir.
Toplumsal hedef, itaatkar bir gençlik değil, haklarını bilen,
sorgulayan, haklarına sahip çıkan insanlar yetişmesi olmalıdır. Bu
koşullarda, özellikle işçi sınıfının ve tüm emekçilerin sadece
ekonomik ve sosyal haklara ilişkin taleplerle yetinmesi mümkün
değildir, tüm haklarına bütünlüğü içerisinde sahip çıkmalıdır.
AKP iktidarı değindiğimiz iktisadi temeller üzerinde diktatoryal
bir tarz ile demokrasinin temel gerekleri ve kurallarını dışlayarak
ülkemizi bir bütün olarak yoksul-laştırmış; zaten özürlü olan
demokrasiyi ortadan kal-dırmıştır.
Kurultayımız, ücretli mühendis, mimar ve şehir plancılarının da
yoksullaşmaları, geleceksizleşmele-ri ve işsiz kalmalarının asıl
sorumlusunun kapitalizm olduğunu tespit eder. Meslektaşlarımızın
sorunlarının, parçası oldukları işçi ve emekçi sınıfların
sorunlarıyla
ayrılamaz olduğunu ve çözümün de ortak olacağını vurgular.
Bu genel ortamda kurultayımız TMMOB ve bağlı Odalarının;
• Kapitalizme; serbestleştirme, özelleştirmeler yo-luyla
kamusal varlıklarımızın elden çıkarılmasına, tüm yeraltı ve yerüstü
zenginliklerimizin, sosyal hizmetle-rin, kentlerin ve doğal
çevrenin yerli-yabancı serma-yeye yeni rant alanları olarak
açılmasına,
• Varlık nedenimiz olan ülke sanayisi ve tarımını bitiren
ranta dayalı ekonomi politikalarına,
• Küresel sermayenin direktifleri ile çıkarılan,
ban-kacılık, endüstri bölgeleri, serbest bölgeler, doğrudan yabancı
yatırımlar, hazine arazileri, şeker, tütün, enerji, maden, kamu
yönetimi vb. ülke sanayisini, tarımını, alt yapısını bitiren yıkım
ve talan politikalarına,
• Emperyalist sömürü, savaş ve işgallere, • Halklar arasında
düşmanlık tohumları eken ırkçı-
milliyetçi politikalara, • Siyasal ve dinsel gericiliğe,
dindar ve itaatkar ne-
siller yetiştirme hedeflerine, • Gelir bölüşümündeki
adaletsizliğe,• Meslek uygulama alanlarımızın daraltılmasına
ve işsizliğe, kısacası mesleğimiz, halkımız ve ülkemiz aleyhine
şekillenen tüm politikalara karşı emekçi hal-kımızın bir parçası
olarak mücadelesini sürdürmeye kararlı olduğunu bir kez daha ilan
eder.
-
28Learning Center University Of Vienna - Zaha HADİD
-
29
Kadın ve Mimarlık
-
30
Toplumlarda kadın – mekan iliş-kisi kadının toplumdaki sosyal
ko-numu ile yakından ilgilidir.
İnsanoğlu, korunma güdüsü ve barınma gereksinimi doğrultu-sunda,
ilk zamanlardan bu yana kendine bir mesken sağlamaya ça-lışmıştır.
Dünya mimarisinin teme-linde var olan barınma gereksinimi konut
kavramını ortaya çıkarmıştır. Önceleri doğada, doğal koşullarla
oluşmuş, mekân olarak tanımlanan yerleri kullanan insanoğlu, zaman
içinde bunları taklit etmiştir. Kendi gereksinimlerine göre
değiştirmiş, geliştirmiştir.
Toplumların temel anlayışların-dan olan kadın ve erkek kavramı,
yapılı çevreyi de etkilemiştir. Kadın-lık ve erkeklik, doğuştan
gelen bi-yolojik özelliklerden çok, toplumsal
bir kurgu olarak ortaya çıkmıştır. Toplumsal cinsiyet olarak da
ta-nımlanabilen kavram, kadınlar ve erkekler arasında toplumsal
olarak kurulmuş, zaman içinde değişmiş ve kültürler arasında
farklılıklar gös-termiştir (1).
Erkek daha özgür, korunmaya ihtiyacı olmayan, buna karşın kadın
daha az özgür ve korunması gere-ken seviyelerde
değerlendirilmiştir. Özetle zamanla erkeği kentle; ka-dını ise evle
bağdaştıran önyargılar ortaya çıkmıştır (2). Bu yaklaşım şekli;
*Mekânın cinsiyete göre ay-rışmasına, kadınların
eğitimle-rindeki farklılıklara göre kamusal mekânlara katılımlarını
ve görünür-lüklerini etkilemiş,
*Ataerkil değerler kadınların ka-musal mekânlardaki eylemlerini
kı-sıtlamış,
* Hane içi işbölümü ve özel alan içindeki hane içi ilişkiler,
kadınların konut gelişimine sınırlar getirmiştir.
Genel anlamda mekân kavra-mına bakıldığında, barınma ve ko-
runma eylemiyle başlamış, daha sonra da yiyecek ve içeceklerini
saklamak olarak gelişim göster-miştir. Bunun sonucunda konut
yapıları ortaya çıkmıştır. Bu mekan-ların oluşumunda kadınların
önemli rolleri olmuştur.
Mimarlık tarihi ve teorileri ile ilgili çalışmaların çoğunda
kadınların, mimarlık mesleğine katkılarından bahsedilmemektedir.
Buna karşın kadınlar, insanlığın başlangıcından günümüze kadar olan
dönemde, tarihteki ilk yapı ustaları olarak bi-linmektedirler.
Kadınların bu özel-liklerine örnek olarak, yaptıkları barınaklar
arasında içinde oda gibi bölmeleri barındıran çadırlar
verile-bilir. Çadırlar, kadınların, içine yağ-muru ve sıcağı
geçirmediği için, genellikle keçi kılından dokuyarak ya da derileri
birleştirerek yaptıkları barınaklardır. Kadınların yaptığı da-ire
planlı ve kubbeli taşınabilir evler olan “yurt”lar ve daire planlı
kubbeli ya da dört köşe planlı çadırlar daha sonra kalıcı yapılara
örneklik etmiş-tir (3) (Şekil 1-2).
Kadın,
Mimarlık ve Konut
Yrd. Doç. Dr. F. Demet AYKAL
-
31
Bu tür örneklere, Diyarbakır ili Ergani ilçesine bağlı
Sesverenpınar köyü yakınlarındaki Çayönü kazılar-da bulunan ‹sepet
evler› de verile-bilir (Şekil 3).
Bu evler, kadınların dallardan, kamışlardan ördüğü ve içine az
sa-yıda kişinin girebileceği ölçülerde tasarlanmış örneklerdir.
Ağzı yere çevrilmiş küfeler şeklinde olup üzeri toprakla
sıvanmıştı. (7).
Yine benzer örnekler, Irak’ın Nasi-riye şehrinde, Marsh
Arapların saz ev-lerinde de görülmektedir (Şekil 4) (8).
Ayrıca çadır kültüründen şehir-leşmeye kadar gerçekleşen tüm
yerleşim modellerinde, planlama-da, kadının sahiplenici ve koruyucu
etkisine rastlamak mümkündür.
Ancak zaman içinde kadın, mahremiyet kavramıyla birleştiril-miş
ve toplumdan soyutlanmıştır. Kadın eve hapsedilmiş, toplumsal
etkinliğini ve saygınlığını yitirmiştir. Bu soyutlanma, yapılı
çevreyi de etkilemiştir.
Bu nedenle, aileler dışa kapalı yaşamlarını konutlarına
yansıtmış, konutlar da özellikle kadının gün-delik hayatı
düşünülerek organize edilmiştir. Böylece, kadını sosyal hayattan
koparan, soyutlayan ve gizleyen mahremiyet anlayışı, ge-leneksel
konutların ana hatlarını oluşturmuştur. Tek hacimli çok fonksiyonlu
çadırlar, geleneksel konutlarda yerini çok hacimli tek fonksiyonlu
odalara bırakmıştır.
Birbirinden ayrılmış ve cinsiyet-
lere göre belirlenmiş mekânlar, er-kekler ve kadınlar arasındaki
bağı engellemiş, görsel mahremiyeti sağlamıştır. Çünkü evin esas
gö-revi, kadını diğer erkeklerden, dış dünyadan izole etmek
düşüncesiy-le üretilmiştir.
İslamiyetin yaygınlaşmasıyla bu ayrım daha belirgin bir hal
almış-tır. İslamiyet cinselliği bir tehlike odağı olarak gördüğü
için, konut mekânlarını kadınların yaşamlarını sürdürdükleri yerler
olarak tanım-lamıştır (9). Kadın, konutun içinde hanım, konutun
dışında ikincil ve öteki olarak tanımlanmıştır.
Bu tanımlama özellikle kadın-ların zamanlarının neredeyse
ta-mamını geçirdikleri konut mimari-sinde bazı mimari öğelerde daha
çok kendini göstermiştir. Konutun dışından başlayarak, iç tarafa
ka-dar bu olgu hissedilir hale gelmiştir. Yapıların sokağa bakan
cepheleri olabildiğince yüksek duvarlarla ge-çilmiş, kadının günlük
yaşamının büyük bir bölümünü geçirdiği avlu-nun mahremiyeti
sağlanmıştır.
Konutun giriş kapısında görülen tokmaklar dahi seslerine göre
ay-rıştırılmış, kalın ve ince ses çıkaran tokmaklar beraber
kullanılmıştır. Böylece kapıya gelen kişinin erkek ya da kadın
olduğu ev halkını ön-ceden haberdar etme görevini yap-mıştır (Şekil
5).
Şekil 1 Yurt Çadırı Örneği (4)
Şekil 2 Yurt Çadır Örneği (5)
Şekil 3 Sepet Evler (6)
Şekil 4 Marsh Araplarına Ait Evler (8)
-
32
Zemin katlarda bulunan ve ev kadınlarının çalıştıkları ahır,
ambar, kiler, mutfak gibi mekanlar, yine sa-ğır duvarlarla
geçilmiştir. Buralarda çok nadir sokağa açılan küçük ha-valandırma
pencerelerine rastlan-maktadır (Şekil 6).
Üst katlarda sokağa açılan pen-cerelerde, kadının dışarıyı
görebil-mesi fakat dışarıdaki kişinin kadını görmesini engelleyen
kafesler kul-lanılmıştır (Şekil 7).
Kadının Türk geleneksel konut mimarindeki etkisi sadece dış
cep-heyle sınırlı kalmamıştır. Kadınların konut mekânlarında
erkekler oran-la daha çok zaman geçirmeleri, erkeğin aile
hayatındaki hiyerarjik konumu ve kadının mahremiyetinin sağlanması
ve sakınılması iç mekân tasarımında da etkisini göstermiştir.
Geleneksel konut mimarisinde-ki selamlık ve başoda kavramı bu
yaklaşımların sonuçlarıdır.
Özellikle zengin ailelere ait ko-nutlarda, yapı alanı harem ve
se-lamlık olarak ikiye ayrılmıştır. Se-lamlık sadece kadını diğer
erkek-lerin gözünden sakınmakla kalma-mıştır aynı zamanda erkeğe
kendi-ne ait bir mekân yaratarak onu evin işlerinden ve çocuklardan
izole bir mekân sahibi yapmıştır. Selamlıklar evin daha merkezinde
ve daha bü-yük metrekarelerle tasarlanmışlar-dır. Harem bölümünden
o denli izo-le edilmiştir ki, haremde hazırlanan yemekler iki yapı
arasında yer alan döner dolaplar yardımıyla selamlık bölümüne
servis edilmiştir (Şekil 8).
Başoda da, eve gelen erkek misafirlerin yine evin erkeği
tarafın-dan ağırlanması için tasarlanmıştır. Böylece misafir
erkeklerin evdeki kadınlarla karşılaşmaları engellen-miştir (13).
Bu odalar, çoğu zaman sokağa bir çıkma şeklinde planlan-mış ve
karşı evin mahremiyeti açı-sından, pencereleri sokak aksına
açılmıştır (Şekil 9).
SONUÇ Geçmişten günümüze, kadın ve konut arasında toplumsal
yapıdaki gelişmelere paralel olarak farklı iliş-kilerin
kurulabileceği görülmektedir. Yerleşik düzene geçilmeye
başlan-dığında kadın üretken bir özelliğe sahipken, zaman içinde
toplumsal yaptırımlar ve dayatmalar sonucu pasifize edilmiştir. Bu
yaklaşım yapı boyutuna kadar ulaşmış, plan kur-guları dahi onları
daha geri plana itecek nitelikte oluşturulmuştur.
Oysa kadın, medeni birliği, ya-şamayı, toplumsal ve fiziksel
dü-zeni temsil eder. Üstlenmiş olduğu rollerle mekansal düzende
etkilidir.
Şekil 5 Kapı Tokmaları (10)
Şekil 7 Konya Evi Kafesli Pencere Örneği (12) Şekil 8 Döner
Dolap
Şekil 6 Diyarbakır Geleneksel Sokağı (11)
Şekil 9 Diyarbakır Cumbalı Ev Örneği (10)
-
33
Yapı stokunun önemli bir bölü-münü oluşturan konutlarda kadının
yaşamı biçimlendirdiği ve konuta kimlik kazandırdığı
görülmektedir.
İrdeleme sonucunda, kadının ko-nut iç mekan kurgulamasında
küçümsenemeyecek katkılarının olduğu görülmektedir. Bu neden-
le de kadın-mimarlık- konut birbi-rinden koparılamayacak bir
zincir oluşturmuştur.
KAYNAKLAR
1. Ayça Kaya (2006), Kamusal Mekan, Ayrışma ve Kadın,
Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankar Üni-versitesi Sosyal
Bilimler Enstitüsü, Ankara.
2. Ayşen Ciravoğlu (2004),”Toplumsal Cinsiyet Bağlında Kadın
Mimarlar ve Yapılı Çevrede Kadın” Mima-rist Dergisi, sayı 14,
s.44-46.
3. Arzu Eceoğlu(2011), “Mimarlık Kavramında Farklı Bir Sembol;
Zaha Hadid” İnönü ÜniversitesiSanat ve Tasarım Dergisi,
ISSN:1309-9876, Cilt/vol:2 Malatya.
4. www.kitapseyri.com
5. www.tukcebilgi.com
6. Süheyla Birlik (2011),”Konut Tasarımında Kadının Rolü” İnönü
Üniversitesi Sanat ve Tasarım Dergisi, ISSN:1309-9876, Cilt/vol:2
Malatya.
7. Yıldız. Cıbıroğlu (2004),”Kadın ve Yapı İlişkisi” Mimar İst.
Dergisi, sayı:14, s:67-72.
8. Gülcan Yeler (2006) “Yapı Mimarisinde Kadının Etkileri”,
Eastern Mediterranean University Center For Women’s Studies
“Breaking The Glass Ceiling” Second Internatıonal Women’s Studies
Conference, Gazima-ğusa, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti.
9. Neslihan Dostoğlu(2005),”Dünyada ve Türkiye’de Değişim Kadın
ve Mimarlık” Cumhuriyet Dönemin-de Kadın ve Mimarlık, Cumhuriyet
Dönemi Mimarlığı ve Şehirciliği-1, TMMOB Mimarlar Odası Yayını,
s:29-46,Ankara.
10. http://sudemle3.blogcu.com/diyarbakir-sivil-
mimarlık-örnekleri
11. www.diyarinsesi.org/haber/diyarbakir-tarih-şehircilik
12. www.kenthaber.com/iç-anadolu/konya
13. Yasemin Afacan, Egüm Ulusoy(2011), “Kadın, Mimari ve
Cumhuriyet” İnönü Üniversitesi Sanat ve Ta-sarım Dergisi,
ISSN:1309-9876, Cilt/vol:2 Malatya.
-
34
GİRİŞ
Tarih içinde mimarlığın gelişi-minde kadının rolünün oldukça
sınırlı olması, mimarlığın temelinde cinsiyete dayalı bir kriz
olduğunu göstermektedir. Kadınlar eğitimleri ve kurumsal ilişkileri
açısından ge-nel mimarlık ortamının içinde yer almaktadır; ancak
cinsiyetlerinden kaynaklanan farklı deneyimleri, kimi zaman doğal
ve yapılı çevre hakkındaki genel kabullerden farklı düşünmelerine
ve mimarlığa daha eleştirel bir gözle bakmalarına ne-den
olmaktadır. Bu süreçte bir iki-lem ortaya çıkmaktadır: Kadınların
farklı olduğunu savunmak veya kadınların erkek (insan) normlarına
uygunluğunu ve başarılı olabile-ceğini vurgulamak (1). Kadınların
erkeklerle hem eşit, hem de farklı
olmalarına feminist literatürde, 18. yüzyılda Londra’da yaşamış
bir ka-dın hakları savunucusu olan Mary Wollstonecraft’ın ismine
atıfla, “Wollstonecraft ikilemi” denmek-tedir. Ancak sorun,
kadınların hem eşit, hem de farklı olduklarının bilin-cine
varmalarıyla bitmemekte, bu-nunla birlikte kadınların vatandaşlık
haklarını kullanarak ortama dahil olmaları gerekmektedir (2).
Mimarlığa feminist perspektif-ten bakan üç yaklaşım
bulunmak-tadır: Liberal, kültürel ve içeriksel. Batıda en yaygın
olan liberal femi-nist yaklaşıma göre, kadınlar er-keklerle aynı
fırsatlara sahip olmalı, eşit ücret ve eşit ün elde etmelidir. Bu
yaklaşım, kadın ve erkek yerine “insanoğlu” kavramı üzerinde
dur-maktadır. Kültürel feminist yaklaşım ise, mevcut mesleklerin,
kurumların ve uygulamaların yerine, tarihsel ve kültürel olarak
kadınlarla ilişkilen-
dirilen değerlerin benimsenmesini öngörmektedir. Bu yaklaşımı
sa-vunanlara göre, kadınların bilme ve yaratma yöntemleri
erkeklerden farklıdır ve üstündür; dolayısıyla, ör-nek alınmalıdır.
Ancak, kültürel fe-ministler kadınları homojen bir grup olarak
görmekte, kadınların mimar-lığa katkılarında yeni ve gelişmiş
biçimler önerirken, bu farklılıkların arkasındaki nedenler üzerinde
dur-mamaktadır. Oysa cinsiyete bağlı olarak bilme, öğrenme,
tasarlama ve müşterilerle çalışmada ortaya çıkan farklılıklar,
sadece biyolojik ve psikolojik nedenlerden değil, aynı zamanda
kadın ve erkeklerin farklı sosyal rollerinden kaynaklanmak-tadır.
Bu süreçleri değerlendirme-den kadınların özelliklerine önem
vermek, kadınları bazı bina tipleri konusunda uzmanlaştırmakta ve
dolayısıyla marjinalleştirmektedir. Üçüncü yaklaşım olan
içeriksel
Kadın ve Mimarlık
Prof. Dr. Neslihan TÜRKÜN DOSTOĞLUİstanbul Kültür Üniversitesi,
Mimarlık Fakültesi, Mimarlık Bölümü
-
35
feminizmin amacı ise, tüm sosyal ilişkileri, birden fazla güç
ilişkisinin merceğinden yorumlamaktır. Bu görüşü benimseyenlere
göre, mi-marların gücü ve mekân üretimi politik, hukuksal, sosyal
ve eko-nomik sistemler tarafından şekil-
lendirilirken, çevrenin oluşumunda cinsiyet ayrımcılığını
ortadan kal-dırmak için mimarlık disiplini ve uy-gulamalarının
sosyal içeriği yeniden tanımlanmalıdır (3).
Bu makalede, tarihi süreçte dünyada ve Türkiye’de kadınların
yapılı çevrenin oluşumundaki rolü içeriksel bir bakış açısıyla
incelene-cek, Cumhuriyet’le birlikte değişen Türkiye’de mimarlık
disiplini ve uy-gulamalarının sosyal içeriği, cinsi-yet
ayrımcılığını eleştiren bir tavırla yorumlanacaktır.
Tarihteki doğal ve toplumsal işbölümünden sonra erkekler
av-cılık, kadınlar ise önce toplayıcılık, daha sonra ise tarım
alanlarının denetimi görevlerini üstlendiklerin-de, mekânsal ve
fonksiyonel olarak belli bir bölgeye bağımlı kaldıkları için, ilk
barınakların yapımından da sorumlu olmuşlardır. Bu nedenle kadınlar
tarihteki ilk yapı ustala-rı (builder) olarak tanımlanabilirler.
Ancak, kültürün bir fonksiyonu olan mimarlığın, barınma ve hayatta
ka-labilmenin bir fonksiyonu olan inşa etmekten farklılaşması
sürecinde, kadınlar yapılı çevrenin oluşumun-da marjinal bir rol
üstlenmek zorun-da kalmışlardır (4). Mimarların bir prototip olarak
ortaya çıkması ve mekanın bilinçli bir yaratıcı eylem olarak
oluşturulmaya başlanması, MÖ 3000 yıllarında Orta Doğu’daki kentsel
devrim sırasında gerçekle-şen toplumsal işbölümünde, bazı grupların
tarım dışı işleri üstlenebil-meleriyle mümkün olmuş ve bu sü-reçte
kadına pasif, erkeğe ise yara-tıcı bir rol uygun görülmüştür. Söz
konusu roller, Batı düşüncesinde doğanın kadınsı, kültürün erkek-si
özelliklerle özdeşleştirilmesi ve doğa-kültür ikileminin özünde
do-ğayı kontrol etmeyi hedefleyen bir güç ilişkisini barındırması
süreciyle örtüşmektedir (5). Bu bağlamda, sosyal yaşamla kentlerin
mimari yapısı arasında ilişki kurulduğunda,
tarih boyunca kadın ve erkeklerin farklılıklarının kentsel
mekâna yan-sıdığı gözlemlenebilmektedir (6).
Kadınlar tarih boyunca erkekler tarafından korunması ve
yönetil-mesi gerekli, zayıf varlıklar olarak görülmüştür. 17.
yüzyılın sonlarında bazı düşünürler tarafından insanlar arasında
eşitlikten söz edilmeye başlanmış olsa da, kadınlara çe-şitli
hakların verilmesi için uzun bir süre daha geçmesi gerekmiştir.
Kadınların mimarlık mesleği içinde-ki serüvenini de bu kapsamda ele
almak gerekmektedir. 18. yüzyılın ikinci yarısında İngiltere’de
başlayıp diğer ülkeleri de zaman içinde etkisi altına alan Endüstri
Devrimi’ne ka-dar rahip, kral veya aristokrat gibi varlıklı
işverenler için anıtsal eserler üretmekten sorumlu olan mimarlar
arasında kadınlara rastlanmamak-tadır. 17. yüzyıl sonunda ilk resmi
mimarlık okulunun Fransa’da açıl-masından sonra giderek
yaygınla-şan mimarlık eğitimi sistemi içinde de kadınlar uzun bir
süre görülmez. 1797’de Fransa’da kurulan ve 20. yüzyılın başlarına
kadar mimarlık okullarındaki eğitim sisteminin ana prensiplerini
belirleyen Ecole des Beaux-Arts, kuruluşundan ancak yüz yıl sonra
1897’de kız öğrenci-leri kabul etmeye başlamıştır (Re-sim 1).
Amerika Birleşik Devletleri’nde 1862’de çıkarılan bir kanun
gere-ğince üniversitelerde karma eğiti-me geçilmesine ve 1898
yılına ka-dar bu üniversitelerden dokuzunda mimarlık eğitimi
verilmeye başlan-masına rağmen, kız öğrencilerin kabulünde çeşitli
engeller çıkarıl-mış, özel okulların mimarlık prog-ramlarına ise
kız öğrencilerin alın-ması açıkça reddedilmiştir. 1930’lu yıllarda
bile Amerika’da kız öğrenci sayısına kısıtlama getiren mimarlık
okulları bulunmaktadır. Kız öğrenci-lerin karşılaştığı bu tür
ayrımcı tavır-lar nedeniyle 1915 yılında yalnız kız öğrencileri
kabul eden bir mimarlık okulu olan Cambridge School of Architecture
and Landscape açıl-mıştır. Bu okul 27 yıl eğitime devam etmiş, bu
süreçte pekçok öğrenci-ye mimarlık diploması vermiştir (7).
Yukarıda da belirtildiği gibi dünya-daki farklı ülkelerde 19.
yüzyıl so-nuna kadar mimar olarak kadınların ismine rastlanmamakla
birlikte, bu süreçte kadınların fiziksel çevrenin
Tarih İçinde Kadın, Yapılı Çevre ve Mimarlık
Resim 1 - des Beaux Arts’ta Jean-Louis Pascal atölyesi, 1905
(Draper, 1977, 213)
-
36
oluşumunda hiçbir sorumluluk al-madıkları söylenemez. Her şeyden
önce, kadınlar tarihteki ilk yapı usta-ları olarak
tanımlanmaktadır. Daha sonraki dönemlerde de kadınların yöresel
konut üretiminde bireysel olarak rol aldığı, ayrıca tarihte
ha-nedan içindeki bazı güçlü kadınla-rın işveren olarak
yaptırdıkları bina-larla fiziksel çevreyi şekillendirdikleri
bilinmektedir. Benzer bir biçimde, kadın mimarların isimlerinin
duyul-maya başlandığı dönemlerde de mimar olmayan ancak ergonomi,
hijyen gibi konular üzerinde çalışan yazarlar ve araştırmacılar da
fiziksel çevrenin değişiminde rol oynamış-lardır (8).
İlk kadın mimarlar, genelde ko-nut mimarisi ve özellikle iç
mekânlar
üzerinde uzmanlaşmışlardır, çün-kü bu tür bir alan diğer
kadınların gereksinmeleri ile ilgilidir ve erkek mimarlar
tarafından cazip bulunma-maktadır (9). Bu eğilim, 19. yüzyılın
ikinci yarısında Kraliçe Victoria dö-nemindeki katı cinsiyet
ayrımında iç dünyanın, yani evin, duygusal olan kadına, rekabete
açık dış dünyanın ise erkeğe uygun görülmesiyle de ilişkilidir. Bu
dönemde, renk ve ku-maş seçiminde kadınların uzman olduğu
düşünüldüğü için konut ta-sarımında daha başarılı olacakları
varsayılmıştır. Genel olarak, bir kadı-nın dokunuşunun bir
‘konut’u, ‘ev’e dönüştüreceğine inanılmıştır (10).
20. yüzyıl ortalarına kadar kadın mimarların erkekler gibi
aktif, cesur ve yarışmacı olmaları toplum tara-
fından benimsenmediği için, kadın-ların toplumsal statüleriyle
mesleki gereksinimleri çelişmiştir. Ancak, kadınlar bu dönemde,
mesle-ki düzeni değiştirmek için belli bir dayanışma içinde
olmamış; hat-ta, Amerika Birleşik Devletleri’nde 1930’lardaki kriz
döneminde iş olanakları azalınca, evli kadınların işe
başvurmalarının bazı kentlerde yasaklanması gibi durumlarda bile
politik olarak örgütlenememişler-dir (11). Benzer biçimde, mimarlık
okullarına kabul edilen kız öğrenci sayısının sınırlanması da
[örneğin 1934-35 eğitim yılına ait University of Pennsylvania
Yıllığı’nda sınıflarda %10’dan fazla kız öğrenci olama-yacağı
açıkça belirtilmiştir (12)] bir tepkiyle karşılaşmamıştır (Resim
2).
Dolayısıyla, kadın mimarlar meslekleriyle ilgili olarak ancak
kü-çük ölçekli iyileştirmelerle yetinmek zorunda kalmışlardır.
Bu süreç içinde güç ve paraya sahip olan erkekler, çevreyle
ilgili
kararları büyük ölçüde kontrol et-miş ve toplumda erkek
deneyimleri bir norm olarak kabullenilmiştir. Bu yaklaşıma en
çarpıcı örneklerden biri, tasarımlarında insan vücudunu bir model
olarak ele alan mimar-
ların, erkeğin insanı temsil ettiğini düşünmeleridir. Vitruvius,
Leo-nardo da Vinci, Le Corbusier gibi mimarlar, birbirlerinden çok
farklı dönemlerde erkek vücut ölçülerini tasarımlarında temel
olarak kullan-
Resim 2 - 1920’lerde University of Pennsylvania’da Mimarlık
Stüdyosu(Esherick, J., 1977, 253)
-
37
mışlardır. 19. yüzyıl sonunda vücu-dun, endüstriyel üretimin
mekanik bir bileşeni, fabrika araçlarının bir uzantısı olarak
anlaşılmaya baş-lanması da aslında bu süreç içinde
değerlendirilmelidir. Bu dönemde bilimsel işletme veya Taylorizm,
vücudun dinamik enerjisini yararlı işgücüne dönüştürme yöntem-leri
üzerinde durmuş, hareketleri rasyonelleştirmek ve
standartlaş-tırmak için arayışlara girmiştir. 20. yüzyıl başında
bilimsel işletme an-layışı, işyerlerinden konutlara gir-miş ve ev
işlerinde uygulanmıştır. İdeal ev kadınını yaratabilmek için ev
işleri büyüteç altına alınmıştır. Bu süreçte, Avrupa’da 13.
yüzyıldan itibaren kullanılan “ev kadını” terimi, 1920’li
yıllardaki hizmetçisiz orta sı-nıf Amerikan ailesine göre yeniden
tanımlanmak zorunda kalmıştır. Konutlarda kullanılacak yeni
maki-nelerin kadının fiziksel güç kaybını en aza indirerek,
işgücüne katıl-masını sağlaması düşünülmüştür. Ancak, hijyenik olma
adına aslında ev kadınından beklentiler daha faz-la artmış; 19.
yüzyılın toz ve mik-rop üreten iç mekanları yerine, ev
kadınlarının sürekli denetimi altında bulunması gereken saf,
beyaz, düz yüzeyler mimarlıkta benimsenmiş; gerek ideal ev kadını
tiplemesi, gerekse ideal ev içi mekanları, po-püler medyada
gündemde tutul-muştur (13). Ev içleriyle ilgili bu ge-lişmeler
incelendiğinde, ev içlerinin ele alınışında cinsiyet ayrımının
etkili olduğu görülmektedir. İç mekânlar, toplumun kadından
beklentilerine göre şekillendirilmekte; ev kadını da olsa, çalışan
kadın da olsa bu anlayış değişmemektedir.
Kadın mimarların sayısının tarih-te oldukça sınırlı kalmasının
temel nedenlerinden biri, 1900’lü yılların başına, hatta ortasına
kadar pek çok ülkede kadınların mimarlık okullarından ve meslek
örgütle-rinden dışlanmasıdır. Ancak, bu sorunlar aşıldıktan sonra
da kadın mimarlar, daha az iş bulabilme, ya-yınlarda daha az yer
alma ve daha az mesleki ödül kazanma gibi se-beplerle erkeklere
oranla daha az tanınmaya devam etmektedir.
Kadının tarih içinde fiziksel çev-renin oluşumundaki rolü
irdelenir-ken, dünya genelinde inşa edilmiş
çevrenin ancak %5’inin mimarlar tarafından üretildiği
düşünüldüğün-de (ülkelerin gelişmişlik düzeyine göre bu oran
artmaktadır), kadı-nın sadece tasarımcı olarak değil, kullanıcı
olarak da irdelenmesi ge-rektiği ortaya çıkmaktadır. Yapılan
araştırmalara göre son dönem-lerde dünyadaki hanehalklarının üçte
birinin reisi kadındır. Gerek kentsel, gerekse de kırsal alanda
çocuklarının bakımından ve ev iş-lerinden sorumlu olan orta ve alt
gelir grubundaki kadınların, evleri-ni aynı zamanda gelir getirici
işler için kullanması nedeniyle konuttan beklentiler standart aile
tiplerine göre farklılaşmıştır. Dünyada pek çok kadın için ev,
sadece gecele-ri uyunacak bir yer değildir; yaşa-mın ta kendisidir
çünkü kadınların pekçoğu hemen hemen tüm za-manlarını evde geçirir.
Dolayısıyla, konut araştırmalarının odaklanması gereken konulardan
biri, kullanıcı durumundaki kadınların, farklılıklar gözden
kaçırılmadan, konutlarının tasarım sürecinde nasıl yer alacak-ları
olmalıdır (14).
Türkiye’de Kadın, Yapılı Çevre ve Mimarlık
Dünya genelinde olduğu gibi Türkiye’de de kadınların mimarlık
alanındaki katkısı sınırlı kalmıştır. Bunun nedenlerini
açıklayabilmek için, bu bölümde önce Türkiye’de kadınların kamusal
alan içindeki konumları irdelenecektir. Kadın-lar Osmanlı
İmparatorluğu’nun ancak son dönemlerinde, Sultan Abdülmecid’in
1839’daki politik re-formları ile başlayan ve 1908-1919 yılları
arasında İkinci Meşrutiyet dö-neminde kapsamı genişleyen Batı-
lılaşma ve modernleşme sürecinde toplumsal yaşama
katılabilmişler-dir. Tanzimat öncesinde kadınların yaşamları son
derece kontrollüdür. Örneğin, 1700’lü yıllardan kalan Osmanlı
belgelerinde, kadınların sokağa çıkmaları, camilere girme-leri,
hamamları kullanmaları, giy-sileri gibi konular hakkında çeşitli
kısıtlayıcı hükümler bulunmaktadır. Bu belgelerde kadınların bayram
günlerinde erkekler arasına karış-malarının uygun olmayan bir iş
ol-
duğu, bu tür eğilimlerin yakışıksız davranışlara neden olduğu,
uzun yakalı ferace giyerek pazarda do-laşmalarının şehvet hissi
uyandır-dığı ve şeytan tuzakları kurduğu belirtilmektedir (15).
Osmanlı’daki bu yaklaşım, geleneksel İslam top-lumlarının genel
yapısını yansıtmak-tadır. Geleneksel İslam kentlerinde kadının
varlığı arka planda hep hissedilir, ancak hiçbir zaman
yön-lendirici olmamıştır. Mahalleler ve mahallelerdeki konutlar
kadına ve
-
38
ailenin iç dünyasına aitken, kent ve kentteki irade erkeğindir
(16).
Tanzimat’la birlikte Osmanlı toplumunun düşünce dünyasında, bir
yandan Batı’dan esinlenen ye-nilikleri amaçlayanlar, diğer yandan
Doğu’nun geleneksel değerlerine bağlı kalmayı arzulayanlar etkili
ol-muştur. Bu süreçte kadınların ge-leneksel harem eğitimi, yerini
ente-lektüel Osmanlı kadın tipini yaratan konak eğitimine
bırakmıştır. İkinci Meşrutiyet döneminde ise Osman-lı
İmparatorluğu’nun Batılılaşma projesinin temel amaçlarından biri,
kadınları eğitim aracılığıyla mahrem özel dünyalarından ayırarak,
daha iyi bir eş ve anne olarak toplum-sal yaşama katmak olmuş ve bu
amaçla kadınlar için pek çok lise ve öğretmen okulu açılmıştır.
Batı-lılaşma sürecinin bir halkası olarak, kız öğrencilere sanat
eğitimi ver-mek üzere 1914 yılında İstanbul’da kurulan İnas
Sanayi-i Nefise Mek-tebi’ndeki ilk öğrencilerin Osmanlı toplumunda
Batılılaşmayı en önce kabul eden bürokrasiye mensup seçkin
ailelerin kızları olması bu ge-lişmelerin olağan sonucudur (17). Bu
dönemde, kadın erkek eşitliğini ve kadınların çalışmasını savunan
dernekler kurulmuş, pek çok kadın dergisi yayınlanmış,
üniversiteler-de kız ve erkek öğrenciler derslere birlikte girmeye
başlamış ve ilk kez Müslüman kadınlar tiyatroya katıl-mışlardır. Bu
değişimlere rağmen, devlet kadının dış yaşamını kont-rol etmeye ve
cinslerin kentsel ya-şamdaki birlikteliklerine kısıtlamalar
getirmeye devam etmiştir. Örneğin, toplu taşıma araçlarında, sinema
ve tiyatrolarda, restoranlarda ka-dınlar için özel bölümler
ayrılmıştır. Kadını bir cinsel nesne olarak gö-
ren geleneksel ataerkillik, kadının özel alanla sınırlanmasını
uygun görmüş, dışarıya çıktığında da ör-tünmeye zorlamıştır.
II. Meşrutiyet döneminde ve sonrasında kadınlar, savaşta
par-çalanan İmparatorluk ortamında Jön Türkler’in yaydığı ulusçu
dü-şünceler ortamında belli haklara kavuşmuştur. Kadınlar, Balkan
Savaşları ve I. Dünya Savaşı’nın yarattığı koşulların zorlamasıyla,
II. Meşrutiyet’in göreli özgürlük orta-mında kamusal alana daha
fazla çıkmış ve çalışma yaşamına katıl-mışlardır. Bu kapsamda,
kadınlar yurttaşlık haklarını “ulusun anaları” olma sıfatıyla talep
etmişlerdir. Os-manlı kadınlarının statüsü, Kurtuluş Savaşı
sırasında daha da yüksel-miştir. Bu gelişmelerde, Kurtuluş
Savaşı’na katılan bütün güçleri bir araya getirmek amacıyla
oluşturu-lan Milli Kongre’ye katılan 51 örgü-tün 16’sının kadın
örgütleri olması gibi faktörler neden olarak sayıla-bilir.
Cumhuriyet döneminin ulus devlet ortamında ise “yeni kadın” imajı,
“ailevi, içtimai, milli vazifelerini benimseyen ve başkaları için
yaşa-yan” bir varlık olarak tanımlanmaya başlanmıştır (18).
1923’ü takip eden yıllarda ger-çekleştirilen kültürel devrim
sü-recinde, evin içinde kocasının en önemli desteği olan ve aile
büt-çesine de zaman zaman katkıda bulunan kadın imajı yeni sistem
ta-rafından benimsenmiştir. İş ve aile yükünü omuzlamış kahramanlar
olarak görülen kadınlardan bir kıs-mı, bu dönemde ulusu eğitmekle
görevlendirilmiş yurtsever öğret-menler olmuşlardır (19). Türkiye
Cumhuriyeti’nin ideal kadın tipinin kökleri, kadının ailede,
toplumda
ve devlet idaresinde erkeklerle eşit koşullara sahip olduğu,
aynı so-rumluluğu taşıdığı İslamiyet öncesi Türk toplumlarına
uzanmaktadır. Türkiye’de kadınlarla ilgili yasal düzenlemeleri
irdeleyen pek çok araştırmacı, Kemalist reformların kadını
özgürleştirmek veya kadın bilincinin ve kimliğinin
geliştirilmesi-ne katkıda bulunmak amacıyla de-ğil, Türk
kadınlarını, onları daha iyi eş ve anne yapacak eğitim ve
be-cerilerle donatarak, cumhuriyetçi ataerkil düzene katkılarını
arttırmak amacıyla gerçekleştirildiğini belirt-mektedir (20).
Kısacası, kamusal alandan dışlanmış ve örtünmüş kadın, Cumhuriyet
öncesi dönemin bir yansıması olarak kabul edilirse, “modern” ama
özerk olmayan, aile bağları kuvvetli, ulusal görevlerini
benimseyen, başkaları için yaşa-yan bir varlık olan kadın,
Cumhu-riyet döneminin simgesi olarak al-gılanabilir.
Türkiye’de Cumhuriyet döne-miyle birlikte eğitim düzeyleri
gi-derek yükselen kadınların çalışma ortamındaki oranları ve
etkileri de özellikle 1950’li yılların başından itibaren,
Türkiye’de sanayileşme süreci geliştikçe artmıştır. Ancak, 1990
nüfus sayımında kadınların hâlâ %22’sinin hiçbir eğitim alma-dığı
ve okuryazar olmadığı ortaya çıkmıştır. Bu oran erkeklerde %18
civarındadır. Kadınların %2.4’ü, er-keklerin ise %4.8’i üniversite
me-zunudur (21). Resmi istatistiklere göre, Türkiye’de yetişkin her
10 kadından 3’ü, erkeklerden ise 7’si ev dışındaki çalışma yaşamına
ka-tılmaktadır. İşgücü içinde yer alan her 10 kadından yaklaşık
olarak 7’si ücretsiz aile işçisi olarak çalışırken, bu oran
erkekler için 1’dir. Ücretli
-
39
Resim 31940’lı yıllarda İTÜ Taş-kışla binasının önünde
Türkiye’nin ilk iki kadın mimarından biri olan Leman Tomsu Mimarlık
Fakültesi öğretim üyeleri ve öğrencileri ara-sında (İTÜ Vakıf
Dergisi, Sayı 26, Temmuz 1998, 84)
Cumhuriyet’in ilanından sonra Türkiye’de mimarlık alanındaki
ge-lişmeler sürecinde kadınların ko-numu incelendiğinde, dünyadaki
genel eğilime benzer bir biçimde
mimarlık okullarında kız öğrenci sa-yısının giderek artmasına
rağmen, mesleki uygulama açısından ka-dınların sınırlı katkısı
olduğu ortaya çıkmaktadır. Türkiye’de kadınların, “erkek mesleği”
olarak bilinen mi-marlığa ilgi duymaya başlaması, Cumhuriyet’in
kurulmasından son-ra, Atatürk’ün Türkiye’deki mo-dernleşme
projesinde kadınlara verdiği önem dolayısıyla söz konu-su olmuştur
(24) (Resim 4).
çalışan kadınlar, ortalama olarak er-keklerin yarısı kadar
kazanmakta ve sosyal güvenceleri erkeklere oranla çok daha az
bulunmaktadır. Bu an-lamda Türkiye’de ekonomik alanda önemli bir
cinsiyet eşitsizliği bulun-maktadır (22). Bu eşitsizlik yönetim
kadrolarında da göze çarpmaktadır. Dünyadaki ve Türkiye’deki
kurum-larda, kadınlar sayısal yoğunlukla-rıyla orantılı olarak
yönetimde temsil edilmemektedir (23).
Akademik ortamda ise farklı bir
tablo ortaya çıkmaktadır. 1998 yılı itibariyle Türkiye
üniversitelerinde-ki 50 bin dolayındaki öğretim ele-manının
yaklaşık %34’ü kadındır. Araştırma görevlileri ve diğer des-tek
personel çıkarıldığında bu oran, yaklaşık olarak %25’e
düşmekte-dir. Yetişkin kadın nüfusun %28’inin okuma-yazma
bilmediği, kadın-er-kek okuryazarlık oranı farklılıklarının önemli
olduğu bir toplumda, aka-demik yaşama %30’u aşan kadın katılımı
çelişkili bir durum olarak al-
gılanabilir. Ancak, kadınların yükse-köğrenim ve mesleki hakları
kazan-masının desteklendiği bir ortamda Cumhuriyet’in hedeflerinden
olan Batılılaşmanın bir yansıması olarak akademik kariyeri
özellikle tercih etmeleri doğaldır. Böylece, kadınlar hem toplumda
saygın bir konum-da olabilecekler, hem de düzenli iş saatleri
nedeniyle anne rolünü de sürdürebileceklerdir (Resim 3).
Resim 3 - 1940’lı yıllarda İTÜ Taşkışla binasının önünde
Türkiye’nin ilk iki kadın mimarından biri olan Leman Tomsu Mimarlık
Fakültesi öğretim üyeleri ve öğrencileri arasında
(İTÜ Vakıf Dergisi, Sayı 26, Temmuz 1998, 84)
Resim 4 -1940’lı yıllarda Mualla Eyüboğlu ve Harika Alpar
(sonradan Söylemezoğlu)
Güzel Sanatlar Akademisi’nde arkadaşlarıyla (Neslihan Dostoğlu
Arşivi)
-
40
Bellerine peştamal bağlan-mış Yunan heykellerinin kız
öğ-renciler tarafından çıplak model olarak kullanıldığı Sanayi-i
Nefise Mektebi’nden (25), son yıllarda kız öğrenci oranının
%70’lere ulaştığı mimarlık bölümlerinin itibarını ulus-lararası
platformda artırmak ama-cıyla kalite değerlendirmesi sistem-lerini
savunan üniversitelere uzanan süreçte, Cumhuriyet yönetiminin
önemli katkıları bulunmaktadır.
İlk kadın mimarlar, 1883’te Sanayi-i Nefise Mektebi ismiy-le
Osmanlıların ilk resmi mimarlık okulu olarak eğitime başlayan ve
1928 yılında Güzel Sanatlar Aka-demisi olarak ismi değiştirilen
okul-dan 1934 yılında mezun olan Le-man Tomsu ve Münevver
Belen’dir. Cumhuriyet’in ilk dönemlerinde mimarlık eğitimi alan kız
öğrencile-rin düşük oranı nedeniyle, 1980’li yıllara kadar oluşan
fiziksel çevre-nin pek azının kadın mimarlar tara-fından
tasarlanmış olması şaşırtıcı değildir. Bu dönemde kadın mi-marlar
bazı bina tipleri konusunda uzmanlaşmışlardır. Örneğin,1930 ve
40’lı yılların Arkitekt dergilerinde, kadın mimarların daha çok
halkevi, köy enstitüsü, maliye binası, polikli-nik binası gibi
projelerle uğraştıkları görülmektedir (Resim 5, 6).
Asıl şaşırtıcı olan, 1980’li yıl-lardan sonra kadın
mimarların
Türkiye’de fiziksel çevrenin oluşu-muna katkısının sınırlı
olmaya de-vam etmesidir. Çeşitli araştırmalar Türkiye’de mimarlık
mezunları için-de kadın oranının giderek artması-na rağmen, kadın
mimarların erkek meslektaşlarına oranla iş hayatına daha az
katılabildiklerini göster-mektedir. Araştırmaların ortaya
çı-kardığı bir başka gerçek de, idari statüdeki kadın oranının
oldukça düşük olmasıdır (26). Günümüzde giderek artan kız mimarlık
öğrenci sayısı, Türkiye’de mimarlığın artık erkekler için cazip bir
meslek olma özelliğini kaybettiğini göstermekte-dir. Başka
mesleklerde de görül-düğü gibi, erkekler daha prestijli ve
ödüllendirici alanlarda yoğun-laşmakta, idari yapıyla direkt
ilişkisi olmayan alanları kadınlara bırak-maktadır (27).
Türkiye’de kadının fiziksel çev-renin oluşumundaki rolü
incelenir-ken büyük kentlerdeki konutların %60’a varan oranının ve
kırsal alanlardaki konutların büyük bir kıs-mının plansız bir
biçimde geliştiği göz önüne alınmalıdır. Dolayısıyla, Türkiye gibi
gelişmekte olan ülke-lerde gerek kırsal alanlarda, gerek-se büyük
kentlerin çevresini saran plansız konut alanlarında kullanıcı-nın
konutunu mimari proje olma-dan yapı ustalarına yaptırdığı veya aile
bireyleri ve arkadaşlarıyla birlik-
te inşa ettiği süreçler henüz devam ederken, kadının fiziksel
çevrenin biçimlenmesinde daha çok kulla-nıcı olarak rol aldığı
görülmektedir. Cumhuriyet döneminde Türkiye’de bir yandan Batıdaki
aile modeli ör-nek olarak alınırken, diğer yandan özellikle
Güneydoğu, Doğu veya Kuzey Anadolu bölgelerinde veya bu bölgelerden
kente yeni göçen-ler arasında 200-300 yıl öncesinin koşullarına
uygun aile yapıları da varlığını sürdürmektedir. Son dö-nemlerde
Türkiye’de özel alan-ka-musal alan sınırları belirsizleşmeye
başlamış, bir yandan alt-orta sınıfa mensup pek çok kadın evlerini
iş-yeri olarak kullanırken, bir yandan da özel alanlar kitle
iletişim araçları aracılığıyla kamusallaşmaya baş-lamıştır (28). Bu
süreçte özel alan artık kamuya açılmakta ve böylece hem kadının
toplumdaki rolü, hem de fiziksel çevrenin biçimlenişi yeni anlamlar
kazanmaktadır.
DEĞERLENDİRMEGerek Türkiye’de, gerekse dün-
yanın farklı ülkelerinde mimarlığın toplumda bir erkek mesleği
olarak algılanma eğiliminin azalmasına ve mimarlık öğrencileri ve
mezunları arasında kadınların oranının gide-rek artmasına rağmen,
kadınların fiziksel çevrenin tasarımıyla ilgili üstlendikleri
sorumlulukta benzer bir artış olmamaktadır. 2004 yılı rakamlarına
göre, Türkiye’deki mi-marlık öğrencileri ve mezunları için-de
kadınların oranının %50 civarın-da olmasına rağmen, 1 Ocak 2004
tarihi itibariyle Mimarlar Odası’nda toplam 29.655 olan aktif üye
sayı-sının yaklaşık olarak %67’si erkek, %33’ü ise kadındır. Bunun
yanısı-ra, idari pozisyonlardaki kadın ora-nı oldukça düşüktür. Bu
sonuçlar,
Resim 5 - Pazarören Köy Enstitüsü İdare Binası Projesi Zemin Kat
Planı, Mualla Eyüboğlu
(Neslihan Dostoğlu Arşivi)
Resim 6 - Pazarören Köy Enstitüsü İdare Binası Projesi Güney
Görünüşü, Mualla Eyüboğlu
(Neslihan Dostoğlu Arşivi)
-
41
dünyada mimarlık ortamındaki durumla benzerlikler
göstermekte-dir. Mimarlık eğitimi almış kadınla-rın önemli bir
kısmının mesleklerini terk etmesi aslında hem kişi için bir kayıp,
hem de devlet için bir kay-nak israfıdır. Oysa kadının, fiziksel
çevrenin hem tasarımcısı, hem de kullanıcısı olarak farklı
deneyimlerini mekâna aktarması, çevresel kalite-yi arttırmakta
etkili olabilir.
Pek çok araştırmacı, kadın ve erkeklerin cinsiyete bağlı olarak
mekânla ilgili deneyimlerindeki farklılıklardan ve kamusal alandaki
etkinliklere katılımda cinsler ara-sında eşit olmayan fırsatlardan
söz etmektedir. Güncel araştırmalar, kadın ve erkeğin düşünme ve
de-neyimi yapılandırma, bilgiyi orga-nize etme konusunda farklı
yakla-şımları olduğunu, kadınların ilişkiler
ve karşılıklı etkileşimler konusuna daha fazla ilgi gösterdiğini
ortaya çıkarmaktadır (29). Örneğin, ço-cuklar arasında yapılan
inceleme-lere göre,
